Barka ekonomia spoleczna w praktyce by Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka

BARKA

Ekonomia Społeczna w Praktyce 1989 - 2008

Pod redakcją Barbary Sadowskiej

Poznań 2008

Publikacja dofinansowana z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach IW Equal Projekt okładki i skład: Katarzyna Jankowska Korekta: Grażyna Leśniak

© Copyright by Barbara Sadowska © Copyright by Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, Poznań 2008 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.) wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy

ISBN 978 - 83 - 927016 - 0 - 6 Wydawca: Fundacja Pomocy Wzajemnej BARKA ul. Św. Wincentego 6/9 61-003 Poznań tel. 061 872 02 86 www. barka.org.pl

Druk i oprawa: Moś & Łuczak Zakład Poligraficzny Moś & Łuczak 61-065 Poznań, Piwna 1

Spis treści:

Od Redakcji

Wprowadzenie

Część I Programy integracji społecznej i zawodowej w latach 1989 – 2004 Rozdział I Wspólnoty i ich działania

Rozdział II Programy edukacyjne

Rozdział III Grupy samokształceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoła Animacji Socjalnej

Rozdział IV Programy dostępnego budownictwa

Rozdział V Obywatelska batalia o ustawy nowej generacji i aktywną politykę społeczną 100

Część II Program PRR Ekonomia Społeczna w Praktyce - programy reintegracji społeczno-zawodowej w latach 2005 – 2007 Rozdział I Co to jest Equal/EFS/Partnerstwa

111

Rozdział II Partnerstwo Lokalne Śródka –Zawady

130

Rozdział III Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

144

Rozdział IV Partnerstwo Lokalne – Darzybór

165

Rozdział V Partnerstwo Lokalne w gminie Kwilcz (gmina wiejska)

184

Rozdział VI Partnerstwo Lokalne w gminie Lwówek (gmina miejsko-wiejska) 194

Rozdział VII Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

205

Rozdział VIII Equal – wartość dodana. “Centra Integracji Migrantów Zarobkowych w Londynie i Dublinie” (EuroMi). Współpraca centrów z instytucjami powołanymi w ramach Partnerstwa „Ekonomia Społeczna w Praktyce” w Polsce

228

Rozdział IX Perspektywy rozwoju przedsiębiorczości społecznej. Rekomendacje

239

Rozdział X Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Społeczna w Praktyce” (II etap) w ramach Programu Operacyjnego IW EQUAL dla Polski na lata 2004 – 2006 256 Zakończenie

390

Od Redakcji: Niniejsza publikacja jest podsumowaniem blisko 20 - letnich doĞwiadczeĔ w obszarze ekonomii spoáecznej, zgromadzonych w latach 1989 – 2004 przez FundacjĊ „Barka”, wspólnoty i przedsiĊbiorstwa spoáeczne, stowarzyszenia samopomocowe, stowarzyszenia usáugowe, centra integracji spoáecznej, a nastĊpnie - w latach 2005 do 2007 w projekcie Equal, realizowanym w Partnerstwie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. W projekcie Equal nowe doĞwiadczenia dotyczyáy edukacji liderów lokalnych w obszarze ekonomii spoáecznej, powoáywania spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych, funkcjonowania centrów ekonomii spoáecznej, partnerstw lokalnych i nowych stowarzyszeĔ, animujących aktywnoĞü w Ğrodowiskach lokalnych. Patrząc na opisane dziaáania, naleĪy zdawaü sobie sprawĊ, Īe testowane w róĪnych Ğrodowiskach programy przyniosáy efekty w róĪnym stopniu zaawansowania. Tam, gdzie „Barka” dziaáaáa od wielu lat ( gmina Lwówek czy Kwilcz), osiągniĊto duĪo wiĊksze zmiany spoáeczne niĪ w obszarach, na których dziaáania podjĊte zostaáy 2 lub 3 lata temu, co potwierdza opiniĊ, Īe powaĪne zmiany spoáeczne wymagają dáuĪszego okresu oddziaáywaĔ. Realizowane programy byáy wielokrotnie ewaluowane i badane. Najbardziej prestiĪowymi nagrodami, otrzymanymi za prowadzone dziaáania, byáa I nagroda Globalnej Sieci Rozwoju GDN, otrzymana w styczniu 2007 roku w Pekinie oraz nagroda Grand Prix w konkursie „Pro Publico Bono”, otrzymana – w listopadzie 2007 roku - za caáoksztaát dziaáaĔ. Do publikacji doáączony jest profesjonalny film pt. „Skrawek trzeĨwego nieba” (30 min.CD), zrealizowany ze Ğrodków Equala, który ilustruje opisane w publikacji dziaáania. Niniejszą puiblikacjĊ kierujemy do badaczy i Ğrodowisk akademickich, do administracji rządowej i samorządowej, do parlamentarzystów i przedsiĊbiorców, do wszystkich, którym leĪy na sercu rozwój Polski i przeciwdziaáanie wykluczeniu spoáecznemu jej obywateli.

Zastanawiając siĊ nad wstĊpem do tej publikacji, zespóá redakcyjny zdecydowaá, Īe dobrym wprowadzeniem w dziaáania Partnerstwa bĊdzie raport z wizyty studyjnej w strukturach i programach, zbudowanych w ramach Partnerstwa „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, odbytej przez przedstawicieli samorządu dzielnicy Londynu Hammersmith i Fulham. John Downie, koordynator ds. mieszkalnictwa, w swoim sprawozdaniu uĪywa nazwy „System Barki”. Jest to zrozumiaáe ze wzglĊdu na fakt, Īe w ostatniej fazie realizacji projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”,

Partnerzy podjĊli decyzjĊ o przeksztaáceniu

Ogólnopolskiego Związku na rzecz Integracji Spoáecznej w Związek – „Sieü Wspóápracy Barka”, przyjmując , Īe organizacje, które przystąpiáy do związku mają wspólną historiĊ, cele i standardy pracy, wypracowywane od 1989 roku przez FundacjĊ i Wspólnoty „Barka”.

Wprowadzenie John Downie Fundacja „Barka” - poczĆtki i wzrost Fundacja „Barka” byáa jedną z pierwszych organizacji, które weszáy w wolną przestrzeĔ spoáeczną w początkowym okresie transformacji i rozwinĊáy swoje dziaáania na skalĊ krajową i miedzynarodową. W celu dokonania postĊpu i uzyskania skutecznoĞci wáasnych wysiáków „Barka” musiaáa nie tylko rozwinąü potencjaá, ale takĪe wpáynąü na zmiany w systemie ustawodawczym. To oczywiste, Īe „Barka” inspiruje siĊ chrzeĞcijaĔskim etosem, choü mówi o sobie, Īe jest organizacją Ğwiecką. Etos ten táumaczony jest na jĊzyk wspóáczesny i opiera siĊ o wiarĊ w pomoc wzajemną. Jest on wolny od modelu chrzeĞcijaĔskiej "charity" z epoki wiktoriaĔskiej - wciąĪ tak powszechnej w Wielkiej Brytanii, której sednem jest postawa paliatywna, bĊdąca póáĞrodkiem, áagodząca objawy bez wyleczenia. Organizacje charytatywne w Wielkiej Brytanii oferują wiele moĪliwoĞci, które powszechnie odpowiadają na potrzeby i oczekiwania, ale nie wymagają zobowiązania do przemiany. To zachĊca, korzystających z usáug, do wyboru drogi po najmniejszej linii oporu. DziaáalnoĞü „Barki” w nowych warunkach - nieograniczona "starą tradycją" wpáynĊáa na jej sukces, który przekáada siĊ na tysiące osób, korzystających z systemu „Barki” w ciągu ostatnich 10-ciu lat. System ten umoĪliwia rozwój programów, w których nie liczy siĊ oczekiwanie na darmowy lunch, ale wkáad w powstanie i rozwój wzajemnych oddziaáywaĔ.

Filozofia dziaâania i metodologia Pomoc wzajemna zostaáa wbudowana w fundamenty postaw w Ğrodowiskach „Barki” i jest widoczna we wszystkich dziaáaniach. Powszechnym zjawiskiem jest to, Īe starsi staĪem

liderzy ("senior staff"), byli we wczeĞniejszym okresie osobami korzystającymi z usáug. Powszechnie potwierdza siĊ, Īe ci, którzy są spoáecznie wykluczeni, zazwyczaj tracą wiarĊ w swój wáasny potencjaá i tylko ci, którzy takĪe doĞwiadczyli takiego poczucia” bycia na zewnątrz", albo bycia alkoholikiem, mogą "wygraü" ich zaufanie i wiarĊ w siebie. Kolejną wartoĞcią dodaną jest fakt, Īe osoby korzystające z usáug oraz te, które korzystaáy z nich wczeĞniej, chcą takĪe aktywnie uczestniczyü w kierowaniu i zarządzaniu projektami i usáugami. To zwiĊkszyáo poziom aktywnoĞci w rewitalizacji spoáecznej wspólnoty i inicjatywach rozwoju w Ğrodowiskach lokalnych. Detoks (odtrucie), leczenie i rehabilitacja takĪe są oczywiste - dostĊp do zorganizowanego zakwaterowania nie jest moĪliwy dla osób pijących. Recydywizm (powrót do uĪywania alkoholu) byá postrzegany jako dáugotrwaáy problem, niepowodujący jednak bezpoĞredniego wykluczenia z usáug, choü trwanie w takiej postawie byáoby wykluczające. „Barka” wciąĪ powtarzaáa, Īe na Īadnym etapie nie miaáa poczucia, by jakikolwiek czáowiek byá poza moĪliwoĞcią pomocy. Byáa gotowa przyjąü ponownie kogoĞ, kto byá wczeĞniej wykluczony, ale najpierw on musiaá przygotowaü siĊ do podjĊcia wspóápracy. Niektóre historie sukcesu opisują osoby, które przeszáy przez 30 lub 40 detoksów zanim zdoáaáy utrzymaü abstynencjĊ przez dáuĪszy czas, odbudowaü swoje Īycie i wáaczyü siĊ w programy edukacyjno- przedsiĊbiorcze. NaleĪaáoby rozwaĪyü wpáyw tych czynników w innych krajach/systemach.”Barka” wdroĪyáa otwarty, róĪnorodny model na róĪnych poziomach reintegracji spoáecznej, począwszy od pracy z osobami mieszkającymi i naduĪywającymi alkoholu, po dáugotrwale bezrobotnych, Īyjących we wspólnotach lokalnych.Ten model zostaá powielony w blisko 100 Ğrodowiskach miejskich i wiejskich w caáej Polsce. Te etapy podróĪy w stronĊ wáączenia w lokalną spoáecznoĞü, są zlokalizowane w róĪnych Ğrodowiskach. Takie podejĞcie umoĪliwia zgromadzenie w jednym miejscu osób i rodzin startujących z róĪnych poziomów i wspiera integracjĊ tych, których dotknĊáy róĪne, skomplikowane problemy. „Barka” i media System „Barki” wydaje siĊ byü bardzo popularny w mediach, jak równieĪ jego dziaáanie, które stanowi alternatywĊ wobec dziaáaĔ administracji publicznej. Nie jest to

zaskakujące, zwaĪywszy fakt, Īe pieniądze UE, wydane przez „Sieü Wspólpracy Barka” w ramach programu Equal na projekty reintegracji spoáecznej, byáy porównywalne ze Ğrodkami, jakimi dysponują samorządy lokalne (zostaáo to powiedziane na spotkaniu z lokalnymi politykami i przedstawicielami spoáecznoĞci lokalnej). Wydaje siĊ, Īe europejskie pieniądze mogą mieü realny wpáyw na jakoĞü Īycia ubogich Polaków i przyszáoĞü ich dzieci.

Wnioski i rekomendacje Na podstawie rozpoznania realizowanych przez fundacjĊ projektów oraz rozmów, przeprowadzonych podczas wizyty studyjnej, naleĪy uznaü, Īe „Barka” okazaáa siĊ innowacyjną organizacją o bardzo dobrej reputacji, z dostĊpem do otwartych programów na rzecz wáączenia spoáecznego. Programy te są lepiej wyposaĪone i koordynowane niĪ wiele podobnych projektów w Wielkiej Brytanii. Nie wchodząc w dalszą szczegóáową analizĊ naleĪy stwierdziü, Īe jest to niewątpliwie organizacja, posiadająca odpowiednie kwalifikacje do wykonywania pracy na rzecz integracji i rozwoju grup zagroĪonych wykluczeniem. Liderzy programów „Barki” zaoferowali moĪliwoĞü efektywnego partnerstwa z samorządem dzielnicy Hammersmith i Fulham. Rekomendowane jest podpisanie umowy na szeĞciomiesiĊczny projekt pilotaĪowy "ponownego poáączenia" z krajem, przybyáych do Londynu, migrantów.

John Downie SamorzĆd dzielnicy Londynu Hammersmith i Fulham Londyn, 09. 05. 2007

Czċğý I Programy integracji spoâecznej i zawodowej w latach 1989 - 2004

Rozdziaâ I Wspólnoty i ich dziaâania Barbara Sadowska

1. Od oğrodka rehabilitacji do wspólnoty we Wâadysâawowie - rys historyczny, ksztaâtowanie siċ wspólnoty i zasady funkcjonowania

„Barka”

jest dzisiaj siecią organizacji, które mają wspólny rodowód, wspólne standardy

i realizują systemowe dziaáania na rzecz integracji spoáeczno-zawodowej w skali ponadregionalnej. Lata 2005-2007 byáy okresem rozwoju, realizowanych od 1989 roku, programów

integracyjno-

edukacyjno-przedsiĊbiorczych.

Przyczyniáy

siĊ

tego

wczeĞniejsze osobiste doĞwiadczenia liderów „Barki” i wielu zaangaĪowanych liderów lokalnych, system ustawodawczy, który czerpaá równieĪ z tych doĞwiadczeĔ oraz finansowanie ze Ğrodków Unii Europejskiej w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal. Zanim jednak rozpoczĊáa siĊ pierwsza dziaáalnoĞü we wsi Wáadysáawowo koáo Nowego TomyĞla, gdzie w 1989 roku powstaáa pierwsza „quasi spóádzielnia socjalna” nazywana początkowo Wspólnotą „Barki”, róĪne formy dziaáaĔ obywatelskich „üwiczone” byáy wczeĞniej w latach 1985 -1989 w Poznaniu w ramach klubów i samopomocowego stowarzyszenia. W 1985 roku Tomasz Sadowski, wczeĞniej pracujący jako psycholog w oĞrodku dla trudnej

Wspólnoty i ich dziaáania

máodzieĪy, wiĊzieniu i klinice psychiatrycznej, wraz z 14-osobowym zespoáem zaáoĪyá eksperymentalny OĞrodek Rehabilitacji Psychicznej na os. Czecha w Poznaniu, w strukturach Zespoáu Opieki Zdrowotnej, PoznaĔ - Nowe Miasto. U podstaw utworzenia oĞrodka leĪaáo przekonanie, Īe osoby chore psychicznie, pozostające pod wpáywem Ğrodków farmakologicznych, potrzebują równieĪ Ğrodowiska do rozwoju relacji spoáecznych i umiejĊtnoĞci Īyciowych. Program zakáadaá prowadzenie róĪnych form psychoterapii (indywidualna i grupowa), ale równieĪ dziaáaĔ integracyjno- klubowych jak rejsy Īeglarskie, spáywy kajakiem, turystyka górska, organizowanie okolicznoĞciowych uroczystoĞci, przygotowywanie

posiáków,

kontakty

rodzinami,

prowadzenie

klubu

opartego

na samorządnoĞci, szkolenia itp. Mimo, Īe oĞrodek znajdowaá siĊ w strukturach sáuĪby zdrowia, stosowane formy pracy oparte byáy na

aktywnoĞci, wspóáodpowiedzialnoĞci

i wspólnocie, a nie na zasadach pacjenta w instytucji. Nie byáo tu gabinetów lekarskich, biaáych fartuchów i poczekalni. Byáa to pierwsza tego typu placówka w Polsce, kierowana przez psychologów i terapeutów zajĊciowych. W oĞrodku chodziáo o tworzenie nowego Ğrodowiska, uwzglĊdniającego rehabilitacjĊ spoáeczną i zawodową, w którym mogáy przebywaü osoby z problemami psychicznymi. Formuáa oĞrodka rehabilitacji niepokoiáa czĊĞü Ğrodowiska medycznego, argumentującego, Īe

proponowany model „nie mieĞci siĊ w dotychczasowym systemie pomocy

psychiatrycznej” . PodjĊto dziaáania zmierzające do odsuniĊcia psychologa od kierowania oĞrodkiem. Prof. dr hab. Zbigniew Jasiewicz w artykule „Psycholodzy kontra psychiatrzy” („Wprost”, kwiecieĔ, 1987) pisaá, Īe osoby po szpitalach psychiatrycznych i czáonkowie ich rodzin, dziĊki prowadzonemu w Poznaniu OĞrodkowi Rehabilitacji Psychicznej, uĞwiadomili sobie jak bardzo potrzebna im jest nie tylko farmakoterapia, ale i psycho – socjoterapia i zwykáe, ludzkie zainteresowanie. Profesor pisze: „Pomoc taka spotkaáa

takĪe mnie, ojca psychicznie chorego syna,

potrzebującego nie tyle leków, co kontaktów z innymi ludĨmi. Dlatego zagroĪenie istnienia oĞrodka w jego dotychczasowym ksztaácie przyjĊte zostaáo jako odebranie nam wielkiej nadziei, innego niĪ przed oĞrodkiem, Īycia. ĩycia od pobytu do pobytu w szpitalu

Barbara Sadowska

i samotnoĞci z lekarstwem lub mĊki patrzenia na samotnoĞü osoby bliskiej wyrywającej siĊ do Īycia spoáecznego. Dlatego zareagowano listem otwartym, podpisanym przez ponad 1000 byáych pacjentów, czáonków ich rodzin, ludzi zainteresowanych w niesieniu im pomocy. W moim przekonaniu list w sprawie OĞrodka na Czecha nie káamie, kiedy przedstawia poznaĔską psychiatriĊ jako nastawioną gáównie na lecznictwo szpitalne i poradniane, zainteresowane przede wszystkim biologicznym wymiarem choroby. Nikt nie zdejmie jednak z psychiatrów wielkiego obowiązku i roli gáównych opiekunów ludzi chorych psychicznie i to w caáoksztaácie ich losu. TakĪe w zakresie upodmiotowienia , jako Ğrodka przeciwko chorobie i jako celu spoáecznego”. „Sprawy OĞrodka bliskie są rozwiązania- pisze dalej prof. Jasiewicz - oĞrodek zapewne otrzyma regulamin, który bĊdzie kompromisem pomiĊdzy zaplanowanymi przez T. Sadowskiego, wymaganiami instytucji i interesami grup zawodowych. T. Sadowski, jeĞli starczy mu siá i ochoty, zajmie siĊ tworzeniem klubów dla osób popadających w kryzysy psychiczne oraz podejmie zbiorowy wysiáek powoáania stowarzyszenia samopomocowego. Jest to dla nas wszystkich, potrzebujących pomocy wielka szansa”. 28 stycznia 1988 roku powoáane zostaáo przez liderów oĞrodka, pacjentów i ich rodziny, Towarzystwo Pomocy w Problemach i Kryzysach Psychicznych. Jedną z form dziaáalnoĞci Towarzystwa byáy kluby pomocy wzajemnej, prowadzone na szeĞciu osiedlach dziĊki udostĊpnieniu lokali przez SpóádzielniĊ Mieszkaniową „Osiedle Máodych” w Poznaniu oraz organizowanie obozów, kursów, szkoleĔ zawodowych. W wyniku dziaáalnoĞci stowarzyszenia wielu ludziom udaáo siĊ uniknąü czĊstych i dáugotrwaáych pobytów w szpitalach psychiatrycznych, a w Polsce, dziĊki nowej ustawie psychiatrycznej, powstawaü zaczĊáy oddziaáy dzienne, kluby, przedsiĊbiorstwa spoáeczne dla osób z problemami psychicznymi. Wielką nadzieją, zrzeszonych w Towarzystwie osób, byáo utworzenie domu, gdzie mogáyby przebywaü osoby w krytycznych sytuacjach. W 1989 roku udaáo siĊ wynająü nieczynną szkoáĊ we wsi Wáadysáawowo, w gminie Lwówek , 60 km od Poznania. Uruchomienie domu zbiegáo siĊ z wielką ustrojową zmianą – upadkiem komunizmu i wchodzeniem Polski w obszar wolnego rynku i demokracji. To spowodowaáo w nastĊpnych latach napáyw do Wspólnoty we Wáadysáawowie, nie tylko osób po szpitalach psychiatrycznych, ale równieĪ

Wspólnoty i ich dziaáania

ofiar transformacji ustrojowej: osób eksmitowanych na bruk, uzaleĪnionych i innych, nieprzygotowanych do radzenia sobie w nowej rzeczywistoĞci spoáeczno – gospodarczej. Na Wielkanoc 1989 roku pierwsi mieszkaĔcy (grupa okoáo 20 osób) osiedlili siĊ we Wspólnocie „Barka” we Wáadysáawowie. NazwĊ „wspólnota” wymyĞliáa Justyna, która z rodzicami uczestniczyáa w programach klubów w Poznaniu, a potem przyjeĪdĪaáa regularnie do Wáadysáawowa. Początkowo planowano prowadzenie domu w systemie zmianowym przez rodziny i przyjacióá, co trwaáo okoáo trzech miesiĊcy. Okazaáo siĊ jednak, Īe dom wymaga staáej obecnoĞci i zainteresowania osób przygotowywanych do tego rodzaju pracy. Tomasz Sadowski wraz z rodziną zamieszkaá w domu na staáe. W tym czasie ksztaátowaáa siĊ nowa polska rzeczywistoĞü. CzĊĞü Ğrodowisk inteligencji potraktowaáa zmianĊ ustrojową jako szansĊ dla budowania wáasnego kapitaáu szczególnie, Īe istniaáo przekonanie, Īe „rynek” bĊdzie najlepszym regulatorem procesów rozwoju spoáecznego. LekcewaĪenie problemów ludzi przegrywających ze zmianami, w tym z kapitalistycznym rynkiem, doprowadziáo do tego, Īe 50 % spoáeczeĔstwa Īyáo na granicy minimum socjalnego, a 15 % na granicy minimum egzystencji. W atmosferze dramatów wielu Ğrodowisk, toczyá siĊ spór o model gospodarki liberalnej i polityki spoáecznej, w wyniku którego w osamotnieniu pozostawali ci, którzy opowiadali siĊ za troską o los ludzi nieprzygotowanych do zmian ustrojowych. Na ten temat wypowiedziaá siĊ Andrzej Walicki („Gazeta Wyborcza”, 12-13 stycznia 2008) w „OdpowiedĨ Michnikowi”: „ Niektórzy autorzy ogáosili nowatorską teoriĊ, Īe powoáaniem inteligencji jest nie obrona sáabych, lecz bezwzglĊdne przeciwstawianie siĊ roszczeniowoĞci, sugerując bez Īenady ( Lewandowski), Īe inteligent polski realizuje swoją misjĊ wspierając imperia kapitaáowe, zdradza ją zaĞ ten, kto troszczy siĊ o los przegrywających i wykluczonych czáonków spoáeczeĔstwa. Terminowi „obroĔca ludu” nadano sens ironiczny, walkĊ o respektowanie uprawnieĔ socjalnych, zadziwiająco powĞciągliwą w kraju maksymalistycznej niegdyĞ „SolidarnoĞci”, uznano za przejaw mentalnoĞci ludzi zsowietyzowanych i zasáugujących na marny los.” Wiktor OsiatyĔski w „Prawo do spraw socjalnych”, („Tygodnik Powszechny”, 19 paĨdziernika 2003) idzie jeszcze dalej mówiąc: „Pomoc paĔstwa dla ludzi niepracujących powinna ograniczaü siĊ do... 800 kalorii dziennie oraz miejsca w przytuáku z dostĊpem do bieĪącej

Barbara Sadowska

wody.” OdpowiedĨ na ten sposób widzenia rzeczywistoĞci znajdujemy w artykule Anny Machcewicz „Sáabszych bierze siĊ w Ğrodek” („Tygodnik Powszechny”,12 stycznia 2003), w którym s. Maágorzata Chmielewska ze Wspólnoty „Chleb ĩycia” pyta „Co mają robiü ludzie, którzy dobrowolnie podjĊli obowiązek pomocy najuboĪszym?” - Co mam zrobiü z ludĨmi coraz liczniej pukającymi do naszej Wspólnoty? Jedni biorą chleb i odchodzą, inni pytają, czy nie znalazáaby siĊ dla nich jakakolwiek praca, Īeby mogli na ten chleb zarobiü. KaĪde pokolenie ma swoje wyzwania. Wyzwaniem naszego jest pomaganie ludziom, którzy w procesie transformacji, gdzieĞ po drodze wypadli.” PodąĪając za powyĪszą terminologią, „po stronie ludu”, w latach transformacji opowiedzieli siĊ niektórzy przedstawiciele koĞcioáa i organizacji pozarządowych, m.in. Ğrodowiska skupione wokóá Stowarzyszenia ĝw. Brata Alberta, „Caritasu”, Wspóánoty "Chleb ĩycia", „Markotu”, „Barki”, Stowarzyszenia „Otwarte Drzwi”, Fundacji „Pomocy Samotnej Matce”, Stowarzyszenia ĝw. Franciszka i wielu innych,

podejmujących trud pracy organicznej,

polegającej na odbudowie kapitaáu spoáecznego poprzez przeksztaácanie postaw roszczeniowych w rozwojowe. Towarzyszyáo im przekonanie, Īe Īaden czáowiek nie moĪe twierdziü, Īe nie jest odpowiedzialny za los drugiego czáowieka.” Ludzie mogą mówiü, Īe nie są odpowiedzialni, czynią to jednak kosztem swojego czáowieczeĔstwa, ponosząc odpowiedzialnoĞü za zaniedbanie potrzeb bliĨnich”. ( Jan Paweá II, Encyklika „Centesimus Annus”, 1991). W artykule „Polska zaczerniona”, Ernest Skalski („Tygodnik Powszechny”, 6 stycznia 2008) pisze: „Subiektywne poczucie krzywdy wielu ludzi jest obiektywnym faktem spoáecznym. Zwracanie wiĊc uwagi na skrzywdzonych i poniĪonych niekoniecznie musi byü demagogią i populizmem lecz wspóáczucie, choü nieodzowne, nie powinno byü gáównym wyznacznikiem polityki.(…) To pionierzy stopniowo oĪywiają gospodarkĊ, kreują nowoczesny rynek, stwarzają nowe technologie, produkty, miejsca pracy i pierwsi zbierają owoce. Ryzykują i nieraz przegrywają, ale zwiĊkszająca siĊ aktywnoĞü gospodarcza wciąga innych. MoraliĞci spoáeczni apelują czasem, by ci przodownicy poĞwiĊcali siĊ dla ogóáu, zadawalając siĊ przeciĊtnymi dochodami, dopóki dobrobyt nie ogarnie innych. Ale to jest utopia, o czym

Wspólnoty i ich dziaáania

psychologowie, zwáaszcza spoáeczni, dobrze wiedzą”. Tomasz Sadowski, w odpowiedzi, pisze do autora powyĪszego artykuáu: „To wáaĞnie psychologowie spoáeczni, socjolodzy i niektórzy ekonomiĞci ( np. Jeremy Rifkin) zwracają uwagĊ na problem wykluczenia spoáecznego, nie tylko w Polsce. Pionierzy gospodarki, moĪe niekoniecznie powinni poĞwiĊcaü caáy czas, kosztem wáasnego bogacenia siĊ, ale powinni choü czĊĞü uwagi przekierowaü na procesy zrównowaĪonego rozwoju, bo przecieĪ kaĪde bogactwo jednych jest w jakiejĞ czĊĞci kosztem innych. Psycholodzy ci zwracają uwagĊ, na wkáad Ğrodowisk inteligenckich w historiĊ Polski, czyniony przez pokolenia. Nierzadko Īyją dziĞ one w upokorzeniu i braku wolnoĞci , w tym wolnoĞci gospodarczej. Kapitaá, w wiĊkszoĞci przypadków,

zostaá im zabrany w latach 1939 – 1989. Jednak przy

odpowiedniej polityce paĔstwa, zaangaĪowaniu wspólnot lokalnych, w tym przedsiĊbiorców, moĪe byü on odzyskany w ramach projektów Unii Europejskiej dla wspólnego dobra”. Czas odbudowy wolnej ojczyzny sprzyjaá ofiarnoĞci. W tym duchu naleĪy rozumieü decyzje Īyciowe wczeĞniej wspomnianych liderów, w tym liderów „Barki”, którzy w latach 1989 – 1997 zamieszkali we Wspólnocie „Barki” z przegranymi czáonkami spoáeczeĔstwa. Maria GarwoliĔska, wczeĞniej uczestniczka programów w OĞrodku, przekazaáa 5 tysiĊcy dolarów ze sprzedaĪy samochodu „Polonez” na zaáoĪenie fundacji. Ze Ğrodków tych wydzierĪawiono dom i powstaáy ogrodnicze tunele foliowe. Po ponad rocznym funkcjonowania Wspólnoty, w 1991 roku zarejestrowana zostaáa Fundacja „Barka”, której przewodniczącym zostaá Tomasz Sadowski. Prowadzenie, powstaáych w Poznaniu klubów pomocy wzajemnej, przejĊáy rodziny i osoby po szpitalach. W reportaĪu „Znajduchy” („Gazeta Wyborcza”, 16 wrzeĞnia 1994 r., Joanna SzczĊsna pisze: „Kiedy w 1989 roku Tomek zamieszkaá z Īoną Barbarą i dzieümi w Barce, mieli oboje etaty pracowników sáuĪby zdrowia. W 1991 roku przeszli na bezrobocie. Teraz są na takich samych zasadach co inni czáonkowie Wspólnoty.” I dalej wypowiedĨ Tomka: „My tu nie zajmujemy siĊ niczyimi problemami, my tu po prostu Īyjemy. Niech moi koledzy psychologowie zarabiają sobie beze mnie na problemach ludzi nieprzystosowanych. Gdybym ja tutaj miaá etat i opuszczaá ten dom o godzinie 15 lub 16 nic by nie byáo. Musi byü jakaĞ konfrontacja postaw, jakiĞ wzór. Ja nie mogĊ Ğwiadczyü tutaj usáug, ja muszĊ tutaj Ğwiadczyü

Barbara Sadowska

swoim Īyciem.” W przekonaniu liderów „Barki”, zwrot „Ğwiadczenie usáug”, wywodzi siĊ z ekonomicznego modelu popytu i podaĪy. Istnieje jednak wiele potrzeb, wymykających siĊ myĞleniu rynkowemu. Edukacja, towarzyszenie osobom pokrzywdzonym, wspomaganie osób starszych, serdeczny stosunek do osób záoĪonych chorobą, nie mogą byü dostarczane jako „usáugi”. Osoby te potrzebują przeĪycia, które dają im wspólnoty cnót i charakteru, wspólnoty ciągáego ksztaácenia i rozwoju.

Wspólnota „Barka” opieraáa siĊ na zasadach pomocy

wzajemnej, kaĪdy miaá swoje zadania do wykonania. Budynek, po szkole tysiąclatce, staá przez 20 lat niewykorzystany. Na początku wyzwaniem byá remont i adaptacja domu, zaáoĪenie centralnego ogrzewania, wykonanie áazienek, podziaá sal lekcyjnych na pokoje mieszkalne, naprawa dachu itp. Uprawiano teĪ ogród i hodowano zwierzĊta na wáasne potrzeby, sąsiedzi wspierali dom swoim zainteresowaniem i przekazywaniem róĪnego typu darowizn w naturze. Powstaáa kasa domu (prowadzona przez wybraną demokratycznie osobĊ), do której wpáacana byáa znaczna czĊĞü posiadanych przez mieszkaĔców dochodów. Dom byá miejscem odbudowywania Īycia, wspólnej pracy i ĞwiĊtowania . Tradycją byáo odmawianie

modlitwy

przed

posiákiem,

podkreĞlaáo

chrzeĞcijaĔski

charakter

przedsiĊwziĊcia. Chodziáo teĪ o wypracowanie postawy pokory i ĞwiadomoĞci, Īe Wspólnota podlega prawom „wyĪszym”. W holu staá duĪy stóá, wokóá którego gromadzili siĊ czáonkowie wspólnoty na posiáki i dáugie wieczorne rozmowy. DoĞwiadczenia zebrane we Wáadysáawowie zaowocowaáy wypracowaniem zasad dla kolejnych powstających wspólnot: 1. ĩycie spoáeczne oparte o idee samopomocy w grupach 25-30- osobowych, demokratycznie

zarządzanych;

decyzje

podejmowane

zasadzie

gáosowania;

2. Nie ma podziaáu na kadrĊ i mieszkaĔców wspólnot czy uczestników programów; 3. Przygotowywanie starych, zrujnowanych domów na miejsca do Īycia i pracy dla siebie i dla innych; 4. Utrzymywanie siĊ z wáasnej pracy (hodowla, uprawy, usáugi); 5. Solidarna pomoc innym w potrzebie; 6. Wzajemne wsparcie i trzeĨwoĞü, uĞwiadamiana przez niepijących alkoholików; Zasady, wypracowane we Wspólnocie, posáuĪyáy do wspóátworzenia podstaw ekonomii

Wspólnoty i ich dziaáania

spoáecznej w Polsce, w której aspekty spoáeczne i ekonomiczne wzajemnie siĊ uzupeániają. Podejmowane tu dziaáania odzwierciedlaáy takie cechy przedsiĊbiorstw spoáecznych jak: wspólna praca i utrzymywanie siĊ z wypracowanych Ğrodków, zacieranie podziaáów na kadrĊ i uczestników programów, reinwestowanie nadwyĪki budĪetowej na rzecz spoáecznoĞci lokalnej i osób w potrzebie, wzajemne wsparcie, kaĪdy czáonek ma jeden gáos w podejmowaniu decyzji, przejrzystoĞü reguá finansowych i wzajemnych relacji. Stąd Wspólnoty „Barki” i prowadzone przez nie dziaáania nazywane są czĊsto polskimi quasi spóádzielniami socjalnymi, które rozwijane byáy bez wsparcia ustawowego i finansowego w latach 1989 - 2004. W „Przeglądzie Wielkopolskim” (1995, nr 1-2) Maria Blimel w reportaĪu z „Radiowej Anteny” przytacza wypowiedzi pierwszych mieszkaĔców Wspólnoty „Barka”: - W pewnym momencie uĞwiadomiáem sobie, Īe praca na etacie wychowawcy w zakáadzie poprawczym, konsultanta w wiĊzieniu, czy psychologa w klinice psychiatrycznej to syzyfowa praca – mówi Tomasz. Stwierdziáem, Īe ludzie, którzy opuszczają zakáady karne czy poprawczaki, potrzebują normalnego Ğrodowiska i rodzinnego ciepáa, Īyciowej edukacji i przedsiĊbiorczoĞci -Wspólnie uczymy siĊ pracy. Przychodzą ludzie z poáamanymi Īyciorysami, czĊsto egoistycznie nastawieni do Īycia, bo nikt ich nigdy nie kochaá, i aby przetrwaü, myĞleli wyáącznie o sobie. Najpierw są nieufni, bo myĞlą, Īe ktoĞ chce ich oszukaü, ale stopniowo, zaczynają dostrzegaü wartoĞü pracy, roĞnie odpowiedzialnoĞü za dom, pomaáu zaczynają myĞleü o innych, którzy są w podobnej sytuacji, jak oni kiedyĞ byli - relacjonuje Basia Sadowska. - Andrzej Janik, po opuszczeniu domu dziecka mieszkaá w poniemieckim bunkrze przez 18 lat: PaĔstwowo nigdy robiü nie mogáem, gdzie poszedáem zaraz wyleciaáem. Robiáem w rzeĨni na Garbarach –na kierowniczkĊ byka puĞciáem, w RSP na prezesa buta podniosáem, w budowlance – kierownikowi áopatą pobáogosáawiáem – Simona Templara mu zrobiáem - Po pracy, w „Barce” prowadzi siĊ dáugie wieczorne rozmowy. Jak w kaĪdej wielopokoleniowej rodzinie są róĪnice zdaĔ, a nawet káótnie. Są teĪ wielkie rodzinne ĞwiĊta: imieniny, urodziny, pogrzeby, wesela, Niedawno odbyá siĊ Ğlub Hani, emerytowanej

Barbara Sadowska

nauczycielki i Zbyszka – kiedyĞ dobrze zapowiadającego siĊ boksera, który spĊdziá 25 lat w wiĊzieniu - Wáodek, który spĊdziá 8 lat w zakáadzie poprawczym o zaostrzonym rygorze: „Pracy nauczyáem siĊ dopiero w „Barce”. Zawsze byáem czáowiekiem, który nie lubiá Īadnych zasad, ale tu zrozumiaáem, Īe dom bez zasad jest jak obora - ChcĊ pomagaü ludziom takiego pokroju jak ja – mówi Zbyszek ĝciana –oni czekają na mnie na dworcach i w wiĊzieniach, tak jak ktoĞ na mnie tutaj czekaá. Mam do spáacenia dáug i muszĊ go spáaciü, a to jest dáug do grobowej deski Piotr Pacewicz, w komentarzu do wspomnianego wczeĞniej reportaĪu Joanny SzczĊsnej, „Znajduchy” („Gazeta Wyborcza”, 16 wrzeĞnia, 1994 r.), poszukuje okreĞleĔ oraz obszaru, w którym moĪna by umieĞciü prowadzone we Wáadysáawowie dziaáania. Pisze: „Gdy po studiach zaczynaáem pracĊ w „wariatkowie”, w Anglii wybucháa antypsychiatria, jedna z postaci kontrkultury. W imiĊ potĊpienia normy (kariery, konsumpcji, pieniĊdzy, wáadzy), negowano w ogóle zjawisko choroby psychicznej. W jakąĞ stronĊ leci caáa eskadra, a jeden samolot kieruje siĊ gdzieĞ indziej.... Skąd wiadomo, Īe ten jeden siĊ myli, a wszyscy lecimy tam, gdzie trzeba? Kontrkultura minĊáa, wtopiáa siĊ w normĊ i powaĪnie ją wzbogaciáa. Czy eskadra kieruje siĊ trochĊ w innym kierunku, czy raczej wiara w nieomylnoĞü kierunku zmalaáa? (....) W cywilizowanym Ğwiecie wymyĞla siĊ nowe sposoby na Ğwirusów, pijaków, üpunów, bandziorów niĪ prosty pomysá, by ich otoczyü wysokim murem i przestaü oglądaü dopóki nie znormalnieją (choü wiadomo, Īe tam nie znormalnieją). Istota nowego podejĞcia polega na tym, aby ich nie izolowaü lub izolowaü jak najmniej. Czasem oznacza to taką interwencjĊ, w której odmieniec pozostaje w swoim Ğrodowisku albo do niego szybko wraca. Albo chociaĪ obniĪenie murów, wiĊcej przepustek dla skazanych, tryb dzienny dla pacjentów psychiatrycznych, programy resocjalizacji. Czasem juĪ nie ma do czego wracaü i wybór jest miĊdzy instytucją zamkniĊtą a dworcem, czyli nie ma wyboru. Z takimi wáaĞnie ludĨmi maáĪeĔstwo Sadowskich buduje swój Ğwiat, w którym utopia miáoĞci bliĨniego osiąga konkretne formy produkcji koziego sera, poáowu karpi i opáat za jazdy kucykiem”. Autor pisze dalej, Īe czytając reportaĪ czuá siĊ pokrzepiony, ale i trochĊ niepokoiá siĊ o losy tego przedsiĊwziĊcia. „Jest ono wyzwaniem dla normalnych instytucji, a te nie lubią

Wspólnoty i ich dziaáania

konkurencji . Takie próby są teĪ bardzo mĊczące dla ich twórców, ludzie spalają siĊ. (....) To co mnie uspokaja to reakcja dzieci, które dobrze siĊ tam czują. Dzieci to lubią, a wiĊc jest O.K..”

2. ZalĆīki przedsiċbiorczoğci we Wâadysâawowie – quasi spóâdzielnie socjalne Od początku Wspólnota myĞlaáa o rozwijaniu róĪnorodnych dziaáaĔ ekonomicznych, aby móc siĊ utrzymaü. Czas byá szczególnie trudny -

transformacja, przeprowadzanie reform

ustrojowych decentralizacja i prywatyzacja. Powstaáy samorządy i pierwsze organizacje pozarządowe, tworzyá siĊ sektor prywatny. Okres ten generowaá powaĪne problemy spoáeczne, związane ze wzrastającym bezrobociem (20 % - 40%) i wykluczeniem spoáecznym. JednoczeĞnie Fundacja „Barka”, postrzegana byáa przez sektor publiczny, jako konkurent naruszający - podobnie jak to miaáo miejsce wczeĞniej w sektorze sáuĪby zdrowia interesy korporacji zawodowych w obszarze polityki spoáecznej. Wojewódzkie struktury pomocy spoáecznej wydawaáy polecenia lokalnym oĞrodkom pomocy spoáecznej, aby nie wspieraáy „Barki” i innych organizacji oraz nie podejmowaáy z nimi wspóápracy .Temat relacji pomiĊdzy sektorem publicznym i obywatelskim poruszany jest w publikacji Ewy LeĞ, „Pomoc spoáeczna: Od klientyzmu do partycypacji”, W-wa 2002/2003), gdzie w rozdziale „Readaptacja spoáeczna i ekonomiczna zbiorowoĞci z problemami socjalnymi”, Barbara i Tomasz Sadowscy piszą: „Wiele organizacji pozarządowych zaangaĪowanych byáo wtedy w bezpoĞrednie dziaáania na rzecz osób mających problemy w okresie zmian ustrojowych. ZaangaĪowanie to wynikaáo z obywatelskiej postawy za pokojową zmianĊ systemu. Od początku autorzy artykuáu nastawieni byli krytycznie do tradycyjnie pojmowanej pomocy spoáecznej, opierającej siĊ na dystrybucji dóbr i usáug, káadącej gáównie nacisk na komponenty socjalne. UwaĪali, Īe to nie paĔstwo poprzez swoje instytucje, lecz obywatele poprzez wspólnoty, związki, stowarzyszenia i fundacje, najpeániej zorganizują nowe spoáeczne Īycie. Tradycyjna, scentralizowana pomoc spoáeczna – zdaniem autorów- powinna dokonaü reorientacji w kierunku wspóápracy z obywatelami, ich inicjatywami, instytucjami

Barbara Sadowska

w celu maksymalnie efektywnego budowania strategii rozwiązywania problemów spoáecznych. Powinna teĪ wspóádziaáaü w dąĪeniu do rozwoju dziaáaĔ umoĪliwiających obywatelom, mającym problemy w gospodarce rynkowej, tworzenie grup samopomocowych, edukacyjnych, rozwijających przedsiĊbiorczoĞü spoáeczną, równieĪ o charakterze gospodarczym”. Brak wspóápracy sektora publicznego i pozarządowego prowadziá do niestabilnoĞci dziaáaĔ. We wspomnianym wczeĞniej reportaĪu Joanny SzĊsnej „Znajduchy”, Tomasz Sadowski mówi: „Rok temu uĞwiadomiliĞmy sobie, Īe funkcjonujemy w niebezpiecznej próĪni. JakaĞ choroba, káopoty, wycofanie dzierĪawy – wszystko, co robimy, ma kruche podstawy.CzuliĞmy teĪ nieprzychylnoĞü struktur paĔstwowych.(....)

ZorganizowaliĞmy Sejmik Organizacji

Pozarządowych ( 150 z caáego województwa) w BáaĪejewku. Na jesieni bĊdzie drugi. Sejmik jest nam potrzebny jako mądra forma negocjacji z lokalną administracją, tworzenie lobbingu. Nakáaniamy w ten sposób wáadze do rozmów . Liczymy na wspóápracĊ z samorządami. Nasza ojczyzna, administracja, jest nieprzygotowana do takich inicjatyw jak nasza. Zaraz zadają pytania: czy to jest interes, co siĊ za tym kryje, kto za tym stoi. Ale po prawdzie, przed 1989 rokiem, coĞ takiego byáoby w ogóle niemoĪliwe.” Po piĊciu latach dziaáaĔ Fundacja „Barka” otrzymaáa pierwszą dotacjĊ z Fundacji Batorego i wtedy po raz pierwszy pojawiáa siĊ moĪliwoĞü zatrudnienia. Jeden etat podzielony zostaá na 4 üwiartki. WczeĞniej, wszystkie wypracowywane Ğrodki, inwestowane byáy w tworzenie infrastruktury dla dziaáaĔ ekonomicznych. Potem przyszáo wsparcie z Ministerstwa Pracy i Polityki Spoáecznej, które pozwoliáo zaoszczĊdziü Ğrodki na zakup zwierząt, maszyn i narzĊdzi. We wspólnych codziennych rozmowach podejmowane byáy decyzje o kolejnych planach i inwestycjach, omawiano sprawy finansowe, rozliczenia i sprawy miĊdzyludzkie. Decyzje podejmowano na zasadach demokratycznych z reguáy przez gáosowanie. KaĪdy miaá jeden gáos, czĊsto równieĪ dzieci, których opinie traktowane byáy bardzo powaĪnie. W pierwszych latach Wspólnota mogáa liczyü na pomoc sąsiadów i przyjacióá. Ogrodnik z Lwówka, Jasiu Peatz, ofiarowaá Wspólnocie sadzonki czarnej porzeczki, którymi zostaáo obsadzone 1,5 ha ziemi, naleĪącej do domu we Wáadysáawowie. Zakupione 2 tunele foliowe z ogrzewaniem (z ofiarowanych pieniĊdzy ze sprzedaĪy „Poloneza”), umoĪliwiaáy

Wspólnoty i ich dziaáania

prowadzenie ogrodnictwa przez wiĊkszą czĊĞü roku. Hodowane tam pomidory i inne warzywa sprzedawane byáy w sklepie w Sáubicach, na granicy polsko-niemieckiej. NaukĊ ogrodnictwa, spoáecznie prowadziá ogrodnik z sąsiedniej wioski Lipki Wielkiej - Franciszek Borysionek. Zawsze moĪna byáo na niego liczyü. Potrafiá zaradziü kaĪdej zarazie, czy to pojawiáa siĊ mszyca, czy liĞcie Īóákáy, czy pomidory za wolno dojrzewaáy. KaĪdego dnia o Ğwicie, czáonkowie Wspólnoty przygotowywali kolejny transport warzyw do Sáubic, gdzie prowadzony byá punkt na straganie, a nastĊpnie nawet sklep. Przez dwa lata, do momentu zaáamania siĊ rynku, wspólnota prowadziáa tam dziaáalnoĞü handlową. Ze Ğrodków wypracowanych ze sprzedaĪy oraz pierwszego kredytu, zaciągniĊtego w Banku Spóádzielczym we Lwówku w wys. 5 tys. záotych ( w 1991 roku), zostaáa zbudowana pieczarkarnia. Wypracowane Ğrodki byáy caáy czas inwestowane w kolejne przedsiĊwziĊcia np. zakup ciągnika. Caáa wieĞ wylegáa z domów, gdy pojawiá siĊ przed domem nowiutki traktor, zakupiony z Ursusa . Kolejnym etapem dziaáaĔ ekonomicznych byáo uruchomienie stolarni. Maszyny stolarskie z jarociĔskiej fabryki „Jaroma” zostaáy wziĊte w leasing. JednoczeĞnie Wspólnota zdobyáa zlecenia na produkcjĊ drewnianych páotków do pnących kwiatów, które wielkimi tirami wysyáane byáy do Holandii. Wszyscy mieszkaĔcy zaangaĪowani byli w pracĊ: jedni przy produkcji elementów, inni przy zbijaniu páotków, jeszcze inni przy kontroli jakoĞci itp. (patrz: film TVP „Tomasz i inni” w reĪyserii Marka Nowakowskiego). W tym czasie rynek byá sáaby, zaáamywaáa siĊ produkcja, Niemcy przestali kupowaü pieczarki, Holendrzy wyroby z drewna. Kolejny transport páotków nie zostaá zapáacony i zamówienia siĊ skoĔczyáy. Ze sprzedaĪy páotków i pieczarek zostaáy, na szczĊĞcie, spáacone kredyty. Spoáeczne Īycie kwitáo w soboty i niedziele. Do domu we Wáadysáawowie lubili przyjeĪdĪaü sąsiedzi, liderzy lokalni, przedsiĊbiorcy. Jednym z nich byá Stefan LisoĔ z Wojnowic, inicjator utworzenia wielkopolskiej

gieády rolniczej w Poznaniu. PrzyjeĪdĪaá do wspólnoty

z akordeonem, przywoziá nowe pomysáy, doradzaá. To dziĊki niemu Wspólnota zainwestowaáa Ğrodki w zakup 5 ha ziemi w Bolewicach, planując plantacjĊ szparagów. CzĊstym goĞciem we wspólnocie byá Ryszard Karpowicz z Nowego TomyĞla, który posiadaá firmĊ Video-kamera i zgromadziá ogromny materiaá filmowy, pokazujący najistotniejsze wydarzenia z Īycia wspólnot w latach 1991-1996.

Barbara Sadowska

Maria Blimel w „Przeglądzie Wielkopolskim” ( 1995,1-2) opisuje jeszcze inne aktywnoĞci Wspólnoty: „Tutaj pracujemy wszyscy razem, nie ma podziaáu na pensjonariuszy i personel, nie ma teĪ kierownika w tradycyjnym tego sáowa znaczeniu – opowiada Zbyszek ĝciana. MieszkaĔcy „Barki” zaáoĪyli gospodarstwo, hodują kury, gĊsi, kaczki, Ğwinki, krowy, owce, kucyki, karpie i pszczoáy. Mają plantacjĊ pomidorów i porzeczek, stolarniĊ, suszarniĊ drzewa i pracowniĊ wikliniarską”. „Heniu Nowak, który spĊdziá 30 lat w wiĊzieniach, a potem mieszkaá w namiocie nad Wartą, w „Barce” opiekuje siĊ kucykami: „W caáej Polsce nie ma tak zadbanych kucy jak Dunaj, Dyngus i Utopia” . Latem kucyki zaprzĊgane są w wyremontowaną bryczkĊ i woĪą dzieci wokóá ZOO, na Malcie w Poznaniu. Heniu kocha dzieci jak nikt inny. Marzy o tym, Īe pozna w „Barce” kobietĊ swojego Īycia, która urodzi mu córeczkĊ, podobną do Jadzi (przypis red: Sadowskiej). – JeĞlibym odszedá z „Barki”- mówi Henio – to z moich marzeĔ nici, bo znów zacznĊ piü i trafiĊ do kryminaáu. Tu od roku nie zaglądam do kieliszka”. „W „ Barce” kaĪdy znajdzie pracĊ dla siebie. Byáy narkoman, Amerykanin Duncan, lubi pracowaü w kuchni, bo 6 lat byá kucharzem w Póánocnej Karolinie. MieszkaĔców „Barki” uczy angielskiego. Ubezwáasnowolniona przez rodzinĊ, 96-letnia babcia Stasia, która kiedyĞ byáa krawcową w Lwówku, uszyáa „ bez mustra” sukienkĊ dla 2 letniej Jadzi - córki Basi i Tomka.” Lata 1993-2000 byáy niezwykle trudne dla Wspólnoty. Upadáo przetwórstwo, nie skupowano owoców, szparagów. Brakowaáo moĪliwoĞci rozwoju dla coraz to nowych osób poszukujących pomocy. Od początku liderom chodziáo nie o pomoc doraĨną ale o rozwój moralny i spoáeczny w oparciu o pracĊ. Irena Máochowska , kierowniczka PUP w Nowym TomyĞlu zainicjowaáa wspóápracĊ ze Wspólnotą w 1993 roku, mimo oporów administracji regionalnej i krajowej. Przez pierwsze lata rozpoznawaáa na czym polega funkcjonowanie Wspólnoty. Wspieraáa zatrudnienie osób ze wspólnoty w ramach programu roboty publiczne i poprzez róĪnorodne szkolenia. Innym, znaczącym partnerem lokalnym, byáa szkoáa podstawowa w sąsiedniej wsi, Chmielinku, do której uczĊszczaáy dzieci ze wspólnoty. Panowaáa tam rodzinna atmosfera, nauczyciele i dzieci Īyli w przyjaĨni. Dyrektor, Ireneusz Witkowski, byá tą osobą, która podjĊáa decyzjĊ o wydzierĪawieniu Fundacji budynku szkoáy we Wáadysáawowie. Byá przekonany, Īe

Wspólnoty i ich dziaáania

po trzech miesiącach, Wspólnota siĊ rozpadnie. Jako póĨniejszy burmistrz Lwówka chciaá doprowadziü, aby dom macierzysty „Barki” zostaá przez FundacjĊ wykupiony. Dom zostaá wyceniony na 300 000 zá. Odliczono jednak wkáad wspólnoty i 40% upustu, ze wzglĊdu na dziaáalnoĞü dla dobra wspólnego. Ostatecznie radni przegáosowali sprzedaĪ domu za kwotĊ 88 tys. zá, która w najwiĊkszym trudzie, w ratach, zostaáa w caáoĞci spáacona. Jednak do dzisiaj sprawa nie zostaáa do koĔca uregulowana. Po wyborach, nowi radni, chcą tĊ decyzjĊ zweryfikowaü uznając, Īe wartoĞü budynku zostaáa zbyt nisko oszacowana.

3. Powstawanie kolejnych wspólnot i quasi spóâdzielni socjalnych w gminie Lwówek Józefowo, Marszewo i Posadówek Drugi dom „Barki” w Marszewie byá w bardzo záym stanie. WczeĞniej naleĪaá do Zakáadu DoĞwiadczalnego Akademii Rolniczej w Brodach, którego Dyrektor, Edward Warych, zainteresowany byá dziaáalnoĞcią spoáeczną i zawodową „quasi spóádzielców”. Zakáad DoĞwiadczalny posiadaá nieuĪytkowany folwark z budynkami gospodarczymi, 14 ha ziemi wraz budynkami mieszkalnymi, które przeznaczone byáy do rozbiórki. Mimo záego stanu, Wspólnota byáa zainteresowana obiektami. Dom zostaá przekazany w darowiĨnie „Barce”, a w kolejnych latach, zostaá zakupiony caáy folwark za kwotĊ 150 000 zá ze Ğrodków holenderskiej Fundacji Kiderpostzegels . W 1995 roku rozpocząá siĊ remont Marszewa, wykonywany siáami Wspólnoty. ĩycie mieszkaĔców „remontowaáo” siĊ wraz z budynkiem – jak mówiá Zbyszek ĝciana. Pierwszymi mieszkaĔcami byli starsi staĪem czáonkowie Wspólnoty z Wáadysáawowa: Ziuta, Zbyszek, któremu sąd przyznaá opiekĊ nad 11-letnim Piotrusiem oraz Roman, który nazywany byá „wĊdrownikiem”. Przez caáe swoje Īycie zawsze uciekaá, najpierw od rodziców, potem z domu dziecka, z pogotowia opiekuĔczego, domu poprawczego, oĞrodka wychowawczego i innych instytucji. W wywiadzie Marii Blimel ( „Przegląd Wielkopolski”, 1995, nr 1-2) powiedziaá: „Ja juĪ taki jestem, Īe w Īadnym miejscu nie usiedzĊ dáuĪej niĪ trzy miesiące” Potem zwierzyá siĊ: „ Sáuchaj, Mario, za tydzieĔ bĊdĊ musiaá iĞü w PolskĊ, bo czujĊ, Īe jeĞli teraz nie wyjadĊ,

Barbara Sadowska

to póĨniej wcale”. Odszedá z „Barki”, pracowaá w lunaparku w Poznaniu i po dwóch miesiącach wróciá. Potem znowu odszedá i wróciá. To jest mój pierwszy w Īyciu dom – mówiá jakby siĊ chciaá usprawiedliwiü”. W Marszewie rozwijana byáa hodowla kóz mlecznych rasy francuskiej z Masywu Centralnego, zakupiona za pieniądze zebrane przez farmerów francuskich, którzy byli pierwszymi szkoleniowcami

w zakresie hodowli i przetwórstwa mleka koziego. Zbyszek ĝciana,

po doprowadzeniu Piotrusia do peánoletnioĞci i ukoĔczeniu przez niego technikum elektrycznego, poznaá w „Barce” swoją przyszáą ĪonĊ, KasiĊ, która przyjechaáa do Marszewa odwiedziü brata. Dzisiaj jest Īonaty, ma dwóch synów i zaáoĪyá wáasną FundacjĊ „Edukacja Ekologiczna”, rozwijając produkcjĊ zdrowej ĪywnoĞci w folwarku w Marszewie. Funkcjonuje tu teĪ spóádzielnia socjalna, wykonująca usáugi porządkowe, na zlecenie gminy Lwówek. Trzeci dom z budynkiem gospodarczym i 3 ha ziemi, poáoĪony w Józefowie, kilka kilometrów od Wáadysáawowa, zakupiony zostaá przez FundacjĊ „Barka” na przetargu. Byá domem, w którym rozpoczĊáo Īycie nowo zawarte maáĪeĔstwo Tadzia, który po domu dziecka, zdąĪyá zaliczyü kilka wiĊzieĔ i aresztów i - kilka lat starszej od niego Ewy oraz jej syna, Darka. Z reportaĪu Marii Blimel („Przegląd Wielkopolski”, 1995, nr 1-2):” Staszek Gibasiewicz, który jest murarzem, pomaga im remontowaü dom: „ PracujĊ tu nie tylko dla Ewy , Tadeusza i ich dzieci- szepce – ale dla wszystkich, którzy tu jeszcze przyjdą . GdybyĞmy myĞleli tylko o sobie, to moglibyĞmy siĊ czuü juĪ jak w raju, ale trzeba zrobiü miejsca dla nastĊpnych tuáaczy, którzy jak my, staną siĊ wartoĞciowymi ludĨmi. JesteĞmy w stanie zrobiü duĪo, bo u nas nic siĊ nie zmarnuje, ani jeden kawaáek cegáy, ani nawet najmniejsze ziarnko piasku”. Kolejne zabudowania w Posadówku (bez gruntów) z dwoma stawami, wydzierĪawione zostaáy przez „BarkĊ” od Agencji WáasnoĞci Rolnej Skarbu PaĔstwa za symboliczną kwotĊ. Byá to folwark naleĪący do wáaĞciciela paáacu w Posadowie. Budynki byáy bardzo zniszczone. Jak zawsze, w przypadku

„Barki,” wszystkie nadawaáy siĊ do kapitalnego remontu.

Z szeĞciu istniejących tam budynków udaáo siĊ uratowaü cztery: w jednym mieĞci siĊ biuro Wspólnoty i kuchnia z jadalnią, w drugim mieszkają czáonkowie wspólnoty. Oprócz tego są dwa budynki gospodarcze, wykorzystywane do praz związanych z wyrĊbem drzewa w lesie i dziaáalnoĞci handlowej. WspólnotĊ prowadzi od wielu

lat Andrzej, który po odbytym

Wspólnoty i ich dziaáania

7-letnim, wyroku przybyá do „Barki”, oĪeniá siĊ, ma czworo dzieci. Wraz z czáonkami Wspólnoty, sąsiadami i przyjacióámi zaáoĪone zostaáo w Posadówku samopomocowe stowarzyszenie na rzecz rozwoju spoáecznoĞci lokalnych „Wielkopomoc”. Uruchamiane są tu róĪne dziaáania ekonomiczne w ramach zaáoĪonej spóádzielni socjalnej.

4. Ksztaâtowanie siċ nowych programów Fundacji „Barka” Gospodarka wolnorynkowa stawia wysokie wymagania, dotyczące kwalifikacji i umiejĊtnoĞci pracowników. Wiele osób, znajdujących siĊ na w trudnych sytuacjach Īyciowych, nie posiada dostatecznego wyksztaácenia, najczĊĞciej nie ma peánego podstawowego lub zawodowego (62 % Polaków posiada zaledwie podstawowe wyksztaácenie). W związku z tym „Barka” podjĊáa starania o uruchomienie programów edukacyjnych i pozyskanie kolejnych obiektów, zarówno w mieĞcie jak i na wsi, które mogáyby posáuĪyü za miejsca przyuczenia zawodowego, uczenia umiejĊtnoĞci poruszania siĊ w ramach wolnego rynku i demokracji. Okazaáo siĊ, Īe jedna z moĪliwoĞci znajduje siĊ 10 km od Wáadysáawowa, w Chudobczycach k/Pniew. Byáy wojewoda, Wáodzimierz àĊcki, odwiedzając „BarkĊ” we Wáadysáawowie, wskazaá, stojące w stanie surowym, dwa bloki popegeerowskie i zrujnowany dworek, który w PGR-ze sáuĪyá za biura. ZachĊcaá, Īeby siĊ tymi obiektami zainteresowaü, wprowadziü tam Īycie i uchroniü od kompletnego zrujnowania. Wspólnota uwaĪaáa, Īe to wyzwanie przerasta jej moĪliwoĞci, jednak za namową Tomasza Sadowskiego, bloki zostaáy zakupione za symboliczną kwotĊ, podobnie jak dwór, ze Ğrodków pochodzących z i europejskiej nagrody „Henry Ford Conservation Award”.

krajowej

Dziaáania tu rozwijane,

pod kierownictwem Krystyny Dorsz, staną siĊ modelem przedsiĊbiorczoĞci i edukacji dla terenów

wiejskich

zostaną

szczegóáowo

opisane

nastĊpnych

rozdziaáach.

Podobne dziaáania zostaáy podjĊte w Poznaniu. W 1996 roku, w czasie spotkania z proboszczem parafii Stare ĩegrze , jeden z parafian, Przemysáaw WiĞniewski, prezes spóádzielni pracy „Elektromet,” zaoferowaá obiekty po jego firmie, znajdujące siĊ w Poznaniu na Zawadach. Obiekty o pow. 2 tys. m 2 sáuĪyáy za warsztaty, ale po latach nieuĪytkowania

Krystyna Dorsz

byáy mocno zdewastowane. W ramach umowy pomiĊdzy „Barką” i miastem PoznaĔ, „Elektromet” przekazaá obiekty miastu, które nastĊpnie zostaáy przez „BarkĊ” wykupione za 1 % wartoĞci, a dziaáka o pow. 1.5 ha, zostaáa przekazana w dzierĪawĊ wieczystą na 40 lat. Tutaj powstawaá modelowy program edukacji socjalno-zawodowej dla osób z problemami, który zostanie opisany jako pierwowzór dla ustawy o zatrudnieniu socjalnym i przyjĊty jako uzasadnienie dla jej wprowadzenia. Latem 1998 roku nastąpiáo oficjalne otwarcie Szkoáy Barki im H. Ch. Kofoeda, nazwanej tak na czeĞü DuĔczyka, który podobną pracĊ prowadziá w Kopenhadze 75 lat temu. Powoli krystalizowaá siĊ komplementarny system realizowany przez „BarkĊ” w latach 1989 – 2004

poprzez cztery programy: wspólnoty, programy socjalno- edukacyjne, programy

pozyskiwania i tworzenia miejsc pracy (quasi spóádzielnie socjalne) oraz,

realizowany

od 1999 roku, program dostĊpnego budownictwa. Programy te zostaną szczegóáowo opisane w nastĊpnych rozdziaáach.

Krystyna Dorsz

5. Powstawanie Wspólnoty i dziaâania spoâeczno-ekonomiczne w Chudobczycach Jak kamienie odrzucone przez budujących… W 1995 r. Wojewoda PoznaĔski Wáodzimierz àĊcki zaproponowaá Fundacji „Barka” przejĊcie dwóch bloków mieszkalnych, poáoĪonych w maáej popegeerowskiej wsi Chudobczyce w gminie Kwilcz. Przemiany spoáeczno-polityczne w Polsce na przeáomie lat osiemdziesiątych i dziewiĊüdziesiątych spowodowaáy, Īe bloki, budowane od 1983 roku, staáy od kilku lat w stanie surowym zamkniĊtym wraz z niedokoĔczoną infrastrukturą. Agencja WáasnoĞci Rolnej Skarbu PaĔstwa - ówczesny zarządca majątku popegeerowskiego przekazaáa je Fundacji za symboliczną kwotĊ – 10 tys. zá.

Powstanie Wspólnoty i dziaáania (…) w Chudobczycach

PrzejĊcie bloków, z 24 mieszkaniami, wyznaczyáo kierunek i skalĊ dziaáaĔ tego, co dzieje siĊ w Chudobczycach. Wymagaáo stworzenia warunków do Īycia dla duĪej grupy osób, które miaáy tam zamieszkaü. W latach 1996-1997 zakupiono 60 hektarów ziemi oraz dworek z kompleksem parkowym i budynkiem gospodarczym. ĝrodki na ten cel pozyskano gáównie z prywatnych darowizn. W Chudobczycach „Barka” od początku tworzyáa zrĊby spóádzielczoĞci, rozwijając programy, które áączyáy elementy rynkowe, typowo gospodarcze ze spoáecznymi. Bazą dla dziaáaĔ przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej

staáo

siĊ ponad 400-hektarowe

gospodarstwo wydzierĪawione na okres 20 lat w 1999 roku od Agencji WáasnoĞci Rolnej Skarbu. Oprócz ziemi fundacja przejĊáa takĪe,

od AWRSP, zabudowania po byáym

PaĔstwowym Gospodarstwie Rolnym. Byáo to niezwykáe wyzwanie, przekraczające nie tylko moĪliwoĞci finansowe i organizacyjne Fundacji, ale takĪe ówczesne rozwiązania prawne dla tego typu przedsiĊwziĊü. Chudobczyce byáy swoistą spóádzielnią socjalną bez ram prawnych. „Barka” stanĊáa wobec duĪego przedsiĊwziĊcia – gospodarstwo zostaáo przejĊte bez majątku trwaáego i inwentarza, wraz z 11 pracownikami, wczeĞniej zatrudnionymi w PGR. Gospodarstwo byáo w katastrofalnym stanie, niedoinwestowane, bez jakiegokolwiek inwentarza i sprzĊtu, z czĊĞciowo obsianymi polami. Po przejĊciu, w marcu 1999 roku, zaciągniĊte zostaáy kredyty na sumĊ 280 tys. zá. Z tych Ğrodków zakupiono podstawowe maszyny oraz

uprawiono pola w pierwszym roku. Dziaáania w Chudobczycach zostaáy

wsparte dotacją Krajowego UrzĊdu Pracy, w wysokoĞci 402 tys. zá, które przeznaczono na zakup sprzĊtu do gospodarstwa. Od początku dziaáania w Chudobczycach byáy wielowymiarowe i miaáy róĪnorodny charakter. W 1997 roku Fundacja „Barka” nawiązaáa waĪne kontakty z Programem Rozwoju ONZ - GEF/SGP. DziĊki wspóápracy z koordynatorem programu, Przemysáawem Czajkowskim, w

powstaáy

projekty,

które

nadaáy

kierunek

rozwoju

dla

„Barki”

Chudobczycach. Fundacja „Barka” realizowaáa projekty áączące wymiar spoáeczny

z ekologicznym. Pierwszym takim projektem, podjĊtym wspólnie z UNDP, byá program ochrony ginącego gatunku zwierząt – Ğwini záotnickiej pstrej. Do programu wáączyáa siĊ takĪe

Krystyna Dorsz

Katedra Hodowli Akademii Rolniczej w Poznaniu. W fazie początkowej nadzór nad projektem peániá prof. Janusz BuczyĔski z Akademii Rolniczej. Niewielu jednak wierzyáo, Īe bezdomni mogą prowadziü profesjonalną hodowlĊ. Po roku okazaáo siĊ jednak, Īe hodowla doskonale siĊ rozwija, a lochy z Chudobczyc trafiaáy do hodowców, m.in. na Pomorze. Powodzenie tego programu byáo duĪym sukcesem „Barki”. Okazaáo siĊ, Īe bezdomni potrafią poprowadziü tak specyficzną hodowlĊ. Ludzie, którzy nie mieli nic wspólnego z rolnictwem, nauczyli siĊ obsáugi urządzeĔ, postĊpowania ze zwierzĊtami i wáaĞciwego prowadzenia hodowli. To zaowocowaáo drugim programem z dziedziny ochrony bioróĪnorodnoĞci

szkóáką starych odmian drzew owocowych. Szkóáka starych odmian drzew owocowych w Chudobczycach powstaáa w 1998 r., gáównie na potrzeby lokalnej spoáecznoĞci. Podstawowym celem byáo rozmnoĪenie odmian dawniej uprawianych, a obecnie rzadko spotykanych. Z drzewek wyprodukowanych w szkóáce zaáoĪone zostaáy maáe sady przydomowe we Wspólnotach „Barki” we Wáadysáawowie i Marszewie, a przede wszystkim 4-hektarowy sad w Chudobczycach. Dalszym etapem programu byáa produkcja i sprzedaĪ drzewek do sadów przydomowych oraz na dziaáki dla miáoĞników starych odmian drzew owocowych, a takĪe do gospodarstw ekologicznych, poniewaĪ stare odmiany drzew, generalnie charakteryzujące siĊ maáą wraĪliwoĞcią na choroby, prawie nie wymagają ochrony chemicznej. Projekt byá realizowany pod naukową opieką mgr. Grzegorza Hoduna – kuratora kolekcji drzew owocowych w Instytucie Sadownictwa w Skierniewicach Programy áączące dziaáania dla ludzi i Ğrodowiska zaowocowaáy tym, Īe w konkursie Fundacji Forda „Barka” otrzymaáa

nagrody za program nazwany „Odrzuceni ratują

odrzuconych” – I nagrodĊ krajową i II europejską. Zdobycie prestiĪowych nagród byáo wydarzeniem spektakularnym – pokazaáo potencjaá i moĪliwoĞci, jakie tkwią w takiej grupie jak Wspólnota „Barki”, pokazaáo teĪ, ile moĪna zrobiü, jeĞli da siĊ osobom wykluczonym spoáecznie odpowiednie narzĊdzia do dziaáania. Programy ochrony bioróĪnorodnoĞci pokazywaáy teĪ wyraĨny kierunek – trzeba szukaü takich programów, a takĪe niszy, w które przeciĊtny rolnik czy przedsiĊbiorca nie wejdzie, bo nie

Powstanie Wspólnoty i dziaáania (…) w Chudobczycach

bĊdzie widziaá natychmiastowych efektów. W przypadku „Barki”, waĪne byáo szukanie takich rozwiązaĔ, w których jak najwiĊksza liczba ludzi bĊdzie zaangaĪowana w dziaáania i bĊdzie odpowiadaü za wiĊksze czy mniejsze programy. Efekt spoáeczny byá podstawowym celem dziaáaĔ podjĊtych w Chudobczycach. W 2000 roku, dziĊki osobistemu zaangaĪowaniu Michela Perrina oraz Martine Wendzinski i wielu innych przyjacióá z Francji, w Chudobczycach powstaáa hodowla owiec rasy biaáej z Masywu Centralnego (BMC). Zaczątek tej hodowli stanowiáo stado 100 owiec, podarowanych przez Komitet Pomocy UciĞnionym w Brioude i Stowarzyszenie Wspóápracy z „Barką” we Francji. „Barka” uzyskaáa licencjĊ Ministerstwa Rolnictwa na hodowlĊ tej rasy, prowadząc hodowlĊ zarodową, jak dotąd, jedyną w Polsce. W Chudobczycach prowadzona byáa teĪ hodowla

kóz

rasy barwnej uszlachetnionej.

Początek hodowli daáo kilkanaĞcie kóz nierasowych, zakupionych od okolicznych rolników z prywatnych Ğrodków mieszkaĔców Wspólnoty „Barka” w Marszewie. Dalszy rozwój hodowli umoĪliwiáa pomoc i wspóápraca organizacji oraz osób prywatnych z Francji. Osoby, zajmujące siĊ hodowlą w „Barce”, miaáy moĪliwoĞü wyjechaü na fermy Remiego Parichona i Georga Pleynela, gdzie odbyáy szkolenia z zakresu hodowli kóz i produkcji serów. DziĊki wsparciu stowarzyszenia „Barka” z Francji moĪliwy byá teĪ zakup 25 kóz rasy biaáej uszlachetnionej i kozáów rasy alpejskiej. HodowlĊ kóz wspierali takĪe przyjaciele z Holandii. Poprzez TeresĊ i Jereona van de Loo, w dziaáania „Barki” wáączyá siĊ Bart Wehmann ze swoją Fundacją. Stado 120 kóz w Chudobczycach poddane byáo wieloletniej pracy hodowlanej poprzez ciągáe uszlachetnianie zwierząt. ZwierzĊta objąá

kontrolą uĪytkowoĞci mlecznej oraz

nadzorem hodowlanym Regionalny Związek Hodowli Owiec i Kóz w Poznaniu. Ferma prezentowana byáa na MiĊdzynarodowych Targach „Polagra” w Poznaniu i Regionalnej Wystawie Zwierząt Hodowlanych w Sielinku, zdobywając nagrody i wyróĪnienia, np. championat dla kozy hodowlanej w 2003 roku. Dodatkową atrakcjĊ w gospodarstwie „Barki” w Chudobczycach stanowiáo stadko kurek zielononóĪek o charakterystycznym barwnym upierzeniu. Byáa to hodowla starej polskiej rasy kury zielononóĪki. Kurki te są szczególnie polecane

do gospodarstw ekologicznych.

150 kurek i 35 kogutów otrzymaliĞmy w ramach projektu „Program zachowania rasy kury

Krystyna Dorsz

zielononóĪki kuropatwianej. BioróĪnorodnoĞü i rozwój obszarów wiejskich”, prowadzonego przez DolnoĞląską FundacjĊ Ekorozwoju, a finansowanego przez Program UNDP – GEF/SGP w ramach ochrony zasobów genetycznych. W 1999 r. dziĊki wsparciu Heifer Projekt zaáoĪyliĞmy hodowlĊ ĞwiĔ w Posadówku, gdzie „Barka” dzierĪawi niewielką farmĊ od AWRSP, jednak nieuregulowane prawa wáasnoĞci i roszczenia spadkobierców spowodowaáy przeniesienie hodowli do gospodarstwa w Chudobczycach. Na początku roku 2000 ta hodowla liczyáa blisko 500 sztuk. Przestawianie gospodarstwa na ekologiczne, a jednoczeĞnie wspóápraca z Animal Welfare Institut ze Stanów Zjednoczonych, daáy asumpt do zmiany charakteru hodowli - wypuszczenia ĞwiĔ na wolnoĞü i chowu pastwiskowego ĞwiĔ. Przez kilka lat, na 4 ha áąk, od wiosny do póĨnej jesieni, Ğwinie pozostawaáy w wydzielonych kwaterach. Hodowla ĞwiĔ na pastwiskach to hodowla w naturalnych warunkach, które pozwalają zwierzĊtom na naturalne, instynktowne zachowania. Maciory i ich prosiĊta miaáy staáy dostĊp do schronienia przed sáoĔcem, wiatrem, zimnem lub opadami w drewnianych wiatach, w ksztaácie domków. Pastwisko miaáo elektryczne ogrodzenie, a zwierzĊta staáy dostĊp do wody oraz do karmników z paszą, pochodzącą z wáasnych zasobów gospodarstwa. Przy zakáadaniu hodowli pastwiskowej korzystaliĞmy farmerów amerykaĔskich: Doradcami w procesie zmian byli

z doĞwiadczeĔ

m.in. Tom Garret i Diane

Halverson. Humanitarny chów zwierząt, propagowany przez Animal Welfare Institut, doskonale áączyá siĊ z kryteriami rolnictwa ekologicznego i wdraĪaniem przez nas zasad ekologicznego gospodarowania. Ekologia w „Barce” to takĪe poszukiwanie alternatywnych Ĩródeá energii. To wáaĞnie w Chudobczycach przeprowadziliĞmy pilotaĪowy program produkcji biopaliw. W 2001 r. zainstalowano wytwórniĊ paliwa z rzepaku, nazwaną maáą agrorafinerią W programie, który miaá na celu zbudowanie, uruchomienie i promocjĊ alternatywnych Ĩródeá energii, w tym przypadku paliwa z rzepaku, uczestniczyli, obok „Barki”, Przemysáowy Instytut Maszyn Rolniczych z Poznania – który opracowaá technologiĊ, Polskie Towarzystwo Biomasy oraz Firma PROMAR, dostawca urządzeĔ . Program sfinansowaá Globalny Fundusz Ochrony ĝrodowiska.

Powstanie Wspólnoty i dziaáania (…) w Chudobczycach

Projekt

dotyczący

biopaliw

wzbudzaá

duĪe

zainteresowanie

biznesu,

rolników

oraz samorządów. W marcu 2001 r. odbyáa siĊ 1-dniowa konferencja dotycząca biopaliw, powiązana z uruchomieniem agrorafinerii. Uczestniczyáo w niej 140 osób, w tym przedstawiciele wáadz województwa, powiatu, gminy. Byáa to pierwsza, pilotaĪowa w skali kraju, instalacja do pozyskiwania biopaliwa z rzepaku. Przez nastĊpnych kilka miesiĊcy maáą, zapomnianą wieĞ

na skraju Wielkopolski odwiedziáo okoáo 100 delegacji,

przedstawiciele rolników, biznesu, samorządów, prasy, radia, telewizji zainteresowanych tematem. W czerwcu w Chudobczycach, Akademia Górniczo-Hutnicza z Krakowa, przygotowaáa konferencjĊ dotyczącą pozyskiwania biopaliw. Projekt dotyczący biopaliw byá przykáadem wszechstronnego rozwoju oraz wykorzystywania moĪliwoĞci, jakie mogą tkwiü w Ğrodowisku osób wykluczonych spoáecznie. Doskonale áączyá siĊ z procesem zmiany charakteru gospodarstwa z rolnictwa konwencjonalnego na ekologiczne. Proces ten rozpocząá siĊ w 2000 r. poprzez kontakt z Ekolandem i Agro-BioTestem. W tamtym czasie korzystaliĞmy z porad ekspertów m.in. Holendra Wila Braakmana, który przez dwa tygodnie prowadziá szkolenia w zakresie gospodarstw ekologicznych oraz niemieckiego ekologa

dr. Stielowa, który kilkakrotnie odwiedziá Chudobczyce, gdzie

prowadziá prelekcje i zajĊcia praktyczne, dotyczące rolnictwa organicznego. W 2001 roku gospodarstwo uzyskaáo atest ekologiczny. Gospodarstwo w Chudopczycach wspieraáo takĪe quasi spóádzilenie w „Barki” w Marszewie i Wáadysáawowie

w ich procesie przejĞcia od gospodarstw

konwencjonalnych

do ekologicznych. Bazą dla Wspólnoty byáy popegeerowskie bloki. W 1999 r. ukoĔczyliĞmy budowĊ pierwszego bloku. Przeprowadzony zostaá caáy zakres prac związanych z adaptacją – wykonano wszystkie prace budowlane, od prac murarskich, poprzez poáoĪenie instalacji elektrycznej, wodno-kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania, do poáoĪenia schodów oraz wszelkich prac wykoĔczeniowych. PoniewaĪ budynek, postawiony w latach osiemdziesiątych, nie speániaá obowiązujących norm izolacyjnoĞci cieplnej, konieczne byáo wykonanie takĪe dodatkowego ocieplenia z zewnątrz. Zmodernizowano kotáowniĊ wĊglową, zbudowaną na potrzeby tych bloków,

Krystyna Dorsz

uruchamianą poprzednio tylko w czasie prób. W wyniku przebudowy kotáownia zostaáa przystosowana do opalania biomasą - drewnem oraz trocinami i innymi odpadami tego rodzaju. Ponadto zainstalowano lub wyremontowano urządzenia i armaturĊ oraz poáączono kotáowniĊ z blokami. Pomocą w opracowaniu technologii opalania drewnem sáuĪyá dr Jerzy ĝwigoĔ z Akademii Rolniczej z Katedry Drewna. Dziaáania

byáy

moĪliwe

dziĊki

wsparciu

funduszy

holenderskich

Stichting

Kinderpostzegels, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej i GEF/SGP. BudowĊ drugiego bloku dokoĔczono w 2001 r. W Chudobczycach zainstalowano teĪ dwie oczyszczalnie – przy blokach i dworku. Do „Barki” w Chudobczycach naleĪy malowniczy dworek z początku XX wieku, zaprojektowany przez znanego ówczesnego architekta, Rogera Sáawskiego. Dwór, jak i caáe Chudobczyce, zwane wówczas „Chudopsice”, naleĪaáy do rodu MielĪyĔskich. Majątek liczyá wówczas ponad 600 ha, byáa tam octownia, gorzelnia, wytwórnia chemikaliów oraz uprawa roĞlin lekarskich. W 1938 r. przeszedá na wáasnoĞü Skarbu PaĔstwa, a po wojnie byá zapleczem dla kombinatu PGR. Po przejĊciu dworu w 1997 r. „Barka” przywróciáa go do dawnej ĞwietnoĞci. Nieodzowną pomocą przez lata sáuĪyáa w tym zakresie architekt dr Gabriela Klause, która wziĊáa na siebie ciĊĪar inwentaryzacji, przygotowania projektów i uzgodnienia ich realizacji z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Drugą waĪną postacią w procesie renowacji dworu byá inspektor budowlany

Bogdan Wojciechowski, który

przez

wiele lat

nadzorowaá remonty

w Chudobczycach, przeprowadzane przez czáonków Wspólnoty. W dworku wymieniono dach, gruntownie przebudowano wnĊtrza, zaáoĪono instalacje elektryczne, centralne ogrzewanie, kanalizacjĊ, wyremontowano kotáowniĊ, wymieniono okna, drzwi. Na remonty i wyposaĪenie dworku pozyskaliĞmy Ğrodki z Fundacji Wspóápracy Polsko – Niemieckiej. Do dworu przynaleĪy takĪe park. Jego inwentaryzacjĊ przeprowadzili studenci i pracownicy Katedry Botaniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. W maju 1999 r. Fundacja „Barka” powoáaáa w Chudobczycach Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny na Rzecz Wsi, którego dziaáania

skierowane byáy do lokalnych

spoáecznoĞci wiejskich. Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny zostaá wyodrĊbniony jako

Powstanie Wspólnoty i dziaáania (…) w Chudobczycach

samodzielna struktura organizacyjna. Dziaáania ROSE związane byáy z ekologią, edukacją, wspóápracą miĊdzysektorową i miĊdzynarodową

Jednak przede wszystkim OĞrodek

animowaá przedsiĊwziĊcia, które tworzyáy zaplecze dla dziaáaĔ „Barki” w Chudobczycach. Jednym z pierwszych dziaáaĔ byáy szkolenia dla pracowników pomocy spoáecznej. W ciągu kilku tygodni w programie wziĊáo udziaá 100 osób, kierowników i pracowników OĞrodków Pomocy Spoáecznej, przedstawicieli samorządów. SpoĞród tej grupy 20 osób wyjechaáo na tygodniową wizytĊ studyjną do Kopenhagi. Kolejny cykl szkoleĔ, dla pracowników pomocy spoáecznej z Wielkopolski, zostaá przeprowadzony rok póĨniej. DziĊki Ğrodkom pozyskanym z Programu Leonardo da Vinci dla 24 osób - pracowników socjalnych - zorganizowano dwutygodniowy staĪ szkoleniowy w Danii. W ramach ROSE nawiązaliĞmy wspóápracĊ z Funduszem MikropoĪyczek i zorganizowaliĞmy seriĊ spotkaĔ potencjalnych kredytobiorców. DziaáalnoĞci tej trzeba byáo zaniechaü, z powodu braku powaĪnego zainteresowania mikropoĪyczkami ze strony miejscowej ludnoĞci, wynikającej przede wszystkim z niskich kwot kredytów, nie wystarczających na uruchomienie dziaáalnoĞci gospodarczej. StworzyliĞmy Bank Pomocy Socjalnej dla najuboĪszych mieszkaĔców gmin. Przez lata zbieraliĞmy uĪywaną odzieĪ, sprzĊty gospodarstwa domowego, meble oraz ĪywnoĞü. CzĊĞü, za poĞrednictwem OĞrodków Pomocy Spoáecznej, przekazywaliĞmy osobom skrajnie ubogim, czĊĞü sprzedawaliĞmy w sklepie „z drugiej rĊki”. DziaáalnoĞü ROSE w Chudobczycach áączyáa siĊ ĞciĞle z wolontariatem. Wolontariusze stanowili silne wsparcie dla animacji lokalnego Ğrodowiska. ROSE podjĊáo wspóápracĊ z Korpusem Pokoju oraz organizacją niemiecką - Inicjatywą ChrzeĞcijan dla Europy ICN. Pierwsi wolontariusze ROSE zamieszkali w Chudobczycach jesienią 1999 r. Amerykanin Jay Shackelford pracowaá w Chudobczycach 2 lata, Niemiec Matthias Schade – przez rok. Byli oni emisariuszami innego Ğwiata, który zawitaá do maáej popegeerowskiej wioski. RozpoczĊli zajĊcia edukacyjne i rekreacyjne dla dzieci i máodzieĪy w Chudobczycach oraz w szkoáach w Kwilczu i Luboszu. Uczyli jĊzyków obcych, organizowali czas dla dzieci. Uczyli takĪe jĊzyków obcych czáonków Wspólnoty „Barka”, organizowali dla nich zajĊcia sportowe. W latach 1999 do 2004 przebywaáo áącznie 12 wolontariuszy dáugoterminowych (tzn. takich,

Krystyna Dorsz

którzy mieszkali w Chudobczycach dáuĪej niĪ póá roku), z Niemiec, Francji, Hiszpanii, Irlandii. Programy wolontariatu miaáy profil ekologiczny i socjalny. W 2002 r. grupa wolontariuszy niemieckich zorganizowaáa akcjĊ „Sprzątanie ĝwiata”, w której uczestniczyáo ponad 100 dzieci ze szkóá w Luboszu i Pniew i okoáo 20 wolontariuszy zagranicznych. Interesującą inicjatywą wolontariuszy byáo „Centrum Máodych”, program realizowany w ramach Programu „English Teaching”, finansowany z Polsko-AmerykaĔskiej Fundacji WolnoĞci, poprzez FundacjĊ NIDA. Jego adresatami byáy dzieci i máodzieĪ ze Ğrodowisk wiejskich - Chudobczyce, Wituchowo, Zamorze, Lubosz, Kwilcz. W Chudobczycach powstaáa ĝwietlica dla lokalnej spoáecznoĞci, w której dáugoterminowi wolontariusze z zagranicy, stworzyli cykliczne programy aktywizacji dzieci i máodzieĪy, akcje typu „Sprzątanie ĝwiata”, wspólne wyjazdy, obozowiska i zimowiska. Regularnie uczyli teĪ jĊzyka angielskiego zarówno dzieci i máodzieĪ, jak i dorosáych mieszkaĔców okolicznych wsi. W sumie blisko 200 osób uczestniczyáo w róĪnorodnych przesiĊwziĊciach. W ten sposób udaáo stworzyü siĊ interesującą alternatywĊ spĊdzania czasu wolnego dla osób z lokalnej spoáecznoĞci. Corocznie, wspólnie ze Szkoáą „Barki”, wolontariusze przygotowywali takĪe

imprezy

z okazji Dnia Dziecka, kiedy to wspólnie bawiáy siĊ dzieci z „Barki” i lokalnego Ğrodowiska. ZwieĔczeniem programów wolontariatu w Chudobczycach byáa praca w 2002 r. amerykaĔskiej máodzieĪy z organizacji Young Life, realizującej program wsparcia dla znaczących projektów socjalnych na Ğwiecie. W dwóch tygodniowych turnusach pracowaáo wówczas wspólnie z czáonkami Wspólnoty áącznie 160 wolontariuszy. Z wolontariatem ĞciĞle áączą siĊ wakacyjne spotkania „Barki”, przeksztaácone póĨniej w workcampy. Ich historia siĊga roku 1996 r., od kiedy

prowadzono je corocznie

nad jeziorem Lubosz Wielki w Chudobczycach. W tych pierwszych uczestniczyáy grupy z Niemiec, Francji, Ukrainy i Biaáorusi. Od roku 1999 byáy to duĪe spotkania, które miaáy charakter letnich obozów edukacyjnych dla przyjacióá „Barki”, dla partnerów Fundacji itd. W 1999 r. w workcampie wziĊáo udziaá blisko 200 osób z Polski i z zagranicy, wolontariuszy, máodzieĪy z Zachodniej Europy, ale takĪe z Ukrainy i Biaáorusi. W tym teĪ czasie ĞwiĊtowano 10-lecie powstania „Barki”. WĞród znamienitych goĞci byá ówczesny marszaáek Sejmu, Maciej PáaĪyĔski.

Powstanie Wspólnoty i dziaáania (…) w Chudobczycach

Na letnie obozy do Chudobczyc zjeĪdĪali równieĪ corocznie mieszkaĔcy Wspólnot „Barki”, przede wszystkim z Poznania. Dla nich byáa to czĊsto jedyna szansa, aby spĊdziü wakacje poza miastem. We wspóápracy ze Szkoáą „Barki” natomiast organizowano póákolonie w Poznaniu dla dzieci z ubogich rodzin wiejskich powiatu miĊdzychodzkiego. W zajĊciach i imprezach braáy teĪ udziaá dzieci czáonków „Barki”, mieszkających w Poznaniu. W wakacje Chudobczyce zwykle tĊtniáy Īyciem. Na obozy w kolejnych latach zjeĪdĪaáy grupy nawet 250-osobowe, tak jak to siĊ dziaáo w 2000 roku. Dzieci, máodzieĪ, doroĞli. Ze Wschodu i Zachodu. W 2001 r. zorganizowano turnus wypoczynkowy dla czáonków Wspólnot Emaus i barkowiczów. PrzyjĊto teĪ grupĊ 55 máodych ludzi z USA i Niemiec, którzy przez tydzieĔ pracowali na rzecz Wspólnoty „Barka” w Chudobczycach. Dla grup, które w okresie przemian spoáeczno-gospodarczych w Polsce nie mają szans na znalezienie miejsca w gospodarce wolnorynkowej i które znalazáy siĊ na marginesie Īycia spoáecznego, potrzebne są przedsiĊwziĊcia, dające nie tylko tymczasowe wsparcie. Konieczne jest tworzenie programów, które áącząc dziaáania na wielu páaszczyznach, odbudowują czáowieka, jego godnoĞü, dają szansĊ powrotu do normalnego Īycia. Praktyczną realizacjĊ tej zasady moĪna byáo znaleĨü w Chudobczycach. Ta maáa wieĞ byáa miejscem, w którym spotykali siĊ liderzy miĊdzynarodowych organizacji, by w kontekĞcie programów „Barki” rozwaĪaü problemy ubóstwa i radziü nad sposobami jego ograniczania. Tu, w 2001 r., liderzy „Barki” spotkali siĊ z grupą okoáo 20 liderów Wspólnot Emaus z Europy, by wspólnie zastanawiaü siĊ nad programami socjalnymi w Europie. Programom socjalnym w Polsce, przed uwzglĊdnieniem programów „Barki”,

przystąpieniem do Unii, ze szczególnym

poĞwiĊcona byáa

4-dniowa konferencja, którą

przygotowaáa miĊdzynarodowa organizacja ATD Czwarty ĝwiat w 2002 roku. WczeĞniej, w 2000 roku, w Chudobczycach spotkaáy siĊ teĪ kobiety Wschodu i Zachodu. W ramach „Lydia Project”, 60 kobiet z Europy, podczas miĊdzynarodowej konferencji, debatowaáo przez tydzieĔ nad kondycją i rolą kobiety we wspóáczesnym Ğwiecie. DuĪe zainteresowanie, w odniesieniu do programów realizowanych w Chudobczycach, wzbudzaá aspekt áączenia dziaáaĔ dotyczących ochrony Ğrodowiska z dziaáaniami na rzecz czáowieka - ochrona bioróĪnorodnoĞci, alternatywne Ĩródáa energii, biomasa.

Krystyna Dorsz

„Barka” wielokrotnie prezentowaáa doĞwiadczenia w zakresie tworzenia programów socjalnych z ekologicznymi, m.in. podczas konferencji klubu EKOS dla 30 dziennikarzy w 2002 r. Znacząca czĊĞü dziaáaĔ w Chudobczycach wiązaáa siĊ ze wspóápracą ze Wschodem. Na letnie obozy przyjeĪdĪaáy duĪe grupy z Ukrainy i Biaáorusi. Regularnie podejmowaliĞmy wspólne

przedsiĊwziĊcia, które miaáy na celu

promocjĊ programów socjalno –

edukacyjnych „Barki” na Ukrainie. PrzyjmowaliĞmy przedstawicieli organizacji ze Wschodu, zainteresowanych programami reintegracji spoáecznej realizowanymi przez „BarkĊ”. PodjĊte zostaáy

programy „Budowanie instytucji pomocy wzajemnej na Ukrainie” czy teĪ

„Budowanie spoáecznej aktywnoĞci máodzieĪy poprzez wolontariat”. Fundacja „Barka” zostaáa zaproszona do uczestnictwa w OgólnoukraiĔskiej Federacji Bratnich Klubów, której gáównym celem jest pomoc w readaptacji spoáecznej osób dotkniĊtych problemem uzaleĪnienia. Wszystkie organizacje wchodzące w skáad tej Federacji opierają swoją dziaáalnoĞci na filozofii 12 Kroków AA. ROSE nawiązaáo kontakty z OgólnoukraiĔską Siecią Ludzi ĩyjących z HIV/AIDS, organizacją, która ma swoje oddziaáy w 14 miastach na Ukrainie.

Przedstawiciele ROSE,

wraz

z lokalnym samorządem, brali udziaá

w konferencjach we Lwowie, Kijowie i Doniecku. ĝrodki na wspóápracĊ z Ukrainą i Biaáorusią pozyskiwane byáy gáównie z Programu WschódWschód Fundacji Stefana Batorego oraz Programu RITA – Polsko-AmerykaĔskiej Fundacji WolnoĞci. WĞród organizacji ukraiĔskich ĞciĞle, wspóápracujących z ROSE, wymieniü naleĪy nastĊpujące organizacje: Fundacja Wzajemnej Pomocy OSELIA, DOROHA i SWITLO z Lwowa, ARATTA z Czernigowa, KLUB KWITEN z Poátawy, DOROHA, Dom Odessa, DOBROTA, Donieck, SYNAPS, Donieck. Inni Partnerzy, wspóápracujący w tym czasie z OĞrodkiem w Chudobczycach, to Animal Welfare Institute – USA , Young Life - USA, Stowarzyszenie Barka – Francja, Stiftung Wohnen und Beraten – Niemcy, ICE - Inicjatywa ChrzeĞcijan dla Europy – Niemcy. Podstawą tego, co dziaáo siĊ w Chudobczycach byáa, jak zawsze w miejscach związanych z „Barką” – Wspólnota. Czáonkowie Wspólnoty byli zarówno adresatami programów,

Powstanie Wspólnoty i dziaáania (…) w Chudobczycach

jak i gáównymi kreatorami rzeczywistoĞci w Chudobczycach. Początki Wspólnoty w tej popegeerowskiej wsi siĊgają 1997 roku. Pierwszym liderem byá Grzegorz Niewolny. Chudobczyce to miejsce do Īycia i pracy duĪej grupy osób. Od koĔca 1999 roku mieszkaáo zwykle 60 , a bywaáy okresy, Īe i 70 osób. Do Chudobczyc, tak jak i do wszystkich wspólnot, trafiaáy osoby w róĪnych kryzysach Īyciowych: eksmitowane rodziny, matki samotnie wychowujące dzieci, osoby po domach dziecka, szpitalach psychiatrycznych, osoby opuszczające zakáady karne i wielu innych dotkniĊtych bezdomnoĞcią, osamotnieniem, brakiem pracy i uzaleĪnieniami. Jak kamienie odrzucone przez budujących jedni tworzyli przez lata dla siebie warunki do Īycia, zakorzeniając siĊ w lokalnej spoáecznoĞci, powoli stając siĊ sąsiadami z bloków, inni, porządkując swoje sprawy, wracali do rodzin, do Īycia, z którego odeszli. Jeszcze inni, jak ptaki odchodzili od nas donikąd. Wielokrotnie pozostawaliĞmy bezradni wobec ludzkich dramatów. Nie kaĪdy, szukając schronienia w „Barce”, byá gotowy do zmiany swego Īycia. Dotyczyáo to przede wszystkim uzaleĪnieĔ. Jest to problem, który niezwykle mocno dotyka Ğrodowiska osób wykluczonych spoáecznie. Dla wsparcia tych, którzy wymagali profesjonalnej pomocy w procesie trzeĨwienia, w 2002 roku wdroĪyliĞmy program terapii i profilaktyki uzaleĪnieĔ. Pierwszym etapem programu terapii byáo przygotowanie zaplecza. W jednym z bloków w Chudobczycach zorganizowano sale terapeutyczne, w których nastĊpnie odbywaáy siĊ zarówno spotkania grupowe, jak rozmowy indywidualne z osobami uzaleĪnionymi. Sale do zajĊü terapeutycznych zostaáy urządzone i wyposaĪone dziĊki wsparciu Funduszy Holenderskich – Stichting Kinderpostzegels. ZatrudniliĞmy terapeutów, którzy rozpoczĊli pracĊ od indywidualnych rozmów z czáonkami Wspólnoty. W wyniku tych rozmów zakwalifikowano czĊĞü ludzi do terapii grupowej, czĊĞü zaĞ – do terapii indywidualnej. Cykle terapeutyczne trwaáy od 4 do 6 tygodni. Zatrudniony byá zespóá specjalistów – podjĊliĞmy wspóápracĊ z terapeutami z OĞrodków Leczenia UzaleĪnienia w Obrzycach – MiĊdzyrzeczu i Charcicach. Program byá pozytywnie zaopiniowany

przez

Wojewódzki

OĞrodek

Terapii

UzaleĪnienia

Alkoholu

i WspóáuzaleĪnienia w Poznaniu oraz Peánomocnika Zarządu Województwa Wielkopolskiego ds. UzaleĪnieĔ.

Barbara Sadowska

W wyniku programu, w Chudobczycach zorganizowaáa siĊ grupa osáonowa osób bezdomnych, uzaleĪnionych od alkoholu – stowarzyszenie Klub Abstynenta „Sami Sobie”. Gdy patrzĊ z perspektywy na lata 1999-2004, kiedy z ramienia zarządu Fundacji byáam odpowiedzialna za to, co dziaáo siĊ w Chudobczycach, mam ĞwiadomoĞü, Īe byá to czas niezwykle trudny, ale teĪ i twórczy. Zespóá ROSE byá nieliczny, pracowników merytorycznych, zajmujących siĊ pracą w Chudobczycach, odpowiedzialnych za wszystkie te powyĪsze dziaáania, byáo niewielu; Wojciech Zarzycki, pracujący w Chudobczycach w latach 1999-2002, Marcin Rzepka od 1999 do 2004, Anna Cąkaáa i Alicja Molenda od lata 2002 r. Im, a takĪe wielu czáonkom Wspólnoty, ogromnie zaangaĪowanym w tworzenie dzieáa w Chudobczycach, niniejszym dziĊkujĊ za piĊkną wspóápracĊ. Chudobczyce poáoĪone są w gminie Kwilcz, gdzie bezrobocie przekraczaáo zawsze Ğrednią krajową. W minionych latach bywaáo, Īe blisko 45 proc. mieszkaĔców gminy korzystaáo z pomocy spoáecznej, stąd koniecznoĞcią byáo tworzenie warunków do pracy i utrzymania siĊ tak licznej grupy, jaka zamieszkaáa w Chudobczycach. Przez lata nie byáo Īadnego staáego finansowania dziaáaĔ w Chudobczycach, nie byáo pracy na tzw. wolnym rynku. To przedsiĊbiorczoĞü spoáeczna decydowaáa o tym, Īe to miejsce nie tylko istniaáo, ale mogáo siĊ przez lata rozwijaü i zapewniaü byt dla tak licznej spoáecznoĞci. Chudobczyce staáy siĊ przykáadem aktywnej polityki spoáecznej. Barbara Sadowska

6. Powstanie Wspólnot i programów edukacyjno - przedsiċbiorczych w innych regionach Polski: w Strzelcach Opolskich, Cieszynie i w Drezdenku. Strzelce Opolskie Stopniowo idea Wspólnot – quasi spóádzielni oraz modele edukacji socjalno-zawodowej obejmowaáy inne województwa. Niektóre z domów powstawaáy przez pączkowanie: gdy dom siĊ wypeániaá ludĨmi, liderzy Wspólnoty poszukiwali nowych moĪliwoĞci i maáa grupa zamieszkiwaáa w nowym miejscu, inne tworzone byáy przez lokalnych liderów jak np. przez

Wspólnoty i ich dziaáania

ks. Józefa Krawca ze Strzelec Opolskich. Wokóá domów powstawaáy gospodarstwa, warsztaty przyuczenia zawodowego i dziaáalnoĞü przedsiĊbiorcza. Ks. Józef Krawiec, kapelan wiĊzienny ze Strzelec Opolskich, przybyá do „Barki” z grupą parafian i wspóápracowników w 1997 roku z myĞlą o uruchomieniu Wspólnoty „Barka” dla osób opuszczających wiĊzienia w województwie dolnoĞląskim.

„To byáo zobowiązanie

moralne, Īeby pomóc im zacząü budowaü Īycie od nowa. Tylko w jaki sposób? Poszukiwaáem rozwiązaĔ i usáyszaáem o Barce” – mówi ksiądz. Po wizycie w domach w Wielkopolsce, ksiądz znalazá w okolicach Strzelec Opolskich kilka obiektów, które nadawaáy siĊ na wspólnotĊ, warsztaty i gospodarstwo. W pierwszej miejscowoĞci mieszkaĔcy, obawiając siĊ nowych przybyszów, nie zgodzili siĊ na powstanie wspólnoty. Kolejne obiekty w Báotnicy Strzeleckiej, na terenie byáego folwarku stadniny koni, zostaáy w 1998 roku wydzierĪawione za symboliczną záotówkĊ od AWRSP. Ksiądz uzyskaá zgodĊ biskupa na zamieszkanie we wspólnocie. W budynkach gospodarczych hodowane byáy zwierzĊta i prowadzony byá „hotel dla koni”, w którym pasjonaci jeĨdziectwa z okolicy zostawiali pod opieką czáonków Wspólnoty swoje konie. Wspólnota miaáa teĪ pasiekĊ i 40 ha ziemi w dzierĪawie, na której byáy pastwiska i uprawiano ĪywnoĞü dla zwierząt. Kolejny dom zostaá powoáany w 2000 roku w Warmątowicach – Kaczorowni, równieĪ w budynku po stadninie koni. Remont, wykonywany przez czáonków Wspólnoty, byá moĪliwy dziĊki ofiarnoĞci lokalnej spoáecznoĞci i wsparciu urzĊdu miasta w Strzelcach Opolskich. W 2002 roku nastąpiáo usamodzielnienie siĊ programu w Strzelcach Opolskich i wyodrĊbnienie go ze struktur Fundacji „Barka”. KontynuacjĊ dziaáaĔ podjĊáo powoáane Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej Barka. Kolejną inicjatywą stowarzyszenia byáo uruchomienie domu dla matki z dzieckiem w ĩĊdowicach – rodzinnym domu ks. Józefa, który przeznaczony zostaá na cele wspólnoty. W 2004 roku Stowarzyszenie uruchomiáo Klub Integracji Spoáecznej, a nastĊpnie, 1 wrzeĞnia 2005 roku - Centrum Integracji Spoáecznej. Cieszyn W 1999 roku „Barka” rozpoczĊáa swoją dziaáalnoĞü w Cieszynie. Na zaproszenie Danuty Borowiak z OPS oraz Mariusza Andrukiewicza, pracującego w Stowarzyszeniu „Byü Razem”,

Barbara Sadowska

delegacja czáonków „Barki” przybyáa do Cieszyna. Dla lokalnych liderów problemem byáy osoby bezdomne, dla których brakowaáo miejsc noclegowych i programów rehabilitacji. WczeĞniej delegacja z OPS odwiedziáa „BarkĊ” w Wielkopolsce i podjĊáa inicjatywĊ zaproszenia Fundacji

do stworzenia

„programu” w Cieszynie w obiektach po byáych

zakáadach cukierniczych „Olzy” przy ul. Báogockiej. WstĊpna koncepcja zakáadaáa, Īe po zainicjowaniu dziaáalnoĞci w Cieszynie i przekazaniu doĞwiadczenia i modelu pracy dotyczącej mechanizmów tworzenia i funkcjonowania wspólnot, programów edukacyjnych, przedsiĊbiorczych oraz programu budownictwa socjalnego i przygotowaniu kadry, Fundacja „Barka” przekaĪe program lokalnemu stowarzyszeniu. Pierwszym pracownikiem Fundacji w Cieszynie byá Mariusz Andrukiewicz, zatrudniony dziĊki dotacji UrzĊdu Miasta Cieszyna i poparciu Burmistrza, Bogdana Ficka. JednoczeĞnie dwóch wolontariuszy z Wielkopolski Grzegorz i Waldek (który dziaáa w Cieszynie do dziĞ), zostaáo wydelegowanych do pomocy. Z dotacji oraz pozyskanych darowizn dokonany zostaá remont obiektów na Báogockiej. Wspólnota przyjĊáa zasady dziaáania wypracowane w Wielkopolsce, a wiĊc rodzinny charakter domu prowadzony na zasadach pomocy wzajemnej, praca w oparciu o osobisty kontakt i wzajemną relacjĊ, wypracowywanie Ğrodków na wáasne utrzymanie, remontowanie starych domów i przygotowywanie miejsc do Īycia i pracy dla kolejnych osób w potrzebie, wspólną kasĊ domu oraz dziaáania edukacyjno – przedsiĊbiorcze, umoĪliwiające rozwój i usamodzielnianie. Po roku utworzone zostaáo CieszyĔskie Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej „Barka”, które kontynuowaáo rozwój programów „Barki”. W 2002 roku zostaá utworzony kolejny dom na ul. Kasztanowej. Wokóá domów powstaáy pracownie i warsztaty edukacji zawodowej, renowacja mebli, warsztat krawiecki itp. Po trzech latach, w 2003 roku, w obliczu trudnoĞci w pozyskaniu Ğrodków, CieszyĔskie Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej „Barka” poáączyáo siĊ ze Stowarzyszeniem „Byü Razem”, tworząc Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej „Byü Razem”. Wiele osiągniĊc tej grupy wynika z silnego partnerstwa z samorządem Cieszyna i przedsiĊbiorcami. Drezdenko Dom w Drezdenku zostaá zakupiony w 2002 roku od prywatnego wáaĞciciela za kwotĊ

Wspólnoty i ich dziaáania

150 000 záotych, które Fundacja spáacaáa przez okres dwóch lat ze Ğrodków wypracowywanych i pozyskanych darowizn. W paĨdzierniku 2002 roku zamieszkaá w nim Grzegorz Niewolny, wczeĞniej jeden z czáonków Wspólnoty „Barka” z Wáadysáawowa, z grupą 20 osób. Przy domu znajdowaá siĊ ogród, gdzie produkowano warzywa na potrzeby domu. Dom podjąá wspóápracĊ z lokalnymi firmami oraz z UrzĊdem Miasta Drezdenko, wykonując zlecenia sprzątania miasta, segregacji odpadów, przygotowywania posiáków dla osób starszych i niepeánosprawnych na zlecenie oĞrodka pomocy spoáecznej. Wkrótce dom siĊ zapeániá i zostaá uruchomiony nastĊpny obiekt, gdzie najpierw zamieszkaáy samotne matki z dzieümi, a potem miejsce przeksztaáciáo siĊ w hostel dla osób usamodzielniających siĊ. W lutym 2006 program, realizowany w Drezdenku, zostaá wyodrĊbniony ze struktur Fundacji „Barka” i przejĊty przez powoáaną FundacjĊ Dom Wspólnoty Barka w Drezdenku, której przewodniczącym zostaá Grzegorz Niewolny. Jest to jeden z wielu przykáadów w „Barce” formacji osób, pokonujących swoje wáasne sáaboĞci i uzaleĪnienia, dziaáających w Ğrodowiskach lokalnych oraz kontynuujących pomaganie w rozwoju innym. 7. Partnerstwa miċdzynarodowe Francja Inne waĪne aspekty funkcjonowania Wspólnot i ich przedsiĊbiorczych dziaáaĔ wiązaáy siĊ z kontaktami z zagranicą. Od 1993 roku budowane byáy relacje z Francuzami i Niemcami. Pierwszymi przedstawicielami miĊdzynarodowego gremium, którzy dotarli do wspólnoty we Wáadysáawowie byáa Martine Wendzinski, nauczycielka jĊzyka francuskiego i Marija Vanijola, dziaáaczka organizacji Emaus z Francji. Martine jest pochodzenia polskiego, Ğwietnie mówi po polsku. Zostaáa zachĊcona do odwiedzenia wspólnoty przez MariĊ Blimel, dziennikarkĊ Radia Merkury, która w swoich reportaĪach przedstawiáa losy wielu mieszkaĔców Wspólnoty. W wyniku tej wspóápracy powstaáo partnerstwo polsko-francuskie, które rozwijaáo róĪnorodne inicjatywy. Powstaáa tradycja corocznych wyjazdów edukacyjno- formacyjnych czáonków wspólnoty do Francji. W programie byáo odwiedzenie wspólnoty braci z Taize i spotkanie

Barbara Sadowska

z zaáoĪycielem bratem Rogerem oraz bratem Markiem, który pochodzi z Poznania i w 1993 roku odwiedziá WspólnotĊ wraz z bratem Paulo. NastĊpnie „barkowicze” spotykali siĊ z tzw. máodzieĪą trudną z prywatnego liceum w L’ Varene - L ‘Vernet, gdzie mówili o swoim Īyciu i przemianie, co , jak twierdzili nauczyciele, wywieraáo pozytywny wpáyw na zachowanie máodzieĪy. NastĊpnym punktem programu byáo odwiedzenie farmerów francuskich, którzy szkolili czáonków wspólnoty w zakresie hodowli kóz i owiec. Ci, którzy hodują kozy ( te same, co w Marszewie z Masywu Centralnego) i produkują sery, otrzymali pozwolenie z UE na produkcjĊ serów, sposobem domowym, w pomieszczeniach przylegáych do koziarni. Hodowcy owiec rasy miĊsnej biaáej naleĪą do Związku Owczarzy Francuskich, który postanowiá 150 takich owiec podarowaü „Barce”. Jest to rasa zachowawcza, której celem jest podtrzymanie gatunku. Rolnicy z róĪnych rejonów Polski

przyjeĪdĪali, Īeby zakupiü

we Wspólnocie „matki”. Innym waĪnym partnerem francuskim byáa Wspólnota Emaus, zaáoĪona przez Brata Pierre, która utrzymuje siĊ dziĊki zbiórkom mebli, odzieĪy i jej sprzedaĪy. Barkowicze utrzymywali kontakty z oddziaáem w Dijon, jeĨdzili tam na staĪe i przywozili transporty odzieĪy do Polski, organizowali wymiany. Innym przejawem Partnerstwa byáy coroczne przyjazdy máodzieĪy francuskiej do Wspólnot. Czáonkowie Wspólnoty zastanawiali siĊ, co mogą ofiarowaü zamoĪnej francuskiej máodzieĪy. Nauczyciele uwaĪali, Īe przyjazd do „Barki” zawiera aspekt wychowawczy pokazujący, przyzwyczajonej do dobrobytu máodzieĪy, takie wartoĞci jak wspólna praca, przyjaĨĔ, wsparcie, solidarnoĞü, ofiarnoĞü, dzielenie itp. Martine Wendzinski w jednym z listów do Wspólnoty pisze: „DziĊkujemy za Waszą wizytĊ. MáodzieĪ francuska i nauczyciele czują siĊ ubogaceni przykáadem waszego Īycia. Te Ğwiadectwa mają wpáyw na nasze Īycie, na system wartoĞci, który w bogatej Francji musi byü weryfikowany”. Efektem podjĊtej wspóápracy byáo powoáanie przez przyjacióá francuskich Stowarzyszenia Pomocy Wspólnotom Barki, zarejestrowanego w 1995 roku, które koordynuje kolejne inicjatywy i projekty wspóápracy i wymiany.

Niemcy Inna grupa przybyáa w 2003 roku z Brunszwiku z Niemiec wraz z Heinrichem Schubertem,

Wspólnoty i ich dziaáania

przedstawicielem organizacji pozarządowej „Wochnen und Beraten”, naleĪącej do Diakonii KoĞcioáa Ewangelickiego. Heinrich urodziá siĊ na Mazurach i wraz ze swoimi rodzicami byá przesiedlony do Niemiec. Twierdzi, Īe jego aktywnoĞü jest potrzebna do budowania porozumienia pomiĊdzy narodami. W ramach przyjacielskiej wspóápracy

przedstawiciele niemieckiego związku Diakonia

przekazali w 2003 roku wsparcie finansowe w wys. 40 000 DM na kapitalny remont kuchni i sanitariatów we Wáadysáawowie. Remont wykonywali wspólnie z mieszkaĔcami wspólnoty, co budowaáo wiĊzi i przyjaĨĔ. Niemcy z Diakonii czĊsto odwiedzają „BarkĊ”, uczestniczyli w waĪnych wydarzeniach Wspólnoty: w otwarciu domu w Marszewie, w kolejnych, piątych rocznicach funkcjonowania wspólnoty, we wspólnych projektach np. utwardzenie podwórka przed domem we Wáadysáawowie, które ciągle rozmywane byáo przez deszcze. W projekcie uczestniczyáo szeĞciu niemieckich bezdomnych, którzy wraz z czáonkami wspólnoty, przez tydzieĔ pracowali nad poáoĪeniem 310 m 2 kostki brukowej. W Gazetce Parafii Ewangelickiej w Brunszwiku ( maj, 1995) Heinrich Schubert, inicjator partnerstwa polsko- niemieckiego, napisaá: „Bez listy obecnoĞci, codziennie po 10 godzin, pracowali z Polakami, którzy są w podobnej sytuacji. Mimo duĪego wysiáku, niemieccy bezdomni, po pracy mieli okazjĊ poznaü rodzinne struktury wspólnoty, dziaáania polskiego partnera i nauczyü siĊ Īycia rodzinnego. Nikt przecieĪ nie urodziá siĊ na ulicy, kiedyĞ kaĪdy miaá wáasną rodzinĊ. Tam byáa szansa przypomnieü ją sobie i byü w niej. ZostaliĞmy zaproszeni do spĊdzenia wspólnie w Barce BoĪego Narodzenia. To bardzo wzruszyáo caáą niemiecką grupĊ; wszyscy jeszcze gorĊcej poparli projekt dalszej wspóápracy. Strona finansowa projektu: ogólny koszt to 6 945, 73 DM (materiaá i przygotowanie podáoĪa), z czego 1 694, 39 zostaáo zebrane przez szanownych parafian, za co serdecznie dziĊkujemy”. Obecnie Heinrich podjąá inicjatywĊ uruchomienia w gminie Kwilcz przedsiĊbiorstwa spoáecznego w kooperacji z Volkswagen ( 2007/2008) i wáadzami gminy jako modelu integracyjno- przedsiĊbiorczego sáuĪącego rozwiązywaniu problemów osób wykluczonych realizowanego w partnerstwie.

Barbara Sadowska

Holandia Do Wspólnot dotarli teĪ przedstawiciele Ğrodowisk polonijnych i biznesowych z Holandii. Biznesmen Kurt Wehman, którego firma wystawiaáa maszyny rolnicze na MiĊdzynarodowych Targach PoznaĔskich, odwiedziá WspólnotĊ w 1994 roku i postanowiá zaáoĪyü Stowarzyszenie w

Holandii,

pomagające

rozwijaü

wspólnoty

gospodarczo.

Pierwszą

inicjatywą

stowarzyszenia byáo dostarczenie mechanicznej dojarni na farmĊ kóz w Marszewie, w celu usprawnienia produkcji mleka. NastĊpną akcją byáy szkolenia w zakresie produkcji kompostu, upraw ekologicznych, prowadzone w Chudobczycach. W programie wspóápracy miĊdzynarodowej uczestniczyáy teĪ indywidualne rodziny jak Teresa i Jeron van De Loo, polsko-holenderskie maáĪeĔstwo, które udostĊpnia w okresie lata swoje mieszkanie w Alkmarze dla czáonków Wspólnot oraz dostarcza róĪnorodnej pomocy np. nasiona tulipanów holenderskich, warzywa, zioáa na rozpoczĊcie upraw. Wspólnota podziwiaáa teĪ inne holenderskie maáĪeĔstwo, które z okazji 25 rocznicy swojego Ğlubu, przyjechaáo do Chudobczyc z trojgiem dorosáych synów, Īeby pomagaü w pracach gospodarczych i wáączyü siĊ w Īycie Wspólnoty. Opisane wyĪej inicjatywy pomagaáy przetrwaü trudne lata osamotnienia i braku wsparcia ze strony instytucji finansowych i paĔstwa. Dziaáania te budowaáy teĪ autentyczne wiĊzi pomiĊdzy narodami i ksztaátowaáy EuropĊ spoáeczną.

Rozdziaâ II Programy edukacyjne Beata Benyskiewicz

1. Szkoâa „Barki” im. H. Ch. Kofoeda - program socjalno- edukacyjny dla miasta Szkoáa „Barki” im. H.Ch. Kofoeda powoáana zostaáa przez FundacjĊ Pomocy Wzajemnej „Barka” we wspóápracy ze Szkoáa Kofoeda w Poznaniu w 1998 r. Spotkanie przedstawicieli Fundacji „Barka” i Szkoáy byáo wielkim wydarzeniem. Prowadzący FundacjĊ Tomasz Sadowski, po 10 latach samotnych zmagaĔ w budowaniu bazy dla rozwoju i aktywizacji grup wykluczonych, mógá poznaü bratnią organizacjĊ z 70 letnim staĪem, duĪą i uznaną instytucjĊ socjalno- edukacyjną w Danii. Pokazywaáo to skalĊ i moĪliwoĞci rozwoju. Powstaá pomysá wspóádziaáania, gáównie w celu poszerzenia moĪliwoĞci edukacyjnych dla osób, z niewystarczającym wyksztaáceniem, szczególnie ze wzglĊdu na zmienione warunki spoáeczno-gospodarcze w Polsce. Do dotychczas realizowanych programów takich jak: samowystarczalne wspólnoty wiejskie, tworzenie miejsc pracy dla bezrobotnych i programu taniego budownictwa socjalnego doszedá program socjalno- edukacyjny: Szkoáa „Barki” im. H. Ch. Kofoeda. Szkoáa Kofoeda- "Kofoeds Skole" - zostaáa zaáoĪona w 1928 roku przez zakrystianina Hansa Christiana Kofoeda, jako instytucja mająca pomóc máodym, bezrobotnym mĊĪczyznom przetrwaü trudny okres pozostawania bez pracy i umoĪliwiü im powrót do aktywnego Īycia, jako peánoprawnych obywateli. Hans Christian Kofoed urodziá siĊ w roku 1898 w miasteczku Bodilsker na Borholmie. Dom rodzinny Kofoedów byá domem o tradycjach grundtvigowskich. Jako máody czáowiek Kofoed chciaá zostaü osobą duchowną, jednak osierocony w wieku 10 lat, zmuszony byá do zajĊcia siĊ gospodarką rolną. ZimĊ przeáomu lat 1916- 1917 spĊdziá na Uniwersytecie Ludowym w Haslev na Zelandii, gdzie póĨniej znalazá pracĊ jako kierownik koĞcielnego oĞrodka opieki spoáecznej. W okresie tym Kofoed zdobyá wyksztaácenie podstawowe, niestety nie udaáo mu

Beata Benyskiewicz

siĊ zdaü egzaminów do gimnazjum. Kofoed na swej drodze spotkaá pastora Kildeby, kierownika Uniwersytetu Ludowego w Hoptur. DziĊki tej znajomoĞci, mimo braku wyksztaácenia, otrzymaá pracĊ na tamtejszym uniwersytecie (1921-1925). Byá to dla niego okres ogromnych doĞwiadczeĔ i rozwoju. Wspóápracownicy wspominają Kofoeda jako czáowieka posiadającego dar obcowania z máodymi uczniami, szybko pozyskującego ich zaufanie. W roku 1925 Kofoed powróciá do Kopenhagi, aby przygotowaü siĊ do rozpoczĊcia studiów teologicznych, których nigdy nie udaáo mu siĊ dokoĔczyü. Spotkanie z bezrobociem ukazaáo mu pole dziaáalnoĞci, która wypeániáa jego Īycie, aĪ do Ğmierci w roku 1952. Okres miĊdzywojenny naznaczony byá bezrobociem, które dotknĊáo tysiące rodzin. PsychopatologiĊ bezrobocia Kofoed poznaá na wáasnej skórze. Sam doĞwiadczyá, jako bezrobotny, uczucia bezsilnoĞci i beznadziejnoĞci. W roku 1927 Kofoed zostaá zatrudniony jako zakrystianin w jednym z kopenhaskich koĞcioáów. Do jego obowiązków naleĪaáo miĊdzy innymi organizowanie opieki spoáecznej dla parafian. PoniewaĪ w jego parafii byáo wielu bezrobotnych, zacząá myĞleü nad stworzeniem im moĪliwoĞci jakiegoĞ zajĊcia czy nauki, które zapeániáyby czas, pobudziáy zainteresowanie czymĞ poĪytecznym i przyczyniáy siĊ do poprawienia nastrojów caáej rodziny. Kofoed nie miaá jednak kapitaáu, ani lokali, czy narzĊdzi, Īeby urzeczywistniü swoje zamierzenie. Przedstawiá wiĊc swoją ideĊ pastorowi parafialnemu, który ją natychmiast zaakceptowaá i z wáasnych Ğrodków przeznaczyá 120 koron na zakup niezbĊdnych materiaáów. Pozwoliá teĪ korzystaü z lokalu w domu parafialnym szeĞü popoáudni w tygodniu. W DuĔskim Towarzystwie Rzemiosá Chaáupniczych Kofoed poĪyczyá kilka stoáów z imadáami i trochĊ narzĊdzi. Przed Kofoedem pojawiáo siĊ nastĊpne zadanie - zainteresowanie bezrobotnych warsztatami. Odwiedzaá te rodziny, które zgáaszaáy siĊ po pomoc. Mówiá im, Īe w warsztatach bĊdą mogli naprawiü obuwie, meble. Szybko zorientowaá siĊ, iĪ naleĪy otworzyü takĪe oddziaá dla kobiet- z szyciem odzieĪy, opieką nad dzieümi i gotowaniem. Wszyscy zostali zaproszeni na spotkanie w Domu Parafialnym w dniu 20 marca 1928 roku. W wyniku tego spotkania 15 kobiet i 10 mĊĪczyzn zapisaáo siĊ jako pierwsi uĪytkownicy ”Pokoi Pracy przy parafii Christiana”.

