Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık - Barış Kavraroğlu (AURA İstanbul desteğiyle) by Barış Kavraroğlu

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık: Aldo Rossi ve Louis I. Kahn Üzerinden Bir Okuma Archetypes and Timelessness in Architecture: A Reading over Aldo Rossi and Louis I. Kahn Barış Kavraroğlu

Stüdyo Yürütücüleri / Studio Instructors: Boğaçhan Dündaralp, Hakan Tüzün Şengün AURA-İSTANBUL | GÜZ 2019

İçindekiler

Contents

Özet I. Giriş Yöntem Semper ve Mimarlığın Dört Öğesi

Summary I.Entry Method Semper and The Four Elements of Architecture Concept Diagram Approaches Process Choice Practice II.Readings Connections Bonnefanten Museum Yale Center for British Art Reading of Empty Space Reading of Geometry Reading of Light Reading of Imagery III. Result Photographs of Models References

Kavram Şeması Yaklaşımlar Süreç Seçim Uygulama II. Okumalar Bağlantılar Bonnefanten Müzesi Yale Britanya Sanatı Merkezi Boşluk Okuması Geometrik Okuma Işık Okuması İmgesel Okuma III. Sonuç Maket Fotoğrafları Kaynakça

3 3 4 5 6 8 10 12 13 14 16 18 19 20 22 24 26 28 32 33

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

3 3 4 5 6 8 10 12 13 14 16 18 19 20 22 24 26 28 32 33

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık: Aldo Rossi ve Louis I. Kahn Üzerinden Bir Okuma

Archetypes and Timelessness in Architecture: A Reading over Aldo Rossi and Louis I. Kahn

Barış Kavraroğlu Anahtar Kelimeler: arketip, zamansızlık, Louis Kahn, Aldo Rossi, boşluk, ışık, geometri, imge

Barış Kavraroğlu Keywords: archetype, timelessness, Louis Kahn, Aldo Rossi, empty space, light, geometry, imagery

Özet

Summary

"Arketip" kavramının mimarlıktaki yerini ve önemini, "zamansızlık" kavramıyla ve diğer başka kavramlarla ilişkisini ortaya çıkarmayı amaçlayan bu çalışma, Aldo Rossi ve Louis I. Kahn'ın işleri üzerinden; boşluk, ışık, geometri ve imge bağlamında okumalar yaparak bu amacı gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda seçilen özellikle, Rossi'nin Bonnefanten Müzesi ve Kahn'ın Yale Britanya Sanatı Merkezi odağa alınmıştır.

This study, which aims to reveal the place and importance of the concept of "archetype" in architecture, its relation with the concept of "timelessness" and other concepts, through the works of Aldo Rossi and Louis I. Kahn, aims to achieve this goal by making readings in the context of empty space, light, geometry and imagery. In this context, Rossi's Bonnefanten Museum and Kahn's Yale Center for British Art has been the focus .

Giriş

Entry

İnsanlık tarihi boyunca, çeşitli arketipler farklı toplumların mimari faaliyetlerine damgasını vurmuştur; bunlar arasında kale, surlar, tapınak ve ev arketipleri özellikle öne çıkmaktadır. Bunların çeşitli yorumları, çok sayıda mimari eğilimden, geleneksel olandan moderniteye kadar ortaya çıkarmaktadır. Bu bağlamda arketip, çeşitli mimari projelerde ve yapılarda temsil edilirken tamamen kavramsal olarak kalan bir mimari tipin zamansız referansı olarak tanımlanabilir.

Throughout the history of mankind, various archetypes leave its mark on the architectural activities of different societies; Among them, castle, city walls, temple and house archetypes are particularly prominent. Their various interpretations reveal a great number of architectural trends, from traditional to modern. In this context, archetype can be defined as the timeless reference of an architectural type that remains completely conceptual while being represented in various architectural projects and structures.

Arketip, Antik Yunanca’da “arkhe” ve “tupos” kelimelerinin bir araya gelmesiyle oluşmuş, “bir şeyin ilk kalıplanmış hali” anlamına gelen bir kelimedir. Kelimenin Modern Dönem’de popüler hale gelmesini sağlayan, analitik psikolojinin kurucularından, İsviçreli psikiatr Carl Gustav Jung’dur. Onun deyimiyle arketip, Platon’un “idea”sından farklı değildir. Arketiplerin varoluşunu sağlayan ise “derin yapı” adını verdiği soyut zihinsel ilişkilerdir. Noam Chomsky, “derin yapı” kavramını linguistik içerisinde tekrar ele alarak

Archetype is a word that is formed by the combination of the words "arkhe" and "tupos" in Ancient Greek, meaning "the first molded state of something". Swiss psychiatrist Carl Gustav Jung, who is one of the founders of analytical psychology, made the word become popular in the Modern Period. As he stands, "archetype" does not differ from Plato's "idea". What makes archetypes exist is the abstract cognitive relations that he calls "deep structure". Noam Chomsky reconsidered the concept of "deep

“evrensel gramer” adını vermiştir. Chomsky, “evrensel gramer”, her dilde ortak olarak bulunan, dile içkin, insanoğlunun doğuştan dile yönelik bilgisi olarak nitelendirmektedir. Bu çalışmanın amacı mimarlıkta bu gramere dair ipuçlarını yakalamak ve görünür hale getirmektir.

structure" in the linguistic and named it "universal grammar". Chomsky describes “universal grammar” as the knowledge of human beings inherent in language, immanent in language, common in all languages. The aim of this study is to capture the clues of this grammar in architecture and make it visible.

