Diagnoza stanu trzeciego sektora w Poznaniu by Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

BADANIE POTRZEB W ZAKRESIE WSPARCIA NGO’S

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Jan Kosmowski, Sławomir Szymczak (red.) Współpraca: dr Iwona Borkowska, Michał Morchat, Anna Zakrzewska

Poznań, grudzień 2011

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

BADANIE POTRZEB W ZAKRESIE WSPARCIA NGO’S

PROJEKT OKŁADKI

Marcin Kosmowski

ZDJĘCIE NA OKŁADCE Jan Kosmowski

KOREKTA Aleksandra Szymczak

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Publikacja współﬁnansowana ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Funduszu Inicjatwy Obywatelskich

ISBN 978-83-934279-7-0

WYDAWCA Fundacja EDUKACJA DLA PRZYSZŁOŚCI e-mail: biuro@fundacjaedukacja.pl www.fundacjaedukacja.pl

FOTOSKŁAD Akapit, Poznań, ul. Czernichowska 50 B DRUK UNI-DRUK, Luboń, ul. Przemysłowa 13

WPROWADZENIE .

. . . . . .

9 9 12 12 14 16

1. METODOLOGIA BADANIA . . . . . . . . . . . . . 1.1. Uwagi wstępne, kontekst badań, hipotezy badawcze . . . . . 1.2. Metody, techniki badawcze, dobór prób badawczych . . . . . 1.2.1. Analiza danych wtórnych . . . . . . . . . . . 1.2.2. Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo . . . . 1.2.3. Indywidualne wywiady pogłębione . . . . . . . . 1.2.3.1. Wywiady z liderami, liderkami i innymi przedstawicielami organizacji pozarządowych . . . . . . . . 1.2.3.2. Wywiady ze współpracującymi z NGO’s przedstawicielami samorządu oraz biznesu . . . . . . . . . 1.2.4. Zogniskowane wywiady grupowe . . . . . . . . . 1.3. Sposoby analizy danych . . . . . . . . . . . . . 1.3.1. Analiza danych wtórnych . . . . . . . . . . . 1.3.2. Badania ilościowe . . . . . . . . . . . . . 1.3.3. Badania jakościowe . . . . . . . . . . . . 1.3.4. Zmodyﬁkowana metoda punktowa (standaryzacji cech) . . .

. . . . . . .

17 17 18 19 19 20 21

2. DIAGNOZA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH – ANALIZA DANYCH WTÓRNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Liczebność organizacji pozarządowych . . . . . . . . 2.1.1. Liczba stowarzyszeń i organizacji poza OSP . . . . . 2.1.2. Liczba organizacji pożytku publicznego (OPP) . . . . 2.1.3. Liczba ochotniczych straży pożarnych (OSP) . . . . 2.1.4. Liczba klubów sportowych . . . . . . . . . . 2.1.5. Liczba wspólnot paraﬁalnych . . . . . . . . . 2.2. Funkcjonowanie organizacji pozarządowych . . . . . . . 2.2.1. Zasięg działalności . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Potencjał ﬁnansowy . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Potencjał zatrudnieniowy . . . . . . . . . . 2.2.4. Wolontariat . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Bariery w rozwoju NGO’s . . . . . . . . . . . . 2.4. Potrzeby NGO’s . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

23 23 25 29 32 33 35 38 38 39 40 42 43 47

3. DIAGNOZA TRZECIEGO SEKTORA W ŚWIETLE PRZEPROWADZONYCH BADAŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Stan działalności organizacji pozarządowych . . . . . . . . 3.2. Charakterystyka badanych organizacji . . . . . . . . . .

. . .

51 51 59

. . . . . . . . . . . . . .

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

SPIS TREŚCI

Wykorzystanie usług wsparcia . . . . . . . . . . . . . Działalność organizacji pozarządowych . . . . . . . . . . . Plany rozwojowe organizacji pozarządowych . . . . . . . . . Potrzeby poznańskiego trzeciego sektora w kontekście planowanego Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych . . . . . . . . . . . 3.7. Koncepcja organizacyjna planowanego Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych . . . . . . . . . . . . . . . . .

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

3.3. 3.4. 3.5. 3.6.

77 85 104 106 118

4. PODSUMOWANIE . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Najważniejsze wnioski . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1. Inwentaryzacja sektora pozarządowego w Poznaniu . . . 4.1.2. Charakterystyka sektora pozarządowego w Poznaniu . . . 4.1.3. Aktywność i potencjał trzeciego sektora w Poznaniu . . . . 4.2. Rekomendacje . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.1. Zakres oferty Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych 4.2.2. Kwestie techniczne . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

131 131 131 132 133 135 135 137

BIBLIOGRAFIA

SPIS ILUSTRACJI .

SPIS BADANCH ORGANIZACJI . II. Badania ilościowe . . . II. Badania jakościowe . .

. . .

SUMMARY .

139

141

. . .

143 143 153

155

WPROWADZENIE Niniejszy dokument jest raportem końcowym z badań, których zasadniczym celem była diagnoza stanu trzeciego sektora w Poznaniu i badanie potrzeb w zakresie wsparcia NGO’s (ang. non-governmental organisations – organizacje pozarządowe). Kontekstem przeprowadzonych badań była potrzeba głębszego przyjrzenia się sytuacji poznańskich organizacji pozarządowych (bowiem jak dotąd nie były one przedmiotem szerszych analiz) oraz pojawiające się w środowiskach związanych z trzecim sektorem głosy o konieczności ich integracji i wsparcia. Jedną z inicjatyw planowanych przez środowisko poznańskiego sektora pozarządowego oraz miasto Poznań jest Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych (i Wolontariatu), zaś jego koncepcja merytoryczno-organizacyjna winna być, w odczuciu autorów niniejszego raportu, wynikiem przeprowadzonej diagnozy stanu i potrzeb poznańskiego trzeciego sektora.

1. Inwentaryzację organizacji pozarządowych działających na terenie miasta Poznania, w tym określenie stanu organizacji, które tę działalność zakończyły lub zawiesiły, zaś w szczególności analizę kondycji organizacji aktywnych. 2. Szczegółowe określenie stanu i potencjału poznańskich organizacji pozarządowych. 3. Identyﬁkację potrzeb trzeciego sektora w Poznaniu w zakresie usług informacyjnych, szkoleniowych i doradczych w kontekście planowanego utworzenia poznańskiego Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych. 4. Wskazanie luki informacyjnej, szkoleniowej i doradczej, obejmującej dotychczas niepodejmowane przedsięwzięcia na rzecz wspierania trzeciego sektora w Poznaniu, a następnie w oparciu o zdeﬁniowaną lukę przedstawienie rekomendacji dla nowych przedsięwzięć, które mogłyby zostać podjęte przez Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych. Struktura raportu obejmuje cztery zasadnicze części. W pierwszej z nich przedstawiono opis zastosowanej metodologii, w tym metody i techniki badawcze, wielkość prób badawczych i sposób ich doboru, a także zakres analizy. W drugiej części zawarto wyniki badań gabinetowych (analizy danych zastanych), które objęły anali-

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Cele szczegółowe badania obejmowały:

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

zę istniejących źródeł na temat sytuacji trzeciego sektora, w tym danych statystycznych i raportów z badań oraz literaturę przedmiotu. Trzecia część raportu obejmuje prezentację badań terenowych przeprowadzonych przez zespół badawczy niniejszego studium obejmujących poznańskie organizacje pozarządowe. W rozdziale przedstawiono wyniki inwentaryzacji NGO’s, opisano stan poznańskiego trzeciego sektora poprzez takie charakterystyki jak wielkość organizacji, struktura pracowników, pola działalności, forma prawna czy źródła przychodu. Podjęto także próbę określenia planów rozwojowych badanych organizacji pozarządowych na najbliższe dwa lata. W rozdziale skupiono się także na zidentyﬁkowaniu potrzeb trzeciego sektora w Poznaniu w zakresie usług informacyjnych, szkoleniowych i doradczych w kontekście planowanego poznańskiego Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych (dalej nazywane CWOP lub Centrum), a także na wskazaniu luk informacyjno-edukacyjnych, obejmujących dotychczas niepodejmowane przedsięwzięcia na rzecz wspierania trzeciego sektora w Poznaniu. Wyniki przeprowadzonych badań pozwoliły także na określenie wstępnej koncepcji organizacyjnej planowanego Centrum, biorąc pod uwagę takie elementy jak m.in. umiejscowienie, godziny i dni otwarcia oraz umożliwiły oszacowanie zainteresowania usługami w kontekście określenia liczby etatów w CWOP. Ostatnia część niniejszego raportu to swoiste clue, bowiem przedstawiono w niej najważniejsze fakty i wnioski płynące zarówno z analizy danych zastanych jak i wyników przeprowadzonych badań pod kątem celów badawczych. Zaprezentowane zostały także opracowano rekomendacje dotyczące koncepcji merytorycznej i organizacyjnej planowanego Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych.

1. METODOLOGIA BADANIA 1.1. Uwagi wstępne, kontekst badań, hipotezy badawcze Niniejszy rozdział ma charakter ramowego trybu prac badawczych przedmiotowo dotyczącego metodologiczno-organizacyjnych założeń projektu badawczo-analitycznego, mającego na celu diagnozę stanu trzeciego sektora w Poznaniu i badanie potrzeb w zakresie wsparcia NGO’s. W opisie założeń projektu autorom zależało, aby:

2. Wskazać na dylematy (przede wszystkim merytoryczne i metodologiczne, ale po części także organizacyjne) związane z zaplanowanym przedsięwzięciem (określając jednocześnie optymalne zdaniem autorów sposoby ich rozstrzygnięcia). Dodatkowym przedmiotem prowadzonych badań, oprócz oczekiwanego zakresu głównego określonego na wstępie w temacie pracy, uczyniono krytyczną analizę dotychczas powstałych metodologii badań organizacji pozarządowych, które nie w pełni oddają ich obraz. Autorzy niniejszego opracowania, wychodząc z założenia, że punktem wyjścia do wszelkich działań jest rzetelna diagnoza, za cel główny szerszego przedsięwzięcia zmierzającego do wsparcia rozwoju poznańskiego tzw. trzeciego sektora (sektora organizacji pozarządowych), postawili przed sobą zadanie wieloaspektowego zdiagnozowania kondycji tegoż sektora. Z tego powodu jednym z głównych zamierzeń było zbada-nie potrzeb organizacji i ich zasobów (ludzkich, rzeczowych, ﬁnansowych i informacyjnych) tak, aby na podstawie aktualnych i rzetelnych informacji, opracować i wdrożyć program kompleksowego wsparcia infrastrukturalnego, szkoleniowego, doradczego, konsultacyjnego i usługowego dla sektora organizacji pozarządowych w Poznaniu. Problemy, do rozwiązania których w zamierzeniu autorów projektu miała bezpośrednio lub pośrednio przyczynić się prezentowana diagnoza, to deﬁcyty wiedzy i informacji o trzecim sektorze w Poznaniu, m.in. w zakresie:

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

1. Zaprezentować strategię metodologiczną, która w toku rozległych analiz została wybrana jako optymalna;

1. Braku aktualnej, rzetelnej informacji w zakresie potencjału organizacji pozarządowych, 2. Bardzo ograniczonej ilości publikacji i źródeł wiedzy dotyczących zakresu działalności sektora pozarządowego w Poznaniu; 3. Braku aktualnej bazy danych na temat NGO’s aktywnie działających w Poznaniu; 4. Braku diagnozy potrzeb organizacji non-proﬁt działających na terenie Poznania i dla mieszkańców Poznania; 5. Braku adekwatnej do potrzeb oferty wsparcia NGO’s, wynikającej z niedoboru informacyjnego. Poniżej przedstawiamy hipotezy badawcze, które zostały zweryﬁkowane w toku badań i analiz. Lista hipotez, początkowo otwarta, została uszczegółowiona w ramach analizy danych wtórnych.