Programy edukacyjne

W roku 1929 Kofoed mówi: „DziaáalnoĞü nasza to przede wszystkim wyciągniĊcie pomocnej rĊki w kierunku bezrobotnych. Praca we wszystkich oddziaáach Szkoáy, a takĪe nauczanie zwyczajnych przedmiotów szkolnych, chronią przed apatią bezrobocia. Dziaáania takie są bezrobotnym potrzebne- nie tylko doraĨnie, ale takĪe dalej w Īyciu.” W latach 30-tych podopieczni Kofoeda mogli juĪ nie tytko pracowaü, ale uczyü siĊ, przede wszystkim: jĊzyka duĔskiego, angielskiego, niemieckiego, matematyki i gimnastyki. Od 1938 r. placówka funkcjonowaáa pod nazwą Szkoáa dla Bezrobotnych (Skolen for Arbejdsledige), a od 1946 r. do dnia dzisiejszego, jako Szkoáa Kofoeda (Kofoeds Skole). Od 1975 r. Szkoáa dysponuje piĊciopiĊtrowym budynkiem o powierzchni 12 tys.

m2 ,

kilkoma budynkami warsztatowymi, domem wypoczynkowym, Domem MáodzieĪy

w Kopenhadze oraz niewielkim byáym gospodarstwem rolnym, peániącym rolĊ oĞrodka dla uczniów z problemami psychicznymi. Cztery lata póĨniej dyrektorem Szkoáy zostaje Jens Aage Bjorkoe, pastor, mgr teologii Uniwersytetu Kopenhaskiego, dr nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki spoáecznej Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1974-1979 byá pastorem w Mariakirken, koĞciele poáoĪonym w kopenhaskiej dzielnicy Vesterbro, charakteryzującej siĊ wielkimi problemami spoáecznymi i socjalnymi jak: prostytucja, przestĊpczoĞü, narkomania i bezdomnoĞü. Problemy spoáeczne i socjalne, nĊkające spoáeczeĔstwo tak bogatej przecieĪ Danii, zna wiĊc bardzo dobrze. Jest on zaangaĪowanym kontynuatorem idei H.Ch.Kofoeda oraz propagatorem idei pedagogiki spoáecznej, aktywizacji zawodowej i dąĪenia do przywrócenia spoáeczeĔstwu ludzi, którzy znaleĨli siĊ na marginesie Īycia, a w szczególnoĞci na marginesie rynku pracy. W tak rozumianym podejĞciu proces uczenia polega na przygotowaniu takich sytuacji, w których uczeĔ jest aktywnym i odpowiedzialnym podmiotem. Po siedemdziesiĊciu latach doĞwiadczeĔ Szkoáa jest dzisiaj placówką socjalnopedagogiczną, przyjmującą dziennie blisko 700 osób, prowadzącą 240 najróĪniejszych szkoleĔ, kursów i warsztatów. Najbardziej rzucającym siĊ w oczy rezultatem pracy Szkoáy jest aktywizacja jej uczniów. Są oni wyprowadzani z pasywnej i czĊsto destrukcyjnie dziaáającej sytuacji - poprzez naukĊ i zajĊcia integracyjne - do podjĊcia pracy na zewnątrz.

Beata Benyskiewicz

Szkoáa Kofoeda charakteryzuje siĊ szczególną atmosferą, którą tworzą nauczyciele, uczniowie oraz odpowiednio przygotowane pomieszczenia. Instytucja ta jest centrum socjalnym dającym duĪy wachlarz ofert swoim uczniom. Szkoáa prowadzi zarówno opiekĊ i doraĨną pomoc, jak równieĪ celową pracĊ pedagogiczną i edukacyjną umoĪliwiającą resocjalizacjĊ uczniów. Szkoáa jest z jednej strony miejscem bezpieczeĔstwa spoáecznego, a z drugiej miejscem zmagania siĊ i rozwoju w procesie ksztaácenia. Przewaga jednej z ról spowodowaáaby, iĪ szkoáa peániáaby funkcje albo instytucji socjalno - technokratycznej albo ograniczaáaby siĊ do roli schroniska. ZaáoĪycielowi, H.Ch. Kofoedowi oraz jego kontynuatorom udaáo siĊ poáączyü te dwie funkcje. DziĊki uĪyciu pojĊcia szkoáa uĞwiadamiamy sobie, Īe osoba korzystająca z oferty Szkoáy nie jest klientem, lecz uczniem, który dziĊki pracy wáasnych rąk i umysáu moĪe poprawiü swoje Īycie. Hasáem ideowym gáoszonym przez Kofoeda byáa "pomoc ku samopomocy". czyli taka pomoc, która czyni czáowieka zdolnym do przeciwdziaáania trudnoĞciom. W Szkole wprowadzone zostaáy róĪne metody pracy, polegające przede wszystkim na budowaniu kontaktu z uczniem, wspólnego wyboru ofert dostosowanych do indywidualnej sytuacji ucznia. UczeĔ, dokonując wyboru, bierze odpowiedzialnoĞü za swoją decyzjĊ, podejmuje odpowiedzialnoĞü za siebie, odbudowuje szacunek do samego siebie lub odrzuca kolejną szansĊ swego rozwoju. DzieĔ pracy posiada Ğcisáy plan - podobny do planu dnia w normalnym Īyciu spoáecznym.

2. Szkoâa „Barki” im. H. Ch. Kofoeda w Poznaniu, jej zaâoīenia i struktura Opisywana tu dziaáanoĞü Szkoáy Barki wydaje siĊ waĪna ze wzglĊdu na zainspirowanie Rządu RP w latach 2001 - 2002 do uchwalenia Ustawy o Zatrudnieniu Socjalnym na rzecz edukacji osób dorosáych, pozostających bez pracy. DziaáalnoĞü Szkoáy inspirowana jest etyką chrzeĞcijaĔską, humanizmem i szacunkiem dla wartoĞci i praw kaĪdego czáowieka. Szkoáa „Barki” miaáa na celu stworzenie, wspólnie z samorządem Poznania, instytucji wielkomiejskiej o charakterze socjalno - edukacyjnym,

Programy edukacyjne

mającej za zadanie szeroko rozumianą edukacjĊ i aktywizacjĊ zawodową skierowaną do Ğrodowisk zaniedbanych spoáecznie. Program zostaá opracowany i jest realizowany w Ğcisáej wspóápracy z Fundacją Szkoáy Kofoeda z Kopenhagi oraz samorządem Miasta Poznania. Swoista edukacja w tego rodzaju placówce polegaáa na przekazaniu umiejĊtnoĞci w zakresie podstawowych sprawnoĞci zawodowych i Īyciowych, w tym uĞwiadomieniu ogólnych prawidáowoĞci w rozwoju czáowieka, szeroko rozumianej kultury, zdrowia, problemów uzaleĪnieĔ, prawa, rozwiązywania wáasnych problemów Īyciowych, powstania systemów pomocy i jej animacji. Docelowo kaĪdego dnia z róĪnego rodzaju ofert Szkoáy skorzystaáo okoáo 300 osób. Dotyczy to zarówno grup ludzi z problemami Īyciowymi jak i chcących im pomagaü, bezdomnych, dáugotrwale bezrobotnych, oraz pracowników socjalnych, psychologów, pedagogów, ludzi najróĪniejszych profesji, chcących animowaü i wspieraü rozwój osób i Ğrodowisk zaniedbanych. Szkoáa, w takim ujĊciu, byáa miejscem pracy dla nauczycieli, pedagogów spoáecznych, pracowników socjalnych, oraz rzemieĞlników, zatrudnionych jako nauczyciele zawodu. Siedziba Szkoáy do dzisiaj mieĞci siĊ przy ul. ĝw. Wincentego 6/9 w Poznaniu. W roku 1996 warsztaty, magazyny oraz tereny zostaáy bezpáatnie uĪyczone Fundacji „Barka” przez Zarząd Miasta Poznania po firmie „Elektromet”. Obecnie Zarząd Miasta Poznania przekazaá teren w wieczystą dzierĪawĊ Fundacji z zamiarem budowy obiektów dydaktycznych. Etap pierwszy tworzenia Szkoáy trwaá 2 lata. W pierwszym roku zaadaptowano czĊĞü pomieszczeĔ, powoáano siedmioosobowy miĊdzynarodowy Zarząd pod przewodnictwem Przemysáawa WiĞniewskiego, prezesa firmy „Elektromet” oraz dwudziestopiĊcioosobową miĊdzynarodową RadĊ Szkoáy, pod przewodnictwem dr Jensa Aage Bjorkoe, Dyrektora Szkoáy Kofoeda w Kopenhadze. Czáonkowie Zarządu, raz w miesiącu, podczas spotkania w siedzibie Szkoáy, otrzymują sprawozdanie Dyrektora oraz podejmują istotne decyzje co do kierunków rozwoju Szkoáy. Rada Programowa spotyka siĊ raz w roku oceniając funkcjonowanie Szkoáy, Dyrektora oraz Zarządu. Napisany zostaá Statut Szkoáy oraz powoáano dyrektora Szkoáy „Barki” - BarbarĊ Sadowską. W drugim roku przy pomocy duĔskiego Ministerstwa Spraw Socjalnych i Szkoáy Kofoeda

Beata Benyskiewicz

ukoĔczono adaptacjĊ i wyposaĪenie pomieszczeĔ oraz stworzono wstĊpną strukturĊ Szkoáy. Szkoáa Barki staáa siĊ gáosem lobbingującym w sprawie ustawodawstwa dla ludzi bezdomnych i bezrobotnych. W roku 1999 grupa 25 osób, wchodzących w skáad kadry Szkoáy, wĞród nich: pracownicy socjalni, nauczyciele, instruktorzy, pracownicy administracyjni i wolontariusze odbyli dwutygodniowy staĪ w Szkole Kofoeda w Kopenhadze. DziĊki doĞwiadczeniom i wiedzy tam nabytej wypracowana zostaáa struktura organizacyjna Szkoáy skáadająca siĊ z kilku dziaáów.

I. Dziaâ socjalny Szkoây Barki Wraz z powiĊkszającą siĊ liczbą osób bezdomnych i dáugotrwale bezrobotnych zgáaszających siĊ

do Szkoáy, zostaáo utworzone Pogotowie Spoáeczne, gdzie ludzie są rejestrowani

i przeprowadzane są z nimi rozmowy wstĊpne dotyczące, i

umiejĊtnoĞci

oraz

problemów

osobistych,

celu

stanu zdolnoĞci zaangaĪowania

ich

w najbardziej stosowny poziom programu Szkoáy. Pogotowie Spoáeczne dziaáa równieĪ jako centrum interwencyjne dla ludzi z problemami prawnymi związanymi z ich eksmisją. W ramach Pogotowia dyĪuruje 4 pracowników socjalnych, pedagog, psycholog, socjolog oraz w ramach wolontariatu - prawnicy. Od paĨdziernika 2000 roku Szkoáa posiada wszystkie rejestracje i statystyki bezrobotnych, bezdomnych

i osób eksmitowanych, którzy zgáosili siĊ do Szkoáy. Te dane staáy siĊ

najwaĪniejszym dowodem i argumentem dla wáadz lokalnych jak i krajowych, poniewaĪ pokazują wielkoĞü zaprzeczonego problemu. PoniĪej przedstawiam dynamikĊ przyjĊü do Spoáecznego Pogotowia „Barki” w roku 2001

Programy edukacyjne

Zestawienie 1. Liczba wszystkich Miesiąc zgáaszających siĊ

Liczba zgáaszających siĊ osób bezdomnych

Procent osób bezdomnych wzglĊdem ogóáu zgáaszających siĊ

osób

StyczeĔ

226

129

57 %

Luty

216

111

67%

Marzec

233

149

64 %

KwiecieĔ

168

119

71 %

Maj

158

109

69 %

58 %

Lipiec

122

60 %

SierpieĔ

153

112

73 %

WrzesieĔ

146

105

72 %

PaĨdziernik

267

179

67 %

Listopad

190

136

72 %

GrudzieĔ

125

103

82 %

2097

1279

Czerwiec

Statystyka osób zgáaszających siĊ do Spoáecznego Pogotowia Barki w 2001 roku

Jak wynika z powyĪszej tabeli w roku 2001 do Pogotowia zgáosiáo siĊ 2097 osób, w tym 1279 bezdomnych. Szczegóáowa statystyka prowadzona w dziale socjalnym przedstawia, iĪ tylko dla 38 % znaleziono nocleg bądĨ to w domach Wspólnoty „Barka” lub innych miejscach noclegowych prowadzonych przez

organizacje pozarządowe czy teĪ samorządowe.

Oznacza to, iĪ 858 osób zostaáo odesáanych bez udzielenia pomocy w postaci jakiegokolwiek schronienia. Z ogólnej liczby 2097 osób, 45% skorzystaáo z oferty edukacyjnej Szkoáy, natomiast kaĪdy mógá otrzymaü pomoc doraĨną w postaci kąpieli, opieki medycznej, ĪywnoĞci lub otrzymania

Beata Benyskiewicz

odzieĪy. Uczestnik, w prowadzonym przez dziaá socjalny punkcie pierwszego kontaktu, dowiaduje siĊ o ofertach proponowanych przez SzkoáĊ. DuĪą wagĊ przywiązuje siĊ do informacji, która daje uczestnikowi/uczniowi moĪliwoĞci wyboru oraz poczucie powagi i zobowiązania wobec podjĊtej drogi. UczeĔ potrzebuje czasu, moĪliwoĞci zwiedzenia Szkoáy, aby mógá zrozumieü, gdzie jest i podjąü wáaĞciwą decyzjĊ. Strategia przyjĊcia staĪysty do Szkoáy „Barki” traktowana jest jako proces, który w drodze wspólnego dochodzenia uĞwiadamia: 1.Przyczyny wystĊpowania trudnoĞci Īyciowych takich jak: karalnoĞü, naáogi, rozpad wiĊzi rodzinnych, brak podstawowych Ğrodków do Īycia 2. Zadania, które naleĪy podjąü aby przezwyciĊĪyü i rozwiązaü wáasne problemy 3. Czym jest Szkoáa i co moĪe zaoferowaü, jakie moĪliwoĞci proponuje, aby uczestniczyü w jej programach Kolejnym etapem jest przyjĊcie indywidualnego programu, zawierane są umowy, które nadają status staĪysty, okreĞlają czas wspólnej pracy oraz w przypadku korzystania z bazy hostelowej Szkoáy - przyjĊcie warunków pobytu. W ramach dziaáu socjalnego prowadzone są cztery hostele, w których obecnie mieszka 290 osób, (przy nominalnej liczbie áóĪek 250). Pierwszy z hosteli znajduje siĊ na terenie siedziby Szkoáy przy ul. ĝw. Wincentego i przeznaczony jest gáównie dla samotnych mĊĪczyzn (90 osób). Hostel powstaá w roku 1996 i pierwotnie byáa to wspólnota skáadająca siĊ z 11 osób wywodzących siĊ z pierwszego Domu we Wáadysáawie. Natomiast w miarĊ potrzeb oraz zwiĊkszającej siĊ liczby osób zgáaszających siĊ po pomoc, grupa adaptowaáa kolejne pomieszczenia z przeznaczeniem na miejsca noclegowe. Kolejnym miejscem hostelowym są dwa budynki znajdujące siĊ przy ul. Piaskowej. Pierwszy z nich Fundacja otrzymaáa w roku 1999, natomiast drugi w roku 2000 na warunkach umowy najmu od Zarządu Miasta Poznania.KaĪdy z hosteli skáada siĊ z maáych pokoi, wspólnej áazienki i kuchni, speániającej takĪe rolĊ miejsca spotkaĔ. Hostele zostaáy przeznaczone na miejsca noclegowe dla samotnych kobiet, kobiet z dzieümi oraz rodzin. Maáa liczba osób, zamieszkujących w kaĪdym budynku (Ğrednio po 25), powoduje iĪ grupy te tworzą maáe wspólnoty.

Programy edukacyjne

NajwiĊkszym hostelem jest budynek znajdujący siĊ przy ul. Darzyborskiej, gdzie obecnie przebywa 140 osób. Mieszkają w nim samotni mĊĪczyĨni, kobiety oraz rodziny. Hostele prowadzone są przez pracowników socjalnych oraz od stycznia 2002 roku przez Rady Domów. Rady Domów peánią funkcjĊ Rad Samorządowych, skáadających siĊ z wybranych przedstawicieli mieszkaĔców hosteli, którzy wspóápracują z pracownikami socjalnymi w rozwiązywaniu problemów mieszkaĔców, przekazywaniu informacji o ogólnych kierunkach rozwoju placówek, organizują spotkania, szkolenia, dyskusje i uroczystoĞci. 70% dorosáych mieszkaĔców hosteli uczestniczy w zajĊciach warsztatowo- edukacyjnych Szkoáy, gdzie czĊsto uzyskuje okresowe zatrudnienie dziĊki wypracowanym Ğrodkom, natomiast pozostaáa czĊĞü podejmuje pracĊ na zewnątrz lub posiada Ğwiadczenia rentowoemerytalne. PoniĪej przedstawiam dynamikĊ wzrostu liczby mieszkaĔców w hostelach Szkoáy od czerwca 1999 roku (powoáanie Szkoáy) do czerwca 2002 z uwzglĊdnieniem podziaáu na samotnych mĊĪczyzn, kobiety oraz rodziny. Jak wynika z analizy owego zestawienia liczba mieszkaĔców hosteli Szkoáy „Barka” w ciągu trzech i póá lat dziaáalnoĞci zwiĊkszyáa siĊ blisko piĊciokrotnie. NaleĪy przy tym podkreĞliü fakt, iĪ zmieniáa siĊ kategoria osób bezdomnych. Obecnie 48% mieszkaĔców to rodziny naturalne. Natomiast samotni mĊĪczyĨni stanowią jedynie 39% mieszkaĔców hosteli Szkoáy „Barki”. Kolejnym miejscem, podlegającym dziaáowi socjalnemu jest ambulatorium, które powstaáo w II poáowie 1999 roku, dziĊki dotacji otrzymanej z DuĔskiego Ministerstwa Pracy Socjalnej. Obsáugiwane jest przez dwie pielĊgniarki oraz lekarzy wolontariuszy, którzy udzielają pomocy Ğrednio 300 osobom miesiĊcznie. Ponad poáowa pacjentów to osoby pochodzące z dworca, wĊzáów ciepáowniczych, szaáasów i innych miejsc wegetacji osób bezdomnych. Ich sytuacja jest najtragiczniejsza, gdyĪ przychodzą w stanach skrajnego wycieĔczenia. CzĊĞü pacjentów to mieszkaĔcy okolicznych osiedli mieszkaniowych, którzy są ubezpieczeni, ale nie staü ich na zakup leków.

Programy edukacyjne

uczĊszczają nie tylko osoby mieszkające w hostelach, cieszą siĊ one olbrzymim zainteresowaniem takĪe wĞród osób dáugotrwale bezrobotnych, zarejestrowanych w Powiatowym UrzĊdzie Pracy. Osoby te, jako wolontariusze, wáączane są w miarĊ moĪliwoĞci w róĪne aktywnoĞci Szkoáy. Ze wzglĊdu na dzieci i máodzieĪ mieszkające w hostelach (obecnie 45) oraz okoáo 15 dzieci, których rodzice uczestniczą w zajĊciach Szkoáy, w roku 1999 utworzono program, w ramach którego dziaáają dwa przedszkola i Ğwietlica dla máodzieĪy uczącej siĊ. Za funkcjonowanie tego programu odpowiedzialny jest pracownik socjalny oraz wolontariusze rekrutujący siĊ przede wszystkim wĞród

wykáadowców uniwersyteckich oraz studentów pedagogiki.

Zadaniem tego miejsca jest nie tylko opieka i wychowywanie dzieci, ale takĪe praca z rodzicami, którzy niejednokrotnie są niewydolni wychowawczo. Uczniowie Szkoáy corocznie przygotowują dla dzieci i máodzieĪy obozy letnie w Chudobczycach, podczas których Wspólnota organizuje Work Camp dla wolontariuszy z caáego Ğwiata oraz póákolonie zimowe. Zainteresowaniem wĞród máodzieĪy, ale i osób dorosáych, cieszą siĊ prowadzone w ramach edukacji ogólnej róĪnego rodzaju zajĊcia kulturalne, polegające na zapraszaniu do szkoáy znanych osobistoĞci Ğwiata kultury oraz uczestniczenie w spektaklach teatralnych i widowiskach artystycznych. NaleĪy podkreĞliü, Īe jest to najmniej zorganizowany dziaá Szkoáy, który jest w procesie tworzenia. III. Dziaâ nauczania zawodowego Najbardziej rozbudowanym i popularnym wĞród uczestników Szkoáy jest dziaá nauczania zawodowego, skáadający siĊ z oĞmiu bloków warsztatowych: 1.

pracownia gastronomiczna prowadzona przez

wykwalifikowanego

kucharza; w ramach warsztatu prowadzona jest praktyczna nauka przyrządzania posiáków, przechowywania ĪywnoĞci, nakrywanie do stoáu, zmywanie naczyĔ itp. 15 osób uczestniczących w tym warsztacie przygotowuje dziennie ponad 1 000 posiáków 2.

pracownia krawiecka - prowadzona przez mistrza krawiectwa, który

Beata Benyskiewicz

uczy kroju i szycia, w ramach krawiectwa lekkiego; dziennie w warsztacie uczy siĊ 10 osób 3.

pracownia stolarska - prowadzona przez nauczyciela zawodu; 6 osób uczy siĊ podstaw stolarki

pracownia spawalniczo – Ğlusarska, w ramach której 10 osób uczy siĊ

pracownia elektryczna- 5 osób podejmuje siĊ nauki naprawy sprzĊtu

obsáugi maszyn Ğlusarskich, spawania, áączenia elementów stalowych RTV, AGD i prac montaĪowych 6.

sekcja porządkowa, skáada siĊ z 20 osób

pracownia introligatorska - 14 osób uczy siĊ wykonywanie okáadek, notesów, kopert, posiadają takĪe moĪliwoĞü staĪu w jednej z poznaĔskich drukarni

pracownia ogólno-budowlana - 10 uczniów uczy siĊ podstaw , murarki, ukáadani glazury, malarstwa

Program dydaktyczny oparty jest na programach nauczania w szkoáach zawodowych oraz warsztatach rzemieĞlniczych, jednak dominują w nim zajĊcia praktyczne. Prowadzona jest peána dokumentacja, dotycząca realizacji programu w warsztacie oraz informacje, dotyczące poszczególnych staĪystów. KaĪdy z uczestników posiada indywidualną kartĊ pracy, w której wpisywane są godziny nauki, nowo nabyte umiejĊtnoĞci oraz rodzaj kursu. KaĪdy warsztat posiada swoją metodologiĊ dziaáania. Sprawne dziaáanie warsztatów od strony pedagogicznej oceniane jest przez powoáanego do tego dyrektora d/s pedagogicznych oraz przez instruktorów i samych uczniów. Zdobyte w Kopenhadze doĞwiadczenia umoĪliwiáy reorganizacjĊ niektórych stanowisk pracy tak, aby dostosowaü je do wymagaĔ edukacji w danym warsztacie. KaĪdy uczeĔ dociera do danego warsztatu wraz z pracownikiem socjalnym, który wczeĞniej zapoznaá go z funkcjonowaniem caáej Szkoáy oraz opracowali wspólnie program dziaáania na najbliĪsze trzy miesiące. UczeĔ zostaje przedstawiony instruktorowi i poznaje swoich kolegów - staĪystów, nastĊpnie poznaje zasady funkcjonowania warsztatu. Nauczyciel najpierw sprawdza umiejĊtnoĞci i moĪliwoĞci ucznia, a nastĊpnie ustala program

Programy edukacyjne

pracy z uczniem. KaĪdy uczeĔ kontaktuje siĊ z doradcą zawodowym, a po trzech miesiącach ocenia swój pobyt w Szkole i decyduje o nastĊpnych etapach. Program w warsztacie realizowany jest dla dwóch grup: grupy podstawowej i grupy posiadającej juĪ pewne umiejĊtnoĞci. Nauczyciele ze Szkoáy „Barki” nauczyli siĊ w Kopenhadze, Īe nic nie dzieje siĊ bez udziaáu staĪysty. WaĪnym elementem pracy jest umiejĊtnoĞü motywowania ucznia do aktywnoĞci, pokonywania zniecierpliwienia i zniechĊcenia staĪystów. Oprócz warsztatów, staĪysta wraz z nauczycielami, uczestniczy w róĪnego rodzaju dziaáaniach integracyjnych takich jak: dziaáania sekcji kulturalnej (koncerty, teatr, operetka, konkursy szachowe, itp)., wspólne organizowanie imienin, Ğwiąt, wspólne organizowanie obozów i rejsów Īeglarskich. 13 marca 2000 roku Szkoáa podpisaáa umowĊ o wspóápracy z Izbą RzemieĞlniczą w Poznaniu, co otwiera nowe moĪliwoĞci przygotowania staĪysty do uzyskania egzaminów w zakresie: 1 2

sprawdzającym, które dotyczą tylko pewnych umiejĊtnoĞci w danym zawodzie (np. w stolarstwie sztaplowanie drzewa, obsáuga pilarki, szlifierki itp) przy niepeánym wyksztaáceniu podstawowym czy zawodowym

czeladniczym, w przypadku wczeĞniej odbytego przygotowania zawodowego i odpowiedniego staĪu

mistrzowskim (jak wyĪej) Istnieje

teĪ

moĪliwoĞü

odbywania

staĪów

zawodowych

zakáadach

rzemieĞlniczych, placówkach handlowych i socjalnych, na zasadach umowy praktykanckiej pomiĊdzy firmami a Szkoáą. Szkoáa zawiera umowy ze specjalistycznymi firmami, które dotyczą wspóápracy w zakresie wykonywania prostych prac, umoĪliwiających üwiczenie konkretnych sprawnoĞci zawodowych. Przy okazji uczestnicy zdobywają zatrudnienie. W programach Szkoáy (warsztaty i kursy, dziaá socjalny) uczestniczy dziennie okoáo 300 staĪystów oraz 45 dzieci i máodzieĪy. ZajĊcia prowadzi 20 instruktorów, z których czĊĞü to wolontariusze. Na przestrzeni 2 lat, kiedy Szkoáa prowadzi zajĊcia edukacyjne, zaĞwiadczenia o ukoĔczeniu kursów otrzymaáo 350 osób, natomiast miesiĊcznie okoáo 100 osób otrzymywaáo okresowe zatrudnienie.

Beata Benyskiewicz

NaleĪy nadmieniü, iĪ proces tworzenia tego dziaáu trwaá dwa lata i w peáni zdeterminowany byá umiejĊtnoĞciami i potrzebami uczestników Szkoáy. W pierwszym etapie instruktorami nauki zawodu byli gáównie wychowankowie Wspólnoty „Barka”, którzy w procesie resocjalizacji chcieli udzielaü pomocy innym, poprzez wykorzystywanie swoich umiejĊtnoĞci

zawodowych.

Dziaáania

byáy

uzaleĪnione

zainteresowaniami

i umiejĊtnoĞciami wspóátowarzyszy, a takĪe posiadaną bazą lokalową i narzĊdziową. Dopiero pojawienie siĊ finansowania Szkoáy pozwoliáo na profesjonalizacjĊ pracy poprzez podnoszenie kwalifikacji zawodowych osób prowadzących aktywnoĞci, zaangaĪowanie w dziaáania emerytowanych mistrzów zawodów np. krawiectwa, stolarstwa oraz wyposaĪenie warsztatów. Szkoáa dostarcza pomocy socjalnej i szkolenia zawodowego w zamian za pracĊ i zaangaĪowanie, ale zdaniem Barbary Sadowskiej, okres ten stanowi tylko etap przejĞciowy w rozwoju i poszukiwaniu innych moĪliwoĞci utrzymania organizacji, oraz przyczynia siĊ do jej wzrostu w ksztaáceniu ludzi z problemami socjalnymi. NajwaĪniejsza jest moĪliwoĞü stworzenia motywacji do podejmowania nowych zadaĔ, co moĪe byü osiągniĊte przez uczestnictwo w procesie szkoleniowym. IV. Dziaâ administracyjny W dziale pracuje piĊü osób: dyrektor i z-ca dyrektora Szkoáy, ksiĊgowa, pracownik kadrowo-personalny oraz sekretarka. Dziaá koordynuje realizacjĊ zadaĔ Szkoáy oraz zajmuje siĊ zdobywaniem funduszy na rozwój i bieĪące funkcjonowanie Szkoáy. Dyrektor reprezentuje SzkoáĊ na zewnątrz, biorąc udziaá w licznych konferencjach i spotkaniach z organizacjami pozarządowymi oraz na szczeblu samorządowym i rządowym. W ciągu trzyletniego istnienia Szkoáy do najwaĪniejszych wydarzeĔ dyrekcja zalicza: 1

Coroczne organizowanie przez staĪystów Szkoáy Wigilii oraz ĝwiąt Wielkanocnych nie tylko dla uczestników Szkoáy, ale i dla najuboĪszych mieszkaĔców Poznania. KaĪdorazowo w ĝwiĊtach uczestniczy okoáo 500 osób.

Obchodzenie ĝwiatowego Dnia Przeciwdziaáania Ubóstwu - 17 paĨdziernika kaĪdego

Programy edukacyjne

roku przedstawiciele Szkoáy organizują konferencjĊ, dotyczącą szeroko pojĊtej problematyki

ubóstwa. W spotkaniach

uczestniczą przedstawiciele administracji

samorządowej, rządowej, organizacji pozarządowych z kraju i zagranicy oraz koĞcioáa, dzieląc siĊ doĞwiadczeniami i próbami przeciwdziaáania i niwelowania problemu biedy. 3

Do waĪnych wydarzeĔ dyrektor Szkoáy zalicza takĪe ewaluacjĊ dziaáalnoĞci Szkoáy, przeprowadzoną przez Finn Kenneth Hansena - niezaleĪnego przedstawiciela duĔskiego Instytutu BadaĔ DziaáaĔ Alternatywnych. Ocena dokonana zostaáa

na zlecenie DuĔskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Autor w raporcie pisze m. in. Īe „Szkoáa „Barki” jest placówką o wysokim poziomie w zakresie prowadzonej dziaáalnoĞci rehabilitacyjnej dla osób bezdomnych i dáugotrwale bezrobotnych”

Prowadzenie akcji „PomóĪ BliĨniemu Przetrwaü ZimĊ”, w ramach której staĪyĞci Szkoáy przygotowują posiáki dla bezdomnych z dworca

SzkoáĊ odwiedzili znaczący goĞcie: Jan Nowak JezioraĔski – dyrektor Radia Wolna Europa, Jerzy Hausner, Minister Pracy i Polityki Spoáecznej, Ambasador Królestwa Danii - Laurids Mikaelsen, Marszaáek Sejmu - Maciej PáaĪyĔski, Rzecznik Praw Obywatelskich - Andrzej Zoll, który chciaáby program Szkoáy i Fundacji przenieĞü na wschodnie rejony kraju, gdzie problemy ubóstwa i bezrobocia ciągle wzrastają

Szkoáa zorganizowaáa PielgrzymkĊ Polskich Bezdomnych do Ojca ĝwiĊtego do Rzymu w 2000 roku

w warsztatach Szkoáy „Barki” zostaá zbudowany pierwszy dom w technologii panelowej, który zaprezentowany zostaá 22 czerwca 2001 na konferencji pt. KaĪdy potrzebuje choüby skromnego miejsca do Īycia”, pod patronatem Marszaáka Sejmu, Macieja PáaĪyĔskiego, Arcybiskupa Juliusza Paetza, Marszaáka Województwa Wielkopolskiego, Prezydenta Miasta Poznania, Ryszarda Grobelnego; omawiano moĪliwoĞci podjĊcia budowy osiedla socjalnego w Poznaniu przy ul. Darzyborskiej z przedstawicielami Zarządu Miasta, którzy podjĊli decyzjĊ o zmianie planu zagospodarowania przestrzennego w/w terenu z przeznaczeniem na cele socjalne.

Beata Benyskiewicz

Ĩródâa finansowania Szkoây „Barki” im. H. Ch. Kofoeda w Poznaniu DziaáalnoĞü Szkoáy „Barki” od samego początku istnienia opieraáa siĊ na dwóch sposobach finansowania – bezpoĞrednim i poĞrednim. BezpoĞrednią formą finansowania są dotacje pieniĊĪne otrzymywane drogą zawierania umów pomiĊdzy Fundacją „Barka” a odpowiednim Ministerstwem lub terenowymi wáadzami administracyjnymi. Formą poĞrednią finansowania dziaáalnoĞci Szkoáy są darowizny finansowe i - gáównie, rzeczowe, stanowiące róĪnego rodzaju towary:

materiaáy budowlane, narzĊdzia, maszyny, ĪywnoĞü, chemia

gospodarcza, odzieĪ, ksiąĪki itd. Szkoáa „Barki” w Poznaniu od początku swojej dziaáalnoĞci, czyli od dnia 6 czerwca 1998 roku, posiadaáa zapewnienie Kofoed`s Skole w Kopenhadze o pomocy finansowej duĔskiego Ministerstwa Pomocy Spoáecznej udzielanej przez pierwsze dwa lata dziaáalnoĞci. W pierwszym okresie byáo to gáówne Ĩródáo finansowania dziaáalnoĞci Szkoáy. ĝrodki te wydawane byáy na organizacjĊ warsztatów, zakup narzĊdzi i maszyn, jak równieĪ na wynagrodzenia kadry nauczycielskiej. W roku 1999 przychody budĪetu Szkoáy wynosiáy 2 255 531zá. Zestawienie 3. Przychody Szkoáy „Barki” w roku 1999 Finansowanie bezpoĞrednie

Ministerstwo Pomocy Spoáecznej- Dania

311 908,00

Urząd Miasta Poznania

186 000,00

Ministerstwo SprawiedliwoĞci – Warszawa

35 000,00

Regionalny OĞrodek Polityki Spoáecznej –

39 700,00

PoznaĔ Wielkopolski Urząd Wojewody

25 000,00

Ogóâem

597 608,00

Ogóâem

1 167 923,00

Darowizny rzeczowe

1 106 923,00

SprzedaĪ usáug

61 000,00

Beata Benyskiewicz

100%

61000,00

31292,00 246019,00

90% 80% 70%

1106923,00

1560901,00 907902,00

60% 50% 40% 30% 20%

597608,00

700641,00

1999

2000

571502,00

10% 0%

Dotacje f inansow e

Darow izny rzecz ow e

2001 SprzedaĪ us áug

We wrzeĞniu 2004 roku, z inicjatywy Fundacji Grete Mikaelsen, Īony ambasadora Danii w Polsce, otwarty zostaá nowy budynek Szkoáy Barki. Wybudowany zostaá dziĊki pomocy przedsiĊbiorców duĔskich w Polsce oraz Fundacji Velux, produkującej okna. Nowoczesny ksztaát budynku zaprojektowany zostaá przez architektów duĔskich. W budynku uruchomiona zostaáa biblioteka, sale edukacyjne, aula dla 150 osób oraz pracownia komputerowa. Programy prowadzone w Szkole posáuĪyáy jako model do wprowadzenia Ustawy o Zatrudnieniu Socjalnym, dziĊki której mogą powstawaü w Polsce centra integracji spoáecznej, oparte o nowoczesny model pomagania, áączący pomoc socjalną z edukacją i przedsiĊbiorczoĞcią. Szkoáa Barki otrzymaáa status Centrum Integracji Spoáecznej w listopadzie 2004 roku.

Rozdziaâ III GraĪyna LeĞniak

Grupy samoksztaâceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoâa Animacji Socjalnej W ramach Inicjatywy Wspólnotowej „Equal”, realizowanych jest kilka podprojektów, z których jeden dotyczy edukacji – realizowanej szczególnie w aspekcie edukacji nieformalnej, organizowanej w róĪnych formach. Niniejszy rozdziaá jest poĞwiĊcony wybranym formom edukacji nieformalnej - grupom samoksztaáceniowym i Szkole Animacji Socjalnej oraz ich znaczeniu w rozpowszechnieniu zasad ekonomii spoáecznej.

1.Tradycja edukacji nieformalnej w Polsce Początki tzw. edukacji nieformalnej w Polsce zaczynają siĊ w latach 20-tych XX wieku i są nierozerwalnie

związane z dwoma nazwiskami wybitnych dziaáaczy ludowych: ksiĊdza

Antoniego Ludwiczaka i Ignacego Solorza. Ksiądz Ludwiczak swoją dziaáalnoĞü duszpasterską poáączyá z dziaáalnoĞcią spoáeczną na rzecz parafian. W dziaáalnoĞci spoáecznej priorytetem dla niego byáo szerzenie oĞwiaty. W czasie pierwszego wikariatu w Lubaszu koáo Czarnkowa,

doprowadziá do utworzenia

biblioteki dla miejscowej ludnoĞci oraz czytelni czasopism. W czasie kolejnego, 2-letniego wikariatu w Ostrzeszowie, trzydziestoletni wówczas ksiądz,

zainspirowaá utworzenie

Towarzystwa Czytelni Ludowych (TCL) i doprowadziá do powstania 19 bibliotek. Na pierwszym sejmiku oĞwiatowym Towarzystwa Czytelni Ludowych, który odbyá siĊ w Poznaniu w 1909 roku, zwróciá uwagĊ zebranych na szczególną potrzebĊ szerzenia oĞwiaty wĞród

GraĪyna LeĞniak

dzieci. Konsekwencją jego wystąpienia byáo wydawanie w Ostrowie Wielkopolskim pisma „Przyjaciel Dzieci” oraz uwraĪliwienie Ğrodowiska bibliotekarzy na tworzenie ksiĊgozbiorów, przeznaczonych dla najmáodszych czytelników.

W tym czasie organizowaá takĪe tajne

nauczanie jĊzyka polskiego i historii. U podstaw dziaáalnoĞci oĞwiatowej ksiĊdza Ludwiczaka, prowadzonej w trudnych warunkach braku polskiej paĔstwowoĞci, leĪaáo przeĞwiadczenie, Īe spoáeczeĔstwo pozbawione edukacji i oĞwiaty, jest spoáeczeĔstwem sáabym i niezdolnym do utworzenia wáasnej paĔstwowoĞci i zabezpieczenia jej trwania, jak równieĪ zapewnienia prawidáowego rozwoju nie tylko paĔstwa, ale takĪe jego obywateli. Krzewienie oĞwiaty i prowadzenie dziaáalnoĞci edukacyjnej byáo, w przekonaniu ksiĊdza, podstawowym komponentem Ğwiadomego i odpowiedzialnego patriotyzmu. JuĪ w wolnej Polsce, w 1921 roku, ksiądz Ludwiczak utworzyá w Dalkach koáo Gniezna pierwszy w Polsce Uniwersytet Ludowy (pod egidą Towarzystwa

Czytelni Ludowych),

którego zostaá dyrektorem. Sposób zorganizowania placówki byá czĊĞciowo inspirowany duĔskimi uniwersytetami ludowymi, opartymi o pedagogiczną i edukacyjną myĞl Mikoáaja Grundtviga i Hansa Christiana Kofoeda.

Do uniwersytetu przyjmowano máodych ludzi,

kobiety i mĊĪczyzn i r, gáównie rolników zemieĞlników, nie tylko z Polski, ale takĪe spoza jej granic. Dla uczestników uniwersytetu organizowano róĪno-tematyczne kursy

Uniwersytet,

staraniem ksiĊdza dyrektora, posiadaá bogaty ksiĊgozbiór beletrystyczny i naukowy, oferowaá takĪe moĪliwoĞü korzystania z czytelni czasopism. Uniwersytet Ludowy dziaáaá do 1939 roku. Po zajĊciu Polski przez Niemcy jego budynek staá siĊ siedzibą szkoáy Hitlerjugend , a ksiądz Ludwiczak zostaá aresztowany przez gestapo i zesáany do obozów koncentracyjnych. Zginąá w czerwcu 1942 roku, w obozie Hartheim koáo Linzu. Ignacy Solorz, dziaáacz spoáeczny i pedagog, w odrodzonej po I wojnie Ğwiatowej Polsce, zaangaĪowaá siĊ caákowicie w szerzenie edukacji wĞród ludnoĞci wiejskiej, szczególnie wĞród máodzieĪy. Jego dziaáania miaáy na celu przygotowanie Ğrodowisk wiejskich do nowych wyzwaĔ spoáecznych i kulturalnych. W zacofanej dotąd klasie spoáecznej, Solorz dostrzegá ogromny potencjaá, który naleĪaáo wzmocniü poprzez oĞwiatĊ i uksztaátowanie postawy

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

Ğwiadomego uczestniczenia wsi w Īyciu spoáecznym, kulturalnym i politycznym. W 1924 roku, w miejscowoĞci Szyce pod Krakowem, powstaá z inicjatywy Związku Nauczycielstwa Polskiego, Wiejski Uniwersytet Ludowy, którego kierownictwo powierzono Ignacemu Solorzowi. Solorzowi, podobnie jak jego poprzednikowi, ksiĊdzu Antoniemu Ludwiczakowi, znany byá sposób funkcjonowania duĔskich uniwersytetów ludowych, które poznaá w czasie pobytu w Danii. WiedzĊ, dotyczącą duĔskich wzorów, potrafiá twórczo zmodyfikowaü i zaadaptowaü do potrzeb polskich. Program uniwersytetu, oparty o nowatorską metodologiĊ nauczania, káadá duĪy nacisk na ksztaátowanie indywidualnych postaw kaĪdego ucznia. Edukacja powinna – zgodnie z przekonaniem wybitnego pedagoga – „Pomóc czáowiekowi aby znalazá w sobie i wydobyá z siebie moĪliwoĞci twórcze”. Sposób prowadzenia zajĊü i ich tematyka miaáy wyzwoliü w sáuchaczach autentyczną potrzebĊ „samowychowania”, ciągáego podnoszenia kwalifikacji zawodowych i umysáowych , przy jednoczesnym ksztaátowaniu postawy wewnĊtrznej o wysokich standardach etycznych. W 1931 roku Uniwersytet Ludowy w Szycach zostaá, przez ówczesne wáadze, zamkniĊty. Uniwersytecka máodzieĪ nie tylko zaprotestowaáa, ale takĪe podjĊáa konkretne dziaáania – w oparciu o zebrane fundusze powoáano w Gaci Przeworskiej w 1932 roku, nową placówkĊ edukacyjną - Wiejski Uniwersytet Orkanowy, który przetrwaá aĪ do początku wojny. Reakcja máodzieĪy byáa dowodem efektywnoĞci pracy Solorza – ukierunkowana

twórcza

siáa

czáowieka,

uĞwiadomiona, , dobrze

przeciwstawia

siĊ

dziaáaniom

ubezwáasnowalniającym, a postĊp spoáeczny zaczyna siĊ od zmiany postawy samego czáowieka . Zainicjowany przez ksiĊdza Antoniego Ludwiczaka i Ignacego Solorza ruch uniwersytetów ludowych rozwijaá siĊ, pomimo trudnoĞci, w caáym okresie miĊdzy I a II wojną Ğwiatową. W 1939 roku dziaáaáy w Polsce 22 placówki edukacji nieformalnej, prowadzone przez organizacje spoáeczne, paĔstwo i koĞcióá.

2.Edukacja nieformalna w Polsce po II wojnie ğwiatowej Po II wojnie Ğwiatowej ruch uniwersytetów ludowych rozwijaá siĊ dynamicznie do roku 1948, w którym odnotowano funkcjonowanie 80 tego typu placówek. Po przejĊciu wáadzy przez

GraĪyna LeĞniak

komunistów w 1948 roku, postĊpująca drastycznie centralizacja zarządzania paĔstwem i monopol wáadzy socjalistycznej we wszystkich dziedzinach Īycia, uniemoĪliwiáy alternatywne formy nauczania, w tym edukacjĊ nieformalną. Powstawanie uniwersytetów ludowych, niekontrolowanych przez paĔstwo, zostaáo caákowicie zawieszone a Towarzystwo Czytelni Ludowych – rozwiązane. Pokojowa rewolucja „SolidarnoĞci” w 1980 i związana z nią póĨniejsza zmiana ustroju paĔstwa, przywróciáy moĪliwoĞü tworzenia placówek edukacyjnych o charakterze edukacji nieformalnej, niekontrolowanych przez paĔstwo

– uniwersytetów niestacjonarnych,

Ğrodowiskowych, niedzielnych. Organizacje spoáeczne, koĞcióá, organizacje pozarządowe uzyskaáy peáną, prawnie sankcjonowaną, moĪliwoĞü organizowania placówek edukacyjnych. W 1981 roku utworzone zostaáo Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych, nawiązujące do tradycji przedwojennych uniwersytetów, a w 1989 roku Prymas Polski, kardynaá Józef Glemp, erygowaá Prymasowski Uniwersytet Ludowy w GnieĨnie. Po 1989 roku nastąpiá wyraĨny rozwój edukacji nieformalnej - w 1995 roku dziaáaáo 80 uniwersytetów ludowych. Obecnie dziaáające uniwersytety ludowe wpisują siĊ zarówno w historyczną tradycjĊ polskiej edukacji nieformalnej jak i we wspóáczesnoĞü. Polska, w konsekwencji przeprowadzonej transformacji ustrojowej oraz przystąpienia do Unii Europejskiej, zostaáa zmuszona do konkurencji z najbardziej rozwiniĊtymi ekonomicznie i kulturalnie krajami europejskimi. ZwiĊkszyáy siĊ wymagania wobec jej obywateli, takĪe te, związane z wyksztaáceniem. Zasada ksztaácenia ustawicznego (Long Life Learning) staje siĊ w Europie wszechobecnym standardem. Rozwój idei ksztaácenia ustawicznego jest związany z postĊpem naukowotechnicznym, postĊpującą globalizacją i wzrostem aspiracji edukacyjnych spoáeczeĔstw europejskich. W tym kontekĞcie rola edukacji nieformalnej nabiera szczególnego znaczenia, tym bardziej, Īe polskie szkolnictwo formalne nie jest przygotowane do zaistniaáych zmian. Polska szkoáa jest niedoinwestowana, kadra nauczycielska w wiĊkszoĞci nieprzygotowana do nauczania w radykalnie zmienionej rzeczywistoĞci, a kilkakrotnie przeprowadzane reformy nie przyniosáy oczekiwanych efektów. Wedáug raportu z 2000 roku, sporządzonego przez agendĊ ONZ „Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), okoáo 60% obywateli polskich posiada wyksztaácenie

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

podstawowe, 31% - Ğrednie, a tylko 8% wyĪsze. Pomimo tak niekorzystnej sytuacji w zakresie wyksztaácenia, edukacja nadal nie naleĪy do priorytetowych dziaáaĔ, podejmowanych przez paĔstwo. Nie jest takĪe stwarzany odpowiedni klimat dla zrozumienia przez obywateli, Īe edukacja jest dziĞ jednym z najwaĪniejszych elementów rozwoju i dobrobytu, zarówno jednostki jak i caáego spoáeczeĔstwa. Dynamiczny rozwój wspóáczesnego Ğwiata, szybko zachodzące zmiany w kaĪdej dziedzinie Īycia, takĪe spoáecznej, wymagają nowej formy i – przede wszystkim – nowej idei edukacji, przygotowującej uczniów do szybkiego i aktywnego reagowania na zmiany oraz otwartoĞci wobec zmian. Polska szkoáa, w procesie edukacyjnym, nie nadąĪa za zaistniaáymi zmianami, nie wáącza siĊ takĪe w budowanie demokracji aktywnej, w której kaĪdy obywatel moĪe i powinien uczestniczyü. W tej sytuacji, placówki edukacji nieformalnej, stanowią jednoczeĞnie autonomiczny czynnik nauczania oraz speániają komplementarną rolĊ wobec szkolnictwa formalnego. Samo ich funkcjonowanie i rozwój zaprzecza, utrzymującemu siĊ stereotypowi, Īe edukacja koĔczy siĊ wraz ze skoĔczeniem szkoáy podstawowej, Ğredniej lub wyĪszej. NieodpáatnoĞü i powszechna dostĊpnoĞü edukacji nieformalnej ma dodatkowy atut - umoĪliwia osobom zarówno máodym jak i dorosáym, bez wzglĊdu na status majątkowy, uzupeánienie wiedzy lub kontynuowanie wyksztaácenia.

3.Edukacja nieformalna w zaâoīeniach „Strategii Lizboĕskiej” i formy jej realizacji w Polsce Niski stopieĔ wyksztaácenia wiąĪe siĊ z jednym z najwiĊkszych problemów wspóáczesnego Ğwiata - takĪe Polski - jakim jest bezrobocie. Najbardziej zagroĪone bezrobociem są osoby sáabo wyksztaácone. wykluczenie

Dáugotrwaáe bezrobocie przynosi czĊsto w konsekwencji tzw.

spoáeczne,

wyobcowanie

osoby

bezrobotnej

Īycia

spoáecznego,

gospodarczego i kulturalnego. Na konferencji w Lizbonie w 2000 roku, kraje Unii Europejskiej przyjĊáy program, nazwany „Strategią LizboĔską”, w którym jednym z celów jest zmniejszenie do 2010 roku bezrobocia

GraĪyna LeĞniak

poprzez upowszechnienie edukacji. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, polska Rada Ministrów przyjĊáa „StrategiĊ LizboĔską” i w ramach tzw. Strategii Rozwoju Ksztaácenia Ustawicznego do roku 2010” okreĞliáa zadania, które muszą byü zrealizowane przez rząd, samorządy, instytucje edukacyjne i obywatelskie, aby zapewniü swobodny dostĊp do wiedzy osobom máodym i dorosáym, które muszą podnieĞü swoje kwalifikacje ogólne i zawodowe lub przekwalifikowaü siĊ.

„Strategia Rozwoju Ksztaácenia Ustawicznego”

jest adresowana

do wszystkich, a jej realizacja dotyczy obu systemów edukacyjnych: formalnego i nieformalnego. Jednym z celów strategii jest równieĪ zniwelowanie róĪnicy w dostĊpie do edukacji i uczynienie jej bardziej dostĊpną dla wszystkich.

4. Pierwsze grupy samoksztaâceniowe Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” od początku swojego istnienia przyjĊáa nowatorski sposób realizowania dziaáalnoĞci reintegracyjnej wobec osób, Īyjących na tzw. marginesie spoáecznym.

W 1989 roku „Barka” przejĊáa

zniszczony budynek po dawnej szkole,

w miejscowoĞci Wáadysáawowo koáo Nowego TomyĞla i zaadaptowaáa go do potrzeb wáasnej dziaáalnoĞci. W ten sposób powstaá pierwszy Dom Wspólnoty „Barki”. W krótkim czasie powstaáy

kolejne domy wspólnotowe w Marszewie i Józefowie.

Pierwsze domy byáy

zaczynem tworzenia kolejnych – najpierw wyáącznie na terenie Wielkopolski, z czasem takĪe w województwach poza Wielkopolską. Domy Wspólnoty byáy miejscem schronienia i zamieszkania dla osób, które wedáug obecnej terminologii, okreĞla siĊ jako osoby wykluczone spoáecznie. Zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych przyjmowanych osób, byáo dziaáaniem podstawowym, aczkolwiek jedynie wstĊpnym. ZaáoĪyciele „Barki”, Barbara i Tomasz Sadowscy, kierowali siĊ przekonaniem, Īe wáaĞciwa reintegracja osób odrzuconych to dáugi i skomplikowany proces, który wymaga zastosowania niekonwencjonalnych metod dziaáania. W Īycie domów wprowadzili ideĊ „samowychowania” jej mieszkaĔców, káadąc szczególny nacisk na przeksztaácanie indywidualnych postaw. Reintegracja spoáeczna mieszkaĔców wspólnot odbywaáa siĊ w sposób „naturalny”, poprzez wspóáuczestniczenie w Īyciu wspólnoty i odpowiedzialnoĞü

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

za jej prawidáowe funkcjonowanie. KaĪdy mieszkaniec

byá zobowiązany do wykonania

okreĞlonych prac w domu oraz w maáym, przylegającym do niego, gospodarstwie. Praca w zaáoĪonej stolarni, pieczarkarni, plantacji czarnej porzeczki przynosiáa okreĞlony zysk, który pomagaá w bieĪącym utrzymaniu domu. MieszkaĔcy wspólnot nabierali dziĊki temu przekonania, Īe pracując, mogą zapewniü sobie godne warunki Īycia. Taki sposób funkcjonowania spoáecznoĞci ludzi odrzuconych byá - szczególnie w tamtych czasach wybitnie nowatorski, róĪniá siĊ zasadniczo od ówczeĞnie stosowanych metod pomocy spoáecznej, traktującej osobĊ wykluczoną wyáącznie jako potencjalnego biorcĊ zasiáku socjalnego.

Metoda pracy, zastosowana w „Barce” wdraĪaáa, juĪ wówczas, niektóre

elementy z obecnie stosowanej tzw. ekonomii spoáecznej. Prowadzona

dziaáalnoĞü

gospodarcza miaáa wiele cech obecnych spóádzielni socjalnych. Udowodniáa takĪe, Īe osoby wykluczone, zorganizowane w „strukturze”, umoĪliwiającej im wykazanie aktywnoĞci i odpowiedzialnoĞci za Īycie wáasne i spoáecznoĞci, w której Īyją, potrafią temu zadania sprostaü. Tego typu model dziaáania, powoli i nie bez trudnoĞci, ale sukcesywnie, uczyá ludzi odpowiedzialnoĞci wobec powierzonych im obowiązków i samych siebie, a koniecznoĞü zaangaĪowania siĊ w Īycie wspólnoty uczyáa wspóáksztaátowania, wraz ze wszystkimi, ogólnie akceptowanego sposobu Īycia. WczeĞniejsza postawa, cechująca siĊ inercją wewnĊtrzną, przekonaniem o beznadziejnoĞci poáoĪenia i poczuciem bycia niepotrzebnym w spoáeczeĔstwie,

zaczĊáa byü wypierana przez ĞwiadomoĞü wáasnej wartoĞci

i przynaleĪnoĞci do okreĞlonej spoáecznoĞci. Wraz z procesem jednostkowej i spoáecznej reintegracji mieszkaĔców domów wspólnotowych, pojawiáy siĊ takĪe pierwsze elementy edukacji nieformalnej, jako waĪnego skáadnika reintegrującego, - początkowo w bardzo prostej formie, dostosowane do ówczesnych warunków. KaĪdy dzieĔ koĔczyá siĊ podsumowaniem dnia, z okreĞleniem zadaĔ, które udaáo siĊ wykonaü, jak i tych, których wykonanie z róĪnych wzglĊdów, okazaáo siĊ niemoĪliwe. Wspólne podsumowanie dnia byáo okazją do dyskusji nad bieĪącymi problemami domu oraz nakreĞleniem zadaĔ na najbliĪszą przyszáoĞü.

MieszkaĔcy uczyli siĊ

rozmawiaü ze sobą, wymieniaü poglądy, dzieliü

wraĪeniami, szukaü we wspólnych rozmowach rozwiązaĔ wáasnych problemów, co pogáĊbiaáo wzajemne zaufanie. W trakcie tych spotkaĔ liderzy „Barki”, Barbara i Tomasz

GraĪyna LeĞniak

Sadowscy, wyjaĞniali znaczenie zmian, zachodzących wówczas w Polsce. Z upáywem czasu, funkcjonowanie domów wspólnotowych,

zaczĊáo byü dostrzegane przez samych

mieszkaĔców, jako waĪny skáadnik zmian spoáeczno-gospodarczych. Spotkania mieszkaĔców domów wspólnotowych moĪna uznaü za zaląĪek, dziaáających obecnie, grup samoksztaáceniowych. ChociaĪ obecnie stosowana terminologia, dotycząca reintegracji jest diametralnie odmienna od ówczesnej, jednakĪe sens i cel dziaáaĔ ówczesnych i obecnych - jest podobny, reintegracyjny. Wieczorne spotkania w domach wspólnotowych miaáy na celu wyksztaácenie takiego poziomu ĞwiadomoĞci, aby kaĪdy czuá siĊ nie tylko odpowiedzialny za siebie i spoáecznoĞü, w której Īyje, ale takĪe - poprzez konkretne dziaáania w ramach wspólnoty - uzyskaá przekonanie, Īe czáowiek wáasnym wysiákiem moĪe zmieniaü zastaną rzeczywistoĞü. Quasi zajĊcia samoksztaáceniowe pomagaáy takĪe zrozumieü znaczenie edukacji w rozwoju osobowym oraz stwarzaáy przyjazny klimat do podejmowania coraz trudniejszych wyzwaĔ. PodjĊta, na wielu páaszczyznach praca, takĪe edukacyjna,

przyniosáa efekt w postaci

zintegrowania siĊ i wzmocnienia wspólnot, które uzyskaáy zdolnoĞü do „wyjĞcia” na zewnątrz, do Ğrodowisk lokalnych, w których Īyáy. W ten sposób „wczorajsi” rozbitkowie Īyciowi, odrzuceni przez spoáeczeĔstwo, mogli nie tylko poczuü siĊ peánoprawnymi czáonkami tego spoáeczeĔstwa,

ale takĪe zaproponowaü podjĊcie inicjatyw, korzystnych dla lokalnych

spoáecznoĞci. Domy wspólnotowe podjĊáy wspóápracĊ z miejscowymi instytucjami i organizacjami – koĞcioáem, szkoáą, UrzĊdem Gminy, UrzĊdem Pracy, mieszkaĔcami. MieszkaĔcy domów uczestniczyli w Īyciu mieszkaĔców okolicznych miejscowoĞci, animowali inicjatywy korzystne dla wspólnoty, a takĪe lokalnego Ğrodowiska. Spontanicznie budowano dziaáania „partnerskie” ze ĞwiadomoĞcią, Īe im wiĊcej podmiotów spoáecznych i gospodarczych podejmie wspólne dziaáania, tym realizacja bĊdzie efektywniejsza.

5. Rozwój grup samoksztaâceniowych / uniwersytety ludowe Na początku lat 90-tych XX wieku, fundacja „Barka” nawiązaáa kontakt i zaczĊáa wspóápracĊ ze Szkoáą im. H.Ch. Kofoeda w Kopenhadze.

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

Dania jest „ojczyzną” uniwersytetów ludowych. Ich powstanie zostaáo zainspirowane dziaáalnoĞcią teologa i pedagoga, Mikoáaja Grundtviga (XVIII-XIX wiek). Celem Grundtviga byáo stworzenie takiego typu szkoáy, który upowszechniáby edukacjĊ w spoáeczeĔstwie duĔskim, nie wykluczając warstw najniĪej usytuowanych w hierarchii spoáecznej. Grundtwig byá zdecydowanie przeciwny formule szkoáy sztywnej, egzaminującej, nieuznającej indywidualnych zdolnoĞci poznawczych uczniów i ich prawdziwych potrzeb, szkole, która nie potrafi rozbudziü twórczych siá czáowieka. Nie zdoáaá stworzyü nowoczesnej szkoáy, zgodnej z wáasnym sposobem postrzegania, ma jednak ogromne zasáugi w pedagogice duĔskiej i Ğwiatowej, poprzez zainspirowanie ludzi, odpowiedzialnych za edukacjĊ, do innego sposobu myĞlenia o nauczaniu. Placówki edukacyjne, zbliĪone do zamysáu Grundtviga, nazywane uniwersytetami ludowymi, zaczĊáy wkrótce powstawaü w caáej Europie, takĪe w Polsce. IdeĊ uniwersytetów ludowych przejąá, po Grundtvigu, Hans Christian Kofoed. Poznanie zasad funkcjonowania i wspóápraca fundacji„Barka” z duĔską Szkoáą im. H.Ch. Kofoeda, (powstaáą na początku XX wieku i funkcjonującą do dzisiaj), byáo dla fundacji dodatkową inspiracją, wykorzystaną w dalszych etapach realizowania i ksztaátowania edukacji nieformalnej. Byáo takĪe potwierdzeniem metody, juĪ w „Barce” stosowanej, Īe reintegracja musi uwzglĊdniaü kaĪdy aspekt Īycia czáowieka, z edukacyjnym, samoksztaáceniowym wáącznie. W 1998 roku, przy

wsparciu szkoáy kopenhaskiej,

prowadzony od kilku lat przez fundacjĊ „Barka” program socjalno-edukacyjny wraz z istniejącymi w jego ramach grupami samoksztaáceniowymi, zostaá przeksztaácony w „SzkoáĊ Barki”. PodjĊte, od samego początku

funkcjonowania „Barki”, zajĊcia samoksztaáceniowe,

przerodziáy siĊ, w poáowie lat 90-tych ubiegáego wieku, w regularne spotkania grup samoksztaáceniowych. Funkcjonowanie grup samoksztaáceniowych byáo reakcją obronną i odpowiedzią na pogáĊbiające siĊ zjawisko marginalizowania - takĪe ze wzglĊdu na brak wyksztaácenia -wielu grup spoáecznych. Celem grupy samoksztaáceniowej byáo poszerzenie wiedzy ogólnej i przygotowanie jej uczestników do funkcjonowania w róĪnych strukturach spoáecznych i w róĪnych strukturach na rynku pracy. Uczestniczenie w zajĊciach samoksztaáceniowych osób wykluczonych spoáecznie wzmacniaáo poczucie ich wáasnej wartoĞci, a tym samym usprawniaáo powrót na rynek pracy oraz lepsze funkcjonowanie

GraĪyna LeĞniak

w Īyciu spoáecznym i osobistym. Formuáa spotkaĔ - otwarta i dostĊpna dla kaĪdego zainteresowanego, zachĊcaáa do brania udziaáu w spotkaniach.

Program zajĊü byá okreĞlony, ale nie sztywny, nie byáo

zdecydowanego podziaáu na

„wykáadowców” i sáuchaczy. Osoby prowadzące zajĊcia

zmieniaáy siĊ w taki sposób, aby kaĪdy mógá wziąü na siebie, w trakcie kolejnego spotkania, rolĊ prowadzącego. Prowadzenie zajĊü powodowaáo czĊsto koniecznoĞü nabycia caákiem nowych umiejĊtnoĞci - psychicznych, intelektualnych i integracyjnych. W ten sposób, osoby wczeĞniej zdegradowane spoáecznie, odrzucone jako bezwartoĞciowe, mogáy przyjąü na siebie odpowiedzialną rolĊ „lidera” grupy, pod warunkiem przemyĞlanego potraktowania zadania. Wiele osób, w efekcie uczestniczenia w zajĊciach samoksztaáceniowych, odkryáo w sobie umiejĊtnoĞci i zdolnoĞci, wczeĞniej niedostrzegane przez nie same. Spotkania grup samoksztaáceniowych umoĪliwiaáy zatem rzeczywisty rozwój osobowoĞciowy, a jednoczeĞnie, poprzez szeroki dobór przedstawianych tematów, poszerzaáy wiedzĊ uczestników. NaleĪy podkreĞliü, Īe otwarta i przyjazna - wobec kaĪdego czáonka grupy - atmosfera, stwarzaáa dobre podáoĪe do myĞlenia kategoriami integracji, chĊci nawiązywania wzajemnych kontaktów, a egoistyczną czĊsto postawĊ przeksztaácaáa w myĞlenie bardziej prospoáeczne. Tematyka zajĊü byáa dobrana w taki sposób, aby realizowaü rozwój indywidualny, osobowy kaĪdego uczestnika oraz poszerzaü zasób jego wiedzy ogólnej i dotyczyáa m.in.: Rozwoju osobowego i praw czáowieka; Problemu uzaleĪnieĔ i sposobów walki z uzaleĪnieniami; Roli jednostki w budowaniu demokracji; Tworzenia organizacji obywatelskich; Znaczenia organizacji samopomocowych wobec wzrastającego problemu bezrobocia i ubóstwa; Norm etycznych, które powinny ksztaátowaü Īycie spoáeczne; UmiejĊtnoĞci nawiązywania kontaktów interpersonalnych; Wzmacniania poczucia wáasnej wartoĞci; Historii fundacji „Barka” i procesu budowania wspólnoty; Systemu pomocy spoáecznej w Polsce i związanych z nim prawodawstwem. Spotkania grup samoksztaáceniowych, poza celem edukacyjnym, byáy takĪe dobrą formą integrującą uczestników, wzmacniającą wzajemne poczucie bycia potrzebnym, a osoby, które na skutek transformacji ustroju pozostaáy na „marginesie” Īycia odzyskiwaáy poczucie przynaleĪnoĞci do okreĞlonej spoáecznoĞci.

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

6. Szkoâa Animacji Socjalnej Z inicjatywy fundacji „Barka”, wieloletnie spotkania grup samoksztaáceniowych, przeksztaáciáy siĊ w 2002 roku w SzkoáĊ Animacji Socjalnej (SAS). Powstanie Szkoáy byáo moĪliwe dziĊki prowadzonym wczeĞniej zajĊciom, podczas których ich uczestnicy stopniowo „dojrzewali” do podjĊcia bardziej zorganizowanej formy edukacji nieformalnej (formuáa uniwersytetów ludowych). W czasie spotkaĔ samoksztaáceniowych rozbudzona zostaáa potrzeba uzupeániania wiedzy, a takĪe wzrosáa ĞwiadomoĞü wáasnej podmiotowoĞci uczestników spotkaĔ oraz ich gotowoĞci do aktywnego uczestniczenia w Īyciu spoáecznym. Tematyka spotkaĔ w Szkole Animacji Socjalnej i realizowane zadania dowodziáy, Īe uczestnicy zaczynają dostrzegaü siebie i lokalną spoáecznoĞü

w coraz szerszej

perspektywie zagadnieĔ spoáeczno-gospodarczych. Wzmocniáa siĊ takĪe ich twórcza zdolnoĞü do proponowania i realizowania konkretnych zmian, zmierzających w kierunku budowy spoáeczeĔstwa obywatelskiego. Szkoáa Animacji Socjalnej organizowaáa w latach 2002 – 2005 spotkania samoksztaáceniowe w formie kolejnych edycji . KaĪda edycja trwaáa Ğrednio 7 miesiĊcy.

Spotkania –

dwugodzinne - odbywaáy siĊ 2 razy w tygodniu, w kaĪdy piątek i sobotĊ. W kaĪdym spotkaniu uczestniczyáo 20 - 25 osób, wĞród których byli przedstawiciele róĪnych Ğrodowisk, m.in. przedstawiciele organizacji pozarządowych i samorządowych z terenów miejskich i wiejskich, czáonkowie Domów Wspólnotowych, osoby wykluczone spoáecznie, zaproszeni goĞcie. Formuáa zajĊü pozostaáa dostĊpna dla kaĪdego zainteresowanego. W piĞmie, inaugurującym rozpoczĊcie dziaáalnoĞci SAS, cel Szkoáy, obszar jej dziaáania oraz zasady, zostaáy okreĞlony w nastĊpujący sposób: „ Szkoáa w swym dziaáaniu stawia sobie jako swój cel program rozwoju osobistego uczestników zajĊü. Wychodzimy wiĊc od jednostki do spoáeczeĔstwa. Wierzymy, Īe jednostka Ğwiadoma, rozumiejąca siebie i otaczający ją Ğwiat, widząca swe miejsce w tym Ğwiecie, áagodniej i przyjaĨniej bĊdzie kroczyáa przez Īycie. Inaczej mówiąc, bĊdzie posiadaü wysokie kompetencje Īyciowe (…). Szkoáa realizuje swe zadania w kilku páaszczyznach: 1

edukacja, uzupeániająca braki uczestników w posiadanym wyksztaáceniu

pomoc w uzyskaniu sprawnoĞci Īyciowej

GraĪyna LeĞniak

naukĊ poruszania siĊ w Ğwiecie

naukĊ myĞlenia obywatelskiego

zdobywanie konkretnych umiejĊtnoĞci

realizacjĊ indywidualnych celów Īyciowych

przygotowanie do dalszej, samodzielnej nauki

Istnieniu Szkoáy przyĞwieca idea ksztaácenia ustawicznego(…). Szkoáa ma pobudziü studentów do poznawania Ğwiata. W konsekwencji tego otwarcia siĊ na Ğwiat, uczestnicy uzyskają szansĊ juĪ samodzielnych poszukiwaĔ i moĪliwoĞü Ğwiadomego ksztaácenia siĊ w innych placówkach, na wybranych przez siebie kierunkach”. Nazwa Szkoáy zostaáa w sposób Ğwiadomy związana z okreĞleniem „animacja”, bowiem termin ten oznacza tworzenie sytuacji, miejsc i okolicznoĞci, które sprzyjają realizacji zadaĔ, wynikających z autentycznych potrzeb jednostki i spoáecznoĞci lokalnej. Animacja jest zatem przyjĊciem wobec Īycia twórczej, dynamicznej postawy, nacechowanej przekonaniem, Īe czáowiek, wyposaĪony w odpowiednią wiedzĊ, kwalifikacje i umiejĊtnoĞci, jest zdolny do ksztaátowania swojego Īycia w sposób korzystny dla niego i otoczenia. WiĊkszoĞü sesji I edycji Szkoáy odbyáa siĊ w Poznaniu. Zorganizowano takĪe sesje wyjazdowe m.in. w Chudobczycach, Wáadysáawowie, Marszewie, Kiekrzu, koáo Poznania. I edycja SAS odbyáa siĊ w cyklu póárocznym, spotkania organizowano dwa razy w miesiącu, po okoáo 16 godzin. Wymiar czasu zajĊü wynosiá 200 godzin, z czego - 10 sesji po 16 godzin oraz zajĊcia dodatkowe, fakultatywne w wymiarze 40 godzin. Tematyka I edycji obejmowaáa zagadnienia z niemal kaĪdej dziedziny Īycia. Dobór tematów byá związany zarówno z rozwojem osobistym uczestnika zajĊü, jak i koniecznoĞcią wyposaĪenia go w wiedzĊ, dotyczącą najistotniejszych problemów i zagadnieĔ spoáecznych, ujĊtych w szerszej skali – polskiej i europejskiej. Odpowiednio do powyĪszego zaáoĪenia, na kursach SAS, prowadzono zajĊcia z psychologii czáowieka, socjologii, filozofii, etyki, pomocy spoáecznej, a takĪe praw czáowieka w aspekcie prawodawstwa europejskiego. Innowacyjnym dziaáaniem byáo wprowadzenie do zajĊü samoksztaáceniowych wiedzy dotyczącej

idei i zasad ekonomii spoáecznej, wówczas

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

w Polsce prawie caákowicie nieznanej. Uczestnicy zajĊü poznawali rozwiązania, proponowane przez ekonomiĊ spoáeczną,

związane z przeciwdziaáaniem bezrobociu

i ubóstwu (np. zakáadanie przez osoby bezrobotne spóádzielni socjalnych). Na kursach poruszano takĪe aktualne problemy polskiego spoáeczeĔstwa jak bezrobocie, wzrastające ubóstwo, brak prawidáowych unormowaĔ w polskim prawodawstwie socjalnym, brak znajomoĞci przez obywateli mechanizmów tworzenia spoáeczeĔstwa obywatelskiego. RozwaĪano równieĪ sposoby przeciwdziaáania tym niekorzystnym zjawiskom. W tym kontekĞcie przedstawiono moĪliwoĞü i koniecznoĞü animowania oddolnych inicjatyw obywatelskich,

prowadzących

tworzenia

organizacji

pozarządowych

(fundacji,

stowarzyszeĔ), jako niezbĊdnego czynnika rozwoju spoáeczeĔstwa obywatelskiego, w którym obywatel jest podmiotem a nie przedmiotem podejmowanych przez paĔstwo decyzji i rozwiązaĔ. PodkreĞlono rolĊ wolontariatu, wspierającego ruch obywatelski, omawiano znaczenie zatrudnienia socjalnego, jako skutecznej walki z bezrobociem. W czerwcu, w ramach sesji SAS, odbyáa siĊ dwudniowa konferencja oraz warsztaty pn. „Zatrudnienie socjalne w przeciwdziaáaniu bezrobociu”. Zaproszeni goĞcie omówili problem bezrobocia w róĪnych aspektach, i tak; 1

Dagmir Dáugosz, dyrektor gabinetu Ministra Pracy i Polityki Spoáecznej, Jerzego Hausnera, przedstawiá i dokonaá analizy projektu ustawy o dziaáalnoĞci poĪytku publicznego i wolontariacie

Prof. dr Ewa LeĞ, z Uniwersytetu Warszawskiego, przedstawiáa referat na temat „Wprowadzenie w europejskie doĞwiadczenia w zakresie zatrudnienia socjalnego”

Przemysáaw WiĞniewski, vice-przewodniczący Zarządu fundacji „Barka” omówiá „Zatrudnienie socjalne we Wáoszech”, opierając siĊ m.in. na wáoskiej ustawie o spóádzielniach socjalnych z 8 listopada 1991 roku Przy okazji wystąpienia Przemysáawa WiĞniewskiego, przeczytano raport Massimo Zaccarelli, czáonka spóádzielni socjalnej w Bolonii, „La Strada di Piazza Grande”.

Ole Meldgaard, przedstawiciel Szkoáy im. H.Ch.Kofoeda w Kopenhadze, przedstawiá „Programy socjalno-edukacyjne w Danii”.

Konferencja zakoĔczyáa siĊ omówieniem polskiego projektu ustawy o zatrudnieniu socjalnym, który m.in. uwzglĊdniaá tworzenie Centrów Integracji Spoáecznej i okreĞlaá ich cele,

GraĪyna LeĞniak

strukturĊ i warunki, konieczne do speánienia, aby CIS mógá powstaü. Zapoznanie uczestników SAS z moĪliwoĞcią tworzenia Centrów Integracji Spoáecznej i spóádzielni socjalnych, jako podmiotami ekonomii spoáecznej i okreĞlenie ich roli w przeciwdziaáaniu bezrobociu, miaáo ogromną wartoĞü w upowszechnieniu zasad ekonomii spoáecznej. Dla uczestników SAS byáa to inspiracja, która w niedalekiej przyszáoĞci miaáa zaowocowaü konkretnym dziaáaniem – wáączeniem siĊ w proces tworzenia Centrów Integracji Spoáecznej i spóádzielni socjalnych. WĞród pozostaáych tematów, omawianych w ramach I edycji SAS, naleĪy takĪe wymieniü: x

Rola stowarzyszenia, jako formy samoorganizacji obywateli w aspekcie ekonomicznym, spoáecznym i osobistym (dwudniowa sesja wyjazdowa w Kiekrzu, wrzesieĔ)

Kwestia budownictwa socjalnego, podjĊta na Konferencji pod

patronatem

Prezydenta Miasta Poznania pn. „Od schroniska pierwszej pomocy x

do normalnych warunków”. Na konferencji poruszono m.in. kwestiĊ znaczenia budownictwa socjalnego w reintegracji osób wykluczonych spoáecznie. Johan Evans, przedstawiciel organizacji przeciwdziaáającej bezdomnoĞci „Feantsa”, przedstawiá poziom rozwoju budownictwa socjalnego w Wielkiej Brytanii i w innych krajach europejskich. Cezary MiĪejewski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spoáecznej, omówiá kwestiĊ zatrudnienia socjalnego w kontekĞcie reintegracji.

Znaczenie i innowacyjnoĞü konferencji polegaáy na upowszechnieniu wiedzy o potrzebie opracowania i wdroĪenia programu budownictwa socjalnego oraz podkreĞleniu wagi budownictwa socjalnego, uwzglĊdniającego potrzeby najuboĪszych czáonków spoáeczeĔstwa, jako koniecznego czynnika w procesach reintegracyjnych. x

Prawa jednostki czáowieka – omawiane na podstawie prawodawstwa europejskiego, wybranych wypowiedzi Jana Pawáa II oraz w oparciu o wykáady Marka Nowickiego, czáonka HelsiĔskiej Fundacji Praw Czáowieka

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

II edycja SAS - od listopada 2002 roku do maja 2003 roku. Tematyka II edycji (wybrane zagadnienia): Rozwój osobowoĞciowy czáowieka; zagadnienie zostaáo omówione w oparciu o prace naukowe Ericha Fromma i jego 7 etapów rozwoju czáowieka: od etapu „0”, czyli braku tzw. uczuü wyĪszych aĪ do uzyskania peánego czáowieczeĔstwa 1. UzaleĪnienia – ich destrukcyjny wpáyw nie tylko na osobĊ uzaleĪnioną, ale takĪe na najbliĪsze otoczenie; sposoby walki z uzaleĪnieniami 2.WolnoĞü indywidualna, osobista i wolnoĞü spoáeczna – próba zdefiniowania pojĊcia „wolnoĞü” 3.DuchowoĞü w Īyciu indywidualnym i spoáecznym - wykáad ks.mgr Józefa Krawca z Domu Wspólnoty z Báotnicy Strzeleckiej 4.Zapoznanie z projektem ustawy o zatrudnieniu socjalnym, analizowanym przez parlament 5.Problem bezdomnoĞci i bezrobocia – zapoznanie uczestników z regulacjami prawnymi, dotyczącymi obu grup osób wykluczonych 6.Historia i struktura Unii Europejskiej III edycja SAS - od wrzeĞnia 2003 roku do maja 2004 roku Tematyka III edycji (wybrane zagadnienia): 1.Podmioty gospodarcze ekonomii spoáecznej 2.Rozwój

ekonomii spoáecznej w Europie, na przykáadzie wybranych krajów: Wáochy,

Finlandia 3.Znaczenie ekonomii spoáecznej w kontekĞcie walki z bezrobociem 4.Zasady moralno-etyczne i ich wpáyw na tworzenie systemu sprawiedliwoĞci spoáecznej 5.Omówienie, projektowanych przez parlament, zmian w prawodawstwie dotyczącym pakietu spraw socjalnych 6.Proces budowania wspólnoty – cel wspólnoty, zadania, wspólnota jako czynnik reintegracji; rola lidera we wspólnocie IV edycja SAS - od paĨdziernika 2004 roku do kwietnia 2005 roku Tematyka IV edycji (wybrane zagadnienia):

GraĪyna LeĞniak

1.Samopomoc i samoorganizacja w budowie spoáeczeĔstwa obywatelskiego 2.System pomocy spoáecznej w Polsce a pomoc socjalna w paĔstwach czáonkowskich Unii Europejskiej (sytuacja osób wykluczonych w krajach UE) 3.Demokracja i podstawowe pojĊcia z nią związane 4.Rola jednostki i rola grupy spoáecznej w kontekĞcie animacji socjalnej 5.Rola animatora spoáecznego 6.Omówienie projektu pn. „Maáe Szkoáy Animacji Spoáecznej”, skierowanego do Ğrodowisk wiejskich 7.Strategia LizboĔska i jej podstawowe zaáoĪenia 8.Narodowa Strategia Integracji Spoáecznej – Krajowy Plan DziaáaĔ 9.Ustawa o zatrudnieniu socjalnym, jako narzĊdzie przeciwdziaáania bezrobociu 10.Znaczenie ksztaácenia ustawicznego w budowaniu prawidáowych relacji spoáecznych 11.Omówienie Inicjatywy Wspólnotowej „Equal” i nowych form ekonomii spoáecznej – spóádzielnie socjalne, przedsiĊbiorstwa spoáeczne Program Szkoáy Animacji Spoáecznej skierowany byá do dziaáaczy spoáecznych, dziaáaczy organizacji pozarządowych i samorządowych, liderów Ğrodowisk miejskich i wiejskich, osób wykluczonych

spoáeczeĔstwa.

Zarówno

formuáa

funkcjonowania

Szkoáy,

jak

i podejmowana w trakcie spotkaĔ tematyka, byáa adresowana do wszystkich, którzy chcieli aktywnie uczestniczyü w Īyciu spoáecznym i Ğwiadomie ksztaátowaü wáasne Īycie. Spotkania SAS speániaáy funkcjĊ integracyjną i edukacyjną. Ich umoĪliwiający,

nawet

osobom

pozbawionym

dostĊpnoĞü stanowiáa czynnik

Ğrodków

finansowych,

uzupeánienie

wyksztaácenia i nabycie nowych kwalifikacji. Dla pracowników samorządów byáa bardzo uĪyteczną formą zbliĪenia siĊ do spoáeczeĔstwa i jego problemów. Integracja i edukacja w SAS stanowiáa dobry przykáad pozyskiwania ĞwiadomoĞci, Īe tylko spoáeczeĔstwo zorganizowane oddolnie, zdolne do powoáania wáasnych organizacji i przedstawicielstw, moĪe – wespóá z samorządem i rządem – rozwiązywaü trudne problemy spoáeczne. SAS uczyá takĪe koniecznoĞci aktywnego uczestniczenia w budowaniu demokracji, a poprzez dostarczaną wiedzĊ i animowanie dziaáaĔ, czyniá obywatela - Ğwiadomym swoich praw, peánoprawnym czáonkiem spoáeczeĔstwa. Spotkania SAS umoĪliwiáy rozbudzenie aktywnoĞci

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

osobistej i spoáecznej jej uczestników, a ukazanie konkretnych moĪliwoĞci i form dziaáania, wczeĞniej nieznanych,

daáo potrzebne „instrumenty” do tworzenia spoáeczeĔstwa

obywatelskiego. Dowodem skutecznoĞci podjĊtych dziaáaĔ byáo przejĞcie od zajĊü teoretycznych do podejmowania

dziaáaĔ w praktyce - powstaáo kilkanaĞcie stowarzyszeĔ, których

czáonkowie wywodzili siĊ z uczestników grup samoksztaáceniowych, takĪe ludzi wykluczonych spoáecznie. Zagospodarowanie przestrzeni spoáecznej, jej ksztaátowanie i zmiana, wyraziáy siĊ w chĊci dziaáania juĪ nie tylko w ramach grupy samoksztaáceniowej, ale takĪe w formie podmiotu prawnego, z okreĞlonymi celami dziaáania i moĪliwoĞcią pozyskiwania Ğrodków finansowych na realizacjĊ tych celów. Powstanie i dziaáalnoĞü stowarzyszeĔ Ğwiadczyáy o zmianie postawy pasywnej, czĊsto roszczeniowej w postawĊ aktywną, a wczeĞniejsze myĞlenie kategoriami wáasnej „przedmiotowoĞci”, wyparte zostaáo przez zrozumienie obywatelskiej podmiotowoĞci. W latach 2003 – 2005 powstaáy stowarzyszenia o róĪnych profilach dziaáalnoĞci; poniĪej przedstawiono tylko niektóre z nich. RóĪnorodnoĞü stowarzyszeĔ stanowiáa bogatą ofertĊ dziaáaĔ, w której kaĪdy zainteresowany, mógá znaleĨü najbardziej odpowiedni dla siebie sposób aktywizacji. Ta róĪnorodnoĞü byáa takĪe dowodem uĞwiadomienia, Īe proces reintegracji, aby byá skuteczny,

musi uwzglĊdniaü róĪne aspekty rozwoju czáowieka.

Wraz z rozpoczĊciem, przez fundacjĊ „Barka” wdraĪania projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, stowarzyszenia wáączyáy siĊ w jego realizacjĊ. x

Stowarzyszenie Szkoáa „Barki” im.H.Ch.Kofoeda – Centrum Integracji Spoáecznej Od 1998 roku stowarzyszenie „Szkoáa Barki” funkcjonowaáo jako program socjalno-edukacyjny w ramach dziaáaĔ Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka”. Od 2004 roku stowarzyszenie prowadzi Centrum Integracji Spoáecznej, zajmując siĊ

przede wszystkim ksztaáceniem, w formie edukacji nieformalnej, osób

wykluczonych spoáecznie lub zagroĪonych wykluczeniem. Poza przyswojeniem wiedzy ogólnej, uczestnicy CIS mają moĪliwoĞü zwiĊkszenia

kwalifikacji

zawodowych poprzez naukĊ konkretnych zawodów w prowadzonych warsztatach. W projekcie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” stowarzyszenie opracowuje i realizuje programy edukacji nieformalnej w zakresie ekonomii spoáecznej,

GraĪyna LeĞniak

wspiera i aktywizuje inicjatywy, prowadzące do powstawania spóádzielni socjalnych, prowadzi dziaáalnoĞü integracyjną

w ramach Klubu Integracji

Spoáecznej. x

Stowarzyszenie Wydawnicze Barki Celem stowarzyszenia jest m.in. prowadzenie dziaáalnoĞci wydawniczej, kolportaĪowej i medialnej, propagującej

aktywne formy pomagania przez

edukacjĊ i przedsiĊbiorczoĞü. Czáonkowie stowarzyszenia, wolontarystycznie, pracują przy redagowaniu i wydawaniu dwumiesiĊcznika pn. „Gazeta Uliczna”. Od dwóch lat Gazeta ma status czáonka MiĊdzynarodowej Sieci Gazet Ulicznych (INSP). „Gazeta Uliczna”, sprzedawana bezpoĞrednio na ulicach miast przez osoby bezrobotne, jest skutecznym sposobem ograniczenia bezrobocia oraz uáatwia powrót na otwarty rynek pracy osobom wykluczonym. W projekcie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” stowarzyszenie prowadzi Klub Integracji Spoáecznej oraz organizuje spotkania grup samoksztaáceniowych; na áamach „Gazety Ulicznej” upowszechnia problematykĊ związaną z ekonomią spoáeczną. Ponadto stowarzyszenie realizuje program aktywizacji zawodowej, wspomagając zakáadanie spóádzielni socjalnych (m.in. spóádzielni usáugowej „Riksza”,

spóádzielni

mydlarskiej)

wielobranĪowego,

usáugowego

przedsiĊbiorstwa spoáecznego. x

Stowarzyszenie „Pogotowie Spoáeczne” Stowarzyszenie tworzy i prowadzi, wraz z osobami wykluczonymi spoáecznie, domy wspólnotowe, hostele, oĞrodki interwencyjno-poradnicze. DziaáalnoĞü stowarzyszenia jest związana z udzielaniem róĪnego rodzaju pomocy doraĨnej osobom, znajdującym siĊ w trudnych sytuacjach Īyciowych oraz podejmowaniem dziaáaĔ reintegrujących. W projekcie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” stowarzyszenie wdraĪa program gospodarki spoáecznej w gminie PoznaĔ, opracowuje i realizuje nowe formy aktywizacji zawodowej osób wykluczonych spoáecznie oraz wspiera edukacjĊ nieformalną, organizowaną dla tych osób.

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

Sportowe Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Spoáecznej „Barka” Stowarzyszenie poprzez organizowanie – nieodpáatne – róĪnych form rekreacji i sportu stara siĊ dotrzeü do osób zmarginalizowanych, pozbawionych, ze wzglĊdów ekonomicznych, dostĊpu do wiĊkszoĞci form rekreacyjnych. Sport i rekreacja, mają w tym kontekĞcie, znaczenie reintegrujące. Ponadto stowarzyszenie wáączyáo siĊ w miĊdzynarodowy ruch organizowania tzw. Piáki NoĪnej Ulicznej, rozgrywek i turniejów, w których uczestniczą przede wszystkim osoby bezdomne, lub z innych wzglĊdów wykluczone spoáecznie. Polska reprezentacja uczestniczy od kilku lat w kaĪdych Mistrzostwach ĝwiata P.N.U., a na Ğwiatowej liĞcie rankingowej zajmuje jedno z czoáowych miejsc. W projekcie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” stowarzyszenie realizuje program rozwoju gospodarki spoáecznej w gminie PoznaĔ, prowadzi Klub Integracji Spoáecznej i zajĊcia samoksztaáceniowe, promuje formy aktywizacji zawodowej, związane z ekonomią spoáeczną. Czáonkowie stowarzyszenia przygotowują siĊ do zaáoĪenia spóádzielni socjalnej o profilu ogólnobudowlanym.

Stowarzyszenie na Rzecz Spóádzielni Socjalnych Gáównym zadaniem stowarzyszenia jest wspieranie rozwijającego siĊ ruchu na rzecz spóádzielczoĞci socjalnej. Stowarzyszenie, wspólnie z fundacją „Barka”, propaguje przedsiĊbiorczoĞü spoáeczną poprzez udzielanie pomocy w zakáadaniu nowych

spóádzielni

oraz

wspieranie

juĪ

istniejących.

Przedstawiciele

stowarzyszenia i fundacji „Barka”, uczestniczyli w posiedzeniach komisji poselskich i senackich ds. polityki spoáecznej i gospodarki, opiniując proponowane zapisy projektu ustawy o spóádzielniach socjalnych. W

projekcie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

stowarzyszenie powoáaáo

Centrum Ekonomii Spoáecznej w Poznaniu ( z dwoma filiami na osiedlu Piątkowo i Darzybór), jako jednostki poĞredniczącej w integracji osób wykluczonych z rynkiem pracy i pomagającej w pozyskaniu funduszy na rozpoczĊcie dziaáalnoĞci spóádzielczej. CES opracowaá system i procedury pozyskiwania funduszy dla nowopowstających podmiotów gospodarczych, jak spóádzielnie socjalne lub przedsiĊbiorstwa spoáeczne.

GraĪyna LeĞniak

Ogólnopolski Związek na Rzecz Integracji Spoáecznej OZIS powstaá na skutek usamodzielniania siĊ róĪnych programów, prowadzonych przez fundacjĊ „Barka” i związanym z tym procesem powstania kilkunastu organizacji pozarządowych (stowarzyszeĔ i fundacji). Przedstawiciele organizacji uznali potrzebĊ kontynuacji wzajemnej wspóápracy oraz wspierania siĊ poprzez utworzenie związku stowarzyszeĔ i fundacji. OZIS wspiera, zrzeszone w związku osoby prawne, poprzez wypracowanie wspólnych standardów dziaáania, konsultacje i szkolenia, system wymiany informacji i doĞwiadczeĔ, prowadzenie programów na rzecz obywatelskiej aktywnoĞci. W projekcie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” OZIS pomaga tworzyü partnerstwa lokalne – zarówno w Ğrodowisku miejskim jak i wiejskim, animuje dziaáania przedsiĊbiorcze i spoáeczno integracyjne w Ğrodowiskach lokalnych, opracowuje i wdraĪa program wspóápracy lokalnych organizacji i instytucji, pomaga w zakáadaniu stowarzyszeĔ. Swoje dziaáania adresuje m.in. do liderów spoáecznoĞci lokalnych, pracowników samorządów, przedstawicieli organizacji pozarządowych, przedsiĊbiorców i do osób bezrobotnych. DziaáalnoĞü OZIS upowszechnia wiedzĊ o ekonomii spoáecznej; jego czáonkami są takĪe powstaáe spóádzielnie socjalne.

7. Stowarzyszenie „Szkoâa Animacji Socjalnej” W kwietniu 2005 roku czáonkowie grup samoksztaáceniowych, dziaáających w ramach Szkoáy Animacji Socjalnej, podjĊli decyzjĊ o przeksztaáceniu SAS w organizacjĊ pozarządową o nazwie Stowarzyszenie „Szkoáa Animacji Socjalnej”. Utworzenie stowarzyszenia byáo kolejnym etapem wzrostu samoĞwiadomoĞci jego czáonków. SAS, jako stowarzyszenie, zostaáa zarejestrowana w maju 2005 roku. Wybrano wáadze stowarzyszenia, z 5-osobowym Zarządem.

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

Podstawowe zadania stowarzyszenia zostaáy okreĞlone nastĊpująco: x

Wszechstronny rozwój osób zaangaĪowanych w proces animowania lokalnych spoáecznoĞci i grup zmarginalizowanych

Zorganizowanie systemu szkoleĔ dla osób i grup, podejmujących inicjatywy spoáeczne i kulturalne na rzecz Ğrodowisk lokalnych

Tworzenie programów socjalno – edukacyjnych, sáuĪących integracji spoáecznej

Promowanie równoĞci szans dostĊpu do róĪnych form edukacyjnych

Podnoszenie kwalifikacji merytorycznych czáonków stowarzyszenia

Prowadzenie dziaáalnoĞci integrującej czáonków stowarzyszenia

Reprezentowanie stowarzyszenia, jego potrzeb i uprawnieĔ wobec spoáeczeĔstwa i wáadz oraz wspóádziaáanie z krajowymi i zagranicznymi instytucjami i organizacjami, zajmującymi siĊ samoksztaáceniem

V edycja SAS, od wrzeĞnia 2005 roku do maja 2006 roku Tematyka V edycji (wybrane zagadnienia): 1.Historia uniwersytetów ludowych w Danii i w Polsce 1.

Historia i podstawowe cele SAS

Strategia funkcjonowania grup samoksztaáceniowych

Wykluczenie spoáeczne i

Szkoáa Kofoeda, jako przykáad przeciwdziaáania

wykluczeniu 4.

Podstawowe pojĊcia związane z ekonomią spoáeczną

MoĪliwoĞci pozyskiwania funduszy dla spóádzielni socjalnych

Wsparcie obywatelskiego ruchu zakáadania stowarzyszeĔ i edukacja

8. Edukacja nieformalna w stowarzyszeniu „Szkoâa Animacji Socjalnej” a „Ekonomia Spoâeczna w Praktyce” Wraz z podjĊciem w lipcu 2005 roku realizacji, przez fundacjĊ „Barka”, projektu „Ekonomia Spoáeczna” w Praktyce” zorganizowany zostaá w ramach SAS program edukacyjno-

GraĪyna LeĞniak

szkoleniowy, który związany zostaá z przybliĪeniem uczestnikom zajĊü caáoksztaátu ekonomii spoáecznej. Tej tematyce zostaáa poĞwiĊcona czĊĞciowo V edycja i - caákowicie VI edycja SAS, która trwaáa od listopada 2006 roku do stycznia 2007 roku. W trakcie VI edycji spotkania odbywaáy siĊ prawie codziennie, co Ğwiadczyáo o wzrastającym zainteresowaniu podjĊtą tematyką. Prowadzący zajĊcia, wczeĞniej przeszkoleni liderzy, przekazywali trudną wiedzĊ teoretyczną, motywując jednoczeĞnie uczestników do zakáadania spóádzielni socjalnych. Podczas szkoleĔ liderzy omówili dokáadnie podstawowe zaáoĪenia projektu „Equal” oraz wskazali na koniecznoĞü wzmocnienia dziaáaĔ obywatelskich na rzecz ekonomii spoáecznej. WyjaĞnili takĪe korzyĞci, jakie osoby bezrobotne mogą uzyskaü w wyniku podjĊcia wáasnej inicjatywy gospodarczej (spóádzielnia socjalna, przedsiĊbiorstwo spoáeczne) – stworzenie dla siebie miejsca pracy. Uczestnicy zajĊü uczyli siĊ sposobów monitorowania rynku pracy i usáug w kontekĞcie wyszukiwania nisz gospodarczych, które nowopowstającym spóádzielniom daáyby szansĊ utrzymania siĊ na rynku, uczyli siĊ pisania biznes-planu oraz moĪliwoĞci pozyskiwania funduszy na dziaáalnoĞü. W program szkoleniowy zostaáy wáączone centra integracji ekonomicznej, jako jednostki wspomagające powrót osób bezrobotnych na rynek pracy. W trakcie szkoleĔ powstaáy, záoĪone z uczestników zajĊü, pierwsze grupy inicjatywne, zmierzające do zaáoĪenia spóádzielni socjalnych. Powstaáe grupy inicjatywne byáy kierowane do CES-u, gdzie otrzymywaáy wsparcie w formie szkoleĔ, konsultacji, kursów oraz zaznajamiane byáy z Funduszem Grantowym centrum, z którego mogáy pozyskaü Ğrodki na rozpoczĊcie dziaáalnoĞci w ramach spóádzielni lub przedsiĊbiorstwa spoáecznego. Dáugi i trudny proces edukacyjno-szkoleniowy, podjĊty przez fundacjĊ „Barka” od początku lat 90-tych ubiegáego wieku, prowadzony w grupach samoksztaáceniowych i w SAS, wytworzyá klimat, przyjazny dla zrozumienia przez osoby wykluczone, Īe zmiana ich indywidualnego Īycia i wyjĞcie z wykluczenia spoáecznego jest moĪliwe, pod warunkiem rozbudzenia w sobie twórczej aktywnoĞci i podjĊcia wysiáku z jakim jest związana kaĪda zmiana. Wprowadzone, dziĊki lobbingu „Barki” zmiany w polskim prawodawstwie socjalnym oraz propagowana od kilku lat „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” stworzyáy korzystniejszą rzeczywistoĞü spoáeczną dla osób wykluczonych. Z tych zmian skorzystaáo kilkadziesiąt osób, które,

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

uczestnicząc w edukacji i szkoleniach, podjĊáy trud zaáoĪenia wáasnych przedsiĊbiorstw. Inicjatywy nowej ekonomii spoáecznej otworzyáy przed osobami bezrobotnymi NaleĪy podkreĞliü, Īe wszystkie organizacje partnerskie (stowarzyszenia), wspóápracujące z fundacją „Barka” w realizacji Inicjatywy Wspólnotowej „Equal”, równieĪ prowadziáy we wáasnym zakresie, w Klubach Integracji Spoáecznej, zajĊcia samoksztaáceniowe.

9. Uwagi koĕcowe Zmiany gospodarcze w Polsce, upowszechnienie gospodarki rynkowej nastawionej na zysk, spowodowaáy

postĊpujące rozwarstwienie ekonomiczne w polskim spoáeczeĔstwie.

Związany z tym problem wykluczenia spoáecznego jest jednym z najtrudniejszych problemów spoáecznych. Nadal nie istnieje równoĞü szans w dostĊpie do edukacji. Niedostateczne wyksztaácenie, lub jego brak, jest jednym z najwaĪniejszych czynników powodujących wykluczenie. W tej sytuacji edukacja nieformalna, w tym grupy samoksztaáceniowe i uniwersytety ludowe, nabierają szczególnej wagi, a ich znaczenie systematycznie wzrasta. Uniwersytety nieformalne przyjĊáy autentycznie demokratyczny sposób dziaáania poprzez dostĊpnoĞü tej formy nauki bez wzglĊdu na wiek, pochodzenie, przynaleĪnoĞü wyznaniową czy status spoáeczno-ekonomiczny osoby, podejmującej naukĊ. Uniwersytety te są takĪe waĪnym elementem edukacji spoáecznej, niezbĊdnej w obecnej rzeczywistoĞci, bowiem poza uzupeánieniem i poszerzeniem wiedzy, dają moĪliwoĞü uspoáecznienia jednostki,

uczą

umiejĊtnoĞci korzystania z moĪliwoĞci, jakie zaistniaáy w Polsce po 1989 roku. ĝrodowiska uniwersytetów nieformalnych są doskonaáą szkoáą dziaáania obywatelskiego - generowania postawy aktywnej zamiast roszczeniowo-pasywnej, Ğwiadomego wáączania siĊ w nurt przemian spoáecznych i gospodarczych. Uczą moĪliwoĞci zakáadania wáasnych organizacji i podejmowania inicjatyw gospodarczych, kreowania tzw. inicjatyw oddolnych, wychodzących od samego obywatela i okreĞlających jego rzeczywiste potrzeby. Edukacja nieformalna peáni zatem dwojaką rolĊ: edukacyjną i obywatelską. Jak wyĪej starano siĊ wykazaü osoby wykluczone spoáecznie, na skutek uczestniczenia w odpowiednim

procesie edukacyjno-obywatelskim, mogą odzyskaü spoáeczną

GraĪyna LeĞniak

i indywidualną podmiotowoĞü. Dowodem tego są powstaáe stowarzyszenia i spóádzielnie socjalne. Uczestnicy zajĊü samoksztaáceniowych byli gotowi przyswoiü

trudną wiedzĊ

z zakresu nowej ekonomii spoáecznej - przedstawianej im w ramach realizowanej Inicjatywy Wspólnotowej „Equal” - i stworzyü sobie miejsca pracy w spóádzielniach socjalnych, dziĊki czemu „wrócili” do spoáeczeĔstwa. NajwaĪniejszym efektem podjĊtych dziaáaĔ, poza przemianą ĞwiadomoĞci i indywidualnych postaw, jest powstanie kilkunastu spóádzielni socjalnych, o róĪnorodnych profilach gospodarczych, pracujących zarówno na terenach miejskich jak i wiejskich. Realizowany projekt „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” miaá zatem pozytywny wpáyw na walkĊ z bezrobociem. W caáoksztaácie zagadnieĔ spoáeczno-ekonomicznych, związanych z edukacją nieformalną i jej efektami, nie moĪna pominąü jeszcze jednego aspektu tych dziaáaĔ – humanistycznego, przywracającego spoáecznoĞci osoby najsáabsze, skazane na odrzucenie. W orĊdziu, wygáoszonym z okazji ĝwiatowego Dnia Pokoju w dniu 1 stycznia 1998 roku, Jan Paweá II powiedziaá: „Poszanowanie praw czáowieka nie oznacza jedynie ich ochrony na páaszczyĨnie prawnej, ale musi obejmowaü wszystkie aspekty wynikające z pojĊcia ludzkiej godnoĞci, która jest podstawą wszelkich praw”. Uniwersytety nieformalne są szansą ludzi odrzuconych, zdegradowanych, upominają siĊ o kaĪdego czáowieka, dla kaĪdego widzą - a poprzez swoje dziaáania – takĪe dają, godne miejsce w spoáeczeĔstwie. Rozwijający siĊ obecnie ruch na rzecz tworzenia spóádzielni socjalnych, nie byáby zapewne moĪliwy, gdyby nie wczeĞniejsze przygotowanie potencjalnych pracowników spóádzielni do podjĊcia trudnego wyzwania. Przygotowanie objĊáo nie tylko zagadnienia ĞciĞle merytoryczne, ale równieĪ te, związane z odbudową poczucia wáasnej wartoĞci i godnoĞci czáowieka. Tylko w takim ujĊciu edukacja nieformalna speánia swoje zadanie i zdolna jest wykreowaü rzeczywistą przemianĊ ĞwiadomoĞci – jest zatem sojusznikiem zmian spoáeczno-gospodarczych, takĪe tych, realizowanych w ramach „Ekonomii Spoáecznej w Praktyce” i ich partnerem. Ten humanistyczny aspekt podejĞcia do czáowieka jest widoczny we wszystkich wyĪej opisanych dziaáaniach, związanych z osobami wykluczonymi spoáecznie – od pierwszych

Grupy samoksztaáceniowe, SAS-y (uniwersytety ludowe), Szkoáa Animacji Socjalnej

spotkaĔ przy stole w Domu Wspólnoty we Wáadysáawowie, po obecnie realizowaną reintegracjĊ w ramach Inicjatywy wspólnotowej „Equal”.

Rozdziaâ IV Programy dostċpnego budownictwa Barbara Sadowska

1. Osiedle „Darzybór” i partnerstwo publiczno-spoâeczno- prywatne. Sytuacja mieszkalnictwa w Polsce Wykluczenie spoáeczne, brak mieszkaĔ lub mieszkania niespeániające podstawowych wymogów, kryzysy wynikające ze zmian spoáecznych i przemysáowych, bezrobocie, utrata dochodów i pewnoĞci siebie są to obecnie najpowaĪniejsze problemy spoáeczne, drĊczące wiele paĔstw. Sytuacja w Polsce jest szczególnie krytyczna w sektorze mieszkalnictwa, poniewaĪ przejĞcie, z w peáni kontrolującego bezpieczeĔstwo socjalne systemu totalitarnego, do gospodarki rynkowej napotkaáo na brak indywidualnych zasobów finansowych (Ĩródáa infrastrukturalne, produkcyjne i wiĊkszoĞü nieruchomoĞci byáy w przeszáoĞci pod kontrolą paĔstwa). Nastąpiá znaczący spadek wartoĞci nieruchomoĞci z powodu braku planów rozwoju regionalnego. DuĪa liczba nieruchomoĞci zostaáa zniszczona i opuszczona na skutek eksmisji (wzrastający wskaĨnik bezrobocia i bezdomnoĞci), jako wynik procesu prywatyzacji i rozwoju technologicznego oraz zamykania wielu zakáadów przemysáowych i likwidacji miejsc w hotelach robotniczych. W latach 1993-2002 nastąpiá drastyczny wzrost liczby bezdomnych, spowodowany m.in. wykonaniem w tych latach 153 571 wyroków eksmisyjnych z zasobów lokali publicznych. Po uwzglĊdnieniu eksmisji z lokali prywatnych, dane te trzeba zwiĊkszyü o ok. 30-40 % (razem ponad 200 000 wyroków), a to oznacza co najmniej 600 000 osób wyeksmitowanych, w tym osoby niepeánosprawne, bezrobotni, dzieci. Wielu z nich Īyje na ulicach, stacjach kolejowych, domkach letniskowych i w miejscach, w których brak warunków sanitarnych i ogrzewania. Co wiĊcej, tysiące ludzi mieszka w warunkach o bardzo niskim standardzie, dzieląc mieszkanie z rodziną lub przyjacióámi. Do roku 2002 przepisy,

Programy dostĊpnego budownictwa

dotyczące eksmisji, pozwalaáy na eksmisjĊ osób i rodzin bez wskazania lokalu zastĊpczego. Aktualnie dokonano zmiany przepisów, które pozwalają na eksmisjĊ tylko w przypadku zapewnienia lokalu tymczasowego. OdpowiedzialnoĞü za zapewnienie lokali socjalnych spoczywa na gminach, które z uwagi na duĪy deficyt lokali zastĊpczych, w latach 1996-2002, byáy w stanie przydzieliü tylko 19 393 lokale tymczasowe. Istniejące zasoby są daleko niewystarczające. Istnieje powaĪna potrzeba podjĊcia wysiáków przez wielu partnerów na rzecz rozwiązywania problemów mieszkalnictwa. Ze wzglĊdu na powagĊ tej problematyki rząd podjąá dziaáania na rzecz poszukiwania nowych rozwiązaĔ, jednakĪe zaangaĪowanie paĔstwa ciągle wydaje siĊ niedostateczne (zgodnie z ustawą o finansowym o wsparciu tworzenia w latach 2004-2005 lokali socjalnych, wsparcie paĔstwa wynosi zaledwie 50 mln PLN), a prowadzone dziaáania miaáy raczej charakter pilotaĪowy. W przytoczonej wyĪej ustawie rząd wspará samorządy, ale nie zostaáa podjĊta w tym zakresie wspóápraca z organizacjami spoáeczeĔstwa obywatelskiego, mimo nacisku ze strony tych organizacji. Celem wprowadzonej ustawy byáo ograniczenie zjawiska bezdomnoĞci i jego negatywnych skutków. Lobbing w zakresie wprowadzenia do ustawy, jako partnera, organizacji pozarządowych, prowadzony byá przez „BarkĊ” od 2000 roku, kiedy rozpoczĊte zostaáy prace nad wdroĪeniem pilotaĪowego projektu budowy osiedla domów socjalnych w Poznaniu. Lobbing zakoĔczyá siĊ powodzeniem, poniewaĪ w ustawie o finansowym wsparciu domów socjalnych i schronieĔ na lata 2007-2008, organizacje pozarządowe, mające status poĪytku publicznego, zostaáy wáączone jako partner. Organizacje te mogą budowaü domy, we wspóápracy z samorządami lokalnymi, korzystając ze Ğrodków publicznych.

Narodziny budownictwa spoâecznego w Polsce - przykâady budownictwa spoâecznego w ramach inicjatyw obywatelskich

Obecnie w Polsce ciągle rozwija siĊ gáównie budownictwo komercyjne, przeznaczone dla ludzi o wysokich dochodach. Inicjatywy w zakresie dostĊpnego budownictwa, realizowane do chwili obecnej, takie jak Towarzystwo Budownictwa Spoáecznego czy Fundacja Habitat for

Barbara Sadowska

Humanity, dostarczają ofert mieszkaniowych dla ludzi o Ğrednich przychodach. WciąĪ brakuje jednak programów adresowanych do ludzi o niskich dochodach. PoznaĔskie Towarzystwo Budownictwa Spoáecznego (TBS) zostaáo zarejestrowane 22 maja 1995 roku. Do koĔca listopada 2001 roku oddaáo áącznie 1024 mieszkania - gáównie w Poznaniu i Lesznie. Tylko w 2001 roku przekazaáo 343 lokale. Planowana jest budowa kolejnych mieszkaĔ w Gostyniu. Inicjatywa ta dotyczy szczególnie osób i rodzin, których dochody ksztaátują siĊ od 5000 - 6000 zá na rodzinĊ. Fundacja Habitat for Humanity, to inicjatywa obywatelska amerykaĔskiego maáĪeĔstwa, które zaangaĪowaáo siĊ w budowĊ dostĊpnych mieszkaĔ dla rodzin, które same nie byáyby w stanie zakupiü czy pozyskaü mieszkania. Inicjatywa ta rozwinĊáa siĊ w 129 krajach Ğwiata. Przez 25 lat wybudowano 100 000 mieszkaĔ, gáównie w krajach rozwijających siĊ. W 1999 r. inicjatywa ta dotaráa do Polski i rozwija siĊ w Gliwicach i okolicach Poznania. Dotyczy gáównie osób o statusie spoáecznym: nauczyciel, pielĊgniarka, pracownik socjalny, wykwalifikowany robotnik, których dochody ksztaátują siĊ w granicach od 2500 - 3000 zá na rodzinĊ. Program dostĊpnego budownictwa Fundacji „Barka” i wywodzących siĊ z „Barki” inicjatyw umoĪliwiaá

dzierĪawĊ mieszkania socjalnego rodzinom, których dochody ksztaátują siĊ

w granicach od 1500 - 1800 zá na rodzinĊ. Program ten zamyka kompleksowy system dziaáaĔ, realizowany przez „BarkĊ” od 18 lat i moĪe staü siĊ rozwiązaniem modelowym w skali kraju i krajach akcesyjnych dla narastających problemów spoáecznych związanych z bezrobociem, bezdomnoĞcią, uzaleĪnieniami i brakiem mieszkaĔ. Za caáoksztaá dziaáaĔ i kompleksowe podejĞcie „Barka” otrzymaáa w 2007 roku w Pekinie, I nagrodĊ Globalnej Sieci Rozwoju, ufundowaną przez Bank ĝwiatowy i rząd Japonii. Od początku swojej dziaáalnoĞci “Barka” byáa zaangaĪowana w odzyskiwanie i renowacjĊ zaniedbanych nieruchomoĞci, promując rewitalizacjĊ wiejskich i miejskich Ğrodowisk. Byáo to moĪliwe poprzez powiązane programy integracyjne i umiejĊtne zarządzanie wszystkimi moĪliwymi

zasobami:

ludzkimi,

infrastrukturalnymi,

prawnymi,

administracyjnymi

i finansowymi (wedáug wymienionej kolejnoĞci, poniewaĪ zasoby finansowe byáy najskromniejsze). Program budownictwa byá wdraĪany przez grupy samopomocowe wspólnot „Barki”, której czáonkowie dokonywali remontów i adaptacji. Budynki w wiĊkszoĞci byáy

Programy dostĊpnego budownictwa

zdewastowane lub w stanie surowym. Na uwagĊ zasáugują nastĊpujące aspekty prowadzonych od 1989 roku dziaáaĔ: x

w programie tworzenia Wspólnot zostaáo zaadaptowanych 20 domów lub hosteli, dając moĪliwoĞü zamieszkania prawie 700 osobom;

w oĞrodku w Chudobczycach zakupiono w stanie surowym dwa bloki mieszkalne, które zostaáy wykoĔczone i zaadaptowane, przez same osoby zainteresowane, dla potrzeb mieszkaniowych grupy 60 osób. Oprócz tego, historycznie waĪny dworek, zostaá odnowiony wedáug norm konserwatora zabytków i sáuĪy jako centrum dla programów socjalno-edukacyjnych, dziaáających na zasadach „uniwersytetu ludowego”, wspierającego potrzeby lokalnego Ğrodowiska wiejskiego;

powstaje pilotaĪowe centrum rekreacyjno-edukacyjne w Chudobczycach nad jeziorem Lubosz Wielki oraz budowa domów caáorocznych z materiaáów ekologicznych, takich jak glina, sáoma, drewno. Podstawowymi kryteriami dla takich projektów są moĪliwoĞci uĪycia lokalnych materiaáów i praca osób zainteresowanych i wolontariuszy, co pozwala wyprodukowaü tanie, przyjazne Ğrodowisku domy;

we wspóápracy z samorządem Poznania wybudowano podmiejskie osiedle „Darzybór” dla rodzin wyeksmitowanych i powracających na rynek, o bardzo niskich dochodach, które zostaáo oddane do uĪytku we wrzeĞniu 2006 roku.

Osiedle “Darzybór”, pilotaīowy program dostċpnego budownictwa- przykâad rozwiĆzania polskiego

Dziaáania, podejmowane przez FundacjĊ „Barka” w zakresie dostĊpnego budownictwa dla ludzi najuboĪszych, bazują na zapisie w art. 75 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej: „wáadze publiczne prowadzą politykĊ sprzyjającą zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli,

w szczególnoĞci przeciwdziaáają bezdomnoĞci, wspierają dziaáania

obywateli zmierzające do uzyskania wáasnego mieszkania.”

Barbara Sadowska

Gáównym celem tego projektu byáo zbudowanie modelowego osiedla mieszkaĔ socjalnych we wspóápracy z wáadzami lokalnymi oraz sektorem biznesu, wáączając zaangaĪowanie osób potrzebujących oraz wolontariuszy. Model ten miaá doprowadziü do rozwoju projektów budownictwa socjalnego i dostĊpnego budownictwa mieszkalnego w wiĊkszej skali w caáej Polsce, tak, by rodziny i osoby o niskich dochodach, miaáy dostĊp do godnych warunków Īycia i rozwoju. Oprócz tego sektor budowlany moĪe mieü znaczący wpáyw na tworzenie nowych miejsc pracy i róĪnych typów aktywizacji ekonomicznej i przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Projekt budowy osiedla zrealizowany zostaá jako odpowiedĨ na problemy bezdomnoĞci i brak domów na rynku lub ich wysokiej ceny. Niskie przychody ponad 50% polskiego spoáeczeĔstwa, ograniczaáy moĪliwoĞü dostĊpnoĞci do mieszkaĔ. Fundacja „Barka” prowadziáa od lat programy, które byáy „drabiną” umoĪliwiają rozwój „od wspólnoty poprzez edukacjĊ i przedsiĊbiorczoĞü do moĪliwoĞci samodzielnego zamieszkania”. Stąd determinacja i zobowiązanie do wpáywania na ksztaátowanie mechanizmów zwiĊkszania dostĊpnoĞci do mieszkaĔ. Stagnacja spoáeczna i brak wspóápracy na poziomie administracji publicznej, sektora prywatnego oraz instytucji obywatelskich, utrudniaá rozwój wielu inicjatyw w tym zakresie. Po raz pierwszy w Polsce projekt dostĊpnego budownictwa socjalnego byá podjĊty przez organizacjĊ pozarządową, której inspirujący przykáad przeáamywaá doraĨne metody wsparcia, tj. schronisko, posiáki, odzieĪ, pomoc medyczną. Wiele organizacji, oprócz pomocy doraĨnej, podejmuje programy terapii dla osób uzaleĪnionych, jednakĪe brakuje nadal struktur wzmacniających tworzenie miejsc pracy i programy budownictwa. Projekt ten z jednej strony podkreĞlaá prawo kaĪdej osoby do godziwego miejsca zamieszkania, a z drugiej - zachĊcaá do tworzenia struktur obywatelskich, które wchodzą w obszar budownictwa we wspóápracy z lokalnymi wáadzami i biznesem. Chodziáo o poszukiwanie rozwiązaĔ nowatorskich, promujących technologie budowlane, które mogą generowaü wiele maáych, prywatnych przedsiĊwziĊü i pobudzaü rynki lokalne i aktywnoĞü

Programy dostĊpnego budownictwa

samych zainteresowanych. Projekt realizowany byá, we wszystkich jego etapach, z aktywnym udziaáem osób spoáecznie wykluczonych, zarówno na poziomie planowania jak i wykonania. Z jednej strony udziaá ten ma charakter edukacyjny i rehabilitacyjny, a z drugiej wpáywa na obniĪenie kosztów budowy. System budowy skáadaá siĊ z elementów murowanych oraz z lekkiej konstrukcji drewnianej. Osoby zainteresowane uczestniczuáy w programie edukacyjno- przedsiĊbiorczym. UmiejĊtnoĞci, w ten sposób przyswojone, pozwalają mieszkaĔcom osiedla dbaü o ich domy, wykonywaü niezbĊdne naprawy i utrzymywaü je, wykonywaü zieleĔce i ogródki przydomowe.

Historia budowy osiedla „Darzybór”

Budowa domów kojarzy siĊ nam z duĪymi pieniĊdzmi, z kosztownymi firmami i technologiami. W jaki sposób moĪna dojĞü do zbudowania osiedla, skáadającego siĊ z 32 mieszkaĔ, kiedy jest siĊ organizacją pozarządową? DąĪenie do zbudowania osiedla jako kolejnego etapu w strukturach moĪliwiających rozwój staáo siĊ wielkim wyzwaniem Ğrodowiska „Barki”. W czerwcu 2000 roku Fundacja „Barka” zorganizowaáa konferencjĊ pn. „KaĪdy potrzebuje godnego miejsca do Īycia”, pod patronatem ówczesnego Marszaáka Sejmu, Macieja PáaĪyĔskiego, oraz Prezydenta Poznania, Ryszarda Grobelnego, którzy symbolicznie wbijali gwoĨdzie w przygotowany kolejny fragment Ğciany domu. Podczas konferencji, oprócz wystąpieĔ, zaprezentowano model domu socjalnego (bliĨniak) w konstrukcji drewnianej, wykonany w warsztatach szkoáy „Barki” przez uczestników programów. Zakupiona zostaáa technologia panelowa, pozwalająca, nawet sáabiej kwalifikowanym pracownikom, zbudowaü dom. Pierwszy modelowy dom postawiony zostaá w na placu przyszkolnym na ul. Darzyborskiej, w pobliĪu planowanego placu budowy. ĝrodki na materiaáy budowlane pochodziáy z Fundac ji „Abbe Pierre” z Francji. Konferncja byáa pierwszym etapem, który miaá na celu przekonanie radnych do idei osiedla oraz zademonstrowanie domu, który w niczym nie przypominaá „slamsu”, co byáo przedmiotem ich niepokojów. W 2001 roku roku Rada Miasta Poznania przeznaczyáa 5 ha ziemi na ul. Darzyborskiej-

Barbara Sadowska

Borówki, na obszar intensywnych dziaáaĔ socjalnych, gdzie na 20 ha gruntu zlokalizowane są liczne instytucje: Collegium Pracowników SáuĪb Socjalnych, firmy produkcyjne i usáugowe, hostel i Centrum Integracji Spoáecznej, prowadzone przez Pogotowie Spoáeczne, schronisko Markotu, Stowarszyszenie na Rzecz Spóádzielni Socjalnych, Stowarzyszenie DostĊpnego Budownictwa Barka-Darzybór. Budowa osiedla staáa siĊ pretekstem do wspólnych spotkaĔ i planowania strategii wspóápracy na tym obszarze. W 2002 roku

wáadze lokalne Poznania uĪyczyáy Fundacji „Barka” grunt pod budowĊ

mieszkaĔ socjalnych, na okres 10 lat na obszarze Kobylepole. W nastĊpnym etapie opracowane zostaáy projekty zagospodarowania przestrzennego osiedla. Sprawie budowy osiedla wiele czasu i serca poĞwiĊciá czáonek zarządu Fundacji „Barka”, Jarosáaw Poáudnikiewicz. DziĊki jego zaangaĪowaniu dziaáania nabraáy tempa, powstaáy zespoáy architektów i specjalistów, którzy spoáecznie wykonywali róĪne zadania. WstĊpną koncepcjĊ osiedla przygotowaáa Hanna Kulczyk – Misiak. Ostateczne opracowanie architektoniczne projektu domków wykonaáa pracownia architektoniczna „KONTRAPUNKT”, a wykonanie projektu budowlanego – „MIASTOPROJEKT”. Firma „NIRAS” Polska wykonaáa projekty dróg i parkingów, a Wielkopolska Spóáka Gazownictwa - projekty przyáączy gazu i dostarczyáa kotáy gazowe. KoordynacjĊ i nadzór budowlany poprowadziáa firma „NICKIEL”. „Barka” rozpoczĊáa teĪ kampaniĊ w kraju i zagranicą, Īeby zgromadziü fundusze na budowĊ. Projekt budowy zaprezentowany zostaá na Szczycie Ekonomicznym w Davos ( World Economic Forum) w 2004 roku, gdzie na zaproszenie Klausa Schwaba, uczestniczyá Tomasz Sadowski. Zaowocowaáo to przekazaniem pierwszej kwoty na budowĊ w wys. 100 000 euro, potem, do programu, doáączyáa holenderska Fundacja Kinderpostzegels. Byá to teĪ czas bardzo intensywnego zaangaĪowania „Barki” w lobbowanie na rzecz nowej ustawy o finansowym wsparciu budowy domów socjalnych i schronieĔ oraz wpisu o moĪliwoĞci realizacji programów dostĊpnego budownictwa przez organizacje pozarządowe. Stopniowo dojrzewaá teĪ pomysá realizacji budowy we wspóápracy z samorządem miasta Poznania w formie partnerstwa publiczno-spoáecznego. W marcu 2005 roku podpisane zostaáo porozumienie o wspóápracy Miasta PoznaĔ z Fundacją „ Barka” w zakresie budowy osiedla. Stopniowo dochodzili inni partnerzy: rząd, firmy prywatne, wolontariusze.

Programy dostĊpnego budownictwa

Ogólny koszt budowy osiedla wynosiá 3 mln záotych. Miasto PoznaĔ záoĪyáo wniosek do Ministerstwa Infrastruktury o dofinansowanie projektu Osiedla „Darzybór” w ramach „ustawy o finansowym wsparciu tworzenia w latach 2004 - 2005 lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych”. Projekt zostaá przyjĊty jako jedyny, realizowany we wspóápracy samorządu z organizacją pozarządową i sektorem prywatnym. KaĪdy z partnerów pokryá 1/3 kosztów budowy osiedla. 30 czerwca 2005 roku wmurowany zostaá kamieĔ wĊgielny pod budowĊ osiedla, a 1 wrzeĞnia 2006 roku, na osiedle wprowadzili siĊ pierwsi mieszkaĔcy. KaĪdy z nich skáadaá wniosek o przydziaá lokalu socjalnego do zarządu komunalnych zasobów lokalowych, musiaá wykazaü siĊ dochodami, które nie mogáy przekraczaü 570 zá na osobĊ, zgodnie z ustawą o przydziale lokali socjalnych. Wielu z nich mieszkaáo wczeĞniej we Wspólnotach „Barki” lub w hostelach. Teraz podjĊli samodzielne Īycie. Nazwa osiedla „Darzybór” zostaáa zaakceptowana, bo - jak mówią mieszkaĔcy- kojarzy siĊ z powodzeniem i báogosáawieĔstwem.

Stowarzyszenie na Rzecz Dostċpnego Budownictwa BARKA-DARZYBÓR

W 2003 roku powstaáo Stowarzyszenie na Rzecz DostĊpnego Budownictwa „Barka– Darzybór”, aby wzmocniü dotychczasowe dziaáania „Barki” w obszarze budownictwa socjalnego. ZwaĪywszy fakt, Īe w Polsce i na Ğwiecie wzrosáa liczba osób, dla których dostĊpne mieszkanie nie jest realne, a wykluczenie spoáeczne staje siĊ problemem caáego spoáeczeĔstwa, Stowarzyszenie odwoáuje siĊ do dorobku i osiągniĊü wypracowanych przez FundacjĊ „Barka” i podejmuje lobbing na rzecz poszukiwania alternatywnych rozwiązaĔ, technologii i form wspólpracy, które doprowadzą do zwiĊkszenia dostĊpnoĞci do mieszkaĔ. Stowarzyszenie powstaáo z inicjatywy ludzi dobrej woli, przedstawicieli sektora publicznego, prywatnego i spoáecznego, którzy przejĊci byli losem setek tysiĊcy rodzin, zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym z powodu braku wystarczających Ğrodków na pozyskanie mieszkania.

Przewodniczącym

Stowarzyszenia

zostaá

Jarosáaw

Poáudnikiewicz,

dotychczasowy czáonek Zarządu Fundacji „Barka”. Stowarzyszenie na Rzecz DostĊpnego Budownictwa „Barka-Darzybór”, oprócz wspierania

Barbara Sadowska

budowy osiedla Darzybór, wspiera teĪ inne programy, w tym program inwestycyjny budowy szkoáy dla osób dáugotrwale bezrobotnych i bezdomnych. 1 wrzeĞnia 2004 „Barka” uruchomiáa pierwszy, z czterech budynków edukacyjnych, zaplanowanych na lata 2004 - 2010. Otwarcie pierwszego budynku zainicjowaáo proces uczenia ustawicznego w Polsce i utworzyáo model dla tego typu programów w innych rejonach Polski. Stowarzyszenie Szkoáa Barki im H. Ch. Kofoeda przygotowuje ludzi z niskimi kwalifikacjami zawodowymi do pracy w spóádzielniach socjalnych i w spoáecznych przedsiĊbiorstwach oraz do pracy w firmach komercyjnych, a w konsekwencji do samodzielnego utrzymania siĊ w odpowiednim lokalu mieszkalnym. Inną inicjatywą Stowarzyszenia na Rzecz DostĊpnego Budownictwa „Barka-Darzybór” jest powoáanie ogólnopolskiej struktury związkowej, mającej za zadanie budowanie partnerstwa publiczno - prywatno- spoáecznego, na rzecz rozwoju dostĊpnego budownictwa. Z jednej strony chodzi o konkretne przykáady wspóápracy i dziaáania, z drugiej - stworzenie platformy, która moĪe wyzwoliü postĊp w zakresie dostĊpnego budownictwa. Struktura ta zabiega o budowanie dialogu i partnerstwa na rzecz rozwoju mieszkalnictwa, ksztaátowanie - na zasadzie subsydiarnoĞci - prawa w zakresie budownictwa dostĊpnego i mieszkalnictwa oraz ochrony praw wáasnoĞci, pozyskiwanie na cele dostĊpnego budownictwa i mieszkalnictwa Ğrodków unijnych i innych funduszy. Zadaniem związku jest teĪ stabilizowanie w drodze mediacji relacji pomiĊdzy administracją publiczną, organizacjami pozarządowymi i sektorem prywatnym w zakresie programów budownictwa dostĊpnego oraz dąĪenie do integracji róĪnych Ğrodowisk wokóá programu dostĊpnego budownictwa i mieszkalnictwa.