Yöntem

Method

Platon’un “görünüşler dünyası” ve “idealar dünyası” arasındaki ilişkide olduğu gibi arketipler de gerçek dünyada temsil edilebilir değildirler. Aynı şekilde temsilleri, özünde temsil edilemeyen “idea”lara ancak işaret edebilmektedir. Dolayısıyla bu okuma çalışması, arketiplerin doğrudan kendilerine ulaşmaya çalışmaktan ziyade gerçek dünyadaki temsilleri üzerinden bir incelemeye yöneliktir.

As in the relation between Plato's "the world of appearances" and "the world of ideas," archetypes are not representable in the real world. Likewise, their representation in real world can only point to the “ideas” that cannot be represented in essence. Therefore, this reading study focuses on an examination of real-world representations of archetypes rather than trying to reach them directly.

Arketip kavramının Louis I. Kahn tarafından; “Her zaman olmuş olan,

The term of "Timelessness" which has been mentioned by Louis Kahn with the words,

Her zaman oluyor olan,

“What was has always been,

Her zaman olacak olan.”

What is has always been,

sözleriyle ortaya konulan "zamansızlık" kavramıyla ilişkisini “Mimarlık arketiplerdir.” diyen Rossi’nin “Mimarlık başlangıçta ne ise ve her zaman ne olduysa yine odur, o olmalıdır.” sözlerini göz önünde bulundurarak kurabiliriz.

What will has always been."

Buraya kadar değinilen noktalar ışığında arketipler üzerine yapılacak bu ölçekte bir okumanın en verimli metodlarından biri olarak belli mimarların işleri üzerinden bir okuma olması ve hatta konuyla alakalı iki mimarın işlerinin paralel bir okuması üzerinden bu “evrensel gramer”e dair ipuçlarının yakalanması uygun görülmektedir. Bu konuyla ilişkisini gerek işleri, gerek söylemleri sayesinde bildiğimiz Adolf Loos, Louis Kahn, Aldo Rossi, Carlo Scarpa ve nice mimarlar arasından Aldo Rossi konuyla ilgili doğrudan söylemleri ile ayrılmaktadır. Bir diğer öne çıkan isim ise “zamansızlık” kavramıyla adını andığımız Louis I. Kahn’dır. Dolayısıyla böyle bir okumanın özneleri olarak Rossi ve Kahn, hem konuyla ilişkileri hem de mimari üretimlerini benzer dönemde yapmış olmaları açısından uygun görülmüştür.

As one of the most efficient methods of reading on archetypes in the light of the points mentioned so far, it is considered appropriate to be a reading on the works of certain architects and even through a parallel reading of the works of two architects on the subject to catch clues about this "universal grammar". Among Adolf Loos, Louis Kahn, Aldo Rossi, Carlo Scarpa and many architects, whose relations with this subject are known both thanks to their works and discourses, Aldo Rosswi, with his direct discourses on the subject, distinguishes . Another prominent name is Louis I. Kahn, whose name we remember with the concept of "timelessness". Therefore, as the subjects of such a reading, Rossi and Kahn were deemed suitable for both their relations with the subject and their architectural activity in a similar period.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

and the concept of "archetype" can be related by the words, “Whatever architecture was ath the beginning and what always been, it should be it.", belongs to Rossi who says "Architecture is archetypes."

Archetypes and Timelessness in Architecture

Karayip Kulübesi (Uluslararası Sergi), Gottfried Semper, Mimarlığın Dört Öğesi, 1851

Caribbean Hut (The Great Exhibition), Gottfried Semper, The Four Elements of Architecture, 1851

Semper ve Mimarlığın Dört Öğesi

Semper and the Four Elements of Architecture

Arketiplere dair bu çalışmada süreci doğrudan etkilememiş olsa da bahsedilmesi gerekli görülen bir isim de Gottfried Semper'dir. 1851 yılında yayınladığı "Mimarlığın Dört Elementi" isimli kitabıyla tanınan, Alman mimar ve teorisyen Semper, çalışmasında yapıların dört öğeden oluştuğundan bahseder. Bunlar ocak yeri, çatı, çevre duvarı ve yığma toprak'tır. Semper'e göre, "ocak yeri" mimarlığın en eski ve en önemli öğesi, ahlaki öğesidir. Ocağı çevreleyen diğer üç öğe, deyimi yerindeyse, ocağın ateşini üç doğa öğesinden uzak tutarlar. Bu elementler, Semper'e göre, insanlığın varoluşundan bu yana yaşadığı her mekanda ürettiği temel ögelerdir.

Although it did not directly affect the process in this study of archetypes, Gottfried Semper is a name that should be mentioned. German architect and theorist Semper, known for his book "The Four Elements of Architecture" published in 1851, mentions that the buildings consist of four elements in his work. These are the hearth, the roof, the enclosure and the mound. According to Semper, "the hearth" is the oldest and most important element of architecture, moral element. The other three elements surrounding the hearth keep the fire of the hearth away from three nature elements. These elements, according to Semper, are the basic elements that humanity has produced in every space it has lived since its existence.

louis kahn

“what was has always been, what is has always been what will has always been.”

etimoloji arke + tip arche + type arkhe

antik yunanca primitif

tupos

antik yunanca model

arkhetupon antik yunanca model olarak ilk kalıplanmış şey

latince

aldo rossi

archetype 16. yy ortaları

tip/tipoloji

“whatever architecture was at the beginning and what always been, it should be it."

dokuz kare planı

arketip evrensellik

zamansızlık

gottfried semper mimarlığın dört elementi

sembolizm

noam chomsky

evrensel grammer

platon

idealar dünyası

carl jung

imge boşluk geometri ışık

Kavram Şeması

Concept Diagram

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

Louis I. Kahn, Gezi Eskizleri, pastel ve sulu boya Louis I. Kahn, Travel Sketches, pastel and watercolor

Yaklaşımlar

Approaches

Rossi ve Kahn’ın işlerinin bu bağlamda bir okumasına gitmeden önce bu mimarların yaklaşımlarını incelemek, yapılacak seçim konusunda aydınlatıcı olacaktır.

