I.
KRATAK OSVRT NA PRIVREDNU RAZVIJENOST I RAZVOJNU POLITIKU CRNE GORE
46. Okvir privredne razvijenosti Crne Gore u prvoj polovini XX vijeka Nivo privredne razvijenosti odredjenog ekonomskog sistema, u ovom slučaju Crne Gore1 , naslijedje je mnoštva ekonomskih i neekonomskih faktora koji su djelovali u prethodnim razvojnim periodima. Na žalost, na istorijski trusnom balkanskom tlu, prevagu su često imali neekonomski faktori. Izuzetan doprinos dao je Akademik Mirčeta Đurović u svom bogatom naučnoistraživačkom opusu. U djelu “Trgovački kapital u Crnoj Gori” akademik Đurović navodi da je trgovački kapital izvršio veliki uticaj na ukupni društveni život i odigrao značajnu ulogu u privrednom razvitku Crne Gore. Od akumuliranog trgovačkog kapitala upravo su i formirane banke i osnovana pojedina industrijska preduzeća u Crnoj Gori. Većina banaka i industrijskih preduzeća u Crnoj Gori početkom XX vijeka formirana je na bazi akcionarskih društava. Početkom XX vijeka, sve više su dolazili do izražaja kapitalistički elementi u crnogorskom društvu. Početkom XX vijeka zaključeni su novi ili obnovljeni dotadašnji trgovinski ugovori sa slijedećim državama: Italijom, Belgijom, Srbijom. Godine 1903. uvedena je carinska tarifa za pojedine artikle, pa je na taj način riješeno pitanje carina. 47. Periodizacija razvoja energetskog sistema Crne Gore
19. avgusta 1910. godine, kada je, povodom krunisanja Nikole I Petrovića, na Cetinju, puštena u rad prva električna central – I FAZA II faza razvoja elektroenergetskog sistema CG - 1937. godine, HE „Podgor“ (u blizini CT) snage 250 kW, koja i danas proizvodi električnu energiju. Treća etapa razvoja počinje izgradnjom velike HE „Perućica“, koja je u prvoj fazi izgrađenosti puštena u pogon 1960. godine. Završetkom njene druge i treće faze Crna Gora je ostvarivala značajne viškove električne energije. 1976. - zgrađena je HE „Piva“
48. Periodizacija sistema planiranja do raspada SFRJ
1. Prve poslijeratne godine karakterisao je sistem administrativnog (centralističkog) planiranja, putem obaveznih planova i izradom proizvodnih programa pojedinih grana. 2. 2. Zakonom o planskom upravljanju privredom 1952.godine prešlo se na tzv. sistem planiranja globalnih proporcija, koji se bazirao na dva osnovna postulata: a) planiraju se samo ključne srazmjere u razvoju nacionalne ekonomije, b) uz upotrebu ekonomskih
instrumenata prema preduzećima za njihovo ostvarivanje. Sistem je ipak karakterisao visok stepen direktne kontrole privredjivanja 3. 3. Zakonom o osnovama sistema društvenog planiranja i o društvenom planu Jugoslavije (1976) otpočela je treća faza razvoja sistema planiranja – tzv. sistem dogovornog planiranja. Glavne zamisli ovog sistema planiranja bile su: a) težnja za cjelovitim obuhvatanjem društvenog razvoja, b) zajedničko obavljanje planske funkcije u okviru opšteg usaglašavanja planova, c) uspostavljeni su tzv. dogovorni odnosi ekonomskih subjekata u organizovanju, izradi i sprovodjenju planova 4. Uvodjenje decentralizovanog sistema planiranja kroz privrednu reformu 1988.godine --pošao je od pretpostavke da će se društveno planiranje odvijati u decentralizovanom privrednosistemskom ambijentu
49. Dinamične strukturne promjene crnogorske ekonomije u okviru SFRJ (struktura DP, primarni, sekundarni i tercijarni sektor, investicije)
Dinamične strukturne promjene, tokom cijelog posmatranog perioda, bile su moguće na bazi značajnih investicionih ulaganja iz zemlje i (kasnije) inostranstva i odražavale su se na strukturu zaposlenosti. Elementi industrijskog razvoja17, dominirali su tokom čitavog razvojnog perioda, što se može ilustrovati pregledom investicionih ulaganja. Velika zastupljenost primarnog sektora identifikuje nasljeđe prošlosti, nerazvijenost proizvodnih potencijala, visoko učešće poljoprivrednog stanovništva u ukupnom stanovništvu, nisku produktivnost rada. Cijeli period karakteriše nedovoljno ulaganje u ovaj sektor, nedovoljna iskorišćenost raspoloživog zemljišta, što je hronično kreiralo deficite strateških poljoprivrednih proizvoda. Sekundarni sektor je na početku poslijeratne izgradnje i kasnije bio dominantan u krupnim investicionim projektima, zahvaljujući odlučnom ostvarivanju strategije industrijalizacije Stalno povećanje učešća tercijarnog sektora u privredi Crne Gore (sa 22% u 1952.godini na 48% u 1990.godini u DP) i njegova znatno veća zastupljenost u ukupnoj strukturi društvenog proizvoda u odnosu na jugoslovenski prosjek, javlja se kao posljedica izgradnje, stavljanja u funkciju i eksploataciju krupnih infrastrukturnih objekata sektora saobraćaja. Investicije u industrijske kapacitete činile su 4/5 ukupnih investicija: energetika i metalurgija, rudnici
50. Formirane strukturne i razvojne disproporcije Crne Gore na pragu XXI vijeka (6)
1. Strukturna neusklađenost privrede - još uvijek nije postignut zadovoljavajući nivo iskorišćenosti i prerade sopstvenih resursa 2. Nedovoljna iskorišćenost prirodnih i stvorenih resursa - Crna Gora još uvijek nije u mogućnosti da dovoljno koristi svoje prirodne resurse 3. Nedovoljan nivo funkcionalne integrisanosti prostora - integrisanost prostora zemlje umnogome je uslovljen razvijenošću i kvalitetom saobraćajnog sistema u cjelini. 4. Neravnomjeran regionalni razvoj i demografsko pražnjenje prostora 5. Nepovoljne promjene u distribuciji stanovništva i strukturi mreže naselja 6. Nedovoljno razvijena društvena i tehnička infrastruktura - nedostatak stambenog fonda u gradovima, dok je u nekim ruralnim oblastima evidentiran višak stambenog fonda
51. Posljedice primijenjene razvojne strategije Crne Gore 1945-1990.(5)
1. Značajan (ali ne i dovoljan) ekonomski prosperitet u cjelokupnom razvojnom period 2. Ekonomska struktura pretežno orjentisana na proizvodnju sredstava za reprodukciju za tržište SFRJ (visoka “interna” zavisnost) - formirana ekonomska struktura, 3. Visoka zavisnost od domaćeg (YU) tržišta 4. Visoka uvozna zavisnost, nedovoljna izvozna orjentisanost – kruta i nedovoljno fleksibilna privredna struktura, velika upućenost na domaće tržište 5. Slom prethodno primjenjenog modela centralističkog upravljanja razvojem
52. Veličina zemlje kao faktor privrednog razvoja i osnovni pokazatelji prilikom formiranja SRJ
Osnovni pokazatelji prilikom formiranja SRJ su bili teritorija stanovnistvo domaci proizvod per capita I zaposlenost. Tradicionalna ekonomska teorija isticala je prednosti većeg ekonomskog sistema, prvenstveno imajući u vidu veličinu BDP koji se u njoj proizvodi, odnosno na njenom unutrašnjem tržištu realizuje, zahvaljujući broju stanovnika. Proces rastuće međuzavisnosti, međupovezanosti i globalizacije svih aspekata našeg života, a posebno ekonomske aktivnosti, definitivno je otklonio bar jednu dilemu. Za malu zemlju izolacija je fatalna i ima izuzetno teške i dugoročne negativne efekte na njen privredni rast i kvalitet privrednog razvoja u cjelini. Ne postoji alternativa za njihovu intenzivniju integraciju u globalnu ekonomiju. To podrazumijeva izuzetno otvoren i liberalan ekonomski system.
Povećano učešće u svjetskoj ekonomiji i raznovrsnim oblicima regionalizacije, postaje ključ za ekonomski rast i prosperitet. Internacionalizacija ekonomske aktivnosti u tijesnoj je vezi sa dinamikom privrednog razvoja male zemlje. Ona postaje neophodan, mada ne i dovoljan uslov za uspješan razvoj.
53. Položaj male zemlje u globalnoj ekonomiji (SWOT analiza)
PREDNOSTI sposobnost za bolje i brže prilagođavanje nedostatak odgovornosti za međunarodni poredak kompjuterizacija i telekomunikacije su relativno snažnije oružje za male firme i zemlje bolje mogućnosti za specijalizaciju SLABOSTI slabe mogućnosti za razvnopravnu saradnju u strategijskim savezima laka monopolizacija lokalne industrije limitirajući finansijski fondovi MOGUĆNOSTI mogućnost za brzo prilagođavanje i bolje predviđanje; bolji pristup svjetskim tržištima kao rezultat liberalizacije međunarodne trgovine jačanje demokratije u svijetu otvarilo je mogućnosti za stvaranje mnogo malih, novih država koje traže svoje mjesto u kreiranju novog svjetskog poretka; smanjenje transportnih i komunikacionih troškova PRIJETNJE sigurnosni rizici, manja otpornost na spoljnopolitičke uticaje
54. Proces tranzicije sistema – osnovne pretpostavke i pet ključnih elemenata programa tranzicije
Osnovne pretpostavke… 1. postojanje određenog prelaznog perioda pri transformaciji centralno - planske u savremenu tržišnu privredu, 2. prelazni period se usmjerava na osnovu cjelovitog, dobro osmišljenog, i usklađenog programa tržišne transformacije, koji bi trebao da predstavlja planirani paket promjena sa definisanim redosljedom poteza u vremenu (postupnost i sinhronizacija) i konačno, ali ne manje bitno, 3. program mora da pripremi, organizuje, kontroliše i realizuje država
Proces tranzicije sistema podrazumijevao je realizaciju sledećih programa: 1. makroekonomska stabilizacija i kontrola, 2. izgradnja tržišnog privrednog sistema, 3. liberalizacija cijena i spoljne trgovine, 4. privatizacija i prestruktuiranje 5. eksterna finansijska podrška
55. Razvojna ograničenja 90-ih godina XX vijeka (tzv. pet iskušenja Prvo iskušenje vezano je za nužnost prelaska sa logike i principa socijalističke samoupravne ekonomije na tržišnu logiku i sistem privređivanja. Iskustva sistema u tranziciji, pokazala su da je osnovni strateški cilj identifikovan u svim ovim zemljama: izgradnja otvorene tržišne privrede sa dominantnim učešćem privatnog vlasništva i visokim nivoom konkurencije. Drugo, i još teže iskušenje za privredu i društvo Crne Gor, Za usko industrijalizovanu, nerazu|enu i odveć deagrarizovanu privrednu strukturu Crne Gore, naglo i potpuno prekidanje tako intenzivnih privrednih i poslovnih veza sa pomenutim jugoslovenskim republikama, veoma je poremetilo i destabilizovalo njene ukupne privredne, pa i društvene tokove. To je neizbježno umanjilo i kapacitet unutrašnjeg tržišta. Treće, i za privredu i društvo, najteže iskušenje u Crnoj Gori (i SRJ) uslijedilo je poslije uvođenja ekonomske blokade, prvo EU 1991.godine, a potom SB UN 1992.godine. Četvrto iskušenje, koje je uslijedilo poslije višegodišnjeg negativnog dejstva medjunarodnih sankcija, svakako je i NATO intervencija na privredu i društvo SRJ.41 .
Peto iskušenje, vezano je za makroekonomsko upravljanje i izbor adekvatne razvojne strategije. Jugoslovenska zajednica postala je problematičan državno-pravni, politički i ekonomski okvir za realizaciju tekuće i razvojne politike u Crnoj Gori,
56. Ključni makroekonomski trendovi u Crnoj Gori tokom tranzicone recesije 90-ih godina XX vijeka
Negativni efekti: raspada ekonomskog prostora bivše SFRJ, sankcija UN, grešaka makroekonomske politike (hiperinflacija) i NATO intervencija, na privredu Crne Gore (i SRJ u cjelini) ispoljili su se u vidu pada društvenog proizvoda, izgubljenog privrednog rasta, neostvarenog izvoza roba. Nejasan okvir markoekonomskog upravljanja razvojem i izostanak koordinacije ekonomske i razvojne politike na nivou Federacije, odnosno izmedju njenih članica, kreirao je dodatne probleme u funkcionisanju unutrašnjeg tržišta (robni promet, "polugranični" režimi, administrativna ograničenja, problemi sa platnim prometom) Ekonomski trendovi izabranih socio-ekonomskih pokazatelja ukazuju da se opšti pad privredne aktivnosti, agregiran u kretanju društvenog proizvoda, može pratiti u svim privrednim sektorima. Spoljnotrgovinska razmjena bilježi takođe veoma negativne trendove tokom cijelog posmatranog perioda. Izvoz je prepolovljen.
57. Efekti tranzicione recesije: ekonomski, socijalni i etički kontekst
U tom period javili su se dugovi i deficiti, kao što su: akumulirani dug prema inostranstvu koji dospijeva za plaćanje; ogromni akumulirani i tekući gubici u privredi i unutrašnji dugovi medju preduzećima, izmedju preduzeća i banaka, izmedju preduzeća i države, izmedju države i stanovištva, kao i dugovanje stanovništva prema javnim preduzećima; Standard stanovništva - održavanjem formalne zaposlenosti, uz pad ekonomske aktivnosti, umnogome su se smanjile realne zarade i druga primanja zaposlenih, penzije, socijalna davanja, kao i ostala primanja stanovništva. Pad realnih primanja imao je teške posljedice na društveni standard (zdravstvo, obrazovanje, stanovanje, kulturu), kao i na obim i strukturu lične potrošnje. Tranziciona recesija manifestovala se i u pogoršanju socijalne sigurnosti gradjana, urušavanju sistema vrijednosti46, uz porast kriminala i korupcije u društvu, kao i porast sive ekonomije. To su negativni procesi koji su postepeno uzimali maha i razvijali se u uslovima teške ekonomske krize i izolacije zemlje.