Rozdziaâ V Obywatelska batalia o ustawy nowej generacji i aktywnĆ politykċ spoâecznĆ Barbara Sadowska

1.Paĕstwo pomocnicze w stosunku do obywateli Po kilku latach funkcjonowania Wspólnot, Tomasz Sadowski uznaá, Īe dotychczasowe dziaáania, zarówno te realizowane przez „BarkĊ”, jak i przez inne organizacje i instytucje, są daleko niewystarczające ze wzglĊdu na skalĊ problemów jak i charakter podejmowanych dziaáaĔ.

Przekonanie

potrzebie

rozwiązaĔ

systemowych,

które

doprowadzą

do przeksztaácenia pasywnej pomocy spoáecznej w komplementarny system umoĪliwiający rozwój grup i Ğrodowisk, a takĪe do wspóápracy pomiĊdzy publiczną pomocą spoáeczną obywatelskimi inicjatywami, doprowadziáy do powstania w 2002 roku Związku Organizacji na Rzecz Zatrudnienia Socjalnego i podjĊcia debaty publicznej, dotyczącej ksztaátowania nowej polityki spoáecznej w Polsce. RozwaĪania na temat pomocniczej roli paĔstwa w stosunku do dziaáaĔ obywatelskich podjĊte zostaáy na stronach internetowych i w dyskusjach Zapis konstytucyjny o pomocniczej roli paĔstwa niejednokrotnie byá interpretowany niezgodnie z intencją, która zakáadaáa, Īe problemy lokalne w pierwszym rzĊdzie powinny byü podejmowane przez obywateli i ich wspólnoty. Dopiero, kiedy one nie są w stanie rozwiązaü wáasnych problemów, mogą wkroczyü wspólnoty wyĪszego rzĊdu. Do dziĞ, w wielu Ğrodowiskach, organizacje i instytucje obywatelskie postrzegane są jako wspierające dziaáania paĔstwa. W latach 2002 - 2003 toczyáa siĊ prawdziwa batalia, najpierw o ksztaát ustawy o pomocy spoáecznej, potem o ustawĊ o zatrudnieniu socjalnym, która miaáa swoich przeciwników m.in. w PaĔstwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (Biuletyn Barki, nr 3, paĨdziernik 2002).

100

Obywatelska batalia o ustawy nowej generacji i aktywną politykĊ spoáeczną

Po podpisaniu przez Prezydenta RP, Aleksandra KwaĞniewskiego, nowej ustawy o pomocy spoáecznej, niesatysfakcjonującej Ğrodowiska organizacji pozarządowych, Tomasz Sadowski, jako czáonek Rady DziaáalnoĞci PoĪytku Publicznego, biorący aktywny udziaá w debacie o jej ksztaát, wystosowaá list do Podsekretarza Stanu Cezarego MiĪejewskiego ( 16 marca 2004): „Mam nadziejĊ, Īe w najbliĪszym czasie, w wyniku zapowiadanej przez wicepremiera Jerzego Hausnera „debaty publicznej”, zostaną okreĞlone nowe zaáoĪenia do polityki spoáecznej, którą wicepremier

nazwaá „polityką spoáeczną nowej generacji”. Jestem

przekonany, Īe doprowadzimy w naszym kraju do jednej zintegrowanej pomocy spoáecznej, w miejsce dwóch nie wspóápracujących ze sobą systemów pomocy, z których jeden organizowany jest i prowadzony przez administracjĊ publiczną, a drugi przez obywateli w ramach wspólnot, organizacji pozarządowych i koĞcioáów.(….) Zintegrowany system pomocy spoáecznej nie jest utopią. Jego uksztaátowanie posáuĪy peániejszej integracji spoáecznej oraz zwiĊkszy szansĊ na skuteczniejsze dziaáania w czasie transformacji, budowania wolnego rynku i demokracji, gdzie obywatel nie bĊdzie „klientem we wáasnym kraju (…) Chciaábym, aby organizacje obywateli, tworzone na rzecz rozwoju Ğrodowisk zagroĪonych zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczoĞci, byáy wspierane przez wspólnoty „wyĪsze”, w tym przypadku przez administracjĊ samorządową bądĨ rządową, aby nie byáy przez nie zastĊpowane ani teĪ wypierane z ich naturalnego obszaru dziaáania.(….) Administracja publiczna czĊsto utoĪsamiana jest z „paĔstwem”, a ograniczenie jej roli z „wypieraniem paĔstwa” . Obywatele nie mogą wyprzeü paĔstwa, ale mogą ograniczyü jego rolĊ, co jest konieczne w krajach o tradycjach postkomunistycznych czy totalitarnych. „PaĔstwo” stanowią wszystkie instytucje, zarówno publiczne jak i obywatelskie, przy czym administracja powinna peániü rolĊ pomocniczą czyli sáuĪebną. Stąd zasada pomocniczoĞci wzglĊdem obywateli i ich wspólnot.” Tak jak nie udaáo siĊ wprowadziü reguá, wynikających z „zasady pomocniczoĞci” do ustawy o pomocy spoáecznej, tak po wielomiesiĊcznych debatach, doszáo do przyjĊcia ustawy o zatrudnieniu socjalnym i

zapisu o spóádzielniach socjalnych w ustawie o promocji

zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a nastĊpnie do ustanowienia samodzielnej ustawy o spóádzielniach socjalnych.

101

Barbara Sadowska

2. Wpâyw programów socjalno-edukacyjnych na powstanie ustawy o zatrudnieniu socjalnym Wielkim orĊdownikiem dziaáaĔ obywatelskich i rozwiązaĔ systemowych w polityce spoáecznej byá wicepremier prof. Jerzy Hausner, który poznaá „BarkĊ”, jeszcze zanim zostaá ministrem a potem wicepremierem, ze spotkaĔ ze studentami Akademii Ekonomicznej z Krakowa, w ramach organizowanych przez profesora seminariów. W 2002 roku, po powoáaniu prof. Hausnera na Ministra Pracy i Polityki Spoáecznej, odwiedziá on SzkoáĊ Barki w Poznaniu na Zawadach, gdzie w warsztacie krawieckim, stolarskim,budowlanym, gastronomicznym, komputerowym osoby bezdomne i bezrobotne uczyáy siĊ zawodu. Funkcjonowaáo tam ambulatorium medyczne, w którym

lekarze palestyĔscy regularnie prowadzili

wolontarystyczne leczenie ogólne i specjalistyczne ( np. dentystyczne, ginekologiczne) dla osób, które miaáy utrudniony dostĊp do opieki medycznej. Powstaáo takĪe przedszkole dla dzieci kobiet, uczestniczących w programie. Szkoáa Barki staáa siĊ prototypem centrów integracji spoáecznej, tworzonych w oparciu o uchwaloną w 2003 roku ustawĊ o zatrudnieniu socjalnym. Opis funkcjonowania Szkoáy Barki i zebrane doĞwiadczenia posáuĪyáy jako „usprawiedliwienie” wprowadzenia ustawy. Powstawaniu ustawy towarzyszyáy gorące dyskusje o jej zasadnoĞci i kosztach dla paĔstwa. Zastanawiano siĊ czy powstające centra integracji spoáecznej przyczynią siĊ do zmiany pasywnej polityki spoáecznej w Polsce, czy pomogą w przeksztaácaniu postaw roszczeniowych w rozwojowe. Zgodnie z ustawą, centra integracji spoáecznej mogą byü zakáadane przez organizacje pozarządowe oraz przez samorząd lokalny (na podstawie uchwaáy prezydenta, wójta, burmistrza). Ustawa mówi, ze osoba bezrobotna (co najmniej 12 miesiĊcy w ciągu 2 lat), uczestnicząca w CIS, otrzymuje Ğwiadczenie integracyjne w wysokoĞci 100% zasiáku dla bezrobotnych. Osoby uczestniczą w programie rok, ale w uzasadnionych przypadkach, uczestnictwo moĪe byü przedáuĪone do 1.5 roku. Skierowania wystawiane są przez oĞrodki pomocy spoáecznej. Ten zapis powoduje pewne komplikacje, szczególnie w tych miastach, gdzie obok CIS-ów, funkcjonują programy aktywizujące, prowadzone przez instytucje administracji publicznej. Mamy wtedy do czynienia ze zjawiskiem zachĊcania osób do programów realizowanych gáównie przez „wáasne”

102

Obywatelska batalia o ustawy nowej generacji i aktywną politykĊ spoáeczną

instytucje.

Gdyby zastanowiü siĊ nad tym w kontekĞcie konstytucyjnego zapisu

o subsydiarnoĞci czyli pomocniczej roli paĔstwa w stosunku do obywateli (a nie wyrĊczającej), to trzeba by powiedzieü, Īe zasada ta nie jest respektowana. RozmnaĪanie wáasnych agend w sytuacji, gdy obywatele są gotowi do podejmowania inicjatyw, przyczynia siĊ do hamowania rozwoju spoáeczeĔstwa obywatelskiego. PaĔstwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zgáosiáa protest przeciwko zapisom ustawy, dotyczącym finansowania ustawy z funduszu alkoholowego, argumentując, Īe Ğrodki te są przeznaczone na terapiĊ, a nie na formy edukacji zawodowej i ogólnej. Na stronach internetowych ngo.pl i barka.org.pl rozgorzaáa dyskusja, w której kilkaset osób zabraáo gáos. Wystosowano teĪ listy do posáów i senatorów oraz czáonków rządu, opowiadając siĊ za wprowadzeniem ustawy. Tymczasem okazaáo siĊ, Īe w CIS-ach, sporą czĊĞü stanowią osoby uzaleĪnione od alkoholu (na podstawi CIS-ów z Wielkopolski jest ich ponad 50 %). Poza tym CIS-ów powstaáo znacznie mniej niĪ siĊ spodziewano i w wiĊkszoĞci przypadków korzystają one z dofinansowania Europejskiego Funduszu Spoáecznego, a wiĊc w niewielkim procencie z dofinansowania samorządów ( CIS-y wiejskie w ogóle nie korzystają). Dzisiaj nikt nie ma wątpliwoĞci, Īe CIS, to nowoczesna forma pomagania, przeáamująca silne postawy roszczeniowe. Uczestnik zobowiązany jest do codziennego uczestnictwa w zajĊciach przez 6-8 godzin, dziĊki czemu moĪliwe jest poáączenie otrzymywania Ğwiadczenia integracyjnego ze zobowiązaniem do aktywnoĞci i pracy nad sobą. Dotychczas stosowane formy pomocy miaáy charakter utrwalający pasywne postawy. Niestety, ciągle znikomy procent osób w skali kraju, korzysta z formy CIS-ów. Do tej pory powstaáo ich okoáo 50, a biorąc pod uwagĊ, Īe Ğrednio uczestniczy w nich okoáo 50 osób, ich rola w przeksztaácaniu klientystycznej pomocy spoáecznej jest jak na razie niewielka. 2.

Chrzeğcijaĕskie podstawy filozoficzne gospodarki spoâecznej. Dziaâania

przedsiċbiorcze i ich wpâyw na powstanie ustawy o spóâdzielniach socjalnych. Podstawy filozoficzne i ideowe tworzenia przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej mają swoje korzenie w chrzeĞcijaĔstwie. MoĪna znaleĨü ich filozoficzne podstawy w encyklikach papieskich.

103

Barbara Sadowska

Ogromny postĊp w tym zakresie uczyniá Jan Paweá II w encyklice „Laborem Exercens” (1981) i „Centesimus Annus” (1991), gdzie mówi o odwiecznym konflikcie pomiĊdzy kapitaáem a pracą. Jedyną formą przezwyciĊĪenia tego konfliktu jest tworzenie nowych mechanizmów, opartych o róĪne formy wspóáwáasnoĞci pracowniczej, dziĊki czemu pracownik czuje siĊ wspóágospodarzem w warsztacie pracy. PapieĪ mówi teĪ o wiĊziach

we wspólnocie

pracowniczej, dziĊki czemu czáowiek nie czuje siĊ tylko narzĊdziem do powiĊkszania produkcji.

PapieĪ pisze: „Stoimy wobec zjawiska rosnącego ubóstwa czy ĞciĞlej,

pozbawienia wáasnoĞci prywatnej, które wystĊpuje w wielu czĊĞciach Ğwiata. Innymi sáowy ubóstwo jest równoznaczne z odciĊciem od Ĩródeá bogactwa tworzonego przez wolną gospodarkĊ.” Dalej wyjaĞnia, Īe ubóstwo moĪe wynikaü z wykluczenia spoáecznego przez innych lub samo-wykluczenia, albo z obu tych zjawisk áącznie. Synonimem wykluczenia spoáecznego jest odsuniecie na margines. „Istotnie wielu, moĪe nawet znaczna wiĊkszoĞü ludzi, nie rozporządza takimi narzĊdziami, które pozwoliáyby im rzeczywiĞcie i w sposób godny przeniknąü do wnĊtrza systemu przedsiĊbiorstwa, w którym praca zajmuje miejsce centralne. Nie jest dla nich dostĊpne zdobycie podstawowych wiadomoĞci, które pozwoliáyby im wyraziü ich zdolnoĞü tworzenia i rozwinąü swe moĪliwoĞci. Nie mają oni moĪliwoĞci wejĞcia w ukáad wzajemnych powiązaĔ, które by im pozwoliáy

cieszyü siĊ uznaniem

wykorzystywaü posiadane przymioty. Krótko mówiąc są oni, jeĞli nie wyzyskiwani, to w znacznej mierze pozostawieni na marginesie i rozwój gospodarczy dokonuje siĊ bez nich, rzec moĪna ponad ich gáowami” PapieĪ niepokoi siĊ istniejącymi przepaĞciami we wspóáczesnym Ğwiecie: „PrzepaĞü nie moĪe trwaü wiecznie, nie wolno jej tolerowaü. Zadaniem osób, znajdujących siĊ po obu stronach przepaĞci, jest wprowadzenie miliardów ludzi do krĊgu wymiany i produktywnoĞci, wprowadzenie do nowoczesnej gospodarki.” Ekonomia

spoáeczna,

którą

PapieĪ

nazywa

nową

ekonomią,

rzuca

wyzwanie

przyzwyczajeniom naszych umysáów i przyjĊtym stylom Īycia. CzĊsto ludzie przyjmują style Īycia, które kierują ich ku umocnieniu wáasnych pozycji oraz izolacji i obrony przed odsuniĊtymi na margines. Przebudowa tej sytuacji wymaga zmian intelektualnych i moralnych, które doprowadzą do róĪnorodnych form partnerskich. Jan Paweá II przytacza wiele argumentów, które zachĊcają by o wykluczonych nie myĞleü w kategoriach brzemienia, zagroĪenia czy patologii, ale w kategoriach wáączenia ich w krąg wymiany, w kategoriach

104

Obywatelska batalia o ustawy nowej generacji i aktywną politykĊ spoáeczną

potencjaáu i moĪliwoĞci. „Zasada solidarnoĞci wymaga, by bogaci i biedni zrozumieli, iĪ rozwój ekonomiczny dokonywany jest dla wspólnego dobra i we wspólnym interesie. OdsuniĊci na margines nie tylko nie są wrogami, ale nawet potencjalnymi wspóápracownikami w budowaniu bardziej sprawiedliwego porządku Ğwiata.” Tomasz Sadowski w artykule pt. „Czy ekonomia i ewangelia to dwa odrĊbne Ğwiaty” („Gazeta Uliczna”, nr 2 /2005) zastanawia siĊ czy moĪna poáączyü czynienie dobra z tworzeniem dóbr. Jego zdaniem nie istnieje sprzecznoĞü miĊdzy tymi Ğwiatami. Nie pozostając na przeciwstawnych pozycjach mogą sie one wzajemnie potrzebowaü. Rozwiązaniem nie jest „Redystrybucja bogactwa od bogatych do biednych, ale wáączenie biednych do krĊgu wymiany wytwarzającego bogactwa”. ( Jan Paweá II, Centesimus Annus, 1991). Przedstawione powyĪej poglądy tworzą przedsiĊbiorczoĞci

spoáecznej

nowoczesne podstawy do rozwijania

najróĪniejszych

formach:

spóádzielni

socjalnych,

akcjonariatów pracowniczych, firm not- for- profit, powoáywanych przez sektor prywatny, organizacje pozarządowe,

partnerstw publiczno- spoáeczno- prywatnych, edukacji

ustawicznej itp. Te filozoficzne fundamenty miaáy wpáyw na szereg inicjatyw obywatelskich w Polsce tworzonych w okresie 1989 - 2004, kiedy nie byáo ani podstaw prawnych, ani finansowych , ani wsparcia i zrozumienia ze strony sektora publicznego. Profesor Jerzy Hausner w „Tygodniku Powszechnym” ( grudzieĔ 2007) w dodatku „Rzeczpospolita Obywatelska” mówi, Īe ekonomii spoáecznej uczyá siĊ od s. Maágorzaty Chmielewskiej, Janiny Ochojskiej, i od Sadowskich, którzy prowadzili dziaáania w duchu ekonomii spoáecznej, choü tak tego nie nazywali. Rozwijanie w „Barce” róĪnych form przedsiĊbiorczoĞci, zarówno na terenach wiejskich jak i miejskich, szczególnie na obszarach maáo atrakcyjnych dla sektora biznesu, byáo waĪne ze wzglĊdu na uruchamianie procesów reintegracji i usamodzielniania siĊ osób. W 2000 roku Fundacja „Barka” wydzierĪawiáa od Zarządu Komunalnych Zasobów Lokalowych w Poznaniu magazyny po byáej bazie MPK przy ul Borówki za kwotĊ 18 000 zá miesiĊcznie. Cena dzierĪawy byáą ceną komercyjną. Jak siĊ potem okazaáo przychody z prowadzonego tam sklepu „z drugiej rĊki” wynosiáy miesiĊcznie od 2 500 zá do 13 000 tys. zá, a wiĊc nigdy nie przekroczyáy kwoty 18 000 zá. (patrz. tabelki przedstawiające przychody z dziaáaĔ ekonomicznych w Poznaniu).

105

Barbara Sadowska

Rozmowy z radnymi o obniĪce ceny nie przyniosáy skutku, gdyĪ, jak mówili, miasto musi na czymĞ zarabiaü. W związku z tym rosáo zadáuĪenie, które po kilku latach urosáo do znacznych kwot. Problem udaáo siĊ rozwiązaü dziĊki umowie z miastem w wyniku, której kwota zadáuĪenia zostaáa w ciągu prawie dwóch lat odpracowana przez czáonków róĪnych programów w ramach usáug na rzecz miasta. Oprócz w/wymienionego sklepu z meblami i uĪywaną odzieĪą prowadzone byáy targowiska w róĪnych punktach miasta, warsztaty renowacji mebli, usáugi budowlane i transportowe, program „riksze” obejmujący poznaĔskie cmentarze oraz skup záomu i usáugi parkingowe. Wszystkie dziaáania, prowadzone w Poznaniu, okreĞlano mianem „spóádzielni socjalnej Darzybór”. Na terenach wiejskich prowadzono gospodarstwa popegeerowskie, które przeksztaácono w farmy ekologiczne, hodowlĊ zwierząt specjalnych gatunków, uprawy zióá, warzyw, szkóáki starych odmian drzew owocowych itp. Byáa to dziaáalnoĞü not- for – profit, ukierunkowana na tworzenie warunków do reintegracji spoáeczno-zawodowej grup wykluczonych spoáecznie z jednej strony, z drugiej - wypracowywane Ğrodki wspieraáy utrzymywanie róĪnych dziaáaĔ spoáecznych np. w Poznaniu hosteli dla bezdomnych, na terenach wiejskich - wspólnot. Prowadzone dziaáania stanowiáy rodzaj firm spoáecznych, w których zatrudnione byáy osoby dáugotrwale bezrobotne, najczĊĞciej maáo konkurencyjne, przyuczające siĊ na nowo do aktywnoĞci zawodowych i spoáecznych. Tomasz Sadowski w „Ekonomia spoáeczna w Polsce – nowe perspektywy w przeciwdziaáaniu wykluczeniu spoáecznemu” (Rynek Pracy, maj/czerwiec nr 3 /2005) tak opisuje ten etap dziaáaĔ „Barki”: „ Te przedsiĊbiorcze dziaáania Barki wyprzedzaáy aktualnie istniejące rozwiązania legislacyjne ( szczególnie dotyczące spóádzielni socjalnych) i naraĪone byáy na wiele przeciwnoĞci. Traktowane byáy przez paĔstwo i samorząd jak normalne firmy komercyjne , podejmowaáy ryzyko ekonomiczne poprzez zaciąganie kredytów na stworzenie bazy dla prowadzenia dziaáaĔ, miaáy trudnoĞci w utrzymaniu równowagi pomiĊdzy aspektem spoáecznym i ekonomicznym( przewaga aspektów spoáecznych w obliczu wzrastającej skali ubóstwa i koniecznoĞci zaspokajania podstawowych potrzeb).Tylko ok. 25 % osób zatrudnionych byáo na umowĊ o pracĊ, reszta to wolontariusze. Dziaáania te naraĪone byáy na niestabilnoĞü ekonomiczną ze wzglĊdu na niskie kwalifikacje osób zatrudnionych w przedsiĊbiorstwach.”

106

Obywatelska batalia o ustawy nowej generacji i aktywną politykĊ spoáeczną

Przychody „Spóádzielni socjalnej Darzybór” ( dane za okres od 31. 10. 2001 – 27. 01. 2003)

107

Barbara Sadowska

Rozchody „Spóádzielni socjalnej Darzybór” (dane za okres od 31. 10. 2001 – 27. 01 2003

108

Obywatelska batalia o ustawy nowej generacji i aktywną politykĊ spoáeczną

DoĞwiadczenia zebrane w „Barce” przez prawie 15 lat, w jakimĞ sensie odpowiadają okresowi przed wprowadzeniem ustawy o spóádzielniach socjalnych we Wáoszech, kiedy to katolickie organizacje pozarządowe walczyáy o nowe moĪliwoĞci reintegracji spoáecznozawodowej dla osób niesprawnych, uzaleĪnionych, po odbytych wyrokach. Wiedza o wáoskich spóádzielniach socjalnych istniaáa w „Barce” od 1995 roku, kiedy jeden z czáonków „Barki”, podczas wizyty studyjnej w Rzymie, organizowanej przez Forum Fundacji Polskich, odkryá istniejące tam spóádzielnie socjalne. Ustawa wáoska z 8 listopada 1991 roku zostaáa przywieziona w wersji angielskiej i przetáumaczona na jĊzyk polski przez wolontariusza Bolesáawa SrokĊ, Polaka, mieszkającego na staáe w Kanadzie, który po przejĞciu na emeryturĊ spĊdzaá w Polsce po póá roku ucząc bezrobotnych jĊzyka angielskiego. Do dziĞ istnieje jej pierwsza wersja, táumaczona na maszynie do pisania. Na tej podstawie rozpoczĊáy siĊ dyskusje i analizy, które doprowadziáy do wprowadzenia do ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, rozdziaáu o spóádzielniach socjalnych, a w kwietniu 2006 roku uchwalono odrĊbną ustawĊ o spóádzielniach socjalnych.

W roku 2006 dziaáania ekonomiczne, prowadzone przez „BarkĊ”, zostaáy przejĊte przez utworzone spóádzielnie socjalne. Czáonkami i wspóáwáaĞcicielami tych spóádzielni zostaáy osoby bezdomne, bezrobotne, które wczeĞniej byáy czáonkami wspólnot, korzystaáy z róĪnych programów „Barki”, przygotowując siĊ do nowego, samodzielnego etapu w Īyciu.

109

Barbara Sadowska

Pierwsza strona z ustawy wรกoskiej tรกumaczona przez Bolesรกawa Srokฤ na maszynie do pisania w 1995 r.

110

Czċğý II Program PRR Ekonomia Spoâeczna w Praktyce programy

reintegracji

spoâeczno-zawodowej

w latach 2005 - 2007 Rozdziaâ I Lidia WĊsierska

1. Co to jest Equal/EFS/Partnerstwa A. Geneza Inicjatywy Wspólnotowej Equal EQUAL (ang. równy, jednakowy) to nazwa jednej z czterech Inicjatyw Wspólnotowych, czyli specjalnych programów, finansowanych z funduszy strukturalnych, sáuĪących rozwiązywaniu problemów, które dotyczą wszystkich krajów Wspólnoty. W odróĪnieniu jednak od programów operacyjnych, za poĞrednictwem których wydatkowana jest wiĊkszoĞü Ğrodków strukturalnych, Inicjatywy koncentrują siĊ na

przedsiĊwziĊciach

innowacyjnych.

DuĪy

nacisk

káadzie

siĊ

nich

takĪe

na upowszechnianie dobrych rozwiązaĔ na poziomie krajowym i wspólnotowym. Inicjatywy Wspólnotowe zostaáy wprowadzone w 1988 r. jako jeden z elementów reformy funduszy strukturalnych. PodjĊcie reformy byáo nastĊpstwem rosnących obaw o dalsze pogáĊbienie dysproporcji regionalnych w rezultacie utworzenia jednolitego rynku. Wzrost dysproporcji byá bezpoĞrednio związany z kryzysem strukturalnym lat siedemdziesiątych, a takĪe z dwukrotnym poszerzeniem Wspólnot: o GrecjĊ w 1981r. oraz o HiszpaniĊ i PortugaliĊ

111

Lidia WĊsierska

w 1986r. W krajach tych poziom Īycia byá o wiele niĪszy od poziomu, najmniej zamoĪnego kraju dotychczasowej Dziewiątki, jakim byáa Irlandia. DoniosáoĞü wprowadzonych w ramach reformy zmian polegaáa przede wszystkim na traktatowym usankcjonowaniu polityki regionalnej 1 . Postanowiono równieĪ podwoiü w ciągu 6 lat Ğrodki funduszy strukturalnych. WĞród szczegóáowych zmian nastąpiáo wtedy m.in. przekazanie Komisji przez RadĊ uprawnieĔ w zakresie podejmowania programów transnarodowych (okreĞlonych mianem Inicjatyw Wspólnotowych), proponowanych krajom czáonkowskim odnoĞnie przedsiĊwziĊü nieobjĊtych planami narodowymi, a mających szczególne znaczenie dla Wspólnot. PrzyjĊto, Īe w latach 1989-1993 funkcjonowaü bĊdzie 14 programów, na które przeznaczono ok. 8% caáoĞci Ğrodków funduszy przypadających na ten okres 2 . W rzeczywistoĞci Inicjatywy zostaáy uruchomione z doĞü duĪym opóĨnieniem, bo dopiero w latach 1990, 1991. W konsekwencji realizacja niektórych programów przeciągnĊáa siĊ na nastĊpny okres planistyczny. W kolejnym okresie programowania utrzymano podziaá na programy narodowe, na które przeznaczono 90% caáoĞci Ğrodków funduszy strukturalnych oraz, inspirowane przez KomisjĊ, Inicjatywy Wspólnotowe, na które wydatkowano 9% ogólnej kwoty funduszy. W latach 1994-1999 podjĊto 13 Inicjatyw na áączną kwotĊ 14,1 mld ecu. PaĔstwo, zainteresowane skorzystaniem z danej Inicjatywy, musiaáo przedstawiü program operacyjny. Propozycje Komisji koncentrowaáy siĊ wokóá siedmiu grup tematycznych: wspóápraca transgraniczna, rozwój lokalny na terenach wiejskich, rozwój regionów ultra-peryferyjnych, integracja zawodowa kobiet, máodzieĪy i grup upoĞledzonych, dostosowanie do transformacji

DziĊki Jednolitemu Aktowi Europejskiemu zostaáa ona wprowadzona do Traktatu Rzymskiego jako nowy Tytuá XIV (obecnie XVII), poĞwiĊcony „spójnoĞci gospodarczej i spoáecznej”. W tytule tym trzy fundusze strukturalne okreĞlone zostaáy wyraĨnie jako narzĊdzia polityki regionalnej. Zob. …. S. 94 2 Inicjatywy wspólnotowe w latach 1989-1993: RECHAR – rekonwersja stref górnictwa wĊglowego; RETEX – rekonwersja stref przemysáu tekstylnego; KONVER – rekonwersja stref przemysáu zbrojeniowego; NOW – równoĞü szans kobiet i mĊĪczyzn; EUROFORM – program transnarodowy w zakresie ksztaácenia i nowych kwalifikacji; HORIZON – integracja spoáeczno-zawodowa osób niepeánosprawnych i upoĞledzonych; LEADER – rozwój wiejski; INTERREG – wspóápraca przygraniczna; PRISMA – infrastruktura usáugowa, certyfikacja i zamówienia publiczne; TELEMATIQUE – rozwój nowoczesnych usáug telekomunikacyjnych; REGIS – rozwój regionów ultra-peryferyjnych; REGEN – rozwój wewnĊtrznego rynku energetycznego; ENVIREG – ochrona Ğrodowiska w strefach nadbrzeĪy; STRIDE – badania i rozwój. S. 100 1

112

Co to jest Equal / EFS / Partnerstwa

strukturalnej przemysáu, specyficzne problemy miejskie, restrukturyzacja ryboáówstwa. WĞród 13 Inicjatyw, 6 stanowiáo caákowicie nowe przedsiĊwziĊcia, natomiast pozostaáe byáy kontynuacją programów podjĊtych w okresie wczeĞniejszym. W ramach Inicjatyw zrealizowano 500 programów. Komisja uznaáa póĨniej tĊ liczbĊ Inicjatyw za nadmierną, tym bardziej, Īe czĊĞü programów zrealizowanych w ich ramach, pokrywaáa siĊ czĊsto z krajowymi programami regionalnymi. Komisja zaproponowaáa ograniczenie przedmiotu Inicjatyw Wspólnotowych w latach 20002006 do czterech dziedzin:

wspóápraca transgraniczna, transnarodowa i miĊdzyregionalna, mająca na celu stymulowanie

harmonijnego

zrównowaĪonego

zagospodarowania

przestrzennego (INTERREG),

lokalne inicjatywy w zakresie rozwoju wiejskiego (LEADER),

rozwój infrastruktury miast europejskich powyĪej 100 tys. mieszkaĔców (URBAN)

wspóâpraca transnarodowa w dziedzinie nowych praktyk zwalczania dyskryminacji i wszelkiego rodzaju nierównoğci w powiĆzaniu z rynkiem pracy (EQUAL)

W Polsce realizowane byáy dwie Inicjatywy Wspólnotowe: Interreg i Equal. Do chwili obecnej odbyáy siĊ dwie rundy Equal: pierwsza w 2001r., druga od 2004r., we wszystkich 25 krajach czáonkowskich UE, w tym w Polsce. Projekty realizowane w ramach Inicjatyw Wspólnotowych, w tym Equal, róĪnią siĊ od innych projektów finansowanych ze Ğrodków funduszy strukturalnych. Z zaáoĪenia w ramach PIW Equal (Programu Inicjatywy Wspólnotowej Equal) testuje siĊ nowe rozwiĆzania w dziedzinie przeciwdziaáania wykluczeniu z rynku pracy osób obarczonych róĪnego typu barierami, m.in. niepeánosprawnoĞcią, niskim wyksztaáceniem, niedostatecznymi kwalifikacjami zawodowymi, pácią, wiekiem, uzaleĪnieniami, statusem spoáecznym. Rozwiązania, powstające w ramach programu IW Equal, mają charakter modelu — opisanego i przetestowanego wzoru postĊpowania. WskaĨnikami skutecznoĞci programu nie jest liczba objĊtych wsparciem beneficjentów tylko jakoĞü wypracowanych innowacyjnych modeli (metod), które zostaną wprowadzone do powszechnego zastosowania w polityce i praktyce krajowej.

113

Lidia WĊsierska

We wszystkich krajach, realizujących IW Equal, Program przyjmuje taką samą konstrukcjĊ opartą na szeĞciu zasadach: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

PodejĞcie tematyczne Partnerstwo ZaangaĪowanie grup dyskryminowanych (empowerment) Wspóápraca ponadnarodowa InnowacyjnoĞü Mainstreaming

Ad. 1 Podejğcie tematyczne Na podstawie czterech filarów „Strategii LizboĔskiej” wyznaczono w ramach IW Equal dziewiĊü obszarów tematycznych (od A do I). Temat I jest obowiązkowy dla kaĪdego kraju, realizującego IW Equal, spoĞród reszty moĪna dowolnie wybraü. Polska zdecydowaáa siĊ na piĊü obszarów: Temat A - uáatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy tym, którzy mają problemy z integracją lub reintegracją na rynku pracy, Temat D - wzmacnianie krajowej gospodarki spoáecznej, w szczególnoĞci usáug na rzecz spoáecznoĞci lokalnych oraz poprawa jakoĞci miejsc pracy, Temat F - wspieranie zdolnoĞci przystosowawczych przedsiĊbiorstw i ich pracowników do zmian strukturalnych w gospodarce oraz wykorzystanie technologii informatycznych oraz innych nowych technologii, Temat G - godzenie Īycia rodzinnego i zawodowego oraz ponowna integracja mĊĪczyzn i kobiet, którzy opuĞcili rynek pracy, poprzez wdraĪanie bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz usáug towarzyszących, Temat I - pomoc w spoáecznej i zawodowej integracji osób, ubiegających siĊ o status uchodĨcy,

Ad. 2 Partnerstwo Projekty w ramach Equal nie mogą byü realizowane przez pojedyncze podmioty, ale przez grupy co najmniej trzech podmiotów, tzw. „Partnerstwa na Rzecz Rozwoju” (PRR).

114

Co to jest Equal / EFS / Partnerstwa

W zamierzeniu autorów Programu wspóápraca miaáa byü gwarantem trwaáoĞci wypracowanych rezultatów poprzez wdroĪenie do gáównego nurtu polityki. Pierwsza runda Programu (w której Polska nie braáa udziaáu) pokazaáa, Īe Zasada Partnerstwa wymusiáa niejako wspóápracĊ pomiĊdzy instytucjami, które do tej pory nigdy razem nie pracowaáy. Partnerstwa są bardzo zróĪnicowane, obejmują Partnerów wywodzących siĊ z róĪnych Ğrodowisk, róĪnych stylów i kultur pracy, sektorów - co powoduje, Īe wspóápraca pomiĊdzy tak róĪnymi podmiotami bywa bardzo trudna. WyróĪniamy dwa typy partnerstw: parasolowy – partnerzy realizują podprojekty skáadające siĊ na jeden wspólny cel; liniowy – partnerzy realizują poszczególne zadania. Partnerstwa mogą mieü charakter sektorowy, zawiązujący siĊ ze wzglĊdu na rodzaj problemu, bądĨ charakter geograficzny dąĪący do rozwiązania problemów na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym. Ad. 3 Empowerment – zaangaīowanie grup dyskryminowanych Zgodnie z zasadą empowerment osoby z grup dyskryminowanych powinny byü wáączane do projektu na kaĪdym etapie jego realizacji: etapu planowania i analizy potrzeb, etapu realizacji dziaáaĔ, etapu ewaluacji i oceny. Celem stosowania zasady jest zwiĊkszenie rzeczywistego wpáywu beneficjentów na sprawy, które ich dotyczą. Jednym z kryteriów wyboru projektu do realizacji i jego niezbĊdnym elementem byáa zdolnoĞü projektodawcy do nawiązania wspóápracy z grupami docelowymi i sposób ich zaangaĪowania w dziaáania Partnerstwa. Zasada ta dotyczy równieĪ aktywnego uczestnictwa w projekcie wszystkich Partnerów, w tym maáych organizacji, które samodzielnie nie miaáyby zdolnoĞci do realizacji tak duĪych przedsiĊwziĊü.

Ad. 4 Wspóâpraca ponadnarodowa KaĪde z Partnerstw miaáo obowiązek znalezienia Partnera za granicą (tj. Partnerstwa biorącego udziaá w Programie EQUAL w innym kraju UE) w celu realizacji wspólnych dziaáaĔ

115

Lidia WĊsierska

i wypracowania rezultatów w oparciu o UmowĊ o Partnerstwie Ponadnarodowym - TCA. Dotychczasowe doĞwiadczenia EQUAL pokazują, Īe wspóápraca ponadnarodowa wnosi olbrzymią wartoĞü dodaną do projektów. Pozwala nie tylko na wymianĊ doĞwiadczeĔ i wypracowanie dobrych, wspólnych praktyk ale równieĪ na znalezienie rozwiązaĔ dla podobnych problemów, wystĊpujących w caáej Europie. Ad. 5 Innowacyjnoğý Equal ma za zadanie testowanie innowacyjnych podejĞü do polityki rynku pracy. KaĪde Partnerstwo musi wykazaü, Īe realizowany przez nie projekt zawiera nowe, nie testowane dotychczas rozwiązania. Warto zaznaczyü, iĪ pojĊcie innowacyjnoĞci jest trudne do jednoznacznego zdefiniowania. Przed przystąpieniem do realizacji projektu, kaĪde Partnerstwo byáo zobligowane do zapoznania siĊ z juĪ stosowanymi sposobami walki z dyskryminacją, tak aby uniknąü ich powielania. Ad. 6 Mainstreaming Partnerstwa powinny podjąü starania, aby pomysáy wypracowane w ramach Equal, jeĪeli okazaáy siĊ trafne, zostaáy wdroĪone do gáównego nurtu polityki. Dzieje siĊ tak poprzez sprawdzanie w praktyce skutecznoĞci stosowanych rozwiązaĔ oraz zapewnienie by wszyscy Partnerzy mogli z tego wyciągaü odpowiednie wnioski. Partnerstwa realizują politykĊ mainstreamingu organizując konferencje, seminaria, spotkania z wáadzami lokalnymi i krajowymi. Realizacja PIW EQUAL w Polsce FunkcjĊ Krajowej Struktury Wsparcia w naszym kraju peáni Fundacja „Fundusz Wspóápracy”. Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce, tak jak we wszystkich paĔstwach czáonkowskich UE, zostaá podzielony na trzy fazy, zwane Dziaáaniami. Gáównym celem Dziaáania 1 byáo ostateczne zawiązanie i ukonstytuowanie siĊ Partnerstw na Rzecz Rozwoju oraz Partnerstw Ponadnarodowych a takĪe ustalenie wspólnego planu pracy oraz strategii dziaáania. W ramach konkursu na Dziaáanie 1, záoĪonych zostaáo 751

116

Co to jest Equal / EFS / Partnerstwa

wniosków. Dziaáanie 1 trwaáo od listopada 2004 roku do czerwca 2005 roku i przystąpiáo do niego 107, wybranych w konkursie, Partnerstw.Konkurs do Dziaáania 2 miaá charakter zamkniĊty i przystąpiü do niego mogáy jedynie te Partnerstwa, które uczestniczyáy w Dziaáaniu 1. Dziaáanie 2 rozpoczĊáo siĊ w lipcu 2005 roku zakoĔczy siĊ w wiĊkszoĞci przypadków 31 marca 2008r.. Warunkiem przystąpienia do Dziaáania 2 byáo záoĪenie przez Partnerstwa dokumentu, zawierającego opis wzajemnych relacji i powiązaĔ miĊdzy Partnerami, strategii dziaáania Partnerstwa, opisu planowanych do realizacji zadaĔ oraz budĪetu czyli - Umowy o Partnerstwie na Rzecz Rozwoju (DPA - Development Partnership Agreement). W wyniku analizy DPA do Dziaáania 2 przeszáo 99 Partnerstw na Rzecz Rozwoju. Dziaáanie 2 to gáówna faza realizacji wszystkich projektów. W zaáoĪeniach programowych miaá to byü czas, w którym Partnerstwa wypracują oraz przetestują rozwiązania w zakresie zwalczania dyskryminacji na rynku pracy. W styczniu 2007 roku rozpoczĊáo siĊ Dziaáanie 3 czyli projekty mające na celu upowszechnianie i wáączanie do gáównego nurtu polityki rezultatów, wypracowywanych przez Partnerstwa w trakcie Dziaáania 2.

2. Ksztaâtowanie siċ Partnerstwa „Ekonomia Spoâeczna w Praktyce” Proces ksztaátowania siĊ Partnerstwa rozpocząá siĊ w sierpniu 2004r. Fundacja „Barka” zaprosiáa wówczas do udziaáu w projekcie nastĊpujące podmioty: Urząd Miasta Poznania, Ogólnopolski Związek Organizacji na Rzecz Zatrudnienia Socjalnego, Doradztwo Gospodarcze DGA S.A., FundacjĊ Ziemi BogatyĔskiej „Przyjazne Dáonie”, Urząd Miasta i Gminy Bogatynia, Stowarzyszenie Regionalny OĞrodek Socjalno – Edukacyjny „Dla ludzi i Ğrodowiska” w Chudobczycach, firmĊ Agrosoft Sp z o.o., WyĪszą SzkoáĊ Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa. 24 listopada 2004r. odbyáo siĊ spotkanie z przedstawicielami KSW i Instytucją Zarządzającą PIW Equal, w efekcie którego PRR „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” ogáosiáo konkurs naboru czáonków do Partnerstwa. W wyniku, trwającej miesiąc, procedury konkursowej przyjĊto do Partnerstwa podmioty, które wystąpiáy we wniosku o Dziaáanie 1, a które

117

Lidia WĊsierska

przystąpiáy do konkursu, a ponadto: Urząd

Gminy Kwilcz, FirmĊ NTI Sp z o.o.,

Stowarzyszenie Szkoáa Barki im H. Ch. Kofoeda - Centrum Integracji Spoáecznej, Stowarzyszenie Pogotowie Spoáeczne, Stowarzyszenie Wydawnicze, Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnota Barki, Stowarzyszenie Integracji SpoáecznoĞci Lokalnych Wielkopomoc, Stowarzyszenie Sportowe Integracji Spoáecznej Barka, Stowarzyszenie na Rzecz Spóádzielni Socjalnych. Do konkursu nie przystąpiáy: Ogólnopolski Związek Organizacji na Rzecz Zatrudnienia Socjalnego oraz firma Agrosoft Sp. z o. o. W pierwszej poáowie 2005 roku, w okresie przed formalnym zawiązaniem Partnerstwa, Fundacja „Barka”, jako instytucja wiodąca, zaprosiáa do tworzenia partnerstwa takĪe: Instytut Studiów Politycznych PAN jako instytucjĊ mającą duĪe doĞwiadczenie w monitoringu i ewaluacji merytorycznej projektów, związanych z ekonomią spoáeczną oraz Ogólnopolski Związek Organizacji na Rzecz Integracji Spoáecznej, jako podmiot mający doĞwiadczenie we wsparciu i koordynacji dziaáaĔ organizacji pozarządowych w Partnerstwie, zwáaszcza samopomocowych. W koĔcowym okresie Dziaáania 1, a przed formalnym zawiązaniem Partnerstwa, po konsultacji z wszystkimi podmiotami budującymi partnerstwo, Administrator podjąá decyzjĊ o wykluczeniu dwóch firm komercyjnych: DGA S.A oraz NTI Sp. z o.o. Decyzja spowodowana byáa tym iĪ w/wymienione firmy, nie podejmując dyskusji dotyczących merytorycznych aspektów projektu, skupiaáy siĊ na aspekcie finansowym. Zadania tych podmiotów miaáa realizowaü firma DRAW sp. z o.o., zaproszona przez Administratora do Partnerstwa. Do czerwca 2005r. z Partnerstwa wycofaáy siĊ jeszcze Urząd Miasta Poznania i WyĪsza Szkoáa Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa. UmowĊ o partnerstwie, 30 czerwca 2005r., podpisaáy nastĊpujące podmioty: 1)

Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”

Fundacja Ziemi BogatyĔskiej „Przyjazne Dáonie"

Stowarzyszenie Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny

Stowarzyszenie Szkoáa Barki im. H.K. Kofoeda Centrum Integracji Spoáecznej

Stowarzyszenie Pogotowie Spoáeczne

Stowarzyszenie Wydawnicze

Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnota Barki

118

Co to jest Equal / EFS / Partnerstwa

Stowarzyszenie Integracji SpoáecznoĞci Lokalnych Wielkopomoc

Sportowe Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Spoáecznej Barka

10) Stowarzyszenie na Rzecz Tworzenia Spóádzielni Socjalnych 11) Ogólnopolski Związek Organizacji na Rzecz Integracji Spoáecznej 12) Polska Akademia Nauk, Instytut Studiów Politycznych 13) DRAW Sp. z o.o 14) Urząd Miasta w Bogatyni 15) Urząd Gminy w Kwilczu PropozycjĊ przystąpienia do Partnerstwa otrzymaá jeszcze Uniwersytet Warszawski (wsparcie komponentu edukacyjnego) oraz Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej Barka i Gmina Strzelce Opolskie (w zastĊpstwie partnerów z Bogatyni, z których jeden zostaá wykluczony z partnerstwa, a drugi w konsekwencji záoĪyá rezygnacjĊ), ale z róĪnych wzglĊdów podmioty te nie podpisaáy umowy partnerskiej. W związku z powyĪszym realizacjĊ zadaĔ związanych, z utworzeniem Centrum Ekonomii Spoáecznej w gminie miejskiej, powierzono nowemu partnerowi Fundacji Dom Wspólnoty Barka w Drezdenku. Skáad partnerstwa od lipca 2006r. do koĔca realizacji projektu przedstawiaá siĊ nastĊpująco: 1)

Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”,

Fundacja Dom Wspólnoty Barka w Drezdenku,

Stowarzyszenie Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny,

Stowarzyszenie Szkoáa Barki im. H.K. Kofoeda - Centrum Integracji Spoáecznej,

Stowarzyszenie Pogotowie Spoáeczne,

Stowarzyszenie Wydawnicze Barki,

Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnota Barki,

Stowarzyszenie Integracji SpoáecznoĞci Lokalnych Wielkopomoc,

Sportowe Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Spoáecznej Barka,

10) Stowarzyszenie na Rzecz Spóádzielni Socjalnych, 11) Ogólnopolski Związek Organizacji na Rzecz Integracji Spoáecznej, 12) Polska Akademia Nauk, Instytut Studiów Politycznych, 13) MaroonPoint Polska Sp. Jawna,

119

Lidia WĊsierska

14) Gmina w Kwilczu. Dziaáanie 1 byáo realizowane od 01 listopada 2004r. do 30 czerwca 2005r., a Dziaáanie 2 od 01 lipca 2005r. do 31 stycznia 2008r. Realizacja dziaáania 3 rozpoczĊáa siĊ 01 marca 2007r., a jego zakoĔczenie zostaáo przewidziane na 31 marca 2008r.

3. Charakterystyka PRR „Ekonomia Spoâeczna w Praktyce” w aspekcie 6 zasad PIW Equal Projekt jest realizowany w ramach tematu D. Partnerstwo przyjĊáo charakter parasolowy – projekt zostaá podzielony na 6 podprojektów: 1.

podprojekt Informacja – Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”,

podprojekt budowanie partnerstw lokalnych – Ogólnopolski Związek na Rzecz Integracji Spoáecznej,

podprojekt Edukacja – Stowarzyszenie Szkoáa Barki,

podprojekt Centrum Ekonomii Spoáecznej w Poznaniu – Stowarzyszenie na Rzecz Spóádzielni Socjalnych,

podprojekt Centrum Ekonomii Spoáecznej w Drezdenku - Fundacja Dom Wspólnoty Barka w Drezdenku,

podprojekt Centrum Ekonomii Spoáecznej w Kwilczu - Stowarzyszenie Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny.

Partnerstwo realizuje projekt na poziomie regionalnym (charakter geograficzny) – w województwie wielkopolskim i lubuskim. Partnerstwo stosuje zasadĊ empowerment - na kaĪdym etapie realizacji projektu byáy wáączane osoby dyskryminowane. WĞród partnerów są organizacje o charakterze samopomocowym, których czáonkami są osoby wykluczone (bezdomne, uzaleĪnione, opuszczające zakáady karne, dáugotrwale bezrobotne). W związku z tym personel partnerstwa skáadaá siĊ czĊĞciowo z osób, które doĞwiadczyáy wykluczenia i którym udaáo siĊ zmieniü swoją sytuacjĊ Īyciową.

120

Co to jest Equal / EFS / Partnerstwa

PRR „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” podjĊáo wspóápracĊ w ramach dwóch partnerstw ponadnarodowych: SETEN i IFIPO. W skáad pierwszego wchodzą partnerstwa z poáudniowych Wáoch, Belgii i Szkocji, w skáad drugiego partnerstwa - z póánocnych Wáoch i Finlandii. Celem wspóápracy byáa wymiana doĞwiadczeĔ partnerów w zakresie przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, dziaáaĔ legislacyjnych, stosowanych narzĊdzi edukacyjnych, organizacyjnych, finansowych oraz doĞwiadczeĔ w budowaniu rynku zbytu we wspólnotach lokalnych. Projekt ma charakter innowacyjny. Wprowadza nowy typ instytucji wspierającej rozwój gospodarki spoáecznej – Centrum Ekonomii Spoáecznej. Ponadto testuje i rekomenduje partnerstwo publiczno-prywatno-spoáeczne i edukacjĊ nieformalną liderów oraz osób wykluczonych. W ramach projektu przewidziano opracowanie ekspertyz legislacyjnych w zakresie funkcjonowania Centrum Ekonomii Spoáecznej oraz w zakresie Edukacji Liderów Ekonomii Spoáecznej. W trakcie realizacji okazaáo siĊ, Īe konieczne jest wprowadzenie zmian ustawowych, regulujących powstawanie i dziaáanie partnerstw publiczno-prywatnospoáecznych. 4. Strategia Partnerzy wspólnie przygotowali strategiĊ, w której opisane zostaáy wszystkie dziaáania projektowe. Strategia ulegaáa póĨniej zmianom. Ostateczny ksztaát przybraáa w sierpniu 2006r. i poniĪej zostanie przestawiona ta wáaĞnie wersja. Strategia prezentuje spójny model wsparcia podmiotów gospodarki spoáecznej oraz rozwoju Ğrodowisk lokalnych. Beneficjenci ZaáoĪono, Īe w projekcie wezmą udziaá dwie grupy beneficjentów: 1) 400 osób zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym: bezdomnych, bezrobotnych, uzaleĪnionych od alkoholu i narkotyków, opuszczających zakáady karne, korzystających ze ĞwiadczeĔ pomocy spoáecznej; oraz 2) 100 liderów: przedstawicieli instytucji rynku pracy, instytucji pomocy

121

Lidia WĊsierska

Budowa partnerstwa lokalnego rozpoczyna siĊ od znalezienia lokalnego lidera, którym moĪe byü instytucja, organizacja lub osoba. Zadaniem lidera jest nawiązanie kontaktów z potencjalnymi partnerami, przedstawienie im idei partnerstwa i zachĊcenie do wspóápracy. Na poziomie gminy naleĪy przede wszystkim, do idei zawiązania partnerstwa, przekonaü wójta (lub burmistrza) i radĊ gminy, np. prezentując zaáoĪenia, cele i korzyĞci z dziaáania partnerskiego na posiedzeniu rady gminy. NaleĪy teĪ spotkaü siĊ z soátysami poszczególnych miejscowoĞci w gminie, tak by mogli oni przekazaü informacje mieszkaĔcom. Spotkania partnerstwa lokalnego powinny odbywaü siĊ regularnie, np. raz w tygodniu w okreĞlonym dniu, wybranym wspólnie przez uczestników. Miejsce spotkaĔ moĪe siĊ zmieniaü – spotkania mogą organizowaü na zmianĊ poszczególni partnerzy w swoich siedzibach. Takie rozwiązanie pozwala lepiej poznaü dziaáania partnerów. Tematyka spotkaĔ jest zróĪnicowana, adekwatna do aktualnych potrzeb. Niemniej kaĪde spotkanie powinno odbywaü siĊ wedáug pewnego schematu: przedstawienie aktualnych dziaáaĔ przez kaĪdego z partnerów, przedstawienie tematu przewidzianego na to spotkanie, dyskusja, wnioski, plan na przyszáy tydzieĔ. Najbardziej optymalnym wariantem jest wypracowanie przez partnerstwo dalekosiĊĪnej strategii wspólnych dziaáaĔ. W strategii musi znaleĨü siĊ opis zasobów i problemów, a takĪe konkretne propozycje rozwiązania tych problemów. Partnerstwo moĪe wspólnie wypracowywaü projekty, odpowiadające na lokalne potrzeby i staraü siĊ o Ğrodki na ich realizacjĊ. Udziaá róĪnych partnerów jest gwarancją dogáĊbnego zbadania potrzeb mieszkaĔców i kompleksowej odpowiedzi na te potrzeby. Partnerstwo odgrywa bardzo waĪną rolĊ we wspieraniu podmiotów gospodarki spoáecznej. W skáad partnerstwa wchodzą spóádzielnie socjalne i przedsiĊbiorstwa spoáeczne, a ich przedstawiciele uczestniczą w spotkaniach. Partnerstwo na bieĪąco jest informowane na temat kondycji ekonomicznej tych podmiotów i podejmuje starania, Īeby zapewniü im wsparcie poprzez zlecenia. OĞrodek opieki spoáecznej moĪe np. zlecaü usáugi opiekuĔcze, szkoáy - przygotowywanie posiáków dla dzieci, samorząd czy spóádzielnia mieszkaniowa pielĊgnacjĊ terenów zielonych, organizacje pozarządowe organizacjĊ konferencji itd. MoĪliwoĞci jest duĪo i nawet jeĪeli wymagane jest przeprowadzenie procedury konkursowej

124

Co to jest Equal / EFS / Partnerstwa

czy zamówieĔ publicznych, spóádzielnie mają duĪe szanse na otrzymanie zlecenia ze wzglĊdu na konkurencyjną cenĊ Ğwiadczonych usáug. Partnerstwo wspiera równieĪ rozwój spoáeczeĔstwa obywatelskiego na swoim terenie poprzez inspirowanie powstawania nowych organizacji pozarządowych zrzeszających mieszkaĔców. Organizacje stają siĊ czáonkami partnerstwa. W ten sposób mieszkaĔcy są reprezentowani w partnerstwie i mają wpáyw na podejmowane decyzje. Edukacja Liderów Ekonomii Spoâecznej Aby partnerstwo mogáo efektywnie dziaáaü, osoby uczestniczące w spotkaniach i podejmujące decyzje, powinny posiadaü wiedzĊ na temat ekonomii spoáecznej, obowiązujących w Polsce rozwiązaĔ legislacyjnych, powoáywania i funkcjonowania organizacji pozarządowych, opracowywania strategii i przygotowywania projektów. Edukacja jest prowadzona w trakcie spotkaĔ partnerskich, a tematyka jest dostosowana do zagadnieĔ bĊdących aktualnym tematem spotkania. DziĊki temu ma charakter praktyczny, jest áatwiej przyswajana i zapamiĊtywana przez liderów. I tak np. ustawa o zatrudnieniu socjalnym prezentowana jest wówczas, kiedy partnerstwo jest zainteresowane powoáaniem na swoim terenie Centrum Integracji Spoáecznej lub Klubu Integracji Spoáecznej. Organizuje siĊ wówczas wizytĊ studyjną w najbliĪszym CIS-ie czy Klubie, a praktycy – eksperci przedstawiają zasady funkcjonowania tych instytucji. Ustawa o spóádzielniach i jej praktyczna realizacja jest przedstawiana przez spóádzielców uczestniczących w spotkaniach partnerstwa. Partnerzy biorą udziaá w zebraniach zaáoĪycielskich nowych stowarzyszeĔ, dziĊki czemu zapoznają siĊ z ustawą o dziaáalnoĞci poĪytku publicznego i o wolontariacie. Warsztaty pisania projektów i wypeániania wniosków aplikacyjnych są prowadzone na przykáadzie konkretnych programów, a przygotowane przez partnerstwo wnioski, są skáadane w ramach konkursów. Na początku realizacji projektu Edukacja Liderów byáa prowadzona w trakcie odrĊbnych zajĊü. Okazaáo siĊ jednak, Īe miaáa charakter zbyt teoretyczny i Īe ta forma prowadzenia zajĊü nie przynosi oczekiwanych rezultatów – czĊĞü osób, które ukoĔczyáy ELES nie podjĊáa

125

Lidia WĊsierska

Īadnych liderskich dziaáaĔ w swojej spoáecznoĞci lokalnej. DziĊki nowemu podejĞciu – wáączeniu edukacji w spotkania partnerstw, taka sytuacja nie ma juĪ miejsca. Trafiają tu osoby, które juĪ rozpoczĊáy pracĊ na rzecz spoáecznoĞci lokalnej, a dziĊki udziaáowi w partnerstwie zwiĊkszyáy skalĊ i skutecznoĞü podejmowanych dziaáaĔ. Praktyczny charakter edukacji jest wzmacniany przez wizyty studyjne, bĊdące nieodáącznym elementem programu szkoleniowego. Wizyty są organizowane w róĪnych instytucjach na terenie partnerstwa i u sąsiadów, ale takĪe w innych krajach. W przypadku naszego projektu byáy to kraje, w których posiadaliĞmy partnerów: Wáochy, Finlandia, Szkocja, Belgia. Celem wizyt jest zapoznanie siĊ na miejscu z dziaáalnoĞcią podmiotów gospodarki spoáecznej czy instytucjami funkcjonującymi w polu ekonomii spoáecznej. Wizyty speániają bardzo waĪną rolĊ unaoczniania dobrych praktyk i inspirowania uczestników do podjĊcia podobnych inicjatyw na swoim terenie. Centrum Ekonomii Spoâecznej CES peáni dwojaką rolĊ: 1.

biura partnerstwa lokalnego

instytucji wsparcia dla podmiotów gospodarki spoáecznej

ad 1 Sprawne funkcjonowanie partnerstwa wymaga istnienia biura – tĊ funkcjĊ peáni CES. Partnerstwo wybiera lokal na siedzibĊ CES i przeprowadza rekrutacjĊ pracownika (lub pracowników). Biuro jest odpowiedzialne za przepáyw informacji miĊdzy partnerami, techniczną stronĊ organizacji spotkaĔ, sporządzanie sprawozdaĔ, a wreszcie pisanie wniosków aplikacyjnych o fundusze. Pozyskuje równieĪ informacje na temat konkursów grantowych i przekazuje je partnerstwu. ad 2 Jako instytucja wspierająca, podmioty gospodarki spoáecznej, CES podejmuje nastĊpujące dziaáania: -

126

organizuje szkolenie z zakresu zakáadania spóádzielni socjalnej

Co to jest Equal / EFS / Partnerstwa

organizuje kurs komputerowy kieruje beneficjentów na finansowane przez siebie szkolenia zawodowe prowadzi konsultacje i doradztwo dla czáonków grup inicjatywnych spóádzielni socjalnych (rejestracja spóádzielni, wypeánianie dokumentów, statut, biznesplan, dotacje, dokumentacja dotycząca ubiegania siĊ o dotacjĊ w ramach Funduszu Grantowego)

organizuje konkurs grantowy dla spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw

organizuje wyjazdy szkoleniowo-integracyjne

spoáecznych

Ponadto CES prowadzi poĞrednictwo pracy i doradztwo zawodowe. CES wspiera spóádzielniĊ socjalną od momentu zawiązania siĊ grupy inicjatywnej. Prowadzi konsultacje, pomagając przyszáym spóádzielcom przejĞü caáą, stosunkowo skomplikowaną, procedurĊ rejestracji spóádzielni, uzyskaü numery REGON i NIP, podpisaü umowy o pracĊ z pracownikami. NastĊpnie umoĪliwia spóádzielcom zdobycie kwalifikacji zawodowych, niezbĊdnych do prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej, np. uzyskanie prawa jazdy, uprawnieĔ na wózki widáowe, umiejĊtnoĞci w zakresie gastronomii, krawiectwa, budownictwa itd. Zapewnia takĪe spóádzielniom i przedsiĊbiorstwom spoáecznym dotacje finansowe, które są przyznawane

drodze

konkursu.

Przeprowadzenie

konkursu

grantowego

jest

najtrudniejszym zadaniem. Wymaga ono opracowania dokumentacji konkursowej (wytycznych konkursu, formularzy wniosku aplikacyjnego, biznesplanu, umowy, wniosków o páatnoĞü, sprawozdaĔ), procedury wypáaty kolejnych transzy, szczegóáowej procedury rozliczenia grantu. Spóádzielcy nie mają zazwyczaj doĞwiadczenia w realizacji umów grantowych, czego konsekwencją jest koniecznoĞü pomocy na kaĪdym etapie realizacji przedsiĊwziĊü objĊtych wnioskiem grantowym. CES-y mogą przydzieliü kaĪdej spóádzielni konsultanta-peánomocnika, który peáni funkcjĊ opiekuna aĪ do momentu usamodzielnienia siĊ spóádzielni. Opisane powyĪej dziaáania CES-u generują wysokie koszty (przede wszystkim granty i szkolenia zawodowe). Pozyskanie Ğrodków na funkcjonowanie Centrum jest zadaniem

127

Lidia WĊsierska

partnerstwa. Mogą one czĊĞciowo pochodziü od partnerów (np. od samorządu), czĊĞciowo ze Ĩródeá zewnĊtrznych (np. fundusze europejskie). CzĊĞü usáug, Ğwiadczona przez CES, moĪe mieü charakter odpáatny, np. pomoc przedsiĊbiorcom w pozyskiwaniu Ğrodków unijnych. Klub Integracyjny W kaĪdym partnerstwie powinny dziaáaü Kluby Integracyjne (ich liczba jest uzaleĪniona od wielkoĞci terenu objĊtego dziaáaniami partnerstwa). Klub ma otwartą formuáĊ, kaĪdy mieszkaniec moĪe spĊdzaü tam swój wolny czas. Przede wszystkim jednak do Klubu zaprasza siĊ osoby znajdujące siĊ, z róĪnych przyczyn, w trudnej sytuacji Īyciowej. Tutaj po raz pierwszy spotykają siĊ one z ekonomią spoáeczną. Animator, zatrudniony w Klubie, inicjuje rozmowy na temat moĪliwych sposobów wyjĞcia z trudnej sytuacji, podaje przykáady osób którym siĊ to udaáo, opowiada o spóádzielniach socjalnych. Raz w tygodniu odbywają siĊ w Klubie zajĊcia Szkoáy Animacji Spoáecznej. Jest to rodzaj edukacji nieformalnej. W grupie SAS bierze udziaá 10-12 osób. Tematyka zajĊü oscyluje wokóá zagadnieĔ ekonomii spoáecznej i spoáeczeĔstwa obywatelskiego, ale jest przedstawiana w sposób bardzo przystĊpny dla uczestników. Z zaáoĪenia poszczególne tematy powinny byü samodzielnie opracowywane i prezentowane przez kolejnych uczestników. Takie rozwiązanie uczy samodzielnoĞci i pozwala przezwyciĊĪyü tremĊ przed publicznymi wystąpieniami. Rezultatem dziaáalnoĞci Klubu i zajĊü SAS powinno byü zawiązanie przez uczestników grupy inicjatywnej spóádzielni. Warunkiem powodzenia jest tutaj nie tylko pogáĊbienie wiedzy, ale przede wszystkim wzajemne poznanie siĊ uczestników, zyskanie zaufania, podjĊcie siĊ wspólnego

przedsiĊwziĊcia.

Pomagają

tym

wyjazdy

integracyjno-szkoleniowe

organizowane przez CES. Podsumowując, moĪna nastĊpująco opisaü drogĊ beneficjenta – osoby wykluczonej spoáecznie: początek to udziaá w spotkaniach Klubu Integracyjnego i zajĊciach SAS, w trakcie których zawiązuje siĊ spoĞród uczestników grupa inicjatywna spóádzielni socjalnej; grupa

128

Co to jest Equal / EFS / Partnerstwa

inicjatywna przechodzi pod opiekĊ CES-u, gdzie przyszáym spóádzielcom oferuje siĊ szkolenia zawodowe, adekwatne do rodzaju dziaáalnoĞci gospodarczej, jaką spóádzielnia zamierza podjąü, konsultacje i pomoc przy rejestracji spóádzielni, grant na niezbĊdne inwestycje; po rozpoczĊciu dziaáalnoĞci spóádzielnia jest nadal wspierana doradczo przez CES, a takĪe przez partnerstwo lokalne, które stara siĊ zapewniü nowemu podmiotowi zlecenia. Zgodnie z zaáoĪeniem, spóádzielnia po pewnym czasie staje siĊ caákowicie samodzielnym podmiotem. JeĪeli tak siĊ nie stanie (czáonkowie spóádzielni mogą nie posiadaü wystarczających predyspozycji do prowadzenia wáasnej firmy), nie Ğwiadczy to o poraĪce. Sukcesem jest to, Īe osoby dotychczas uzaleĪnione od opieki spoáecznej, podejmują próbĊ staniĊcia na wáasnych nogach i odmiany swojego Īycia. Nawet jeĪeli bĊdzie to wymagaáo trwaáej pomocy, warto pójĞü w tym kierunku, poniewaĪ pomoc ta ma charakter aktywizujący. W projekcie zaáoĪono zawiązanie 6 partnerstw lokalnych i uruchomienie 3 Centrów Ekonomii Spoáecznej. W efekcie dziaáaĔ projektowych miaáo powstaü 10 spóádzielni socjalnych i 5 przedsiĊbiorstw spoáecznych, a pracĊ miaáo uzyskaü 100 beneficjentów.

129

Rozdziaâ II Partnerstwo Lokalne Ğródka –Zawady Dagmara Walczyk

1. Wprowadzenie ĝródka jest obecnie jedną z niewielkich czĊĞci Poznania, poáoĪoną w dzielnicy Nowe Miasto. Jednak historia tego zakątka jest niecodzienna i zaskakująca. Tworzy bowiem swoisty melanĪ kultury ksiąĪĊcej i kupieckiego ludu. Historia meandrowaáa na tym terenie tworząc tu wpierw osadĊ ksiąĪĊcą, która mogáaby daü początek miasta. Nie doszáo jednak do tego, prawdopodobnie z powodu Ĩle przeprowadzonej lokacji. Przyczyną, jak podają historycy, byáo m.in ograniczenie terenu wylewającymi rzekami, które nie pozwoliáyby na rozwój przedmieĞü. Kolejnym etapem historii byáo przekazanie ĝródki w XIII wieku biskupom poznaĔskim. Odkąd znalazáa siĊ ona w rĊkach biskupów, zyskaáa teĪ nowe role, stając siĊ zapleczem gospodarczym duchowieĔstwa katedralnego. Meandrowanie historii trwaáo dalej. W 1444 roku Wáadysáaw WarneĔczyk nadaá prawa miejskie dla Ostrówka. To wáaĞnie Ostrówek, dziĞ jedna ze zwyczajnych uliczek dzielnicy, a wówczas najmniejsze miasto Rzeczpospolitej (ok.20 gospodarstw), posiadaá w swoim centrum prostokątny plac, na którym w kaĪdą ĞrodĊ organizowany byá targ. DziĞ z tej historii pozostaáa nazwa ĝródki i kupiecki oraz rzemieĞlniczy tryb Īycia jej mieszkaĔców. ĝródka zaczĊáa niszczeü od II rozbioru Polski. ZamkniĊto klasztory, cechy rzemieĞlnicze zostaáy wcháoniĊte przez wiĊksze cechy poznaĔskie, a ĝródka staáa siĊ uboczem miasta. Zachowaáa jednak swój klimat gáównie dziĊki charakterystycznym, przedwojennym kamienicom czynszowym i ludziom zamieszkującym je od lat. Przy pozostaáej czĊĞci Rynku znajduje siĊ m.in. kino Malta, koĞcióá Ğw. Maágorzaty z XVI wieku oraz XVIII-wieczny klasztor filipinów. Kolejnym ciekawym obiektem jest, naleĪący do parafii polskokatolickiej, koĞcióá Ğw. Kazimierza oraz przylegający do niego zespóá poklasztorny reformatów, który obecnie jest wáasnoĞcią szkoáy dla dzieci niesáyszących.

130

Partnerstwo Lokalne ĝródka –Zawady Na terenie ĝródki znajduje siĊ teĪ Zespóá Szkóá Specjalnych nr 105 oraz PoznaĔska Ogólnoksztaácąca Szkoáa Muzyczna I stopnia nr 2 im. Tadeusza Szeligowskiego. Istnieje teĪ szereg nowych instytucji, które powstaáy jako odpowiedĨ na problemy spoáeczne: Centrum Ekonomii Spoáecznej przy ul. Rynek ĝródecki 3,klub dla dzieci, „Antykwariat z widokiem”, Stowarzyszenie Sportowe, powstają spóádzielnie socjalne i przedsiĊbiorstwa spoáeczne. Na tym terenie intensywnie dziaáa Rada Osiedla Ostrów Tumski – ĝródka – Zawady, a takĪe parafia archikatedralna ĝw. Piotra i Pawáa, wraz z radą parafialną i Katolickim Stowarzyszeniem MáodzieĪy. ĝródka przede wszystkim jednak kojarzy siĊ z najstarszą historycznie czĊĞcią Poznania, miejscem, gdzie byáy początki naszego paĔstwa, a takĪe chrzeĞcijaĔstwa w Polsce. To z tego powodu ranga Ostrowa Tumskiego jest ogromna. Badania archeologiczne, prowadzone na tym terenie potwierdzają fakt, Īe w siedzibie wzniesionej tu przez Mieszka I mieszkali pierwsi polscy królowie. ZaĞ w podziemiach katedry poznaĔskiej znajdują siĊ Ğlady grobowców pierwszych wáadców kraju - Mieszka I i Bolesáawa Chrobrego. MieszkaĔcy tego obszaru to spoáecznoĞü róĪnorodna. Są to przede wszystkim osoby zamieszkujące ten obszar od wielu lat, czĊsto od urodzenia, a nawet od kilku pokoleĔ. W tej grupie doĞü liczny udziaá mają emeryci i renciĞci, a takĪe bezrobotni (stopa bezrobocia wynosi min.7,4%). Wedáug obiegowych opinii Īycie toczy siĊ wokóá istniejącego tu od lat zakáadu fryzjerskiego, prowadzonego przez mieszkankĊ ĝródki, i w bramach, które są miejscem spotkaĔ miejscowych alkoholików (67,5% badanych mieszkaĔców ĝródki uwaĪa alkoholizm za problem spoáeczny). ChociaĪ czynszowe kamienice, których remontowanie leĪy w gestii ich wáaĞcicieli, nie byáy odnawiane od lat, to jednak ich dewastacja jest raczej wynikiem dziaáania czasu, nie zaĞ mieszkaĔców. DziĊki temu, moĪna mieü nadziejĊ, Īe mieszkaĔcy nie tylko wáączą siĊ w proces odnawiania budynków, ale bĊdą teĪ póĨniej siĊ o nie troszczyü i chroniü przed dewastacją. Jest jeszcze inna grupa obywateli ĝródki, którą stanowią nowi mieszkaĔcy – osoby, które wprowadziáy siĊ na ten teren niedawno, zachĊceni czĊsto pojawiającymi siĊ w mediach programami popularyzującymi tĊ dzielnicĊ, a takĪe dziĊki wzrastającej popularnoĞci

131

Dagmara Walczyk

i prawdopodobieĔstwu modernizacji. Wedáug badaĔ ankietowych, przeprowadzonych na tym terenie, okoáo jedna trzecia mieszkaĔców mieszka tu od niespeána piĊciu lat. Są to z reguáy máodzi absolwenci wyĪszych uczelni, którzy zaadaptowali nieuĪywane lokale na mieszkania. Rozpocząá siĊ w ten sposób swoisty proces odmáadzania dzielnicy. Z drugiej strony, narasta zjawisko opuszczania mieszkaĔ i wymierania mieszkaĔców. ĝwiadczą o tym coraz liczniejsze pustostany, które w niektórych budynkach stanowią juĪ poáowĊ, a czasami nawet wiĊkszoĞü lokali. Na ĝródce mieszkają dwie wyróĪniające siĊ grupy mieszkaĔców. RóĪnią siĊ wiekiem, wyksztaáceniem, stosunkiem do Īycia. Proces budowania partnerstw na bazie róĪnych grup spoáecznych moĪe ujednoliciü ten melanĪ.

2. Gâówni partnerzy, zaâoīenia rewitalizacji Co na ĝródce oznacza partnerstwo i dlaczego jest jej potrzebne? Oznacza ono drogĊ do powiązania w sieci wielu grup spoáecznych, które na tym obszarze w sposób wyraĨny, róĪnią siĊ od siebie. WielopokoleniowoĞü, która cechuje to miejsce, jest aspektem wpáywajacym na wzajemną troskĊ i chĊü wspóádziaáania. SpoáecznoĞü miejscowa zna siĊ dobrze i chce siĊ rozwijaü. Dodatkowo mieszkaĔcy Īywią szczególną sympatiĊ do terenu, na którym Īyją, wiĊc wszelkie pobudzane tu dziaáania renowacyjne bĊdą szczerze witane. Początki budowania parterstwa wiąĪą siĊ z podjĊciem wspóápracy przez istniejące juĪ samodzielnie, od dáuĪszego czasu, organizacje i grupy partnerów. Kluczowa, dla budowania partnerstwa w tym miejscu, byáa lokalizacja fundacji „Barka”, która od wielu juĪ lat, mieĞci siĊ na terenie osiedla. Tutaj teĪ fundacja zaczynaáa swoją poznaĔską dziaáalnoĞü. Na początku mieĞciáy siĊ na tym terenie miejsca noclegowe dla bezdomnych z Poznania. Stopniowo, wraz z procesem przemian spoáecznych i politycznych w kraju, „Barka” zaczĊáa stwarzaü na tym obszarze nowe programy, nieznane dotąd w Polsce, a inspirowane dziaáaniami partnerów zagranicznych. ZaczĊto tworzyü systemy integracji spoáecznej, oparte na szkole im. Hansa Christiana Kofoeda, wedáug wzoru duĔskiego, system ekonomii spoáecznej oparty na idei samozatrudniania przedsiĊbiorców pochodzących z grupy bezrobotnych, wedáug wáoskich i fiĔskich wzorów spoádzielni socjalnych. Przemiany, jakie

132

Partnerstwo Lokalne ĝródka –Zawady zachodziáy w „Barce” na Zawadach byáy swoistym laboratorium dla nowego systemu wsparcia, który byá potrzebny nie tylko ĝródce, Poznaniowi, ale caáej Polsce, zniszczonej stagnacją komunizmu. Wyrastające programy z czasem zaczĊáy wpáywaü na zmiany na Zawadach. W miejscu dawnej noclegowni wyrósá nowy budynek Szkoáy „Barki”, której póĨniej zostaá nadany status Centrum Integracji Spoáecznej, dawne baraki zamieniáy siĊ w warsztaty zawodowe, powstaáy biura fundacji, stowarzyszeĔ i kluby integracyjne. Mimo, Īe obraz „Barki” zmieniá siĊ diametralnie, dla wiĊkszoĞci mieszkaĔców okolicznych ulic, „Barka” nadal kojarzyáa siĊ wyáącznie z noclegownią dla bezdomnych. Budowanie partnerstw zaczĊáo siĊ wiĊc od áamania barier. JednoczeĞnie ĝródka jest miejscem dziaáania zorganizowanej grupy parafialnej, skupionej wokóá katedry i koĞcioáa pw .Ğw. Maágorzaty, z centrum parafialnym „Laboratorium wiary”, a takĪe Rady Osiedla, która mimo, Īe jest jednostką powoáywaną przez Urząd Miasta, jest caákowicie niezaleĪna. Te dwie, w pewnym stopniu przenikające siĊ, grupy stanowiáy, obok „Barki”, filary partnerstwa. Ich zaangaĪowanie gwarantowaáo teĪ poparcie spoáeczne mieszkaĔców, którzy tą drogą zdobywali informacje na temat dziaáaĔ i planów budowanego partnerstwa. Na ĝródce realizowany jest teĪ Miejski Program Rewitalizacji. DziĊki niemu ta czĊĞü miasta ma staü siĊ peráą Traktu Królewsko-Cesarskiego i atrakcją turystyczną Poznania. Miasto wáączyáo siĊ w budowĊ partnerstwa wáaĞnie poprzez realizacjĊ tego zadania. Rewitalizacje miast są prowadzone przez urbanistów od lat 60-tych zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie Zachodniej. W Polsce obecny sposób rozumienia rewitalizacji jest mniej powszechny, bowiem nigdy nie traktowano akcji odnawiania miast jako dziaáaĔ zintegrowanych. ZaĞ od niedawna jest on równieĪ w naszym kraju syntezą przemian ekonomicznych, spoáecznych i renowacyjnych. Taki sposób pracy zasugerowaá Poznaniowi dr Andreas Billert, historyk sztuki, znany w Niemczech specjalista w dziedzinie rewitalizacji miast, który kierowaá m.in. rewitalizacją starówki w Lubece i Frankfurcie nad Odrą. Kiedy w mieĞcie wydziela siĊ zniszczona dzielnica, rozpoczyna siĊ zdaniem dr Billerta tzw. „spirala degradacji” – czyli kilka etapów zamierania, od izolacji mniejszych obszarów i koncentracji wokóá punktów handlowo – usáugowych, aĪ do caákowitej separacji i powstania slumsu. Aby tego uniknąü, uruchamia siĊ zespoáy ds. rewitalizacji. Rekomendowaną receptą na sukces

133

Dagmara Walczyk

jest po pierwsze zintegrowane dziaáanie – tworzenie nowych miejsc pracy, wspieranie aktywnoĞci gospodarczej, przy jednoczesnym zwalczaniu przestĊpczoĞci, trosce o rozwój máodzieĪy, zapobieganiu marginalizacji spoáecznej, a takĪe remontowanie i modernizacja infrastruktury. To wáaĞnie przy realizacji wymienionych dziaáaĔ zintegrowanych niezbĊdne jest partnerstwo

wyspecjalizowanych

organizacji,

grup

obywatelskich

stowarzyszeĔ.

Przedmiotem dziaáaĔ rewitalizacyjnych są obszary kryzysowe, wyznaczone na podstawie analizy opinii publicznej, prowadzone przy nieustannych konsultacjach spoáecznych mieszkaĔców. Rada Osiedla Ostrów Tumski-ĝródka-Zawady przygotowaáa spoáeczną koncepcjĊ zagospodarowania tego terenu. To ich oczekiwania zostaáy zawarte w planie przygotowanym do oceny mieszkaĔców. Gerard Cofta – przewodniczący rady, który sam jest mieszkaĔcem ĝródki od kilkudziesiĊciu lat, cieszy siĊ zaufaniem spoáecznym, twierdzi, Īe najwaĪniejsze jest zachowanie pierwotnego charakteru okolicy, który najlepiej znają mieszkaĔcy. W ten sposób zaistniaáa wspóápraca pomiĊdzy miejskimi planistami, Radą Osiedla i mieszkaĔcami, którzy skorzystali z moĪliwoĞci skáadania swoich uwag do wspomnianego planu zagospodarowania terenu. Warto podkreĞliü, Īe ta nowatorska dyskusja publiczna byáa prowadzona w siedzibie Centrum Ekonomii Spoáecznej, które znajduje siĊ przy ulicy Rynek ĝródecki 3. W tym miejscu, kaĪdy z zainteresowanych, záoĪyá

swoje propozycje wprowadzenia zmian do

wstĊpnej wersji projektu, konsultowaá siĊ z dyĪurującymi pracownikami Wydziaáu Rozwoju Miasta UrzĊdu Miasta. Kierownik CES obserwowaá przychodzących mieszkaĔców, inwestorów, sympatyków ĝródki. To byáa dla wszystkich niepowtarzalna szansa uczestnictwa w tworzeniu wizerunku czĊĞci miasta. Koncepcja, o której mowa, zakáada m.in. uzupeánienie starej architektury ĝródki, wypeánienie pustych placów miĊdzy kamienicami, ale teĪ stworzenie nowej, atrakcyjnej zabudowy od strony Cybiny. MieszkaĔcy chcą, aby przede wszystkim zachowaü mieszkania, ale teĪ, aby stworzyü na parterach kamienic galerie i sklepy, czego do tej pory nie byáo. WziĊto teĪ pod uwagĊ wprowadzenie nowej linii komunikacyjnej i miejsc parkingowych. Do najbardziej popularnych, oczekiwanych i wzbudzających najwiĊksze emocje zmian naleĪaáo wybudowanie mostu CybiĔskiego. Ma on staü siĊ káadką áącząca meandry historii, ma wpáynąü na wzrost atrakcyjnoĞci turystycznej ĝródki i Ostrowa Tumskiego oraz Ğródmiejskich terenów warciaĔskich i cybiĔskich, wzmocniü

134

Partnerstwo Lokalne ĝródka –Zawady gospodarczy potencjaá prawobrzeĪnej czĊĞci miasta Poznania oraz dowartoĞciowaü historyczne dzielnice miejskie: ĝródkĊ i Ostrów Tumski, poprzez przywrócenie im dogodnego poáączenia komunikacyjnego.

3. Projekt „Gazeta Uliczna” „Gazeta Uliczna” jest jednym z projektów, tworzonych w ramach Partnerstwa na ĝródce. Fundacja „Barka”, we wspóápracy ze Stowarzyszeniem Wydawniczym, wydaje miesiĊcznik, dostarcza go sprzedawcom i przygotowuje ich do codziennej pracy. Gazeta naleĪy do MiĊdzynarodowej Sieci Gazet Ulicznych (INSP) i jest jedynym tego rodzaju wydawnictwem w Polsce. INSP skupia okoáo 55 czáonków na caáym Ğwiecie i rocznie wydaje ponad 26 milionów kopii regionalnych gazet ulicznych. Polska „Gazeta Uliczna” byáa organizatorem MiĊdzynarodowej Konferencji Gazet Ulicznych w 2007 roku. W wydarzeniu uczestniczyli partnerzy, wáączając siĊ w jej przygotowanie. Projekt „Gazety Ulicznej” odpowiada na problemy bezrobocia i bezdomnoĞci w Polsce i stanowi powaĪny krok w kierunku podejmowania odpowiedzialnoĞci przez osoby wykluczone spoáecznie. SprzedaĪ Gazety umoĪliwia uzyskanie przez sprzedawcĊ zysku w wysokoĞci 50% ceny gazety, tj. 2 zá. Pozyskiwanie dochodu z wáasnej pracy, wraz z podjĊtymi wczeĞniej szkoleniami, dotyczącymi rozwoju osobistego, przyczyniają siĊ do rozpoczĊcia nowej drogi przez osobĊ wykluczoną spoáecznie. Praca, związana ze sprzedaĪą Gazety prowadzi do poprawy warunków socjalnych, jest takĪe etapem przejĞciowym do uzyskania zatrudnienia na tzw. otwartym rynku pracy. Tematyka artykuáów, publikowanych w Gazecie, jest róĪnorodna. Dotyczy sytuacji spoáecznej grup najsáabszych, historii ludzi, którzy pokonali sáaboĞci i funkcjonują sprawnie w gospodarce wolnorynkowej. Przedstawiane są takĪe, znane ze Ğwiata polityki i kultury, osoby, które zaangaĪowane są spoáecznie. W Gazecie publikowane są równieĪ artykuáy, dotyczące kultury, listy do redakcji, porady w sprawach trudnych i propozycje ich rozwiązaĔ, a takĪe informacje lokalne i analizy wydarzeĔ, odbywających siĊ w ramach partnerstw.

135

Dagmara Walczyk

SprzedaĪą „Gazety Ulicznej” zajmują siĊ osoby dáugotrwale bezrobotne i bezdomne. Gazeta sprzedawana jest w Poznaniu oraz w innych regionach Wielkopolski. System dystrybucji „Gazety Ulicznej” jest sprawdzony w Ğwiecie, opiera siĊ na modelu „Big Issue” – gazety wydawanej w Londynie. Sprzedawcy są szkoleni, aktywizowani i motywowani do pracy i rozwoju osobistego. Szkolenia są czĊsto prowadzone przez innych, doĞwiadczonych sprzedawców. PrzeciĊtny obywatel otrzymuje na ulicy mnóstwo róĪnego typu ulotek reklamowych i bezpáatnych gazet (Echo, Metro, Metropol). Taka powszechnoĞü sprawia, Īe gazety te, niezaleĪnie od swojej treĞci, zazwyczaj nie są czytane. „Gazeta Uliczna” jest wydawana na wysokiej klasy papierze, w peánej gamie kolorów, ma 40 stron. W związku z tym czytelnik otrzymuje w peáni wartoĞciowy magazyn, za który páaci, podobnie, jak za kaĪdy inny, wolnorynkowy produkt. DziĊki temu mamy pewnoĞü, Īe Gazeta zostanie przeczytana (skoro ktoĞ za nią zapáaciá, nie zmarnuje tego), a obraz osób wykluczonych ulegnie zmianie na lepsze – sprzedawcy oferują dobrej jakoĞci produkt, nie róĪniący siĊ jakoĞcią od innych produktów. GrupĊ sprzedawców tworzą - uczestnicy innych projektów Fundacji „Barka”, beneficjenci partnerstw lokalnych, mieszkaĔcy terenów objĊtych miejską rewitalizacją, czáonkowie spóádzielni socjalnych. Rekrutacja do sprzedaĪy „Gazety Ulicznej” odbywa siĊ teĪ poprzez komunikacjĊ pomiĊdzy hostelami „Barki” i innymi schroniskami w Poznaniu. DziĊki rozszerzaniu idei Gazety, juĪ okoáo 20 organizacji, równieĪ spoza partnerstwa Ğródeckiego, ĞciĞle ze sobą wspóápracuje na rzecz redagowania Gazety, a przede wszystkim w celu pozyskania sprzedawców i pracy z nimi. Powstaá teĪ Klub Sprzedawców, miejsce otwarte dla osób wykluczonych spoáecznie, w którym

mogą przebywaü, odpoczywaü, dyskutowaü

z redakcją. DziĊki promocji nowych form zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób wykluczonych spoáecznie, znajdują one zatrudnienie – tymczasowe, a czasem staáe. Poruszanie na áamach „Gazety Ulicznej” tematyki ekonomii spoáecznej, w tym równieĪ nowych form zatrudnienia, i promocja przedsiĊbiorców spoáecznych, a nastĊpnie dystrybucja Gazety wĞród szerokiego grona spoáeczeĔstwa, przyczyniają siĊ do rozpowszechnienia tej tematyki wĞród osób zainteresowanych i otwierania siĊ przedsiĊbiorców na zatrudnienie wspierane. DziĊki projektowi „Gazeta Uliczna” i w wyniku staáej wspóápracy wielu organizacji

136

Partnerstwo Lokalne ĝródka –Zawady pozarządowych i powstaáych partnerstw, nastąpiáa poprawa wymiany informacji miĊdzy nimi. Wspóápraca w ramach partnerstw pozwala teĪ na znalezienie osób znajdujących siĊ w trudnej sytuacji socjalnej , przede wszystkim osób bezrobotnych. DziĊki rozpoczĊciu przez nich pracy, podjĊciu aktywnoĞci zawodowej, polepsza siĊ ich sytuacja rodzinna, warunki mieszkaniowe i socjalne.

4. Stowarzyszenie Wydawnicze Barki,

grupy samoksztaâceniowe, Klub

Integracyjny W ramach Partnerstwa na Rzecz Rozwoju pn. „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” EQUAL, Stowarzyszenie Wydawnicze przeprowadziáo od marca 2006 ponad 70 spotkaĔ grup samoksztaáceniowych i ponad 100 spotkaĔ Klubu Integracyjnego. W spotkaniach grup samoksztaáceniowych wziĊáo udziaá áącznie okoáo 20 osób zaĞ w spotkaniach Klubu – okoáo 50. Klub Integracyjny przy ulicy Ğw. Wincentego 6/9 jest otwarty codziennie, przyjĞü moĪe przyjĞü. Popoáudniami gromadzi siĊ zawsze kilka osób. Spotkania biegną swoim rytmem, zupeánie dowolnie, w atmosferze przyjaĨni i zrozumienia. Ludzie przychodzą, bo mogą napiü siĊ ciepáej kawy, skorzystaü z Internetu, spotkaü znajomych. Czasem wspominają swoje Īycie. Przypominają sobie dawne miejsca pracy, byáe Īony i porzucone dzieci. Alkoholizm, bezdomnoĞü, wiĊzienie, a czasem zwyczajna samotnoĞü wyniszczyáy ich twarze, wyostrzyáy Īal. Skoro jednak przychodzą, to znak, Īe chcą coĞ zmieniü, otworzyü siĊ, uczyü. W kaĪdy poniedziaáek przychodzą na zajĊcia grup samoksztaáceniowych. Uczestnicy poznają zasady funkcjonowania organizacji pozarządowych, rozmawiają o rynku pracy, o tym, jak zaáoĪyü spóádzielniĊ socjalną. Czasem odbywają siĊ spotkania na temat motywacji, etyki czy zasad moralnych. CzĊsto wybór naleĪy do samych uczestników. Klub Integracyjny dziaáa od poniedziaáku do piątku od godz. 8.00 do 18.00 w zaleĪnoĞci od zapotrzebowania i chĊci uczestników. DziĊki spotkaniom grup samoksztaáceniowych zainspirowano rejestracjĊ spóádzielni socjalnej „Riksza”, do której przystąpiáo

piĊciu uczestników zajĊü, prowadzonych przez

Stowarzyszenie.

137

Dagmara Walczyk

W maju 2006 roku, dwie osoby wziĊáy udziaá w konferencji osób doĞwiadczonych ubóstwem w Brukseli, zorganizowanej przez Europejską Sieü Przeciwdziaáania Ubóstwu (EAPN). Uczestnicy spotkaĔ Klubu

wielokrotnie udzielali wywiadów do prasy, radia i telewizji,

promując ideĊ ekonomii spoáecznej, „Gazety Ulicznej” i dziaáalnoĞci Partnerstwa „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. Za kaĪdym razem, przed przewidywanymi nagraniami, przeprowadzano szkolenia z zakresu autoprezentacji, umiejĊtnoĞci wypowiadania siĊ i kontaktu z kamerą. 1.

Tematyka zajĊü w zdecydowanej wiĊkszoĞci jest uzaleĪniona od potrzeb uczestników. Niektóre tematy Klubu Integracyjnego:

Aspekty spoáeczne dziaáalnoĞci spóádzielni socjalnej

INSP – MiĊdzynarodowa Sieü Gazet Ulicznych

„Gazeta Uliczna”- organizowanie grupy wsparcia

ûwiczenia w zakresie obsáugi komputera i Internetu

Udziaá w promocji „Gazety Ulicznej” – „DzieĔ Sąsiada”, PoznaĔ ĝródka.

Przemarsz ulicami Poznania sprzedawców i czáonków redakcji „Gazety Ulicznej”

WĊdkarstwo jako dobra forma relaksu

Omówienie bieĪących zadaĔ i problemów grupy inicjatywnej spóádzielni socjalnej

Powoáanie grupy sprzedawców „Gazety Ulicznej” we Wrocáawiu

Wspólnoty Anonimowych Alkoholików

Przygotowanie spotkaĔ kolĊdowych na Starym Rynku

Przykáadowe tematy grup samoksztaáceniowych:

Wáoski model spóádzielni socjalnych, cz. I

Wáoski model spóádzielni socjalnych, cz. II oraz prelekcja uczestnika Misji na Rzecz Zatrudnienia w Londynie, Lecha Bora

Omówienie przykáadowego statutu spóádzielni socjalnej, cz.II

FEANTSA 2006 – MiĊdzynarodowa Konferencja na temat dostĊpu osób bezdomnych do bezpáatnej opieki zdrowotnej

138

Omawianie artykuáów „Gazety Ulicznej”

Partnerstwo Lokalne ĝródka –Zawady x

Opracowanie zakresu dziaáalnoĞci spóádzielni socjalnej „Riksza” na podstawie PKD

Biznes plan dla spóádzielni socjalnej

Sporządzanie wniosku o przyznanie grantu finansowego na podjĊcie dziaáalnoĞci przez spóádzielniĊ socjalną „Riksza”

Uzupeánienie wniosku o przyznanie grantu finansowego dla spóádzielni socjalnej „Riksza”

Omówienie druków RG-1 / nr regon/ i NIP-2 / nr NIP/

Spotkanie z kamerą TV

Spotkanie z przedstawicielami wáoskiego narodowego konsorcjum spóádzielni socjalnych - CGM

5. Sportowe Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Spoâecznej „Barka” Jednym z istotnych elementów tworzenia partnerstwa na ĝródce jest troska o budowanie relacji grupowych, silnych wiĊzi w krĊgu sąsiadów i znajomych. Grupa jest bowiem jednym z najlepszych Ğródków w kaĪdego rodzaju terapii i waĪnym elementem stymulującym rozwój czáowieka. Szczególnie w procesie rewitalizacji wskazane jest dziaáanie wspólne, zintegrowane. W ramach partnerstwa Stowarzyszenie Sportowe przyjĊáo rolĊ inicjatora dziaáaĔ integrujących spoáecznoĞü lokalną wokóá dziaáaĔ sportowo – rekreacyjnych. Poprzez swoje zaáoĪenia i osiągniĊcia w dziedzinie sportowej, Stowarzyszenie rozwija w spoáecznoĞci lokalnej postawy aktywne, otwarte na wáasny rozwój spoáeczny, kulturalny i fizyczny. MieszkaĔcy ĝródki i z jej okolicy, fani piáki noĪnej, mogą przyjĞü do Klubu Integracyjnego, który powstaá przy Stowarzyszeniu w ramach programu Equal „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. Stowarzyszenie organizuje spotkania otwarte dla wszystkich, w czasie których moĪna napiü siĊ kawy, zjeĞü coĞ, spotkaü znajomych z dzielnicy, porozmawiaü, czy obejrzeü wspólnie mecz. Na ĝródce, poza otwarciem Klubu, Stowarzyszenie zorganizowaáo teĪ rozgrywki Polskiej Ligi Piáki NoĪnej Ulicznej. To wáaĞnie tu, na terenie Centrum Integracji

139

Dagmara Walczyk

Spoáecznej, druĪyny walczyáy ze sobą o tytuá mistrza. Do ligi zgáosiáo siĊ wiele druĪyn z róĪnych obszarów, Ğrodowisk i organizacji pozarządowych. Stowarzyszenie w sposób szczególny propaguje ten rodzaj grupowej asymilacji, postĊpując za Ğwiatowym zainteresowaniem piáką noĪną uliczną, jako narzĊdziem reintegracji spoáecznej. Ideą Piáki NoĪnej Ulicznej, którą nakreĞliá Mel Young, jednoczeĞnie inicjator MiĊdzynarodowej Sieci Gazet Ulicznych, jest upowszechnianie i aktywizacja spoáeczna róĪnych Ğrodowisk wokóá piáki noĪnej,

jednej

najbardziej

popularnych

Ğwiecie

dyscyplin

sportowych.

Piáka NoĪna Uliczna ze wzglĊdu na swoją specyfikĊ, w odróĪnieniu od komercyjnej odmiany piáki noĪnej, jest sportem powszechnie dostĊpnym, niewymagającym znacznych nakáadów finansowych. DziĊki temu staáa siĊ sportem uprawianym przez te grupy spoáeczne, które nie mają moĪliwoĞci wyboru. Dla wielu mieszkaĔców miasta jest to jedyna moĪliwoĞü aktywnego uczestniczenia w Īyciu spoáecznym oraz jedyna moĪliwoĞü zaistnienia w sporcie. Otwiera to równieĪ wielu máodym ludziom, pochodzącym czĊsto z rodzin patologicznych i dysfunkcyjnych, drogĊ do wáasnego rozwoju i budowania swojej przyszáoĞci w sposób nowy i róĪniący siĊ od systemu wartoĞci, powszechnemu na wielu osiedlowych podwórkach. MáodzieĪ, przed którą stawia siĊ nowe moĪliwoĞci, nabiera szybko entuzjazmu i potrafi przezwyciĊĪaü stereotypowe zachowania kolegów. Na ĝródce zainteresowanie Piáką NoĪną Uliczną najsilniej wyraziáa grupa kilkunastolatków, dla których piáka uliczna staáa siĊ alternatywną formą spĊdzania czasu, czĊsto jedyną pozaszkolną propozycją. DziĊki wspóápracy Centrum Integracji Spoáecznej i Stowarzyszenia, a takĪe spoáecznoĞci lokalnej, cháopcy mogą graü pod okiem doĞwiadczonych piákarzy, na specjalnie przygotowanym boisku. W ten sposób powstaje wspólna inicjatywa, w której dziaáają partnerskie organizacje: Szkoáa Barki – udostĊpniając teren i potrzebny sprzĊt, Stowarzyszenie Sportowe – organizując rozgrywki piáki noĪnej i inne zajĊcia rekreacyjne, Katolickie Stowarzyszenie MáodzieĪy – promując zajĊcia sportowe. ZaangaĪowanie w sport wzmacniają kolejne zwyciĊstwa polskiej reprezentacji w corocznych Mistrzostwach ĝwiata Piáki NoĪnej Ulicznej. Na Mistrzostwach ĝwiata w Szwecji w 2004 roku, polska reprezentacja zdobyáa 3 miejsce, w Szkocji w 2005 roku- tytuá wicemistrzów Ğwiata, w RPA w 2006 roku ponownie brązowy medal, a w 2007 roku, w Kopenhadze, Polacy wywalczyli drugie miejsce.

140

Partnerstwo Lokalne ĝródka –Zawady Powodzenia reprezentacji, záoĪonej wyáącznie z osób, które doĞwiadczyáy bezdomnoĞci czy uzaleĪnieĔ, dają máodym piákarzom nadziejĊ na sukces, na rozwój czy nawet sáawĊ.

6. Spóâdzielnie socjalne W procesie rewitalizacji zaniedbywanej od lat dzielnicy liczy siĊ nie tylko pomysáowoĞü miejskich architektów, którzy mają wpáyw na stan budynków, urok ulic i przyciąganie turystów. W tym procesie o wiele bardziej istotna jest wspóápraca poszczególnych liderów i dobra koncepcja na uzyskanie równowagi pomiĊdzy reintegracją spoáeczną a prawami wolnego rynku - tak, aby wraz ze wzrostem gospodarczym i

podnoszącym siĊ poziomem

ekonomicznym dzielnicy, malaáo ubóstwo i zmniejszaáo siĊ bezrobocie. Aby zaáoĪenia planistów i budowniczych wpáynĊáy na poprawĊ warunków Īycia najbardziej potrzebującej i najsáabszej grupy mieszkaĔców, konieczne byáo uruchomienie dziaáaĔ partnerstwa na rzecz integracji spoáecznej dzielnicy ĝródka w oparciu o funkcjonujące sieci inicjatyw. Na terenie ĝródki dziaáa obecnie kilka spóádzielni socjalnych, planowane jest zaáoĪenie kolejnych. W ich tworzenie wáączają siĊ partnerzy lokalni, stowarzyszenia samopomocowe i Centra Integracji i Ekonomii Spoáecznej. DziĊki tej wspóápracy osoby dáugotrwale bezrobotne korzystają z moĪliwoĞci zakáadania wáasnych inicjatyw przedsiĊbiorczych. Spóádzielnia socjalna „ArtSmak” powstaáa w grudniu 2006 roku. Praca spóádzielni polega na przygotowywaniu posiáków dla uczestników Centrum Integracji Spoáecznej, dla uczniów jednej z poznaĔskich podstawówek i osób korzystających z pomocy MOPR- u. Czáonkowie spóádzielni pracują w dwóch miejscach – czĊĞü na Zawadach, w siedzibie „Barki”, czĊĞü na Piątkowie, w Szkole Podstawowej nr 15. Czasem dojeĪdĪają do klienta, jeĞli organizują chrzciny, komunie lub inne uroczystoĞci. Biorą teĪ udziaá w imprezach integracyjnych na ĝródce, w Dniach Sąsiada, Dniach ĝródki; serwowali teĪ posiáki w czasie otwarcia mostu Biskupa Jordana. DziĊki takim wydarzeniom wpisują siĊ w klimat dzielnicy, integrują z mieszkaĔcami i stają siĊ Ğwiadectwem tego, Īe dziĊki wzajemnej wymianie usáug i w sprzyjającym Ğrodowisku moĪna osiągnąü sukces. W lutym 2007 r. zostaá im przyznany, przez Centrum Ekonomii Spoáecznej w Poznaniu, grant na rozwój spóádzielni. Postanowili

141

Dagmara Walczyk

przeznaczyü te Ğrodki na zakup profesjonalnego sprzĊtu, potrzebnego im podczas przygotowywania róĪnego typu imprez. Spóádzielnia socjalna „Karinus” dziaáa od dawna ,na uboczu ĝródki, przy ul. Jana Pawáa II. MieszkaĔcy okolicy i caáego Poznania przywyczaili siĊ, Īe to tutaj przynosi siĊ stare meble, zuĪyte sprzĊty, zniszczone przedmioty domowego uĪytku, które po odrestaurowaniu, są sprzedawane. W tej spóádzielni zatrudnionych jest dwanaĞcie osób, z których cztery obsáugują parking na ulicy Jawornickiej, a pozostali pracują przy Jana Pawáa II. Od niedawna ta grupa dziaáa w sposób zorganizowany pod szyldem spóádzielni socjalnej. DziĊki wsparciu Stowarzyszenia na Rzecz Spóádzielni Socjalnych i Centrum Ekonomii Spoáecznej na ĝródce, spóádzielcy mogli siĊ zarejestrowaü i zorganizowaü od strony formalno-prawnej. Zostaáa im teĪ udzielona pomoc w zakresie tworzenia warunków do prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej. DziĊki takiemu wsparciu, spóádzielnia rozwija siĊ pod okiem fachowców, którym zaleĪy na dobru tych ludzi. Podstawowym Ĩródáem zmian, jakie zaszáy na terenie, na którym pracują, jest jednak chĊü do pracy. To dziĊki wáasnemu zapaáowi i pozytywnemu nastawieniu inicjatywa siĊ rozwija, a pomysáy na rozszerzenie dziaáalnoĞci mogą byü realizowane. „PrzystaĔ” to spóádzielnia socjalna, która zajmuje siĊ przede wszystkim rekreacją na plaĪy miejskiej w KrzyĪownikach, nad Jeziorem Kierskim, koáo Poznania. ZaáoĪyli ją ludzie, którzy przeszli przez biedĊ, naáogi, którzy przez dziesiĊü lat mieszkali w hostelach dla bezdomnych i w oĞrodkach Fundacji „Barka”. Swoją spóádzielniĊ zarejestrowali 13 grudnia 2005 roku. Nową inicjatywą spóádzielni jest, prowadzony na Zawadach, maáy sklepik spoĪywczy, w którym zaopatrują siĊ pacjenci szpitala zakaĨnego, odwiedzający i personel, a takĪe pracownicy fundacji „Barka” i Centrum Integracji Spoáecznej oraz mieszkaĔcy okolicznych bloków. Idea zrodziáa siĊ dziĊki pogáĊbionej wspóápracy Centrum Integracji Spoáecznej ze spoáecznoĞcią lokalną. Z obserwacji potrzeb wyniknąá pomysá stworzenia punktu, sprzedającego podstawowe artykuáy spoĪywcze. Sprzedawczynią zostaáa uczestniczka zajĊü w szkole Barki, czáonkini spóádzielni socjalnej „PrzystaĔ”. Spóádzielnia socjalna „Silka” prowadzi sklep ze sprzĊtem AGD i RTV na ulicy Ostrówek.

142

Partnerstwo Lokalne ĝródka –Zawady W lokalu, w którym dawniej byáa piekarnia przy ulicy Bydgoskiej, teraz zaczyna prowadziü swoją dziaáalnoĞü spóádzielnia socjalna „Witaj PL”, która w tym miejscu otworzy sklep z upominkami i kawiarenkĊ internetową. Na Zawadach spóádzielnia socjalna „CooP” prowadzi naprawy i skáadanie rowerów, produkcjĊ rowerów trójkoáowych i tandemów. DziĊki wsparciu Centrum Ekonomii Spoáecznej udaáo im siĊ pozyskaü grant na rozwój spóádzielni w wysokoĞci 60 tys. zá. Teraz chcą te pieniądze zainwestowaü w potrzebny sprzĊt. Podobne inwestycje z pozyskanych funduszy grantowych w ramach programu EQUAL „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, poczyniáo teĪ Stowarzyszenie Wydawnicze Barki, tworząc swoje przedsiĊbiorstwo spoáeczne w branĪy poligraficznej. PrzedsiĊbiorstwo zamierza Ğwiadczyü nie tylko usáugi na rzecz spoáecznoĞci lokalnej ĝródki, ale zamierza wyjĞü dalej, do mieszkaĔców Poznania, by zwiĊkszaü zasiĊg odbiorców. Pomocną - w kwestii reklamy i rozpowszechniania usáug oferowanych przez wszystkie powstające i rozwijające siĊ przedsiĊwziĊcia w zakresie ekonomii spoáecznej - jest „Gazeta Uliczna”, która w ramach odpowiedzialnoĞci spoáecznej, promuje na swoich áamach nowopowstaáe spóádzielnie, docierając do szerokiego krĊgu odbiorców. Rozwój przedsiĊbiorczoĞci na ĝródce idzie w parze z solidarnoĞcią. Taka harmonijna wspóápraca pozwoli zapobiec pogáĊbianiu dysproporcji spoáeczno - ekonomicznych w rewitalizowanym obszarze ĝródki.

143

Rozdziaâ III Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu Lidia WĊsierska

1. Zasoby i charakterystyka obszaru PiĆtkowo – rys historyczny: Pierwsza wzmianka o Piątkowie pochodzi z dokumentu lokacyjnego Poznania z 1253 roku. W koĔcu 1283 roku Przemysá II ufundowaá w Poznaniu klasztor dominikanek. Do hojnego wyposaĪenia klasztoru naleĪaáa równieĪ wieĞ Piątków. W rĊkach sióstr pozostaáa ona aĪ do kasacji klasztoru przez wáadze pruskie w roku 1822.W drugiej poáowie XIX wieku teren Piątkowa staá siĊ miejscem intensywnej niemieckiej akcji kolonizacyjnej. WzdáuĪ dzisiejszej ulicy Obornickiej powstaáo wiele gospodarstw niemieckich osadników. Po odzyskaniu niepodlegáoĞci gospodarstwa te zostaáy w wiĊkszoĞci wykupione przez uczestników powstania wielkopolskiego i Īoánierzy walczących w wojnie polsko-bolszewickiej (wspomoĪonych przez wáadze) oraz przez reemigrantów z Ameryki, Niemiec i Francji. W 1974 roku podmiejska duĪa wieĞ zostaáa wáączona w granice Poznania. W poáowie lat siedemdziesiątych na polach poáoĪonych na wschód od ul. Obornickiej rozpoczĊto budowĊ typowych "gierkowskich" osiedli mieszkaniowych. Zasiċg terytorialny: Piątkowo, czĊĞü Poznania, leĪąca w dzielnicy Stare Miasto, poáoĪona w póánocnej czĊĞci miasta, której granice wyznacza: -

od póánocy obwodnica kolejowa miasta od wschodu ul. Naramowicka od zachodu Ul, Obornicka od poáudnia ul. Lechicka, która oddziela Piątkowo od Winogrady

W skáad Piątkowa wchodzi szeĞü duĪych skupisk bloków, jakimi są osiedla:

144

Jana III Sobieskiego Zygmunta Starego

Lidia WĊsierska -

Wáadysáawa Jagieááy, Bolesáawa Chrobrego Stefana Batorego, Bolesáawa ĝmiaáego

ĝrodkiem wytyczono nową arteriĊ komunikacyjną biegnącą z Winogrady - ulicĊ Szeligowskiego. W póánocno-zachodniej czĊĞci Piątkowa, obok osiedla Jana III Sobieskiego, powstaáo osiedle MarysieĔki, zabudowane domami jednorodzinnymi. Zabudowa Powstające przez ponad 20 lat osiedla mają róĪną formĊ architektoniczną. W czĊĞci powstaáej do 1990 roku bloki zbudowane są z wielkiej páyty. Nowsze, gáównie osiedla Wáadysáawa Jagieááy i Stefana Batorego, są bardziej urozmaicone. WspóáczeĞnie (2005) budowane są na Piątkowie w niewielkiej iloĞci mniejsze budynki wielorodzinne. Podobnie jak wiĊkszoĞü tego typu polskich blokowisk, Piątkowo ma charakter typowej "sypialni". Jedynie wzdáuĪ ulicy Obornickiej zachowaáa siĊ niewielka czĊĞü dawnej zabudowy, wypierana przez nowe budynki, gáównie salonów sprzedaĪy. W przestrzeni Poznania Piątkowo naleĪy do tzw. strefy poĞredniej, czyli strefy intensywnego zagospodarowania mieszkalnego i produkcyjnego, w której przewiduje siĊ najwiĊkszy przyrost mieszkaĔ w wyniku realizacji budownictwa mieszkalnego. Dane socjodemograficzne spoâecznoğci Liczba osób zamieszkujĆcych PiĆtkowo Piątkowo zamieszkuje okoáo 70 tys. osób. àącznie z Winogradami, osiedlami o podobnej liczebnoĞci, osiedla Piątkowskie tworzą najwiĊkszy zespóá osiedli mieszkaniowych w Poznaniu. Charakterystyka mieszkaĕców Skupiska blokowisk, dobra komunikacja autobusowa i tramwajowa (linia PoznaĔskiego Szybkiego Tramwaju) z Centrum miasta, sąsiedztwo hipermarketów, place zabaw, szkoáy

145

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

na kaĪdym osiedlu, zieleĔ i parki, dziaáające kluby seniora, osiedlowe domy kultury to wszystko

powoduje, Īe struktura spoáeczna dzielnicy jest bardzo szeroka. Status

spoáeczno-ekonomiczny mieszkaĔców zdaje siĊ byü do siebie raczej zbliĪony, nie ma wyraĨnych róĪnic w poziomie zamoĪnoĞci. RównieĪ rytm dnia jest bezpiecznie ustalony: przed poáudniem máode mamy z dzieümi na spacerach, seniorzy gawĊdzący na áawkach, rozmowy sąsiedzkie w kolejkach do sklepów warzywnych, po poáudniu zapeániają siĊ place zabaw, rodzice wracają z pracy, zakupy w hipermarkecie lub osiedlowym sklepiku, powoli zapadający zmrok, spokojnie i bez niespodzianek. Problemy i potrzeby Przyczynkiem do powstania partnerstwa byáa duĪa liczba osób bezrobotnych na osiedlach oraz osób dáugotrwale zadáuĪonych w stosunku do spóádzielni mieszkaniowych. Osoby/rodziny te zalegają z páatnoĞcią czynszu ponad 12 miesiĊcy, są zagroĪone eksmisją i stoją na granicy spoáecznego wykluczenia. Nie podejmują one Īadnych form aktywnoĞci, które pozwoliáyby im na powrót na rynek pracy, nie regulują zobowiązaĔ zaciągniĊtych wobec spóádzielni mieszkaniowych i nie czują związku ze spoáecznoĞcią lokalną. Ten problem spoáeczny generuje kolejne, takie jak biernoĞü máodzieĪy, która czerpiąc wzorce z domu rodzinnego, nie czuje potrzeby poszukiwania pracy, ani nie chce angaĪowaü siĊ w Īycie spoáecznoĞci lokalnej. Na osiedlach istnieje wiĊc potrzeba integrowania spoáecznoĞci lokalnej, a w szczególnoĞci grup zagroĪonych wykluczeniem. Problemy nakreĞlone przez instytucje dziaáające na osiedlach (m.in. MOPR, zarządy spóádzielni mieszkaniowych i przez organizacje dziaáające na danym obszarze): -

duĪa liczba lokatorów mających zalegáoĞci czynszowe wiele osób zagroĪonych eksmisją ze wzglĊdu na brak páatnoĞci ubóstwo emerytów i rencistów zwiĊkszająca siĊ liczba osób starszych i samotnych (migracje máodych za granicĊ) brak integracji i poczucia przynaleĪnoĞci do lokalnej spoáecznoĞci

Problemy do rozwiązania: -

146

ludzie, którzy pozostają dáugo poza rynkiem pracy nie są zmotywowani do jej podjĊcia/ nie umieją „pracowaü” praca nie jest traktowana jako wartoĞü bezrobociu towarzyszą inne problemy (wskazane przez MOPR)

Lidia WĊsierska objĊcie osoby kontraktem nie daje gwarancji, Īe bĊdzie ona motywowana i podejmie pracĊ praca bez kwalifikacji jest Ĩle páatna i nie wystarcza na godziwe Īycie potrzeba integrowania lokalnej spoáecznoĞci, a w szczególnoĞci grup zagroĪonych wykluczeniem

Problemy identyfikowane przez mieszkaĔców 1 : -

bezrobocie alkoholizm wandalizm przewlekáe lub ciĊĪkie choroby zaburzenia psychiczne ubóstwo bezdomnoĞü prostytucja przemoc narkomania lekomania brak wiĊzi spoáecznych

1.Ksztaâtowanie siċ partnerstwa lokalnego /uczestnicy/ partnerzy/ przejğcie od partnerstwa na caâym PiĆtkowie do Partnerstwa na jednym osiedlu J. III Sobieskiego/ relacje pomiċdzy partnerami / przykâady wspóâdziaâania Ksztaátowanie siĊ partnerstwa na Piątkowie miaáo dwie fazy. MoĪna nawet mówiü o dwóch partnerstwach: tzw. duĪym partnerstwie dziaáającym od początku 2006 do maja 2007 oraz tzw. maáym partnerstwie dziaáającym od czerwca 2007 do chwili obecnej. Początki dziaáaĔ partnerskich na Piątkowie, z punktu widzenia Barki, siĊgają ostatnich miesiĊcy 2005r. Do Fundacji zwróciá siĊ wówczas wiceprezes PoznaĔskiej Spóádzielni Mieszkaniowej z proĞbą o podjĊcie inicjatyw, dziĊki którym zadáuĪeni wobec Spóádzielni mieszkaĔcy Piątkowa bĊdą mogli znaleĨü zatrudnienie i pozyskaü Ğrodki na spáatĊ zalegáoĞci czynszowych. W rozmowach uczestniczyli przedstawiciele Fundacji Barka, Szkoáy Barki,

Dane na podstawie Raportu z badania grupy docelowej przeprowadzonego na zlecenie Administratora projektu

147

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

PoznaĔskiej Spóádzielni Mieszkaniowej i filii MOPR na Piątkowie. Barbara Sadowska, reprezentująca zarówno FundacjĊ, jak i SzkoáĊ Barki, zaproponowaáa uruchomienie na Piątkowie filii Centrum Integracji Spoáecznej. Do CIS-u mogliby zostaü przyjĊci mieszkaĔcy znajdujący siĊ w bardzo trudnej sytuacji i tam rozpocząü ĞcieĪkĊ aktywizacji, uzyskaü nowe kwalifikacje zawodowe, pomoc psychologa i doradcy zawodowego, pomoc w znalezieniu pracy. Jako uczestnicy CIS otrzymywaliby zasiáek reintegracyjny, dziĊki któremu od razu mogliby zacząü spáatĊ dáugu w niewielkich ratach wobec spóádzielni. Propozycja zostaáa zaakceptowana przez wszystkie zainteresowane strony i w 2006 r. rozpoczĊáy siĊ dziaáania zmierzające do uruchomienia filii CIS. Do wspólnych dziaáaĔ wáączyáa siĊ Szkoáa Podstawowa nr 15 na os. Jana III Sobieskiego, która wynajĊáa pomieszczenia dla Szkoáy Barki. Ta ostatnia zatrudniáa pracowników, zapewniáa wyposaĪenie i finansowanie dla filii. Centrum ruszyáo w marcu 2006r. Od początku prowadzone byáy akcje promocyjne, a mianowicie: - spotkania z dáuĪnikami PoznaĔskiej Spóádzielni Mieszkaniowej na Piątkowie i Winogradach: w kaĪdym z dwóch, zorganizowanych w dniach 23 IV i 10 V 2006r. spotkaĔ uczestniczyáo ponad 60 osób, które wywodzą siĊ z krĊgu 600 rodzin zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym, zalegających w spóádzielniach Piątkowo i Winogrady z opáatami czynszowymi powyĪej póá roku, - na tablicach ogáoszeĔ w ok. 1200 klatkach schodowych zamieszczono komunikaty informujące o rozpoczĊciu dziaáalnoĞci i zasadach rekrutacji do CIS. - ukazaáy siĊ audycje telewizyjne i radiowe, artykuáy w prasie. OddĨwiĊk byá bardzo sáaby. W zaáoĪeniach, Centrum miaáo pracowaü z 50 osobami, po roku dziaáalnoĞci jest ich okoáo 30. Okazaáo siĊ, Īe potrzebne jest podjĊcie szerszych dziaáaĔ i prób dotarcia do mieszkaĔców przez wszystkie instytucje i organizacje dziaáające na tym terenie. Korespondowaáo to ze strategią projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, w którym podstawowym zaáoĪeniem byáo zawiązywanie partnerstw lokalnych i partnerskie podejĞcie do problemów spoáecznoĞci lokalnej. NaleĪy podkreĞliü duĪą otwartoĞü osób uczestniczących w tych pierwszych spotkaniach na propozycje Barki. Wiceprezes Spóádzielni Mieszkaniowej wziąá udziaá w I edycji Szkoáy

148

Lidia WĊsierska Liderów Ekonomii Spoáecznej organizowanej w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, a przedstawicielki MOPR filia Piątkowo uczestniczyáy w nastĊpnej. Pozwoliáo to na ugruntowanie siĊ w nich nowego podejĞcia do rozwiązywania problemów zadáuĪonych mieszkaĔców – nie zastanawiali siĊ juĪ, co zrobiü z nimi po ewentualnej eksmisji, ale jakie podjąü dziaáania Īeby do takiej eksmisji nie doszáo, i to w duchu ekonomii spoáecznej. W tym samym czasie (trzeci kwartaá 2006r.) Fundacja SIC! 2 i dziaáające w jej ramach Centrum Innowacji Spoáecznej SIC! rozpoczĊáy realizacjĊ programu skierowanego do poznaĔskich Rad Osiedli: „Lokalne Centra Partnerstwa – organizowanie spoáecznoĞci lokalnej”. W projekcie zaáoĪono zbadanie potrzeb i zasobów spoáecznoĞci osiedlowych. Celem byáo wzmocnienie i promocja Rad Osiedli, Ğrodkiem zaĞ powstanie 12 „Lokalnych Centrów Partnerstwa”, które miaáy realizowaü poprzez wolontariat i inne dziaáania lokalne, proces aktywizowania spoáecznoĞci lokalnej. W projekcie zaáoĪono, Īe w 12 Radach Osiedli w Poznaniu powstanie 12 koalicji lokalnych

zajmujących

rozwiązywaniem

siĊ

okreĞlonych

lokalnych problemów. 80 osób rocznie weĨmie udziaá w cyklu szkoleĔ,

których

nabierze

umiejĊtnoĞci – wykorzystywania podejĞcia sieciowego w realizacji dziaáaĔ,

budowania

krok

po kroku lokalnych koalicji na rzecz rozwiązywania problemów spoáecznych. W kaĪdej spoáecznoĞci powstanie co najmniej jedna grupa robocza liderów do organizowania spoáecznoĞci lokalnej, która bĊdzie kanwą szerszej aktywnoĞci lokalnej. Opracowanych zostanie 12 Lokalnych Strategii Rozwoju Spoáecznego. Doszáo zatem do sytuacji, w której dwa róĪne podmioty zaczĊáy podejmowaü podobne dziaáania, co groziáo rozbiciem spoáecznoĞci lokalnych, na terenie których realizowano projekty. Na Piątkowie niebezpieczeĔstwo zostaáo zaĪegnane dziĊki podjĊciu rozmów, które

Fundacja SIC! zostaáa powoáana przez osoby wywodzące siĊ ze Ğrodowiska poznaĔskiego MOPR.

149

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

doprowadziáy do decyzji o zawiązaniu jednego wspólnego partnerstwa. Doszáo przy tym do poszerzenia terenu objĊtego dziaáaniami partnerskimi o osiedle Winogrady. 16 stycznia 2007 w siedzibie Centrum Innowacji Spoáecznej SIC! podpisane zostaáo porozumienie na rzecz integracji spoáecznej i zatrudnienia, którego zaáoĪenia miaáy byü realizowane na Piątkowie i Winogradach. Partnerstwo zostaáo zawiązane w nastĊpującym skáadzie: - PoznaĔska Spóádzielnia Mieszkaniowa na Piątkowie - PoznaĔska Spóádzielnia Mieszkaniowa „Winogrady” - Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” - Ogólnopolski Związek na Rzecz Integracji Spoáecznej - Stowarzyszenie na Rzecz Spóádzielni Socjalnych - Stowarzyszenie Szkoáa „Barki” im. H. Ch. Kofoeda - Miejski OĞrodek Pomocy Rodzinie - Sportowe Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Spoáecznej „Barka” - Centrum Innowacji Spoáecznej SIC! ZaáoĪenia partnerstwa byáy nastĊpujące: „Partnerstwo jest oparte na wspóádziaáaniu instytucji i organizacji, które mają doĞwiadczenie w pracy socjalnej oraz jednostek, dla których aktywizacja mieszkaĔców obszaru dziaáania jest bardzo waĪna. Ludzie, którzy dziaáają w naszym partnerstwie znają specyfikĊ danego obszaru, znają siĊ na pracy socjalnej i chcą swoje doĞwiadczenia wykorzystywaü w konkretnie okreĞlonym celu. To chyba najlepsze z moĪliwych poáączenie i umoĪliwia wspóádziaáanie dla dobra mieszkaĔców. Chcemy dziaáaü na rzecz osób zagroĪonych wykluczeniem, a takĪe juĪ wykluczonych, w tym dáugotrwale bezrobotnych oraz na rzecz dzieci, máodzieĪy i seniorów, a takĪe przedstawicieli Ğrodowisk lokalnych zainteresowanych rozwojem programów ekonomii spoáecznej. Celem podpisanego we wtorek porozumienia jest skoordynowanie, odpowiednie ukierunkowanie oraz zainicjowanie dziaáaĔ, zmierzających do zbudowania trwaáego partnerstwa podmiotów dziaáających na rynku pracy i w obszarze ekonomii spoáecznej na terenie Piątkowa i Winograd. Do partnerstwa przystąpiáy i niewykluczone, Īe bĊdą dalej

150

Lidia WĊsierska przystĊpowaü, jednostki administracji samorządowej, organizacje pozarządowe i inne podmioty dziaáające na rzecz ograniczenia bezrobocia i poprawy na rynku pracy oraz wspierające taką dziaáalnoĞü”. 3 Partnerstwo lokalne miaáo przede wszystkim pracowaü na rzecz przeciwdziaáania marginalizacji spoáecznej poprzez prowadzenie programów reintegracji spoáecznej i zawodowej, upowszechnianie idei ekonomii spoáecznej, edukacjĊ zawodową, tworzenie moĪliwoĞci zatrudnienia dla osób znajdujących siĊ w trudnej sytuacji. Jednak swoimi dziaáaniami zamierzaáo objąü takĪe inne grupy mieszkaĔców: seniorów, dzieci i máodzieĪ. W ramach „duĪego partnerstwa” odbyáo siĊ áącznie okoáo czterdziestu róĪnego typu spotkaĔ. Tematyka spotkaĔ koncentrowaáa siĊ na sprawach formalnych związanych z zawiązaniem partnerstwa, na diagnozie problemów spoáecznych na terenie Piątkowa i Winograd, dziaáalnoĞci poszczególnych partnerów oraz wspólnych inicjatywach. Od strony organizacyjnej spotkania byáy przygotowywane przez pracownika OZIS, który odpowiadaá za powstanie partnerstwa na Piątkowie. Sporządzaá on sprawozdania ze spotkaĔ, przesyáaá informacje do partnerów, informowaá o planach. Od 2 stycznia 2007r. partnerzy peánili dyĪury w Osiedlowym Domu Kultury „Bajka” na Winogradach oraz w filii CIS na Piątkowie os. Jana III Sobieskiego. Ich celem byáo informowanie mieszkaĔców na temat inicjatyw podejmowanych na tym terenie przez podmioty pracujące w partnerstwie, pomoc osobom bezrobotnym i wykluczonym. Partnerstwo zaplanowaáo, Īe do wrzeĞnia 2007r. podejmie nastĊpujące dziaáania: •

opracowanie strategii i programu na cotygodniowych spotkaniach i na dwudniowym seminarium dla 50 uczestników reprezentujących wszystkie instytucje partnerskie, takĪe te nie bĊdące jeszcze w strukturze Partnerstwa, ale dziaáające w sferze ekonomii spoáecznej na terenie Piątkowa i Winograd.

