Banyuhay (Filipino) Tomo XXI, Isyu 1 - PSU Laboratory High School

URONG SULONG

Desisyon tungkol sa SHS VP, binago ng DepEd

ni CHRISTIAN ARELLANO

a bisa ng Department Order No. 020, s. 2023, inihayag ng Kagawaran ng Edukasyon (DepEd) sa pamamagitan ng Private Education Assistance Committee (PEAC) ang pagtigil ng Senior High School Voucher Program (SHS VP) para sa mga papasok na mag-aaral ng ika-labing isang baitang sa mga State Universities and Colleges (SUC) at Local Universities and Colleges (LUC) para sa taong panuruan 2023-2024.

Ang pagtigil na ito, batay sa itinakdang legal na transition period ng Implementing Rules and Regulations ng Republic Act No. 10533, ay bunga ng mga umiiral na batas at

direktiba mula sa Commission on Higher Education (CHED). Partikular na rito ang CHED Memorandum Order Nos. 32 at 33, s. 2015, at 35, s. 2016 na naglilimita sa partisipasyon ng mga SUC at LUC sa Enhanced Basic Education Act sa K-12 transition period mula S.Y. 2016-2017 hanggang 2020-2021 lamang.

Inorganisa ng PEAC ang 2023 Regional Orientation Conference on the Implementation of the Senior High School Voucher Program in S.Y. 2023-2024 noong Agosto 1, 2023 sa Saint Louis College, San Fernando City, La Union upang talakayin ang mga alituntunin para sa implementasyon ng DO. 20, 2. 2023. Sina Mary Jezel Maca -

raeg at Adrian Veloso, mga miyembro ng kaguruan ng Pangasinan State UniversityLaboratory Integrated School (PSU-LIS), ang nagsilbing mga kinatawan ng paaralan at dumalo sa nasabing kaganapan.

Binigyang-diin ni Macaraeg sa open forum ng kumperensya, ang kawalan ng katiyakan sa pahayag na ginawa ng PEAC noong Marso 2023, kung saan ang pagtigil ng SHS VP ay umiiral sa lahat ng mga SUC at LUC maliban sa mga may laboratory high schools. Pagkatapos, noong Hunyo 2023, naglabas ang PEAC ng pahayag na sumasaklaw sa lahat ng mga SUC at LUC, nang walang espesyal na pagsang-ayon sa mga

laboratory school o pag-amin ng mga pagbabago na ginawa sa naunang anunsyo. Kinumpirma ng paglabas ng DO. 20, 2. 2023, noong Hulyo 26, 2023, ang pagtigil ng SHS VP para sa lahat ng mga SUC at LUC, kasama ang mga laboratory school. Ang pag-iiba-iba sa paraan ng pagpapahayag ay nagdulot ng kaguluhan sa mga apektadong institusyon, na nakakaapekto sa proseso ng pagtanggap at pag-enroll para sa taong panuruan 2023-2024. Ang kalituhan na ito, sa kabilang banda, ay nagpahina sa mga institusyon tulad ng PSU-LIS na agad na linawin ang mga pagbabago at ayusin ang kanilang mga pamamaraan at operasyon nang naaayon.

BANYUHAY

Bagong Anyo ng

Alumna ng PSU-LIS, ika-7 sa LET

Nakatapak sa ika-7 na puwesto sa Licensure Examination for Teachers (LET) ng Setyembre 2023 si Marinela M. Ocampo, isang alumna ng Pangasinan State University - Laboratory Integrated School, ayon sa resulta na inilabas ng Professional Regulation Commission (PRC) noong Disyembre 07, 2023.

Siya ay nakakuha ng markang 93.40% mula sa pagsusulit. Iniulat ng PRC na sa 95,969 mga nag-exam para sa edukasyong sekundarya, 53,995 ang pumasa sa pagsusulit.

Si Ocampo ay isang dating mag-aaral ng PSU-LIS sa ilalim ng Science, Technology, Engineering, and Mathematics (STEM) strand at isang iskolar ng Department of Science and Technology (DOST). Siya rin ay nagtapos ng Magna cum laude sa kursong Bachelor in Secondary Education Major in Science (BSEd-Science) sa PSU Bayambang. Nagbigay ng pagbati ang Banyuhay, opisyal na pahayagan ng PSU-LIS kay Ocampo sa isang post sa kanilang Facebook page.

“Ang tagumpay mo ay naririnig sa mga pasilyo ng iyong alma mater, na naglilingkod bilang isang lihim na halimbawa para sa mga kasalukuyang at hinaharap na mga mag-aaral,” ayon sa post ng Banyuhay.

Kamakailan lang noong Marso, dalawang dating mag-aaral ng PSU-LIS ay nagtala rin ng ika7 na pwesto sa LET ng Marso 2023, kasama ang tatlong iba pang mga topnotcher.

INDUSTRY-FOCUSED

Bagong bisyon, misyon, at strategic goals, inilahad ng PSU ni JUSTINE RAIN CALIMLIM

Inilahad ng Pangasinan State University (PSU), sa ilalim ng pamumuno ni Dr. Elbert M. Galas, ang bagong bisyon, misyon, at mga strategic goal nito noong Agosto 18, 2023, sa layuning muling baguhin ang takbo ng unibersidad at sa pagbibigay diin sa paghubog ng mga propesyonal na handa para sa industriya.

‘To be a leading industry-driven State University in the ASEAN region by 2030.’ Sa bisa ng Resolution No. 79, serye ng 2023, petsa Agosto 02, 2023, ipinahayag ang bagong pangitain ng PSU ang ambisyon nitong maging pangunahing unibersidad sa ASEAN na nakatuon sa industriya.

Alinsunod sa bisyon na ito at naayon sa mga layunin na itinakda sa Presidential Decree No. 1497, ang bagong pahayag ng misyon. ‘The Pangasinan State University, shall provide a human-centric, resilient, and sustainable academic environment to produce dynamic, responsive, and future-ready individuals capable of meeting the requirements of the local and global communities and industries.’

Bukod dito, ang mga pang-stratehikong layunin ay nagiging malawakang mapa, naglalarawan ng landas ng PSU patungo sa pagtataguyod ng bisyon at misyon. Pinagtibay ng Pre-Board of Regents (BOR) meeting noong Hulyo 12, 2023, ang mga layuning ito ay naglalarawan ng dedikasyon ng institusyon sa pangkalahatang pag-unlad: Strategic Goals

SG 1: Industry-Focused and Innovation-Based Student Learning and Development

SG 2: Responsive and Sustainable Research, Community Extension, and Innovative Programs

SG 3: Effective and Efficient Governance and Financial Management

SG 4: High-Performing and Engaged Human Resource

SG 5: Strategic and Functional Internationalization Program

Ang pagbabagong ito sa landas ng PSU ay sumailalim sa serye ng mga proseso ng aprobasyon. Ang mungkahing ito, na inendorso sa isang pulong ng mga pangunahing opisyal sa PSU Golden Lion Hotel noong Pebrero 02, 2023, ay tinanggap na aprobado sa Pre-Board of Regents (BOR) meeting.

likha

ni

MARCHELLA

IGNACIO

balita opinyon

lathalain

at teknolohiya

ni JASMINE FAYE DE VERA

Tomo Bilang XXI, Isyu I • Hulyo 2023 - Pebrero 2024 Ang Opisyal na Paaralang Pamahayagan ng Pangasinan State University - Laboratory Integrated School High School Department

Buhay

banyuhay

Sumailalim ang mga Laboratorians sa isang pagsusulit upang mapabilang sa bagong patnugot ng Banyuhay matapos ang limang na taon.

Umarangkada muli matapos ang limang taon na kawalang-galaw simula noong 2018 ang Banyuhay, ang opisyal na pahayagan ng Pangasinan State UniversityLaboratory Integrated School (PSU-LIS) High School Department.

Sa layuning kilalanin ang bagong lupon ng mga patnugot na mangunguna sa mga proyekto ng pahayagan, na gagabayan ng tagapayo ng Banyuhay na siG. Adrian D. Veloso, nagsimula ang proseso ng pagpili noong ika-2 ng Setyembre 2023, kung saan ipinadala ang mga aplikasyon at halimbawa ng gawang pampahayagan sa iba’t

Nagparehistro ang mga nagnanais maging mamamahayag gamit ang Google Forms at nagpasa ng kanilang mga gawa, nagpapakita ng kanilang kahusayan sa Pagsusulat ng Balita, Opinyon, Lathalain, Agham, at Pagsusulat ng Isports, pati na rin sa Copyediting. Hanggang sa ika-6 ng Setyembre 2023, hinahanap pa rin ng Banyuhay ang mga talento sa mga larangan ng Brodkasting, Pagsulat ng Script, Photojournalism, Pageedit ng Video, Cartooning, Layout Design, at Digital Artistry. Samantala, ang mga kwalipikadong mag-aaral naman ay sumailalim sa pagsusulit at interview.

balitangpangkomunidad

LGU Bayambang, nabawi

ni JASMINE FAYE DE VERA N aglabas ang Regional Trial Court (RTC), 1st Judicial Region, Branch 56, San Carlos City, ng isang resolusyon matapos ang halos 10 taon na nagbabalik ng Bayambang Central School (BCS) sa bayan ng Bayambang.

Maalala na iniwan ang dating central school na matatagpuan sa Barangay Zone II noong Oktubre 2013 nang igiit ng korte na ilipat sa bagong lokasyon ang naturang paaralan sa Barangay Magsaysay dahil sa mga reklamo mula sa mga guro, mag-aaral, at mga magulang hinggil sa mga kaso ng dengue at madalas na pagbaha.

Nagsimula ang isyu nang masangkot ang dating

MULING PAGKABUHAY

Banyuhay, balik serbisyo; bagong patnugutan, pinangalanan

Noong ika-10 ng Setyembre 2023 sa kanilang opisyal na Facebook page ang mga kwalipikadong mag-aaral na magiging instrumento sa pag-usbong ng pahayagan. Ang mga nangungunang mamamahayag ngayon ay sina: Princess Yasmine Cayabyab, ang itinalagang Editor-in-Chief; Christian Arellano, Althea Gracia Bautista, at John Aisle Junio bilang mga associate editors para sa Print, Broadcast, at Online, ayon sa pagkakabanggit; at ang mga managing editors na binubuo nina Justine Rain Calimlim, Juris Eveth Capitle, at Janvie Leila Cabe.

Ang mga section editor para sa Ingles ay kinabibilangan nina Jasmine Faye De Vera (News

umailalim ang Pangasinan State University - Laboratory Integrated School (PSU-LIS) sa mga pagbabago sa paumuno sapagkat ang posisyon ng punong-guro, na hinawakan ni Assoc. Prof. Tuesday C. de Leon ng mahigit tatlong taon ay tinanggal na. Ang hakbang na ito ay alinsunod sa bagong organiza -

Writing), Joana Kassandra Soria (Opinion Writing), Lea S. Mangiat (Feature Writing), at Angel Janeah Garcia (Sports Writing).

Samantalang sa kategoryang Filipino, ang mga napiling editor para sa News, Opinion, Feature, at Sports Writing ay sina: Clarenze Jhian Dacillo, Alessa Mae Nevado, Nissi Joy Ferrer, at Dhream Louise Calica, ayon sa pagkakabanggit.

Ang yunit ng likhang-sining ay kinabibilangan nina Althea Jane Ibarra (Ingles) at Maechel Rhian Leal (Filipino) bilang Layout Editors; Audrey De Guzman (Ingles) at Jellaica Reign Velasco (Filipino) bilang Head Photojournalists; at sina Faith Iraj Malicadem (Ingles) at Ma. Charmel Padilla (Filipino) bilang

tional structure na itinakda ng administrasyon ng unibersidad.

Nagpaalam si Assoc. Prof. de Leon sa ginanap na pagpupulong ng mga kawani dahil sa sumusunod na mga pagbabago

Sa mahigit na tatlong dekada ng paglilingkod bilang kawani ng PSU, si de Leon ay naging punong-guro mula 2020, ang taon kung kailan itinatag ang

ang dating Central School

alkalde ng Bayambang na si Ricardo M. Camacho at negosyante na si Willy Chua sa isang hindi awtorisadong paglipat ng BCS, na nilagdaan noong Agosto 13, 2013. Ayon sa mga ulat, ang paaralan ay ipinagpalit sa isang pribadong ari-arian sa Barangay Magsaysay na pag-aari ni Chua, kung saan matatagpuan ang isang gusaling may 60 na silid-aralan.

Nagsampa ng kaso si Filipinas Alcantara, ang PTA President ng paaralan, sa Office of the Ombudsman noong 2014 hinggil sa 3.1 ektaryang kampus na pinagpalit sa isang 2.2 ektaryang lupa. Ngunit ibinasura ng Ombudsman ang kaso dahil sinabi ni Chua na walang kasulatan ng palitan sa pagitan niya

at ng LGU na kinatawan ni Mayor Camacho.

Noong Agosto 30, 2016, nagsampa ng Petition for Relief of Judgement si dating mayor Cesar Quiambao kung saan kanyang ipinaglaban ang di-makatarungang pagpapalitan ng lupa.

Nahuli si Camacho at Chua noong Nobyembre 2, 2022 ng Sandiganbayan 6th Division dahil sa paglabag sa R.A. 3019, o ang Anti-Graft and Corrupt Practices Act, na sumasaklaw sa lahat ng korap na gawain ng anumang opisyal ng gobyerno.

Matapos manalo sa kaso na tumagal ng mahigit isang dekada, sinimulan ng LGU Bayambang alisin ang mga barbed wires na

nakapalibot sa paaralan. Isinagawa rin ang isang clean-up drive upang lalo pang linisin ang inabandonang lugar.

Sa opisyal na pahayag na ipinost sa Facebook page ng Bayambang, sinabi na hindi pa tapos ang laban, ngunit umaasa ang LGU na maibalik ang ari-arian sa mamamayan at bayan ng Bayambang.

Ang BCS ay itinayo noong 1914 na matatagpuan sa Rizal Avenue sa harap ng Bayambang National High School. Bago nito maabot ang ika100 taon ng pagkakatatag, nasunog ang Gabaldon noong Hunyo 2012 dahil sa depektibong wiring ayon sa Bureau of Fire and Protection (BFP).

Senior

Sa

at Francis Lawrence Valdez (Filipino) ang magsisilbing Senior Broadcasters. Sa pagpasok ng Banyuhay sa bagong kabanata, ipinapangako ng pahayagan na magbigay ng kaalaman at kakaibang nilalaman sa komunidad sa iba’t ibang midya. Ang pagbabalik ng Banyuhay ay nangangakong magdala ng bagong lakas at kahusayan, isang makabuluhang yugto para sa PSU-LIS-HS sa taong akademiko 2023-2024.

integrasyon ng departamento ng elementarya at mataas na paaralan.

Sa kabila ng pagtanggal ng posisyon ng punong-guro, nananatili sa kanilang mga tungkulin ang mga tserman ng departamento na sina Assoc. Prof. Salome Montemayor ng elementarya at ni Dr. Melchor Orpilla.

ni SOPHIA LORIN DACANAY

Cartoonists, habang si Leona Jillean Ico ang Junior Cartoonist.

multimedia, sina Alexis Nevado (Ingles) at Jean Nicole Villarino (Filipino) ang itinalaga bilang Multimedia Editors, habang sina Carlo Miguel Papio (Ingles)

ni PRINCESS YASMINE CAYABYAB

balitangpampaaralan

Kuha ni Adrian Veloso

BAGONG SIMULA.

Larawan mula sa PRPIO

Engkwentro sa BNHS , nagdulot pangamba sa kaligtasan ng mga mag-aaral

Dulot ng engkwentro na nangyari sa pagitan ng dalawang mag-aaral ng Bayambang National High School (BNHS) noong Setyembre 21, 2023, nagpahayag ng kanilang pangamba ang mga mamamayan ng Bayambang ukol sa kaligtasan ng mga mag-aaral sa sistema ng edukasyon sa bayan. Ang pangyayari, na nakuhanan sa isang video sa Facebook na ngayon ay binura na, ay nagtulak sa pagtalakay hinggil sa pangangailangan ng maagap na mga hakbang para sa kaligtasan at mga interbensyon sa comment section. Sa video, makikita ang biktima na may malubhang pisikal na pinsala dahil sa malakas na suntok mula sa isa pang mag-aaral. Ayon sa pulisya ang mga indibidwal na sangkot ay isang 17-anyos at 19-anyos. Ang mas matandang mag-aaral ay kinakaharap ang mga legal na parusa matapos ang isang kaukulang kaso na isinampa bilang parusa.

Dahil dito, nadagdagan ang pangangamba ng mga netizens hinggil sa kasalukuyang mga hakbang sa seguridad sa paaralan at ang pangangailangan ng paglikha ng “secure learning environment.”

Bagamat agad na umaksyon ang mga awtoridad, nanawagan ang mga netizens para sa komprehensibong panukala. Kinumpirma naman ni Elena Sioson, Guidance Counselor III sa BNHS, ang pangangailangan ng karagdagang guidance counseling.

Gayunpaman, pakiusap ng mga mamamayan sa mga institusyong pang-edukasyon na higitan pa ang guidance counseling sa pamamagitan ng pagtutok sa proaktibong mga hakbang tulad ng pagpapalakas ng mga patakaran sa kaligtasan at pagbuo ng mga makabuluhang programa sa paglutas ng mga alitan.

Bagamat ipinahayag ng Local Government Unit (LGU) ng Bayambang ang kanilang opisyal na pagkondena at pangako para sa kapakanan ng nasaktan na biktima, nagsumikap ang mamamayan na manatiling mapanuri, masusing nagmamasid sa mga pangmatagalang hakbang at patakaran na tutugon sa mga pangunahing sanhi ng gayong mga pangyayari at magpapatibay ang pangkalahatang kaligtasan ng mga mag-aaral.

Mayora NJQ, kinundena sa desisyong hindi isuspinde ang klase

Kinundena si Mayora Niña Jose-Quiambao sa desisyong hindi isuspinde ang klase sa gitna ng malakas na ulan dulot ng malakas na habagat noong Setyembre 3, 2023.

Kinumpirma ng alkalde sa kanyang Facebook post na walang suspensyon ng klase sa Bayambang. Ang desisyon na ito ay nakatanggap ng negatibong reaksyon mula sa mamamayan at mga estudyante, lalo na at ang mga kalapit na bayan ay nauna nang nagsuspinde ng klase.

“Nung maulan, may pasok tapos hanggang ngayon mayroon pa rin. Nag-Grade 2 ka ba mayor? Hahaha,” ayon sa isang komentaryo ng isang estudyante.

“Actually nag-masters pa ako. You lack respect boy!” Direktang sagot ang alkalde.

Sa gitna ng kritisismo online, ipinagtanggol ng alkalde ang kanyang pananaw, ipinahayag niya ang kanyang pagkapagod sa pang-aapi sa mga opisyal ng gobyerno.

Bagamat nagdulot ito ng negatibong reaksyon, pinanindigan niya na walang isususpindengklase, at ang mga pag-ulan ay “normal,” at nasa pasya ng mga magulang kung papayagan ang kanilang mga anak na pumasok sa paaralan o hindi.

Sa gitna ng kontrobersiya, nilinaw ni Mayor Jose-Quiambao ang ibang isyu - ang kakulangan ng respeto ng mga kabataan. Nag-post siya ng isang pampublikong memorandum sa kanyang Facebook page na nagmumungkahi na palakasin ang Good Manners and Right Conduct (GMRC) sa mga paaralan, na sinuportahan naman ng ilang institusyon sa Bayambang.

Ang alok ng alkalde na patibayin ang GMRC ay magsisilbing isang pangmatagalang solusyon upang sagutin ang pagkaupos ng moral na halaga sa mga kabataan, na kinuha ang inspirasyon mula sa matagumpay na implementasyon sa ibang bansa. Maraming netizens din ang sumang-ayon sa kanyang mga alalahanin hinggil sa kabataan. Gayunpaman, mayroon pa ring mga mamamayan ang nangamba sa kaligtasan ng publiko, lalo na para sa mga estudyante, sa panahon ng masamang lagay ng panahon.

Pangasinense, sawi sa Gaza

Patay ang isang caregiver mula sa Pangasinan nas si Angelyn Aguirre, kasama ang kanyang matandang pasyente sa Kibbutz Kfar, Gaza, matapos maging biktima ng mga teroristang Hamas habang sila ay nagtatago sa loob ng isang bomb shelter noong ika-7 ng Oktubre, 2023.

Si Aguirre, isang 33-anyos na caregiver sa Israel sa loob ng pitong taon, ay nag-aalaga ng isang matandang babaeng Israeli na nagngangalang Nira. Hindi niya iniwan si Nira kahit na ang kanilang bayan

Banyuhay, inilunsad ang INKspire 2023

ni MA. CHARMEL PADILLA

Inilunsad ng Banyuhay, ang opisyal na pahayagan ng Pangasinan State University-Laboratory Integrated School (PSU-LIS) ang INKspire 2023, isang tatlong-araw na seminar sa pahayagan bilang tugon sa layuning mapabuti ang kasanayan sa pamamahayag ng mga mag-aaral sa elementarya at mataas na paaralan mula Nobyembre 22-24, 2023 sa LIS Elementary Audio-Visual Room (AVR) at sa Learning Resource Center (LRC).

Sa pagbubukas ng seremonya na ginanap sa LIS Elementary AVR noong Nobyembre 22, ipinunto ni G. Adrian D. Veloso, tagapayo ng Banyuhay, na ang INKspire ay higit pa sa isang pagsasanay.

“It is a crucible where aspiring journalists forge their identities as storytellers unafraid to tackle tough questions.” wika ni Veloso. Inaanyayahan rin niya ang mga mag-aaral na “By joining this training, you embark on a journey that empowers you to navigate the dance between truth and public perception.”

Binati nina Dr. Melchor E. Orpilla at Assoc. Prof. Salome M. Montemayor, mga Tagapangulo ng High School at Elementary Departments sa PSU-LIS, si Veloso at ang patnugutan sa pagsasaayos ng workshop. Inihayag nila ang kanilang tiwala na ang pangyayaring ito ay mag-iiwan ng matagalang epekto, gabay sa mga magaaral sa kanilang paglalakbay sa kolehiyo.

Si Assoc. Prof. Tuesday C. de Leon, ang punong-guro ng PSU-LIS, ang opisyal na nagbukas ng INKspire 2023, na kumuha ng inspirasyon mula

sa Kibbutz ay sinalakay ng Hamas. “Wala na kunoy terorista ya akaloob ed Kibbutz ‘mi. Akatanggap si alagak na message diad kila Net,” (Ang mga terorista ay nasa loob na ng Kibbutz, Mommy. Natanggap ng amo ko ang mensahe mula sa Net). Ito ang huling voice message na natanggap ni Erlinda, ang ina ni Aguirre, mula sa kanyang anak.

Ayon kay Erlinda, walang kandado ang bomb shelter kung saan nagtago si Aguirre at si Nira kaya nakapasok ang mga terorista. Ngunit sa kabila ng panganib, pinili

ni Aguirre na manatili kasama ang kanyang amo.

Ang Department of Migrant Workers (DMW), ang Overseas Workers Welfare Administration (OWWA), at iba pang ahensiyang pampamahalaan ay nagbigay ng pinansiyal na tulong sa pamilya ni Aguirre. Nagbigay din ng tulong pinansiyal si Governor ng Pangasinan na si Gov. Ramon Guico II mula sa provincial government.

Bukod dito, nakipag-ugnayan ang gobyerno ng Israel sa OWWA para sa pagbibigay ng “lifetime financial assistance” sa mga naulila.

“Despite having a chance to flee the Hamas terror attacks, Angeline showed unbelievable humanity and loyalty by remaining Nira’s side during violence, resulting in both of them being brutally murdered by Hamas.

“Despite having a chance to flee the Hamas terror attacks, Angeline showed unbelievable humanity and loyalty by remaining Nira’s side during violence, resulting in both of them being brutally murdered by Hamas. Unimaginable honor in the face of evil”, aniya. Samantala, ang labi ni Aguirre ay dumating sa Pilipinas noong ika3 ng Nobyembre, 2023.

sa pananaw ni Matthew Arnold hinggil sa kapangyarihan ng tao at malikhaing imahinasyon. Hinihikayat ni De Leon ang mga mag-aaral, at sinabing, “Siguruhin na ilabas ninyo ang inyong mga kapangyarihan at malikhaing imahinasyon upang makamit ang inyong pinakamahusay.”

Sa temang “Fueling Tomorrow’s Byliners Today,” ang mga tagapagsalita sa INKspire ay binubuo ng mga beteranong propesyonal na nagbahagi ng mga pangunahing kaalaman sa pamahayagan sa mga magaaral.

Nag-umpisa ang writeshop sa mga may panauhing tagapagsalita sa unang araw, na sumaklaw sa iba’t ibang aspeto ng pamamahayag. Si Bb. Jireh A. Ceralde ang nagtalakay hinggil sa Sci-Tech Writing, si G. Benny F. Alzate Jr. ay nagbigay-diin sa Sports Writing, at si G. Carl Steven Andres ay nagbahagi ng kanyang mga kaalaman sa Editorial Cartooning.

Si G. Archimedes Reimann M. Cayabyab naman ang nagtaglay ng Photojournalism sa Filipino, habang sina G. Kate Mateo Flores at G. Cyclopetano

Bruan ay nagtalakay hinggil sa Photojournalism sa Ingles.

Sa ikalawang araw, ginanap ang mga talakayan sa pamamahayag sa Ingles at Filipino nang sabay-sabay sa magkaibang lugar. Sa kategoryang Ingles, ang mga eksperto tulad nina G. Adrian Clark D. Perez, Dr. Daisy Mendoza-Barongan, Bb. Reujealyn A. Jimenez, Bb. Princess Arjhel F. Alberto, at Dr. Mary Ann J. Bullagay ay nagbahagi ng kanilang kasanayan sa News Writing, Feature Writing, Desktop Publishing, Opinion Writing, at Copyreading and Headline Writing, ayon sa pagkakasunod.

Samantalang sina Bb. Jean Clarence C. Marcello, G. Erick B. Ancheta, G. Arielle C. Orbiso, Gng. Ginalyn G. Molina, at Assoc. Prof. Mary Ann C. Macaranas ay nagtalakay hinggil sa News Writing, Feature Writing, Desktop Publishing, Opinion Writing, at Copyreading and Headline Writing para sa kategoryang Filipino, ayon sa pagkakasunod.

Ang ikatlo at huling araw ay nagtatampok ng mga propesyonal tulad nina Assoc. Prof. Tuesday C. de Leon at Bb. Clarisse G. Gorgonia, na tumalakay

hinggil sa “Sounds of English” at “Radio Scriptwriting and Broadcasting,” ayon sa pagkakasunod.

Nagbahagi ng kanilang husay sa TV Scriptwriting and Broadcasting at Video Editing ang mga karanasang campus journalists, kabilang sina Bb. Jan Rlee J. De Guzman at G. James Aldrin Bacani. Bukod dito, nakilahok ang mga magaaral sa isang serye ng mga workshop, kung saan ipinakita ang kanilang mga kasanayan sa paggawa ng infomercials, headlines, at mga script.

It is a crucible where aspiring journalists forge their identities as storytellers unafraid to tackle tough questions.

Pinuri ni Fleur Hassan-Nahoum, ang deputy mayor ng Jerusalem, ang bayaning gawain ni Aguirre sa isang post sa X.

ni YRISH MAE NIETES

nina CLARENZE JHIAN DACILLO at JASMINE FAYE DE VERA

Larawan mula sa Overseas Workers Welfare Administration

UMAAPAW NA HINAGPIS.

Bumuhos ang luha ng pamilya ni Angelyn Aguirre, isang OFW mula sa Binmaley, Pangasinan, sa pagdating ng kanyang labi sa bansa, matapos ang trahedyang sinapit sa Israel buhat ng giyera.

FLEUR HASSAN-NAHOUM Deputy Mayor, Jerusalem

ADRIAN VELOSO Tagapayo, Banyuhay

UNANG HAKBANG. Pinangunahan ni G. Carl Steven Andres ng The Reflector ang workshop session ng Editorial Cartooning sa naganap na INKspire 2023.

Larawan mula sa THE REFLECTOR PUBLICATION

SSALIWAY 2023, nagbigay kasiyahan sa TNHS

ni PRINCESS YASMINE CAYABYAB

Pres. Galas, inihayag ang mga plano para sa PSU

a layuning buhayin ang diwa ng pasko sa puso ng mga kabataan, isinagawa ng Pangasinan State UniversityLaboratory Integrated School (PSU-LIS), sa pangunguna ng Samahan ng mga Mag-aaral sa Mataas na Paaralan (SMMP), ang kanilang extension project at outreach activity na kilala bilang Saya at Liwanag Ating Yakap Project o SALIWAY sa Tanolong National High School (TNHS), Bayambang, Pangasinan, noong ika-12 ng Disyembre, 2023.

Sa kanyang talumpati, sinabi ni Assoc. Prof. Tuesday C. de Leon, ang punongguro ng PSU-LIS, na nagtataglay ang aktibidad ng “seemingly selfish” na layunin. Layunin niyang mapagtanto ng mga mag-aaral ng PSU-LIS ang kanilang mga pribilehiyo sa pagkakaroon ng yaman na maaring ibahagi sa mga kapwa mula sa ibang paaralan.

Samantala, nagbigay si SMMP - SHS President Francis Lawrence B. Valdez ng talumpati na nagbibigay-diin sa layunin ng proyekto na gisingin ang diwa ng kapaskuhan sa puso ng mga kabataan ngayon. Ang layunin ng proyekto ay punuan ang nais ng mga mag-aaral na matanggap ang

PSU-LIS, nagsagawa ng parent orientation ; mga bagong opisyal ng PTA , inihalal

ni JURIS EVETH CAPITLE

Nagsagawa ng unang orientation para sa mga magulang para sa taong panuruan 2023-2024 ang Pangasinan State University – Laboratory Integrated School (PSU-LIS) sa Benigno Aldana Gymnasium at sa LIS Elementary Audio Visual Room para sa mga magulang ng mataas na paaralan at elementarya, noong ika-29 ng Agosto.

Ang pagpupulong ng mga magulang sa mataas na paaralan ay hindi lamang nagbigay ng mahalagang kaalaman tungkol sa paparating na taon ng pag-aaral kundi naging daan rin ito para sa halalan ng Parent-Teacher Association (PTA).

Si G. Jude G. Jimenez ang itinalaga bilang Pangulo, si Gng. Violeta Q. Prado bilang Pangalawang Pangulo, si G. Jeffrey S. Fabros bilang Kalihim, si Gng. Maricris Calimlim bilang Tagaingat-yaman, at si Mrs. Gloria Ventura bilang Auditor.

mga regalo ngayong panahon.