58. Osnivanje Državne zajednice Srbija i Crna Gora 2003.g. – ključni dokumenti i osnov uređenja ekonomskih odnosa država članica
14. marta 2002.godine, poslije dugih i teških pregovora, u Beogradu je potpisan novi dokument - Sporazum o principima uredjenja odnosa Srbije i Crne Gore (tzv. Beogradski sporazum), na bazi kog je poslije gotovo jednogodišnjeg nastavljenog procesa usaglašavanja, 4. februara 2003.godine formirana Državna zajednica Srbija i Crna Gora Pošto se radilo o dva ekonomska sistema, koje su karakterisale različite ekonomske strukture, dva monetarna sistema sa različitim valutama, dva carinska sistema sa različitim nivoom carinske zaštite--definisane su republičke kontribucije za zajedničke funkcije,tj. za pet neophodnih resora koji su činili Savjet ministara. Nakon Beogradskog sporazuma, trebalo je da prođe gotovo cijela godina da bi se usaglasila i usvojila Ustavna povelja SCG47 (februar 2003. godine), a zatim još pola godine da bi se u posebnom dokumentu usaglasio proces harmonizacije „ekonomske oblasti“ dvije države članice. Ekonomska povelja definisala je i precizan mehanizam kontribucija država članica u zajednički budžet SCG za rad zajedničkih institucija, u skladu sa učešćem respektivnih BDP država članica u ukupnom BDP-u SCG.
59. Razvojna politika Crne Gore u prvoj deceniji XX vijeka – tri faze reformi Period nakon 2000.godine je period postepenog jačanja suštinske (ekonomske) samostalnosti Crne Gore, koja je potvrđena voljom građana na referendumu 21. maja 2006. godine. Istovremeno, njena evropska orijentacija afirmisana je potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju oktobra 2007. godine. Faze reformi možemo sistematizovati na sljedeći način: 1. Nakon okončanja tzv. prve generacije reformi (privatizacija, unutrašnja cjenovna i spoljnoekonomska liberalizacija, makroekonomska stabilizacija), prelaskom iz niže razvojne faze (1000 $ – 3000 $ BDP/pc) u višu razvojnu fazu (3000 $ - 9000 $ BDP/pc). 2. Crna Gora istovremeno uspješno sprovodi drugu generaciju reformi (zaokruživanje sopstvenog pravnog sistema, puna izgradnja i efikasno funkcionisanje tržišnih institucija, koordinacija ekonomskih politika). 3. Treća generacija reformi mogla bi se definisati kao proces evropskih integracija i suštinski rast konkurentnosti crnogorske ekonomije kao odgovor na izazove ekonomske krize.
U periodu intenzivnog priliva investicija, dinamične privatizacije i liberalizacije trgovine, Crna Gora je značajno povećala ukupnu otvorenost svoje ekonomije, Stopu nezaposlenosti je karakterisao trend pada (na 10,74% u 2008. godini). Navedeni trendovi bili su dobar ekonomski okvir za dinamiziranje razvoja u uslovima obnove crnogorske nezavisnosti, a u kontekstu integracije prema EU.
60. Makroekonomski trendovi u uslovima ekonomske krize i pravac daljih, strukturnih reformi
Crna Gora je mala, otvorena ekonomija sa 5.363 € BDP/pc, koji je još uvijek značajno ispod nivoa novih članica EU U 2009. godini, godini koju karakteriše suočavanje sa snažnim uticajem svjetske ekonomske krize, BDP je ostvario realni pad od 5,7%. Berzanski indikatori su izgubili preko 70% svoje vrijednosti u odnosu na njihove maksimalne vrijednosti; smanjena je kreditna aktivnost banaka, godina 2012. može se smatrati jednom od težih godina u ekonomskom smislu uključujući i negativne klimatske faktore van domašaja ekonomske politike58 . Snijeg i suše, recesija i stagnacija u najuticajnijim ekonomijama eurozone, skokovi cijene nafte i padovi cijene aluminijuma na svjetskom tržištu su bili faktori kojima smo se samo mogli prilagodjavati i koje smo mogli djelimično ublažavati. Cilj fiskalne politike u 2013. godini i 2014. godini bila je dalja konsolidacija javnih finansija sa prioritetom smanjenja budžetskog deficita i javnog duga. S tim u vezi, uvedene su mjere, iako socijalno teške i politički nepopularne, ograničenja potrošnje na najkrupnijim pozicijama budžetskih rashoda U narednom periodu, ključne (strukturne) reforme fokusiraće se na sljedeće pravce: zaokruživanja procesa privatizacije usmjeravanja državne pomoći za istraživanje, razvoj i inovacije, unapređenja poslovnog ambijenta rešavanje problema nekvalitetnih kredita kao ključnog problema bankarskog sektora; optimizacija broja zaposlenih u javnom sektoru, smanjenje troškova rada
61. Pravci razvoja Crne Gore do 2018 kao odgovor na Strategiju Evropa 2020
Prvo, to je bila „Agenda ekonomskih reformi 2002-2007. godine“, koja je rezultirala značajnim pomakom u sprovodjenju strukturnih reformi u poreskom sistemu, penzijskoj reformi i obrazovnom sistemu.
„Nacionalni plan (evropskih) integracija“ 2008-2012 je, takodje, jedan od sveobuhvatnijih strateških planova koji je, izmedju ostalog, uključivao i ekonomsko-razvojne ciljeve koje je potrebno ostvariti na putu EU integracija. Strateški dokumenti poput „Nacionalna strategije održivog razvoja“ i „Strategije regionalnog razvoja Crne Gore, 2010-2014“, takodje, daju širu sliku razvoja Crne Gore. Slično je i sa strategijom razvoja MSP ili Strategijom razvoja klastera 2012-2015 (sa fokusom na sjeverni dio Crne Gore i Cetinje). Jedan od programskih dokumenata, fiskalne prirode, je i Ekonomski i fiskalni program, EFP (koji je pripreman kao trogodišnji planski ekonomsko-finansijski dokument svakog januara od 2007 do 2010), odnosno Pretpristupni ekonomski program (koji je zamjenio EFP, nakon sticanja zemlje kandidata ), kao srednjoročni okvir makroekonomskih i strukturnih politika i njihovih fiskalnih implikacija.
Da se započne programiranje investicija koje su konzistentne sa EU finansijskim višegodišnjim okvirom. Sticanjem statusa kandidata za članstvo u EU, Crna Gora je preuzela obavezu pripreme strateškog razvojnog dokumenta.
62. Ekonomska kriza - ograničenja razvoja koja proizilaze iz dejstva unutrašnjih faktora
Nizak nivo ukupne ekonomske aktivnosti, posebno smanjenje industrijske proizvodnje i pad investicione aktivnosti u svim sektorima. Smanjenje registrovane zaposlenosti i rast nezaposlenosti. Značajan rast broja penzionera (oko 120.000 penzionera „kreira” oko 125 mil. deficita u penzionom fondu godišnje – razlika prihoda od doprinosa za penziono osiguranje i ukupnog iznosa obaveza Penzionog fonda) i obaveze servisiranja prednodno uzetih dugova (oko 150 mil. € godišnje) značajno opterećuju ukupan budžet države i opredjeljuju nivo ukupnog budžetskog deficita. Aktiviranje prethodno datih garancija;60 Visoko učešće javne potrošnje u BDP, posebno fiksnih obaveza, a nedovoljan kapitalni budžet (investicije države u infrastrukturu). Dinamičan rast državnog duga u BDP došao je do nivoa od 58,1% do kraja 2013. Potreba racionalizacije institucija i zaposlenih u javnom sektoru kojih ima cca 55.000 (postepeno smanjenje zaposlenih u javnom sektoru, u srednjem roku, za 10%). Istovremeno, neophodno je povećati efikasnost u samoj državnoj administraciji, koja će u nekim sektorima tražiti i nove kadrove (rast zaposlenosti).
Negativno dejstvo smanjenja odobrenih kredita (posebno kredita korporativnom sektoru), ne može ublažiti ni stabilizacija i blagi oporavak depozita. Učešće „loših kredita” (non performing loans, NPL) u ukupnim kreditima je veoma visoko (III kvartal 2011. godine, preko 25%, u 2013. godini oko 16%, trend smanjenja, prvenstveno prebacivanjem loših kredita iz portfelja banaka u faktoring kompanije) Smanjenje budžetskih prihoda (i od poreza i od carina) značajno utiče na stanje javnih finansija, posebno u uslovima kada se teško ostvaruju planirani izborni prihodi (manji iznos realizovanih od planiranih poreskih prihoda).
63. Ekonomska kriza - ograničenja razvoja koja proizilaze iz dejstva spoljnih faktora
Slab i neujednačen oporavak zemalja EU (gdje ide 61% izvoza Crne Gore), kao i zemalja regiona CEFTA (33,2% crnogorsko izvoza) usporaju oporavak zemlje usljed smanjenja eksterne tražnje i visoke zavisnosti u razvoju. Mjere ekonomskog oporavka EU ne dalju efekte „preko noći” – uvođenje mjera kvantitativne i kreditne podrške, uz predloge za jačanje strukturnih reformi, koje bi morale da sprovedu zemlje članice Eurozone, a koje je usvojila ECB, usmerene su na podsticanje, ekonomskog rasta, rasta kreditne podrške za sektor MSP, uz uklanjanje uskih grla na strani ponude; očekuje se da bi ove mjere trebalo da podstaknu salb rast ekonomske aktivnosti i da preokrenu deflatorne tendencije u Eurozoni, a time pozitivno utiču i na šire okruženje. Smanjena sklonost investitora za investiranje u nestabilnim uslovima, pa samim tim i u Crnu Goru.
Nestabilnost na evropskom finansijskom tržištu povećava neizvjesnost i poskupljuje izvore sredstava - povećavaju se kamate i poskupljuje korišćenje kapitala,
Skuplji troškovi finansiranja i manja kreditna aktivnost povećavaju troškove finansiranja i za državu i za privatni sektor, vode manjim investicijama i sporijem rastu, kao i smanjenju konkurentnosti crnogorskih proizvoda. Odnos eura u odnosu na ostale valute
Manji priliv stranih investicija negativno se odražava i na kretanja zaposlenosti i sužava mogućnost kreiranja novih radnih mjesta
Geopolitički rizici vezani za ratne sukobe (Ukrajina, Irak, efekti „arapskog proljeća”, itd.)
64. Srednjoročne razvojne projekcije i ključni razvojni projekti Imajuci u vidu ekonomske prilike u EU i Eurozoni, geopolitičke rizike, stanje ekonomija zemalja regiona i razvoj ekonomski prilika u zemlji, projekcija ekonomskog rasta je konzervativna. Realni rast BDP-a u
srednjem roku je projektovan za period do 2018. godine je 4,3 % u 2015, zatim 4,1, 4,0, 3,8 u narednetri goidne respektivno (do 2018). Očekivano povećanje investicija će biti važan faktor rasta. Iako model rasta crnogorske ekonomije, koji se zasniva na investicionoj aktivnosti stranih investitora, nije održiv na duže staze, to će imati srednjoročno dominantan uticaj na ukupne tokove privrednih aktivnosti u Crnoj Gori. Nakon realizacije najavljenih investicija, Crna Gora će imati bolje uslove za dinamičan rast, što će poboljšati ponude u turizmu i energetskom sektoru, pored rješavanja problema koji se odnose na postojeću infrastrukturu. Neki od najznacajnijih projekata su:
-
Kumbor vrijednost Lustica bay resort Drugi blok TE pljevlja Zicara Kotor- Lovcen Cetinje I naravno izgradnja auto puta Bar- Boljare , pocela izgradnja prve dionice :D
65. Koji su to ključni makroekonomski indikatori dugog roka KLJUČNI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI DUGOG ROKA su, pored stope rasta, i stopa inflacije, zaposlenost, kao i platnobilansna ravnoteža, gdje posebno treba pratiti indikator zaduženosti, priliv SDI i indikator trgovinskog deficita odnosno bilans tekućih transakcija. Krajem 2014. godine, Crna Gora ima 171.158 registrovanih zaposlenih, stopu zaposlenosti od svega 51%, i oko 34.600 registrovanih nezaposlenih, dok je taj indikator po Anketi o radnoj snazi na nivou od oko 18,5%. Prostor za rast zaposlenosti treba tražiti u zelenoj ekonomiji64 i procesu “ozelenjavanja” postojećih radnih mjesta Najveći potencijal za kreiranje zelenih poslova leži u obnovljivim izvorima energije (energija vjetra, solarni izvori, biomasa, geotermalni izvori i male hidro-elektrane)
66. Integracija u evropske i evroatlanske strukture kao strateški spoljnopolitički prioritet (osnovni ciljevi) Druga polovina XX stoljeća opredjelila je dva osnovna strateška pravca integracija zemalja Evrope – to su integracije u evropske i evroatlanske strukture. Osnovi ciljevi evropskih, ali i evroatlanskih integracija su: sigurnost, stabilnost, zajedničke vrijednosti i prosperitet (ekonomski i sveukupni društveni razvoj).