•

zaprezentowanie programu wraz ze strukturą organizacyjną dziaáania partnerstwa (Fundacja?, Stowarzyszenie? Federacja StowarzyszeĔ?, czy dziaáalnoĞü na obszarze zespoáów osiedli, osiedla, bloku?, system finansowania i ĞwiadczeĔ

Informacje pochodzą ze strony internetowej www.sic.to

151

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

socjalnych, partnerstwo a zmiany legislacyjne w ustawie o prawie spóádzielczym, o dziaáalnoĞci poĪytku publicznego w tym partnerstwo publiczno – spoáeczne) na zebraniach organów spóádzielczych, które są wáadne podejmowaü stosowne decyzje – uchwaáy m.in. w kwestiach przynaleĪnoĞci do innych organizacji •

wypracowanie modelu wspóápracy i zasad formalnego zawiązania partnerstwa m.in. z organizacjami gospodarczymi dziaáającymi na terenie osiedli, parafiami, zespoáami Caritas, organizacjami spoáecznymi, placówkami kulturalnymi, klubami sportowymi itp

Jedną z pierwszych inicjatyw byáo uruchomienie na Piątkowie i Winogradach Klubów Integracji i Aktywizacji Spoáecznej (KIAS). Kluby Integracji i Aktywizacji Spoâecznej Na Winogradach KIAS zostaá uruchomiony w domu kultury „Bajka” (Wichrowe Wzgórze 124), a na Piątkowie w Piątkowskim Centrum Kultury „Dąbrówka” (os. Bolesáawa Chrobrego 117). Gáówne cele KIAS-ów to: -

zmniejszenie zagroĪenia wykluczeniem spoáecznym; zmotywowanie mieszkaĔców do poszukiwania i podjĊcia pracy poprzez atrakcyjne dziaáania wspierające w ramach organizowania spoáecznoĞci lokalnej; wzmocnienie potencjaáu spoáecznoĞci lokalnej w celu realizacji powyĪszych celów partnerstwa.

Dáugofalowym celem KIAS-ów jest przygotowywanie osób pozostających poza rynkiem pracy lub osób szukających dodatkowych form zatrudnienia do podjĊcia zatrudnienia, a takĪe budowanie trwaáych struktur wspierania i aktywizowania takich osób w lokalnej spoáecznoĞci poprzez: -

stworzenie „przyjaznego miejsca”, które integruje, wspiera i edukuje; zwiĊkszenie zakresu wsparcia, m.in. poprzez oferowanie pomocy doradcy zawodowego; budowanie lokalnej sieci wsparcia dla odbiorców projektu przy wykorzystaniu zasobów lokalnych do prowadzenia dziaáaĔ edukacyjnych, poszukiwania ofert pracy i innych dziaáaĔ wspierających.

Są to miejsca aktywizowania i organizowania lokalnej spoáecznoĞci, w których mieszkaĔcy

152

Lidia WĊsierska skorzystają z dziaáaĔ i inicjatyw dodatkowych. Jest to miejsce, dziĊki któremu i w którym moĪna: -

budowaü lokalne koalicje rozwiązywania problemów spoáecznych; przygotowywaü oferty dla grup szczególnego ryzyka; proponowaü inicjatywy dla dzieci i máodzieĪy, seniorów itd.

Warto wspomnieü, Īe ideĊ wspierają lokalne media, na przykáad Winogradzka Telewizja Kablowa, która podjĊáa siĊ przygotowywania cyklicznych programów o dziaáaniu Klubu na Winogradach i o problemach mieszkaĔców. DziĊki wspóápracy z mediami informacja o KIAS-ach szybciej trafia do poznaĔskich domów. Od „duīego partnerstwa” do „maâego partnerstwa” W maju 2007r. kierownik projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” podjąá decyzjĊ o wycofaniu siĊ z udziaáu w „duĪym partnerstwie”. Zostaáo to podyktowane oceną prac partnerstwa jako nieadekwatnych do rzeczywistych potrzeb mieszkaĔców, w szczególnoĞci osób zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym. Partnerstwo objĊáo swoim dziaáaniem zbyt duĪy obszar – dwa wielkie poznaĔskie osiedla, gdzie áącznie mieszka ponad 100 tys. osób. Trudno w takiej skali mówiü o Ğrodowisku lokalnym, a wáaĞnie w Ğrodowisku lokalnym moĪna podjąü inicjatywy skutecznie przeciwdziaáające wykluczeniu spoáecznemu. Administrator postanowiá ograniczyü obszar dziaáania do jednego osiedla - os. Jana III Sobieskiego, zamieszkaáego przez kilkanaĞcie tysiĊcy osób. PoniĪej zostaá przytoczony w caáoĞci list skierowany przez dyrektora biura OZIS, odpowiedzialnego za realizacjĊ podprojektu Budowa partnerstw lokalnych, do pozostaáych czáonków „duĪego partnerstwa” 4 .

4 W sierpniu 2007r. z partnerstwa wycofaáa siĊ równieĪ Fundacja SIC!, co byáo równowaĪne z zakoĔczeniem jego funkcjonowania.

153

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

154

Lidia WĊsierska PoznaĔ, 22. 05 2007-05-22 Szanowni PaĔstwo, Na wniosek Fundacji Barka, Administratora projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, nastąpiáa korekta realizowanego w obrĊbie dzielnicy Piątkowo podprojektu. Po przeanalizowaniu rezultatów Administrator zaleciá ograniczenie obszaru budowania partnerstwa lokalnego do jednego osiedla tj. Jana III Sobieskiego, gdzie planuje siĊ utworzenie kilku stowarzyszeĔ mających na celu zwiĊkszenie aktywnoĞci mieszkaĔców w zakresie dziaáaĔ przedsiĊbiorczych. Stowarzyszenia budowane bĊdą w oparciu o samorząd terytorialny osiedla. NastĊpnym etapem bĊdzie utworzenie związku tych stowarzyszeĔ i innych instytucji i organizacji funkcjonujących na tym terenie, w tym klubów mieszkaĔców, spóádzielni socjalnych itp. Aktualnie realizator podprojektu „budowanie partnerstw lokalnych” – Ogólnopolski Związek na Rzecz Integracji Spoáecznej - OZIS podejmuje dziaáania zgodnie ze wskazówkami Administratora. W związku z korektą zapraszamy PaĔstwa do wspóápracy w ramach Partnerstwa MieszkaĔców Osiedla Jana III Sobieskiego. O kolejnych wydarzeniach bĊdziemy na bieĪąco PaĔstwa informowaü. Z powaĪaniem Grzegorz Wojtanowski

Dyrektor OZIS Od tego momentu rozpoczĊáa siĊ budowa „maáego partnerstwa” w powiązaniu z zajĊciami SLES. SLES / uczestnicy/ program/ wizyty studyjne / refleksje /podejmowane dziaâania Na Piątkowie zostaáa zorganizowana jedna edycja zajĊü Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej, jednak czĊĞü liderów z Piątkowa wziĊáa udziaá w I edycji SLES, która odbyáa siĊ w Szkole Barki na Zawadach. Na Piątkowie spotkania odbywaáy siĊ w siedzibie Centrum Integracji Spoáecznej na os. Jana III Sobieskiego. Edycja rozpoczĊáa siĊ w paĨdzierniku 2006r., a zakoĔczyáa siĊ w lipcu 2007r. W spotkaniach braáo udziaá dziesiĊü osób, które reprezentowaáy: MOPR Piątkowo (2 osoby), RadĊ Osiedla Piątkowo Zachód, RadĊ Osiedla Bolesáawa ĝmiaáego, Samorząd Pomocniczy P.O.P.Z., RadĊ Nadzorczą PoznaĔskiej

155

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

Spóádzielni Mieszkaniowej, Caritas Os. Jana III Sobieskiego, Centrum Integracji Spoáecznej – filia Szkoáy Barki (2 osoby), FundacjĊ Centrum Innowacji Spoáecznej SIC! Program zajĊü obejmowaá nastĊpujące zagadnienia: 1.

PrzedsiĊbiorczoĞü spoáeczna – Ekonomia Spoáeczna w Praktyce,

PrzedsiĊbiorstwo spoáeczne w ekonomi spoáecznej - rozwiązania brytyjskie i nie tylko na tle tradycji europejskiej,

Ekonomia spoáeczna wg. Jana Pawáa II,

Analiza Ustawy o Zatrudnieniu Socjalnym. Centra Integracji Spoáecznej jako element Ekonomii Spoáecznej

w Praktyce,

Analiza Ustawy o spóádzielniach socjalnych, Funkcjonowanie spóádzielni socjalnych w Ğrodowiskach miejskich,

Sieciowa gospodarka. Sieciowe zarządzanie. Historia Powstania UE,

Budowanie partnerstwa lokalnego na Piątkowie,

Wspóápraca administracji publicznej z organizacjami poĪytku publicznego,

10. Analiza Ustawy o PoĪytku publicznym i Wolontariacie, 11. Proces zakáadania wáasnej dziaáalnoĞci gospodarczej, UzaleĪnienia alkoholowe, 12. Jak partnerstwo lokalne pomnaĪa kapitaá spoáeczny? 13. Jak przedsiĊbiorstwa spoáeczne wpáywają na zmiany spoáeczne?, 14. Spóádzielnie socjalne we Wáoszech, Stara i nowa ekonomia spoáeczna, 15. Polska na tle doĞwiadczeĔ europejskich, 16. Aktywne metody nauczania WiĊkszoĞü uczestników zajĊü wziĊáa udziaá w wyjazdach studyjnych do Wáoch Pád, w trakcie których zapoznaáa siĊ z dziaáalnoĞcią spóádzielni socjalnych i systemem konsorcjów. Spotkania byáy bardzo interesujące ze wzglĊdu na róĪnorodnoĞü Ğrodowisk, z których wywodzili siĊ uczestnicy. Taki skáad grupy gwarantowaá patrzenie na problemy z róĪnych punktów widzenia, Īywą dyskusjĊ i wymianĊ doĞwiadczeĔ.

156

Lidia WĊsierska W marcu 2007r. doszáo do kontrowersji pomiĊdzy organizatorami zajĊü i niektórymi uczestnikami. Na zajĊciach uczestnicy przygotowywali wówczas wspólnie projekt, którego celem byáa pomoc osobom wykluczonym mieszkającym na Piątkowie. Liderzy traktowali to jako typowe zajĊcia warsztatowe, nie mające Īadnych konsekwencji. Kiedy na nastĊpnych zajĊciach padáa informacja, Īe projekt jest przygotowywany do Funduszu Inicjatyw Spoáecznych, niektórzy uczestnicy poczuli siĊ zaniepokojeni. Wiązaáo siĊ to z tym, Īe reprezentowali organizacje i instytucje o záoĪonej strukturze organizacyjnej, gdzie wszelkie dziaáania wymagają zgody przeáoĪonych. W projekcie zaplanowali oni rolĊ dla podmiotów przez siebie reprezentowanych, ale traktowali to czysto üwiczebnie. Teraz natomiast okazaáo siĊ, Īe partnerstwo ma ubiegaü siĊ o dofinansowanie tego projektu. Ostatecznie organizatorzy odstąpili od pomysáu záoĪenia projektu do FIO. Podobne dziaáania w Partnerstwie Lwóweckim zaowocowaáy záoĪeniem wniosku do FIO i trzymaniem dofinansowania na realizacjĊ dziaáaĔ partnerskich. Caáa sytuacja pokazaáa ogromną róĪnicĊ pomiĊdzy duĪym miastem i maáą gminą wiejską, w której droga podejmowania decyzji jest znacznie „krótsza”, a pracownicy instytucji reprezentowanych w partnerstwie posiadają wiĊkszą autonomiĊ. W Poznaniu bezpieczny byá udziaá w czysto teoretycznych zajĊciach, natomiast przejĞcie do dziaáania niosáo za sobą zagroĪenie. OczywiĞcie, organizatorzy popeánili báąd nie informując w sposób przejrzysty o charakterze spotkaĔ. JuĪ wczeĞniej sprawy partnerstwa lokalnego przeplataáy siĊ z edukacją. W maju doszáo do wykrystalizowania koncepcji „maáego partnerstwa”, o czym byáa mowa wyĪej i wáączenia edukacji w spotkania partnerskie. Jednak uczestnicy SLES, nie biorąc udziaáu w spotkaniach „duĪego partnerstwa”, nie byli w wystarczającym stopniu zorientowani w sytuacji. NaleĪaáo z nimi przedyskutowaü poáączenie zajĊü edukacyjnych ze spotkaniami partnerstwa i poprosiü o podjĊcie decyzji, na ile chcą siĊ w taką formĊ angaĪowaü. Z punku widzenia niektórych uczestników zabrakáo wystarczających wyjaĞnieĔ, co moĪna záoĪyü na karb tego, Īe przejĞcie z „duĪego partnerstwa” do „maáego” nastąpiáo doĞü gwaátownie. PóĨniej zostaáo to nadrobione, ale wzajemne zaufanie zostaáo juĪ zachwiane. Uczestniczenie w nowej formule Partnerstwa stanowiáo szczególną trudnoĞü dla pracowników MOPR-u, którzy nie mają mocy decyzyjnej, a uczestnictwo w Partnerstwie wymaga podejmowania decyzji.

157

Lidia WĊsierska przedstawiciele nowo powstaáego Stowarzyszenia Etap, zaáoĪonego przez pracowników i sympatyków filii Centrum Integracji Spoáecznej. W trakcie kolejnych spotkaĔ przeprowadzona zostaáa wstĊpna diagnoza sytuacji spoáecznej na terenie osiedla Jana III Sobieskiego. Uczestnicy starali siĊ zidentyfikowaü wspólne dla nich dziedziny aktywnoĞci, w obrĊbie których mogáyby zostaü podjĊte skoordynowane, partnerskie dziaáania. W efekcie ustalono, Īe podstawowe obszary zaangaĪowania partnerstwa to: 1. wspieranie procesów wzmacniania toĪsamoĞci lokalnej (poprzez wspólne organizowanie imprez integracyjnych, pikników i konkursów dla mieszkaĔców), 2. wspieranie dziaáaĔ na rzecz przeciwdziaáania wykluczeniu spoáecznemu (w tym w szczególnoĞci: wspieranie dziaáalnoĞci Centrum Integracji Spoáecznej, oraz promocja dziaáalnoĞci lokalnych spóádzielni socjalnych), 3. wspieranie aktywnych, prospoáecznych postaw dzieci i máodzieĪy na terenie osiedla (programy wolontariatu dla máodzieĪy szkolnej, program informacyjny na temat dziaáalnoĞci i roli poznaĔskich NGOsów skierowany do uczniów szkóá gimnazjalnych), 4. wspieranie osób najuboĪszych (pewną kontrowersjĊ wĞród partnerów wzbudza pytanie czy pomoc dla najuboĪszych powinna polegaü na poszerzeniu dostĊpnych form biernej pomocy spoáecznej, np. organizacji efektywnego systemu wsparcia Īywieniowego najuboĪszych mieszkaĔców, czy teĪ promocji i organizacji procesów samopomocowych wiodących do ich spoáecznej i zawodowej aktywizacji). 5. wsparcie dziaáających na terenie osiedla organizacji, w szczególnoĞci w obszarze pozyskania lokali niezbĊdnych dla prowadzenia dziaáalnoĞci statutowej. Efekty dziaáalnoĞci „maáego partnerstwa” na koniec 2007 roku to nawiązanie wspóápracy pomiĊdzy warsztatami filii CIS a stowarzyszeniem „Zawsze Razem”, organizacja zlecenia na obsáugĊ cateringową Zespoáu Szkóá Pijarów dla Gastronomicznej Spóádzielni Socjalnej ArtSmak oraz na pielĊgnacjĊ terenów zielonych Szkoáy dla Spóádzielni Socjalnej „Tajemniczy Ogród”. Partnerzy opracowali równieĪ wstĊpne zaáoĪenia dla projektu promocji zaangaĪowania obywatelskiego wĞród uczniów na terenie osiedla (program NGO dla szkóá). RozpoczĊcie realizacji projektu jest planowane wiosną 2008 roku. Ponadto partnerzy wsparli

159

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

Stowarzyszenie Etap w przygotowaniu i záoĪeniu wniosku na realizacjĊ projektu aktywizacji zawodowej osób pozostających bez zatrudnienia finansowanego ze Ğrodków EWF w ramach POKL. 2.

Nowe stowarzyszenia (Stowarzyszenie oparte o CIS i Stowarzyszenie mieszkaĕców osiedla)

Jednym z pól dziaáalnoĞci partnerstwa lokalnego jest inicjowanie nowych stowarzyszeĔ o charakterze samopomocowym, zrzeszających mieszkaĔców dziaáających na rzecz spoáecznoĞci lokalnej. Na os. Jana III Sobieskiego Stowarzyszenie MieszkaĔców juĪ istniaáo, jednak w opinii uczestników spotkaĔ partnerskich, zostaáo ono powoáane jako opozycja wobec Spóádzielni Mieszkaniowej. W sytuacji kiedy Spóádzielnia Mieszkaniowa wspóápracuje z partnerstwem, naleĪaáo zastanowiü siĊ nad powoáaniem nowego Stowarzyszenia, tym bardziej, Īe stare nie przejawiaáo Īadnej aktywnoĞci przez ostatnie dwa lata. Rozmowy na temat powoáania nowego Stowarzyszenia byáy prowadzone, jednak do tej pory nie udaáo siĊ doprowadziü do zebrania osób zainteresowanych tego typu dziaáalnoĞcią. NaleĪy podkreĞliü w tym miejscu nastĊpną róĪnicĊ pomiĊdzy terenem miejskim a terenami wiejskimi – na wsi mieszkaĔcy są o wiele bardziej zaangaĪowani w sprawy wáasnej wsi. W trakcie realizacji projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” udaáo siĊ zainicjowaü powstanie okoáo 20 stowarzyszeĔ na terenach wiejskich, w tym samym czasie w Poznaniu powstaáy trzy i to w Ğrodowiskach juĪ wczeĞniej powiązanych z Barką. MieszkaĔcy bloków traktują swoje osiedle jak sypialniĊ, a krąg ich znajomych nie jest tworzony przez sąsiadów. Podejmowanie jakichkolwiek wspólnych inicjatyw nie jest dla nich interesujące. Nie oznacza to, Īe nie ma zapotrzebowania na takie inicjatywy. Na osiedlu Jana III Sobieskiego powstaáo Stowarzyszenie, ale zostaáo zaáoĪone przez pracowników i sympatyków dziaáalnoĞci filii Centrum Integracji Spoáecznej. Stowarzyszenie nosi nazwĊ „Etap”, a jego celem jest promocja i prowadzenie dziaáalnoĞci przeciwdziaáającej wykluczeniu spoáecznemu mieszkaĔców osiedli Piątkowskich. Krokiem w kierunku realizacji tych celów ma byü przejĊcie od Szkoáy Barki przez Stowarzyszenie prowadzenia CIS

160

Lidia WĊsierska na Piątkowie. W kwietniu 2008r. planuje wystąpiü z wnioskiem do Wojewody o nadanie statusu Centrum, a nastĊpnie pozyskaü finansowanie niezbĊdne dla realizacji programu Centrum. Na przeszkodzie realizacji tych zamierzeĔ stanąü moĪe brak odpowiedniego zaplecza lokalowego. Rozwiązaniem tego problemu mogą byü wspólne ze Stowarzyszeniem „Zawsze Razem” starania o pozyskanie znajdującego siĊ na terenie osiedla budynku, znajdującego siĊ w gestii UrzĊdu Marszaákowskiego, w którego jednej czĊĞci, na zasadzie dzierĪawy, dziaáa dziĞ szkoáa prowadzona przez Stowarzyszenie „Zawsze Razem”, w czĊĞci pozostaáej znajduje siĊ, likwidowany wáaĞnie, hotel dla pielĊgniarek. PrzejĊcie przez oba Stowarzyszenia tego budynku (a przynajmniej uzyskanie moĪliwoĞci jego peánej dzierĪawy) umoĪliwiáoby realizacjĊ programów obu organizacji, a takĪe daáoby bazĊ lokalową dla przyszáych dziaáaĔ partnerstwa.

Centrum Ekonomii Spoâecznej (konsultacje, doradztwo)

CES uruchomiá swoją dziaáalnoĞü na Piątkowie w grudniu 2006r. Konsultant CES peániá dyĪury w siedzibie filii CIS w poniedziaáki i czwartki w godzinach od 16.00 do 18.00. W trakcie dyĪurów byáy udzielane konsultacje z zakresu poĞrednictwa pracy i zatrudnienia socjalnego. Skorzystaáo z nich kilkadziesiąt osób. Ze wzglĊdu na brak Ğrodków finansowych dyĪury zostaáy zawieszone w lipcu 2007r. Poza spotkaniami z potrzebującymi pomocy mieszkaĔcami, konsultant CES zajmowaá siĊ wspomaganiem nowo powstaáej Spóádzielni Socjalnej „Art.-Smak” w kontaktach z MOPR-em, Caritasem oraz Szkoáą Podstawową nr 15. Inny konsultant CES zostaá opiekunem spóádzielni socjalnej „Tajemniczy Ogród”. Konsultanci pomogli w uzyskaniu korzystnego dla spóádzielni socjalnej kontraktu na utrzymanie terenów zielonych w PoznaĔskiej Spóádzielni Mieszkaniowej. Pomagali równieĪ spóádzielni w realizacji grantu uzyskanego z CES, w szczególnoĞci w zakupie profesjonalnego sprzĊtu ogrodniczego, niezbĊdnego do wykonywania prac ogrodniczych.

161

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

CES przeprowadziá równieĪ szkolenie „Zakáadamy spóádzielniĊ socjalną”. Przedstawiciele CES-u brali udziaá w trzech spotkaniach informacyjno-konsultacyjnych z mieszkaĔcami osiedla i uczestniczyli w spotkaniach partnerstwa lokalnego. Rola CES-u na Piątkowie nie byáa tak wyraĨna i okreĞlona jak w przypadku innych partnerstw lokalnych zawiązanych w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. FunkcjĊ biura partnerstwa peániá OZIS, który skierowaá jednego pracownika do prac w partnerstwie. CES nie miaá swojego lokalu, dyĪury odbywaáy siĊ w lokalu CIS, co powodowaáo, Īe osoby korzystające z konsultacji myliáy te dwie instytucje. Najlepiej przedstawiaáa siĊ sytuacja z udzielaniem wsparcia spóádzielniom socjalnym, o czym poniĪej.

Spóâdzielnie socjalne / wspóâpraca z partnerami lokalnymi (ArtSmak, Tajemniczy Ogród)

W ramach partnerstwa piątkowskiego powstaáy dwie spóádzielnie socjalne: Spóádzielnia Socjalna ArtSmak, Ğwiadcząca usáugi w zakresie gastronomii, oraz Spóádzielnia Socjalna „Tajemniczy Ogród”, zajmująca siĊ pielĊgnacją terenów zielonych. Obie spóádzielnie powstaáy na bazie Centrum Integracji Spoáecznej prowadzonego przez SzkoáĊ Barki, z tym, Īe czáonkowie Spóádzielni Socjalnej ArtSmak byli uczestnikami CIS na Zawadach, a Spóádzielni Socjalnej „Tajemniczy Ogród” filii CIS na Piątkowie. ArtSmak zostaáa zarejestrowana 12.12.2006r. i od razu wystąpiáa z wnioskiem do konkursu grantowego ogáoszonego przez CES w Poznaniu. Komisja konkursowa przyznaáa spóádzielni grant na zakup samochodu i wyposaĪenia kuchni. DziĊki temu spóádzielnia rozpoczĊáa aktywną dziaáalnoĞü juĪ od początku 2007r. Byáo to moĪliwe równieĪ dziĊki wsparciu ze strony partnerstwa Piątkowskiego i ĝródeckiego – spóádzielnia podjĊáa dziaáalnoĞü w obu miejscach. Od Szkoáy Barki otrzymaáa zlecenie przygotowywania i wydawania posiáków dla uczestników CIS na Zawadach i na Piątkowie. Szkoáa udostĊpniáa przy tym spóádzielni kuchniĊ i stoáówkĊ. Z kolei na os. Jana III Sobieskiego lokal spóádzielni wynajĊáa Szkoáa Podstawowa nr. 15, w której mieĞciá siĊ CIS. Szkoáa Podstawowa zleciáa spóádzielni przygotowywanie posiáków dla dzieci. Rodzice dzieci byli i są zadowoleni z takiego

162

Lidia WĊsierska rozwiązania i wysoko oceniają jakoĞü posiáków. WczeĞniej szkoáa sama prowadziáa stoáówkĊ, ale decyzją kuratorium musiaáa ją zlikwidowaü. Ze wzglĊdu na konkurencyjną cenĊ obiadów w spóádzielni korzyĞci są obustronne. Nauczyciele zzkoáy, widząc dobrą jakoĞü usáug gastronomicznych Spóádzielni Socjalnej ArtSmak zaczĊli jej zlecaü przygotowywanie okolicznoĞciowych uroczystoĞci takich jak: wigilia dla grona pedagogicznego czy sylwester. Spóádzielnia ArtSmak jest jedną z najprĊĪniej dziaáających spóádzielni i ma duĪe szanse nie tylko na utrzymanie siĊ na rynku, ale i na rozwój swojej dziaáalnoĞci. Inni partnerzy lokalni – Caritas i MOPR, są zainteresowani zamawianiem w spóádzielni posiáków dla swoich podopiecznych. MOPR wykupiá posiáki dla osób starszych, które stoáowaáy siĊ w szkolnej stoáówce. Podobnie wygląda sytuacja na ĝródce. Obecnie w ArtSmak-u zatrudnionych jest piĊü osób, a w najbliĪszym czasie zostaną zatrudnione jeszcze dwie. W lutym 2008r.nastąpiáa fuzja ze spóádzielnią socjalną Elita, która prowadziáa sklep spoĪywczy i groziáa jej likwidacja ze wzglĊdu na zbyt maáe obroty. W lokalu wynajmowanym przez ElitĊ zostanie uruchomiona maáa gastronomia, a jej czáonkowie znajdą zatrudnienie w ArtSmak-u. Bardzo interesującym przypadkiem jest powstanie spóádzielni „Tajemniczy Ogród”. Wszyscy czáonkowie spóádzielni wywodzą siĊ z Piątkowskiego CIS-u, gdzie byli uczestnikami warsztatu ogrodniczego. WaĪną rolĊ odegraáa tu instruktorka prowadząca warsztat, która potrafiáa wzbudziü wĞród uczestników wzajemne zaufanie i zmotywowaü ich do podjĊcia wáasnej dziaáalnoĞci. Przez kilka miesiĊcy opiekowaáa siĊ ona spóádzielnią równieĪ z ramienia CES-u. Jako konsultant pomagaáa w realizacji grantu, który spóádzielnia otrzymaáa w ramach II edycji konkursu grantowego. JuĪ na etapie warsztatu ogrodniczego w ramach

partnerstwa lokalnego zostaáa

nawiązana wspóápraca z PoznaĔską Spóádzielnią Mieszkaniową, która zleciáa CIS-owi pielĊgnacjĊ terenów zielonych na podlegáych sobie osiedlach. Kiedy w czerwcu 2007r. zostaáa zarejestrowana Spóádzielnia Socjalna, zlecenie zostaáo jej automatycznie przekazane. Wszyscy czáonkowie spóádzielni są zatrudnieni w wymiarze ½ etatu. Spóádzielnia ma perspektywy na dalsze zlecenia ze strony Spóádzielni Mieszkaniowej, Szkoáy Podstawowej nr 15, MOPR-u, firm i osób prywatnych.

163

Partnerstwo Lokalne na osiedlu Jana III Sobieskiego w Poznaniu

Podsumowanie Proces budowy partnerstwa lokalnego na Piątkowie róĪni siĊ znacząco od przebiegu powstawania innych partnerstw, które zostaáy zawiązane w ramach PRR „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. RóĪnica spowodowana byáa sytuacją wyjĞciową podejmowanych dziaáaĔ. W przypadku pozostaáych piĊciu partnerstw proces rozpocząá siĊ duĪo wczeĞniej niĪ realizacja projektu wspóáfinansowanego z PIW Equal. Fundacja Barka i organizacje partnerskie posiadaáy swoje placówki w gminie Lwówek, Kwilcz, w Drezdenku, a takĪe na ĝródce i na Darzyborze w Poznaniu juĪ od kilku, a nawet kilkunastu lat. Sytuacja na Piątkowie byáa odmienna – nie dziaáaáa tu Īadna placówka ani organizacja partnerska. Od momentu rozpoczĊcia dziaáaĔ pod koniec 2005r. upáynĊáy zaledwie dwa lata. „Zaledwie” – gdyĪ proces zachodzenia zmian spoáecznych, a w tych kategoriach postrzegamy podejmowane przez nas inicjatywy, jest zawsze procesem dáugim i skomplikowanym. JeĪeli bĊdziemy rozpatrywali osiągniĊte rezultaty z tej perspektywy, to naleĪy uznaü, iĪ są one znaczące. Udaáo siĊ doprowadziü do rozmów, a nawet pierwszych wspólnych planów i inicjatyw, podmiotów, które odgrywają waĪną rolĊ na osiedlu, ale wczeĞniej ze sobą nie wspóápracowaáy. Pobudzony zostaá ruch obywatelski, dziĊki czemu powstaáo stowarzyszenie dziaáające na rzecz mieszkaĔców. Wprowadzone zostaáy konkretne rozwiązania w polu ekonomii spoáecznej: Centrum Integracji Spoáecznej i spóádzielnie socjalne, aktywizujące osoby zagroĪone wykluczeniem spoáecznym. I, co najwaĪniejsze, partnerzy lokalni poczuli rzeczywistą odpowiedzialnoĞü za funkcjonowanie tych podmiotów, wspomagając je zleceniami i udostĊpniając lokale na dziaáalnoĞü. Obecnie naleĪy skoncentrowaü wysiáki na kontynuowaniu prac partnerstwa lokalnego i dalszym pobudzaniu procesu zrzeszania siĊ mieszkaĔców, tak aby jak najwiĊksza ich liczba poczuáa związek ze spoáecznoĞcią lokalną i zobaczyáa korzyĞci, jakie páyną ze wspólnych dziaáaĔ. Zdecydowanie naleĪy równieĪ wspieraü dalsze funkcjonowanie Centrum Integracji Spoáecznej i spóádzielni socjalnych.

164

Rozdziaâ IV Partnerstwo Lokalne – Darzybór Lidia WĊsierska

1. Zasoby i charakterystyka Osiedle

Darzybór

jest

poáoĪone w dzielnicy Nowe Miasto,

czĊĞci

wschodniej Poznania.

Administracyjnie

podlega

Radzie Osiedla Antoninek – Zieliniec – Kobylepole. Znajdują siĊ tu dwa Os. Darzybór

hostele

bezdomnych,

dla

osób osiedle

socjalne, blok mieszkalny, oraz placówki edukacyjne:

Kolegium Pracowników SáuĪb Spoáecznych, Prywatna Szkoáa Podstawowa AnglojĊzyczna (PoznaĔ British International School), Prywatne Przedszkole AnglojĊzyczne (The PoznaĔ British School). Mieszczą siĊ tu takĪe firmy: OĞrodek Szkolenia Kierowców „LFANT” OSK PoznaĔ, PrzedsiĊbiorstwo Instalacyjno-Budowlane "Inspol", firma transportowa FRB Transport i podmioty gospodarki spoáecznej: WielobranĪowa

Spóádzielnia Socjalna

„MaxStyl”, zajmująca siĊ renowacją i sprzedaĪą uĪywanych mebli oraz sprzedaĪą uĪywanej odzieĪy. Ze wzglĊdu na swoją specyfikĊ jest to teren objĊty Intensywnymi Dziaáaniami Socjalnymi.

165

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

Hostele Znajdujące siĊ na osiedlu Darzybór hostele, są prowadzone przez Stowarzyszenie Pogotowie Spoáeczne oraz Monar-Markot. W hotelu, prowadzonym przez Pogotowie Spoáeczne, mieszka ponad 100 osób (kobiety, mĊĪczyĨni, rodziny). Przy hostelu funkcjonuje noclegownia dla trzydziestu osób. Ze wzglĊdu na duĪą liczbĊ osób, korzystających codziennie ze wsparcia, udzielanego w tym miejscu, dziaáa stoáówka, a z posiáków przygotowanych przez kucharza korzysta ok. 200 osób dziennie. W hotelu, w ciągu dnia, kaĪda osoba ma swoje obowiązki. MieszkaĔcy organizują siĊ w samopomocowe grupy wsparcia i na bieĪąco rozwiązują swoje problemy w mniejszych grupach. Nad caáoĞcią czuwają radni, których mieszkaĔcy wybierają spoĞród siebie. MieszkaĔcy spĊdzają teĪ wspólnie ĞwiĊta oraz waĪne dla siebie uroczystoĞci - imieniny, chrzciny, Ğluby. W okresach letnich tradycją staáo siĊ wspólne grillowanie i imprezy integracyjne na ĞwieĪym powietrzu. Pogotowie Spoáeczne realizuje kilka programów: Program Wsparcie Rodzin, Program Edukacyjno-Terapeutyczny, Klub Integracji Spoáecznej, Centrum Integracji Spoáecznej, Punkt Informacyjno-Konsultacyjny, Reintegracja Spoáeczno-Zawodowa Osób Dáugotrwale Bezrobotnych i Bezdomnych w Poznaniu. Osiedle socjalne Wybudowanie osiedla socjalnego Darzybór byáo moĪliwe dziĊki ustawie o finansowym wsparciu tworzenia, w latach 2004-2005, lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych. UstawĊ

Ministerstwa Infrastruktury,

udaáo siĊ wprowadziü w Īycie

w 2004 r., dziĊki zaangaĪowaniu fundacji „Barka” w lobbowanie na rzecz ustawy.

166

Lidia WĊsierska Osiedle socjalne jest czĊĞcią wiĊkszego projektu. W 2001 roku Rada Miasta Poznania przeznaczyáa 5 ha ziemi na Osiedle Darzybór, a w 2002 roku, wáadze lokalne Poznania uĪyczyáy fundacji „Barka” grunt pod budowĊ mieszkaĔ socjalnych. Powstaáy zespoáy architektów i specjalistów, którzy zaangaĪowali siĊ spoáecznie w wykonanie projektów, rozpoczĊta zostaáa kampania w kraju i zagranicą, by zgromadziü fundusze na budowĊ. Budowa zostaáa sfinansowana w 1/3 przez fundacjĊ „Barka”, w 1/3 przez Miasto PoznaĔ, w 1/3 przez MPiPS. Osiedle zostaáo zaprojektowane dla 400-500 osób (100 rodzin) i miaáo byü realizowane w trzech etapach w ciągu piĊciu lat. Pierwszy etap budowy 32 domów dla 130 osób (32 rodzin) zostaá ukoĔczony w 2005 r. Dotąd nie zostaáy podjĊte kroki w celu kontynuacji przedsiĊwziĊcia. 25 mieszkaĔ zostaáo przyznanych, przez Miasto PoznaĔ, rodzinom, znajdującym siĊ w bardzo trudnej sytuacji, m.in. osobom samotnie wychowującym dzieci, natomiast 7 mieszkaĔ „Barka” przekazaáa rodzinom, które uczestniczyáy w prowadzonych przez nią programach. Mieszkanie na tym osiedlu ma charakter przejĞciowy. KaĪda rodzina moĪe korzystaü z lokalu przez okres trzech lat. Przez ten czas powinna uzyskaü jak najwiĊkszą samodzielnoĞü materialną i spoáeczną. NastĊpnym krokiem jest przeprowadzka do docelowego mieszkania socjalnego lub komunalnego. Umowa wynajmu jest podpisywana co rok. Warunkiem podpisania kolejnej umowy jest udziaá w programach aktywizujących oraz terminowe regulowanie wszystkich naleĪnoĞci (opáaty za media, czynsz). Blok Blok, podobnie jak wiĊkszoĞü budynków na tym terenie, zostaá wybudowany na potrzeby wojska. Mieszkania zajmowaáy rodziny wojskowych - máodzi rodzice z dzieümi. W budynku mieĞciá siĊ klub dla dzieci, prowadzony przez rodziców, przed blokiem byá plac zabaw. W chwili obecnej mieszkają tu osoby w wieku emerytalnym i przedemerytalnym, wiĊkszoĞü máodych osób siĊ wyprowadziáa, a ci którzy tu zostali traktują to jako stan przejĞciowy. Prawie

167

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

nie ma dzieci, a te które są, nie mają moĪliwoĞci korzystania z placu zabaw, który ulegá zniszczeniu. Infrastruktura Zasoby infrastrukturalne na tym terenie są bardzo ograniczone. Dochodzi tu tylko jedna linia autobusowa – autobus kursuje co póá godziny. Nie ma Īadnych punktów handlowych, barów, restauracji. MieszkaĔcy wspominają, Īe przed laty, istniaáa tu kantyna wojskowa i sklep. Obecnie robią zakupy w marketach, dojeĪdĪając do nich komunikacją miejską lub samochodami. Znajduje siĊ tu wprawdzie szkoáa podstawowa i przedszkole, ale są to jednostki prywatne i uczĊszczanie do nich wiąĪe siĊ z koniecznoĞcią opáaty czesnego. Nie ma równieĪ przychodni lekarskiej ani apteki. Ogólnie moĪna podsumowaü, Īe osiedle jest jedynie sypialnią, natomiast nie ma moĪliwoĞci zakupu towarów czy

usáug, korzystania z

placówek

edukacyjnych

i medycznych, a takĪe spĊdzania wolnego czasu w atrakcyjny sposób. Problemy i potrzeby MieszkaĔcy wskazują na nastĊpujące problemy spoáeczne: bezrobocie, alkoholizm, bezdomnoĞü oraz ubóstwo. Wiele osób zwraca uwagĊ równieĪ na problemy związane ze zdrowiem, w tym - choroby ciĊĪkie i przewlekáe. Z badaĔ, przeprowadzonych na tym terenie wynika, Īe wiĊkszoĞü mieszkaĔców korzysta z pomocy opieki spoáecznej, w tym okoáo 30% dáugo powyĪej 20 miesiĊcy. 1 Ze wzglĊdu na záą sytuacjĊ materialną czĊĞü mieszkaĔców nie zaspokaja, w wystarczającym stopniu, swoich podstawowych potrzeb: przynajmniej raz w miesiącu bywają gáodni, a takĪe nie realizują przepisanych przez lekarza recept.

Dane pochodzą z Raportu z badaĔ grupy docelowej, opracowanego w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, PoznaĔ 2007 (dostĊpny w Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka”)

168

Lidia WĊsierska PowaĪnym problemem są stosunki sąsiedzkie. Pozytywnie oceniane są kontakty pomiĊdzy osiedlem socjalnym i hostelem, prowadzonym przez Pogotowie Spoáeczne. Natomiast relacje pomiĊdzy mieszkaĔcami bloku a mieszkaĔcami sąsiadującego z nim bezpoĞrednio osiedla socjalnego, są opisywane jako obojĊtne bądĨ negatywne. MieszkaĔcy bloku obwiniają sąsiadów o Ğmiecenie, chuligaĔstwo, awantury. MieszkaĔcy osiedla czują siĊ niesáusznie oskarĪani i traktowani jako „gorsi”. NaleĪy podkreĞliü, Īe wiĊkszoĞü mieszkających na tym terenie osób, to przebywający tylko czasowo bezdomni oraz rodziny, znajdujące siĊ w bardzo trudnej sytuacji, korzystające z przejĞciowych mieszkaĔ socjalnych. To znacznie utrudnia nawiązanie trwaáych relacji miĊdzysąsiedzkich. Z negatywną oceną mamy do czynienia równieĪ w przypadku spĊdzania wolnego czasu. Na pytanie, dotyczące korzystania z jakichkolwiek form spĊdzania wolnego czasu, 1/3 kobiet i 1/4 mĊĪczyzn przyznaje, Īe korzysta, ale tylko z dwóch moĪliwoĞci: kino i spotkania ze znajomymi. Jako przyczynĊ podają brak pieniĊdzy. Na podstawie wywiadów z mieszkaĔcami oraz „zewnĊtrznej” oceny sytuacji moĪna wymieniü nastĊpujące potrzeby: x

Poprawa infrastruktury (uruchomienie sklepu, budowa placu zabaw dla dzieci)

Aktywizacja zawodowa mieszkaĔców

Poprawa sytuacji materialnej mieszkaĔców

Poprawa stosunków miĊdzysąsiedzkich

Stworzenie moĪliwoĞci spĊdzania wolnego czasu

Prowadzenie róĪnego typu zajĊü dla dzieci, w tym sportowych

Podsumowując naleĪy powiedzieü, Īe teren wokóá ul. Darzyborskiej jest wyjątkowo trudnym Ğrodowiskiem dla procesów integracyjnych. Znajduje siĊ na peryferiach miasta, brakuje tu zakáadów pracy i instytucji, w których mieszkaĔcy mogliby znaleĨü zatrudnienie. Gáównymi oĞrodkami Īycia spoáecznego są hostele dla osób bezdomnych i osiedle domków socjalnych, dla osób znajdujących siĊ w bardzo trudnej sytuacji Īyciowej, korzystających z pomocy spoáecznej. MieszkaĔcy są bierni, nie podejmują prób zmierzających do zmiany zaistniaáego

169

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

stanu rzeczy – typowy przykáad spoáecznoĞci marginalizowanej, przystanku „w drodze” dla bezdomnych.

2. Ksztaâtowanie siċ partnerstwa lokalnego/ uczestnicy / partnerzy/ spotkania / relacje pomiċdzy partnerami/ przykâady wspóâdziaâania Ksztaâtowanie siċ partnerstwa lokalnego/partnerzy Dziaáania na rzecz zawiązania partnerstwa lokalnego byáy podejmowane od wiosny 2006r. Nasiliáy siĊ pod koniec tego roku, co zaowocowaáo formalnym podpisaniem porozumienia i utworzeniem w dniu 11 stycznia 2007 roku Federacji na Rzecz Integracji Spoáecznej Darzybór. W skáad Federacji weszáy: Stowarzyszenie Pogotowie Spoáeczne, Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, Stowarzyszenie Sportowe oraz Stowarzyszenie na Rzecz Spóádzielni Socjalnych. Czáonkiem wspierającym zostaáo Kolegium Pracowników SáuĪb Spoáecznych. Prowadzono równieĪ rozmowy z dyrekcją AnglojĊzycznej Szkoáy Podstawowej. Początkowo Szkoáa byáa zainteresowana udziaáem w pracach Partnerstwa, jednak ostatecznie nie zostaáa jego czáonkiem. Podobnie wyglądaáa sytuacja z Radą Osiedla Antoninek – Zieliniec- Kobylepole, której przewodniczący uczestniczyá w kilku spotkaniach, jednak ze wzglĊdu na brak czasu wycofaá siĊ. Zgodnie z uchwaáą przyjĊto statut Federacji. Celem Federacji jest: 1.

Przeciwdziaáanie marginalizacji spoáecznej

Wspieranie i prowadzenie programów reintegracji spoáecznej i zawodowej

Upowszechnianie wiedzy i umiejĊtnoĞci z zakresu pomocy spoáecznej, pracy socjalnej, ochrony zdrowia, resocjalizacji i edukacji oraz ekonomii spoáecznej

Rozpoznanie potrzeb i moĪliwoĞci oraz wytyczanie kierunków dziaáania

Stworzenie systemu wsparcia dla lokalnego modelu gospodarki spoáecznej

WdraĪanie form aktywizacji zawodowej i tworzenie warunków zatrudnienia dla

gospodarki spoáecznej przy zachowaniu niezaleĪnoĞci podmiotów.

osób zagroĪonych wykluczeniem lub osób wykluczonych 7.

Budowanie partnerstwa lokalnego na rzecz rewitalizacji (w tym rewitalizacji spoáecznej i ekonomicznej)

170

Lidia WĊsierska 8.

Udziaá w ksztaátowaniu lokalnych i krajowych zaáoĪeĔ polityki spoáecznej w tym ekonomii spoáecznej

Formuáowanie i upowszechnianie zasad postĊpowania, modeli i standardów zawodowych

10. Tworzenie reprezentacji organizacji pozarządowych, dziaáających na rzecz reintegracji spoáecznej Federacja jest organizacją poĪytku publicznego, posiadającą osobowoĞü prawną i jako taka miaáa zostaü zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym. Ostatecznie nie zostaáo to jednak sfinalizowane. Brak rozwiązaĔ prawnych dotyczących partnerstwa publiczno-prywatno-spoáecznego, uniemoĪliwiá powoáanie związku, w skáad którego wchodziáyby wszystkie zainteresowane podmioty. PrzyjĊto rozwiązanie kompromisowe: wszystkie podmioty podpisują porozumienie o wspóápracy

organizacje pozarządowe zawiązują FederacjĊ, Īeby partnerstwo mogáo mieü

reprezentacjĊ prawną decyzje są podejmowane demokratycznie: jeden podmiot – jeden gáos, bez wzglĊdu

na to, czy jest czáonkiem Federacji

Spotkania/uczestnicy/rola CES/tematyka Spotkania Partnerstwa w 2007r. odbywaáy siĊ raz w tygodniu w poniedziaáek, początkowo w siedzibie Kolegium Pracowników SáuĪb Spoáecznych, póĨniej w Pogotowiu Spoáecznym. Od marca 2007r. uczestnikami spotkaĔ byli wyáącznie przedstawiciele organizacji pozarządowych, które weszáy w skáad Federacji oraz Ogólnopolskiego Związku na Rzecz Integracji Spoáecznej (OZIS), a takĪe przedstawiciele mieszkaĔców osiedla socjalnego. Mniej wiĊcej w tym czasie, w modelu wypracowanym w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, nastąpiáy zmiany dotyczące roli Centrum Ekonomii Spoáecznej. Oprócz funkcji instytucji wspierającej podmioty gospodarki spoáecznej, CES miaá byü biurem partnerstwa lokalnego, odpowiedzialnym za stronĊ techniczną spotkaĔ i przepáyw informacji miĊdzy partnerami. CES w Poznaniu, prowadzony przez Stowarzyszenie na Rzecz

171

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

Spóádzielni Socjalnych, oddelegowaáo jednego pracownika do organizowania spotkaĔ Partnerstwa Darzybór. OZIS odgrywaá najwiĊkszą rolĊ na etapie ksztaátowania siĊ partnerstwa: prowadziá rozmowy z potencjalnymi partnerami, przygotowaá tekst porozumienia i podjąá kroki w celu zarejestrowania Federacji. Pomagaá równieĪ w powoáaniu stowarzyszenia, zrzeszającego mieszkaĔców osiedla socjalnego. Stowarzyszenie Sportowe byáo odpowiedzialne za organizacjĊ zajĊü i imprez sportowych na terenie objĊtym dziaáaniami partnerstwa. Z ramienia partnerstwa miaáo prowadziü treningi Piáki NoĪnej Ulicznej dla dzieci z osiedla socjalnego. Ostatecznie nie wywiązaáo siĊ jednak z tego zadania. Pogotowie Spoáeczne realizowaáo kilka programów skierowanych do mieszkaĔców, m.in. Klub Integracyjny, jednak uczestniczyli w nich przede wszystkim podopieczni Pogotowia. W ramach partnerstwa dziaáania te miaáy zostaü rozszerzone na wszystkie osoby, które znalazáy siĊ w trudnej sytuacji Īyciowej, bez wzglĊdu na miejsce zamieszkania. Fundacja „Barka” byáa odpowiedzialna za prowadzenie programów aktywizujących dla mieszkaĔców osiedla socjalnego. W styczniu 2007r., mieszkaĔcy osiedla socjalnego, powoáali Stowarzyszenie MieszkaĔców Osiedla „Darzybór”, którego przedstawiciele uczestniczyli w spotkaniach partnerstwa. Braá w nich udziaá równieĪ prezes WielobranĪowej Spóádzielni Socjalnej „MaxStyl”. Partnerstwo postawiáo sobie za cel zintegrowanie wszystkich mieszkaĔców osiedla Darzybór, zintensyfikowanie dziaáaĔ aktywizujących, zachĊcenie mieszkaĔców do zawiązania wáasnych stowarzyszeĔ i tworzenia spóádzielni socjalnych, zorganizowanie zajĊü dla dzieci i máodzieĪy, poprawĊ infrastruktury. Początkowo spotkania partnerstwa byáy zdominowane przez kwestie związane z organizacją samego partnerstwa, jego formą, lokalem i planami. Okazaáo siĊ, Īe pozyskanie lokalu na tym terenie bĊdzie bardzo trudne. PodjĊto decyzjĊ o przetransportowaniu i ustawieniu w pobliĪu osiedla socjalnego i bloku, dwóch baraków. Po wyremontowaniu mogáyby sáuĪyü za miejsce spotkaĔ partnerów, a takĪe peániü funkcjĊ klubu dla mieszkaĔców. Pracownik Pogotowia Spoáecznego sporządziá kosztorys remontu, pozostali partnerzy mieli postaraü siĊ o potrzebne materiaáy. Nie podjĊto jednak wystarczających wysiáków w tym

172

Lidia WĊsierska kierunku, w efekcie czego baraki znajdują siĊ w coraz gorszym stanie i szpecą okolicĊ áadnego osiedla socjalnego. Spotkania partnerstwa odbywają siĊ nadal w salce, naleĪącej do Pogotowia Spoáecznego. NastĊpnie tematyka spotkaĔ partnerstwa skoncentrowaáa siĊ wokóá problemów mieszkaĔców osiedla socjalnego. MieszkaĔcy, dziĊki pomocy OZIS, powoáali stowarzyszenie o charakterze samopomocowym. Jednak faktycznie tylko kilka osób wykazywaáo siĊ aktywnoĞcią i wolą dziaáania na rzecz caáej spoáecznoĞci, reszta pozostawaáa bierna. Partnerstwo podjĊáo decyzjĊ o dotarciu do kaĪdego mieszkaĔca z ofertą programów, w których kaĪdy mógáby uczestniczyü. Przedstawicielka Pogotowia Spoáecznego odwiedziáa wszystkie domy na osiedlu, zachĊcając mieszkaĔców do spotkaĔ w Klubie Integracyjnym, a osoby bezrobotne do uczestnictwa w Centrum Integracji Spoáecznej. Spotkaáa siĊ nie tylko z maáym zainteresowaniem, ale nawet z niechĊcią. Jedynie zajĊcia dla dzieci okazaáy siĊ atrakcyjne. Jedną z najwaĪniejszych kwestii, poruszanych na spotkaniach partnerstwa, staáo siĊ powoáanie spóádzielni socjalnej, której czáonkami byliby mieszkaĔcy osiedla socjalnego. Spóádzielnia miaáa prowadziü sklepik osiedlowy. WysuniĊto jednak wątpliwoĞci co do moĪliwoĞci utrzymania siĊ piĊciu osób (czáonków spóádzielni) z prowadzenia jednego, niewielkiego sklepu. Rozwiązaniem byáaby wielobranĪowoĞü spóádzielni, która mogáaby oferowaü równieĪ inne usáugi, np. porządkowe czy pielĊgnacjĊ terenów zielonych. Jednak przeciwwskazaniem byá stan zdrowia osób najbardziej zainteresowanych przedsiĊwziĊciem w związku z czym, pomysá ulegá czasowemu zawieszeniu. Pracownik CES-u pomagaá równieĪ mieszkaĔcom osiedla w zaáatwianiu spraw z Zarządem Komunalnych Zasobów Lokalowych w Poznaniu, m.in. problemu wilgoci w mieszkaniach, braku ogrodzenia terenu (tuĪ za domkami jest rów melioracyjny, do którego dzieci mają swobodny dostĊp) i placu zabaw. Wydarzenia nabraáy przyspieszenia w sierpniu 2007r., kiedy wiĊkszoĞü mieszkaĔców osiedla socjalnego otrzymaáa powiadomienie, Īe nie zostaną z nimi podpisane umowy na dalsze wynajmowanie lokali mieszkalnych. Jako uzasadnienie podano, Īe nie uczestniczyli oni w programach aktywizacyjnych prowadzonych przez fundacjĊ „Barka”. Na najbliĪszym spotkaniu partnerstwa doszáo do konfrontacji pomiĊdzy mieszkaĔcami

173

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

i przedstawicielami fundacji. MieszkaĔcy byli wzburzeni, obarczali fundacjĊ winą za swoje poáoĪenie. Okazaáo siĊ, Īe nie zdawali sobie sprawy z tego, iĪ warunek uczestnictwa w programach jest zawarty w umowie najmu lokali. Zarysowaá siĊ podziaá na rodziny, które juĪ wczeĞniej byáy związane z „Barką” i te, które otrzymaáy przydziaá mieszkania od Miasta. Osoby z drugiej grupy nie chciaáy mieü do czynienia z fundacją, uwaĪając to za deprecjonujące dla nich i stawiające niĪej w hierarchii spoáecznej. Barbara Sadowska z fundacji „Barka” dáugo wyjaĞniaáa caáą sytuacjĊ, táumacząc, Īe udziaá w programach aktywizujących nie jest krzywdzący, wrĊcz przeciwnie – moĪe pomóc w zmianie sytuacji Īyciowej. Fundacja ze swojej strony zobowiązaáa siĊ wystawiü zaĞwiadczenia wszystkim, choüby w minimalnym stopniu, aktywnym osobom. Emocje zaczĊáy opadaü dopiero po kilku podobnych spotkaniach. Umowy najmu lokali zostaáy podpisane na nastĊpny rok, ale mieszkaĔcy nauczeni doĞwiadczeniem, zaczĊli inaczej podchodziü do oferty partnerstwa. Chcieli uczestniczyü w spotkaniach, w związku z czym przeniesiono je na godziny popoáudniowe. We wrzeĞniu partnerstwo zorganizowaáo piknik na osiedlu socjalnym. ZaangaĪowali siĊ w to wszyscy partnerzy, trzy spóádzielnie socjalne i wielu mieszkaĔców osiedla. Spóádzielnia „MaxStyl” zajĊáa siĊ transportem i ustawieniem stoáów i áawek, spóádzielnia „ArtSmak” przygotowaáa poczĊstunek, a spóádzielnia „Riksza” obwoziáa uczestników pikniku po okolicy. W trakcie pikniku wystąpiáy dwa zespoáy muzyczne, wyĞwietlono film z sondy ulicznej, przeprowadzonej na osiedlu Darzybór, czĊstowano grochówką i kieábaską z grilla. Uczestniczyli w nim mieszkaĔcy osiedla i Pogotowia Spoáecznego, przyszáo równieĪ kilku mieszkaĔców bloku. Partnerstwo przekazaáo mieszkaĔcom osiedla piaskownicĊ, wykonaną przez warsztat stolarski w ramach Centrum Integracji Spoáecznej, prowadzonego przez SzkoáĊ Barki. Podczas spotkania promowane byáy programy związane z aktywizacją spoáeczną i zawodową oraz formami ekonomii spoáecznej. Impreza miaáa charakter informacyjno-integracyjny i rzeczywiĞcie udaáo siĊ osiągnąü zaáoĪony cel. Te dwa miesiące okazaáy siĊ przeáomowe jeĪeli chodzi o zaangaĪowanie mieszkaĔców osiedla socjalnego. ZaczĊli oni dostrzegaü korzyĞci i nowe moĪliwoĞci w proponowanych przez partnerstwo formach aktywizacji. Kilka osób zainteresowaáo siĊ

174

Lidia WĊsierska uczestnictwem w Centrum Integracji Spoáecznej, powróciá temat Stowarzyszenia MieszkaĔców, które z powodu báĊdów w dokumentach nie byáo jeszcze zarejestrowane, odĪyá pomysá zaáoĪenia spóádzielni socjalnej. Frekwencja na spotkaniach byáa wysoka. W grudniu ponownie odbyáo siĊ zebranie zaáoĪycielskie Stowarzyszenia MieszkaĔców, w trakcie którego dokonano wyboru, innego niĪ poprzednio, Zarządu. 3.SLES Na osiedlu Darzybór nie odbyáa siĊ specjalna edycja Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej, jednak zdecydowana wiĊkszoĞü uczestników spotkaĔ partnerskich braáa udziaá w zajĊciach, które odbywaáy siĊ w Szkole Barki. Niektórzy uczestniczyli równieĪ w wyjazdach studyjnych do Wáoch Póánocnych i Poáudniowych. Tematyka zajĊü byáa nastĊpująca: strategia budowania partnerstw lokalnych i rozwiązywania problemów spoáecznych (przykáady partnerstw publiczno-spoáeczno-prywatnych) nowe instytucje ekonomii spoáecznej: kluby i centra integracji spoáecznej, centra ekonomii spoáecznej, spóádzielnie socjalne, przedsiĊbiorstwa spoáeczne alkoholizm, bezrobocie, bezdomnoĞü ( problemy narodowe) - sposoby rozwiązaĔ tworzenie grup samopomocowych i grup Anonimowych Alkoholików zakáadanie wáasnej firmy i prowadzenie dziaáalnoĞci gospodarczej spóádzielnia socjalna jako forma samozatrudnienia: rejestracja, ubezpieczenia i podatki wspóápraca z partnerami, dziaáalnoĞü, marketing, ksiĊgowoĞü, standardy usáug, itp budownictwo dostĊpne – kaĪdy ma prawo do swojego miejsca do Īycia - mieszkania dla najuboĪszych zakáadanie stowarzyszeĔ i fundacji drogą do aktywnoĞci obywatelskiej wspóápraca z sektorem biznesu (spoáeczna odpowiedzialnoĞü biznesu) i administracją publiczną demokracja reprezentatywna a uczestnicząca od klientyzmu do partycypacji metody poszukiwania pracy, szukanie ofert w Internecie, podanie o pracĊ, Īyciorys, rozmowa kwalifikacyjna rozwój nowoczesnych mechanizmów finansowych - micro- poĪyczki, na przykáadzie „Grameen Banku”

Celem wizyt studyjnych byáo zapoznanie siĊ z dobrymi praktykami z dziedziny gospodarki spoáecznej, które są wdraĪane przez naszych partnerów z innych krajów

175

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

europejskich. PoniĪej krótka relacja z wizyty we Wáoszech, czáonka spóádzielni socjalnej „MaxStyl”: Refleksje z wizyty studyjnej we Wáoszech póánocnych 05.11.2006r. W dniach od 27 wrzeĞnia do 1 paĨdziernika 2006 r. byáem uczestnikiem wizyty we Wáoszech. ByliĞmy tam zaproszeni przez SzkoáĊ Liderów Ekonomi Spoáeczne j- SLES. PojechaliĞmy przyglądaü siĊ jak funkcjonuje sektor spóádzielczy na póánocy Wáoch. Podczas wizyty odbyáy siĊ dwa spotkania w dwóch organizacjach zrzeszających spóádzielnie socjalne: w grupie Fraternita [Gruppo Fraternita] w Ospitaletto, w pobliĪu miejscowoĞci Brescia oraz w Konsorcjum Tenda w Montichiari. GoĞciliĞmy w kilku spóádzielniach socjalnych, zajmujących siĊ m. in. opieką nad osobami starszymi i niepeánosprawnymi, ogrodnictwem, utrzymaniem terenów zielonych, recyklingiem, doradztwem i poĞrednictwem pracy. OdwiedziliĞmy takĪe spóádzielniĊ informatyczną, spóádzielniĊ prowadzącą oĞrodek pomocy dla osób z problemami neurologicznymi (takĪe chorymi psychicznie), oĞrodek wychowawczy dla nieletnich, spóádzielniĊ Ğwiadczącą usáugi poligraficzne – typu agencja reklamowa, spóádzielniĊ konserwującą i naprawiającą maszyny i pojazdy. Wedáug mnie wáoski sektor spóádzielczoĞci socjalnej jest bardzo dobrze rozwiniĊty, dziĊki rozwiniĊtemu systemowi wsparcia. Konsorcja zrzeszające spóádzielnie socjalne silnie wspierają swoich czáonków, zarówno merytorycznie jak i prawnie. Konsorcja oraz grupy spóádzielni biorą udziaá w przetargach, prowadzą rokowania z wáadzami lokalnymi, rządowymi, wspóápracują z Instytucjami Unii Europejskiej, mają wpáyw na ustawodawstwo, są cenionymi animatorami rozwoju spoáecznoĞci lokalnych oraz podmiotami integrującymi spoáecznoĞci lokalne. Na póánocy kraju wysoki poziom zatrudnienia (bezrobocie frykcyjne) wystĊpuje za sprawą spóádzielni socjalnych tworzących nowe miejsca pracy. Przez takie dziaáanie wspierane jest zatrudnienie osób, które z róĪnych przyczyn nie byáyby w stanie sprawnie funkcjonowaü na konkurencyjnym rynku pracy. Po tej wizycie stwierdziáem Īe przed nami dáuga droga do tych standardów

176

Lidia WĊsierska

Spóâdzielnie socjalne / wspóâpraca z partnerami lokalnymi Na osiedlu Darzybór ma swoją siedzibĊ WielobranĪowa Spóádzielnia Socjalna „MaxStyl”. SpóádzielniĊ socjalną „MaxStyl” powoáali do Īycia ludzie bezdomni i dáugotrwale bezrobotni, podopieczni Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka”, dziaáający wczeĞniej w strukturach quasi spóádzielni socjalnej w ramach fundacji. PoniĪej przytoczona zostaáa krótka historia powstania spóádzielni, spisana przez samych spóádzielców 2 : „Kilka spotkaĔ grupy inicjatywnej, wspartej przez Tomka Sadowskiego i fundacjĊ „Barka” oraz Stowarzyszenie na Rzecz Spóádzielni Socjalnych, które wczeĞniej sami powoáaliĞmy do Īycia wystarczyáo, by stworzyü zespóá i ramy prawne do naszego funkcjonowania. Z początkiem czerwca 2005 r. zwoáaliĞmy Zgromadzenie ZaáoĪycielskie. W efekcie tego Zgromadzenia záoĪyliĞmy dokumenty do Krajowego Rejestru Sądowego w Poznaniu. Bazując na doĞwiadczeniu naszych czáonków prowadzimy dziaáalnoĞü w branĪach, jakie wczeĞniej uaktywniliĞmy w ramach fundacji „Barka”. We wrzeĞniu otrzymaliĞmy decyzjĊ KRS-u o wpisaniu spóádzielni do rejestru. Z dniem 1.10.2005 r. rozpoczĊliĞmy formalną dziaáalnoĞü gospodarczą. Spóádzielcy podjĊli decyzjĊ o nie korzystaniu ze wsparcia z funduszu pracy. PostanowiliĞmy radziü sobie samodzielnie. Nie byáa to áatwa decyzja i owocuje ona wieloma problemami finansowymi. Niemniej jednak uwaĪamy tĊ decyzjĊ za trafny wybór. SkorzystaliĞmy natomiast z dofinansowania RFES kwotą 15 000 zá. Najgorszy byá dla nas okres zimowy. Maáe obroty nie pozwalaáy na wiĊcej, niĪ tylko przetrwanie. Ale juĪ wiosną 2006 r. uruchomiliĞmy dodatkowy punkt sprzedaĪy odzieĪy uĪywanej. Nasza spóádzielnia zajmuje siĊ obecnie pozyskiwaniem mebli, sprzĊtów i odzieĪy oraz oferowaniem ich w dwóch punktach stacjonarnych oraz na dwóch rynkach. Nasze „second handy” cieszą siĊ sporą popularnoĞcią”.

Opis, zdjĊcia i relacje spóádzielców pochodzą ze strony internetowej Spóádzielni: www. maxstyl.pl

177

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

Obecnie w spóádzielni jest oĞmiu staáych czáonków, wszyscy są zatrudnieni w niepeánym wymiarze czasu pracy. Spóádzielnia prowadzi w Poznaniu cztery punkty sprzedaĪy uĪywanej odzieĪy, starych (odnowionych) mebli, sprzĊtów RTV i AGD. W grudniu 2006r. spóádzielnia wziĊáa udziaá w konkursie grantowym, organizowanym przez Centrum Ekonomii Spoáecznej w Poznaniu w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” i otrzymaáa grant w wysokoĞci 114 500 zá. ĝrodki zostaáy przeznaczone na zakup dwóch samochodów dostawczych, remont pomieszczeĔ, opáaty za czynsz, promocjĊ. Spóádzielnia nie wykorzystaáa grantu w caáoĞci. Wiązaáo siĊ to z tym, Īe spóádzielnia jest páatnikiem VAT, wobec czego podatek od towarów i usáug nie jest kosztem kwalifikowanym. Grant pokrywaá koszt zakupu netto, natomiast VAT spóádzielnia musiaáa zapáaciü z wáasnych Ğrodków. Po kilku miesiącach mogáaby go wprawdzie odzyskaü z UrzĊdu Skarbowego, ale nie zmienia to faktu, Īe na początku musiaáaby dysponowaü wolnymi Ğrodkami i to w znacznej wysokoĞci. W związku z tym, Īe takich Ğrodków nie posiadaáa, zarząd podjąá decyzjĊ o zwrocie czĊĞci grantu do CES-u. Jak spóádzielcy oceniają swoją dziaáalnoĞü po dwóch latach od rejestracji? „Od czerwca, dziĊki dotacji ze Ğrodków zewnĊtrznych, dorobiliĞmy siĊ nie nowych ale doĞü przyzwoitych dwóch „Lublinów”. Caáy czas trwaáo pozyskiwanie towarów na handel tzn. mebli, odzieĪy, i drobnego sprzĊtu. Obroty byáy Ğrednie, starczaáo na opáaty róĪnego rodzaju i symboliczne wynagrodzenia. W ostatnim czasie stabilizuje siĊ nasza sytuacja lokalowa. NastĊpuje coraz wiĊksze integracja zaáogi. Powoli zwiĊkszają siĊ nasze obroty. Dwóch czáonków byáo za granicą tj. we Wáoszech, celem poznania zasad dziaáania podobnych do nas spóádzielni Mimo wszystko patrzĊ w przyszáoĞü z umiarkowanym optymizmem. Jak dopisze zdrowie i chĊci, to sądzĊ Īe warto bĊdzie siĊ angaĪowaü w dalsze dziaáania. To są moje osobiste refleksje”. Jerzy Kaczmarowski „PracujĊ w transporcie razem z kolegą, wspólnie jeĨdzimy i odbieramy rzeczy, meble i innego rodzaju sprzĊty od osób, które chcą nam je darowaü. Są to osoby bardzo róĪne i to co chcą podarowaü tez nie zawsze nadaje siĊ jeszcze do uĪytku, ale tym osobom trudno to zrozumieü i tak czasami powstają konflikty, ale są teĪ osoby wyrozumiaáe, miáe, czĊstują nas kawą albo

178

Lidia WĊsierska herbatą, chcą po prostu teĪ porozmawiaü o sobie i swoim Īyciu. Praca ta nie jest áatwa, nie pracujemy w konkretnych godzinach, tylko czasami aĪ do wieczora, nie mając czasu na wiele innych spraw. Nie jest Ĩle, cieszĊ siĊ Īe mam tĊ pracĊ a wokóá siebie grono osób z którymi dobrze siĊ wspóápracuje, mam nadzieje Īe tak zostanie i bĊdĊ mógá nadal pracowaü dopóki mi na to pozwoli zdrowie i siáy”. Krzysztof „W tej pracy spotykam bardzo róĪnych ludzi, są to osoby róĪnego pokroju. W związku z moją trudną sytuacją Īyciową mieszkam na terenie spóádzielni i mam nadziejĊ, Īe bĊdĊ mógá w niej byü i pracowaü nadal, na ile mi zdrowie i siáy pozwolą. Osoby pracujące w spóádzielni traktują siĊ jak rodzina, dzielą siĊ swoimi radoĞciami i smutkami a jak mamy jakieĞ problemy staramy siĊ je rozwiązaü wspólnie”. Lech Wojciechowski „Od jakiegoĞ czasu ja teĪ jestem w tej spóádzielni jako wolontariusz, zajmujĊ siĊ odbieraniem telefonów od osób, które chcą przekazaü nam odzieĪ, sprzĊty uĪytku domowego, meble i inne rzeczy. Są to bardzo roĪne telefony, bywają osoby, które mają coĞ do oddania ale chcą Īeby byáo to natychmiast odebrane. Takim osobom trudno jest wytáumaczyü Īe nie dziaáamy w taki sposób, tylko ustalamy termin i godzinĊ kiedy odbierzemy te rzeczy, są osoby które godzą siĊ z tym, inne nie. Dzwonią teĪ osoby, które duĪo mówią o sobie zanim dojdą do sedna sprawy, w której dzwonią. Odbierając te telefony trzeba byü przygotowanym na wszystko- serdecznoĞü, ale takĪe na záoĞü i pretensje ze strony rozmówcy, Īe nie moĪemy w tej chwili przyjechaü i nie zawsze potrzebujemy to, co chcieliby nam oddaü. A jak trafiáam do spóádzielni? No cóĪ, tak potoczyáy siĊ losy moje i dzieci, Īe po opuszczeniu mieszkania readaptacyjnego, w którym mieszkaliĞmy znaleĨliĞmy miejsce w hostelu Pogotowia Spoáecznego, które mieĞci siĊ na tym samym terenie co spóádzielnia. DziĊki temu, Īe pracuje tu Krzysztof, doĞü szybko zaczĊáam razem z dzieümi angaĪowaü siĊ w Īycie i pracĊ tej spóádzielni, w jej problemy i radoĞci. DziĊki pomocy Jana Koáaczyka, moja czteroletnia córka mogáa znowu pójĞü do przedszkola, jest to na pewno lepsze dla niej, poniewaĪ mieszkamy z dzieümi w hostelu i oprócz nich nie ma tam wiĊcej dzieci; starsza córka uczy siĊ w szkole na JeĪycach, najwiĊcej trudnoĞci i káopotów sprawia mi najstarszy syn. Ale myĞlĊ, Īe z czasem poradzimy sobie ze wszystkimi problemami, moĪe nie sami, ale z pomocą

179

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

Īyczliwych nam osób, które spotkaliĞmy na swojej drodze. Co do osób pracujących w spóádzielni to mimo, Īe nie zawsze wszystko jest tu proste i áatwe, są to osoby miáe, Īyczliwe i uĞmiechniĊte, byü moĪe kiedyĞ i ja bĊdĊ czáonkiem tej spóádzielni – zobaczymy czas pokaĪe”. Magda

5. Kluby Integracyjne/ Grupy Samoksztaâceniowe SAS Zadaniem Stowarzyszenia Pogotowie Spoáeczne w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” byáo prowadzenie dwóch Klubów Integracyjnych w hostelach przy ul. Darzyborskiej i przy ul. Jawornickiej. Kluby funkcjonowaáy od marca 2006r. do maja 2007r. Byáy czynne dwa razy w tygodniu, w tym w trakcie zajĊü Szkoáy Animacji Spoáecznej. àącznie skorzystaáy z nich 62 osoby, w tym 26 kobiet. Zdecydowana wiĊkszoĞü, bo aĪ 53 to osoby bezdomne – mieszkaĔcy hosteli i mieszkania readaptacyjnego przy ul. Maáeckiego w Poznaniu. Pozostali uczestnicy mieszkali w róĪnych dzielnicach Poznania, a zatem nie pochodzili ze Ğrodowiska lokalnego. W

Klubach

zauwaĪalna

byáa

duĪa

rotacja

beneficjentów,

wywoáana

podejmowaniem przez nich dáugo- i krótkoterminowej pracy, opuszczaniem hosteli lub przystĊpowaniem do programu CIS. Nie sprzyjaáo to integracji uczestników, a co za tym idzie, byáo przeszkodą w zbudowaniu grupy inicjatywnej spóádzielni socjalnej, co byáo jednym z zaáoĪeĔ projektu. Nie udaáo siĊ równieĪ zachĊciü mieszkaĔców osiedla Darzybór, spoza hosteli, do uczestnictwa w Klubie, pomimo dziaáaĔ podejmowanych w tym celu przez pracowników Pogotowia. W Klubach odbywaáy siĊ spotkania o róĪnorodnej tematyce: Jak powinien dziaáaü Klub Integracji Spoáecznej; Przemoc; Moje mocne i sáabe strony; OdpowiedzialnoĞü; Depresja; Dyskryminacja; „Czy naprawdĊ znamy swoje dzieci” – spotkanie z psychologiem; Moje wymarzone wakacje; Moje wspomnienia z wakacji; II wojna Ğwiatowa – Powstanie Warszawskie; Aktualne wydarzenia w kraju i na Ğwiecie; Globalizacja. Uczestnicy wspólnie oglądali filmy, które byáy okazją do przedyskutowania róĪnych problemów: „Amores Perros” (sens miáoĞci i samotnoĞci), „Goodbye Lenin”, „Lista

180

Lidia WĊsierska Schindlera”, „Dziewczyny do wziĊcia”, „CzeĞü Tereska”, „Zakazane Piosenki”, „Kod da Vinci”, „Jan Paweá II”, „Cicha furia”, „W drodze”, „Angielski Pacjent”. Wspólnie obchodzono imieniny, urodziny, ĞwiĊta (np. DzieĔ Matki). Organizowano imprezy sportowe: turniej tenisa stoáowego, turniej szachowy oraz wycieczki: do ĝmigla, nad MaltĊ, na osiedle socjalne. Od paĨdziernika 2006r. aktywnoĞü Klubu na Darzyborskiej zmalaáa. ZajĊcia, na proĞbĊ uczestników, ograniczaáy siĊ do sortowania uĪywanej odzieĪy, przygotowywanej do sprzedaĪy. W marcu 2007r., po omówieniu sytuacji z Administratorem projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, pracownicy Pogotowia Spoáecznego powrócili do wczeĞniejszej formuáy spotkaĔ. Raz w tygodniu w Klubach odbywaáy siĊ zajĊcia Szkoáy Animacji Spoáecznej (SAS). Tematyka zajĊü: 1)

Ekonomia spoáeczna: Historia domów „Barki”, wspólnoty ;Czego moĪemy nauczyü siĊ od naszych zachodnich partnerów; Jak dziaáają spóádzielnie socjalne we Wáoszech; Ustawa o spóádzielniach socjalnych; Spóádzielnie socjalne, które znamy; Spóádzielnie socjalne – spotkanie z Janem Koáaczykiem; CIS – szansa dla nas – czy chcemy z niej skorzystaü.

Praca i przedsiĊbiorczoĞü: Przyczyny bezrobocia i sposoby poszukiwania pracy; Czy mamy równe szanse na pracĊ; Praca – wartoĞü nadrzĊdna; Sposoby poszukiwania pracy; Praca w kraju czy za granicą; Emigracja zarobkowa; Rozmowa kwalifikacyjna; Dyskusja na temat przedsiĊbiorczoĞci po obejrzeniu filmu „Edi” (formy zarobkowania podejmowane przez bezdomnych w celu przeĪycia); Rozliczenia podatkowe.

Problematyka spoáeczno-polityczna: Tolerancja i nietolerancja; Marsz RównoĞci; BezdomnoĞü – wybór czy koniecznoĞü; Zjawisko prostytucji, po obejrzeniu filmu „Monster”; Rodzina jako instytucja spoáeczna; Wykluczenie spoáeczne; Film „Tylko strach” – problem alkoholizmu; Dyskusja na temat filmu „Wszyscy jesteĞmy Chrystusami”; Sytuacja ekonomiczno-gospodarcza w Polsce, na podstawie filmu „DzieĔ ĝwira”; Demokracja; Relacja z pobytu w Brukseli; Jaki wpáyw na nasze Īycie

181

Partnerstwo Lokalne – Darzybór

mają nauki Jana Pawáa II; Aborcja; Eutanazja; Film „PoznaĔ 56” – 50 rocznica wydarzeĔ PoznaĔskiego Czerwca; ĝwiĊto 1 i 3 Maja; Wybory samorządowe. 4)

Psychologia: Geneza czáowieka; Kultura osobista; Komunikacja interpersonalna; Konflikt; WartoĞci w Īyciu czáowieka; Co nas motywuje do zmian; Pomoc sąsiedzka – pomagamy i korzystamy z pomocy; Uwierz w siebie; WolnoĞü wyborów

na podstawie filmu „Szata”; ZáoĞü i bezsilnoĞü na przykáadach naszego dnia codziennego; Emocje – jak nad nimi panowaü; Cele Īyciowe.

Inne: Wszystkich ĝwiĊtych – wspominamy naszych zmaráych wspóámieszkaĔców; Profilaktyka zdrowotna – czy umiemy dbaü o nasze zdrowie; Postanowienia noworoczne; Ludzie, z których bierzemy przykáad; Początki chrzeĞcijaĔstwa

na podstawie filmu „Quo Vadis”; ĝwiĊta Wielkanocne; Film „Cast Away”; Zdrowie; Filmy: „Luter”; „ĩycie jako Ğmiertelna choroba przenoszona drogą páciową”; Gdyby moĪna byáo cofnąü czas, to…; Czas wolny – jak go zagospodarowaü; Przypomnienie zasad ortografii.

Frekwencja w Klubach byáa bardzo róĪna – od 2 do 24 osób, w zajĊciach SAS uczestniczyáo od 4 do 12 beneficjentów.

6. Uwagi koĕcowe W podsumowaniu naleĪy stwierdziü, Īe udaáo siĊ zrealizowaü nastĊpujące zaáoĪenia: 1)

Zawiązaü partnerstwo lokalne

Podpisaü porozumienie partnerskie

Przygotowaü dokumenty do rejestracji Federacji na Rzecz Integracji Spoáecznej Darzybór

Podjąü wspólne dziaáania na rzecz mieszkaĔców osiedla socjalnego

Zaktywizowaü mieszkaĔców osiedla socjalnego: zawiązanie Stowarzyszenia MieszkaĔców Osiedla Darzybór, plany zaáoĪenia spóádzielni socjalnej

Zorganizowaü piknik integracyjny przy wspóádziaáaniu wszystkich partnerów i czĊĞci mieszkaĔców

Nie udaáo siĊ natomiast:

182

Lidia WĊsierska 1)

Utworzyü partnerstwa záoĪonego z róĪnych podmiotów, w tym „zewnĊtrznych” wobec Ğrodowiska „Barki”

Doprowadziü do koĔca dziaáaĔ, podjĊtych na rzecz mieszkaĔców – sprawa nie wyremontowanych baraków

Zintegrowaü Ğrodowiska lokalnego, w tym przede wszystkim mieszkaĔców osiedla socjalnego i bloku, miĊdzy którymi istnieje konflikt

ZaáoĪyü spóádzielni socjalnej, prowadzonej przez mieszkaĔców osiedla socjalnego

Polepszyü infrastruktury poprzez uruchomienie sklepu osiedlowego i budowy placu zabaw dla dzieci.

W pracach partnerstwa brakowaáo: regularnoĞci spotkaĔ, planów, autentycznej wspóápracy partnerów. Dziaáania byáy podejmowane doraĨnie i w pewnym stopniu spontanicznie. Przy braku zewnĊtrznych partnerów trudno jest tak naprawdĊ mówiü o zmianie sytuacji w wyniku realizacji projektu partnerskiego. KaĪdy z partnerów (a realnie zostaáo tylko dwóch: Pogotowie Spoáeczne i fundacja „Barka”) realizuje swoje zadania. Pogotowie wdraĪa kilka programów, przeznaczonych gáównie dla mieszkaĔców hostelu i, do pewnego stopnia, osiedla socjalnego. Fundacja „Barka” koncentruje siĊ na osiedlu socjalnym. Obie organizacje mogą pochwaliü siĊ duĪymi osiągniĊciami. Szczególnie widoczne jest to w przypadku osiedla socjalnego, gdzie nastawienie mieszkaĔców do prowadzonych dziaáaĔ ulegáo radykalnej zmianie – od intensywnej niechĊci i biernoĞci do sporego zaangaĪowania. Niemniej nie są to dziaáania prawdziwie partnerskie. Brakuje wspóápracy z oddziaáem MOPR, Radą Osiedla, Kolegium Pracowników Socjalnych. Zdecydowanie naleĪy podjąü wysiáki, aby w najbliĪszej przyszáoĞci zachĊciü te instytucje do wspóápracy i kontynuowaü rozpoczĊte dziaáania na rzecz integracji i aktywizacji mieszkaĔców.

183

Rozdziaâ V Partnerstwo Lokalne w gminie Kwilcz (gmina wiejska) Krystyna Dorsz

Lokalizacja

Wprowadzenie PoáoĪona w zachodniej czĊĞci Wielkopolski gmina Kwilcz jest regionem, w którym ogniskują siĊ wszystkie problemy wspóáczesnej wsi polskiej. Gmina jest wiejskim obszarem o bogatej historii, której dziedzictwo przetrwaáo w postaci licznych zabytków. Region, bogaty w zasoby o walorach turystycznych, jest jednak sáabo rozwiniĊty pod wzglĊdem gospodarczym.

184

Krystyna Dorsz Tradycyjnie dominowaáo tu rolnictwo, jednak sáabe gleby ograniczaáy moĪliwoĞci jego rozwoju. Kwilcz to typowa gmina wiejska o obszarze ok. 142 km2, liczy ok. 6200 mieszkaĔców, z których niecaáe 2500 mieszka w siedzibie gminy, pozostali zaĞ – w 26 niewielkich wsiach (najwiĊksza liczy ok. 850 mieszkaĔców, a 23 mają ich mniej niĪ 300). Do 1990 roku na terenie gminy dziaáaáy PaĔstwowe Gospodarstwa Rolne, skupione w kombinat, kontrolujący niemal caáą produkcjĊ rolną gminy. Po likwidacji PGR nie pojawiáa siĊ odpowiednia oferta dla ludzi zatrudnionych w kombinacie. Ponadto niewiele byáo osób, które umiaáyby przejĞü od pracy najemnej do samodzielnego gospodarowania. Niski jest poziom wyksztaácenia mieszkaĔców gminy, ok. 4 %

ma wyksztaácenie wyĪsze,

ok. 70 % - zasadnicze zawodowe lub podstawowe. Z tego faktu wynika sáaba znajomoĞü problematyki, dotyczącej zmieniających siĊ warunków i moĪliwoĞci rozwoju w kierunkach, które do tej pory albo nie istniaáy, albo byáy marginesowe. Na terenach PGR nie byáo znaczących inwestycji przemysáowych. Infrastruktura techniczna gminy wymaga wiĊc albo sporych inwestycji, albo pokierowania rozwojem gminy w takim kierunku, by zminimalizowaü nakáady, wykorzystując równoczeĞnie istniejące zasoby. Gmina Kwilcz – tak jak wskazywaáy to ewaluatorki z Polskiej Akademii Nauk – zderza siĊ z podstawowymi problemami, specyficznymi dla Ğrodowiska wiejskiego. Do wielu miejscowoĞci nie dociera publiczna komunikacja. DuĪe odlegáoĞci i brak poáączeĔ pomiĊdzy wsiami utrudniają kontakt ze Ğrodowiskiem. PowaĪnym problemem jest tez rozproszenie lub brak bazy lokalowej.

Zarówno w Kwilczu, jak i w wioskach, brakuje miejsc

do samoorganizacji spoáecznej. Jak niemal wszĊdzie na terenach popegeerowskich, tak i w gminie Kwilcz, poziom Īycia jest niski. Wsparcie mieszkaĔców wsi, w procesie osiągania poĪądanego poziomu Īycia, staje siĊ problemem pierwszoplanowym w polityce spoáecznej prowadzonej na tych terenach. Powinno to byü wsparcie ujawniające i wyzwalające potencjaáy osobiste oraz grupowe mieszkaĔców wsi, a jego celem powinno byü stworzenie takich warunków, by ludzie, którzy nie mogą znaleĨü swojego miejsca w zmieniającym siĊ Ğwiecie wykorzystali maksymalnie wáasne moĪliwoĞci dziaáania, z poĪytkiem dla siebie i dla innych. Potrzebne im są do tego: wiedza jak to zrobiü, przekonanie, Īe moĪna i warto to zrobiü, oraz wsparcie w dziaáaniu.

185

Partnerstwo Lokalne w gminie Kwilcz (gmina wiejska)

Wymaga to dziaáaĔ o charakterze aktywizującym, w miejsce dotychczas dominujących, dziaáaĔ o charakterze pomocowym. Wydaje siĊ, Īe najbardziej adekwatną formuáą takich dziaáaĔ moĪe byü Partnerstwo Lokalne. W gminie Kwilcz,

początkiem budowania partnerstwa,

byáy inicjatywy

lokalnego

samorządu, zwáaszcza Wójta Gminy, Marii WĊgrzyn. WejĞcie Polski do Unii Europejskiej wywoáaáo, w Ğrodowiskach wiejskich,

wiele nieufnoĞci i niepokoju. WaĪne wiĊc byáo

pokazanie mieszkaĔcom, jakie moĪliwoĞci niesie ze sobą Unia. Gáównym celem, jaki sobie wtedy zaáoĪono, byáo zachĊcanie mieszkaĔców soáectw do zorganizowanych dziaáaĔ na rzecz rozwoju swoich wsi. Aby pokazaü mieszkaĔcom, Īe ich wspólne dziaáania mogą przynieĞü wymierne efekty, wáadze Gminy w 2003 r. podjĊáy decyzjĊ o organizowaniu cyklicznego gminnego konkursu „Soáectwo Aktywne”. Z uczestnictwem w konkursie wiąĪą siĊ nagrody za I miejsce soáectwo najaktywniejsze otrzymuje nagrodĊ w wysokoĞci 10.000 zá., za II miejsce nagrodĊ w wysokoĞci 7.000 zá., za III miejsce nagrodĊ w wysokoĞci 3.000 zá. Przyznawane są takĪe

wyróĪnienia. Uczestnicy konkursu są nagradzani w trzech

kategoriach: drobne inwestycje na rzecz wsi, dbaáoĞü o ekologiĊ, dziaáalnoĞü Kóá GospodyĔ Wiejskich i Ochotniczych StraĪy PoĪarnych oraz imprezy organizowane na rzecz Ğrodowiska. MieszkaĔcy wsi są zachĊcani do wspólnego decydowania o przyszáoĞci swojego Ğrodowiska, kultywowania lokalnych tradycji i obyczajów itp. Takie ukierunkowanie programu sprzyja organizowaniu siĊ mieszkaĔców w formalne i nieformalne grupy, które stają siĊ aktywnym podmiotem przy realizacji programów na rzecz lokalnego spoáeczeĔstwa oraz aktywnym partnerem samorządu gminnego. Gminny konkurs ,,Soáectwo Aktywne”, propagowany przez Urząd Gminy Kwilcz, wpisuje siĊ doskonale w nową politykĊ spoáeczną, jaką jest odnowa wsi. Odnowa wsi jako proces rozwoju spoáecznoĞci lokalnych

zapoczątkowana zostaáa w Niemczech i Austrii. Jest to

ksztaátowanie warunków Īycia ludzi na obszarach wiejskich, którego twórcą i odbiorcą jest spoáecznoĞü lokalna.

ZaáoĪeniem odnowy wsi jest

podnoszenie standardu Īycia,

uaktywnienia osobistego zaangaĪowania mieszkaĔców, wypáywającego z odpowiedzialnoĞci za wáasną przyszáoĞü.

186

Daje to moĪliwoĞü samorealizacji i poczucie uczestnictwa

Krystyna Dorsz we wspólnocie i wspóátworzeniu, uaktywnia bowiem podstawowe zasoby, jakimi dysponuje spoáeczeĔstwo - czyli zaangaĪowanie ludzi. Konkurs „Soáectwo Aktywne”, uruchamiający potencjaá, jaki drzemie w lokalnej spoáecznoĞci, jest wiĊc waĪnym elementem w procesie budowania partnerstwa lokalnego, którego utworzenie w gminie Kwilcz – czyli w Ğrodowisku wiejskim – byáo jednym z celów projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. W zaáoĪeniach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, Partnerstwo Lokalne staje siĊ animatorem i koordynatorem aktywnoĞci spoáecznej mieszkaĔców. Aby Partnerstwo speániaáo taką funkcjĊ,

Partnerstwa muszą byü zaproszone

wszystkie znaczące podmioty

administracyjne i gospodarcze, wespóá z przedstawicielami spoáeczeĔstwa: organizacjami obywatelskimi, soátysami oraz tymi spoĞród mieszkaĔców, którzy przejawią gotowoĞü i wolĊ wziĊcia czynnego udziaáu w Īyciu spoáecznym, rozumianym jako wspóádecydowanie o sprawach bieĪących i o przyszáoĞci gminy. Istotą dziaáania Partnerstwa jest animowanie Īycia spoáecznego, wspieranie lokalnych inicjatyw oraz stymulacja i monitoring gospodarczego rozwoju gminy. Od momentu zawiązania partnerstwa w ramach PIW Equal „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, w dziaáaniach uczestniczyáy nastĊpujące podmioty, bĊdące partnerami w projekcie: ¾

Stowarzyszenie Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i ĝrodowiska”

Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnoty Barka

Stowarzyszenie Wielkopomoc

Gmina Kwilcz

Początkowo partnerstwo obejmowaáo swym zasiĊgiem dwie gminy – Kwilcz i Lwówek Wlkp., przy czym podkreĞliü naleĪy, iĪ tylko gmina Kwilcz byáa formalnym partnerem w projekcie. Rok 2006 to szereg spotkaĔ z samorządem, organizacjami, lokalnym biznesem, spotkania w parafiach. Miaáy one zaproszenia

przede wszystkim charakter

informacyjny. Stanowiáy formĊ

do wspólnej pracy w lokalnym Ğrodowisku. Jednak ze wzglĊdu na wybory

samorządowe, odbywające siĊ jesienią 2006 r., obawy o to, aby projekt nie zostaá wpisany

187

Partnerstwo Lokalne w gminie Kwilcz (gmina wiejska)

bieĪącą kampaniĊ wyborczą, spowolniáy tempo zawiązywania siĊ partnerstwa.

Od stycznia 2007 r. rozwój lokalnego partnerstwa poszedá w dwóch kierunkach – tworzenia partnerstw w gminie Kwilcz i gminie Lwówek Wlkp. Ma to logiczne uzasadnienie w budowaniu oddolnych struktur lokalnych wokóá najniĪszego szczebla samorządnoĞci, jaką jest gmina. Partnerstwo, zarówno w Kwilczu jak i w Lwówku, pracowaáo regularnie poprzez cotygodniowe spotkania. Efektem systematycznej pracy jest zaangaĪowanie do wspóápracy wiĊkszoĞci waĪniejszych podmiotów w gminie. Uczestnicy Partnerstwa podpisali deklaracjĊ wspóápracy. JednoczeĞnie w ramach Partnerstwa lokalnego powoáany zostaá

Związek

StowarzyszeĔ. Naturalną konsekwencją animacji Ğrodowiska lokalnego byáo powstanie nowych stowarzyszeĔ. Przy aktywnym uczestnictwie wáadz gminy Kwilcz oraz pracy Stowarzyszenia Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i ĝrodowiska” powstaáo 8 stowarzyszeĔ. Poniīej mapa nowych inicjatyw w gminie Kwilcz

Kluby Integracyjne i SLES W ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” w gminie Kwilcz powstaáy dwa kluby integracyjne. Jeden, prowadzony przez Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnoty Barka w Chudobczycach, skierowany byá przede wszystkim do beneficjentów ostatecznych ze Wspólnoty Barka. Drugi,.

188

Krystyna Dorsz W ramach Klubu Integracyjnego

w Chudobczycach realizowano spotkania Szkoáy

Animatorów Spoáecznych, czyli grupy samoksztaáceniowe. Tematy spotkaĔ SAS dotyczyáy gáównie

zakáadania spóádzielni socjalnych i zagadnieĔ

ekonomii spoáecznej. Sporo

zagadnieĔ wiązaáo siĊ takĪe z animacją Īycia we wspólnocie. WaĪnym elementem programu byáa Szkoâa Liderów Ekonomii Spoâecznej. Cykliczne spotkania odbywaáy siĊ

w Chudobczycach i Kwilczu, miaáy one charakter wykáadowy

poáączony z dyskusją. W edukacji nieformalnej, jaką byá SLES, brali udziaá zarówno liderzy, czáonkowie

lokalnych

stowarzyszeĔ, spóádzielni, jak

i przedstawiciele samorządu.

W ramach edukacji Szkoáy Liderów zorganizowano wyjazdy do partnerów zagranicznych, do Wáoch, Finlandii, Szkocji, w których brali udziaá uczestnicy lokalnego partnerstwa Kwilcz. Na marginesie tego dziaáania pojawia siĊ refleksja, dotycząca edukacji nieformalnej w Ğrodowisku wiejskim. Edukacja nieformalna skierowana do dorosáych, nawiązująca do idei zaáoĪyciela uniwersytetów ludowych, duĔskiego pastora Mikoáaja Grundtviga, jest warunkiem koniecznym rozwoju lokalnego. Jest to szczególnie waĪne w tych Ğrodowiskach, gdzie ograniczony jest dostĊp do nowoczesnych technologii, do wiedzy, do róĪnych nieformalnych dziaáaĔ prorozwojowych. Taka edukacja moĪe byü kluczowym elementem

w dziaáalnoĞci

lokalnych stowarzyszeĔ. Podmioty ekonomii spoâecznej w gminie Kwilcz W 2005 r. wpisano w ustawĊ „Prawo Spóádzielcze” moĪliwoĞü tworzenia spóádzielni socjalnych. Niedoskonaáe jeszcze prawo daáo osobom wykluczonym asumpt do realizacji marzeĔ o wáasnej firmie. Stowarzyszenie Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i ĝrodowiska” aktywnie wáączyáo siĊ w proces zakáadania spóádzielni. Do listopada 2005 r. powstaáy: spóádzielnia socjalna „Nadzieja”, spóádzielnia socjalna „ĝwit”, spóádzielnia socjalna „Kram”, spóádzielnia socjalna „Marszewo”. Niestety, mimo zapisów dotyczących moĪliwoĞci pozyskania funduszy na utworzenie spóádzielni, Īadna z nich nie otrzymaáa wsparcia ze strony Powiatowego UrzĊdu Pracy. Osoby, zakáadające spóádzielnie, nie dysponowaáy Īadnym kapitaáem. Brak Ğrodków znacznie utrudniá moĪliwoĞci dziaáania. Utrudnienia w podejmowaniu dziaáalnoĞci spotĊgowaáo takĪe opóĨnienie w realizacji projektu

189

Partnerstwo Lokalne w gminie Kwilcz (gmina wiejska)

„Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, którego zaáoĪeniem byáo wsparcie powstających podmiotów ekonomii spoáecznej. Spóádzielnie otrzymaáy regularne wsparcie doradcze od 2006 r., natomiast finansowe – w postaci grantów - dopiero w maju 2007 r. Programem zostaáy objĊte nastĊpujące spóádzielnie: ¾

spóádzielnia socjalna ‘ĝwit” z siedzibą w Chudobczycach, która zajmuje siĊ prowadzeniem Centrum Konferencyjnego w Chudobczycach oraz jest w trakcie uruchamiania produkcji makaronów.

spóádzielnia socjalna „Kram”, prowadzi usáugi cateringowe, gáównie obsáugĊ Centrum Integracji Spoáecznej. Z funduszu grantowego zaáoĪyáa Centrum Ogrodnicze w Kwilczu.

spóádzielnia socjalna „Eko-Farma”, zaáoĪona przez osoby bezdomne oraz bezrobotne z gminy Lwówek Wlkp., prowadzi dziaáalnoĞü ogrodniczą. Ze Ğrodków funduszu grantowego uruchomiáa projekt usáug opiekuĔczych.

spóádzielnia socjalna „Marszewo”, prowadzi dwa rodzaje dziaáalnoĞci, na które otrzymaáa dotacjĊ. Jeden dotyczy usáug w zakresie pielĊgnacji zieleni, drugi to pozyskiwanie drewna opaáowego oraz prowadzenie sklepu z uĪywaną odzieĪą.

Kwilecka spóádzielnia socjalna, zaáoĪona przez uczestniczki Centrum Integracji Spoáecznej, podejmuje dziaáalnoĞü cateringową oraz przygotowywanie posiáków dla najuboĪszych mieszkaĔców Kwilcza.

Ze Ğrodków funduszu grantowego otrzymaáo wsparcie jedno z lokalnych stowarzyszeĔ – Stowarzyszenie Wsi Prusim „Jezioraki”, prowadzące oĞrodek wypoczynkowy nad jeziorem w Prusimiu. DziĊki wsparciu z projektu rozszerzona zostaáa baza noclegowa przedsiĊbiorstwa spoáecznego, w ramach którego funkcjonuje OĞrodek.

Podmiotami ekonomii spoáecznej są takĪe stowarzyszenia. W szeĞciotysiĊcznej gminie dziaáa ponad 30 stowarzyszeĔ, przy czym 8 powstaáo w ciągu jednego roku. Są to lokalne stowarzyszenia, zaáoĪone przez mieszkaĔców wiosek.

190

Krystyna Dorsz Kluczowym elementem systemu, tworzonego w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, jest Centrum Ekonomii Spoâecznej. Centrum Ekonomii Spoáecznej zostaáo powoáane dla wsparcia rozwoju ekonomii spoáecznej. W zaáoĪeniach projektu, CES to instytucja poĞrednicząca w integracji z rynkiem pracy osób dáugotrwale bezrobotnych. Jego misjĆ jest wsparcie polskiego modelu gospodarki spoáecznej poprzez doprowadzenie do integracji spoáeczno-zawodowej osób dáugotrwale bezrobotnych. Cele dziaâalnoğci CES to: -

rozpoznanie potrzeb i moĪliwoĞci oraz wytyczenie kierunków dziaáania gospodarki spoáecznej, stworzenie systemu wsparcia dla lokalnego modelu gospodarki spoáecznej, pomoc w tworzeniu lokalnych programów na rzecz gospodarki spoáecznej, m.in. poprzez budowanie partnerstw z firmami biznesowymi, poszukiwanie moĪliwoĞci rozwoju i wsparcia ze strony biznesu, itp., stworzenie moĪliwoĞci zatrudnienia osób wykluczonych lub zagroĪonych wykluczeniem, opracowanie i wdroĪenie nowych form aktywizacji zawodowej osób wykluczonych.

Zadania CES, wynikające z celów to: -

identyfikacja i inwentaryzacja biznesowych podmiotów prawnych, organizacji pozarządowych, kapitaáu spoáecznego, zasobów lokalowych, infrastruktury (na podstawie analizy lokalnego rynku pracy i systematycznej inwentaryzacji zasobów gminy), testowanie metod tworzenia i funkcjonowania spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych, Ğwiadczenie pomocy w samozatrudnieniu ( we wáasnej firmie lub w spóádzielni socjalnej), rozwój wspieranego zatrudnienia w ramach otwartego rynku pracy, rozwój form poĞrednictwa pracy, organizowanie warsztatów i szkoleĔ.

Centrum Ekonomii Spoáecznej w Kwilczu, zorganizowane w zaáoĪenia, powstaáo przy

oparciu o opisane wyĪej

Stowarzyszeniu Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny

„Dla Ludzi i ĝrodowiska”. CES od początku borykaá siĊ z trudnoĞciami. Brak páynnoĞci finansowej projektu skutkowaá zmianami kadrowymi, co przekáadaáo siĊ na káopoty z budowaniem stabilnego zespoáu.

191

Partnerstwo Lokalne w gminie Kwilcz (gmina wiejska)

Od początku teĪ zaistniaáy problemy z poszukaniem odpowiedniego lokalu. Mimo wysiáku partnerów, w tym UrzĊdu Gminy, w trakcie realizacji projektu kilkakrotnie zmieniana byáa siedziba CES. Trzon zespoáu tworzyáy nastĊpujące osoby: Piotr SzymaĔski, Kinga Koza Katarzyna Maáecka i Zbigniniew KoĞla, oddelegowany do tworzenia partnerstwa lwóweckiego. Centrum Ekonomii Spoáecznej w Kwilczu podejmowaáo nastĊpujące dziaáania: 1.

rozpoznawanie Ğrodowiska lokalnego

propagowanie idei partnerstwa lokalnego i dialogu spoáecznego, poprzez organizowanie spotkaĔ partnerstwa

mobilizowanie spoáecznoĞci lokalnej do samoorganizacji, czyli animacja Ğrodowiska, i pomoc w zakáadaniu wáasnych stowarzyszeĔ

moderowanie dziaáaĔ edukacyjnych, gáównie poprzez organizowanie szkoleĔ branĪowych dla osób bezrobotnych oraz szkoleĔ na temat zakáadania spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych

wsparcie, planowanie i realizacja

projektów spoáecznych, dotyczących

przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, jako kluczowego elementu przeciwdziaáania bezrobociu. 6.

wspieranie spóádzielni socjalnych - CES organizowaá szkolenia branĪowe dla czáonków spóádzielni, doradztwo, kursy. Wspieraá takĪe finansowo spóádzielnie i przedsiĊbiorstwa spoáeczne poprzez konkurs grantowy. Byá to waĪny element projektu, poniewaĪ bez kapitaáu spóádzielnie nie są w stanie samodzielnie zaistnieü na rynku.

Adresatami dziaáaĔ CES byáy osoby dáugotrwale bezrobotne oraz przedstawiciele lokalnej spoáecznoĞci, zainteresowani programem gospodarki spoáecznej. Centrum Ekonomii Spoáecznej dla Kwilcza, z uwagi na specyfikĊ lokalnych uwarunkowaĔ, naleĪy analizowaü z innym rozáoĪeniem akcentów niĪ CES-y miejskie.

192

Krystyna Dorsz W dziaáaniach Centrum Ekonomii Spoáecznej niewielką rolĊ odgrywaá Powiatowy Urząd Pracy, natomiast wiĊksza jest rola Centrum Integracji Spoáecznej oraz OĞrodka Pomocy Spoáecznej. O wiele mniejsze znaczenie niĪ w miastach ma ukierunkowywanie beneficjentów na podjĊcie pracy w przedsiĊbiorstwach komercyjnych. WiąĪe siĊ to z maáo mobilnym, sáabo rozwiniĊtym rynkiem pracy. Stąd teĪ wynika niewielka rola planowanego poĞrednictwa pracy. W tym kontekĞcie natomiast silny nacisk zostaá

poáoĪony na rozwój róĪnych form

przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, zwáaszcza spóádzielni socjalnych. Istotne znaczenie ma doradztwo oraz trening w miejscu pracy, przy czym owym „miejscem pracy” jest przede wszystkim prowadzenie dziaáalnoĞci gospodarczej w ramach spóádzielni socjalnej. Centrum Ekonomii Spoáecznej w Kwilczu wpisuje siĊ w dziaáania Stowarzyszenia „ROSE”, prowadzone na rzecz edukacji i aktywizacji na szczeblu powiatu i gminy. PoniewaĪ osią tych dziaáaĔ jest promocja przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej w zaniedbanym ekonomicznie regionie, Centrum Ekonomii Spoáecznej moĪe byü silnym narzĊdziem sáuĪącym do umacniania pozycji oraz roli organizacji pozarządowych w procesie budowania lokalnych porozumieĔ i partnerstw. W ten sposób Partnerstwo na rzecz rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” nie tylko przyczynia siĊ do tworzenia modelowej instytucji, która ma na celu przezwyciĊĪanie bezrobocia, ale wnosi powaĪny wkáad w rozwój spoáeczeĔstwa obywatelskiego. Efektem tych dziaáaĔ bĊdzie widoczny rozwój regionu, realizowany poprzez rozwój jego obywateli ich wáasnymi siáami.

193

Rozdziaâ VI Partnerstwo Lokalne w gminie Lwówek ( gmina miejsko-wiejska) Zbigniew KoĞla Mechanizm budowy partnerstwa lokalnego na terenie gminy Lwówek Realizacja programu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” EQUAL zakáadaáa zbudowanie partnerstwa lokalnego w róĪnych Ğrodowiskach: duĪe miasto wojewódzkie (PoznaĔ), miasto powiatowe (Drezdenko) oraz partnerstwa lokalne na terenach wiejskich, w gminie wiejskiej Kwilcz oraz w gminie miejsko-wiejskiej, Lwówek. W tej czĊĞci mowa bĊdzie o budowie partnerstwa lokalnego w gminie miejsko-wiejskiej Lwówek. Jest to gmina poáoĪona na styku trzech powiatów: nowotomyskiego (do którego naleĪy), szamotulskiego i miĊdzychodzkiego, oddalona od Poznania ponad 50 km, w kierunku granicy niemieckiej. Gmina liczy 9231 mieszkaĔców, a jej powierzchnia wynosi 183,5 km2. Miasto Lwówek liczące, okoáo 3 tys. mieszkaĔców, jest siedzibą UrzĊdu Miasta i Gminy. Centralne poáoĪenie Lwówka sprawia, Īe schodzą tu siĊ drogi wiĊkszoĞci z 19 soáectw, a mieszkaĔcy gminy są czĊstymi goĞümi miasteczka, gdzie w kaĪdy wtorek i piątek odbywają siĊ na rynku targi. Tutaj teĪ znajduje siĊ, jedyne gimnazjum w gminie, MiejskoGminny OĞrodek Pomocy Spoáecznej, Miejsko - Gminny OĞrodek Kultury, Przychodnia Lekarska oraz sklepy.

Herb Lwówka

W momencie rozpoczĊcia prac, zmierzających do zawiązania partnerstwa lokalnego, na terenie gminy dziaáaáy nastĊpujące organizacje pozarządowe:

194

Zbigniew KoĞla 1.

Ogólnopolskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z UpoĞledzeniem Umysáowym, Koáo Lwówek

Stowarzyszenie Wspóápracy z Zagranicą

Stowarzyszenie Integracji SpoáecznoĞci Lokalnych „Wielkopomoc”

Fundacja „Gospodarstwo Ekologiczne-Marszewo”

Stowarzyszenie Pomocy i Integracji Bezrobotnych „Lepsza PrzyszáoĞü”

Ponadto w trzech miejscowoĞciach funkcjonowaáy „Koáa GospodyĔ Wiejskich” oraz trzy stowarzyszenia sportowe, nie posiadające osobowoĞci prawnej. Zmiany spoáeczno gospodarcze, jakie zaszáy w gminie po 1989 roku, spowodowaáy wzrost bezrobocia i odpáyw máodych, wyksztaáconych ludzi do Poznania i innych wiĊkszych miast w poszukiwaniu moĪliwoĞci rozwoju i stabilizacji. Pozostali ci, którzy niejednokrotnie nie potrafili sobie poradziü z nową rzeczywistoĞcią, a nie mając wsparcia w zorganizowanej spoáecznoĞci lokalnej, pomaáu wypadali poza nawias i stawali siĊ osobami zagroĪonymi wykluczeniem spoáecznym. Dostrzegając panujący marazm i brak jakiejkolwiek aktywnoĞci spoáecznej zauwaĪyliĞmy szansĊ na zmianĊ tej sytuacji poprzez wáączenie jak najwiĊkszej liczby mieszkaĔców do dziaáaĔ na rzecz wioski, a takĪe gminy i regionu. Zadanie takie nie jest proste, kiedy ma siĊ do czynienia z postawą bierną, wyczekującą, a nawet roszczeniową wobec bliĪej nieokreĞlonych organów, które powinny wszystko zorganizowaü. Pierwsze spotkania z burmistrzem Lwówka, jako naturalnym liderem gminy, miaáy na celu wyáonienie jak najwiĊkszej liczby liderów lokalnych, reprezentujących przekrój caáej spoáecznoĞci. Odbywaáo siĊ to poprzez zorganizowanie kilku spotkaĔ z róĪnymi grupami spoáecznymi. Jednak, pomimo zaangaĪowania ze strony burmistrza, efekty byáy znikome tym bardziej, Īe zbliĪaáy siĊ wybory samorządowe, które pocháaniaáy sporo czasu i energii tych, których chcieliĞmy pozyskaü do naszych zamierzeĔ. PóĨna jesieĔ roku 2006 roku staáa siĊ przeáomem, udaáo siĊ uzyskaü zaproszenie na sesjĊ nowo wybranej Gminnej Rady, podczas której przedstawiciel Ogólnopolskiego Związku Organizacji na Rzecz Integracji Spoáecznej, przedstawiá istotĊ programu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” EQUAL oraz dotychczas podjĊte dziaáania i zakáadane cele. W trakcie kolejnego wystąpienia

omówiono rolĊ, moĪliwoĞci i znaczenia inicjatyw obywatelskich

w Īyciu spoáeczno gospodarczym gminy, a takĪe powstawanie nowych organizacji

195

Partnerstwo Lokalne w gminie Lwówek ( gmina miejsko-wiejska)

spoáecznych w formie stowarzyszeĔ, dziaáających na rzecz swoich spoáecznoĞci lokalnych. Zostaáy ukazane moĪliwoĞci zawiązywania partnerstwa lokalnego oraz jego znaczenie i rolĊ, jakie mu przypisano w Strategii dla Polski na lata 2007 – 2013. Wystąpienia zostaáy przyjĊte ze zrozumieniem, a jego efektem byáo zaproszenie na SesjĊ uroczystą, w której udziaá wziĊli równieĪ nowo wybrani soátysi gminy Lwówek. ZrozumieliĞmy, Īe takiej szansy nie moĪna zmarnowaü i naleĪy na takie spotkanie przygotowaü siĊ bardzo starannie, tym bardziej, Īe chodziáo o pozyskanie jak najwiĊkszej liczby zwolenników, gotowych propagowaü ideĊ partnerstwa lokalnego. Spotkanie, które odbyáo siĊ w Miejsko - Gminnym OĞrodku Kultury w Lwówku, miaáo uroczystą oprawĊ, a udziaá zaproszonych osób byá bardzo liczny. Spotkanie otworzyá i prowadziá Burmistrz Miasta i Gminy Lwówek, p. Rafaá Mroczkiewicz. Program „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” EQUAL i idea organizowania siĊ spoáeczeĔstwa zostaáy przedstawione przez Tomasza Sadowskiego, przewodniczącego Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka”, która jest administratorem projektu. Zebrani radni, soátysi, kierownicy wydziaáów UrzĊdu Miasta i Gminy Lwówek oraz zaproszeni przedstawiciele lokalnych organizacji, z zaciekawieniem sáuchali o zadaniach jakie program postawiá przed partnerami, którzy go realizują.

WiĊkszoĞü zebranych po raz pierwszy

spotkaáa siĊ z okreĞleniami - Centrum Ekonomii Spoáecznej, spóádzielnia socjalna, Szkoáa Liderów Ekonomii Spoáecznej itp.). DuĪe wraĪenie wywaráy liczby, mówiące o wielkoĞci Ğrodków, jakie zostaáy pozyskane na realizacjĊ projektu. W swoim wystąpieniu, Tomasz Sadowski, podkreĞliá rolĊ partnerstwa jakie zostaáo zawiązane do realizacji tego przedsiĊwziĊcia, jego róĪnorodnoĞü i demokratyczny sposób zarządzania caáoĞcią projektu przez GrupĊ Zarządzającą. Pytania, kierowane do obecnych na sali przedstawicieli partnerów, realizujących projekt „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, byáy bardzo szczegóáowe, co wskazywaáo na zainteresowanie tak samym projektem jak i sposobem organizowania siĊ spoáecznoĞci lokalnych. Podsumowując SesjĊ burmistrz zachĊciá zebranych do korzystania z bogatego doĞwiadczenia jakie posiada Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”, a jej przedstawiciele zadeklarowali chĊü pomocy poprzez udziaá w spotkaniach wiejskich, na których zaprezentowaliby moĪliwoĞci, jakie stoją przed zorganizowaną spoáecznoĞcią lokalną.

196

Zbigniew KoĞla Uroczysta Sesja siĊ zakoĔczyáa

i - teraz rozpoczĊáa siĊ praca, polegająca

na przeprowadzeniu szeregu spotkaĔ w poszczególnych soáectwach z mieszkaĔcami, mających na celu uĞwiadomienie mieszkaĔcom, Īe to co dzieje siĊ na terenie ich gminy zaleĪy od nich samych, ale Īeby mieü na to wpáyw muszą siĊ zorganizowaü w stowarzyszenia, mieü plan dziaáania i byü gotowymi do dziaáania. Spotkania z mieszkaĔcami wiosek odbywaáy siĊ w godzinach wieczornych, czĊsto kilka razy w tej samej wiosce. NaleĪy podkreĞliü, Īe nie byáy áatwe, a wątpliwoĞci i sceptycyzm, jakie czĊsto siĊ pojawiaáy, naleĪaáo pokonywaü ukazując bardzo szczegóáowo korzyĞci, jakie wioska moĪe uzyskaü organizując siĊ poprzez zaáoĪenie stowarzyszenia, dziaáającego na rzecz swoich mieszkaĔców. NaleĪaáo równieĪ wyjaĞniaü, Īe dziaáalnoĞü stowarzyszeĔ nie jest skierowana do czáonków, ale ma byü wáasnoĞcią wspólną caáej spoáecznoĞci lokalnej, a wypracowane korzyĞci mają sáuĪyü wszystkim mieszkaĔcom. Wynikiem kilkumiesiĊcznej pracy byáo wyáonienie liderów lokalnych, czyli tych najbardziej aktywnych w swoim Ğrodowisku, którzy gotowi byli swoim autorytetem popieraü idee tworzenia stowarzyszeĔ. CzĊsto byli to soátysi, ale nie tylko. Do dziaáaĔ wáączyli siĊ takĪe dyrektorzy Zespoáów Szkóá i Przedszkoli istniejących na terenie gminy, prywatni przedsiĊbiorcy oraz mieszkaĔcy wiosek. NaleĪy w tym miejscu podkreĞliü zaangaĪowanie i aktywny udziaá przedstawicieli MiejskoGminnego OĞrodka Pomocy Spoáecznej w Lwówku z kierownikiem, p. Alicją Zając, MiejskoGminnego OĞrodka Kultury z kierownikiem, p. Zbigniewem Torchaáą i Miejskiego OĞrodka Sportu i Rekreacji z kierownikiem, p. Pawáem Kasprowiczem. PoniewaĪ wiedza na temat tworzenia stowarzyszeĔ, ich funkcjonowania, sposobu pozyskiwania Ğrodków na prowadzenie dziaáalnoĞci czy teĪ ekonomi spoáecznej byáa niewystarczająca, utworzono dwie grupy Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej, którzy w cotygodniowych spotkaniach zdobywali i poszerzali wiedzĊ. Początkowo spotkania odbywaáy siĊ w Miejsko - Gminnym OĞrodku Kultury w Lwówku, lecz po krótkim czasie zmieniono formuáĊ, pragnąc byü bliĪej mieszkaĔców - organizowano je w kolejnych wioskach, zapraszając na nie równieĪ mieszkaĔców, którzy chcieliby wiĊcej siĊ dowiedzieü na temat ekonomii spoáecznej i roli stowarzyszeĔ lokalnych. Tematyka, podejmowana podczas zajĊü Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej, byáa bardzo zróĪnicowana i dotyczyáa m.in.: ekonomii spoáecznej, spraw związanych z kulturą, sportem, turystyką oraz ogólną wizją rozwoju caáej

197

Partnerstwo Lokalne w gminie Lwówek ( gmina miejsko-wiejska)

gminy. Wielokrotnie podkreĞlano, Īe rolą stowarzyszeĔ, powstających we wsiach, jest dziaáanie ukierunkowane na rozwój mieszkaĔców wiosek, Īe konieczne jest inwestowanie w kapitaá ludzki, a tworząc partnerstwo, zrzeszające jak najliczniejsze grono podmiotów i bĊdące reprezentacją caáej gminy, moĪna myĞleü o dziaáaniach, które mogą mieü znaczenie strategiczne dla gminy. W celu ugruntowania zdobytej wiedzy i poznania w jaki sposób tworzą to inni, grupa kilkunastu liderów wziĊáa udziaá, w ramach Partnerstwa Ponadnarodowego, w wizytach studyjnych, odbywających siĊ we Wáoszech poáudniowych i póánocnych, w Finlandii i Szkocji. Kilkudniowe wizyty studyjne pozwoliáy ich uczestnikom osobiĞcie przekonaü siĊ jak funkcjonują spóádzielnie socjalne, przedsiĊbiorstwa spoáeczne oraz Partnerstwa lokalne w paĔstwach o dáugiej tradycji dziaáaĔ spoáecznych, gdzie aktywnoĞü obywateli jest normą. Nawiązano wiele korzystnych kontaktów, pozwalających myĞleü o póĨniejszej wspóápracy i wymianie doĞwiadczeĔ. Po powrocie, zdobytą wiedzĊ i doĞwiadczenie przekazywano innym, ilustrując to bogatą dokumentacją fotograficzną. W czasie gdy liderzy lokalni zdobywali i poszerzali niezbĊdną wiedzĊ na spotkaniach Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej, tworzące siĊ wokóá nich grupy inicjatywne, pracowaáy nad przygotowaniem dokumentów i organizacją spotkaĔ zaáoĪycielskich, które miaáy na celu powoáanie do Īycia stowarzyszenia. Aktywny udziaá w tych pracach brali czáonkowie partnerstwa, realizującego na terenie gminy Lwówek projekt „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” EQUAL - mieszkaĔcy Domów Wspólnot „Barki” w Marszewie, Posadówku i Wáadysáawowie. SáuĪyli pomocą w przygotowywaniu statutów oraz ramowych programów dziaáania i dokumentów, jakie naleĪy záoĪyü w Sądzie, w celu rejestracji stowarzyszenia. Pierwszym stowarzyszeniem, jakie zostaáo powoáane, byáo Stowarzyszenie „Aktywna WieĞ” we wsi ZĊbowo, skáadające siĊ z samych kobiet, które postanowiáy udowodniü pozostaáym mieszkaĔcom wioski, Īe moĪna wiele zmieniü w nudnym i szarym Īyciu. Inne wioski, nie chcąc pozostawaü w tyle, i zmotywowane do dziaáania pozytywnym przykáadem mieszkanek ZĊbowa,

organizowaáy spotkania zaáoĪycielskie i powoáywaáy

do Īycia kolejne stowarzyszenia, których naczelnym celem byáo nie tylko dziaáanie na rzecz swojej

wspólnoty jaką są wioski, ale równieĪ przyczyniaü siĊ do rozwoju gminy.

Na spotkaniach zaáoĪycielskich nigdy nie zabrakáo przedstawicieli partnerstwa realizującego program „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” EQUAL. W maju 2007 roku, doceniając rolĊ jaką

198

Zbigniew KoĞla odgrywa gmina Lwówek w realizacji projektu, powoáano do Īycia filiĊ Centrum Ekonomii Spoáecznej z siedzibą i biurem w Lwówku, a zadaniem pracownika tam zatrudnionego, byáo koordynowanie dziaáaĔ na terenie gminy, zbieranie i przekazywanie informacji do wszystkich partnerów. Ludzie zaczĊli siĊ czuü gospodarzami w swojej wiosce i gminie, zrozumieli, Īe to równieĪ na nich spoczywa wspóáodpowiedzialnoĞü czy gmina siĊ rozwija i na ile siĊ zmienia pozytywnie w opinii wszystkich mieszkaĔców. Pragnąc zacieĞniü wspóápracĊ pomiĊdzy poszczególnymi wioskami oraz umoĪliwiając poznawanie siĊ i wymianĊ doĞwiadczeĔ, zorganizowano szereg spotkaĔ integracyjnych, w których liczny udziaá brali mieszkaĔcy gminy - mogli poznaü strukturĊ i dziaáalnoĞü powstaáych w miĊdzyczasie spóádzielni socjalnych w Marszewie z oddziaáem w Posadówku i we Wáadysáawowie. W okresie kilku miesiĊcy na terenie gminy Lwówek powstaáy i rozpoczĊáy dziaáalnoĞü nastĊpujące stowarzyszenia: x

Stowarzyszenie „Aktywna WieĞ” z ZĊbowa

Stowarzyszenie MieszkaĔców Zgierzynki

Stowarzyszenie „Aktywne GroĔsko”

Stowarzyszenie Amatorski Ruch Artystyczny „ARA” przy Domu Kultury w Lwówku

Stowarzyszenie „Spektrum” w Lwówku

Stowarzyszenie MieszkaĔców Posadowa

Stowarzyszenie MieszkaĔców Brodów

Stowarzyszenie MieszkaĔców Chmielinka

Rejestracja stowarzyszeĔ w Sądzie trwaáa od kilku tygodni do blisko póá roku, ale zaáoĪyciele nie poddawali siĊ i przesyáali kolejne dokumenty, których od nich wymagano. Nowe organizacje, chcąc dziaáaü potrzebowaáy Ğrodków, a tych nie byáo. Wáączyáy siĊ zatem do dziaáania przy realizacji projektu, wspóáfinansowanego przez Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, a záoĪonego w imieniu caáego partnerstwa przez Stowarzyszenie Pomocy i Integracji Bezrobotnych „Lepsza PrzyszáoĞü” z Wáadysáawowa. Program ten zakáadaá zaktywizowanie Ğwietlic wiejskich w szeĞciu wioskach poprzez zorganizowanie zajĊü dla dzieci i máodzieĪy w kóákach: plastycznym, muzycznym, tanecznym oraz teatralnym

199

Partnerstwo Lokalne w gminie Lwówek ( gmina miejsko-wiejska)

w Domu Kultury w Lwówku. Przewidziano równieĪ seriĊ spotkaĔ dla osób dorosáych i seniorów, a w okresie letnim - wypoczynek dla róĪnorodnych grup na biwaku w Ustce. Zainteresowanie programem i jego realizacją przeszáo najĞmielsze oczekiwanie, áącznie udziaá wziĊáo ponad 500 osób z terenu caáej gminy, a zaangaĪowanie spoáeczne pozwoliáo, pomimo wyczerpania Ğrodków, kontynuowaü dziaáania przez kolejne trzy miesiące. Pozwoliáo to przetrwaü nowopowstaáym organizacjom najtrudniejszy okres, kiedy

nie posiadaáy

wáasnych Ğrodków i zachodziáa obawa, Īe zapaá i zaangaĪowanie moĪe osáabnąü. W tym okresie udaáo siĊ przekonaü radnych do przekazania Ğwietlic wiejskich w uĪytkowanie stowarzyszeniom, co zostaáo zatwierdzone Uchwaáą Rady Gminy, a czáonkowie tych organizacji zdobyli niezbĊdne doĞwiadczenie do dalszego dziaáania, urządzili siedziby stowarzyszeĔ i rozpoczĊli skáadaü wáasne projekty i ubiegaü siĊ o dofinansowanie. Spotkania partnerskie, które staáy siĊ juĪ tradycją, odbywają siĊ nadal, a uczestniczą w nich najczĊĞciej przedstawiciele wszystkich nowych organizacji, reprezentowany jest lokalny biznes, rolnicy indywidualni oraz jednostki samorządu. Tematyką spotkaĔ jest przygotowywanie projektów lokalnej strategii rozwoju dla poszczególnych wiosek, na podstawie których, zostanie opracowana strategia dla caáej gminy na najbliĪsze lata. WaĪne jest to, Īe przy opracowywaniu strategii dla poszczególnych wiosek udziaá biorą bezpoĞrednio zainteresowani mieszkaĔcy, którzy najlepiej znają potrzeby i bolączki z którymi borykają siĊ na co dzieĔ. Wzajemne poznanie siĊ partnerów zaowocowaáo nawiązaniem wspóápracy dwu i trójstronnej, pozwoliáo znaleĨü miejsce w jednym z Domów Wspólnoty dla osoby wymagającej pomocy. Firmy budowlane, których przedstawiciele są czáonkami stowarzyszenia, podjĊli siĊ prac remontowych na rzecz innej organizacji. Na wspólnych spotkaniach zaprezentowaáy siĊ równieĪ spóádzielnie socjalne, dziaáające na terenie gminy Lwówek. Zmierzając do sformalizowania partnerstwa lokalnego i zarejestrowania go w formie związku organizacji, zostaáo zorganizowane, przez Ogólnopolski Związek Organizacji na Rzecz Integracji Spoáecznej, jednodniowe szkolenie przeprowadzone przez podmiot zewnĊtrzny, a tematem szkolenia byáa rola i znaczenie partnerstwa lokalnego w budowie spoáeczeĔstwa obywatelskiego. W szkoleniu udziaá wziĊli radni gminy Lwówek, soátysi, liderzy organizacji, reprezentanci lokalnego biznesu, rolnicy oraz zaproszeni przedstawiciele gminy Pniewy i gminy Kwilcz. Zamierzeniem tego szkolenia byáo zachĊcenie radnych do pojĊcia decyzji

200

Zbigniew KoĞla o przystąpieniu gminy Lwówek do wspóápracy z gminami Pniewy i Kwilcz w ramach programu „Lider”, a zawiązujące siĊ partnerstwo lokalne miaáo przeksztaáciü siĊ w Lokalną GrupĊ Dziaáania, która miaáaby przygotowaü Lokalną StrategiĊ Dziaáania w ramach programu „Lider”. Niestety zamysá ten nie powiódá siĊ, gdyĪ wiĊkszoĞü

radnych gminy Lwówek

opowiedziaáa siĊ za pozostaniem gminy w partnerstwie z gminami KuĞlin, Opalenica i Duszniki. Te gminy utworzyáy Lokalną GrupĊ Dziaáania „KOLD” w ramach programu pilotaĪowego „Lider+” i obecnie bĊdą siĊ ubiegaáy o kontynuacjĊ podjĊtych dziaáaĔ w ramach programu „Lider”, przewidzianego do realizacji w latach 2007-2013. Partnerstwo, tworzone na terenie gminy Lwówek, w chwili obecnej jest na etapie przygotowywania dokumentów do Sądu celem rejestracji związku organizacji, w najbliĪszym czasie zostaną wyáonieni reprezentanci poszczególnych organizacji, którzy bĊdą reprezentowaü związek na zewnątrz. Zostaáa wyáoniona równieĪ grupa, która ma wspóápracowaü ze stowarzyszeniem „KOLD” nad tworzoną Lokalną Strategią Dziaáania w ramach programu „Lider”. Po zarejestrowaniu związku organizacji jako stowarzyszenia, zamierzamy wspólnie przygotowaü dalsze projekty,

a jednoczeĞnie wspieraü dziaáania podejmowane przez

„KOLD”. Niestety dotychczas nie wszystkie soáectwa aktywnie wáączyáy siĊ do dziaáaĔ i nadal, pozostaáy na terenie gminy wioski, w których nie powiodáo siĊ stworzyü grup inicjatywnych, które zaáoĪyáyby stowarzyszenia, dziaáające na rzecz swoich wiosek. Przed máodym partnerstwem Ziemi Lwóweckiej jest jeszcze wiele pracy, aby zaktywizowaü jak najszersze grono mieszkaĔców gminy. Przyczyni siĊ to do budowy prawdziwie obywatelskiego spoáeczeĔstwa, które bĊdzie stanowiü samo o sobie. W trakcie realizacji programu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” EQUAL zostaáy wyáonione grupy inicjatywne, które po cyklu szkoleĔ specjalistycznych, utworzyáy dwie spóádzielnie socjalne na terenie gminy Lwówek, dające zatrudnienie 15 osobom dáugotrwale bezrobotnym. Są to Spóádzielnia Socjalna „Marszewo”, posiadająca dwa oddziaáy w Marszewie i Posadówku oraz WielobranĪowa Spóádzielnia Socjalna „Eko-Farma” z siedzibą we Wáadysáawowie.