Bukod kay de Leon, ang mga tagapangulo ng PSU-LIS Elementary at High School departments, Assoc. Prof. Salome M. Montemayor at Dr. Melchor E. Orpilla, ang namuno sa delegasyon ng PSU-LIS.

Si Mdm. Anecita G. Diaz, ang Asst. Principal II ng TNHS, ay nagbibigay-pugay sa delegasyon ng PSU-LIS at nag-abot ng kanyang pasasalamat para sa gayong inisyatiba.

Ang 75 mag-aaral ng TNHS na naroroon sa aktibidad ay nakatanggap ng mga Noche Buena bundles, mga kagamitan sa

paaralan, damit, at mga premyo. Bukod dito, nagpresenta ang SMMP ng isang kanta na inihandog sa mga mag-aaral ng TNHS at nanguna sa mga laro tulad ng Pinoy Henyo, Charades, at The Boat is Sinking para sa mga mag-aaral ng TNHS.

Ang aktong pagbibigay sa panahon ng Pasko ay nagbubukas ng damdaming pagkabukas-palad sa kasalukuyang henerasyon ng mga kabataan. Pinanatili ng proyektong SALIWAY ang kanilang tradisyon, nagtataglay ng malaking epekto sa pamamagitan ng pagdadala ng kasiyahan sa lahat.

Ang mga Tagapamahala para sa taong akademiko na ito ay sina Gng. Zeny Sacman at G. Marjun Macaranas; at ang mga Tagapagbalita ay sina Gng. Analyn Vejar at Bb. Monica Paragas. Upang maipakita at maipahayag ang kanilang mga damdamin para sa kanilang kapwa magulang, si Gng. Ro-Ann B. Tuazon ay nahalal bilang Kinatawan ng Grade 7; si Gng. Nenita T. Muena bilang Kinatawan ng Grade 8; LT. Marlon Salomon bilang Kinatawan ng Grade 9; si Gng. Manette C. Tumanan bilang Kinatawan ng Grade 10; si Gng. Jeannie B.

Briones bilang Kinatawan ng Grade 11; at si Gng. Dina Junio bilang Kinatawan ng Grade 12. Ang pangunahing layunin ng Parents-Teachers Association ay talakayin ang iba’t ibang mga paksang may kinalaman sa mga mag-aaral ng PSU-LIS. Bukod dito, ito ay naglalayong itatag ang isang malusog na relasyon sa pagitan ng mga guro, mag-aaral, at mga magulang. Inaasahan din ng asosasyon ang mas magandang komunidad para sa buong pag-unlad ng mga mag-aaral.

Nnina JELLAICA REIGN

Sa kanyang pagbabalik sa kanyang pinagmulan, ang Pangasinan State University-Bayambang Campus, at bilang bahagi ng pagdiriwang ng kanyang isang-taong termino bilang ika-pitong pangulo ng kampus, inilahad ni Presidente Galas noong Disyembre 7, 2023 ang plano nito para sa unibersidad.

Ang mga plano na ito ay nakatuon sa tatlong pangunahing layunin na naglalayong gawing pangunahing industry-focused ang unibersidad.

Ang unang pangunahing layunin ay nagbibigaydiin sa industry-focused at technology-based na paraan ng pagkatuto at pag-unlad ng mag-aaral. Kasama dito ang pagtatatag ng mga kolehiyo ng batas, medisina, at human kinetics, pagbibigay ng libreng pagsusuri para sa board examination, at pagpapabuti sa mga insentibo ng mga topnotcher at kanilang mga nasasakupang kampus.

Upang tiyakin ang dekalidad na edukasyon, kasama sa inisyatiba ang mga suporta tulad ng pamimigay ng libreng gadgets, scholarship, pinansyal na tulong, at iba pa.

Sa ambisyon na magkaroon ng DOST niche center sa rehiyon at SCOPUS-indexed journals para sa mga research centers, ang pangalawang layunin ay gawing isang Public Service University ang PSU. Ito ay naglalayong bigyang prayoridad ang mga makabuluhang, tumutugon, at maaaring itaguyod na mga programa sa pananaliksik, sa komunidad, at inobasyon.

Binibigyang-diin ang epektibong pamamahala ng organisasyon at pamamahala ng pinansyal, ang pangatlong layunin ay pagtatayo ng mga dormitoryo para sa mga mag-aaral, mga student center, water treatment facilities, at mga sports complex ng unibersidad. Kabilang dito ang PSU Techno-Industry Park at PSU International Convention Center, na maaring makamtan sa pamamagitan ng pampubliko-pribadong mga partner.

Bukod dito, binigyang-diin ni Galas ang kahalagahan ng isang mataas na pagganap at aktibong pakikilahok, nakapaloob ang pag-unlad at pag-aaral ng workforce, serbisyong pangkalusugan at kagalingan ng mga empleyado, at pandaigdigang kalidad ng katiyakan.

agtagumpay sa iba’t ibang kompetisyon ang mga mag-aaral at guro ng Pangasinan State University Laboratory Integrated School (PSU-LIS) sa pagdiriwang ng National Statistics Month (NSM) 2023 sa bayan at sa buong unibersidad na ginanap sa Bayambang National High School noong Setyembre 21 at sa PSU Lingayen Campus noong Oktubre 5.

Sa antas ng bayan, sa kategoryang mag-aaral, si Princess Yasmine P. Cayabyab, ang punong patnugot ng Banyuhay, ay nakuha ang ikalawang pwesto sa Essay Writing Contest. Samantalang sina Levy F. Ferrer, Matt Jared M. Junio, at Francis Lawrence B. Valdez ay nagwagi ng ikatlong pwesto sa Statistics Quiz. Bukod dito, si Althea Gracia D. Bautista ay ikalimang pwesto sa Oratorical Speech Contest.

Si G. Justin J. Martinez ang nagsilbing coach para kina Ferrer, Junio, at Valdez habang si G. Adrian

D. Veloso ang nagturo kina Cayabyab at Bautista.

Para sa kategoryang empleyado, si Miss Ryll G. Vallo, isang miyembro ng kaguruan ng PSU-LIS, ang kinatawan ng PSU-LIS sa Essay Writing Contest sa antas ng bayan at unibersidad.

Ang punong guro ng LIS na si Assoc. Prof. Tuesday C. de Leon at si Dr. Melchor E. Orpilla, ang tagapangulo ng Kagawaran ng Mataas na Paaralan, ay nagbigay ng kanilang pagbati sa lahat ng mga mag-aaral at mga coach

na nakilahok sa lahat ng mga kaganapan at kompetisyon sa pambansang pagdiriwang ng NSM 2023 kahit sa mga limitadong oras sa paghahanda. Kabilang sa mga kinatawan ng PSU LIS sa pambansang pagdiriwang ng NSM 2023 ay sina Janah Ezechea M. Gatus, Mark Justine B. Layan, Faiannah Charys D. Leaño, John Deric G. Magalong, at Ruby P. Mamaril para sa Jingle Sing and Dance segment; at si Riza C. Orlanda para sa Poster-Slogan Making.

ni CLARENZE JHIAN DACILLO

VELASCO at AUDREY DE GUZMAN

Larawang kuha ni AUDREY DE GUZMAN

DIWA NG PASKO. Nagbigay kasiyahan ang mga opisyales ng SMMP nang kanilang pangunahan ang palarong handog sa mga magaaral ng TNHS bilang bahagi ng pagsasakatuparan ng SALIWAY 2023.

Larawang mula sa THE REFLECTOR PUBLICATION

INDUSTRY-FOCUSED. Ibinahagi ni President Galas ang kanyang inspirasyon at mga itinakdang bagong tunguhin para sa unibersidad.

PANGAKONG PAGKAKAISA. Nanumpa ang bagong hanay ng mga opisyal ng PTA matapos ang oryentasyon para sa mga magulang. Larawang kuha ni ADRIAN VELOSO

TATAK LABORATORIAN. Ngumiti sa camera ng Banyuhay ang mga mag-aaral ng PSU-LIS na nakila- hok at kanilang mga coach matapos umani ng parangal sa pagdiriwang ng NSM 2023. Larawang kuha ni AUDREY DE GUZMAN

Orihinal na uniporme ng PSU-LIS, Ibinalik

ni JURIS EVETH CAPITLE

SBALIK-TRADISYON. Suot-suot ng mga

Laboratorian ang kanilang mga bagong uniporme na hango mula sa orihinal na disenyo ng uniporme ng PSU-LIS sa kanilang pagbabalik-eskwela matapos ang bakasyon.

Larawang kuha ni AUDREY DE GUZMAN

a naganap na orientation ng mga magulang para sa pasukan ng taong panuruan 2023-3024 ng Pangasinan State University - Laboratory Integrated School (PSU-LIS), isa sa mga pangunahing napag-usapan ay ang pagbabalik ng orihinal na uniporme ng PSU-LIS. Ang pangunahing layunin ng hakbang na ito ay upang mapadali ang malinaw na pagkakaiba sa pagitan ng mga mag-aaral sa mataas na paaralan at kolehiyo matapos ang maraming taon na may magkaparehong uniporme.

PASKO

NA NAMAN:

Ghibli-Inspired Christmas village sa Bayambang, muling binuksan

ni ADAM XANDER CALANTUAN

GHIBLI WONDERLAND.

Nakangiting naglilibot at kumukuha ng litrato ang mga Bayambangueño at mga turista sa bagong anyong Paskuhan sa Bayambang na hango mula sa Ghibli Studios, ang Christmas Village na ito ay handog ng Mayora NJQ sa anak na si Hannah.

PSU-LIS nagdaos ng Mass Induction

I

tegrated School (PSU-LIS) ang isang Mass Induction of Officers para sa taong panuruan 2023-2024, bilang pagkilala at pagdiriwang para sa mga bagong halal na opisyal ng iba’t ibang organisasyon, na idinaos noong ika-30 ng Nobyembre, 2023, sa harap ng LIS-High School Building.

Aktibong nagbigay ng iba’t ibang mungkahi at opinyon ang mga magulang ng mga mag-aaral sa iba’t ibang baitang ay tungkol sa pagbabago ng uniporme. Ang isang survey na isinagawa sa 289 na magulang sa pagpupulong ay nagpapakita ng malaking suporta para sa pagbabalik ng orihinal na uniporme ng PSU-LIS.

Para sa uniporme ng mga babae, ipinakita ng datos ng survey ang suporta mula sa mga magulang mula Baitang 7 hanggang 11, lalo na ang malakas na suporta mula sa mga magulang ng Baitang 8 at 10. Ang kabuuang bilang ng mga boto para sa uniporme ng mga babae ay umabot sa 162 ang pumapayag, 89 ang hindi pumapayag, at 38 ang nananatiling hindi pa sigurado.

Gayundin para sa uniporme ng mga lalaki, karamihan sa mga magulang ay nagpahayag ng suporta samantalang may kahalo namang opinyon ang mga magulang ng Baitang 9. Ang

Skabuuang mga boto para sa uniporme ng mga lalaki ay umabot sa 180 ang pumapayag, 70 ang hindi pumapayag, at 39 ang nananatiling hindi pa sigurado.

Bagaman walang malaking pagbabago sa disenyo ng uniporme mula sa orihinal nitong disenyo, magkakaroon ng pagkakaiba sa pagitan ng uniporme ng mga babae para sa junior high school at senior high school. Ang mga pagpupulong hinggil sa pagbabalik sa orihinal na uniporme ng PSU-LIS ay kinonsidera ang praktikalidad at pangangalaga sa kolektibong pagkakakilanlan ng mataas na paaralan.

Sa panahon ng orientation, aktibong nilang hinihikayat ang mga magulang na magbigay ng reaksyon, na nagsisiguro na ang anumang mga alalahanin o mungkahi ay lubusang iniisip at isasama sa proseso ng pagdedesisyon. Ang kolaboratibong paraan na ito ay nagpapalakas ng samahan sa pagitan ng mga magulang at ng administrasyon ng paaralan.

a pangunguna ni Mayor Niña Jose-Quiambao, muling binuksan ng Sangguniang Bayan ng Bayambang sa publiko ang Paskuhan sa Bayambang bilang isang Ghibli-inspired Christmas village noong ika-18 ng Nobyembre, 2023.

Ang village ay nagtatampok ng iba’t ibang mga karakter at lugar mula sa mga palabas ng Studio Ghibli, isang kilalang Japanese animation company. Si Ponyo, ang pangunahing tauhan ng pelikulang “Ponyo” noong 2008, ay mayroong audio-visual presentation na ipinapalabas sa LED screen sa loob ng village.

Matatagpuan ang village sa plaza ng bayan, na nakatambad sa gitna ng bayan, madaling mapuntahan ng karamihan sa mga taga-Bayambang.

Maraming tao mula sa iba’t ibang bayan ang bumibisita sa Bayambang para

Isinagawa ng PSU-LIS ang Mass Induction of Officers pagkatapos ng kanilang karaniwang flag-raising ceremony tuwing Lunes ng umaga. Pinangunahan ni Dr. Melchor E. Orpilla, ang Pangulo ng Laboratory Integrated School-High School (LISHS), ang okasyon, kung saan nanumpa ang mga bagong halal na opisyal sa kanilang pangako at dedikasyon sa kanilang mga tungkulin nang buong puso. Ang mga bagong itinalagang opisyal ay kumakatawan sa iba’t ibang sangay at asosasyon sa loob ng LIS-HS, kabilang ang Samahan ng mga Mag-aaral sa Mataas na Paaralan (SMMP), ang pinakamataas na pamahalaang katawan ng LIS; Banyuhay, ang opisyal na pamahayagan ng LIS-HS; at iba’t ibang mga club tulad ng: English Club, UNESCO Club, Sports Club, Performing Arts Club, Science and Mathematics Club, at ang Kapisanang Sulo ng Diwa.

Sa pamamagitan ng Mass Induction na ito, ipinakikita ng PSU-LIS ang kanilang pangako na palawakin ang kaalaman ng kanilang mga mag-aaral at palakasin ang kanilang pamumuno.

Mga tsuper ng jeep sa Pangasinan, hindi nakilahok sa mga transport strike

Hindi nakiisa ang mga tsuper ng jeep sa probinsya ng Pangasinan sa mga transport strike na inorganisa ng mga grupong Pagkakaisa ng mga Samahan ng Tsuper at Operator Nationwide (PISTON) at Manibela laban sa Public Utility Vehicle Modernization Program (PUVMP)

Pinabulaanan ni Bernard Tuliao, ang pangulo ng Alliance of Concerned Transport Organizations Provincewide (AUTOpro) Pangasinan, sa isang panayam sa IFM Dagupan na ang mga sektor ng transportasyon sa Pangasinan ay hindi sasali sa mga welga sa transportasyon.

Kinikilala ng AUTOproPangasinan ang abala na maaaring idulot ng welga sa transportasyon sa mga commuters ngunit binigyang-diin ang kanilang desisyon na hindi sumama.

makita kung ano ang alok ng bagong Paskuhan dahil ito ay iba sa karaniwang konsepto ng animated display na nagsimula noong 2016 sa termino ng dating Mayor Cezar T. Quiambao, ang asawa ni Jose-Quiambao.

Ang Ghibli-inspired Paskuhan ay dinesenyo bilang parangal sa anak ni Jose-Quiambao na si Hannah, na siyang kanyang naiwan sa isang miscarriage.

Ang Paskuhan sa Bayambang Ghibliinspired Christmas village ay bukas para sa lahat mula 4:30 ng hapon hanggang 12 ng hatinggabi hanggang Enero 14, 2024.

Kahit may ilang mga drayber ng jeepney ang nagpahayag ng pakikisimpatya sa protesta laban sa programang modernisasyon, hindi sila sumali upang iwasan ang mga financial losses mula sa mga nakatigil na jeepney.

Bukod dito, binigyang-diin nila ang napakalaking gastos ng pagpapalit ng tradisyunal na mga jeepney sa moderno, na maaaring umabot sa halos P2.5 milyon bawat yunit. Halos 90% ng mga prangkisa sa lalawigan ay na-consolidate na.

Sinabi ni Tuliao, batay sa impormasyon mula sa Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB), na walang pagtatapos ng tradisyunal na mga jeepney matapos ang deadline ng pag-consolidate ng prangkisa. Gayunpaman, binigyang-diin niya na dapat matapos ang consolidation bago mag-Disyembre 31, 2023.

Bayambang, itinampok ang unang 3D LED screen sa labas ng Metro Manila

NANGUNGUNA. Muling minarkahan ng Bayambang ang kasaysayan matapos nitong buksan ang kauna-unahang 3D LED screen sa labas ng Metro Manila bilang bahagi ng pagdiriwang ng Paskuhan sa Bayambang.

kuha ni

Lumikha muli ng kasaysayan ang bayan ng Bayambang, Pangasinan, kasabay ng pagbubukas ni Mayor Niña Jose-Quiambao at Unang Ginoo Dr. Cezar T. Quiambao ng unang 3D LED Screen sa labas ng Metro Manila sa Royal Mall noong ika-5 ng Disyembre 2023.

Ang okasyon, na dinaluhan ng mga konsehal ng bayan at mga administrator, ay nagsimula ng 6:00 ng gabi, kasama ang isang live broadcast na isinagawa sa Facebook Page ng Balon Bayambang.

Ang inisyatibong ito ay naglalagay sa Bayambang bilang ang nangunguna sa labas ng National Capital Region (NCR), na may pangalawang LED

Billboard sa bansa, sumunod sa unang matatagpuan sa 5th Street, Bonifacio Global City (BGC), Taguig, Metro Manila. Nagtipon ang mga taga-Bayambang at mga bisita upang masaksihan ang mga 3D Christmas-themed effects na ipinapakita sa state-of-the-art LED screen, na nagpapakita ng pagtitiwala ng bayan sa innovasyon at progreso.

ni JASMINE FAYE DE VERA

ni ADAM XANDER CALANTUAN

LABAN, KABATAAN. Nagbigay mensahe si SMMP-SHS President Francis Lawrence Valdez matapos ang Mass Induction program para sa mga nahalal na opisyales ng mga organisasyon sa PSU-LIS.

Larawang kuha ni AUDREY DE GUZMAN

Larawang kuha ni JELLAICA REIGN VELASCO

Larawang

JELLAICA REIGN VELASCO

Banyuhay

patnugutan S.Y. 2023-2024

punong pagnugot

PRINCESS YASMINE CAYABYAB

kasamang pagnugot CHRISTIAN ARELLANO (Print) ALTHEA GRACIA BAUTISTA (Broadcast) JOHN AISLE JUNIO (Online)

editoryal

Nahihilo, Nalilito

Ppatnugot sa opinyon

patnugot

atuloy na inililigta ng Kagawaran ng Edukasyon (DepEd) ang pangunahing tungkulin nito sa bansa dulot ng mga urong-sulong nitong mga desisyon ukol sa mga voucher programs. Sa pinakabagong anunsyo ng DepEd tungkol sa programang Government Assistance to Students and Teachers in Private Education (GASTPE) para sa mga estudyante sa senior high school, binawi ng ahensiya ang unang desisyon nitong itigil ang lahat ng pinansyal na ayudang natatanggap ng mga senior high school students na nasa mga State Universities and Colleges (SUCs) at mga Local Universities and Colleges (LUCs) para sa taong-panuruan 2023-2024. Binawi ng anunsyo ang unang lahad ng ahensiya noong Hunyo 2023 ng ipinahayag ng Private Education Assistance Committee (PEAC) na hindi na magiging benepisyaryo ng SHS VP ang mga estudyante sa ikalabing-isang baitang sa paparating na taong-panuruan. Ang unang anunsyo na ito ay sinuhayan ng DepEd sa pamamagitan ng DepEd Order No. 020, s. 2023 na nagbalangkas ng palatuntunan para sa pagpapatupad ng SHS VP at isinasaad na hindi na ito itataguyod pa para sa mga enrollees sa mga SUC at LUC. Kung magpapatuloy ang kawalan ng malinaw na plano ng mga ahensiya ng edukasyon sa kanilang mga voucher programs, maaaring humantong ito sa paghupa ng kalidad ng edukasyon sa bansa, pagtaas sa antas ng kahirapan, at lalong pagbagal sa pagpapalago ng ekonomiya. Dahil sa pagbawi ng DepEd sa mga nauna nitong desisyon, tumaas ang pangamba para sa mga negatibong epekto nito dahil sa pabago-bagong desisyon ng ahensiya ukol sa isyu.

Ang mga voucher program ng pamahalaan ang nagsisilbing tulay ng mga estudyanteng lumaki sa kahirapan upang makakuha ng dekalidad na edukasyon mula sa mga pribadong

institusyon. Ayon sa ulat ng CHED, noong 2020, 533 ang bilang ng mga SUC sa Pilipinas, habang nasa 121 naman ang bilang ng mga LUC sa bansa. Noong Marso 2023, unang inanunsyo ng PEAC ang pagtigil sa SHS VP para sa mga SUC at LUC, maliban sa mga laboratory schools na kabilang sa mga pamantasang ito. Kabilang dito ang Pangasinan State University –Bayambang Campus (PSU-BC).

Si Marinela Malicdem Ocampo, isa sa mga topnotcher ng Licensure Examination for Teachers (LET) noong Setyembre 2023, ay nagtapos ng sekondarya at kolehiyo sa PSU-BC. Nakumpleto ni Ocampo ang kanyang sekondaryang edukasyon sa PSU-BC Laboratory Integrated School (LIS) noong 2018, kung kaya’t siya ay kasama sa mga benepisyaryo ng nasabing programa. Dagdag pa rito, miyembro siya ng Pantawid Pamilyang Pilipino Program (4Ps). Ang kwento ni Ocampo ay patibay na tunay ngang nakatulong ang SHS VP sa pagsisigurong nakatatanggap ng dekalidad na edukasyon ang mga estudyante sa PSUBC LIS HS. Ang pagtigil sa programa sa mga SUC at LUC ay tiyak lubhang nakaaapekto sa mga estudyanteng gaya ni Ocampo.

Kung isasaalang-alang ang kalagayan ng sistema ng edukasyon sa Pilipinas, ang hamon para sa gobyerno ay ang paghahanap ng pang-matagalang solusyon sa mga suliraning katulad ng mababang completion rate. Ayon sa datos ng

Philippine Business for Education (PBEd), ang completion rate para sa primarya ay nasa 82.4 na porsyento, 30.5 na porsyento naman sa sekondarya, at nasa 24.4 na porsyento lamang ang nakapagtatapos sa kolehiyo. Ang SHS VP ay isa sa mga rason para sa tagumpay ni Ocampo sa LET. Ang kalidad ng edukasyong natanggap niya sa kanyang alma mater mula high school ay nakatulong sa kanyang katayuan sa pagsusulit. Ngayon na itinigil na ang SHS VP sa mga SUC at LUC, kabilang ang mga laboratory schools sa susunod na taong-panuruan, mas magiging mapanghamon para sa mga salat sa buhay na Pilipino ang pagkakaroon ng dekalidad na edukasyon upang mapaangat ang kanilang antas sa buhay.

Ang patuloy na pagbaba sa completion rate ay nakaaapekto sa sitwasyon ng kahirapan sa bansa. Noong Disyembre 2023, inulat ng Philippine Statistics Authority (PSA) na nasa 22.4 na porsyento o 25.24 na milyon na mga Pilipino ang salat sa mga bagay na kailangan nila upang tustusan ang kanilang pang-araw-araw na pangangailangan. Ito ay isang masidhing pagpapatunay na kailangang tugunan ng DepEd at CHED ang mga tunay na suliranin sa edukasyon na tiyak na hindi malulutas kung patuloy pa rin ang mga ahensiya sa pagputol sa mga ayudang pinansyal na nagbibigay sa mga mamamayan ng kakayahang makamit ang mataas na kalidad ng edukasyon sa kabila ng pagiging salat sa buhay.

Ang aktong tuldukan ang SHS VP sa mga SUC at LUC ay lalo lamang magpapalulubha sa kahirapan ng mga salat na estudyante upang makakuha ng dekalidad na edukasyon sa sekondarya. Ayon sa UNESCO Institute for Statistics, nasa 420 milyon ang makakaahon sa kahirapan kung lahat ng may gulang na ay makapagtapos ng sekondarya. Kung muling ipagkakait ng pamahalaan ang SHS VP sa mga estudyanteng nasa mga SUC at LUC, lalo lamang tataas ang bilang ng mga may gulang na hindi makapagtatapos ng sekondarya.

Hindi lamang kahirapan ang nasasangkot sa suliranin na dulot ng urong-sulong na mga desisyon ng mga nasabing ahensiya, apektado rin nito ang ekonomiya ng bansa. Lalong mahihirapan ang mamamayan sa pagtaguyod sa ekonomiya gayong wala silang sapat na kakayahan upang tugunan ang kanilang mga pangangailangan. Ayon sa Investopedia, ang edukasyon ay bumubuhay sa episyensiya at inhenyo. Ito ay

nagpapakita na ang dekalidad na edukasyon ay nakaaapekto sa takbo ng ekonomiya. Ang pahayag na ito ay suportado ng Gray Group International, pinapatunayan nito na ang kakulangan sa edukasyon ay salik sa mabagal na pag-usbong ng ekonomiya para sa dekalidad na edukasyon na nagbibigay sa mga tao ng kaalaman at kakayahan upang magtagumpay sa kanilang mga larangan.

Ang biglaang pagtigil sa SHS VP ay dulot ng Section 32 ng Implementing Rules and Regulations ng RA No. 10533, kilala rin bilang Enhanced Basic Education Act of 2013 na naghuhudyat ng transition period para sa mga pampublikong paaralan na hindi kabilang sa DepEd o mga SUCs at LUC hanggang sa pagtatapos lamang ng taong-panuruan na 2021-2022. Sinuportahan din ng Comission on Higher Education (CHED) ang desisyon na ito sa pamamagitan ng CHED Memorandum Order Nos. 32 at 33, s. 2015 at 35, s. 2016 na nagsasaad na ang pakikipag-ugnayan ng mga SUC at LUC sa Enhanced Basic Education Act ay hanggang sa katapusan lamang ng K-12 transition period mula taong-panuruan na 2016-2017 hanggang taong panuruan na 2020-2021. Bagama’t ang desisyon para sa pagbabago ay ginawa na ilang taon na ang nakalipas, ang anunsyo ukol dito ay naging dahilan pa rin ng pagkalito ng publiko.

Ang admission process sa PSU-BC LIS para sa taong-panuruan 20232024 ay nagsimula noong Mayo 2023 at nagtapos noong Hunyo 2023. Noong mga panahong iyon, nakasumite na ng mga applications at requirements ang mga paparating na estudyante sa ikalabing-isang baitang bago ang pormal na pahayag ng DepEd. Kung napaaga lamang ang anunsyo, maaaring nalinawan pa ng mga laboratory schools na hindi na sila maaaring magkaroon ng enrollees na mayroong SHS VP para sa mga paparating na mga mag-aaral sa ikalabing-isang baitang. Bilang tugon, naglunsad ng parent orientation upang pormal na ipaalam sa mga magulang ang tungkol sa pagtigil ng SHS VP at upang maayos ang pinal na matrikula para sa senior high school.

Ang kamakailang anunsyo ng DepEd tungkol sa pagpapatuloy ng SHS VP para sa mga SUC at mga LUC para sa kasalukuyang taong-panuruan ay nagbukas ng mga diskusyon para sa integridad ng ahensiya ukol sa mga desisyon nito. Bagama’t ang pagpapatuloy ng programa ay nagbigay ng munting pag-asa sa mga mag-aaral, ang pag-aalinlangang maaari na namang bawiin ng mga ahensiya ang kanilang desisyon ay nagdudulot ng patuloy na pangamba sa mga institusyon at mga estudyante nito para sa hinaharap.

Ang bagong palatuntunin para sa GASTPE SHS VP ay huli nang inanunsyo ng CHED at DepEd. Ito ay nagbunga sa pagkawala ng mga oportunidad para sa mahihirap nating kababayan. Nararapat na makita ng pamahalaan kung paano naaapektukan ng pagtigil na ito ang publiko, lalo na ang mga institusyon na pang-edukasyon at mga estudyante nito. Nararapat lamang na maging para sa lahat ang dekalidad na edukasyon, hindi lamang sa iilang nakaaangat sa mapang-iwan na lipunan.

Ang paghahangad sa mas dekalidad na edukasyon para sa mga mag-aaral ngayon ang huhubog sa buhay ng mga mamamayan sa hinaharap.

komentaryo

Makabagong Bayani

nina ANGEL CAYABYAB at PRINCESS YASMINE CAYABYAB

Muli na namang humantong sa pagkasawi ng isang Overseas Filipino Worker (OFW) ang karahasan mula sa kasalukuyang pangyayari na giyera sa pagitan ng Israel at Hamas. Si Angelyn P. Aguirre ay isang OFW sa bansang Israel na pumanaw dahil sa pagsugpo ng Militanteng grupong Hamas sa bansa noong ika-7 ng Oktubre taong 2023. Nagtatrabaho siya bilang isang caregiver sa isang matandang babaeng Israeli na kasama rin niyang napaslang. Ang pagkamatay ni Aguirre ang nagbukas sa mga isyung nangangailangan ng maagap na pagtugon tulad ng kalagayan ng ating mga OFW sa mga dayuhang bansa, kung saan madalas silang makaranas ng mga pagsubok kagaya ng pagkakaroon ng hadlang sa wika, kaibahan sa kultura, at pati na rin ang masidhing pang-aabuso.

“Hindi lang sila mga simpleng manggagawa, sila rin ang mga bayaning sumusugal para sa ikabubuti ng kanilang pamilya.