Vrijeme je potvrdilo da su evropske zemlje izabrale ekonomske integracije kao stub evropskih integracija, koje prati bezbjednosni aspekt, dok su euroatlanske integracije opredjeljene strategijsko-bezbjednosnim motivima, koje prati izražen ekonomski aspekt. Crna Gora kroz integracije u evropske i evroatlanske strukture želi da rješava svoj bezbjednosni aspekt razvoja, uz istovremeno podsticanje svog ekonomskog razvoja i razvoja demokratskog društva. 67. Motivi integracija Motivi integracija u poslijeratnim godinama obnove ratom razorene evropske privrede bili su razonovrsni: prvenstveno, to je bilo pitanje sigurnosti i mira, kao i „ponovnog udruživanja“ Njemačke sa Evropom, samostalnost u odnosu na nove svjetske supersile, stvaranje velikog evropskog tržišta, ekonomski prosperitet, kao i stvaranje demokratskog identiteta Evrope. Motivi integracija polazili su od bezbjednosnih i političkih interesa (peace, stability, democratic values), ali praksa je pokazala da je u narednim decenijama ishodište integracija, posebno kada je riječ o EU, bila ekonomska integracija (prosperity). Kada je o političkoj integraciji riječ, treba je razlikovati od političkih motiva integracija, koji su u biti imali pozitivnu ulogu u smislu da su politički razlozi integracija bili stvaranje demokratskog identiteta Evrope, koji se zasniva na političkim moralnim i društvenim vrijednostima, kao što su: vladavina prava, demokratija, lična sloboda, odgovornost, podjela vlasti itd. Politička integracija ostala je na marginama integracionog procesa, sačuvana samo u idejama evropskih federalista, jer su snažni nacionalni identiteti država članica bili ključni kočničari tog projekta u svim dosadašnjim pokušajima. 68. Hronologija evropskih integracija kroz evropske ugovore (od Šumanove deklaracije do Lisabonskog ugovora) Ovakva kakva je danas, Evropska unija je izrasla na idejama evropskih integralista-utopista iz 19. vijeka. prvi dokument koji je označio početak konkretizacije i realizacije funkcionalne integracije bila tzv. Šumanova deklaracija. Hronologiju evropskih integracija, od Šumanove deklaracije iz 1950. godine, možemo pratiti kroz razvoj evropskih sporazuma, koje su pratili i talasi proširenja. Najvažniji sporazumi su tzv. osnivački ugovori, njihove izmjene i dopune, kao i akt o kreiranju jedinstvenog tržišta: Ugovoro o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik (1952), Rimski ugovori - Ugovor o osnivanju EEZ i Ugovor o osnivanju Euroatoma (1958), Briselski ugovora o spajanju (zajendičkih institucija) (1965), Jedinstveni evropski akt, JEA (1986),
Mastrihtski ugovor o osnivanju EU (1992), Ugovor iz Amsterdama (1999) i Ugovor iz Nice (2001), Lisabonski (reformski) ugovor koji je potpisan 2007. godine (na snazi od decembra 2009. godine), 69. Osnovni ciljevi osnivanja EEZ i Euroatoma (Evropske zajednice) U Rimu su 25. marta 1957. godine potpisani Ugovori o osnivanju Evropske ekonomske zajednice (EEZ) i Evropske zajednice za atomsku energiju (EUROATOM). Rimski ugovori stupili su na snagu 14. januara 1958. godine.68 Cilj EEZ, kako je ugovorom utvrđeno, bio je stvaranje zajedničkog tržišta sa slobodnim protokom roba, ljudi, usluga i kapitala i izgradnja carinske unije Ugovorom je bilo predviđeno formulisanje zajedničke trgovinske, poljoprivredne, saobraćajne politike, zatim saradnja i koordinacija politika u drugim oblastima, kao i usklađivanje nacionalnih zakonodavstava u mjeri u kojoj je to neophodno za nesmetano funkcionisanje zajedničkog tržišta. S druge strane, Euroatom kao svoj primarni cilj ima razvoj evropske nuklearne industrije, podsticanje istraživanja u oblasti atomske energije kao i smanjenje troškova tih istraživanja. Za razliku od EEZ, Euroatom ne predviđa formiranje zajedničkog tržišta, već povezuje države članice kako bi zajedničkim snagama doprinijele unapređenju atomske industrije. 70. Osnovne karakteristike: Mastriht, Amsterdam, Nica i Ustav EU Mastriht 1992 – Ugovor o stvaranju EU: Dalji važan datum u procesu evropskih integracija i hronologije nastanka današnje Unije, svakako je 10. decembar 1991. godine u Mastrihtu, kada je Evropski savjet postigao dogovor o predlogu Sporazuma o stvaranju Evropske unije. Ugovor o stvaranju Evropske unije, tzv. Sporazum iz Mastrihta potpisan je 7. februara 1992. godine. Ugovor iz Amsterdama 2.oktobra 1997.godine (na snazi od 1. maja 1999. godine). donio je nekoliko novina: Šengenski sporazum o zajedničkim vizama za građane trećih zemalja uključen je u EU (osim u slučaju Britanije i Irske); unaprijeđena je saradnja među državama članicama u oblasti zapošljavanja i socijalne politike; EU je trebalo da radi samo na onim poslovima koji se ne mogu bolje izvršiti na nacionalnom ili nižim nivoima Ugovor iz Nice (potpisan 26. februara 2001, na snazi od 1. februara 2003. godine) predstavljao je svojevrsnu prekretnicu u istoriji EU, jer je razmatrao raspodjelu moći i uticaja u proširenoj EU Ugovor o Ustavu EU 2004: Ugovor o Ustavu EU (2004) predlagao je eliminaciju sistema stubova. Pregrupisavanje svih odredbi o spoljnim akcijama Unije, koje su ranije bile raspoređene na različitim mjestima, objedinilo bi ih u jedno poglavlje i bile bi stavljene “pod isti krov”.
71. Prvi i drugi talas proširenja EU (od 6 do10) Prvo proširenje (1973) – Velika Britanija, Danska i Irska Ugovor o prijemu Britanije, Danske, Irske i Norveške u EZ (EZUČ, EEZ i Euroatom) potpisan je u januaru 1972.godine Istovremeno, sporazumi o pridruživanju evropskih država koje pripadaju regionu Mediterana (Sredozemlja) – Grčka, Turska, Kipar i Malta, kao ugovori ekonomskog i političkog sadržaja, počeli su se potpisivati već šezdesetih godina Drugo proširenje (1981) – Grčka Grčka je podnijela zahtjev za članstvo 1975.godine, Ugovor o pristupanju u članstvo potpisan je maja 1979, ratifikacija je bila veoma brza, i Grčka je pristupila kao deseta članica EZ 1.1.1981.godine. 72. Treći i četvrti talas proširenja EU (od 10 do 15) Treće proširenje (1986) - Španija i Portugalija 1.1.1986.godine, EZ je proširena za još dvije nove (južne) članice i postala je zajednica od 12 zemalja. 9. novembra 1989.godine srušen je Berlinski zid. Oktobra 1990.godine došlo je do ujedinjenja Savezne republike Njemačke i Demokratske republike Njemačke, što je otvorilo put proširenju EU na istok Evrope. (ne smatra se integracijom al je znacajno)
U kontekstu politike proširenja, prije prikaza daljeg širenja Unije, interesantno je iskustvo Turske. Turska je podnijela zahtjev za članstvo prvi put 1959. godine, što je ponovila 1987.godine. Turska ima sporazum o carinskoj uniji sa EU od 1995.godine, a status kandidata od 1999.godine. Turska je počela pregovore o pristupanju u junu 2006.godine. Dvanest poglavlaj se pregovara, a samo je poglavlje o nauci i istraživanju zatvoreno (sva se poglavlja „uslovno“ zatvaraju, dok se sve ne zatvori. 73. Peti talas proširenja EU (od 15 do 25 odnosno 27) Peto proširenje (2004) – Litvanija, Letonija, Estonija, Poljska, Češka, Madjarska, Slovačka, Slovenija, Malta i Kupar Zajednica je do kraja 1990. godine zaključila seriju sporazuma prve generacije (Sporazumi o trgovini i saradnji) sa gotovo svim državama Centralne i Istočne Evrope(CIE), Produženo peto proširenje (2007) – Rumunija i Bugarska 1. jula 2013. godine Republika Hrvatska postala je 28. članica EU.
74.Lisabonski ugovor
Lisabonski ugovor se sastoji iz niza amandmana na prethodne ugovore koji konstituišu EU, a to su: 1.Ugovor o Evropskoj uniji (UEU) – poznatiji kao Mastrihtski ugovor (1992); izmjene i dopune se odnose na institucije, unapređenje saradnje, spoljnu i bezbjednosnu politiku i odbrambenu politiku. 2. Ugovor o osnivanju Evropske zajednice – Rimski ugovori (1957); izmjenama i dopunama se detaljno definišu nadležnosti i oblasti djelovanja Evropske unije; on postaje „Ugovor o funkcionisanju EU“ (UFEU). Osnovne novine koje donosi Lisabonski ugovor mogu se sistematizovati na sljedeći način:
Unija postaje pravno lice - mogućnost Unije da zaključuje ugovore, postane član međunarodnih konvencija ili da bude član međunarodnih organizacija.
Tri stuba se integrišu u jedan.
Pravo na građansku inicijativu, unapređenje demokratskog učešća, itd.
Ukida se pravo veta u 50 oblasti, među kojima su i unutrašnji poslovi i pravosuđe
Bilo je predviđeno da „Evropski ustav“ kao pravno autonoman tekst zamijeni sve prethodne međunarodne ugovore koji konstituišu Evropsku uniju, što bi značilo da bi Unija počivala na jednom osnovnom zakonu – svom ustavu.
Lisabonski ugovor je ograničen na modifikaciju postojećih ugovora, i otuda naziv „reformski ugovor“. Tačnije, nova sadržina reformskog ugovora ne bi trebalo da ima ustavni značaj, jer ne zamjenjuje prethodna dokumenta o Evropi, već predstavlja njihovu daljnu modifikaciju.
75. Vrijednosti i ciljevi EU Lisabonski ugovor u prvi plan stavlja vrijednosti na kojima počiva EU: Unija je zasnovana na vrijednostima poštovanja ljudskog dostojanstva, slobode, demokratije, jednakosti, pravne države, kao i na poštovanju prava čovjeka, uključujući i prava lica koja pripadaju nacionalnim manjinama. Cilj Unije je unapređenje mira, njenih vrijednosti i blagostanja njenih naroda. Unija nudi svojim građanima prostor slobode, bezbjednosti i pravde bez unutrašnjih granica, na kojem je osigurano slobodno kretanje lica uz odgovarajuće mjere u pogledu kontrole spoljnih granica, azila, imigracije, kao i sprečavanja i borbe protiv kriminala.
76. Osnovni principi pravnog poretka Princip legaliteta znači da je EU zajednica koja se zasniva na pravu, te da zajednički ekonomski i socijalni život naroda država članica nije rukovođen prijetnjom sile, već pravom Unije. Princip autonomije komunitarnog pravnog poretka znači da će se komunitarno pravo (evropski propisi) primjenjivati jednako u cijeloj Uniji. Princip supremacije znači da u slučaju kolizije (sukoba) odredaba prava EU i odredaba nacionalnog prava prvenstvo primjene imaju odredbe prava EU. Princip supsidijarnosti znači da u izvršenju svojih nadležnosti Unija može djelovati samo ako se ciljevi predloženih aktivnosti ne mogu u dovoljnoj mjeri ostvariti mjerama država članica, bilo na centralnom ili regionalnom nivou. T Princip proporcionalnosti zahtijeva da preduzeta mjera ili sredstvo koje koristi Unija mora biti proporcionalno cilju koji se želi postići, odnosno da svaka aktivnost Unije neće ići izvan onoga što je potrebno da se postignu ciljevi utvrđeni Ugovorom Princip solidarnosti ogleda se u činjenici da države članice moraju raditi zajedno da bi proširile i razvijale svoju uzajamnu političku solidarnost, Princip neposredne primjene/neposrednog dejstva odnosi se na one odredbe pravnih akata EU koje su po svojoj prirodi neposredno primjenljive (regulative i odluke) u državi članici i bez dodatnih postupaka njenih zakonodavnih ili drugih organa. Piris navodi i princip dodjele nadležnosti, koji je naveden u članu 5 UEU. Naime, u skladu sa načelom prenosa nadležnosti, Unija djeluje samo u granicama nadležnosti koje su države članice na nju prenijele ugovorima radi ostvarivanja ciljeva iz ugovora. Države članice zadržavaju nadležnosti koje ugovorima nijesu prenesene na Uniju.