201

Partnerstwo Lokalne w gminie Lwówek ( gmina miejsko-wiejska)

Spóádzielnie te wziĊáy udziaá w Konkursie Grantowym, ogáoszonym przez Centrum Ekonomii Spoáecznej w Kwilczu i na podstawie decyzji Komisji Grantowej uzyskaáy wsparcie finansowe, pozwalające zakupiü niezbĊdny sprzĊt i urządzenia, a nastĊpnie rozpocząü dziaáalnoĞü gospodarczą. Spóádzielnia Socjalna „Marszewo” uzyskaáa wsparcie w wysokoĞci 230.000 zá z czego oddziaá w Posadówku 107.000 zá., a oddziaá w Marszewie

120.000 zá. Pozyskane Ğrodki

przeznaczono na zakup samochodów dostawczych, ciągników, piá spalinowych, rozdrabniaczy do drewna i przyczep ciągnikowych, a ponadto zostaáy zrefinansowane koszty zatrudnienia przez okres 6-ciu miesiĊcy dla 10 czáonków spóádzielni. DziaáalnoĞü jaką podjąá oddziaá w Marszewie to ekologiczna uprawa warzyw i owoców oraz jej przetwarzanie i sprzedaĪ, hodowla kóz i kurek zielononóĪek oraz usáugi porządkowe i utrzymanie terenów zielonych na terenie gminy Lwówek. Oddziaá w Posadówku zajmuje siĊ pozyskiwaniem drewna opaáowego z lasu i jego sprzedaĪą oraz prowadzi sklep „z drugiej rĊki”, oferując odzieĪ, meble i sprzĊt AGD. WielobranĪowa Spóádzielnia „Eko-Farma” z Wáadysáawowa pozyskaáa grant z konkursu Centrum Ekonomii Spoáecznej Kwilcz w wysokoĞci 74.000 zá, który zostaá przeznaczony na wyposaĪenie biura, zakup sprzĊtu do Ğwiadczenia usáug porządkowych oraz samochodu osobowo-dostawczego, niezbĊdnego przy Ğwiadczeniu usáug opiekuĔczych dla osób starszych i chorych. Kolejne Ğrodki zostaáy pozyskane z OWSS ZamoĞü w wysokoĞci 19.000 zá., za które zakupiono sprzĊt ogrodniczy (miĊdzy innymi system nawadniania kropelkowego dla tuneli foliowych). Obecnie Spóádzielnia Socjalna „Eko-Farma” zajmuje siĊ uprawą ekologiczną warzyw, prowadzi plantacjĊ czarnej porzeczki, szkóákĊ drzewek owocowych oraz zielnik, sáuĪący propagowaniu i zakáadaniu przydomowych upraw zióá. Ponadto Ğwiadczy usáugi w zakresie pomocy osobom starszym i chorym w ich domach, zatrudnia 11 osób na podstawie umowy o pracĊ i umowy - zlecenia. Czáonkowie spóádzielni socjalnych aktywnie wáączyli siĊ w proces budowy partnerstwa lokalnego na terenie gminy Lwówek poprzez udziaá w spotkaniach partnerstwa i szkoleniu w Szkole Liderów Ekonomii Spoáecznej.

202

Zbigniew KoĞla Zorganizowali równieĪ spotkania integracyjne dla mieszkaĔców gminy, podczas których promowano ideĊ powstawania spóádzielni socjalnych, a jednoczeĞnie przedstawiano ofertĊ produktów i usáug, jakie mają w swej dziaáalnoĞci istniejące juĪ spóádzielnie. Dziaáania te, w krótkim czasie, przyniosáy efekty w postaci podpisania umowy o ĝwiadczeniu Usáug Porządkowych i Utrzymaniu Terenów Zielonych na Terenie miasta Lwówek pomiĊdzy UrzĊdem Miasta i Gminy a Spóádzielnią Socjalną „Marszewo”. WielobranĪowa Spóádzielnia „Eko-Farma” przystąpiáa natomiast do konkursu ofert na Ğwiadczenie usáug opiekuĔczych dla podopiecznych Miejsko - Gminnego OĞrodka Pomocy Spoáecznej w Lwówku. Oferta spóádzielni zostaáa wybrana i podpisano umowĊ na okres dwóch lat o wartoĞci 200.000 zá. Osoby, dotychczas Ğwiadczące te usáugi z ramienia PCK, nie utraciáy pracy, lecz zostaáy zatrudnione przez SpóádzielniĊ Socjalną „Eko-Farma”. PowyĪsze przykáady wskazują jak dobry przepáyw informacji, wspóápraca organizacji z samorządem oraz aktywizacja i budowa spoáeczeĔstwa obywatelskiego mają wpáyw na rozwój takich podmiotów gospodarczych jakimi są spóádzielnie socjalne. Okazuje siĊ, Īe wcale nie są konkurencją, a jedynie wykorzystują niszĊ jaka powstaáa na rynku Ğwiadczonych usáug, nie tworzą miejsc pracy kosztem innych pracowników a jakoĞü Ğwiadczonych usáug jest oceniana bardzo wysoko przez zleceniodawców. Liderzy spóádzielni socjalnych stają siĊ menedĪerami

- wiedzĊ zdobywali latami,

uczestnicząc w szkoleniach, podpatrując dobre praktyki u innych, uczestnicząc w zagranicznych wizytach studyjnych, konferencjach krajowych i miĊdzynarodowych, prezentując swoje spóádzielnie na sympozjach i spotkaniach z przedstawicielami gmin z róĪnych regionów Polski. Dotychczasowa dziaáalnoĞü niewielkich organizacji koncentrowaáa siĊ na nich samych i ich czáonkach. Dopiero teraz, w wyniku udziaáu w programie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” EQUAL, przedstawiciele organizacji zrozumieli, Īe róĪnorodnoĞü organizacji, kierunków ich dziaáania, metod pracy, otwarcie siĊ na zewnątrz, wymiana doĞwiadczeĔ i wspóápraca Ğwiadczą o dojrzaáoĞci czáonków, a w szczególnoĞci liderów. Powstanie nowych organizacji, ukierunkowanych na dziaáania w swoich wioskach, a jednoczeĞnie zmierzających do poprawy Īycia mieszkaĔców caáej gminy poprzez

203

Partnerstwo Lokalne w gminie Lwówek ( gmina miejsko-wiejska)

wspóápracĊ z innymi i prace nad stworzeniem trwaáego partnerstwa lokalnego są wartoĞcią, która naleĪy pielĊgnowaü, a jednoczeĞnie umieü dzieliü siĊ z innymi.

204

Rozdziaâ VII Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska Ewa Korzeniowska

1.ZASOBY I CHARAKTERYSTYKA OBSZARU Drezdenko to miasto i gmina w powiecie strzelecko-drezdeneckim, utworzona na mocy ustawy o reformie administracyjnej z dnia 01.01 1999 r. Powiat strzelecko – drezdenecki leĪy w póánocno – wschodniej czĊĞci województwa lubuskiego, na wschód od Gorzowa Wielkopolskiego.

Zajmuje powierzchniĊ 1248 km2. Drezdenko, wspólnie ze Strzelcami

KrajeĔskimi, stanowi stolicĊ powiatu, w którego skáad wchodzi 5 gmin: -miasto i gmina Strzelce KrajeĔskie -miasto i gmina Dobiegniew -miasto i gmina Drezdenko -gmina Stare Kurowo -gmina Zwierzyn

205

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

Siedziba wáadz powiatowych znajduje siĊ w Strzelcach KrajeĔskich. Urozmaicona rzeĨba terenu, pas wzgórz moreny czoáowej na linii Zwierzyn – Stare Kurowo – Drezdenko, dzieli region na dwie czĊĞci: póánocną wysoczyznĊ oraz obszar poáudniowy, páaski, stanowiący fragment pradoliny WarciaĔsko – Noteckiej. NiemalĪe przez sam Ğrodek powiatu przepáywa najwiĊksza rzeka tego obszaru, Noteü. Tak uksztaátowany teren zajmują w przewaĪającej czĊĞci olbrzymie kompleksy leĞne puszcz: Drawskiej, Gorzowskiej i Noteckiej. W granicach powiatu znajduje siĊ takĪe znaczny fragment DrawieĔskiego Parku Narodowego.

Jest to obszar o duĪych walorach przyrodniczych

i krajobrazowych, doskonaáe miejsce rekreacji i wypoczynku. Dodatkowym, duĪym atutem turystycznym, jest nieskaĪone przemysáem Ğrodowisko. Na obszarze powiatu znajdują siĊ 104 jeziora, z których najbardziej interesujące są Osiek, Lipie, Danków i Lubiatowskie. Najatrakcyjniejsze oĞrodki wypoczynkowe usytuowane są w miejscowoĞci Dáugie, GoĞcim, Zdroisk, Lubiewo. Na terenie tych oĞrodków istnieje baza noclegowa w postaci 12 hoteli i pensjonatów oraz 8 gospodarstw agroturystycznych. UĪytki rolne zajmują 38,74% powierzchni, a lasy i grunty leĞne stanowią 50,8% powierzchni. Istotne znaczenie dla turystyki , a takĪe gospodarki, ma dogodny ukáad komunikacyjny, gdyĪ przez powiat przebiega droga o charakterze miĊdzynarodowym Berlin - Tczew - GdaĔsk oraz linia kolejowa Szczecin- KrzyĪ- PoznaĔ i Kostrzyn – Tczew. Gmina Drezdenko, poáoĪona przy linii kolejowej áączącej KrzyĪ z Kostrzynem n/Odrą, ma bezpoĞrednie poáączenie z Berlinem. Uzupeánieniem poáączeĔ drogowych i kolejowych jest Īeglowna rzeka Noteü. GOSPODARKA Rynek pracy powiatu strzelecko – drezdeneckiego tworzony jest przez maáe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa (do 250 zatrudnionych) o róĪnych rodzajach dziaáalnoĞci produkcyjnych, usáugowych i handlowych. Wedáug danych statystycznych jednostki gospodarcze, zarejestrowane w systemie REGON, stanowią w sumie okoáo 4 tys., z czego w sektorze publicznym ponad 1 tys., a w prywatnym okoáo 3 tys. Na dzieĔ 30.06.2004 r. w powiecie strzelecko-drezdeneckim byáy zarejestrowane 3493 podmioty gospodarcze, z tego 582 to osoby prawne i jednostki organizacyjne, nie posiadające osobowoĞci prawnej.

206

Ewa Korzeniowska Na terenie miasta i gminy Drezdenko jest zarejestrowanych na dzieĔ 31.05.2006r. okoáo 1689 podmiotów gospodarczych, m.in. w zakresie: budownictwa, gastronomii, handlu, transportu. Rozwija siĊ takĪe przemysá drzewny, spoĪywczy, metalowy i papierniczy. Lasy stanowią istotną bazĊ surowcową dla przemysáu przeróbki drewna. Do najwiĊkszych zakáadów przemysáowych naleĪą: 1.Kappa Drezdenko Sp. z o.o.- jedna z najwiĊkszych firm europejskich, dziaáająca w produkcji i sprzedaĪy tektury ,kartonu, opakowaĔ kartonowych do róĪnych specjalistycznych zastosowaĔ. 2.Victaulic Polska, sp. z o.o. - producent odlewów z Īeliwa sferoidalnego. 3.Holding – Zremb, Gorzów S.A., Oddziaá Meprozet w Drezdenku – producent konstrukcji stalowych: urządzeĔ do wyposaĪenia okrĊtów i budowy mostów. Biorąc pod uwagĊ dane statystyczne, liczba przedsiĊbiorstw od 2000 roku wzrosáa ponad dwukrotnie, ale wzrosáa teĪ liczba zlikwidowanych wpisów i zmian we wpisach, co sugeruje trudnoĞci i zmiany na rynku gospodarczym. Cechą znamienną dla Drezdenka i okolic jest funkcjonowanie sporej iloĞci firm, zajmujących siĊ sprowadzaniem z zachodu uĪywanych samochodów - zjawisko to napĊdza koniunkturĊ gospodarczą - powstają lakiernie, warsztaty itp. Zysk z podatków zasila kasĊ gminy, która finansuje z nich systematyczną poprawĊ infrastruktury i renowacjĊ starych obiektów. Gospodarczym atutem gminy jest odkrycie na poáudniowym kraĔcu , duĪych záóĪ gazu i ropy naftowej, co w niedalekiej przyszáoĞci moĪe znacząco wpáynąü na wzrost zatrudnienia. ROLNICTWO W powiecie, na obszarach wiejskich, mieszka 52,6% ludnoĞci. UĪytki rolne stanowią 38,74 % ogólnej powierzchni terenu powiatu. NajwiĊkszy udziaá w strukturze uĪytkowania zajmują grunty orne – 26,3% , a nastĊpnie áąki trwaáe – 9,36%. Teren powiatu charakteryzuje siĊ zróĪnicowanym potencjaáem produkcyjnym. W gminach Strzelce i Dobiegniew gospodarstwa rolne dysponują glebami o dobrej urodzajnoĞci, pozostaáe - Drezdenko, Stare Kurowo i Zwierzyn, posiadają gleby bardzo sáabej jakoĞci

207

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

i trudno jest na tym terenie utrzymywaü siĊ z rolnictwa .Dodatkowo dominują gospodarstwa maáe - na 4346 gospodarstw tylko 634 gospodarstwa mają powyĪej 10 ha. SzansĊ na rozwój mają tylko wiĊksze gospodarstwa, które mogą prowadziü produkcje towarową. Pozostaáe nie mają moĪliwoĞci rozwojowych, poza tymi, w których prowadzona jest produkcja specjalistyczna w zakresie ogrodnictwa czy sadownictwa. Gáówne uprawy to: zboĪe, ziemniaki i rzepak. Produkcja zwierzĊca jest na niskim poziomie, o czym Ğwiadczą maáe stany inwentarza. Problemem rolnictwa tego regionu jest zagospodarowanie odáogów tylko 62,5% gruntów jest zagospodarowana. PoniewaĪ przemysá przetwórczy jest sáabo rozwiniĊty nie ma czynnika stymulującego rozwój produkcji rolnej. Gáównym czynnikiem, decydującym o jakoĞci rolnictwa, jest jakoĞü gleb. Jednym z projektów, na zagospodarowanie sáabych i wilgotnych gruntów, moĪe staü siĊ uprawa tzw. wierzby energetycznej, jako Ĩródáa energii odnawialnej. Projekt ten ma szansĊ byü zrealizowany w gminie Zwierzyn. STRUKTURA ZALUDNIENIA Powiat strzelecko - drezdenecki naleĪy do rejonów o stosunkowo niskiej gĊstoĞci zaludnienia, na km2 przypada 41 mieszkaĔców. Dla porównania, wskaĨnik ten wynosi dla kraju 124. Na podstawie biura danych w Gorzowie Wlkp., obszar powiatu zamieszkuje 51.400 osób, ponad poáowa na terenach wiejskich, w miastach mieszka okoáo 25 tysiĊcy osób. Na terenie gminy Drezdenko mieszka 17 tysiĊcy mieszkaĔców w tym 11 tysiĊcy na terenie miasta, pozostali - na terenach wiejskich. SYTUACJA EKONOMICZNA NA RYNKU PRACY Drezdenko do 1945 roku byáo w granicach Niemiec, toteĪ zamieszkuje je ludnoĞü napáywowa oraz jej potomkowie. Granicząc z Wielkopolską, Drezdenko przejĊáo sporo cech charakterystycznych dla mieszkaĔców PoznaĔskiego, np. wiele elementów gwary, ale przede wszystkim - etos pracy. ĝwiadczą o tym m.in. dwukrotnie w latach PRL-u, zdobyte tytuáy „Mistrza GospodarnoĞci”. Transformacja ustrojowa paĔstwa oraz przemiany gospodarcze, zachodzące w ostatniej dekadzie, bardzo mocno wpáynĊáy na tutejszy lokalny rynek z jego najwiĊkszym problemem – bezrobociem.

208

Ewa Korzeniowska Stopa bezrobocia w koĔcu 2005 roku ksztaátowaáa siĊ w powiecie na poziomie 33,2%, w grudniu 2006 roku wynosiáa 28%, co Ğwiadczy o pewnym oĪywieniu gospodarczym i zwiĊkszonej dziaáalnoĞci inwestycyjnej na lokalnym rynku. W strukturze bezrobocia utrzymują siĊ niekorzystne cechy - wysoki odsetek ludzi máodych, niski poziom wyksztaácenia oraz duĪa liczba osób dáugotrwale bezrobotnych. Na koniec grudnia 2006 roku w ewidencji Powiatowego UrzĊdu Pracy, znajdowaáo siĊ 5017 bezrobotnych, w samej gminie Drezdenko 1709 osób. 54% ogóáu zarejestrowanych bezrobotnych to mieszkaĔcy wsi. Oni teĪ doĞwiadczają najwiĊcej trudnoĞci, związanych ze znalezieniem pracy, nie tylko ze wzglĊdu na sáabo rozwiniĊtą infrastrukturĊ komunikacyjną i instytucjonalną, ale takĪe niskie wyksztaácenie i brak kwalifikacji poszukiwanych na rynku pracy. Wyksztaácenie

gimnazjalne i podstawowe posiada 36,3% mieszkaĔców,

wyksztaácenie zasadnicze zawodowe - 35%. Aktywizacja tych osób na rynku pracy stanowi najwiĊkszy problem, poniewaĪ szansa znalezienia pracy jest maáa, a szkolenie w celu dostosowania do potrzeb rynku, wymaga duĪych nakáadów finansowych. Reasumując problem bezrobocia dotyczy gáównie ludzi máodych do 34 lat, sáabo wyksztaáconych, w znacznej mierze zamieszkaáych na wsi, a takĪe tych, dáugotrwale pozostających bez pracy ( w caáym powiecie - 46,4%, w gminie Drezdenko - 50%). DZIAáANIA WSPIERąJACE OSOBY BEZROBOTNE Instytucjami, dziaáającymi na rzecz osób bezrobotnych, wykluczonych i zagroĪonych wykluczeniem jest Powiatowy Urząd Pracy, który prowadzi szeroki zakres aktywizacji i wsparcia osób bezrobotnych, poprzez szeroką szkoleĔ, staĪy, przygotowaĔ zawodowych i poradnictwa, dofinansowania dziaáalnoĞci gospodarczej i miejsc pracy ze Ğrodków Funduszu Pracy a takĪe ze Ğrodków unijnych, w ramach realizowanych projektów. Przy UrzĊdzie Miasta i Gminy dziaáa OPS i Centrum Integracji Spoáecznej (CIS), realizujący program aktywizacji spoáeczno-zawodowej dla dáugotrwale bezrobotnych. Fundacja Dom Wspólnoty Barka prowadzi od 2000 roku samofinansujący siĊ dom dla ludzi bezdomnych i wykluczonych, dając schronienie i poszukując dla nich miejsc pracy. Na terenie miasta i gminy istnieją 32

209

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

organizacje pozarządowe, 1 stanowiące bazĊ do budowy sieci wzajemnego wsparcia i dziaáaĔ, związanych z wáączaniem osób wykluczonych do spoáecznoĞci. Jednak wspóápraca w rozwiązywaniu róĪnych problemów spoáecznych, które wydawaáy siĊ proste i oczywiste, okazaáa siĊ dziaáaniem wymagającym czasu i bardzo trudnym. DOM WSPÓLNOTY „BARKA” W paĨdzierniku 2000 roku, w ramach programu Wspólnot, prowadzonym przez FundacjĊ Pomocy Wzajemnej „Barka”, zostaá zaáoĪony w Drezdenku kolejny dom wspólnoty „Barka”. W zakupionym domu osiadáa 6 - osobowa grupa bezdomnych z jej liderem, Grzegorzem Niewolnym. Wáadze miasta uwaĪaáy wówczas, Īe problem bezdomnoĞci i uzaleĪnieĔ nie jest duĪy. W związku z tym nie uzyskano pomocy finansowej na utrzymanie obiektu i osób w nim mieszkających. Jak wspomina Grzegorz Niewolny, dom zostaá wyremontowany i utrzymywany z pracy jego mieszkaĔców oraz wsparcia firm, osób prywatnych i organizacji. Jest to dom koedukacyjny, w którym schronienie znajdują wszyscy potrzebujący. WiĊkszoĞü stanowią osoby z problemem alkoholowym- niepijący. Dom prowadzi dziaáalnoĞü skierowaną na pomoc wykluczonym spoáecznie, bezdomnym, uzaleĪnionym, chorym,

opuszczającym zakáady

karne, dáugotrwale bezrobotnym, rodzinom w trudnej sytuacji, dzieciom z rodzin dotkniĊtych alkoholizmem i niewydolnych wychowawczo. Jego misją jest odbudowa moralna i psychiczna, pomoc w wychodzeniu z uzaleĪnieĔ, walka z ubóstwem i degradacją spoáeczną, tworzenie miejsc pracy na zasadzie samo-zatrudnienia , pomoc w znalezieniu pracy dla dáugotrwale bezrobotnych mieszkaĔców wspólnoty i spoáecznoĞci lokalnej. Z pomocy stacjonarnej domu wspólnoty skorzystaáo do tej pory ponad 260 osób, a z pomocy doraĨnej okoáo 300. Wspólnota pomaga takĪe biednym mieszkaĔcom gminy wydając nadwyĪki ĪywnoĞci, odzieĪy, mebli, sprzĊtu AGD, otrzymane od darczyĔców i sponsorów. Liderzy

kluby sportowe (10 ), stowarzyszenia związane z kulturą (7),osobami niepeánosprawnymi (5),pomocowe (5)- m.in. Caritas , Klub Abstynenta , fundacja Dom Wspólnoty Barka, oraz zrzeszające okreĞlone grupy spoáeczne -ZHP, ZNP, Związek Emerytów i Rencistów, Klub Seniora.

210

Ewa Korzeniowska wspólnoty biorą udziaá

w dziaáalnoĞci profilaktycznej, skierowanej do máodzieĪy szkóá

gimnazjalnych , uczestnicząc w spotkaniach i warsztatach, z uzaleĪnieniem

oraz

dając

Ğwiadectwo walki

pomagając ksztaátowaü wáaĞciwe postawy wobec bezdomnoĞci

i uzaleĪnieĔ, na przykáadzie wáasnych zmagaĔ. Po 6 latach funkcjonowania wspólnoty nastąpiá proces usamodzielniania programów „Barki”. Grzegorz Niewolny powoáaá, w lutym 2006 roku, fundacjĊ o nazwie: Fundacja Dom Wspólnoty Barka w Drezdenku. Fundacja, korzystając z doĞwiadczeĔ „Barki”, obejmowaáa swą pomocą coraz wiĊkszą liczbĊ osób potrzebujących. JuĪ od samego początku liczba osób potrzebujących schronienia byáa wiĊksza, niĪ dom mógá pomieĞciü. PrzeciĊtnie zamieszkiwaáo w domu okoáo 35 osób, chociaĪ dom posiadaá tylko 25 miejsc. Grzegorz Niewolny podjąá dziaáania w celu rozwiązania tego problemu. Efektem byáo, czĊĞciowo odpáatne, uĪyczenie przez osobĊ prywatną, obiektu po byáej szkole medycznej. Obecnie z pomocy stacjonarnej korzysta Ğrednio okoáo 50 osób. Wszystkie osoby, które są sprawne fizycznie pracują. W lipcu 2006 roku fundacja przystąpiáa do projektu PRR „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, stając siĊ jednym z 14 partnerów realizowanego programu , którego administratorem jest Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”. Projekt byá skierowany do grupy osób, którą stanowią bezrobotni, osoby wykluczone spoáecznie i zagroĪone wykluczeniem Od tego momentu zostaáy zintensyfikowane wczeĞniejsze dziaáania fundacji, w zakresie szeroko rozumianego wsparcia socjalno-edukacyjnego osób, zamieszkujących wspólnotĊ i innych potrzebujących z terenu miasta i gminy. Wyszukiwanie beneficjentów odbywaáo siĊ poprzez akcje informacyjno-promocyjne, wspóápracĊ z PUP, OPS, Centrum Integracji Spoáecznej i innymi organizacjami, wspierającymi osoby bezrobotne. ZaczĊto równieĪ poszukiwanie liderów, aktywizujących Ğrodowiska lokalne w celu rozwiązywania problemów spoáecznych oraz budowania podmiotów ekonomii spoáecznej. Powstaá Klub Integracji, w którym miĊdzy innymi prowadzone byáy dziaáania edukacyjne dotyczące ekonomii spoáecznej i roli spoáeczeĔstwa obywatelskiego oraz spotkania

w ramach Szkoáy Liderów Ekonomii

Spoáecznej (SLES), animujące wĞród uczestników dziaáania wspólnotowe, przedsiĊbiorcze i partnerskie. Odbywaáa siĊ równieĪ edukacja nieformalna w grupach samoksztaáceniowych

211

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

w ramach Szkoáy Animacji Socjalnej (SAS). Na podstawie przeprowadzonych badaĔ grupy docelowej projektu 2 , analiza obszaru wykluczenia wskazaáa na niski poziom aktywnoĞci lokalnej i niechĊü do zmian w zakresie tworzenia spoáeczeĔstwa obywatelskiego, jak równieĪ spoáeczne niedostosowanie i bezsilnoĞü w walce o wáasny, lepszy byt. Ankiety, przeprowadzone w Drezdenku wĞród respondentów, potwierdziáy, Īe najbardziej dostrzeganym, a wiĊc realnie istniejącym problemem, jest bezrobocie, alkoholizm, i ubóstwo. BezdomnoĞü byáa postrzegana jako problem bardziej marginalny. Biorąc pod uwagĊ dane statystyczne dotyczące bezrobocia, jak teĪ sytuacjĊ gospodarczą i ekonomiczną regionu, iloĞü osób, wymagająca kompleksowego wsparcia jest znaczna. Dziaáania w ramach projektu IW EQUAL PRR” Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” byáy zatem celowe. Fundacja realizuje kilka innych programów: Wychodzenie z bezdomnoĞci, Najtrudniejszy Pierwszy Krok, Punkt Informacyjny (dla ofiar przemocy w rodzinie) OWSS (OĞrodek Wsparcia SpóádzielczoĞci Socjalnej). 2.KSZTAáTOWANIE SIĊ PARTNERSTWA LOKALNEGO Jednym z gáównych zadaĔ strategii projektu byáo powoáanie Centrum Ekonomii Spoáecznej (CES),

oĞrodka wspierającego osoby bezrobotne w samozatrudnieniu i zakáadaniu

spóádzielni socjalnych, promującego ekonomiĊ i przedsiĊbiorczoĞü spoáeczną, a takĪe animującego powstawanie partnerstwa lokalnego.

W Drezdenku CES rozpocząá swoją

dziaáalnoĞü we wrzeĞniu 2006 roku. Jednym z waĪniejszych zadaĔ w zakresie rozwoju i wsparcia ekonomii spoáecznej jest tworzenie lokalnych paktów, dziaáających na zasadzie partnerstwa publiczno – spoáecznoprywatnego. Daje to nie tylko moĪliwoĞci siĊgania po wiĊksze Ğrodki unijne, ale takĪe szansĊ zbudowania trwaáego kapitaáu spoáecznego, w celu skutecznego rozwiązywania problemów spoáecznych. Z tak zdefiniowanym zadaniem projektowym fundacja w Drezdenku podjĊáa próbĊ wypracowania metod i form wspóápracy miĊdzy organizacjami, instytucjami, firmami oraz osobami prywatnymi, gotowymi dziaáaü na rzecz ekonomii spoáecznej, szczególnie

Raport z badaĔ grupy docelowej, opracowany w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”PoznaĔ 2007r.

212

Ewa Korzeniowska w celu ograniczenia bezrobocia

i budowania sieci wzajemnego wsparcia i rozwoju,

na poziomie lokalnym jak i ponadlokalnym. Fundacja w Drezdenku kierowaáa swoje dziaáania do okreĞlonej grupy spoáecznej (bezrobotnych, wykluczonych, bezdomnych, uzaleĪnionych) i juĪ wczeĞniej, kontaktowaáa siĊ i wspóápracowaáa z instytucjami, które wspieraáy tĊ grupĊ beneficjentów tj. OPS, UMiG, PUP, MOPR, Policja, Kluby AA, CIS itp. Dziaáania w projekcie wymagaáy nie tylko dotarcia do jak najwiĊkszej liczby beneficjentów ale równieĪ do znalezienia sposobu skutecznego wspóádziaáania, áączenia wiedzy, doĞwiadczeĔ i zasobów, prowadzenia wspólnych dáugofalowych dziaáaĔ w celu osiągniĊcia zakáadanych rezultatów projektu. Dlatego zarówno potrzeby jak i zaáoĪenia strategii projektu, spowodowaáy dziaáania, zmierzające do zbudowania systemu wsparcia inicjatyw ekonomii spoáecznej w Ğrodowisku lokalnym i powstanie partnerstwa . INICJOWANIE PARTNERSTWA Pierwsze dziaáania w tym kierunku CES zainicjowaá juĪ w listopadzie 2006r. Odbyáo siĊ spotkanie z kierownikiem PUP i kierownikiem OPS. Urząd Pracy bardzo chĊtnie podjąá wspóápracĊ, tym bardziej, Īe sam realizuje wiele projektów i koordynuje dziaáania w organizowaniu szkoleĔ, staĪy oraz praktyk.

Tworzenie spóádzielni socjalnych uznaá

za skuteczny sposób w walce z bezrobociem. Ustalono formĊ wspóápracy, polegającą na kierowaniu do CES grup bezrobotnych na cotygodniowe spotkania. W okresie realizacji projektu (tj. od listopada 2006 do grudnia 2007) udziaá w tych spotkaniach wziĊáo 515 osób. Odbyáo siĊ takĪe spotkanie z burmistrzem UMiG Drezdenko, przedstawicielami Zespoáu Interdyscyplinarnego w Starostwie Powiatowym ( reprezentującymi szkoáy, PCPR, CIS, OPS OĞrodek Kuratorów Sądowych, KomisjĊ d/s problemów alkoholowych, PoradniĊ Psychologiczno – Pedagogiczną, policjĊ), na którym poinformowano o realizowanym przez fundacjĊ projekcie oraz przedstawiono ofertĊ wspóápracy i wspólnych dziaáaĔ na rzecz Ğrodowiska lokalnego. Uczestnicy otrzymali materiaáy promocyjne i informacyjne oraz zostali zaproszeni do udziaáu w spotkaniach SLES. Udziaá w tego typu spotkaniach byá jednym ze sposobów poszukiwania naturalnych partnerów, którzy dobrze znali te Ğrodowiska i którym bliskie byáy problemy beneficjentów

projektu. Sama kadra CES nie byáa początkowo

213

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

przygotowana merytorycznie do podjĊcia skutecznych dziaáaĔ inicjowaniu partnerstw, choü wiele istotnych informacji uzyskaáa, uczestnicząc w I edycji Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej. Na konferencjach i spotkaniach, organizowanych w ramach projektu, swoimi doĞwiadczeniami w animowaniu Partnerstw dzielili siĊ przedstawiciele partnerów projektu. Pozwoliáo to oceniü dziaáania podejmowane przez CES, skorzystaü z doĞwiadczeĔ oraz podjąü skuteczniejsze kroki w realizowaniu zadania. Niemniej jednak w początkowej fazie, spotkania partnerstwa w Drezdenku miaáy charakter incydentalny, oparty na przypadkowych kontaktach . Przedstawiciele instytucji zajmujących siĊ pomocą spoáeczną bywali na nich sporadycznie i nie wykazywali wiĊkszego zainteresowani w podejmowaniu wspóápracy. Przedstawiciele samorządu, organizacji i firm wyraĪali poparcie ale brak byáo z ich strony zaangaĪowania i konkretnych posuniĊü. RozpoczĊto dziaáania informacyjne i promocyjne w celu znalezienia liderów i rozszerzenia liczby partnerów, choü nadal nie wiadomo byáo, kto jest odpowiedzialny za inicjowanie partnerstw: CES czy OZIS. W styczniu 2007 roku CES zainicjowaá spotkanie, w którym udziaá wziĊli licznie zaproszeni przedstawiciele spoáecznoĞci lokalnej: stowarzyszeĔ,

PUP, Domu Kultury, Fundacji

„Pomocna DáoĔ” , Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej , Sanepidu, Sekcji Emerytów i Rencistów, ZNP, szkóá , Lubusko – Wielkopolskiego Banku Spóádzielczego, Starostwa Powiatu

Strzelecko-Drezdeneckiego,

PGKiM Sp. z o.o.,

firm prywatnych , grupy

zaáoĪycielskiej spóádzielni socjalnej „DrzeĔ” , biura OZIS, ,Szkoáy Barki, administratora projektu PRR i pracowników CES. Spotkanie to miaáo na celu doprowadzenie do dyskusji i okreĞlenia siĊ, co do udziaáu w podpisaniu przygotowanego porozumienia. Przygotowany tekst porozumienia precyzowaá cel i dziaáania, zmierzające do zbudowania partnerstwa róĪnych podmiotów, dziaáających w sferze rynku pracy i ekonomi spoáecznej na rzecz rozwoju Ğrodowiska lokalnego na terenie miasta i gminy Drezdenko. Dotyczyá on w gáównej mierze wsparcia dziaáaĔ ekonomii spoáecznej i wzmocnienia przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, jako kluczowego elementu przeciwdziaáania bezrobociu, mobilizowaniu spoáecznoĞci do samoorganizacji, propagowania dialogu spoáecznego i idei partnerstwa lokalnego, rozwoju kultury , edukacji i integracji. Wywiązaáa siĊ dyskusja, Ğwiadcząca o róĪnym widzeniu dziaáaĔ w partnerstwie. Jeden z potencjalnych partnerów wyraziá wątpliwoĞü wobec udziaáu w przedsiĊwziĊciu, obawiając siĊ niewáaĞciwego wykorzystania

214

Ewa Korzeniowska podziaáu Ğrodków miĊdzy partnerami. Kilku z uczestników spotkania, miĊdzy innymi dyrektor PGKiM oraz dyrektor Gimnazjum nr 1, wyrazili chĊü podpisania porozumienia, twierdząc, Īe jest to tylko formalnoĞü, gdyĪ taka wspóápraca istnieje juĪ od dawna i jest ona obopólnie korzystna. Wszystkim

obecnym przekazano deklaracjĊ uczestnictwa w porozumieniu,

proponując wyraĪenie wáasnych uwag i sugestii oraz przemyĞlenie uczestnictwa w partnerstwie. JednoczeĞnie doszáo do spotkania z przedstawicielami pozostaáych dwóch CES-ów (PoznaĔ i Kwilcz). Zastanawiano siĊ nad sposobami pozyskiwania nowych partnerów,

a takĪe efektami i trudnoĞciami w dotychczasowej pracy. Stwierdzono

koniecznoĞü wspóápracy , polegającą na wypracowaniu wspólnych, modelowych dziaáaĔ . WaĪnym ustaleniem byáo, uznanie dziaáania CES-ów, jako jednostek wspierających spóádzielnie socjalne, za niezbĊdne poniewaĪ byáo maáo prawdopodobne, by w krótkim czasie, spóádzielcy osiągnĊli samodzielnoĞü funkcjonalną, organizacyjną oraz finansową. Ustalono, Īe zadaniem powstających

Partnerstw lokalnych, powinno byü wsparcie tych

dziaáaĔ szczególnie ze strony biznesu i zainteresowanie zagadnieniem przedsiĊbiorców. Mimo planów comiesiĊcznych spotkaĔ,

do kolejnego spotkania nie doszáo. Byáo to

spowodowane zintensyfikowaniem innych dziaáaĔ objĊtych projektem i brakiem Ğrodków finansowych (wstrzymanie kolejnej transzy). Wymiana informacji z CES odbywaáa siĊ poprzez zbudowaną sieü intranetu, ale róĪne etapy, na jakich prowadzone byáy dziaáania partnerskie w poszczególnych CES-ach, a takĪe inne uwarunkowania spowodowaáy, Īe dziaáania te prowadzone byáy niezaleĪnie. W lutym 2007 r. doszáo do uroczystego podpisania Porozumienia na Rzecz Budowania SpoáeczeĔstwa Obywatelskiego pomiĊdzy instytucjami i organizacjami z terenu powiatu strzelecko – drezdeneckiego. W spotkaniu uczestniczyáy 34 osoby. Odczytano gáówne punkty przygotowanego dokumentu i wszyscy, którzy zadeklarowali przystąpienie do partnerstwa, záoĪyli pod nim swoje podpisy .Porozumienie zostaáo podpisane przez 22 podmioty. 3

Starostwo powiatowe w Strzelcach KrajeĔskich 2.PUP w Drezdenku 3.Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej 4.Gimnazjum Publiczne nr1 5, Zespóá Szkóá im H .Sienkiewicza 6.Bank Spóádzielczy 7.Komisariat Policji 8.Sanepid 9.Nadnoteckie Towarzystwo Kultury 10.ZNP sekcja Emerytów i Rencistów 11.PGKiM 12.PCPR 13.Hurtownia Materiaáów Budowlanych STROP 14.Victaulic 15.WSS „DrzeĔ”16.Piekarnia HERT 17.Gospodarstwo Szkóákarskie Czulak i Urbanek 18.Stowarzyszenie Pomocy

215

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

W trakcie dyskusji podkreĞlano wiĊkszą efektywnoĞü dziaáaĔ we wspóápracy partnerskiej wykorzystanie potencjaáu i infrastruktury , moĪliwoĞü skorzystania ze Ğrodków unijnych, pomoc w tworzeniu nowych stowarzyszeĔ, koordynacjĊ dziaáaĔ, stworzenie sieci wsparcia w oparciu o lepszą znajomoĞü lokalnych potrzeb i moĪliwoĞci a takĪe zasobów poszczególnych partnerów .Warto zaznaczyü, Īe w tym czasie, zakoĔczyáa siĊ kolejna edycja SLES, prowadzona przez SzkoáĊ Barki w Drezdenku ,skáadająca siĊ z cyklu 15 spotkaĔ , w której braáo udziaá takĪe kilka osób, które podpisaáy porozumienie. W marcu 2007 roku zostaáo zorganizowane kolejne spotkanie w celu rozszerzenia skáadu partnerstwa. Na spotkanie zostali zaproszeni radni Rady Miejskiej, przedstawiciele spóádzielni socjalnej, v-ce burmistrz , przedstawiciel OZIS a takĪe kierownik projektu PRR „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. Przedstawiono film o juĪ powstaáych spóádzielniach socjalnych i dotychczasowych dziaáaniach CES. Radni nie uznali za konieczne wáączenie siĊ w dziaáania partnerstwa twierdząc, Īe gmina realizuje wystarczającą iloĞü programów, wspierających osoby bezrobotne (OPS, CIS). W miĊdzyczasie CES podjąá dziaáania w celu zaktywizowania Ğrodowisk wiejskich. Zorganizowano spotkanie z wiĊkszoĞcią soátysów w gminie Drezdenko (22.03.2007 r.), którym przedstawiono moĪliwoĞci zaktywizowania ich Ğrodowisk i wpáywania na zmianĊ sytuacji na wsi poprzez zakáadanie stowarzyszeĔ, przeciwdziaáanie bezrobociu, zakáadanie spóádzielni i wsparcie tych dziaáaĔ przez CES. Na II konferencji Partnerstw w Szkole Barki w Poznaniu, przedstawiono dziaáania poszczególnych partnerów w budowaniu lokalnych Partnerstw. PoniewaĪ we wszystkie tworzone partnerstwa wáączeni zostali przedstawiciele samorządu lokalnego jako gáówni liderzy, a w Drezdenku to siĊ nie udaáo, administrator projektu czasowo wstrzymaá dziaáania CES w Drezdenku . Po pewnym czasie dziaáania partnerskie zostaáy wznowione z udziaáem wspierających ten proces przedstawicieli OZIS i Szkoáy Barki. Poáączono je ze spotkaniami SLES .Gáównymi uczestnikami

tych

spotkaĔ

byli

przedstawiciele

soáectw,

którzy

uczestnicząc

Wzajemnej Gorzów 19.Biblioteka Publiczna 20.Fundacja „Pomocna DáoĔ” 21.Fundacja Dom Wspólnoty Barka 22.Dom Kultury

216

Ewa Korzeniowska we wczeĞniejszych

dziaáaniach

CES

na obszarach wiejskich, zaktywizowali swoich

mieszkaĔców do zakáadania stowarzyszeĔ i chcieli ten proces doprowadziü, przy pomocy CES, do koĔca. Byli teĪ zainteresowani wsparciem w postaci szkoleĔ i udziaáem we wspólnie planowanych projektach. PRZYKáADY WSPÓáDZIAáANIA NiezaleĪnie od spotkaĔ partnerskich, odbywających siĊ co tydzieĔ, prowadzono wspóápracĊ partnerską związaną z realizowaniem róĪnych inicjatyw i tak np.: policja wspóápracowaáa z fundacją przy dziaáalnoĞci punktu informacyjnego dla ofiar przemocy domowej, wspólnie z biblioteką realizowano akcjĊ „Caáa Polska czyta dzieciom”, Sanepid realizowaá cykl spotkaĔ w klubie integracji, związany z promocją zdrowego stylu Īycia i profilaktyką chorób. Muzeum, Dom Kultury , pracownia plastyczna i gimnazjum nr.1 wspieraáy dziaáania integracyjne, edukacyjne i kulturalne, a PUP prowadziá staáą wspóápracĊ z CES –spotkania z bezrobotnymi, nabór do szkoleĔ branĪowych, informacja o spóádzielniach, staĪe, udziaá w konferencjach, spotkaniach itp. Szpital, firma Victaulic, Meprozet i gmina zlecaáy prace dla bezrobotnych mieszkaĔców domu wspólnoty. Fundacja szukaáa równoczeĞnie moĪliwoĞci wspóápracy, rozwoju i finansowania z innych Ĩródeá. W ten sposób weszáa do projektu „Activite lubuskie”, realizowanego przez FundacjĊ na Rzecz Collegium Polonicum w Sáubicach, dotyczącego wzmocnienia roli i znaczenia organizacji pozarządowych na terenie województwa lubuskiego. Uczestniczyáa w Targach AktywnoĞci Spoáecznej lubuskich NGO, gdzie promowaáa swoje dziaáania i pozyskaáa nowe kontakty. Z UrzĊdem Marszaákowskim w Zielonej Górze realizowano projekt „Najtrudniejszy Pierwszy Krok”, z Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej w Gorzowie i ZDZ w Strzelcach KrajeĔskich - szkolenia beneficjentów i popularyzowanie idei spóádzielczoĞci socjalnej. RO EFS w Zielonej Górze i Gorzowie organizowaá szkolenia, udzielaá wsparcia merytorycznego, związanego z pozyskiwaniem Ğrodków z EFS i promowaá idĊ ekonomi spoáecznej. Kontakty te byáy początkiem inicjowania porozumienia ponad lokalnego, wspierającego rozwój organizacji pozarządowych, wspóápracĊ z instytucjami publicznymi

217

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

w celu wzmacniania kapitaáu spoáecznego i wypracowania systemu wsparcia dla inicjatyw spoáecznych. PARTNERZY Aktualnie w partnerstwo zaangaĪowane są trzy stowarzyszenia wiejskie: „Drawa” w Drawinach, „Nasza PrzyszáoĞü” w Goszczanowie, „Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Goszczanowiec” w Goszczanowcu oraz Stowarzyszenie Samopomocowe „Rodzina”, WielobranĪowa Spóádzielnia Socjalna „DrzeĔ”, PUP, Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej im.F.Grasia i incydentalnie - przedstawiciele instytucji publicznych. CES jest organizatorem spotkaĔ i na nim spoczywa inicjowanie dziaáaĔ i podejmowanie decyzji. Na bazie uzyskanych doĞwiadczeĔ moĪna stwierdziü, Īe tylko wspólna realizacja konkretnego zadania lub projektu, ma szansĊ zmieniü nastawienie i wyzwoliü w ludziach wolĊ wspóádziaáania. NieokreĞlona perspektywa zmian w organizacji czy Ğrodowisku nie jest wystarczającą motywacją, mimo zrozumienia istoty problemu i wartoĞci paktów spoáecznych. Wydaje siĊ, Īe taką szansą dla istnienia partnerstwa jest wspólna realizacja

projektów, które konkretnie zdefiniują

zadania i rolĊ poszczególnych partnerów oraz okreĞlą ich potrzeby i moĪliwoĞci. PodjĊto dziaáania, przy wspóáudziale RO EFS, w celu napisania wspólnego projektu z POKL, dotyczącego oddolnych inicjatyw edukacyjnych na terenach wiejskich. CES chce w to wáączyü wszystkie trzy stowarzyszenia wiejskie, których byá inicjatorem. Konieczne jest teĪ uzyskanie Ğrodków na dalsze funkcjonowanie biura CES, stanowiącego techniczną infrastrukturĊ partnerstwa. Powinno ono nadal wspieraü nowopowstające podmioty ekonomii spoáecznej i promowaü je, a takĪe kontynuowaü dziaáania, postrzegane w Ğrodowisku jako mobilizujące lokalne inicjatywy, pobudzające aktywnoĞü i zaangaĪowanie. „ChcĊ podkreĞliü, Īe przez ostatnie miesiące (lipiec, sierpieĔ wrzesieĔ) CES zorganizowaá wiele spotkaĔ z uczestnikami, konferencji( i nie tylko), animowaá dziaáania edukacyjne i przedsiĊbiorcze na rzecz wspólnoty lokalnej na terenach wiejskich i miejskich (pomoc w zorganizowaniu siĊ i zrzeszaniu – tworzenie stowarzyszeĔ, pisanie statutu, pomoc prawna i techniczna w rejestracji organizacji) oraz wzmacniaá w nas poczucie odpowiedzialnoĞci

218

Ewa Korzeniowska za naszą „maáą ojczyznĊ”. 4 W efekcie dáugofalowych dziaáaĔ, pomimo trudnoĞci, powstaáo nieformalne partnerstwo. Partnerzy wáączają siĊ w proces wspierania spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych poprzez zlecenia, promowanie

usáug i samej

idei ekonomii spoáecznej.

Spóádzielnia poligraficzna „DrzeĔ” otrzymuje zlecenia od Muzeum, parafii, szkóá, przedszkola, firm prywatnych, stowarzyszeĔ, partnerów w projekcie Ekonomii Spoáecznej. Samorząd zaproponowaá druk gazety samorządowej. Staáa wspóápraca z PUP i zaangaĪowanie jej kierowniczki, daje szansĊ na kontynuowanie dziaáaĔ, związanych z aktywizacją zawodową i wsparciem osób bezrobotnych w powrocie na rynek pracy. TRUDNOĞCI I PROBLEMY Analizując dziaáania CES, dotyczące budowy lokalnego partnerstwa, naleĪy stwierdziü, Īe zaistniaáo duĪo trudnoĞci i takĪe popeániono wiele báĊdów. Nie udaáo siĊ utworzyü wielopodmiotowego formalnego partnerstwa. Dáugi proces jego inicjowania, zmiana kadry CES,

brak

udziaáu

wsparcia

wáadz

samorządowych

przez administratora, brak doĞwiadczenia kadry

,wstrzymanie

dziaáaĔ

w procesie budowania partnerstwa,

spowodowaá, Īe nie uzyskano oczekiwanych efektów. Nie doszáo do konkretnych ustaleĔ wspólnych celów i priorytetów potencjalnych partnerów, mimo wielokrotnego przedstawiania korzyĞci z tego wynikających. Dyskutowano na temat metod i sposobów pozyskiwania Ğrodków, nie okreĞlając potrzeb poszczególnych partnerów, ani sposobu podejmowania decyzji. Nie udaáo siĊ takĪe opracowaü wspólnej strategii dziaáaĔ w ramach partnerstwa, mimo podejmowanych prób i przygotowania przez CES jej zarysu. Zabrakáo przemyĞlanego dziaáania, konkretnych roboczych spotkaĔ partnerstwa, na których omawiano by problemy, oczekiwania i wątpliwoĞci. Zabrakáo równieĪ wsparcia ze strony OZIS, mimo Īe projekt takowe wsparcie zakáadaá.

Kwartalnik Drezdenecki, Rok XI nr 4 (40)-2007 r.,s.32

219

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

3.POWSTANIE STOWARZYSZEĔ W wyniku cotygodniowych spotkaĔ partnerskich i wyjazdów pracowników CES do poszczególnych soáectw udaáo siĊ powoáaü 3 wiejskie stowarzyszenia w Drawinach, Goszczanowie i Goszczanowcu. We wsi Kosin, mimo zaangaĪowania soátysa i kilku spotkaĔ mieszkaĔców z pracownikami CES, nie udaáo siĊ zebraü grupy 15 osób. Inicjatorem powoáania stowarzyszeĔ byá CES, który spotykaá siĊ wielokrotnie z mieszkaĔcami i przekonywaá, Īe

tylko powstanie stowarzyszeĔ daje szanse w aplikowaniu o Ğrodki

finansowe na poprawĊ sytuacji na wsi i realizacjĊ inicjatyw obywateli. Podano przykáady, zakoĔczonych sukcesem, dziaáaĔ w gminie Lwówek, prezentowane przez przedstawiciela tamtego partnerstwa. Oprócz stowarzyszeĔ wiejskich prowadzono takĪe prace nad powstaniem stowarzyszenia samopomocowego 2007roku).

w domu wspólnoty Barka (pierwsze spotkanie odbyáo siĊ w maju

Wspólnie analizowano i przygotowano statut oraz zapoznawano czáonków

zaáoĪycieli z zasadami funkcjonowania i prowadzenia przedsiĊbiorstwa spoáecznego w ramach dziaáalnoĞci gospodarczej stowarzyszenia Przy wspóápracy z CES zostaáo powoáane, 08.06.2007 r., Stowarzyszenie Samopomocowe „Rodzina”, skáadające siĊ z 17 czáonków zaáoĪycieli, mieszkaĔców domu wspólnoty Barka. Zarząd stowarzyszenia, przy wsparciu CES w zakresie konsultacji i doradztwa, przygotowaá plan uruchomienia i prowadzenia dziaáalnoĞci przedsiĊbiorstwa spoáecznego „Rodzina” w ramach dziaáalnoĞci gospodarczej

stowarzyszenia w zakresie organizacyjnym,

funkcjonalnym i rozwojowym, jako czĊĞü procedury w procesie ubiegania siĊ o dofinansowanie przedsiĊwziĊcia z projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. PROBLEMY I POTRZEBY WiĊkszoĞü problemów mieszkaĔców gminy Drezdenko to brak miejsca spotkaĔ ,bezrobocie, ubóstwo, brak moĪliwoĞci dodatkowej edukacji dzieci i máodzieĪy, trudnoĞci w komunikacji i dostĊpie do dóbr kultury, brak infrastruktury, internetu, itp. W tworzenie stowarzyszeĔ wáączyli siĊ máodzi mieszkaĔcy wsi, zachĊcani przez soátysów i liderów lokalnych. Uczestnicząc w edukacji SLES i spotkaniach partnerskich dostrzegli szansĊ na zmianĊ sytuacji wielu osób, pozostających bez pracy i moĪliwoĞci rozwoju, zaktywizowanie Ğrodowiska i realizacjĊ ciekawych wspólnych pomysáów na rzecz caáej

220

Ewa Korzeniowska spoáecznoĞci (place zabaw dla dzieci, kawiarenki internetowe, leĞne ĞcieĪki edukacyjne, rozwój agroturystyki, sportu, edukacji ekologicznej itp). CES pomagaá w organizowaniu spotkaĔ, wyáonieniu grup inicjatywnych, w opracowaniu statutu i dokumentacji potrzebnej do rejestracji w KRS . Dwa stowarzyszenia tj. Stowarzyszenie „Drawa” w Drawinach i Stowarzyszenie „Nasza PrzyszáoĞü” w Goszczanowie zostaáy zarejestrowane, trzecie – Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Goszczanowiec jest w trakcie rejestracji. Istotnym problemem stowarzyszenia samopomocowego „Rodzina’ jest duĪa rotacja osób przebywających we wspólnocie, uniemoĪliwiająca ustalenie trwaáego skáadu stowarzyszenia, wyznaczenia poszczególnych zadaĔ dla jego czáonków i

przeszkolenia potencjalnych

pracowników przedsiĊbiorstwa. Przygotowanie potrzebnej dokumentacji w duĪej czĊĞci spadáo na CES. DokumentacjĊ záoĪono do KRS z wnioskiem o zwolnienie stowarzyszenia (skáadającego siĊ z osób bezdomnych) z opáat, związanych z wpisem do rejestru przedsiĊbiorców i dziennika gospodarczego. Wobec braku dokumentów, poĞwiadczających stan majątkowy czáonków stowarzyszenia, odstąpiono od wniosku gdyĪ proces ich otrzymania przedáuĪyáby rejestracjĊ i uniemoĪliwiá otrzymanie Ğrodków grantowych z projektu . Stowarzyszenie Samopomocowe „Rodzina” zostaáo zarejestrowane 13 listopada 2007 r. a opáata w wysokoĞci 1500 zá zostaáa pokryta z funduszu dotacyjnego Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka”.

4.CENTRUM EKONOMII SPOáECZNEJ CES powstaá we wrzeĞniu 2006 r., a zacząá funkcjonowaü w paĨdzierniku 2006r. Jego gáówne zadania to: 1.Reintegracja spoáeczna i zawodowa. 2.Aktywizacja osób dáugotrwale bezrobotnych i wykluczonych. 3.Rozwój przedsiĊbiorczoĞci, samozatrudnianie poprzez zakáadanie spóádzielni socjalnych, przedsiĊbiorstw spoáecznych, dziaáalnoĞü gospodarcza, szkolenia, konkursy grantowe. 4. Promocja ekonomii spoáecznej. 5. Budowanie Partnerstw Lokalnych - wspieranie powstających podmiotów ekonomii

221

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

spoáecznej i poszukiwanie dla nich zleceĔ, animowanie dziaáaĔ na rzecz wspólnego rozwiązywania problemów spoáecznych, pobudzanie inicjatyw spoáecznych i tworzenie sieci wzajemnych usáug, animowanie i wsparcie nowych organizacji. W CES zostaáy zatrudnione 4 osoby : kierownik, psycholog, pracownik administracyjnofinansowy, specjalista ds. spóádzielni socjalnych. Rezultatem dziaáaĔ CES byáo poszerzenie rynku poprzez wáączenie osób, biorących udziaá w programie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, w krąg wymiany . Zatrudnienie znalazáo 45 osób, w tym 8 osób rozpoczĊáo wáasną dziaáalnoĞü gospodarczą RozpoczĊáa dziaáalnoĞü takĪe spóádzielnia socjalna „DrzeĔ”, zatrudniając na umowĊ o pracĊ 4 osoby. Powstaáo przedsiĊbiorstwo spoáeczne przy Stowarzyszeniu Samopomocowym „Rodzina”, mające moĪliwoĞü zatrudnienia okoáo 10 osób. Warto zaznaczyü, Īe czĊĞü osób, biorąca udziaá w szkoleniach branĪowych, uczestniczyáa w pojedynczym dziaáaniu wspierającym i znalazáa pracĊ , ale byáy to osoby máode i zdeterminowane do podjĊcia zatrudnienia. WiĊkszoĞü jednak potrzebowaáa bardziej kompleksowego systemu wsparcia. Takie dziaáania byáy prowadzono gáównie w Klubu Integracyjnego oraz w ramach SAS, SLES i na spotkaniach partnerskich . SPÓáDZIELNIA SOCJALNA Jednym z pierwszych dziaáaĔ CES byáo przygotowanie grupy inicjatywnej do zaáoĪenia spóádzielni socjalnej (22 osoby). Grupa skorzystaáa z caáego przygotowanego cyklu wsparcia - zajĊcia motywacyjne z psychologiem, cykl szkoleniowy związany z ekonomią spoáeczną i spóádzielczoĞcią socjalną, cykl zajĊü w ramach SLES , udziaá w spotkaniach partnerskich, wyjazd integracyjny do Karpacza i zagraniczne wyjazdy studyjne do Wáoch i Finlandii. Jednak bezpoĞrednio przed rejestracją w KRS, osoby te záoĪyáy rezygnacjĊ, uzasadniając ją záym stanem zdrowia, káopotami itp. Te wahania

zaobserwowano juĪ wczeĞniej,

ale wydawaáo siĊ ,Īe jest to moment przejĞciowy i podjĊcie dziaáaĔ naprawczych problem rozwiąĪe. Nie moĪna jednak nie braü pod uwagĊ faktu, Īe proces przygotowawczy trwaá bardzo dáugo i mimo przyznania, juĪ w grudniu, Ğrodków grantowych nie moĪna byáo rozpocząü dziaáaĔ ze wzglĊdu na wstrzymanie przekazania kolejnej transzy pieniĊdzy.

222

Ewa Korzeniowska Analiza zaistniaáej sytuacji nasuwa

wniosek, Īe zamiast pomóc, wzmocniono jeszcze

bardziej postawy roszczeniowe - osoby te nie byáy przygotowane do samodzielnego dziaáania i wziĊcia za nie odpowiedzialnoĞci. Pomimo

tego, Īe informacje dotyczące

koncepcji biznesowej, biznes plan i komplet dokumentów rejestracyjnych przygotowali pracownicy CES, zostali oni obarczeni winą, Īe dziaáają nieefektywnie i nie dotrzymali terminów. Prace nad powoáaniem spóádzielni pokazaáy, Īe aby mogáa powstaü i zaistnieü na rynku, musi skáadaü siĊ z osób, mających motywacjĊ i postawĊ przedsiĊbiorczą. Osoby dáugotrwale bezrobotne, sáabe i bierne mogą byü jej czáonkami, ale nie bĊdą w stanie same realizowaü zadaĔ spóádzielni. Jej trzon muszą stanowiü osoby odpowiedzialne, zmotywowane, cechujące siĊ zaangaĪowaniem i aktywnoĞcią. Druga grupa inicjatywna, juĪ wczeĞniej wyselekcjonowana, przejĊáa rozpoczĊtą procedurĊ powoáania spóádzielni, samodzielnie realizując wiĊkszoĞü dalszych dziaáaĔ. Osoby te okazaáy siĊ bardzo odpowiedzialne i aktywne, posiadające postawy przedsiĊbiorcze i prospoáeczne. Uczestniczyáy w spotkaniach partnerstwa i organizowanych szkoleniach. Zawsze chĊtnie angaĪowaáy siĊ we wspólne dziaáania fundacji i CES. Powoáana i zarejestrowana 31.07.07 WielobranĪowa Spóádzielnia Socjalna „DrzeĔ” prowadzi obecnie dziaáalnoĞü poligraficzną i zatrudnia na umowĊ o pracĊ 4 czáonkinie. W ramach posiadanych przez CES Ğrodków na wsparcie szkoleniowo – doradcze, sfinansowane zostaáo dla spóádzielni szkolenie z obsáugi specjalistycznego programu „Corel” i obsáugi zakupionego z grantu sprzĊtu. DziĊki zaangaĪowaniu i wspóápracy w ramach partnerstwa, wypracowano juĪ pierwsze

zyski i jest duĪa nadzieja na dalszy, samodzielny rozwój

spóádzielni. „JesteĞmy takie wdziĊczne, to jest nie do pomyĞlenia, same nie daáybyĞmy sobie rady .Mimo, Īe same napisaáyĞmy wniosek oni nam powiedzieli, gdzie wnioski są, co musimy znaleĨü. Jak siĊ idzie do urzĊdu to dają stos papierów i oni nam powiedzieli co z tym robiü .Caáy czas nam pomagali, sáuĪyli radą, jeĞli miaáyĞmy pytania i wątpliwoĞci .Tego siĊ nie da opisaü, zanim te pieniądze zostaáy przekazane to byáo tyle biegania, zaáatwiania”. 5

Raport ewaluacyjny PAN, czĊĞü II –s. 91

223

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

KONKURSY GRANTOWE CES, w ramach projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, dysponowaá funduszem grantowym w wysokoĞci 200 000 zá. W listopadzie 2006 i czerwcu 2007 zostaáy ogáoszone II edycje konkursu grantowego pn. „Ekonomia Spoáeczna szansą na lepsze jutro”, na projekty, dotyczące wsparcia finansowego nowo tworzonych i juĪ istniejących spóádzielni socjalnych oraz przedsiĊbiorstw spoáecznych w gminie Drezdenko. Do biura CES 24.11.2006r. wpáynąá wniosek WSS „DrzeĔ”. Na posiedzeniu komisji konkursowej zostaáa przeprowadzona ocena merytoryczna wniosku i przyznano kwotĊ w wysokoĞci 140 000zá. w formie dotacji, na cele zgodne z danymi, zawartymi we wniosku o dofinansowanie realizacji projektu (wniosek opiewaá na sumĊ 180 000zá.).

Projekt

obejmowaá

dziaáalnoĞü

poligraficzną,

rachunkowo

–

ksiĊgową,

zagospodarowanie terenów zielonych i dziaáalnoĞü remontowo-budowlaną. Kwota, przyznana spóádzielni „DrzeĔ”, zostaáa zmniejszona w związku z przewidywaną dotacją z PUP. Niestety takiej dotacji spóádzielnia nie otrzymaáa ze wzglĊdu na zmianĊ wczeĞniejszych

ustaleĔ, dotyczących zabezpieczenia (porĊczenie osób fizycznych

dla kaĪdego z czáonków). Dnia 28.05.2007 r., na Walnym Zebraniu ZaáoĪycielskim, zostaáa powoáana nowa WSS” DrzeĔ”, która wystąpiáa do CES o podtrzymanie decyzji z 07.12.2006 r. o przyznanie grantu i zobowiązaáa siĊ do realizacji projektu zgodnie z rozpatrzonym juĪ wnioskiem , speániając jednoczeĞnie wszystkie kryteria i warunki okreĞlone w zasadach konkursu. Uznając, Īe nowa grupa jest merytorycznie przygotowana do realizacji przedsiĊwziĊcia, posiada kwalifikacje i doĞwiadczenie, wyraĪono zgodĊ. Zgodnie z zasadami konkursu o dofinansowanie, termin zakoĔczenia realizacji projektu wyznaczony byá na 30.06.2007 r. PoniewaĪ wniosek o wpis do rejestru w KRS zostaá záoĪony 30.05.2007 r. i byá w gáównej mierze opóĨniony procesem decyzyjnym PUP-u w sprawie dofinansowania ze Ğrodków Funduszu Pracy, wniesiono o przedáuĪenie realizacji projektu do 30 wrzeĞnia 2007 r. Ze wzglĊdu na zaawansowany stan przygotowaĔ i zagroĪenie realizacji projektu przedáuĪono - na wniosek WSS „DrzeĔ” - termin realizacji i rozliczenia przedsiĊwziĊcia do 30.09.2007.

224

Ewa Korzeniowska Spóádzielnia otrzymaáa wpis do KRS w dn.31.07.2007 roku i 08.08.2007 r. podpisana zostaáa umowa o dofinansowanie projektu miĊdzy beneficjentem projektu WSS „DrzeĔ” a grantodawcą - Fundacją Dom Wspólnoty Barka w Drezdenku. 29.08.2007 r., przekazano na konto bankowe spóádzielni, przyznane Ğrodki w wysokoĞci 140 000 zá. na zakup sprzĊtu i maszyn do poligrafii. 19 czerwca 2007 r. CES ogáosiá II edycjĊ konkursu grantowego. 20.07.2007 r. wpáynąá wniosek grupy inicjatywnej PrzedsiĊbiorstwa Spoáecznego „Rodzina” przy Stowarzyszeniu Samopomocowym „Rodzina w Drezdenku. W dniu 13.08.2007 r. Komisja Grantowa w skáadzie : 1.Lidia WĊgierska

- przedstawiciel administratora

2.Natalia Páaczek

- przedstawiciel OZIS

3.Arleta Polska

- przedstawiciel PUP

4.Lech ArtwiĔski

- przedstawiciel partnerstwa lokalnego-przewodniczący

5.Sáawomir GiĪycki - przedstawiciel przedsiĊbiorców-sekretarz dokonaáa oceny merytorycznej wniosku i przyznaáa dofinansowanie w wysokoĞci 60 000 zá. w formie dotacji na zakup maszyn i urządzeĔ do dziaáalnoĞci usáugowej przedsiĊbiorstwa, związanej z zagospodarowaniem terenów zieleni, uprawami rolnymi, sprzątaniem i czyszczeniem ulic i obiektów. 13.11.2007 r. Stowarzyszenie Samopomocowe „Rodzina” otrzymaáo wpis do KRS i przystąpiáo do realizacji przedsiĊwziĊcia. 30.11.2007 r. zostaáa podpisana umowa o dofinansowanie projektu i przekazane zostaáy Ğrodki

grantowe

w wysokoĞci 60 000 zá. Ze Ğrodków tych zakupiono kosiarkĊ samojezdną z zestawem elementów wymiennych , kosiarki i pilarki spalinowe oraz narzĊdzia pomocnicze. PoniewaĪ przedsiĊbiorstwo jest jeszcze w fazie rozruchu i nie ma podpisanych zleceĔ, prowadzi rozmowy z potencjalnymi zleceniodawcami prac i akcje promocyjno-reklamowe. Planowane jest zatrudnienie rotacyjne od

5 – 10 osób, zaleĪnie od zapotrzebowania na usáugi

oraz od wielkoĞci przychodu. W fazie początkowej pracownicy bĊdą zatrudniani w formie umów zleceĔ, umów o pracĊ na czas okreĞlony w kierunku zatrudnienia na staáe. PrzedsiĊbiorstwo na początku bĊdzie siĊ koncentrowaü na usáugach na rzecz miasta i klientów indywidualnych w zakresie prac porządkowych, przede wszystkim - koszenie terenów wielko- powierzchniowych, poboczy i trawników, oczyszczanie rowów, koryta

225

Partnerstwo Lokalne w Drezdenku – gmina miejsko-wiejska

i brzegów Noteci, przycinanie drzew i krzewów, a zimą - odĞnieĪanie i odladzanie ciągów komunikacyjnych. DuĪą zaletĊ stanowi wyspecjalizowany i profesjonalny sprzĊt firmy STIHL, gwarantujący wysoką jakoĞü wykonywanych usáug. ZagroĪenie dla powodzenia przedsiĊwziĊcia

stanowi

duĪa

rotacja

ludzi,

brak

doĞwiadczeĔ

umiejĊtnoĞci

przedsiĊbiorczych oraz moĪliwoĞü powrotu do naáogu, osób w nie zaangaĪowanych. PodjĊto kroki w celu zminimalizowania tego typu zagroĪeĔ poprzez organizowane spotkaĔ i szkoleĔ (dwóch czáonków zarządu ukoĔczyáo szkolenie z podstaw przedsiĊbiorczoĞci oraz organizacji i funkcjonowania przedsiĊbiorstw, dwóch czáonków odbywa kurs prawa jazdy, 7 osób uczestniczyáo

szkoleniu

dotyczącym

podstaw

związanych

przygotowaniem

i prowadzeniem dokumentacji finansowej przedsiĊbiorstwa spoáecznego). 6.KLUB INTEGRACJI I GRUPY SAMOKSZTAáCENIOWE Klub Integracji rozpocząá dziaáalnoĞü w domu Wspólnoty Barka, a w momencie uruchomienia CES, zostaá przeniesiony do budynku przy ul. Szkolnej i objąá swoim dziaáaniem takĪe osoby z zewnątrz. Klub Integracji byá miejscem najróĪniejszych spotkaĔ oraz prowadzenia edukacji nieformalnej w grupach samoksztaáceniowych SAS . Celem spotkaĔ byáo podniesienie zdolnoĞci do samodzielnego Ğwiadczenia pracy, uzupeániania róĪnorodnych

umiejĊtnoĞci,

wymiany

doĞwiadczeĔ,

edukacji, zwiĊkszenia

zaangaĪowania,

aktywnoĞci

i samopomocy. Klub prowadziá grupy wsparcia dla osób uzaleĪnionych poszukujących zatrudnienia i dla osób w trudnych sytuacjach Īyciowych. ZajĊcia odbywaáy siĊ w formie regularnych spotkaĔ (co najmniej raz w tygodniu), prowadzonych przez pracowników CES i specjalistów z zewnątrz. Organizowano róĪnorodne spotkania integracyjne np. wieczór meksykaĔski z muzyką i slajdami z Peru i Meksyku , grille plenerowe, wizyty w muzeum na wystawach fotografii i malarstwa, spotkania z ciekawymi ludĨmi, projekcje filmowe w ramach Dyskusyjnego Klubu Filmowego, spotkania z bajką dla dzieci. Miaáo to promowaü Klub i spowodowaü wspólne dziaáania, wáączające ludzi ze Ğrodowisk zagroĪonych do aktywnego wspóáuczestniczenia w Īyciu spoáecznym i zawodowym , zmianĊ ich postaw oraz tworzenie nowych wzajemnych relacji. PoniewaĪ mieszkaĔcy wspólnoty niechĊtnie w nich uczestniczyli, przygotowano ankietĊ, która miaáa zdiagnozowaü sytuacjĊ, okreĞliü ich potrzeby, oczekiwania i zainteresowania. Jej wynik wskazaá na niską motywacjĊ do podejmowania jakiegokolwiek wysiáku oraz niechĊü wobec

226

Ewa Korzeniowska tematyki, związanej z ekonomią spoáeczną i spóádzielczoĞcią socjalną (na 38 osób ankietĊ wypeániáo 11). Wskazaáo to na koniecznoĞü zintensyfikowania zajĊü z psychologiem i doradcą, które wzmocniáyby poczucie wáasnej wartoĞci u tych osób. Dziaáania w ramach SAS kierowano gáównie do mieszkaĔców domu wspólnoty uznając, Īe to oni najbardziej potrzebują zrozumienia, wzajemnego zbliĪenia ,wsparcia w rozwoju i budowaniu mocnych wiĊzi. Jednak duĪa rotacja mieszkaĔców „Barki”, brak skutecznych dziaáaĔ psychologa oraz dostatecznie przemyĞlanej tematyki spotkaĔ,

znacznie osáabiáy efekty dziaáaĔ w tym

obszarze. RolĊ spotkaĔ SAS peánią teraz, po zakoĔczeniu programu, spotkania czáonków powoáanego Stowarzyszenia Samopomocowego „Rodzina”. Dziaáa równieĪ grupa wsparcia kobiet, która sama organizuje spotkania, ustala tematy i wzajemnie siĊ wspiera. W opracowaniu wykorzystano nastĊpujące materiaáy: 1.Dokumentacja projektu IW EQUAL - raporty, sprawozdania, protokoáy ze spotkaĔ i konferencji. 2.Raport „Ewaluacja Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” w ramach Programu Operacyjnego IW EQUAL –Instytut Studiów Politycznych PAN. 3.Strategia na rzecz rozwoju powiatu strzelecko –drezdeneckiego. 4.Opracowania i materiaáy PUP, filia w Drezdenku. 5.Kwartalnik Drezdenecki, gazeta lokalna Nadnoteckiego Towarzystwa Kultury- nr 4 (40)2007, s.32-33. 6.Wyniki opracowania ankiet BO(beneficjentów ostatecznych) na zlecenie Administratora. 7.Materiaáy szkoleniowe i informacyjne Fundacji „Barka” i Szkoáy Barki. 8.Prezentacje wáasne i partnerów. 9.Strategia i opis projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”.

227

Rozdziaâ VIII Equal - wartoğý dodana Ewa Sadowska

“Centra Integracji Migrantów Zarobkowych w Londynie i Dublinie” (EuroMI). Wspóâpraca centrów `z instytucjami powoâanymi w ramach Partnerstwa „Ekonomia Spoâeczna w Praktyce” (ESP) w Polsce. 1.Ogólny zarys zaâoīeĕ programowych Projekt „Sieü Centrów Integracji Migrantów Zarobkowych” jest czĊĞcią programu pilotaĪowego, realizowanego przez fundacjĊ „Barka”, w partnerstwach z organizacjami pozarządowymi i instytucjami publicznymi w krajach Unii Europejskiej, które otworzyáy swoje rynki pracy dla polskich migrantów. Docelowo do roku 2011, tj. w tzw. „okresie przejĞciowym” (transition period), paĔstwa czáonkowskie UE nie gwarantują imigrantom z Europy ĝrodkowoWschodniej wsparcia w zakresie zabezpieczeĔ spoáecznych, dostĊpu do informacji, szkoleĔ, doradztwa i mieszkalnictwa. Program fundacji „Barka” o nazwie „Europejska Sieü Integracji Migrantów” (EuroMI) w duĪym stopniu opiera siĊ na rezultatach programu Equal, zrealizowanym w Partnerstwie "Ekonomia Spoáeczna w Praktyce".

Jest odpowiedzią na wzrastające problemy migrantów

zarobkowych, z których wielu podejmuje ryzyko migracji w poszukiwaniu pracy bez dostatecznej wiedzy,

znajomoĞci jĊzyka, moĪliwoĞci zakwaterownia i zatrudnienia

oraz mechanizmów asymilacyjnych w krajach docelowych migracji. „Barka”, jako sieü organizacji, zostaáa zaproszona do wspóápracy w lipcu 2006 r. przez polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie, placówki dyplomatyczne w Londynie i Dublinie, brytyjskie organizacje pozarządowe i samorządy dzielnic Londynu (Westminster, Southwark i Hammersmith and Fulham) w związku z krytyczną sytuacją polskich emigrantów zarobkowych. Raporty instytucji i organizacji informowaáy o sytuacji obywateli polskich padających ofiarą gangów, nieuczciwych pracodawców i poĞredników

228

Ewa Sadowska pracy, co w konsekwencji powoduje , Īe niejednokrotnie migranci koĔczą

na ulicy.

We wrzeĞniu 2006 roku „Barka” odbyáa wizytĊ studyjną w Londynie w celu rozpoznania sytuacji polskich emignatów zarobkowych w Wielkiej Brytanii. Przyjazd polskiej organizacji poruszyá wáadze brytyjskie, organizacje pozarządowe oraz media, skupiając ich uwagĊ na problemach migrantów z Europy ĝrodkowo- Wschodniej. W konsekwencji wizyty, samorząd dzielnicy Hammersmith and Fulham w zachodnim Londynie, zwróciá siĊ do fundacji „Barka” z propozycją rozpoczĊcia partnerskiego programu wsparcia w powrotach migrantów A8. Wybór „Barki”, jako organizacji, która podejmie siĊ zadania pomocy migrantom, przez samorząd dzielnicy Hammersmith and Fulham i organizacje pozarządowe prawdopodobnie podyktowany byá tym, Īe od 1989 roku fundacja tworzyáa w Polsce programy na rzecz wáączenia spoáecznego dla „migrantów we wáasnym kraju” (Polaków, poszukujących we wáasnym kraju miejsca do Īycia i pracy). Na podstawie wizyt studyjnych przedstawicieli samorządu londyĔskiej dzielnicy uznano, Īe „Barka”, w trakcie realizacji Equala, ujawniáa wysokie kwalifikacje w zakresie praktycznych rozwiązaĔ, dziĊki znajomoĞci mechanizmów wykluczenia i praktyczne doĞwiadczenie w „przywracaniu” osób i grup „niemobilnych i nieprzedsiĊbiorczych” do Īycia spoáecznego. RównoczeĞnie napáywaáo coraz wiĊcej sygnaáów (listów, telefonów i korespondencji elektronicznej) od organizacji pozarządowych, instytucji publicznych i placówek konsularnych z Irlandii, Francji, Wáoch, Hiszpani i Holandii, alarmujących o trudnej sytuacji spoáeczno-ekonomicznej polskich migrantów w tych krajach. Biorąc pod uwagĊ brak zorganizowanego systemu wsparcia dla polskich emigrantów zarobkowych w krajach UE w okresie przejĞciowym, utworzony zostaá projekt „sieü wsparcia” migrantów zarobkowych w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Zadaniem Centrów Integracji w Londynie i Dublinie jest praca z beneficjentami w zakresie udzielania informacji, doradztwa i wsparcia w zatrudnieniu oraz pomocy w powrocie do kraju emigrantów w najbardziej krytycznych sytuacjach spoáeczno – ekonomicznych takich jak uzaleĪnienia, bezdomnoĞü, choroby, dáugotrwaáe bezrobocie itp. Fundacja zdawaáa sobie sprawĊ, iĪ niektórzy z tych, którzy zdecydują siĊ na powrót do kraju, zerwali kontakt z rodzinami w Polsce i nie mają „do czego wracaü”, a w konsekwekcji bĊdą, przynajmniej przez okres kilku miesiĊcy, do momentu „staniĊcia na nogi”, korzystaü z systemu wypracowanego w Polsce. Przedstawiciele Partnerstwa „Ekonomia Spoáeczna

229

Equal - wartoĞü dodana

w Praktyce” wáączyli siĊ we wsparcie powracających migrantów zarobkowych poprzez wspólnoty, hostele, centra integracji spoáecznej, centra ekonomii spoáecznej, spóádzielnie socjalne oraz poprzez oĞrodki leczenia uzaleĪnieĔ. Rozpoczynając w czerwcu 2007 projekt w Londynie i Dublinie, sfinansowany przez Senat RP, „Barka” nie zamierzaáa tworzyü tam „wáasnych” struktur na rzecz wsparcia migrantów zarobkowych, a jedynie podjąü dziaáania w partnerstwach z przedstawicielami administracji, sektora non-profit, biznesu oraz KoĞcioáa, które tworzyáyby platformĊ do budowania kolejnych programów i mnoĪyáy wspólny potencjaá.

W modelu tym wykorzystano doĞwiadczenia

budowania Partnerstwa ESP, gáównie w zakresie budowania partnerstw lokalnych oraz mechanizmów integracyjnych w stosunku do grup wykluczonych. WartoĞcią dodaną projektu byáo zaangaĪowanie w realizacjĊ dziaáaĔ w Centrach Integracji Migrantów w Londynie i Dublinie osób, które same doĞwiadczyáy dawniej problemów marginalizacji spoáecznej (bezrobocia, uzaleĪnieĔ), a obecnie m.in. dziĊki uczestnictwu w projekcie Equal, w znacznej mierze rozwiązaáy te problemy i prowadzą w Polsce wáasne programy pomocowe, przedsiĊbiorstwa spoáeczne, spóádzielnie socjalne i stowarzyszenia. Te osoby są „Īywym Ğwiadectwem”, pokazującym migrantom zarobkowym, którzy utracili za granicą pracĊ i mieszkanie, Īe wyjĞcie z trudnej sytuacji Īyciowej jest moĪliwe. W ramach projektu dokonano diagnozy sytuacji spoáecznej i ekonomicznej obywateli Polski w Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz zebrano dane statystyczne i jakoĞciowe, dotyczące sytuacji osób, korzystających z pomocy partnerstwa Barka – Hammersmith and Fulham – Broadway Center - Upper Room w ramach projektu pilotaĪowego w Londynie oraz partnerstwa w Dublinie. PoĞrednio rozpoznane zostaáy zdolnoĞci brytyjskich i irlandzkich instytucji publicznych i organizacji pozarządowych do podjĊcia wspóápracy z organizacją pozarządową z Europy ĝrodkowo-Wschodniej w ramach wsparcia migrantów z nowych krajów akcesyjnych oraz rozpoznanie moĪliwoĞci „poáączenia kapitaáów” spoáecznych, intelektualnych i pracowniczych, jakie niosą ze sobą kraje Europy Zachodniej z kapitaáem kraju „máodej” demokracji i początkującego wolnego rynku. PodkreĞliü naleĪy, Īe waĪną cechą projektu, jest jego dwupáaszczyznowoĞü, polegająca na bezpoĞredniej pracy z beneficjentem oraz równolegáym tworzeniu i koordynowaniu szerszych sieci partnerstw na rzecz wsparcia migrantów zarobkowych. SpoĞród 340 beneficjentów, z którymi pracowano bezpoĞrednio w Londynie i Dublinie przez

230

Ewa Sadowska 7 miesiĊcy, 75 osób powróciáo do Polski. SpoĞród nich 39 osób poáączyáo siĊ ze swoimi rodzinami, a 36 pozostaáo we wspólnotach, centrach integracji spoáecznej oraz strukturach i programach utworzonych w 6 partnerstwach lokalnych w Polsce, podczas realizacji projektu Equal (kluby integracyjne, grupy samoksztaáceniowe, centra ekonomii spoáecznej, spóádzielnie socjalne itp.).

SpoĞród tej grupy 8 osób odbyáo terapiĊ w oĞrodkach

odwykowych. W Drezdenku, w domu wspólnoty, zamieszkaáy 2 osoby, które po przejĞciu grup samoksztaáceniowych, podjĊáy szkolenia w Centrum Ekonomii Spoáecznej w zakresie obsáugi wózków widáowych i kursu prawa jazdy. Obie znalazáy pracĊ i juĪ siĊ usamodzielniáy. W instytucjach funkcjonujących w Partnerstwie w gminie Lwówek, pozostaáa jedna osoba, która wspiera w obsáudze biurowej jedną ze spóádzielni socjalnych. Okoáo 20 osób pozostaáo we wspólnocie w Chudobczycach. DziĊki funkcjonującemu tu Partnerstwu Lokalnemu, którego uczestnikiem jest wáaĞciciel tartaku w Orzeszkowie, 15 osób zostaáo przyjĊtych do pracy w tartaku. Jedna osoba przystąpiáa do spóádzielni „ĝwit” produkującej makaron, jedna - do spóádzielni „WitajPl”, zajmującej siĊ maáą gastronomią, dwie osoby przystąpiáy do spóádzielni budowlanej „DĨwigar”. Na początku osoby te weszáy do spóádzielni jako kandydaci z szansą na przyjĊcie ich, po okresie próbnym, na peánoprawnych czáonków. 5 osób uczestniczy w zajĊciach centrum integracji spoáecznej w Poznaniu. Osoby te kaĪdorazowo uczestniczyáy w spotkaniach Partnerstw Lokalnych, opowiadając o swoich doĞwiadczeniach, trudnoĞciach i zagroĪeniach napotkanych w czasie migracji zarobkowej zagranicą.

Partnerstwa Lokalne peániáy zatem rolĊ centrów informacji i profilaktyki

dla spoáecznoĞci lokalnych, wĞród których nadal máodzi ludzie podejmują decyzje o wyjeĨdzie do pracy zagranicĊ. Zgodnie z metodologią pracy „Barki” osoby, które powróciáy po nieudanym pobycie zagranicą, zostaáy, poprzez grupy samoksztaáceniowe, przygotowane do zaáoĪenia samopomocowego stowarzyszenia. Zostaáo ono powoáane

27 paĨdziernika 2007 roku i nosi nazwĊ:

Samopomocowe Stowarzysznie Pomocy Migrantom EuroMY. ZaáoĪone zostaáo przez grupĊ 60 osób, które znalazáy siĊ w trudnych sytuacjach Īyciowych i powróciáy do kraju. Celem stowarzyszenia jest ostrzeĪenie innych przed konsekwencjami nieprzygotowanego wyjazdu migracyjnego, docieranie do Ğrodowisk lokalnych i informowanie o warunkach Īycia i pracy zagranicą oraz pomoc tym, którzy wyjechali w powrocie i adaptacji w Polsce.

231

Equal - wartoĞü dodana

Migranci zarobkowi są nową grupą beneficjentów, korzystających z projektu Partnerstwa ESP. W strategii grupa ta nie zostaáa ujĊta, gdyĪ problem migracji i jej konsekwencje zaczĊáy byü rozpoznawane dopiero w 2007 roku. WĞród 400 beneficjentów programu ESP, 36 osób to migranci zarobkowi.

2. Centrum Integracji Migrantów – Londyn Centrum Integracji Migrantów w Londynie rozpoczĊáo dziaáalnoĞü 15 czerwca 2007 roku, w ramach partnerstwa organizacji pozarządowych, samorządu, koĞcioáa i Konsulatu RP oraz policji w dzielnicy Hammersmith and Fulham (H&F), w zachodnim Londynie. Centrum dziaáa w ramach infrastruktury Broadway Day Center oraz Centrum Upper Room. Do obydwu Centrów (Broadway i Upper Room) przychodzi dziennie 80- 100 osób potrzebujących, w tym 50% to Polacy.

Przedstawiciele „Barki”, pracujący w Centrach

Broadway i Upper Room (socjolog, prawnik, lingwista), przeprowadzają codzienne szkolenia, porady prawne i konsultacje. W ramach tych dziaáaĔ zostaáa teĪ nawiązana wspóápraca ze Zjednoczeniem Polskim w Wielkiej Brytanii i polskimi mediami. W ramach programu zatrudniony jest koordynator programu oraz dwunastu przedstawicieli grup samopomocowych systemu „Barki”, nazywanych „liderami”. WiĊkszoĞü liderów doĞwiadczyáa w Īyciu problemów z uzaleĪnieniem i bezrobociem, które rozwiązali z pomocą systemu „Barki” i dzisiaj stanowią pozytywny przykáad dla innych. W ramach programu liderzy pracują w parach, wymieniając siĊ (po dwóch w kaĪdym miesiącu). Liderzy prowadzą codzienne spotkania grupowe i indywidualne w Centrum Broadway i Centrum Upper Room dla polskich beneficjentów, na temat mechanizmów wykluczenia spoáecznego (uzaleĪnieĔ, bezrobocia, bezdomnoĞci) w oparciu o Ğwiadectwo wáasnego Īycia. Przekonują osoby w sytuacjach krytycznych do powrotu do kraju oraz (w przypadku nieposiadania przez nich rodziny/zatrudnienia/ zakwaterowania) moĪliwoĞci skorzystania z Programów na Rzecz Wáączenia Spoáecznego systemu „Barki”. Liderzy naleĪą teĪ do grupy terenowej Centrum Broadway i Upper Room, odbywając dwa razy w tygodniu, nocne i ranne patrole uliczne. W czasie od czerwca do grudnia 2007 roku czternastu liderów systemu „Barki” odbyáo miesiĊczny staĪ w Centrum Broadway i Upper Room. Oprócz pracy w Centrach Broadway i Upper Room, od początku rozpoczĊcia dziaáaĔ

232

Ewa Sadowska w Londynie, prowadzone jest biuro programu „Centra Integracji Migrantów”. Biuro udziela informacji i porad drogą telefoniczną i elektroniczną oraz usáugi táumaczeĔ. W biurze odbywają siĊ szkolenia liderów, spotkania z partnerami, spotkania z mediami i zebrania Zarządu „Barki” UK. Biuro prowadzi szczegóáową dokumentacjĊ (korespondencjĊ, ksiĊgowoĞü, sprawozdania ze spotkaĔ/szkoleĔ, raporty dzienne i raporty miesiĊczne, dokumenty związane z organizacją powrotów migrantów do kraju). Zadaniem biura jest teĪ porzygotowywanie programu powrotu migrantów zarobkowych do Polski oraz konstrukcja indywidualnego programu resocjalizacji i zatrudnienia. W ramach programu we wspóápracy z Obywatelskim Instytutem Monitoringu i Rekomendacji (OIMIR), który powstaá jako spóáka z.o.o. non – profit (w ramach Partnerstwa ESP), rozpoczĊta zostaáa takĪe praca badawcza pod tytuáem: „Marginalizacja wĞród emigrantów polskich w Wielkiej Brytanii a jakoĞü ich zdolnoĞci do pracy w warunkach ekskluzji i inkluzji spoáecznej”. Gáówne osie analizy badawczej ogniskują siĊ wokóá przyczyn wyjazdu, zdolnoĞci adaptacji w nowym kraju, umiejĊtnoĞci przystosowania siĊ do obcego rynku pracy i przyczyn ewentualnych niepowodzeĔ. Proces badawczy odbywa siĊ zarówno w Polsce jak i w Wielkiej Brytanii i jest zakrojony na trzyletnią perspektywĊ. Grupa Badawcza OIMIR opracowaáa juĪ narzĊdzie badawcze w postaci ankiety, która zostanie zastosowana w 2008 roku. W pracĊ badawczą zaangaĪowany jest prof. Lionel Simms z East London University, prof. Goodwin z zespoáem badawczym Uniwersytetu Brunel, dr Carol Corinne McNaughton z zespoáem badawczym University of York oraz dr Zbigniew Galor z katedry spoáecznoekonomicznej AR PoznaĔ.

3. Centrum Integracji Migrantów – Dublin Centrum Integracji Migrantów w Dublinie rozpoczĊáo dziaáalnoĞü z koĔcem sierpnia 2007 roku. Powoáano partnerstwo z samorządem Dublin City Council, Centrum Dziennym Merchants Quay Ireland, Stowarzyszeniem Lekarzy Polskich, Związkami Zawodowymi SIPTU, Ambasadą RP - przy wspóápracy z agencją Homeless Agency, rządową agencją Combat Poverty i biurem nowo-powoáanej organizacji BARKA Migrants’ Support IRELAND. Centrum korzysta z infrastruktury franciszkaĔskiej placówki pomocowej Merchants Quay

233

Equal - wartoĞü dodana

Ireland. àącznie w Dublinie pracuje Ğrednio trzech przedstawicieli „Barki” na terenie Centrum Merchnats Quay Ireland. W ramach tych dziaáaĔ zostaáa nawiązana wspóápraca z Towarzystwem Irlandzko-Polskim i polskimi mediami. Zadaniem projektu byáo powoáanie dwóch organizacji o statusie „charity” na prawie brytyjskim i irlandzkim, co umoĪliwiáoby pozyskiwanie Ğrodków na kontynuowanie dziaáalnoĞci od rządów centralnych tych krajów i uáatwiáoby nawiązanie formalnej wspóápracy z lokalnymi organizacjami (w tym polonijnymi), samorządami i KoĞcioáem. Organizacje takie zostaáy powoáane: 26 czerwca 2007 roku zostaáa powoáana Barka UK jako organizacja o statusie „charity” a w grudniu 2007 roku, podobna organizacja powstaáa w Irlandii.

4. Wspóâpraca z partnerami lokalnymi W trakcie realizacji projektu w Londynie i Dublinie odbyto áącznie 220 spotkaĔ roboczych i konsultacji z pracownikami samorządów, policji, centrów pomocy dziennej, biur porad obywatelskich, przedstawicielami placówek konsularnych, instytucjami finansowymi i badawczymi, jak równieĪ nawiązano staáą wspóápracĊ z 16 partnerami (tabela poniĪej). Przedstawiciele instytucji publicznych (w tym Rządu Centralnego Wielkiej Brytanii) oraz organizacji pozarządowych z Anglii i Irlandii odbyli 21 wizyt studyjnych do Polski w celu zapoznania siĊ z programami na rzecz wáączenia spoáecznego realizowanego, w Partnerstwie ESP. Wszystkie spotkania, konsultacje i wizyty studyjne stanowią silny fundament dla powstającej sieci wspóápracy EuroMI i bĊdą przez wiele kolejnych lat przynosiáy owoce w budowaniu programów integracji spoáecznej migrantów zarobkowych z krajów Europy ĝrodkowoWschodniej. Konsekwencją pracy, wykonanej w Londynie, są przygotowywane porozumienia partnerskie pomiĊdzy fundacją „Barka” a samorządami Londynu w dzielnicach: Haringey, Westminster, Ealing i Camden (przy wsparciu Rządu Centralnego UK – Departamentu Wspólnot i SamorządnoĞci oraz agencji Homeless Link). W partnerstwie z samorządem dzielnicy Hammersmith and Fulham, Barka Uk realizowaü

234

Ewa Sadowska bĊdzie w dalszym ciągu projekt pomocy migrantom. W tym celu záoĪony zostaá wniosek do Rządu Wielkiej Brytanii (Department of Communitites and Local Government) na utworzenie hostelu, na krótkoterminowe pobyty dla migrantów nowych krajów akcesyjnych A10. Hostel bĊdzie przejĞciowym zakwaterowaniem przed powrotem migrantów do swoich ojczyzn lub podjĊciem zatrudnienia w Wielkiej Brytanii. WaĪnym wydarzeniem byáo zorganizowanie trzydniowej konferencji w Poznaniu w dniach 2224 paĨdziernika 2007 roku, pod patronatem Marszaáków Senatu: Bogdana Borusewicza, Macieja PáaĪyĔskiego i Marka Zióákowskiego oraz Posáa do Parlamentu Europejskiego, Jana Kuáakowskiego, podsumowującej dziaáania partnerstw na rzecz integracji polskich migrantów w Londynie i Dublinie oraz dziaáania w Polsce. W konferencji i dwudniowych wizytach studyjnych uczestniczyli: Dyrektor Biura Polonijnego Kancelarii Senatu RP, przedstawiciel Ministerstwa Pracy i Polityki Spoáecznej, przedstawiciel Rządu Brytyjskiego, przedstawiciele samorządów Londynu i Dublina, przedstawiciele organizacji pozarządowych i ich związków z Anglii, Irlandii i Polski, przedstawiciele Związków Zawodowych z Irlandii i Polski, przedstawiciele partnerstw lokalnych z 6 gmin zawiązanych w trakcie realizacji projektu ESP, które uczestniczyáy w przyjmowaniu powracających migrantów, czáonkowie nowopowstaáego Stowarzyszenia Pomocy Migrantom Zarobkowym oraz media. W trakcie wystąpieĔ i wizyt studyjnych prezentowane byáy dokonania partnerstw w Londynie i Dublinie oraz system instytucji powoáanych w Partnerstwie ESP. Obywatelski Instytut Monitoringu i Rekomendacji OIMIR w caáoĞci poĞwiĊciá Konferencji swój pierwszy numer Zeszytów.

5. Podsumowanie Z analizy „projektu pilotaĪowego”, realizowanego przez fundacjĊ „Barka”, wynika, Īe w jednej z 33 dzielnic Londynu – (dzielnicy (H&F) okoáo 100 Polaków przebywa w bardzo trudnych warunkach, co w skali Londynu skáada siĊ na liczbĊ 3 - 5 tys. Polaków „na ulicach”, w pustostanach, garaĪach, parkach itp. Z reguáy ten spsosób Īycia doprowadziá teĪ do dodatkowych problemów związanych z uzaleĪnieniami, konfliktów z prawem, zerwania wiĊzi z rodziną w Polsce. Praca z tą grupą powinna odbywaü siĊ gáównie w Polsce. W tym celu naleĪy rozszerzyü moĪliwoĞci testowane w projekcie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”,

235

Equal - wartoĞü dodana

korzystając ze wsparcia Europejskiego Funduszu Socjalnego. Z uwagi na brak adekwatnego finansowania i trudnoĞci, jakie napotykają pracownicy samorządów i organizacji Anglii i Irlandii w pracy z migrantami - szczególnie w komunikacji (róĪnice mentalne, jĊzykowe i niepeána znajomoĞü warunków historycznych i socjalno– ekonomicznych w krajach pochodzenia migrantów), istnieją powaĪne przeszkody w diagnozowaniu i programowaniu dziaáaĔ z beneficjentami na rzecz ich zatrudnienia i integracji. Samorządy tych krajów rozpoczĊáy starania w kierunku wáączenia we wspóápracĊ partnerów z Europy ĝrodkowoWschodniej.

Projekty realizowane w Polsce, szczególnie w Partnerstwie „Ekonomia

Spoáeczna w Praktyce”, mogą byü waĪnym pomostem uáatwiającym adaptacjĊ i integracjĊ migrantów w Polsce. KoniecznoĞü rozwijania tego typu programów zostaáa uzasadniona przez wiele rekomendacji liderów samorządowych i organizacji pozarządowych, spisanych na podstawie wizyt studyjnych w systemie pomocy migrantom w Poznaniu oraz w pobliskich gminach: Kwilcz, Lwówek i Drezdenko w okresie od kwietnia do paĨdziernika 2007 roku, m.in.: rekomendacja Johna Downie (Samorząd H&F-Londyn). Istnieje koniecznoĞü dalszej realizacji rozpoczĊtych pilotaĪowo dziaáaĔ w Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz poszerzenia o nowe kraje tj. DaniĊ, Niemcy, FrancjĊ i BelgiĊ KoniecznoĞü proponowanych dziaáaĔ wynika z oceny rozmiarów procesów migracyjnych i ich problemów, dokonana przez pracowników Konsulatów RP w w/w krajach, ekspertów (analizy, seminaria, konferencje), samorządy i organizacje pozarządowe (raporty) oraz media. Na podstawie tych opinii ocenia siĊ, iĪ áącznie 1,5 mln do 2 mln polskich obywateli poszukuje zatrudnienia w krajach „starej piĊtnastki”. Szacuje siĊ, Īe w samym Londynie znajduje siĊ od 300 tys. do 500 tys. poszukujących pracy Polaków.

6. Rekomendacje Podsumowując projekt Sieü Centrów Migrantów Zarobkowych w Londynie i Dublinie cieszĊ siĊ, Īe mogáam uczestniczyü w wydarzeniu tak znaczącym dla Polski i Europy. UwaĪam, Īe zjawisko migracji zarobkowej i związane z nim zagadnienia są sprawą máodych osób, poniewaĪ mobilnoĞü i czĊste przemieszczanie siĊ cechuje máode pokolenie. Emigracja 2 mln

236

Ewa Sadowska obywateli polskich do krajów Starej PiĊtnastki jest zjawiskiem nowym, na które naleĪy odpowiedzieü programami „nowej generacji”, wpisującymi siĊ w zaáoĪenia Strategii LizboĔskiej jak równieĪ w zamysá „Ojców ZaáoĪycieli” Unii Europejskiej. Zamiarem Roberta Schumana i Jeana Monnet byáo stworzenie wspólnej Europy - nie tylko w wymiarze politycznym i ekonomicznym, ale takĪe wspólnej Europy spoáecznej. Rezultaty projektu pilotaĪowego pokazują, Īe zjawisko migracji zarobkowej, po roku 2004, naleĪy badaü i mierzyü bardzo ostroĪnie i z duĪym namysáem, biorąc pod uwagĊ jego szczególny charakter i okolicznoĞci spoáeczno – historyczne krajów pochodzenia migrantów oraz krajów docelowych migracji. NaleĪy podkreĞliü, Īe migracja zarobkowa jest w przewaĪającej ocenie zjawiskiem pozytywnym jednak jej skala, która przekroczyáa przewidywania rządów narodowych, pokazaáa teĪ indywidualne tragedie. Coraz bardziej oczywisty staje siĊ fakt, Īe rozwiązanie problemów emigrantów z krajów Europy ĝrodkowo Wschodniej wymaga w pierwszej kolejnoĞci wspóápracy i zaangaĪowania rządów narodowych jak równieĪ organizacji pozarządowych (czĊsto ich „podąĪenia” za swoimi obywatelami do krajów Starej PiĊtnastki) oraz KoĞcioáa. Wielu obywateli polskich wciąĪ opuszcza nasz kraj bez ĞwiadomoĞci warunków Īycia i zatrudnienia w krajach docelowych. 90% pracy pozostaje do wykonania w Polsce w związku z przygotowaniem obywateli do procesu migracji, który jak pokazaáy ostanie kilka lat - niesie ze sobą wiele niebezpieczeĔstw. Po siedmiu miesiącach pracy z migrantami polskimi w Wielkiej Brytanii i Irlandii, nasuwa siĊ refleksja, iĪ na problemy migracji zarobkowej moĪna systemowo i skutecznie odpowiedzieü poprzez tworzenie sieci wsparcia (ang. networks) przy wspóápracy przedstawicieli rządów, instytucji, organizacji i biznesu. Przede wszystkim naleĪy doáoĪyü wysiáków, by záagodziü skutki okresu przejĞciowego i zapobiec kolejnym indywidualnym tragediom. Wymaga to dokonania „kosmetycznych” zmian w prawie migracyjnym poszczególnych rządów narodowych, zanim zostanie ono ujednolicone po roku 2011. Na przykáad w Wielkiej Brytanii obywatele polscy i inni przedstawiciele krajów A8 zmuszeni są do opáacania pozwolenia na pracĊ w wysokoĞci 90 GBP, podczas gdy inne grupy etniczne nie podlegają takim regulacjom. Kwota ta jest duĪym utrudnieniem w dostĊpie do zatrudnienia dla obywateli A8 i wzmacnia dziaáania szarej strefy. Nieprzygotowanie do podjĊcia wyzwania migracji przez rządy narodowe, wyraĪa siĊ choüby

237

Equal - wartoĞü dodana

w przygotowaniu rządu Wielkiej Brytanii na przyjĊcie 13 tysiĊcy obywateli polskich w 2004 roku, podczas gdy przyjechaáo 20 razy wiĊcej polskich migrantów w celach zarobkowych. Projekt „Centra Integracji Migrantów Zarobkowych”, realizowany w oparciu o partnerskie dziaáania organizacji z Europy ĝrodkowo Wschodniej z organizacjami i instytucjami w krajach starej piĊtnastki, moĪe posáuĪyü jako modelowy projekt dla rozwiązania problemów z integracją spoáeczną migrantów zarobkowych, które moĪna zastosowaü w wielu krajach europejskich. NaleĪy podkreĞliü, Īe projekt przyczyniá siĊ przede wszystkim do zmniejszenia kosztów spoáecznych w postaci konkretnych dramatów ludzkich, ale takĪe uáatwiá dziaáalnoĞü wielu instytucji z krajów pochodzenia i krajów docelowych migracji takich jak: urzĊdy poszczególnych gmin, centra dzienne, policja, sáuĪba zdrowia, wiĊziennictwo itp. Dalsze funkcjonowanie projektu powinno byü finansowane solidarnie zarówno przez kraje pochodzenia migrantów jak i kraje docelowe migracji. W Polsce zostaáy przetestowane programy realizowane w Partnerstwie ESP, jako skuteczna forma pomocy migrantom zarobkowym w ich integracji i w powrocie na rynek pracy. W związku z tym istnieje potrzeba rozwijania podobnych dziaáaĔ w innych rejonach kraju, aby umoĪliwiü powrót do kraju Polakom, napotykającym na powaĪne problemy zagranicą.

238

Rozdziaâ IX Perspektywy

rozwoju

przedsiċbiorczoğci

spoâecznej.

Rekomendacje Barbara Sadowska

Rola lidera w usamodzielnianiu siċ programów „Barki” oraz w projekcie „Ekonomia Spoâeczna w Praktyce”.

Od 2001 roku rozpocząá siĊ proces przygotowaĔ do usamodzielniania osób i programów poprzez tworzenie stowarzyszeĔ samopomocowych i usáugowych. Najpierw zorganizowane zostaáy grupy samoksztaáceniowe w ramach programu Szkoáa Animacji Socjalnej, na których liderzy dotychczasowych programów, omawiali znaczenie usamodzielniania, zastanawiali siĊ, jakie zmiany zajdą w ich dotychczasowym Īyciu, czego muszą siĊ nauczyü, aby wziąü odpowiedzialnoĞü za siebie i innych. Poznawali zasady zakáadania stowarzyszeĔ, uczyli siĊ jak zarządzaü zasobami ludzkimi i finansowymi, planowaü dziaáania i opracowywaü projekty. Czáonkowie wspólnot, których przemiany dokonywaáy siĊ we wspólnym Īyciu we Wspólnocie, chociaĪ nie zawsze rozumieli kolejne etapy, to ze wzglĊdu na zaufanie, które zostaáo zbudowane, podąĪali za wspólną wizją. I chociaĪ niejednokrotnie woleliby zostaü na dotychczasowym etapie, to jednak stopniowo pokonywali lĊk przed nieznanym i dotychczasowe przyzwyczajenia, wchodząc stopniowo w nowy etap. Procesy te wymagaáy jednak kilku lat. Tomasz Flinik, w filmie „Skrawek trzeĨwego nieba” ( styczeĔ 2008) mówi: „Tomek Sadowski, czĊsto tu przyjeĪdĪa i rzuca róĪne pomysáy np. zakáadanie stowarzyszeĔ, ale my wcale nie chcieliĞmy siĊ usamodzielniaü, nam to wcale nie byáo na rĊkĊ”. Inny lider, Andrzej Wiater z Posadówka, powtarza: „ByliĞmy zmuszani, Īeby zakáadaü stowarzyszenia, a potem spóádzielnie socjalne. Teraz siĊ z tego cieszymy, ale wtedy byliĞmy zbuntowani: co ten Tomek znowu wymyĞla. Dzisiaj jesteĞmy w zarządach tych stowarzyszeĔ albo nawet prezesami, pozyskujemy Ğrodki na dalsze dziaáania. Ludzie, którzy kiedyĞ, jak ja, byli po wyrokach, mieli problemy z alkoholem dzisiaj funkcjonują jak normalni obywatele, pracują, mają rodziny.. I w dodatku cieszą siĊ szacunkiem w okolicy”.

239

Perspektywy rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Rekomendacje

Trzeba podkreĞliü, Īe procesy decentralizacji programów „Barki” byáy kolejnym etapem odbudowywania osób, odpowiedzialnoĞci i uwalniania inicjatyw wĞród wczeĞniejszych uczestników programów, umacniających ich pozycjĊ w Ğrodowiskach lokalnych. De facto stawali siĊ oni pierwszymi, prawdziwymi liderami ekonomii spoáecznej we wspólnotach lokalnych ( gminach). Jest to przykáad zastosowania konstytucyjnej zasady subsydiarnoĞci, w wyniku której, najsáabsi czáonkowie spoáecznoĞci lokalnej, dziĊki ofiarowanej im przestrzeni do dziaáania i Īycia, wyrastają na liderów. W dokumentach Soboru WatykaĔskiego II czytamy: „W polityce spoáecznej najpierw trzeba zadoĞüuczyniü wymogom sprawiedliwoĞci, by nie ofiarowaü jako darów miáoĞci tego, co siĊ naleĪy z tytuáu sprawiedliwoĞci, nastĊpnie trzeba usunąü przyczyny záa, a nie tylko skutki, i wreszcie naleĪy tak zorganizowaü pomoc, by otrzymujący ją wyzwalali siĊ powoli od obecnej zaleĪnoĞci i stawali siĊ samowystarczalni”. Takie podejĞcie wymaga rozwoju etycznego osób. Rola lidera w tego typu przedsiĊwziĊciach jest trudna. Z jednej strony istnieje koniecznoĞü budowania wiĊzi i wspólnoty z drugiej niezbĊdny jest nieustanny nacisk, mobilizujący do rewizji dotychczasowych podejĞü, metod, konfrontacja postaw, itp. Wywoáuje to napiĊcie pomiĊdzy stabilizacją a mechanizmami rozwoju. Rozwój rozumiany jest nie tylko jako nowe perspektywy, obszary dziaáania, nowe podejĞcia, finansowanie, ale równieĪ jako proces doskonalący samego czáowieka, dopomagający mu, aby stawaá siĊ lepszym, duchowo dojrzalszym, bardziej Ğwiadomym i odpowiedzialnym.. Bez tych aspektów rozwoju nie ma moĪliwoĞci autentycznej poprawy sytuacji osób, które w wyniku samo-wykluczenia lub wykluczenia przez innych, znalazáy siĊ w najtrudniejszych sytuacjach Īyciowych. Osiem lat wspólnego Īycia we Wspólnocie „Barki” dostarczyáo doĞwiadczeĔ i wiedzy, dotyczącej mechanizmów przemiany moralnej. Zazwyczaj osoby, które znajdują siĊ w trudnoĞciach Īyciowych, w jakiĞ sposób „skazane” są na ten rozwój, bo sytuacja w której siĊ znaleĨli doskwiera im do tego stopnia, Īe zmusza ich do zastanowienia siĊ nad przyczynami. Potrzebują oni jednak towarzyszenia osób, które są autentycznie przejĊte ich sytuacją, a nie tylko wykonują zlecone zadania. Niepijący alkoholik musiaá przyznaü siĊ do swoich báĊdów, osoba skazana, jeĞli chce Īyü inaczej, musi dokonaü gáĊbokiego rozliczenia ze swoim dotychczasowym Īyciem, bezrobotnego czeka trud nauki i pokonywania pasywnoĞci i marazmu, a osobĊ pomagającą, nawet Ğwietnie wyksztaáconą - wysiáek

240

Barbara Sadowska pokonywania muru, umoĪliwiający zbliĪenie siĊ do drugiego czáowieka, a nawet wziĊcie odpowiedzialnoĞü za jego los. „Wychowywani jesteĞmy jednak inaczej: Īeby trzymaü siĊ z daleka od takich osób, no ewentualnie przywdziaü „garnitur profesjonalizmu” i iĞü z tym do nich, bo to jest droga, która umoĪliwia nam utrzymanie siĊ” ( Tomasz Sadowski, w wywiadzie dla Radia Merkury, wrzesieĔ 2006). Mechanizm zamykania siĊ na tzw. nienormalnych pokazuje Piotr Pacewicz („Gazeta Wyborcza”, 16 wrzeĞnia 1994 r): „Kulas, pieprzniĊty, Ğwirus, bandzior, pukniĊty, pijus, szurniĊty, üpun. Albo nawet sáowa neutralne, czysto opisowe, które funkcjonują jak epitety: kryminalista, prostytutka, kaleka, czy po prostu nienormalny. ObecnoĞü innych jest zagroĪeniem dla nas– to tak, jakby ktoĞ spojrzaá w lustro i zobaczyá swój cieĔ. KaĪdy jest po trosze stukniĊty, prawda?” WziĊcie osobistej odpowiedzialnoĞci jest konieczne. Wtedy uniknąü moĪna sytuacji, Īe jedni dorabiają siĊ kosztem drugich, Īe Ğrodki europejskie są Ĩle wykorzystywane, bo nie przynoszą oczekiwanych zmian spoáecznych, szczególnie w obszarze reintegracji. Bernanos w „Dialogach Karmelitanek” pisze: Szybciej zmieni siĊ áobuz, záoczyĔca, który dotknąá dna niĪ „letnia siostra zakonna”, która nie czyni záego, przestrzega zasady ale pozostaje w jakimĞ samozadowoleniu i akceptacji zastanego porządku rzeczy. Taka siostra Ğwiata nie zmieni”. Ten problem dotyczy takĪe kadry, która po roku 2004, ze wzglĊdu na moĪliwoĞci finansowania projektów z Europejskiego Funduszu Spoáecznego, zaczĊáa licznie zgáaszaü siĊ z interesującymi CV: skoĔczone studia, szkolenia, kursy, znajomoĞü jĊzyków obcych itp. Wszyscy przekonywali o swoim Ğwietnym przygotowaniu do pracy w polu wykluczenia spoáecznego i integracji spoáecznej. Jednak podejĞcie, tylko specjalistyczne czy tzw. profesjonalne, jest z reguáy zbyt wąsko rozumiane ( wyksztaácenie formalne). Integracja wymaga osobistego zaangaĪowania, towarzyszenia czáowiekowi, a nie - liczenia kaĪdej przepracowanej minuty „po godzinach”, chĊci podzielenia siĊ swoimi doĞwiadczeniami, odwagi w konfrontowaniu postaw, pokory w odkrywaniu swojej roli w spotkaniu z drugim czáowiekiem, wzajemnoĞciowej relacji. Tego w znakomitej wiĊkszoĞci zabrakáo. W tej sytuacji rola lidera, jak zwykle, byáa doĞü niewdziĊczna. 40-letnie doĞwiadczenie

Tomasza

Sadowskiego w pracy w zakáadach karnych, poprawczakach, szpitalach psychiatrycznych, w obszarach wiejskich ( popegeerowskich), rehabilitacyjnych obozach i wreszcie wspólne

241

Perspektywy rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Rekomendacje

Īycie we wspólnocie „Barki”, umoĪliwiáy rozpoznanie mechanizmów i stanowiáy podstawĊ do budowania kompetentnych projektów, mających na celu zmianĊ i rozwój Ğrodowisk. W czĊstych spotkaniach zespoáu duĪo wysiáku poĞwiĊcone zostaáo przybliĪaniu tego doĞwiadczenia, motywacji i wypracowaniu wspólnej wizji. Tego jednak z reguáy doroĞli ludzie, przekonani o swoim przygotowaniu i umiejĊtnoĞciach, nie lubią, a tym bardziej liderzy. W przypadku realizowanego w Partnerstwie na Rzecz Rozwoju projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal ( 2005 -2007), do pracy w partnerstwie zostaáo przyjĊtych okoáo 40 nowych pracowników, spoĞród 600 kandydujących.

W zespole pojawiaáy siĊ powaĪne kryzysy dotyczące nie tyle kwestii

organizacyjnych, ile postaw etycznych, związanych z podejĞciem do pracy.

Istniejące

trudnoĞci i napiĊcia w relacji lider – kadra, przedstawione zostaáy w badaniach ewaluacyjnych prowadzonych przez PAN z Warszawy ( marzec 2007), gdzie postawa lidera spotyka siĊ z krytyką i czĊsto z niezrozumieniem, zarówno w wypowiedziach respondentów jak i komentarzach badaczy. W badaniach prowadzonych w poáowie realizacji projektu czytamy: „Przeprowadzone badania ewaluacyjne pozwalają stwierdziü rysujący siĊ konflikt na linii partnerzy – administrator odnoĞnie podejmowania decyzji. Stwierdza siĊ wystĊpowanie formalnych wymogów, które powinny zapewniü demokratyczny sposób zarządzania projektem (gáosowanie, czĊste spotkania partnerów, istnienie Grupy Zarządzającej Partnerstwem, bĊdącej reprezentacją wszystkich czáonków Partnerstwa) oraz równoĞü wszystkich partnerów w procesie decyzyjnym. Jednak w odczuciu 90 % badanych respondentów

pozycja partnerów i administratora nie jest jednakowa, gdyĪ gáos

administratora jest przewaĪający a jego pozycja na tyle silna, Īe relacjĊ tĊ moĪna okreĞliü jako „gáówny wykonawca - podwykonawcy”. JednoczeĞnie, zdaniem Kierownika Projektu, decyzje podejmowane są w sposób partnerski, a partnerzy mają zapewnioną autonomiĊ dziaáaĔ, ”czasami nawet tak duĪą, Īe nie potrafią jej sprostaü”. Oficjalna komunikacja jest zablokowana przez niewáaĞciwą atmosferĊ, nacechowaną obawami przed wypowiadaniem wáasnego zadania. Dodatkowymi czynnikami utrudniającymi otwartą komunikacjĊ są: tendencja do jednoosobowego podejmowania decyzji przez lidera PRR, unikanie informacji o ryzyku (záe informacje od partnerów nie są dobrze widziane), eliminowanie niechcianych informacji, nieporuszanie spraw, które mogáyby byü Ĩle odebrane przez przeáoĪonych i które psują ”wizjĊ sukcesu” projektu.(....)

242

Barbara Sadowska Zmienne wizje i koncepcje powodują takĪe brak jednolitego kierunku dziaáaĔ. Zdaniem respondentów poszczególni partnerzy i administracja nie są w stanie ”nadąĪyü” za wizjami lidera”. WyjaĞnienia kierownika projektu nie zostaáy uwzglĊdnione przez badaczy PAN. Prowadzone badania nie do koĔca uwzglĊdniáy aspekty etyczne dotyczące sáabego przygotowania kadry i jej maáego doĞwiadczenia , nie braáy pod uwagĊ faktu, Īe dziaáania „Barki” w latach 1989 – 2004, moĪna uznaü za „pierwszego w Polsce Equala”, realizowanego pilotaĪowo, przy braku odpowiednich ustaw i finansowania, który wytyczaá szlak dla nastĊpnych. Badania te nie biorą pod uwagĊ 40 –letniego doĞwiadczenia lidera w obszarze wáączenia spoáecznego i jego osobistej odpowiedzialnoĞci za losy osób, które przez lata czekaáy na nowe moĪliwoĞci. W badaniach czĊsto pojawia siĊ krytyczna ocena faktu, Īe w ramach projektu w duĪe wsparcie otrzymaáy osoby funkcjonujące we wspólnotach "Barki". Administrator projektu byá zobowiązany, aby pomoc doszáa do najsáabszych czáonków spoáeczeĔstwa, którymi m.in. są osoby

bezdomne

funkcjonujące

róĪnego

rodzaju

wspólnotach,

schroniskach

czy noclegowniach. Do takich osób na pewno naleĪą tzw. "barkowicze", którzy w wyniku wsparcia w projekcie Equal zaáoĪyli

swoje wáasne spóádzielnie socjalne i zaczĊli

funkcjonowaü samodzielnie we wspólnocie lokalnej. W wielu programamch pomoc rozwojowa dla tych osób nie dochodzi, gdyĪ traktowane są one jako nierozwojowe i rzadko siĊ w nie inwestuje. Obarczone są etykiektą "bezdomny". Sytuacja tych osób jest czĊsto trudniejsza niĪ wielu osób bezrobotnych, które mimo wielu problemów mentalnych, nie zostaáy pozbawione podstaw egzystencji i funkcjonują w rodzinach, w swoich mieszakniach, we wspólnocie lokalnej. Wielkim sukcesem projektu ESP byáo wyjĞcie z izolowanych wczesniej wspólnot do szeroko rozumianej wspólnoty lokalnej. MieszkaĔcy wspólnot lokalnych licznie uczestniczyli w spotkaniach partnerstw lokalnych i akceptowali obecnoĞc tzw. "bezdomnych". W wyniku wspólnych dziaáaĔ powstaáy spóádzielnie socjalne áączące osoby bezdomne i bezrobotne, a partnerzy lokalni jak samorząd, oĞrodki pomocy spoáecznej zlecają spóádzielniom socjalnym do wykonania konkretne zadania na rzecz gminy. OdpowiedzialnoĞü administratora dotyczyáa wiĊc troski o wáaĞciwe wykorzystanie przyznanych Ğrodków, z jak najwiĊkszym ”spoĪytkowaniem” dla rozwoju osób z grup wykluczonych.. DoĞü zdecydowane podejĞcie do tych kwestii spotykaáo siĊ z oporem

243

Perspektywy rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Rekomendacje

pracowników. Mechanizmy oporu, tkwiącego w jednostkach i grupach, omawia Ryszard Praszkier i Andrzej Nowak w „Zmiany spoáeczne powstaáe pod wpáywem dziaáalnoĞci przedsiĊbiorców spoáecznych” (III Trzeci Sektor, nr 2-wiosna 2005). Cytują oni koncepcjĊ Joel O’Toole, który wymienia kilka istotnych przyczyn oporu przed zmianami: lĊk przed nieznanym, egocentryzm, myĞlenie na krótką metĊ, obrona przeciĊtnoĞci grupowej przed jednostką wybijającą siĊ, konformizm grupowy, brak umiejĊtnoĞci przewidywania nagród odroczonych, przyzwyczajenia i utarte poglądy, poczucie, Īe jest siĊ wyjątkowym itp. NaleĪy zastanowiü siĊ, w jakim stopniu te mechanizmy miaáy wpáyw na ksztaátowanie siĊ Partnerstwa „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. Z caáą pewnoĞcią lider byá Ğwiadom zagroĪeĔ, które towarzyszą wprowadzaniu zmian, poniewaĪ sam wielokrotnie przez takie kryzysy z róĪnymi grupami spoáecznymi przechodziá. Zjawisko kryzysu jest zapewne znane wielu liderom realizującym duĪe projekty z licznym zespoáem, który jednoczeĞnie w duĪej mierze jest zespoáem nowym, dopiero siĊ ksztaátującym. Kryzysu moĪna

unikaü albo

odwaĪnie stawiaü mu czoáa. W tym przypadku mamy do czynienia z tym drugim. W raporcie z badaĔ kierowano siĊ prawem wiĊkszoĞci. JeĞli leci caáa eskadra w okreĞlonym kierunku, a jeden samolot leci w innym, to kto ma racjĊ? Zapewne wiĊkszoĞü ( nawiązanie do wypowiedzi Piotra Pacewicza z „Gazety Wyborczej”, zacytowanej we wczeĞniejszych rozdziaáach).