Organizacje pozarządowe – diagnoza Gmina Miasto Poznań charakteryzuje się dużą liczbą organizacji pozarządowych w porównaniu do miast o zbliżonej wielkości, choć są także i miasta o większej liczbie organizacji. Dostępne bazy danych organizacji pozarządowych są nieaktualne – brakuje wypracowanych mechanizmów aktualizacji.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Na terenie miasta Poznania działa od kilkunastu do kilkudziesięciu aktywnych i prężnych organizacji pozarządowych.

W populacji organizacji pozarządowych znajduje się wysoka liczba organizacji „wirtualnych”. Na terenie Poznania działają organizacjie pozarządowe noszące znamiona protopatologii i patologii (zjawisko QUANGO-s, zjawisko ekoszantażu). Istnieje wysoka aktywność organizacji w działaniach typu „follow public cash” (koniunkturalne dostrajanie się do strumieni publicznych pieniędzy).

Organizacje pozarządowe – potrzeby Kwestie lokalowe są jednymi z głównych problemów organizacji. Problem ten dotyczy nie tylko niewielkich zasobów lokalowych, z którymi borykają się NGO’s, ale również samych kwestii prawno-organizacyjnych związanych z posiadanym lokalem (umowy użyczenia/najmu; podatek od nieruchomości; uzyskanie lokali na preferencyjnych warunkach od władz lokalnych). NGO’s borykają się z szeregiem problemów związanymi z wyposażeniem biura. Są one częściowo rozwiązywane są w ramach realizacji poszczególnych projektów, co jednak nie jest działaniem wystarczającym.

Pomoc prawna i doradcza należy do istotnych elementów, na które istnieje zapotrzebowanie w NGO (np. ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; statut; dokumentacja prowadzenia działalności; obowiązki wobec urzędów związane z prowadzeniem działalności; sporządzanie sprawozdań merytorycznych i ﬁnansowych). Większe braki istnieją w organizacjach rozpoczynających działalność, co jest wynikiem braku doświadczenia. Istnieje wysokie zapotrzebowanie na ekspertów w zakresie pisania projektów i wypełniania wniosków o doﬁnansowanie. Istotną barierę w rozwoju i działaniu organizacji stanowią niewystarczające zasoby ludzkie, zwłaszcza charakteryzujące się odpowiednim poziomem merytorycznym w przypadku nieodpłatnych działań o charakterze wolontariatu. Sieci doradcze dla NGO’s są nierozreklamowane, wśród organizacji panuje przekonanie o rozproszeniu ośrodków dysponującymi informacjami dotyczącymi regionalnych i centralnych organizacji infrastrukturalnych, urzędów publicznych, aktualnych konkursów.

Współpraca z administracją publiczną Procedury konkursowe defaworyzują organizacje małe, o charakterze lokalnym, sprzyjając jednocześnie dużym organizacjom o szerszym zakresie terytorialnym działania.

Ma miejsce nadmierne koncentrowanie się nad NGO’s, z którymi samorząd pracuje od dawna. Konkursy ograniczają uznaniowość decyzji dotyczących ﬁnansowania działalności organizacji pozarządowych. Organizacje nie wykorzystują całości środków JST (jednostek samorządu terytorialnego) możliwych do uzyskania, przez co środki przeznaczane na działalność trzeciego sektora przez samorządy nie są wykorzystywane efektywnie.

Współpraca z biznesem Ze względu na to, że tylko niewielka część organizacji współpracuje z podmiotami biznesowymi, konieczna jest intensyﬁkacja działań tego typu w celu popularyzacji odnoszonych korzyści (dostęp do zasobów biznesu: ﬁnansowych, rzeczowych, ludzkich; dostęp do wiedzy dotyczącej zarządzania; wypracowanie w samej organizacji standardów pracy, wykorzystywanych na co dzień w biznesie; dostęp do wiedzy merytorycznej także w innych obszarach, takich jak księgowość, marketing itp.).

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Procedury konkursowe są niedostosowane do potrzeb organizacji, które chcą wystąpić z własnymi inicjatywami.

Częstą formą współpracy organizacji pozarządowych ze sferą biznesu jest strukturalna przynależność do dużych podmiotów gospodarczych, co ma na celu optymalizację polityki kosztowej koncernów. Współpraca pomiędzy sferą biznesu a trzecim sektorem w przypadku podmiotów niezależnych podejmowana jest zdecydowanie rzadziej. Współpraca podmiotów gospodarczych z organizacjami pozarządowymi jest przypadkowa i ogranicza się do wspierania pojedynczych wydarzeń. Brak jest długofalowej perspektywy i pomysłu na wspólne działanie. Niechęć sfery biznesu do współpracy z NGO wynika z nieświadomości korzyści jakie są możliwe do uzyskania. Przedsiębiorcy oczekują od organizacji pozarządowych profesjonalizacji działań w ramach współpracy oraz liczą na wymierne korzyści takich czynności.

1.2. Metody, techniki badawcze, dobór prób badawczych W niniejszym podrozdziale przedstawiono ogólny zarys metodologii badania uwzględniając analizę danych wtórnych, badania ilościowe oraz jakościowe.

1.2.1. Analiza danych wtórnych

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Analiza danych wtórnych opierała się w głównej mierze na danych zgromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny oraz Stowarzyszenie Klon/Jawor (dostępnych w utworzonym przez Stowarzyszenie serwisie Moja Polis oraz w bazach danych tej organizacji).

Analiza danych dotyczyła m.in. poniższych grup danych: Dane Głównego Urzędu Statystycznego pochodzące z Banku Danych Lokalnych (aktywne fundacje, stowarzyszenia i inne organizacje społeczne): Organizacje wg formy prawnej, Organizacje wg klasy zatrudnienia, Organizacje wg maksymalnego terytorialnego zasięgu głównej działalności, Organizacje wg rodzaju działalności, Organizacje wg rodzaju i udziału, Organizacje wg typu gminy, Organizacje wg wielkości przychodów, Pracujący w organizacjach, Przeciętna liczba zatrudnionych w organizacjach, Wolontariusze i członkowie organizacji.

Bazy danych organizacji Klon/Jawor (www.ngo.pl). Dane serwisu Moja Polis: liczba fundacji i stowarzyszeń poza OSP (Ochotniczą Strażą Pożarną), liczba OSP liczba klubów sportowych, liczba wspólnot paraﬁalnych, liczba organizacji pożytku publicznego,

Dane o sektorze non-profit w Polsce zgromadzone przez GUS odnoszą się do 2008 roku. W drugim kwartale 2009 roku Urząd Statystyczny w Krakowie przeprowadził badanie dotyczące stanu i działalności organizacji non-profit w Polsce w 2008 roku. Badaniem objęto zbiorowość ponad 93 tysięcy organizacji posiadających osobowość prawną, działających na mocy ustawy o fundacjach lub prawa o stowarzyszeniach, które były zarejestrowane w Bazie Jednostek Statystycznych1. Operat badania obejmował także organizacje działające na mocy innych ustaw, odwołujących się jednak do prawa o stowarzyszeniach (np. stowarzyszenia kultury fizycznej, ochotnicze straże pożarne, koła łowieckie, Polski Czerwony Krzyż, itp.) oraz organizacje pożytku publicznego. Narzędziem badawczym było sprawozdanie statystyczne SOF-12. Najniższym poziomem analizy danych GUS o sektorze nonprofit, za wyjątkiem klubów sportowych, jest województwo (NUTS 2) z uwagi na brak innych, bardziej szczegółowych zakresów danych. Dane o sektorze non-profit w Polsce zgromadzone przez Stowarzyszenie Klon/ /Jawor i prezentowane w serwisie Moja Polis również odnoszą się do 2008 roku. Wprawdzie Stowarzyszenie prowadzi własne badania, np. „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2010”, jednak dostępne dane i wskaźniki prezentowane w serwisie Moja Polis opierają się na danych GUS z 2008 roku (przy czym dane w serwisie Moja Polis można analizować z uwzględnieniem większej liczby poziomów np. podregionów, powiatów). Część wskaźników, takich jak liczba związków zawodowych, liczba organizacji gospodarczych i zawodowych, nie jest dostępna w serwisie Moja Polis (przy wskaźnikach istnieje informacja „strona w budowie” i w czasie realizacji niniejszego projektu dane te nie zostały podane). Do analizy włączono także raporty i publikacje naukowe odnoszące się do trzeciego sektora w Polsce, które powstały w ciągu ostatnich 5 lat.

Baza Jednostek Statystycznych to baza danych, której podstawą jest rejestr REGON, jednak w odróżnieniu od niego jest ona aktualizowana w oparciu o wyniki badań statystycznych oraz o informacje pochodzące ze źródeł administracyjnych (np. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Krajowego Rejestru Sądowego). Źródło: Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Wstępna informacja nt. wyników badania stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych (SOF-1) zrealizowanego w 2009 r.”, GUS 2010; s. 9. 2 Tamże.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

liczba organizacji gospodarczych i zawodowych.

1.2.2. Wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Organizacje pozarządowe oraz inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego często charakteryzują się brakiem „aktywnej” siedziby, pracownicy takich podmiotów nie są zatrudnieni na stałe i ich obecność w siedzibie jest krótkotrwała, co ogranicza możliwości kontaktu z organizacją. Z tego względu autorzy raportu zdecydowali o przeprowadzeniu badania ilościowego za pomocą techniki wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI – Computer Assisted Telephone Interviewing) Badaniem objęto przedstawicieli organizacji pozarządowych zlokalizowanych na terenie miasta Poznania. Badanie miało charakter dwustopniowy. Do organizacji pozarządowych działających na terenie miasta Poznania zostało skierowane zapytanie dotyczące aktualnego stanu prowadzonej działalności (działalność aktywna, działalność zawieszona, działalność zlikwidowana, inne). Badanie ilościowe o charakterze badań CATI opierało się na pierwszej części kwestionariusza i miało na celu aktualizację statusu działalności organizacji zarejestrowanych w Poznaniu.

Badanie ilościowe przeprowadzone techniką wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo polegało na zadawaniu przez ankieterów podczas rozmowy telefonicznej widocznych na ekranie pytań kwestionariusza wywiadu. Ankieterzy wpisywali do formularza ankiety w wersji elektronicznej odpowiedzi respondentów, które były automatycznie wprowadzane do pamięci komputera. Program na bieżąco kontrolował postępy badania oraz sprawdzał pracę teleankieterów, kontrolował również próbę badawczą. Pierwsze wyniki były dostępne niemal od razu po zakończeniu badania. Taka procedura pozwoliła na zlikwidowanie przepisywania i kodowania, zmniejszając prawdopodobieństwo błędów ankieterskich, oszczędzając czas i dostarczając wszystkich niezbędnych danych statystycznych. Każdy z ankieterów otrzymał pisemną instrukcję dotyczącą badania oraz sposobu prowadzenia wywiadu z respondentem. Oprogramowanie jednostki realizującej badanie (tzw. Call Center) oparte jest o system CADAS CATI, który pozwala na egzekwowanie najsurowszych rygorów metodologicznych i dochowywanie bezwzględnej wierności branżowym standardom Europejskiego Stowarzyszenia Badaczy Opinii Publicznej i Rynku (ESOMAR) i Programu Kontroli Jakości Pracy Ankieterów (PKJPA). Podczas badania możliwe było także monitorowanie osiągnięć i jakości pracy ankieterów CATI za pomocą modułu rankingu oraz funkcji raportowania opracowanej według wymagań Programu Kontroli Jakości Pracy Ankieterów rekomendowanego przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku (OFBOR). Zapewniony został także bardzo wysoki poziom bezpieczeństwa danych, opieki autorskiej i pomocy.