77. Pravna tekovina EU Pojam acquis, je francuski izraz koji u osnovi znači „EU onakva kakva jeste”, naziva se još i nasljeđem ili pravnom tekovinom EU. Predstavlja skup prava i obaveza koje sve zemlje članice obavezuje i povezuje unutar EU, te se u većini država članica, i kao sam pojam, ne prevodi dalje na maternji jezik. Pravni sistem EU razlikuje se od nacionalnog i međunarodnog prava i označava se kao pravni sistem sui generis. Komunitarno pravo odnosno pravo EU ne odnosi se samo na države članice već i na fizička i pravna lica u njima. U najkraćem, sveukupno evropsko pravo, odnosno pravna tekovina EU (acquis communautaire) predstavlja širok pojam koji obuhvata: načela i političke ciljeve ugovora o osnivanju; propise koji su donijeti radi primjene ugovora i praksu Suda pravde; deklaracije i rezolucije EU;
mjere koje se odnose na zajedničku spoljnu i bezbjednosnu politiku; mjere koje se odnose na pravosuđe i unutrašnje poslove i međunarodne sporazume u nadležnosti EU koje su zaključile Unija i države73 članice 78. Jedinstveni institucionalni okvir EU Unija ima institucionalni okvir (član 13 UEU) koji ima za cilj podsticanje njenih vrijednosti, ostvarivanje njenih ciljeva, služenje njenim interesima, interesima njenih građana i interesima država članica, kao i obezbjeđenje dosljednosti, djelotvornosti i kontinuiteta njenih politika i mjera. Institucije Unije su: 1.Evropski parlament; 2.Evropski savjet; 3.Savjet (ministara); 4.Evropska komisija; 5.Sud pravde EU; 6.ECB; 7.Revizorski sud. Funkcionisanje Unije zasniva se na predstavničkoj demokratiji. 79. Evropski parlament Evropski parlament je jedina institucija Unije koja se bira direktnim univerzalnim pravom glasa. Tokom razvoja evropskih integracija, Parlament je u početku imao manje moći u odnosu na snagu i poziciju Komisije ili Savjeta ministara, ali od prvih direktnih izbora (1979), njegov značaj i snaga kontinuirano rastu. Svaka izmjena osnivačkih ugovora, davala je Parlamentu veću moć. Lisabonski ugovor je dalje afirmisao taj trend i EP postaje institucija sa znatno većim uticajem. Funkcije EP: Evropski parlament vrši, zajedno sa Savjetom, zakonodavnu i budžetsku funkciju. Evropski parlament vrši funkciju političkog nadzora i savjetovanja u skladu sa ugovorima. Lisabonskim ugovorom povećane su nadležnosti EP u oblasti zakonodavstva, budžeta i političke kontrole - što predstavlja korak naprijed u pogledu demokratizacije EU. 80. Evropski savjet i Savjet Zadatak Evropskog savjeta: Evropski savjet daje Uniji neophodni podsticaj za razvoj i utvrđuje njene opšte političke smjernice i prioritete. Evropski savjet ne vrši zakonodavnu funkciju. Drugim riječima, Evropski savjet predstavlja generalno političko vođstvo kada je o evropskim poslovima u Uniji riječ. Savjet je svakako jedna od najmoćnijih institucija u Uniji, čije odluke i koordinacija utiču na sve druge institucije i efikasnost sistema u cjelini. Osnovne nadležnosti savjeta su sljedeće: Vrši, zajedno sa Evropskim parlamentom, zakonodavnu i budžetsku funkciju. Usvaja evropske propise i budžet Unije. Istovremeno, Savjet vrši funkcije utvrđivanja politike i koordinacije u skladu sa ugovorima Savjet istovremeno vrši i izvršne i zakonodavne nadležnosti, kroz proces suodlučivanja sa Evropskim parlamentom (potvrđuje i usvaja propise) i kroz monitoring odluka i propisa, zajedno sa Komisijom.
81. Evropska komisija
Svaka država članica ima po jednog komesara u Komisiji. Ključne nadležnosti EK su sljedeće:
Ključni inicijator-„Komisija podstiče opšti interes Unije i u tu svrhu preduzima odgovarajuće inicijative“. EK zadržava centralnu ulogu i ima monopol nad inicijativom za donošenje propisa, što joj daje veliki politički značaj. Pravni akti (zakonodavni akti) Unije mogu se donositi samo na prijedlog Komisije, ako ugovorima nije drugačije predviđeno
Nadzorna funkcija- Komisija se stara o primjeni ugovora i mjera koje su u skladu sa ugovorima
utvrdile institucije Unije Izvršna funkcija-Komisija izvršava budžet i upravlja programima. Predstavljanje - Sa izuzetkom zajedničke spoljne i bezbjednosne politike (CFSP), kao i drugih slučajeva predviđenih ugovorima, Komisija obezbjeđuje predstavljanje Unije na spoljnjem planu
Planiranje, osiguranje egzekutive i administracija politika
82. Evropska centralna banka (ECB) i Euro Evropska centralna banka i nacionalne centralne banke (centralne banke država članica) čine Evropski sistem centralnih banaka Evropskim sistemom centralnih banaka upravljaju organi odlučivanja ECB. Glavni cilj ESCB jeste održavanje stabilnosti cijena ECB ima svojstvo pravnog lica i jedina je ovlašćena za odobravanje izdavanja eura. Nezavisna je u vršenju svojih nadležnosti i upravljanju svojim finansijama. Osnovni zadaci koji se izvršavaju kroz ESCB su sljedeći: utvrđivanje i sprovođenje monetarne politike Unije85 ; devizno poslovanje u skladu sa članom 219 (utvrđivanje deviznog kursa eura); držanje zvaničnih deviznih rezervi država članica i upravljanje tim rezervama (bez štete po držanje i upravljanje obrtnim deviznim sredstvima od strane država članica); podsticanje nesmetanog funkcionisanja platnih sistema 83. Sud pravde EU i Revizorski sud Sud pravde EU je glavni sudski organ Unije sa sjedištem u Luksemburgu, osnovan još Pariskim ugovorom 1952. godine. Po Lisabonskom ugovoru, Sud pravde Evropske unije obuhvata: Sud pravde, Opšti sud i specijalizovane sudove. Sud pravde čini po jedan sudija iz svake države članice.Sud pravde EU obezbjeđuje poštovanje prava prilikom tumačenja i primjene ugovora. Sud pravde odlučuje u sljedećim slučajevima: -
-
odlučuje o tužbama koje podnese država članica, institucija, ili fizičko ili pravno lice (sporovi); Nadležnost u sporovima, koja nadalje može biti nadležnost po osnovu direktne tužbe (kada se spor okončava na Sudu) i nadležnost u postuku donošenja odluke o prethodnom pitanju (kada se spor okončava pred nacionalnim sudovima). u toku prethodnog postupka, na zahtjev sudova država članica, odlučuje o tumačenju prava Unije ili o valjanosti akata koje su usvojile institucije EU (daje mišljenje u prethodnom postupku);
-
Savjetodavna nadležnost Suda pravde podrazumijeva da država članice, EK, EP i Savjet mogu zatražiti mišljenje Suda pravde o kompatibilnosti međunarodnog sporazuma, za čije zaključenje su pregovori u toku, sa osnivačkim ugovorima (član 218(1) UFEU). Mišljenje Suda je obavezujuće za članice i institucije EU. odlučuje u drugim slučajevima predviđenim ugovorima.
Revizorski sud Revizorski sud osnovan je 1975. godine sa sjedištem u Luksemburgu, a status institucije dobio je stupanjem na snagu UEU: Misija Revizorskog suda je da bude „nezavisni čuvar finansijskih interesa građana Unije“. Revizorski sud vrši reviziju u Uniji. Revizorski sud čini po jedan državljanin svake države članice. Članovi Revizorskog suda imenuju se na period od šest godina. Revizorski sud vrši računsku kontrolu svih prihoda i rashoda 84. Perspektive daljeg širenja EU: kratki rok Kada je riječ o kratkom roku, prioritet EU biće prvenstveno interna konsolidacija kroz punu primjenu Lisabonskog ugovora, kao i dijalog o daljoj razradi UFEU u cilju jacanja fiskalne odgovornosti drzava clanica. Drugi prioritet je svakako rast konkurentnosti EU tržišta i njegovo što bolje pozicioniranje na globalnoj sceni. Prva stepenica je zaokruživanje politike proširenja prema zemljama koje su u definisanom talasu širenja EU, koji se uslovno može nazvati ciklus „šestog“ proširenja, jer može biti realizovan u nekoliko talasa. Riječ je o sedam zemalja regiona Zapadnog Balkana. 85. Perspektive daljeg širenja EU: srednji i dugi rok U srednjem roku prioriteti ostaju isti – konsolidacija i širenje, bezbjednosne integracije i razvojna strategija. EU je svih ovih decenija svog razvoja potpisala posebne sporazume o pridruživanju sa tzv. prekomorskim teritorijama. One se nalaze van Evrope, a čini ih grupa zemalja koje su uglavnom bile bivše kolonije zapadnoevropskih zemalja, danas nezavisne države, prvenstveno iz regiona Afrike, Kariba i Pacifika. Teško je dati dugoročnu viziju razvoja EU sa zadovoljavajućim stepenom preciznosti, jer su faktori koji će uticati na strateške odluke veoma kompleksni i ne mogu se u potpunosti predvidjeti i percipirati moguće akcije u tom smislu. Fokus će biti svakako na jačanju spoljnih akcija Unije i ujedinjenju političkih glasova država članica u „jedan glas“, posebno kad se radi o otvorenom dijalogu na globalnoj sceni, a u vezi sa svim pitanjima koja će u budućnosti biti bezbjednosni, klimatski ili razvojni izazov. 86. Osnovni demografski I ekonomski indikatori EU
Najznacajniji demografski I ekonomski indikatori su : -
stanovnistvo povrsnina bdp bdp per capita
87. Kategorizacija EU drzava po nivou zaduženosti Zemlje EU značajno su probile prag kriterijuma iz Mastrihta kada je u pitanju javni dug i budžetski deficit, što se vidi iz sljedećeg pregleda. Najzaduženija zemlja EU je Grčka, čiji javni dug dostiže 177,1% BDP-a u 2014. godini. Prezaduzene zemlje : Grčka (177% bdp_a ), Italija( 132,1), Portugal, Irska, Kipar, Belgija, Španija, Francuska, Dug ispod 100% BDP-a : Uk, Hrvatska, Austrija, Slovenija I Madjarska, Njemacka, Holandija, Malta Dug ispod 60% Bdp-a : Finska, Slovacka, Poljska, Danska, Švedska, Češka, Litvanija, Letonija, Rumunija, Bugarska, Luksemburg, Estonija. Samo 12 zemalja EU ima javni dug ispid 60% BDP-a.
88.Demografska I ekonomska snaga drzava clanica EU EU čini 28 država članica veoma različitih demografskih i ekonomskih karakteristika. Mjereno brojem stanovnika, u njoj je šest „velikih“ zemalja, koje čine gotovo 71% ukupnog stanovništva (Njemačka 16,3, Francuska, Velika Britanija i Italija oko 12, Španija 9,2 i Poljska 7,6%), sedam zemalja koje imaju od 10 do 21 milion stanovnika (Rumunija, Holandija, Grčka, Belgija, Portugal, Češka i Mađarska), od 1,3 do 9,3% ukupnog stanovništva ima 11 zemalja (Švedska, Austrija, Bugarska, Danska, Slovačka, Finska, Irska, Litvanija, Letonija, Slovenija i Estonija), dok tri zemlje imaju manje od milion stanovnika (Kipar, Malta i Luksemburg). 89. Grupisanje drzava clanica: geografsko, po dinamici pristupanja, po ekonomskoj razvijenosti Grupisanje država može se izvrši po više osnova. U Petom izvještaju o ekonomskoj, socijalnoj i teritorijalnoj koheziji Unije (Investiranje u evropsku budućnost) 99, Komisija je prezentirala više grupacija država i regiona.
Geografsko grupisanje država članica:
centralne i istočne države članice: EE, LV, LT, PL, SK, CZ, SI, HU, RO; BG (10); južne države članice: PT, ES, IT, EL, MT, CY (6);
zapadne države članice: EU-15; nordijske države članice; SE, DK, FI (3); baltičke države članice: EE, LV, LT (3); Beneluks: BE, NL, LU (3). Jugoistočna evropa (ZAPADNI BALKAN) – HR (1); Grupisanje država članica po dinamici proširenja:
EU-15 – države članice EU do petog proširenja (tzv. stare države članice): BE, DK, DE, IE, EL, ES, FR, IT, LU, NL, AT, PT, FI, SE, UK; EU-10 – deset država petog proširenja koje su se pridružile EU maja 2004.godine: CZ, EE, CY, LV, LT, HU, MT, PL, SI, SK; EU-12 – dvanaest država petog proširenja (uključujući i Rumuniju i Bugarsku, koje su pristupile 2007. godine). EU 13 – 13 novih država članica CIE i JIE (sa Hrvatskom
Po ekonosmkoj moci : 1. manje razvijene države članice: BG, RO, PL, LV, LT, HU, EE, SK – GDP/pc ispod 75% EU prosjeka; 2. srednjerazvijene države članice: PT, MT, CZ, SI, EL, CY – GDP/pc između 75-100% EU prosjeka; 3. visokorazvijene države članice: IT, ES, FR, BE, DE, UK, FI, SE, DK, AT, NL, IE, LU – GDP/pc preko EU prosjeka. BDP Unije dostigao je 13.529 mlrd. €, od čega gotovo 2/3 stvaraju četiri najveće ekonomije (20,8% Njemačka, 15,6% Francuska, 14,9% Britanija i 12% Italija).
90. Ciljevi Razvojne strategije Evropa 2020 Razvojna strategija Evropa 2020 ima kratkoročni cilj da obezbijedi uspješan izlazak iz aktuelne ekonomske i finansijske krize i istovremeno da obezbijedi održivu budućnost sa više posla i boljim uslovima života. 1. Rast stope zaposlenosti među stanovništvom starosnog doba 20-64 godina, sa postojećih 69% na 75%102 . 2. Investiranje 3% BDP-a u istraživanje i razvoj, posebno unapređenjem uslova za ulaganje u ove oblasti od strane privatnog sektora, i razvijanje novih indikatora za praćenje inovacija103 .