Warto jednak zastanowiü siĊ, jaka potrzebna jest

siáa i przygotowanie,

aby autorskie projekty, realizowane przez doĞwiadczonych liderów, nie zostaáy zneutralizowane przez opór wiĊkszoĞci, jakie

lider powinien prezentowaü standardy

zachowaĔ wobec oporu partnerów, aby móc zrealizowaü zaáoĪone w projekcie cele i przeprowadziü autentyczne zmiany spoáeczne, a jednoczeĞnie nie „stáamsiü” poczucia wpáywu partnerów na ksztaát projektu oraz ich zaangaĪowania. W trakcie realizacji projektu wielokrotnie wystĊpowaáy kryzysy zaufania zarówno do lidera, jak i do partnerów, co byáo trudne dla obu stron. W badaniach pokazany jest gáównie kryzys zaufania do lidera, brakuje natomiast analizy sytuacji od strony lidera. Badania powinny analizowaü takie aspekty jak odwaga i doĞwiadczenie lidera oraz zbudowana wczeĞniej przyjaĨĔ (nie tylko w zakresie formalnych dziaáaĔ projektowych), która w koĔcu umoĪliwiaáa przechodzenie przez takie kryzysy.

244

Barbara Sadowska Zdaniem autorki, brak tych elementów w róĪnego typu projektach, powoduje, Īe są one realizowane na poziomie, który jest w stanie zaakceptowaü wiĊkszoĞü, a to z reguáy nie wystarcza dla osiągniĊcia zaáoĪonych celów.

Kryzys zawsze jest ryzykiem, jednak jest to

proces niezbĊdny, poniewaĪ poprzez kryzys nastĊpuje zmiana postaw, a osiągane nastĊpnie pozytywne rezultaty budzą zaufanie do procesów i wzmacniają wspóápracĊ w kolejnych etapach. Takie

doĞwiadczenia wynikają z realizacji projektu „Ekonomia Spoáeczna

w Praktyce”. Zaprezentowane powyĪej trudnoĞci i ich dynamika nie są wystarczająco monitorowane przez zewnĊtrznych ewaluatorów, Do peánego monitoringu potrzebne są bardzo zaawansowane narzĊdzia, które pokazywaáyby dynamikĊ kryzysów i zmiany poglądów, dokonujące siĊ w trakcie caáego procesu. W tym celu pod koniec realizacji projektu utworzony zostaá

przez FundacjĊ „Barka”

i Rekomendacji jako spóáka non-profit

Obywatelski Instytut Monitoringu

(przedsiĊbiorstwo spoáeczne), który bĊdzie

monitorowaá obszar ekonomii spoáecznej, ruchy migracyjne,

budowanie spoáeczeĔstwa

obywatelskiego, dziaáania i politykĊ instytucji publicznych w obszarze integracji spoáecznej w Polsce i krajach Unii Europejskiej.

2. Podsumowanie dotychczasowych doğwiadczeĕ polskich – partnerstwa lokalne, edukacja liderów i rozwój nowych usâug we wspólnotach lokalnych. Rekomendacje. DoĞwiadczenia partnerstwa „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” pokazują, Īe istotą rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej jest budowanie przyjaznego Ğrodowiska i realnej sieci wspóápracy w spoáecznoĞci lokalnej z jednej strony, a z drugiej – umiejĊtnoĞü ksztaátowania postaw etycznych i partycypacyjnych u dáugotrwaáych klientów pomocy spoáecznej . W tym celu konieczna jest radykalna modernizacja systemu pomocy spoáecznej. Ciągle jego mechanizmy nie rozwiązują, a czĊsto wrĊcz utrwalają, problemy socjalne. Zdecydowana wiĊkszoĞü pracowników socjalnych wáączona jest w prace biurowo - rozliczeniowe, ale nie w pracĊ socjalną. Czáowiek potrzebujący traktowany jest jak klient skromnych ĞwiadczeĔ

245

Perspektywy rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Rekomendacje

pieniĊĪnych, z którym z reguáy nie zachodzi Īadna relacja poza formalną. Brak jest dbaáoĞci o powrót na rynek pracy. Istotą integracji spoáecznej jest niwelowanie podziaáów na odbiorców usáug czyli klientów oraz dostarczycieli usáug czyli pomagających. Problem budowania wiĊzi i relacji spoáecznych (wzajemnoĞciowych) jest dyskutowany w róĪnych Ğrodowiskach. Dyskusja dotyczy problemów związanych z postĊpującą instytucjonalizacją i wynikającymi z

tego

trudnoĞciami

zachowaniu

kontaktu

personalistycznego

podejĞcia

z ukierunkowaniem na powrót na rynek. Jedni uwaĪają, Īe profesjonalizm wymaga dystansu, a skracanie go uzaleĪnia osoby potrzebujące pomocy od „pomagaczy”, inni prezentują stanowisko przeciwne: nie ma moĪliwoĞci przemiany postaw, rozwoju moralnego, ksztaátowania odpowiedzialnoĞci bez budowania wiĊzi miĊdzy osobą pomagającą a korzystającą z pomocy. W odpowiedzi na w/wymienione problemy w Partnerstwie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” realizowany byá program pn. Szkoáa Liderów Ekonomii Spoáecznej (SLES), w której uczestniczyli

przedstawiciele

instytucji

publicznych,

liderów

lokalnych,

radnych,

przedstawiciele samorządów, czáonków spóádzielni socjalnych i spóádzielni mieszkaniowych, stowarzyszeĔ lokalnych i uczestników programów. Program funkcjonowaá w szeĞciu Ğrodowiskach i byá narzĊdziem budowania partnerstw lokalnych, które w cyklu cotygodniowym, spotykaáy siĊ w Ğrodowiskach lokalnych w celu omawiania kolejnych tematów związanych z zasadami tworzenia instytucji ekonomii spoáecznej, poznawania kontekstu europejskiego i filozoficznego przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, poznawania mechanizmów reintegracji, strategii budowania partnerstw lokalnych, jak równieĪ wiedzy praktycznej dostarczanej przez trzeĨwych alkoholików, czáonków spóádzielni socjalnych czy innych uczestników programów. W badaniach prowadzonych przez PAN (marzec 2007) czytamy:

„Przeprowadzone w terenie badania dowodzą, Īe zajĊcia w ramach SLES

przyczyniáy siĊ do osiągniĊcia zakáadanych rezultatów. Zdaniem organizatorów i uczestników podczas SLES wyrosáo kilku liderów lokalnych, nastąpiáy takĪe zmiany postaw wĞród uczestników szkolenia; - czĊĞü uczestników zaczyna postrzegaü siebie jako przedsiĊbiorców spoáecznych. –

niektórzy,

pod

wpáywem

zajĊü,

chcą

zakáadaü

spóádzielnie

socjalne.

- nastąpiá wzrost zaangaĪowania uczestników w ich pracĊ � Na pytanie „Czy sposób wykonywanej przez pana pracy zmieniá siĊ pod wpáywem udziaáu SLES” – 6 respondentów

246

Barbara Sadowska odpowiedziaáo twierdząco. Wypowiedzi dokumentujące zmiany w ĞwiadomoĞci uczestników SLES: ”Poczuáem moralny obowiązek wsparcia ludzi potrzebujących ale za pomocą instrumentów ekonomii spoáecznej”, ”bardziej zrozumiaáem wagĊ swojej pracy, ”lepiej komunikujĊ siĊ z innymi, nie narzucam swoich wizji innym, tylko dyskutujĊ”. Z wywiadu z organizatorem SLES wynika, Īe zmiany te są takĪe dostrzegane przez ”drugą stronĊ” np. spóádzielcy, przychodzący na SLES, sygnalizują zmiany na lepsze we wspóápracy ze Ğrodowiskiem lokalnym, uczestnicy CIS dostrzegają zmiany w postĊpowaniu i zachowaniu kadry, która odbyáa szkolenie SLES - ”są bardziej otwarci”, ”áatwiej siĊ z nimi dogadaü”. WiĊkszoĞü uczestników w ankiecie przyznaáa, Īe w związku z uczestnictwem w SLES zmieniáy siĊ ich poglądy na tematy związane z ekonomią spoáeczną. Zmiana poglądów najczĊĞciej dotyczyáa poszerzenia wiedzy o ekonomii spoáecznej:

”odkryáem, Īe rolą

ekonomii spoáecznej nie jest przywracanie czáowieka (wykluczonego) rynkowi a raczej przywracanie rynku czáowiekowi.” Z doĞwiadczeĔ osób, prowadzących SLES, jak i uczestników programu wynika, Īe bez zajĊü SLES nie byáoby moĪliwe tworzenie partnerstw lokalnych, gdyĪ potrzebny jest wiodący pretekst do spotkaĔ, który wiąĪe siĊ z konkretnymi korzyĞciami dla partnerów. Idea wspólnego uczenia siĊ metodą praktycznego doĞwiadczania przyniosáa niespodziewane rezultaty. W efekcie zagranicznych wyjazdów studyjnych, w których uczestniczyáo 120 osób, zarówno partnerów lokalnych jak i przedstawicieli beneficjentów,

rozbudzone zostaáy

aspiracje, które motywowaáy do realizacji konkretnych projektów. Poprzez wizyty studyjne w partnerstwach krajowych jak i dziĊki wspólnym cotygodniowym spotkaniom edukacyjnym, powstaáo 6 partnerstw lokalnych w kilku regionach w celu testowania wpáywu specyfiki terenu na moĪliwoĞci samo-organizacji przedsiĊbiorczej i integracyjnej. Partnerstwa lokalne w Poznaniu tworzone byáy w trzech dzielnicach: w obrĊbie jednego z osiedli ratajskich, na obszarze poprzemysáowym w obrĊbie osiedla „Darzybór”, gdzie funkcjonują hostele dla bezdomnych, osiedle domów socjalnych i drobne firmy komercyjne oraz w starej, rewitalizowanej dzielnicy ĝródka - Zawady. NastĊpne 3 partnerstwa powstaáy w: gminie miejsko –wiejskiej ( Lwówek), w gminie wiejskiej (Kwilcz) i w gminie miejskiej (Drezdenko). Inne rezultaty

podjĊtych dziaáaĔ to: zarejstrowanie 20 stowarzyszeĔ lokalnych,

aktywizujących spoáecznoĞü wiejską, które powstaáy: w gminie Lwówek (8 stowarzyszeĔ),

247

Perspektywy rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Rekomendacje

w gminie Kwilcz (8 stowarzyszeĔ) i w Drezdenku (4 stowarzyszenia). Utworzonych zostaáo 18 spóádzielni socjalnych, 2 spóáki z o.o. typu non – profit oraz 2 przedsiĊbiorstwa spoáeczne, prowadzone przez stowarzyszenia. Powstające spóádzielnie socjalne i przedsiĊbiorstwa spoáeczne otrzymywaáy pomoc szkoleniową, prawną i finansową poprzez trzy Centra Ekonomii Spoáecznej: w Poznaniu, Kwilczu/Lwówku i Drezdenku. DziĊki tym dziaáaniom znalazáo pracĊ w spóádzielniach socjalnych okoáo 70 osób, a okoáo 100, weszáo na otwarty rynek pracy. W projekcie uczestniczyáo 500 beneficjentów, z których 100 to przedstawiciele instytucji i organizacji ze Ğrodowisk lokalnych, a 400 to osoby dáugotrwale bezrobotne, bezdomne, klienci pomocy spoáecznej. Nową grupĊ beneficjentów stanowili polscy migranci zarobkowi, którzy znaleĨli siĊ w dramatycznych sytuacjach Īyciowych w Londynie, Dublinie i Kopenhadze (bez pracy, bez dachu nad gáową, z problemami uzaleĪnienia). Od czerwca 2007 roku „Barka” umoĪliwiáa powrót do Polski 75 polskim migrantom zarobkowym, z czego w struktury wypracowane w projekcie weszáo okoáo 30 osób. W wyniku tych wszystkich dziaáaĔ w Ğrodowiskach lokalnych wzrosáo wzajemne zaufanie, czego efektem byáo zorganizowanie wielu wspólnych inicjatyw np. wyjazdy wakacyjne dla dzieci, pikniki integracyjne na Piątkowie, Darzyborze i w Kwilczu, „Dni Sąsiada” na ĝródce w Poznaniu oraz wspóápraca w zakresie rewitalizacji spoáeczno-ekonomicznej tej dzielnicy, kluby integracyjne na terenach wiejskich, kluby dla dzieci i máodzieĪy, konferencje, seminaria i warsztaty. Utworzona zostaáa sieü wymiany usáug i dóbr poprzez wzajemne zlecenia i promocjĊ pomiĊdzy partnerstwami. Na uwagĊ zasáuguje przykáad Piątkowa, gdzie PoznaĔska Spóádzielnia Mieszkaniowa, zleca pracĊ w zakresie pielĊgnacji terenów zielonych na osiedlach Spóádzielni Socjalnej „Tajemniczy Ogród”. Tu teĪ dobrze ukáada siĊ wspóápraca pomiĊdzy Spóádzielnią Socjalną ArtSmak a szkoáą podstawową, dla której spóádzielnia przygotowuje posiáki. Innym przykáadem jest gmina Lwówek, gdzie OĞrodek Pomocy Spoáecznej, zleca Spóádzielni Socjalnej „Eko-Farma” opiekĊ nad osobami starszymi w gminie, a Spóádzielnia Socjalna „Marszewo” wykonuje prace porządkowe w mieĞcie, zlecane przez burmistrza DziĊki licznym spotkaniom pomiĊdzy partnerstwami rozwijaáa siĊ teĪ sieü zleceĔ dla spóádzielni spoza obszaru ich dziaáania np. spóádzielnia socjalna „DrzeĔ” drukowaáa zaproszenia, materiaáy konferencyjne, plakaty dla przedstawicieli innych partnerstw, a Spóádzielnia Socjalna „ĝwit” zapewniáa obsáugĊ cateringową i moĪliwoĞci zakwaterowania w czasie licznych spotkaĔ partnerów i grup odwiedzających.

248

Barbara Sadowska W celu dalszego rozwoju inicjatyw ekonomii spoáecznej w Polsce konieczne jest powoáanie Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej w kilku regionach Polski, aby zwiĊkszyü dostĊp do tego typu edukacji praktycznej, opartej o doĞwiadczenia Īyciowe i dobre praktyki w obszarze ekonomii spoáecznej. Szkoáa taka powinna funkcjonowaü w oparciu o idee uniwersytetów ludowych, jej funkcją jest nie tyle szkolenie, co formacja pewnego typu osobowoĞci zdolnej nie tylko do przekazania wiedzy, ale równieĪ uruchomienia mechanizmów wáączających, integrujących i partycypacyjnych. Dotychczasowy system edukacji formalnej powinien ulec zmianie, tak, aby ksztaátowaá umiejĊtnoĞci z zakresu samo-organizacji i animowania do wspóápracy osób, wspólnot, instytucji - zarówno obywatelskich i samorządowych - jak i gospodarczych. Ekonomia spoáeczna jest przestrzenią, która moĪe przyczyniü siĊ do

niwelowania

róĪnorodnych

podziaáów

np.

pomiĊdzy

sektorem

publicznym

a pozarządowym, pomiĊdzy kadrą a beneficjentami, pomiĊdzy przedsiĊbiorcami a bezrobotnymi zakáadającymi spóádzielnie socjalne, pomiĊdzy osobami wyksztaáconymi a ludĨmi doĞwiadczonymi Īyciowo itp. Program Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej powinien byü ksztaátowany przez uczestników programu, a wĞród wykáadowców, oprócz osób z wyksztaáceniem formalnym, powinni znaleĨü siĊ byli beneficjenci czyli liderzy naturalni, osoby, które dostarczają Ğwiadectwa przemiany Īycia. Konieczne są odpowiednie wytyczne, dotyczące specyfiki uczenia ustawicznego, pozwalające zaangaĪowaü osoby, które czĊsto nie speániają wymogów formalnych, ale są istotnym ogniwem pomiĊdzy osobami w kryzysie a formalnie przygotowaną kadrą. Program Szkoáy nie powinien byü realizowany tylko poprzez wykáady. Potrzebne są wizyty studyjne, spotkania w Ğrodowiskach lokalnych, spóádzielniach socjalnych, wspólnotach, mitingi integracyjne itp. Bardzo czĊsto w takich sytuacjach pracownicy po raz pierwszy zbliĪają siĊ do beneficjentów i zdobywają motywacjĊ do realizacji wizji integracyjnych w Ğrodowiskach lokalnych. Partnerstwo „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” rekomenduje wypracowany modelowy system oddziaáywaĔ w Ğrodowiskach lokalnych na rzecz integracji spoáecznej, na który skáada siĊ: - edukacja liderów ekonomii spoáecznej, tworzenie nowych stowarzyszeĔ, klubów integracyjnych i centrów integracji spoáecznej -- tworzenie centrów ekonomii spoáecznej jako instytucji wspierającej rozwój lokalnego rynku

249

Perspektywy rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Rekomendacje

(terytorium gminy), poprzez wspieranie powstawania spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych - budowanie partnerstw lokalnych w oparciu o istniejące podmioty i nowo powstaáe inicjatywy ekonomii spoáecznej System ten powinien byü wprowadzany jako nierozáączny, gdyĪ dopiero kiedy zaistnieją wszystkie elementy, moĪliwa jest integracja spoáeczna i powrót na rynek pracy osób dáugotrwale bezrobotnych.

Partnerstwo „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, w trakcie

formowania partnerstw lokalnych, napotykaáo na róĪne problemy. W początkowej fazie podjĊta zostaáa próba zawiązania partnerstwa z miastem PoznaĔ, w obszarze którego dziaáa 67 samorządów pomocniczych m. Poznania. Odpowiadają one wielkoĞcią samorządom lokalnym, w których zawiązane zostaáy partnerstwa lokalne jak: gmina Lwówek (9 000 mieszkaĔców), Kwilcz (6 000 mieszkaĔców) czy Drezdenko (17 000 mieszkaĔców), które w naturalny sposób przystąpiáy do partnerstw, widząc w tym szansĊ rozwoju. Gminy te pod pewnymi wzglĊdami byáy podobne do samorządów pomocniczych Poznania, ale róĪniáy siĊ skalą bezrobocia, strukturą spoáeczną, spójnoĞcią terytorialną i sposobem zarządzania szczególnie w przypadku samorządów pomocniczych sáabo uksztaátowaną strukturą administracyjną z niskimi kompetencjami. Okazaáo siĊ, Īe podobna trudnoĞü (za duĪy obszar) pojawiáa siĊ w dzielnicy Piątkowo w Poznaniu, gdzie gáównym partnerem byáa PoznaĔska Spóádzielnia Mieszkaniowa, jedna z najwiĊkszych spóádzielni mieszkaniowych, obejmująca swoim zasiĊgiem 50 000 mieszkaĔców skupionych w 5 samorządach pomocniczych, zarządzanych przez odrĊbne rady osiedla. W tej sytuacji drogą ewolucji uznano, Īe naleĪy ograniczyü obszar, na którym buduje siĊ partnerstwo lokalne do 3 samorządów pomocniczych w Poznaniu: na Piątkowie do obszaru osiedla Jana III Sobieskiego (7000 mieszkaĔców) , w obrĊbie osiedla Darzybór/Borówki ( 2000 mieszkaĔców) i na osiedlu ĝródka - Zawady (2000 mieszkaĔców). DoĞwiadczenie Partnerstwa „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” pokazuje, Īe partnerstwo lokalne powinno byü budowane na obszarze pomiĊdzy 10 000 - 15 000 mieszkaĔców. W przeciwnym razie pojawia siĊ trudnoĞü w ustanowieniu równowagi partnerskiej i konkretnych celów dla rozlegáego obszaru, przy istniejących róĪnych priorytetach. Problemy te rozwiązane zostaáy poprzez ograniczenie zasiĊgu partnerstwa do jednej wspólnoty terytorialnej. W niektórych gminach problemy wynikaáy z nieufnego stosunku burmistrza czy wójta

250

Barbara Sadowska w pierwszym okresie ksztaátowania siĊ partnerstwa ( np. w Drezdenku czy Kwilczu), co jednak w dalszych etapach zostaáo pokonane. W innych partnerstwach pojawiaáy siĊ rywalizacje

pomiĊdzy

partnerami,

utrudniaáo

proces

budowania

partnerstwa

( np. na Piątkowie). Jeszcze w innych partnerstwach, jak na ĝródce, partnerzy lokalni historycznie i emocjonalnie związani od pokoleĔ z tą dzielnicą - doĞü nieufnie patrzyli na tzw. „spadochroniarzy”, czyli osoby z zewnątrz, które oferowaáy róĪne propozycje wspóápracy. Przedstawiciele ĝródki zapewniali, Īe proponowane przez Partnerstwo dziaáania juĪ są w tej dzielnicy realizowane. Stopniowo jednak udaáo siĊ nawiązaü wspóápracĊ w zakresie rewitalizacji spoáeczno-ekonomicznej ĝródki, szczególnie, Īe powstaáe tu spóádzielnie socjalne i przedsiĊbiorstwa spoáeczne wáączaáy teĪ bezrobotnych mieszkaĔców tej dzielnicy. Niektóre partnerstwa podjĊáy wysiáek zawiązywania związku ( w Kwilczu, Lwówku i na Darzyborze w Poznaniu). W trakcie dyskusji na ten temat, na Piątkowie pojawiáy siĊ kwestie związane z niemoĪnoĞcią wáączenia do takiego związku przedsiĊbiorców, spóádzielni mieszkaniowych i spóádzielni socjalnych . Nowelizacja ustawy o dziaáalnoĞci poĪytku publicznego i wolontariacie zakáada tworzenie partnerstw publiczno- spoáecznych, natomiast nie bierze pod uwagĊ przedsiĊbiorców i instytucji ekonomii spoáecznej. Z doĞwiadczeĔ Partnerstwa wynika, Īe zaburza to proces równego traktowania partnerów w Ğrodowisku lokalnym i uniemoĪliwia zawiązanie peánego partnerstwa na rzecz integracji spoáecznej. W związku z tym Partnerstwo rekomenduje koniecznoĞü wprowadzenia zmian do ustawy o dziaáalnoĞci poĪytku publicznego w zakresie tworzenia partnerstw publiczno- spoáecznoprywatnych, które pozwolą wáączyü przedsiĊbiorców jako waĪnego partnera w obszarze ekonomii spoáecznej. Partnerstwa lokalne sprawdziáy siĊ jako platforma wymiany informacji, budowania strategii dziaáaĔ, podejmowania wspólnych inicjatyw i projektów, ale przede wszystkim jako element ksztaátowania lokalnego rynku, w którym wielu producentów i usáugodawców z obszaru ekonomii spoáecznej podjĊáo wspóápracĊ z instytucjami publicznymi. DziĊki temu udaáo siĊ wáączyü powstaáe spóádzielnie socjalne i przedsiĊbiorstwa spoáeczne, (a tym samym byáe osoby bezrobotne i bezdomne) w obszar wzajemnych relacji i wymiany i „podnieĞü” je do rangi peánoprawnych partnerów w Ğrodowisku lokalnym. Nieodzownym elementem systemu są centra ekonomii spoáecznej, których rolą jest wsparcie zakáadania spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych, pomoc w znajdowaniu

251

Perspektywy rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Rekomendacje

zleceĔ, poradnictwo, szkolenia i fundusz grantowy. Mimo wczeĞniejszych zaáoĪeĔ nie udaáo siĊ tych struktur usamodzielniü. Planowano, Īe po zakoĔczeniu realizacji projektu, centra ekonomii spoáecznej bĊdą utrzymywaáy siĊ z opáat za Ğwiadczone usáugi doradcze, prawne, ksiĊgowe dla powstających i funkcjonujących spóádzielni socjalnych. Spowodowane jest to tym, Īe spóádzielnie socjalne i przedsiĊbiorstwa spoáeczne są jeszcze doĞü sáabe ekonomicznie, ponadto w niektórych rejonach powstaáo ich zbyt maáo, aby mogáy utrzymaü strukturĊ centrum. W ciągu najbliĪszych dwóch lat, moĪna mieü nadziejĊ, Īe partnerstwa siĊ wzmocnią i rozwiną, Īe wspólną potrzebą staną siĊ dziaáania na rzecz integracji osób zagroĪonych marginalizacją poprzez wáączenie ich w obszar wytwarzania dóbr i usáug i ich podziaá. Wtedy lokalny rynek bĊdzie w wiĊkszym stopniu zainteresowany utrzymaniem centrum ekonomii spoáecznej, jako miejsca przygotowującego pracowników, poszukującego zleceĔ, szkolącego itp. Centra powinny skáadaü siĊ z punktu przyjĊü, agencji szkoleĔ, agencji doradztwa prawnego i finansowego, agencji rozwoju i funduszu grantowego. Takie centra mogą funkcjonowaü przy organizacjach pozarządowych, przy centrach integracji spoáecznej lub jako samodzielne agencje. Bardzo waĪna ( wynik doĞwiadczeĔ Kwilcza i Poznania) jest wspóápraca CES z CIS ( centrum integracji spoáecznej). Osoby nie kwalifikujące siĊ do CIS, wchodzą w program CES-ów, a absolwenci CIS-ów, którzy zaáoĪyli spóádzielnie socjalne wchodziáy w obszar zainteresowania CES-ów i korzystania z oferowanych moĪliwoĞci wsparcia. W trakcie trwania projektu powoáane zostaáy przez fundacjĊ „Barka” dwie spóáki z. o. o., które zdaniem Partnerstwa mają charakter nowatorski, gdyĪ nie są to typowe spóáki, które zyski przekazują wáaĞcicielowi. W statutach widnieje zapis, Īe spóáka inwestuje zysk w dziaáania spoáeczne, które równieĪ są w statucie wymienione. Jedna ze spóáek to PrzedsiĊbiorstwo Spoáeczne Barki, prowadzące oĞrodek wypoczynkowy w Ustce oraz usáugi transportowe. Z wypracowanego zysku utrzymywany jest hostel dla migrantów zarobkowych, powracających z Londynu. Druga spóáka to Obywatelski Instytut Rekomendacji i Monitoringu, która jest pierwszym w Polsce Instytutem, zaáoĪonym przez organizacjĊ pozarządową, która przez prawie 20 lat, bezpoĞrednio realizowaáa programy edukacyjno- przedsiĊbiorcze w Ğrodowiskach lokalnych.

Spóáki te wychodzą naprzeciw zaáoĪeniom ustawy

o przedsiĊbiorstwach spoáecznych, zaproponowanych przez prof. Jerzego Hausnera.

252

Barbara Sadowska

3. Partnerstwa ponadnarodowe IFIPO i SETEN Partnerstwo „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” byáo czáonkiem dwóch Partnerstw Ponadnarodowych: IFIPO ( Wáochy, Finlandia , Polska) i SETEN ( Social Entreprenurship Trade European Network), w skáad którego wchodziáy: Partnerstwo Robinia z Wáoch ( obszar Kalabrii), Hi Hopes ze Szkocji, CREASOC z Belgii. Celem Partnerstwa Ponadnarodowego SETEN byáo wypracowanie modelu sieci wspóápracy handlowej w zakresie sprzedaĪy usáug i produktów, wypracowanych przez przedsiĊbiorstwa spoáeczne w krajach partnerskich. W wyniku licznych spotkaĔ partnerstwa oraz wizyt studyjnych wypracowany zostaá model hurtowni krajowej, gromadzącej produkty i usáugi, dostarczane przez przedsiĊbiorstwa spoáeczne. Przygotowany zostaá katalog krajowy takich produktów i usáug przez kaĪde partnerstwo. Ustalono, Īe na podstawie opracowanego biznes-planu, kaĪdy z partnerów bĊdzie aplikowaá o sfinansowanie tego projektu w nastĊpnych etapach konkursów w ramach Europejskiego Funduszu Spoáecznego. Efektem bĊdzie teĪ strona internetowa, prowadzona w 4 jĊzykach. Konsumenci z poszczególnych krajów, wchodząc na stronĊ internetową, zobaczą oferowane przez poszczególne kraje usáugi i produkty oraz ceny. Produkty te zgromadzone bĊdą na zasadzie komisu w narodowej hurtowni przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, która bĊdzie organizatorem transakcji handlowej pomiĊdzy krajami. W Kalabrii, która znajduje siĊ w pobliĪu Sycylii, powaĪnym problemem jest ubóstwo, wysokie bezrobocie i opanowanie wielu dziedzin ekonomii przez mafiĊ. Wáosi z tego regionu utworzyli spóádzielnie socjalne i poszukują rynków zbytu w innych krajach. Jednym z projektów, który zrodziá siĊ w ramach wspóápracy, jest organizowanie przez spóádzielnie socjalne wizyt turystyczno-krajoznawczych do Polski np. szlakiem Jana Pawáa II. Badanie zapotrzebowania rynku przyniosáo pozytywne rezultaty.

Podobne

wizyty bĊdą organizowane przez

spóádzielnie socjalne dla polskich turystów, wyjeĪdĪających do Wáoch. W projekt zaangaĪowane bĊdą teĪ spóádzielnie cateringowe, obsáugujące hotele, transportowe itp. Kolejnym efektem wspólnej pracy są szkolenia dla osób bezrobotnych prowadzone przez Partnera COPE L.T.D. ze Szkocji, który prowadzi spóákĊ non – profit z ograniczoną odpowiedzialnoĞcią, zajmującą siĊ produkcją mydáa ekologicznego, z zaangaĪowaniem

253

Perspektywy rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Rekomendacje

osób niepeánosprawnych. Szkolenia dotyczyáy przĊdzenia weány oraz produkcji mydáa metodą rĊczną ( 2 tygodniowy staĪ w Szkocji dla 5 osób). Partnerstwo polskie otrzymaáo „know-how” –przepisy, dotyczące produkcji mydáa oraz certyfikaty, zezwalające w krajach Unii Europejskiej, na jego produkcjĊ. Obecnie przygotowywany jest projekt w partnerstwie z Wydziaáem Rozwoju Miasta i Radą Osiedla ĝródka-Zawady, który zakáada uruchomienie mydlarni jako spóáki z o.o. o cechach non-profit w rewitalizowanej dzielnicy oraz zatrudnienie docelowo 10 osób – mieszkaĔców dzielnicy, którzy są bezrobotni i niepeánosprawni. Wypracowany model wspóápracy zostaá nagrodzony w ramach Equala w kategorii Partnerstwa Ponadnarodowe. Partnerstwo Ponadnarodowe IFIPO miaáo bardziej teoretyczny charakter. We wspólnych spotkaniach, partnerzy dokonali przeglądu ustawodawstwa i programów edukacyjnych w zakresie ekonomii spoáecznej we Wáoszech, Finlandii i Polsce. W zakresie ustawodawstwa ustalono, Īe fiĔskie prawodawstwo, dotyczące spóádzielni, jest skierowane do szerokich rzesz spoáeczeĔstwa, które naleĪy do najbardziej wspóápracującego na Ğwiecie. Finowie nie mają odpowiednika tego szczególnego typu spóádzielni jakimi są spóádzielnie socjalne we Wáoszech i w Polsce. Porównanie spóádzielni wáoskich i polskich wskazuje na duĪe róĪnice dotyczące proporcji w iloĞci zatrudnionych osób z problemami socjalnymi i osób w peáni rynkowych, zarządzających spóádzielniami socjalnymi. W Polsce nie moĪe byü ich wiĊcej niĪ 20 %

pod warunkiem, Īe ich kwalifikacje są niezbĊdne do sprawnego

funkcjonowania spóádzielni socjalnej. We Wáoszech proporcje są prawie odwrotne: ok. 30 % to osoby niepeánosprawne, uzaleĪnione lub niezaradne Īyciowo, pozostaáą grupĊ stanowią peánosprawni pracownicy, ewentualnie wolontariusze, którzy przyuczani są do zawodu i ewentualnego zatrudnienia. Wáoskie spóádzielnie socjalne zorganizowaáy siĊ w tzw. konsorcja , które mają za zadanie poszukiwanie zleceĔ, pomoc szkoleniową i prawną oraz inne formy wsparcia. Konsorcja utrzymywane są przez spóádzielnie socjalne, które páacą za róĪnego rodzaju usáugi. Partnerzy polscy podkreĞlali, Īe w Partnerstwie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, taką rolĊ swoistego „konsorcjum”

peánią partnerstwa lokalne, które mają charakter jednoczący

i promujący dziaáania spóádzielni socjalnych, a jednoczeĞnie poprzez zbudowane wiĊzi ksztaátują rynek usáug lokalnych. Na obecnym etapie rozwoju spóádzielnie socjalne w Polsce w wiĊkszym stopniu potrzebują partnerstwa z wieloma róĪnymi podmiotami ze wspólnoty

254

Barbara Sadowska lokalnej niĪ partnerstwa pomiĊdzy spóádzielniami socjalnymi. Takie partnerstwa jednosektorowe mają z reguáy tendencjĊ do ustawiania siĊ w opozycji do innych, podkreĞlania swojej innoĞci i odrĊbnoĞci. Partnerstwa lokalne mają charakter miĊdzysektorowy, umoĪliwiają rozwój transakcji ekonomicznych, dziĊki zbudowanym sieciom powiązaĔ, które w wiĊkszym stopniu budują spójnoĞü w Ğrodowisku lokalnym. Imponującym rozwiązaniem wáoskim jest zapis, który mówi o pierwszeĔstwie w przetargach, ogáoszonych przez sektor publiczny spóádzielni socjalnych, przed sektorem komercyjnym. Innym stosowanym rozwiązaniem jest podzlecanie przez sektor komercyjny do 10 % zadaĔ z wygranego przetargu do wykonania przez spóádzielnie socjalne. DziĊki takim zapisom dochodzi do wspóápracy sektora prywatnego z sektorem ekonomii spoáecznej. JeĞli chodzi o systemy edukacyjne w obszarze ekonomii spoáecznej to polski system nie jest jeszcze dostatecznie wyksztaácony i zróĪnicowany. W projekcie Equal testowane byáy pierwsze przykáady studiów podyplomowych w Krakowie na Akademii Ekonomicznej i w Warszawie na Uniwersytecie Warszawskim, jako kolejny stopieĔ edukacji formalnej. Licznie tworzone w projekcie Equal struktury wspierające, o róĪnych nazwach, opracowywaáy programy i metody dotyczące zakáadania i zarządzania spóádzielniami socjalnymi. W projekcie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” testowany byá model edukacji nieformalnej w postaci Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej, jako przykáad uniwersytetu ludowego, który nie przekazywaá ĞciĞle specjalistycznej wiedzy, ale formowaá umiejĊtnoĞci integracyjne, animacyjne i samo-organizacyjne liderów lokalnych w obszarze ekonomii spoáecznej. Wiedza w wiĊkszym stopniu przyswajana byáa poprzez praktyczne doĞwiadczenia i wspólne projekty, prezentowane przez bezpoĞrednich uczestników programów, niĪ poprzez wykáady i seminaria. Niewątpliwie jednak ksztaácenie kadry nowej generacji przygotowanej do nowoczesnych programów pomagania jest palącą koniecznoĞcią. Prawdopodobnie lepsze przygotowanie i formacja absolwentów róĪnych spoáecznych kierunków, którzy zostali zatrudnieni w projekcie ESP, zaoszczĊdziáoby wielu napiĊü i konfliktów. Bez rozwoju w najbliĪszych latach nowatorskich programów ksztaácenia i formacji kadry, Ğrodki unijne przeznaczone na reintegracjĊ spoáeczną nie przyniosą oczekiwanych rezultatów.

255

Rozdziaâ X Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoâeczna w Praktyce” (II etap) w ramach Programu Operacyjnego IW EQUAL dla Polski na lata 2004 – 2006. Warszawa, grudzieĔ 2007

ZESPÓá EWALUACYJNY: Autorka raportu: Katarzyna Szwedor Konsultacja: Katarzyna Sekutowicz Eksperci: Marcin Dadel Sáawomir NaáĊcz Julia WygnaĔska Nadzór merytoryczny: Sáawomir NaáĊcz

I. Wstċp Przedmiotem ewaluacji, z której wnioski przedstawione zostaną w niniejszym raporcie, jest drugi cykl Dziaáania 2 projektu realizowanego przez Partnerstwo Ekonomia Spoáeczna w Praktyce w ramach Programu Operacyjnego IW EQUAL dla Polski na lata 2004 – 2006. Celem przeprowadzonej ewaluacji koĔcowej byáo przeanalizowanie, na ile udaáo siĊ Partnerstwu zrealizowaü cel projektu, jakim byáo Wypracowanie systemu wsparcia inicjatyw ekonomii spoáecznej w trzech Ğrodowiskach lokalnych (gmina wiejska, miejska i duĪe miasto wojewódzkie) sáuĪących zmianie statusu spoáecznego osób wykluczonych. Struktura raportu oparta jest o piĊü obszarów badawczych: I. Wnioski i rekomendacje w zakresie kluczowych zasad EQUAL obejmujące

256

Polska Akademia Nauk 1. InnowacyjnoĞü 2. Empowerment 3. Zasada równoĞci páci (gender) 4. Partnerstwo 5. Stosowanie IT (nowych technologii). II. Wnioski dotyczące skali i skutecznoĞci dziaáaĔ Partnerstwa wobec beneficjentów ostatecznych w porównaniu do celów okreĞlonych w Strategii i opisie projektu. III. Wnioski i rekomendacje dotyczące wdroĪenia modeli ekonomii spoáecznej w praktyce IV. Porównanie 3 modeli wypracowanych w ramach projektu – model ekonomii spoáecznej w praktyce w Ğrodowisku: miejskim, miejsko-wiejskim, wiejskim. V. Wnioski i rekomendacje dotyczące wdroĪenia modeli ekonomii spoáecznej w praktyce w 4 Ğrodowiskach: Kwilcz Lwówek, Drezdenko, PoznaĔ. W badaniu ewaluacyjnym, zgodnie z zasadą triangulacji, wykorzystano róīnorodne techniki badawcze. PoâĆczenie metod iloğciowych i jakoğciowych oraz analizy dokumentów pozwoliâo na zebranie róīnorodnych danych, których analiza przyczyniâa

siċ

uzyskania

moīliwie

najpeâniejszego

obrazu

sytuacji

w poszczególnych obszarach ewaluowanego programu. PodejĞcie iloĞciowe zastosowane zostaâo przede wszystkim do oceny „twardych” rezultatów programu – m.in. iloğci zorganizowanych zajċý, liczby BO, itp. Wykorzystano tu m.in. dane zebrane w ramach Podsystemu Europejskiego Funduszu Spoâecznego (PEFS) PodejĞcie jakoĞciowe pozwoliâo pogâċbiý wyniki uzyskane z analizy danych iloğciowych. Zostaâo wykorzystane do lepszej eksploracji obszarów szczególnie istotnych dla ewaluacji programu – jego efektów w zakresie wypracowywania modeli ekonomii spoâecznej w praktyce.

257

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

W badaniu wykorzystane zostanĆ zarówno dane pierwotne, zdobyte przez Wykonawcċ podczas wâasnych badaĕ empirycznych (ankiety, wywiady), jak i dane wtórne pochodzĆce z dokumentów zastanych, dostarczonych przez Zleceniodawcċ. Dobór próby zarówno do badaĔ wáasnych, jak i badaĔ materiaáów zastanych, miaá charakter celowy (w przypadku wyboru kluczowych informatorów, analizowanych dokumentów). W efekcie badanie ewaluacyjne obejmowaáo przeprowadzenie i analizĊ: x

20 wywiadów indywidualnych (z osobami realizującymi dziaáania oraz z ich uczestnikami i uczestniczkami )

6 wywiadów telefonicznych (z osobami realizującymi dziaáania)

3 wywiady typu diada lub triada

3 dyskusje grupowe (z uczestnikami i uczestniczkami)

Przeanalizowano takĪe dokumenty dotyczące realizacji poszczególnych zadaĔ (m.in. sprawozdania, raporty, notatki sáuĪbowe, rozdzielniki adresatów, oferty realizacji poszczególnych zadaĔ, raporty z ewaluacji zewnĊtrznej). II. Wnioski i rekomendacje w zakresie kluczowych zasad EQUAL. 1. Innowacyjnoğý Podstawą analizy jest dokument przedstawiony przez zleceniodawcĊ w postaci Strategii Partnerstwa Ekonomia Spoáeczna w Praktyce (ESP) z sierpnia 2006. Strategia jest dokumentem wáasnym partnerstwa, opisującym jego cele oraz planowane dziaáania na nadchodzące póátora roku, opracowane na podstawie póárocznej wspóápracy partnerów zaangaĪowanych w projekt. Przedmiotem analizy nie jest objĊta forma, w jakiej planowane dziaáania zostaáy wdroĪone.

Jako materiaáy uzupeániające zleceniodawca przedstawiá wyniki kilkunastu ankiet w czĊĞci dotyczącej innowacyjnoĞci. Materiaáy te w sposób szczątkowy oceniaáy innowacyjnoĞü

258

Polska Akademia Nauk wdroĪonych dziaáaĔ i z tego wzglĊdu nie zostaáy wykorzystane w ekspertyzie. Ocena innowacyjnoĞci dziaáaĔ Partnerstwa w formie praktycznie zrealizowanej wymaga siĊgniĊcia do szerszych danych. AnalizĊ innowacyjnoĞci przeprowadzono zarówno na podstawie literatury teoretycznej dotyczącej przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej i trzeciego sektora, jak i dokumentów opracowanych przez instytucje zarządzające Programem Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Dodatkowo wykorzystano materiaáy dotyczące ewaluacji innowacyjnoĞci Partnerstw na Rzecz Rozwoju opracowane przez zespóá ewaluatorów z Kampanii Dobrych Usáug. W sferze spoáecznej pierwszeĔstwo wprowadzenia okreĞlonego rozwiązania ani jego unikalnoĞü nie gra roli przy okreĞlaniu innowacyjnoĞci. Innowacje spoâeczne mogĆ polegaý na dostosowaniu istniejĆcych rozwiĆzaĕ do szczególnego kontekstu ğrodowiskowego. Zdaniem Schumpetera (Dees, 2001) „innowacyjnoĞü (w sferze spoáecznej) nie wymaga wynalezienia czegoĞ zupeánie nowego; moĪe oznaczaü zastosowanie istniejącego pomysáu w nowy sposób lub w nowej sytuacji. PrzedsiĊbiorcy spoáeczni nie muszą byü wynalazcami. Muszą byü po prostu kreatywni w stosowaniu tego, co inni wynaleĨli.” (táum. wáasne). W sferze spoáecznej innowacyjnoĞü jednego rozwiązania nie przekreĞla innowacyjnoĞci podobnych podejĞü stosowanych przez inne podmioty. PodstawĆ oceny innowacyjnoğci w przypadku Partnerstwa Ekonomia Spoâeczna w Praktyce nie moīe byý porównanie z rozwiĆzaniami planowanymi przez inne Partnerstwa dziaâajĆce w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL ani instytucje dziaâajĆce w ramach innych programów na rzecz rozwiĆzania podobnych problemów. W sferze spoáecznej, tam gdzie wystĊpują nisze w rozwiązywaniu problemów spoáecznych kaĪda innowacja jest poĪądana, a jej stopieĔ nie moĪe byü oceniany w porównaniu ze stopniem zaawansowania innych innowacji. Punktem wyjĞcia do oceny jest sytuacja zastana, wystĊpowanie niszy i charakterystyka sytuacji grup, które z jej powodu podlegają wykluczeniu lub są nim zagroĪone. Wprowadzane rozwiĆzanie jest innowacyjne, jeīeli doprowadza do pozytywnej zmiany tej sytuacji (co nie byâo moīliwe w przypadku wczeğniej stosowanych rozwiĆzaĕ). Innowacyjnoğý raczej opisujemy niī oceniamy jej stopieĕ.

259

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Autorzy Informatora dla Wnioskodawców Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (Fundusz Wspóápracy, 2004) wskazują na typy innowacyjnoĞci i jej przejawy. Są to elementy pozwalające na dokonanie szerokiego opisu innowacyjnoĞci dziaáaĔ, które w pewnym sensie mogą sáuĪyü równieĪ do ich oceny. Nie do koĔca jednak pozwalają na okreĞlenie stopnia innowacyjnoĞci, a to wáaĞnie jest istotą oceny. NiezbĊdne jest siĊgniĊcie do dodatkowych kryteriów, które w tej analizie zostaną zaczerpniĊte z metodologii oceny innowacyjnoĞci Partnerstw na rzecz Rozwoju opracowanej w ramach ewaluacji bieĪącej Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. JednakĪe kryteria wykorzystane do oceny oraz przejawy i typy wykorzystane do opisu pokrywają siĊ w pewnych sferach, stąd przedstawiony zostanie raczej opis róīnych aspektów innowacyjnoğci Partnerstwa niī ocena jej stopnia jednoznacznie

rozstrzygajĆca

ile

okreğlone

dziaâania

wskazane

przez

wnioskodawców sĆ innowacyjne. Innowacyjnoğý a mainstreaming Ostatecznym celem wszystkich partnerstw zawiązanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL jest przetestowanie rozwiązaĔ pozwalających na dokonanie istotnych pozytywnych zmian w sytuacji grup dyskryminowanych na rynku pracy. Kryterium innowacyjnoĞci moĪe byü zupeánie nieistotne z punktu widzenia skutecznoĞci dziaáaĔ spoáecznych, jeĞli nie jest związane z polityką mainstreaming, czyli zadbaniem o to, aby wypracowane innowacyjne rozwiązania miaáy szanse na podchwycenie i wáączenie na szerszą skalĊ do gáównego nurtu Īycia spoáecznego. Nawet rozwiązania w najwyĪszym stopniu innowacyjne, mogą staü siĊ bezuĪytecznymi prototypami w laboratorium. Ocena stopnia ich spoáecznej innowacyjnoĞci nie ma wtedy Īadnego znaczenia. Na zaleĪnoĞü tĊ wskazali autorzy „Raportu grupy roboczej ad hoc paĔstw czáonkowskich ds. innowacyjnoĞci oraz mainstreamingu” (Instytucje zarządzające EQUAL, 2006), cyt. „Innowacja nie jest celem samym w sobie. Jest ona Ğrodkiem osiągniĊcia lepszej jakoĞci, wyĪszej produktywnoĞci oraz dodatkowych funkcji. Innowacje moĪna uznaü za udane, jeĞli są powszechnie stosowane.”

260

Polska Akademia Nauk Stąd teĪ ocena innowacyjnoĞci Strategii Ekonomii Spoáecznej w Praktyce bĊdzie z definicji niepeána, jako pozbawiona elementu analizy potencjaáu wáączenia proponowanych rozwiązaĔ do gáównego nurtu polityki spoáecznej paĔstwa. ‘Wrodzona’ innowacyjnoğý ESP Instytucje non-profit i funkcja „awangardy” Partnerstwo Ekonomia Spoáeczna w Praktyce jest niejako z definicji przedsiĊwziĊciem innowacyjnym. Jego lider i administrator Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, jest organizacją pozarządową od lat prowadzącą dziaáania na rzecz integracji spoáecznej grup zagroĪonych i podlegających wykluczeniu spoáecznemu, w szczególnoĞci ludzi pozbawionych pracy i mieszkania. Niekwestionowany trzecio-sektorowy charakter tej instytucji przejawiający siĊ zarówno w przyjĊtej formule prawnej (fundacja), sposobie dziaáania (dziaáalnoĞü nie dla zysku prowadzona na rzecz osiągniĊcia celów o spoáecznej uĪytecznoĞci, realizowana pod skrzydáami charyzmatycznych liderów wspieranych poprzez demokratyczny system zarządzania) i finansowaniu (dotacje polskich instytucji publicznych, granty, darowizny) uprawnia do przypisania liderowi Partnerstwa cech charakterystycznych instytucji non-profit zaproponowanych w teoretycznych ramach stworzonych przez badaczy trzeciego sektora. W 1981 Kramer (Toepler, Anheier, 2003) zdefiniowaá cztery funkcje czy role instytucji nonprofit, odróĪniające je od instytucji dziaáających w ramach sektora publicznego i komercyjnego, cyt. „Organizacje non-profit wprowadzają innowacyjne rozwiązania, eksperymentując w zakresie pionierskiego podejĞcia do problemu, procedur, i programów w sferze dostarczania usáug. W dziedzinach, w których dziaáają peánią rolĊ agentów zmiany. Gdy innowacje przynoszą sukces, gdy organizacje przetestują je i rozwiną, pozostali – zwáaszcza paĔstwowi usáugodawcy o szerokim zasiĊgu dziaáania – mogą je wprowadziü w Īycie.” Taka definicyjna innowacyjnoĞü jest wáaĞciwa wszystkim PRR dziaáającym w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, których przedmiot zainteresowania i sposób dziaáania jest wyznaczany przez instytucje trzeciego sektora.

261

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Innowacyjnoğý przez przedsiċbiorczoğý Druga przesáanka definicyjnej innowacyjnoĞci ESP równieĪ wiąĪe siĊ z liderem Partnerstwa, dokáadniej jego przedsiĊbiorczym nastawieniem do realizacji celów spoáecznych wyraĪonych w misji organizacji. Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka od lat podąĪa ĞcieĪką przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Dziaáając przede wszystkim na rzecz grup wykluczonych z rynku pracy i systemu mieszkalnictwa, Barka nie ograniczaáa siĊ do tradycyjnych narzĊdzi stosowanych w polskim systemie pomocy spoáecznej. SiĊgaáa po rozwiązania bliĪsze przedsiĊbiorczoĞci,

min.

animując

wspólnoty

gospodarstwa

rolne,

negocjując

z przedsiĊbiorcami wolnego rynku zbiorowe formy zatrudnienia dla swoich podopiecznych (MiĊdzynarodowe Targi PoznaĔskie) itd. Wyrazem przedsiĊbiorczego nastawienia jest min. rzecznictwo Barki na rzecz wprowadzenia rozwiązaĔ prawnych umoĪliwiających tworzenie spóádzielni socjalnych. Ustawa o spóádzielniach socjalnych przyjĊta przez Sejm RP w 2005 roku byáa w duĪym stopniu ksztaátowana w oparciu o propozycje tej organizacji i przyjĊta dziĊki jej lobbingowi. RównieĪ pierwsze spóádzielnie, które w oparciu o tĊ ustawĊ powstaáy zostaáy zaáoĪone przez podopiecznych organizacji aktywnie przez nią wspieranych. Rządowy „Program wspieranie rozwoju spóádzielczoĞci socjalnej” z 2006 roku bĊdący kontynuacją dziaáaĔ na rzecz przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej zapoczątkowanych w latach wczeĞniejszych, równieĪ byá ksztaátowany z udziaáem jej przedstawicieli - liderów. W tym sensie dziaáania Barki wpisują siĊ w definicjĊ przedsiĊbiorczoĞci sformuáowaną przez Josepha Schumpetera w XX wieku. Opisywaá on przedsiĊbiorców jako innowatorów kierujących „twórczo-destruktywnymi procesami kapitalizmu”. Podobnie czynią ‘przedsiĊbiorcy’ Barki. Dziaáając w sferze w Polsce przypisywanej polu pomocy spoáecznej wypeániają rynek usáug na rzecz ludzi wykluczonych nieobecnymi wczeĞniej rozwiązaniami, przesiąkniĊtymi duchem przedsiĊbiorczoĞci. Adaptują dostĊpne w sferze rynku narzĊdzia i sposoby dziaáania do diagnozowanych potrzeb i stwierdzonych luk w ich realizacji. Przykáadem takiej adaptacji jest wykorzystanie przepisów Ustawy z 16 wrzeĞnia 1982 Prawo spóádzielcze 1 jako podstawy prawnej dla tworzenia spóádzielni

Dz.U. 1982 nr 30 poz 210 Ustawa z dn. 16 wrzeĞnia 1982 roku Prawo spóádzielcze

262

Polska Akademia Nauk socjalnych przez ludzi dáugotrwale bezrobotnych i wykluczonych z rynku pracy. Przyjmowanie przedsiĊbiorczego podejĞcia do tradycyjnej domeny pomocy spoáecznej jest innowacyjne. Przedsiċbiorcze nastawienie do okazji JuĪ nie definicyjnym, ale waĪnym przejawem przedsiĊbiorczoĞci, a co za tym idzie innowacyjnoĞci ESP, jest fakt wykorzystania okazji nadarzającej siĊ wraz z uruchomieniem Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce do realizacji misji instytucji tworzących Partnerstwo. MoĪna powiedzieü, Īe moĪliwoĞü uzyskania Ğrodków finansowych EQUAL zostaáa uznana przez instytucje, które póĨniej zawiązaáy PRR ESP, za okazjĊ pozwalającą na realizacjĊ planów wczeĞniej niemoĪliwych ze wzglĊdu na brak Ğrodków finansowych. Niewątpliwie udostĊpnienie polskim organizacjom pozarządowym i tworzonym przez nie Partnerstwom, duĪych Ğrodków Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (duĪe pieniądze i wieloletni kontrakt) stwarzaáo szansĊ na zmianĊ i byáo niepowtarzalną okazją. Partnerstwo administrowane przez BarkĊ tĊ okazjĊ w prawdziwie przedsiĊbiorczy sposób wykorzystaáo. Co wiĊcej, czáonkowie Partnerstwa nie oglądali siĊ na problemy (skomplikowane procedury aplikowania, rozliczania Ğrodków i koniecznoĞü dostosowania dziaáaĔ do priorytetów programu), które ta okazja niewątpliwie ze sobą niosáa. Opis: przejawy i typy innowacyjnoğci ESP Partnerstwo Ekonomia Spoáeczna w Praktyce ma na celu utworzenie „kompleksowego systemu wsparcia inicjatyw ekonomii spoáecznej sáuĪących zmianie statusu spoáecznego osób wykluczonych” (ESP, sierpieĔ 2006). System ma siĊ skáadaü z uzupeániających siĊ elementów: x

zbudowanie partnerstw lokalnych na rzecz wspierania ekonomii spoáecznej

ksztaácenie liderów ekonomii spoáecznej w grupach samoksztaáceniowych, wywodzących siĊ ze Ğrodowiska lokalnego, w tym z grup doĞwiadczonych wykluczeniem utworzenie i przetestowania dziaáalnoĞci trzech Centrów Ekonomii Spoáecznej jako

nowych podmiotów wspierających osoby wykluczone oraz tworzenie spóádzielni

263

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych jako waĪnego elementu lokalnej gospodarki spoáecznej, x

stworzenia sprawnego systemu informacji i komunikacji pomiĊdzy partnerami oraz promocji za poĞrednictwem IT.

Przy realizacji zamierzonych elementów mamy do czynienia z dwiema metodologiami. Pierwsza dotyczy wypracowania modelowych rozwiązaĔ dla systemu wspierania zatrudnienia grup wykluczonych i jest ĞciĞle związana z mainstreamingiem. Druga to metodologia pracy indywidualnej z ludĨmi wykluczonymi, której celem jest przeáamanie ich biernoĞci. Zarówno cel partnerstwa, sposób jego realizacji, jak i stosowane metody podlegają ocenie innowacyjnoĞci. W Inicjatywie Wspólnotowej EQUAL – laboratorium sáuĪącym testowaniu nowych rozwiązaĔ w sferze rynku pracy dla grup wykluczonych i dyskryminowanych – innowacyjnoĞü opisuje siĊ poprzez jej przejawy, które mogą polegaü na: x

poáączeniu dziaáaĔ róĪnych instytucji/organizacji, róĪnych metod i narzĊdzi dziaáania

testowaniu istniejących rozwiązaĔ w nowych obszarach i w odniesieniu do innej, niĪ dotychczasowa, grupy docelowej

testowaniu dotychczasowych rozwiązaĔ w innych sektorach gospodarki.

W Partnerstwie ESP gáówne przejawy innowacyjnoĞci to: zastosowanie niepopularnej metody do promowania podmiotowoĞci beneficjentów pomocy oraz testowanie istniejących rozwiązaĔ w nowych obszarach (animowanie przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej poprzez centra wspierające, szkolenie liderów, udostĊpnienie narzĊdzi internetowych beneficjentom). Deklarowana przez Partnerstwo innowacyjnoĞü w doborze grupy docelowej jest nieweryfikowalna w tym momencie, ale na poziomie przedstawionych planów nie jest dziaáaniem nie posiadającym swoich odpowiedników we wczeĞniejszych przedsiĊwziĊciach (patrz „dobór grupy docelowej”). Niepopularna metoda promowania podmiotowoğci/wspóâuczestnictwa beneficjentów Partnerstwo Ekonomia Spoáeczna w Praktyce tworzą nastĊpujące instytucje: organizacja pozarządowa

„matka”,

dziesiĊü

máodych

organizacji

pozarządowych

(najstarsza

zarejestrowana w 2002 roku), samorząd lokalny jednej gminy, jedna firma komercyjna

264

Polska Akademia Nauk i instytucja naukowa. W zasadzie wszystkie organizacje pozarządowe wspóápracują w partnerstwie od początku istnienia wywodzą siĊ bowiem od organizacji matki (lider projektu), która animowaáa ich powstawanie, pomagaáa w rejestracji i wspiera w dziaáaniu. Organizacje te są niezaleĪnie zarządzane, ale w partnerstwie wspóápracują od lat, stąd teĪ taki charakter ich wspóápracy w strukturach EQUAL nie jest zmianą. Partnerska wspóápraca organizacji pozarządowych i instytucji naukowych ma w historii trzeciego sektora w Polsce przetarte szlaki, równieĪ w sferze pomocy osobom bezrobotnym i bezdomnym (np. wspóápraca Uniwersytetu GdaĔskiego i Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z BezdomnoĞci nad badaniem „Socjodemograficzny Portret Ludzi Bezdomnych na Pomorzu) i nawiązanie jej w przedsiĊwziĊciu o skali projektu Ekonomia Spoáeczna w Praktyce jest raczej koniecznoĞcią niĪ przejawem innowacji. Wáączenie do wspóápracy firmy komercyjnej specjalizującej siĊ w branĪy IT w zakresie opisanym w strategii ma charakter zbliĪony do podwykonawstwa niĪ bezpoĞredniej wspóápracy na rzecz realizacji celów partnerstwa polegających na reintegracji spoáecznej i zawodowej grup wykluczonych. Organizacje pozarządowe od lat korzystaáy z tego rodzaju usáug firm zewnĊtrznych. ChociaĪ dobór podmiotów tworzących partnerstwo ESP nie jest niczym szczególnym i nie moĪe byü uznany za przejaw innowacyjnoĞci, to w zasadach ich wspóápracy wystĊpują niespotykane wczeĞniej elementy. Aby je zauwaĪyü naleĪy potraktowaü uczestniczące w Partnerstwie organizacje pozarządowe jako jedną duĪą organizacjĊ prowadzącą liczne projekty. W przypadku partnerów ESP przed wyodrĊbnieniem organizacji „dzieci” wiĊkszoĞü z nich – min. Szkoáa Kofoeda, Chudopczyce, Stowarzyszenie Wydawnicze, Wspólnota – funkcjonowaáa jako jeden z projektów tworząc wáaĞnie taką strukturĊ. W kilku przypadkach byáy one prowadzone przez beneficjentów organizacji w ramach samopomocy, ale byáy zaleĪne administracyjnie od zarządu organizacji macierzystej. Przeksztaácenie projektów w niezaleĪne instytucje jest innowacyjnym pomysáem adaptującym do polskiego systemu pomocy ludziom wykluczonym idee niezaleĪnoĞci i partnerskiego podejĞcia. Wydzielenie ich w postaci tworów posiadających osobowoĞü prawną i wáączenie jako partnerów do PRR daje prowadzącym je osobom peáną niezaleĪnoĞü, zapewnia Ğrodki finansowe i jest rzadkim przejawem wspierania partycypacji i empowerment.

265

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Wykorzystanie technik internetowych do wspierania komunikacji i przeáamywania izolacji beneficjentów jest nowoczesnym posuniĊciem, wykorzystywanym juĪ wczeĞniej przez wiele Ğrodowisk, jednak chyba po raz pierwszy ma posáuĪyü ludziom uchodzącym w powszechnym przekonaniu na niezdolnych do korzystania z niego. W powszechnym przekonaniu proponowane w projekcie narzĊdzia komunikacji są zarezerwowane dla ludzi wyksztaáconych i tych, którym siĊ powiodáo. Wizerunek ludzi bezdomnych, dáugotrwale bezrobotnych przechowywany przez uczestników/-czki „main stream”, do których zaliczają siĊ równieĪ pracownicy wielu oĞrodków dla bezdomnych, kaĪe im oddzielaü aspiracje i moĪliwoĞci wáasne od tych, które przypisują swoim podopiecznym. Postawienie znaku równoĞci miĊdzy obydwiema grupami jest waĪnym i godnym naĞladowania podejĞciem w systemie pomocy ludziom wykluczonym proponowanym przez ESP. Testowanie istniejĆcych rozwiĆzaĕ w nowych obszarach ChociaĪ idea przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, której elementem jest min. spóádzielczoĞü socjalna od stosunkowo niedáugiego czasu jest przedmiotem duĪego zainteresowania w Europie, zdąĪyáa juĪ w wielu miejscach znaleĨü praktyczne zastosowanie. Rola rozwiązaĔ z tej sfery na rzecz integracji zawodowej grup dyskryminowanych zostaáa juĪ pozytywnie zweryfikowana chociaĪby we Wáoszech, Francji czy Niemczech. Testowanie rozwiązaĔ z tej dziedziny w Polsce jest zjawiskiem nowym zarówno na poziomie tworzenia infrastruktury dla jej rozwoju jak i pracy indywidualnej nad aktywizacją ludzi wykluczonych poprzez propagowanie przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Stworzenie oĞrodków wspierania ekonomii spoáecznej w trzech róĪnych spoáecznoĞciach lokalnych dziaáających w formule centrów aktywnoĞci spoáecznoĞci lokalnej otwartych na róĪne grupy beneficjentów jest przedsiĊwziĊciem prekursorskim, chociaĪ znajdującym instytucjonalne odpowiedniki w innych sferach. Takim odpowiednikiem mogą byü funkcjonujące w roĪnych miejscowoĞciach centra wspierania organizacji pozarządowych adresujące swoją ofertĊ do ludzi chcących siĊ zaangaĪowaü w dziaáania trzeciego sektora. Peánią rolĊ „infrastruktury” i animują rozwój organizacji pozarządowych przyczyniając siĊ do rozwoju spoáeczeĔstwa obywatelskiego. Podobną rolĊ mają speániaü centra ekonomii spoáecznej wzglĊdem przedsiĊwziĊü z dziedziny ekonomii spoáecznej w tym spóádzielczoĞci socjalnej. Jest to przykáad przeniesienia

266

Polska Akademia Nauk metodologii dziaáania sprawdzonej w jednej sferze do innej, co w Ğwietle EQUAL jest przejawem nowatorstwa. Animowanie przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej poprzez samo-ksztaácenie potencjalnych liderów jest dziaáaniem nowym w tym polu dziaáaĔ, sama metoda jednak byáa juĪ testowana w innych sferach, podobnie jak w poprzednim przypadku – animowanie rozwoju trzeciego sektora (liczne szkolenia dla liderów organizacji pozarządowych). Zaszczepienie tej metody do rozwijania przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej jest testowaniem ugruntowanych rozwiązaĔ w nowym obszarze. Jego szczególną zaletą, maáo popularną w dziaáaniach innych instytucji, zwáaszcza tych ze sfery publicznej, jest poáoĪenie akcentu na podmiotowoĞü ludzi wykluczonych i ich wáasnych moĪliwoĞciach przeáamywania biernoĞci. Jest to wyrazem przeáamywania panującego powszechnie paternalistycznego podejĞcia do odbiorców usáug i traktowania ich jako biernych punktów w budĪetach pomocy spoáecznej i jest niestandardowym podejĞciem do wspierania wáączania spoáecznego. Innowacyjnoğý ukierunkowana na proces, kontekst i cel W strategii partnerstwa nie zostaáa przedstawiona analiza innowacyjnoĞci ze wzglĊdu na jej ukierunkowanie. Zdaniem autorów w przejawach innowacyjnoĞci na wszystkich szczeblach terytorialnych wystĊpuje kaĪdy jej typ, cyt. „NaleĪy stwierdziü, Īe wszystkie aspekty innowacji przenikają siĊ na wszystkich poziomach, a ich wyróĪnienie w opisie podyktowane jest podkreĞleniem kontekstu, celu i umiejscowieniem w procesie tworzenia systemu.” Analizując typy innowacyjnoĞci niezaleĪnie od mglistych deklaracji autorów strategii naleĪy stwierdziü, Īe z punktu widzenia procesu, projekt ESP jest raczej kontynuacją i udoskonaleniem dziaáaĔ organizacji liderki niĪ rozwojem nowych metod wspierania przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. ZaangaĪowanie BARKI w tworzenie ram prawnych dla aktywnych form wspierania zatrudnienia i przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej (cztery ustawy) jest faktem, a wypeánianie praktyką prawnie sprecyzowanych rozwiązaĔ jest kolejnym krokiem w tym procesie. W tym sensie innowacyjnoĞü przedsiĊwziĊcia nie moĪe byü ukierunkowana na kontekst, poniewaĪ odpowiednie rozwiązania ustawowe i niektóre propozycje

267

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

instytucjonalne zostaáy stworzone wczeĞniej, z wyjątkiem stworzenia i przetestowania modelu centrum ekonomii spoáecznej, co moĪe przyczyniü siĊ do opracowania ram instytucjonalnych nowego podmiotu. Nie wydaje siĊ, Īe planowane powstanie piĊciu przedsiĊbiorstw spoáecznych bĊdzie mogáo przyczyniü siĊ do wypracowania ram instytucjonalnych dla wciąĪ poszukiwanego polskiego modelu przedsiĊbiorstwa spoáecznego. Aby go okreĞliü potrzebna jest wiĊksza „próba” badanych podmiotów.

V. Ocena - Kryteria innowacyjnoğci ESP Metodologia zastosowana do ewaluacji Partnerstw na Rzecz Rozwoju przez KampaniĊ Dobrych Usáug 2 obejmuje analizĊ innowacyjnoĞci w czterech obszarach, które posáuĪą jako rama oceny innowacyjnoĞci ESP w tej czĊĞci ekspertyzy. Wybór grupy docelowej Wedáug autorów Strategii dobór grupy docelowej Partnerstwa jest przejawem jego innowacyjnego podejĞcia, cyt. „Innowacyjny charakter projektu polega na tym, Īe grupa beneficjentów ostatecznych jest grupą róĪnorodną podlegającą procesom integracyjnym w trakcie prowadzonych dziaáaĔ. Taki dobór grupy odróĪnia projekt „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” od

innych,

dotychczas

realizowanych

projektów,

gdzie

podejmowane dziaáania zakáadaáy jednorodny charakter grupy docelowej. Partnerstwo testuje w projekcie moĪliwoĞci integracji osób o róĪnych doĞwiadczeniach, poziomie wyksztaácenia i wywodzących siĊ z róĪnych Ğrodowisk.” Faktycznie, wiele projektów realizowanych wczeĞniej przez polskie instytucje pracujące na rzecz bezdomnych adresowaáo swoją ofertĊ do grupy okreĞlanej jako „ludzie bezdomni’. JednorodnoĞü tej grupy jest jednak pozorna i wyraĪa siĊ wyáącznie opisywaniem jej

2 raport „Ewaluacja bieĪąca Programu Operacyjnego ‘Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Dla Polski 2004-2006’", Jaszczoát et al., 2006

268

Polska Akademia Nauk za pomocą jednego sáowa. WĞród podopiecznych schronisk, noclegowni i jadáodajni znajdują siĊ ludzie obarczeni wszelkimi cechami, o których wspominają autorzy Strategii, wskazując na róĪnorodnoĞü obranej przez nich grupy docelowej (dáugotrwale bezrobotni, byli wiĊĨniowie, pracownicy dawnych PGR, osoby uzaleĪnione, ludzie z niskim wyksztaáceniem itd.). W tym sensie moĪna powiedzieü, Īe zdecydowana wiĊkszoĞü wczeĞniej realizowanych projektów miaáa do czynienia z grupą o podobnym stopniu zróĪnicowania. Faktyczna innowacyjnoĞü w dziaáaniu organizacji, których celem jest przeáamywanie bezdomnoĞci i wáączenie spoáeczne dotkniĊtych nią ludzi, mogáaby siĊ przejawiaü w rozszerzeniu grupy beneficjentów poza ludzi aktualnie korzystających z oferty ich placówek – gáównie noclegowni,

schronisk, wspólnot. GrupĊ tĊ moĪna ogólnie okreĞliü jako

zagroĪonych lub podatnych na bezdomnoĞü. W Polsce zasadniczo pozostają oni poza sferą wpáywów systemu pomocy dla bezdomnych. Cechy charakterystyczne jej czáonków, te same, które wedáug teorii powodują wykluczenie spoáeczne to min.: zamieszkiwanie w lokalach o obniĪonym standardzie i w warunkach skrajnego przeludnienia, dáugotrwaáe pozostawanie bez pracy, uzaleĪnienia, stygmatyzacja z powodu przeszáoĞci kryminalnej, wielodzietnoĞü, konflikty w rodzinie, przemoc w rodzinie, zamieszkiwanie na terenach zdominowanych dawniej przez paĔstwowe gospodarstwa rolne, obarczenie dáugami alimentacyjnymi i inne. Wedáug Strategii, Partnerstwo ESP posiada dwie grupy docelowe. Pierwsza z nich okreĞlana jako „osoby wykluczone lub zagroĪone wykluczeniem” opisana zostaáa w nastĊpujący sposób, cyt. „Pierwszą grupĊ (400 osób) stanowią osoby bezrobotne, nie kwalifikujące siĊ do Centrum Integracji Spoáecznej (CIS) oraz takie, które ukoĔczyáy CIS, a nie znalazáy zatrudnienia na rynku pracy. Grupa ta jest bardzo zróĪnicowana i mieszczą siĊ w niej w szczególnoĞci bezdomni mieszkaĔcy wspólnot, noclegowni i schronisk, uzaleĪnieni od alkoholu lub narkotyków, opuszczający zakáady karne, poprawczaki i domy dziecka, bezrobotni mieszkaĔcy

popegeerowskich

wiosek,

korzystający

269

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

ĞwiadczeĔ systemu pomocy spoáecznej, a takĪe renciĞci i osoby nie posiadające Īadnych dochodów.” Nie jest jasne, czy grupa ta obejmuje równieĪ osoby pozostające poza wspólnotami, noclegowniami i schroniskami prowadzonymi przez partnerów czy nie. WyjĞcie poza tĊ grupĊ sugeruje opis naboru BO przedsiĊwziĊü realizowanych w ramach ESP (czáonkowie spoáecznoĞci lokalnych, w których mają funkcjonowaü centra ekonomii spoáecznej), chociaĪ partnerzy nie przewidzieli Īadnego badania (np. analiza danych zastanych, mapa potrzeb spoáecznych itd.) spoáecznoĞci lokalnych, w których mają powstaü centra, aby sprawdziü potencjalne zapotrzebowanie. W strategii brakuje danych pozwalających na pozytywną weryfikacjĊ innowacyjnoĞci w doborze grupy docelowej. W samym zamyĞle wyjĞcia z ofertą do ogóáu spoáecznoĞci lokalnej nie ma elementów innowacyjnych, poniewaĪ w deklaracjach wiele wczeĞniejszych przedsiĊwziĊü kierowaáo swoją ofertĊ do podobnych adresatów, jednak sukces ich podejĞcia byá mierny. Zazwyczaj oferta pomocy „poza mieszkaniowej” kierowana byáa do ludzi pozostających w Ğcisáej orbicie organizacji. Nie widaü teĪ planów pozwalających w przyszáoĞci zweryfikowaü zamierzenia Partnerów ESP – w ramach przedsiĊwziĊcia nie jest planowane dokonanie diagnozy czy teĪ charakterystyki (poprzez niezaleĪne badanie) grup ostatecznie uczestniczących w projekcie. LekcewaĪenie badaĔ i ich roli w planowaniu i realizacji dziaáaĔ jest niestety widoczne w innych miejscach strategii. Wyáamanie siĊ z tego trendu byáoby innowacyjnym zjawiskiem, na miarĊ przedsiĊwziĊü Pomorskiego Forum Wychodzenia z BezdomnoĞci (Socjodemograficzny Portret Ludzi Bezdomnych na Pomorzu). Typ podejmowanego problemu W partnerstwie ESP beneficjentów ostatecznych opisuje siĊ jako grupĊ przede wszystkim potrzebującą pracy, motywacji i kwalifikacji niezbĊdnych do jej zdobycia i utrzymania. Ich problemem nie jest brak miejsca zamieszkania, pracy i niedostateczne zasiáki lecz pasywnoĞü i biernoĞü, w którą wtáaczają ich tradycyjne formy pomocy spoáecznej, cyt. „Obserwuje siĊ, Īe im dáuĪej osoby wykluczone przebywają w obrĊbie instytucjonalnej pomocy spoáecznej, tym mają mniejsze

270

Polska Akademia Nauk szanse na usamodzielnienie siĊ (czáowiek z reguáy zostaje klientem pomocy spoáecznej do koĔca Īycia). Dzieje siĊ tak dlatego, gdyĪ dziaáania te nie są podyktowane zasadą subsydiarnoĞci (pomocniczoĞci), a wiĊc dziaáaĔ oddolnych, samopomocowych - uznaje siĊ je bowiem za „nieprofesjonalne”, co z kolei powoduje „zabijanie” inicjatywy osób wykluczonych, a w konsekwencji ich biernoĞü.” Choü nie jest jasne, co autorzy Strategii mają na myĞli mówiąc o „instytucjonalnej pomocy spoáecznej” do której teoretycznie zaliczyü moĪna równieĪ wiele instytucji prowadzonych przez lidera Partnerstwa, naleĪy podkreĞliü innowacyjny sposób sformuáowania problemu ludzi skrajnie wykluczonych, popadających w bezdomnoĞü. Dotychczas organizacje pracujące na rzecz ludzi bezdomnych koncentrowaáy siĊ na zapewnianiu pomocy doraĨnej w formie noclegowni i schronisk z elementami pracy socjalnej ukierunkowanej min. na poprawĊ pozycji ludzi korzystających z usáug na rynku pracy. Cechą charakterystyczną wyznaczającą grupĊ ich klientów byá brak dachu nad gáową. W przypadku ESP, naleĪy sądziü, Īe grupa docelowa jest ta sama, ale akcent poáoĪony jest na inny aspekt sytuacji Īyciowej jej czáonków – zatrudnienie. Taki sposób zdefiniowania problemu adresowanego przez PRR ESP jest innowacyjny przy zaáoĪeniu uczynionym wczeĞniej dotyczącym faktycznej grupy docelowej przedsiĊwziĊcia. Forma, w jakiej usâugi sĆ dostarczane beneficjentom Wspieranie zatrudnienia ludzi bezdomnych poprzez tworzenie infrastruktury wspierającej oraz szkolenia dla liderów przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej jest nowym podejĞciem na tle poprzednio realizowanych, zarówno z punktu widzenia systemu pomocy bezdomnym jak i instytucji rynku pracy. Dotychczasowy system káadący nacisk na pomoc mieszkaniową i statyczne formy wspierania zatrudnienia obejmujące przede wszystkim zasiáki, dziĊki przedsiĊwziĊciu PRR ESP zyskuje nowe formy pomocy opierające siĊ na zaáoĪeniu samopomocy i moĪliwej aktywizacji poprzez wyzwalanie inicjatywy czáonków grup docelowych i zapewnianie im wsparcia niezbĊdnego do przeksztaácenia jej w realne rozwiązania. WaĪną i nowoczesną

271

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

formą wspierania tego procesu jest wykorzystanie Internetu jako narzĊdzia promującego niezaleĪnoĞü i podmiotowoĞü beneficjentów. Jest to narzĊdzie stosowane wczeĞniej gáównie przez osoby i instytucje Ğwiadczące pomoc i przekazanie go beneficjentom projektu jest wyrazem podejĞcia przeáamującego podziaá na „dawców” i „odbiorców” pomocy. Dostċpnoğý podobnych rozwiĆzaĕ w róīnej skali geograficznej Dodając kilka uwag do analizy innowacyjnoĞci na róĪnych poziomach geograficznych przedstawionej w Strategii ESP warto zauwaĪyü, Īe w Europie aktywne podejĞcie do wáączenia spoáecznego wystĊpuje w wielu organizacjach. Istnieją programy wspieranego zatrudnienia na poziomie lokalnym, podopieczni schronisk są zatrudniani w firmach zewnĊtrznych, schroniska zakáadają swoje wáasne firmy aby daü zatrudnienie podopiecznym, funkcjonują tzw. firmy lokalne (community businessess) w Wielkiej Brytanii czy firmy i spóádzielnie socjalne (Soziale Betriebe und Genossenschaften) w Niemczech. Tworzone miejsca pracy mają róĪny charakter – od caákowicie dotowanych i dáugoterminowych, poprzez dotowane we wstĊpnym okresie z czasem osiągające status samo-finansujących siĊ do caákowicie niezaleĪnych i dziaáających w strukturach wolnego rynku. W wielu z nich istnieją samorządy usáugobiorców, poprzez które mogą oni aktywnie wpáywaü na proces podejmowania decyzji dotyczących zarówno firmy jak i usáug, z których korzystają. Rozwój samorządów usáugobiorców i gáĊbokoĞü ich wpáywu jest przejawem samopomocowego charakteru tych instytucji. Przegląd europejskich przedsiĊbiorstw spoáecznych integracji zawodowej tzw. WISE (ang. work integration social enterprises), z których wiele ma charakter samopomocowy zostaá przedstawiony w raporcie European Research Network pt. „WISE in EU. Overview of existing models” opublikowanym w 2004 roku. Z punktu widzenia polityki krajowej idea zmniejszania bezrobocia grup prezentujących najwiĊksze wyzwania w procesie reintegracji zawodowej poprzez wspieranie spóádzielczoĞci socjalnej i aktywnych form zatrudnienia od stosunkowo niedáugiego czasu posiada ramy prawne (cztery ustawy), które nie zostaáy jeszcze w peáni uzupeánione czy teĪ zweryfikowane w dziaáaniach praktycznych. DziaáalnoĞü Partnerstwa w tej sferze jest zjawiskiem siáą rzeczy nowym, a caákowita dedykacja do korzystania z rozwiązaĔ zaproponowanych w poszczególnych ustawach jest w skali kraju prawdziwie innowacyjna.

272

Polska Akademia Nauk Podsumowanie InnowacyjnoĞü nie jest zjawiskiem áatwo poddającym siĊ czarno-biaáej, pozytywnej lub negatywnej ocenie, dlatego raczej dąĪy siĊ do opisywania róĪnych jej aspektów niĪ jednoznacznych okreĞleĔ dotyczących caáoĞci. Kierując siĊ taką postawą naleĪy stwierdziü, Īe w Strategii Partnerstwa Ekonomia Spoáeczna w Praktyce z sierpnia 2006 roku wystĊpują innowacyjne elementy, chociaĪ nie zawsze w sferach zdefiniowanych przez jej autorów. MoĪna równieĪ wskazaü na báĊdne oceny innowacyjnoĞci czynione przez autorów w przypadku niektórych zaáoĪeĔ, a takĪe na niewykorzystane pola, które mogáyby byü wypeánione innowacyjnym duchem, a nie są. Po pierwsze jest kilka powodów wskazujących na wrodzonĆ, niejako definicyjnĆ, innowacyjnoğý projektu, jako przedsiĊwziĊcia ksztaátowanego przez podmioty trzeciego sektora dziaáające w sferze pomocy spoáecznej káadące nacisk na przedsiĊbiorczoĞü: 1.

Organizacje pozarządowe, zdaniem Kramera są z natury rzeczy innowacyjne, peániąc funkcjĊ awangardy w sferze zagospodarowywania nisz w obszarze usáug spoáecznych (Toepler & Anheier, 2006). Trzecio-sektorowy charakter liderów Partnerstwa jest oczywisty.

Druga przesáanka wynika z tradycyjnie przedsiĊbiorczego nastawienia lidera Partnerstwa, uznanego przez zewnĊtrzne autorytety, do realizacji celów spoáecznych. Liderzy ESP w sposób wáaĞciwy przedsiĊbiorcom, o których pisaá Schumpeter, rewolucjonizują rynek usáug na rzecz ludzi wykluczonych w Polsce (Dees, 2001) od początku swojego istnienia.

Trzeci element wstĊpnej innowacyjnoĞci wiąĪe siĊ z potraktowaniem Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL jako „okazji” pozwalającej na zdobycie Ğrodków do realizacji

wczeĞniej

przedsiĊbiorczego

niemoĪliwych

nastawienia

przedsiĊwziĊü.

liderów

partnerstwa,

Jest który

to za

wyrazem przejaw

przedsiĊbiorczoĞci uznawaá Drucker (Dees, 2001). Jest wiele instytucji dziaáających w podobnej sferze, które jednak nie zdecydowaáy siĊ na podjĊcie rĊkawicy.

273

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Z punktu widzenia innowacyjnoĞci w formie definiowanej przez dokumenty programowe Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (MGiP, FFW, 2004), (Instytucje zarządzające EQUAL, 2006) moĪna wskazaü na nastĊpujące „przejawy” innowacyjnoğci w Strategii ESP: 1.

Zastosowanie niepopularnej w Polsce metody do promowania podmiotowoĞci beneficjentów: wáączenie do partnerstwa „organizacji-dzieci” posiadających niezaleĪny od „organizacji-matki” status prawny i stworzenie im moĪliwoĞci stabilizacji finansowej poprzez nadanie im pozycji partnerów w PRR. NaleĪy zaznaczyü, Īe jest to jedyny przejaw innowacyjnoĞci w sferze doboru instytucji uczestniczących w Partnerstwie.

Testowanie rozwiązaĔ o ugruntowanej pozycji w sferze trzeciego sektora dla rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej: tworzenie infrastruktury dla rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej w formie centrów ekonomii spoáecznej i szkolenia dla liderów przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej w Ğrodowiskach lokalnych.

Oceniając innowacyjnoĞü w oparciu o kryteria sformuáowane na potrzeby bieĪącej ewaluacji Partnerstw na Rzecz Rozwoju (Jaszczoát et al., 2006) naleĪy wskazaü na pozytywną ocenĊ innowacyjnoĞci ESP przede wszystkim ze wzglĊdu na: 1.

Sposób sformuáowania adresowanego problemu: poáoĪenie akcentu na bezrobocie, a nie bezdomnoĞü

FormĊ w jakiej usáugi proponowane są beneficjentom: szkolenia dla liderów przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, grupy samoksztaáceniowe, system komunikacji za poĞrednictwem Internetu.

DostĊpnoĞü terytorialną na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym

Negatywnie wypada ocena innowacyjnoĞci w sferze doboru grupy docelowej oraz oryginalnoĞci proponowanych rozwiązaĔ w kontekĞcie europejskim. Niestety, autorzy Strategii nie opisali innowacyjnoĞci planowanych dziaáaĔ ze wzglĊdu na jej ukierunkowanie (proces, kontekst i cel). Partnerstwo ESP jest raczej kontynuacją i udoskonaleniem dziaáaĔ organizacji liderki niĪ rozwojem nowych metod wspierania przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. ĝrodowisko prawne dla aktywizacji zawodowej i rozwoju spóádzielczoĞci socjalnej juĪ zostaáo stworzone – w duĪym stopniu przy udziale instytucji

274

Polska Akademia Nauk zaangaĪowanych w PRR ESP – dlatego teĪ trudno mówiü o innowacyjnoĞci ukierunkowanej na kontekst. W przedsiĊwziĊciu ESP są sfery, w których partnerzy mogliby siĊ wykazaü innowacyjnoĞcią, a tego nie czynią. Jedną z nich jest prowadzenie zewnĊtrznego monitoringu i badaĔ diagnozujących sytuacjĊ beneficjentów w róĪnych momentach realizacji projektu. Na koniec warto zaznaczyü, Īe innowacyjnoĞü jest kryterium ĞciĞle związanym z maintreamingiem, a innowacyjne rozwiązania tylko wtedy mają sens, jeĞli zostają wáączone do gáównego nurtu Īycia spoáecznego i mogą staü siĊ udziaáem ludzi nie związanych organizacyjnie z PRR ESP. 2. Empowerment Zasada empowerment oznacza koniecznoĞü wáączenia grup napotykających problemy w integracji zawodowej i spoáecznej oraz ich przedstawicieli w dziaáania Partnerstwa na rzecz Rozwoju. Realizacja tej zasady ma na celu zwiĊkszenie rzeczywistej zdolnoĞci tych grup do wpáywania na dziaáania, które ich dotyczą, a tym samym wzrost skutecznoĞci tych dziaáaĔ. Empowerment moĪe byü rozumiany jako: 9

stan (wzmocnienia, upeánomocnienia, wzrostu, poczucia sprawstwa, poczucia siáy

proces (przywracania siáy, godnoĞci, kontroli, wzmacniania kompetencji, dawania

i moĪliwoĞci, sprawowania kontroli); wsparcia, rozwijania umiejĊtnoĞci); Realizacja zasady empowerment moĪe byü realizowana na dwóch poziomach: 9

udziaá w Partnerstwie maáych organizacji, nie mających zdolnoĞci do samodzielnej realizacji projektów, a zajmujących siĊ daną tematyką

udziaá w Partnerstwie osób, na których rzecz realizowane są te dziaáania.

275

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

W przypadku Partnerstwa ESP zarówno moĪemy mówiü o zastosowaniu zasady rozumianej jako stan wzmocnienia danej grupy osób jak i jako procesu przywracania godnoĞci danej grupy. Zastosowane zostaáy takĪe obydwa poziomy wdraĪania zasady (indywidualny i instytucjonalny). Empowerment jako proces przywracania poczucia godnoğci, siây osobom wykluczonym Na tej zasadzie zasadza siĊ caáa filozofia projektu. Jest on bowiem nakierowany na wzmacnianie osób wykluczonych i marginalizowanych, wg zaáoĪeĔ strategii, cyt. Beneficjenci ostateczni, dla których przeznaczony jest projekt, to osoby, które niedawno wypadáy z rynku pracy, jak równieĪ od lat bezrobotne, czy znajdujące siĊ w skrajnych sytuacjach Īyciowych jak bezdomni czy byli wiĊĨniowie. ZaáoĪenia strategii w tym obszarze zostaáy w peáni zrealizowane. Dla tej grupy osób skierowane byáo ok. 80% dziaáaĔ projektu, m.in. grupy samoksztaáceniowe, kluby integracji, animowanie spóádzielni socjalnych czy tworzenie Centrum Ekonomii Spoáecznej (CES). Poprzez udziaá w projekcie nastĊpowaáa zmiana postaw i zachowaĔ beneficjentów pozostających w sferze oddziaáywania Partnerstwa i wzmacnianie ich aktywnoĞci spoáecznej i zawodowej. WaĪnym elementem przekazywania idei partnerstwa do beneficjentów byáa promocja indywidualnego zaangaĪowania - osobiste Ğwiadectwa osób doĞwiadczonych dyskryminacją na rynku pracy uczestniczących w Partnerstwie w ramach stowarzyszeĔ samopomocowych i grup samoksztaáceniowych stanowiáy jedno z narzĊdzi aktywizacji zawodowej i spoáecznej. W zaáoĪeniach projektu nabór do projektu miaá byü otwarty i tym samym osoby wykluczone miaáy byü rekrutowane spoĞród beneficjentów Powiatowego UrzĊdu Pracy, OĞrodków Pomocy Spoáecznej i mieszkaĔców Ğrodowisk, w których byá realizowany projekt. Tej zasady nie udaáo siĊ w peáni zrealizowaü, znaczny procent beneficjentów ostatecznych projektu stanowili

mieszkaĔcy

Domów

Wspólnoty

Barki

lub

podopieczni

„okoáobarkowych”. Sytuacja ta poprawiáa siĊ w II czĊĞci realizacji projektu.

276

stowarzyszeĔ

Polska Akademia Nauk

Empowerment jako stan wzmocnienia, upeânomocnienia, wzrostu poczucia sprawstwa i moīliwoğci sprawowania kontroli przez osoby wykluczone Uczestnicy projektu miĊli czĊĞciowy wpáyw na ksztaát i przebieg projektu. Byáo to spowodowane faktem, Īe w Partnerstwie znalazáy siĊ w organizacje zrzeszające osoby wykluczone zamieszkujące Domy Wspólnoty Barka (3 stowarzyszenia od samego początku i jeszcze jedno w póĨniejszym okresie) i bĊdące beneficjentami ostatecznymi projektu, oraz organizacje, którymi klientami są osoby bezdomne związane z Fundacją „Barka”. Tym samym beneficjenci ostateczni byli reprezentowani w Grupie Sterującej. Empowerment jako stan wzmocnienia, upeânomocnienia, wzrostu poczucia sprawstwa i moīliwoğci sprawowania kontroli przez maâe organizacje, nie majĆce zdolnoğci do samodzielnej realizacji projektów W skáad Partnerstwa wchodzi: 1.

Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”

Stowarzyszenie Regionalny OĞrodek Socjalno-Edukacyjny „Dla Ludzi i ĝrodowiska”

Stowarzyszenie Szkoáa Barki im. H.K. Kofoeda Centrum Integracji Spoáecznej

Stowarzyszenie Pogotowie Spoáeczne

Stowarzyszenie Wydawnicze

Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnota BARKI

Stowarzyszenie Integracji SpoáecznoĞci Lokalnych WIELKOPOMOC

Sportowe Stowarzyszenie Integracji Spoáecznej Barka

Stowarzyszenie na rzecz Spóádzielni Socjalnych

10. Fundacja Dom Wspólnoty „Barka” Drezdenko 11. Ogólnopolski Związek Organizacji na Rzecz Integracji Spoáecznej 12. Gmina Kwilcz 13. MaroonPoint Polska Spóáka jawna 14. Polska Akademia Nauk, Instytut Studiów Politycznych (PAN)

277

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Tak wiĊc na 14 podmiotów ok. 8 to maáe, czĊsto lokalne stowarzyszenia, które reprezentowaáy interesy osób wykluczonych i proceduralnie braáy peány udziaá w zarządzaniu projektem. NaleĪy takĪe zauwaĪyü, Īe tylko 3 są zupeánie zewnĊtrzne w stosunku do Fundacji Pomocy Wzajemnej Barka inne są ĞciĞle powiązane z Fundacją. DziĊki udziaáowi w Partnerstwie maáych organizacji: 9

nastąpiáo pobudzenie wspólnej odpowiedzialnoĞci i zdolnoĞci do dziaáania

miaáy one udziaá w tworzeniu i modyfikacji planu prac, w ocenie prac poprzez uczestnictwo w Grupie Zarządzającej Partnerstwem, w upowszechnianiu rezultatów

W ewaluacji bieĪącej Programu Operacyjnego "Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Dla Polski 2004-2006" 1 RAPORT ROCZNY sformuáowano nastĊpujący stan optymalny wdraĪania zasady empowerment, cyt. Przyjmujemy, Īe "program idealny" speániaáby nastĊpujące warunki: - Przedstawiciele partnerstw – liderzy i partnerzy – wyraĪają bardzo pozytywną opiniĊ na temat wpáywu wáączenia beneficjentów na skutecznoĞü dziaáaĔ oraz pozytywną opiniĊ na temat wpáywu stosowania zasady na sprawnoĞü realizacji projektu; - Potwierdzona wskaĨnikami, praktyka pokazuje, Īe beneficjenci faktycznie korzystają z otwartych przed nimi moĪliwoĞci uczestnictwa w projektach (liczba BO objĊtych badaniami potrzeb /ewaluacyjnymi > 750 osób/rok; BO uczestniczą w >75% spotkaĔ GR i >25% spotkaĔ GS;zatrudniono >3 BO przy realizacji prac projektowych). Biorąc pod uwagĊ te wskaĨniki moĪna powiedzieü, Īe zasada empowerment w projekcie byáa zastosowana niemalĪe w 80 %, gdyĪ zarówno lider projektu wyraĪaá siĊ pozytywnie na temat wpáywu wáączenia beneficjentów ostatecznych w proces zarządzania, jak i wskaĨniki iloĞciowe dotyczące spotkaĔ w Grupie Sterującej i zatrudnienia zostaáy wykonane. Najsáabiej wypadá wskaĨnik badania potrzeb i ewaluacji. Co prawda przeprowadzano ankiety wĞród

278

Polska Akademia Nauk beneficjentów ostatecznych, ale ich wyniki, jak pokazaáa ewaluacja, nie byáy brane pod uwagĊ. NaleĪy takĪe zwróciü uwagĊ, Īe poza formalną procedurą wpáyw na realne wdraĪanie zasady empowerment ma niewątpliwie proces zarządzania w Partnerstwie i kultura organizacyjna Partnerstwa. W tym przypadku ewaluacja Partnerstwa ESP wypada nieco sáabiej. W ewaluacji I etapu realizacji projektu pojawiáy siĊ m.in. nastĊpujące wnioski, cyt. W opinii partnerów brakuje (…)brakuje wysáuchania opinii partnerów i uwzglĊdnienia ich pomysáów na realizacjĊ projektu. Stan ten Ğwiadczy o braku realizacji zasady partnerstwa. Dotychczasowa formuáa prowadzenia dialogu z partnerami jest nieefektywna i wpáywa negatywnie na proces realizacji projektu. Oficjalna komunikacja jest zablokowana przez niewáaĞciwą atmosferĊ, nacechowaną obawami przed wypowiadaniem wáasnego zadania. Dodatkowymi czynnikami utrudniającymi otwartą komunikacjĊ są: tendencja do jednoosobowego podejmowania decyzji przez lidera PRR, unikanie informacji o ryzyku (záe informacje od partnerów nie są dobrze widziane), eliminowanie niechcianych informacji, nieporuszenie spraw, które mogáyby byü Ĩle odebrane przez przeáoĪonych i które psują ”wizjĊ sukcesu” projektu. Jednak w odczuciu 90 % badanych respondentów pozycja partnerów i Administratora nie jest jednakowa, gdyĪ gáos Administratora jest przewaĪając, a jego pozycja na tyle silna, Īe relacjĊ tĊ moĪna okreĞliü jako „gáówny wykonawca - podwykonawcy”. JednoczeĞnie zdaniem Kierownika Projektu decyzje podejmowane są w sposób partnerski, a partnerzy mają zapewnioną autonomiĊ dziaáaĔ, ”czasami nawet tak duĪą, Īe nie potrafią jej sprostaü”. Opinie te zostaáy potwierdzone takĪe podczas II etapu ewaluacji. Tak wiĊc wdraĪanie zasady empowerment na podstawie analizy procedur i dokumentów wypada bardzo dobrze, natomiast na podstawie odczuü i opinii partnerów znacznie sáabiej.

279

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

3. Zasada równoĞci páci (gender) W analizie genderowej 3 realizowanej przez zespóá ekspertek na zlecenie Krajowej Struktury Wsparcia (objĊáa ona wszystkie Partnerstwa) Partnerstwo uzyskaáo 3 punkty, na 8 moĪliwych. NaleĪy jednak zaznaczyü, Īe Ğrednia dla Dziaáania D jest 2,33 p., a Ğrednia dla wszystkich projektów realizowanych w ramach Inicjatywy EQUAL jest 2,35 tak wiĊc Partnerstwo uzyskaáo wynik powyĪej Ğredniej. Przy ocenie brano pod uwagĊ 4 czynniki:

Segregacja danych - sprawdzano, czy Partnerstwo opracowując opis, analizĊ

i diagnozĊ problemu oraz analizĊ beneficjentów, uwzglĊdnia w podawanych Ĩródáach i badaniach dane z podziaáem na páeü. Sprawdzano równieĪ na ile wyniki i wnioski páynące z badaĔ odzwierciedlane są w analizie Beneficjentów Ostatecznych.

Skâad

Partnerstwa

sprawdzano,

czy

Partnerstwie

znajdują

siĊ

instytucje/organizacje bądĨ kobiece, bądĨ posiadające kompetencje i doĞwiadczenie związane z tematyką równoĞci páci lub mające w zakresie obowiązków/ zadaĔ projektowych dziaáania zapewniające realizacjĊ polityki równoĞci páci.

Spójnoğý - sprawdzano, na ile stawiane cele, dziaáania i oczekiwane rezultaty są spójne z polityką równoĞci páci opisywaną w punkcie 7 (Opis polityki równych szans) Zaáącznika nr 1. (Strategia i opis projektu). Sprawdzano równieĪ, na ile opis polityki równoĞci w punkcie 7 stanowi rzeczywistą i konkretną odpowiedĨ na wyzwania stawiane w diagnozie.

Innowacyjnoğý - sprawdzano na ile proponowane dziaáania i rozwiązania pogáĊbiają, bądĨ niwelują segregacjĊ pionową i poziomą na rynku pracy, a takĪe czy proponowane dziaáania projektowe nie odzwierciedlają stereotypowego podziaáu ról páciowych i zawodów.

Raport z oceny projektów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL pod kątem realizacji polityki równoĞci páci.

280

Polska Akademia Nauk W ramach kaĪdego kryterium przyznawano od 0 do 2 punktów, gdzie „0” oznaczaáo brak segregacji danych ze wzglĊdu na páeü, brak udziaáu kompetentnych w sprawach równoĞci Partnerów, brak spójnoĞci miĊdzy diagnozą, celami, dziaáaniami a opisem polityki równoĞci w punkcie 7, stereotypowe ujĊcie oferty kierowanej do mĊĪczyzn i kobiet. Ocena „1” oznaczaáa wystĊpowanie poĪądanych kategorii, a ocena „2” oznaczaáa, iĪ jest to rozwiązanie modelowe. W poszczególnych kategoriach Partnerstwo otrzymaáo nastĊpującą iloĞü punktów: Segregacja danych - 1 Skáad Partnerstwa – 0 (naleĪy jednak zaznaczyü, Īe w skáadzie osobowym Partnerstwa znajdują siĊ zarówno kobiety jak i mĊĪczyĨni) SpójnoĞü - 1 InnowacyjnoĞü – 1 Wnioski: 1.

Realizacja polityki równoğciowej w projekcie dotyczy gâównie tzw. równoğci iloğciowej, to znaczy Partnerstwo rozumie równoĞü páci w sposób matematyczny, mechanicznie dzieląc na póá wszystkich odbiorców dziaáaĔ, bez wzglĊdu na wczeĞniejsze analizy, diagnozĊ i wyniki badaĔ. Nawet jeĞli w diagnozie zidentyfikowano, Īe problem dotyczy w 70 procentach kobiet i w 30 procentach mĊĪczyzn, to bywa, Īe odbiorcy dziaáaĔ (kobiety i mĊĪczyĨni) są podzieleni w stosunku „50/50”. Przykáady: Równy udziaá kobiet i mĊĪczyzn oraz proporcjonalny udziaá Ğrodowiskowy

JednoczeĞnie sam podziaâ i zróīnicowanie beneficjentów ostatecznych projektów przewaīnie nie pociĆga za sobĆ īadnych zmian jakoğciowych, tzn. takich, które odzwierciedlaâyby specyfikċ, odmiennoğý potrzeb i problemów kaīdej pâci.

Na poziomie diagnozy, charakterystyki beneficjentów, celów projektu oraz proponowanych dziaâaĕ, nie pojawiajĆ siċ w ogóle rozwiĆzania zwiĆzane

281

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

z realizacjĆ polityki równoğciowej. Partnerstwo w ramach punktu 7 Wniosku (Opis polityki równoĞci páci) okreĞlaáo cele i dziaáania, które, po pierwsze byáy bardzo ogólne i nie uwzglĊdniaáy specyfiki obszaru Partnerstwa, po drugie nie podawaáy wskaĨników zmiany sytuacji, w taki sposób, który umoĪliwiaáby rzetelną ewaluacjĊ. Ogólnie wiadomo, Īe siĊ zmieni (bez wzglĊdu na wczeĞniejszą diagnozĊ), ale rzadko wiadomo jak. Przykáad: wskaĨnik procentowy. BieĪące monitorowanie wskaĨników równoĞci wĞród organizacji partnerskich. 4.

Partnerstwo na etapie planowania projektu i definiowania problemu nie wziċâo pod uwagċ kategorii pâci, nie widziaáo problemów, które chcą rozwiązaü w perspektywie róĪnic miĊdzy kobietami i mĊĪczyznami. Na tym waĪnym etapie nie postawiâo sobie pytania o to, jak dany problem dotyka kobiety, jak mċīczyzn, czy dzieje siċ to w tym samym stopniu, czy którağ z grup jest uprzywilejowana, inna zağ dyskryminowana. Nie ma Īadnego opisu na temat zróĪnicowania dziaáaĔ ze wzglĊdu na páeü.

Partnerstwo

stereotypowo

ujmuje

pâeý

wyâĆcznie

kontekğcie

biologicznym, a nie spoâeczno-kulturowym, czego wymaga realizacja polityki równoĞci páci. Tym samym, nie byáo w stanie realizowaü z powodzeniem strategii gender mainstreaming i wynikających z niej zaleĪnoĞci i zaleceĔ. 6.

Partnerstwo

nie

posâuguje

siċ

terminologiĆ

zwiĆzanĆ

politykĆ

równoğciowĆ. Partnerstwo nie wykazaáo siĊ znajomoĞcią zjawiska zwanego „dyskryminacją krzyĪową”. Podobnie sformuáowania, takie jak kwoty, parytet czy wiktymizacja nie pojawiáy siĊ w projekcie. 7.

Partnerstwo nie powoâuje siċ na znajomoğý i moīliwoğci wypâywajĆce ze znowelizowanego Kodeksu Pracy (zapisy dyskryminacyjne) ani na znajomoĞü europejskiej polityki równoĞci páci i polskich programów równoĞciowych (np. Krajowy Program DziaáaĔ na rzecz Kobiet). Warto pamiĊtaü, Īe te dokumenty, rozwiązania prawne i programy byáy szczegóáowo omawiane w Programie

282

Polska Akademia Nauk Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski – jednym z podstawowych dokumentów dla projektodawców EQUAL. 8.

Jċzyk, którym posâugujĆ siċ Partnerstwa nie uwzglċdnia wraīliwoğci na pâeý.

4. Partnerstwo Podstawy Zasady Partnerstwa obejmują komponenty i cele takie jak; x

równoĞü kompetencji partnerów oraz prawa gáosu

sformalizowanie dziaáaĔ opartych na umowie i planie pracy

klarowny podziaá obowiązków

wypracowania wiĊzi wspóápracy tak aby jak najlepiej rozáoĪyü ciĊĪar merytoryczny dziaáaĔ oraz podejmowaü ewentualne wspólne inicjatywy w przyszáoĞci.

Na podstawie wyników ankiet oraz przeprowadzonych wywiadów podczas badaĔ terenowych moĪna wyciągnąü wniosek, Īe zasada partnerstwa jest oceniana przez Partnerów projektu róĪnorodnie i niejednoznacznie. ĝwiadczą o tym zebrane poniĪej odpowiedzi na zadane w ankietach pytania 4 oraz wypowiedzi udzielane przez pracowników PRR w trakcie wywiadów indywidualnych. Zapytani o sposób podejmowania decyzji

podczas spotkaĔ PRR respondenci w 50%

odpowiedzi stwierdzili, Īe decydujący gáos naleĪaá do Administratora a druga czĊĞü, Īe decyzje byáy podejmowane grupowo i decydowaáa wiĊkszoĞü osób uczestniczących w zebraniach.

AnalizĊ i ocenĊ zasady partnerstwa utrudnia fakt niskiego zwrotu ankiet, które byáy rozdawane na jednym ze spotkaĔ Partnerstwa oraz rozsyáane za pomocą poczty elektronicznej. Ankiety wypeániáo zaledwie 12 respondentów pomimo kilkukrotnych próĞb ze strony ewaluatora.

283

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

W trakcie badaĔ ewaluacyjnych zadaliĞmy respondentom pytanie o ocenĊ sposobu kierowania projektem w skali od 1 to 10, gdzie 1 to podejmowanie decyzji po wszelkich konsultacjach i uzgodnieniu ze wszystkimi partnerami a 10 to podejmowanie wszelkich decyzji samodzielnie w oparciu o wáasne rozeznanie sytuacji” . Projekt oceniony zostaá bardzo róĪnie pojawiaáy siĊ oceny od 1 do 7. Na tej podstawie moĪna twierdziü, Īe styl zarządzania partnerstwem zostaá okreĞlony jako „sinusoidalny”, zarówno jako arbitralny jak i demokratyczny. W opinii niektórych pracowników EQUAL w projekcie zaáoĪono wiodącą rolĊ Administratora. Wpáyw na taką sytuacjĊ miaáa na to wczeĞniejsza, trwająca kilka lat wspóápraca pomiĊdzy Fundacją „Barka” pozostaáymi parterami, która opieraáa siĊ na nadrzĊdnej roli Administratora. („wczeĞniejsze relacje i stosunki spowodowaáy, Īe oni wchodząc w partnerstwo z zasady przyjĊli tą wiodącą rolĊ administratora i w zasadzie z tym nie dyskutują.”)

Niektórzy respondenci są zdania, Īe rola taka jest odpowiednia

w zarządzaniu tak duĪym PRR poniewaĪ czĊĞü podmiotów nie jest dostatecznie silna, brakuje im wizji dziaáania i Īeby przetrwaü „musiaáy zostaü twardo ciągniĊte w okreĞloną stronĊ bo inaczej by siĊ to wszystko rozlazáo i rozpadaáo”. Natomiast zdaniem ”silniejszych podmiotów” nadrzĊdna rola Administratora byáa czasem ograniczająca przez co stawaáa siĊ przyczyną róĪnych konfliktów personalnych jak i sporów merytorycznych. JednoczeĞnie jednak wiĊkszoĞü badanych przyznaáa, Īe w trakcie trwania projektu Administrator uwzglĊdniaá wiĊkszoĞü lub wszystkie pomysáy partnerów odnoĞnie realizacji projektu lub tworzenia poszczególnych produktów. WiĊkszoĞü respondentów odpowiedziaáa takĪe, Īe w przewaĪającej czĊĞci pomysáy i zalecenia Administratora byáa przyjmowane do realizacji przez organizacje partnerskie. Na pytanie „Jak ocenia P. wpáyw swojej organizacji na ksztaát wypracowanych przez nią rezultatów w skali od 1 do, gdzie 1 oznacza; bardzo duĪy wpáyw i autonomicznoĞü dziaáaĔ a 5 – bardzo maáy wpáyw polegający na realizacji z góry zaznaczonych wytycznych” – organizacje partnerskie oceniáy wáasny wpáyw na wypracowane przez siebie rezultaty na poziomie 3,5. WiĊkszoĞü respondentów jest zdania, Īe uprawnienia wynikające z zapisów poszczególnych dokumentów są wystarczające i w praktyce przestrzegane. Jednak na pytanie „Jak wyglądaá

284

Polska Akademia Nauk podziaá zadaĔ i obowiązków oraz oczekiwaĔ wobec P. jako partnera w projekcie?”, najczĊĞciej udzielaną odpowiedzią byáo, cyt. „czasem nie wiedziaáem kto jest odpowiedzialny za dane zadanie”. TakĪe czĊĞü respondentów przyznaáa, Īe w codziennej pracy w projekcie ESP mieli niekiedy poczucie bezsensownoĞci swoich dziaáaĔ oraz, Īe chociaĪ robili rzeczy, które naleĪaáy do ich obowiązków to jednak duĪa ich czĊĞü nie miaáa sensu. Zdaniem wszystkich respondentów, realizacja projektu zgodnie z zasadą Partnerstwa „raczej” miaáa wpáyw na skutecznoĞü podejmowanych dziaáaĔ w projekcie ESP . TakĪe wiĊkszoĞü respondentów jest zdania, Īe formuáa partnerstwa „raczej” lub sprzyjaáa sprawniejszej realizacji dziaáaĔ. Atmosfera wspóápracy zostaáa oceniona umiarkowanie dobrze. Wydaje siĊ, Īe ogólną atmosferĊ wspóápracy i wzajemne relacje moĪna oceniü jako umiarkowanie poprawne. Respondenci okreĞlali atmosferĊ jako; pozytywną, przyjazną, koleĪeĔską oraz dobrą, ale pojawiaáy siĊ takĪe gáosy Ğwiadczące o pewnych negatywnych aspektach rzutujących na wáaĞciwy klimat kooperacji np. brak konsekwencji w dziaáaniach, brak organizacji pracy, chaos szum informacyjny, praca na wariata pod presją czasu. Na postawie wyników ankiet oraz wywiadów moĪna twierdziü, Īe trwaáoĞü i skutecznoĞü zasady Partnerstwa w związku z tak przeciwstawnymi opiniami ma szansĊ byü zweryfikowana dopiero po zakoĔczeniu projektu ESP. W chwili przeprowadzania badaĔ Partnerstwo skáadaáo wniosek o Dziaáanie III, którym funkcjonowanie Partnerstwa ma skupiü siĊ na pomocy udzielanej wobec m.in. migrantów powracających z Londynu oraz samorządowców. JeĞli wniosek zostanie zaakceptowany Dziaáanie 3 bĊdzie trwaáo do koĔca 2008. W ramach wsparcia dla tej grupy beneficjantów kadra zarządzające chce wykorzystaü dotychczas wypracowane w ramach Programu EQUAL formy wsparcia oferowane m.in. przez CES-y, SAS-y, Partnerstwa Lokalne oraz SLES. Jednak przeprowadzone w terenie badania dowodzą, Īe nie wszystkie podmioty bĊdą skáonne wspóápracowaü w ramach Dziaáania III

285

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

i naleĪy siĊ spodziewaü, Īe czĊĞü z nich zacznie funkcjonowaü samodzielnie realizując wáasne pomysáy i projekty.

5. Stosowanie IT (nowych technologii) Kluczowe wnioski: Wortal nie zmieniá siĊ od zeszáego roku - co wiĊcej wiĊkszoĞü moduáów komunikacyjnych nie dziaáa. A wiec nastąpiáa zmiana na gorsze. Wprowadzono tylko dwie zmiany i to poáowicznie: 9

sáowniczek na gáównej stronie (który nie jest adekwatny do potrzeb odbiorcy wortalu ze wzglĊdu na charakter treĞci)

moduá "Zapytaj eksperta" - w którym nie publikuje siĊ pytaĔ i dopowiedzi (to tylko formularz do wysáania zapytania).

CzeĞü niepubliczna nie dziaáa (forum, kalendarz), nie ma blogów beneficjentów. 1.

Zaâoīenia funkcjonowania wortalu ces.net.pl na podstawie Strategii i opisu projektu Partnerstwa na Rzecz Rozwoju “Ekonomia Spoâeczna w Praktyce” (ESP) x

Wortal internetowy ces.net.pl jest dziaáaniem realizującym cel 4. Partnerstwa: UmoĪliwienie sprawnego porozumiewanie siĊ pomiĊdzy partnerami oraz zbudowanie mechanizmu promocji projektu poprzez utworzenie sprawnego systemu informatycznego” (pkt 3.2 Strategii str. 5)

Powstanie wortalu jest miernikiem realizacji celu 4. (pkt 3.2 Strategii str. 6)

Wortal realizuje jeden z celów horyzontalnych EQUAL: rozwój spoáeczeĔstwa informacyjnego (pkt 3.3 strategii str. 6)

Wortal realizuje jeden z wymogów IW EQUAL: innowacyjnoĞü: „Stworzenie portalu Internetowego dla grup docelowych” (strategia pkt 6)

286

Celem wortalu jest:

Polska Akademia Nauk

Przyspieszenie i odpowiednie ukierunkowanie informacji dotyczących realizacji projektu

9 9

Promocja projektu i dziaáaĔ realizowanych przez Partnerstwo bezpoĞrednie

monitorowanie

dziaáaĔ

(ich

realizacje,

terminy)

Partnerstwa

wewnĊtrzną komunikacjĊ pomiĊdzy partnerami i beneficjentami – umoĪliwia zawiązywanie wspóápracy,

udostĊpnianie przestrzeni do wyraĪania i wymiany opinii (element integracyjny),

9 x

wymiana i pozyskiwanie informacji biznesowych

Wortal skáada siĊ z dwóch czĊĞci:

9 9

Publicznej - otwartej dla wszystkich uĪytkowników Internetu ZamkniĊtej – tzw. intranetu, dla uĪytkowników zarejestrowanych w systemie – obecnie dedykowanej

W czĊĞci publicznej dostĊpne są nastĊpujące informacje:

Podstawowe informacje o ekonomii spoáecznej (strategiĊ dziaáaĔ – zaáoĪenia, Ğrodki, cel, dane o partnerach)

9 9 9 9 9 x

dane o sposobach wsparcia przedsiĊbiorczoĞci o zakáadanych przedsiĊbiorstwach produktach i usáugach Zadawanie pytaĔ ekspertom projektu Pisanie blogów przez beneficjentów

W czĊĞci zamkniĊtej dostĊpne są nastĊpujące mechanizmy:

Informacje promocyjne (materiaáy dla mediów)

W czĊĞci publicznej dostĊpne są nastĊpujące moduáy komunikacyjne:

9 9 x

AktualnoĞci

Prowadzenie sprawozdawczoĞci on-line

287

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

9 9 9 9 2.

Forum dyskusyjne Kalendarz wydarzeĔ Harmonogram dziaáaĔ Ogáoszenia dla partnerów

Ustalenia ewaluatora 2.1.

W czĊĞci publicznej dostĊpne są nastĊpujące informacje: x

Informacje na temat Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL

Informacje o Partnerstwie: misja, strategia i opis rezultatu Partnerstwa, odnoĞniki internetowe do stron poszczególnych partnerów

Informacje o Partnerstwie ponadnarodowym: wydarzenia i raporty, informacje o partnerach zagranicznych

Opis podprojektów realizowanych przez Partnerstwo: Zarządzanie projektem, Edukacja, Budowanie partnerstw lokalnych, Centrum Ekonomii Spoáecznej (CES) PoznaĔ, CES Kwilcz, CES Drezdenko

AktualnoĞci oraz archiwum aktualnoĞci

Ogáoszenia

Czytelnia

Kontakt

Oferty

Definicje

DostĊpne są nastĊpujące mechanizmy, uáatwiające nawigacjĊ po stronie: wyszukiwarka, mapa serwisu, odnoĞnik do strony gáównej z kaĪdej podstrony, tworzenie ĞcieĪki dostĊpu do podstrony z moĪliwoĞcią przejĞcia na wyĪsze poziomy w strukturze

2.2.

288

W czĊĞci zamkniĊtej dostĊpne są nastĊpujące dodatkowe moduáy: x

Forum dyskusyjne – awaria techniczna w trakcie ewaluacji

Kalendarz – awaria techniczna w trakcie ewaluacji

Profil uĪytkownika

Polska Akademia Nauk 2.3.

RóĪnice miĊdzy planowanymi moduáami wortalu, a dostĊpnymi w czasie prowadzenia ewalucji W czĊĞci publicznej nie są dostĊpne nastĊpujące moduáy i treĞci - Pisanie

blogów przez beneficjentów Projektu W czĊĞci zamkniĊtej serwisu brak dostĊpnoĞci nastĊpujących moduáów:

prowadzenie sprawozdawczoĞci on-line (baza danych beneficjentów ostatecznych, raportowanie on-line, moduá tworzący statystyki na podstawie danych z bazy danych Od czasu ostatniej ewaluacji wprowadzono moduáy: ogáoszenia o usáugach i

produkcji przez powstające w ramach projektu podmioty ekonomii spoáecznej; zadawanie pytaĔ ekspertom projektu „Zapytaj eksperta” 3.

Ustalenia w stosunku do rekomendacji przekazanych w listopadzie 2006 roku. 3.1.

Stworzenie dokumentacji funkcjonalnej serwisu Nie stworzono rekomendowanego dokumentu

3.2.

Zmiana organizacji serwisu Na stronie gáównej wyeksponowano podstawowe definicje związane z tematyką wortalu: ABC ekonomii spoáecznej, ekonomia spoáeczna, ABC funduszy unijnych, UE i jej programy. W zakáadce ABC ekonomii spoáecznej zawarto krótką charakterystykĊ ekonomii spoáecznej wskazując 6 istotnych cech ekonomii spoáecznej. W zakáadce ekonomia spoáeczna zamieszczony zostaá artykuá Pana Tomasza Sadowskiego o stanie polskiej ekonomii spoáecznej oraz perspektywach jej rozwoju. W zakáadce ABC funduszy unijnych zamieszczono plik PDF z artykuáami pochodzącymi z portalu www.ngo.pl dotyczącymi rodzaju funduszy europejskich oraz sposobu ich wdraĪania w Polsce; najwaĪniejszych aspektów realizacji projektu finansowanego z Unii Europejskiej. Oba teksty pochodzą z lipca 2006 roku.

289

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

W zakáadce UE i jej programy zamieszczono piĊü notatek o charakterze definicyjnym: Czym jest EQUAL?, Unia Europejska,

Fundusze Strukturalne,

Europejski Fundusz Spoáeczny oraz Inicjatywa Wspólnotowa. 3.3.

Zmiana organizacji moduáu AktualnoĞci oraz moduáu OgáoszeĔ W module aktualnoĞci wprowadzono moĪliwoĞü nawigowania wedáug daty dodania informacji. TreĞü nie jest kategoryzowana. W module ogáoszeĔ nie wprowadzono zmian.

3.4.

Zmiana organizacji Czytelni Utworzona zostaáa zakáadka Materiaáy szkoleniowe, w której zamieszczono materiaáy ze szkoleĔ komputerowych (moduá podstawowy i rozszerzony). Pozostaáe treĞci nie są kategoryzowane. Znajdują siĊ w jednym zbiorze.

3.5.

Zmiana organizacji forum dyskusyjnego Aplikacja ta w czasie prowadzenia ewaluacji nie dziaáaáa. WyĞwietlany byá báąd techniczny.

3.6.

Uwagi techniczne Nie wprowadzono zmian.

Rekomendacje

Rekomendacje niezrealizowane po zeszáorocznej ocenie są nadal aktualne. W odniesieniu do wprowadzonych zmian w zakresie prezentacji definicji na stronie gáównej warto zastanowiü siĊ nad ich treĞcią. Ich obecny dobór sprawia wraĪenie przypadkowoĞci. W przypadku ABC ekonomii spoáecznej, po którym spodziewaü siĊ moĪna podstawowych informacji dotyczących tego zagadnienia, znajduje siĊ bardzo krótki tekst o tym, Īe nie istnieje taka definicja i wymienionych jest 6 jej cech. Porównując tĊ informacjĊ do treĞci na innej stronie www.ekonomiaspoleczna.pl wydaje siĊ ona zbyt powierzchowna i nie oddająca w peáni záoĪonoĞci tego pojĊcia. W przypadku zakáadki „Ekonomia spoáeczna w Polsce” zamieszczono fragment artykuáu z linkiem do peánego dokumentu – tekstu napisanego przez Pana Tomasza Sadowskiego. Tekst ten jest pewną syntezą procesu rozwoju ekonomii spoáecznej, jednak obejmuje on przede wszystkim aktywnoĞü Fundacji Barka, pomijając innych znaczących aktorów

290

Polska Akademia Nauk budowania ekonomii spoáecznej w Polsce. Od wortalu tematycznego moĪna oczekiwaü szerszego ujĊcia problemu oraz wiĊkszego wyboru tekstów na wiodący temat. W przypadku zakáadki ABC funduszy unijnych zawarto dwa teksty, które znów cechuje pewnego rodzaju przypadkowoĞü. Teksty są krótki i zrozumiaáe, jednak trudno okreĞliü, dlaczego wáaĞnie one zostaáy zamieszczone w tym dziale i do kogo są skierowane. Nie są teĪ aktualizowane – brakuje np. informacji o tym, z jakich Ĩródeá moĪna finansowaü dziaáania ekonomii spoáecznej. Pod linkiem „ABC” uĪytkownik oczekiwaü moĪe podstawowych, ale teĪ peánych informacji i danym zagadnienie. Nie jest zrozumiaáe, dlaczego w tym dziale nie udostĊpniono np. informacji o Europejskim Funduszu Spoáecznym, którego definicja znalazáa siĊ w kolejnej zakáadce UE i jej programy. W ostatniej zakáadce równieĪ zastanawiający jest dobór treĞci. Na piĊü notatek dwie bardziej związane są z zakáadką ABC funduszy unijnych. Dwie pozostaáe dotyczą definicji inicjatyw wspólnotowych oraz samego EQUAL. OdnoĞnik ten jest prostym odesáaniem do zakáadki „EQUAL”, z górnej belki, której tytuá zdecydowanie lepiej charakteryzuje treĞü zawartych tam informacji niĪ nazwa zakáadki znajdującej siĊ w lewym menu. Zadawanie pytaĔ ekspertom – warto zamieszczaü pytania i odpowiedzi, które zostaáy udzielone za pomocą tego moduáu. Takie informacje zachĊcają uĪytkowników do korzystania z narzĊdzia, gdyĪ powodują pewnoĞü, Īe po „drugiej stronie” formularza ekspert odpowiada na zadane pytania. Pozwala takĪe na unikniĊcie powtarzania siĊ pytaĔ zadawanych przez uĪytkowników. 5.

Realizacja zasad 5.1.

InnowacyjnoĞü, czyli w jakim stopniu formĊ, treĞü i sposób funkcjonowania portalu moĪna uznaü za nowatorskie, x

TreĞü wortalu

ZaáoĪenia tematyczne dla wortalu naleĪy uznaü za innowacyjne. Potwierdza to liczba polskich wortali, które za gáówny cel tematyczny stawiają sobie kwestie ekonomii

291

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

spoáecznej. W wyniku wyszukiwaniu w google.pl naleĪy uznaü, Īe strona jest

www.ces.net.pl

jednym

dwóch

wortali

tematycznych

obok

www.ekonomiaspoleczna.pl. O ile zaáoĪenia wychodzą naprzeciw zasadzie innowacyjnoĞci,

tyle

proponowaną

zawartoĞü

wortalu

naleĪy

uznaü

za niewystarczającą. Jako przykáad naleĪy podaü ubogą treĞü podstawowych form dziaáalnoĞci,

jakie

kojarzone

są

ekonomią

spoáeczną

Polsce,

czy niewystarczające informacje związane z opisem powstającej infrastruktury ekonomii spoáecznej. Jako przykáad podaü moĪna bardzo ograniczone informacje o Centrach Integracji Spoáecznej, Klubach Integracji Spoáecznej, czy jednego z najwiĊkszych wydarzeĔ targowych SpotkaĔ Ekonomii Spoáecznej. Zasadniczo informacje ograniczone są do dziaáalnoĞci samego partnerstwa i nie obejmują caáoĞci zagadnieĔ dotyczących ekonomii spoáecznej w Polsce. Takiej funkcji naleĪy spodziewaü siĊ po wortalu tematycznym. x

Sposób funkcjonowania wortalu

ZaáoĪenia związane z funkcjami wortalu: blogi beneficjentów, sprawozdawczoĞü online, wsparcie komunikacji miĊdzy partnerami naleĪy uznaü za pomysáy innowacyjne.

Nie

zostaáy

one

jednak

wdroĪone.

Na obecnym etapie strona nie jest innowacyjna w stosunku do innych, podobnych stron i nie wykorzystuje moĪliwoĞci, jakie daje obecnie Internet. Warto zwróciü uwagĊ, Īe sposób organizacji treĞci, sposób nawigacji po serwisie, uĪywany jĊzyk, dostĊp do niektórych dokumentów (zwáaszcza treĞci dostĊpnych wyáącznie w postaci plików) powoduje, Īe serwis stoi wbrew zasadzie innowacyjnoĞci i dobrych praktyk przyjĊtych w Internecie. Przeglądanie treĞci jest utrudnione ze wzglĊdu na ich niejasną

nieprzyjazną

organizacje

(nawigacje

serwisie

aktualnoĞci

oraz w czytelni). 5.2.