Przed przystąpieniem do realizacji badania właściwego przeprowadzony został pilotaż narzędzia badawczego na próbie (losowo wybranych) N=10 organizacji pozarządowych, którego celem były: weryﬁkacja problemu badawczego, czyli sprawdzenie, czy dany problem występuje w określonym środowisku społecznym;

sprawdzenie narzędzia badawczego, czyli przydatności zawartych w kwestionariuszu pytań i kafeterii pod względem stopnia ich zrozumiałości dla badanych, trafności odpowiedzi oraz pod względem liczby pytań, na które respondenci nie udzielili odpowiedzi;

Dane uzyskane w toku badania pilotażowego zostały wykorzystane do opracowania właściwego i ostatecznego narzędzia badawczego. Operatem do badania była zweryfikowana baza podmiotów – organizacji pozarządowych przygotowana w oparciu o analizę typu desk research (KRS, GUS, Portal Organizacji Pozarządowych: www.bazy.ngo.pl) i inne zdiagnozowane w toku analizy. Prowadzona równolegle do opracowywania operatu analiza danych wtórnych doprowadziła do istotnego wniosku dotyczącego znaczenia formy prawnej działających organizacji dla danej społeczności lokalnej, w której pełnią rozliczne funkcje odśrodkowe, specyficzne ze względu na środowisko w jakim funkcjonują. Badania nad sektorem pozarządowym – funkcjonującym w poznańskim środowisku wielkomiejskim – podyktowały konieczność skoncentrowania się na najpopularniejszych i jednocześnie mających największe znacznie diagnostyczne organizacjach mieszczących się w dwóch dominujących formach prawnych, jakimi są stowarzyszenia (zarejestrowane w KRS, jak i w JST) oraz fundacje. Analiza materiałów wtórnych (Podrozdział 2.1.) potwierdziła, że organizacje takie jak: ochotnicze straże pożarne, wspólnoty parafialne, czy też kluby sportowe nie są istotne w odniesieniu do środowiska wielkomiejskiego ze względu na niską liczebność tego rodzaju podmiotów w gminach miejskich, czy też niski „efekt obywatelski”3. Wielkość operatu (baza teleadresowa organizacji pozarządowych wraz z numerami telefonów) po zweryfikowaniu rekordów wynosiła N=2042. W Tabeli 1. na str. 16 zamieszczono raport z realizacji wywiadów CATI. W przypadku ponad 40% jednostek dostępnych w bazie poznańskich organizacji pozarządowych podczas pięciu prób połączeń wykonanych w różnych porach dnia i w odstępach czasowych, nie podjęto telefonu. W nieco ponad 5% przypadków włączała się automatyczna sekretarka lub faks, zaś w 9,2% rekordów słyszalny był komunikat „nie ma takiego numeru”. 8,1% rozmówców – przedstawicieli trzeciego sektora – odmówiło udziału w badaniu. W 8,2% przypadków wywiad okazał się nieefektywny, co oznaczało, że dodzwoniono się do innego abonenta – nie będącego przedstawicielem NGO’s. Warto w tym miejscu przywołać kwestię aktualności dostępnych baz danych organizacji pozarządowych, bowiem – na co pośrednio wskazują przedstawione powyżej statystyki – 65,2% organizacji z bazy poznańskich organizacji pozarządowych nie działa lub jest w stanie zawieszenia, bądź też z innego powodu kontakt z daną organizacją jest niemożliwy (abonent nie odbiera

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

ustalenie problemów organizacyjnych dla właściwego procesu badawczego – określenie sposobu docierania do badanych osób, sprawdzenie mających brać udział w badaniach ankieterów, określenie czasu realizacji badania.

Por. Gliński Piotr, „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?”, Warszawa: IFiS PAN, 2006, s. 27-28.

Tabela 1. Raport z realizacji wywiadów CATI (N=2042) Efekt

Liczba zdarzeń (N)

% zdarzeń

872

42,7%

4,7%

0,4%

Komunikat „nie ma takiego numeru”

188

9,2%

Odmowa udziału w badaniu

165

8,1%

Wywiad efektywny

545

26,7%

Wywiad nieefektywny

168

8,2%

2042

100,0%

Abonent nie odbiera telefonu Automatyczna sekretarka Automatyczny sygnał faksu

WIELKOŚĆ OPERATU

przy 5 próbach połączenia, automatyczna sekretarka, automatyczny sygnał faksu, „nie ma takiego numeru”, wywiad nieefektywny). Dane te jednakże należy traktować z pewną ostrożnością. Łącznie zrealizowano N=545 wywiadów efektywnych, w tym: N=193 wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami organizacji pozarządowych, które zakończyły działalność lub ją zawiesiły;

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

N=352 wywiadów pełnych przeprowadzonych z przedstawicielami aktywnie działających organizacji pozarządowych.

Przeprowadzenie wywiadów z organizacjami prowadzącymi aktywną działalność (tj. zrealizowanie drugiej i kolejnych części wywiadu CATI, zgodnie z zastosowanymi w kwestionariuszu regułami przejścia) w efekcie ﬁnalnym zależało od rzeczywistej liczby aktywnych organizacji.

1.2.3. Indywidualne wywiady pogłębione

Indywidualny wywiad pogłębiony [IDI] (ang. Individual In-Depth Interview) jako jedna z bardziej popularnych metod badań jakościowych, polegająca na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z wybranymi respondentami, został dobrany jako narzędzie umożliwiające dotarcie do precyzyjnych i pogłębionych informacji. Wszystkie wywiady odbywały się na podstawie specjalnie przygotowanych narzędzi badawczych (scenariuszy wywiadu), których celem było uporządkowanie i wystandaryzowanie prowadzonych rozmów. Indywidualne wywiady zostały przeprowadzone w dwóch różnych typach grup respondentów. Pierwszą, znaczną liczebnie grupą respondentów (badania jakościowe z reguły obejmują niewielkie grupy) byli liderzy i liderki, bądź też inni przedstawiciele wybranych organizacji pozarządowych. Drugą grupę natomiast stanowili przedstawiciele samorządu oraz biznesu współpracujący z poznańskimi organizacji pozarządowymi.

Wszystkie wywiady zostały nagrane i poddane transkrypcji, a następnie podlegały analizie jakościowej.

1.2.3.1. WYWIADY

Z LIDERAMI, LIDERKAMI I INNYMI PRZEDSTAWICIELAMI

ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH

Przeprowadzenie indywidualnych wywiadów pogłębionych z przedstawicielami organizacji pozarządowych (na próbie 51 podmiotów trzeciego sektora) było podyktowane zamiarem dokonania wyczerpującej analizy problemów związanych z zarządzaniem NGO’s, ich potencjału ludzkiego i instytucjonalnego oraz perspektyw rozwoju poznańskich organizacji pozarządowych z punktu widzenia liderów i liderek tychże organizacji. Wytypowana w sposób celowo-losowy grupa 51 osób mających często decydujący głos w codziennym kierowaniu/zarządzaniu organizacją odpowiedziała na pytania ankietera. Ich odpowiedzi brane były pod uwagę przy formułowaniu końcowych wniosków. Ponadto wypowiedzi przedstawicieli NGO’s zamieszczone w postaci cytatów w części wynikowej wzbogaciły niniejszą diagnozę o przemyślenia i opinie społeczników. Wywiady przeprowadzone przez ankietera odbywały się w liczbie przeciętnie 2-3 dziennie, a postęp monitorowano na podstawie dostarczanych transkrypcji z wywiadów.

1.2.3.2. WYWIADY

ZE WSPÓŁPRACUJĄCYMI Z

NGO’S

PRZEDSTAWICIELAMI SAMORZĄDU

Metodą doboru próby do badań jakościowych – indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) – był dobór celowy. Próba celowa (arbitralna) opierała się na wiedzy o badanej populacji i specyﬁcznych celach badań populacji generalnej. Pozwoliło to na uzyskanie wniosków i opinii pochodzących od znacznie różniących się doświadczeniami zawodowymi (w obszarze współpracy z organizacjami typu non-proﬁt) badanych osób. W tym module przeprowadzono 3 indywidualne wywiady pogłębione z następującymi typami respondentów: pracownik samorządowy współpracujący z NGO’s – Urząd Miasta Poznania; pracownik samorządowy współpracujący z NGO’s – Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego; przedstawiciel podmiotu biznesowego współpracujący z NGO’s. 1.2.4. Zogniskowane wywiady grupowe

Zogniskowany wywiad grupowy [FGI] (ang. Focus Group Interview) stanowi jedną z metod badań jakościowych, polegającą na wspólnej dyskusji grupy respondentów/ /uczestników wywiadu na zadany z góry temat/grupę tematów. W trakcie wywiadu grupowego podejmowane były pytania badawcze o charakterze eksploracyjnym,

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

ORAZ BIZNESU

próby wyjaśniania i zrozumienia zjawisk, motywacji, postaw, zachowań bez intencji wyrażania badanej rzeczywistości w sposób liczbowy i czysto opisowy. W przypadku tego typu badania analizie podlegają nie tylko indywidualne opinie wyrażane przez poszczególne osoby, ale też interakcje i wyniki konfrontacji różnych opinii na prezentowany temat. Celem ustrukturyzowania rozmowy opracowany został scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego. Metodą doboru próby do badań jakościowych – zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI) – był dobór celowy. Podobnie jak w przypadku indywidualnych wywiadów pogłębionych, próba celowa (arbitralna) opierała się na wiedzy o badanej populacji i specyﬁcznych celach badań populacji generalnej. W ramach zogniskowanego wywiadu grupowego przeprowadzono jedną dyskusję, w której wzięło udział 8 przedstawicieli prężnie działających organizacji pozarządowych zlokalizowanych na terenie miasta Poznania. Operat, z którego zaproszono respondentów do udziału w badaniu, został opracowany przez autorów niniejszego raportu. Zogniskowany wywiad grupowy trwał około 120 minut. Spotkanie zostało zarejestrowane, poddane transkrypcji, a następnie podlegało analizie jakościowej.

1.3. Sposoby analizy danych

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Wskazane powyżej zagadnienia badawcze pociągnęły za sobą konieczność zastosowania różnorodnych narzędzi i metod badawczych w trakcie prowadzenia badania. By uzyskać jak najbardziej wyczerpujące i wiarygodne informacje, w badaniu wykorzystane zostały następujące metody triangulacji, czyli łączenia danych na temat przedmiotu badań pochodzących z więcej niż jednego źródła:

Triangulacja metod badawczych, która łączy różne metody badawcze celem dogłębnego poznania i zrozumienia badanych zjawisk; autorzy zastosowali jakościowe (FGI i IDI) i ilościowe (CATI) metody badań – umożliwiło to testowanie tej samej hipotezy bez obciążenia błędami wynikającymi z ograniczeń i wad poszczególnych metod badawczych; Triangulacja źródeł danych – poddano analizie zarówno dane zastane (analiza typu desk research), jak i dane wywołane (tj. uzyskane w trakcie badania); Triangulacja perspektyw badawczych – badanie prowadzone było przez kilku członków zespołu badawczego oraz ich asystentów, dzięki czemu uzyskany obraz przedmiotu badania jest pełniejszy, bardziej wiarygodny i obiektywny. Oprócz triangulacji zastosowana została również metoda łączenia danych, bowiem badania ilościowe obejmują perspektywę przedstawicieli NGO’s, natomiast badania jakościowe zarówno działaczy organizacji pozarządowych, jak i przedstawicieli samorządu. Taki plan badawczy, łączący triangulację i integrację metodologiczną, ogniskujący uwagę na wybranych aspektach metodologii, gwarantuje wysoką jakość badań empirycznych. Innymi słowy, w opinii zespołu badawczego, taka metoda działań:

triangulacja

integracja Schemat 1. Triangulacja i integracja w procesie badawczym

zwiększyła trafność wyników badań; ułatwiła proces badawczy; spowodowała, że część uzasadnień zmierza w kierunku uprawomocnienia wyników poprzez sam fakt korzystania z różnych rozwiązań metodologicznych. Przedstawiony powyżej Schemat 1. obrazuje ogólne podejście metodologiczne, założone na początku procesu badawczego, które zostało zmodyﬁkowane odpowiednio w trakcie badań poprzez zaprojektowanie jednego z narzędzi IDI (kwestionariusz indywidualnego wywiadu pogłębionego z liderami/-kami organizacji) bezpośrednio po dokonaniu wstępnej analizy desk research przez część zespołu badawczego.