Habang patuloy ang pagkamulat ng mga OFW sa nararanasang mga paghihirap at panganib sa kanilang trabaho sa ibang bansa, patuloy rin ang pagpikit ng pamahalaan sa kanilang mga kalagayan. Katulad ng ibang mga OFW, lumisan si Aguirre sa Pangasinan upang maibigay ang magandang buhay para sa kanyang pamilya. Noong 2021, ayon sa Phillipine Statistics Authority (PSA) humigit kumulang 1.83 milyong OFW ang nagtratrabaho sa bang bansa mula Abril hanggang September 2021. Gaya ni Aguirre, isinasakripisyo rin ng mga OFW ang kanilang buhay sa dayuhang bansa at nakararanas ng hirap na pamumuhay. Kaugnay nito, ang pag-aaral ng De La Salle University (DSLU) Senior High School Department noong 2022, napag-alamang ang diskriminasyon sa pagiging isang Pilipino at ang pangungulila ang nangungunang pagsubok na kinakaharap ng mga OFW sa abroad. Taon-taon ay walang mintis na mayroong napapabalitang kaso ng diskriminasyon o abuso sa mga

FRAN sistemang Tapat

OFW, ngunit hanggang sa kasalukuyan ay hindi pa rin matumbok ng gobyerno ang naangkop na pangmatagalang solusyon upang ibsan ang kanilang paghihirap. Ang paghihirap na nararanasan ng mga kababayan nating nagtatrabaho sa ibang bansa ay hindi lamang natatapos sa mga mga pisikal na anyo, sapagkat maging ang mental na kapasidad nila ay naaapektuhan ng mga abusong kanilang kinakasadlakan. Ang Kagawaran ng Agham at Teknolohiya (DOST) ay nagsagawa ng 30 buwang mahabang pag-aaral (mula Hulyo 2017 hanggang Disyembre 2019) na sumuri sa kapasidad ng kalusugang pangkaisipan ng 185 OFWs. Batay sa pag-aaral, tanging 7.6 porsyento sa grupo ang walang dapat ikabahala sa kalusugang pangkaisipan. Subalit ang kabuoang 93.4 porsiyento sa grupo ay nahihirapan sa tatlong mental health problems: psychotic disorder, schizophrenia, at bipolar affective disorder. Hindi lingid sa kaalaman ng mga

Pilipino na ang pagkakaroon ng mental health problems ng mga kapwa natin Pilipino ay patuloy pa ring itinuturing na “taboo” ng karamihan sa mga mamamayan sa lipunan. Kung ang pamahalaan mismo ang babalewala sa mga suliraning pangkalusugan na ito ng mga OFW, tiyak na ipagpapasawalang-bahala rin ito ng mga Pilipinong hanggang ngayon ay sarado ang kaisipan sa gamutan ukol sa mental health problems. Upang maprotektahan ang mga OFW ang pamahalaan ay nagpatupad ng batas—Republic Act 8042 o kilala bilang Migrant Workers and Overseas Filipinos Act of 1995, na magbibigay ng proteksiyon at seguridad sa mga OFW. Gayunpaman, ayon sa Harvard International Review (HIR), mayroong 23,714 ang naitalang kaso ng paglabag sa kontrata sa mga OFW noong 2020. Ang datos na nabanggit ay patunay na ang gobyerno ay tuwirang ipinapatupad ng nasabing batas na lalong makikita sa mabagal na proseso ng pagpapauwi

Sakim: Ang Tunay na Sindak

ni FRANCIS LAWRENCE VALDEZ

Kahit na ang kamatayan mismo— bilang kapantayan sa namumuhay at namaalam ay hindi naikubli sa sindak na dala ng mga suliraning panlipunan. Mga panahon noong ika-10 siglo, inilunsad ang isang araw upang maipanalangin ang bawat kaluluwa ng bawat miyembro ng pamilya na namaalam. Isinasagawa ang All Souls Day o undas sa ikalawang araw ng Nobyembre sa bawat taon, nagsisilbing pista para gunitain ang ating mga mahal sa buhay na tuluyan nang namaalam. Kabilang dito ang pagbalik sa bawat ala-alang iniwan nila bago sumakabilang buhay, bahagi ng buhay bilang nakapagpapantay sa namumuhay at namamahinga. Subalit hindi maikukubli ang gambalang dala ng mga sulinaring panlipunan—ang kasakiman, at ang mga dala nitong pagbabago sa kahihinatnan ng mamamayan at ng namamahinga.

Nabuo na sa ating isipan ang konsepto ng katatakutan sa araw ng undas dahil sa impluwensya ng western media sa ating kultura, ipinaglagay ito sa “Imported na Katatakutan” na isunulat ni Luna Siy dahil sa imperyalistang hikayat ng disposisyon at pananamit mula sa kanluran. Subalit sa panahon ngayon, hindi na kinakailangan ng “imported” na katatakutan dahil nagmumula na ito sa sarili nating bayan at gobyerno. Sa isang pag-aaral na isinagawa ni Raymond (2023), ang Pilipinas ay itinutur-

komentaryo

ing na isa sa mga bansang may pinakamataas na antas ng korapsyon sa buong mundo. Sa 180 na bansa, ang Pilipinas ay iniranggo bilang 116 batay sa mga bansang lihis sa korapsyon. Naglalarawan sa dala nitong sindak mula sa katatakutan para sa buhay ng bawat mamamayang Pilipino. Isa sa mga dahilan nito ay ang epekto ng kapitalismo sa bansa na kahit ang mga sumakabilang buhay ay wala pa ring takas. Ang pagsasamantala sa mga pribadong negosyo at mga serbisyong pambubliko ay hindi lamang nakaaapekto sa mga namumuhay bagkus kabilang ang mga patay. Halimbawa na lamang ang pagbisita ng bawat pamilya sa probinsya upang gunitain ang mga mahal sa buhay ay binabalikat ang mahal na pasahe sa mga pambublikong sasakyan, isang implikasyon sa pribadong pamamahala ng gobyerno sa mga serbisyo na iniiwan ang mamamayan sa epekto ng kapitalismo. Kabilang na rin dito ang mahal na upa sa mga libingan ng mga namaalam na siyang pumipigil sa maayos na pamamahinga nila. Hindi naman purong masama ang pagsasagawa ng kapitalismo sa bansa kung ang pansariling interes at kita ay nakatutulong bilang puwersang makapagtutulak sa paglago ng ekonomiya. Ngunit ang panghihimasok ng kasakiman sa pamamahala ay siyang puwersa namang nakapagpapababa sa estado ng

UKIS TI SABA

“

bansa, bagay na tumutulak sa pagkalugmok ng bansa sa kahirapan. Ang mga “bigating politika” ay sinasamantala ang kanilang pamamahala sa bansa para sa kanilang mga pansariling interes, salungat sa dapat na layunin nila bilang lider ng kanilang bansa. Sa buong kasaysayan, may mga lider na nabubulag sa kapangyarihan ng pamamahala na nagiging dahilan ng kanilang kasakiman (Cagoco-Guiam, 2020).

Ayon kay Liberto (2023), ang mga kapitalista ay nakikipagkumpitensya laban sa isa’t isa, at sa gayon ay magsisikap na mapataas ang kanilang mga kita sa pamamagitan ng pagbabawas ng mga gastos, kabilang ang mga gastos sa paggawa. Mga bagay na naglalarawan sa sakim na intensyon ng bawat kapitalista sa bansa upang manaig ang sariling interes. Kung patuloy na ipinalalaganap ang ‘di makataong mga interes sa kapitalismong isinasagawa na bumibiktima sa pamumuhay at gumagambala sa namamahinga, marahil patuloy nitong papatayin sa sindak ang bansa.

Sa mga susunod pang undas, maaaring ang mga suliraning panlipunan ay hindi pa bumababa at ang kasakiman ng ilan ay maaari pang umangat. Kahit na ang kamatayan mismo—bilang kapantayan sa namumuhay at namaalam ay hindi maikukubli sa sindak na dala ng mga suliraning panlipunan.

ng mga OFW mula sa Israel sa gitna ng digmaan. Ang kuwento ni Aguirre ang nagsilbing paalala sa mga sakripisyo ng ating mga OFW. Hindi lang sila mga simpleng manggagawa, sila rin ang mga bayaning sumusugal para sa ikabubuti ng kanilang pamilya. Pana hon na para kilalanin ang kanilang mga pagsisikap hindi lamang para sa isang palabas, ngunit nararapat lamang na pati na rin ang kanilang mga karapatan at kapakanan ang dapat inuuna ng parehong gobyerno na nangakong poprotekta sa kanila.

Palabas lamang ang Lahat

Ang maayos na pananamit, magiliw at nakakaakit na mga salita, ay ang karaniwang personalidad na ipinapakita ng mga lider. Ang mga mamamayan ay nagpapadala sa mabulaklak na salita at tinitignan sila bilang mga perpektong lider. Subalit, ang mga ito ay ‘di kapani-paniwala, at ito ang katotohanan ng ating sistema ngayon. Ang mga lider na hangad ang kapangyarihan ay ginagamit lamang ang mga ito upang maikubli ang mga hindi nakikita sa likod ng kanilang magarbong kasuotan at iginagalang na imahe. Bagama’t gumagana ang mga kanais-nais na plataporma upang aliwin ang mga tao, hindi ito magiging sapat upang wakasan ang reyalidad ng pagdurusa mula sa hindi tapat na pamumuno.

Sa kamakailang halalan para sa Samahan ng mga Mag-aaral sa Mataas na Paaralan (SMMP), ang student council ng PSU-LIS HS, karamihan sa mga kandidato dito ay nanligaw sa mga estudyante gamit ang mga mabulaklak na salita at idealistikong plataporma. Isang estudyante ang nagsabi na siya ay matagal nang nagsisilbi sa kanyang mga kapwa estudyante. Ngunit, pagkatapos niyang mahalal, hindi siya dumadalo sa mga kaganapan at aktibidad sa eskwelahan at inuna ang kanyang akademikong layunin kaysa sa kanyang mga pangako para sa paaralan. Ang akademiks ay isa sa mga pangunahing prayoridad na dapat tandaan ng mga mag-aaral. Subalit, kung ang isang estudyante ay tumakbo sa student council at tapat sa kanyang mga gawain bilang isang opisyal, kinakailangan niyang hatiin ang kanyang oras para sa gawain sa paaralan at mga gawain na bigay ng organisasyon.

ng mga mag-aaral; nangyayari rin ito sa mga mas malaking mga personalidad sa nasyonal at internasyonal na politika. Sa isang pananaliksik ni Runn (2023), 50 porsyento hanggang 70 porsyento ng mga lider ay nabibigong tuparin ang kanilang mga tungkulin sa loob ng kanilang unang 18 buwan sa kanilang mga bagong posisyon.

Ang mga indibidwal ay nakikipaglaban sa gutom, kahirapan, mga problema sa kalusugan, krisis sa transportasyon, hindi sapat na pamamahala, panunupil, paglabag sa karapatang pantao, at mahinang pamamahala ng gobyerno araw-araw. Gayunpaman, sa kabila ng mga hamon na ito, ang mga tao ay patuloy na nagtitiwala sa hindi tapat na mga pangakong ito. Samakatuwid, ang mga pinunong ito ay inilalagay sa mataas na posisyon at binibigyan ng kapangyarihan.

Para sa internasyonal na paglalakbay at pagbisita sa mga bansa para sa layuning pang-negosyo, aling sosyoekonomikong uri ang mas makikinabang–ang mga nakakaangat ba o ang mga manggagawa? Paano nakakatulong ang pagbili ng mga mamahaling sasakyan sa paglutas ng problemang pagkakasangkot ng kabataan sa droga? Sa kabila ng marangyang kaganapan na kanilang ginagawa, itong mga kahanga-hangang pulitiko ay walang kaibahan sa mga lider na tumatakbo lamang para sa kasikatan. Walang bilang ng kawanggawa ang makakapagpagaan ng bulok na sistemang mayroon tayo ngayon.

ni PRINCESS YASMINE CAYABYAB

Ang kawalan ng awtoridad na nagbubuklod sa dalawang departamento ng isang paaralan ay lubhang nakaaapekto sa kaayusan ng edukasyon, estudyante, at mga guro. Sa Pilipinas, karaniwan na pinamumunuan ng isang principal o punong-guro ang isang institusiyong naghahatid ng edukasyon pang-elementarya at pang-sekondarya. Ang punong-guro rin ang siyang namamahala sa isang integrated school o isang institusyon na pinagsama ang elementary at high school. Kung kaya, kapag ito ay naalis, nag-iiwan ito ng malaking palaisipan sa mga guro at mag-aaral. “Bakit tawaging integrated school kung walang punong-guro?”

Bakit tawaging integrated school kung walang punong-guro?

Marami ang makatatanda sa kwento ng isang natatanging punong-guro bilang isa sa mga pangunahing miyembro ng kaguruan sa departamento ng mataas na paaralan, kung saan siya ay naglaan ng mahigit 22 na taon upang ibahagi ang kanyang mga kasanayan at kakayahan sa paghubog ng mga estudyante bago kolehiyo noong

Ang kanyang paglisan sa mataas na paaralan ay maituturing na “dark ages” ng dating hiwalay na departamento ng elementarya at mataas na paaralan. Parehong nasa isang anarkiya na walang nagbubuklod na awtoridad na nagmamanman sa sistema. Ang masalimuot na yugto ay natapos lamang nang bumalik siya bilang unang punong-guro ng bagong itinatag na paaralan na may integrasyon ng dalawang departamento noong 2020. Sa pangunguna niya, muling nagkaroon ng direksyon ang paaralan: maayos na proseso ng admission, reguladong petsa ng paglabas ng mga report card, pagsasagawa ng mga gawaing

JENNINE THETIS

Grade 9

Inaasahan at inaasam ko na ang desisyon na ito sa pagtanggal ng mga principal sa integrated schools ay magdudulot ng magandang pagbabago na katulad ng epekto ng liderato na ipinamalas ni dating punongguro.

extra-curricular at co-curricular, ang pagbabalik ng mataas na pamantayan sa akademiks, muling pagbuhay sa mga opisyal na pahayagan, at marami pang iba.

Ang eskuwelahan ay nagbalik sa tamang landas matapos malunod sa mapanganib na daluyong ng anarkiya ng ilang taon. Ang kanyang administrasyon ang tumapos sa masalimuot na yugto at nagsimula sa tinaguriang “Renaissance.”

Ang isang integrated school, ayon sa kahulugan, ay isang paaralan na nagbibigay ng edukasyon sa kindergarten, elementarya, at sekondarya.

MARBBY EDEN

Grade 10

Katulad ng sitwasyon ng mga kasalukuyang opisyal ng SMMP ay ang sitwasyon ng lahat ng mga interest clubs ng LIS. Ang lahat ay masaya at dedikado pagkatapos mahalal sa kanilang posisyon. Subalit, kapag dumating na ang kanilang mga tungkulin, sasabihin nila na “Marami kaming ginagawa.” Madalas nilang sabihin na sila ay mga lider ngunit tinatakasan nila ang kanilang mga gawain. Hindi nila kailanman nabigong patunayan na sila ay lider na hangad lamang ang kasikatan at kapangyarihan.

Ang ganitong mga isyu ay hindi lamang sa mga maliliit na organisasyon

Kung walang punong-guro na siyang nakapag-iisa sa tatlo, hindi maaaring ituring na isang integrated school ang isang institusyon. Sinusuportahan ng Republic Act No. 9155 na ang isang punong-guro ng paaralan ay dapat manguna sa mga pangangailangan sa pagtuturo at administratibo, maging ito’y sa elementarya, mataas na paaralan, o integrated school.

Sa kabila ng pagdisolba sa posisyon ng punong-guro, nanatili ang mga tagapangulo ng bawat departamento. Ang mga estudyante ay kumbinsido na ang dalawang pinuno ay magpapatuloy sa legado ng nagdaang punong-guro.

“

Para sa ibang tulad ko na nakikinabang sa edukasyon sa mga integrated schools na dala ng mga SUCs, ang pagwawakas sa tungkulin ng aming principal ay tunay na nagbibigay ng tanong sa aming isipan ukol sa mga motibong nagtulak sa ganitong desisyon, gaya ng, “Ano ang nangyayari?”

Lahat ng paggasta at pangakong ito ay hindi makatutulong sa paglutas ng mga umiiral na isyu na mayroon tayo ngayon – lalo na ang kahirapan. Kung hindi man, saan ang mga resultang nagpapakita na nakikinabang ang mga taong naniniwala sa kanila?

Ang isang politikal na posisyon ay hindi isang plataporma para sa kompetisyon at pagpapaganda. Hindi ito tungkol sa pagbibigay ng magandang impresyon bilang isang mabuti at tapat na lider. Ang pagiging isang lider ay lubos na higit pa sa pagpapakita ng magandang impresyon – ang mga lider ay dapat tumupad sa kanilang mga pangako at tulungan ang mga mamamayan sa pagunlad. Oras na para gawing gawa ang kanilang mga salita.

“Ukis ti saba!” - isang eupemistikong pahayag at isang katagang minsan ay marininig kay nasabing punong-guro tuwing may mga estudyante na pinipiling maging pasaway. Sa kakaibang pagkakataon, ang ekspresyong ito ay isa sa napakaraming reaksyon ng bawat mag-aaral nang malaman ang balita. Ang kanyang pamumuno ang muling nagbangon sa reputasyon ng paaralan matapos ang kalahating dekada. Habang siya ay nagpapaalam muli, ang pagwalang-bisa ng posisyon ng punong-guro ay nagpapakita ng pabagu-bagong estado na lubhang nakakaapekto sa pangkalahatang kaayusan at hurisdiksyon ng paaralan.

RALF STEVEN

Grade 11-Palaris (HUMSS)

Ang pagtanggal sa principal ay naglalagay sa atin sa alanganin lalo na ating mga estudyante at sa aming mga guro dahil sa mga posibleng epekto nito sa paaralan.

ni JYKA EVANGELISTA

likha ni FAITH IRAJ MALICDEM

JYKA ilangan ng Bayan

Laro ng Politika:

Hiwalayan sa Ipinangakong Pagkakaisa

ni FRANCIS LAWRENCE VALDEZ

Isang mainit na panimula sa taong 2024 ngayon ang tila hindi makabuluhang tangkang paghihiwalay ng ipinangakong “Uniteam” ng dalawa sa pinakamalaking imahe sa larangan ng politika sa bansa. Nitong ika-28 ng Enero 2024, nagkaroon ng alitan ang dalawang panig ng Marcos at Duterte dahil sa pag-akay ng “prayer rally” ng nagdaang pangulo na si Rodrigo Duterte laban sa paglulunsad ng amyenda sa 1987 Constitution sa administrasyong Marcos. Bagama’t malinaw na ang ugat ng salungatan sa dalawang panig ay maituturing na makabuluhan, ang gulo at suliraning madadala naman nito sa mamamayang Pilipino ay tiyak na makapagdudulot ng hupa sa integridad ng politika, pagtataka, at pagsira sa nabuong tiwala ng mamamayan.

Nitong nagdaang eleksyon, nangako ang tambalang Marcos-Duterte ng bagong Pilipinas sa pagbubuklod ng bansa sa likod ng walang katapusan na mga alitan sa iba’t-ibang larangan nito. Dahil sa mga pangako at imaheng dala nila, nakuha nila ang loob ng masa bilang bagong

Tahasang Pagsuway sa Sistema

ni PRINCESS YASMINE CAYABYAB

mga tagapamahala sa bansa. Subalit wala pang taon sa posisyon sa kanilang administrasyon, may nabubuo nang alitan sa dalawang nangako ng pagkakaisa. Naglalarawan ng matinding hupa sa integridad na binubuo at ipinapakita ng mga politika—nagbibigay ng mga ulirang pangako na asam ng masa ngunit salat sa kaayusan sa sariling pamamahala.

Dahil sa mga ito, iiwan nito ang mamamayang Pilipino sa masidhing pagtataka at awa ng larong dala ng politika. Ang mga bagay na ito ay patuloy na tatapak sa kawalang-malay ng ilang mamamayan na nag-aasam ng ipinangakong pagbabago at pagkakaisa para sa lahat. Nakapanlulumo mang isipin, ngunit ganito ang tila dulaang ipinapakita ng gobyerno upang magbigay pagtataka sa kanilang nasasakupan bilang tangkang makuha ang anumang layunin na nais nilang makamit.

“Uniteam is still intact,” saad ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. Subalit hindi tuluyang maibubuksi ang patuloy na pagtanggi sa naghihingalong pagkakaisa at tiwala ng mamamayan sa mga politikong katulad nila dahil sa kanilang

Wala nang mas nakayayamot kaysa sa masaksihan ang ilang lider-estudyante ang nangunguna sa isang grupo na magyosi sa isang lugar kung saan bawal ang paninigarilyo, o mas masahol pa, sa isang paaralan na masidhi itong ipinagbabawal. Sa kanilang mga malikot na datnin, mahirap ibigay ng mga tao ang tiwala nila sa mga lider-estudyante na ito, lalo na at labis naging malala ang kanilang kamakailang isyu. Dala ng sa kabuoan ng populasyon ng mga mag-aaral na ang nalalagay sa alanganin, lubos na hinahamon nito ang kanilang wari sa responsibilidad, pagpapanagot, at integridad.

Nang magpasiya sila na dalhin ang vape sa paaralan, ipinakita nito ang pagsawalang bahala nila sa kanilang responsibilidad na sumunod sa mga patakaran at regulasyon sa loob ng kampus. Ito ay lubos na nakaaapekto sa kanilang pagpapahalaga sa responsibilidad bilang isang magaaral na dapat sana ay sinigundong mag-isip bago pa man magpasikat ng paninigarilyo sa paaralan.

Sa bisa ng University Memorandum No. 084 s. 2017, ipinag-utos ni dating University President Dexter Buted sa lahat ng kinauukulan ng lahat ng mga campus sa pamantasan na ipatupad ang isang nonsmoking policy—nagpapalakas na walang sinuman ang dapat magsimula ng kahit anong usok sa loob ng kampus. Mula noon, ang PSU-BC ay naging isang smoke-free school sa anumang sitwayson. Ang pagbabawal sa paninigarilyo ay muling binabanggit sa student handbook na tiyak na hindi man lang binigyang pansin ng mga nasangkot na estudyante nang dalhin nila ang kanilang disposable vape sa paaralan. Isa sa mga responsibilidad nila bilang mga lider-estudyante ang paglalahad ng kanilang mga sarili bilang modelo na marapat tularan ng mga kapwa mag-aaral dahil sila ay mga estudyanteng sumusunod sa mga patakaran at regulasyon, na kayang kilalanin ang kanilang mga tungkulin at responsibilidad. Gayunpaman, hindi nila ipinamalas ang pagiging isang huwarang mag-aaral sa aktong ito, bagkus patuloy nilang inilalagay ang kanilang mga sarili sa panganib dala ng suliranin ng kanilang mga desisyon.

Nang magpasya sila na magpatuloy at gamitin ang vape sa loob mismo ng isang bakanteng silid, lalo pang lumubha ang kanilang pananagutan para sa kanilang mga nagdaang kilos sapagkat malimit silang nakalulusot. Nang biglaan silang umangat mula sa pagiging mga pasaway na estudyante patungo sa pagiging mga lider-estudyante, walang pakundangan nilang sinisira ang layunin ng konseho ng mga mag-aaral, na nararapat nilang pangunahan.

Nakasaad sa 2019 Amendment ng Constitution and By-Laws ng SMMP - JHS Article II Section 1, isa sa mga layunin ng pamahalaan ng mag-aaral ay ang pagpapabuti, pangangalaga, at pagtatanggol sa mga karapatan, interes, at ambisyon ng mga mag-aaral sa anumang paraan na hindi sumasalungat sa anumang batas na kasalukuyang umiiral pati na rin ang mga patakaran at regulasyon ng institusyon. Isang layunin na tiyak na ipinagsawalang bahala ng mga naturang lider-estudyante, lalo na at ang patakaran sa ibinagbabawal na paninigarilyo ay isa sa mga alituntunin

at regulasyon sa unibersidad.

Sa kabila ng kawalan nila ng wari sa responsibilidad, nahimok sa tahasang suliranin ang integridad ng mga ito nang lalo nilang ipahamak ang buong populasyon ng mag-aaral nang sila ay matanong kung sino ang may-ari ng e-cigarette. Ang siyam na estudyanteng nasangkot ay nagturo-turuan nang sila ay kumprontahin ng mga guro. Dalawang magkaibang bagay ang pagdala at paggamit ang vape, pero ang ipasa ang sisi sa iba ay tiyak na isa pang kahindikhindik na bagay.

Gayunpaman, walang sinumang pasaway ang nakakaligtas dahil nahatulan pa rin ng sintensya ang mga nahuling estudyante. Una silang binigyan ng dalawang linggong suspensyon sa klase at ng posibilidad ng kanilang pagkakatalsik sa posisyon bago pa man sila manumpa sa kanilang tungkulin. Matapos ang isang pulong na isinagawa kasama ang mga magulang ng mga sangkot na mga mag-aaral, ibinababa ang parusa sa dalawang linggong community service sa loob ng paaralan. Sa kabila ng pagsunod sa kanilang marapat na parusa, hindi pa rin tiyak na maibibigay ang buong tiwala sa mga ito lalo na dahil nalalagay sa alanganin ang layunin na mapanatili ang mapayapang kalagayan ng mga mag-aaral buhat ng kailang mga patuloy na ikinikilos. Ang mga lider-estudyante ay maaari lamang mamuno sa kanilang kapwa mag-aaral kung sila ay mayroong wari ng responsibilidad, pananagutan at integridad. Kung patuloy tayong bumoboto para sa mga lider dahil lamang sa kanilang mga hungkag na pangako, tiyak na tayong lahat ay mahuhulog sa kailaliman ng sala kapag sila ay nagparangya ng tahasang pagsuway sa sistema.

“

Kung patuloy tayong bumoboto para sa mga lider dahil lamang sa kanilang mga hungkag na pangako, tiyak na tayong lahat ay mahuhulog sa kailaliman ng sala kapag sila ay nagparangya ng tahasang pagsuway sa sistema.

pagkasabit sa ilang kasalukuyang isyu sa bansa—ang SMNI closure, confidential funds, Cha-Cha at iba pa. Inilalarawan nito ang patuloy na pagsira nila sa maingat na pagtamo nila ng tiwala na lalo pang pinasiklab ng alitan sa dalawang panig. Hindi maiiwasan ang salungatan sa larangan ng politka dahil kadalasang ito ay humahantong sa pagpuksa ng ilang haing hindi naman talaga makabubuti sa nasasakupan. Ngunit sa proseso at bago pa man matamo ang awtoridad, marapat na mabuo muna ang tiwala upang masabi na ang aksyon ng gobyerno ay hahantong sa ikabubuti ng masa. Sa pangako ng pagkakaisa na inilahad sa bansa, tuluyang ipinako ng “Uniteam” ang sarili nila sa mga ito dala ng salungat sa pagkakaisa na nabuo sa loob ng sarili nilang panig— ang hiwalayan. Anuman ang nais nila sa tila laro ng politikang ipinakikita sa masa, tiyak na nakataya ngayon ang kinabukasan ng mamamayang Pilipino sa pamamahala ng mga politikong naghihingalo sa integridad at humuhupang tiwala ng masa sa kanila.

DePRESSed

na Pilipinas

nina ALTHEA JANE IBARRA at MARIA YZAVELLE CABAMONGAN

Sa kabila ng pagiging malayang bansa ng Pilipinas sa mga nakalipas na taon, isa sa mga suliraning kinakaharap nito ang protektahan ang isa sa mahalagang at pangunahing larangan nito—ang isang malayang pamamahayag. Dagdag pa ang panganib sa seguridad ng mga indibidwal na sangkot sa paghahatid ng katotohanan. Ang pagtaas ng krimen laban sa mga mamahayag ay nagpapakita ng banta sa mga prinsipyong hinahangad na itaguyod ng bansa, nakapagpapataw ng takot sa masa, at nililimitahan ang potensyal ng pamamahayag ng bansa. Nananatili ang mga panganib sa bansa para sa mga peryodista sa kabila ng pagdaan ng panahon. Nasa sa ika-132 na puwesto ang Pilipinas sa 180 bansa sa 2023 World Press Freedom Index. Ito ang taunang ranggo ng mga bansa na inilabas ng Reporters Without Borders (RSF). Bagaman, ito ay kinokonsidera bilang “pag-igi” mula sa nakaraang taong ika147 pwesto noong 2022. Hindi na ito ikinagulat ng Committee to Protect Journalist (CPJ), isang independent non-profit and non-governmental organization na nakabase sa New York, idineklara nila na ang “Pilipinas ay nanatiling mapanganib na lugar para sa mga mamamahayag, partikular sa mga tagapamahayag sa radio.” Sa magkakasunod-sunod na 16 taon, ang bansa ay hindi pumalya sa pagpapanatili ng listahan sa mga bansa sa mundo

Liham sa Patnugot

“Anuman ang nais nila sa tila laro ng politikang ipinakikita sa masa, tiyak na nakataya ngayon ang kinabukasan ng mamamayang Pilipino sa pamamahala ng mga politikong naghihingalo sa integridad at humuhupang tiwala ng masa sa kanila.

kung saan ang mga pumatay sa mga peryodista ay patuloy na hindi napapanagot. Ito ay isang masidhing manipestasyon na ipinagsasawalang-bahala na lamang ng pamahalaan ang mga krimen laban sa mga peryodista.

Kaakibat ng mga krimen na ito ay ang walang-habas na pagmamalupit sa kung paano ito nangyayari. Ang pamamaril sa mamahayag na si Juan Jumalon, kilala bilang DJ Johnny Walker, ay nangyari mismo sa kanyang sariling tahanan sa Misamis Occidental. Hindi pinatawad ng mga suspek walang kalaban-laban na isang taong may kapansanan na si Jumalon, ngunit hanggang ngayon ay malaya pa rin ang mga ito sa kamay ng maluwag na batas ng pamahalaan.

Fiona Nicole <fiona.nicole@email.com> to Banyuhay

Sa kinauukulang mga Patnugot, Magandang araw at pagbati sa pagbabalik ninyo bilang opisyal na publikasyon ng mga magaaral sa PSU-LIS! Nais ko lamang mag-ukol ng pansin sa kasalukuyang isyu patungkol sa SHS VP. Nais ko sanang makapasok sa paaralan bilang mag-aaral sa ikalabing-isang baitang ng PSU-LIS, ngunit ako ay naguguluhan sa kasalukuyang estado ng nasabing voucher program. Ang pamilya kong nagtutustos sa aking pag-aaral ay kasalukuyan ding humarap sa isang pinansyal na suliranin na tiyak na makaaapekto sa mga gastos ng aking pag-aaral. Dahilan ito upang posible na hindi matuloy ang aking pangarap na makapasok sa paaralan ng PSU-LIS sa pagtungtong ko sa SHS kung tuluyang matitigil ang paglulunsad ng benebisyo dala ng SHS VP. Anong mga hakbang ang isinasagawa ng paaralan upang mapagaan ang mga pasanin na maaaring madala ng mga mag-aaral sa pagsasaalang-alang sa isyu?