SkutecznoĞü, czyli w jakim stopniu cele ogólne i szczegóáowe okreĞlone

w Strategii w odniesieniu do wortalu zostaáy osiągniĊte W strategii zaáoĪono nastĊpujące cele dla wortalu:

292

Polska Akademia Nauk x

„Przyspieszenie i odpowiednie ukierunkowanie informacji dotyczących realizacji projektu” Internet naleĪy uznaü za szybkie medium. Zamieszczenie informacji na stronie internetowej powoduje, Īe dostĊp do niej mają wszyscy potencjalnie zainteresowani. Pod

kątem

„przyspieszenia

informacji”

naleĪaáoby

dodatkowo

przeanalizowaü termin publikowania informacji na stronie internetowej i czasu, jaki mają czytelnicy na zapoznanie siĊ z nią (np. w przypadku zaproszeĔ na szkolenia, spotkania). x

Promocja

projektu

dziaáaĔ

realizowanych

przez

Partnerstwo

Zdecydowana wiĊkszoĞü informacji dotyczy dziaáaĔ podejmowanych przez Partnerstwo. Sama architektura strony (ukáad treĞci) eksponuje na gáównej stronie

odniesienia

przedmiotu

projektu,

Partnerstwa

oraz

poszczególnych projektów. Po wyszukaniu podstawowego pojĊcia „ekonomia spoáeczna” w najbardziej popularnej wyszukiwarce www.google.pl link do strony znajduje siĊ na czwartym miejscu na prawie 3 mln trafieĔ x

bezpoĞrednie monitorowanie dziaáaĔ (ich realizacje, terminy) Partnerstwa TĊ funkcjĊ peániá kalendarz. Stworzony miaá byü moduá zarządzania on-line. Pierwszy nie funkcjonowaá poprawnie – co uniemoĪliwiaáo sprawdzenie. Drugi moduá nie zostaá uruchomiony.

wewnĊtrzną komunikacjĊ pomiĊdzy partnerami i beneficjentami – umoĪliwia zawiązywanie wspóápracy TĊ funkcjĊ peániü miaáy nastĊpujące moduáy: kalendarz, forum dyskusyjne. Obydwa nie funkcjonują poprawnie, co uniemoĪliwia dokonania oceny.

udostĊpnianie przestrzeni do wyraĪania i wymiany opinii (element integracyjny) TĊ funkcjĊ peániü miaáo wewnĊtrzne forum. Nie funkcjonuje, co uniemoĪliwia sprawdzenie, w jaki sposób jest wykorzystywane.

wymiana i pozyskiwanie informacji biznesowych

293

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Na stronie zamieszczono oferty spóádzielni. Trudno stwierdziü, w jaki sposób pozyskiwanie są informacje biznesowe poprzez wortal. Moduáy pozwalające na interakcjĊ nie funkcjonują poprawnie lub nie zostaáy wdroĪone. Podsumowując: na szeĞü zakáadanych celów tylko dwa moĪna uznaü za zrealizowane. W związku z tym naleĪy stwierdziü, Īe wortal nie realizuje zasady skutecznoĞci. 5.3.

AdekwatnoĞü, czyli stopieĔ zgodnoĞci realizacji dziaáaĔ z oczekiwaniami

i potrzebami beneficjentów oraz problemami wystĊpującymi w danym sektorze (spóádzielnie socjalne, NGOs). W związku z rozwojem sektora ekonomii spoáecznej w Polsce niewątpliwie istnieje duĪe zapotrzebowanie na tego rodzaju informacje. Stąd teĪ naleĪy zakáadaü, Īe powstanie wortalu tematycznego jest dziaáaniem adekwatnym do pojawiających siĊ oczekiwaĔ. Jednak architektura serwisu i sposób wyboru informacji powoduje, Īe nie moĪna ostatecznie pozytywnie oceniü realizacji tej zasady. 5.4.

EfektywnoĞü, czyli ocena relacji osiągniĊtych efektów do zainwestowanych nakáadów (zasoby finansowe, ludzkie, czas).

Ze wzglĊdu na brak informacji o poniesionych nakáadach trudno stwierdziü realizacjĊ tej zasady. 5.5.

UĪytecznoĞü, czyli stopieĔ zastosowania w praktyce wyników projektu przez beneficjentów ostatecznych, w odniesieniu do stopnia zaspokojenia ich potrzeb i potrzeb sektora.

Nie jest moĪliwa ocena realizacji tej zasady. 5.6.

Empowerment

W wortalu planowana byáa funkcjonalnoĞü blogów beneficjentów. Nie zostaá on uruchomiony. Pozostaáe narzĊdzia umoĪliwiające komunikacje i interakcje równieĪ nie dziaáają. Trudno stwierdziü na ile beneficjenci biorą udziaá w tworzeniu treĞci wortalu.

294

Polska Akademia Nauk W związku z powyĪszym naleĪy uznaü, Īe wortal nie realizuje zasady empowerment zgodnie ze wstĊpnymi zaáoĪeniami. 5.7.

partnerstwo (w relacjach miĊdzy instytucjami uczestniczącymi w PRR Ekonomia Spoáeczna w Praktyce)

Wortal dokáadnie opisuje strukturĊ i zadania partnerstwa. W dziale AktualnoĞci i Ogáoszenia znajduje siĊ wiele informacji od róĪnych partnerów. Wortal stanowi swoisty agregator informacji od partnerów, co uznaü naleĪy za wyjĞcie naprzeciw zasadzie partnerstwa. OcenĊ w tym obszarze obniĪają niedziaáające moduáy komunikacyjne, których interakcyjnoĞü miaáa wzmacniaü partnerstwo poprzez sprawnoĞü wymiany informacji oraz zarządzania partnerstwem. Moduá wewnĊtrzny – Intranet – skierowany wyáącznie do partnerów stanowiü miaá wewnĊtrzną platformĊ komunikacyjną. Jednak podstawowe moduáy dostĊpne w Intranecie, które wzmacniaáy atrakcyjnoĞü tego narzĊdzia do pracy partnerstwa nie dziaáają lub nie zostaáy uruchomione. 5.8.

RównoĞü páci

OcenĊ równoĞci páci w kontekĞcie funkcjonowania wortalu moĪna przeprowadziü pod kątem publikowanej treĞci, stosowanego jĊzyka, czy skáadu zespoáu tworzącego wortal. Stwierdziü naleĪy, Īe jĊzyk wortalu w zdecydowanej wiĊkszoĞci publikowanych materiaáów jest neutralny dla páci. Stosowane przykáady, grafiki nie promują stereotypowych ról spoáecznych. Warto zwróciü uwagĊ na jĊzyk publikowanych ogáoszeĔ, by uwzglĊdniaá takĪe stosowanie form ĪeĔskich tych sáów, które funkcjonują powszechnie (np. w jednym z ogáoszeĔ „Ponadto, kaĪdy z uczestników bĊdzie mógá skorzystaü z indywidualnych konsultacji z wykáadowcami”). W ogólnej ocenie wortal jest neutralny dla zasady równoĞci páci.

295

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

6. Podsumowanie W trakcie oceny dziaáania wortalu moĪna zauwaĪyü cztery zasadnicze bariery, które znacząco obniĪają ocenĊ wortalu: brak jasnoĞci, do kogo wortal jest kierowany, niejasna struktura wortalu, brak spójnoĞci informacji, problemy techniczne. Niezdefiniowana grupa odbiorców i nakierowanie na promowanie dziaáaĔ partnerstwa oddala stronĊ od definicji wortalu tematycznego. Zdecydowanie bardziej adekwatne byáoby stwierdzenie, Īe jest to po prostu strona internetowa partnerstwa. W tym sensie speániaáaby ona wszystkie swoje funkcje. RównieĪ stosowany jĊzyk pojĊciowy w architekturze nawigacji serwisu nie byáyby przeszkodą w nawigowaniu po treĞci strony. WaĪną kwestią pozostaje rozstrzygniĊcie problemu nawigowania po serwisie. Materiaáy nie są, bowiem, porządkowane, co utrudnia znalezienie interesującego dokumentu. Zwáaszcza dla osoby, która nie korzysta z ces.net.pl na co dzieĔ. Istotnym elementem jest takĪe zakres prezentowanych informacji. O ile Partnerstwo zakáada tworzenie wortalu tematycznego powinno uwzglĊdniaü szerszy zakres informacji, wiĊkszą ich spójnoĞü i kompletnoĞü. Wortal z zaáoĪenia winien sáuĪyü czytelnikowi, a nie nadawcy informacji. Odpowiadaü powinien na potrzeby uĪytkownika szukającego kompletu informacji z danej dziedziny. Przy tak duĪym przedsiĊwziĊciu jakim jest dziaáanie w ramach IW EQUAL zastanawia brak wprowadzenia kluczowych moduáów, które sáuĪyü miaáy partnerstwu oraz problemy techniczne uniemoĪliwiające korzystanie z podstawowych form komunikacji i organizacji pracy: kalendarza i forum minimum przez 7 dni. III. Wnioski i rekomendacje z II etapu ewaluacji 1.

Wnioski dotyczące skali i skutecznoĞci dziaáaĔ Partnerstwa wobec beneficjentów ostatecznych w porównaniu do celów okreĞlonych w Strategii i opisie projektu.

Kwestie metodologiczne Analiza statystyczna, której wyniki zwarte są w niniejszym opracowaniu zostaáa przeprowadzona na dwóch zbiorach nieidentyfikowalnych danych jednostkowych

296

Polska Akademia Nauk o beneficjentach ostatecznych PRR „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”. Dane te zostaáy zebrane przez organizacje/instytucje uczestniczące w PRR ESP za pomocą tabel zaprojektowanych przez Administratora PRR ESP w związku z potrzebami Podsystemu Monitorowania Europejskiego Funduszu Spoáecznego (PEFS). Analizie poddano dwa zbiory nieidentyfikowalnych danych jednostkowych przygotowane przez Administratora PRR ESP tj. przez FundacjĊ „Barka”: a) zbiór nr 1 - przekazany do analizy na początku marca 2007r., odzwierciedla skalĊ, w jakiej realizowane byáy poszczególne formy dziaáaĔ PRR ESP w zakresie pracy z beneficjentami projektu wg stanu na koniec lutego 2007 r. W zbiorze zostaáy zawarte dane o 369 beneficjentach ostatecznych projektu. b) zbiór nr 2 – przekazany do analizy w pierwszej dekadzie paĨdziernika 2007r. odzwierciedla efekty realizacji zadaĔ PRR ESP w zakresie pracy z beneficjentami ostatecznymi projektu wg stanu na koniec III kwartaáu 2007r. W zbiorze zostaáy zawarte dane o 573 beneficjentach ostatecznych projektu.

Zgodnie z zaáoĪeniami zawartymi w „Strategii i opisie projektu” beneficjentami ostatecznymi projektu PRR „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” są dwie grupy: beneficjenci ostateczni bezrobotni - w dalszej czĊĞci analizy okreĞlani skrótem BOB. Są to osoby bezrobotne, nie kwalifikujące siĊ do Centrum Integracji Spoáecznej (CIS) oraz takie, które ukoĔczyáy CIS, a nie znalazáy zatrudnienia na rynku pracy. Grupa ta jest bardzo zróĪnicowana i mieszczą siĊ w niej w szczególnoĞci bezdomni mieszkaĔcy wspólnot, noclegowni i schronisk, uzaleĪnieni od alkoholu lub narkotyków, opuszczający zakáady karne, poprawczaki i domy dziecka, bezrobotni mieszkaĔcy popegeerowskich wiosek, korzystający ze ĞwiadczeĔ systemu pomocy spoáecznej, a takĪe renciĞci i osoby nie posiadające Īadnych dochodów. W Strategii PRR ESP zaplanowano udziaá 400 tego typu beneficjentów. Beneficjenci ostateczni, pracownicy - w dalszej czĊĞci analizy okreĞlani skrótem BOP. Są to pracownicy instytucji pomocy spoáecznej, administracji samorządowej, organizacji pozarządowych, animatorzy Īycia spoáeczno - kulturalnego w spoáecznoĞciach lokalnych,

297

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

przedstawiciele rad osiedla i rad parafialnych, przedstawiciele instytucji edukacyjnych i spóádzielni mieszkaniowych, związków zawodowych, kadra zarządzająca i pracownicy spóádzielni socjalnych, przedsiĊbiorcy i przedstawiciele mediów oraz liderzy organizacji partnerskich. W Strategii PRR ESP zaplanowano udziaá 100 beneficjentów tego typu. I. Wyniki analizy danych o beneficjantach wg stanu bazy danych PEFS na luty 2007r. Ze wzglĊdu na bardzo niewielką liczbĊ zmiennych zawartych w zbiorze nr 1 ich analiza pozwala jedynie na wskazanie rodzaju dziaáaĔ, jakimi objĊci byli beneficjenci PRR ESP wg stanu na koniec lutego 2007r., bez moĪliwoĞci jednoznacznego okreĞlenia czy dotyczą one

beneficjentów-pracowników

(BOP)

czy

beneficjentów-bezrobotnych/zagroĪonych

wykluczeniem spoáecznym (BOB). Dane zawarte w zbiorze nr 1 wskazują na to Īe na koniec lutego 2007 r.: - dziaáaniem Partnerstwa objĊto 369 beneficjentów ostatecznych; stopieĔ realizacji zaáoĪonego celu (500 BO) wynosiá zatem 74%, - skutecznie wdraĪano politykĊ równoĞci páci przyjmując jako beneficjentów dokáadnie tyle samo mĊĪczyzn jak i kobiet, - wiek beneficjentów wahaá siĊ w zakresie od 18 do 72 lat (Ğrednia wieku 30,5 roku) w tym najwiĊkszą czĊĞü (59%) stanowiáy osoby w wieku 26-49 lat, 29% - stanowiáy osoby w póĨnym wieku produkcyjnym (50+), 9% beneficjentów to osoby máode (18-25 lat), zaĞ 3% stanowiáy osoby w wieku emerytalnym 5 . Beneficjenci uczestniczyli w nastĊpujących rodzajach dziaáaĔ PRR ESP: 1)

Grupy Samoksztaáceniowe – braáo udziaá 218 beneficjentów czyli 59% wszystkich zarejestrowanych BO; stopieĔ realizacji zaáoĪonego celu (zaplanowano udziaá 400 BO w tej formie) wynosiá 54,5%,

5 W zbiorze danych brakowaáo informacji o wieku 104 spoĞród 369 beneficjentów (28%). Statystyki policzono wiĊc tylko dla tych beneficjentów, których wiek zostaá podany.

298

Polska Akademia Nauk 2)

Kluby Integracyjne – braáo udziaá 164 beneficjentów czyli 44% wszystkich zarejestrowanych BO; stopieĔ realizacji zaáoĪonego celu (zaplanowano udziaá 400 BO w tej formie) wynosiá 41%,

Kurs komputerowy – braáo udziaá 124 beneficjentów czyli 34% wszystkich zarejestrowanych BO, stopieĔ realizacji zaáoĪonego celu (zaplanowano udziaá 500 BO w tej formie) wynosiá 25%,

Szkolenie Liderów Ekonomii Spoáecznej – braáo udziaá 83 beneficjentów czyli 22% wszystkich zarejestrowanych BO, stopieĔ realizacji zaáoĪonego celu (zaplanowano udziaá 500 BO w tej formie) wynosiá 83%,

Szkolenie nt. zakáadania spóádzielni socjalnej – braáo udziaá 121 beneficjentów czyli 33% wszystkich zarejestrowanych BO,

Szkolenie zawodowe (branĪowe) – braáo udziaá 55 beneficjentów czyli 15% wszystkich zarejestrowanych BO,

Zostanie czáonkiem spóádzielni socjalnej (67 osób) lub grupy inicjatywnej tworzącej spóádzielniĊ socjalną (19 osób), razem dawaáo to 86 beneficjentów, czyli 18% wszystkich zarejestrowanych w bazie w danym momencie,

Zagraniczne wyjazdy studyjne – udziaá wziĊáo w nich 4 beneficjentów, czyli 1% wszystkich zarejestrowanych BO,

Krajowe wyjazdy studyjne – udziaá wziĊáo w nich 6 beneficjentów, czyli 2% wszystkich zarejestrowanych BO.

Na koniec lutego 2007r. skutecznoĞü dziaáaĔ PRR ESP wobec beneficjentów wyraĪaáa siĊ nastĊpującymi wskaĨnikami: 369 osób wáączonych w dziaáania PRR ESP jako beneficjenci, stopieĔ realizacji zaáoĪonego celu (500 BO) wynosiá zatem 74%, 6

Z powodu braku zmiennej okreĞlającej czy dana osoba zarejestrowana w zbiorze nr 1 naleĪaáa do grupy beneficjentów bezrobotnych/zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym (BOB), czy teĪ do grupy beneficjentów-pracowników (BOP) nie sposób okreĞliü poziomu skutecznoĞci rekrutacji do projektu w podziale na te grupy. MoĪna w przybliĪeniu przyjąü, Īe uczestnicy szkolenia liderów ekonomii spoáecznej naleĪą do grupy BOP (83 zarejestrowanych w zbiorze nr 1 beneficjentów) a wówczas poziom 6

299

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

105 beneficjentów (28%) zakoĔczyáo swój udziaá w projekcie, 170 BO kontynuuje swój udziaá w projekcie (46%) zaĞ co do 94 zarejestrowanych beneficjentów (25%) moĪna równieĪ przypuszczaü, Īe kontynuują swój udziaá w projekcie jednak niejednoznaczny sposób zapisu tych danych nie daje caákowitej pewnoĞci w tej kwestii, 36 BO uzyskaáa zatrudnienie (10% wszystkich zarejestrowanych w bazie beneficjentów, a zarazem 36% przewidzianej w Strategii liczby BO, którzy mieli uzyskaü zatrudnienie w wyniku PRR ESP). Beneficjenci, którzy uzyskali zatrudnienie stanowili najwiĊkszą grupĊ spoĞród BO przerywających swój udziaá w projekcie (34%). Pozostaáe grupy BO przerywających uczestnictwo w PRR ESP to: - 25 beneficjentów (7%) samodzielnie zrezygnowaáo z udziaáu w PRR (w tym 7 BO z powodu rozpoczĊcia innego niĪ PRR ESP programu reintegracji spoáecznozawodowej

np.

formie

centrum

integracji

spoáecznej),

- 24 beneficjentów (6,5%) zaprzestaáo udziaáu w PRR ESP z przyczyn zewnĊtrznych takich, jak zmiana miejsca zamieszkania (17 BO), choroba, powrót do zakáadu karnego, uzyskanie renty). 86 beneficjentów (23% wszystkich zarejestrowanych w bazie) zostaáo czáonkami spóádzielni socjalnych (67 osób, 18% wszystkich BO) lub grup inicjatywnych tworzących spóádzielnie socjalne (67 osób, 18% wszystkich 19 BO), przy czym 6 beneficjentów (9% BO którzy zostali czáonkami spóádzielni socjalnych) uzyskaáo w ten sposób páatne zatrudnienie SpoĞród 121 beneficjentów uczestniczących w szkoleniach nt. zakáadania spóádzielni socjalnych 67 osób (55% sáuchaczy) zostaáo czáonkami spóádzielni socjalnych lub grup inicjatywnych tworzących spóádzielnie socjalne. Dodatkowo 19 BO spoĞród beneficjentów nie uczestniczących w szkoleniach o zakáadaniu spóádzielni socjalnych

równieĪ zostaáo czáonkami spóádzielni lub grup

inicjatywnych.

skutecznoĞci w rekrutowaniu beneficjentów-pracowników wynosiáby 83%, zaĞ w grupie BOP wynosiáby 72%.

300

Polska Akademia Nauk II. Wyniki analizy danych o beneficjantach wg stanu na koniec wrzeğnia 2007 Na podstawie analizy zbioru nr 2 zawierającego nieidentyfikowalne dane o beneficjentach PRR ESP i o dziaáaniach Partnerstwa na rzecz tychĪe beneficjentów moĪna przyjąü, Īe na koniec wrzeĞnia 2007 r. dziaáaniem Partnerstwa objĊto 580 beneficjentów ostatecznych 7 . W zakresie rekrutacji ogólnej liczby BO (planowano 500 beneficjentów) wskaĨniki realizacji celu moĪna uznaü za osiągniĊte, chociaĪ przekazane dane nie dają pewnoĞci, czy udaáo siĊ pozyskaü odpowiednie iloĞci uczestników/-ek z grupy beneficjentów-pracowników (BOP). Planowano udziaá 100 BOP i 400 BOB, jednak o ile moĪna szacowaü, Īe liczba beneficjentów-bezrobotnych/wykluczonych (BOP) przekroczyáa 400 osób, to brakuje jednak odpowiednich danych mogących z caákowitą pewnoĞcią potwierdziü, Īe równieĪ liczba beneficjentów-pracowników przekroczyáa okreĞlone w Strategii minimum (100). 8 Z punktu wiedzenia liczebnoĞci beneficjentów, którym udzielono wsparcia w ramach Partnerstwa najwiĊkszą liczbĊ BO wprowadziá CES Drezdenko (32%) zaĞ dwukrotnie mniej wprowadziáy CES Kwilcz (16%) i CES PoznaĔ (16%). Tablica 1. Liczba beneficjentów ostatecznych wprowadzonych do PRR ESP przez partnerów / podprojekty Partner / podprojekt PRR ESP

Liczba beneficjentów

Procent

CES Drezdenko

183

31,6

CES Kwilcz

16,0

CES PoznaĔ

16,9

7 Na koniec wrzeĞnia 2007 r. baza beneficjentów ostatecznych PRR ESP obejmowaáa 580 osób, z tym Īe nie ma caákowitej pewnoĞci co do faktycznego udziaáu 15 osób z tej liczby (w bazie brakuje nawet daty rozpoczĊcia ich udziaáu w projekcie). 8 W przekazanym przez Administratora PRR ESP zbiorze danych o beneficjentach brakowaáo zmiennej okreĞlającej czy dany beneficjent naleĪaá do grupy beneficjentów-pracowników czy do grupy beneficjentów-bezrobotnych/wykluczonych.

301

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Pogotowie Spoá.

7,6

SAS

3,8

SLES

15,3

Stow. Wydawnicze

5,2

2,4

Wielkopomoc

1,2

Ogóâem

580

100,0

Stowarzyszenie Sportowe

ħródáo danych: tabela Administratora PRR ESP z danymi nt. BO, stan: wrzesieĔ 2007, opracowanie: Sáawomir NaáĊcz Cechy beneficjentów PRR ESP Z analizy danych wynika, Īe w PRR ESP skutecznie wdraĪano politykĊ równoĞci páci przyjmując jako beneficjentów prawie dokáadnie tyle samo mĊĪczyzn (51%) co kobiet (49%), przy czym proporcje te zgadzaáy siĊ z dokáadnoĞcią do 1 % z parametrami populacji dorosáych mieszkaĔców Polski w wieku produkcyjnym. Wiek beneficjentów wahaá siĊ w zakresie od 18 do 72 lat (Ğrednia wieku 41 lat, mediana – 43 lata) w tym najwiĊkszą czĊĞü (52%) stanowiáy osoby w wieku 25-49, osoby w póĨnym wieku produkcyjnym (50+) stanowiáy 28% beneficjentów, zaĞ osoby máode (18-24 lat) stanowiáy 18% beneficjentów, podczas gdy osoby w wieku emerytalnym stanowiáy tylko 2% populacji BO. 9 RównieĪ w zakresie struktury wiekowej zbiorowoĞü beneficjentów PRR ESP nie odbiega w zasadniczy sposób od profilu populacji mieszkaĔców Polski, natomiast w zakresie wyksztaácenia stwierdzono niewielką nadwyĪkĊ osób gorzej wyksztaáconych wĞród beneficjentów PRR ESP.

W zbiorze danych brakowaáo informacji o wieku 21 spoĞród 580 beneficjentów (4%). Statystyki policzono wiĊc tylko dla tych beneficjentów, których wiek zostaá podany.

302

Polska Akademia Nauk Tablica 2. Struktura wiekowa beneficjentów ostatecznych PRR ESP a struktura wiekowa mieszkaĕców Polski Procent beneficjentów

PRR

Procent

wiek w latach

ESP

mieszkaĔców Polski

18-24

18%

16%

25-49

52%

51%

50-60 / 65

28%

24%*

60 / 65 – 72

9%**

Ogóâem

100%

ħródáo danych: tabela Administratora PRR ESP z danymi nt. BO, stan: wrzesieĔ 2007, opracowanie: Sáawomir NaáĊcz * osoby w wieku 50-62,5 lat bez róĪnicowania na wiek emerytalny mĊĪczyzn i kobiet (oszacowania na podstawie LudnoĞü. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2007 r.), GUS: Warszawa: 2007) ** osoby w wieku 62,5-69 lat bez róĪnicowania na wiek emerytalny mĊĪczyzn i kobiet (oszacowania na podstawie LudnoĞü. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2007 r.), GUS: Warszawa: 2007) Tablica 3. Struktura wyksztaâcenia beneficjentów ostatecznych PRR ESP a struktura wyksztaâcenia mieszkaĕców Polski

Wyksztaácenie

Beneficjenci PRR ESP (%) 1,1

LudnoĞü Polski w wieku produkcyjnym (%) 0,6

20,7

17,6

zawodowe

31,6

29,5

Ğrednie

32,2

38,2

wyĪsze zawodowe

2,9

wyĪsze

11,5

niepeáne podstawowe podstawowe gimnazjalne

Ogóáem

100,0

12,2 100,0

303

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

ħródáo danych: tabela Administratora PRR ESP z danymi nt. BO, stan: wrzesieĔ 2007, dane nt. ludnoĞci Polski ze spisu powszechnego 2002, opracowanie: Sáawomir NaáĊcz WyraĨna róĪnica miĊdzy zbiorowoĞcią beneficjentów PRR ESP a populacją ludnoĞci Polski w porównywalnym wieku widoczna jest w zakresie miejsca zamieszkania. Po pierwsze zbiorowoĞü BO charakteryzuje siĊ udziaáem aĪ 8% osób bezdomnych, a pomijając to wystĊpuje w niej nadreprezentacja osób zamieszkaáych w miastach. Tablica 4. Miejsce zamieszkania beneficjentów PRR ESP Struktura Liczba

Procent

Procent BO z

ludnoĞci

Miejsce zamieszkania

beneficjen

beneficjentó

wyáączeniem

Polski w

beneficjentów

tów

w PRR ESP

bezdomnych

wieku 16-64

Obszar:

- miejski

382

80,4%

63,9%

- wiejski

19,6%

36,1%

osoby bezdomne

8,3%

Ogóáem*

523

90,2%

100,0%

ħródáo danych: tabela Administratora PRR ESP z danymi nt. BO, stan: wrzesieĔ 2007, dane o strukturze ludnoĞci Polski na podstawie LudnoĞü. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2007 r.), GUS: Warszawa: 2007; opracowanie: Sáawomir NaáĊcz

* W zbiorowoĞci BO pominiĊto beneficjentów, dla których nie byáo danych o ich miejscu zamieszkania czy bezdomnoĞci. Istotne róĪnice wskazujące na gorszą sytuacjĊ beneficjentów PRR ESP w porównaniu z populacją ludnoĞci Polski w wieku produkcyjnym moĪna teĪ zauwaĪyü analizując odsetek osób niepeánosprawnych. WĞród beneficjentów Partnerstwa dwa razy czĊĞciej wystĊpują osoby z orzeczonym znacznym lub Ğrednim stopniem niepeánosprawnoĞci (10,5%) niĪ ma to miejsce w populacji generalnej (5,2%).

304

Polska Akademia Nauk Tablica 5. Niepeânosprawnoğý wğród beneficjentów PRR ESP i w populacji osób w wieku produkcyjnym

StopieĔ niepeánosprawnoĞci beneficjentów stopieĔ orzeczonej znaczna

Liczba beneficjentó w 14

Beneficjenci PRR ESP (dane w %) 2,4%

Struktura ludnoĞci Polski w wieku 16-64 (%) 1,5%

niepeánosprawnoĞ

Ğrednia

8,1%

3,7%

lekka

3,4%

5,1%

Niepeános.bez okreĞlonego stopnia

0,5%

3,4%

Razem osoby „niepeânosprawne”

14,5%

13,7%

Osoby „peánosprawne”

496

85,5%

86,3%

Ogóâem

580

100,0%

NajwaĪniejszą i najbardziej charakterystyczną cechą zbiorowoĞci beneficjentów PRR ESP jest status na rynku pracy. Zgodnie z zaáoĪeniami zawartymi w Strategii Partnerstwa jako beneficjenci ostateczni projektu byáy przyjmowane przede wszystkim osoby bezrobotne (52%) i bierne zawodowo (21%), które stanowiáy áącznie 73% wszystkich BO zaĞ w populacji generalnej 43,2% (bierni zawodowo 37,1% i bezrobotni 6,1%). Dane nt. statusu na rynku pracy zawarte w tabeli 6 wykazują równieĪ, Īe speánione zostaáy zaáoĪenia Strategii, co do iloĞci beneficjentów posiadających zatrudnienie (miaáo byü ich nie mniej niĪ 100, a przyjĊto 157) jak teĪ w zakresie liczby BO bezrobotnych lub biernych zawodowo (miaáo byü ich nie mniej niĪ 100, a przyjĊto 423).

305

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Tablica 6. Status beneficjentów PRR ESP na rynku pracy w momencie rozpoczċcia udziaâu w PRR ESP Liczba

Struktura

Struktura ludnoĞci

beneficjentó

beneficjentów

Polski w wieku 15-

(w %)

bezrobo

- dáugotrwale

230

39,7%

tni

- absolwenci

2,4% 6,1%

- inni zarejestrowa

9,8%

bierni zawodowo

122

21,0%

37,1%

pracujący

157

27,1%

36,5%

Ogóáem

580

100,0%

ni w PUP

ħródáo danych: tabela Administratora PRR ESP z danymi nt. BO, stan: wrzesieĔ 2007, dane o strukturze ludnoĞci Polski na podstawie AktywnoĞü ekonomiczna ludnoĞci Polski II kwartaá 2007 r.), GUS: Warszawa: 2008; opracowanie: Sáawomir NaáĊcz

Efektywnoğý dziaâaĕ PRR ESP w zakresie uzyskiwania zatrudnienia Na koniec III kwartaáu 2007 r. tj. na póá roku przed zakoĔczeniem PRR ESP, co najmniej 68 beneficjentów projektu uzyskaáo zatrudnienie (taka byáa podana przez nich przyczyna przerwania uczestnictwa w PRR ESP). Niestety, przekazane przez FundacjĊ „Barka” dane nie pozwalają oceniü, ile osób spoĞród BO, którzy planowo zakoĔczyli uczestnictwo w projekcie zostaáo zatrudnionych. Nawet jednak przy bardzo pesymistycznym zaáoĪeniu, Īe Īadna spoĞród osób koĔczących planowo swój udziaá w Partnerstwie nie uzyskaáa nastĊpnie zatrudnienia - liczba 68 beneficjentów, którzy przedwczeĞnie zakoĔczyli udziaá w Partnerstwie z powodu uzyskania zatrudnienia stanowi ponad 2/3 zaáoĪonej w Strategii PRR ESP liczby beneficjentów, którzy mieli uzyskaü zatrudnienie w wyniku swego udziaáu w projekcie. Nie dysponujemy niestety danymi, przy

306

Polska Akademia Nauk pomocy których moĪna byáoby rozstrzygnąü ilu z ww. beneficjentów uzyskaáo pracĊ w związku z ich udziaáem w Projekcie, a ilu znalazáo zatrudnienie niezaleĪnie od udziaáu w PRR ESP. Wiadomo jednak z pewnoĞcią Īe 5 z owych 68 osób (7%) zostaáo zatrudnionych w organizacji bĊdącej jednym z partnerów PRR ESP (3 osoby) oraz w spóádzielni socjalnej powstaáej w ramach Partnerstwa (2 osoby). Efektywnoğý dziaâaĕ PRR ESP w zakresie nabywania umiejċtnoğci potwierdzonych certyfikatami z poszczególnych form szkoleniowych Na podstawie zapisów w Strategii PRR ESP moĪna przyjąü, Īe kaĪdy z beneficjentów Partnerstwa winien wziąü udziaá w co najmniej jednej formie szkoleniowej (BOP – w Szkoleniach Liderów Ekonomii Spoáecznej, BOB - w grupach samoksztaáceniowych dziaáających w klubach integracyjnych). Za ogólny miernik efektywnoĞci dotychczasowych dziaáaĔ szkoleniowych Partnerstwa trzeba przyjąü procent uczestników i uczestniczek uzyskujących certyfikaty w grupie beneficjentów, którzy ukoĔczyli zaplanowany dla nich cykl uczestnictwa w Partnerstwie. WskaĨnik ten na koniec III kwartaáu 2007r. wynosiá 75%. Na ten moment, tj. na póá roku przed ostatecznym zakoĔczeniem dziaáaĔ Partnerstwa certyfikaty potwierdzające ukoĔczenie przynajmniej jednej formy szkoleniowej otrzymaáo 366 beneficjentów, co stanowiáo 73% w stosunku do zaáoĪonej liczby 500 BO (100 BOP + 400 BOB). Jak pokazuje tabela nr 7, na koniec III kwartaáu zdecydowana wiĊkszoĞü beneficjentów nie tylko wziĊáa udziaá w szkoleniach / kursach organizowanych w ramach projektu, ale takĪe w 63 % przypadków otrzymali oni juĪ nawet stosowne dokumenty potwierdzające nabycie okreĞlonej wiedzy/umiejĊtnoĞci. Odsetek beneficjentów, którzy otrzymali certyfikat z przynajmniej jednego szkolenia byá najwyĪszy wĞród /-ek ów, którzy planowo ukoĔczyli swoje uczestnictwo w Partnerstwie (75%) oraz wĞród BO, którzy przerwali udziaá w projekcie, by rozpocząü pracĊ zarobkową (74%) lub jeszcze kontynuują swoje uczestnictwo w PRR ESP (65%).

307

Polska Akademia Nauk 16% BO). Znaczna czĊĞü beneficjentów otrzymaáa potwierdzenia udziaáu w grupach samoksztaáceniowych (13%) i szkoleniach zawodowych w konkretnych branĪach (11%). Z kursów o charakterze uniwersalnym stosunkowo najmniej beneficjentów uzyskaáo certyfikat ze szkolenia nt. zakáadania spóádzielni socjalnych (4%) i przedsiĊbiorczoĞci (1%). 2.

Wnioski i rekomendacje dotyczące wdroĪenia modeli ekonomii spoáecznej w praktyce

Celem spóádzielni socjalnych jest reintegracja zawodowo – spoáeczna i ukazywanie poĪytków jakie páyną z podejmowania samodzielnych rynkowych wysiáków ale z drugiej strony reintegracja ta dokonuje siĊ w warunkach chronionych przez formuáĊ wspierania przez CES dziaáaĔ spóádzielni socjalnych a co za tym idzie dochodzi do wyáączenia ich z twardych reguá rynku. Dodatkowo stwierdzono, ze pomoc CES odnoĞnie zaáoĪenia i funkcjonowania spóádzielni wydaje siĊ byü zbyt rozlegáa i sprzyjająca paternalizmowi przez co beneficjenci mogą mieü wiĊksze trudnoĞci z odzyskaniem spoáecznej samodzielnoĞci. Dlatego w przyszáoĞci naleĪy zastanowiü siĊ nad wprowadzeniem przez CES metod mających na celu nauczenie beneficjentów umiejĊtnoĞci obrony przed mechanizmami wykluczenia spoáecznego a nie tylko zapewnieniem funkcjonowania w uprzywilejowanych warunkach. Z tego powodu wskazane jest m.in. wprowadzenie choüby minimalnej opáaty za usáugi CES oraz zwiĊkszenie obowiązków beneficjentów na kolejnych etapach zakáadania i funkcjonowania spóádzielni. Na podstawie przeprowadzonych badaĔ ewaluatorzy wnioskują brak dostatecznych wzmocnieĔ wobec beneficjentów, którzy odnieĞli czasowy sukces, dlatego do systemu wsparcia naleĪy dodaü komponent pracy z terapeutą i psychologiem. Beneficjenci powinni otrzymywaü w poszczególnych etapach przechodzenia przez model dodatkowe wparcie psychologiczne po to Īeby początkowy sukces nie zostaá zaprzepaszczony. Zaleca siĊ takĪe w początkowym wkraczaniu beneficjentów w system (np. na poziomie Klubu Integracyjnego, Grupy Samoksztaáceniowej lub Inicjatywnej) przebadanie i uczestniczek ów pod kątem choroby alkoholowej i w razie potrzeby skierowanie na odpowiednią terapiĊ.

309

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Przykáad Lwówka i Drezdenka pokazaá, Īe nie moĪna braü siĊ skutecznie za integracjĊ zawodową i promocjĊ ekonomii spoáecznej nie zaczynając od integracji i aktywizacji spoáecznej. Najpierw naleĪy zmotywowaü ludzi do wspólnego dziaáania i uruchomiü kapitaá spoáeczny, a dopiero potem uruchamiaü kapitaá ekonomiczny. W obydwu przypadkach sáabe efekty związane z powstawaniem spóádzielni socjalnych skáoniáy realizatorów lokalnych do skupienia siĊ na powoáywaniu lokalnych stowarzyszeĔ i organizowaniu przedsiĊwziĊü mających na celu wzmocnienie wiĊzi spoáecznych pomiĊdzy mieszkaĔcami. Wydaje siĊ, Īe narzĊdzia integracji zaplanowane w projekcie dotyczyáy gáównie obszaru zawodowego i nie byáy w peáni adekwatne do zaplanowanej grupy beneficjentów i beneficjentów ostatecznych, którzy wymagali w pierwszej kolejnoĞci narzĊdzi aktywizacji spoáecznej. DuĪym plusem projektu jest fakt, Īe realizatorzy w niektórych spoáecznoĞciach monitorując potrzeby uczestników/-czek dokonywali korekt w zaplanowanych dziaáaniach. Najsáabszym elementem modelu w wiĊkszoĞci Ğrodowisk byáy Szkoáy Animatorów Spoáecznych i umiejscowienie ich jako elementu modelu wymaga przemyĞlenia funkcji, jaką mają w nim peániü. W przypadku modeli wypracowanych w ramach projektu mamy do czynienia z jednej strony z modelem empirycznym opartym gáównie na opisie dziaáaĔ, które sprawdziáy siĊ podczas realizacji projektu, z drugiej zaĞ z modelem paradygmatu, a wiĊc opisem rzeczywistoĞci wzorcowej, mogącej staü siĊ odniesieniem dla innych tego typu przedsiĊwziĊü (benchmarking). Warto, aby realizatorzy projektu podjĊli decyzjĊ w oparciu, o który wzorzec budowany bĊdzie model. Pozwoli to na unikniecie takich sytuacji, gdzie czeĞü rozwiązaĔ opisywanych w modelu przedstawiona jest bardzo szczegóáowo, gdyĪ realizatorzy mają w tym obszarze duĪe doĞwiadczenia praktyczne, np. sposób budowania partnerstwa w Drezdenku róĪni siĊ od wzorców opisywanych w literaturze, natomiast inne elementy są tylko wspomniane, gdyĪ byáy one realizowane w mniejszym stopniu i nie ma w tym obszarze praktycznych doĞwiadczeĔ, np. badanie potrzeb beneficjentów ostatecznych. Ujednolicenie podejĞcia do modelu wzmocniáoby jego uĪytecznoĞü. Z dwóch reprezentowanych podejĞü bardziej uĪyteczne wydaje siĊ podejĞcie paradygmatyczne pozwalające na opracowanie

310

Polska Akademia Nauk wzorca, do którego moĪna siĊ bĊdzie w przyszosi odnosiü. PodejĞcie empiryczne jest raczej podejĞciem przy opracowywaniu dobrych praktyk, a nie modeli. Definicja modelu mówi, Īe jest to system zaáoĪeĔ, pojĊü i zaleĪnoĞci miĊdzy nimi. W opracowanych podczas projektu modelach warto podczas ich dopracowywania szczegóáowiej opisaü zaleĪnoĞci pomiĊdzy poszczególnymi elementami modelu. Warto pokazaü zarówno jakie są kroki konieczne do wypracowania takiej ĞcieĪki, jaki jest standard wdraĪania poszczególnych kroków oraz jakie są efekty lub skutki ewentualnych odstĊpstw od standardu. Byü moĪe ten schemat opisu mógáby byü pomocny przy uzyskaniu wiĊkszej przejrzystoĞci w opisach modeli. NaleĪaáoby siĊ zastanowiü czy nie wystĊpują zaleĪnoĞci lub

hierarchizacja

pomiĊdzy

poszczególnymi

elementami

danym

modelu

i np. czy uruchomienie CES bez partnerstwa jest moĪliwe czy tez nie i przy jakich uwarunkowaniach. 3.

Porównanie 3 modeli wypracowanych w ramach projektu – model ekonomii spoáecznej w praktyce w Ğrodowisku: miejskim, miejsko-wiejskim, wiejskim

WielkoĞü realizowanych przedsiĊwziĊü Praca kadry StopieĔ motywacji

Poziom oddziaáywania

Ğrodowisko

miejskie

miejsko-wiejskie

Ğrodowisko wiejskie

duĪe

Ğrednie

maáe

Szybkie usamodzielnianie ĝredni, potrzeba czasu na zmotywowanie do udziaáu w przedsiĊwziĊciu Na pierwszym planie praca z jednostką na drugim praca ze spoáecznoĞcią

ĝredni czas towarzyszenia ĝredni, potrzeba czasu na zmotywowanie do udziaáu w przedsiĊwziĊciu Na pierwszym planie praca ze spoáecznoĞcią w drugiej kolejnoĞci z

Dáugi okres towarzyszenia BO Bardzo maáy, potrzeba bardzo duĪo czasu na motywacjĊ udziaáu w przedsiĊwziĊciu Na pierwszym planie praca ze spoáecznoĞcią w drugiej kolejnoĞci z

311

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

jednostką DuĪa, równorzĊdna z administracją samorządową

jednostką Bardzo duĪa, kluczowa, pierwszy krok do budowania modelu

Maáo istotna

ĝrednio istotna

Bardzo istotna

MoĪe byü masowa, zestandaryzowana, maáo zróĪnicowana Szukanie miejsc pracy na otwartym rynku pracy

Powinna byü zróĪnicowana i nie moĪe byü masowa I szukanie i tworzenie miejsc pracy

Musi byü bardzo zindywidualizowana

Rola organizacji pozarządowych

Wizerunek przedsiĊwziĊcia i jego akceptacja w Ğrodowisku, np. przez lokalne wáadze Oferta dla beneficjentów Rynek pracy

DuĪa, ale nie kluczowa

Tworzenie miejsc pracy

W Strategii zaáoĪono utworzenie i przetestowanie w trzech Ğrodowiskach lokalnych (gmina wiejska, miejska i duĪe miasto wojewódzkie) kompleksowego systemu wsparcia inicjatyw ekonomii spoáecznej sáuĪących zmianie statusu spoáecznego osób wykluczonych. System ten wedáug zaáoĪeĔ Projektu miaá skáadaü siĊ z komplementarnych elementów: x

budowania partnerstw lokalnych na rzecz wspierania ekonomii spoáecznej

ksztaácenia liderów ekonomii spoáecznej, wywodzących siĊ ze Ğrodowiska lokalnego, w tym z grup doĞwiadczonych wykluczeniem (SLES)

animowanie osób wykluczonych poprzez grupy samoksztaáceniowe (SAS) oraz Kluby Integracji

utworzenia i przetestowania dziaáalnoĞci Centrum Ekonomii Spoáecznej jako nowego podmiotu wspierającego osoby wykluczone oraz tworzenie spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych jako waĪnego elementu lokalnej gospodarki spoáecznej

W dalszej czĊĞci raportu przedstawimy, które elementy modelu sprawdziáy siĊ lepiej

312

Polska Akademia Nauk lub gorzej w poszczególnych Ğrodowiskach, zaprezentujemy róĪnice we wdraĪaniu modeli w mieĞcie i na wsi oraz ich przyczyny. Funkcjonowanie poszczególnych elementów modelu oraz zaobserwowane róĪnice pomiĊdzy wdraĪanymi i testowanymi modelami w mieĞcie i na wsi 10 Grupy Samoksztaáceniowe (GS/SAS) i Kluby Integracyjne (KI) W duĪym mieĞcie nie sprawdziáa siĊ idea Grup Samoksztaáceniowych i Klubów Integracyjnych poniewaĪ zdaniem respondentów u poszczególnych partnerów zabrakáo: x

dobrych animatorów, którzy byliby w stanie zająü siĊ prowadzeniem tej formy nieformalnej edukacji.

dostatecznego sprecyzowania odnoĞnie tego jakie cele mają speániaü SAS-y na ile mają rozwijaü wiedzĊ ogólną, a na ile przygotowywaü osoby uczestniczące do zakáadania spóádzielni socjalnych

istnieniu innych instytucji, które realizują zadania zbliĪone do SAS np. CIS-y, Kluby Pracy

inny typ beneficjanta w mieĞcie: SAS-y skierowane są do osób o bardzo niskim poziomie, który w opinii organizatorów zajĊü jest jednak zdecydowanie wyĪszy w mieĞcie niĪ na wsi, (”ludzie ci mają odmienne potrzeby i braki”)

w praktyce okazaáo siĊ, Īe stowarzyszenia w mieĞcie, które byáy zobowiązane do prowadzenia GS mają wiele innych zadaĔ na których muszą siĊ skupiü.

Grupy Samoksztaáceniowe jako forma edukacji nieformalnej lepiej sprawdziáa siĊ na wsi. SAS-y dziaáają tam przy stowarzyszeniach samopomocowych, które z kolei powstaáy w wyniku dziaáania partnerstwa lokalnego.

Budowanie partnerstw lokalnych W Ğwietle przeprowadzonych badaĔ moĪna wnioskowaü, Īe budowanie partnerstw lokalnych jest áatwiejsze w mniejszych Ğrodowiskach ( maáe miasteczko, wieĞ) niĪ w duĪym mieĞcie. PoĞród wszystkich partnerstw lokalnych najlepiej dziaáa partnerstwo we Lwówku, natomiast

Model testowany w gminie miejskiej (Drezdenko) zostaá uznany w klasyfikacji jako model wiejski ze wzglĊdu na liczne podobieĔstwa.

313

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

w Poznaniu nie zdoáano zbudowaü tej formy wspóápracy. W Drezdenku jest ona w fazie powstawania, a w Kwilczu mamy do czynienia z dwoma formami partnerstwa – nieformalną platforma szerokiej wspóápracy oraz z 5 podmiotowym związkiem stowarzyszeĔ (w fazie formalizacji). PoniĪej przedstawiamy trudnoĞci i ich przyczyny w budowaniu partnerstw lokalnych w mieĞcie, zidentyfikowane podczas badaĔ terenowych. x

WystĊpowanie znacznie silniejszej hierarchii zaleĪnoĞci instytucji publicznych i decydentów w mieĞcie niĪ na wsi, cyt.

„Na wsi jest dyrektor opieki spoáecznej a nad nią wójt wiĊc decyzje podejmowane są bardziej swobodnie” x

Wedáug rozmówców partnerstwa lokalne sprawniej buduje siĊ w maáych Ğrodowiskach gdzie dziĊki pomocy i wsparciu lokalnych autorytetów oraz liderów áatwiej jest dotrzeü do spoáecznoĞci i zdobyü jej zaufanie, cyt. ”Burmistrz lub wójt są bardziej rozpoznawalni niĪ np. Prezydent Poznania

W Poznaniu wystĊpuje wiĊcej trudnoĞci odnoĞnie pozyskania i wáączenia do partnerstw lokalnych zarówno instytucji (np. MOPR lub samorząd pomocniczy) jak i organizacji. Wynika to z faktu, Īe W mieĞcie poszczególne organizacje są silniejsze, bardziej sprofesjonalizowane i z racji dáugoĞci swojego dziaáania realizują rozmaite projekty, na których są skupione a dodatkowo czĊsto teĪ nie widzą korzyĞci ani nie odczuwają potrzeby ĞciĞlejszej wspóápracy z innymi organizacjami. W mieĞcie pojawia siĊ takĪe element silnej konkurencji pomiĊdzy potencjalnymi podmiotami, cyt. ”Poszczególnym organizacjom wydaje siĊ, Īe wiele robią i Īe nie ma potrzeby tworzenia czegoĞ podobnego”. Natomiast w maáych miejscowoĞciach jest wiĊcej stowarzyszeĔ lokalnych, które áatwiej wchodzą ze sobą we wspóápracĊ, piszą wspólne projekty oraz tworzą wewnĊtrzny rynek usáug dostarczając zleceĔ dla spóádzielni socjalnych. W mniejszych Ğrodowiskach áatwiej jest zbudowaü partnerstwo, bo áatwiej mimo wszystko dotrzeü do ludzi. Najpierw trzeba dotrzeü do lokalnych autorytetów,

314

Polska Akademia Nauk do osób opiniotwórczych, gdy pozyskamy je, to przychylniej patrzą na nasze dziaáania i chĊtniej siĊ do tych dziaáaĔ przyáączają. A w duĪych miastach, Ğrodowiskach miejskich autorytety lokalne bardziej siĊ rozmywają. Brak autorytetów, które mogáyby byü naturalnymi liderami lub osobami prowadzącymi. W mniejszych spoáecznoĞciach jest áatwiej, bo np. kaĪdy zna burmistrza, a nie kaĪdy w mieĞcie zna prezydenta, moĪe 10% go widziaáo, a 1 promil miaáo z nim stycznoĞü. Na wsi takich osób jest wiĊcej; ksiądz, pani z apteki, lekarz, nauczyciel – ogólnie są to osoby, z którymi ludzie siĊ liczą. W mieĞcie nie ma takich wiĊzi lub nie są tak widoczne. ZaląĪkiem partnerstw w duĪych miastach są wspólnoty lokatorskie i przy nich takie partnerstwo moĪe siĊ na początek skupiü. W wiĊkszych miastach jest lepsza baza lokalowa, a w maáych Ğrodowiskach czĊsto gmina nie ma wáasnych lokali „u nas gmina urzĊduje w nie swoim budynku, OPS takĪe, a w miastach na osiedlach są zawsze jakieĞ lokalne przeznaczone na Ğwietlice dla mieszkaĔców.” W budowie partnerstwa waĪne jest poszukiwanie liderów lokalnych, spoáeczników, a nastĊpnie nagáaĞnianie wĞród mieszkaĔców dziaáaĔ partnerstwa, tak aby do partnerstwa doáączaáy siĊ nowe osoby. W mieĞcie budowa partnerstwa moĪe potrwaü dáuĪej, gdyĪ miasto jest bardziej zinstytucjonalizowane, Īeby zaáatwiü jedną rzecz trzeba iĞü do kilku kilkunastu urzĊdów, a tu jest jeden urząd miasta i gminy. x

W oparciu o analizĊ zebranego materiaáu (dane zastane i dane wtórne) zespóá ewaluacyjny dokonaá subiektywnej oceny zastosowanych w Strategii ESP narzĊdzi integracji i aktywizacji. Punktacja w niniejszej tabeli oparta jest na interwaáowej skali ocen o zakresie od 0 do 2 gdzie 0 – oznacza ocenĊ najniĪszą (cel nie zostaá osiągniĊty) 1- ocenĊ Ğrodkową (cel czĊĞciowo zostaá osiągniĊty)

315

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

2- ocenĊ najwyĪszą (cel zostaá osiągniĊty) W ocenie ogólnej nadano nastĊpujące wagi poszczególnym narzĊdziom modelu ESP: - grupy samoksztaáceniowe - 10% - kluby integracyjne - 5% - szkolenie liderów ekonomii spoáecznej - 10%, - centra ekonomii spoáecznej - 25%, - spóádzielnie socjalne / przedsiĊbiorstwa spoáeczne - 15%, - partnerstwa lokalne - 25%, - platforma informatyczna - 10%. Tabela. Zbiorcza ocena narzċdzi oraz caâego modelu wypracowanego w ramach PRR ESP z punktu widzenia trafnoğci, skutecznoğci, jakoğci oraz trwaâoğci * NarzĊdzia modelu ESP \ Kryteria oceny narzĊdzi modelu ESP trafnoĞü skutecznoĞü jakoĞü trwaáoĞü OGÓLNA ocena poszczególn ych narzċdzi modelu ESP

316

Grupy Klu Szkoleni Centra Spóádzieln Samo by e Ekonomii ie ksztaá Inte Liderów Spoáeczne Socjalne/ cenio grac Ekonom j PrzedsiĊbi we yjne ii orstwa Spoáecz Spoáeczne nej 0,5 2,0 2,0 2,0 1,5 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0

Partn erstw a Lokal ne

Platforma OGÓ informatyc LNA zna ocena (ces.net.pl mode ) lu ESP *

2,0 1,0

1,0 0,0

1,7 1,1

1,0 0,0

0,5 0,0

1,0 1,0

0,5 0,5

0,8 0,7

0,4

0,8

1,3

1,4

1,0

0,5

1,1

Polska Akademia Nauk 4.

Porównanie realizacji projektu w poszczególnych Ğrodowiskach

Przedmiotem ewaluacji, z której wnioski przedstawione zostaną w niniejszym raporcie, jest podsumowanie Dziaáania 2 projektu realizowanego przez Partnerstwo Ekonomia Spoáeczna w Praktyce w ramach Programu Operacyjnego IW EQUAL dla Polski na lata 2004 – 2006. Celem przeprowadzonej ewaluacji jest podsumowanie funkcjonowania modelu ekonomii spoáecznej na terenie gminy Lwówek oraz diagnoza moĪliwoĞci jego istnienia po zakoĔczeniu projektu. W związku z tym badanie ewaluacyjne skupiáo siĊ na: x

analizie powiązaĔ pomiĊdzy poszczególnymi elementami skáadowymi modelu rozumianego jako komplementarne programy socjo-edukacyjno-przedsiĊbiorcze czyli :Szkoáa Liderów Ekonomii Spoáecznej (SLES) i Grupy Samoksztaáceniowe, Partnerstwa Lokalne, Centra Ekonomii Spoáecznej, spóádzielnie socjalne

analizie trudnoĞci i czynników warunkujących sukces tworzenia i testowania modelu ekonomii spoáecznej, a takĪe skutecznoĞci jego oddziaáywania zarówno na beneficjentów ostatecznych projektu jak i Ğrodowisko lokalne

analizie moĪliwoĞci funkcjonowania projektu po zakoĔczeniu jego finansowania.

Podczas ewaluacji zastosowano nastĊpujące kryteria: Jakoğý – rozumiana jako stopieĔ kompleksowoĞci (spójnoĞci) i sprawnoĞci modelu ekonomii spoáecznej. Pozawala oceniü, które elementy modelu sprawdziáy siĊ w praktyce, które nie, a które wymagają pewnych modyfikacji. Kryterium to pozwala takĪe okreĞliü sáabe i mocne strony modelu. Przy badaniu tego kryterium postawiono nastĊpujące pytania badawcze: 1. Czy w danym Ğrodowisku powstaá spójny model ekonomii spoáecznej rozumianej jako uzupeániający system powiązanych miĊdzy sobą elementów mający na celu wsparcie i pomoc dla osób wykluczonych i zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym? 2. Od, którego elementu naleĪy rozpocząü budowanie modelu? 3. Jak wyglądają powiązania pomiĊdzy poszczególnymi elementami modelu? 4. Czy zasoby jakimi dysponuje partnerstwo pozwalają na realizacjĊ zakáadanych celów?

317

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

5. Czy poszczególne elementy wykonują przypisane im role? 6. Które elementy modelu sprawdziáy siĊ w praktyce? Skutecznoğý – kryterium to pozawala sprawdziü na ile stworzony w danym Ğrodowisku model przyczynia siĊ do realizacji celów zaáoĪonych. Podczas badania tego kryterium postawiono nastĊpujące pytania badawcze; 1.Jakie są dotychczasowe efekty dziaáania modelu w odniesieniu zarówno do beneficjentów ostatecznych jak i Ğrodowiska lokalnego? Czy osiągniĊto zaáoĪone cele? 2. Jakie są efekty modelu – zarówno pozytywne jak i uboczne? 3.Co sprawiáo najwiĊkszą trudnoĞü w budowaniu modelu? 4. Czy proponowane w ramach modelu rozwiązania są skuteczne? Czy inny typ dziaáaĔ mógáby byü skuteczniejszy? 5. Jakie wystĊpują zagroĪenia dla dalszego funkcjonowania modelu w projekcie? Trwaâoğý – pozwala oceniü czy rezultaty osiągniĊte w ramach projektu mogą trwaü po zakoĔczeniu projektu oraz czy moĪliwe jest dáugotrwaáe utrzymanie wpáywu projektu. Analiza tego kryterium spowodowaáa zadanie nastĊpujących pytaĔ badawczych; 1.Jakie są perspektywy funkcjonowania modelu w danym Ğrodowisku po zakoĔczeniu projektu? 2. Czy model lub jego elementy są replikowane w innych miejscach?

4.1. Kwilcz Kluczowe wnioski i rekomendacje Jakoğý W strategii dáugofalowej, CES w Kwilczu ma przeksztaáciü siĊ w biuro związku stowarzyszeĔ, które bĊdzie realizowaáo projekty finansowane z Programu Leader. Taka strategia odbiega

318

Polska Akademia Nauk znacznie od pierwotnych zaáoĪeĔ CES. Umiejscowienie CES jako biura związku to krok w tyá w stosunku do jego dotychczasowych doĞwiadczeĔ z zakresu ekonomii i przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Wydaje siĊ, Īe strategia ta jest związana gáównie z przetrwaniem finansowym biura i zatrudnionych tam osób, niĪ z merytorycznymi planami rozwoju. Skutecznoğý DoĞwiadczenia Kwilcza pokazują, Īe chcąc skutecznie wdraĪaü model ESP w Ğrodowisku wiejskim naleĪy pamiĊtaü o nastĊpującej specyfice tego terenu: x

duĪe odlegáoĞci, brak poáączeĔ pomiĊdzy wsiami - trzeba byü Ğwiadomym kosztów związanych z dojazdami oraz braku publicznego transportu, np. autobusów, PKSów

rozproszenie lub brak bazy lokalowej – zniszczone Ğwietlice wiejskie, brak miejsc do organizowania spotkaĔ ludzi, w przypadku projektu np. do tworzenia Klubów Integracji

stereotypowe postrzeganie osoby aktywnej jako „dziwnej” „anormalnej”, co wiąĪe siĊ z trudnoĞcią w dotarciu do osób aktywnych i maáa iloĞü tych osób– trzeba zaplanowaü bardzo duĪy nakáad pracy i czasu na zlezienie lokalnych liderów, którzy byliby pomocni w pracy w Ğrodowisku i budowaniu partnerstwa. Lider musi pojechaü osobiĞcie do kaĪdej miejscowoĞci i musi straü siĊ animowaü tworzenie partnerstw oddolnie. NaleĪy pamiĊtaü, Īe w Ğrodowisku wiejskim takim lideremsojusznikiem moĪe byü soátys, nauczyciel, ksiądz.

Silne wiĊzi spoáeczne, znacznie silniejsze niĪ w oĞrodkach miejskich - trzeba pokazaü spoáecznoĞci lokalnej, Īe chce siĊ pomóc w rozwiązywaniu ich wáasnych problemów, cyt. „Naszym celem jest ekonomia spoáeczna, przeciwdziaáanie bezrobociu, a to nie zawsze są pierwszoplanowe problemy w danej wsi.”

WaĪnym elementem jest zachĊcenie ludzi do spotykania siĊ nie koniecznie na temat przeciwdziaáania bezrobociu. Spotkanie na wsi jest kluczem do sukcesu. Jak ludzie zaczną Przygodzic to potem juĪ áatwiej z nimi pracowaü nad rozwiązaniem konkretnych problemów.

319

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Pretekstem do spotkania moĪe byü Internet, bo ludzie na wsi są bardzo chĊtni do nauki korzystania z Internetu. DoĞwiadczenia w Kwilczu pokazaáy, Īe pierwszym krokiem do zbudowania na wsi modelu ESP nie jest budowa struktury, jaką jest CES, a zbudowanie zaufania spoáecznego poprzez dziaáania animacji spoáecznej i zainicjowanie stowarzyszeĔ lokalnych. Dopiero Ğwiadoma spoáecznoĞü moĪe szukaü platformy wspóápracy i wspóádziaáania jaką jest partnerstwo lokalne. Stowarzyszenia są bardzo dobrym sposobem do budowania systemu i wdraĪania modelu ESP na wsi. Przy stowarzyszeniu moĪna zainicjowaü dziaáalnoĞü Klubu Integracji. Stowarzyszenia i Kluby to bardzo waĪne elementy, bez których model na wsi nie ma szans na funkcjonowanie. Dlatego skuteczną drogą do wdraĪania modelu ESP na wsi jest namawianie ludzi i pomoc im w zakáadaniu stowarzyszeĔ. Jednak ten wniosek pokazuje, Īe zaplanowany w ramach Strategii model ESP na wsi byá nieadekwatny

obecnego

poziomu

rozwoju

kapitaáu

ludzkiego,

spoáecznego

i ekonomicznego na wsi. Aby model ten mógá funkcjonowaü naleĪy najpierw zadbaü o podniesienie poziomu kapitaáu spoáecznego (m.in. rozwój stowarzyszeĔ) i ludzkiego (prowadzenie przy stowarzyszeniach zajĊü edukacyjnych dla mieszkaĔców wsi), a dopiero na samym koĔcu rozwoju ekonomicznego (powstawanie spóádzielni socjalnych). Tym samym moĪna powiedzieü, Īe sáaba adekwatnoĞü modelu do realiów spoáecznoĞci wiejskiej osáabiáa znacznie jego skutecznoĞü. Model, który zostaá wdroĪony byá bliĪszy modelowi Centrum AktywnoĞci Lokalnej niĪ modelowi Centrum Ekonomii Spoáecznej. Wydaje siĊ, Īe dziaáania podjĊte w Kwilczu pokazaáy teĪ, Īe dla osób dáugotrwale bezrobotnych, wykluczonych, z niską motywacją do podjĊcia pracy lub innej dziaáalnoĞci, CES i spóádzielnie socjalne są formą zbyt zaawansowaną. Znacznie bardziej adekwatną formą jest w tym przypadku CIS czy KI. CES jest dobrym narzĊdziem do pracy z ludĨmi zmotywowanymi do podjĊcia zatrudnienia, jednak nie mających odpowiednich kompetencji.

320

Polska Akademia Nauk Trwaâoğý W Ğwietle wywiadów i analiz dokumentów przeprowadzonych w Kwilczu naleĪy wnioskowaü, Īe trwaáoĞü CES i partnerstwa jako struktur jest zapewniona (dziĊki formalizacji), jednak trwaáoĞü modelu ESP, rozumianego jako system powiązanych ze sobą narzĊdzi integracji spoáecznej i zawodowej, nie jest zapewniona. Zarówno partnerstwo jak i CES nastawiają siĊ na pozyskiwanie Ğrodków z Programu Leader. W tym celu partnerstwo rejestruje nową organizacjĊ – związek stowarzyszeĔ (5 z 20 podmiotów partnerstwa), a CES przeksztaáca siĊ w sekretariat nowej organizacji. NaleĪy spodziewaü siĊ, Īe znacznie osáabi to partnerstwo rozumiane jako platformĊ wspóápracy 20 podmiotów. UniemoĪliwi lub znacznie ograniczy to dziaáania CES w sferze promocji ekonomii spoáecznej. Nie ma teĪ Īadnej polityki w związku z Grupami Samoksztaáceniowymi czy Szkoáą Liderów Ekonomii Spoáecznej. Rozmowy z respondentami pokazaáy duĪo sprzecznoĞci w koncepcji rozwoju modelu ESP w Kwilczu.

Analiza zebranego materiaáu Jakoğý Wg realizatorów projektu w Kwilczu w I fazie realizacji projektu nacisk byá poáoĪony na dziaáania związane z beneficjentami ostatecznymi, natomiast spoáecznoĞü lokalna i rozwój kapitaáu spoáecznego byá w tle, cyt.: Gáównym celem CES byá nabór i obsáuga BO oraz tworzenie spóádzielni, reszta de facto sáuĪyáa pomocy, Īeby lepiej ten kierunek dziaáania realizowaü, czyli tą pomocą byáy SAS-y i SLES. Od lutego 2007, po wykonaniu zaáoĪeĔ iloĞciowych projektu, zgodnie z rekomendacji z ewaluacji I etapu realizacji projektu, poáoĪono nacisk na powstanie i wzmocnienie partnerstwa lokalnego w Kwilczu. Dziaáania te zakoĔczyáy siĊ sukcesem – powstaáo nieformalne partnerstwo liczące ok. 20 podmiotów. CzĊĞü podmiotów wspóápracujących w partnerstwie (5 organizacji pozarządowych) postanowiáo zarejestrowaü związek stowarzyszeĔ (obecnie w fazie rejestracji). Jednym z motywów zarejestrowania związku stowarzyszeĔ byáa moĪliwoĞü ubiegania siĊ o Ğrodki unijne z Programu Leader. W ocenie

321

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

respondentów partnerstwo w Kwilczu, mimo, Īe tak póĨno rozpoczĊto proces jego budowania, jest jednym z lepiej funkcjonujących elementów modelu ESP, cyt. „U nas w najwiĊkszym stopniu zafunkcjonowaáo partnerstwo czyli element integracji Ğrodowiska. WiąĪe siĊ z tym powstanie wielu nowych stowarzyszeĔ, przekonanie gminy do pewnych dziaáaĔ związanych z EQUAL’em, przekonanie, Īe te dziaáania nie są tylko skierowane bezpoĞrednio do grupy bezdomnych z Barki, tylko dotyczą caáego lokalnego Ğrodowiska. Tu integracja Ğrodowiska przeáoĪyáa siĊ na sukces tego partnerstwa. TrochĊ gorzej wypadá CES i dziaáania dotyczące beneficjentów.” Podczas budowania partnerstwa lokalnego realizatorzy musieli pokonaü kilka trudnoĞci, m.in. niska motywacja do uczestnictwa w spotkaniach, cyt. „totalne opory, ktoĞ przyszedá raz, drugi a potem juĪ nie, uwaĪając, Īe to szkoda czasu i gadanie od rzeczy”. Byáo to związane z koniecznoĞcią pokonywania przez ludzi duĪych odlegáoĞci, braku lokalnej komunikacji i braku w budĪecie projektu Ğrodków na dowóz osób. Na ten aspekt funkcjonowania modelu ESP w Ğrodowisku wiejskim naleĪy zwróciü uwagĊ w przyszáoĞci. DziĊki organizowaniu spotkaĔ w terenie, poza Domami Wspólnoty Barki (rozpoczĊto w ramach innego projektu od zainicjowania stowarzyszenia i kafejki internetowej w MoĞciejewie), udaáo siĊ zmotywowaü ludzi do wspólnych dziaáaĔ. Zmiana strategii dziaáania przy tworzeniu partnerstwa w Kwilczu byáa zgodna z rekomendacjami z ewaluacji po I etapie realizacji projektu. Kluczowym elementem modelu ESP, oprócz partnerstwa lokalnego, jest Centrum Ekonomii Spoáecznej (CES). W CES w Kwilczu wg jednej z osób kierujących potrzebne są 3 osoby: ksiĊgowa, która wspóápracowaáaby z osobami, które w spóádzielniach socjalnych zajmują siĊ ksiĊgowoĞcią (prowadzą raport kasowy, wystawiają faktury), 2- osoby od szukania zleceĔ dla spóádzielni socjalnych.

322

Polska Akademia Nauk Wydaje siĊ, Īe stan taki byáby optymalny, gdyby CES zajmowaá siĊ jedynie obsáugą spóádzielni socjalnych, jednak w chwili obecnej, a takĪe w najbliĪszej perspektywie CES ma peániü znacznie wiĊcej funkcji, kluczowe z nich to: x

Organizowanie szkoleĔ dla osób bezrobotnych na temat zakáadania spóádzielni socjalnych i przedsiĊbiorstw spoáecznych

Wpieranie mieszkaĔców wsi w zakáadaniu organizacji pozarządowych,

Poszukiwanie zleceĔ dla spóádzielni socjalnych,

Promocja ekonomii spoáecznej,

Wpieranie spóádzielni socjalnych, np. poprzez doradztwo, konkursy grantowe

Organizowanie spotkaĔ partnerstwa,

Organizowanie aktywnoĞci mieszkaĔców wsi, np. kawiarenki internetowej, klubu integracji.

Wydaje siĊ, Īe do tego typu zadaĔ CES w Kwilczu nie jest przygotowany i nie dziaáa w tym obszarze skutecznie. Jest to związane zarówno z iloĞcią osób, jak i z ich doĞwiadczeniem i kwalifikacjami, np. w zakresie doradztwa z zakáadania stowarzyszeĔ czy zarządzania organizacją pozarządową. NaleĪaáoby w przyszáoĞci zwróciü wiĊcej uwagi na dobór kadry, zwáaszcza osób peániących funkcje doradcze, w CES. Przykáadem záej praktyki w tym obszarze, jest strata dofinansowania dziaáaĔ spóádzielni socjalnej z Powiatowego UrzĊdu Pracy. Istotne znaczenie ma tu kolejnoĞü ubiegania siĊ o Ğrodki w stosunku do rejestracji spóádzielni oraz formuáa zabezpieczeĔ dla powiatowego UrzĊdu Pracy. Mimo, Īe w momencie realizacji projektu urzĊdnicy z PUP nie mieli zbyt duĪego doĞwiadczenia i udzielali czasem informacji niezgodnych z obowiązującymi przepisami, tym bardziej konsultanci z CES powinni orientowaü siĊ w istniejących zapisach prawnych. NaleĪy zaznaczyü, Īe realizowane w tym samym czasie inne projekty z EQUAL nakierowane na powoáywanie spóádzielni socjalnych poradziáy sobie z tą trudnoĞcią. W I etapie realizacji projektu CES skupiá siĊ na wykonaniu wskaĨników iloĞciowych w zakresie powstania spóádzielni socjalnych i wydatkowania Ğrodków finansowych na granty

323

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

dla spóádzielni. W celu wypracowania zaáoĪonych wskaĨników opieraá siĊ gáównie na mieszkaĔcach Domu Wspólnoty Barki w Chudobczycach. W II etapie realizacji skupiá siĊ na wyjĞciu poza obrĊb Barki i dotarciu do innych Ğrodowisk, na pozyskiwaniu partnerów i budowaniu lokalnego partnerstwa. W obydwu etapach stosunkowo maáo skupiaá siĊ na beneficjentach ostatecznych spoza Ğrodowiska Barki, cyt. Natomiast wg mnie trochĊ kulaáa praca z beneficjentami ostatecznymi, za maáo osób skorzystaáo z oferty, która byáa dostĊpna. MieliĞmy pieniądze, byáo 100 tys. na róĪnego rodzaju kurs, a jest wykorzystana nawet nie poáowa tych Ğrodków. Jest to trochĊ spowodowane brakiem doĞwiadczenia kadry i przeĞwiadczeniem, ze BO sami przyjdą i bĊdą prosiü o konkretne kursy. To tak nie jest i trzeba wiele pracy poĞwiĊciü na spotkania z ludĨmi i rozmowy. Nie udaáo siĊ wdroĪyü takĪe koncepcji CES jako izby spóádzielni socjalnych (nie powstaáo, bowiem tyle spóádzielni podczas realizacji projektu). Wg realizatora projektu ok. 15 spóádzielni socjalnych i 5-6 przedsiĊbiorstw spoáecznych byáoby w stanie utrzymaü biuro CES. Usáugi obecnie oferowane za darmo miaáyby byü oferowane odpáatnie (m.in. zaáatwianie dokumentów, spraw urzĊdowych, róĪnych problemów). Jednak naleĪy siĊ zastanowiü czy taki model dziaáania CES nie jest optymalny dla Ğrodowiska miejskiego, natomiast jest bardzo maáo realny w Ğrodowisku wiejskim, w którym doĞü trudno byáoby znaleĨü kontrahentów dla 15 spóádzielni socjalnych. Aby zapewniü CES Ĩródáa finansowania w przyszáoĞci realizatorzy projektu podjĊli decyzjĊ, Īe w przypadku zarejestrowania związku stowarzyszeĔ CES bĊdzie peániá rolĊ sekretariatu związku, cyt.: „PomagaliĞmy pisaü statuty, zawoziliĞmy wszystko do sądu a potem mobilizujemy je do tego, Īeby aplikowali o róĪne Ğrodki, granty. Wiec kolejnym dziaáaniem CES na kolejne 5 lat bĊdzie pomoc partnerom w pozyskiwaniu Ğrodków.” Wg realizatorów projektu sprawy biurowe da siĊ pogodziü z dotychczasową dziaáalnoĞcią CES (wspieranie spóádzielni socjalnych, doradztwo z zakresu przedsiĊbiorczoĞci). Przeksztaácenie siĊ CES w biuro partnerstwa (związku stowarzyszeĔ) wg realizatorów zwiĊkszy jego wpáyw na politykĊ spoáeczną.

324

Polska Akademia Nauk Z jednej strony CES ma wiĊc peániü rolĊ sekretariatu, z drugiej zaĞ inkubatora dla spóádzielni socjalnych i organizacji pozarządowych, cyt.: „Spóádzielnie mogą wyjĞü teĪ bezpoĞrednio z CIS, ale dalej powinny otrzymywaü wsparcie ze strony CES. CES powinien byü swoistym inkubatorem przedsiĊbiorczoĞci, w takim ujĊciu modelowym. CES powinien mieü na tyle obszaru, Īeby nie byáo to tylko i wyáącznie biuro, ale takĪe miejsce spotkaĔ, ale takĪe miejsce pracy np. dla stowarzyszeĔ, które mogą w pierwszym okresie np. nie mieü sprzĊtu komputerowego, to samo ze spóádzielniami. MoĪna to pokazaü na przykáadzie Kwileckiej spóádzielni, która wyszáa z CIS – zaáoĪyáy ją kobiety, które braáy udziaá w CIS. Nie moĪna ich byáo po wyjĞciu z CIS zostawiü samych. Potem dostaáy z CES grant. Potrzebne im byáo teĪ bardzo wiele pomocy w rozpoczynaniu dziaáalnoĞci. Trzeba im byáo pomóc poszukaü lokal, przygotowaü umowy i nadal trzeba je prowadziü przez róĪne meandry, zanim ta dziaáalnoĞü nie zaskoczy. W modelu takie wsparcie powinno trwaü do roku i wtedy widaü czy taka spóádzielnia bĊdzie samodzielna czy nie ma racji bytu. Na pewno w CES powinny byü bazy danych czyli zarówno lokalnych firm, które są na rynku, przedsiĊbiorców – takie maáe poĞrednictwo pracy. Ale tutaj takĪe nie w peáni zafunkcjonowaáo.” Przy tak rozbudowanej roli i oczekiwaniach wobec CES, tym bardziej wydaje siĊ, Īe pogodzenie tej roli z funkcją sekretariatu formalnego partnerstwa, a wiĊc nowej organizacji pozarządowej, która na swoje utrzymanie bĊdzie musiaáa pisaü granty, a nastĊpnie je administrowaü, jest nie moĪliwa. Przekazanie CES roli administratora partnerstwa to mocne odejĞcie od modelu ekonomii spoáecznej rozumianej jako wsparcie dla przedsiĊbiorczoĞci, w kierunku modelu animacji spoáecznej. NowoĞcią w stosunku do poprzedniej ewaluacji byáo nastawienie realizatorów projektu w Kwilczu do Centrum Integracji Spoáecznej. W chwili obecnej jego rola jest znacznie bardziej doceniana niĪ poprzednio, pojawiáy siĊ nawet stwierdzenia, Īe CES powinien mieü w swojej strukturze CIS, cyt.: „Jestem o tym absolutnie przekonany, Īe CES w swoim instrumentarium muszą mieü CIS, bo gama problemów, jakie mają BO powoduje, Īe trzeba z tych instytucji skorzystaü. ĩycie pokazaáo, Īe bardzo waĪnym celem CIS jest edukacja i integracja z rynkiem pracy. CIS bardzo dobrze przygotowują do rynku pracy, mają warsztaty, staĪe. Natomiast kierunek ss, przedsiĊbiorstwa spoáeczne jest bardzo trudny i specyficzny i to nie bardzo wychodzi w CIS i wg mnie lepiej w tym

325

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

zadaniu sprawdzają siĊ CESy. Gáównym celem CES powinno byü tworzenie przedsiĊbiorstw spoáecznych, spóádzielni socjalnych i trochĊ poĞrednictwo pracy.” Tak wiĊc oferty CES i CIS są skierowane do innego rodzaju beneficjentów ostatecznych. Projekt byá nakierowany na pomoc osobom wykluczonym. Praktyka realizacji projektu w Kwilczu pokazaáa, Īe dla osób szczególnie wykluczonych bardziej adekwatną ofertĊ posiada CIS, a nie CES. Tym samym naleĪy siĊ zastanowiü czy narzĊdzia integracji zawodowej opracowane w projekcie, szczególnie CES, jest adekwatny do grupy docelowej wybranej do projektu. Innymi narzĊdziami do integracji spoáeczno-zawodowej zaplanowanymi w projekcie byáy Kluby Integracji (KI). W Kwilczu nie udaáo siĊ skutecznie zorganizowaü Klubów Integracji, cyt. Zabrakáo teĪ Klubów Integracji Spoáecznej. Kluby na ten moment są dwa w MoĞciejewie i Chudobczycach. Ich dziaáanie funkcjonowaáo pod kierunkiem CES, ale takĪe nie do koĔca to wyszáo. Przyczyną jest takĪe brak pewnego doĞwiadczenia kadry, zmiany kadry. Dopiero teraz zespóá jest w miarĊ ustawiony i to widaü w pracy nad stowarzyszeniami. Klub w Chudobczycach obejmuje swym zasiĊgiem gáównie mieszkaĔców Domu Wspólnoty Barka, a Klub w GoĞciejewie powstaá dziĊki zainicjowaniu przez CIS. Ewaluacja pokazaáa, Īe w metodach prowadzenia Klubu nie uwzglĊdniono rekomendacji z I etapu ewaluacji i nie ulegáy one zmianie. Tym samym narzĊdzie o bardzo dobrych zaáoĪeniach teoretycznych, byáo narzĊdziem maáo skutecznym. Oprócz KI w Kwilczu (w Chudobczycach) realizowano takĪe Grupy Samoksztaáceniowe (w projekcie wymiennie uĪywano tej nazwy z nazwą Szkoáa Animatorów Spoáecznych - SAS). Zgodnie ze specyfiką projektu tematy spotkaĔ SAS byáy związane z zakáadaniem spóádzielni socjalnych i z ekonomią spoáeczną, jednak potrzeby zgáaszane przez BO byáy inne związane z czasem wolnym; kinem, wydarzeniami na Ğwiecie. NieadekwatnoĞü tematyki do potrzeb zniechĊciáa ludzi do uczestniczenia w spotkaniach SAS i nie odniosáy one zaplanowanych efektów.

326

Polska Akademia Nauk DuĪo wiĊkszym zainteresowaniem cieszyáy siĊ zajĊcia SLES. PoniewaĪ przychodzili na nie liderzy dlatego znaczna czĊĞü tematów byáa poĞwiecona budowaniu osobowoĞci lidera, a takĪe idei ekonomii spoáecznej. Czas trwania jednego spotkania wynosiá ok. 3 godzin. Spotkania miaáy charakter wykáadowy. Poszczególni uczestnicy przygotowywali referaty, a nastĊpnie odbywaáa siĊ dyskusja. Sáabą stroną tych zajĊü, na którą zwracali uwagĊ respondenci, byá ich maáo warsztatowy charakter. Edukacja w spoáecznoĞci lokalnej jest bardzo waĪnym elementem, jednak na terenach wiejskich powinna byü ona wdraĪana z duĪą delikatnoĞcią, cyt. „W Ğrodowisku wiejskim edukacja dla dorosáych to jest novum i o ile, proste jest przeprowadzenie szkoleĔ w domach wspólnoty i teĪ chyba jest áatwiej w duĪych miastach, a tu w Ğrodowisku wiejskim jest to trudne. Bo ci, którzy coĞ znaczą – liderzy, proboszcz, nauczyciele, radni boją siĊ takiej weryfikacji. Czyli jeĞli ja mam jakaĞ pozycjĊ to przychodzĊ na spotkanie jako radny, nauczyciel, a nie uczestnik jakiegoĞ szkolenia. Tu w wiĊkszym stopniu trzeba siĊ skupiaü na konkretach, a ta edukacja w SLES dla tego Ğrodowiska jest za maáo konkretna. To moĪe dziaü, ale po upáywie czasu przy stowarzyszeniach, które powstają i one bĊdą mogáy peániü w przyszáoĞci funkcjĊ, Īe przy nich bĊdą SLES-y . Nie moĪna stanąü przed wioską i powiedzieü „od jutra my tu zaczynamy i bĊdziemy siĊ spotykaü co tydzieĔ, Īeby siĊ uczyü”, tak siĊ staáo tutaj i to napotkaáo na opór i czĊĞü osób siĊ zwyczajnie przestraszyáa, a to jest mocno zakompleksione Ğrodowisko, mają maáe poczucie wáasnej wartoĞci”. Niewątpliwym sukcesem realizatorów jest fakt, Īe przedstawiciele innych gmin, np. gminy KawĊczyn, są zainteresowani pomocą przy wdraĪaniu modelu ESP w swoich wiejskich Ğrodowiskach. Zapytani o koszty i czas wdroĪenia modelu realizatorzy odpowiedzieli, Īe min. 2 lata i okreĞlili koszt na 120.000 zá. W Ğwietle efektów pracy w Kwilczu po ponad 2 latach wdraĪania projektu, wydaje siĊ, Īe zarówno czas jak i koszt są znacznie zaniĪone. Skutecznoğý Analizując skutecznoĞü dziaáaĔ w Kwilczu, a wiĊc w Ğrodowisku wiejskim naleĪy teĪ wziąü pod uwagĊ na ile dziaáania te byáy dostosowane do bezrobocia rolników – domowników. Jest to Ğrodowisko, do którego nie udaáo siĊ dotrzeü w naleĪytym stopniu i na które naleĪy siĊ

327

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

nastawiü w kolejnych latach wdraĪania modelu aktywizacji zawodowej i spoáecznej na wsi. Podmioty, które realizowaáy swoje projekty adresowanej do tej grupy w ramach ZPORR 2.3 poszukiwaáy beneficjentów poprzez Powiatowe UrzĊdy Pracy, a osoby te na ogóá nie są zarejestrowane w PUP. Nie udaáo siĊ wypracowaü skutecznych narzĊdzi rekrutacji i badania potrzeb tej grupy. Jest to wyzwanie na kolejne lata, a z punktu widzenia wypracowywanego przez Partnerstwo ESP modelu aktywizacji zawodowej i spoáecznej na wsi, bardzo istotne, cyt. „Dlatego wg mnie temat rolników jedno, kilkuhektarowych powinien byü ujĊtyw tym modelu, ale w jaki sposób trudno mi powiedzieü. Teraz nie bardzo siĊ to udaáo.” Trwaâoğý TrwaáoĞü w tym przypadku naleĪy rozpatrywaü na kilku páaszczyznach. Po pierwsze w perspektywie czasowej (krótkiej- zaraz po zakoĔczeniu projektu i dáugiej – w kilkuletniej), po drugie w związku z kontynuacją celów projektu. W przypadku rozwiązaĔ wypracowanych w Kwilczu moĪna powiedzieü, Īe takie narzĊdzia jak CES, partnerstwo lokalne mają charakter trwaáy przy zaáoĪeniu krótkoterminowym czyli po zakoĔczeniu projektu. Trudno jest powiedzieü czy struktury te utrzymają siĊ w dáuĪszej perspektywie czasu, a zwáaszcza po roku 2013, kiedy skoĔczy siĊ finansowanie z Unii Europejskiej, a realizatorzy projektu to wáaĞnie Ĩródáo finansowania wskazali jako kluczowe. Nie jest to tylko problem struktur w Kwilczu, ale w ogóle programów integracji zawodowej i spoáecznej wypracowanych w ramach dofinansowania z funduszy strukturalnych, zwáaszcza na terenie maáych gmin wiejskich. Gminy z budĪetami 8-12mln nie są w stanie finansowaü takich programów samodzielnie w ramach swoich budĪetów. JuĪ teraz, wiĊc naleĪaáoby wypracowaü dla nic krajowe Ĩródáa finansowania, np. w ramach Funduszu Pracy, aby mogáy byü finansowane przez Powiatowe UrzĊdy Pracy lub UrzĊdy Wojewódzkie. JeĪeli w obecnej chwili nie zacznie siĊ wypracowywaü takich mechanizmów to jak powiedziaáa jedna z respondentek, cyt. „Owszem, modele bĊdą wdraĪane w najbliĪszych latach, bo bĊdą na to Ğrodki unijne, ale za kilka lat obronią siĊ tylko duĪe gminy gdzie samorządy są prĊĪne.” JeĪeli natomiast patrzymy na trwaáoĞü w kontekĞcie trwaáoĞci nie tylko struktur, ale i celów tychĪe struktur, to moĪna powiedzieü, Īe w Kwilczu nie udaáo siĊ wypracowaü trwaáej struktury CES, gdyĪ nie mając Ğrodków na kontynuacjĊ swojej pracy po zakoĔczeniu projektu

328

Polska Akademia Nauk (nie udaáo siĊ, bowiem wypracowaü mechanizmu samofinansowania, gdyĪ za maáo powstaáo spóádzielni socjalnych, a ich kondycja jest na razie tak sáaba, Īe nie staü ich na wykupywanie usáug w CES), CES przyjąá na siebie rolĊ sekretariatu partnerstwa lokalnego, które to zadnie jest w bardzo niewielkim stopniu zbieĪne z celami, dla których zostaá powoáany jako podmiot, który ma wspóápracowaü z partnerstwem, a nie peániü w stosunku do niego funkcjĊ usáugowoadministracyjną. Podobne wątpliwoĞci budzi zarejestrowanie przez 5 podmiotów (spoĞród 20 pozostających w nieformalnym partnerstwie lokalnym) związku stowarzyszeĔ, w celu pozyskiwania Ğrodków z Programu Leader. MoĪe to w dáugofalowej perspektywie znacznie zmieniü cele partnerstwa, a nawet doprowadziü do rozpadu „duĪego” (20 podmiotowego) partnerstwa.

4.2. Lwówek Kluczowe Wnioski i Rekomendacje Jakoğý modelu Lwówek jest przykáadem sprawnie dziaáającego modelu ekonomii spoáecznej. Przemawiają za tym nastĊpujące fakty: x

podpisanie porozumienia o wspóápracy pomiĊdzy partnerami,

uzupeánianie siĊ poszczególnych elementów modelu,

internalizacja przez partnerów tych samych norm i wartoĞci dotyczących wspierania osób wykluczonych i zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym przy wykorzystaniu instrumentów ekonomii spoáecznej,

realizacja celów partnerstwa lokalnego przez czáonków partnerstwa w oparciu

o wspóádziaáanie poszczególnych jednostek, co z kolei wpáynĊáo na uksztaátowanie siĊ wiĊzi spoáecznych miĊdzy nimi.

Gáówna zasada związana z wdraĪaniem modelu ekonomii spoáecznej (w tym tworzeniem partnerstw lokalnych), a wiĊc – oddolnoĞci i spontanicznoĞci zostaáa speániona. Partnerstwo

329

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

zostaáo zawiązane przez lokalnych liderów, znających potrzeby i problemy lokalnego Ğrodowiska. Istnieje kilka aspektów funkcjonowania modelu lwóweckiego, które naleĪy usprawniü i nieco zmodyfikowaü np. ustalenie zakresu pomocy Centrum Ekonomii Spoáecznej wobec spóádzielni socjalnych. Sáabszą stroną modelu jest teĪ nieco nieadekwatnie dopasowany program i treĞü zajĊü w Grupach Samoksztaáceniowych i Klubów Integracyjnych do potrzeb osób uczestniczących, a takĪe niedostateczne wsparcie terapeutyczno – psychologiczne w tych grupach. Ustalono, Īe nadal brakuje jasnych i klarownych definicji Grup Samoksztaáceniowych. W tej sytuacji zaleca siĊ zdefiniowanie celów oraz zakresu tematycznego SAS mając na uwadze zaáoĪenia i cele szkoleĔ branĪowych, grup inicjatywnych prowadzonych przez CES, a takĪe zadaĔ innych instytucji np. CIS (który takĪe przygotowuje do zakáadania spóádzielni socjalnych i prowadzi zajĊcia z zakresu reintegracji spoáecznej) po to aby oferta nie dublowaáa siĊ i jednoczeĞnie byáa lepiej dopasowana do potrzeb i moĪliwoĞci BO. W najbliĪszym czasie naleĪy zastanowiü siĊ nad doprecyzowaniem zadaĔ i roli poszczególnych elementów modelu. W szczególnoĞci uwaga ta odnosi siĊ do podziaáu zadaĔ pomiĊdzy partnerstwem lokalnym i Centrum Ekonomii Spoáecznej. Choü dziaáania CES są efektywne i wnoszą wiele w funkcjonowanie partnerstwa lokalnego to dziaáanie instytucji, w której zatrudniona jest jedna osoba peániąca wiele róĪnych funkcji w dáuĪszej perspektywie moĪe okazaü siĊ utrudnione i maáo skuteczne. CzĊĞü zadaĔ CES (np. zakáadanie stowarzyszeĔ) powinna zostaü przejĊta przez partnerstwo lokalne. Partnerstwo lwóweckie wyróĪnia siĊ realnym zaangaĪowaniem podmiotów reprezentujących róĪne sektory: gospodarka, kultura, edukacja, opieka spoáeczna. Partnerstwo lwóweckie dziaáa aktywnie – nastąpiáo uzgodnienie celów i planów dziaáania. Partnerzy okreĞlili zarys misji partnerstwa lokalnego, zdają sobie sprawĊ z korzyĞci, jakie niesie ze sobą przystąpienie do partnerstwa, potrafią artykuáowaü swoje potrzeby, znają swoje zasoby a takĪe niektóre

330

Polska Akademia Nauk ograniczenia wynikające z odmiennoĞci instytucjonalnych poszczególnych partnerów i specyfiki ich dziaáania. NaleĪy siĊ bardziej zastanowiü nad ewentualnymi ograniczeniami dziaáania partnerskiego i oszacowaniem zagroĪeĔ. Ocena ryzyka jest waĪnym, lecz czĊsto pomijanym elementem początkowego etapu budowania partnerstwa – sprzyja temu entuzjazm związany ze ĞwiadomoĞcią potencjalnych korzyĞci ze wspóápracy. Partnerzy powinni jednak znaleĨü czas na zastanowienie siĊ nad ewentualnym ryzykiem lub trudnoĞciami (np. napiĊcie pomiĊdzy potrzebami konkretnego projektu a koniecznoĞcią realizacji szerszej strategii rozwoju regionu, konkurencja z innymi grupami z regionu w dostĊpie do Ğrodków) i wspólnie, jako grupa, poszukaü sposobów ich ograniczenia. Kooperacja CES z OPS jest dobrą praktyką w zakresie wspóápracy dwóch podmiotów jednak ewaluatorzy sugerują siĊ w miarĊ moĪliwoĞci objĊcie wspóápracą takĪe innych instytucji lub kluczowych osób, które mogą byü pomocne w rozwiązywaniu problemów beneficjentów i skuteczniejszym osiąganiu celów reintegracyjnych. Partnerem moĪe staü siĊ np. poradnia psychologiczno – pedagogiczna, (która w swojej ofercie prowadzi zajĊcia dot. potrzeb dzieci, rozwiązywanie konfliktów rodzinnych, problemów osobistych), a takĪe kuratorzy lub komornicy (negocjowanie zadáuĪeĔ poprzez rozkáadanie ich na raty). Skutecznoğý modelu Czynnikami warunkującymi sukces modelu wdraĪanego w Lwówku modelu jest m.in. profesjonalizm liderów oraz to, Īe model zostaá osadzony w sprzyjających okolicznoĞciach spoáecznych, na które niewątpliwy wpáyw miaáy wczeĞniejsze oddziaáywania organizacji pozarządowych (wywodzących siĊ z Fundacji „Barka”) funkcjonujących w tym Ğrodowisku. Model stosunkowo dobrze trafiá, takĪe w potrzeby lokalnego Ğrodowiska. Efektem dziaáania Partnerstwa Lokalnego w Lwówku jest zaáoĪenie 11 stowarzyszeĔ, przygotowawcze do Partnerstwa Ponadlokalnego Leader oraz liczne dziaáania integracyjno – przedsiĊbiorcze (organizacja spotkaĔ spoáecznoĞci, lokalnych imprez, wyszukiwanie zleceĔ dla spóádzielni socjalnych) na rzecz spoáecznoĞci lokalnej.

331

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Celem spóádzielni socjalnych jest reintegracja zawodowo – spoáeczna i ukazywanie poĪytków, jakie páyną z podejmowania samodzielnych rynkowych wysiáków ale z drugiej strony reintegracja ta dokonuje siĊ w warunkach chronionych przez formuáĊ wspierania przez CES dziaáaĔ spóádzielni socjalnych a co za tym idzie dochodzi do wyáączenia ich z twardych reguá rynku. Dodatkowo stwierdzono, ze pomoc CES odnoĞnie zaáoĪenia i funkcjonowania spóádzielni wydaje siĊ byü zbyt rozlegáa i sprzyjająca paternalizmowi, przez co beneficjenci mogą mieü wiĊksze trudnoĞci z odzyskaniem spoáecznej samodzielnoĞci. Dlatego w przyszáoĞci naleĪy zastanowiü siĊ nad wprowadzeniem przez CES metod mających na celu nauczenie beneficjentów umiejĊtnoĞci obrony przed mechanizmami wykluczenia spoáecznego a nie tylko zapewnieniem funkcjonowania w uprzywilejowanych warunkach. Z tego powodu wskazane jest m.in. wprowadzenie choüby minimalnej opáaty za usáugi CES oraz zwiĊkszenie obowiązków beneficjentów na kolejnych etapach zakáadania i funkcjonowania spóádzielni. Na podstawie przeprowadzonych badaĔ ewaluatorzy wnioskują brak dostatecznych wzmocnieĔ wobec beneficjentów, którzy odnieĞli czasowy sukces, dlatego do systemu wsparcia naleĪy dodaü komponent pracy z terapeutą i psychologiem. Beneficjenci powinni otrzymywaü w poszczególnych etapach przechodzenia przez model dodatkowe wparcie psychologiczne po to Īeby początkowy sukces nie zostaá zaprzepaszczony. Zaleca siĊ takĪe w początkowym wkraczaniu beneficjentów w system (np. na poziomie Klubu Integracyjnego, Grupy Samoksztaáceniowej lub Inicjatywnej) przebadanie osób uczestniczących pod kątem choroby alkoholowej i w razie potrzeby skierowanie na odpowiednią terapiĊ. Trwaâoğý modelu W Ğwietle przeprowadzonych badaĔ moĪna stwierdziü, Īe perspektywy funkcjonowania wdraĪanego we Lwówku modelu wydają siĊ byü stosunkowo optymistyczne. Za trwaáoĞcią wypracowanego we Lwówku modelu przemawiają: x

Stale powiĊkszająca siĊ grupa bardzo zaangaĪowanych liderów animujących Ğrodowiska lokalne.

Rozszerzanie partnerstwa lokalnego o kolejne wioski.

AngaĪowanie spoáecznoĞci lokalnych w dziaáania partnerstwa lokalnego czego rezultatem jest m.in. zaáoĪenie 11 stowarzyszeĔ samopomocowych przez mieszkaĔców wioski.

332

Polska Akademia Nauk W trakcie przeprowadzania badaĔ partnerstwo lwóweckie nie posiadaáo osobowoĞci prawnej jednak nastąpiáy przygotowania do Programu Leader. OsobowoĞü prawna partnerstwa przyjmie najprawdopodobniej formĊ Związku. NaleĪy jednak wziąü pod uwagĊ, Īe tworzenie tego Programu przebiega wedáug ĞciĞle okreĞlonych procedur. Lokalne Grupy Dziaáania muszą mieü osobowoĞü prawną, a tworzyü ją powinni przedstawiciele trzech sektorów; publicznego, prywatnego i pozarządowego. Natomiast skáad organu zarządzającego LDG musi skáadaü siĊ przynajmniej w 51% z przedstawicieli sektora prywatnego (przedsiĊbiorcy, rolnicy) a ta grupa jest dotychczas najsáabiej reprezentowaną w partnerstwie. Dlatego partnerstwo powinno skupiü swoje wysiáki na pozyskaniu wáaĞnie tej grupy partnerów. W trakcie przeprowadzania badaĔ akces do udziaáu w Programie Leader wyraziáy tylko podmioty spoáeczno – prywatne, brakuje wiĊc partnera publicznego jakim jest samorząd gminny, który jest niezbĊdny w realizacji tego programu. Dlatego zaleca siĊ skupienie wysiáków partnerstwa na pozyskanie tego partnera. Analiza zebranego materiaâu Jakoğý modelu Podczas ewaluacji analizie zostaáy poddane nastĊpujące elementy skáadające siĊ na jakoĞü: x

Proces tworzenia poszczególnych elementów modelu - Etapy, kolejnoĞü

i diagnoza potrzeb lokalnego Ğrodowiska, w którym wdraĪano model.

SpójnoĞü modelu - skáad modelu, zaangaĪowanie elementów, system powiązaĔ pomiĊdzy elementami modelu (diagram), internalizacja wartoĞci, wspólnota celów.

Funkcjonowanie modelu-rola, podziaá zadaĔ i wspóádziaáanie oraz wzajemnoĞü relacji poszczególnych elementów modelu w odniesieniu do przyjĊtych w projekcie zaáoĪeĔ.

DiagnozĊ potrzeb i deficytów potencjalnych beneficjentów projektu naleĪy uznaü za wáaĞciwą i skuteczną a takĪe przeprowadzoną we wáaĞciwym czasie czyli na początku dziaáaĔ związanych z wdraĪaniem modelu. We Lwówku wdraĪanie modelu rozpoczĊto od diagnozy, którą przeprowadziáy m.in. dziaáające w gminie stowarzyszenia. Początkowa diagnoza dotyczyáa mieszkaĔców domów

333

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

wspólnot prowadzonych przez organizacje. Zidentyfikowano problemy takie jak: bezdomnoĞü, alkoholizm i bezrobocie. W drugiej kolejnoĞci rozpoznanie objĊáo takĪe mieszkaĔców wsi i okazaáo siĊ, Īe choü ich problemy w niektórych pokrywają siĊ z problemami „barkowiczów”, to jednak wystĊpują dodatkowe dysfunkcje tj. przemoc w rodzinie, brak ĞwiadczeĔ, wspóáuzaleĪnienie, ukryte bezrobocie. W rozpoznawaniu potrzeb stowarzyszenia zostaáy wsparte przez OPS, który przeprowadzaá czĊĞü rozmów z potencjalnymi beneficjentami unikając ankiet, poniewaĪ forma ta nie jest lubiana wĞród osób wykluczonych a zatem nieefektywna. W początkowym okresie wdraĪania modelu zweryfikowano takĪe lokalny rynek pracy pod kątem zapotrzebowania pracodawców na pracowników, po to aby CES mógá przygotowaü adekwatną do zapotrzebowania ofertĊ kursów i szkoleĔ dla wyĪej wymienionych potencjalnych beneficjentów. Ustalono, m.in. Īe istnieje luka w usáugach opiekuĔczych nad osobami starszymi i osobami niepeánoprawnymi, których liczba na terenie Lwówka jest duĪa. W związku z tym jednym ze szkoleĔ oferowanym przez CES jest kurs opiekunki Ğrodowiskowej. Zdaniem rozmówców, jeĞli w danym Ğrodowisku nie ma Īadnych organizacji naleĪy zacząü od znalezienia lidera, lub grupy spoáeczników którzy mogliby najpierw dziaáaü jako nieformalna grupa, a z czasem powoáaü stowarzyszenie, którego cele powinny byü skierowane na potrzeby i problemy lokalnej spoáecznoĞci, cyt. „tam gdzie nie ma prawie nic, czyli koáo gospodyĔ wiejskich i straĪ poĪarna to wiadomo, Īe trzeba zacząü od stowarzyszenia, od budowania czegoĞ wokóá tych organizacji” . Za sukcesem wdraĪanego we Lwówku modelu przemawia miĊdzy innymi fakt, Īe na badanym terenie przed zainicjowaniem partnerstwa lokalnego aktywnie dziaáaáy: Domy Wspólnoty Fundacji „Barka” od 1989r, a od 2005r. – Stowarzyszenie „Lepsza PrzyszáoĞü” z Wáadysáawowa, Stowarzyszenie Wielkopomoc w Posadówku i Fundacja w Maszewie. Organizacje za pomocą swoich dziaáaĔ edukacyjno – pomocowych przygotowaáy grunt pod budowĊ przyszáego partnerstwa. Budowanie partnerstwa lokalnego w Lwówku rozpoczĊto od szukania przez liderów dziaáających tam juĪ organizacji – kolejnych spoáeczników chcących dziaáaü na rzecz spoáecznoĞci lokalnej, którzy z kolei starali siĊ przyciągaü na spotkania partnerstwa zarówno

334

Polska Akademia Nauk mieszkaĔców gminy jak i róĪnego rodzaju instytucje animując tym samym dziaáania oddolne. Podczas pierwszych nieformalnych zebraĔ omawiano problemy danej wioski, informowano o moĪliwoĞciach, jakie niesie ze sobą powoáanie stowarzyszeĔ oraz zakáadanie spóádzielni socjalnych a takĪe informowano siĊ nawzajem o posiadanych zasobach i moĪliwoĞciach ich wykorzystania. Na kolejnych spotkaniach omawiano propozycje konkursów, prowadzono rozmowy doradcze dla nowopowstaáych stowarzyszeĔ. Rozmówcy podczas wywiadów podkreĞlali w tym zakresie szczególną pomoc OZIS i CES, cyt. „Poprawiają nas jeĞli coĞ napiszemy swoimi sáowami, doksztaácają. Pomagają ukierunkowaü nam nasze pomysáy ubraü w odpowiednie koszulki”. MieszkaĔcy o spotkaniach dowiadywali siĊ czĊsto „pocztą pantoflową”, ale takĪe z ogáoszeĔ umieszczanych w gazetach lokalnych lub podczas lokalnych imprez (np. wystawy). Dobrą praktyką w tej dziedzinie wydaje siĊ byü skupienie partnerstwa lwóweckiego najpierw na dziaáaniach wspólnototwórczych czyli informowaniu i angaĪowaniu w dziaáania związane z projektem EQUAL, mieszkaĔców wiosek w przeciwieĔstwie do innych miejsc gdzie model byá wdraĪany w nieco bardziej odgórny czy zinstytucjonalizowany sposób a czĊĞciowo metodą faktów dokonanych. Przeprowadzone w terenie badania dowodzą, Īe waĪnym elementem partnerstwa lwóweckiego są liderzy – animują oni dziaáania lokalne i przyczyniają siĊ do skuteczniejszego funkcjonowania modelu. W Lwówku w trakcie tworzenia partnerstwa i podejmowanych przez nie dziaáaĔ doszáo do wyáonienia kolejnych liderów (np. Andrzej Loba –Stowarzyszenie Aktywne GroĔsko, Alicja Zając – kierowniczka OPS, Zbigniew Torchaáa – dyrektor domu kultury w Lwówku.) W opinii badanych tworzenie CES jest dopiero kolejnym elementem w tworzeniu modelu poniewaĪ jak sáusznie zauwaĪyá jeden z naszych rozmówców, cyt. „JeĞli najpierw tworzy siĊ CES, bez rozpoznania to jest to sztuczne i nie ma szansy powodzenia i zresztą nie wiadomo wtedy dla kogo i po co siĊ to robi”. „CES moĪe powstaü w momencie gdy spoáeczeĔstwo zostanie najpierw przebudzone z tego marazmu”.

335

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Z powodu CES we Lwówku powstaá na początku 2007r w momencie, gdy dokonano diagnozy potrzeb lokalnej spoáecznoĞci oraz nawiązano czĊĞü kontaktów z partnerami na terenie gminy a co za tym idzie rozpoczĊto tworzenie partnerstwa lokalnego. Dobrą praktyką w tej dziedzinie, rekomendowaną do naĞladowania, wydaje siĊ byü Ğcisáa i uzupeániająca siĊ wspóápraca CES z OPS. OĞrodek rozszerzyá nieco profil dziaáalnoĞci o dziaáania biura doradztwa zawodowego – pracownicy OPS przedstawiają oferty pracy osobom bezrobotnym a w razie potrzeby zdobycia odpowiednich kwalifikacji kierują do CES na odpowiednie kursy i szkolenia. SpójnoĞü – skáad modelu, zaangaĪowanie poszczególnych elementów, system powiązaĔ Skáad partnerstwa Uczestnicy porozumienia w Lwówku podpisanego na początku 2007r 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27.

336

Burmistrz miasta i gminy Lwówek Rada Gminy Lwówek Miejsko Gminny OĞrodek Pomocy Spoáecznej Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Wielkopolski OĞrodek Doradztwa Rolniczego Stowarzyszenie Integracji SpoáecznoĞci Lokalnych „WIELKOPOMOC” Stowarzyszenie Pomocy i Integracji Bezrobotnych „Lepsza PrzyszáoĞü” Fundacja „Gospodarstwo Edukacji Ekologicznej” Stowarzyszenie Wspóápracy z Zagranicą Stowarzyszenie „Aktywna WieĞ” Piekarnia – Cukiernia P.Z. Baranowscy Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z UpoĞledzeniem Umysáowym OĞrodek Sportu i Rekreacji Gminna Spóádzielnia Samopomoc Cháopska Szkoáa Podstawowa we Lwówku Szkoáa Podstawowa ZĊbowo UKS „PROMIEē” ZĊbowo Ludowy Klub Sportowy „Sparta” Brody Specjalistyczne Gospodarstwo Rolne L.G Bąbelek Tartak ZĊbowo – Jerzy Nowak Zakáad Instalacyjny – Sebastian Mizerski Spóádzielnia Socjalna „Marszewo” WielobranĪowa Spóádzielnia Socjalna „Eko-Farma Grupa inicjatywna Stowarzyszenia „ARA” Grupa inicjatywna Stowarzyszenia „SPEKTRUM” Grupa inicjatywna Stowarzyszenia MieszkaĔców lokalnego. Grupa inicjatywna Stowarzyszenia „Aktywne GroĔsko”

Polska Akademia Nauk Jak widaü w partnerstwie tym są przedstawiciele organizacji pozarządowych, jednostek publicznych i przedsiĊbiorców. Rozmówcy w trakcie dyskusji podkreĞlali pozytywny aspekt róĪnorodnoĞci partnerów. Ich zdaniem sprzyja on atmosferze zaufania i pozwala nawiązaü bliĪsze kontakty oraz lepiej wykorzystaü posiadane zasoby. Jednak w opisywanym partnerstwie

najmniej

liczną

grupą

są

przedstawiciele

biznesu.

momencie

przeprowadzania badaĔ terenowych rozmówcy przyznali, Īe bieĪące wysiáki partnerstwa koncentrują siĊ na pozyskaniu tych wáaĞnie kooperantów. Na podstawie przeprowadzonych badaĔ ustalono, Īe wspóápraca pomiĊdzy poszczególnymi podmiotami skáadającymi siĊ na model przebiega w duĪej mierze sprawnie i prawidáowo. Kooperanci partnerstwa lokalnego pozostają w staáym kontakcie z CES regularnie spotykając siĊ na zebraniach partnerstwa. W spotkaniach uczestniczą przedstawiciele biznesu, przedstawiciele OPS, szkóá i przedszkoli, domu kultury i przedstawiciele oĞrodka sportu przedstawiciele gminy i soátysi a takĪe mieszkaĔcy wiosek. W celu wiĊkszego usprawnienia komunikacji moĪna zastanowiü siĊ nad wspólną bazą danych zawierającą informacje o beneficjentach i dostĊpnej dla nich ofercie. Pomoc CES wobec Partnerstwa dotyczy: wsparcia prawnego dla nowopowstających stowarzyszeĔ, a takĪe wsparcia w ich bieĪących dziaáaniach np. (Aktywne GroĔsko – zorganizowanie wystawy, pomocy stowarzyszeniom w organizowaniu spotkaĔ partnerów w okolicznych wioskach i nawiązywanie kontaktów poprzez wykorzystanie m.in. autorytetu lidera, cyt. „jak KoĞla zaprosi to frekwencja jest wiĊksza niĪ jak ja sam to robie”, oraz pomocy w prowadzeniu dokumentacji stowarzyszenia i wypeánianiu wniosków. CES peáni, wiĊc rolĊ biura partnerstwa. Do zadaĔ CES naleĪy takĪe pomoc w zakáadaniu, funkcjonowaniu i przetrwaniu na rynku spóádzielni socjalnych m.in. wyszukiwanie zleceĔ, rozwiązywanie bieĪących trudnoĞci. Przedstawiciele partnerstwa mają wizjĊ związaną z przyszáoĞcią CES. Ich zdaniem CES nie powinien powielaü zadaĔ PUP lub Agencji Zatrudnienia, lecz byü typem firmy

337

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

konsultingowej. Do zadaĔ CES powinno naleĪeü nawiązanie Ğcisáego kontaktu z lokalnymi pracodawcami, w celu zdiagnozowania ich zapotrzebowania oraz przedstawienia oferty CES (na terenie Lwówka jest zarejestrowanych 180 podmiotów). W Ğwietle przeprowadzonych badaĔ wydaje siĊ zasadne, aby funkcje CES zostaáy rozdzielone pomiĊdzy inne podmioty naleĪące do partnerstwa (stowarzyszenia, CIS) poniewaĪ, na dzieĔ dzisiejszy jego rola znacznie wykracza poza zadania do których CES zostaá powoáany a wiĊc promowania i rozwijania przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej przez co, jak sáusznie zauwaĪyá jeden z rozmówców, cyt. „tych zadaĔ robi siĊ za duĪo i skupiając siĊ na jednym zaniedbuje siĊ drugie, gdyby kadry byáo wiĊcej moĪna by to byáo jakoĞ podzieliü” W Strategii zakáadano, Īe Centra mają byü podmiotami samofinansującymi siĊ. Jako Ĩródáa finansowania wskazano, m.in. poĞrednictwo pracy i usáug dla pracodawców, odpáatne wykonywanie zleceĔ organów samorządowych dotyczących, np. realizacja programów aktywizacji zawodowej, szkoleĔ dla pracowników samorządowych, opracowywanie i sprzedaĪ publikacji; prowadzenie odpáatnej dziaáalnoĞci doradczo-szkoleniowej dla istniejących spóádzielni socjalnych. W chwili obecnej lwówecki CES dąĪy do wypracowania pewnych forma samofinansowania polegającego na pozyskiwaniu grantów, Ğrodków z gminy oraz Ğwiadczenia usáug komercyjnych (np. zdobywanie Ğrodków, wypeánianie wniosków) dla prywatnego biznesu i zdaniem kierownika CES ma zapewnione finansowanie do koĔca roku. Wspóápraca pomiĊdzy partnerami w partnerstwie lokalnym polega na; x

wzajemnej wymianie informacji, cyt. „Np. dach w Posadówku siĊ popsuá i ktoĞ daá nam namiary na firmĊ, która zajmuje siĊ wykonywaniem takich robót. W ten sposób daje siĊ ludziom pracĊ w obrĊbie Ğrodowiska czyli to jest taki patriotyzm lokalny”

wzajemnej pomocy partnerów poprzez wykorzystanie posiadanych zasobów np. dyr. przedszkola obiecaáa oddaü do dyspozycji stowarzyszenia strych lub, jeĞli zgodzi siĊ burmistrz pokój z kuchnią w przedszkolu. DziĊki temu stowarzyszenie

338

Polska Akademia Nauk nie bĊdzie musiaáo páaciü za ogrzewanie, co w przypadku korzystania ze Ğwietlicy wiejskiej byáo by nieuniknione. W pomieszczeniach ma powstaü kafejka internetowa dla mieszkaĔców oraz biuro stowarzyszenia. x

udzieleniu poparcia instytucjonalnego. Radni podjĊli uchwaáĊ, o oddaniu pod opiekĊ powstającym na terenie gminy stowarzyszeniom, Ğwietlicy na zasadzie bezpáatnej dzierĪawy na okres piĊciu lat. ProĞba partnerów do Radnych podyktowana byáa wystąpieniem o dofinansowanie projektu z Funduszy Norweskich gdzie moĪliwoĞü finansowania prac jest obáoĪona wymogiem posiadania przez ubiegający siĊ o dotacjĊ podmiot funduszy wáasnych.

promocji spóádzielni socjalnych, – np. burmistrz dowiedziaá siĊ o spóádzielni w Maszewie i dziĊki temu zleciá jej opiekĊ nad terenami zielonymi w gminie, cyt. „to dziĊki partnerstwu bo gdyby nie byáo w nim burmistrza i ss – to jeden o drugim by nie wiedziaá.”

informacji o dziaáaniach partnerstwa poprzez wysyáanie do lokalnych gazet (w tym do biuletynu informacji publicznej) zdjĊü i notatek dotyczących dziaáaĔ partnerstwa, cyt. „wyszliĞmy z zaáoĪenia, Īe nie wystarczy siĊ napracowaü, trzeba jeszcze tą pracĊ sprzedaü, zareklamowaü”.

Na postawie analizy zebranego materiaáu moĪna stwierdziü, Īe sprawna wspóápraca pomiĊdzy partnerami opiera siĊ na samoĞwiadomoĞci celów zarówno jednostkowych stowarzyszeĔ jak i szerszych, ogólniejszych celów partnerstwa lokalnego oraz obopólnych korzyĞci wynikających z faktu przynaleĪnoĞci do tej struktury. Poszczególni partnerzy posiadają: x

rozeznanie w brakach i potrzebach lokalnej spoáecznoĞci, cyt. „Stowarzyszenie Aktywne GroĔsko „nie ma Īądnej oferty dla dzieci i máodzieĪy, potrzebna jest pomoc dla osób starszych” Dlatego jesteĞmy m.in. w trakcie organizowania Sali rehabilitacyjnej w szkole dla dzieci, wstawimy teĪ tam komputery to szkoáa z tego skorzysta a wieczorem doroĞli mieszkaĔcy”,

339

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

mają potrzebĊ wpáywania na otoczenie i kreowania zmian, cyt. „przeczytaáam na forum w Internecie, Īe to wieĞ zabita dechami, Īe przestaá tam kursowaü ostatni autobus, zdenerwowaáam siĊ i stwierdziáam, Īe coĞ siĊ musi zmieniü”,

znają potencjaá miejsc w których mieszkają i mają pomysáy jak je wykorzystaü, cyt. „u nas duĪy atut piĊkny rezerwat, który moĪna wykorzystaü do celów agroturystycznych”.

KorzyĞci podkreĞlane przez partnerów podczas dyskusji grupowej to min. rozwój zawodowy, wypracowywanie nowych rozwiązaĔ, „odejmowanie sobie pracy” poprzez kierowanie osób do CES, lepiej dostosowane i bardziej efektywne produkty i usáugi kierowane do spoáecznoĞci lokalnej, wzrost wiarygodnoĞci, cyt. „musimy mieü ze sobą kontakt, bo bez tego nie da siĊ budowaü koalicji”. „ sami nie jesteĞmy w stanie pokonaü barier biurokratycznych, nie znamy siĊ na tym, a CES nam pomaga i jest áatwiej”, wiĊkszy zasiĊg do zasobów, cyt. „nasz budĪet na gminĊ jest 4.100 zá a np. wyrównanie drogi z Posadowa do lokalnego np. .2 km to jest 1200zá a są inne rzeczy do zrobienia” Cele ogólne Partnerstwa Lwóweckiego x

Integracja i aktywizacja ludzi, cyt.

„Īeby nie czekali aĪ ktoĞ im coĞ da, tylko sami zaczĊli dziaáaü” wzmocnienie wzajemnych powiązaĔ pomiĊdzy poszczególnymi wsiami (Zgierzynek, ZĊbowo, GroĔsko) poprzez przekazywanie róĪnych zleceĔ w obrĊbie tych miejsc.

polepszenie warunków Īycia na wsi (stworzenie bazy informatycznej, zakáadanie kafejek internetowych, zagospodarowanie czasu wolnego máodzieĪy)

uĞwiadomienie nie zarejestrowanym mieszkaĔcom potrzeby i koniecznoĞci zadbania o przyszáoĞü, nauczenie przezornoĞci

340

Polska Akademia Nauk x

rozszerzenie spotkaĔ partnerskich o inne wioski

pozyskiwanie Ğrodków unijnych przewidzianych na lata 2007-2013, cyt. „bez partnerstwa i wspierania siĊ informacjami nie jest to moĪliwe”

Partnerzy nie obawiają siĊ konkurencji polegającej na wystĊpowaniu kilku stowarzyszeĔ z jednego terenu o Ğrodki do tego samego projektu, do UrzĊdu Marszaákowskiego poniewaĪ stowarzyszenia jednostkowo bĊdą realizowaü maáe projekty, natomiast razem partnerstwo bĊdzie wystĊpowaü o duĪe Ğrodki w projektach o szerszych celach i zasiĊgu oddziaáywania, z których sami by siĊ nie rozliczyli ani nie posiadają wymaganych udziaáów wáasnych. Pomysáem partnerstwa jest oddelegowanie np. jednej osoby ze stowarzyszenia do Związku, dziĊki czemu bĊdą mieli wpáyw na kierowanie Związkiem oraz wydatkowanie zdobytych Ğrodków. ”Partnerstwo jest do dziaáaĔ globalnych obejmujących kilka gmina np. Leader a lokalne dziaáania to są organizacje, które dziaáają na rzecz tej maáej spoáecznoĞci áącząc siĊ w nieformalne partnerstwa dwóch-trzech wiosek” Szkoáa Liderów Ekonomii Spoáecznej (SLES) Podczas ewaluacji osoby, z którymi rozmawiano podczas dyskusji grupowej podkreĞlaáy pozytywną rolĊ SLES w zdobyciu wiedzy nt. ekonomii spoáecznej oraz uĪytecznoĞü zdobytych podczas tych zajĊü umiejĊtnoĞci (np. zajĊcia dotyczące pisania wniosków o dofinansowanie). DuĪym uznaniem badanych uczestników i uczestniczek SLES cieszyáy siĊ wizyty studyjne. Wszyscy respondenci, którzy uczestniczyli w wyjazdach odpowiedzieli, Īe zobaczyli rozwiązania związane z ekonomią spoáeczną, które pozwoliáy im lepiej rozumieü to zagadnienie a co za tym idzie przekonywaü inne osoby do moĪliwoĞci jakie niesie ze sobą przedsiĊbiorczoĞü spoáeczna np. W chwili obecnej zajĊcia SLES we Lwówku odbywają siĊ w ramach spotkaĔ partnerów co stanowi pewną modyfikacjĊ do zapisów Strategii w, której zapisane byáo, Īe zajĊcia te są osobną formą edukacji. Zmiana ta wynika z dostosowania siĊ do moĪliwoĞci czasowych partnerów (zajĊcia SLES trwają ok. 3 godzin, spotkania partnerstwa lokalnego takĪe) i pogodzenia tych spotkaĔ z ich obowiązkami zawodowymi. ĝwiadczy to takĪe o elastycznoĞci modelu w dostosowywaniu siĊ do potrzeb partnerów.

341

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Kluby Integracyjne i Grupy Samoksztaáceniowe (SAS) Wedle zaáoĪeĔ projektu celem Grup Samoksztaáceniowych prowadzonych w ramach klubów integracyjnych miaáo byü poszerzenie wiedzy ogólnej osób o niskim poziomie wyksztaácenia oraz przygotowanie ich do funkcjonowania w róĪnych strukturach spoáecznych (rodzina, sąsiedztwo, organizacje) i w róĪnych strukturach na rynku pracy (spóádzielnie socjalne, przedsiĊbiorstwa spoáeczne, wáasna dziaáalnoĞü gospodarcza, zatrudnienie na otwartym rynku pracy itp.), a takĪe motywowanie przez liderów

Grup Samoksztaáceniowych

do zakáadania spóádzielni socjalnych. W praktyce zdaniem rozmówców okazaáo siĊ, Īe odgórnie zalecano aby nacisk zajĊü poáoĪony byá dostarczanie wiedzy z obszaru ekonomii spoáecznej i nakáanianie osób uczestniczących do zakáadania spóádzielni socjalnych. To z kolei nie odpowiadaáo uczestnikom/-czkom, którzy mają braki z innych podstawowych obszarów wiedzy. Wedáug organizatora zajĊü SAS dla osób uczestniczących takie zajĊcia okazaáy siĊ za trudne a w rezultacie prowadziáy czĊsto do oporu i zniechĊcenia. W tej sytuacji prowadzący starali siĊ wprowadzaü tematy interesujące dla beneficjentów co z kolei doprowadziáo do pewnego chaosu tematycznego. W momencie przeprowadzania badaĔ ustalono, Īe Kluby Integracyjne są prowadzone m.in. w ZĊbowie, GroĔsku, Komorowie, Zgierzance, Wáadysáawowie oraz w CES w Lwówku. ZaangaĪowanie i zamiany u uczestników i uczestniczek partnerstwa Wedáug respondentów wdraĪany model znalazá sojuszników projektu zarówno w przedstawicielach lokalnych instytucji jaki i mieszkaĔcach gminy, cyt. „trafiliĞmy na podatny grunt w postaci kierowniczki i przychylnych pracowników. Byli bardzo zainteresowani projektem, zmienili bardzo politykĊ dziaáania”, „postanowiliĞmy zaáoĪyü stowarzyszenie z początku byáo duĪo osób przeciwnych, KaĪdy mówiá o czymĞ innym, ale udaáo siĊ dojĞü do porozumienia i zaáoĪyliĞmy. Potem byáo spotkanie z mieszkaĔcami ludzie przystąpili choü do koĔca nie wiedzieli co to jest”. Partnerzy chĊtnie uczestniczą w zajĊciach SLES oraz spotkaniach partnerstwa poniewaĪ widzą w tym szansĊ doksztaácania siĊ oraz moĪliwoĞci zdobycia wiedzy i umiejĊtnoĞci, która przyczynia siĊ do minimalizowania lub rozwiązywania problemów spoáecznych a takĪe aktywizacji Ğrodowiska lokalnego, cyt.

342

Polska Akademia Nauk „Zacząáem chodziü na SLES od lutego 2007 razem z kierownik OPS, w sumie byáa jej zasáuga, bo ona chciaáa Īeby ktoĞ z pracowników oĞrodka zacząá „áykaü” ten temat, drąĪyü a co za tym idzie jej pomagaü w pewnych dziaáaniach” OĞrodek Pomocy Spoáecznej nie moĪe wstąpiü do Związku jednak we Lwówku udaáo siĊ to ”obejĞü” to utrudnienie i partner ten peáni funkcjĊ ciaáa doradczego. Pomaga partnerstwu ofiarowując swoje zasoby: znajomoĞü beneficjentów, ich problemów, Ğrodowiska a takĪe pomoc w przygotowaniu dokumentów, zezwoleĔ. Skutecznoğý Ocena modelu dokonywana wedle kryterium skutecznoĞci bierze pod uwagĊ stopieĔ w jakim zostaáy zrealizowane cele tego podprojektu w związku z funkcjonowaniem przy wykorzystaniu poszczególnych elementów modelu. W przypadku oceny skutecznoĞci modelu wskaĨnikami byáy: x

efekty funkcjonowania modelu oraz sposób ich weryfikacji,

zmiany i korzyĞci dla beneficjentów i spoáecznoĞci lokalnej,

trudnoĞci i sukcesy wdraĪanego modelu.