Przy analizie danych została również wykorzystywana metaanaliza. Oznacza ona statystyczną analizę polegającą na wtórnym odkrywaniu wiedzy metodą uogólniania informacji zawartych w publikacjach czy źródłach pierwotnych w celu łączenia odkryć. Metoda ta koncentruje się na systematycznym przeszukiwaniu literatury z danego obszaru, by po procedurach kodowania dokonać zbiorczej analizy ilościowej, interpretacji i podsumowania wyników tematycznie jednorodnych badań pierwotnych w celu identyﬁkacji wspólnych wzorców, czy też rozbieżności występujących między zakwaliﬁkowanymi badaniami. 1.3.2. Badania ilościowe

Przeprowadzona analiza danych pozwoliła uchwycić istotne związki zachodzące między najważniejszymi zmiennymi metryczkowymi, a pytaniami zawartymi w kwestionariuszu (część merytoryczna). W badaniu wykorzystana została statystyczna forma opisowa danych (SPSS). W pierwszej kolejności jej celem było przetworzenie surowych danych w formę umożliwiającą ich szybkie zrozumienie i interpretację. Analiza ta objęła ustalenie wartości porównawczych, natężenia i struktury odpowiedzi. Dane, aby mogły w sposób jednoznaczny identyﬁkować wyniki pomiaru, zostały poddane określonym regułom kodyﬁkacyjnym – zależnym od stosowanych skal pomiaru odpowiedzi. I tak np. w przypadku skali nominalnej, każda cecha została zakodowana w obrębie danej kolumny za pomocą symboli literowych bądź cyfro-

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

1.3.1. Analiza danych wtórnych

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

wych, zgodnie z różnorodnością tej cechy w obrębie danych przypadków. Z kolei dla pytań otwartych, stworzony został klucz, według którego odpowiedzi respondentów były kodowane. Następnie po przeprowadzeniu kodowania danych dokonano ich tabulacji, która polegała na zliczeniu, zsumowaniu, posortowaniu, pogrupowaniu oraz zestawieniu wyników w formie tablic częstości. Użycie oprogramowania zmniejszyło z pewnością możliwość pomyłek, gdyż program na bieżąco kontrolował logiczną poprawność wprowadzanych odpowiedzi oraz w zależności od udzielanych przez respondenta odpowiedzi, generował następne pytania ze zdefiniowanego drzewa pytań. Umożliwiło to lepszą kontrolę nad badaniem, pełne wykorzystanie próby, kontrolę zakresów odpowiedzi, automatyczną realizację reguł przejść. Istniała także możliwość przełożenia wywiadu na inny termin, jeżeli respondent w danej chwili był zajęty (niestety ze względu na ograniczenia czasowe ze strony autorów raportu, możliwość ta nie zawsze mogła być wykorzystywana). Zakończenie wywiadu mogło nastąpić w każdej chwili od momentu jego uruchomienia, aż do wyświetlenia ostatniego pytania. Program umożliwiał również zapisywanie powodów niezrealizowania wywiadów (np. nikt nie odbiera, linia zajęta, brak zgody respondenta, itp.). Narzędziem badania ilościowego był kwestionariusz socjologiczny zawierający kafeterie zamknięte i kafeterie półotwarte. System reguł przejścia (skipów) umożliwił wyodrębnienie kategorii respondentów odpowiadających kryteriom poprawności próby. Standardowo struktura kwestionariusza obejmowała katalog pytań, skale, filtry oraz dane ewidencyjne. Codebook narzędzia stanowił odrębny skrypt zaimplementowany w oprogramowanie Call Center. Ze względu na metodę badania i potencjalny wzorzec zachowania respondenta względem badania telefonicznego, czas pojedynczego wywiadu został określony w wymiarze czasowym około 15 minut (choć zdarzały się wywiady, które trwały znacznie dłużej) z zapewnieniem kompletności uzyskanych materiałów. Ze względu na użyte systemy informatyczne, ewentualne przypadki nieprawidłowości zostały ograniczone do minimum. Ankieter nie wybierał następnych pytań ponieważ skrypt CADAS CATI automatycznie reguluje kolejność zadawanych pytań. Wywiady niekompletne, np. przerwane, nie były zapisywane w finalnej bazie danych, a jedynie w tymczasowej. W tej sytuacji podejmowane były próby kontaktu z respondentem, mające na celu uzupełnienie kwestionariusza (co najmniej trzy kolejne próby dokończenia realizacji wywiadu). W przypadku nieudanej próby, wywiad nie został włączony do finalnego zbioru (bazy danych), jednakże sytuację taką należy uznać za nietypową, gdyż praktyka badawcza oraz przebieg omawianych badań wskazuje na relatywnie rzadkie występowanie takich zdarzeń. 1.3.3. Badania jakościowe

Materiał uzyskany w wyniku badań jakościowych (IDI i FGI) został poddany analizie w oparciu o następujące etapy: 1. Częściowe ustrukturyzowanie wywiadów celem pozyskania podstawowych informacji o badanych jednostkach; 2. Analiza wstępna, porządkująca: ocena wiarygodności i poprawności technicznej, weryﬁkacja podstawowych elementów metodologicznych badania;

3. Redukcja i kategoryzacja uzyskanego materiału badawczego poprzez zakreślenie pól problemowych, wyodrębnienie poszczególnych zagadnień i pojęć, analizę przyczynowo-skutkową. Trzeci element analizy danych (z wyjątkiem wywiadów z przedstawicielami organizacji) został przeprowadzony w oparciu o narzędzie analityczne Nvivo7, który sprawdza się przy wnikliwych analizach wątków, rekonstruowaniu procesów lub znaczeń i korzystaniu z różnorodnych danych. Indywidualne wywiady pogłębione (liczebność: N=51; N=3) oraz zogniskowany wywiad grupowy zostały zarejestrowane na dyktafonie cyfrowym, a następnie spisane w postaci transkrypcji i poddane analizie jakościowej. Wywiady te w większości przypadków zostały przeprowadzone w siedzibie respondenta, lub innym dogodnym miejscu wskazanym przez badanego, reprezentującego daną organizację.

Po zgromadzeniu danych w toku analizy danych wtórnych oraz badań ilościowych i jakościowych przeprowadzona została analiza wskaźnikowa – zwana również zmodyfikowaną metodą punktową. Jej celem było przede wszystkim określenie potencjału organizacji pozarządowych oraz sporządzenie oceny analizowanych rozwiązań prawno-systemowych. Metoda ta polega na skonstruowaniu zestawu wskaźników określających rzeczywisty potencjał organizacji w oparciu o szereg cech standaryzowanych w procesie analitycznym. Wskaźniki budowane są w oparciu o dane statystyczne – na poszczególne wskaźniki składają się określone zakresy danych będące ze sobą powiązane. W przypadku niedostępności danych, zakres analizy ulega nieznacznej modyfikacji. Analiza miała na celu określenie pozycji poszczególnych organizacji i grup podmiotów wyodrębnionych na podstawie prowadzonej działalności (metoda analizy umożliwia agregowanie wyników badań pojedynczych organizacji w szersze grupy) oraz ogólnej wartości dla całego analizowanego zakresu (wszystkich przebadanych organizacji wraz z opierającym się na założeniach statystyczno-metodologicznych ekstrapolowaniem wyników na populację generalną, którą stanowi zbiór wszystkich organizacji pozarządowych na terenie Poznania). W ramach procesu analitycznego możliwe było zwiększanie lub zmniejszanie znaczenia poszczególnych podwskaźników i wskaźników cząstkowych poprzez nadawanie im zdywersyfikowanych wag.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

1.3.4. Zmodyﬁkowana metoda punktowa (standaryzacji cech)

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

2. DIAGNOZA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH – ANALIZA DANYCH WTÓRNYCH W niniejszym rozdziale przedstawiono – zdiagnozowany na podstawie danych zastanych – stan trzeciego sektora w Poznaniu na tle kraju, Wielkopolski i powiatu poznańskiego. Wskazano statystyki dotyczące liczebności organizacji pozarządowych, a także funkcjonowania NGO’s biorąc pod uwagę takie aspekty, jak: zasięg działalności, potencjał ﬁnansowy i zatrudnieniowy, a także wolontariat. Na podstawie dostępnej literatury przedmiotu oraz raportów wskazano także na bariery rozwoju trzeciego sektora oraz jego potrzeby w zakresie wsparcia.

Sektor pozarządowy (NGO) występuje także pod innymi nazwami, takimi jak: „sektor dobrowolny”, „sektor niezależny”, „sektor non-profit”4. Charakterystyczne jest, że oszacowanie wielkości sektora pozarządowego zależy od przyjętej w analizie węższej lub szerzej definicji tego sformułowania. Po wejściu w życie Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. z 2010 Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.) upowszechnia się szeroka definicja organizacji pozarządowych jako zbioru wszelkich podmiotów nienależących do sektora finansów publicznych i nie działających w celu osiągnięcia zysku, w tym organizacji tak różnych od siebie, jak stowarzyszenia (rejestrowane i zwykłe), fundacje, pozostałe organizacje społeczne, inicjatywy społeczne Kościoła katolickiego i innych Kościołów itp. Według niektórych badaczy do zbioru tego można zaliczyć również zrzeszenia o charakterze mniej formalnym (w ustawie nazywane inicjatywami lokalnymi), czy też organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego, przedsięwzięcia ekonomii społecznej oraz inne niż wyżej wymienione5. W warunkach polskich szeroka definicja „sektora pozarządowego” 4

Kietlińska Krystyna, „Rola trzeciego sektora w społeczeństwie obywatelskim”, Warszawa: Diﬁn, 2010, s. 52. 5 Herbst Jan, Przewłocka Jadwiga, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2011, s. 17.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

2.1. Liczebność organizacji pozarządowych

węższe rozumienie sektora non-proﬁt

Klasyﬁkacja GUS (wskaźnik „organizacje według formy prawnej”): • organizacje pożytku publicznego, • fundacje, • stowarzyszenia i organizacje społeczne.

szersze rozumienie sektora non-proﬁt

Tabela 2. Zakres sektora non-proﬁt w Wielkopolsce w 2008 roku

Klasyﬁkacja GUS (wskaźnik „organizacje według rodzaju i udziału”): • fundacje, • stowarzyszenia i organizacje razem, • stowarzyszenia kultury ﬁzycznej, • ochotnicze straże pożarne, • koła łowieckie, • pozostałe stowarzyszenia i organizacje.