Lubos na gumagalang, Fiona Nicole

Banyuhay <banyuhaypsulis@email.com> to Fiona Nicole

Binibining Fiona Nicole, Nagagalak kaming matanggap ang iyong pagbati at pagsasaalang-alang sa kasalukuyang lagay ng SHS VP. Ang paaralan ay naglunsad ng oryentasyon bago magsimula ang taong-panuruan at makuha ang pinal na hatol sa isyu. Subalit sa mga kamakailang balita patungkol sa pagpapatuloy nito para sa mga darating na mag-aaral sa ikalabing-isang baitang, ang paaralan ay kasalukuyan paring nagsasagawa ng talakayan para sa mga posibleng solusyon upang mapahupa ang pasaning maaring madala ng mga mag-aaral. Amin na lamang ihahatid ang pinakabagong mga impormasyon sa iyo sa oras na mabigyan ng pinal na pagpapasya ang isyu.

Sumasaiyo, Lupon ng mga patnugot

komentaryo

likha ni FAITH IRAJ

MALICDEM

PRIN sipyo ng Masa

FRAN sistemang Tapat

Wok-ing na Kontrobersiya ng Chowking

ni JELLAICA REIGN VELASCO

Sa mabilis na pamumuhay sa ating mga lungsod, isang pamilyar na tunog mula sa kalye ang naging agaw-pansin. Hindi ito isang parcel na galing sa Shopee, drayber ng Grab, o kaya ay mga batang nangangaroling—ito ay isang service crew member mula sa Chowking na dala ang nakababahalang mensahe para sa etika ng korporasyon at kapakanan ng mga empleyado.

Sa isang TikTok video na inupload ni Maria Cabral (@cabralmaria_ on TikTok) na nag-viral nitong Ika-25 ng Nobyembre, ipinakita ang pang araw-araw na pamumuhay ni Shella, isang tapat na empleyado ng Chowking sa Davao City, kung saan ipinakita ang malupit na katotohanan sa likod ng mga naglalakihang kompanya. Ang mga empleyado, na nagsusumikap para makabenta, ay hindi lamang isinasagawa ang mga direktiba ng mga customer, bagkus pasan din nila ang kanilang pang araw-araw na pamasahe at iba pang mga gastusin—lalo na mismo sa trabaho. Dagdag pa ang kaisipan na ang benta kaysa sa kaligtasan ng mga empleyado ang tila suliranin sa kanilang lagay.

Ang iba pang kaso na kinasasangkutan ng mga krimen laban sa mga peryodista ay ang pagpatay rin sa isang beteranong mamamahayag noong Oktubre 2023. Isang naka motor ang humabol at bumaril kay Percy Lapid nang malapit na siya sa loob ng subdibisyong kanyang tinitirhan. Patuloy pa rin ang imbestigasyon sa kaso sa pagpatay kay Lapid, at kahit isang taon na ang lumipas sa pagdaan sa Korte hindi pa ito tuluyang isinasara. Hindi malilimutan ng mundo na naganap sa Pilipinas ang pinakamalalang kaso ng krimeng dinanas ng mga peryodista. Ika-14 na taon na ang 2023 mula nang mangyari ang Ampatuan Massacre, ito ay isa sa mga nakagigimbal na krimen sa mga peryodista. Ang krimen na pumatay sa 58 katao kabilang na ang 32 peryodista na kukuha sana sa durasyon ng pagsumite ng pagtakbo sa halalan ni Esmael ‘Toto’ Mangundadatu. Halos isang dekada na rin ang lumipas nang mangyari ang Ampatuan Massacre, itinuring itong Isa sa mga kahindik-hindik na krimen sa mga peryodista sa buong mundo. Bagaman ang mga maysala ay nagbabayad na sa batas at nabubulok na sa bil -

komentaryo

Nang matanong si Shella patungkol sa pagdedeliver ng isang simpleng halo-halo, ang sagot ni Shella ay naglalarawan sa malupit na reyalidad sa kanilang larangan, “Babalik ako sa store at pagkatapos ay idedeliver ko ulit dito,” daing ni Shella. Dagdag pa niya wala silang natatanggap na allowance o kaya ay reimbursement sa pagsasagawa ng mga gawaing ito. Ang empleyado ay pilit na ginagamit ang sariling pera upang matustusan ang kailangan ng kanyang kompanya na pera lamang ang habol.

“Bilang isang service crew, kailangan naming humanap ng paraan na mapalago ang aming mga benta dahil ito rin ang aming trabaho,” ang sagot na ito ni Shella ay nakakapang-mulat sa realidad na hinaharap ng mga empleyado. Ang TikTok video ay umabot ng 6.2 milyon na views, mahigit na 500,000 likes, at 9,856 na komento, kung saan makikita ang lubos na pagkadismaya ng mga netizens tungkol sa nangyari.

Ipinahayag ng Chowking ang kanilang dedikasyon sa pagsunod sa mga pamantayang etikal at kapakanan ng mga mga

angguan para sa kanilang krimen, ang takot sa pangayayaring ito ay hindi pa rin namamatay sa Mamayang Pilipino at sa pandaigdigang pamamahayag. Nagbigay na rin ng pahayag ang gobyerno patungkol sa pagtugon sa mga kinakaharap na problema ng malayang pamamahayag. Sa isang post sa X (dating tinatawag na Twitter), ang Pangulong Ferdinand Marcos Jr. ang nagsabing “I condemn in the strongest terms the murder of broadcaster Juan Jumalon. I have instructed the PNP to conduct a thorough investigation to swiftly bring the perpetrators to justice.” Ang ganitong mga insidente ay nagpapakita kung gaano tahasan ang brutal na mga krimen laban sa mga mamamahayag sa bansa.

Gayunpaman, ang pahayag na binitiwan ng gobyerno ay walang kahulugan kapag nagpapatuloy ang mga krimeng ito. Ayon sa Phillipine Center for Investigation Journalism, may 75 na pag-atake sa mga peryodista mula Hunyo 2022 Hanggang July 2023, ito ang datos ng NUJP at Center for Media Freedom and Responsibility (CMFR). Ang pagtaas ng krimen laban sa mga peryodista ay senyales na ang Pilipinas ay humaharap sa hamong magkaroon ng malayang pamamahayag at ito ay problemang nangangailangan ng agarang solusyon.

Dapat isaalang-alang ito ng kasalukuyang administrasyon bilang isang seryosong bagay. Isang importanteng papel ang ginagampan ng mga mamahayag sa ating lipunan dahil sila ang nagsisilbing tulay sa katotohanan sa mga napapanahong kaganapan. Hindi sila karapat-dapat na sumailalim sa mga pagbabanta, pagpatay, at sa huli, bayad-pinsala para sa mga krimen laban sa kanila.

empleyado sa kanilang sagot na naipost noong ika-26 ng Nobyembre. Subalit, ang mga aksyon ay tunay na nakapaglalahad ng mas malakas na mensahe kaysa sa sariling salita dahil itinigil ng korporasyon ang house-to-house operations sa Davao City simula noong lumitaw ang kontrobersya. Ang suliranin ay nasa mas malawak na konteksto ng kasakiman ng korporasyon—ang paghahangad sa benta ay mas nangibabaw kaysa sa kaligtasan at kapakanan ng mga taong nasa likod ng tagumpay ng kompanya. Sa kasamaang palad, hindi ito natatanging kaso; ito ay isang repleksyon ng mas malaking isyu sa Jollibee Foods Corporation (JFC), ang pangunahing kumpanya ng Chowking, na inakusahan ng pagnanakaw ng sahod, pagmamaltrato sa mga empleyado, at kakulangan ng tauhan. Noong taong 2018, ang Makabayan bloc ay nagsampa ng reklamo sa JFC pagkatapos hindi gawing permanente sa trabaho ang hindi tataas sa 7,000 na empleyado sa kabila ng utos ng Kagawaran ng Paggawa at Empleo (DOLE). Kasama sa reklamo ay ang testimonya ng mga empleyado ng Jollibee tungkol sa wage theft o pagnanakaw

“ Isang importanteng papel ang ginagampanan

ng mga mamahayag sa ating lipunan dahil sila ang nagsisilbing tulay sa katotohanan sa mga napapanahong kaganapan.

Oras bilang Tulay ng Katotohanan

nina

Mahigit anim na taon matapos akusahan ng tatlong pagkakasala laban sa batas, si Dating Senador Leila de Lima ay binibigyan na ngayon ng pagkakataong bawiin ang kanyang kalayaan, na muling pinatutunayan na ang panahon ang tunay na tulay ng katotohanan. Si de Lima ay nagawaran ng 300,000 pesos na piyansa at isang kaso na lang ang natitira. Pagkaraan ng halos pitong taon, dalawa sa kanyang mga kaso ang ibinaba, at isa na lamang ang pinoproseso sa korte. Ang nakikitang bagal sa takbo ng hudikatura sa bansa ay umaabuso sa katagang “Panahon ang tunay na magsasabi ng katotohanan,” at nawala ang diwa nito sa loob ng sistema ng hustisya, na pinatunayan ng mabagal na aksyon ng korte, siksikang mga pasilidad ng detensyon, at mas matagal na oras ng detensyon para sa mga Persons Deprived of Liberty (PDL) o mga taong pinagkaitan ng kalayaan.

Noong Mayo 2023, napawalang-sala si de Lima sa dalawa sa mga kasong isinampa laban sa kanya. “The partial acquittal of prisoner of conscience and human rights defender Leila de Lima was long overdue. While justice has been slow for her, it follows years of arbitrary detention and other human rights violations she has had to endure,” saad ng pansamantalang Deputy Regional Director ng Amnesty International for Research, Montse Ferrer. Gayunpaman, hindi naging partikular na mabagal ang hustisya para lamang kay de Lima—ito ay naging mabagal para sa pangkalahatang publiko. Ayon sa Senado, noong 2020, mayroong hindi bababa sa 130,000 na mga nakabinbing kaso sa una at ikalawang antas na mga korte. Ang impormasyon lamang na ito ay nagpapakita kung gaano kabagal ang sistema ng hustisya sa bansa, kung isasaalang-alang na mayroong higit sa isang daang mga hukuman sa paglilitis sa bansa, at ang pagproseso ng mga kaso ay napakatagal pa rin.

Bukod sa naantalang pagpoproseso ng mga kaso, ikinaalarma rin ng publiko ang isyung ng

pagkapuno ng mga detention facility sa bansa. Halimbawa na lamang ang Quezon City Jail ay umabot sa pinakamataas na congestion rate na 1,330 porsyento ng capacity, at 323 sa 478 jail facilities ay congested sa 67.57 porsyento ng kanilang kapasidad, gaya ng nakasaad sa annual report ng Commission on Audit (COA). Inilalarawan ng mga datos na ito ang epekto ng mabagal na sistema ng hustisya sa bansa habang ang mga pasilidad ng detensyon ay umabot sa mataas na lebel ng congestion. Ang mga punongpunong bilangguan ay humahantong din sa kawalan ng privacy, potensyal na karahasan, pananakit sa sarili, at mga isyu sa kalusugan ng isip, gaya ng sinabi ng Penal Reform International. Kaugnay ng mataas na congestion rate ng mga kulungan, ang mahabang pagkakakulong ng mga bilanggo ay isa ring lantad na problema sa bansa. Ayon sa Revised Penal Code, ang legal na tagal ng divisible penalties ay tumatagal mula sa isang araw hanggang 40 taon, depende sa hatol. Sa kasamaang palad, ang ilang mga PDL ay kailangang magtiis ng humigitkumulang 15-20 taon ng paghihintay para sa hatol ng kanilang mga kaso. Ang mga isyung ito ay nagpapahiwatig ng mas malawak na hamon na dulot ng mabagal na sistema ng hustisya sa bansa. Ayon kay Raymund Narag, isang criminology expert, isa ang Pilipinas sa may pinakamabagal na paglilitis sa mundo. Binibigyang-diin lamang nito ang agarang pangangailangang magbigay ng mas mahusay at makatarungang sistemang legal.

Sinubukan na ng Korte Suprema ang maraming solusyon, at ang artificial intelligence (AI) ang pinakabagong inobasyon sa mga plano nitong repormahin ang mabagal na sistema ng hustisya. Gayunpaman, pagkatapos ng mga taon ng

pagsubok at pagsisikap na mapabilis ang hudikatura, ang pinakamataas na hukuman ay nananatiling palaisipan kung paano wawakasan ang depektibong sistema ng hustisya sa bansa.

Ang Korte Suprema ay nagdadala ng isang pormal na obligasyon sa publiko—na itaguyod ang katotohanan at integridad. Kailangang magkaroon ng matatag na hudikatura sa bansa upang ang publiko ay magkaroon ng hustisyang nararapat sa kanila. Nakikita ang mga isyu na nagresulta mula sa mabagal na sistema ng hustisya sa bansa, hindi lamang ang mga high-profile detainees ang apektado ng hindi mahusay na aksyon ng gobyerno sa ganitong sitwasyon; ngunit ang mga isyung ito ay nakakaapekto rin sa buhay ng mga bilanggo na karapat-dapat din sa mga taon ng hustisyang ninakaw mula sa kanila dahil sa matamlay na pagkilos ng hudikatura sa bansa. Sa pag-unawa sa karaniwang ideya na ‘time is the ultimate truth-teller,’ marapat din nating bigyanpansin ang katotohanang hustisyang naantala ay katumbas ng hustisyang ipinagsasawalang- bahala.

ng sahod dahil sa nakakapang duda na pagbawas sa sahod.

Sa sitwasyon ni Shella, ipinangako ng kanyang kompanya na hindi siya tatanggalin sa trabaho. Ang Davao City DOLE ay kasalukuyang iniimbestigahan ang kaso sa pamamagitan ng mga regular na inspeksyon upang malaman kung ang kumpanya ay lumalabag sa karapatan ng kanilang mga empleyado.

Isang tanong ang gumugulo sa ating isipan: Kailan uunahin ng mga negosyo ang kanilang mga tauhan bago ang kanilang kita?

Ang Chowking ay nahaharap ngayon hindi lamang sa pasanin na kunin muli ang tiwala ng kanilang mga kostumer, pati na rin ang responsibilidad na alisin ang kultura ng kasakiman ng korporasyon na kumakalat sa industriya ng fast-food. Ang ‘wok-ing’ na kontrobersiya ay nagbigay liwanag sa malungkot na katotohanan— panahon lamang ang makapagsasabi kung ito nga ba ay magtutulak ng pagbabago o ito ba ay isa na namang kasong maibabaon na lamang sa buhangin ng kasakiman.

ni PRINCESS YASMINE CAYABYAB

tsuper at operator. Dahil sa kagustuhang magbigay ng mas mainam transportasyon para sa mga Pilipino, inilunsad ng pamahalaan ang PUVMP noong 2017 na naglalayong magbigay ng mas ligtas, mas epektibo, at mas istriktong daloy ng pagpapatupad ng transportasyon para sa mga tsuper at komyuter. Nag-ugat ang pagbabagong ito sa mga ulat ng mababang kalidad ng maintenance, kaligtasan, bayad sa mga apektadong pasahero. Subalit sa kabila ng mga dahilang ito, ang paraan kung paano ito ipinapatupad ng pamahalaan ay nagpapakita kung gaano kakaunti ang pakialam nito para sa kapakanan ng publiko.

Ang mga nakasisilaw na pag-asang ibinibigay ng pansamantalang suporta mula sa gobyerno ay nagpapakita kung gaano kamapanlinlang ang pamahalaan sa pagganap nito sa naratibo ng PUVMP. Ang paghahangad sa modernisasyon ay nararapat lamang na hindi maging katumbas ng kapakanan ng mga nasa sektor ng transportasyon at ng masa.

Kinakailangang manatiling totoo ang pamahalaan sa mga layunin nitong pagpapabuti sa mga sistema ng transportasyon sa bansa sa pamamagitan ng pagtugon sa katotohanan tungkol sitwasyon ng transportasyon sa bansa at hindi lamang nakikita sa pagbibigay ng mga naglalahong benepisyo sa mga apektadong mga tsuper, operator, at komyuter. Nararapat na tanggapin ang mga programa ng pamahalaan sa pagpapabuti ng ating bansa hanggang sa hindi nito sinasakripisyo ang kapakanan ng mga tao para lamang sa labis na modernisasyon.

Ang mga nakasisilaw na pag-asang ibinibigay ng pansamantalang suporta mula sa gobyerno ay nagpapakita kung gaano kamapanlinlang ang pamahalaan sa pagganap nito sa naratibo ng PUVMP.

Ang mga pansamantalang solusyon sa mga pang-matagalang epekto ng malubhang modernisasyon ay sumisilaw sa mga apektadong mamamayan dahil sa mga nakaeengganyo ngunit hindi permanenting mga benepisyong binibigay ng pamahalaan upang tugunan ang kanilang mga pangangailangan. Ayon sa report ng Philippine News Agency noong ika-16 ng Oktubre, hindi nakilahok ang ang buong Ilocos Region sa nationwide transport strike na pinangunahan ng PISTON (Pagkakaisa ng mga Samahan ng Tsuper at Operator Nationwide) at Manibela. Buwelta ng pangulo ng Alliance United Transport Organization Provincewide (AUTOPRO) Pangasinan na si Bernard Tuliao, kuntento umano ang mga tsuper sa mga benepisyo at subsidiya na ibinibigay ng pamahalaan para sa kanilang transition sa modernong public utility vehicles (PUV) sa kabila ng Public Utility Vehicle Modernization Program (PUVMP). Subalit hindi natukoy ni Tuliao na ang mga benepisyong ito ay pawang mga pansamantalang tapal lamang sa mga totoong suliranin na kinakaharap ng mga tsuper. Ang transition mula sa lumang modelo ng dyip tungo sa modernong PUVs ay may kamahalan kung ating iisipin ang pinansyal na kalagayan ng mga tsuper. Ang mga subsidiya gaya ng fuel subsidies, entrepreneurship, Tsuper Iskolar, programang Libreng Sakay, at mga loans na binibigay sa mga tsuper ay pinopondohan ng pamahalaan ayon sa report ng Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB). Sa kabila ng mga benepisyong ibinibigay nito sa mga tsuper, ang mga ito ay mananatili lamang hanggang sa mga kritikal na yugto ng transition period. Ayon sa The Philippine Star, upang maabot ang presyo ng mga modernong PUV na nasa 1.6 milyong piso hanggang tatlong milyong piso, tinatayang nnasa 34 pesos ang kinakailangang maging pamasahe sa pagsakay ng dyip para makabuo ng kabuoang kita na 6,899 pesos sa loob lamang ng isang araw. Ang ganito kalaking pagtaas sa pamasahe ay tahasang kumokontra sa konsepto na cost-effective ang mga pamasahe sa dyip para sa abalang buhay ng mga Pilipino. Ang pangmatagalang epekto ng bayarin sa transition period sa mga tsuper at mga komyuter ay tiyak na mag-iiwan ng malaking butas sa kanilang mga bulsa. Maliban sa kamahalan ng programa, inoobliga ng pamahalaan ang mga tsuper at operator na isagawa ang mga kondisyon para sa programa, kabilang dito ang pagbuo ng mga kooperatiba, paglakad ng mga incorporation papers, at ang paggawa ng isang business plan Ang mga ito ay hindi lamang nakaaabala sa mga apektadong sektor, ngunit ito rin ay humihingi ng maraming oras hanggang sa ito ay matapos. Ayon sa Incorporation in the Philippines (IPH), ang pagproseso ng mga dokumento para sa incorporation papers ay umaabot ng 8-12 linggo bago matapos, kung saan ito ay mas mahabang panahon na kumpara sa mga transport strikes na isinasagawa ng mga tsuper upang ipaglaban ang kanilang kahalagahan sa kaayusan ng transportasyon sa bansa. Ang pagkakaroon ng prangkisa ang isa sa mga kinakailangan ng mga tsuper at operator. Kasama sa pagkonsolida ng mga prangkisa ang polisiyang “one route, one franchise”, kung saan kinakailangang magkaroon ng hindi bababa sa 15 na rehistradong mga PUV ang isang prangkisa sa LTFRB. Itinakda na sa Disyembre 31, 2023 ang huling araw ng pagkokonsolida na tila maikling oras pa rin para sa mga

likha ni JOHN DERIC MAGALONG

JELLA ban ng Katotohanan

PRIN sipyo ng Masa

PRINCESS YASMINE CAYABYAB

a pagpasok ng Ika-21 siglo, laging kaakibat nito ang pagiging malaya, ngunit ang mga tagapagpahayag ng katotohanan ay pinapatahimik pa rin ng takot at sindak.

Ang “Generation Z” ay kilala sa kanilang pagiging bihasa sa “unfiltered” na lipunan. Sa napakalaking impluwensya ng social media, ang transparency ang tanging hangad ng mga kabataan ngayon. Gayunpaman, ang mabilis na pagkalat ng mga pekeng balita na may mga kaakit-akit na pamatnubay na siyang may kaakibat na panlilinlang ang patuloy na nangunguna sa social media. Itinuturing ng maraming social media influencers ang kanilang sarili bilang isang mamamahayag sa mundo ng isang malaki at malawak na plataporma. Subalit

Juan “DJ Johnny Walker” Jumalon

ara sa kanyang mga tagapakinig, siya si DJ Johnny Walker, at Juan Jumalon naman para sa kanyang mga kaibigan at mahal sa buhay. Siya ang mamamahayag na walang-awang binaril habang umi-ere ang kanyang programa sa radyo, umaga ng November 5, 2023. Ang kagimbal-gimbal na krimen ang sumindak sa milyong mga Pilipino, dahil walang sino mang mag-aakalang may taong mapangahas na papasok sa bahay ni Jumalon at puputol sa pagere ng kaniyang tapat na serbisyo sa sambayanang Pilipino — gayundin sa kaniyang kinapipitagpitagang buhay.

P G N

Ang programa sa radyo ni Jumalon na Pahapyod sa Kabuntagon ( Rubbing Touch in the Morning), ang siyang unang segment sa kanyang 94. 7 Gold FM Calamba. Inuumpisahan ni Jumalon ang umaga sa kanyang mga katuwaang biro na siyang humahalina sa marami niyang tagapakinig. Dahil sa talas ng kanyang isipan, mas lalong nakuha ni Jumalon ang puso ng mga taga Misamis Occidental.

Hindi lang tanyag ang kanyang pangalan sa pahayagan, ngunit kilala rin sa mundo ng pulitika. Mahigit isang dekada na ang nakararaan, isa siya sa mga konsehal ng bayan sa Calamba, kung saan nagsilbi siya ng isang termino. Sinubukan din niya ang kanyang kapalaran para sa isang pwesto sa konseho ng bayan sa 2022 National Elections. Gayunpaman, sa kasamaang palad, mas pinili siya ng taumbayan ng Calamba bilang kanilang DJ kaysa sa pagiging konsehal.

Ang kahabag-habag na wakas ni Jumalon ay nananatiling lingid sa kaalaman ng maraming hindi nakakakilala sa kanya ng personal. Kahit na magkaroon ng pagkakataon si Jumalon na ipagtanggol ang sarili sa armadong lalaki, hindi siya mananalo laban dito. Dahil sa likod ng maligayang pag-uugali ni Jumalon ay ang kanyang kapansanan na dahilan kung bakit imposible na mailigtas niya ang kanyang sarili siya ay isang PWD na tanging saklay ang naging pamatnubay sa buhay upang makatakas sa sinumang gustong manakit sa kaniya.

Mahirap isipin kung paano makakaligtas ang isang taong walang kalaban-laban sa tahasang pag-atake. Makaliligtas ba siya kung alam niya ang paparating na krimen? Alam ba niya na siya ay kikitilin ng isang hindi imbitadong bisita sa loob mismo ng sarili niyang tahanan?

Kung iisipin, isang disc jockey kaysa sa tradisyonal na komentarista sa radyo si Jumalon na nais lang magbigay ng ngiti sa mga mukha ng kaniyang mga tagapakinig. Tunay na nakababahala kung ano ang rason sa likod ng pagkitil sa kaniyang buhay, subalit anuman ang rason ay mamamalagi itong hindi katanggap-tanggap. Anumab ang nais ipinapahiwatig ng trahedyang ito sa mundo ng mga pamamahayag, tiyak mananatili lamang sila sa gapos ng tanikala sa binusalang katotohanan — naghahasik ng takot at pangamba.

Percival “Percy Lapid” Mabasa Federico “Ding” Gempesaw

abi ng ika-3 ng Oktubre, taong 2022, Si Percival “Percy Lapid” Mabasa, ang ikalawang mamamahayag na kinitil sa ilalim ng administrasyong Marcos. Hinabol sa kalsada patungo sa kanilang tahanan at walang-awang pinagbabaril. Ang sanhi ay ibinilang sa mga kaso ng kilalang mga “riding in tandem” sa bansa. Binasag ng dalawang taong nakasakay sa motorsiklo ang bintana ng driver’s seat at binaril si Mabasa na siyang naging sanhi ng kaniyang pagkamatay.

Nagsimula bilang civil rights advocate noong 1980s, siya ang unang host na buong tapang na umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. Maging ang kasalukuyang administrasyon at dating pangulong Rodrigo Duterte ay binatikos ni Mabasa, pangunahin dahil sa malagim na kampanya laban sa droga at ang mga krimen laban sa mga mamamahayag na naglilimita sa kalayaan sa pamamahayag. Ang mga maiinit na komentaryo ni Mabasa ay isang posibleng anggulo sa kanyang pagkamatay. Sa pahayag ng kanyang kapatid na si Roy Mabasa, maraming beses na tinanggal si Percy Lapid sa iba’t ibang istasyon dahil sa kanyang ‘cutthroat form of journalism.”

Ang kaso ay nagkaroon ng maraming buhol. Kaliwa’t kanan ang mga impormasyon. Sangkot ang mga opisyal ng gobyerno, tulad ng suspendidong hepe ng Bureau of Corrections na si Gerald Bantag, na inakusahan din ang kasalukuyang kalihim ng Department of Justice na si Jesus Crispin Remulla bilang utak sa pagpatay. Maraming sinasabi tungkol sa nakatagong katotohanan sa likod ng malagim na kaso. Ngunit sa kabila ng mahaba at lubak-lubak na daan patungo sa hustisya, hindi pa nareresolba ang kaso ni Mabasa at wala pa ring nangyayari sa loob ng mahigit isang taon na nakalipas.

Tulad ng kung paano niyanig ng paglaban ni Mabasa para sa isang malayang pamamahayag ang mga bigatini at gahamang persona sa gobyerno, ang kawalan ng hustisya sa kaniya ay nagdudulot pa rin ng pangamba at bagabag sa mga mamamahayag ngayon.

gunit bago ang pamamaslang sa mga mamamahayag sa termino ni Marcos Jr., ang administrasyong Duterte ay nagtapos sa isang mapanganib na pagsumbalat wala pang isang araw bago bumaba sa kaniyang posisyon si dating pangulong Rodrigo Duterte, kinilabutan ang mga residente ng Carmen sa Cagayan De Oro City sa mga putok ng baril na nakadirekta kay Federico “Ding” Gempesaw na pinaslang sa bungad ng isang maliwanag na sikat ng araw noong Hunyo 29, 2022.

Si Gempesaw ay isang komentarista sa radyo na tagapagsalita ng Bitayan sa Kahanginan (Gallows on Air), isang block-time na programa sa radyo sa Radyo Natin, kung saan siya ay kadalasang gumagawa ng mga mainit at walang butas na komentaryo tungkol sa lokal na pulitika. Ang kanyang mga nakapapasong pahayag ay maaaring humantong sa kanyang kakilakilabot na wakas dahil ang mga awtoridad ay naniniwala na ang dalawang salarin ay napag-utusan lamang at ang krimen ay pakana ng isang malaking tao sa bansa. Dahil sa insidente, si Gempesaw ang kauna-unahang media worker na napatay ng mga hitmen sa Cagayan de Oro. Gayunpaman, tungkol sa kaso ng pagpatay, tila patuloy ang pambubusal sa mga bibig ng mga pulis. Ngunit ang kaso ay patuloy pa rin ang daloy sa mga hindi pinangalanang suspek. Subalit ang katanungan ng publiko ay mas umugong kaysa sa tunog ng mga putok ng baril na natamo ni Gempesaw: “Bakit itatago ang isang high-profile na kaso?”

mananatili pa rin ang kanilang balita bilang sabi-sabi liban na lang kung nakumpirma ito ng kagalang-galang at totoong mga himpilan ng balita na binubuo ng mga beteranong mamamahayag. Pero ang ating bansa ay nagsusumigaw para sa malayang pahayagan dahil ang kanilang mga boses ay pinapatahimik pa rin ng mga pagbabanta at karahasan habang ang mga krimen laban sa mga mamamahayag ay umiiral pa rin na tila ba walang katapusan.

sa isang sulyap PERYODISMO SA ILALIM NG PAGBABANTA: The Philippines’ Impunity Index 2023

8

sa mga bansang may mga pagpatay sa mamamahayag na hindi napaparusahan

sa anim na bansa na patuloy na nasa Index mula noong 2008

16 th na magkakasunod na taon sa Global Impunity Index

MUKHA BINUSALANG KATOTOHANAN:

NG MGA PERYODISTANG PINATAHIMIK

Bilang ng mga hindi naresolbang

Renante “Rey” Cortes

Jhannah Villegas

umapit ang Biyernes Santo noong 2022 na puno ng takot ang mga taga-Anggal Midtimbang sa Maguindanao sa balitang pagpaslang kay Jhannah Villegas, isang lokal na mamamahayag na nagtatrabaho kina Sagad at Bugso. Marahas na binaril si Villegas ng hindi pa nakikilalang mga armadong lalaki noong araw matapos siyang makatanggap ng anonymous death threat.

Itinuring ng pulisya ng probinsiya na “work-related” ang pagpatay sa kanya dahil sa kanyang pasabog na balita noong nagtatrabaho pa siya bilang block-time broadcaster sa Radyo Ukay at Energy FM 106.7.

Audrey Gaid Estrada

ng mga krimen laban sa mga mamamahayag ay hindi lamang limitado sa mga lalaki at baril. Si Audrey Gaid Estrada, isang radio announcer sa Lanao del Norte, ay walang-awang pinagsasaksak hanggang humantong siya sa kanyang kamatayan. Natagpuang nakahandusay si Estrada at wala nang buhay na nagtamo ng 15 saksak sa ikalawang palapag ng kanyang bahay, habang hiwalay na natagpuan sa unang palapag ang sandata ng pagpatay, isang 15 pulgadang kutsilyo. Idineklara siyang dead on arrival matapos siyang isugod sa isang community hospital.

Sa malaking kapabayaan ng mga krimeng ito laban sa mga mamamahayag, ang kaso ni Cortes ay hindi naiiba sa mga hindi nalutas na mga kaso sa itaas. Nagpasya ang Philippine National Police (PNP) na ipasa ang pasanin ng kaso sa Criminal Investigation and Detection Group (CIDG) dahil sa kakulangan ng ebidensya. Kung walang sapat na ebidensya, hindi matukoy ng PNP ang mga taong utak sa krimen. Kung ang PNP ay hindi makahanap ng sapat na ebidensiya para sa mga ganitong nakaaalarmang kaso, paano kaya makakatulog ang sambayanang Pilipino nang payapa’t mahimbing sa gabi gayong may kalayaan ang mga taong may bahid ng dugo sa kanilang mga kamay?