Examining the approaches of these architects before going to a reading of Rossi and Kahn’s work in this context will be enlightening about the choice to be made.

“Tuğlaya ne olmak istediğini sorarsın ve o sana kemer olmak istiyorum der.” diyen Kahn için şüphesiz tektonik önemli bir yer tutar. “Mimarlık, bir oda yapmakla başlar.” diyen Kahn için ana mekansal özellikleri üzerinde toplayan temel mimari element “oda”dır. Son olarak “Düzen, herşeyi kapsayan kendinde oluştur.” diyen Kahn “Varoluşun iradesi psyche’dir.” diyerek yaklaşımının temelde Jung’la olan ilişkisini bizim için okunaklı kılar diyebiliriz.

Tectonics hold an important place for Kahn, who says “You say to a brick, ‘What do you want, brick?’ And brick says to you, ‘I like an arch.’” For Kahn, who says “Architecture starts with making a room,” it is “the room” that is the primal architectural element that collects the main spatial properties on itself. Finally, Kahn, who says “Order is all inclusive and self-evident”, says “The will of existence is psyche”, says “The will of existence is the soul.” and this way, the relation between its approach in basic and Jung becomes legible.

Aldo Rossi, Eskizler, kara kalem

EAldo Rossi, Sketches, pencil drawing

Diğer yandan daha önce belirttiğimiz üzere “Mimarlık arketiplerdir.”diyen Rossi, Şehrin Mimarisi adlı kitabında “Kimse şehrin yaşayışını incelemeden mimarlık yapamaz.” diyerek kendi yaklaşımında kentle kurduğu ilişkiyi ortaya koyar. Kitabı için “zaman üstü bir tipolojinin değişmez kurallarını arıyordum.” diyen Rossi için mimarlık “kalıcılık” ve “bellek” üzerine kuruludur denilebilir. Fakat Rossi’ye göre tip, prototip gibi yalnızca tek bir biçimle özdeşleştirilemez, tip o biçimi oluşturan öğe fikri, “mimarlık düşüncesinin kendisi”dir. Ona göre modernist mimarlıkk tipolojiyle bu düşünceyi terk ederek işlevi ön plana çıkarmıştır. Bu şekilde Rossi, modern mimarlığı, mimarlığı işleve indirgemekle eleştirir ve antitez olarak kentte işlevini yitirmesine rağmen var olmaya devam eden ve şehrin kollektif artifaktı haline gelen yapıları göstermektedir.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

On the other hand, Rossi, who says “Architecture is the archetypes”, reveals the relationship he established with the city in his own approach by saying “Nobody can do architecture without examining the city’s life” in his book named Architecture of the City. It can be said that architecture is based on “permanence” and “memory” for Rossi, who said “I was looking for the immutable rules of a timeless typology.” However, according to Rossi, type cannot be identified with only one form, such as a prototype, the idea of the element that constitutes that type is “the idea of architecture itself”. According to him, modernist architecture has abandoned this idea with its typology and brought the function to the fore. Thus, Rossi criticizes modern architecture for reducing architecture to function and, as antithesis, it shows the structures that continue to exist and become the collective artifact of the city despite the loss of its function in the city.

Archetypes and Timelessness in Architecture

Aldo Rossi, San Cataldo Mezarlığı Çizimi

Aldo Rossi, A Drawing of San Cataldo Cemetery

Süreç

Process

Rossi ve Kahn’ın birer yapısını seçmek noktasına geldiğimizde ise önümüzde onlarca seçenek bulunmaktadır. Araştırma sürecinin başında Trenton Hamamı ve San Cataldo Mezarlığı üzerine bir inceleme yapılmıştır. Kahn’ın Trenton Hamamı adeta mimarlığın temel taşlarına basarak ilerleyen üç elementten meydana gelmektedir: duvar, çatı ve oda. Bu üç elementin tektonik okunaklılığı gözardı edilemez şekilde apaçıktır. Bu “oda” elementinin gridal dağılımını birleştiren duvarlar ve onların üzerine gelen piramidal çatılarla oluşan yapının girişteki kot farkından oluşan merdivenleri ile mekan tamamlanmış bir hal alır. Dört bir yandaki çatıların kenarlarının da bu mekan üzerinde birleşmesi ile atrium tamamlanmış olur. Diğer alışılageldik elementlerin varlığının yanında Kahn bu yapıda “oda” elementinin önemini vurgulamaktadır. Öte yandan Rossi’nin San Cataldo Mezarlığı’ndaki kurgu oldukça farklıdır. Rossi bu işinde aslında bir alegori üretir ve bunu projenin simetri merkezi üzerinde lineer bir şekilde kurgular. Dolayısıyla girişten içeri adımınızı attığınız anda Rossi’nin kurduğu lineer hikayenin içinde bulursunuz kendinizi ve hikaye bu aks üzerinde ilerler. Rossi bu işinde mimarlığında hikaye ve anlamın önemine dikkat çekmektedir.