łącznie udział w % (Polska=100%) 9,4

łącznie udział w % (Polska=100%) 9,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

z trudem odpowiada zakresowi realnych działań obywatelskich, ponieważ znaczna część organizacji wchodząca w jego zakres nie posiada charakteru obywatelskiego lub posiada go w małym zakresie (np. komitety rodzicielskie, Kościoły, związki zawodowe, ochotnicze straże pożarne). Nie realizują one bowiem takich funkcji obywatelskich organizacji pozarządowych jak artykulacja potrzeb i interesów społecznych, kontrola władzy, pomoc potrzebującym, integracja i aktywizacja wspólnot społecznych, lecz wyrażają głównie automatyzm przynależności, interesy pracownicze, potrzeby religijne, czy bezpieczeństwa przeciwpożarowego6.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Dane GUS o zakresie sektora non-profit w Polsce opierają się na: 1. węższym rozumieniu sektora non-profit: tworzą go organizacje wyróżnione ze względu na formę prawną, tj. stowarzyszenia i organizacje społeczne, fundacje i organizacje pożytku publicznego; 2. szerszym rozumieniu sektora non-profit: tworzą go organizacje takie jak: fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne, stowarzyszenia kultury fizycznej, ochotnicze straże pożarne, koła łowieckie, pozostałe stowarzyszenia i organizacje społeczne. Biorąc pod uwagę węższe rozumienie sektora non-profit, w 2008 roku w województwie wielkopolskim działało aktywnie blisko 6,6 tys. organizacji pozarządowych, co stanowiło 9,4% udziału w ogólnej liczbie aktywnych organizacji non-profit w Polsce. Z szerszej perspektywy rozumienia sektora non-profit, w 2008 roku aktywnych było 19,5 organizacji na 10 tysięcy mieszkańców, co stanowiło 9,0% udziału w ogólnej liczbie aktywnych organizacji non-profit w Polsce. Różnice w wielkości sektora non-profit w Wielkopolsce, ze względu na przyjętą definicję tego pojęcia, prezentuje Tabela 2. 6

Gliński Piotr, „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?”, Warszawa: IFiS PAN, 2006, s. 26.

Z uwagi na różne deﬁnicje i sposoby rozumienia sektora non-proﬁt oraz związane z tym wielkości jego zakresu, w dalszej części analizy zostaną przedstawione liczebności dla poszczególnych form organizacyjnych tworzących trzeci sektor. 2.1.1. Liczba stowarzyszeń i organizacji poza OSP

Wskaźnik „stowarzyszenia i organizacje poza OSP” został zaproponowany przez Stowarzyszenie Klon/Jawor (serwis Moja Polis). Decyzja o nieuwzględnianiu we wskaźniku danych na temat OSP nie jest równoznaczna z uznaniem, że ochotnicze straże pożarne nie są częścią sektora pozarządowego. Po pierwsze, są one częścią sektora „szeroko rozumianego”. Po drugie, chociaż mają one formę prawną stowarzyszenia, jednak w praktyce działają na odmiennych zasadach niż pozostałe stowarzyszenia i są bardzo specyﬁcznymi organizacjami. Do wskaźnika „stowarzyszenia i organizacje poza OSP” zostały zaliczone organizacje stanowiące od początku transformacji ustrojowej trzon środowiska pozarządowego: stowarzyszenia i fundacje7.

STOWARZYSZENIA, podobnie jak fundacje, należą do organizacji pozarządowych, których zadaniem jest realizowanie celów społecznie użytecznych, jednakże stowarzyszenia zaspokajają generalnie potrzeby swoich członków, zaś fundacje zaspokajają potrzeby osób niebędących członkami (osoby zewnętrzne); podstawą działania stowarzyszenia są członkowie, a fundacji – majątek; o celach działalności stowarzyszenia decydują członkowie, natomiast cel i kierunek działalności fundacji określa fundator9. Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne w głównej mierze decydują o wielkości sektora non-proﬁt. Według danych GUS, w Wielkopolsce w 2008 roku aktywnie działało 0,4 tys. fundacji (co stanowiło 7,3% udziału w ogólnej liczbie fundacji aktywnie działających w Polsce) oraz 6,2 tys. stowarzyszeń i organizacji społecznych (co stanowiło 9,5% udziału w ogólnej liczbie stowarzyszeń i organizacji społecznych aktywnie działających w Polsce). Łączna liczba fundacji oraz stowarzyszeń i organizacji społecznych poza OSP wynosiła w Wielkopolsce 5,1 tys.10 Według danych serwisu Moja Polis, w 2008 roku w Wielkopolsce na tysiąc mieszkańców przypadało 1,77 fundacji i stowarzyszeń poza OSP. W rankingu liczebności omawianych typów organizacji Wielkopolska zajmowała 8. miejsce, co obrazuje 7

Herbst Jan, Przewłocka Jadwiga, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2011, s. 17-18. 8 Kietlińska Krystyna, „Rola trzeciego sektora w społeczeństwie obywatelskim”, Warszawa: Diﬁn, 2010, s. 91. 9 Tamże, s. 95-96. 10 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Wstępna informacja nt. wyników Badania stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych (SOF-1) zrealizowanego w 2009 r.”, GUS 2010; s. 2.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

FUNDACJE zalicza się do instytucji, które działają głównie w gospodarce rynkowej. Są to najczęściej prywatne instytucje, których zadaniem jest korygowanie wad rynkowej i publicznej dystrybucji usług; nie są nastawione na osiągnięcie zysku, lecz na realizację potrzeb społecznych8.

Tabela 3. Liczba fundacji i stowarzyszeń poza OSP na 1 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach Liczba na 1 tys. osób

Miejsce w rankingu ogólnopolskim

Mazowieckie

2,3155

Pomorskie

1,9833

Warmińsko-mazurskie

1,9810

Dolnośląskie

1,9645

Lubuskie

1,9436

Zachodniopomorskie

1,8382

Małopolskie

1,8025

Wielkopolskie

1,7715

Podkarpackie

1,6799

Podlaskie

1,5745

Łódzkie

1,5556

Kujawsko-pomorskie

1,5494

Lubelskie

1,5357

Opolskie

1,5004

Śląskie

1,4437

Świętokrzyskie

1,3388

Województwa:

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych serwisu Moja Polis.

Tabela 3. Najwięcej fundacji i stowarzyszeń poza OSP przypada na 1 tys. mieszkańców w województwie mazowieckim, najmniej – w województwie świętokrzyskim. Według danych GUS, w województwie mazowieckim w 2008 roku aktywnie działało 10,2 tys. fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych, natomiast w województwie świętokrzyskim – 2,4 tys. tych organizacji11. Z danych serwisu Moja Polis wynika, że w mieście Poznań na jeden tysiąc osób przypada największa liczba fundacji i stowarzyszeń poza OSP w województwie wielkopolskim – 3,72 (w układzie podregionalnym miasto Poznań zajmuje 2. miejsce na 66 podregionów w Polsce). W Wielkopolsce najmniejsza liczba fundacji i stowarzyszeń poza OSP przypada na tysiąc osób w podregionie konińskim (1,23). Szczegółowe dane prezentuje Tabela 4 zamieszczona na str. 27. Skoncentrowanie fundacji i stowarzyszeń w największych miastach poszczególnych województw nie jest czymś zaskakującym, jeżeli weźmie się pod uwagę rodzaje gmin, w których organizacje non-proﬁt posiadają swoje siedziby (patrz Tabela 5 na str. 27). Największe miasta i najważniejsze instytucje publiczne są także przestrzenią, w której organizacjom łatwiej funkcjonować. 11

Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Wstępna informacja nt. wyników Badania stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych (SOF-1) zrealizowanego w 2009 r.”, GUS 2010, s. 11.

Tabela 4. Liczba fundacji i stowarzyszeń poza OSP na 1 tys. mieszkańców w poszczególnych podregionach Wielkopolski Liczba na 1 tys. osób

Miejsce w rankingu ogólnopolskim

m. Poznań

3,7218

Kaliski

1,6234

Leszczyński

1,4874

Poznański

1,2983

Pilski

1,2484

Koniński

1,2338

Podregiony:

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych serwisu Moja Polis.

Tabela 5. Organizacje non-proﬁt ze względu na rodzaj gminy w Wielkopolsce i Polsce w 2008 roku udział w % (Polska =100%)

udział w % (województwo =100%)

gminy miejskie

–

gminy miejsko-wiejskie

–

gminy wiejskie

–

Wielkopolska gminy miejskie gminy miejsko-wiejskie gminy wiejskie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W skali całej Polski najwięcej organizacji non-proﬁt zlokalizowanych jest w gminach miejskich. W przypadku Wielkopolski dominują gminy miejsko-wiejskie, należy jednak mieć na uwadze, że podany wskaźnik dotyczy całego sektora non-proﬁt (a nie wyłącznie fundacji i stowarzyszeń, tym bardziej fundacji i stowarzyszeń poza OSP). Na mapie rozmieszczenia fundacji i stowarzyszeń poza OSP w powiatach Wielkopolski (Mapa 1 na str. 28) widać wyraźnie, że największa liczba organizacji tego typu przypada na 1 tysiąc mieszkańców w gminach miejskich: w Poznaniu (3,7218 na tys. mieszkańców), w Lesznie (2,4321 na tys. mieszkańców), Kaliszu (2,2027 na tys. mieszkańców) oraz Koninie (1,9291 na tys. mieszkańców). Wysoką liczbą fundacji i stowarzyszeń poza OSP charakteryzują się także pewne powiaty Wielkopolski, co wynika z faktu istnienia na ich terenie gmin miejskich, na przykład: powiat pilski – 1,6280 na tys. mieszkańców (Piła 2,0472 na tys. mieszkańców), powiat nowotomyski – 1,6419 na tys. mieszkańców (Lwówek 2,4981 na tys. mieszkańców), powiat wolsztyński – 1,5336 na tys. mieszkańców (Wolsztyn 1,7264 na tys. mieszkańców), powiat kościański 1,5112 na tys. mieszkańców (Ko-

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Polska

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Mapa 1. Liczba fundacji i stowarzyszeń poza OSP na 1 tys. mieszkańców w poszczególnych powiatach Wielkopolski w 2008 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych serwisu Moja Polis.

ścian 2,4126 na tys. mieszkańców), powiat wrzesiński 1,5955 na tys. mieszkańców (Września 1,7639 na tys. mieszkańców), powiat jarociński 1,8236 na tys. mieszkańców (Jarocin 2,3514 na tys. mieszkańców), powiat pleszewski 1,8938 na tys. mieszkańców (Pleszew 2,4695 na tys. mieszkańców), powiat krotoszyński 1,5281 na tys. mieszkańców (Krotoszyn 2,0512 na tys. mieszkańców), powiat ostrowski 1,6871 na tys. mieszkańców (Ostrów Wielkopolski 2,2524 na tys. mieszkańców), powiat ostrzeszowski 1,5955 na tys. mieszkańców (Ostrzeszów 2,0911 na tys. mieszkańców). Koncentracja fundacji i stowarzyszeń poza OSP w gminach miejskich wpływa na ogólną liczbę tego typu organizacji w układzie powiatowym. W układzie gmin-

nym Poznań zajął 27. miejsce w rankingu liczby fundacji i stowarzyszeń poza OSP w Polsce. Jest to jednakże na 2479 gmin bardzo wysokia pozycja. Należy zwrócić również uwagę na fakt, że pomiędzy rokiem 2005 a 2007 najwięcej organizacji powstało m.in. w województwie wielkopolskim – ponad 1000; w województwie mazowieckim – ponad 1500, województwie dolnośląskim – prawie 80012. 2.1.2. Liczba organizacji pożytku publicznego (OPP)

Fundacje i stowarzyszenia jako klasyczne organizacje non-profit nie są w stanie objąć swoim zakresem całego wielopłaszczyznowego obszaru powiązanych instytucji pozarządowych. Praktyką wielu krajów jest tworzenie tzw. o r g a n i z a c j i s p o ł e c zn i e p o ż y t e c z n y c h, których status daje możliwość włączenia ich do sektora nonprofit. W Polsce taka możliwość została stworzona dzięki Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. z 2010 Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.). Przez d z i a ł a l n o ś ć p o ż y t k u p u b l i c z n e g o rozumie się działalność społecznie użyteczną prowadzoną przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych. Zakres podmiotowy obejmuje zatem: organizacje pozarządowe rozumiane jako instytucje, które nie są jednostkami sektora finansów publicznych i nie działają w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne oraz jednostki nie posiadające osobowości prawnej, w tym fundacje i stowarzyszenia, osoby prawne i jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego oraz innych Kościołów i związków wyznaniowych,

O status organizacji pożytku publicznego nie mogą ubiegać się: partie polityczne, związki zawodowe i organizacje pracodawców, samorządy zawodowe, fundacje utworzone przez partie polityczne (ustawodawcy chodziło o odpolitycznienie tej działalności oraz uniezależnienie jej od administracji publicznej)14. Według danych GUS, w Wielkopolsce w 2008 roku aktywnie działało 0,4 tys. organizacji OPP (co stanowiło 6,7% udziału w ogólnej liczbie OPP aktywnie działających w Polsce). Według danych serwisu Moja Polis, w 2008 roku w Wielkopolsce działały 402 organizacje OPP. W rankingu liczebności omawianego typu organizacji, Wielkopolska zajmowała 6. miejsce, co obrazuje Tabela 6. zamieszczona na str. 30. Najwięcej organizacji OPP zlokalizowanych było w województwie mazowieckim (1053 organizacje, co stanowiło 17,5% udziału w ogólnej liczbie OPP aktywnie działających w Polsce), najmniej – w województwie świętokrzyskim (111 organizacje, co stanowiło 1,6% udziału w ogólnej liczbie organizacji OPP aktywnie działających w Polsce). 12

Gumkowska Marta, Herbst Jan, Radecki Przemysław, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2008”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2009, s. 15. 13 Kietlińska Krystyna, „Rola trzeciego sektora w społeczeństwie obywatelskim”, Warszawa: Diﬁn, 2010, s. 107. 14 Tamże, s. 108.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego13.