Habang nag-uulat para sa ilang mga himpilan ng balita, pinangunahan din ni Villegas ang Mindanao Balita, isang independiyenteng blog ng balita na pangunahing sumasaklaw sa mga lokal na kaganapang pampulitika sa rehiyon. Isa sa kanyang sikat na coverage ay ang anti-government insurgency sa kanyang sariling probinsya.

a isa pang kaso ng ilang ulit na pagtangkang pagpatay, si Renante “Rey” Cortes ang isa pang hindi nakaligtas sa ikalawang pag-atake at kalunos-lunos na binaril hanggang sa mamatay ng hindi kilalang gunman na nakasakay sa isang bisikleta noong Hulyo 22, 2021. Si Cortes ay isang radio journalist sa DyRB radio station sa Cebu City. Naganap ang krimen matapos lamang um-ere ang kanyang palabas habang papaalis siya sa istasyon. Dead on arrival din ito sa Cebu City Medical Center at nagtamo ng mga sugat sa dibdib at braso. Ang kaso ay unang kinilala na hindi konektado sa trabaho na may kaugnayan naman sa sinabi ng mga kasamahan ng biktima, “ang kanyang mga komentaryo ay batay sa katotohanan at hindi kasinungalingan”. Ngunit pagkatapos ng karagdagang imbestigasyon, sinimulan na itong isaalang-alang ng task force at ng National Union of Journalists of the Philippines (NUJP) bilang “work-related” na kaso. Nakabibigla na walang mga update na ginawa sa publiko patungkol sa kaso. Hindi biro ang bilang ng mga sugat ni Estrada, gayunpaman, ang kaso ay halos hindi nalutas dahil ang pulisya ay nanatiling tuliro at hindi matukoy ang sinumang utak ng krimen. Ang kapabayaan ng mga awtoridad sa kaso ni Estrada ay ikinagalit ng masa, na karapat-dapat na marinig ang buong katotohanan, hindi lamang sa mga krimeng ito kundi maging sa mga isyung panlipunan na ipinaglalaban ng mga mamamahayag.

Nang makitang ang mga mamamahayag na tumutuligsa sa gobyerno ay ang pangunahing biktima ng mga krimen laban sa mga mamamahayag, naayos ang kuwentong sinusubukang sabihin ni Villegas sa mga Maguindanaon. Ang mga implikasyon na sangkot ang gobyerno sa mga ganitong krimen ay isang anggulo na dapat isaalang-alang ng marami. Pagkatapos ng lahat, hindi ba sila rin ang parehong mga tao na nagtuturuan sa bawat isa sa mga oras ng hindi gustong publisidad?

Ang pagpapatahimik sa mga mamamahayag ay nangangahulugan ng pagpapatahimik sa katotohanan. Ang Pilipinas ay nananatiling isa sa mga bansang may pinakamababang ranggo pagdating sa kalayaan sa pamamahayag. Dapat baguhin ang isipan ng mga tao sa lipunan para tanggapin ang mga batikos na hatid ng katotohanang ibinobrodkast ng mga news reporter.

Dapat bigyan ng sariling kalayaan ang media na ipahayag ang bawat anggulo ng isang kwento, kahit na nangangahulugan ito ng pagbabanta sa mahusay na pangangalaga sa mga reputasyon ng malalaking personalidad sa pulitika sa bansa. Hindi kailanman lubos na matutugunan ng ating bansa ang sukdulang potensyal nito bilang isang bansa kung pananatilihin nating tahimik ang pamamahayag sa likod ng mga pagtatakip ng kasakiman.

ung ang pamamahayag ay patuloy na pinapatay dahil sa paglalahad ng katotohanan, ang mga kamay ng kanilang mga salarin ay palaging magdadala ng pasanin ng pag-iwas sa totoo mula sa liwanag kung saan ito ay dapat na malayang mailahad. Katotohanan o hustisya?

Eggs traordinaryong AMBISYON

Reign Fernandez, ang Batang EGGstar ng PSU-BC

Sa animo’y maingay na lansangan ng Pangasinan State University - Bayambang Campus, si Reign Fernandez, isang 12-taong gulang na nangangarap mula sa Bautista, Pangasinan, ay tumatayo bilang isang pihikang pugo sa malaking pugad ng buhay. Sa mura niyang edad, nakapagpapalaya siya ng liwanag dala ng silaw ng kaniyang diwa—nagbibigay-ningning sa mga abalang lansangan kung saan siya at ang kanyang mga nakababatang kapatid ay nag-aalok ng pugo na balot sa mga balat ng kanilang mga pangarap.

Si Reign ang ika-apat sa anim na magkakapatid, ang pula ng itlog na nagbubuklod sa sambahayan ng Fernandez. Sa kasiksikan ng isang lokal na lugawan, ang kanyang mga magulang ay nakapagpaparangya ng resipe para sa pagkapanatili, at ang kanyang mga mas matanda na kapatid, gaya ng protektibong balat ng itlog, ay nagtatanggol at sumusuporta sa kanilang mga magulang upang tiyakin na ang culinary venture ng pamilya ay hindi lamang nabubuhay kundi lumalago. At sa dinamikong larangan ng pagbebenta, ang mga mas batang kapatid ni Reign, kapwa kasama sa pugad, ay sumasama sa kanya sa pag-aanyaya ng mga parokyano ng kanilang mga pugo.

Bilang isang mag-aaral sa ikaanim na baitang, hindi humihinto ang araw ni Reign sa bawat kalampang ng kampanilya ng paaralan. Dahil pagkatapos ng klase, si Reign ay nagmamadali sa kalsada, pinagpupunyagi ang sarili sa masalimuot na oras ng negosyong pugo. Sa mga araw namang walang pasok, itinatalaga niya ang buong araw sa negosyo na ito—isang negosyo na sinimulan niya noong siya’y walong taong gulang pa lamang. Ang araw-araw na gawi ni Reign ay isang negosyo na nangangailangan ng pag-iigatt sa lansangan habang mahigpit na hawak ang mga balot ng pugo at inaalok sa komunidad ang lasa ng masarap na delikadesang ito.

Ang kanyang dedikasyon ay malakas sa labas ng abalang lansangan ng kanyang bayan. Hindi lang siya isang mukha sa karamihan sa Bautista; siya ay isang kinikilalang personalidad sa PSU Bayambang Campus at sa buong bayan ng Bayambang. Ang presensya ni Reign sa PSU Bayambang ay nakapagbibigay sa kanya ng simbolo—ang pugo sa malaking pugad ng akademya, isang representasyon ng kahinaan at lakas na nagtataglay sa pag-abot ng mga pangarap. Kasama ng kanyang mga mas batang kapatid, sila ay naging mga mukha ng negosyong pugo, nagtatampok ng kanilang dedikasyon sa pamilya at sa pangakong mas maaliwalas na kinabukasan.

“Masaya ako tuwing

S Tunay na Taglamig

Ang Ghibli Wonderland ng Bayambang

a pagtapak ko sa nakabibihag na bayan ng Bayambang, Pangasinan, agad kong ramdam ang paglipat sa isang mundo kung saan nagtatagpo ang kagila-gilalas na mahika ng Studio Ghibli at ang masiglang kasiyahan ng Pasko. Matatagpuan sa puso ng hilagang Pilipinas, inihayag ng bayang ito ang isang regalo para sa mga residente at bisita nito—isang Ghibli-inspired Christmas village, isang halaw sa Japanese creativity at holiday cheer.

nagtitinda ako ng itlog pugo, dahil nakakatulong ako sa aking mga magulang at nakikita ko ang mga taong nakangiti tuwing nagtitinda ako,” bahagi ni Reign. Ang kanyang kasiyahan ay umaabot sa personal na kasiyahan, hudyat para sa kanyang pamilya kalakip ang isang maliwanag na sagisag ng liwanag para sa mga kostumer.

Samantalang natatamasa ng kanyang mga magulang ang sustento sa negosyong lugawan ng kanilang kamag-anak, nagbibigay tulay sa katuparan ng mga pangarap ni Reign upang umaangat sa anumang inaasahang pangkaraniwan. Siya ay nangangarap na maging isang pulis, isang tagapagtanggol ng mga naaapi, na dedikado mula pa lamang sa kanyang puso: “Nais kong maging pulis upang makatulong sa mga naaapi.”

Ang paglalakbay ni Reign ay tiyak na higit pa sa kuwento ng isang batang negosyante— ito ay isang tatak ng alamat para sa ambisyon, pagmamahal sa pamilya, at walang kapantay na pagtataguyod ng mga layunin—na lahat ay nababalot sa mabuting balat ng itlog ng pugo. Habang maingat na iniimbak ang mga aklat at mga pakete ng itlog ng pugo, hindi lamang siya nagtitinda ng produkto—siya ang itlog ng pugo, na kinakatawan ang diwa ng pagtitiyaga, tiyaga, at pag-asa, at nagdadala ng tunay na epekto sa bawat isa na maswerte at makakasama sa pugad ng buhay kasama siya.

“ Ang presensya ni Reign sa PSU Bayambang ay nakapagbibigay sa kanya ng simbolo—ang pugo sa malaking pugad ng akademya, isang representasyon ng kahinaan at lakas na nagtataglay sa pag-abot ng mga pangarap.

Ramdam ang panginginig dala ng malamig na simoy ng hangin, kalakip nito ang giliw habang papalapit ako sa pinto ng “Ghibli-inspired Paskuhan sa Bayambang.” Tila ba isang eksena mula sa isang obra maestra ni Miyazaki, kung saan si Totoro, Cat Bus, at iba pang minamahal na karakter ang humihila sa akin upang tawirin ang arko mula sa reyalidad patungo sa

mahika ng kanilang mundo. Ang magic ng Ghibli theme park sa Aichi, Japan, ngayon ay matatagpuan sa Bayambang, na nangako ng isang masiglang pagsasama ng kasiyahan ng Pasko na dumadampi sa mga damdamin.

Ang kasayahan ay unti-unting kong natuklasan sa aking paglalakbay sa bayan. Matayog si Totoro, ang kanyang masiglang ngiti ay nangaanyaya sa mga bisita na lumahok sa kanya sa pagdiriwang ng mga pista. Ang Cat Bus, isang kakaibang entity na may naglalakihang mga mata, ay nagiging isang picturesque spot para sa mga turista na kumuha ng kahulugan ng Filipino Ghibli haven na ito. Si No-Face, Yubaba, Moro, Kiki at Jiji, Laputian Robot, Ponyo, Calcifer, at Howl’s Moving Castle ay nagiging buhay sa isang kahanga-hangang display ng mga kislap na ilaw sa araw ng kapaskuhan.

Ang ideya ni Bayambang Mayor Niña Jose-Quiambao, ang Ghibli-inspired village na ito ay hindi lamang isang masayang palabas kundi isang yugto ng pagmamahal. Sa pagkilatis ko patungkol sa hilig ng mayor sa

HNalulusaw na mga Puso

Ang Init ng pagmamahal ni Ma’am T ni LEA MANGIAT

indi siya si Elsa ng Frozen, ngunit ang simpleng pagbanggit lamang ng “Ma’am T” ay sapat na upang maghatid ng ginig at takot sa mga mag-aaral sa Pangasinan State UniversityBayambang Campus Laboratory Integrated School.

Siya ay nagpapatupad ng mga patakarang walang kinikilingan. Hindi tulad ng mga maligamgam na mangangaral na hindi kayang isagawa ang kanilang direktiba, siya ay masunurin at nabubuhay upang magbigay ng magandang halimbawa para sa mga magaaral ng PSU-BC LIS. Nakakulong nang matagal — si Elsa ay nangangailangan ng isang tulad ni Anna upang tumunaw ng kanyang malamig na puso. Bagamat si Assoc. Prof. Tuesday De Leon ay hindi kailanman nakakulong sa isang kwarto, maliban kung kusa niyang isasarado ang sarili para sa isang akademikong bagay. Mayroon din siyang sariling Anna o mga Anna na nakauunawa sa likod ng kanyang malamig at istrikto niyang dayag.

Ipinapakita ni Ma’am Tuesday ang kanyang pagmamahal at pag-aalaga sa buong mag-aaral sa maraming paraan na maunawaan lamang ng mga taong hindi nabubulag sa kanyang malamig at istrikto na presensya. Ang pagsusumamo na parang isang ina dahil sa iyong kasuotan, habang ipinaliliwanag kung paanong ayaw niyang maging dahilan ito ng panghuhusga sa iyo ng mapanuring mga mata. O kaya naman ang mga pagkakataon na nahuli ka na naglalakad-lakad sa loob ng paaralan nang may ibinigay na libreng oras sa inyong klase — ipagpalagay mo kung may mangyari na masama sa iyo sa oras na iyon at walang makatutulong sa iyo. Mayroon din kwento ng aking kaklase na ang kanyang pinsan ay laging tampulan ng pangungutya ng kanyang mga kasamahan, at doon ay dumating ang tagapagtanggol na nakasuot ng blusa at pantalon upang turuan ang mga mapang-api ng nakalimutang gintong alituntunin. Sa kanyang masigasig na pagsisikap at epektibong pamumuno, si Assoc. Prof. Tuesday De Leon, ang punong-guro ng PSUBC LIS, ay nagkaroon ng malaking ambag sa kaguruan at sa buong komunidad ng LIS. Sa kanyang malaking pagsisikap at mabisang liderato, kasama siya sa nanguna sa unang Saliway Project noong taong 2022 kasama

ang mga lider-estudyante ng SMMP ng taong-panuruan 2022-2023 at iba pang mga miyembro ng kaguruan. Ang proyektong Saliway ay itinatag upang mapagaan ang pasanin ng mga nangangailangan na mag-aaral sa pamamagitan ng paghahandog ng simpleng kagamitan sa paaralan at pangunahing pangangailangan tulad ng damit at pagkain para sa mga mag-aaral ng Tanolong Elementary School at Tanolong National High School.

Ang pagbubukas ng bagong yugto ay nagsimula na ngayon. Bubuklatin ang isa pang pahina sa isang aklat ng tinatawag na “buhay”. Ang punong-guro ng PSU-BC LIS ngayon ay nagpapaalam sa kanyang pinakamamahal na Laboratorians.

Umalingawngaw ang mga puso’t damdamin sa mga pasilyo ng LIS, kasama ang masigla nilang pag-asa para sa kanilang minamahal na Punong-Guro na magtagumpay sa anuman ang kanyang pipiliing tahakin.

Ang Laboratory Integrated School ay hindi na kailanman magiging pareho ng walang ang kanyang ina — isang taong nagmamalasakit at nagpapalaki ng lahat sa kaalaman at karunungan upang ihanda sa tunay na laban— ang tunay na mundo. Sa kabutihan, ang mga tagapangulo para sa iba’t ibang departamento ay nanatili, sina Assoc. Prof. Salome Montemayor at Dr. Melchor Orpilla ng Departamentong Elementarya at Mataas na Paaralan, ayon sa pagkakasunod-sunod. Natapos man ang kanyang termino, subalit hindi kailanman magkakaroon ng pagaalinlangan ang mga Laboratorian dahil nasa mabuting mga kamay sila sa pangangalaga ng mga bagong talagang Tagapangulo sa dalawang departamento. Ang istrikto at malamig na anyo ni Ma’am Tuesday ay isang depensa lamang para sa mga mag-aaral na hindi na nakasabay sa pag-aaral ng magandang asal at tamang pag-uugali. Hindi siya si Elsa o kahit anong pangalan pa man. Siya ay si Tuesday— ang nag-iisang Tuesday De Leon ng Pangasinan State University.

Japan, nasaksihan ko ito sa mga masalimuot na detalye ng bayan. Pinapakita ng mga nagniningning na mga dekorasyon ang mga karakter ng Ghibli na hindi lamang mga palamuti kundi mga storyteller na nagtatahi ng mga kwento ng pagtatagumpay, pag-asa, at ang kapangyarihan ng pag-alaala.

Isang matamis na ngiti ang sumilay habang iniaalay ni Mayor Jose-Quiambao ang Christmas village sa kanyang yumaong anak na si Marian Hannah Claire. Sa mga sigaw ng aquatic adventures ni Ponyo, nasaksihan niya ang ginhawa, at ang Ghibli-inspired wonderland ay naging isang taimtim na parangal. Ito ay higit pa sa isang pagdiriwang—ito ay isang tulay sa pagitan ng mga kultura, isang tulay sa pagitan ng kasiyahan at mga totoong alaala.

Ang kahalagahan ng Ghibli village na ito ay lampas sa mga maliwanag na ilaw at kahanga-hangang mga karakter nito. Ito ay naglalarawan sa isang paglagong pagpapahalaga ng mga Pilipino sa mga likhang sining ng Hapones, isang yugto ng pagpapahal -

Ang buhay, kasama ang lahat ng dahop nito, ay nagbato ng mga hamon sa kanya. Gayunman, si Marinela Ocampo, tulad ng isang bihasang panadero na gumagawa ng masarap na tinapay gamit ang sinukat na mga sangkap, ay nagbago ang mga pagsubok at pasanin sa tagumpay.

Sa murang edad, ang masiglang kulay ng kabataan ni Marinela ay naging malungkot nang maghiwalay ang kanyang mga magulang, naiwan siya at ang kanyang tatlong kapatid sa pangangalaga ng kanilang ina. Siya ay sapilitang naging ganap sa buhay ng maaga — inaasikaso ang mga responsibilidad upang gawing magaan ang pasanin para sa kanyang ina. Ang mga tanong tungkol sa kaharian ng buwan o ang mga anino na sumusunod sa kanyang bawat galaw ay naging luho na hindi kayang bilhin ng kanyang pamilya. Ang paggunita sa isang desperadong pakiusap sa kanyang tiyahin para sa suporta sa edukasyon ay nananatiling alaala, isang mabigat na paalala ng isang batang pinagkaitan kaagad ng kabataan.

Gayunpaman, hindi nagpadala si Marinela sa mga kahinaan. Sa pamamagitan ng tapang at determinasyon, siya ay kinilala bilang valedictorian sa elementarya, isang patunay sa transpormatibong kakayahan ng pagtitiyaga.

Sa pagpasok ng junior high school, tiniis pa lalo ni Marinela ang kanyang paglalakbay kahit na tila imposible ang lumalaban sa mga hamon. Bilang isa sa mga mag-aaral na kwalipikado na maging bahagi ng Special Science Class, palaging mas nangingibabaw siya sa kanyang mga kamag-aral, at inuwi pa rin ang ikalawang pinakamataas na karangalan sa kanilang batch.

Ang kanyang mga gurong nakakita sa kanyang kahusayan ay tinamasa ang isang kinabukasan na puno ng tagumpay para kay Marinela. Kasama ang lakas ng loob, si Marinela ay nagnanais na makapag-aral ng mga kurso sa accountancy o engineering, mga pangarap na tulad ng malalayong bituin, kumikislap ngunit nananatiling hindi pa nararating.

Ang kanyang paglalakbay ay nagkaroon ng mahalagang pagbabago nang pumasok siya sa Laboratory Integrated School ng Pangasinan State University sa Bayambang Pangasinan. Sa kabila ng kakulangan sa pera, tinuloy ni Marinela ang kursong Bachelor of Secondary Education major in Science. Upang maibsan ang pinansiyal na hadlang sa kanyang pam -

aga sa bawat kultura na nakapag-aalpas sa anumang hangganan. Sa isang bansa kung saan maraming produkto ng Hapon, mula sa Uniqlo hanggang Anello, ang Ghibli town ay nagiging isang oda sa patuloy na pagpapalalim ng ugnayan ng Pilipinas sa Hapon. Ang pagbubukas ng bayan sa publiko ay isang pagdiriwang ng pagkakaisa, pagmamahalan, at isang magkatuwang na interes sa kahusayan ng Studio Ghibli.

Sa hangaring maranasan ang Japan Wonderland, ibinigay ng Bayambang sa mga mamamayan nito ang patikim sa kahanga-hangang bagay. Sa pagsasanib ng mga kultura, ang Ghibli-inspired Christmas village ay hindi lamang isang atraksyon para sa mga turista, kundi bilang isang simbolo ng kasiyahan at mga nakapagbubuklod na alaala.

Sa bahaging ito ng mundo, kung saan nagtatagpo ang kasaysayan ng Ghibli at ang diwa ng Pasko, iniwan ko ito na puno ng pasasalamat at pang-unawa sa kahanga-hangang pagdiriwang sa pagtugma ng mga kultura.

Marinela Ocampo:

Tagumpay sa Kabila ng Mabakong Daan

ilya, nangibabaw siya at nakuha ang isang puwesto sa inaasam-asam na scholarship na ibinigay ng Department of Science and Technology (DOST), na nagbubukas ng mga pinto patungo sa mas magandang kinabukasan. Ngunit, siya pa rin ay naipit sa tanikala ng kahirapan. Nakapagtapos bilang isang magna cum laude, kinaharap niya ang isang madilim na landas. Ang mga lubid ng paghihirap sa pera ay nagbabanta ng pagsikip sa kanyang mga kamay habang naglalakad siya patungo sa tagumpay. Gayunpaman, nagkaroon ng mas magandang takbo ang kanyang kwento. Ang kamakailang tagumpay ni Marinela sa September 2023 Licensure Examination for Teachers (LET) ay nagdala sa kanya sa isang malaking hakbang tungo sa tagumpay. Sa rating na 93.40%, nakuha niya ang ika-7 na puwesto, isa pang patunay ng kanyang di-matatawaran na dedikasyon. Si Marinela, nakabalot sa tahimik na kapayapaan, alam na ang kanyang tahimik na panalangin ay narinig nang ang mga resulta ay nagbigay-katotohanan sa kanyang mga bulong na pangarap. Ang tagumpay ng kanyang paglalakbay ay malaking utang kay Brenda Ocampo, ang kanyang

ni NISSI JOY FERRER

ni AUDREY DE GUZMAN

ni LEA MANGIAT

BANYUHAY

Simbang gabi na! Isang minama hal na tradisyon sa Pilipinas, nagiging pangunahing bahagi tuwing kalagitnaan ng Disyembre tuwing nalalapit na ang diwa ng kapaskuhan. Sa kakaibang kombinasyon ng espiritwalidad, komunidad, at masayang paghahandapara sa Pasko, ang nayon-gabi ang pagdiriwang ng Misa sa loob ng siyam na araw ay malalim na nakatanim sa puso ng mga mamamayang Pilipino.

ay nagbibigay ng espesyal at mapanuring kalidad sa pagdiriwang.

Hindi lamang ang relihiyosong kahalagahan ang natatangi sa Simbang Gabi, kabilang din ang malalim na damdaming komunidad na binubuo nito. Bago maghari ang araw, nagtitipon ang mga mahal sa buhay nagkakaisa sa panalangin at iisang layunin. Ang mga simbahan ay umaalab sa kislap ng mga kandila, lumilikha ng sagradong atmospera na sumasalamin sa espiritwalidad ng kapanahunan.

Kilala bilang “Night Mass” sa Ingles, unang ipinatupad ang Simbang Gabi sa Pilipinas noong panahon ng kolonyalismong Espanyol. Nagsisimula ito sa ika-16 ng Disyembre at nagtatapos sa bisperas ng Pasko, sumusunod sa tradisyong Katoliko. Ang oras ng Misa, na kadalasang isinasagawa sa pagsapit ng bukang-liwayway,

Wala ng “Hows” para sa pinakamamahal na tambalan ng bansa

Ang tinaguriang “Breakup season” ay napakabrutal na hindi rin nakaligtas mula rito ang paboritong tambalan ng bansa. Ang pelikulang ‘The Hows of Us’ ay ang pinakakumitang pagtatambal ng KathNiel sa takilya. Ito ay tumalakay sa kwento ni Primo at George at kung paano nabuo ang kanilang relasyon, kung paano ito nasira ng kanilang mga pangarap, at kung paano nila nahanap muli ang daan tungo sa dati nilang pagiibigan. Taliwas sa totoong kwento ng pagmamahalan nina Kathryn Bernardo at Daniel Padilla, ang mga bida sa pelikula ay nakaahon muli mula sa trahedya ng kanilang dating relasyon.

‘Match made in heaven’ sa paningin ng karamihan ang KathNiel. Taong 2012 nang may usap-usapan tungkol sa paggunaw ng daigdig ang mabilis na kumalat sa buong mundo na lubhang malala sa Pilipinas.

Simbang Gabi, Tampok sa Tradisyong Pilipino

Tayo gising na, patulog pa lang ang buwan~

hindi lamang pang kasiyahan at pampawi ng gutom—sila ay bahagi ng kultural ng pagdiriwang.

Ang mga misa mismo ay naglalarawan ng masiglang kultura na kakanyahan ng Pilipinas. Puno ng awit ang hangin, at ang mga simbahan ay nagiging masining na may mga dekorasyong nagbibigay ng kahulugan sa pagdiriwang. Madalas, ang mga homiliya ay bumabatay sa mga temang pag-asa, pananampalataya, at ang malapit na pagdating ng Tagapagligtas, na kumikilos sa mga pangunahing prinsipyo ng panahon ng Pasko.

Labas sa espirituwal na paglalakbay, ang Simbang Gabi ay isang karanasan ng pandamdam. Ang amoy ng tradisyunal na mga pagkain tulad ng bibingka at puto bumbong ang bumabalot sa hangin habang ititinda sa labas ng mga simbahan, inaalok sa mga dadalo ng Misa. Ang mga lutuing ito ay

Ngunit ang isyung ito ay mabilis na nalunod sa agos ng mainit na balita tungkol sa pinakabagong loveteam ng ABS-CBN noong mga panahon na iyon. Sina Kathryn Bernardo at Daniel Padilla, mas kilala bilang KathNiel, ay bumihag sa puso ng karamihan ng mga Pilipinong manunuod sa panahon kung kailan isang madilim na balita ang nagbanta sa kislap na nasa puso ng mga tao.

Sa murang edad, ako rin ay nangarap na makahanap ng magiging Daniel Padilla ng aking puso. Nagsimula sila bilang teenage couple na nakaligtas sa pagsubok ng panahon, ang kanilang kwento ay nag-udyok sa akin na mangarap ng sarili kong kwento bilang isang kabataan. Ang kanilang pagmamahalan ay nagkaroon ng isang napakagandang simula na naging dahilan upang gustuhin ng mga tao kung ano ang mayroon sa kanila. Sila ay tunay at tapat na nagmahalan, lumaki ng sabay, nangarap ng sabay, at tinupad ang karamihan sa mga pangarap na iyon nang magkasama, ika nga ni Bernardo sa isang Instagram post.

Sila’y hinangaan ng mga tao sa loob ng labing-isang taon. Sila’y kumikislap kapag nag-iisa, ngunit sila’y kumikinang nang sobra tuwing magkasama na aya nilang sumilaw kahit gaano pa kalayo. Subalit, walang halaga ng liwanag ang dumating upang isalba ang kanilang higit isang dekadang pag-ibig. Nang lumabas online ang balita tungkol sa kanilang hiwalayan, halos ayaw itong paniwalaan ng mga netizens. Nanindigan ang mga taga-hanga nila na ang mga ito ay kuro-kuro lamang upang sirain ang reputasyon ng magkasintahan. Kaya naman nabasag nang malakas ang puso ng marami nang magkasunod itong kumpirmahin ng dalawa sa magkahiwalay na posts sa social media.

Ang kanilang pagmamahalan ay nagbigay ng kabuluhan sa henerasyon na ito. Ang kanilang paghihiwalay ay hudyat ng pagtatapos ng isang panahon. Isang nagtapos na kabanata ito sa tingin ni Bernardo. Ngunit sa kabila ng malungkot na wakas ng kanilang pagmamahalan, ang kanilang tambalan ay nag-iwan ng maraming marka sa mga puso ng kasalukuyang henerasyon. Paglago at paghilom ang hangad ni Padilla para sa lahat ng apektado tungkol sa balita. Nagtapos man ang paglalayag ng kanilang pagmamahalan, ngunit patuloy pa rin itong mananatili sa agos ng alaala ng mga Pilipino.

Lumalampas ang kahulugan ng Simbang Gabi sa mga relihiyosong hangganan, umaakay sa mga tao mula sa iba’t ibang bahagi ng buhay. Ang pagdiriwang ay naging simbolo ng pagkakaisa, isang panahon kung saan ang komunidad ay nagtitipon upang magbahagi ng kasiyahan ng Pasko. Sa isang mundong

Rizz:

Ang Panibagong

Diksyonaryong Gen Z

Ilalong nagmamadali, ang Simbang Gabi ay nagiging paalala na magpahinga, magmuni-muni, at pahalagahan ang mga simpleng bagay ngunit may malalim na kahulugan na sandali na nagtatakda sa kahulugan ng panahon ng kapaskuhan. Habang iniuukit ng Simbang Gabi ang kanyang puwang sa kultural na pamanang Pilipino, lumalabas ang kahulugan nito sa labas ng relihiyosong pagsunod. Ito ay isang patotoo sa lakas ng tradisyon at sa kapangyarihan ng komunyal na pagdiriwang. Sa mga maagap oras ng umaga, sa ilalim ng ningning ng kandila, ang Simbang Gabi ay nagtatahi ng isang kayamanang naguugma sa tela ng bawat henerasyon, nagpapalakas sa pagbbubuklod ng komunidad, at nagpapahayag ng pagdating ng Pasko nang may matibay na pananampalataya at kasiyahan.

Jeepneys, more than mere modes of transport, are a cultural pulse that has shaped the rhythm of our lives. For about 80 years, they’ve been beyond mere vehicles; they’ve been a symbol of our ingenuity, a living testament to the spirit that defines our collective identity. Yet, the call for the phaseout of these rolling monuments, citing age-old designs and safety concerns, tugs at the heartstrings of those

AMarites CULTURE

us towards modernization, it asks for more than just a financial investment; it demands the rewriting of our cultural script. The jeepney, born from the remnants of World War II, has become a symbol of our resilience. Its design, though dated, holds stories of survival and adaptation. Now, these stories face the threat of fading into history.

ng hiwalayan ng matagal nang magkasintahang Kathryn Bernardo at Daniel Padilla ay nagdulot ng isang kaganapang parehas na tinatangkilik at kinukondena ang pagpapatuloy ng Marites Culture一sa mundo ng showbiz sa Pilipinas, kung saan ang makinang na buhay ng mga artista ay madalas na naibubukod sa malupit na spotlight ng midya.