When it's time to choose a structure of Rossi and Kahn, we have dozens of options. At the beginning of the research process, an investigation was carried out on the Trenton Bath and the San Cataldo Cemetery. Kahn's Trenton Bath consists of three elements that progress by pressing the foundation stones of the architecture: wall, roof and room. The tectonic legibility of these three elements is obviously undeniable. The void,which is formed by the walls and the pyramidal roofs overlapping the gridal distribution of this “room” element, becomes complete with the staircases, owing to the elevation difference, at the entrance of the building. Atrium is completed by joining the edges of the roofs on all sides over this space. In addition to the presence of other conventional elements, Kahn emphasizes the importance of the "room" element in this structure. On the other hand, Rossi's construct at San Cataldo Cemetery is quite different. Rossi actually produces an allegory in this work, and constructs it linearly on the symmetry center of the project. So as soon as you step into the building from the entrance, you find yourself in the linear story founded by Rossi and the story proceeds on this axis. In this work,

Sürecin devamında başka bir çalışma olarak Rossi ve Kahn’dan daha önce bahsettiğimiz yaklaşımları temsil eden yapılar seçilerek plan ve kesit bazında bir incelemeye gidilmiştir. Bu incelemede Kahn’ın Kimbell Sanat Müzesi, Philips Exeter Kütüphanesi ve Yale Britanya Sanatı Merkezi incelenirken, Rossi’nin Dünya Tiyatrosu, Fagnano Olona İlkokulu ve Bonnefanten Müzesi ele alınmıştır. Bu yapıların plan ve kesitleri aynı düzlemde incelenerek farkları ve benzerlikleri üzerinden çıkarımlar yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda Kahn’ın beton sikloid tonozlar ve onları yükselten kolonlarla oluşturduğu birimlerden kurduğu Kimbell Sanat Müzesi, mekansal gücünü gün ışığı ve aydınlatma elemanlarının paralel çalışması ve Kahn’ın “hizmet eden” mekan adını verdiği altyapısal elementlerin bu birimlerin arasında mekanla beraber uzanışından almaktadır. Philips Exeter Kütüphanesi’nde ise Ahmet Eyüce’nin de bahsettiği dokuz kare planına uygun bir düzende kurulmuş ve orta galerisinin varlığı sayesinde tüm mekanların karşılıklı görsel iletişimine izin veren bir yapı ortaya koymaktadır. Yale Britanya Sanatı Merkezi’nde ise Kahn yine yapının altyapısal elementleri ile beraber çalışan bir üst örtü ve temel “oda” niteliğinde kare birimlerin yan yana ve üstte gelmesi ile oluştururken, bu birimleri eksilterek de mekanın ana galerilerini ortaya koymuştur. Rossi ise Venedik Bienali için yaptığı yüzer bir tiyatro yapısı olan Dünya Tiyatrosu’nda yerleşik tanımları bir kenara bırakıp, içeriden dışarı, dışarıdan içeriye bakmamızı öneriyor, kentin kolektif hafızasını yapının bir elementi haline getirmektedir. Eski bir fabrika yapısı üzerine tasarlanan Fagnano Olona İlkokulu’nda ise Rossi “küçük bir şehir” alegorisi kuruyor ve amfitiyatrosu, meydanı ve bu meydanın ortasında yükselen silindirik kütüphanesiyle bu alegoriyi ortaya koymaktadır. Bonnefanten Müzesi’nde ise Rossi, San Cataldo Mezarlığı’ndakine benzer bir tutumla lineer bir kurgu içinde bir hikaye kurmakta ve yapının girişinden itibaren kullanıcıyı bu hikayeyi deneyimlemeye davet etmektedir.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Rossi draws attention to the importance of story and meaning in his architecture. Later in the process, as another study, structures representing the approaches, we mentioned earlier, from Rossi and Kahn were selected and a analysis was made on the basis of plan and section. In this analysis, while Kahn's Kimbell Art Museum, Philips Exeter Library and Yale British Art Center were examined, Rossi’s World Theater, Fagnano Olona Primary School and Bonnefanten Museum were discussed. The plans and sections of these structures were examined on the same plane and inferences were made over their differences and similarities. As a result of this study, we learned that the Kimbell Art Museum, established by Kahn's units formed by concrete cycloid vaults and columns that raise them, takes its spatial power from the parallel work of daylight and lighting elements and the extension of the infrastructure elements named by Kahn as the "serving" space among these units. In the Philips Exeter Library, it has been established in a layout suitable to the nine-square grid plan mentioned by Ahmet Eyüce, and thanks to the presence of the middle gallery, it displays a structure that allows mutual visual communication of all spaces. In Yale Center for British Art, while Kahn again formed a top cover and square units, as essential "room", working together with the infrastructure elements of the building, and by subtracting these units, created the main galleries of the space. Rossi, on the other hand, in the World Theater, a floating theater structure for the Venice Biennial, proposes that we should set aside built-in definitions and look inside to out, outside to inside, and make the city's collective memory an element of the building. In Fagnano Olona Primary School, which is designed on an old factory structure, Rossi establishes an "small city" allegory and reveals this allegory with its amphitheater, square and its cylindrical library rising in the middle of this square. In the Bonnefanten Museum, Rossi creates a story in a linear fiction with an attitude similar to the San Cataldo Cemetery and invites the user to experience this story from the entrance of the building.

Archetypes and Timelessness in Architecture

Louis I. Kahn'ın Trenton Hamamı Çizimleri Drawings of Louis I. Kahn's Trenton Bath

Seçim

Choice

Tüm bu çalışmalar sonucunda böyle bir paralel okuma için seçilecek yapıların ölçek ve fonksiyon bazında benzer yapılar olmaları dengeli bir karşılaştırma kurmak açısından kritik bir nokta olarak görülmektedir. Bu çalışmalar ışığında benzer bir simetriye sahip olan ve bu simetri aksı üzerinde kurgulanmış olan, ayrıca benzer kare bazlı planometriye sahip iki yapı olan Rossi’nin Bonnefanten Müzesi ve Kahn’ın Yale Britanya Sanatı Merkezi bu karşılaştırma için uygun görülmüştür. Bu nedenlerden ayrı olarak Rossi’nin müze yapısı, sergilenecek eserler arasında hiyerarşi yaratmak pahasına, belli bir hikayeyi, bir kurguyu anlatmaya çalışmaktayken, diğer tarafta Kahn, “oda” benzeri birimlerle kurduğu yapısında olabildiğince homojen bir sergi mekanı yaratmaya, adeta sanat eserleri için “boş bir kanvas” oluşturmaya çalışmaktadır. Bu veriler iki mimarın yaklaşım farkını ortaya koyarak, söz konusu karşılaştırmayı zenginleştirebilecek potansiyele sahip başka bir seçim parametresini göstermektedir.