3. "20/20/20" klimatsko-energetski ciljevi - Smanjenje emisije gasova koji stvaraju efekat staklene bašte za najmanje 20% u poređenju sa nivoom emisije zabilježenim 90-ih godina, ili za 30% u idealnim uslovima, povećanje udjela obnovljivih izvora energije u konačnoj energetskoj potrošnji na 20% i postizanje povećanja od 20% u oblasti energetske efikasnosti. 4.Obrazovanje - Udio osoba koje rano napuštaju školovanje treba smanjiti na 10%, sa postojećih 15%; povećati broj osoba starosti između 30-34 godina koje imaju visoko obrazovanje sa postojećih 31% na najmanje 40%104 ;. 5. Smanjenje siromaštva – Smanjenje broja građana EU koji žive ispod nacionalne granice siromaštva za 25%, što znači izbavljenje 20 miliona građana iz siromaštva
91. Razvojna strategija Evropa 2020: tri prioriteta Pored jasno definisanih i kvantifikovanih ciljeva, Evropa 2020 definiše tri prioriteta i sedam incijativa za narednu dekadu, čija primjena je usmjerena na dugoročni rast konkurentnosti Unije. Evropa 2020 definiše sljedeća tri prioriteta za obostrano snaženje EU i država članica: brzi rast: razvoj privrede koja se zasniva na znanju i inovaciji; održivi rast: promovisanje privrede sa efikasnom upotrebom resursa, koja će biti konkurentnija i više orijentisana ka životnoj sredini i održivom razvoju; sveobuhvatan rast: podsticanje ekonomije sa visokom stopom zaposlenosti koja obezbjeđuje socijalnu i teritorijalnu koheziju. 92. Inicijative Razvojne strategije Evropa 2020 – sedam inicijativa za ovu dekadu Sedam vodećih inicijativa će obavezati EU, ali i države članice. Instrumenti koji se koriste na nivou EU, posebno jedinstveno tržište, finansijske poluge i mehanizmi spoljne politike, biće u potpunosti mobilisani kako bi se EU borila protiv tzv. “uskih grla” i kako bi se ostvarili ciljevi Evrope 2020 7 inicijativa su: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)
Inovacije Digitalno drustvo Obrazovanje Klima I energetika Konkurentnost Zaposlenje Suzbijanje siromastva
93. Pristup koordinaciji ekonomskih politika na nadnacionalnom nivou (prije Lisabona, specijalni proceduralni mehanizmi) Još je Ugovor iz Mastrihta (1992) uveo koordinaciju ekonomskih politika kroz izradu načelnih smjernica za vođenje ekonomske politike (Broad Economic Policy Guidelines), preko kojih se mogao steći uvid u mehanizam vođenja ekonomskih politika u državama članicama, što je bio početak procesa kreiranja nadnacionalnog nivoa u ovoj oblasti, odnosno formalna podloga za koordinaciju ekonomskih politika. Najosjetljiviji oblik koordinacije je u zoni fiskalne politike (limit budžetskog deficita, nivo javnog duga), kao i strukturnih politika koje imaju direktni uticaj na zajedničko tržište Unije. KOORDINACIONI MEHANIZAM: Za razliku od monetarne politike gdje je centralna uloga dodijeljena ECB, koordinaciju ekonomskih politika „operativno“ vodi Komisija preko svojih direktorata Centralno mjesto opšteg koordinacionog procesa zauzimaju opšte smjernice za vođenje ekonomske politike upućene nosiocima ekonomske politike na nacionalnim nivou, ali i svim zainteresovanim subjektima.
94. Podjela nadležnosti u vođenju politika između Evropske komisije i država članica EU Raspodjela nadležnosti između EU i država članica se vrši na sljedeći način: Uniji su povjerene nadležnosti koje su na nju prenijete Lisabonskim ugovorom od strane država članica; sve ostale nadležnosti i dalje ostaju u domenu same države članice. „Princip prenijetih nadležnosti“ garantuje da Unija ne može proširiti svoje nadležnosti na teret neke države, a da prije toga ne dobije saglasnost države koja je u pitanju. Potrebno je takođe napomenuti da Lisabonski ugovor uvodi mogućnost vraćanja nadležnosti na države članice. Potrebno je napomenuti da države članice koordiniraju njihovu ekonomsku politiku i politiku zapošljavanja u okviru Unije, a da se zajedničkom spoljnom i bezbjedonosnom politikom upravlja upotrebom specijalnog sistema. 95.Smjernice ekonomske politike u Strategiji evropa 2020 (opšta institucionalna struktura I integrisane smjernice) Evropa 2020 pociva na dva stuba : 1. tematski pristup, u kombinaciji sa prioritetima i ciljevima i 2. izvještavanje po zemljama, kako bi se pomoglo državama članicama da razviju svoje strategije povratka održivog rasta, ravoja i javnih finansija. Integrisane smjernice, kojima se definiše predmet prioritetnih politika Unije, usvajaju se na nivou Unije kako bi se obuhvatili svi prioriteti i ciljevi EU. Da bi uticala na dinamiku izlaska iz krize
i razvoj, Unija mora ojačati koordinaciju ekonomskih politika država članica kroz pripremu Smjernica za drzave clanice. Opšte smjernice ekonomskih politika: 1. Obezbjeđivanje kvaliteta i održivosti javnih finansija. 2. Rješavanje makroekonomskih debalansa. 3. Smanjivanje debalansa i disproporcija u Eurozoni. 4. Podrška za istraživanje, razvoj i inovacije, i oslobađanje potencijala digitalne ekonomije. 5. Poboljšanje efikasnosti resursa i smanjenje emisije gasova (efekat staklene bašte). 6. Poboljšanje poslovnog i potrošačkog okruženja I modernizacija industrijske baze. Smjernice za zaposljavanje :
7. Povećanje participacije – učešća na tržištu rada i smanjenje strukturne nezaposlenosti – (usljed raskoraka između ponude i potražnje). 8. Razvijanje kvalifikovane radne snage odgovarajući na potrebe tržišta rada, unapeđenje kvaliteta posla i cjeloživotno učenje. 9. Poboljšanje performansi sistema obrazovanja i obuke na svim nivoima i povećanje učešća u visokom obrazovanju. 10. Promovisanje socijalne inkluzije i borba protiv siromaštva. Preporuke za svaku državu članicu pojedinačno se dostavljaju od strane EK. U slučaju da država neadekvatno primjenjuje odredbe Strategije, opominje se.
96. Novo ekonomsko upravljanje u uslovima krize – osnovne odrednice U cilju ostvarivanja osnovnih ciljeva Unije (mir, vrijednosti, blagostanje) „aktivnosti država članica i Unije podrazumijevaju, u skladu sa ugovorima, utvrđivanje ekonomske politike zasnovane na tijesnom usklađivanju ekonomskih politika država članica, na unutrašnjem tržištu i na utvrđivanju zajedničkih ciljeva“ Države članice smatraju svoje ekonomske politike pitanjem od zajedničkog interesa i koordiniraju ih u okviru Savjeta, uz poštovanje principa otvorene tržišne privrede sa slobodnom konkurencijom, favorizujući efikasnu alokaciju resursa i razvoj jedinstvenog tržišta u cjelini Osnaženo ekonomsko upravljanje (Economic governance) podrazumijeva jačanje postojećih pravila u pogledu budžetske discipline, usklađivanje s pravilima Pakta za stabilnost i rast, dublju koordinaciju u oblasti fiskalne politike, nadziranje makroekonomskih disbalansa i kretanje konkurentnosti, kao i procedure za krizno upravljanje Eurozonom. 97. Instrumenti finansijskog nadzora i privremeni instrumenti za obezbjedjenje finansijske stabilnosti (u okviru modela novog ekonomskog upravljanja EU)
Do novog koncepta ekonomskog upravljanja, Unija je došla usvajanjem više važnih dokumenata i pokretanjem čitavog niza novih tijela, institucija i programa, u posljednje dvije godine. Navešćemo samo najvažnije od njih: 1. Od januara 2011. godine osnovan je EVROPSKI ODBOR ZA SISTEMSKE RIZIKE (ESRB) za nadzor finansijskog sistema EU 2. Osnivanje privremenih instrumenata za obezbjeđenje urgentne finansijske stabilnosti: Instrumenta za evropsku finansijsku stabilnost (EFSF, European Financial Stability Facility) i Mehanizma za evropsku finansijsku stabilnost (EFSM, European Financial Stability Mechanism) koji će funkcionisati najkasnije do juna 2013. godine 3. Osnivanje trajnog finansijskog instrumenta koji treba da zamijeni gorenavedene privremene instrumente: EVROPSKI MEHANIZAM ZA STABILNOST 4. Programi finansijske podrške (Financial Asistance Programmes) obezbijeđeni su kroz navedene mehanizme, uz saradnju sa IMF-om 98. Evropski mehanizam za stabilnost MEHANIZAM ZA EVROPSKU FINANSIJSKU STABILNOST (European Financial Stability Mechanism, EFSM) osnovan je odlukom Savjeta od 11. maja 2010. godine120 da bi obezbijedio finansijsku podršku za države članice EU koje su u finansijskim problemima, uključujući i finansijske turbulencije izazvane događajima koji su van kontrole države članice o kojoj je riječ. ESM će pozajmljivati novac na tržištima i proslijeđivati ga slabim ekonomijama uz nisku kamatu, oko 4%. ESM može obezbijediti podršku stabilnosti na bazi striktnih uslova, odnosno odgovarajuću finansisjku podršku, ako je ista neophodna za finansijsku stabilnost zone kao cjeline i država članica pojedinačno.122 Njemačka ima najveće učešće od 27,1% u ukupnom kapitalu, a sa Francuskom čini gotovo polovinu kapitala ESM. Prvih 10 država daje 96, 4% u ESM, a preostalih 7 treba da doprinese sa 3,6 milrd. € (24,9 mlrd. €). 99. Programi finansijske podrske (EI, PT, IE, ES, CY) Programi finansijske podrške (Financial Asistance Programmes) obezbijeđeni su kroz navedene mehanizme, uz saradnju sa IMF-om. Prvo za Grčku, maja 2010. godine, 110 mlrd. €, kada je grčka vlada usvojila nepopularan „Reformski paket štednje“; zatim jula 2011. godine drugi paket mjera za sprečavanje bankrotstva i stabilizaciju Grčke od 109 mlrd. €, uz plan da privatni sektor obezbijedi dodatnih 49 mlrd. €, kroz otpis. Unija je riješila da svim sredstvima proba pomoći Grčku imajući u vidu da se grčki, kao i španski, irski, italijanski i portugalski dug uglavnom vezuju za njemačke, francuske i britanske komercijalne banke (dijelom i holandske). Uslijedila je finansijska podrška za Irsku126 (novembra 2010. godine 85 mlrd. €), a zatim za Portugal (marta 2011. godine 78 mlrd. €). Sljedeća zemlja koja je ušla u program finansijske podrške je Španija
25. juna 2012. pomoć je zatražila i vlada Kipra. Poslije intenzivnih pregovora, 25. Marta 2013. godine iz ESM odobreno je za program makroekonomskog prilagođavanja 9 mlrd € - Pored uvođenja navedenih instrumenata finansijske podrške za konsolidaciju Eurozone, marta 2011. godine usvaja se dokument Euro Plus Pact od strane 17 članica Eurozone i šest država članica EU (Bugarska, Danska, Litvanija, Letonija, Poljska i Rumunija) kojim su se ove zemlje dodatno (dobrovoljno) obavezale da prate i usklađuju indikatore u oblasti konkuretnosti, politike zapošljavanja, održivih javnih finansija i finansijske stabilnosti, značajno prelazeći nivo koordinacije ekonomskih politika koji je dogovoren na nivou Unije. 100. Evropski semestar – osnovne faze Evropski semestar predstavlja sredstvo koordinacije makroekonomski politika sa akcentom na fiskalnu politiku, što je snažan podsticaj daljoj ekonomskoj integraciji država članica, ali i zemalja kandidata za članstvo. FAZE EVROPSKOG SEMESTRA: 1. Komisija u januaru (ili još krajem godine) objavljuje „Godišnji pregled ekonomskog rasta“ (AGS, Annual Growth Survey) koji predstavlja ocjenu ekonomske situacije u EU i preporuke državama članicama o budžetskoj i ekonomskoj politici), 2. Taj dokument do aprila potvrđuje Evropski savjet. 3. U istom mjesecu države članice predstavljaju Komisiji svoje budžetske planove i ekonomsku strategiju 4. Evropska komisija analizira i ocjenju Nacionalne ekonomske programe i Programe stabilnosti i konvergencije država članica i predlaže Savjetu preporuke za države članice 5. Do kraja godine, Komisija prati kako država sprovodi preporuke i po potrebi reaguje, dajući upozorenja ili dodatne instrukcije i smjernice.