The resistance against the Jeepney Phaseout is not just a pushback against change; it’s a heartfelt plea to preserve a cultural legacy. Beyond the technicalities of route organization and franchise consolidation, it is a struggle against the erasure of a beloved national icon. It’s a plea from those who have not only steered these vehicles but have inherited them as family treasures, passing them down like cherished legacies.

about trading old for new; it’s a seismic shift in the very soul of our transportation. It calls upon jeepney drivers and operators to let go of more than just a vehicle; it urges them to part with a piece of our heritage, a familial heirloom that’s been passed down

ang atensyon ng mga sumusubaybay sa pinakabagong kwento na nagpapakita kung gaano kanipis ang linya sa pagitan ng responsableng pagbabalita at sensationalism. Ang hiwalayang KathNiel ay isa lamang maliit na halimbawa ng malawakang epekto ng Marites Culture sa mga tao sa loob man o sa labas ng showbiz.

sa ka rin ba sa mga taong nahumaling at patuloy na gumagamit ng TikTok? Alam mo bang hindi lamang trending na sayaw at lip-syncing videos ang hatid ng online app na ito? Dahil sa pagtangkilik ng mga tao lalo na ng mga Gen Z sa TikTok, umusbong ang My Roman Empire - ito ay isang trend na nagbigay ng bagong kahulugan at pamamaraan sa pakikipag-komunikasyon ng mga kabataan. Dahil sa paghahari ng gramatikang pinasiklab ng TikTok ay nagkaroon ang konseptong “My Roman Empire” ng bagong timpla na tinatangkilik ng masa.

Bunga ng mga inosenteng tanong ng mga tao tungkol sa mga sinaunang sibilisasyon ang Roman Empire trend. At siya ring naging daan sa pagwawari-wari ng karamihan patungkol sa kung papaano tumatakbo ang kaisipan ng isang indibidwal. Ang Roman Empire sa puntong ito ay hindi na lamang patungkol sa kasaysayang ng mga Romano kundi sa kung ano ang mga bagay na ating nagugunita sa araw-araw.

Hindi maikakailang hinabi na ng TikTok ang buhay ng mga kabataang Gen Z - mula sa kung paano sila mag-isip, manamit, gumalaw at maging sa paraan ng kanilang pagsasalita at pakikipag-usap. Nakalulunod at nakalulula kung papaanong ang mga salitang simple lang ang kahulugan noon ay mayroon ng kakaibang tunog ngayon. Halimbawa na lang ang “Spill the Tea” noo’y patungkol lamang ito sa pagtitimpla ng tsaa tuwing sasapit ang alas tres ng hapon ngunit ito ay isa na sa mga nagbibigay sigla sa pagkukumpol-kumpol o pag-uusap ng mga Gen Z ngayon. Para sa kanila ang spill the tea ay nangangahulugan ng pinakamainit na balita tungkol sa isang bagay na pumupukaw ng kanilang interes. Maging ang simpleng pagkain ay hindi nakalampas sa bagsik ng epekto ng Roman Empire Trend. Marahil narinig mo na ang mga pangkaraniwang sinasambit tuwing may masarap na pagkain gaya ng

“yum!” “nakakatakam” o di kaya ay “delish!”, pero para sa mga Gen Z ang masarap na pagkain ay bussin. Kung hindi naman ganoon ka-sarap at hindi pasok sa kanilang standard, ang hatol nila ay: it’s not giving. Sa kabilang banda, ginagamit nila ang salitang slayed kung ito ay swak na swak sa kanilang panlasa. Ang dating lover boy lang ay “simp” na ngayon. Fax, no printer ang sambit nila para mga bagay na totoo at nandyan rin ang ate and left no crumbs.

Ang mga bokabularyong pinasikat ng TikTok ay patunay lamang na hindi lamang ito app para sa panonood ng mga sayaw o mga nakaaaliw na bidyo. Salamin ito ng mga malilikot at malikhaing imahinasyon ng mga kabataan. Ang rebolusyon sa wikang sikat at patok sa madla na higit na sumisiklab dahil sa TikTok ay patunay na hindi lamang ito app kundi isang tulay para sa higit na progresibong komunidad na mayaman hindi lang sa kultura kundi maging sa wika. Hindi man natin namamalayan pero baka ikaw ay lunod na rin sa TkTok rizz – oops, ang rizz ay nangangahulugan ng karisma na sikat din sa mundo ng TikTok at hinirang ito bilang Word of the Year ng Oxford University Press. Tunay na ang epekto at impluwensiya ng TikTok ay hindi natatapos sa screen ng mga cellphones – hinuhubog nito ang paraan ng ating pagsasalita, pang-unawa, at pakikipag-ugnayan ng mga indibidwal na mayroong iba’t ibang kultura at paniniwala.

Marites kung tawagin ang mga taong nakikinig at nakikilahok sa tsismis na madalas ay naniniwala sa mga hindi kumpirmadong impormasyon at mga kurokuro lamang. Sa hiwalayan ng pinakamamahal na KathNiel, pinatotohanan ito ng mga kilalang showbiz reporters na sina Ogie Diaz at Cristy Fermin, isang isyung nagliyab at nagbukas ng pintuan para sa mga diskusyon sa buong bansa tungkol sa tinaguriang Marites Culture.

Katarungan Para sa Midya: Pag-aalis ng Maskara sa Katotohanan o Pagkakalat lamang ng Tsismis?

In the face of paperwork and financial challenges, our jeepney drivers find themselves navigating an unfamiliar terrain. The road to forming cooperatives is paved with uncertainty, a challenge to the very essence of their livelihoods. This emotional struggle transcends paperwork; it is a journey into uncharted territory, where nostalgia battles progress, and love for tradition contends with the demand for change.

Nang unang magbigay ng pahayag sina Ogie Diaz at Cristy Fermin tungkol sa hiwalayang Kathryn at Daniel, sila ay nasadlak sa matinding bashing sa social media. Sila ay inakusahan bilang mga nagkakalat ng fake news ng mga masusugid na taga-hanga ng KathNiel. Ang mga kilalang celebrity reporters na ito ay pinalaya lang mula sa mga pangungutya nang maglabas ng opisyal na opinyon ang dating magkasintahan.

As the government draws a line in the sand with a consolidation deadline, it must hear the collective heartbeat of people unwilling to let go. The Jeepney Phaseout is not just a policy; it creeps into a narrative of dreams, aspirations, and a shared history. In the pursuit of modernity, the challenge lies in finding a path that respects both the future and the cherished echoes of the past. Let’s keep the dialogue alive, not just in conference rooms and policy documents but in the hearts of those whose lives are intricately woven with the threads of these rolling legends.

Habang ang iba ay iniisip na pinapalakas ng hustisyang ito ang papel na ginagampanan ng media bilang source ng impormasyon, ang iba ay nagsimulang kwestiyunin ang moralidad ng pag-uulat ng mga walang basehan na mga kuro-kuro. Dahil sa insidenteng ito, isang tanong ang gustong masagot ng karamihan: binubunyag nga ba ng mga nagbabalita ang katotohanan o sila lamang ay gumagawa ng mga kuro-kuro upang makapaglabas ng mainit na balita?

Mga Benepisyo at Panaganib ng Marites Culture Hindi maipagkakaila na nakapagbibigay pa rin ng mga benepisyo ang Marites Culture sa bansa. Inaaliw nito ang mga tao na nagreresulta sa mga usapan na simula ng isang komunidad para sa mga taga-hanga. Subalit, maaari rin itong makapagdulot ng mga kalunos-lunos na epekto gaya na lamang ng hinarap ni Ogie Diaz na bashing at ang potensyal na panganib nito sa personal na buhay ng mga sangkot na artista. Ang mga media outlet ay nagtatagisan upang mapukaw

Kahalagahan sa Kultura ng Bansa Ang mga relasyon sa loob ng showbiz ay hindi malayong makagawa ng sarili nitong marka sa kultura ng bansa. Para sa karamihan, ang hiwalayan ng KathNiel matapos ang labing-isang taon bilang magkasintahan ay hudyat ng pagtatapos ng isang panahon. Ito ay sumasalamin sa nagbabagong dinamiko ng mga relasyon sa mata ng publiko at nagpapakita ng mga cultural expectations at mga nakagawian sa bansa. Ang pagkahumaling ng mga tao sa pagmamahalan at hiwalayan ng mga artista ay nagpapakita ng malalim na ugnayan ng entertainment at kultura na siyang humuhubog sa kabuoang imahinasyon ng bansa. Gustuhin man natin o hindi, ang Marites Culture ang siyang humuhubog sa kung paano nakikipagugnayan ang mga Pilipino sa mga kaganapan sa loob ng limelight. Mga Isyung Sosyal: Ang Manipis na Palaybay sa Pagitan ng Entertainment at Privacy Kasabay ng balita tungkol sa hiwalayan ng KathNiel ang pag-usbong ng mga mahahalagang isyu tungkol sa impluwensiya ng showbiz tsismis sa mental na kalusugan at mga personal na relasyon. Ang panghihimasok sa pribadong buhay ng mga artista ay kaakibat ng toxic online culture na kadalasang pumapalibot sa mga ganoong pangyayari na nagbibigay diin sa pangangailangan ng responsableng pagbabalita at nagbubukas sa muling pag pagsusuri ng mga mga limitasyon sa pagitan ng entertainment at panghihimasok sa pribadong buhay ng mga artista.

Lalong pinag-alab ng pagbanggit ni Cristy Fermin sa pangalan ni Karla Estrada sa isang harapang diskusyon kung saan naipakita kung paano naaapektuhan ng mga ganoong balita ang mga relasyon hindi lamang sa loob ng showbiz, ngunit pati na rin sa ugnayan ng mga media professionals at kanilang mga paksa.

Binigyang-diin ng hiwalayang KathNiel kung gaano katatag ang Marites Culture sa Pilipinas一isang kaugaliang kahit na nagbibigay aliw sa marami, nabibigay pa rin ng mga isyu kungsaan sangkot ang moralidad ng pagbabalita, social standards, at kabuoang kalusugan ng mga tao sa spotlight. Habang ang buong bansa ay pinagdaraanan ang mga nalalabing bahagi sa relasyon ng KathNiel, ang hiwalayang ito ay nagbubukas ng mas malawak na gampanin ng midya at ang mga limitasyon ng entertainment sa paghubog ng kabuoan ng kultura sa Bansa.

KathNiel Breakup at Media Vindication

ni PRINCESS YASMINE CAYABYAB

ni CHRISTIAN ARELLANO

ni AUDREY DE GUZMAN

ni CHRISTIAN ARELLANO

lathalain Tumpak o Ligwak Katotohanan sa Israel-Hamas War

1

Ano mang gawin ng Israel ay maaari dahil mayroon itong karapatang protektahan ang kanilang bansa, kahit pa maaaring lumabag sila sa pandaigdigang batas ng humanitario.

4

Walang intensyon ang grupong Hamas na kumitil ng buhay ng mga sibilyan sa naganap na pagatake noong October 7.

Kolateral na Pinsala

Ang Istorya ni Angelyn Aguirre

Ang tindi ng sikat ng araw ay sapat na upang masunog ang sinumang tumapak sa kanilang lupain na may masamang intensyon. Isang bansa at isang naghahangad ding mapabilang sa hanay ng mga bansa ay nagkainitan na humantong sa hindi kaaya-ayang pangyayari na gumawa ng ingay hindi lamang sa Israel at Palestine bagkus sa buong mundo.

Matagal na itong nakabinbin; ang salungat na ideolohiya ng Israel at Palestine ay humantong sa isang madugong digmaan. Naganap ang simula nito noong Oktubre 7, 2023. Ang pinakamalaki at pinaka may kakayahang militanteng grupo sa teritoryo ng Palestine na HAMAS (Harakat al-Muqawama al-Islamiya) ay nagsagawa ng isang pag-atake sa Israel na siyang kumitil sa buhay ng higit 1,200 Israelis at 6,900 pang mga sugatan ayon sa tanggapan ng Punong Ministro ng Israel. Hindi naman napigilan ng mga tao ang samu’t saring espekulasyon tungkol sa dahilan ng pag-atake ng Hamas sa Israel. Tanging ang militanteng grupo lamang ang nakakaalam. Sa panayam ng CBS News sa grupong Hamas, nag-ugat ang pangyayaring ito dahil sa matagal ng binibinbing galit ng Hamas sa mga polisiyang ipinatupad ng Israel.

Kung ang isang hayop ay handang gawin ang lahat para lang protektahan ang kanyang supling, ano pa kaya sa tao?

Sa gitna ng kasalukuyang pangyayari, walang puwang ang konsiderasyon sa puso ng mga nawalan. Ang ginawang pag-atake ng grupong Hamas ay nagsilbing gatilyo upang bumawi ang Israel. Ang paghihiganting ito ng Israel ay siyang pagkalagas naman ng 21,000 Palestinians na hindi na kailanman masisilayan ang panahon kung kailan sila ay malaya na sa sinumang kumukontrol sa kanila. Ang bilang na ito ay ayon sa Gaza’s health ministry. Bagama’t naninindigan ang Israel na ang ginawa nilang ito ay isang pagpapakita lamang ng depensa mula sa Palestine.

Sa panahon ngayon kung saan halos lahat ay makikita na sa internet, laganap ang mga iba’t ibang balita na walang kasiguraduhan kung dumaan ba sa masusing pagsisiyasat. Ang mga maling balitang sadyang ipinapakalat gaano man kaliit ay naiipon upang maging isang malaking hindi pagkakaintindihan. Ang mga sumusunod na 6 na maling akala tungkol sa gulo ng IsraelPalestine ay tatalakayin sa ibaba sa hangarin na maisiwalat ang katotohanan at maliwanagan ang mga nalilitong kaisipan.

Ayon kay Israeli Defense Minister Yoav Gallant: “Ipinag-utos ko ang ganap na pagsara ng Gaza Strip. Wala nang kuryente, wala nang pagkain, wala nang krudo, lahat ay sarado. Nakikipaglaban tayo sa hayop na tao at ito ang tamang aksyon.” Sinabi rin ng mga Israeli Ministers na hindi ibabalik ang kuryente o ibibigay ang pagkain at krudo hanggang hindi pinalalaya ng Hamas ang mga bihag. Ang sinumang magsabi na walang paglabag na naganap sa pandaigdigang batas ng humanitaryo ay patuloy pa ring nakapikit sa gitna ng ingay mula sa mga inosenteng Palestinians na walang kaalam-alam na hindi na mula sila sisikatan ng araw. Hindi dapat kailanman, sa ilalim ng pandaigdigang batas, gumanti sa mga sibilyan na walang kinalaman at walang kontrol sa nangyari.

2Walang obligasyon ang Israel na magpakita ng pag-iingat sa nangyaring pag-atake noong Oktubre 7, 2023. Mas maingay ang latang walang laman, maraming politiko at mga taong nakatutok sa kaganapang ito ang naniniwala na walang labis na tugon sa isang pag-atake. Ang lider ng oposisyon sa Australia na si Peter Dutton ay nagsabi na ang kanyang partido “ay hindi hihikayatin na magpakita ng pagpipigil ang Israel sa ngayon.” Udyok niya pa sa Israel “gawin niyo ang nararapat para protektahan ang mga mamamayan niyo at iwaksi ang anumang bantang kinakaharap nito.” Sa United States naman, sinabi ni Senador Lindsay Graham sa kanyang endorso na “ano man ang kailangan niyong gawin para protektahan ang sarili niyo; pantayan niyo ang ginagawa nila.” Ngunit, ang katotohanan ay malayo sa kanilang ipinararating. Ano mang panig sa isang gulo, kailangang magpakita ng pagpipigil ang Israel. Ang prioridad ay ang proteksyonan ang mga inosenteng sibilyan at pagsisikap na bawasan ang pinsalang aabutin ng mga tao at mga imprastraktura tulad na lamang ng mga bahay, paaralan, at ospital sa ilalim ng pandaigdigang batas ng humanitario. Napag-alaman ng grupong Amnesty International na sunod-sunod na inatake ng Israel ang mga refugee camps, ospital, at mga kabahayan. Ang pag-atake ng Israel ay nagdulot ng pinsala o pagkawasak ng halos kalahati nang buong kabahayan sa Gaza.

3

Sinisikap ng Israel na maiwasan ang malawakang pinsala sa kanilang bawat hakbang.

Matagal ng nagkibit-balikat ang Israel sa kapakanan ng mga sibilyan ng magsagawa sila ng airstrikes habang hindi kumpirmado ang mga sibilyan. Ang mga pag-atakeng ito ay nag resulta sa malawakang pinsala sa mga sibilyan at mga kabahayan. Samakatuwid, hindi na kailangan pang magsakripisyo ng mga inosenteng buhay sa hidwaang kayang masolusyonan sa magandang usapan.

Mayroong matibay at malinaw na ebidensya na ang Hamas ay may masamang balak na patayin ang mga sibilyan na Israelis base sa mga nakunan na video footage sa nasabing kaganapan. Wala silang pasubaling namaril at bumihag pa sila ng mga sibilyan na Israelis. Habang nangyayari ang pamamaril, mayroon ding nagaganap na Music Festival sa lokasyong iyon, nagkagulo ang mga tao sa music festival at base sa mga nakunan na video ay takot na takot ang mga taong nagpunta sa isang kaganapang dapat ay nagsisitalon sa tuwa at hindi sa pangamba. Nagresulta ito sa 260 na buhay na nawala.

5

Ang mga naitalang ulat ng bilang ng mga namatay at sugatang Palestinians ay kulang sa katiyakan.

Nagsimulang magduda ang mga tao sa mga ulat na ito dahil sa sagot ng Presidenteng si Joe Biden sa isang reporter matapos tanungin tungkol sa bundok na bilang ng mga nasawi sa Gaza;

“Wala raw siyang alam kung nagsasabi ng katotohanan ang mga Palestinians kung gaano karami ang namatay” ani ng presidente. Naniniwala ang ilan na may pandarayang nagaganap dahil ang health ministry ng Gaza ang naglalabas ng mga ulat na ito, na siya namang pinamumunuan ng Hamas. Ang ispekulasyong ito ay malayo sa katotohanan sapagkat imposibleng manipulahin ang bilang ng mga nasawi dahil dumaan ang mga ulat na ito sa masusing pagsisiyasat ng UN, independent investigators, at Israel mismo. Ayon pa kay Michael Ryan ng World Health Organization’s Health Emergencies Program:

“Ang mga bilang na ito ay hindi buong porsyentong tiyak dahil hindi nalalaman ang mga nangyayari minu-minuto, ngunit sumasalamin ito sa kabuuan ng mga nasawi at sugatan.”

6Lahat ng Israelis ay sumusuporta sa bawat aksyon ng kanilang gobyerno.

Ang iba ay harap-harapang ipinapakita ang kanilang suporta, may iba pa ring kasalungat ang opinyon sa usaping ito. Nangangahulugan lang na gaano man magkatulad ang bawat tao, hindi mawawala ang pagkakaibaiba nito.

Ang batas Hammurabi ay hindi na ginagamit sa panahong ito. Patunay na malayo na ang narating ng ebolusyon ng sangkatauhan. Mas may kakayahan na ang mga tao ngayon na lutasin ang mga suliranin sa maayos na paraan upang hindi na umabot sa madugong digmaan. Sa gulo ng Israel-Palestine, parehong may tama at parehong may mali. Magkaiba lamang sila ng paniniwala at patuloy pa rin silang nabubulag ng kanilang sariling sugat. Ang numerong 9 ay maaaring maging 6 kung titignan sa ibang perspektibo. Kailangan lang nilang mahanap ang daan upang magtagpo sa kalagitnaan kung saan ang lahat ay may maliwanag na kinabukasan.

SSa tahimik na bayan ng Binmaley, Pangasinan, kung saan karaniwang ang mainit na yakap ng pamilya ay nagbibigay proteksyon sa mga tao laban sa malupit na realidad ng buhay, isang kahibangan na aktong karahasan ang nagbigay wasak sa matagal nang iningatan na katahimikan. Ang pamilyang Aguirre, na patuloy na nagsasakripisyo sa hindi inaasahang pagkamatay ng kanilang minamahal na anak na si Angelyn Aguirre, ngayon ay nakakakita ng kahulugan sa mga alaala ng kanilang anak na namatay bilang isang bayani at isang kaswalidad sa kasalukuyang tunggalian sa pagitan ng Israel at Hamas.

Ang 32 gulang na si Angelyn ay hindi lamang hamak na caregiver; sa mundong puno ng karahasan ng tunggalian, nagsilbi siya bilang ehemplo ng matibay na pagmamalasakit at pagtitiwala. Pumanaw si Angelyn noong ika-7 ng Oktubre 2023, kinitil ng mga militar ng Hamas ang kanyang buhay sa Kibbutz Kfar Aza, napakalayo mula sa bayang tahimik na kanyang kinagisnan. Ang kuwento ni Angelyn ay lumitaw sa gitna ng alitan ng Israel-Hamas, isang lugar kung saan karaniwang ng dinadala ng mga sibilyan ang pasanin ng tensyon sa heopolitika. Tama ang paglalarawan ni Fleur Hassan-Nahoum, ang deputy mayor ng Jerusalem, sa mga kilos ni Angelyn bilang “di-matatawarang pagkamakatao at katapatan” sa harap ng kasamaan. Ito ay patunay sa kanyang pagkatao na lumalampas sa hangganan, nagpapakita na ang tapang ay hindi limitado sa kahit anong pambansang edad.

Ang pagiging matapat ni Angelyn sa kanyang 70 taong gulang na pasyente na si Nira ay kumalat sa buong mundo. Noong lumapit ang mga armadong lalaki, agarang niya itong hinarap dahil ayaw niyang bitawan Ang kanyang responsibilidad. Ang kanyang kapatid naman na si Wilma ay ibinahagi sa isang online chat group ang mga huling sandali ng buhay ni Angelyn, na naglalarawan ng takot na bumalot sa kanya sa mga oras na yaon na puno ng panggigipit. Sa isang mapang-aping kumpas ng kapalaran, ang silong mula sa bomba na pinagtaguan nina Angelyn at Nira ay naging isang mapait na lugar ng digmaan. Si Angelyn ay nagbuwis ng buhay nang may tapang upang protektah-

nakarinig sa kanyang kwento. Ang Pilipinas, isang bansang matagal nang nagpapadala ng mga tagapangalaga sa Israel, ay nagdadalamhati sa pagkamatay ng isa sa kanilang kababayan. Ang pamilya ni Angelyn na nagdadalamhati ay natagpuan ang kapayapaan sa bagyong pagmamahal mula sa komunidad ng mga Pilipino at mga lider ng Israel. Ang pagmamahal at paghanga ng Deputy Mayor Hassan-Nahoum sa mga Pilipino sa Israel ay nagpapalakas sa mga malalim na ugnayan na nabuo sa pagitan ng mga tagapangalaga at ang mga pamilya na kanilang pinagsisilbihan.

Sa pagdadalamhati ng pamilyang Aguirre sa pagpanaw ni Angelyn, ang sakit ng kanyang pagkawala ay bumabalot sa buong Binmaley. Ang mga pangarap ni Angelyn na magkaroon ng pamilya at bumalik sa Pilipinas ay biglang nabawi. Ang kanyang asawa, na ngayon ay nag-iisa sa pagharap sa hinaharap na wala siya, ay naging isang nakapukaw na simbolo

gailangan

naiwan

Pangasinan

Sa pagkilala

ng pamahalaang panlalawigan. Bukod dito, nagpadala rin ng kanyang pinakamababang pakikiramay si Pangulong Ferdinand Marcos Jr. at nagpanata na agaranin ang repatriasyon upang magbigay ng kaunting ginhawa sa pamilyang nasa dilim ng kalungkutan. Sa isang daigdig na nahahati sa mga hidwaan, lumalampas sa hangganan at nagsasalita sa mga pangkalahatang halaga ng pagmamalasakit at sakripisyo ang kuwento ni Angelyn Aguirre. Ang kanyang pamana, nakaukit sa mga alaala ng tunggalian sa pagitan ng Israel at Hamas, ay nagpapaalala sa atin na kahit sa harap ng kahibangan ng karahasan, patuloy ang ningning ng kabutihan ng tao, nagbibigay ng kaunting pag-asa

Sa isang panahon kung saan ang mga rebolusyong musikal ay bihirang mangyari gaya ng paghahanap ng karayom sa gitna ng kahoy, ang mga Filipino Gen Z ay nag-aayos ng kanilang symphony, at ang hit na ERE ni Juan Karlos ang crescendo na lumikom ng atensyon sa buong mundo. Ang ERE ay higit sa isang kanta; ito ay isang kuyom ng mga damdamin, tahasang mga liriko, at tila maanghang na salita — bagay na hindi karaniwan sa industriya ng musika.

Hinahanap ng Gen Z ang kanilang musika na may tahasang damdamin at kaunting pagmumura. Si Juan Karlos, ang mahusay na tagapamahala ng rebelyong ito sa mga liriko, ay mayroong tinig na hindi lamang kumakanta ng isang awitin kundi sumisigaw ng hindi mapipigilang soundtrack ng isang henerasyon na hindi takot harapin ang labis na damdamin — pag-ibig, pighati, at pagkabigla na nagdudulot ng isang.

Ang pandaigdigang tagumpay ng ERE ay higit sa pagbasag ng mga rekord sa Spotify; ito ay isang pagpapatibay sa mga umuusbong na panuri ng mga tagapakinig sa buong mundo. Handa na ang mundo para sa musika na hindi nagpapasindak sa mga realidad ng buhay, bagkus, sumasabog sa mga ito, kasama ang mura at lahat. Hindi kuntento ang Gen Z sa pagpapakinggan lamang ng musika; nais nilang maramdaman ang bawat nota nito, at kung iyon ay nangangahulugang ilang salitang pinili, ituring ito bilang isang lirikal na parangal.

Ngunit ano ang nagbigay-diin sa biglang pag-ibig sa mga kanta na tila dumaan sa isang lingguwist-

ikong paghahalo-halo? Ito ba ay para sa epekto ng pagkamangha? Hindi — ito ay para sa pagkakakilanlan. Ang mga Gen Z, sa gitna ng ingay ng mga boses at opinyon, ay naghahanap ng katotohanan. Sa isang mundo kung saan ang lahat ay may direktiba sa damdamin, ang ERE ay isang panimula ng katotohanan — isang tahas na salamin na nagpapakita ng masidhing sakit ng damdamin ng puso, pagtatraydor, at pag-iwan na dala ng isang minamahal.

Ang malakas na boses at walang-pag-aalinlangang mga liriko ni Juan Karlos ay nagkakaisa sa isang henerasyon na pagod sa mga ibinubuksing damdamin. Sa panahon ng mga auto-tuned na mga track at pulidong mga personalidad, ang ERE ay isang musikal na manifesto na nagpapahayag, “Nandito kami, emosyonal kami, at hindi kami natatakot na magmura kahit konti.” Kaya, ito ba ay isang panandaliang trend lamang o ang paanyaya ng isang rebolusyong musikal? Ang panahon lamang ang makapagsasabi ng kasagutan. Ngunit may isang bagay na

tiyak, si Juan Karlos at ang ERE ay nagpatibay ng pundasyon para sa isang bagong alon ng musika na humahamon sa mga konbensyon. Hindi lamang ito tungkol sa epekto ng pagpapamangha; ito ay tungkol sa katotohanan sa isang mundo na madalas na pinapaburan ang mga kaakit-akit na panlabas. At habang nakatutok ang mundo sa tahas na symphony ni Juan Karlos, matatagpuan natin

ni LEA MANGIAT

Naiwanang Pangarap: Kakapusan sa Edukasyong Medikal sa Bansa

Noong Hunyo 2023, binuksan ni Senador Francis Tolentino ang isang paksa na karaniwang inisasantabi ng marami — ang pangangailangan para sa mas madaling access sa mga paaralang pang medisina sa bansa dahil mayroon pa ring pangangailangan para sa mas maraming manggagamot sa bansa. Batay sa nirerekomenda ng World Health Organization (WHO) na ratio na 10 doktor kada 10,000 katao, kulang ang 78,400 na doktor sa Pilipinas sa kabuoang 106 milyon nitong populasyon. Ito ay lubos na nagbibigay-diin lalo na noong pandemyang dala ng COVID-19, na lalong nagpahirap sa kakulangan ng mga propesyonal sa larangan medisina na nagpilitang ang mga nars at doktor ay mangasiwa ng napakaraming pasyente. Sa kabila ng patuloy na pangangailangan ng bansa para sa mga propesyonal sa pangangalagang pangkalusugan, ang kakulangan sa pamumuhunan sa edukasyong medikal ay nagresulta sa malubhang kakulangan ng mga kwalipikadong doktor at nagpapakita ito ng isang nawalan oportunidad para sa mga Pilipino. Gayunpaman, nananatili ang agwat sa bilang ng mga doktor sa bansa dahil ang mga paaralan ng medisina ay halos eksklusibo pa rin para sa mataas na antas ng kita sa bansa. Naging isang pangunahing bahagi ng kultura ng mga Pilipino, lalo na sa kabataang henerasyon, ang mangarap na maging doktor bilang kanilang unang pagpipilian sa karera. Sa mga career orientation sa mga paaralan, marami ang may pagmamalaking nagsusuot ng mga unipormeng medikal, na nagpapakita ng marangal na propesyon ng medisina. Marami ang nag-uugma sa pangarap na ito bilang isang gawain ng pag-ibig — nagnanais na makatulong sa mga may sakit at makatulong sa bansa at sangkatauhan. Gayunpaman, pagtungtong ng kolehiyo, dumadating ang malupit na reyalidad na ang mga pinansiyal na limitasyon ay nagiging sagabal sa kakayahang pondohan ang pag-aaral sa medisina. Ito ang nagiging hadlang sa maraming Pilipino na tuparin ang kanilang pangarap na karera, kaya’t kadalasang nauuwi ito sa pagpapaliban sa kanilang pangarap, isang pangkaraniwang pangyayari sa bansa.

Hindi mapag-aalinlanganan, ang

pag-unlad ng sistema ng pangangalaga sa kalusugan ng isang bansa ay malalim na kaugnay sa pag-unlad ng edukasyong medikal nito. Sa kasalukuyan, may kakulangan pa rin sa mga kursong medikal sa mga pampamahalaang unibersidad at kolehiyo (SUCs).

Sa Rehiyon I, ang Mariano Marcos State University (MMSU) at ang University of Northern Philippines (UNP) ang mga tanging pampamahalaang unibersidad sa rehiyon na mayroong isang paaralan ng medisina, na nagiging sanhi ng masusing limitasyon sa mga pagpipilian para sa abot-kayang edukasyon sa pangangalaga sa kalusugan.