As a result of all these studies, the projects to be selected for such a parallel reading should be similar porjects in terms of scale and function to establish a balanced comparison. In the light of these studies, Rossi's Bonnefanten Museum and Kahn's Yale British Art Center, which have a similar symmetry and are constructed on this symmetry axis, and also have similar square-based planometry, were found suitable for this comparison. Apart from these reasons, Rossi's museum structure tries to tell a particular story, a fiction at the expense of creating a hierarchy among the works to be exhibited, while Kahn, on the other hand, creates a homogeneous exhibition space in his structure that he has set up with "room-like" units, and is trying to create almost an "empty canvas" for art works. These aspect reveal the difference in the approach of the two architects and show another selection parameter with the potential to enrich the comparison.

Aldo Rossi'nin San Cataldo Mezarlığı Çizimleri Aldo Rossi's Drawings of San Cataldo Cemetery

Uygulama

Practice

Yapılan okumanın kriterlerini belirlermek noktasında ise her iki mimarın da konusu olan “zamansızlık” ve “kalıcılık” kavramları ile Carl Jung ve Noam Chomsky’nin ortaya koydukları “derin yapı” ve “evrensel gramer” kavramları göz önünde bulundurulmuştur. Bu doğrultuda okumanın ilk belirlenen filtresi imgeler olmuştur. Buna göre her iki mimarın işlerindeki sembolik veriler görünür hale getirilmelidir. Bir diğer önemli kriter ise bu yapıların ışıkla ilişkisidir. Işığın mekan kurgulayan özelliği, insanoğlunun tüm tarihsel süreci boyunca mimari olarak kullandığı bir element olmasını sağlamıştır. Mekanın kurgulanması noktasında bir diğer önemli element, şüphesiz ki, boşluktur. Böyle bir okumada mekanların boşlukla ilişkisinin incelenmesi kesin anlamda gereklidir. Arketipal öğelerin belirgin benzerliklerinden biri ise temel geometrik şekil ve formlarla kurdukları ilişkilerdir. Dolayısıyla bu yapıların şekil, form ve simetri bazında geometrik bir okumasının yapılması da yerinde olacaktır.

In terms of determining the criteria of reading, the concepts of "timelessness" and "permanence", which are the subject of both architects, and the concepts of "deep structure" and "universal grammar" by Carl Jung and Noam Chomsky were taken into consideration. Accordingly, the first filter determined for reading was the images. Symbolic aspect in the works of both architects should be made visible. Another important criterion is the relationship of these structures with light. The space-creating feature of light has made it an element that human beings use architecturally throughout its historical process. Another important element is, of course, empty space. In such a reading, it is absolutely necessary to examine the relation of voids with space. One of the obvious similarities of archetypal elements is their relationship with primal geometric shapes and forms. Therefore, it will be appropriate to make a geometric reading of these structures on the basis of shape, form and symmetry.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

Bonnefanten MĂźzesi / Bonnefanten Museum Aldo Rossi

Yale Center for British Art / Yale Britanya Sanat覺 Merkezi Louis I. Kahn

Mimarl覺kta Arketipler ve Zamans覺zl覺k

Archetypes and Timelessness in Architecture

Bonnefanten Müzesi ile Rossi'nin diğer yapıları arasındaki bağlantılar Connections between Bonnefanten Museum and the other works of Rossi

Yale Britanya Sanatı Müzesi ile Kahn'nın diğer yapıları arasındaki bağlantılar Connections between Yale Center for British Art and the other works of Kahn

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

Aldo Rossi'nin Bonnefanten Müzesi'nin Maastricht şehir dokusu içindeki yeri Aldo Rossi's Bonnefanten Museum in Maastricht city fabric

Bonnefanten Müzesi

Bonnefanten Museum

Hollanda’nın Maastricht şehrinde Maas Nehri'nin kenarına yerleşmiş olan Bonnefanten Müzesi, kentsel dönüşümüyle bilinen bölgesinde Seramik Caddesi üzerinde eski bir endüstri bölgesinde bulunmaktadır. Yapı, bölgenin önemli yapılarından Wiebengahal’le beraber ön bölgelerinde bir meydan oluşturmaktadır. Üç farklı koldan meydana gelen yapıya üç kolun birleştiği bir holden girilmektedir. girişten itibaren bizi karşılayan ve lineer bir hat üzerine yerleşen ana mekanlar belli bir alegori kurmaktadır. Hattın sonunda bizi derin pencere boşlukları ve merkezi tepe ışıklığıyla loş bir kubbe karşılar.

Bonnefanten Museum, located on the edge of the Maas River in Maastricht city of the Netherlands, is located in an old industrial area on Avenue Ceramique in the region known for its urban transformation. The building, together with Wiebengahal, creates a square in the front of the itself. The structure, which consists of three different branches, is entered from a hall where three branches meet. The main places that welcome us from the entrance and settle on a linear line establish a certain allegory. At the end of the line, a dim dome welcomes us with deep window openings and central skylight.