101. Fiskalni nadzor u mehanizmu novog ekonomskog upravljanja Usvajanje seta propisa o jačem ekonomskom upravljanju, na snazi od januara 2012 (The 6-pack: Tools for a stronger Economic Governance), kompleksni mehanizam: 1. nadozora. fiskalnih politika, ali i 2. nadzora makroekonomkih politika u cjelini, kao i dinamike strukturnih reformi Kada je riječ o fiskalnom nadzoru (fiscal surveilance) bilo je neophodno dalje razviti preventivne i korektivne akcije u Paktu stabilnosti i rasta, odnosno donijeti novu direktivu o nacionalnim fiskalnim okvirima Kod fiskalnog nadzora predlažu se određene novine:
-
uvodi se novo pravilo za rast troškova koji se moraju uklapati u srednjoročne budžetske projekcije i ciljeve koji se uspostavljaju za svaku zemlju pojedinačno. Kod preventivnih akcija nema sankcija. Sankcije kod korektivnih akcija kod fiskalnog nadzora pokreću se postepeno i relativno kasno FINANSIJSKE SANKCIJE ZA DRŽAVE ČLANICE EUROZONE uvodiće se postepenim pristupom, od preventivnih akcija do posljednje faze procedure prekomjernog deficita i na kraju maksimum kazni može biti i do 0,5% BDP-a
102. Nadzor makroekonomskih politika i strukturnih reformi (preventivna i korektivna akcija) Kada je riječ o NADZORU MAKROEKONOMSKIH POLITIKA I STRUKTURNIH REFORMI, takođe se uvodi mehanizam preventivne i korektivne akcije u proceduri u slučaju prekomjernog makroekonomskog disbalansa. Od mehanizma ranog upozorenja (sistem indikatora koji se prate na „semaforu“) do korektivnih akcija koje uključuju kazne, kao i kod fiskalnog nadzora 103. Evropski fiskalni pakt – osnovne karakteristike Evropski fiskalni pakt je skraćeni naziv za UGOVOR O STABILNOSTI, KOORDINACIJI I UPRAVLJANJU U EMU Osnovni cilj je budžetska disciplina i zaustavljanje rasta novih zaduženja, odnosno poštovanje tzv. zlatnog budžetskog pravila OSNOVNE KARAKTERISTIKE UGOVORA O STABILNOSTI, KOORDINACIJI I UPRAVLJANJU SU SLJEDEĆE: -To je međuvladin sporazum (ne EU propis) -Potpisan je od strane 25 država članica (bez UK i Češke), Cilj ugovora je izbjegavanje daljeg prekomjernog kumuliranja dugova i uvođenje međunarodnopravne odgovornosti za narušavanje tog cilja u srednjoročnoj perspektivi. 104.prioriteti za rasti I zaposlenost( fiskalna konsolidacija, banke, konkurentnost,) 1.) Fiskalna konsolidacija Sprovođenje specifičnih preporuka za svaku zemlju u oblasti fiskalne konsolidacije, programi finansijske pomoći i uvođenje jasnih procedura za situaciju previsokog budžetskog deficita (prevencija i korekcija). Na strani troškova – dalja štednja, smanjenje javne potrošnje u skladu sa srednjoročnim projekcijama rasta BDP-a, modernizacija penzionog sistema, uvodjenje efikasnijeg poreskog sistema itd. 2) banke
Jačanje finansijske pozicije sistemskih banaka, što treba da obezbijedi da banke ojačaju svoj kapital, ali ne na račun restrikcija novog biznisa prema realnom sektoru. Podrška bankama da izađu na finansijsko tržište (čak i uz davanje državnih garancija). 3) konkurentnost I rast neophodne i dalje reforme za unapređenje biznis ambijenta, jer se „gep produktivnosti” u odnosu na konkurentne ekonomije povećava Potrebno je takođe mobilisati EU budžet za rast i konkurentnost korišćenjem raspoloživih resursa za kreiranje jačeg uticaja na rast i konkuretnost, npr. kroz reprogramiranje raspoloživih finansijskih šema za podršku obavljanju pripravničkog staža za mlade ljude uz pomoć Evropskog socijalnog fonda, zatim korišćenje programa energetske efikasnosti za investicije u domaćinstva i firme 105. prioriteti za rasti I zaposlenost(nezaposlenost, socijalna politika, javna administracija) EU je do polovine 90-ih prošlog stoljeća bila u mogućnosti da kreira milione novih radnih mjesta i poveća broj zaposlenih, što je naglo zaustavljeno 2008. godine. Nezaposlenost je značajno porasla, sa više od 24 miliona nezaposlenih u EU danas. Stoga je sprovođenje balansirane politike fleksigurnosti - kombinacije fleksibilnosti na tržištu rada i sigurnosti za radnike) veoma važno, posebno imajući u vidu efekat demografskog starenja populacije (ubrzani odlazak u penziju iskusnih radnika, prognoze stagnacije/smanjenja radnog kontigenta, rizik strukturnog nepodudaranja ponude i tražnje na tržištu rada).
Mjere mobilizacije rada za rast : -
revizija mehanizma „podešavanja” plata u svim državama članicama promocija poslovnih kreacija i samozapošljavanja, uključujući različite forme preduzetništva, uz unapređenje kvaliteta različitih programa podrške i promocije preduzetničkih sposobnosti
Podsticaji za rast zaposlenosti posebno mladog stanovnistva, ciji je broj zaposlenih u Evropi u padu. Dalje unapredjenje sistema socijalne zastite Javna administracija - Kvalitet državne administracije na nivou EU, nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou važan je element konkurentnosti, kao i faktor produktivnosti. Mora se raditi na modernizaciji I poboljsanju efikasnosti pruzanja javnih servisa, transparentnost I kvalitet javne administracije I sudstva koje su postale vazan faktor u povecanju konkurentnosti.
106. Četiri kljucne oblasti na koje se odnose preporuke za clanice EU( evropski semestar ) Specifične preporuke za zemlje članice pojedinačno odnose se na četiri oblasti, koje imaju više konkretnih preporuka:
1. JAVNE FINANSIJE: dobre („zdrave“) javne finansije; definisanje preporuka za reforme u oblasti penzionog i zdravstvenog sistema, fiskalni okvir i porezi. 2. FINANSIJSKI SEKTOR: definišu se smjernice i preporuke za pojedinačne države članice u sljedećim oblastima: preporuke za bankarski sektor, tržište stanova i pristup finansijama. 3. RAST KOJI PODSTIČE STRUKTURNE REFORME: preporuke za mrežne industrije, konkurentnost u sektoru usluga, javni sektor i regulatori, R&D i inovacije, kao i efikasnost upotrebe resursa. 4. TRŽIŠTE RADA: preporuke za participaciju na tržištu rada, mjera aktivne politike zapošljavanja, mehanizam „podešavanja“ plata u odnosu na inflaciju, fleksigurnost na tržištu rada i obrazovanje. 107. Kljucni ekonomski indikatori duznicke krize zemalja EU I eurozone
- Nezaposlenost u 2013. I 2014. godini bila najveća u Grčkoj (27,6%) i Španiji (26,6%) i Grčkoj (oko 26,4%), dok je u rasponu između 10 i 17% čak u 13 zemalja EU. Na nivou EU-28 nezaposlenost je u 2014. Godini bila 10,2%, u Eurozoni 11,5%, što predstavlja blagi trend smanjenja nezaposlenosti u odnosu na 2012. I 2013. godinu. ( u 2012. godini nivo nezaposlenosti u SAD bio je 8,1%, a u Japanu 4,6%). Određene aktivne mjere zapošljavanja na tržištu rada počele su da se sprovode, rast vještina, cjeloživotno učenje i edukacija, ali nije moguće očekivati poboljšanja u kratkom roku. Javni dug – 2009. godine javni dug EU iznosio je 8.777 mlrd. € (74,8% BDP-a Unije), da bi u 2011. godini dostigao nivo od 10.421 mlrd. € (82,5% BDP-a Unije). Javni dug učestvuje u BDP-u Unije u 2012. godini 85,2%., a u 2013. godini nastavlja da raste – 85% u EU, i čak 90% u Eurozoni. . Najveći dug ima Grčka 355,6 mlrd. € (2011), što predstavlja čak 165% njenog BDP-a u toj godini. Dug Grčke u 2013. godini dostigao je 174,9% BDP-a. Slijedi Italija i Portugal (sa oko 127%), pa zatim Irska (123%) . Budžetski deficit 152– 2009. godine budžetski deficit iznosio je 809 mlrd. € (6,9%), da bi postepeno bilježio smanjenje i u 2011. godini bio na nivou od 565 mlrd. € (4,5% BDP Unije), da bi se smanjio na 4% u 2012. godini. U Eurozoni budžetski deficit je nešto niži i iznosio je 6,4% BDP-a Eurozone, da bi se u 2011. godini smanjio na 4,1% BDP-a Eurozone, a u 2012. Godini na 3,7%. U 2013. godini budžetski deficit smanjuje se i u EU-28 i u EA-18, dok javni dug raste. Drugim riječima, jedan dio smanjenja budžetskog deficita ostvaren je prelivanjem u dug. 108. Pojam kriznog I pragmaticnog federalizma(analiza krize povjerenja I krize dugovanja unutar EU, novi predlozi) Debate koje se u posljednje vrijeme vode u Evropskoj uniji, polaze od krize dugova i krize povjerenja, ali zadiru mnogo dublje, u debate o budućnosti samog evropskog projekta. Chopin i Jamet predlažu da se, UMJESTO KRIZNOG FEDERALIZMA IDE KA PRAGMATIČNOM FEDERALIZMU. Prvo, iza nacionalnih interesa, treba razmišljati o „evropskim“ interesima. Čekajući da „neka zemlja učini prvi, pravi korak“ može se izgubiti fokus sa zajedničkog interesa
Drugo, treba pristupiti radikalnoj reformi EU institucija koje bi vodile suštinsko EKONOMSKO UPRAVLJANJE NA NADNACIONALNOM NIVOU (program strukturnih reformi za svaku zemlju, osnivanje neke vrste „evropskog trezora“ koji bi upravljao zajedničkim dugom Eurozone, sa sopstvenim fiskalnim prihodima, i koji bi mogao emitovati kratkoročne i dugoročne euroobveznice; nadalje, Evropski stabilizacioni mehanizam treba da postane stvarni Evropski monetarni fond sposoban da utiče na bankarski sistem i stanje dugova; Eurozona mora govoriti jednim glasom i za to mora imati politički legitimitet, što nas vodi do pozicije Evropskog ministra finansija; dok budžetska supervizija Eurozone vodi do posebnog Parlamenta Eurozone). Treći stub ovog pragmatičnog federalizma predstavlja ECB koja bi dalje nadgledala ovu svojevrsnu „budžetsku uniju“. Pragmatični federalizam u stvari znači koncept „dvije“ Evrope – velike „Unije“ sa labavim vezama ali međusobno zavisnim zemljama, i znatno integrisanije „Zajednice“ koja se okuplja oko Eurozone. 109. Refleksije ekonomskog upravljanja EU na drzave kandidate Mnogo elemenata ekonomskog upravljanja mora se mijenjati i prilagoditi formatu ekonomske krize, a mora se novim uslovima prilagoditi i sam model rasta. Dosadašnji model, baziran na rastu koji je bio vođen kreditima i koji je veoma zavisio od stranog kapitala, brze trgovine i finansijske izloženosti, pokazao se neadekvatnim za neizvjesan period ekonomskog oporavka. Prisutna politička ranjivost sistema i različiti oblici političke nestabilnosti, kao i ozbiljna ekonomska kriza koja je, nešto kasnije nego u EU, stigla i u naš region, reflektuje se svakako i na sam proces evropskih integracija zemlje. Kada je u pitanju prilagođavanje EU preporukama, zemlje kandidati imaju nekoliko zadataka: Pretpristupni ekonomski program koji predstavlja ključni dokument pretpristupnog fiskalnog nadzora i koordinacije ekonomske politike koji je država kandidat za članstvo obavezna da pripremi u okviru multilateralnog sistema nadzora. NACIONALNI STRATEŠKI REFERENTNI OKVIR koji predstavlja strateški dokument za programiranje korišćenja strukturnih fondova EU i Kohezionog fonda po stupanju u ponopravno članstvo, odnosno IPA fonda u pretpristupnom periodu. STRATEŠKI KOHERENTNI OKVIR ZAJEDNIČKI MEMORANDUM O SOCIJALNOM UKLJUČENJU koji je posvećen rješavanju pitanja siromaštva i socijalne isključenosti, odnosno mjerama za njihovo ublažavanje. ZAJEDNIČKI MEMORANDUM O PRIORITETIMA POLITIKE ZAPOŠLJAVANJA 110. Nacionalni program ekonomskih reformi (kljucne sektorske strukturne reforme) Od januara 2015. godine, po novim preporukama Evropske komisije, zemlje kandidati za članstvo u Uniji, obavezne su pripremiti NACIONALNI PROGRAM EKONOMSKIH REFORMI (NPER).
I dio – dosadašnji PEP (Pretpristupni ekonomski program, PEP) kao program fiskalnih i makroekonomskih mjera i strukturnih reformi koje imaju fiskalni uticaj, II dio – Sektorske strukturne reforme u funkciji konkurentnosti i rasta je novi pristup koncipiranja ekonomskih reformi i mjera koje prezentujemo Briselu. U Vodiču Evropske komisije te reforme su podijeljene u: a. Fizički kapital (npr. mjere koje podržavaju transportne i energetske mreže, energetsku efikasnost, životnu sredinu, itd.) b. Ljudski kapital (npr. mjere koje podržavaju obrazovanje, stručne obuke, istraživanje i inovacije, itd.) c. Bolje industrijske strukture (npr. mjere koje podržavaju dinamičan razvoj MSP, pristup finansijama, rizični capital, industrijske sektore sa konkurentskim prednostima i mrežne industrije, pametnu specijalizaciju, itd.) d. Dobro biznis okruženje (npr. mikro-ekonomske mjere za efikasnije funkcionisanje kompanija u skladu sa pravilima dodjele državne pomodi) i/ili e. Trgovinska integracija (npr. mjere koje podržavaju promociju izvoza, strane direktne investicije, medjunarodne Nacionalni prioritetni sektori su: turizam, energetika, poljoprivreda i industrija. Strukturne reforme koje podupriru rast ovih sektora trebaju da su integralni dio NPER-a. Te strukturne reforme podrazumijevaju mjere kojima se eliminišu prepreke rastu.