“mangyari ito, ang pagtapyas na ito ay maapektuhan din ang badyet ng UP Manila, na namamahala sa Philippine General Hospital (PGH), ang pangalawang pinakamalaking ospital sa bansa at isang pasilidad na pang-ensayo para sa mga mag-aaral ng medisina ng UP. Ibig sabihin nito, ang PGH ay magiging biktima ng 893 milyon na pagtapyas, na magdudulot ng epekto sa arawaraw nitong operasyon at kalidad ng edukasyong medikal sa mga mag-aaral ng medisina sa UP. Ito ay nagbunga ng serye ng protesta sa mga mag-aaral at kawani ng UP, kasama na ang mga kawani ng PGH. Sa mga sumunod

Sa kabila ng patuloy na pangangailangan ng bansa para sa mga propesyonal sa pangangalaga sa kalusugan, ang kakulangan sa pamumuhunan sa edukasyong medikal ay nagresulta sa malubhang kakulangan ng mga kwalipikadong doktor at mga tagapaglingkod sa kalusugan, at ito ay naglalarawan ng isang napinsalang pagkakataon para sa mga Pilipino.

Hindi ito isang problema na natatangi sa rehiyon, dahil ang kakulangan sa mga kurso ng medisina ay laganap sa buong bansa. Sa katunayan, sa lahat ng 103 na mga SUC sa Pilipinas, sampu lamang sa kanila ang may mga paaralang medisina na kayang mag-produce ng mga doktor.

Dahil ang mga SUC ay umaasa sa pondo ng pamahalaan, ang anumang pagbabawas sa alokasyon ng badyet ay maaaring magdulot ng malaking epekto sa edukasyong medikal. Maipapakita ang epekto nito sa 22 bilyong pisong pagtapyas na inihayag ng pambansang pamahalaan sa Unibersidad ng Pilipinas (UP) System ay may potensyal na magdulot ng domino effect. Kung

na pangyayari, ang 2023 General Appropriations Act ay sumailalim sa mga pagbabago, at ang pagtapyas sa badyet para sa UP ay ibinaba na lamang sa 128 milyon. Ipinakita nito ang kahalagahan ng aktibismo ng mamamayan, dahil ang mga ganitong pagtapyas sa badyet ay maaaring mangyari nang walang matatag na mga tinig ng mga interesadong bahagi ng UP. Mahalagang ipinakita rin nito ang hindi magkasunod-sunod na prioritization ng pondo ng pamahalaan para sa mga SUC. Hindi lamang ang kakulangan sa mga pamumuhunan sa mga programang medikal ang nakakabahala, kundi pati na rin ang di-pantay na

pamamahagi ng nabanggit na mga institusiyon, na ginagawang pribilehiyo kaysa karapatan ang pag-access sa abot-kayang edukasyon sa medisina. Ang sampung mga SUC na may mga programa sa medisina ay matatagpuan lamang sa siyam na rehiyon sa labing-pitong rehiyon sa bansa, na naiiwan ang karamihan ng mga rural na lugar nang hindi nabibigyan ng sapat na serbisyong medikal. Ito ay lalo pang mahirap para sa mga mag-aaral na may mababang status sa lipunan na nagnanais na mag-enroll sa SUCs at magtungo sa landas ng medisina.

Dahil dito, mahalaga na ang bawat mag-aaral, anuman ang kanilang pinagmulan o pinansyal na kalagayan, ay karapat-dapat na magkaroon ng pantay-pantay na pagkakataon na ma-access ang abot-kayang at de-kalidad na edukasyon sa medisina.

Tanging makatarungan na ang lahat ay may pagkakataon na sundan ang kanilang mga pangarap at marating ang kanilang kakayahan. Ang kasalukuyang kalagayan ng edukasyong medikal ay hindi dapat maging katanggap-tanggap sa hinaharap. Ang edukasyon ay ang pundasyon ng anumang lipunan at itinuturing na isang pangunahing karapatan ng tao na itinatag ng Konstitusyon.

Samakatuwid, bawat Pilipino ay may karapatan na igiit sa gobyerno ang aksyon para sa pagpapabuti nito. Hindi ito pera ng gobyerno, kundi pera ng mga Pilipino na nagtutustos para sa libreng edukasyon sa pamamagitan ng mga SUC. Maliban kung mayroong kahanga-hangang pagpapabuti at pagbabago, at ang malulupit na pagkaka-antas ay naalis na, magpapatuloy ang bansa sa kakulangan ng mga propesyonal sa medisina at masamang pag-urong ng larangan ng medisina sa bansa.

Ang edukasyong medikal ay lumalampas sa simpleng pagaaral ng teoretikal na konsepto sa agham; ito ay isang pahayag ng pagmamahal sa sariling bansa na siyang nagpapangyari ng sining — at ito ay isang bagay na hindi dapat maiwan sa likuran. Ang pag-aaral ay kabilang sa ating mga karapatan, hindi isang pribilehiyo na eksklusibo lamang na para sa mayaman.

agham at teknolohiya

aghameditoryal

Ang Pangkabuhayang Inobasyon ng PSU-DOST 1FIC

Sino ang makapagsasabi na ang isang may hindi kaaya-ayang amoy ay hindi lamang maaaring magpasama sa ating pakiramdam, kundi maari ring magbukas ito ng daan para sa isang kahangahangang pag-usbong sa kulinarya. Sa larangan ng gastronomy, kung saan magkaugnay ang amoy at lasa, ang pagtutulungan ng Pangasinan State University - Bayambang Campus (PSU-BC) at Department of Science and Technology (DOST) - Region 1 Food Innovation Center (FIC) ay nagsilang ng isang kahanga-hangang pagbabago.

Nagtulungan ang PSUBC at ang DOST - Region 1 FIC para palaguhin ang pagproproseso ng ginisang burong dalag. Bilang resulta, ang produkto ay nabawasan ng 24-26 na porsyento sa nilalaman na asin, na mas naging kaayaaya sa panlasa. Bukod pa rito, ito ay matagumpay na nakapasa sa 365 days shelf-life test.

Ipinapahiwatig ng ilang pag-aaral ang pagbaba ng bilang ng mga manggagawa ng buro sa kadahilanan ng matrabaho nitong preparasyon. Ang kakulangan sa teknolohiya at pondo ay may kontribusyon din sa mga hamon na kinakaharap sa paggawa ng buro. Bukod dito, ang buro ay kilala sa hindi kanais-nais nitong amoy, na nagpapahirap sa mga nagbebenta na makaakit ng mga mamimili.

Nabanggit sa isang kaugnay na pag-aaral na malaki ang bilang ng mga gumagawa ng buro ang gumagamit ng 30-35 porsyento na proporsyon ng asin. Gayunpaman, walang naitalagang pamantayan para sa dami at uri sa ng, kanin, at iba pang sangkap sa paggawa ng buro. Ang buro ay ibinibenta habang hilaw pa, nang mabago pa ng mga mamimili ang pagkakaluto nito ayon sa kanilang panlasa.

Ang pinabuting ginisang burong dalag ay nasusunod ang pamantayan ng kalidad para sa export.

Digital Footprint sa Panahon ng Cancel Culture

Sa isang mundong ang bawat pindot ng keyboard, click, online interaction, at engagement ay nag-iiwan ng mga hindi mabilang na marka, tahimik na palang tinatahi ang larawan ng iyong virtual na pagkakakilanlan. Sa panahong ito, ang digital footprint ay hindi lamang isang pasibong agos ng mga datos; ito ay isang aktibong puwersang bumubuo ng mga pananaw, nagsisimula ng mga rebolusyon, at sa hinaharap ay maaaring makapagpabagsak ng ilang tao. Habang ang mga kwento ng ating buhay ay mas nagiging magkaugnay sa digital world, lumalaki ang epekto ng ating kinikilos online na tila bawat pindot ay nagtataglay ng anino na umaabot sa hindi tiyak na hangganan ng internet.

Sa kumplikadong digital age, ang konsepto ng digital footprint ay naging isang pamilyar na kaisipan sa karamihan. Gayunpaman, ang mga implikasyon nito at malalayang kahihinatnan ay nananatili na hindi maipaliwanag para sa marami. Ang digital footprint, na kadalasang itinuturing na isang usapin lalo na para sa mas batang henerasyon, ay may malalim na kahalagahan sa buong mga henerasyon dahil may simbiyotikong ugnayan ito sa pangkaraniwang pangyayari ng cancel culture na tiyak na magpapalakas sa ating online at offline na buhay.

Ang digital footprint ay isang dinamikong kombinasyon ng aktibo at pasibo. Ang aktibong footprint ay kinabibilangan ng layunin na mga kilos tulad ng social media postings at emails, habang ang pasibong footprint ay kinabibilangan ng hindi sinasadyang mga bakas na iniwan ng mga website at cookies. Bagamat magkaibang bahagi, pareho silang nagtataglay ng mga datos upang lumikha ng buong mosaiko ng digital na pagiral ng isang tao.

CANCEL CULTURE: BUNGA NG

DIGITAL NA PANAHON

Ang pag-usbong ng cancel culture sa mga nagdaang taon ay lubos na nagbago sa perspektibo ng pampublikong usapan. Ang mga ugat nito ay kumalat sa labas ng mga kilalang

Ang produkto ay nakapasa sa commercial sterility test, na nagpapakita na ito ay walang bahid ng mapanganib na aerobic at anaerobic bacteria. Dagdag pa rito, ito ay may mababang bilang ng mold at yeast kumpara sa mga ibang burong produkto.

Para sa paunang pagsusuri sa pamilihan, ang karaniwang inihahandang na 3 kilo ay umani ng 36.26 porsyentong kita para sa nalutong buro at 48.26 na porsyento naman para sa hilaw. Nagdulot din ito sa pagtaas ng trabaho, na may karagdagang 3-4 na manggagawa.

Nagsanay ang mga mananaliksik na 23 kababaihan producers sa tatlong barangay, kabilang ang isang katuwang sa pagmomodelo galing Shelflex Food Products, ang kompanyang tinutulungan ng DOST na nasa ilalim ng Small Enterprise Technology Upgrading Program (SETUP). Ang makabagong pagproseso sa burong dalag ay nagpakita ng malaking potensyal na pagkakitaan sa industriya.

“Burolicious” nabuo galing sa pananaliksik at pag-unlad, ito ay na tampok sa National Science and Technology Week (NSTW) na may temang “Agham at Teknolohiya: Tugon sa Hamon ng Panahon,” na ginanap noong Nobyembre 22-22, 2021.

personalidad hanggang sa mga karaniwang tao, na lahat ay nakararanas ng mga epekto ng kanilang buhay sa digital. Ang mga pangyayari ay kinabibilangan ng pagsilip sa mga suliraning nilalaman ng internet, kadalasang pagsasaulo ng mga natatagong kwento na may mga epekto sa totoong mundo.

MULA SA MGA TANYAG

HANGGANG SA MGA

KARANIWANG MAMAMAYAN

Ang masamang epekto ng cancel culture ay umaabot sa mas maraming tao bukod sa mga kilalang personalidad, hanggang sa mga karaniwang mamamayan. Lalo na ang mga naghahanap ng trabaho, ay nai-expose sa mga potensyal na employer na nagrereview sa internet para makakuha ng kaunting impormasyon tungkol sa kanilang personalidad. Ang negatibong digital footprint ay maaaring maka-abala sa propesyonal na ugnayan, kung saan ang mga employer ay hindi handang makipagtulungan sa isang taong ang online na karakter ay sumasalungat sa mga layunin ng organisasyon.

PANANALIKSIK SA IYONG

DIGITAL FOOTPRINT

Sa kasalukuyan, napakahalaga ng pang-unawa sa posibleng mga kahihinatnan ng digital footprints ng isang tao. Ang isang mabilis na Google search ay maaaring magbigaylabas ng maraming personal

Social Media Algorithm at Virtual Life

mula

na impormasyon, social media accounts, at digital na aktibidad. Binigyang-diin ni Giana William ng The East Carolinian ang masusing pamamaraan na kinakailangan upang bumuo ng online na presensya na tumutugma sa personal at propesyonal na mga layunin, kahit sa mga tila pribadong kapaligiran.

Bagamat maaaring magkaroon ng mga pribadong setting ang mga profile sa social media, ang ilang mga kakulangan, tulad ng mga screenshots, ay nagpapakita ng kahinaan ng digital na privacy. Ang mga etikal na alalahanin na kaugnay ng paggamit ng mga screenshots, bagamat hindi ilegal, ay naglalayong ipakita ang kahalagahan ng responsableng digital na pagiging mamamayan. Ang ugnayang nasa pagitan ng digital footprint at cancel culture ay isang masalimuot na pagsasanib na nangangailangan ng ating kolektibong pansin. Habang tinatawid natin ang digital na labirinto, mahalaga na ating kilalanin ang potensyal na mga epekto ng ating asal online. Sa isang mundo kung saan ang impormasyon ay kapangyarihan ngunit mapanganib, ang pag-

“Sa isang mundo kung saan ang impormasyon ay kapangyarihan ngunit mapanganib, ang pag-unawa at pagpapamahala ng ating digital footprint ay naging isang mahalagang kasanayan para sa isang masigla at pangmatagalang

Isipin mo ang sitwasyong ito: Walang malay kang naglalakbay sa isang platform ng social media at natuklasan mo ang isang bagay na nagpapakitang-gilas sa iyong interes—maging ito man tungkol sa isang kilalang artista na iyong hinahangaan, isang bagong flagship phone na inilabas ng isang pandaigdigang kinikilalang tatak, o isang hindi gaanong kasiya-siyang tsismis na may kinalaman sa isang kilalang at pinagdiriwang na magkasintahan—anuman ang nagpapagising sa iyong pagnanais na tumugon at kumilos batay sa damdaming nararamdaman mo sa isang partikular na post. At ganoon nga ang iyong ginawa. Sa susunod na pagbukas mo ng platform ng social media na iyong pinili, lumitaw ang maraming post na katulad ng mga iyong inire-reactan, na nagbibigay ng impresyon na mayroong isang tao sa ibang sulok ng mundo na pamilyar sa iyong mga gawi sa pag-scroll at may kakayahang basahin ang iyong isipan.

Maaaring may mga

makakita nito bilang nakakatakot o nakababahala na isang simpleng linya ng mga code ay sapat na matalino upang gawin ang ganitong tagumpay, ngunit karamihan sa atin ay hindi lubos na nakakaalam kung paano o bakit ang mga plataporma ng social media ay idinisenyo upang gumana sa ganitong paraan. Ito ay hindi kaugnay sa anumang kakayahan sa pagbabasa ng isipan, o isang super-advanced na teknolohiya na layunin na itinatago mula sa atin ng pamahalaan. Ito ay lamang tungkol sa mga algoritmo. Ang isang algoritmo ay pangunahing isang serye ng mga patakaran at utos na layunin na malutas ang partikular na mga problema sa pamamagitan ng paggawa ng mga gawain at pagsasagawa ng mga kalkulasyon. Ang isang algoritmo ng social media

ay karaniwang tinatawag na isang virtual na matchmaker na may kakayahang makilala at magtala ng mga interes, pakikisalamuha, mga reaksyon, at kasaysayan ng paggamit ng isang user sa social media at samakatuwid ay magbigay ng nilalaman na nauugnay sa kanila. Kung paano nai-filter, pinipili, at inirerekomenda ang nilalaman sa mga user ay ginagawa posible ng isang hanay ng mga algoritmo, na siyang nagpapasiya din sa operasyon ng isang plataporma.

Ang mga algoritmo ng social media ay karaniwang ginagamit bilang isang paraan ng pagtitipon ng mga datos upang tukuyin ang mga user na kumikilos patungo sa partikular na mga preference sa nilalaman at paksa, kaya’t ginagawa itong isang kapangyarihang kaalyado sa

pagpapalaki ng online audience ng isang tao. Ang kapangyarihan ng mga algoritmo ay karamihang naaangkop ng mga may-ari ng negosyo na nais palawakin ang kanilang sukat ng merkado at makilala ang mga potensyal na pagkakataon at relasyon.

Ang paraan kung paano gumagana ang mga algoritmo ng social media ay tinutukoy ng ilang mga kadahilanan, tulad ng oras, demograpiko, uri ng nilalaman, kaugnayan, antas ng pakikisangkot, kasalukuyang panahon ng post, aktibidad ng user, at kasaysayan ng pakikisalamuha. Ang mga impormasyong ito ay kinokolekta sa pamamagitan ng pagsusuri sa aktibidad ng isang indibidwal sa isang plataporma ng social media, at ang mga nilalaman ay ipinapakita kasabay ng kolektadong impormasyon.

Kung walang mga algoritmo ng social media, inaasahan na ang pag-surf sa internet ay magiging mas nakakabagot dahil sa hindi nai-rarank at hindi nai-filter na nilalaman na maaaring masabi ng ilan bilang nakakabagot, nakakabahala, paulit-ulit, at hindi kaaya-aya. Sa kabilang dako, ang pagkakaroon ng mga algoritmo ng social media ay nagpapangyari sa paggamit ng social media na mas nakakaakit dahil sa mga personalisadong rekomendasyon ng nilalaman. Ngunit ang bagay na gumagawa ng lahat ng ito ay higit pang nakakaakit dahil sa potensyal nito para sa praktikal na paggamit, na nagbubukas ng daan para sa isang organisado, maluwag, interactive, at komunidad-napagtatatag na virtual na mundo na bukas para sa lahat.

ni JURIS EVETH CAPITLE

ni MATT JARED JUNIO

ni MATT JARED JUNIO Graphics

Graphics

kina JELLAICA REIGN VELASCO at JYKA EVANGELISTA

Larawan mula sa PSU-DOST 1 FIC

Binhi ng Kinabukasan

Kahoy na robot, nakapagtatanim

Maniniwala ka bang na ang isang maliit na wood robot ay posibleng maging tagapagligtas ng libo-libong species, ecosystem, at ating planeta?

Itong munting prototype na ito ay kayang mag-reforest ng buong planeta. Ang kailangan mo lang gawin ay ilagay ito sa sa lupa, at dahan-dahan itong iikot at maibabaon sa lupa. Ang makabagong imbensyon na ito ay gumagana tulad sa pamamaraan ng hygromorph–isang natural na istraktura na nag-iiba ang hugis ayon sa reaksyon nito sa sa kanyang kapaligiran.

Kapag nalantad ang kagamitan na ito sa kahalumigmigan, lumalawak ang likid nito. Ngunit mas mabilis itong gawin ng panloob na layer kaysa sa panlabas, na nagiging sanhi ng pagpulupot ng likid. Kapag natutuyo, nagbabago ang bilis nito, na nagtutulak sa buto patungo sa lupa. Pagkatapos, ipagpapatuloy nito ang kanyang proseso sa ilalim ng lupa sa pamamagitan ng pagpupulupot nito sa kanyang sarili.

Ang isip sa likod ng pananaliksik na ito ay ang Morphing Matter Lab, na nagbuo ng simple ngunit

matalinong inobasyon na ito. Ito ay may tatlong anchor points na tumutulong upang maiwasan na bumaliktad at mahulog ang kagamitan, ibig sabihin, kahit anong anggulo itapon, palaging nakaharap ito sa lupa, na nagbibigay-daan sa robot na ihukay at itanim ang sarili. Ang sikreto ay nasa dami ng likid. Mas maraming likid, mas malambot ang kanyang istraktura. Sa kabilang banda, kung kulang ang mga likid, mauuwi ito sa kakulangan ng pwersang kinakailangan para mailibing ang sarili nito sa ilalim ng lupa.

Ang kahoy na ginamit para dito ay oakwood, dahil ito ay isa sa pinakamatibay at matigas na uri ng kahoy. Sa laboratoryo, isinasagawa nila ang mga kemikal na proseso upang gawing manipis ang kahoy at mapanatili ang kanyang lakas upang malampasan ang mga likas na impluwensiya tulad ng ulan, apoy, hangin, at pati ang mga ibon na kumain ng buto. Ang kemikal na porma ay ginagamit upang hulmahin ang

MABOLO

Sustansyang Dala, Kahanga-hanga

kanyang istraktura.

Ang inobasyong ito ay sinubok sa pamamagitan ng aerial dropping. Bilang resulta, ito ay nakatagal sa karamihan ng mga kaso, nakakamit ng 90% na antas ng tagumpay. Ang mas kahanga-hanga pa sa robot na ito na yari sa kahoy ay maaari itong itanim kasama ang fungi at nematodes, na nakatutulong pa ng kanyang paggawa.

Ang kahoy ay nabubulok; kaya’t hindi ito magiging masama sa ating planeta tulad ng plastik at iba pang kemikal. Kapag ang buto ay lumaki at naging halaman, ang kahoy ay nai-kokompost ng lupa, na hindi nag-iiwan ng anumang tira.

Sa ganitong uri ng imbensyon, ang mundo sa susunod na mga taon ay muling maibabalik ang dati nitong anyo at muling yayabong ang kalikasang magbibigay tahanan sa bawat mamamayan, maging tao man ito o halamang gaya ng mismong imbensyon.

Ang Iyong Depensa

Ang agham sa likod sunscreen

Isang pag-scroll lamang sa social media ay makakakita ka na ng mga advertisement na nanghihikayat sa pang-araw-araw na paggamit ng sunscreen. “Sunscreen is life,” ika nga nila. Ngunit ito ba ay isang simpleng estratehiya sa marketing, o talagang tumutugma ang sunscreen sa kanilang mga pangako na magbigay ng kumpletong proteksyon para sa ating mga kutis? Habang nabubuhay tayo sa isang mundong ang paglabas sa sikat ng araw ay tila’y hindi maiiwasan, mahalaga ang pag-unawa sa siyensya sa likod ng mga sunscreen para sa pangangalaga sa ating balat laban sa mga posibleng pinsala.

Ang karamihan ng mga pampromosyon ng sunscreen ay nagbibigay daan sa pagiging mausisa. Mula sa karaniwang tao hanggang sa mga beauty influencers at celebrities, lahat ay nagpapatunay sa benepisyo ng sunscreen. Ito ay hindi lamang isang cosmetic accessory—ito ay isang depensa laban sa matinding init na dala ng sikat ng araw sa ating mga balat. Ngunit talaga bang natutupad nito ang mga pangako nito?

Pag-unawa sa Sunscreen: Higit pa sa Cosmetic na mga Pahayag

UVA ay tumatagos ng mas malalim, na nagdudulot ng pangmatagalang pinsala at maagang pagtanda.

Pisikal at Kemikal na Blockers

Ang sunscreen ay isang substance na binuo upang protektahan ang balat mula sa mga sakit tulad ng kanser sa balat, isang epekto ng Ultraviolet (UV) lights na maaaring magdulot ng mga pagbabago sa DNA at magdulot ng malubhang sakit. Ang mga UV

Ang mga pamilihan ng sunscreen ay nag-aalok ng dalawang pangunahing uri: ang pisikal at kemikal na mga blocker. Ang physical sunscreen, o mas kilala bilang mineral sunscreen, ay lumilikha ng depensa sa ibabaw ng balat, na nagtataglay ng proteksyon laban sa mapanganib na UV rays. Karaniwang makikita ang uri ng sunscreen na ito kapag ito ay ina-apply sa balat. Kaya naman, ina-address ng mga modernong formula ang isyu na ito, binubuo ang mga produktong may ganitong uri na hindi lamang nagbibigay ng proteksyon laban sa pinsala ng UVA kundi pati na rin laban

sunscreen ay tumutugma sa kanilang mga nakalahad na proteksyon at sumusunod sa lahat ng kinakailangang pamantayan sa kaligtasan. Ang Kahalagahan ng Uri ng Balat: Pagsusuri sa Tamang Sunscreen Bagaman ang ilang indibidwal na may mas maraming melanin at kayumangging balat ay may likas na proteksyon sa araw, walang uri ng balat ang immune sa UV rays. Inirerekomenda ang SPF 15 o mas mataas na sunscreen, kung saan ang SPF 30 ay ang antas na inirerekomenda ng mga eksperto para sa pag-block ng hindi bababa sa 97% ng UVB radiation. Higit pa sa SPF, mahalagang suriin ang pormulasyon at malawak na spectrum ng isang sunscreen, at maunawaan ang iba’t ibang uri ng balat at nagbibigay ng sapat na proteksyon na ibinibigay sa mga pangangailangan ng bawat isa.

Kilala ang Pilipinas sa yaman nito pagdating sa mga prutas at puno. Ngayon, ating alamin ang tungkol sa isang prutas na hindi masyadong makikita sa mga palengke ngunit gugustuhin mong magkaroon.

Mabolo, kilala ring butter fruit o velvet apple, bagaman mas kaugnay sa black sapote, ang prutas na ito ay kabilang sa pamilya ng ebony trees at persimmons. Ang balat ng prutas na ito ay makinis at mabalahibo, gaya ng paglalarawan sa kanyang pangalan, Mabolo, na nangangahulugang mabalahibo.

Ang Mabolo ay may iba’t ibang kulay tulad ng ginintuang dilaw, kahel, at lila. Sinasabi na ang kahel at lila ay ang pinakamatamis. Ito ay mayroong makinis na balat at masangsang na amoy. Gayunpaman, hindi dapat husgahan ang prutas base lamang sa amoy; Matamis ang lasa ng mabolo tulad ng mansanas.

Ang prutas na ito ay may panahon lamang at mayroon lamang tuwing kalagitnaan ng tag-init, kung kaya’t ito ay mahirap hanapin at mabili sa pamilihan.

Maaaring magamit mula sa mismong bunga hanggang sa ugat ang prutas na ito. Masustansya ito dahil napupuno ito ng bitamina tulad ng protein, potassium, calcium, at vitamin A, C, at B, tulad ng ibang prutas. Ang dahon nito ay kilala bilang lunas para sa Loose Bowel Movement o LBM, kilala rin bilang secondary metabolites, ang puno ay nakitaan na nagtataglay ng isoarbonirol, methyl, at iba pang fatty esters of - and -amyrin na mayroong antimicrobial agents. Ang balat

Mga Estratehiya sa Paggamit ng Sunscreen

ng kahoy at ugat ay ginagamit sa paggamot ng mga problema sa balat tulad ng eczema, pati na rin lagnat at ubo. Ito ay karaniwang pinapakuluan at iniinom para gamitin bilang natural na gamot.

Ito ay itinuturing na isa sa mga pinakamatigas na uri ng kahoy at pinapahalagahan dahil sa kanyang maitim kulay at katibayan. Ito ay karaniwang ginagamit sa paggawa ng upuan, lamesa, at iba pang furnitures. Sa Taiwan, ang kahoy nito ay karaniwang ginagamit sa paggawa ng suklay, kubyertos, at kwintas. Sikat din ang Kamagong sa mga kagamitan sa pagsasanay sa martial arts tulad ng bokkens at escrima sticks.

Inirerekomenda ng mga eksperto na iwasan ang paglabas sa araw mula 10:00 a.m. hanggang 4:00 p.m. at nagbibigay mensahe na ang sunscreen ay nagbibigay daan sa bawat isa na tamasahin ang araw nang walang takot sa posibleng epekto nito sa balat at kalusugan. Sa kumplikado na agham ng pangangalaga ng balat, ang sunscreen ay kinikilala bilang isang kritikal na depensa na nagtatanggol laban sa UV radiation.

Pinoprotektahan ng sunscreen ang balat mula sa UV radiation. Higit pa sa kanyang kagandahan, ang sunscreen ay nagtatayo bilang isang patunay ng siyentipikong kasanayan, nagtatanggol laban sa panganib na maaaring dala ng araw. Kaya, habang ipinagpapatuloy ang buhay sa mundo na sinasabayan ng sikat ng araw, hayaan mong maging tapat na kasama ang sunscreen, ang tagapangalaga ng iyong balat sa bawat araw na hinahaplos ito ng init

ni JEAN NICOLE VILLARINO

ni JEAN NICOLE VILLARINO

ni JEAN NICOLE VILLARINO

Hanggang Hanga Lamang

Noong Oktubre 2023, inuwi ng Gilas Pilipinas ang unang gintong medalya sa Asian Games matapos ang humigit anim na dekada. Ang Gilas Pilipinas ang national basketball team ng bansa. Ang kanilang laro laban sa Jordan ay ginanap sa Huangzhou, China na pumalo sa 70-60 na iskor. Ayon sa Worldometer, ang populasyon ng Pilipinas ay nasa humigit kumulang 117,337,368 noong 2023. Sa ganoong kalaking bilang, hindi maitatanggi na ang bansa ay tahanan sa mga masusugid na humahanga sa larong basketball para sa national at international teams. Subalit, ang mga tagumpay na nakamit ng mga national basketball teams ay malayo mula sa dami ng tagumpay na naiuuwi ng ibang kupunan sa ibang isports. Kaakibat ng walang katapusang pagpupugay ng bansa sa basketball ay ang tila tahimik na grupo ng mga manlalaro ng basketball sa Pilipinas. Kung ang pagkagiliw ng mga Pilipino sa basketball ay mananatili lamang mga sigaw mula sa bleachers, ang pagsisikap ng mga taong suportahan ang tanyag na laro ay magiging tira-tira lamang ng mga tagumpay ng ibang teams sa halip na pag-angkin sa basketball court. Ang kasaysayan ng basketball sa Pilipinas ay nagsimula noong American colonial period noonng 1910 sa pamamagitan ng YMCA bilang bahagi ng curriculum ng 1910 Philippine public school system (Sports News Philippines, 2022). Buhat noon, dumami na ang mga taga-hanga at taga-subaybay ng basketball sa Pilipinas. Sa isang artikulo ni Gasgnia (2023), nakumpirma na ang bansa ay ang nangungunang market ng National Basketball Association (NBA) para sa mga taga-hanga nitong nasa labas ng Estados Unidos. Noong 2023, ang FIBA (The International Basketball Federation) World Cup ay nakapagtala ng 38,115 na manunuod mula sa Pilipinas, kung saan ang bansa rin ay ang nagco-host ng kampeonato kasama ng Indonesia at Japan, at masasabing ito ay ang nakatalo sa naunang tala noong na nasa 32,616 noong 1994 (Go, 2023). Ilan lamang iyan sa mga patunay na ang mga Pilipino ay may puso para sa basketball. Gayunpaman, kahit na may libu-libong tagahanga sa bansa, hindi maikakaila na ang iba pang mga larong pampalakasan ay paulit-ulit na napanalunan ng mga Pilipino, ngunit tila ang mga pambansang koponan sa basketball ay nasa likod ng pila pagdating sa mga tagumpay. Ang mga delegado ng bansa para sa iba’t ibang mga palakasan pati na rin ang mga atleta ay nag-uwi na rin ng iba’t ibang medalya ng maraming beses. Si Carlos Yulo ang unang Pilipinong gymnast na dalawang beses nanalo ng gintong medalya sa World Artistic Gymnas tics Championships, lima sa 2022 Southeast Asian Games, at tatlo sa Asian Artistic Championships, at ito rin ang nagdala sa kanya sa 2020 Tokyo Olympics (Tatler, n. d.). Sa larangan ng weightlifting, si Hidilyn Diaz ay umukit din sa kasaysayan matapos manalo ng gintong medalya sa Olympics sa Tokyo (Dioquino, 2021). Si EJ Obiena, isang Pilipinong pole vaulter na nag-uwi rin ng 17 medalya mula sa pagpapamalas ng kanyang galing sa Diamond League sa Brussels. Ito lamang ay ilan lamang sa mga kilalang atleta ng Pilipinas sa iba’t ibang internasyonal na mga palig

sahan na mas higit na nakaaangat sa hagdanan ng tagumpay kaysa sa kasalukuyang koponan ng pambansang basketball.