Louis I. Kahn'ın Yale Britanya Sanatı Müzesi'nin New Haven şehir dokusu içindeki yeri Louis I. Kahn's Yale Museum of British Art in New Haven city fabric

Yale Britanya Sanatı Merkezi

Yale Center for British Art

Amerika Birleşik Devletleri’nin Connecticut Eyaleti’nin New Haven Şehri’nde, şehir merkezinde bulunan yapı, şehrin tarihi dokusu içerisinde kendine bir yer bulmaktadır. Chapel Caddesi üzerinde bulunan yapı Kahn’ın eserlerinden olan yale sanat galerisine komşuluk etmektedir. Sokak kotundan düz ayak girdiğimiz yapıda ilk olarak daha düşeyde genişleyen giriş holüyle karşılaşırız. Bu holün devamında yapının üç asansör ve silindirik merdiveninin oluşturduğu çekirdeğin içinden geçerek yapıdaki sahneye ait fuayeye ulaşabiliriz, ya da çekirdeği kullanarak bir diğer galeriye ulaşabiliriz.

Located in the city center of New Haven City, Connecticut State of the United States, the building finds itself a place in the historical texture of the city. The building, is on Chapel Street, is adjacent to the Yale Art Gallery, one of Kahn's works. In the building where we enter from the street level, we first encounter the entrance hall that expands more vertically. Following this hall, we can reach the foyer of the stage in the building by passing through the core formed by the three elevators and cylindrical stairs of the building, or we can reach another gallery using the core.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

Boşluk Okuması / Reading of Empty Space

Bu kesitlerde boşluğun biçimlenişi, “algılanan” boşluk elementleri üzerinden kurgulanmaktadır. dolayısıyla mekandaki geometrik boşlukla farklılıklar gösterebilmektedir.

In these sections, the shaping of the void builds on the "perceived" void elements. it may differ from the geometric space in the space.

Yapıların ana boşluklarının kesitleri ve modelleri üzerinden üretilen bu serimde, yapıların boşlukla ilişkisini algılamak bazında farklı bir bakış ortayakoyulmaktadır.

In this series, which is produced over the cross sections and models of the main cavities of the buildings, a different view is presented on the basis of perceiving the relation of the structures with the space.x

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

Geometrik Okuması / Reading of Geometry

Çalışmanın bu bölümünde Rossi'nin ve Kahn'ın yapılarını oluşturan geometrik biçimler çözümlenmiştir. Bu şekil ve formların temel geometrik şekil ve formlarla ilişkisi ve bir araya geliş biçimleri bu bölümün odak noktasıdır. Bu bağlamda solda da görülen farklı cephe elementlerinin geometrik tabanı ve bir araya geliş biçimleri gözlenmiştir. In this part of the study, geometric shapes that form the structures of Rossi and Kahn are analyzed. The relationship of these shapes and forms with basic geometric shapes and forms and how they come together is the focus of this section. In this context, the geometrical base and the ways of coming together of the different facade elements seen on the left were observed.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

Işık Okuması / Reading of Light

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

İmgesel Okuma / Reading of Imagery

Çalışmanın bu bölümünde ise Rossi'nin ve Kahn'ın yapısındaki imgesel ögeler tespit edilmiştir. En altta, iki yapının ana mekanlarına dair yapılan görselleştirme, yapıların ana imgesel elementlerini barındırmaktadır. Bu iki görselde yapıların kesitleri belli noktalarda deforme edilerek, yer yer görünüş, plan ya da tavana dair imgeleri üzerine toplamaktadır.

In this part of the study, the imaginary elements in the structure of Rossi and Kahn were identified. At the bottom, the visualization of the main spaces of the two structures contains the main imaginary elements of the structures. In these two images, the sections of the buildings are deformed at certain points and gather images on the view, plan or ceiling in places.

Diğer görseller ise yapıların karakteristik olarak öne çıkan farklı parçalarının ele alındığı, önceki bahsedilen işin başka bir ölçekteki tekrarıdır. Bu noktada seçilen Bonnefanten Müzesi'nde giriş ve orta hol olurken, Yale Britanya Sanatı Merkezi'nde yapıyı oluşturan temel birim ile silindirik merdiven olmuştur.

Other visuals are the repetition of the aforementioned work on another scale, in which different parts of the buildings are featured. At this point, while the entrance and middle hall were the Bonnefanten Museum, the main unit forming the structure was the cylindrical staircase in the Yale Center for British Art.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture

Aldo Rossi'nin bir eskizi A sketch of Aldo Rossi

Sonuç

Result

Arketipler adına ipuçları bulmak adına, Rossi ve Kahn’ın mimari üretimleri üzerinden yaptığımız bu okuma çalışmasının sonucunda, hem bu iki mimarın üretim şekli hem de onların arketiplere bakışı noktasında çeşitli çıkarımlara ulaşılmaktadır.

As a result of this reading study that we conducted on the architectural productions of Rossi and Kahn in order to find clues in the name of archetypes, various conclusions are reached both in terms of the productions of these two architects and their views of archetypes.

Yapılan ışık okuması sürecinde Rossi’nin hem bu yapısında hem de diğer yapılarında sık sık merkezi noktasal ışığı sık sık kullandığını ve bu ışığın dramatik etkisi sayesinde mekanda, öznenin amaçlanmış belli bir duyguya yönlendirildiği söylenebilir. Bu yönlendirme, daha önce de üzerinde durduğumuz gibi mekanı belli bir hikaye üzerinden kuran Rossi’nin alegorisinde bir amaca hizmet eder. Öte yandan Kahn, ışığı mekanda olabildiğince homojen bir şekilde dağıtarak, mekanın kendi gerçekliğiyle özneyi yüzleştirir. Böylece yapının varlığının meydana getirdiği bir olasılıklar bulutu içerisinde özne, yapıyla kuracağı ilişkinin düzlemini öznel olarak kendi yaratır. Kahn, bir mimar olarak, özneyle mekanı bir araya getirip, kendisini geri çekmektedir.