111. Kriterijumi pristupanja EU Proces pridruživanja Evropskoj uniji u najširem smislu definisan je kao ispunjavanje tzv. kriterijuma iz Kopenhagena. Radi se o kriterijuma utvrđenim 1993. godine u Kopenhagenu, koji se odnose na: 1. politički kriterijum - stabilnost demokratskih institucija, vladavinu prava, poštovanje ljudskih prava i zaštitu manjina; 2. ekonomski kriterijum - postojanje funkcionalne tržišne privrede i sposobnost suočavanja sa konkurentskim pritiskom i tržištem EU; 3. pravni kriterijum - sposobnost preuzimanja obaveza koje proističu iz članstva, uključujući ciljeve političke, ekonomske i monetarne unije. Pored ovih osnovnih kriterijuma, u Madridu je 1995. godine dodat još jedan kriterijum, koji se odnosi na: -administrativni kriterijum - prilagođavanje administrativnih, upravnih i pravosudnih struktura normama EU
1997. godine uvedena je tzv. unaprijeđena politika uslovljenosti koja, polazeći od kriterijuma pristupanja, u fokus stavlja političke kriterijume pristupanja, koji su prošireni zahtjevima za odlučniju borbu protiv korupcije i nezavisnost pravosuđa (godinu dana prije otvaranja prvog kruga pristupnih pregovora za peto proširenje). Dodatni prioriteti koji su postavljeni za države Zapadnog Balkana se odnose na stabilizaciju svake države, uz snaženje dobre susjedske saradnje, regionalnu saradnju, povatak izbjeglica, etničko i vjersko pomirenje, kao i saradnju sa Međunarodnim tribunalom za ratne zločine u Hagu. Svi navedeni kriterijumi su objedinjeni u Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju. Na taj način, proces stabilizacije i pridruživanja je postao okvir za evropski put i integraciju zemalja Zapadnog Balkana u EU . 112. Proces stabilizacije i pridruživanja (PSP) Proces stabilizacije i pridruživanja (PSP)156 je naziv za cjelovit, strateški pristup Evropske unije prema zemljama Zapadnog Balkana (termin se koristi u EU i obuhvata Hrvatsku, BJR Makedoniju, Srbiju i Crnu Goru, BiH i Albaniju). Riječ je o procesu koji podrazumijeva čitavi niz aktivnosti i odnosa izmedju zainteresovane države Zapadnog Balkana i EU, kao i postepeno usvajanje prava EU. Osnovni cilj PSP-a je ostvarivanje pridruživanja zemalja ovog regiona EU, uz istovremeno uspostavljanje pune i trajne stabilizacije, ne samo pojedinačnih država već i regiona u celini. Značajan sastavni dio PSP-a je insistiranje na međusobnoj regionalnoj saradnji zemalja koje žele da se pridruže EU. Proces stabilizacije i pridruživanja se vremenski djeli u dvije faze. Obje faze su vezane za sprovođenje ključnog pravnog dokumenta: Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju.
113. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju pripada tipu ugovora o asocijaciji kakav je i Evropski ugovor koji su sa EU potpisale zemlje Centralne i Istočne Evrope, koje su u maju 2004. godine postale punopravne članice EU. Sadržaj ugovora, odredbe, ciljevi, institucije, zajednička tijela, mehanizmi, tranzicioni period, skoro su identični sa evropskim ugovorima. Osnovne razlike između SSP i evropskih sporazuma su u sadržaju razvojne klauzule i u odredbama o regionalnoj saradnji. Ciljevi sporazuma su razvijanje političkog dijaloga između EU i zemlje potpisnice sporazuma, zatim postupnog usklađivanja nacionalnog zakonodavstva sa propisima EU, postupno razvijanje zone slobodne trgovine između dvije strane potpisnice, te podsticanje regionalne saradnje
114. Novi okvir poliltike proširenja EU Konsolidacija, kondicionalnost, komunikacija, kredibilitet procesa i kvantifikacija ostvarenih rezultata.
Buduća politika proširenja, u narednim godinama, ipak se dijelom modifikuje. Uslovi za zemlje kandidate su sve stroži. Veća pažnja daje se analizi apsorpcionog kapaciteta EU da prima nove članice, ne ugrožavajući potrebu interne stabilizacije EU-27. Posebna pažnja u narednom periodu posvetiće se stavovima samih građana EU o politici proširenja (da bi podržali dalju integraciju, građani Unije moraju biti informisani i razumjeti koje su prednosti tog procesa). Dalje jačanje politike proširenja kroz opšti mehanizam uslovljenosti, može se sažeti u tri osnovna principa… 3K… Konsolidacija (Consolidation) – konsolidacija evropske posvećenosti procesu proširenja, tj. prijemu novih članica; Kondicionalnost tj. striktno uslovljavanje (Conditionality), primjena fer, ali istovremeno i rigoroznih uslova Komunikacija (Communication) – treba bolje komunicirati politiku proširenja, 115. Evropska perspektiva zemalja Zapadnog Balkana – osnovne faze procesa stabilzacije i pridruživanja 1. Dijalog zemlje sa predstavnicima EK: procjene stanja ekonomskih, pravnih i političkih kriterijuma, preporuke 2. Autonomni trgovinski preferencijali EU (ATM) prema zemljama regiona (asimetrično otvaranje tržišta EU) 3. Članstvo u WTO-u 4. EK usvaja Izvještaj o studiji izvodljivosti (ispunjavanje uslova za SSP pregovore) 5. EK usvaja direktivu o pregovorima i daje preporuku Savjetu da pregovori počnu 6, Savjet ministara usvaja direktivu o pregovorima 7, EK otpočinje pregovore 8, Parafiranje SSP 9, Potpisivanje SSP i definisanje plana implementacije 166 10, Plan sprovođenja SSP / dinamika otvaranja tržišta za EU firme 11, Na snagu stupa Interim SSP 12, Instrument sprovođenja SSP (operativna implementacija elemenata SAA prema dogovorenim fazama) 13, Stupanje na snagu SSP
116. Evropska perspektiva zemalja Zapadnog Balkana - dinamika integracijazemalja regiona Kad je u pitanju dinamika pristupnih pregovora, Hrvatska ih je uspješno okončala u 2011. godini (poslije 5 godina i 9 mjeseci pregovaranja) , a od ostalih zemalja regiona, jedino su Crna Gora i Srbija otvorile pristupne pregovore ( jun 2012. Godine i januar 2014). Albanija se ostvarila status zemlje kandidata u junu 2014. godine, Srbija je postala zemlja kandidat marta 2012, godine i bori se za ispunjavanje uslova za otvaranje prvih pregovaračkih poglavlja. Makedonija je još uvijek u sporu oko imena sa Grčkom (iako Komisija od 2009 godine redovno preporučuje otvaranje pristupnih pregovora sa ovom zemljom, to se još uvijek nije desilo zbog protivljenja Grčke). Konačno, BiH, po ocjeni Evropske komisije, još uvijek nije ispunila uslove za podnošenje zahtjeva za članstvo (politički kriterijumi). Postoje novije inicijative da se uvedu određene olakšice Bosni i Hercegovini, kako bi se “odmrznuo” integracioni process 117. Koja su tri ključna izazova koja se nalaze u strategiji proširenja EU, upućena kandidatima i potencijalnim kadidatima za članstvo u Uniji 1. STAVLJANJE VLADAVINE PRAVA U CENTAR POLITIKE PROŠIRENJA (nezavisan, nepristrasan, odgovoran i efikasan pravosudni sistem; sa jasnim institucionalnim okvirom za borbu protiv korupcije i snažnim institucijama za sprovođenje politike borbe protiv organizovanog kriminala; uz sprovođenje reformi javne uprave u skladu sa potrebama građana i biznisa; jasan mehanizam praćenja progresa znatno prije okončanja procesa pregovora o članstvu; ..dekriminalizacija klevete, sloboda izražavanja, nezavisnost medija..). 2. REGIONALNA SARADNJA I POMIRENJE NA ZAPADNOM BALKANU – rješavati pitanje granica (iako nije urgentno, treba to postepeno rješavati); bilateralni odnosi ne smiju zadržavati integracioni proces neke zemlje iz regiona; otvorena bilateralna pitanja; značaj regionalnih inicijativa i sporazuma; dijalog BG-PR; pomirenje; ratni zločini; interetničke tenzije; izbjeglice. 3. EKONOMSKI IZAZOVI – poslije djelimičnog oporavka 2010-2011, u 2012, slijedeći negativne trendove u EU, većina zemalja opet je usporila rast (RH,BiH,Srbija); prosječna nezaposlenost 21%; treba jačati ekonomski oporavak na ZB; unaprijeđena ekonomska, finansijska i politička integracija unutar EU, zbog krize, utiče i na profil politike proširenja; bolji odgovor na krizu je zajednički interes EU i ZB; EU savjetuje i finansijski podržava ZB zemlje; jačati CEFTA; WBIF; poziv zemljama ZB da udju u proces novog ekonomskog upravljanja EU – kreiranje povoljnijeg ambijenta za rast i zaposlenost; EK želi da održi momentum za reforme i proširenje. 118. Dinamika pristupnih pregovora (ko pregovara članstvo u Uniji u našem regionu?) Kad je u pitanju dinamika pristupnih pregovora, Hrvatska ih je uspješno okončala u 2011. godini (poslije 5 godina i 9 mjeseci pregovaranja) , a od ostalih zemalja regiona, jedino su Crna Gora i Srbija otvorile pristupne pregovore ( jun 2012. Godine i januar 2014). Albanija se ostvarila status zemlje kandidata u junu 2014. godine, Srbija je postala zemlja kandidat marta 2012, godine i bori se za ispunjavanje uslova za otvaranje prvih pregovaračkih poglavlja.
Makedonija je još uvijek u sporu oko imena sa Grčkom (iako Komisija od 2009 godine redovno preporučuje otvaranje pristupnih pregovora sa ovom zemljom, to se još uvijek nije desilo zbog protivljenja Grčke). Konačno, BiH, po ocjeni Evropske komisije, još uvijek nije ispunila uslove za podnošenje zahtjeva za članstvo (politički kriterijumi). Postoje novije inicijative da se uvedu određene olakšice Bosni i Hercegovini, kako bi se “odmrznuo” integracioni process. 119. Faze procesa evropskih integracija Crne Gore možemo izdvojiti sljedeće faze: 1. Evropska regionalna integracija EEZ sa SFRJ (1967-1991): to je faza uspostavljanja prvih odnosa Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije sa EEZ, od kraja 60-ih godina XX vijeka, koji su se dinamično razvijali do dezintegracije zemlje 1991. godine 2. 2. Druga faza obustave, blokade i sporog oporavka integracija (1991-2000): predstavlja turbulentni period 90-ih godina XX vijeka: period rata na prostoru bivše Jugoslavije 3. Treća faza predstavlja proces stabilizacije i pridruživanja: u koji je kratko ušla SRJ, a od februara 2003. godine nastavila SCG (trogodišnja faza). 4. Pristupanje Crne Gore Evropskoj uniji (2010 - ): crnogorski integracioni put ka Uniji ušao je u novu fazu integracija
120. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju EU i CG – priprema za pregovpore: tim, platforma, model izvještavanja Vlada Crne Gore je, 16. juna 2005. godine, formirala Pregovarački tim sastavljen od ministara čiji resori su ključni za proces pregovaranja i sprovođenje odredaba SSP-a formirano je šest međuresorskih radnih grupa (28. juna 2005. godine) i to za sljedeća poglavlja Sporazuma: 1. Preambula, opšta načela, politički dijalog, institucionalne, prelazne i završne odredbe; 2. Poljoprivreda i ribarstvo; 3. Slobodno kretanje roba; 4. Slobodno kretanje ljudi, usluga i kapitala; 5. Finansijska saradnja i ostale politike saradnje i 6. Usklađivanje zakonodavstva. U toku septembra 2005. godine radne grupe su završile rad na pregovaračkim pozicijama Crne Gore, što je bio neophodan input za definisanje Pregovaračke plarforme Crne Gore170 uoči početka pregovora Definisan je redovan model izvještavanja Pregovaračkog tima kroz: model izvještavanja Vlade, nakon svake pregovaračke runde, a po potrebi i vanredno; model izvještavanja šire javnosti u skladu sa Komunikacionom strategijom 121. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju EU i CG – tok pregovora i struktura ispregovaranog sporazuma
Pregovori izmedju EU I cg su poceli jos za vrijeme zajednice SCG 2005 godine 2006 pregovaracki okvir za SSP 2008 podnijet zahtjev za clanstvo u EU Crnogorski sporazum o stabilizaciji I pridruzivanju potpisan je u Luksemburgu stupio je na snagu 1 maja 2010 Struktura ispregovaranog Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju Crne Gore i EU: PREAMBULA I OPŠTI PRINCIPI (čl. 2-9); II POLITIČKI DIJALOG (čl. 10-13); III REGIONALNA SARADNJA (čl. 14-17); IV SLOBODAN PROTOK ROBA (čl. 18); Poglavlje I: Industrijski proizvodi (čl. 19-23); Poglavlje II: Poljoprivreda i ribarstvo (čl. 24-33); Poglavlje III: Zajedničke odredbe (čl. 34-48); V PROTOK LJUDI, OSNIVANJE, PRUŽANJE USLUGA, KAPITAL; Poglavlje I: Kretanje radnika (čl. 59-51); Poglavlje II: Osnivanje privrednih društava (čl. 52-58); Poglavlje III: Pružanje usluga (čl. 59-61); Poglavlje IV: Tekuća plaćanja i protok kapitala (čl. 62-64); Poglavlje V: Opšte odredbe (čl. 65-71); VI USKLAĐIVANJE ZAKONODAVSTVA, SPROVOĐENJE ZAKONA I PRAVILA O KONKURENCIJI (čl. 7279); VII PRAVDA, SLOBODA I BEZBJEDNOST (čl. 80-87); VIII POLITIKE SARADNJE (čl. 88-114); IX FINANSIJSKA SARADNJA (čl. 115-118); X INSTITUCIONALNE, OPŠTE I ZAVRŠNE ODREDBE (119-139); Zajednička deklaracija o članu 75 (intelektualna svojina); Deklaracija EZ i država članica (čl. 35 i čl. 27 paragraf 2