Ayon sa Courtside 1891 (2023), ang pinakarurok ng mga tagumpay ng pambansang koponan sa basketball ay nagtagal mula 1936 hanggang 1972, nang patuloy pa rin ang koponan sa pagkakakwalipika para sa Olympics. Ang pagbabalik sa Olympics ngayong 2024 ay magiging unang pagkakataon sa loob ng 61 taon na makikipagtagisan muli ang Gilas Pilipinas sa nasabing prestihiyosong kompetisyon.

Sa paglalakbay ng Gilas Pilipinas tungo sa Olympics 2024, hindi lang tahimik na naghihintay ang mga tagahanga ng basketball sa Pilipinas para sa koponan na magwawagi sa kampeonato, kundi tinitingnan nila nang masidhi ang mga delegado na may mainit na pagnanais para sa laro. Sa paparating na Olympics, patuloy na aasa na maririnig ang malakas na hiyaw at awitan ng mga taga-hanga ng basketball sa Pilipinas para sa tagumpay ng koponan ng bansa, at hindi lamang

DAKILANG PAGBABALIK

Laboratorians, nagpakitang-gilas sa Bayambang Municipal Meet

ni ANGEL JANEAH GARCIA

Hindi umuwing bigo ang mga atleta ng PSU-LIS sa naganap na Municipal Meet matapos nilang masungkit ang dalawang ginto at isang tanso nitong ika-24 ng Nobyembre, taong 2023 na idinaos sa Pambansang Mataas na Paaralan ng Bayambang.

Bakas ang ngiti sa mukha ng mga atleta nang maiuwi ang 2 gintong medalya, 1 tanso, at makaabot sa semi-finals.

Palo’t hampas ni Toffer Tunac ang nangibabaw na nagpataob sa kalaban sa Badminton Men’s Category Singles A kung kaya’t nakamit niya ang gintong parangal.

Hindi nagpahuli ang mga sipa at matibay na opensa’t depensa ni Khate Fontalba nang mapabagsak niya ang katunggali at napasakamay ang titulo ng pagiging kampeon sa Taekwondo Women’s Category.

Bumulusok naman ang nagbabagang drivespin ni Josher Ramos nang ipinamalas niya ang kaniyang husay sa Table TennisSingles A. Hindi bigong umuwi si Ramos nang makuha ang posisyon bilang Silver Medalist sa pagtatapos ng torneyo.

Matibay na determinasyon, angking-galing, at teamwork naman ang baon ng mga atleta sa Volleyball Men’s Category at Badminton Women’s Category Singles A at B na sina Kristine Gasmen at Klarisse Umipig nang makarating sila sa semi-finals. Bigo man ay hindi masukat ang saya sa kanilang mga labi.

Makalipas ang apat na taon nang pagkawala sa linya ay ito ang nagsilbing pagbabalik ng PSU-LIS sa Municipal meet upang muling gumawa ng kasaysayan.

Matapos ang kahindik-hindik balahibong Municipal meet ay maalab na pagbati ang ipinabatid ng buong PSU-LIS sa mga atleta. Puspusan naman ang pag- eensayo ng mga atletang Laboratorian para sa napipintong laban sa Division Meet.

Mataban, ipinamalas ang galing sa golf

PAGSIBOL NG KAHUSAYAN “

Sa masining na bayan ng Bayambang sa probinsya ng Pangasinan, isang child prodigy sa isports ang patuloy na pumupukaw ng atensyon sa pamamagitan ng pagbasag sa mga stereotype at pagbibigay ng bagong kahulugan sa husay sa isports. Si Janneia Eli Mataban, o Eli sa kanyang pamilya at mga kaibigan, ay isang 11-taong-gulang na batang atleta na ang katapatan sa kahusayan ay dumadagundong ng mas malakas kaysa sa hiyawan ng kahit sinumang manunuod. Sa isang arena kung saan ang dedikasyon at determinasyon ang siyang magtatahi ng daan patungo sa tagumpay, narito si Eli hindi lamang para maglaro –narito siya para magningning at manalo.

Sa edad kung saan ang karamihan ay sumusumbok pa lamang sa kung saang larangan sila mahusay, taas-noong nakatayo si Eli bilang simbolo ng hindi natitinag na katapatan sa kagalingan. Ang mga alon ng tubig sa isports na swimming ang kanyang nilagpasan na nagdulot ng kanyang pagkapanalo sa Region 1 Athletic Association (R1AA) noong 2022. Hindi lamang sa dulo swimming pool mahusay si Eli, siya’y mayroong interes sa iba’t ibang isports gaya na lamang ng chess, kung saan siya nanaig noong Bayambang Municipal Meet 2023 na nagpapatunay ng kanyang kalakasan sa pagharap sa mga pagsubok.

at a glance

Para kay Eli, hindi lamang laro ang golf – ito ay isang sining na nangangailangan ng pagmamapas, pasensya, at pagmamahal.

Ngunit sa paglakad ni Eli sa malawak na golf course, muling nahanap ni Eli ang kanyang bagong kahusayan sa mundo ng golf. Mula La Union, Pampanga, Baguio, hanggang Manila, hinahasa ni Eli ang kanyang galing sa iba’t ibang mga gold course upang kanyang masiguro ang pagpapasakamay niya sa abot-kamay niyang tagumpay. Naipakita ni Eli ang husay sa isport na ito nang matagumpay niyang naiuwi ang kampeonato sa buwanang paligsahan ng Baguio Jungolf Association at sa FMG D-league at Club Intramuros golf course, patunay sa kanyang sumisibol na talento sa golf.

Ayon kay Eli, hindi lamang laro ang golf – ito ay isang sining na nangangailangan ng dedikasyon, pasensya, at pagmamahal. Bawat hampas ay isang mautak na istratehiya at bawat stroll sa malawak na golf course ay patunay na mahabang pasensya ang iginugugol niya rito. Ang paglalaro ng ganito kahirap na isport ay nangangailangan ng mainit na pagmamahal na siyang bumubuhay sa kanyang diwa sa bawat sabak niya sa laban.

Maliban sa kanyang kahusayan sa isports, si Eli ay namamayagpag din sa silid-aralan. Kapantay ng kanyang sigasig sa iba’t ibang isports, matapang na hinaharap ni Eli ang mga pagsubok sa kanyang pag-aaral, na nagpapakita ng halaga ng pag-iintindi

kaysa sa rote learning. Ang paniniwalang ito ni Eli ang nagdala sa kanya tungo sa pagiging ikalawa niya sa ranking ng klase ng ikapitong baitang sa Pangasinan State University - Laboratory Integrated School (PSULIS), na nagpapatunay sa kanyang intelektuwal na abilidad na kaakibat ng kanyang husay sa larangan ng isports.

Mapalad si Eli sa kanyang mga magulang na sina Atty. Vincent Mataban at Mrs. Majelin Mataban, siya ay nagagalak at nagpapasalamat sa kanilang walang-sawang pagsuporta. Sa patnubay ng kanyang magulang, tinatahak niya ang daan tungo sa tagumpay, bawat hakbang ay may kasamang tiwala sa sarili at determinasyong makita ang bunga ng kanyang paghihirap.

Naniniwala ang mga magulang ni Eli na ang pagsabak sa kanilang anak sa makumpetisyong mundo ng isports ang siyang huhubog sa tapang at paninindigang kakailanganin niya sa pagharap niya sa reyalidad ng totoong buhay. Ang pagkatalo ang siyang magbibigay sa kanya ng mga di-matatawarang aral, habang ang tagumpay ay bunga ng kanyang walang humpay na pagsisikap. Si Janneia Eli Mataban ay bukod-tangi hindi lamang bilang student-athlete; siya ay maituturing na golf prodigy in the making, na nakatadhana sa kahusayan sa bawat aspekto ng buhay. Maghanda na ang mundo ng isports – paparating na ang bituing patuloy na magniningning at ang kanyang ngalan ay Eli.

sportsfeature

ni LEA MANGIAT

CHILD PRODIGY. Ipinamalas ni Janneia Eli Mataban ang husay sa larong golf matapos nitong pumalo at nag-uwi ng kampeonato.

Larawan mula sa Facebook Page ni ATTY. VINCENT MATABAN

Kabataang Pangasinense, nangibabaw sa Batang Pinoy ‘23

Ipinamalas ng mga manlalarong Pangasinense ang kanilang kahusayan sa palakasan sa nagdaang 2023 Batang Pinoy, na isinagawa sa PhilSports sa Pasay City mula Disyembre 17-22.

Sa kabila ng matinding kompetisyon na nagdala sa mga atleta tungo sa iba’t ibang lungsod at lalawigan, ipinakita ng mga kabataang Pangasinense ang kahanga-hangang performance sa buong anim na araw ng patimpalak.

Sa laban ng utak at pantas, ang kinatawan ng chess para sa Malasiqui, si Gerrick Austria, ay nakakamit ng tatlong gintong medalya sa standard, rapid, at blitz rounds. Samantalang si Hannah Grace Capitle kasama ang kanyang kapareha, si Sharmaine Calicdan, ay nagsilbi ng ilang taktika sa chess sa kategoryang pang-kababaihan na nakakuha ng limang puntos ngunit bahagyang nasala ang isang punto para makuha ang asam na titulo ng kampeonato.

Ang himig ng mga katawan na kumakalampag ay nakapaglalakip sa paligsahan ng lakas at kapangyarihan. Habang ang mga manlalaban ay nagpapalitan ng throws at locks, nakuha ni Fritz Marcos Visagas ng San Carlos City ang titulo ng kampeonato sa 75-kg men category sa wrestling.

Ang mga atleta naman ng Bayambang National High School (BNHS) ay nagtala ng kasaysayan sa

AT MAGANDA. Umarangkada sa pagrampa

pagtamo ng ilang medalya sa Batang Pinoy sa unang pagkakataon.

Ipinapakita nito na ang bayan ng Bayambang ay hindi naiwan sa wrestling competition, habang si Fadi Abid Al Moatey Ahmed Ali J. Al Nawateer ay naging silver medalist. Si Janhari Bravo ay nagpakita ng kahusayan sa kilalang Indonesian martial arts, ang Pencak Silat, kung saan siya ay nakapagtamo ng gintong medalya. Samantalang sina Ringo Remilloza, Aira Christine Pasahol, at Charlotte Alarin ay nagtapos bilang mga bronze medalists.

Mr. and Ms. Intramurals 2023, binigyang-pugay sa PSU-LIS

Dyorn-AI-lismo

GMA Network, ipinakilala ang mga unang AI-generated sportscaster sa bansa

PANGASINENSE. Nagsagawa ng courtesy call kay Gov. Ramon Guico III ang mga atletang Pangasinense matapos mapagtagumpayan ang pagkamit ng limpak-limpak na medalya sa Batang Pinoy.

Toffer Tunac, napasakamay ang kampeonato

ni DRHEAM LOUISE CALICA

Ang huni ng pumapaikot na gulong sa kalsada ay kumakatawan sa lakas at bilis ng batang siklista na si Mark Arvin Armendez na itinaas ang gintong medalya bilang patunay sa kanyang determinasyon. Dala-dala ang karangalan ng Pangasinan, nakilahok din ang mga kabataang atleta sa iba’t ibang larangan ng sports tulad ng archery, arnis, athletics, badminton, basketball 3x3, boxing, dancesports, football, gymnastics, judo, karatedo, kickboxing, lawn tennis, Muay Thai, pencak silat, sepak takraw, swimming, table tennis, taekwondo, beach volley -

ball, weightlifting, at wushu. Ang tagumpay ng kaganapang ito ay dahil sa walang katapusan na suporta ng Philippine Sports Commission, at sa masigasig na pagsisikap ng mga opisyal at mga tagapamahala ng torneo. Sa kanilang dedikasyon, natamasa ang tagumpay ng kompetisyon. Ang mga paligsahang pampalakasan tulad ng Batang Pinoy ay hindi lamang nagpapahusay ng athletic na kasanayan ng mga kabataan kundi nagpapalago rin ng mga personal na kakayahan sa pamamagitan ng patuloy na kaunlaran ng bawat atleta.

Sumiklab ang duwelo ng kagandahan at katalinuhan nina Aljohn Macaraeg ng Yellow Knights at Sophia Lorin Dacanay ng Red Raptors matapos silang itanghal bilang Mr. and Ms. Intramurals 2023 noong ika-20 ng Disyembre.

Dumagundong ang hiyawan sa Benigno Aldana Gymnasium, tanda ng mainit na pagsuporta ng bawat koponan para sa kanilang mga kinatawan sa nasabing pasiklaban.

Pinatunayan ni Macaraeg ang kaniyang nag-aalab na karisma sa iba’t ibang kasuotan. Kulang man ng karanasan sa mundo ng pageantry, ang masigasig na pagsasanay ni Macaraeg ang nagbigay-daan sa kaniya upang makuha ang lahat ng special awards — Best in Production Number, Best in School Uniform, at Best in Sportswear na naging tulay rin upang makamit niya ang titulo bilang Mr. Intramurals 2023.

Ayon kay Macaraeg, ang kaniyang dedikasyon upang manalo ang naging susi upang maipakita niya ang kaniyang sarili at magningning mula sa ibang mga kandidato.

“ Siyempre, nagulat, pero sabay na masaya kasi kailangan namin ‘yong puntos na ‘yon para maging overall champion, ” ani Macaraeg.

Taglay ang ganda’t talino, umani ng atensyon si Sophia Lorin Dacanay mula sa kaniyang pagpasok sa gymnasium gamit ang motorbike hanggang sa Q and A portion kung kaya’t nakamit ni Dacanay ang parangal bilang Best in School Uniform at ang titulo bilang Ms. Intramurals 2023.

“Confidence and a positive outlook played a big part of clinching the Ms. Intramurals 2023 title. These attributes helped me cast aside uncertainties and nervousness, enabling me to fully enjoy each stage moment, regardless of the outcome,” usal ni Dacanay

“ When they announced my team as the first-ever Ms. Intramurals, I couldn’t hear it amid

the loud crowd, and I noticed the Red Raptors team going wild. I had to glance at my mom in the audience, point at myself if I won, and she nodded. At that moment, I didn’t know what to feel but as I looked around and saw the joy on my team’s faces, I got happy. The joy set in as my team celebrated, ” dagdag pa niya.

Samantalang sina Katrina Ceralde ng Blue Eagles at Josh Pagdanganan ng Red Raptors ang pinarangalan bilang 1st runner-ups. Nakatanggap din ng special award si Ceralde kung saan siya ang nakakuha ng Best in Production Number. Sumunod sina Janvie Cabe ng Yellow Knights at Lemuel Mag-abo ng Blue Eagles na itinanghal bilang 2nd runner-ups. Iginawad kay Cabe ang parangal bilang Best in Sportswear. Nagtapos naman bilang 3rd runner-ups sina Bernard Nuñez at Irish Tejano ng Green Mantis.

Matagumpay na nakamit ni John Toffer Tunac isang 17-taong gulang na Laboratorian ang gintong medalya matapos dominahin ang katunggali nitong si Reggie Reutas ng Bayambang NHS sa iskor na 2-0 (11-2, 11-3) sa kategoryang Men’s Singles brack

Idinaos ang laban ng dalawang koponan sa Benigno Aldana Gymnasium ng Pangasinan State University - Bayambang Campus.

Simula pa lang ng laban ay hiyawan na ng mga manonood ang namayani sa loob ng gymnasium. Nag-umpisang magpakitang gilas si Tunac ng kaniyang mga bumubulusok na smash na agad din namang dinepensahan ng kalaban. Sa bawat hasik at palo nito ay nadurog ang depensa ni Reutas kung kaya’t natapos ang unang laban sa iskor na 11-3. Dumagundong ang tensyon at kaba sa mga manonood nang dumako sa iskor na 5-1 ang ikalawang laro, lamang si Tunac. Hindi na niya hinayaang makaporma pa si Reutas kung kaya’t isang tamang anggulo at posisyon ng naglalagablab na smash ni Tunac ang tumapos sa torneyo at naghatid tungo sa kaniyang pagkapanalo. Nakatunggali rin ng kampeon ang manlalaro ng Tanolong NHS sa Elimination Round at ng Saint Vincent Catholic School sa Semi-Finals. Muling nagwagi si Tunac at malugod na tumuloy sa championship round.

“Hardwork pays off,” usal ni Tunac. Ayon sa kampeon ay patuloy pa rin ang kaniyang pag-eensayo para sa paparating na Division Meet.

Bago ang pagsisimula ng National Collegiate Athletic Association (NCAA) Season 99, inilabas ng GMA Network ang mga unang Artificial Intelligence (AI) generated na sportscaster sa Pilipinas. Nagdulot ang anunsyong ito ng mga tanong tungkol sa integrasyon ng AI sa larangan ng pamamahayag.

Sa panahon kung saan ang teknolohiya ay nagiging mahalaga sa pang-araw-araw na buhay, tumutulong ang AI sa pagpapadali ng buhay ng mga tao. Sa katunayan, ginagamit ang AI sa iba’t ibang industriya, tulad ng agham sa computer, inhinyeriya, at sa larangan ng medisina. Ngunit pagdating sa pamamahayag, ibang usapan na. Lalo nang gumagamit ng AI ang mga kumpanya ng midya sa buong mundo upang likhain ang nilalaman. Ayon sa ulat, gumagamit ang News Corp Australia, isang Australyanong kumpanya ng midya at ganap na pag-aari ng American News Corp, ng generative AI upang likhain ang 3,000 kwentong balita sa Australia (Meade, 2023). Bagaman may kakayahan ang AI na magproseso ng maraming impormasyon nang mabilis, hindi nito maipapakita

ang kahusayan ng impormasyon, isang kasanayan na likas na taglay ng tao. Ang kakayahan na mag-aplay ng lohika, mapanlikha na pag-iisip, at etikal na mga pagsasaalang-alang sa pagsusulat ay isang natatanging katangian ng tao, na nagtatatag ng pundasyon para sa kahusayan at kredibilidad sa pamamahayag. Sa pagpapakilala ng GMA Network kina Maia at Marco, ang kanilang AI sportscasters, mahalaga na kilalanin na ang bawat laro ng sports ay naglalaman ng pagdiriwang ng tagumpay ng tao, pagmamahal, at damdamin. Ang mga bukás na damdamin sa sports ay ginagawang pangkalahatan at nakahahumaling. Ang kasiyahan at drama ng mga laro ay maaari lamang na epektibong ipahayag ng mga tao, isang bagay na hindi maaaring tunay na pantayan ng AI.

Sa isa sa aking mga panayam sa isa sa aming mga atleta sa paaralan, sinabi ni Princess Gilliane Caluza na sa larangan ng sports, kailangan ng mga sportscaster na mahuli ang mga damdamin ng mga manlalaro at ng mga manonood; gayunpaman, hindi kayang ipamalas ng Maia at Marco ang mga bukás na damdamin ng mga tao na kinakailangan para sa gawain ng mga humanong mamamahayag.

Maaaring awtomatiko ang paglikha ng mga kuwento ng balita, lalo na ang mga batay sa datos at tuwirang impormasyon na nanganganib para sa mga manunulat ng balita. Para sa mga tagapaningil, maaaring awtomatiko ng mga tool ng AI ang pagsasaayos ng tama at pagsusuri ng gramatika, na potensyal na nagpapababa sa pangangailangan para sa manual na pagsusuri.

Gayunpaman, nagdudulot ng mga alalahanin ang pagdating

ng AI sa mga nagnanais maging mamamahayag. Takot sila na ang mga walang pusong at malamig na makina ay maaaring pumalit sa kanila sa hinaharap. Maaaring palitan ng AI-powered na mga virtual na anchor ang mga tao na mga anchor ng balita, na nakakaapekto sa tradisyonal na papel ng mga mamamahayag sa telebisyon. Bukod dito, ang awtomatikong pag-edit ng mga imahe gamit ang AI ay nagtataglay ng panganib sa mga potograpo ng balita. Sa paglitaw ng AI, pinatutunayan ni Veteran Broadcaster Luisita “Luchi” Cruz-Valdes na ang mga kasangkapang ito ay hindi papalitan ang mga mamamahayag. “Ang tunay na mga mamamahayag ay hindi mawawala. Ang AI ay basura lang, basura lang ang labas. Kukunin nito ang mga nasa internet anuman ang mangyari, ngunit hindi nito papalitan ang mamamahayag,” sabi ng multi-awarded broadcast journalist.

Mga Laboratorian sumabak sa Sports Tryouts

p20

Matagumpay na naipamalas ng mga atleta ng PSU Laboratory Integrated School ang kanilang potensyal sa pamamagitan ng pakikibahagi sa iba’tibang uri ng pampalakasan na nailatag sa Sports Tryouts sa pangunguna ng Sports Club noong ika-27 ng Oktubre, taong 2023.

Nagtipon ang mga manlalaro ng volleyball, basketball, table tennis, badminton, chess, at taekwondo sa dakong pagdarausan ng laban upang harapin ang kanilang mga makakatunggali. 22 kalalakihan ang lumarga sa court nang magsimula ang tryout sa basketball. Lahat ng manlalaro ay determinadong makakuha ng mga iskor at uhaw makapasok sa Municipal Meet kung kaya’t mainit at swabe ang kinalabasan ng tunggalian. Humantong naman sa magandang laban ang sesyon sa volleyball kung saan humanap ng magandang tyempo ang 19 na kababaihan at 18 na kalalakihan na tunay na dedikado upang mabigyan ng diin ang kanilang kakayahan sa pag-atake at pag-depensa.

Talas at tibay ng pag-iisip naman ang ipinamalas ng mga man lalaro ng chess kung kaya’t madiskarte ang bawat galaw ng mga ito. Sa huli, naging patas ang kinalabasan ng laban. Masiglang mga atleta naman ang nagpaki tang-gilas sa larangan ng table tennis, bad minton, at taekwondo na ginanap sa Food Innovation Center ng kampus. Inaabangan na lamang ng mga man lalaro ang napipintong resulta ng naisagawang tryout. Gayunpaman, ang dedikasyon ng mga atleta ng PSU-LIS ay lubos na binibigyang pagkilala ng kanilang mga coach at kapwa mag-aaral.

ni ANGEL JANEAH GARCIA

et A - Badminton Tournament Championship na ginanap sa Municipal meet noong ika-24 ng Nobyembre, taong 2023.

ni ANGEL JANEAH GARCIA

ni DRHEAM LOUISE CALICA

ni CHRISTIAN ARELLANO

Mga Larawan mula sa Provincial Government of Pangasinan Facebook page

LAKAS

Larawan mula kay Audrey De Guzman

MALAKAS

at pagsagot sina Aljohn Macaraeg at Sophia Dacanay na hinirang bilang Mr. and Ms. Intramurals 2023 ng PSU-LIS. Larawan mula kay Audrey De Guzman

TAGISAN NG GALING. Nagpasiklaban ang mga Laboratorian sa isinagawang Sports Tryouts upang masala ang mga lalahok bilang koponan ng PSU-LIS sa iba’t ibang isports sa Bayambang Municipal Meet 2023.

litrato mula kila Audrey De Guzman at Jellaica Reign Velasco

Larawan mula sa GMA Network

PALO NG TAGUMPAY. Naghari si Toffer Tunac sa Men’s Badminton Division sa naganap na Bayambang Municipal Meet 2023, ipinamalas ng batang atleta ang husay sa pagpalo ng raketa na naging dahilan ng pag-angat niya sa Pangasinan 1 Division Athletic Meet 2023.

banyuhay

isports editoryal

HANGGANG HANGA LAMANG

pahina 18

isports lathalain

PAGSIBOL NG KAHUSAYAN

pahina 18

isports balita

Sports Tryouts, matagumpay na naisagawa ng PSU-LIS

pahina 18

PAGALAW 2023

Intramurals, nagbalik makalipas ang limang taon ni ANGEL JANEAH GARCIA

PANGASINAN STATE UNIVERSITY — Umarangkada na ang mga atleta, mag-aaral, at kaguruan ng PSULIS sa pagpapakitang-gilas nang tuluyang buksan ang seremonya ng Intramurals 2023 na may temang, “Unleashing Team Spirit Through a Celebration of Camaraderie and Sportsmanship,” nitong ika-18 ng Disyembre, taong 2023.

Umugong ang hiyawan nang tuluyang ibandera ng apat na magkatunggaling koponan: Blue Eagles, Red Raptors, Yellow Knights, Green Mantis, ang mga matingkad na banner sa buong kampus. Nagtipon ang mga koponan sa pangunahing gusali ng kampus kasama ang kanilang coach advisers pagsapit ng alas-siyete ng umaga para sa flag ceremony at parada. Pinangunahan ni G. Jerome Rosario—Sports Club Adviser, ang seremonya sa pamamagitan

ng panimulang pananalita. Kasunod nito, ipinahayag nina Dr. Gudelia M. Samson, Dr. Ma. Theresa E. Macaltao, at Assoc. Prof. Tuesday C. De Leon ang kanilang mainit na mensahe ukol sa pagsisimula ng Intramurals. Pinamunuan naman ni Sports Club President Adam Xander Calantuan, ang tradisyonal na pagpapa-ilaw ng sulo. Sinasagisag nito ang nag-aalab na diwa ng isinasagawang palaro. Kinalaunan, inihandog ng Performing Arts Club ang isang intermission number at sumunod ang pag-

tatanghal ng bawat koponan. Nagsimula nang magpasiklaban ng galing sa pag-indak at paghataw sa mass dance ang mga koponan pagpatak ng alas-nuebe ng umaga. Palakpakan ng madla ang nangibabaw kasabay ng pagwawagayway ng bawat koponan ng kanilang bandila baom ang karangalan.

Hataw, tema, at indak sa pagsayaw ng Blue Eagles ang nanaig sa huli kung kaya’t nakamit nila ang titulo bilang kampeon. Sumunod naman sa pwesto ay ang

Yellow Knights bilang 1st runner-up, 2nd runner-up ang natamo ng Red Raptors, at nakuha ng Green Mantis ang 3rd runner-up. Iba’t ibang laro na ang naganap pagsapit ng ala-una ng hapon. Bawat koponan ay dedikadong makamit ang kampeonato sa kani-kanilang kategorya. Patikim pa lamang ito ng husay at galing ng mga Laboratorian sa iba’t ibang larangan ng paligsahan dahil magpapatuloy ang kanilang pagpapakitang-gilas sa ikalawa at ikatlong araw ng Intramurals 2023

Matagumpay na nakamit ng isang 15 taong gulang mula PSU-LIS na si Khate Martina Fontalba ang kampeonato matapos dominahin si Irish Dalena mula Bayambang NHS sa Taekwondo matapos idaos ang Municipal meet noong ika-19 ng Nobyembre, taong 2023.

Idinaos ang nasabing sagupaan ng dalawang magkatunggali sa Pambansang Mataas na Paaralan ng Bayambang. Umpisa pa lamang ng laban ay ipinamalas ni Fontalba ang kaniyang diskarte sa pagsusuri ng galaw ng kaniyang katunggali. Gamit ang kaniyang kamangha-manghang kasanayan sa kicking at blocking, nasaksihan ang kaniyang husay at determinasyon sa pagkuha ng kontrol sa gitna

Nagdikit ang iskor ng laban sa mga sumunod na round ngunit patuloy ang naging hirit ni Fontalba ng umaatikabong sparring techniques na naging kawil kay Dalena.

Hinirang bilang kampeon si Fontalba sa pagtatapos ng laban. Pinarangalan siya ng gintong medalya tanda lamang ng kaniyang angking-galing, dedikasyon, at tagumpay sa larangan ng Taekwondo. Matapos ang matagumpay na Municipal meet 2023, mainit na pagbati at pagkilala kay Fontalba ang ipinabatid ng buong PSU-LIS.

Yellow Knights, namayagpag

Ipinamalas ng bawat mag-aaral na kabilang sa Yellow Knights ang kanilang husay, dedikasyon, at determinasyong lumahok sa mga patimpalak na saklaw ng Pagalaw 2023 kung kaya’t humakot sila ng parangal at napasakamay nila ang kampeonato.

Pagtutulungan at pagkakaisa ang ipinakita ng mga mananayaw at manlalaro ng Yellow Knights sa larangan ng mass dance, badminton, basketball, Call of Duty, Mobile Legends, at volleyball.

Husay at motibasyon ang baon ng mga indibidwal na manlalaro ng badminton at talas ng pag-iisip ang nangibabaw sa chess, dama, at scrabble. Kakaibang istilo naman ang ipinamalas ng mga manlalaro sa table tennis at Rubik’s cube.

Idineklarang pumalo sa 1020 puntos ang nakamit ng Yellow Knights na sinundan ng 985 puntos ng Blue Eagles-taglay ang pwesto bilang first runner-up. Nakuha ng Green Mantis ang second runner-up na may 895 puntos at Red Raptors naman ang naupo sa pwesto bilang third-runner up-taglay ang 880 puntos.

“The sheer joy of witnessing Yellow Knights’ weeks of hard work, dedication, and teamwork culminating in victory is unparalleled. The collective effort, resilience, kasi nga ang daming events na bigla na lang kami nagpu-pull out ni Ma’am Jezel ng contestants, and the unwavering spirit of each team member have created an unforgettable bond and a sense of pride that resonates throughout PSU-LIS. It’s a moment of

Nasungkit ng Yellow Knights

ni DRHEAM LOUISE CALICA

ni ANGEL JANEAH GARCIA

PAGALAW 2023

Larawan mula kay Audrey De Guzman

litrato mula kila Audrey De Guzman and Jellaica Reign Velasco

SIPA PARA SA PANGARAP. Nagpakita nang dimatatawarang husay sa pagsipa si Khate Fontalba sa isports sa Taekwondo sa ginanap na Division Athletic Meet.

litrato mula kay Jellaica Reign Velasco