In the light reading process, it can be said that Rossi frequently uses central point light in both this structure and other structures, and thanks to the dramatic effect of this light, the subject is directed towards a certain emotion in the space. This orientation serves a purpose in the allegory of Rossi, who established the space based on a certain story, as we will emphasize before. Kahn, on the other hand, by distributing the light as homogeneously as possible in the space, to confront the subject with the reality of the space itself. This subject subjectively creates the plane of the relations he will establish with the structure. As an architect, Kahn brings the subject and the space together and pulls himself back.

Boşluk üzerine yapılan okumada ise benzer çıkarımlar mevcuttur. Rossi’nin yapısında ana mekanları oluşturan boşluklar birbirini takip eden bir

There are similar conclusions in reading on the emptry spaces. The volumes forming the main spaces in Rossi's structure are the elements of a

dizgenin elemanlarıdır. Dolayısıyla bu boşluklar birbirlerine çok net bir biçimde bağlanmaktadır. Bu bağlanma durumu, Rossi’nin kurgusunun akışının devamlılığı için elzemdir. Dolayısıyla bir başka eseri olan San Cataldo Mezarlığı’nın ana bileşenleri arasında da buna benzer bir bağlantıya ve bu bağlantılar üzerinden gerçekleşen akışa rastlamak mümkündür. Diğer tarafta ise Kahn’ın yapısında ana boşluklar birbirinde ayrı çalışır. İki ana boşluk arasında kalan çekirdek sayesinde bir boşluktan diğerine geçiş mümkün olsa da bu hareketin düşeyde olması ve çekirdeğin bir mekandan diğerine doğrudan bir bağlantı sağlamaması dolayısıyla iki mekan arasındaki bağlantı zayıflar.

string that follows each other. Therefore, these volumes are very clearly connected to each other. This attachment is essential for the continuity of Rossi's construct. Therefore, it is possible to find a similar connection between the main components of the San Cataldo Cemetery, another work of Rossi, and the flow through these connections. On the other hand, the main volumes in Kahn's structure work separately. Although it is possible to move from one space to another thanks to the core between the two main spaces, the connection between the two spaces is weakened because this movement is vertical and the core does not provide a direct connection from one space to another.

Yapıları geometrik anlamda ele aldığımızda ise Rossi ve Kahn bazı benzerlikleri göz önüne gelmeye başlamaktadır. İki mimarın da yapılarında temel şekil ve formları doğrudan kullanımı dikkat çekicidir. Bu temel şekiller yapıların plan ve kesitlerinde görülebildiği gibi detaylarda da karşılaşılabilmektedir. Bir başka benzerlik iki yapının da dokuz kare düzenine sahip iki karenin kesişimi üzerinden planlarını kurgulamış olmalarıdır. Okumanın cephe elemanlarını ele alan bölümünde Rossi’nin farklı pencere tiplerini yapının farklı yerlerinde ancak aynı düzende kullanmakta olduğu görülmektedir. Diğer tarafta Kahn ise tek bir cephe modülünü oransal olarak idealize edip, bu modülün 3x3, 3x4 , 4x4 bölünmüş varyasyonları üzerinden farklı kullanımlara uygun düzenlemeler yapabileceği bir sistem kurar. Genel olarak Rossi’nin yapısı farklı geometrik biçimlerle özdeşleşen segmentlerin bir araya gelmesinden oluşur. Bu segmentlerin kendi içinde biçimsel olarak güçlü bir ilişkisi olsa da bir diğer segmentle ilişkisi zayıftır. Öte yandan Kahn’ın yapısında ise biçimsel bir bütünsellik söz konusudur. Daha evvel belirttiğimiz cephe modülünün 6x10 oranları, planındaki kare modüllerin oluşturduğu oranlarla aynıdır. Yapının High Caddesi’ne bakan cephesindeki pencerelerin genişliği işe galerideki silindirik merdivenin izlerini tutmaktadır. Bu detaylardan da görülebileceği üzere Kahn’ın yapısında biçimsel bütünsellik önem arz etmektedir. Diğer tüm geometrik biçimlerin türetilebildiği temel biçimlerin

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

When we consider the structures in a geometrical sense, Rossi and Kahn begin to show some similarities. It is noteworthy that both architects use primal shapes and forms directly in their structures. These basic shapes can be seen in the plans and sections of the buildings as well as in details. Another similarity is that both structures have constructed their plans through the intersection of two squares with a nine-square layout. In the part of reading where the facade elements are analyzed, it is seen that Rossi uses different window types in different parts of the building, but in the same order. On the other hand, Kahn establishes a system that can idealize a single facade module proportionally and make arrangements for different uses over 3x3, 3x4, 4x4 split variations of this module. In general, Rossi's structure consists of combining segments that are identified with different geometric forms. Although these segments have a formally strong relationship in themselves, their relation with another segment is weak. On the other hand, there is a holistic unity in Kahn's structure. The 6x10 ratios of the facade module we mentioned earlier has the same ratios as the plan formed by square modules. The width of the windows on the facade of the building facing High Street keeps the traces of the cylindrical staircase in the gallery. As can be seen from these details, holistic integrity is important in Kahn's structure. The representation of the primal forms in the real world, from which all other

Archetypes and Timelessness in Architecture

Louis I. Kahn'ın "Oda" üzerine manifest eskizi ve yazısı Louis I. Kahn's manifest drawing and writing on "The Room"

reel dünyadaki temsilleri, diğer tüm arketipal ögeler gibi aslında temsili mümkün olmayan ideasını yansıtmaktadır. Dolayısıyla bahsi geçen yapılarda kullanılan geometrik elementlerin aynı zamanda imgesel bir yönüde bulunmaktadır.

geometric forms can be derived, reflects the ideas that are not actually representable, like all other archetypal elements. Therefore, the geometric elements used in the mentioned structures also have an imaginary aspect.