122. Koncesije za industrijske proizvode – kategorizacija i dinamika Pregovori o crnogorskim carinskim koncesijama na industrijske proizvode proizveli su sistematizaciju industrijskih proizvoda u tri grupe. Lista 1 - proizvodi za koje će se tržište liberalizovati odmah nakon potpisivanja Sporazuma, Lista 2 (Aneks Ia SSP) – manje osjetljivi industrijski proizvodi – postepeno snižavanje carinskih stopa u naredne tri godine Lista 3 (aneks Ib SSP) – više osjetljivi industrijski proizvodi – postepeno snižavanje carinskih stopa u narednih pet godina
--Postepeno tržište treba da bude bolje snabdijeveno i po pristupačnijim cijenama. Drugim riječima, kada je riječ o boljoj snabdjevenosti određenim vrstama roba, uključujući i njihov kvalitet i cijenu, od momenta kada se otvori tržište, evropske kompanije, odnosno kompanije uvoznici („grosisti“) mogu obezbijediti robu koja nije opterećena carinom. 123. Koncesije za poljoprivredne proizvode – kategorizacija i dinamika Ovi prozvodi grupisani su u tri kategorije (po listama): Lista 1 – proizvodi za koje će se tržište liberalizovati odmah nakon potpisivanja Sporazuma Lista 2 – osjetljivi proizvodi: proizvodi za koje će se carinska zaštita progresivno eliminisati (smanjivati za po 20% godišnje) u narednih pet godina od stupanja na snagu Privremenog sporazuma Lista 3 – najosjetljiviji poljoprivredni proizvodi: za koje će se u roku od narednih pet godina carinska zaštita smanjiti do 50% postojećeg nivoa do 2012. godine, tj. 10% godišnje u narednih 5 godina
124. Najosjetljiviji poljoprivredni proizvodi i nivo carinske zaštite koji ostaje do punopravnog članstva (zaštita poljoprivredne proizvodnje u SSP) Lista 3 – najosjetljiviji poljoprivredni proizvodi: za koje će se u roku od narednih pet godina carinska zaštita smanjiti do 50% postojećeg nivoa do 2012. godine, tj. 10% godišnje u narednih 5 godina Ova lista sadrži: Osnovne poljoprivredne proizvode (Aneks IIIc): jagnjad za klanje, meso goveda svih kategorija, meso ovaca i koza svih kategorija, meso živine, soljeni i dimljeni proizvodi, mlijeko, pavlaka, jogurt, maslac i sir, med, krompir, paradajz, kupusnjače, krastavci, paprika i spanać, mandarine, 137 grožđe, dinje i lubenice, jabuke, kruške, trešnje, višnje, kajsije, breskve, šljive, jagode, maline i kivi, maslinovo ulje i sve prerađevine od mesa. Prerađene poljoprivredne proizvode (Protokol 1, Aneks II, integralna tabela): mlječni namazi i prirodna i mineralna voda. 125. Kvote u Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju
Na pregovorima je utvrđena i kvota za vino (Protokol 2). Od strane Komisije je predložena kvota za bescarinski izvoz crnogorskog vina u iznosu od 16.000 hl godišnje (kvalitetnog pjenušavog vina i vina od svježeg grožđa). S obzirom na to da tadašnji registrovani izvoz crnogorskih vina na EU tržište nije prelazio 3.000 hl, može se zaključiti da je Unija dala Crnoj Gori veoma izdašne kvote za vino, uz asimetričnost u korist Crne Gore. Vezano za utvrđivanje simetričnih kvota za riblje proizvode (Aneksi IV i V), ugovoren je inicijalni obim kvote za izvoz konzervirane sardine sa 20 na 200 tona po stopi od 6% i inćuna sa 10 t na 200 t po stopi od 12,5%, uz mogućnost da se količina ove dvije vrste ribljih proizvoda nakon četvrte godine 138 važenja SSP-a poveća na 250 t, odnosno ukupno 500 t (ukoliko u prethodnoj godini iskoristimo min 80% prethodno utvrdjene kvote). Stope za riblje proizvode biće snižene postepeno do 2012. godine na nivo 70% MFN. Utvrdjene su i kvote za izvoz ribe iz Crne Gore u EU na nivou od 20 t po stopi od 0% za: pastrmku, šarana, oradu i brancin. Što se tiče kvote za mladu govedinu (Aneks II), predstavnici Evropske komisije su uvažili izložene argumente pregovaračkog tima i predložili kvotu za izvoz mlade junetine od 800t godišnje, iako Crna Gora trenutno uopšte ne izvozi ovu kategoriju mesa u zemlje EU, jer nema sertifikovane tehnološke linije u pogonima mesne industrije u Crnoj Gori (klanice). 126. Model „5+5” Konačno, važno je podsjetiti se i na model po kom je projektovan period implementacije crnogorskog SSP-a: tzv. „model 5 + 5“. U crnogorskom SSP-u sa EU dogovoreni su sljedeći rokovi: 1. tranzicioni period od 5 godina koji se odnosi na maksimalni vremenski period za postepeno otvaranje tržišta i uspostavljanje zone slobodne trgovine između Evropske unije i Crne Gore (1. 1. 2008. – 1. 1. 2013.) , kao i 2. implementacioni period od 5 godina koji se odnosi na punu implementaciju odredaba svih članova Sporazuma, nakon pune ratifikacije SSP-a u svih 27 Parlamenata država članica EU . Pošto je SSP stupio na snagu 1. maja 2010. godine, po procjeni EK, Crna Gora bi trebala da u potpunosti ispuni obaveze iz SSP-a u narednih pet godina od dana stupanja na snagu, znači okvirno do 1. maja 2015. godine. 127. Mehanizam praćenja sprovođenja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju Na osnovu Privremenog sporazuma, koji se primjenjuje od 1. januara 2008. godine, već 22. januara osnovan je Privremeni odbor za stabilizaciju i pridruživanje, kao prvo zajedničko tijelo EZ i Crne Gore, koji će pratiti primjenu Sporazuma Takođe, do oktobra 2008. godine, osnovano je pet privremenih pododbora, koji će redovno pratiti harmonizaciju nacionalnog pravnog sistema sa evropskim. To su, po Sporazumu, mješovite strukture, koje čine predstavnici EK i državnih institucija Crne Gore
128. Kandidatura za članstvo u Uniji – mapa puta od statusa zemlje potencijalnog kandidata do statusa zemlje kandidata Crna Gora je pripremila prvi Nacionalni program za integraciju u EU za period 2008-2012. godine u junu 2008. godine, a decembra iste godine predala je Zahtjev za članstvo u EU (Pariz, 15.12.2008). 129. Mišljenje Evropske komisije o spremnosti Crne Gore da pregovara članstvo u Evropskoj uniji (2010) Komisija smatra da bi se pregovori o pristupanju Evropskoj uniji mogli otvoriti sa Crnom Gorom jednom kad zemlja postigne zadovoljavajući nivo usaglašenosti sa kriterijumima članstva. U tom smislu, Crna Gora treba posebno da ispuni sljedeće ključne prioritete (tzv. sedam preporuka): Unapređenje izbornog zakonodavnog okvira Dovršavanje suštinskh koraka u reformi državne uprave uključujući izmjene Zakona o opštem upravnom postupku Jačanje vladavine prava, Unapređenje antikorupcijskog pravnog okvira Jačanje borbe protiv organizovanog kriminala Sprovođenje propisa i politika zaštite od diskriminacije Unapređenje medijskih sloboda 130. Uslovna odluka o početku pristupnih pregovora sa Crnom Gorom (2011 Savjet EU, 9. decembra 2011. godine, donio je uslovnu odluku da se počnu pristupni pregovori sa Crnom Gorom, uz uslov da: Crna Gora ostvari dodatni progres u reformama i procesu sprovođenja zakona, posebno u oblastima osnovnih prava i pravosudne reforme, kao i u oblasti pravde slobode i bezbjednosti; da o ostvarenom progresu EK pripremi (proljećni) izvještaj i da ga nakon toga razmotri Savjet (ministara) i donese odluku o tome da li je Crna Gora zaista spremna da počne pristupne pregovore u junu 2012. godine; da u međuvremenu EK bez odlaganja počne pripremu Zajedničkog pregovaračkog okvira država članica za buduće pristupne pregovore sa Crnom Gorom; da istovremeno Crna Gora pripremi svoj pregovarački tim i pregovarački okvir; da multilateralni/eksplanatorni skrining počne bez odlaganja već u prvoj polovini 2012. godine, prije formiranja Međuvladine konferencije (koja je planirana za jun 2012. godine);
Crna Gora je, na prijedlog EK, prihvatila da prvo počne pregovore u poglavljima 23 (Pravosuđe i osnovna prava) i poglavlju 24 (Pravda, sloboda i bezbjednost). 2012. godina najavljena je kao veoma važna godina, jer bi nakon još jedne verifikacije EK, konačna politička odluka još jednom mogla biti potvrđena u junu i pristupni pregovori otvoreni već polovinom godine, prvim sastankom Međuvladine konferencije. 131. Početak pristupnih pregovora Crne Gore i EU – pregovaračka struktura Crna Gora je dostavila Komisiji svoj „proljećni izvještaj“ tokom marta i aprila 2012. godine, a na osnovu svih prikupljenih informacija, EK je ocijenila 22. marta 2012. godine da je Crna Gora „ostvarila dalji progres u sprovođenju reformi, Formalno, pristupni pregovori su počeli 29. juna 2012. godine, na marginama sastanka Evropskog savjeta, prvom sesijom Međuvladine konferencije. 2. februara 2012. godine Vlada Crne Gore usvojila je Odluku o uspostavljanju strukture za pregovore o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji. Pregovaračku strukturu čine: 1. Kolegijum za pregovore o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji; 2. Državna delegacija Crne Gore za pregovore o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji; 3. Pregovaračka grupa za voĎenje pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji; 4. radne grupe za pripremu pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji po pojedinim poglavljima pregovora - pravne tekovine Evropske unije; 5. Kancelarija glavnog pregovarača za vođenje pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji i 6. Sekretarijat Pregovaračke grupe. 132. Pregovaračka pozicija EU Zajednički pregovarački okvir EU182 sadržao je sljedeće bitne elemente: Politika uslovljenosti i granični sporovi: Crna Gora treba da preuzme aktivnosti kako bi se riješili svi granični sporovi shodno principima mirnog poravnanja sporova, a u skladu sa Poveljom UN i UN konvencijom o zakonu na moru, uključujući i, ako je neophodno, obavezujuću nadležnost Međunarodnog suda pravde183 . Politika uslovljenosti u vezi sa SSP-om i Mišljenjem EK: Ispunjavanje obaveza po SSP-u, kao i progres ostvaren u oblastima u kojima su prisutne slabosti (oblasti identifikovane u sedam političkih prioriteta) veoma su važni za normalan tog pregovaranja.
Euro: Činjenica da Crna Gora koristi euro kao jedino zakonsko sredstvo plaćanja, i da je, stoga, bez standardnih instrumenata monetarne politike, čini da je fiskalna politika ostavljena kao glavni instrument 133. Generalna pozicija Crne Gore za pregovore sa EU Generalna pozicija Crne Gore za pregovore sa EU… EU članstvo kao ključni spoljnopolitički prioritet: Cilj pregovora je punopravno članstvo Crne Gore u EU Granice: Crna Gora je posvećena rješavanju bilateralnih graničnih sporova Usklađivanje politika i sporazuma: Crna Gora se u potpunosti obavezuje da de uskladiti svoje politike prema tredim državama i pozicije unutar međunarodnih organizacija s politikama i pozicijama Evropske unije Prihvatanje novih pravila pregovora: Crna Gora u potpunosti podržava novi pristup Evropske unije Jačanje konkurentnosti Euro: Crna Gora dijeli ciljeve Ekonomske i monetarne unije i preduzede sve dalje aktivnosti kako bi uskladila svoju monetarnu i fiskalnu politiku s politikom Evropske unije radi ispunjavanja zahtjeva Ekonomske i monetarne unije 134. Status pristupnih pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom Formirane su 33 radne grupe za pregovaračka poglavlja Sastanci multilateralnog i bilateralnog skrininga završeni su (mart 2012 – jun 2013) Privremeno je zatvoreno: pregovaračko poglavlje 25 (Nauka i istraživanje) u decembru 2012 i poglavlje 26 (Obrazovanje i kultura) u aprilu 2013. godine. Evropska komisija pripremila je sve izvještaje o analitičkom pregledu zakonodavstva za 33 poglavlja, na bazi kojih će se dalje voditi pregovarački proces Crna Gora je usvojila Akcione planove za poglavlja 23 – Pravosuđe i osnovna prava i poglavlje 24 – Pravda, sloboda i bezbjednost u oktobru 2013. Godine, otvorila je ova dva zahtjevna poglavlja u decembru 2013. godine , i redovno, polugodišnje izvještava o napretku u ispunjavanju ovih obaveza Do novembra 2015. godine otvoreno je ukupno 20 poglavlja, od kojih su 2 privremeno zatvorena; Očekuje se da se počnu otvarati i druga (ekonomska) poglavlja; 135. Sljedeće faze pristupnog procesa do punopravnog članstva Crne Gore u EU Nadalje, faze pristupnog procesa su:
Slijede pregovori po svim poglavljima Acquis-a (33 poglavlja se pregovaraju, 2 ostaju za kraj (odnos sa institucijama EU i ostala pitanja). Postizanje spremnosti za preuzimanje obaveza iz članstva Finalni pregovori o finansijskom aranžmanu Potpisivanje Ugovora o pristupanju (Acession Treaty) Ratifikacija Ugovora o pristupanju u Skupštini Crne Gore (ili drugi oblik potvrdjivanja Ugovora o pristupanju, npr. referendum, ako tako odluči Skupština) Saglasnost Evropskog parlamenta, podnošenje instrumenata o ratifikaciji od strane nacionalnih parlamenata država članica EU o Ugovoru o pristupanju Crne Gore u EU Odluka Savjeta EU o članstvu Crne Gore u EU