Tabela 6. Liczba organizacji OPP w poszczególnych województwach oraz zajmowane miejsce w rankingu w 2008 roku Województwa

Liczba

Miejsce w rankingu ogólnopolskim

Mazowieckie

10532

Dolnośląskie

665

Śląskie

554

Małopolskie

483

Pomorskie

470

Wielkopolskie

402

Podkarpackie

369

Łódzkie

287

Lubelskie

267

Opolskie

256

Warmińsko-mazurskie

246

Zachodniopomorskie

200

Podlaskie

185

Lubuskie

185

Kujawsko-pomorskie

172

Świętokrzyskie

111

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych serwisu Moja Polis.

W 2008 roku w województwie wielkopolskim najwięcej organizacji OPP mieściło się w Poznaniu – 171 organizacji (miasto Poznań zajmuje 6. miejsce na 66 podregionów w Polsce). W Wielkopolsce najmniejsza liczba organizacji OPP zlokalizowana była w podregionie pilskim (26 organizacji). Szczegółowe dane prezentuje Tabela 7. Tabela 7. Liczba organizacji OPP w poszczególnych podregionach Wielkopolski oraz zajmowane miejsce w rankingu w 2008 roku Liczba

Miejsce w rankingu ogólnopolskim

m. Poznań

171

Poznański

Kaliski

Leszczyński

Koniński

Pilski

Podregiony

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych serwisu Moja Polis.

Porównując dane z Tabeli 6. i Tabeli 7., widać wyraźnie, że miasto Poznań z liczbą 171 zlokalizowanych na jego terenie organizacji OPP posiada wysoką pozycję w rankingach. Generalnie organizacje pożytku publicznego w Wielkopolsce skoncentrowane są w Poznaniu i powiecie poznańskim, co obrazuje Mapa 2. W 2008 roku w miastach ulokowanych było 7 na 10 OPP, co świadczy o „miejskim” charakterze tych organizacji15. Na Mapie 2. można zaobserwować, że sporą liczbą organizacji OPP charakteryzują się także miasta: Leszno (15 organizacji) 15 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 2.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Mapa 2. Liczba organizacji OPP w poszczególnych powiatach Wielkopolski w 2008 roku

i Konin (13 organizacji), powiat ostrowski – 14 organizacji (przy czym miasto Ostrów Wielkopolski 9 organizacji), powiat pilski – 11 organizacji (przy czym miasto Piła 9 organizacji), powiat gnieźnieński – 10 organizacji (przy czym miasto Gniezno 9 organizacji OPP). 2.1.3. Liczba ochotniczych straży pożarnych (OSP)

Podawana liczba ochotniczych straży pożarnych może nieco różnić się w zależności od źródła danych. W raporcie GUS „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.” zamieszczona jest następująca informacja: „W Bazie Jednostek Statystycznych i w operacie badania SOF-1 zarejestrowanych było 14,5 tys. aktywnych ochotniczych straży pożarnych, natomiast Zarząd Główny Związku Ochotniczych Straży Pożarnych w sprawozdaniach dla MSWiA za 2008 r. podał liczbę 16,5 tys. jednostek. Rozbieżność ta wynika z faktu, że niektóre straże w całości są obsługiwane administracyjnie przez urzędy gmin i nie potrzebują zaświadczenia o zarejestrowaniu swojej działalności w REGON ani nawet w KRS”16. Tabela 8. Liczba stowarzyszeń OSP w poszczególnych województwach oraz zajmowane miejsce w rankingu w 2008 roku

Liczba

Miejsce w rankingu ogólnopolskim

Mazowieckie

1940

Wielkopolskie

1724

Lubuskie

1659

Łódzkie

1334

Małopolskie

1329

Podkarpackie

1059

Śląskie

908

Świętokrzyskie

855

Pomorskie

815

Podlaskie

692

Kujawsko-pomorskie

670

Dolnośląskie

649

Warmińsko-mazurskie

587

Opolskie

561

Zachodniopomorskie

427

Lubelskie

271

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Województwa

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych serwisu Moja Polis.

16 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 19.

Tabela 9. Liczba stowarzyszeń OSP w poszczególnych podregionach Wielkopolski oraz zajmowane miejsce w rankingu w 2008 roku Liczba

Miejsce w rankingu ogólnopolskim

Kaliski

508

Koniński

430

Leszczyński

410

Pilski

193

Poznański

176

m. Poznań

Podregiony

Według danych GUS w Wielkopolsce w 2008 roku aktywnie działało 4,4 OSP na 10 tys. mieszkańców (co stanowiło 12% udziału w ogólnej liczbie OSP aktywnie działających w Polsce). Według danych serwisu Moja Polis w 2008 roku w Wielkopolsce działały 1724 stowarzyszenia OSP. W rankingu liczebności omawianego typu stowarzyszeń, Wielkopolska zajmowała 2. miejsce, co obrazuje Tabela 8 na str. 32. Najwięcej stowarzyszeń OSP zlokalizowanych było w województwie mazowieckim (1940 stowarzyszeń), najmniej – w województwie lubelskim (271 stowarzyszeń). Według danych serwisu Moja Polis, najwięcej stowarzyszeń OSP działa w podregionie kaliskim (508 stowarzyszeń), zaś najmniej w mieście Poznań – 7 stowarzyszeń (w układzie podregionalnym miasto Poznań zajmuje 63 miejsce na 66 podregionów w Polsce). Szczegółowe dane w tym zakresie prezentuje Tabela 9. Najwięcej stowarzyszeń OSP mieści się w powiecie konińskim (136 stowarzyszeń) i powiecie kaliskim (124 stowarzyszenia), przy czym w mieście Konin działa 7 stowarzyszeń OSP, a w mieście Kalisz 9 stowarzyszeń. Dla przykładu w innych gminach miejskich Wielkopolski, jak Leszno i Poznań, aktywnych jest po 7 stowarzyszeń OSP. Oznacza to, że stowarzyszenia OSP nie mają istotnego znaczenia statystycznego w inwentaryzacji organizacji pozarządowych miasta Poznania. W ujęciu ogólnopolskim zdecydowana większość OSP (2/3) ma swoje siedziby w gminach wiejskich, 3 na 10 – w gminach miejsko-wiejskich, a tylko 4% – w miejskich. Taki rozkład geograﬁczny zdecydowanie odróżnia OSP od całej zbiorowości stowarzyszeń, podobnych organizacji społecznych i fundacji, spośród których niemal połowa mieściła się w granicach gmin miejskich. Działalność straży ma charakter lokalny. Aż 94% jednostek OSP swym głównym zasięgiem działania obejmowało w 2008 rok maksymalnie obszar powiatu, w tym 70% nie wykraczało swoją działalnością poza teren jednej gminy”17. 2.1.4. Liczba klubów sportowych

Według danych GUS w 2010 roku na terenie województwa wielkopolskiego działały 1323 kluby sportowe łącznie z klubami wyznaniowymi i UKS (uczniowskimi klu17 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 20.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych serwisu Moja Polis.

Tabela 10. Liczba klubów sportowych łącznie z klubami wyznaniowymi i UKS w poszczególnych województwach w latach 2008-2010 oraz zajmowane miejsce w rankingu

Liczba w latach

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Województwa

Miejsce w rankingu ogólnopolskim w latach

2008

2010

2008

2010

Małopolskie

1396

1372

Wielkopolskie

1254

1323

Mazowieckie

1458

1319

Śląskie

1259

1308

Podkarpackie

1258

1270

Dolnośląskie

899

986

Łódzkie

844

794

Lubelskie

917

787

Zachodniopomorskie

643

701

Kujawsko-pomorskie

644

649

Pomorskie

734

626

Warmińsko-mazurskie

547

545

Podlaskie

449

442

Lubuskie

409

399

Opolskie

305

382

Świętokrzyskie

395

375

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

bami sportowymi). W porównaniu z rokiem 2008 nastąpił wzrost liczby tego rodzaju organizacji – przybyło 69 nowych klubów sportowych. W Wielkopolsce stowarzyszenia kultury ﬁzycznej18 miały w 2008 roku 9% udziału w ogólnej liczbie tego typu stowarzyszeń w Polsce. W 2008 roku województwo wielkopolskie zajmowało 5. miejsce pod względem liczby klubów sportowych (łącznie z klubami wyznaniowymi i UKS), ale dwa lata później wysunęło się na 2. pozycję, co obrazuje Tabela 10. W układzie podregionalnym zarówno w 2008, jak i w 2010 roku najwięcej klubów sportowych zlokalizowanych było w podregionie kaliskim (odpowiednio 322 i 309 klubów), najmniej w mieście Poznań (odpowiednio 110 i 137 klubów) (Tabela 11 na str. 35). 18 Do zbiorowości stowarzyszeń kultury ﬁzycznej zaliczane są kluby sportowe, działające w formie stowarzyszeń (bez względu na to czy podlegają rejestracji w KRS czy też nie), w tym uczniowskie kluby sportowe, a także związki sportowe i polskie związki sportowe. Źródło: Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 17.

Tabela 11. Liczba klubów sportowych łącznie z klubami wyznaniowymi i UKS w poszczególnych podregionach Wielkopolski w latach 2008-2010 Liczba w latach Podregiony 2008

2010

m. Poznań

110

137

Pilski

148

147

Poznański

166

198

Leszczyński

244

267

Koniński

264

265

Kaliski

322

309

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Z kolei w ujęciu powiatowym najmniejszą liczbą klubów sportowych charakteryzuje się powiat grodziski, a miasto Poznań wyróżnia się największą liczbą klubów sportowych (Tabela 12, str. 36), co ma swoje źródło w dużej liczbie mieszkańców Poznania. Wynik per capita założonych w Poznaniu klubów sportowych łącznie z klubami wyznaniowymi i UKS charakteryzuje się podobnym rzędem wielkości co w innych miastach województwa.