Yapılan imgesel okuma sonucunda ise iki mimarın arketiplere dair çabaları çok daha okunaklı hale gelmektedir. Rossi’nin yapısında farklı imgeler sözü edilen hikayenin kurulmasını sağlayan elementlerdir. Rossi bu hikayenin kelimeleri haline getirdiği yapı elementlerini arketipal biçimler içerisinden üretir. Bu elementleri bir anlamda soyutlar ve objeleştirir. Bu şekilde her bir element kendisini, biçimsel varoluşunu anlatan birer imge haline gelmeye başlar. Arketiplere referans veren bu biçimlerin bu şekilde objeleşmesi ve biçimsel varoluşunu dışavuran birer imge haline gelmesi

As a result of the imaginative reading, the efforts of the two architects on archetypes become much more readable. Different images in the structure of Rossi are the elements that ensure the establishment of the story mentioned. Rossi produces the structural elements he made into the words of this story from archetypal forms. It abstracts and objectifies these elements in a sense. In this way, each element begins to become an image that describes itself and its formal existence. The fact that these forms, which refer to archetypes, become objectified in this way and become an

durumu, temsil edilemez olan arketipleri yansıtan rezonanslar oluşturur. Kahn’ın yapısındaysa imgeler doğrudan yapının tektoniğinden doğmaktadır. İmgeler, arketipal biçimlerden değil, yapının kendine has dilinden doğmakta, kendi gramerini yaratmaktadır. Dolayısıyla Kahn arketipi kendi yapısının içinde aramaktadır.

image expressing their formal existence creates resonances that reflect the archetypes that cannot be represented. In Kahn's structure, images arise directly from the tectonics of the structure. The images are born not from archetypal forms, but from the unique language of the building, creating their own grammar. Therefore, Kahn searches the archetype in its own structure.

Tüm bu çalışmaların sonucunda Rossi ve Kahn’ın bakış açıları ve arketiplerle kurdukları ilişkiye dair benzerlikler ve farklılıklar ortaya çıkmaktadır. İki mimar da “zamansız bir tipolojinin değişmez kurallarına” paralel bir yaklaşım aramaktadır. Rossi bunu kendini tüm tarihsel doğrultudan soyutlanmış bir biçimde ama ona paralel bir düzlemde kurmakta, diğer tarafta Kahn “her zamanın mimarlığını” aramaktadır. Bu iki mimar arasında, bu konu dahilinde, en kritir fark Rossi’nin anlamı önceleyen hikayeye yönelik kurgusuyla Kahn’ın tektoniği önceleyen geri çekilen tavrı arasındadır. Bu fark ve bu çalışma iki mimarın benzer düşünceleri farklı noktalarda önemseyerek ne kadar farklı üretimler yapabileceklerini ortaya koymaktadır.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

As a result of all these studies, the similarities and differences between Rossi and Kahn's perspectives and archetypes appear. Both architects are looking for a parallel approach to the "immutable rules of a timeless typology". Rossi establishes this in a way that is isolated from all historical aspects, but on a plane parallel to him, on the other hand Kahn searches for “architecture of all times”. Between these two architects, the most critical difference between this issue is Rossi's construct of the story prior to its meaning, and Kahn's retreat that prioritizes tectonics. This difference and this study reveals how different productions the two architects can produce by paying attention to similar thoughts at different points.

Archetypes and Timelessness in Architecture

Boşluk Maketinin Fotoğrafları

The Photographes of the Empty Space Model

Kaynakça / References Bilgin, İ. (2002) "Aldo Rossi'de Akıl ve Hafıza" https://v3.arkitera.com/diyalog.php?action=displaySession&ID=62&aID=643 Erişim Tarihi: 29 Ocak 2020.

Köseoğlu, E. (2017) "Louis I. Kahn Yapılarının Biçim Dili" Mimarlık Dergisi, 53/394. Sf 62-66, Ankara. Vallhonrat, C. (1988) "Tectonics Considered. Between the Presence and the Absence of Artifice" Perspecta, Vol. 24 (1988), pp. 123-135. MIT Press.

Semper, G. (1851). “The Four Elements of Architecture and Other Writings” (Mallgrave H. F., Herrmann W., Trans.), pp. 74,101-129, Cambridge University Press.

Shih, C., Liou, F. (2010) "Louis Kahn's Tectonic Poetics: The University of Pennsylvania Medical Research Laboratories and the Salk Institute for Biological Studies" Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 9:2, 283-290, DOI: 10.3130/jaabe.9.283

Rossi, A. (1966) "The Architecture of the City" (Ghirardo, D., Ockman, J. Trans.), MIT Press, 1984, New York, NY. Deniz, Ö. (1999) "On Archetypal Monumentality" Master Thesis, M.E.T.U. The Graduate School of Natural and Applied Sciences

Jung, C. (1976) "Dört Arketip" (Yılmazer, Z. A., Trans.), Metis Yayınları, Mayıs 2019, İstanbul.

Has, D. (2009) "Mimarlık Düşüncesinin Gelişimi ve Mimarlık Söylemleri: Özneler Üzerinden Bir Değerlendirme" Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü.

Cevizci, A. (2014) "Platon" Fikir Mimarları Dizisi, 30, Say Yayınları, 2014, İstanbul. Kehagias, N. (2010) "Formal Analysis: Louis Kahn's Yale Center for British Art" Yale University, New Haven, CT.

Eyüce, A. (1994) "Mimarlıkta Kare" Arredamento Mimarlık Dergisi, 1994/4, Sf. 116-123. Emden, C. (2018) Yale Britanya Sanatı Merkezi'nin Fotoğrafı. https://divisare.com/ projects/399596-louis-kahn-cemal-emdenyale-center-for-british-art Erişim Tarihi: 29 Ocak 2020.

Mimarlıkta Arketipler ve Zamansızlık

Archetypes and Timelessness in Architecture