Z przeprowadzonych w terenie badaĔ wynika, Īe moĪna mówiü o pierwszych widocznych oddziaáywaniach partnerstwa na beneficjentów i spoáecznoĞü lokalną. WiĊkszoĞü efektów ma pozytywny charakter i przemawia za skutecznoĞcią podejmowanych przez partnerów dziaáaĔ, ale pojawiáy siĊ teĪ ”skutki uboczne” podejmowanych dziaáaĔ. Do efektów wymienionych przez rozmówców naleĪą: x

udziaá 51 beneficjentów w szkoleniach i warsztatach 11 zorganizowanych przez CES Lwówek w tym 25 kobiet i 26 mĊĪczyzn. W rezultacie 14 z nich otrzymaáo zatrudnienie w Spóádzielniach Socjalnych powstaáych na terenie Gminy Lwówek,

warsztat ogrodniczo – sadowniczy Wáadysáawowo, Marszewo -13 BO, szkolenia z zakresu produkcji ekologicznej w Marszewie: 9 BO, szkolenie komputerowe: 9 BO, szkolenie z zakresu obsáugi kasy fiskalnej - 4 BO, szkolenie HACCP – 3 BO, szkolenie w zakresie opieki nad osobami starszymi i

343

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

2 osoby u prywatnych przedsiĊbiorców. x

w ramach projektu na terenie gminy Lwówek utworzono 3 spóádzielnie socjalne: spóádzielnia socjalna Marszewo zajmująca siĊ produkcją ekologicznej ĪywnoĞci (dziaáa od stycznia 2007), oddziaá spóádzielni w Posadówku, wielobranĪowa spóádzielnia Eko-farma. Jednak na podstawie rozmów z respondentami oraz analizy dokumentów wynika, Īe w jednej spóádzielni czáonkowie są maáo zintegrowani, mają problemy związane angaĪowaniem w obowiązki związane

x x

z prowadzeniem podmiotu i motywacją do dalszego dziaáania. utworzenie 11 stowarzyszeĔ zaáoĪonych przez mieszkaĔców gminy, dziaáających na rzecz spoáecznoĞci lokalnej

efektem Ğcisáej wspóápracy miĊdzy OPS a CES jest próba niwelowania postaw roszczeniowych u beneficjentów. (Np. parĊ osób mniej przyszáo po zasiáki okresowe do OPS. W związku z tym, Īe nie wszyscy skierowani przez OPS do CES chcą korzystaü z jego oferty, to proĞby tych osób o zasiáki z OPS są odrzucane, cyt. „Lokalni cwaniaczkowie, którzy wyáudzali Ğwiadczenia z opieki spoáecznej przekonali siĊ, ze to nie jest tak prosto i Īe muszą zacząü coĞ robiü, jakoĞ siĊ aktywizowaü albo nie otrzymają Īadnej pomocy.” Dodatkową wartoĞcią funkcjonowania modelu jest zmiana charakteru dziaáania i z instytucji charytatywnej rozdającej zasiáki lub odzieĪ do instytucji aktywizującej. OPS dziaáa obecnie za zasadzie, cyt. „my ci pomoĪemy jeĞli pokaĪesz, Īe chcesz sam sobie pomóc. Kranik zostaá przykrĊcony”.

realizacja projektu „Rozwój spoáecznoĞci lokalnej w gminie Lwówek” wspóáfinansowanego

przez Fundusz Inicjatyw Obywatelskich oraz Ğrodków

potrzebującymi pomocy – 9 BO, szkolenie drwal – pilarz – 2 BO, kurs traktorzysty – 1 BO, szkolenie w zakresie opieki nad osobami starszymi i potrzebującymi pomocy – 6 BO.

344

Polska Akademia Nauk UrzĊdu Gminy, OPS, Gminnego Domu Kultury W ramach projektu odbyá siĊ wyjazd do Ustki, 104 mieszkaĔców gminy z róĪnych grup spoáecznych (osoby niepeánosprawne, seniorzy, matki samotnie wychowujące dzieci oraz jednostki zasáuĪone, dziaáające na rzecz Partnerstwa Lwóweckiego. W ramach drugiego etapu programu zakáadane są w poszczególnych wiejskich Ğwietlicach warsztaty zainteresowaĔ dla dzieci i spotkania tematyczne dla mieszkaĔców gminy. x

wzrost zainteresowania spoáecznoĞci lokalnej partnerstwem oraz pozytywny odbiór jego dziaáaĔ. ( np. na spotkania partnerstwa coraz liczniej przychodzą mieszkaĔcy gmin, wyraĪanie zadowolenia po zorganizowanym wyjeĨdzie (np. telefony mieszkaĔców do OPS w celu wyjaĞnia okolicznoĞci wyjazdu na zagraniczne wizyty studyjne.)

TrudnoĞci we wdraĪaniu modelu W trakcie badaĔ terenowych ewaluatorzy pytali o najwiĊksze trudnoĞci we wdraĪaniu modelu Ekonomii Spoáecznej w Praktyce w Ğrodowisku wiejskim, na które naleĪy zwróciü uwagĊ replikując model w innej wsi. TrudnoĞci związane z wdraĪaniem modelu moĪna podzieliü na dwa typy: pierwsze dotyczą technicznej strony adaptowanego modelu, drugie odbioru poszczególnych elementów modelu przez spoáecznoĞü lokalną. Do trudnoĞci technicznych badane osoby najczĊĞciej wymieniaáy: x

Brak dostatecznie rozbudowanego zaplecza karowego w CES. W lwóweckim CES w trakcie realizacji badaĔ byáa zatrudniona jedna osoba, peániąc kilka róĪnych funkcji; kierownika CES, specjalisty od tworzenia spóádzielni socjalnych, doradcy zawodowego, doradcy dla nowo powstających stowarzyszeĔ.

Znalezienie

odpowiedniej

zaangaĪowanej

kadry,

która

posiadającej

doĞwiadczenie zarówno w pracy z ludĨmi wykluczonymi jak i praktyczną wiedzĊ z obszaru ekonomii spoáecznej. x

OdlegáoĞci pomiĊdzy miejscowoĞciami, brak komunikacji, trudnoĞci z organizowaniem zajĊü w grupach samoksztaáceniowych

Do trudnoĞci drugiego typu respondenci zaliczali;

345

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Problemy beneficjentów z niezaleczoną chorobą alkoholową. Z obserwacji respondentów wynika, Īe po początkowym sukcesie np. przejĞciu cyklu szkoleĔ, znalezieniu pracy – nastĊpuje powrót choroby alkoholowej u beneficjentów, cyt. „My siĊ cieszyliĞmy, Īe oni tak aktywnie wracali do spoáecznoĞci ale potem okazywaáo siĊ, Īe ktoĞ nagle popáynąá.”

Specyficzna

mentalnoĞü

mieszkaĔców

wsi

(podejrzliwoĞü,

niepewnoĞü,

nastawienie na natychmiastową zmianĊ sytuacji) MieszkaĔcy wioski wykazują nieufnoĞü wobec idei spóádzielni socjalnych z powodu brzmienia kojarzącego im siĊ z PRL, PGR. Z tego powodu tylko w jednej spóádzielni (Wáadysáawowo) pracują ludzie rekrutowani z terenów gminy, a w dwóch pozostaáych czáonkami spóádzielni są za mieszkaĔcy domów wspólnot. W tej sytuacji zalecane jest dokáadne informowanie mieszkaĔców o moĪliwoĞciach, jakie niesie ze sobą zaáoĪenie tego podmiotu gospodarki spoáecznej oraz promowanie wĞród bezrobotnych mieszkaĔców wsi tych spóádzielni, które sprawnie i efektywnie funkcjonują (np. poprzez zorganizowanie wizyt studyjnych mieszkaĔców w spóádzielnia, stworzenie moĪliwoĞci rozmowy, zadawania pytaĔ zainteresowanym) x

Sceptycyzm wáadz lokalnych. Rozmówcy przyznali, ze w początkowej fazie dziaáania partnerstwa burmistrz byá bardzo obojĊtny jednak poprzez rozmowy, spotkania, podkreĞlanie korzyĞci, oraz pokazywanie swoich sukcesów, (np. począwszy od wycinków z gazet do np. przejĞcie wniosku do FIO gdzie na 3 tys. wniosków przeszáo 500 a w tym wniosek Partnerstwa Lokalnego), na zasadzie ”chwalenia siĊ”, cyt. „co ĪeĞmy juĪ uzyskali a co moĪemy równieĪ uzyskaü poprzez to jakby byá w tym burmistrz, gmina i mówienie, ze taka inicjatywa ma korzyĞci dla gminy”. Pomysáem na przeáamywanie takich postaw i zdobywanie przychylnoĞci jest podkreĞlanie waĪnoĞci „opornego” partnera, zapraszanie na spotkania – soátysów, radnych, przedstawicieli gminy, rzetelne odpowiedzi na pytania, przejrzystoĞü dziaáania, cyt. „PodkreĞlamy jak bardzo waĪna jest w tym rola Rady w Programie Leader i Īe bez niej wszystko pójdzie na marne”.

346

Polska Akademia Nauk

Radni muszą podjąü uchwaáĊ i rzeczywiĞcie ich rola jest kluczowa. Trwaâoğý Podczas analizy trwaáoĞci modelu zostaáy poddane nastĊpujące elementy: x

Szanse i zagroĪenie funkcjonowania modelu

StabilnoĞü finansowa

W Ğwietle przeprowadzonych badaĔ moĪna stwierdziü, Īe perspektywy dalszego funkcjonowania modelu stosunkowo wydają siĊ optymistyczne. Za trwaáoĞcią programu modelu przemawiają: x

Funkcjonowanie partnerstwa lokalnego w sposób sprawny i planowy.

ZaangaĪowanie partnerów

Przygotowania do stworzenia grupy inicjatywnej i wstąpienie do Programu Leader. W ramach prac przygotowawczych partnerstwo podjĊáo decyzjĊ o stworzeniu Planów Rozwoju Wsi, są one pomocne w ubieganiu siĊ o Ğrodki w Programie Leader a takĪe innych programach w momencie opracowywania

gáównych

Strategii. Plany partnerów związane z Programem Leader to m.in. otworzenie pracowni komputerowej, wyremontowanie dachu sali w Ğwietlicy, stworzenie bazy turystycznej w rezerwacie we wspóápracy z Akademią Rolniczą (káadki, punkty widokowe) a w przyszáoĞci stworzenie spóádzielni socjalnej o profilu agroturystycznym. x

Klarowne plany Partnerstwa Lwóweckiego: ¾

np. Pod koniec listopada CES przystĊpuje do przetargu na usáugi opiekuĔcze na terenie caáej gmin, poniewaĪ OPS zrezygnowaá

ze zlecania usáug siostrom PCK dotyczących opieki nad osobami starszymi poniewaĪ liczba jest niewystarczająca. W przypadku wygrania przetargu bĊdzie do zagospodarowania 128 Ğrodowisk,

347

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

w których trzeba bĊdzie Ğwiadczyü ten rodzaj usáug. W związku z tym, Īe CES nie chce pozbawiü osób z PCK pracy to planuje siĊ, aby spóádzielnia socjalna/spóádzielnie socjalne, zatrudniáy na umowĊ zlecenie siostry PCK. ¾

OPS - Pozyskanie nowej siedziby, pozyskiwanie Ğrodków na remont Domu Dziennego Pobytu, promocja turystyczna wioski poprzez wykorzystanie dostĊpnych zasobów ( np. zabytki, rezerwat)

Zidentyfikowano takĪe kilka zagroĪeĔ, które w przyszáoĞci mogą zdestabilizowaü funkcjonowanie modelu, dlatego partnerstwo lokalne powinno przeanalizowaü i podjąü kroki zaradcze. Niewystarczająca iloĞü osób zatrudnionych w CES przy jednoczesnym szerokim zakresie

obowiązków.

Zdaniem

kierownika

CES

biurze

brakuje

wykwalifikowanej kadry o specyficznych kompetencjach np. specjalisty ds. spóádzielni socjalnych, znający siĊ na przepisach prawnych, umiejący ”rozmawiaü z urzĊdnikami”, cyt. „Ta osoba musi poza wyksztaáceniem lub doĞwiadczeniem czuü klimat osób, z którymi pracuje. I mieü doĞwiadczenie w pracy w III sektorze”), psychologa, osoby do kontaktu z instytucjami dziaáającymi na terenie gminy i powiatu. W Strategii zakáadano, Īe CES bĊdzie instytucją samofinansują siĊ, ale dotychczas instytucji tej nie udaáo siĊ wypracowaü stabilnych i trwaáych form pozyskiwania Ğrodków. NapiĊcie pomiĊdzy potrzebami konkretnej organizacji w projekcie a uczestnictwem tejĪe organizacji w innym wiĊkszym projekcie (np. program Leader). W takiej sytuacji mogą pojawiü siĊ spory dotyczące podziaáu Ğrodków a w konsekwencji niezadowolenie partnerów.

4.3. Drezdenko Kluczowe Wnioski i Rekomendacje

348

Polska Akademia Nauk Jakoğý x

Model Ekonomii Spoáecznej w Praktyce zakáada dwa kluczowe elementy: Centrum Ekonomii Spoáecznej oraz partnerstwo lokalne. Z tych dwóch komponentów w przypadku Drezdenka partnerstwo lokalne jest sáabszą czĊĞcią modelu. W Drezdenku nie udaáo siĊ (do momentu ewaluacji) zawiązaü partnerstwa (brak podpisanego porozumienia o wspóápracy partnerskiej). Spotkanie z lokalnymi partnerami pokazaáo teĪ, Īe nie w peáni są oni gotowi do podjĊcia wspólnych dziaáaĔ (brak ĞwiadomoĞci wspólnej misji, wizji i planów dziaáania). Wydaje siĊ, Īe brak jest w tym obszarze pomocy specjalisty ds. budowania partnerstw. OZIS w tym przypadku nie speánia swojej funkcji.

Spotkania potencjalnych czáonków partnerstwa byáy poáączone w Drezdenku ze spotkaniami SLES. Spotkania SLES zostaáy bardzo pozytywnie ocenione przez jedną z osób w nich uczestniczącą, wg niej rozszerzaáy one horyzonty, pokazywaáy inne spojrzenie na problemy. Ich efektem byáo m.in. powstanie 3 wiejskich stowarzyszeĔ. Tak wiĊc w przypadku Drezdenka z jednej strony moĪna mówiü o spotkaniach jako efektywnej formie aktywizacji spoáecznoĞci, z drugiej zaĞ o niewykorzystanej szansie na zintegrowanie lokalnych aktywnoĞci (na poziomie wsi) w dziaáania partnerskie. „Zmagając” siĊ i ciesząc zarazem swoją nową aktywnoĞcią, stowarzyszenia wiejskie bĊdą potrzebowaáy trochĊ czasu na „dojrzaáą” decyzjĊ wejĞcia w dziaáania partnerskie, gdyĪ bĊdzie siĊ to wiązaáo miĊdzy innymi ze zmianą priorytetów na ponadlokalne.

DuĪym sukcesem CES w Drezdenku jest nawiązanie dáugofalowej wspóápracy z Powiatowym UrzĊdem Pracy. Wspóápraca z PUP ma charakter staáy, systematyczny i jest ĞciĞle związana z dziaáaniami na rzecz aktywizacji zawodowej. Jest ona niewątpliwie przykáadem dobrej praktyki w caáym Partnerstwie ESP.

W Drezdenku nie sprawdziáa siĊ idea grup samoksztaáceniowych (SAS), tematyka, która byáa zaplanowana w ramach spotkaĔ grup nie byáa interesująca dla uczestników/-czek (gáównie mieszkaĔców domu wspólnoty Barka), poniewaĪ ze

349

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

wzglĊdu na zaáoĪenia projektowe nie moĪna jej byáo zmieniü, spotkania grup odbywaáy siĊ w zawĊĪonym zakresie. MieszkaĔcy byli czasem zobligowani do uczestniczenia w tych zajĊciach przez realizatorów projektu. x

Choü dziaáania CES wnoszą bardzo wiele w rozwój spoáecznoĞci lokalnej to jednak znacznie odbiegają one od pierwotnie przypisanej mu funkcji z obszaru przedsiĊbiorczoĞci. CES jest raczej Centrum AktywnoĞci Lokalnej, animującym integracjĊ spoáeczną w Drezdenku, niĪ podmiotem zajmującym siĊ tylko obszarem ekonomicznym. Pytanie tylko, które z tych dwóch narzĊdzi integracji jest bardziej adekwatne do potrzeb wystĊpujących w Drezdenku. Wydaje siĊ, Īe jednak model CAL jest bardziej adekwatny. Tym samym moĪna powiedzieü, Īe realizatorzy dostosowując model do realiów spoáecznoĞci znacznie przyczynili siĊ do jego skutecznoĞci.

TrudnoĞcią z jaką boryka siĊ zespóá realizujący projekt w Drezdenku jest nie do koĔca jasny podziaá zadaĔ pomiĊdzy CES a Fundacją. Przy bardzo duĪej róĪnorodnoĞci zadaĔ koniecznych do wykonania w celu realizacji celów projektu, z korzyĞcią dla skutecznoĞci dziaáaĔ byáoby podzielenie tych zadaĔ pomiĊdzy FundacjĊ (zadania animacji spoáecznej) a CES (zadania animacji ekonomicznej).

Zaplecze finansowe i kadrowe CES jest niewystarczające do peánionych przez niego róĪnorodnych funkcji i realizowanych dziaáaĔ.

Skutecznoğý modelu x

Model ESP wdraĪany w Drezdenku mimo kilku elementów wymagających usprawnienia

moĪna

okreĞliü

jako

skuteczny.

Kluczowym

czynnikiem

determinującym ten sukces jest bardzo duĪe zaangaĪowanie kadry CES. x

Efektem dziaáania CES w Drezdenku jest: o o

350

Powstanie 4 stowarzyszeĔ, Powstanie 1 spóádzielni socjalnej

Powstanie 1 przedsiĊbiorstwa spoáecznego przy Stowarzyszeniu

prowadzenie dziaáaĔ edukacyjno-szkoleniowych w wyniku, których

Samopomocowym „Rodzina” w Domu Wspólnoty 8 osób rozpoczĊáo wáasną dziaáalnoĞü , a 45 znalazáo zatrudnienie

Polska Akademia Nauk o

nawiązanie wspóápracy z Powiatowym UrzĊdem Pracy i organizowanie systematycznych szkoleĔ dla osób bezrobotnych z zakresu przedsiĊbiorczoĞci oraz spotkaĔ informacyjnych

organizacja lokalnych imprez na rzecz spoáecznoĞci lokalnej, np. wizyty Ole Meldgard’a przedstawiciela Szkoáy Kofoeda z Kopenhagi dziaáającego na rzecz osób wykluczonych, itp.

wáączanie siĊ w ponadregionalne dziaáania aktywizacyjne

Trwaâoğý modelu Do trwaáoĞci modelu przyczyniają siĊ: x

zainicjowanie bardzo samodzielnej spóádzielni socjalnej, która ma bardzo duĪe szanse na powodzenie, a to z kolei zbuduje autorytet CES na lokalnym rynku

staáa wspóápraca z PUP

nawiązanie wspóápracy z ponadlokalnymi instytucjami zajmującymi siĊ reintegracja zawodową

wpisanie siĊ w CES w dziaáania Ğrodowiska lokalnego, jego rozpoznawanie i pozytywne postrzeganie wĞród mieszkaĔców Drezdenka

wáączenie siĊ w dziaáania regionalne na rzecz wzmocnienia sektora organizacji pozarządowych

zaangaĪowanie pracowników CES w dziaáalnoĞü oĞrodka

Jednak są teĪ czynniki zmniejszające znamiona trwaáoĞci modelu wypracowanego w Drezdenku, m.in. : x

brak formalnego partnerstwa lub chociaĪby grupy inicjatywnej mającej ĞwiadomoĞü misji i funkcji partnerstwa. Brak teĪ osoby oddelegowanej do wykonania tego zadania.

brak formalnego poparcia ze strony wáadz samorządowych (burmistrza)

351

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

brak zaplecza finansowego dla dziaáalnoĞci CES (choü pewną moĪliwoĞü daje tu strategia przeksztaácenia CES w ROWES – finansowany z Min. Pracy i Polityki Spoáecznej)

brak podziaáu obowiązków pomiĊdzy CES a FundacjĊ (podziaáu na zadania z zakresu animacji spoáecznej i animacji zawodowej).

maáa samodzielnoĞü w podejmowaniu decyzji (brak osobowoĞci prawnej, kluczowym decydentem są wáadze Fundacji)

wáączanie siĊ przez CES w bardzo duĪą iloĞü dziaáaĔ, co powoduje brak przejrzystoĞci merytorycznej oraz duĪe zaangaĪowanie ludzi w dziaáania na rzecz pozaprojektowych aktywnoĞci.

zmĊczenie ludzi zbyt duĪą iloĞcią zadaĔ.

Analiza zebranego materiaâu Jakoğý Z zaáoĪenia najwaĪniejszym elementem modelu ekonomii spoáecznej w praktyce w Ğrodowisku miejsko-wiejskim byá CES. CES w Drezdenku powstaá we wrzeĞniu 2006, a zacząá funkcjonowaü w paĨdzierniku 2006 roku (Fundacja weszáa do projektu jako duĪy partner w lipcu 2006r). Początkowo kadrĊ CES w Drezdenku stanowiáy 4 osoby (kierownik, psycholog, pracownik administracyjno-finansowy oraz specjalista ds. spóádzielni) oraz konsultant. Osoby te pracowaáy do wrzeĞnia 2007 roku (do momentu planowanego zakoĔczenia projektu). PoniewaĪ dziaáania zostaáy przedáuĪone do koĔca 2007 roku kadra zostaáa ograniczona. Obecnie stanowią ją: kierownik biura, konsultant (prowadzi takĪe zajĊcia w ramach projektu OĞrodek Wspierania Spóádzielni Socjalnych finansowanego z Min. Pracy i Polityki Spoáecznej) oraz w miarĊ potrzeb i Ğrodków pracownik administracyjno-finansowy do przygotowania dokumentacji (w chwili ewaluacji funkcjĊ tĊ peániáa staĪystka). Tym samym w Centrum brakuje kadry, zwáaszcza związanej z pracą powrotu na rynek pracy osób dáugotrwale bezrobotnych. Pracujące obecnie w CES dwie osoby mają bardzo duĪo zadaĔ:

352

Polska Akademia Nauk zakáadanie spóádzielni socjalnych, stowarzyszeĔ, spotkania partnerstwa, kursy branĪowe, prowadzenie Dyskusyjnego Klubu Filmowego. Aby CES mógá w peáni peániü swoją funkcjĊ to w przypadku Drezdenka niezbĊdne jest, duĪo wiĊksze niĪ obecnie, wsparcie kadrowe. Powinno byü min. 5 osób do pracy. Brakuje osoby od promocji, strony organizacyjnej oraz 2 osób, bardzo komunikatywnych odpowiedzialnych za spotkania partnerstwa, jeĪdĪenie oraz 1-2 osoby, która by siĊ zajmowaáa szkoleniami branĪowymi. Wtedy jest szansa, Īe te zadania bĊdą sensownie podzielone i szansa na to Īeby CES dziaáaá skutecznie. W ramach CES organizowane są szkolenia branĪowe, szkolenia z Europejskiego Funduszu Spoáecznego, spotkania partnerskie, doradztwo z zakresu przedsiĊbiorczoĞci, wsparcie grantowe dla spóádzielni socjalnych. ĝrodki na wsparcie finansowe (oprócz Ğrodków z EQUAL) zostaáy pozyskane z Ministerstwa Pracy i Polityki Spoáecznej. CES w Drezdenku funkcjonuje przy Fundacji Dom Wspólnoty „Barka” Drezdenko. Fundacja powinna wg czĊĞci respondentów znacznie rozszerzyü, w stosunku do prowadzonych obecnie, dziaáania związane z aktywizacją spoáeczną, natomiast CES powinien siĊ skupiü na aktywizacji zawodowej i edukacji ekonomicznej. W chwili obecnej CES prowadzi zarówno aktywizacjĊ zawodową, jak i w duĪej mierze spoáeczną, bo Fundacja skupia siĊ na prowadzeniu Domu Wspólnoty, cyt. „Bo jak weszliĞmy do tego projektu zostaáo powoáane biuro Fundacji, które zajmowaáo siĊ wáaĞnie organizacją KI czy spotkaĔ i SAS’ami, byá plan dziaáaĔ, lista tematów. Potem jak Fundacja weszáa do projektu jako duĪy partner to biuro zostaáo zlikwidowane i powstaá CES i on przejąá wszystkie funkcje biura, a wiĊc teĪ SAS, SLES, KI.” CES inicjuje takĪe wiele dziaáaĔ nie związanych bezpoĞrednio z ekonomią spoáeczną. Mają one sáuĪyü budowaniu partnerstwa i zainteresowaniu ludzi wspólnym dziaáaniem. Tym samym CES w Drezdenku speánia funkcjĊ zarówno domu kultury, jak i oĞrodka wsparcia dla organizacji pozarządowych oraz centrum aktywizacji osób bezrobotnych. DoĞü trudno byáo

353

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

podczas ewaluacji okreĞliü, jaki wg realizatorów projektu powinien byü kierunek rozwoju CES w Drezdenku. Wpáyw na wiele pomysáów jest związany m.in. z koniecznoĞcią wáączenia strategii CES w strategiĊ Fundacji, a ta z kolei nie jest takĪe jeszcze jasno okreĞlona. Istnieje pomysá przeksztaácenia CES w Regionalny OĞrodek Ekonomii Spoáecznej. Wydaje siĊ, Īe jest to bardzo dobry kierunek rozwoju, zgodny z wytycznymi strategicznymi w obszarze przeciwdziaáania wykluczeniu spoáecznemu. Nie ma jednak w tym obszarze bardziej szczegóáowych planów rozwoju. Bardzo wiele zaleĪy od strategii Fundacji oraz od kierunku rozwoju wykreowanego przez jej lidera. Analizując mocne i sáabe strony CES moĪna powiedzieü, Īe w ramach mocnych stron udaáo siĊ przekonaü mieszkaĔców Domu Wspólnoty „Barka” i ludzi z zewnątrz do tego, Īe te dziaáania są sensowne i potrzebne, Īe poprzez uczestnictwo w nich zachodzą zmiany w postawach ludzi i w caáym Ğrodowisku. Ludzie zobaczyli, Īe szkolenia organizowane przez CES np. branĪowe, coĞ daáy, Īe po ich ukoĔczeniu inni mają pracĊ. Udaáo siĊ takĪe powoáaü spóádzielniĊ socjalną. Bardzo waĪną mocną stroną w przypadku CES w Drezdenku jest to, Īe udaáo mu siĊ wyjĞü z dziaáaniami poza czáonków wspólnoty Barka. Bardzo waĪna w tym przypadku byáa odpowiednia promocja projektu i zaangaĪowanie w dziaáania partnerstwa kierowniczki PUP. Ok. 80 % wszystkich beneficjentów ostatecznych w Drezdenku to ludzie z zewnątrz (spoza Barki). Mocną stroną jest teĪ bardzo duĪe zaangaĪowanie zespoáu CES w realizacjĊ projektu. W ramach sâabych stron to zbyt maáa liczba osób pracujących w CES, brak obecnie zwáaszcza psychologa na staáe, zbyt duĪo zadaĔ, brak osoby z doĞwiadczeniem przy budowaniu partnerstw lokalnych i bardzo maáe wsparcie w tym obszarze ze strony OZiS. Drugim kluczowym elementem w modelu ekonomii spoáecznej w praktyce jest partnerstwo. W Drezdenku nie powstaáo formalne partnerstwo (oparte na porozumieniu o wspóápracy). CES wspóápracuje z wieloma podmiotami, m.in. z Powiatowym UrzĊdem Pracy, ze szkoáą

354

Polska Akademia Nauk podstawową, z komisariatem policji. Wspóápraca z niektórymi z tych podmiotów zostaáa zainicjowana w wyniku realizacji innych projektów niĪ „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, np. z komisariatem policji w wyniku zainicjowania klubu informacyjnego dla ofiar przemocy w rodzinie, ze szkoáą w wyniku realizacji akcji „Caáa Polska czyta dzieciom”. Wg realizatorów dziaáania te mają jak najbardziej związek z projektem, cyt. „…bo poprzez wspólne dziaáania w KI nastĊpuje proces integrowania osób wykluczonych i wáączania ich do spoáecznoĞci lokalnej i wspólnych dziaáaĔ”. Wg ewalutorów wspóápraca ta jak najbardziej przyczynia siĊ do procesu integracji osób wykluczonych ze Ğrodowiskiem, jednak nie jest ona bezpoĞrednio związana z realizacją celów Strategii Projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, których gáównym zaáoĪeniem jest wspieranie dziaáaĔ w zakresie ekonomii i przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej, co wyróĪniaáo ten projekt od innych projektów przeciwdziaáających wykluczeniu spoáecznemu. Wg realizatorów projektu bardzo waĪną rolĊ dla powodzenia dziaáaĔ partnerstwa odgrywa poparcie burmistrza – jako przedstawiciela wáadz samorządowych. W Drezdenku burmistrz nie jest zainteresowany udziaáem w partnerstwie i nie wáącza siĊ w jego dziaáania. Oddelegowaá do udziaáu w spotkaniach partnerstwa swojego zastĊpcĊ, ale nie daá swojego oficjalnego poparcia dla spotkaĔ partnerstwa. PoniewaĪ realizatorzy bardzo chcieli pozyskaü dla swojej idei burmistrza, jego postawa znacznie spowalniaáa pracĊ nad budowaniem partnerstwa, a wrĊcz ją hamowaáa, cyt. „Burmistrz chyba to uznaá za jakąĞ konkurencjĊ. My zwoáaliĞmy spotkanie z soátysami, po to Īeby nawiązaü kontakt ze Ğrodowiskiem, no to burmistrz nie byá zadowolony, bo soátysi to w jakiĞ sposób pracownicy burmistrza, i znowu niezadowolenie, Īe coĞ siĊ dzieje bez jego udziaáu czy zgody.” Na spotkania partnerskie byli zapraszani takĪe przedstawiciele Centrum Integracji Spoáecznej, które dziaáa w Drezdenku przy UrzĊdzie Miasta i Gminy oraz przedstawiciele pomocy spoáecznej, cyt. „Jako, Īe oni są podlegli burmistrzowi to w takich póáprywatnych rozmowach twierdzili, Īe to nie jest mile widziane ich udziaá w tych dziaáaniach naszych.”

355

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Opinia realizatorów na temat braku zainteresowania burmistrza i jego przychylnoĞci dla dziaáaĔ partnerstwa jest jednak doĞü niespójna, cyt. „ jak poszliĞmy zaáatwiaü sprawy związane z przedsiĊbiorstwem spoáecznym przy fundacji to udzielaá informacji, pytaá swoich pracowników, jakie oni mogą prace wykonywaü, w jakim obszarze, wiĊc to nie jest czáowiek, który rzuca káody”. „Generalnie z tym partnerstwem byáo tak, Īe my zrozumieliĞmy strategiĊ inaczej – jako budowanie inicjatyw oddolnych, a potem nagle okazaáo siĊ, Īe to nie ma byü inicjatywa oddolna, tylko inicjatywa samorządowa. Tu teoretycznie byá káopot z burmistrzem i UrzĊdem Miasta i ja siĊ nie zgadzam z tym poglądem, Īe burmistrz byá przeszkodą, bo w kontaktach z nim dotyczących przedsiĊbiorstwa czy spóádzielni, zakáadania stowarzyszeĔ zawsze dostawaliĞmy od niego, co chcieliĞmy i wiem, Īe on nas wspiera. Ale z drugiej strony wiem teĪ, Īe z róĪnych powodów on nie chce byü liderem tego partnerstwa.” Praktyka wspóápracy z wáadzami samorządowymi pokazuje, Īe zaangaĪowanie burmistrza na zasadzie jedynie formalnej jest reguáą w wielu miastach. Postawa burmistrza w tym przypadku na pewno nie uáatwia procesu budowania partnerstwa, ale teĪ go nie utrudnia. Dobrze siĊ staáo, Īe realizatorzy projektu odstąpili od koniecznoĞci aktywnego uczestnictwa burmistrza w spotkaniach inicjatywnych partnerstwa i zaczĊli prowadziü dalsze dziaáania w tym kierunku. Dáugi proces powstawania Partnerstwa w Drezdenku obniĪyá w oczach mieszkaĔców i lokalnych partnerów wiarygodnoĞü tego przedsiĊwziĊcia, co zniechĊcaáo ludzi do uczestnictwa w spotkaniach. Z drugiej strony dáugi okres „wykluwania” siĊ partnerstwa dawaá moĪliwoĞü dokáadnego przepracowania jego celów i zasad funkcjonowania. Wydaje siĊ, Īe realizatorzy projektu nie wykorzystali tej szansy i czas powstawania partnerstwa nie zostaá spoĪytkowany na ustalenie powyĪszych zagadnieĔ. Podczas spotkania partnerstwa, w którym ewalutorki braáy udziaá prezentowano, miĊdzy innymi cele partnerstwa, jego funkcje i moĪliwoĞci dziaáania. Wydaje siĊ, Īe robiono to stosunkowo póĨno, jak na proces budowania partnerstwa. Ponadto mimo zachĊty organizatorów nie udaáo siĊ pobudziü dyskusji w tym obszarze. 28 czerwca 2007 Centrum Ekonomii Spoáecznej w Drezdenku i OZIS zorganizowaáo konferencjĊ otwierającą dziaáalnoĞü partnerstwa.

356

Polska Akademia Nauk

Kolejnym narzċdziem integracji i aktywizacji spoâecznej byâa Szkoâa Liderów Ekonomii Spoâecznej. W wiĊkszoĞci zajĊcia te byáy prowadzone przez BarbarĊ Sadowską. TrudnoĞcią w analizowaniu tych zajĊü byá fakt wykorzystania ich w procesie budowania partnerstwa. Tak wiĊc zajĊcia powinny z jednej strony dostarczaü, jak zakáadaáa strategia Partnerstwa, wiedzy o ekonomii spoáecznej, z drugiej zaĞ strony doprowadziü do przeáoĪenia teoretycznej wiedzy na praktykĊ, czyli sprawiü, aby uczestnicy spotkaĔ odnieĞli ją do problemów wystĊpujących lokalnie i zainicjowali wspólne, lokalne dziaáania z zakresu ekonomii lub przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej. Spotkania przyniosáy efekt w postaci powstania 3 stowarzyszeĔ wiejskich, jednak na razie (teĪ na podstawie obserwacji przez ewaluatorki jednego ze spotkaĔ) moĪna powiedzieü, Īe potrzeby i problemy poszczególnych uczestników i uczestniczek są bardzo zróĪnicowane i dominuje myĞlenie decentralistyczne i indywidualne, które utrudnia budowanie partnerstwa. Pytana o to co ma wpáyw na taką sytuacjĊ w chwili obecnej (czyli maáe wykorzystanie spotkaĔ SLES pod kątem uruchomienia potencjaáu partnerskiego), czĊĞü respondentów wskazywaáa na maáe dopasowanie systemu szkoleĔ SLES do specyfiki Drezdenka. Wg nich niektóre tematy zbyt teoretyczne prezentowaáy ideĊ ekonomii spoáecznej i czeĞü osób nie byáa tym zbyt zainteresowana, cyt. „(…), ale za bardzo to nie wyszáo, bo tylko kilka osób zaáapaáo, czy uwierzyáo, Īe to moĪe przynieĞü wymierne korzyĞci.” Nie byáo prowadzonego monitoringu osób uczestniczących w spotkaniach SLES, zabrakáo spotkaĔ w formie warsztatów (jedno spotkanie trwaáo ok. 2 godziny). Zabrakáo ciągáoĞci uczestnictwa, cyt. „czĊĞü osób wchodziáa na spotkania w trakcie cyklu SLES i byáa maáo zorientowana” Tak wiĊc jako spotkania jako forma przekazywania informacji speániáy swoja funkcjĊ, a jako narzĊdzie integracji i aktywizacji jedynie czĊĞciowo (w wymiarze indywidualnych Ğrodowisk wiejskich).

357

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Wydaje siĊ, Īe warto przy organizowaniu

kolejnych zajĊü tego typu zastanowiü siĊ

nad przeplataniem spotkaĔ teoretycznych, spotkaniami warsztatowymi, lub w kaĪdym spotkaniu zaáoĪyü ok. 1 godz. Pracy warsztatowej podczas, której uczestnicy spotkania w maáych grupach (ok.3-4 osobowych) mogliby zastanowiü siĊ co z danego spotkania wynika dla ich wspóápracy, i co mogliby zrobiü do kolejnego spotkania. Warto teĪ byáoby wprowadziü drugą osobĊ prowadzącą, moderującą pracĊ grup. Na ile to moĪliwe naleĪaáoby siĊ zastanowiü nad metodami zmniejszenia fluktuacji w grupie (utrzymania jej w miarĊ staáego skáadu), choü moĪe byü to doĞü trudne. Kolejnym narzĊdziem integracji spoáecznej i zawodowej byáy grupy samoksztaâceniowe (początkowo okreĞlane mianem SAS i nazwa ta caáy czas jest uĪywana przez czĊĞü realizatorów projektu). W zaáoĪeniu byáy one skierowane do ludzi wykluczonych, znajdujących siĊ w najbardziej trudnej sytuacji. ZajĊcia w grupach samoksztaáceniowych miaáy ich przygotowywaü m.in. do zakáadania spóádzielni socjalnych. Odbywaáy siĊ one w formie regularnych spotkaĔ prowadzonych przez zewnĊtrznych specjalistów. CES byá zobligowany przez Administratora do realizacji pewnych tematów, m.in. - czym jest wspólnota AA, kto kieruje twoim Īyciem, Ğwiat wartoĞci, czy umiemy twórczo myĞleü, higiena osobista, tolerancja, stereotypy. ZajĊcia te byáy prowadzone przez np. osoby z Sanepidu, osoby zajmujące siĊ uzaleĪnieniami. Nie byáo jednej, staáej osoby do prowadzenia spotkaĔ SAS. SAS byá skierowany wg strategii do szerokiego grona spoáecznoĞci lokalnej, w przypadku Drezdenka brali w nim udziaá gáównie mieszkaĔcy Domu Wspólnoty oraz sporadycznie inni mieszkaĔcy. PoniewaĪ frekwencja na zajĊciach byáa maáa (mimo silnej motywacji do uczestnictwa przez kierownika domu wspólnoty Barki) postanowiono przeprowadziü monitoring potrzeb wĞród osób uczestniczących w zajĊciach (byli to gáównie mieszkaĔcy Domu Barki – 40 osób), cyt. „bo, zajĊcia siĊ im nie podobaáy i traktowali je jako záo konieczne. Z niej (z ankiety – dopisek ewaluatorki) wyszáo, Īe oni są tak zmĊczeni pracą na rzecz wspólnoty, Īe najchĊtniej to by nic nie robili, tylko leĪeli, ewentualnie podobaáo im siĊ kino i

358

Polska Akademia Nauk imprezy integracyjne, ale tematy związane z spóádzielnią socjalną, czy ekonomią spoáeczną – zupeánie ich nie obchodzą. Teraz SAS-y odbywają siĊ w domu wspólnoty sporadycznie.” Tak wiĊc moĪna powiedzieü, Īe zajĊcia SAS w takiej formule jak zaplanowano to w projekcie, zajĊcia na temat ekonomii spoáecznej, spóádzielczoĞci socjalnej, itp., nie sprawdziáy siĊ. Osoby dáugotrwale bezrobotne potrzebują mniej formalnych form integracji spoáecznej, np. wyjĞü do kina. FunkcjĊ tĊ peáni Klub Integracji Spoáecznej, w którym organizowane są osobne, bardziej luĨne spotkania, tematy typu kino, wystawy. Wydaje siĊ, Īe zajĊcia SAS nie byáy zbytnio przemyĞlane i dobrze opracowane. KaĪde zajĊcia stanowiáy odrĊbną caáoĞü, a tym samym nie pokazywaáy kolejnych kroków związanych z zaáoĪeniem i prowadzeniem spóádzielni socjalnych. Ich tematyka byáa doĞü przypadkowa, cyt. „ Byü moĪe, gdyby SAS byá cykliczny i kaĪde spotkanie inicjowaáo kolejny krok dziaáania, a ludzie widzieli, Īe kaĪde zajĊcia stanowią krok do przodu to by siĊ udaáo. A bardzo czĊsto te spotkania to byáo takie memlanie, powtarzanie w kóáko tego samego a nic z tego nie wynikaáo.” Podczas ewaluacji I etapu realizacji projektu zwracano uwagĊ na maáe zaangaĪowanie psychologów do pracy z osobami bezrobotnymi w projekcie, podczas, gdy wypracowany na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Spoáecznej model aktywizacji osób bezrobotnych 12 zakáada bardzo duĪy komponent wsparcia psychologicznego. W Drezdenku początkowo byá zatrudniony psycholog (do wrzeĞnia 2007 roku, ale de facto z powodu choroby nie braá on juĪ udziaáu w realizacji projektu od lipca). Ze wzglĊdu na wagĊ wsparcia psychologicznego w pracy osobami wykluczonymi ewaluatorki rekomendują w przyszáych dziaáaniach wiĊcej zajĊü z psychologiem lub chociaĪ z doradcą zawodowym, który wzmacnia w ludziach poczucie wáasnej wartoĞci, pomaga om odkryü ich potencjaá zawodowy, wspiera ich w procesie wchodzenia na rynek pracy.

ĝcieĪki do zatrudnienia, raport z ewaluacji wdraĪania dziaáania 1.5 SPO RZL

359

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Inną formą integracji zawodowej zastosowaną w Drezdenku, a nieprzewidzianą w projekcie, czyli stanowiącą wartoğý dodanĆ w projekcie, byáy spotkania szkoleniowe z osobami bezrobotnymi. KaĪda osoba w ramach grupy szkoleniowej przechodzi 60 godz. cykl zajĊü. ZajĊcia poĞwiĊcone są tematyce dotyczącej m.in. przedsiĊbiorczoĞci, tworzeniu biznesplanu, sporządzaniu rachunku zysków i strat, zasadom konkurencji biznesowej, gáównym celom spóádzielni socjalnej, dokumentom aplikacyjnym, itp. Przy realizacji tych dziaáaĔ CES wspóápracuje z Powiatowym UrzĊdem Pracy (PUP). PUP przysyáa, co piątek, 10 osób bezrobotnych na spotkanie wstĊpne, podczas którego przedstawiana jest oferta CES. Z piątkowych spotkaĔ zbierana jest grupa dziesiĊcioosobowa i organizowane jest wtedy dla niej szkolenie z przedsiĊbiorczoĞci. Forma ta wydaje siĊ byü skutecznym narzĊdziem przywracania na rynek pracy. Efektem tego dziaáania jest powstanie spóádzielni socjalnej, a takĪe zaáoĪenie przez kilka osób wáasnych firm. Spotkania, te zdecydowanie mogĆ stanowiý dobrĆ praktykċ , godnĆ do polecenia innym ğrodowiskom. Dla realizatorów projektu w Drezdenku byá nie do koĔca jasny podziaá tematów, funkcji i zadaĔ pomiĊdzy nastĊpujące narzĊdzia integracji: grupy samoksztaáceniowe (SAS), Klub Integracji (KI), Centrum Ekonomii Spoáecznej (CES). Skutecznoğý DziĊki realizacji projektu w Drezdenku powstaáa: x

1 spóádzielnia socjalna,

1 przedsiĊbiorstwo spoáeczne

4 stowarzyszenia

Osoby, które zaáoĪyáy spóádzielniĊ socjalną mocno podkreĞlaáy wspierającą rolĊ CES w tym procesie, cyt. „Nie wiem, my jesteĞmy takie wdziĊczne to jest nie do pomyĞlenia, same nie daáybyĞmy sobie rady. Mimo, Īe same napisaáyĞmy wniosek oni nam powiedzieli, gdzie one są, co musimy znaleĨü. Jak siĊ idzie do urzĊdu to dają stos papierów i oni nam powiedzieli co z tym robiü. A oni nam caáy czas pomagali, sáuĪyli radą, jeĞli miaáyĞmy pytania i wątpliwoĞci. Tego siĊ nie da opisaü, zanim te pieniądze zostaáy przekazane to byáo tyle biegania, zaáatwiania. CES nam jeszcze pomaga w szkoleniach. Dają profesjonalną obsáugĊ maszyn o jest 800zá i nas na to nie byáoby

360

Polska Akademia Nauk staü. (…) MyĞlimy o róĪnych zleceniach, bo nie moĪemy byü tak ciągle uzaleĪnione od CES, oni nas wyprowadzili, ale my chcemy jakoĞ to dalej same pociągnąü.” Bardzo mocną stroną jest fakt, Īe spóádzielnia ta zostaáa zaáoĪona przez osoby spoza Domu Wspólnoty Barki. Prace nad powoáaniem spóádzielni socjalnej pokazaáy, Īe aby mogáa ona powstaü oraz zaistnieü na rynku, nie moĪe ona jedynie skáadaü siĊ z osób dáugotrwale bezrobotnych i biernych zawodowo. Próby podjĊte zaáoĪenia spóádzielni tylko mieszkaĔców domu wspólnoty Barka pokazaáy, Īe są oni zbyt sáabi do rozpoczĊcia samodzielnie takiego dziaáania i wziĊcia za nie odpowiedzialnoĞci i szkolenia z przedsiĊbiorczoĞci prowadzone w ramach SAS tutaj nie są w stanie pomóc, gdyĪ ludzie Ci nie cechują siĊ przedsiĊbiorczą postawą i mają niską motywacjĊ do tego typu dziaáalnoĞci. Osoby te mogą byü czáonkami spóádzielni socjalnych jednak nie bĊdą ich liderami i twórcami. Trzon spóádzielni socjalnych powinny stanowiü osoby mocne i przedsiĊbiorcze a pozostali mogą byü sáabsi i nie posiadaü pewnych kompetencji. W myĞl zasady, Īe w spóádzielni socjalnej powinno byü 1 – 2 liderów, którzy pociągną caáy zespóá, jedna z kobiet w chwili obecnej koĔczy studia z ekonomii i to ją wáaĞnie kobiety wybraáy na prezeskĊ spóádzielni. DziĊki wspóápracy CES z przedsiĊbiorcami ok. 45 osób uzyskaáo pracĊ (spawacze, wózki widáowe), ok. 8 osób, które ukoĔczyáy w CES kursy z przedsiĊbiorczoĞci zaáoĪyáo wáasną firmĊ. Udaáo siĊ takĪe uzyskaü zlecenia dla spóádzielni socjalnej oraz przedsiĊbiorstwa spoáecznego zarówno z firmy prywatnej jak i z UrzĊdu Miasta i UrzĊdu Gminy. Efektem realizacji projektu w Drezdenku jest takĪe powstanie 4 stowarzyszeĔ, w Goszczanowie, w Goszczanowcu, Drawinach oraz Stowarzyszenie samopomocowe „Rodzina” w Domu Wspólnoty Braki. Oprócz powstaáych stowarzyszeĔ jest takĪe kilka grup inicjatywnych, które z czasem byü moĪe przeksztaácą siĊ w stowarzyszenia, wĞród tych grup jest takĪe grupa aktywnych mieszkaĔców Drezdenka. Bardzo istotne jest to, Īe czáonkami stowarzyszeĔ są mieszkaĔcy poszczególnych wsi, a ich animatorami soátysi, cyt.

361

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

„Soátysów tych miejscowoĞci zapraszaliĞmy na SLES-y i oni w koĔcu zaáapali, Īe coĞ moĪna zrobiü i Īe sami mogą wpáywaü i ksztaátowaü zmiany.” Stowarzyszenia wiejskie koncentrują siĊ gáówne na problemie bezrobocia na wsi oraz braku miejsc spotkaĔ dla dzieci i dorosáych (reaktywacja lub uruchomienie Ğwietlic wiejskich).CES pomagaá ludziom w rejestracji stowarzyszeĔ, przygotowaniu statutów. Efektem realizacji projektu w Drezdenku i zarazem mocna stroną jest nawiązanie wspóápracy z instytucjami o charakterze ponadlokalnym, m.in. z Regionalnym OĞrodkiem Europejskiego Funduszu Spoáecznego (ROEFS), UrzĊdem Marszaákowskim oraz Fundacją Collegium Polonicom ze Sáubic. DziĊki wspóápracy z ROEFS zorganizowano 2 szkolenia na temat moĪliwoĞci pozyskiwania Ğrodków unijnych z EFS oraz 2 szkolenia na temat zarządzania projektem. W planach są kolejne szkolenia dla wiejskich stowarzyszeĔ z zakresu pisania wniosków i projektów. We wspóápracy z Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej przy UrzĊdzie Marszaákowskim zorganizowano szkolenia dotyczące m.in. podnoszenia samooceny, pisania listów motywacyjnych. Dobrą praktyką do powielenia w innych Ğrodowiskach projektu jest wspóádziaáanie CES w Drezdenku z Zakáadem Doskonalenia Zawodowego (ZDZ) i z prywatną firmą zajmującą siĊ audytem i doradztwem personalnym z Gorzowa. Firma z Gorzowa przeprowadziáa diagnozĊ rynku i stwierdziáa duĪe zapotrzebowanie na operatorów wózków widáowych, CES zleciá ZDZ przeprowadzenie szkolenia o tej tematyce. Okazaáo siĊ, Īe wszyscy, którzy w nim uczestniczyli otrzymali pracĊ (10 osób). Drezdenko jako jedyne Ğrodowisko, w którym byá realizowany projekt, wáączyáo siĊ aktywnie w budowanie ruchu organizacji pozarządowych (ngo), poprzez udziaá w inicjatywie Activite Lubuskie, mającej na celu wypracowanie zasada wspóápracy pomiĊdzy ngo z terenu woj. lubuskiego. Bardzo waĪnym efektem dziaáania projektu zaáoĪonym przez realizatorów w Ğrodowisku Drezdenka jest oĪywienie spoáecznoĞci, organizowanie imprez dla wszystkich mieszkaĔców miasteczka, np. grill, DKF, cyt.

362

Polska Akademia Nauk „TrochĊ przeleliĞmy zadania domu kultury bo teraz on dziaáa tak sobie, jest zamykany o 15, dziaáa tam tylko orkiestra dĊta, która jest oczkiem w gáowie dyrektora.” Zmotywowanie ludzi do dziaáania jest pierwszym krokiem na drodze do integracji spoáecznej. Temu mają sáuĪyü dziaáania podejmowane przez CES. Trudno jest w chwili obecnej oceniü skutecznoĞü dziaáania w tym obszarze Trwaâoğý Wydaje siĊ, Īe w Drezdenku udaáo siĊ uruchomiü mechanizm „samodzielnego” powstawania spóádzielni socjalnych. W innych Ğrodowiskach CES w bardzo duĪym stopniu wyrĊczaá potencjalnych czáonków spóádzielni w przygotowywaniu dokumentacji i pracach administracyjnych. Osoby mniej samodzielne znalazáy pracĊ w przedsiĊbiorstwie spoáecznym przy Fundacji „Barka” w Drezdenku. WyrĊczanie beneficjentów w celu uzyskania wskaĨników iloĞciowych zaáoĪonych w projekcie znacznie obniĪa trwaáoĞü uzyskanych rezultatów, cyt. „CES-y powinny pomagaü, a nie robiü wszystko za spóádzielnie. Potem okazaáo siĊ, Īe zamiast zmniejszaü to my wzmocniliĞmy postawy roszczeniowe. Okazaáo siĊ, Īe to my nie dotrzymujemy terminów. (…) ZaczĊliĞmy przygotowywaü 2 grupĊ, ale juĪ wyselekcjonowaną – robiliĞmy im testy, byáy rozmowy, przeszli kurs przedsiĊbiorczoĞci – on jest dáugi, ale sporo daje. PowiedzieliĞmy, Īe moĪemy pomóc, ale nie tak jak wczeĞniej we wszystkim. Czyli zebranie informacji do koncepcji biznesowej, sam pomysá do koncepcji biznesowej, przygotowanie biznes planu –musieli zrobiü sami, a my sprawdzaliĞmy czy jest dobrze i jeĞli nie, dawaliĞmy wskazówki jak coĞ poprawiü. W spóádzielni socjalnej 2-3 osoby muszą byü takim motorem, muszą mieü postawy przedsiĊbiorcze i wtedy są w stanie pociągnąü pozostaáych. Nie moĪna teĪ ludziom, którzy mają zaáoĪyü spóádzielniĊ mówiü, Īe bĊdzie piĊknie i cudownie.” Pod tym wzglĊdem moĪna mówiü o dobrej praktyce w Drezdenku.

4.4. PoznaĔ Kluczowe Wnioski i Rekomendacje Jakoğý Model Ekonomii Spoáecznej w Praktyce w Poznaniu rozumiany jako programy socjoedukacyjno-przedsiĊbiorcze czyli: Szkoáa Liderów Ekonomii Spoáecznej (SLES) i Grupy

363

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Samoksztaáceniowe, Partnerstwa Lokalne, Centra Ekonomii Spoáecznej, spóádzielnie socjalne, jest czĊĞciowo spójny i komplementarny. Niektóre elementy testowanego modelu nie sprawdziáy siĊ w praktyce i nie speániają funkcji przypisywanych im w Strategii, a wiĊc wymagają pewnego przemyĞlenia i modyfikacji. Ogólna jakoĞü modelu (system powiązaĔ) zostaáa oceniona na poziomie dostatecznym. W analizowanym modelu poszczególne elementy funkcjonują relatywnie sprawnie i skutecznie ale zaobserwowano sáabe powiązania i luki nimi. Luki wynikają zarówno z: x

powierzchownej diagnozy potrzeb potencjalnych beneficjentów Programu

i Ğrodowiska lokalnego, x

nie doprecyzowania i nakáadania siĊ na siebie zadaĔ poszczególnych komponentów modelu,

trudnoĞci w nawiązaniu wspóápracy z podmiotami zewnĊtrznymi wobec projektu EQUAL,

problemów kadrowych,

braku strategicznego planowania pracy.

Proces wdraĪania modelu – etapy, kolejnoĞü WdraĪanie modelu ekonomii spoáecznej na terenie Poznania nie zostaáo poprzedzone istotnym elementem, jakim jest dogáĊbna diagnoza potrzeb i deficytów beneficjentów i poszczególnych Ğrodowisk lokalnych. W projekcie doĞü apriorycznie uznano, Īe w kaĪdej z dzielnic Poznania gáównym problemem jest bezrobocie, a tworzenie spóádzielni socjalnych bĊdzie panaceum na reintegracjĊ spoáeczną i zatrudnienie osób wykluczonych oraz zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym. ZaáoĪenie to sprawdziáo siĊ tylko na ĝródce gdzie na 1250 osób, dwieĞcie jest mieszkaĔców, co stanowi ok.16 %. Rekomendacja: NaleĪy bardziej skupiü siĊ na badaniu potrzeb, moĪliwoĞci, deficytów i oczekiwaĔ beneficjentów ostatecznych i wykorzystaü wyniki badaĔ do planowania pracy CES, a tym samym takĪe do efektywniejszego rozwoju beneficjentów.

364

Polska Akademia Nauk Utworzenie CES nie byáo wynikiem dziaáaĔ oddolnych partnerstwa lokalnego, co jest sprzeczne z zapisami Strategii, gdzie zakáadano, Īe powstanie CES powinno byü wynikiem dziaáania partnerstwa lokalnego. Kluczowy

element modelu czyli trzy partnerstwa lokalne są maáo ugruntowane a ich

funkcjonowanie i skáad mógáby skáaniaü do tego, Īeby postrzegaü je nie jako partnerstwa lokalne lecz jako mniej lub bardziej luĨną i doraĨną wspóápracĊ kilku organizacji13. Rekomendacja: NaleĪy skupiü siĊ na szerszym wáączeniu w dziaáania partnerstw lokalnych zarówno przedstawicieli sektora prywatnego jak i publicznego np. Rad Osiedli poniewaĪ podmioty te mają potencjaá i moĪliwoĞü oddziaáywania na najbliĪsze otoczenie. Dysponują funduszami przekazywanymi przez Urząd Miasta a poprzez to mogą byü atrakcyjnymi partnerami dla róĪnego rodzaju inicjatyw. Do partnerstw lokalnych pozyskano zaledwie kilku partnerów zewnĊtrznych (spoza Fundacji „Barka”, lub utworzonych w ramach PRR ESP spóádzielni socjalnych), a przeprowadzone w terenie badania dowodzą, Īe ich zaangaĪowanie jest niewielkie. Partnerstwa lokalne mają problem z ustaleniem wspólnego mianownika, wspólnych celów i obopólnych korzyĞci, choü zaobserwowano pojedyncze przykáady dobrych praktyk odnoĞnie wspóápracy pomiĊdzy podmiotami z „holdingu Barka” a podmiotami zewnĊtrznymi. PoznaĔski model ESP nie jest zrównowaĪony. Jego funkcjonowanie opiera siĊ gáównie na Centrum Ekonomii Spoáecznej w związku, z czym instytucja ta obciąĪona jest zbyt wieloma zadaniami i obowiązkami, co moĪe mieü wpáyw niewielką na kompleksowoĞü i efektywnoĞü modelu. Analiza dostĊpnego materiaáu wskazuje, Īe zajĊcia Szkoáy Liderów Ekonomii Spoáecznej odbywające siĊ na terenie Poznania uznawane są przez pracowników projektu EQUAL

W dalszej czĊĞci raportu powiązania te bĊdą nadal nazywane partnerstwami dla zachowania porządku nazewnictwa uĪywanego w Strategii.

365

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

za prĊĪnie rozwijającą siĊ formĊ pracy. ZajĊcia realizowane byáy w kilku grupach i edycjach. Jednak fakt, Īe zajĊcia te rozpoczĊáy siĊ dopiero w poáowie realizacji projektu nie pozostaá bez wpáywu na prowadzenie Klubów Integracyjnych i Grup Samoksztaáceniowych. Pod koniec trwania projektu wprowadzono modyfikacjĊ organizacji zajĊü SLES polegającą na poáączeniu zajĊü ze spotkaniami partnerstw lokalnych. Pomysá ten jednak wzbudza kontrowersje wĞród pracowników projektu. Rekomendacja: Zaleca siĊ przedyskutowanie tej kwestii w szerszym gronie i poproszenie o wyraĪenie opinii osób z zewnĊtrznych organizacji i instytucji. NaleĪy takĪe zastanowiü nad sposobem zachĊcenia przedstawicieli zewnĊtrznych instytucji i organizacji do udziaáu w zajĊciach oraz przeanalizowaü przyczyny niezbyt wysokiej frekwencji tej grupy osób np. program zajĊü, oczekiwania potencjalnych uczestników i uczestniczek, sposób prowadzenia, czas trwania zajĊü. W Poznaniu zajĊcia Szkoáy Animacji Spoáecznej są w niewielkim stopniu powiązane z innymi elementami modelu. W trakcie trwania projektu nacisk zajĊü zostaá przeáoĪony z zajĊü ogólnorozwojowych na motywowanie uczestników do zakáadania spóádzielni socjalnych. Podczas badaĔ ustalono, Īe SAS-y jako m.in. forma przygotowywania beneficjentów do utworzenia spóádzielni socjalnych sprawdziáa siĊ w niewielkim stopniu. Dla wiĊkszoĞci uczestników/-czek zajĊcia okazaáy siĊ zbyt skomplikowane. Dodatkowo w wielu przypadkach osoby te nie są gotowe do zakáadania spóádzielni socjalnych poniewaĪ mają wiele innych bardziej nieprzepracowanych, wewnĊtrznych problemów, które silnie wpáywają na fakt, Īe osoby te są bezrobotne. Rekomendacja: W tej sytuacji naleĪy zastanowiü siĊ nad celami, zadaniami i programem SAS i odpowiednio je przeformuáowaü tak aby oferta SAS byáa bardziej dostosowana do potrzeb beneficjentów i jednoczeĞnie uzupeániaáa dziaáanie innych instytucji i organizacji m.in. CES, CIS. Skutecznoğý IloĞciowe cele projektu odnoszące siĊ do Poznania zostaáy osiągniĊte: powstaá CES, 9 zarejestrowanych spóádzielni socjalnych i 2 w rejestracji, przedsiĊbiorstwo spoáeczne 14 .

Stan na wrzesieĔ 2007 r.

366

Polska Akademia Nauk Zgodnie z zaáoĪeniami byáy prowadzone zajĊcia grup samoksztaáceniowych w ramach Klubów Integracyjnych. Trudniejszą kwestią okazaáo siĊ zakáadanie przedsiĊbiorstw spoáecznych i tworzenie partnerstw lokalnych. JeĪeli skutecznoĞü programu rozumieü w kategoriach jakoĞciowych jako trwaáe odbudowanie zdolnoĞci osób wykluczonych do samodzielnego funkcjonowania w nowoczesnym, rynkowo zorientowanym Ğwiecie to sukces modelu jest nieduĪy. JeĞli jednak skutecznoĞü rozumieü mniej restrykcyjnie jako wáączenie beneficjentów w rozmaite reguáy i rytm róĪnych aktywnoĞci lub zakorzenienie w strukturze poĞredniczącej pomiĊdzy nimi a otwartym spoáeczeĔstwem to sukces w duĪym stopniu zostaá osiągniĊty. NaleĪy jednak wziąü pod uwagĊ, Īe struktury poĞredniczące są elementem subwencji zewnĊtrznej i powodują ”wáączenie” beneficjentów w system dopóki dopóty są utrzymywane. Sukces instytucjonalny – rozumiany jako trwaáe wpisanie siĊ modelu w spoáecznoĞü lokalną, mierzony trwaniem i uzyskiwaniem stabilnych Ĩródeá finansowania jest umiarkowany i naleĪy rozpatrywaü go nie w odniesieniu do caáego modelu lecz jego poszczególnych komponentów. Sáabą stroną modelu poznaĔskiego jest nastawienie na iloĞciowe efekty projektu np. zakáadanie jak najwiĊkszej liczby spóádzielni socjalnych, cyt. „spóádzielnie jest áatwo stosunkowo zarejestrowaü tylko jest kwestia czy ona przetrwa nastĊpny rok”). W ramach projektu w Poznaniu utworzono 9 spóádzielni socjalnych, 2 są w trakcie rejestracji. Zdaniem rozmówców mniej poáowa z nich (Spóádzielnia „Art-Smak”, PrzystaĔ, Maxstyl, Karinus) bĊdzie w stanie przetrwaü na rynku. Cele partnerstw lokalnych dziaáających na terenie Poznania są zbliĪone do Programu Centrów AktywnoĞci Lokalnej (m.in. animowanie rozwoju lokalnego w oparciu o aktywnoĞü obywatelską, tworzenie Ğrodowiska wspóápracy pomiĊdzy róĪnymi instytucjami lub wspieranie dziaáaĔ organizacji, instytucji lokalnych i obywateli dziaáających np. w obszarze kultury, edukacji, przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej) Program CAL dysponuje skutecznym systemem wsparcia tego typu dziaáaĔ. .

367

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Rekomendacja: W celu zwiĊkszenia skutecznoĞci funkcjonowania partnerstw lokalnych warto rozwaĪyü udziaá poszczególnych partnerów w Programach szkoleniowo – konsultacyjnych oferowanych przez Stowarzyszenie Centrum Wspierania AktywnoĞci Lokalne j 15 . Choü oferta proponowana przez poszczególne komponenty modelu jest stosunkowo róĪnorodna to jednak tylko czĊĞciowo jest adekwatna do potrzeb beneficjentów i Ğrodowiska lokalnego dlatego ogólnie model ESP w Poznaniu moĪna uznaü za czĊĞciowo skuteczny, cyt. „Jest kwestia co jest pierwsze czáowiek czy program ... wiadomo co powinno byü ale nie zawsze tak tu byáo, „przyjeĪdĪaáam gdzieĞ i mówiĊ zmiana musi byü; robimy SAS, SLES itd. ale takie podejĞcie nie zawsze skutkuje” Rekomendacja: NaleĪy lepiej dopasowaü ofertĊ do potrzeb beneficjentów, znaleĨü przyczyny niedopasowania, a wobec osób, które weszáy w program wypracowaü system motywacyjny. WyjĞcie z problemów w duĪym stopniu zaleĪy od wziĊcia odpowiedzialnoĞci za sukces przez samych beneficjentów. Choü udziaá w projekcie daje wiele moĪliwoĞci (edukacja, szkolenia, kursy wejĞcie do CIS, zajĊcia SAS) spotkania ze specjalistami, pomoc w zaáoĪeniu spóádzielni socjalnej, szkolenia) to jednak stawia zbyt maáe wymagania uczestnikom i uczestniczkom Programu przez co efektywnoĞü rezultatów nie jest optymalna. Rekomendacja: Z tego powodu wydaje siĊ uzasadnione poáoĪenie wiĊkszego nacisku na system motywacyjny, który zwiĊkszy zaangaĪowanie beneficjentów oraz konsekwentne przestrzeganie wczeĞniej ustalonych zasad. W trakcie realizacji projektu okazaáo siĊ, Īe beneficjenci np. osoby, które są czáonkami spóádzielni socjalnych mają powaĪne problemy zdrowotne np. m.in. czáonkowie spóádzielni „Riksza”, które uniemoĪliwiają im wykonywanie obowiązków związanych z prowadzeniem spóádzielni. Rekomendacja: W celu zwiĊkszenia skutecznoĞci modelu konieczne jest zwrócenie uwagi na kwestie zdrowotne beneficjentów poniewaĪ dotychczas w projekcie nie przykáadano

http://www.cal.ngo.pl/

368

Polska Akademia Nauk do tego zagadnienia odpowiedniej wagi natomiast praktyka pozuje, Īe sukces reintegracyjny moĪe zostaü zniszczony przez zaniedbanie tej kwestii. Zaleca siĊ kierowanie beneficjentów na badania. Warto rozwaĪyü nawiązanie kontaktów z innymi organizacjami pozarządowymi, placówkami medycznymi, które przeprowadzają takie badania bezpáatnie lub w przewaĪającej czĊĞci je finansują, w ramach cyklicznych kampanii lub akcji spoáecznych mających na celu profilaktykĊ i ochronĊ zdrowia. Cenne wydaje siĊ stworzenie bazy danych i staáy monitoring bezpáatnie przeprowadzonych badaĔ, które mogą staü siĊ jedyną formą kontaktu z lekarzem w przypadku osób nieubezpieczonych 16 . Najbardziej skutecznym elementem modelu ESP wydaje siĊ byü CES. Jednak obecnie jego rola i funkcja nie jest dostatecznie doprecyzowana, co z kolei obniĪa jego skutecznoĞü dziaáania. Rekomendacja: Na podstawie przeprowadzonych badaĔ warto, aby CES skupiá siĊ na aspekcie ekonomicznym funkcjonowania modelu (pomoc w przygotowaniu biznes planów, wyszukiwanie zleceĔ dla spóádzielni socjalnych) a czĊĞü zadaĔ, które realizuje powinna zostaü przekazana do instytucji, które zostaáy do tego pierwotnie powoáane np. OZIS oraz partnerstw lokalnych ( np. zakáadanie stowarzyszeĔ) W wyniku dziaáaĔ SLES nie doszáo do wyáonienia nowych liderów, którzy w znaczący sposób przyczyniliby siĊ do budowania partnerstw lokalnych. CzĊĞü osób, która uczestniczyáa w zajĊciach juĪ wczeĞniej okreĞlana byáa tym mianem (np. Wojtek Zarzycki, Zbyszko Siewkowski) Najmniej skutecznym w sensie ”efektów twardych” elementem modelu wydają siĊ byü Grupy Samoksztaáceniowe. Brakuje doprecyzowania jakie cele i zadania powinien peániü SAS. Rekomendacja: w tej sytuacji warto rozwaĪyü wprowadzenie modyfikacji zajĊü SAS polegającej na wprowadzeniu metody Banku Czasu 17 , którego celem jest zwiĊkszenie

Fundacja SOS ĩycie àucji Bielec www.sos-zycie.pl, placówka Enel-Med. w Poznaniu (bezpáatne konsultacje ginekologiczne oraz badania cytologiczne) ul. Pl. Wiosny Ludów 2, II p, PoznaĔ, Klinika Chorób wew, ZaburzeĔ Metabolicznych i NadciĞnienia TĊtniczego – Szpital Kliniczny nr 1 w Poznaniu, bezpáatne badania zĊbów - http://www.dziennik.pl/Default.aspx?TabId=269&ShowArticleId=57510 , Wielka Kampania ĩycia Avon kontra Rak Piersi, Informacjami na temat bezpáatnych badaĔ dysponuje takĪe Urząd Miasta. 17 http://www.bankczasu.org/ 16

369

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

aktywizacji osób poprzez stworzenie sąsiedzkiej sieci pomocy i wzajemnego Ğwiadczenia róĪnorodnych usáug. Koordynator Banku Czasu zbiera informacje nt. potrzeb i umiejĊtnoĞci swoich czáonków dopasowując je w odpowiedni sposób. Celem Banku Czasu jest m.in. wzmoĪenie poczucia wáasnej wartoĞci, odnajdywanie siebie w nowych rolach, nauka oraz wzmocnienie

umiejĊtnoĞci

komunikacyjnych.

Wprowadzenie

tej

metody

naleĪy

w szczególnoĞci rozwaĪyü na Osiedlu Darzybór, gdzie poczucie wspólnoty mieszkaĔców jest stosunkowo niskie i wystĊpują róĪne problemy spoáeczne. Wprowadzenie formuáy Banku Czasu do modelu mogáoby takĪe stanowiü swoisty

”trening” wspóápracy np. przed

zaáoĪeniem spóádzielni socjalnej. Trwaâoğý TrwaáoĞü modelu zaleĪy w pewnym stopniu od moĪliwoĞci finansowania oraz stabilnoĞci tworzonych w trakcie trwania projektu komponentów. W zaáoĪeniach Strategii CES miaá byü instytucją samofinansującą siĊ, a w opisie projektu wskazano wiele moĪliwoĞci uzyskania przez tĊ instytucjĊ Ğrodków. W trakcie realizacji projektu okazaáo siĊ, Īe poĞród wszystkich wymienionych moĪliwoĞci tylko jedna – pisanie przez CES projektów moĪe staü siĊ rzeczywistym sposobem na samofinansowanie siĊ CES-u w Poznaniu. Pozostaáe Ĩródáa nie sprawdziáy siĊ. ĩadne z 3 partnerstw nie ma osobowoĞci prawnej i nie moĪe jako caáoĞü ani uczestniczyü w innych projektach ani skáadaü wniosków projektowych. Program Unijny 2007-2013 przewiduje Ğrodki dla instytucji z otoczenia biznesu (w tym dla spóádzielni socjalnych) ale musiaáoby byü ich wiĊcej lub CES powinien rozszerzyü swoją dziaáalnoĞü o doradztwo dla maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw. W trakcie trwania projektu powstaáo 11 spóádzielni socjalnych, jednak na podstawie przeprowadzonych badaĔ moĪna wnioskowaü, Īe wiĊkszoĞü z nich bĊdzie wymagaáa ustawicznego wsparcia ze strony CES.

370

Polska Akademia Nauk Analiza zebranego materiaâu Jakoğý modelu Ocena modelu dokonywana wedle kryterium jakoĞci bierze pod uwagĊ pod uwagĊ nastĊpujące elementy: x

proces wdraĪania modelu - etapy, kolejnoĞü.

spójnoĞü - skáad modelu, zaangaĪowanie poszczególnych elementów, system powiązaĔ.

funkcjonowanie modelu – rola elementów, podziaá, zadaĔ, wzajemnoĞü relacji.

Proces wdraĪania modelu - etapy, kolejnoĞü. WdraĪanie poznaĔskiego modelu rozpoczĊto od tworzenia poszczególnych ”produktów”; tworzenia partnerstw lokalnych i organizacji biura CES. Równolegle organizowano spotkania SLES w, których początkowo brali udziaá pracownicy projektu EQUAL a potem próbowano zachĊcaü do udziaáu w spotkaniach takĪe przedstawicieli instytucji zewnĊtrznych. SAS-y jako inicjatywa mająca na celu podnoszenie kwalifikacji i umiejĊtnoĞci powstaáa juĪ w 2002r. Istniejące Grupy Ksztaáceniowe próbowano wáączyü w model a ich cele ukierunkowaü bardziej w stronĊ ekonomii spoáecznej dodając do tematów programu zajĊcia dotyczące m.in. zakáadania spóádzielni socjalnej. We wdraĪanym modelu zostaâ jednak pomiċty podstawowy etap jakim jest rzetelna diagnoza potrzeb potencjalnych beneficjentów i lokalnej spoáecznoĞci, cyt. „nie moĪe byü tak, ja tu byáo, Īe tworzy siĊ jakąĞ organizacjĊ w jakimĞ otoczeniu i ona siĊ skupia tylko na sobie. Zawsze trzeba mieü na uwadze Ğrodowisko lokalne”. Analiza lokalnego Ğrodowiska i oczekiwaĔ potencjalnych beneficjentów programu sprowadziáa siĊ do ogólnikowego rozpoznania gáównych problemów poszczególnych dzielnic miasta PoznaĔ czyli bezrobocia, oraz potrzeb: rewitalizacji zaniedbanej ĝródki, aktywizacji spoáecznej i edukacyjnej osób wykluczonych lub zagroĪonych wykluczeniem spoáecznym oraz pobudzenia dziaáaĔ przedsiĊbiorczych. Za maáo uwagi poĞwiĊcono identyfikacji szczegóáowych potrzeb potencjalnych beneficjentów Programu do, których oferta

371

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

poszczególnych komponentów modelu zostaáa skierowana a takĪe sposobów i moĪliwoĞci wáączenia osób w funkcjonowanie modelu, cyt. ”jest zbyt maáe rozeznanie co jest jeszcze potrzebne. MoĪe trzeba zrobiü badania, ankietĊ, Īeby zobaczyü czego ci ludzie konkretnie chcą i czy siĊ kwalifikują do tych oferowanych rzeczy, bo moĪe siĊ okazaü, Īe te 10 osób, które stoi i pije w bramie od rana to są osoby, które mają rentĊ i nie bĊdą mogáy siĊ zakwalifikowaü”. Przeprowadzone w terenie badania dowodzą, Īe proces budowy partnerstw lokalnych zostaá rozpoczĊty w nieco odgórny sposób. InicjacjĊ rozpoczĊáa Fundacja Barka (wchodząca w skáad OZIS) lub organizacje które z niej wyrosáy. Fundacja Barka w opinii zewnĊtrznych organizacji i instytucji postrzegana jest jako bardzo silny podmiot wobec czego potencjalni partnerzy np. partnerstw lokalnych obawiali siĊ utraty wáasnej autonomii a takĪe dzielenia ewentualnych przyszáych sukcesów, uwaĪając, Īe byáby one przypisane gáównie temu podmiotowi. W szczególnoĞci wniosek ten odnosi siĊ do partnerstwa tworzonego na Piątkowie. Na początku 2006r. Fundacja Barka zainicjowaáa powstanie Partnerstwa Piątkowo-Winogrady m.in. w celu zintegrowania osobnych zespoáów instytucji funkcjonujących w tej dzielnicy. W marcu 2007r. nastąpiáa przerwa w funkcjonowaniu partnerstwa. Zdaniem Administratora budowanie partnerstwa z duĪymi i silnymi podmiotami (spóádzielnia mieszkaniowa, MOPR) byáo naznaczone negatywnie, nie speániaáo zasady oddolnoĞci i kojarzyáo siĊ spoáecznoĞci lokalnej z pewnymi restrykcjami. Natomiast wg. opinii ”duĪych” partnerów przyczynami rozpadu partnerstwa lokalnego na Piątkowie byáy ”rozbudowane ambicje” Administratora i rywalizacja. PodkreĞlana wczeĞniej 18 przez respondentów potrzeba wspóápracy zaczĊáa przeplataü siĊ z silnymi elementami konkurencji pomiĊdzy poszczególnymi organizacjami, wobec czego zdecydowano siĊ na tworzenie nowego partnerstwa na poziomie jednego osiedla – Jana III Sobieskiego. W efekcie czego na terenie Piątkowa powstaáo kilka osobnych koalicji konkurujących ze sobą, zamiast sojuszu obejmującego wiĊkszoĞü organizacji.

Podczas pierwszego etapu badaĔ ewaluacyjnych przeprowadzonych w grudniu 2006r

372

Polska Akademia Nauk Obecnie organizacje wchodzące w skáad partnerstwa lokalnego na osiedlu Jana III Sobieskiego na nowo starają siĊ na nowo tworzyü partnerstwo i poszukują nowych sposobów wspóápracy. SpójnoĞü – skáad modelu, zaangaĪowanie poszczególnych elementów, system powiązaĔ Na podstawie przeprowadzonych badaĔ ustalono, Īe wspóápraca pomiĊdzy poszczególnymi podmiotami skáadającymi siĊ na poznaĔski model ekonomii spoáecznej przebiega w sposób niedostatecznie spójny i páynny. Choü zaobserwowano takĪe kilka przykáadów dobrych praktyk w tym zakresie (np. wspóápraca pomiĊdzy Spóádzielnią Maxstyl i Pogotowiem Spoáecznym, lub kooperacja Spóádzielni „Art-Smak” ze Szkoáą Podstawową). WiĊkszoĞü zadaĔ projektu leĪy w obowiązkach CES, który jest odpowiedzialny zarówno za tworzenie i wspieranie spóádzielni socjalnych jak animowanie partnerstw lokalnych. Zdaniem respondentów powinno zadbaü siĊ o wiĊkszą koordynacjĊ zadaĔ pomiĊdzy podmiotami funkcjonującymi w modelu. Zadanie konstruowania i organizowania partnerstw lokalnych za, które odpowiedzialny byá początkowo OZIS zostaáo scedowane na CES, co w opinii pracowników Centrum zaburzyáo porządek organizacyjny, cyt. ”powstaá szum informacyjny, zabrakáo osób odpowiedzialnych za pewne rzeczy, mieliĞmy przez to wiele káopotów”. Przeprowadzone w terenie badania dowodzą sáaboĞü we wzajemnym ”przekazywaniu” beneficjentów do kolejnych etapów Programu. Poszczególne elementy modelu funkcjonują w oderwaniu od siebie np. Grupy Samoksztaáceniowe nie staáy siĊ jak zakáadano w w trakcie trwania projektu Ĩródáem potencjalnych czáonków spóádzielni socjalnych. Osoby uczestniczące w SAS mają podobne dysfunkcje do osób uczestniczących CIS, ale tylko w drugiej instytucji trening psychospoáeczny beneficjentów jest odpowiednio intensywny i usystematyzowany co powoduje, Īe osoby te są lepiej przygotowane do podjĊcia pracy niĪ uczestnicy cotygodniowych zajĊü w Grupach Samoksztaáceniowych. Zdaniem rozmówców CES powinien skupiü na wspieraniu istniejących spóádzielni i zadbaü o jakoĞü ich dziaáania, natomiast zadanie przygotowania potencjalnych czáonków spóádzielni od strony spoáecznej, psychologicznej powinno naleĪeü np. CIS, cyt.

373

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

„CIS jest szkoáą wypróbowaniem róĪnych moĪliwoĞci, a CES powinien zajmowaü siĊ osobami, które mają bardziej skrystalizowane oczekiwania i są bardziej zmotywowane”. Podczas zajĊü SLES wyáoniáo siĊ zaledwie kilku liderów, którzy wspierają partnerstwa lokalne, co zdaniem respondentów utrudnia

pobudzanie spoáecznoĞci lokalnej, którą

charakteryzują jako uĞpioną i zniechĊconą do dziaáaĔ a w związku z tym potrzebującą silnych animatorów. Model poznaĔski opiera siĊ gáównie na CES i partnerstwach lokalnych, które z kolei mają trudnoĞci z pewne funkcjonowaniem. Partnerstwo na Osiedlu Jana III Sobieskiego jest w początkowej fazie tworzenia, spotkania partnerstwa na ĝródce odbywają siĊ nieregularnie, a Partnerstwo na Darzyborze ma z kolei káopoty z pozyskaniem do wspóápracy partnerów zewnĊtrznych. Początkowo za zadanie tworzenia partnerstw lokalnych odpowiadaá OZIS, a nastĊpnie rola ta, w nieoficjalny sposób, zostaáa przypisana CES. Przyczyniáo siĊ to do pewnego chaosu organizacyjnego i znacznego obciąĪenia pracowników CES licznymi obowiązkami. W opinii pracowników CES wiĊksze zaangaĪowanie partnerów lokalnych we wszystkich partnerstwach wystĊpuje sprawniej przy doraĨnych, jednorazowych akcjach np. zorganizowanie imprezy, pikniku, áatwiej teĪ wtedy dochodzi do rozdzielenia pomiĊdzy poszczególnych partnerów konkretnych zadaĔ np. (kto jest odpowiedzialny za opáacenie prądu, drukowanie ulotek, zorganizowanie sprzĊtu). Brakuje jednak bardziej systemowego planu dziaáania partnerstw lokalnych i przeáoĪenia go na wiĊksze zadania za które są odpowiedzialne podmioty. Funkcjonowanie modelu – rola elementów, podziaá, zadaĔ, wzajemnoĞü relacji Podmioty wchodzące w skáad 3 partnerstw lokalnych (Osiedle Jana III Sobieskiego, ĝródka, Darzybór) Osiedle Jana III Sobieskiego: Rada Osiedla, CARITAS, Niepubliczna Szkoáa Podstawowa i Gimnazjum, Centrum Integracji Spoáecznej, ZHP 174 PDH Hetman, Klub Seniora „Hetman”, Szkoáa Podstawowa nr 15 na os. Jana III Sobieskiego 105, Ogólnopolski Związek Organizacji na Rzecz Integracji Spoáecznej, Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”, Stowarzyszenie

374

Polska Akademia Nauk Szkoáa Barki, Stowarzyszenie MieszkaĔców Osiedla, Spóádzielnia Socjalna „Art-Smak”, Spóádzielnia Socjalna „Tajemniczy Ogród”. Na 13 podmiotów wchodzących w skáad partnerstwa 6 to partnerzy zewnĊtrzni. Podczas dyskusji grupowej rozmówcy przyznawali, Īe z jednej strony bezrobocie nie stanowi problemu na Piątkowie (tak jak zakáadano na poziomie Strategii) a z drugiej, Īe brakuje dokáadnych informacji na temat potrzeb spoáecznoĞci lokalnej. W trakcie pierwszego etapu badaĔ ewaluacyjnych poszczególni partnerzy (w czasie istnienia duĪego partnerstwa Piątkowskiego) wskazywali na brak dziaáaĔ oraz instytucji, których gáównym zadaniem byáoby zagospodarowanie czasu wolnego mieszkaĔców (brak Īycia kulturalnego, kawiarni) oraz potrzebĊ dziaáania instytucji Ğwiadczących usáugi opiekuĔcze na rzecz dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (zwáaszcza instytucji elastycznych, tzn. dostosowujących swoje godziny pracy do dnia pracy rodziców) w związku z tym, Īe na terenie Piątkowa mieszka wielu rodziców samotnie wychowujących dzieci. Jednak potrzeby te nie zostaáy wyartykuáowane przez osoby uczestniczące w dyskusji grupowej przeprowadzonej podczas drugiego etapu badaĔ ewaluacyjnych (wrzesieĔ 2007r.) Na podstawie tego faktu moĪna wnioskowaü, Īe poszczególne organizacje wchodzące w skáad partnerstwa na osiedlu Jana III Sobieskiego mają trudnoĞci z wzajemnym dzieleniem siĊ spostrzeĪeniami, pomysáami oraz moĪliwoĞciami zaspakajania potrzeb, które mogáyby siĊ dokonywaü za pomocą dziaáaĔ partnerstwa lokalnego. Dlatego organizacje partnerskie powinny skupiü siĊ na bardziej szczegóáowej analizie potrzeb mieszkaĔców i poszukiwaniu nisz dla swojej dziaáalnoĞci lub dziaáalnoĞci spóádzielni socjalnych wáaĞnie w tych obszarach. Jedyne dotychczasowe dziaáanie dotyczące zaspakajania potrzeb lokalnej spoáecznoĞci polega na powiązaniu faktu zamieszkiwania na osiedlu wielu osób starszych wymagających opieki z pomysáem utworzenia w ramach dziaáającej na Piątkowie filii CIS grupy zajmującej siĊ opieką nad tymi osobami (z grupy tej potem miaáaby powstaü spóádzielnia socjalna Ğwiadcząca usáugi na rzecz osób starszych). Wzajemne relacje pomiĊdzy podmiotami są na wstĊpnym etapie ksztaátowania siĊ i dotychczas dziaáanie partnerstwa dotyczyáy zorganizowani pikniku jednej imprezy integracyjnej (pikniku). Natomiast przykáad dobrej praktyki dotyczący wspóápracy podmiotów polegający na przekazywaniu zleceĔ Spóádzielni „Art-Smak”, (spóádzielnia zajmuje siĊ

375

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

obsáugą stoáówki w Szkole Podstawowej i Cisie, oraz przygotowuje posiáki socjalne na zlecenie MOPR) jest wynikiem dziaáania wczeĞniejszego partnerstwa Piątkowskiego. ĝródka: Rada Osiedla Ostrów Tumski – ĝródka – Zawady, Parafia Archikatedralna Ğw. Apostoáów Piotra i Pawáa – Ostrów Tumski 17, Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”, Spóádzielnia Socjalna „Witaj.PL”,

Spóádzielnia Socjalna „Coop”, Spóádzielnia Socjalna

„Sylka”, Spóádzielnia Socjalna „Art-Smak”, CES, Stowarzyszenie Szkoáa Barki, OZIS, Katolickie Stowarzyszenie MáodzieĪy przy Parafii Archikatedralnej. Na 11 podmiotów tylko 3 są partnerami zewnĊtrznymi , 2 z wymieniowych spóádzielni są w trakcie rejestracji, a jedna ma problemy z rozpoczĊciem dziaáalnoĞci. Partnerstwo Ğródeckie posiada informacje na temat problemów wystĊpujących na terenie swojego obszaru dziaáania. Podczas wywiadów rozmówcy wymieniali np. (zrujnowanie kamienice, zaniedbane tereny nad Cybiną, problem ubóstwa, bezrobocia, wysoka przestĊpczoĞü, brak rynku, brak miejsca spotkaĔ mieszkaĔców, maáa aktywnoĞü mieszkaĔców). Zdaniem pracowników m.in. OZIS brakuje czasami dialogu pomiĊdzy poszczególnymi podmiotami oraz umiejĊtnoĞci wykorzystania zasobów poszczególnych partnerów. Mimo, Īe poszczególne podmioty wyraĪają chĊü dziaáania to mają trudnoĞci z patrzeniem poza pryzmat swojej organizacji, cyt. „nie moĪna powiedzieü, Īe parafia wspóápracuje z katolickim stowarzyszeniem máodzieĪy i, Īe te dwie instytucje wspóápracują z Radą Osiedla”. Sytuacje tą trafnie odzwierciedla nastĊpujący fragment zapisu dyskusji grupowej przeprowadzonej w Poznaniu, cyt. „- Co daje P. podmiotowi udziaá w partnerstwie lokalnym? - Rada Osiedla ma wáaĞciwie inne zadania, pomoc bezpoĞrednia naleĪy do innych organizacji a my nie mamy ani przygotowania ani uprawnieĔ do tego” - To po co przychodzi p. na spotkania partnerstwa? -Bo mnie poproszono”.

376

Polska Akademia Nauk Z drugiej strony to Rada Osiedla zainicjowaáa dziaáania związane z odbudową mostu áączącego ĝródkĊ z Ostrowem Tumskim w ramach Programu Rewitalizacji. Czáonkowie Rady Osiedla wraz z pracownikami CES brali czynny udziaá w spotkaniach z przedstawicielami UrzĊdu Miasta, którzy opracowywali program rewitalizacji dzielnicy. W opinii pracowników CES wspóápraca partnerów lokalnych na ĝródce w wielu przypadkach polega na uĪyczaniu sobie nawzajem pomieszczeĔ (np. Fundacja „Barka” dla Rady Osiedla, Zespóá Szkóá nr 105 udostĊpnia Radzie Osiedla pomieszczenia na spotkania sesji rady), mimo Īe poszczególni partnerzy deklarują szerszą chĊü wspóápracy. Paradoksalnie poszczególni partnerzy z partnerstwa Ğródeckiego sprawniej wspóápracują z podmiotami, które de facto nie naleĪą do partnerstwa lokalnego np. Szkoáa Muzyczna i Szkoáa Specjalna (organizacja imprez), Stowarzyszenie ĝrodek ĝwiata (prowadzenie zajĊü dla dzieci z terenu ĝródki). Mocną stroną partnerstwa dziaáającego na ĝródce jest m.in. znajomoĞü dziaáaĔ partnerstwa przez mieszkaĔców, zwrócenie uwagi na otoczenie osób wykluczonych a w szczególnoĞci dzieci oraz organizowanie czasu wolnego. Reasumując: W tej sytuacji istotne jest podjĊcie dziaáaĔ zmierzających do wzmocnienia siatki wspóápracy pomiĊdzy dziaáającymi w partnerstwie podmiotami oraz silniejszego wáączenia podmiotów, które dotychczas byáy mniej aktywne. WaĪnym aspektem staje siĊ wskazywanie moĪliwoĞci wspólnego rozwiązywania problemów pojawiających siĊ na terenie ĝródki i wypracowanie konkretnych propozycji rozwiązaĔ oraz uĞwiadomienie partnerom obopólnych korzyĞci, które w przyszáoĞci mogą przyczyniü siĊ do efektywniejszego dziaáania partnerstwa. Darzybór: Podmioty wchodzące w skáad partnerstwa: Stowarzyszenie Pogotowie Spoáeczne, OZIS, Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”, Kolegium Pracowników SáuĪb Spoáecznych, Stowarzyszenie MieszkaĔców Osiedla Darzybór, Rada Osiedla Kobylepole, CES, Sportowe Stowarzyszenie na Rzecz Integracji Spoáecznej Barki, Spóádzielnia Socjalna „Maxstyl”. Na 9 podmiotów zaledwie dwa to partnerzy zewnĊtrzni. Wspóápraca odbywa siĊ gáównie w krĊgu podmiotów wewnĊtrznych. Zdaniem kierownika Pogotowia Spoáecznego wynika to z trudnoĞci znalezienia przez wszystkie organizacje wspólnego problemu lub celu pomimo deklarowanych chĊci wspóápracy, cyt.

377

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

„np. Szkoáa Pracowników SáuĪb Spoáecznych – uĪyczenie sali, uczestnictwo w spotkaniach jak najbardziej tak ale na tym siĊ koĔczy”. Rozmówcy przyznali, Īe pomimo iĪ dla mieszkaĔców Osiedla Darzybór są organizowane zajĊcia np. w ramach SAS to niewielu w mieszkaĔców w nich uczestnicy. JednoczeĞnie w wywiadach pracownicy Projektu podkreĞlali silną potrzebĊ uczestnictwa tych osób w zajĊciach, poniewaĪ ich zdaniem mają one wiele nierozwiązanych problemów „relacje miĊdzy nimi są niedobre; są osoby wrogo nastawione do innych i do tego, co siĊ dzieje, pojawia siĊ alkohol”. Natomiast na Osiedlu mieszkają osoby, które nie speániają wczeĞniej ustalonych kryteriów przyznawania mieszkaĔ socjalnych czyli nie pracują i nadal korzystają z pomocy spoáecznej a ich postawy oceniane są przez pracowników EQUAL jako bardzo roszczeniowe. Rola CES Podczas badaĔ terenowych zapytaliĞmy pracowników projektu o rzeczywiste funkcje peánione przez CES poznaĔski. Rozmówcy stwierdzili, Īe poniĪsza lista obowiązków jest zbyt obszerna i po zakoĔczeniu projektu wáaĞciwie niemoĪliwa do dalszego realizowania. W ich opinii CES powinien o wiele bardziej skupiü siĊ na dziaáalnoĞci ekonomicznej i edukacyjnej (np. wspieranie spóádzielni, organizacja rynku zbytu, rozszerzeniu z samorządem i biznesem) a pozostaáe zadania powinny byü realizowane przez inne podmioty. Funkcje sprawowane przez CES poznaĔski. x

Stanowi biuro partnerstwa lokalnego oraz wykonuje zadania w ramach Ğródeckiego partnerstwa lokalnego. Jednak w opinii respondentów w przyszáoĞci zadanie to nie powinno leĪeü w obowiązkach CES. Ich zadaniem zamiast biura partnerstwa wystarczy ”Centrum Partnerstwa” ulokowane tam, gdzie partner jest najsilniejszy i jednoczeĞnie akceptowany przez pozostaáych partnerów.

Prowadzenie edukacji ekonomicznej

Prowadzenie grup samoksztaáceniowych

Animacja i szkolenie grup inicjatywnych spóádzielni socjalnych

Przygotowuje i wspiera spóádzielnie socjalne (rejestracja, pomoc w dokumentacji

378

Polska Akademia Nauk i rozwiązywanie bieĪących problemów i konfliktów w spóádzielniach) - Praca doradców jest oceniana przez czáonków spóádzielni bardzo wysoko, zarówno pod kątem kompetencji jak i zaangaĪowania, cyt. „CES bardzo pomaga spóádzielcom, im áatwiej jest coĞ zaáatwiü dla nas w UrzĊdach. W ustawie jest zapisane, Īe jesteĞmy trzecim sektorem ale tak naprawdĊ jesteĞmy traktowani jak kaĪde inne przedsiĊbiorstwo”. Niektórzy rozmówcy przyznają, Īe pomoc wobec czĊĞci spóádzielni dotyczy nie tylko doradztwa, ale przygotowania dokumentów, co moĪe siĊ przyczyniü do pewnego uzaleĪnienia beneficjentów od CES. x

Udziela dotacji dla spóádzielni socjalnych (fundusz grantowy) W opinii pracowników CES ten rodzaj dziaáalnoĞci pocháonąá wiele czasu i pracy CES w związku z tym, Īe byáo to dziaáanie prekursorskie wymagające wielu rozstrzygniĊü prawnych.

Wspóápracuje z biznesem i instytucjami rynku pracy

Prowadzi kursy i szkolenia branĪowe

Budowanie ĞwiadomoĞci dotyczącej ekonomii spoáecznej w instytucjach paĔstwowych np. poprzez wspóápracĊ z instytucjami zewnĊtrznymi np. PUP, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoáecznej.

Prowadzi doradztwo dla beneficjentów Programu np. porady prawne, „zaáatwianie na skróty” spraw urzĊdowych.

Rola Partnerstw Jednym z celów partnerstwa lokalnego jest wyszukiwanie i kierowanie beneficjentów do CES oraz budowanie przyjaznego Ğrodowiska dla inicjatyw ekonomii spoáecznej. Zdaniem pracowników CES, partnerstwo lokalne stosunkowo dobrze wywiązuje siĊ w pierwszym przypadku (np. wiĊkszoĞü czáonków spóádzielni jest kierowana przez poszczególne organizacje naleĪące do partnerstwa lokalnego np. przez Pogotowie Spoáeczne, Urząd Pracy,

379

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

RadĊ Osiedla, CIS), natomiast w drugim przypadku nastąpiáo zainicjowanie tego zadania, który jest procesem dáugofalowym. Rola OZIS Wedáug pracowników OZIS ich pomoc jest okazaáa siĊ bardziej

uĪyteczna w maáych

miastach i wsiach poniewaĪ tam ludzie nie mają wiedzy na temat pisania projektów lub zakáadania stowarzyszeĔ, cyt. „mają pomysáy, ale nie wiedzą jak je zrealizowaü”. W Poznaniu wg. opinii czĊĞci respondentów zadania OZIS ograniczaáy siĊ do pilnowania systematycznoĞci spotkaĔ partnerstw lokalnych, pomoc w niektórych sprawach formalno – prawnych, ale przyznają, Īe organizacja ta, cyt. ”specjalnie duĪej roli nie odegraáa”. Pracownicy OZIS w pewnym stopniu zgadzają siĊ z tą opinią, poniewaĪ ich zdaniem organizacje poznaĔskie nie potrzebują duĪego wsparcia poniewaĪ same są dobrze merytorycznie przygotowane do funkcjonowania lub mają moĪliwoĞü korzystania z szerokiej oferty szkoleniowej. Rola SLES W pierwszej edycji SLES uczestniczyli pracownicy projektu EQUAL a w kolejnej ogáoszono otwarty nabór. Wedáug respondentów zajĊcia SLES zmieniają nastawienie osób reprezentujących instytucje do ekonomii spoáecznej i uáatwiają nawiązywanie kontaktów, cyt. ”schodzi siĊ z funkcji urzĊdniczych do rozmowy na ”ty”, i to pomaga w rozwiązywaniu róĪnych problemów”. Jednoczenie respondenci przyznają, Īe trudno jest nakáoniü przedstawicieli organizacji i instytucji zewnĊtrzach do udziaáu w zajĊciach, jako przyczyny wymieniają np. brak czasu, nadmiar obowiązków zawodowych, dáugoĞü zajĊü SLES (ok. 3 godzin), oraz specyfikĊ Īycia w duĪym mieĞcie, cyt. „kaĪdy siĊ spieszy, nikt nie ma czasu”.

380

Polska Akademia Nauk W drugiej czĊĞci trwania projektu zmodyfikowano rolĊ SLES i poáączono je ze spotkaniami i tworzeniem partnerstwa lokalnego. Zdaniem czĊĞci respondentów zmiana ta nie sprawdziáa siĊ Piątkowie ”postrzegano to jako manipulacjĊ” , staáa siĊ niezrozumiaáa i wiele osób z tego powodu poczuáo siĊ zagroĪonych. Ludzie byli nastawieni na szkolenie w zakresie ekonomii spoáecznej a nie tworzenie partnerstwa np. przedstawiciele MOPR poczuli siĊ zagroĪeni poniewaĪ bez zgody swojego przeáoĪonego nie mogą uczestniczyü w takich spotkaniach. Wedáug respondentów brak jasnoĞci koncepcji i zmiana idei spowodowaáa bark zaufania wĞród niektórych uczestników/-czek zajĊü. Z kolei niektórzy rozmówcy przyznali taka forma moĪe siĊ sprawdziü w przyszáoĞci poniewaĪ same zajĊcia SLES nie przynoszą zakáadanych rezultatów , cyt. „Na Zawady przychodziáo mnóstwo osób na te spotkania i a póĨniej ci ludzie niczym siĊ nie zajmowali, nic z tego nie wynikaáo”. Jednak przyznają, Īe w przyszáoĞci naleĪy uprzedziü uczestników i uczestniczki o ”podwójnej” roli zajĊü. Skutecznoğý Ocena modelu dokonywana wedle kryterium skutecznoĞci bierze pod uwagĊ stopieĔ, w jakim zostaáy zrealizowane cele tego podprojektu w związku z funkcjonowaniem przy wykorzystaniu poszczególnych elementów modelu. W przypadku oceny skutecznoĞci modelu wskaĨnikami byáy: x

efekty funkcjonowania modelu

zmiany w spoáecznoĞci lokalnej

sukcesy i trudnoĞci Programu

Efekty funkcjonowania modelu Zdaniem czĊĞci rozmówców model stworzony w ramach EQUAL jest skuteczniejszy od tradycyjnego (np. modelu pomocy spoáecznej) poniewaĪ w zakáada towarzyszenie czáowiekowi na róĪnych etapach rozwoju, poĞwiĊcanie beneficjentom wiĊkszej iloĞci czasu oraz podejmowanie dziaáaĔ na rzecz Ğrodowiska, w którym znajduje siĊ beneficjent.

381

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Wedáug respondentów w modelu equal’owskim jest wiĊcej elementów, które pozwalają „odbudowaü czáowieka”. Z kolei niektórzy respondenci mają odmienne zdanie na ten temat i choü takĪe podkreĞlają wymienione wyĪej zalety Modelu to jednak dostrzegają, Īe brakuje w nim pewnych elementów obligatoryjnoĞci, które ich zdaniem moĪna jest zasadne wprowadziü poprzez ĞciĞlejszą wspóápracĊ z instytucjami naleĪącymi do modelu tradycyjnego. Ich zdaniem róĪnica miĊdzy modelami powoduje, Īe funkcjonują one obok siebie. Podczas dyskusji grupowej beneficjenci byli pytani co ich zdaniem oznacza wyjĞcie w wykluczenia spoáecznego, odpowiedzi, które uzyskano to: wziĊcie odpowiedzialnoĞci za swoje Īycie, zakoĔczenie terapii i utrzymywanie abstynencji, znalezienie siĊ na rynku pracy, uzyskanie mieszkania – opuszczenie hostelu i zaprzestanie korzystania z pomocy spoáecznej. Wedáug respondentów kryteria te speániáo ok. 10% osób z 400, które przeszáy przez program i skorzystaáo z róĪnych form wsparcia. Efekty funkcjonowania modelu – poszczególne komponenty Partnerstwo Jana III Sobieskiego Po rozpadzie duĪego partnerstwa w marcu 2007r. brak wiĊkszych efektów, cyt. „Wedáug mnie to na razie zostaáo zapoczątkowane i trudno mówiü o twardych efektach czy rezultatach. Tak naprawdĊ to dopiero zaczynamy budowaü i testowaü ten model, a to jest proces dáugofalowy.”

Partnerstwo ĝródka x

DziĊki wspóápracy Partnerstwa Ğródeckiego z Miejskim Zespoáem ds. Rewitalizacji, Miasto zaczĊáo dostrzegaü nie tylko ekonomiczny i infrastrukturalny, ale takĪe spoáeczny aspekt rewitalizacji.

Wáączenie mieszkaĔców ĝródki w Program Rewitalizacji (udziaá w spotkaniach Rady, artykuáowanie swoich potrzeb.

382

Polska Akademia Nauk x

organizacja i przeprowadzenie dziaáaĔ lokalnych adresowanych do mieszkaĔców, np. poradnictwo prawne dla mieszkaĔców , pomoc w rozwiązywaniu konkretnych spraw, wyáonienie nowych liderów; Dagmara Walczak,

zorganizowanie imprez mających na celu oĪywienie ĝródki i integracjĊ jej mieszkaĔców np. Dnia Sąsiada.

Zagospodarowanie czasu wolnego dzieci (np. w ramach dziaáania Stowarzyszenia Regeneracja)

Przeprowadzenie szkoleĔ branĪowych i udziaá w grupach inicjatywnych w wyniku, których, powstaáo kilka spóádzielni socjalnych np. po szkoleniu „obsáuga punktu handlowego” powstaáa spóádzielnia Elita zajmująca siĊ prowadzeniem sklepu, szkolenie „pracownik budowlany” - Spóádzielnia „Sylka” ( w trakcie rejestracji).

Partnerstwo Darzybór x

DziĊki dziaáaniom partnerstwa lokalnego na Darzyborze zaczĊto podejmowaü intensywne dziaáania socjalne, które wg. pracowników CES uzyskaáy poparcie wáadz miasta. Jednak rozmówcy sygnalizowali, Īe mimo róĪnorodnoĞci oferty trudno zmotywowaü beneficjentów do aktywnego korzystania z proponowanych Programów.

PodjĊto dziaáania mające na celu zaáoĪenie towarzyszenia mieszkaĔców na Osiedlu Darzybór. Celem Stowarzyszenia, którego prezesem jest Katarzyna Adamska jest stworzenie wiĊzi miĊdzy mieszkaĔcami oraz pomoc w znajdywaniu im pracy.

Centrum Ekonomii Spoáecznej Zdaniem pracowników CES wspóápraca z zewnĊtrznymi podmiotami przyniosáa wiele korzystnych zmian w obszarze ekonomii spoáecznej i pomocy osobom wykluczonym lub zagroĪonym wykluczeniem spoáecznym. Wspóápraca z:

383

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

PUP – przyczyniáa siĊ do wspólnego rozwiązywania problemów (np. podczas rejestracji spóádzielni) i zmiany w traktowaniu beneficjentów przez pracowników UrzĊdu (mniej formalne podejĞcie)

UrzĊdem Miasta (zespóá ds. rewitalizacji) - polega na konsultacjach udzielanych przez CES w ksztaátowaniu budĪetu Miasta odnoĞnie osób bezrobotnych. Ponadto negocjacje z wáadzami Miasta w efekcie przyczyniáy siĊ do taĔszego wynajmu lokali dla spóádzielni socjalnych o ok. 30 % rynkowej wartoĞci („to duĪy gest prezydenta Miasta”) Dotychczas z preferencyjnych cen lokali skorzystaáy spóádzielnie: „PrzystaĔ”, „Karinus” i „Maxstyl”. Wedáug pracowników CES istnieje moĪliwoĞü wspóápracy z Miastem odnoĞnie takĪe przyszáych inwestycji.

MOPR – polega na wymianie informacji odnoĞnie uzyskiwania pomocy socjalnej, którą nastĊpnie CES przekazuje beneficjentom,

Ministerstwem Pracy i Polityki Spoáecznej – polega na udzielaniu przez pracowników CES rekomendacji do ustaw powiązanych z ekonomią spoáeczną np. do Ustawy o Zatrudnieniu Socjalnym:

np. Īeby spóádzielnia socjalna do momentu uzyskania wpisu do KRS mogáa dziaáaü jako spóádzielnia socjalna w organizacji co umoĪliwiáo by jej pozyskiwanie zleceĔ oraz rozpoczĊcie prowadzenia dziaáalnoĞci jeszcze przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiĊbiorców. Jest to istotne z punktu wiedzenia przeciągającej siĊ procedury rejestracyjnej, trwa nawet ponad 6 miesiĊcy, ze wzglĊdu na róĪne interpretacje i podejĞcie referendarzy sądowych.

WykreĞlenie zapisu mówiącego, Īe gminy i organizacje pozarządowe mogą byü podmiotami uprawnionymi do zakáadania spóádzielni socjalnych, poniewaĪ m.in. gminy nie mogĊ prowadziü dziaáalnoĞci komercyjnej, a spóádzielnia jest jednak podmiotem nastawionym na zysk oraz z obawy na preferowanie takich spóádzielni przy zlecaniu i realizacji zadaĔ publicznych oraz zlecaniu wykonania robót i usáug w ramach prowadzonych przez gminy procedur zamówieĔ publicznych

Dodanie zapisu o moĪliwoĞci uzyskiwania przez spóádzielnie socjalne lokali bĊdących wáasnoĞcią publiczną po preferencyjnych stawkach dzierĪawy w zamian

384

Polska Akademia Nauk np. wspólna realizacją zadaĔ partnerskich z gminą lub miastem na rzecz reintegracji osób zagroĪonych wykluczeniem Zidentyfikowane trudnoĞci związane z wdraĪaniem modelu na terenie miasta PoznaĔ x

Nawiązywanie kontaktu z jednostkami organizacyjnymi Miasta MOPR i PUP wynikające z biurokratyzacji i hierarchizacji a w związku z tym brakiem moĪliwoĞci podejmowania przez pracowników tych instytucji samodzielnych decyzji, cyt. ”Nawet jak siĊ przekona prezydenta Miasta to niekoniecznie przekona siĊ pracownika z jednostce podlegáej Miastu”. Jako sposób przeáamywania rozmówcy sugerowali zachĊcenie pracowników do uczestnictwa w SLES oraz zwracanie siĊ z oficjalną proĞbą o spotkanie, naleĪy rozpocząü rozmowy z kierownikami tych podmiotów i staraü siĊ w przekonywująco opowiadaü o swoim pomysáach, cyt. „MOPR to pomocno zhierarchizowana struktura, zaleĪnoĞci, Īeby cokolwiek zrobiü muszą mieü báogosáawieĔstwo z góry”

Motywowanie beneficjentów. W projekcie przewidziano róĪnorodną ofertĊ dotyczącą aktywizacji spoáeczno – zawodowej jednak zdaniem respondentów jest ona niedostatecznie wykorzystywana przez beneficjentów Programu z związku z mocno zakorzenionymi postawami roszczeniowymi. Zdaniem czĊĞci rozmówców sytuacja, która miaáa miejsce na Osiedlu Darzybór moĪe stanowiü pewną wskazówkĊ do wprowadzenia zmian odnoĞnie podejĞcia do beneficjentów, której celem ma byü niwelowanie postaw roszczeniowych. MieszkaĔcy z Darzyborskiej otrzymali pismo z ZKLM, Īe muszą siĊ wyprowadziü z domów poniewaĪ nie biorą udziaáu w spotkaniach i programach aktywizujących i nie przynieĞli wymaganych zaĞwiadczeĔ. Gdy nastąpiáa groĨba utraty mieszkaĔ okazaáo nastąpiá natychmiastowy wzrost frekwencji udziaáu beneficjentów w dostĊpnych programach, cyt.

385

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

„nagle okazaáo siĊ, Īe wszyscy mają czas i Īe, mają z kim dzieci zostawiü, zaczĊli siĊ masowo zgáaszaü do CIS”. Zdaniem pracowników w tej sytuacji sprawdziá siĊ ”lekki przymus”, poniewaĪ, cyt. „Czáowiek postĊpuje wáaĞciwie, jeĞli wszystkie inne wyjĞcia ma zablokowane, kiedy nie ma innych moĪliwoĞci”. W opinii badanych ”wyjĞcia” powinny byü uniemoĪliwiane poprzez wspóádziaáanie róĪnych instytucji, których zadanie powinno polegaü na ciągáym reagowaniu na nieuczciwe zachowania BO oraz stawianie uczestników i uczestniczek przed róĪnymi klarownymi wyborami, cyt. ”albo idziesz do programu albo szukasz sobie innego mieszkania” x

PoáoĪono niedostateczny nacisk na reintegracjĊ spoáeczną BO projektu co spowodowaáo, Īe pracownicy CES musieli poĞwiĊciü duĪą czĊĞü czasu na rozwiązywanie ich wielu problemów, zanim mogli rozpocząü pracĊ z tymi osobami, dotyczącą zaáoĪenia spóádzielni socjalnej, cyt. „czĊĞü beneficjentów to nie tylko osoby bezrobotne, ale mające konflikt z prawem z patologicznych rodzin lub bezdomne i Īeby daü im moĪliwoĞü skorzystania z oferty CES trzeba rozwiązaü pewne elementarne sprawy np. wyrobiü dowód osobisty a to zajmuje mnóstwo czasu”.

Trwaâoğý Podczas analizy trwaáoĞci modelu zostaáy poddane nastĊpujące elementy: x

szanse i zagroĪenia funkcjonowania modelu

stabilnoĞü finansowa

W Ğwietle przeprowadzonych badaĔ moĪna stwierdziü, Īe perspektywy dalszego funkcjonowania modelu są umiarkowanie optymistyczne. TrwaáoĞü modelu w wyniku sáabych powiązaĔ pomiĊdzy niektórymi elementami zostaáa rozpatrzona w kilku przypadkach osobno dla kilku elementów.

386

Polska Akademia Nauk

Szanse x

Kadra pracująca w CES i pojedynczy liderzy funkcjonujący w partnerstwach lokalnych, którzy

posiadają

umiejĊtnoĞci

przekraczania

spoáeczno-polityczno-osobistych

podziaáów i czĊsto potrafią odnajdywaü (choü nie bez utrudnieĔ) wspólną páaszczyznĊ dziaáania. x

MiĊdzysektorowe testowanie rozwiązaĔ związanych z tworzeniem miejsc pracy dla osób wykluczonych.

Wypracowanie kilku dobrych praktyk wspóápracy pomiĊdzy poszczególnymi podmiotami np. Spóádzielnia „Art-Smak” i szkoáa podstawowa, CES i PUP, wzajemne poznanie siĊ partnerów.

ZagroĪenia x

Maáo ugruntowane partnerstwa lokalne

Brak

dostatecznie

komplementarnych

powiązaĔ

pomiĊdzy

poszczególnymi

komponentami modelu. CES Wedáug respondentów funkcjonowanie CES w dalszej perspektywie jest zapewnione dziĊki programowi EFS i jego priorytetom, które odpowiadają tworzeniu struktur wsparcia dla ekonomii spoáecznej. Pracownicy CES upatrują takĪe Ĩródáo samofinansowania siĊ w ramach Programu Operacyjnego Kapitaá Ludzki gdzie mają zamiar skáadaü wnioski. Wedáug opinii rozmówców, cyt. ”w naszej rzeczywistoĞci finansowanie CES

z innych Ĩródeá jest

nierealne 19 ”.

19 W Strategii jako potencjalne Ĩródáa wymieniono: wspóápracĊ z biznesem polegającą na; wspóáfinansowaniu programów szkoleniowych dla przyszáych pracowników, poĞrednictwo pracy i usáug dla pracodawców (analiza aspektów formalno-prawnych);odpáatne wykonywanie zleceĔ organów samorządowych dotyczących: realizacji programów aktywizacji zawodowej i szkoleĔ, przeprowadzania

387

Raport z ewaluacji Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”

Plany CES na przyszáoĞü w pewnym stopniu bĊdą polegaáy na odpáatnym przygotowaniu i przekazywaniu beneficjentów do poszukujących pracodawców. W perspektywie kolejnym celem CES jest takĪe wspóápraca z PUP polegająca na prowadzeniu szkoleĔ dla zarejestrowanych bezrobotnych. Dotyczy to takĪe emigrantów z Londynu (w ramach Programu EuroMi). OZIS Wedáug respondentów OZIS ma szanse przetrwaü, jeĞli organizacjĊ naleĪące do Związku bĊdą mieü ĞwiadomoĞü efektywnoĞci wynikającej z tej przynaleĪnoĞci. OZIS. W opinii badanych OZIS powinien peániü taką rolĊ dla organizacji jak CES dla spóádzielni socjalnych czyli wpieraü, pomagaü pisaü i realizowaü projekty, których nie są w stanie organizowaü pojedyncze organizacje. Jednak do tej pory nie zbadano nastawienia organizacji poznaĔskich do tej kwestii. NaleĪy takĪe wziąü pod uwagĊ fakt, Īe w Polsce jest wiele Związków, wiĊc naleĪy zweryfikowaü czy istnieje zasadnoĞü tworzenia kolejnej organizacji tego typu. Przeprowadzone w terenie badania dowodzą, Īe w związku z problemami kadrowymi i modyfikacjami zadaĔ OZIS w trakcie projektu obecnym pracownikom OZIS brakuje skonkretyzowanych planów i pomysáów, co do dalszego funkcjonowania i samofinansowania siĊ tej organizacji. Spóádzielnie socjalne Perspektywy dalszego funkcjonowania tych podmiotów zaleĪą w duĪej mierze od pomocy pracowników CES, poniewaĪ czĊĞü z nich jest za sáaba, aby dziaáaü zupeánie samodzielnie. Zdaniem pracowników CES kaĪda ze spóádzielni powinna mieü swojego ”peánomocnika” lub managera, do zadaĔ, którego powinno naleĪeü: pomoc w sprawach organizacyjnych, poszukiwanie zleceĔ oraz zarządzanie. Pomysá ten zostaá wprowadzony w jednej

szkoleĔ dla pracowników samorządowych i organizacji pozarządowych, opracowywanie i sprzedaĪ materiaáów szkoleniowych, publikacji; odpáatna dziaáalnoĞü doradczo- szkoleniowa dla istniejących spóádzielni socjalnych;

388

Polska Akademia Nauk ze spóádzielni (Karinus) i przyczyniá siĊ do jej wiĊkszej efektywnoĞci. Dodatkowo w celu wiĊkszej efektywnoĞci a tym samym w perspektywie trwaáoĞci dziaáania spóádzielni naleĪy wprowadziü zdaniem kierownika CES monitoring wydatkowania Ğrodków przekazywanych do spóádzielni. SLES W najbliĪszym czasie ma powstaü kompleks budynków Fundacji „Barka”, w której bĊdzie funkcjonowaü Szkoáa Liderów Ekonomii, w której bĊdą spotykaü siĊ liderzy poszczególnych partnerstw oraz bezrobotni. W Szkole zdaniem organizatorów zajĊü bĊdą uczestniczyü równieĪ liderzy nowych partnerstw lokalnych, które powstaną w wyniku Dziaáania 3 i projektów realizowanych w ramach partnerstwa lokalnego. Grupy Samoksztaáceniowe i Kluby Integracji Spoáecznej W związku z ocenionym doĞü sáabo dziaáaniem i funkcjonowaniem GS i KI na terenie Poznania, perspektywy funkcjonowania tych dwóch komponentów nie wydają siĊ optymistyczne. Rozmówcy są zdania, Īe w najbliĪszym czasie naleĪy zastanowiü siĊ nad ich strukturą, organizacją i celami tak, aby nie powielaáy one zadaĔ innych organizacji i jednoczeĞnie realnie przygotowywaáy beneficjentów do kolejnych etapów pomocy i wsparcia udzielanych przez pozostaáe podmioty.

389

Zakoĕczenie Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”, jako administrator projektu „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce”, pragnie podziĊkowaü wszystkim Partnerom za wspólny trud w realizacji projektu. Mimo wielu początkowych trudnoĞci, związanych z ksztaátowaniem Partnerstwa, wprowadzaniem nowej kadry, wypracowywaniem wspólnego rozumienia celów i sposobów jego realizacji, projekt zostaá zrealizowany zgodnie z przyjĊtymi celami i uzyskaá modelowe rozwiązania, które mogą byü stosowane w rozwoju przedsiĊbiorczoĞci spoáecznej w wielu miejscach Polski. Wypracowane rezultaty w Partnerstwie „Ekonomia Spoáeczna w Praktyce” wdraĪane są w kolejnych gminach, m.in. w Oáawie, Wrocáawiu, Strzelcach Opolskich, ZamoĞciu,

KawĊczynie. Są takĪe inspiracją do zmiany sposobu myĞlenia o integracji

spoáecznej

w Wielkiej Brytanii i Irlandii, gdzie daleko idąca profesjonalizacja usáug,

uniemoĪliwia procesy przemiany i rozwoju. Wielu osobom pragnĊlibyĞmy podziĊkowaü

za ich zaangaĪowanie na rzecz budowy

gospodarki spoáecznej i realizowania konstytucyjnej zasady subsydiarnoĞci. DziĊki temu w okresie przeáomu, w jakim znalazáa siĊ Polska w latach 1989 - 2008, moĪliwy jest rozwój idei ekonomii spoáecznej, wáączającej obywateli w procesy rozwoju. DziĊkujemy w szczególnoĞci Panu Prof. Jerzemu Hausnerowi, który jako wicepremier rządu w latach 2001 – 2004, podjąá wspóápracĊ z organizacjami i pomógá stworzyü system prawny nowej generacji w Polsce.

System ten tworzy warunki do rozwoju spoáeczeĔstwa

wspóápracującego i moĪliwoĞci finansowego wsparcia ze Ğrodków Unii Europejskiej. Na system skáadają siĊ 4 ustawy: - Ustawa o DziaáalnoĞci PoĪytku Publicznego i Wolontariacie, (ustawa reguluje wspóápracĊ pomiĊdzy organizacjami obywatelskimi a sektorem publicznym i tworzy warunki do samoorganizacji obywatelskiej) -

Ustawa o Zatrudnieniu Socjalnym, (umoĪliwia i wspiera finansowo edukacjĊ osób

dorosáych, szczególnie tych, pozostających w trudnych sytuacjach spoáecznych i ekonomicznych) - Ustawa o Spóádzielniach Socjalnych, (stwarza warunki dla „uwáaszczenia” przez paĔstwo grup bezrobotnych, nieposiadających wáasnego kapitaáu i tworzy warunki do funkcjonowania na otwartym rynku pracy)

390

- Ustawa o finansowym wsparciu tworzenia w latach 2004-2005 lokali socjalnych, (umoĪliwia zamkniĊcie procesu peánej integracji spoáecznej i zawodowej, poprzez

zwiĊkszenie

dostĊpnoĞci do mieszkania, przy pomocy Ğrodków rządowych i samorządowych z udziaáem organizacji pozarządowych jak i samych zainteresowanych) Jako kierownik projektu chciaábym zachĊciü do dalszej wspóápracy i podziĊkowaü wielu osobom, które braáy udziaá w projekcie. Serdecznie dziĊkujĊ naturalnym liderom grup samopomocowych, którzy poradzili sobie z wáasnymi problemami, a potem zainspirowali wielu innych do zmiany Īycia, do tworzenia wáasnych organizacji i wáasnych przedsiĊbiorstw. WĞród nich naleĪy wymieniü Zbyszka ĝcianĊ z Marszewa, zaáoĪyciela Fundacji „Edukacja Ekologiczna” i spóádzielni socjalnej, Zbyszka KoĞlĊ, szefa Centrum Ekonomii Spoáecznej w Lwówku, Andrzeja Wiatra , prezesa oddziaáu Spóádzielni Socjalnej (oddziaá w Posadówku), Tomka Flinika i Marka KaniĊ, czáonków Zarządu Stowarzyszenia Integracyjnego Wspólnot, Zdzisáawa MolendĊ, prezesa Spóádzielni

Socjalnej „ĝwit”, Staszka SzczerbĊ, czáonka

Spóádzielni Socjalnej „Kram”, Jana àukasika, prezesa Spóádzielni Socjalnej „Jazon”, MariolĊ Henkel, prezesa Spóádzielni Socjalnej „PrzystaĔ”, Jana Koáaczyka, prezesa Spóádzielni Socjalnej „MaxStyl”, AnnĊ PolaĔską, prezesa Spóádzielni Socjalnej „Eko- Farma”, Grzegorza Niewolnego, przewodniczącego Fundacji Dom Wspólnoty Barka w Drezdenku, Andrzeja Dawidowskiego, czáonka Zarządu Stowarzyszenia MieszkaĔców „Darzybór” w Poznaniu, Leszka Bora, animatora grup samoksztaáceniowych, Edwarda SkorynĊ i Zbyszka Januszewicza, czáonków zarządu spóáki non-profit, Piotra Heigelmanna, sprzedawcĊ „Gazety Ulicznej”. Realizacja projektu nie byáaby moĪliwa gdyby nie zaangaĪowanie kadry: Dagmary Walczyk i Mirka ZaczyĔskiego ze Stowarzyszenia Wydawniczego, Piotra SzymaĔskiego, animującego powstawanie partnerstw lokalnych na terenach wiejskich, Ewy Korzeniowskiej animującej dziaáania integracyjno- ekonomiczne w Centrum Ekonomii Spoáecznej w Drezdenku, Przemka Piechockiego ze Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Spóádzielni Socjalnych w Poznaniu. Swoim doĞwiadczeniem projekt wspieraáa Krystyna Dorsz, przewodnicząca Stowarzyszenia Regionalny OĞrodek Socjalno –Edukacyjny oraz Beata Benyskiewicz, przewodnicząca Stowarzyszenia Pogotowie Spoáeczne. DuĪy wpáyw na ksztaát projektu wywarli migranci, powracający z Londynu i Dublina, którzy wáączyli siĊ w system „Barki”, tworząc Stowarzyszenie Pomocy Migrantom, wspierani przez EwĊ Sadowską, koordynatora projektu „Centra Integracji Migrantów w Londynie i Dublinie”. PragnĊ teĪ podziĊkowaü

Pani Prof. Ewie LeĞ, która z zespoáem pracowników PAN z Warszawy,

391

dokonaáa ewaluacji realizacji projektu, zwracając uwagĊ na istotne aspekty, dotyczące relacji Administrator – Partnerzy oraz inne waĪne kwestie, związane z wypracowywaniem rezultatów projektu. WĞród Partnerów Lokalnych szczególne podziĊkowania naleĪą siĊ p. Marii WĊgrzyn, Wójtowi gminy Kwilcz, p. Rafaáowi Mroczkiewiczowi, Burmistrzowi gminy Lwówek, p. Alicji Zając, kierowniczce OĞrodka Pomocy Spoáecznej w Lwówku, p. Arlecie Polskiej z PUP w Drezdenku, p. Michaáowi Tokáowiczowi, prezesowi PoznaĔskiej Spóádzielni Mieszkaniowej, p. Gerardowi Cofcie, przewodniczącemu Rady Osiedla ĝródka – Zawady, którzy wáoĪyli wiele trudu w budowanie partnerstw publiczno- prywatno- spoáecznych w wymienionych gminach. Serdecznie dziĊkujĊ osobom, które, ze strony Administratora, nadzorowaáy projekt od strony formalnej:

Lidii WĊsierskiej – Chyc, – zastĊpcy kierownika projektu oraz GraĪynie

GrzeĞkowiak, gáównej ksiĊgowej, która z caáym zespoáem prowadziáa projekt od strony finansowej. Szczególne podziĊkowania kierujĊ do Basi Sadowskiej, mojej ĩony, która wspiera mnie od 1989 roku. W projekcie Equal kierowaáa podprojektem „Edukacja liderów i budowanie partnerstw lokalnych”, a obecnie przewodniczy Związkowi Organizacji pod nazwą „Sieü Wspóápracy Barka”. DziĊkujĊ za wspólną pracĊ i zgromadzone doĞwiadczenie, które moĪe byü wykorzystane w realizacji podobnych przedsiĊwziĊü w innych regionach. Tomasz

Sadowski

Kierownik

projektu

„Ekonomia

Przewodniczący Zarządu Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka”

392

Spoáeczna

Praktyce”,