Istotnym elementem badań nad trzecim sektorem jest jego segmentacja w sensie organizacyjno-prawnym i instytucjonalnym. Z jednej strony mamy do czynienia z jednostkami posiadającymi określony status prawny i stopień formalizacji (np. podmioty posiadające REGON w bazie jednostek statystycznych GUS), z drugiej zaś z jednostkami nieformalnymi, o luźnej formule organizacyjnej, operującymi z reguły w lokalnej przestrzeni społecznej (np. organizacje, wspólnoty i instytucje wyznaniowe)19. W 2009 roku Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK SAC) i Główny Urząd Statystyczny zrealizował badanie jednostek kościelnego trzeciego sektora (KTS) – zarówno tych zinstytucjonalizowanych (posiadających własny identyfikator statystyczny REGON, działających na podstawie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej), jak i niezarejestrowanych w systemie statystyki publicznej jednostek przyparafialnych (nazywanych też wspólnotami parafialnymi). Celem badania było sporządzenie obiektywnego opisu aktywności podejmowanej przez obie grupy jednostek, rozmiaru aktywności, jej charakteru, oraz oszacowanie zasobów, jakimi dysponują te jednostki dla realizacji swoich zadań – tak materialnych, jak i ludzkich (członkowie, praca społeczna, wolontariusze)20. 19 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Stowarzyszenia, fundacje i społeczne podmioty wyznaniowe w 2008 r.”, GUS 2010, s. 202. 20 Tamże, s. 203-204.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

2.1.5. Liczba wspólnot paraﬁalnych

Tabela 12. Liczba klubów sportowych łącznie z klubami wyznaniowymi i UKS w poszczególnych powiatach Wielkopolski w latach 2008 -2010 oraz spadek/wzrost ich liczby Liczba w latach Powiaty 2010

Chodzieski

Międzychodzki

Śremski

Średzki

Obornicki

Wągrowiecki

m. Kalisz

Kępiński

m. Konin

Słupecki

Turecki

Pleszewski

Wrzesiński

Złotowski

Czarnkowsko-Trzcianecki

Leszczyński

Gostyński

Jarociński

m. Leszno

Rawicki

Kaliski

Kolski

Szamotulski

Wolsztyński

Krotoszyński

Nowotomyski

Ostrzeszowski

Kościański

Koniński

Pilski

Gnieźnieński

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Grodziski

spadek 2008

Ostrowski

Poznański

1130

m. Poznań

1100

1370

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

wzrost

Tabela 13. Średnia liczba wspólnot paraﬁalnych na 1 tys. paraﬁan w poszczególnych województwach w 2008 roku

Województwa

Średnia liczba jednostek KTS na 1 tys. paraﬁan

Miejsce w rankingu ogólnopolskim

Podkarpackie

3,9

Małopolskie

2,8

Opolskie

2,6

Śląskie

2,3

Kujawsko-pomorskie

2,3

Dolnośląskie

2,3

Warmińsko-mazurskie

2,2

Wielkopolskie

2,1

Świętokrzyskie

2,1

Lubuskie

1,9

Łódzkie

1,9

Pomorskie

1,9

Podlaskie

1,9

Lubelskie

1,9

Mazowieckie

1,8

Zachodniopomorskie

1,7

W porównaniu do fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych instytucjonalne jednostki KTS nie są liczne – na koniec 2008 r. w rejestrze REGON jako aktywne zarejestrowanych było 2,2 tys. jednostek Kościoła katolickiego, które miały charakter organizacji członkowskich lub instytucji prowadzących działalność społeczną (szkoły, hospicja, domy pomocy społecznej itp.) oraz 0,2 tys. tego samego typu jednostek działających w obrębie pozostałych Kościołów i związków wyznaniowych. W województwie wielkopolskim w 2008 roku średnio na tysiąc parafian przypadało 2,1 wspólnot parafialnych, co obrazuje Tabela 13. W rankingu średniej liczby wspólnot parafialnych na 1 tys. parafian Wielkopolska zajęła 8 miejsce. Najwięcej wspólnot parafialnych przypadało na 1 tys. parafian w województwie podkarpackim (3,9 wspólnot), zaś najmniej w województwie zachodniopomorskim (1,7 jednostek). Wspólnoty parafialne aktywnie działające w Wielkopolsce w 2008 roku zlokalizowane były głównie na terenie gmin wiejskich (2,4 wspólnoty na 1 tys. parafian). Szczegółowe dane w tym zakresie przedstawia Tabela 14 zamieszczona na str. 38.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz spisu paraﬁi ISKK SAC (2008).

Tabela 14. Średnia liczba wspólnot parafialnych na 1 tys. parafian ze względu na rodzaje gmin w Wielkopolsce w 2008 roku Średnia liczba jednostek KTS na 1 tys. parafian gminy miejskie

1,5

gminy miejsko-wiejskie

1,5

gminy wiejskie

2,4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Spis paraﬁi ISKK SAC (2008)

2.2. Funkcjonowanie organizacji pozarządowych Niniejszy rozdział opiera się na analizie następujących wskaźników: organizacje według maksymalnego terytorialnego zasięgu głównej działalności, wielkość uzyskanego przychodu, organizacje według rodzaju działalności, pracujący w organizacjach, przeciętna liczba zatrudnionych w organizacjach, wolontariusze i członkowie organizacji. Dane liczbowe dostępne są w bazie GUS, jednakże odnoszą się one do 2008 roku, a najniższym poziomem analizy jest województwo (NUTS 2).

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

2.2.1. Zasięg działalności

W województwie wielkopolskim w 2008 roku aktywne organizacje sektora non-proﬁt swoją podstawową działalność statutową w większości prowadziły lokalnie. Główna działalność 65% organizacji nie wykraczała poza obszar jednego powiatu. W najbliższym sąsiedztwie swoją główną działalność statutową prowadziło 11% organizacji, w gminie – 30% organizacji, zaś w powiecie 24%. Nie uwzględniając najbliższego sąsiedztwa, zasięg działalności organizacji non-proﬁt w Wielkopolsce można przedstawić w postaci piramidy (Wykres 1). Najmniej organizacji prowadziło swoją główną działalność na terenie wykraczającym poza granice Polski (5% organizacji).

Wykres 1. Odsetek organizacji non-proﬁt w Wielkopolsce w 2008 roku z uwzględnieniem zasięgu ich działalności statutowej

poza granice kraju

5,0% 13,0%

cały kraj

16,0%

województwo

24,0%

powiat

30,0%

gmina

Źródło: Opracowanie własne na podstawie

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

danych GUS.

2.2.2. Potencjał ﬁnansowy

Piotr Gliński zauważa, że „według bardzo ostrożnych szacunków, polski sektor pozarządowy jest co najmniej pięciokrotnie słabszy ekonomicznie, niż przeciętny sektor w krajach zachodnich”21. Zdecydowana większość organizacji non-profit w województwie wielkopolskim w 2008 roku uzyskała przychody (na brak przychodów wskazało tylko 9,8% organizacji non-profit). Mając na względzie, że większość organizacji non-profit w Polsce w 2008 roku dysponowała niewielkimi przychodami22, uwagę zwraca spora liczba organizacji w Wielkopolsce, które pozyskały bardzo wysokie środki na swoją działalność: 25,1% organizacji wykazało przychód w wysokości co najmniej 11 tysięcy złotych (w tym przychód od 11 tys. do 100 tys. zł dotyczy 10% organizacji; przychód od 101 tys. do 1 mln zł ma do dyspozycji 8,3% organizacji; przychód powyżej 1 mln – 6,8% organizacji) (Wykres 2). Wykres 2. Odsetek organizacji non-profit w Wielkopolsce w 2008 we względu na wielkość uzyskanego przychodu

6,8%

przychody powyżej 1 mln zł

8,3%

przychody od 101 tys. do 1 mln zł

10,0%

przychody od 11 do 100 tys. zł

12,1%

przychody od 1 do 10 tys. zł

13,8%

przychody poniżej 1 tys. zł

na podstawie

5,0%

10,0%

15,0%

danych GUS.

W Wielkopolsce w 2008 roku dominowały organizacje non-proﬁt prowadzące wyłącznie nieodpłatną działalność statutową (tj. 83%); uwagę zwraca bardzo mały udział organizacji prowadzących równocześnie odpłatną działalność statutową i działalność gospodarczą (2,0%). Na podstawie wyników badania stwierdzić można, że przychody o charakterze rynkowym generowane w organizacjach non-proﬁt w Wielkopolsce stanowiły niewielki odsetek (Wykres 3 na str. 40). Taki stan rzeczy można powiązać z napływem funduszy europejskich po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej (chodzi m.in. o dostępność środków dla organizacji, czy też polityczny klimat dla partnerstwa publiczno-społecznego, promowanego w regulacjach dotyczących wydatkowania europejskich funduszy23) oraz związanym z tym zacieśnieniem współpracy z administracją publiczną. Autorzy raportu „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyzna21 Gliński Piotr, „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?”, Warszawa: IFiS PAN, 2006, s. 29. 22 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Wstępna informacja nt. wyników badania stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych (SOF-1) zrealizowanego w 2009 r.”, GUS 2010; s. 8. 23 Gumkowska Marta, Herbst Jan, Radecki Przemysław, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2008”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2009, s. 65.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

0,0%

Opracowanie własne

9,8%

brak przychodów

Źródło:

Wykres 3. Odsetek organizacji non-proﬁt w Wielkopolsce w 2008 ze względu na rodzaj działalności

prowadzące odpłatną działalność statutową i działalność gospodarczą prowadzące działalność gospodarczą oraz nie prowadzące odpłatnej działalności statutowej prowadzące odpłatną działalność statutową oraz nie prowadzące działalności gospodarczej

2,0%

4,0%

11,0%

83,0%

prowadzące wyłącznie nieodpłatną działalność statutową

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

0,0%

Źródło: Opracowanie własne

50,0%

100,0%

na podstawie danych GUS.

niowych działających w 2008 r.” zwracają uwagę na de-ekonomizację organizacji pozarządowych w Polsce. „Zamiast oczekiwanej ekonomizacji organizacji pozarządowych (tj. oparcia budżetów organizacji na przychodach z działalności odpłatnej) dochody z działalności odpłatnej spadły, wzrosło natomiast uzależnienie organizacji od środków publicznych”24. Nastąpiło znaczne przesunięcie w strukturze finansowania działalności organizacji non-profit, w kierunku silniejszego wsparcia dla rozwoju tych organizacji, jakiego administracja publiczna (a szczególnie administracja rządowa) udziela organizacjom pozarządowym. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że „większa dostępność środków publicznych nie przyczyniła się do realizacji rządowych programów wspierających rozwój gospodarki społecznej czy ekonomii społecznej […] Dodatkowo niepokojący jest też fakt, że wbrew zasadzie subsydiarności, udział środków pochodzących od administracji wyższego szczebla wzrósł zdecydowanie bardziej niż udział środków przekazywanych przez samorządy lokalne”25. Istnieje prawdopodobieństwo, że problem de-ekonomizacji dotyczy w wysokim stopniu organizacji non-profit zlokalizowanych w Wielkopolsce. Z drugiej strony, badacze zajmujący się problematyką dysfunkcji trzeciego sektora podkreślają, że niewielki odsetek organizacji, które uzyskały przychody z działalności gospodarczej może wynikać z braku wiedzy i umiejętności kadry zarządzającej, by taką działalność poprowadzić. Niewątpliwą pomocą w pokonaniu tej bariery byłyby szeroko dostępne, praktyczne szkolenia dla działaczy organizacji non-profit oraz system poradnictwa w zakresie rozwiązywania problemów, jakie napotykają organizacje, chcące rozwinąć swoją działalność26. 2.2.3. Potencjał zatrudnieniowy

Na koniec 2008 roku w organizacjach non-proﬁt w Wielkopolsce na podstawie stosunku pracy pracowało łącznie 4,7 tys. osób, a odsetek organizacji zatrudniających 24

Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 15. 25 Tamże. 26 Pieliński Bartosz, „Uwarunkowania rozwoju lokalnej gospodarki społecznej na tle niezaspokojonych potrzeb lokalnych społeczności”, w: Nałęcz Sławomir (red.),” Gospodarka społeczna w Polsce. Wyniki badań 2005-2007”, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2008, s. 270.

Tabela 15. Liczba zatrudnionych oraz odsetek jednostek zatrudniających w organizacjach non-proﬁt w Wielkopolsce w 2008 roku

Pracujący w organizacjach

Pracujący w organizacjach, w głównym miejscu pracy

Suma zatrudnionych (w tys.)

4,7

4,0

Średnia liczba osób zatrudnionych

% jednostek zatrudniających

wynosił 10% (Tabela 15). Średnia liczba zatrudnionych w organizacji non-profit wynosiła 7 osób. Dla 4,0 tys. zatrudnionych w sektorze non-profit organizacje te stanowiły główne miejsce pracy. Natomiast pracodawcy dysponowali średnio 5,7 etatami, a suma przeciętnej liczby etatów w NGO’s wynosiła w 2008 roku w Wielkopolsce 3,8 tys. Zatrudnienie etatowe nie jest jednak jedyną formą pracy płatnej, z której korzystają organizacje pozarządowe. Dla przedstawienia pełnego obrazu pracy zarobkowej, z jakiej korzystają organizacje sektora non-profit konieczne jest uwzględnienie również pracy pozaetatowej, świadczonej w ramach umów cywilno-prawnych. Na umowach cywilno-prawnych (wyłącznie tego rodzaju umowach) pracowało w 2008 roku 9,5% zatrudnionych w wielkopolskim sektorze non-profit. Należy również wskazać na brak płatnego personelu w niektórych organizacjach. Instytucji pozarządowych, które w 2008 wskazały na istnienie takiej sytuacji „na własnym podwórku”, było 11,2%. O ile ogólną cechą polskiego rynku pracy jest utrzymywanie się istotnie wyższego niż 50% odsetka mężczyzn wśród ogółu zatrudnionych27, o tyle wśród pracowników zatrudnionych w organizacjach non-profit można zaobserwować tendencję odwrotną. Na koniec 2008 r. wśród etatowego personelu organizacji non-profit w Wielkopolsce kobiety stanowiły 3,1 tys. pracowników, a średnia liczba zatrudnionych w organizacjach kobiet wynosiła 5. Spośród 3,1 tysiąca zatrudnionych kobiet, dla 2,7 tys. z nich organizacje pozarządowe stanowiły główne miejsce pracy. Można postawić hipotezę, że część kobiet zatrudnionych jest na umowę cywilno-prawną, a część z nich pracę w organizacjach non-profit traktuje jako źródło dodatkowego dochodu (Płace w organizacjach non-profit są dość niskie. Przeciętne wynagrodzenie brutto osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy wyniosło w 2008 r. 2,5 tys. zł na 1 etat, natomiast średnia pensja w całej gospodarce narodowej – 2,9 tys. zł28). Nie można wykluczyć również sytuacji, w której pracownik zatrudniony jest w kilku organizacjach jednocześnie. 27 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 11. 28 Tamże.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

2.2.4. Wolontariat

Wolontariusze dobrowolnie, bez wynagrodzenia wykonują świadczenia wspierające działalność organizacji i są równocześnie jednym z najważniejszych zasobów NGO’s. Nadają bowiem szczególny, społeczny charakter działalności większości organizacji non-proﬁt; w wielu wypadkach stanowią także jedyny realny zasób pracy warunkujący jakąkolwiek działalność organizacji, które nie posiadają środków na zatrudnienie personelu płatnego29. W 2008 roku w Wielkopolsce mediana30 liczby wolontariuszy pracujących społecznie wynosiła 11, w tym mediana wolontariuszy niezrzeszonych – 8 (Tabela 16). Należy zaznaczyć, że dostępne dane nie oddają pełnej skali wolontariatu, ze względu na fakt, że organizacje pozarządowe na ogół nie prowadzą ewidencji takiej pracy. Tabela 16. Wartości środkowe liczby wolontariuszy i członków działających w organizacjach non-proﬁt w 2008 roku w Wielkopolsce Mediana Wolontariusze niezrzeszeni

Członkowie pracujący społecznie

Wszystkie osoby pracujące społecznie

Liczba członków organizacji

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Szacowane liczebności np. wolontariuszy we wspólnotach parafialnych w Polsce w 2008 roku (rozumianych jako osoby spoza wspólnoty/organizacji) są znacznie niższe niż liczebności członków w skali kraju. Liczba osób pracujących społecznie w jednostkach parafialnych niebędących ich członkami wynosi zaledwie około 50 tys. osób. Wynik ten należy zapewne łączyć przede wszystkim ze specyfiką wspólnot parafialnych. Ze względu na ich nieformalny charakter, rozróżnienie pomiędzy członkostwem i wolontariatem ma w ich przypadku ograniczony sens – przynależność do tych grup jest w nierozerwalny sposób związana z aktywnością na ich rzecz. Generalnie liczba wolontariuszy (niebędących członkami) maleje wraz ze stopniem urbanizacji gminy, na terenie której zlokalizowana jest parafia. Należy mieć na uwadze, że nie tylko zewnętrzni wolontariusze pracują społecznie na rzecz organizacji. Charakterystyczne jest bowiem, że w sytuacji braku płatnego personelu organizacje rekompensują „straty” społecznym zaangażowaniem członków lub przedstawicieli swoich władz. Ich regularna, nieodpłatna praca na rzecz organizacji jest kluczowa nie tylko z punktu widzenia funkcjonowania poszczególnych organizacji, ale także ma znaczenie dla ogólnej oceny potencjału sektora pozarządowego31. 29

Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 5. 30 Poniżej i powyżej mediany znajduje się dokładnie po 50% przypadków (np. ilość wolontariuszy). 31 Gumkowska Marta, Herbst Jan, Radecki Przemysław, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2008”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2009, s. 61.

Z badań GUS wynika, że w 2008 roku aż 2/3 organizacji jako główny problem swojej działalności podało trudności w pozyskiwaniu środków finansowych. Kolejnymi problemowymi obszarami były: przepisy i procedury prawne (39%), brak społecznego wsparcia (34%) oraz trudności w kontaktach z administracją publiczną (24%)32. Podobne wyniki badań można odnaleźć w raportach Stowarzyszenia Klon/Jawor33. W ostatnim raporcie (z 2010 roku) podkreśla się, że najbardziej odczuwalne problemy związane są z zapleczem materialnym, osobowym oraz współpracą z partnerami publicznymi. W badaniu najczęściej wskazywano trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu niezbędnego do prowadzenia działań (w 2010 roku odczuwało je 62% organizacji, ale w porównaniu z latami poprzednimi obserwuje się znaczący spadek wagi tego problemu: w 2006 r. jako „bardzo odczuwalny” lub „raczej odczuwalny” wskazało go 71% organizacji, a w 2004 roku aż 76% organizacji). Tak znaczących zmian nie widać już w przypadku pozostałych trzech najczęściej wskazywanych problemów: braku osób gotowych do zaangażowania się w działania organizacji (w 2010 r. wskazało na ten problem 51%, w 2006 r. – 56%, w 2004 r. – 54%), nadmiernie rozbudowanej biurokracji administracji publicznej (w 2010 r. na ten problem wskazało 50% organizacji, w 2006 r. – 52%, w 2004 r. – 48%) oraz skomplikowanych formalności przy aplikowaniu o fundusze (na ten problem w 2010 r. wskazało 49% organizacji, w 2006 r. – 54%, w 2004 r. – 48%)34. Z wyników badań GUS i Stowarzyszenia Klon/Jawor wynika, że najpoważniejszą barierą w rozwoju NGO’s w opinii ich przedstawicieli jest brak odpowiednich środków finansowych. Szacuje się, że posiadane przez sektor pozarządowy rezerwy finansowe wystarczyłyby na jego funkcjonowanie jedynie przez 8-9 miesięcy35. Słabość ekonomiczną sektora NGO pogarsza materialne zróżnicowanie wewnętrzne sektora. Obok niewielkiej ilości bogatych organizacji, zdecydowaną większość stanowią organizacje małe i o bardzo słabych podstawach ekonomicznych. Charakterystyczne jest, że około 1/4 nowo powstałych organizacji zaprzestaje działalności w ciągu pierwszych trzech lat od momentu swego powstania, a trudności finansowe są najczęściej wymienianym powodem zaniechania tej działalności36. Zauważalne jest również rozwarstwienie strukturalne i geograficzne, bowiem w miastach jest więcej organizacji niż na terenach wiejskich37. 32

Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 15. 33 Raport „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010” został przygotowany na podstawie danych z dwóch badań: „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2010” Stowarzyszenia Klon/Jawor oraz „Indeks jakości współpracy” Instytutu Spraw Publicznych, przeprowadzonych w ramach wspólnego przedsięwzięcia na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie 4224 organizacji pozarządowych w dniach od 3 grudnia 2010 do 6 kwietnia 2011 r. W raporcie zaprezentowano wyniki badania dotyczące fundacji i stowarzyszeń poza OSP (3766 zbadanych podmiotów). Źródło: Herbst Jan, Przewłocka Jadwiga, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2011, s. 7-8. 34 Tamże, s. 147-148. 35 Gliński Piotr, „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?”, Warszawa: IFiS PAN, 2006, s. 28. 36 Tamże, s. 29. 37 Kietlińska Krystyna, „Rola trzeciego sektora w społeczeństwie obywatelskim”, Warszawa: Diﬁn, 2010, s. 189.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

2.3. Bariery w rozwoju NGO’s

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Ekonomiczne bariery w działaniach organizacji wymuszają na nich aktywności niesprzyjające pożytkowi publicznemu („walka o utrzymanie przy życiu”), co w pewnych okolicznościach może osłabiać funkcje pożytku publicznego i prowadzić do dominacji działań podejmowanych w interesie grupowym38. Z problemem tym związanych jest kilka innych zjawisk. Po pierwsze, w przestrzeni trzeciego sektora ujawnia się zjawisko QUANGO (quasi-autonomous non-governmental organisations), mające miejsce gdy organizacje NGO stają się w pełni zależne od państwa (zależność można rozumieć jako jawną lub ukrytą kontrolę polityczną, całkowite uzależnienie od budżetu państwa lub popieraną przez państwo monopolistyczną pozycję jakiejś organizacji)39. Piotr Gliński zwraca uwagę, że zachowanie starych postkomunistycznych struktur klientelistycznych (między innymi w sporcie) i upolitycznienie relacji pomiędzy sektorem pozarządowym a rządowym i samorządowym powoduje, że organizacje przynoszące najmniejszy efekt obywatelski są najsilniej wspierane przez państwo. Wyniki analiz przepływów środków finansowych z funduszy publicznych jednostek administracji centralnej do sektora pozarządowego wskazują na szczególnie uprzywilejowaną sytuację organizacji i klubów sportowych40. Z kolei Jan Herbst i Jadwiga Przewłocka jeszcze dobitniej wskazują na omówiony już wcześniej problem de-ekonomizacji organizacji pozarządowych (tzn. rosnącego oparcia budżetów organizacji nie na przychodach z działalności odpłatnej, ale na środkach publicznych)41. Tak więc (o czym już wspomniano we wcześniejszych rozdziałach niniejszego raportu) nastąpiło znaczne przesunięcie w strukturze finansowania działalności organizacji non-profit, w kierunku silniejszego wsparcia ich rozwoju przez rządową administrację publiczną. Wbrew zasadzie subsydiarności – udział środków pochodzących od administracji wyższego szczebla wzrósł zdecydowanie bardziej niż udział środków przekazywanych przez samorządy lokalne42. Innymi słowy mamy do czynienia ze zrastaniem się struktury politycznej ze strukturami społecznymi, a zbiurokratyzowanie tych relacji wspomagane jest przez ich biznesowe podłoże. Obok wspomnianych już barier rozwoju NGO’s (które można określić jako słabość ekonomiczna sektora pozarządowego, słabość instytucjonalnych i legislacyjnych warunków dla jego kształtowania, istnienie specyficznych, nieprzyjaznych sektorowi pozarządowemu nieformalnych grup interesów, np. grup klientelistycznych) w relacjach trzeci sektor – otoczenie instytucjonalne istnieją inne przeszkody na drodze do osiągnięcia pełnej dojrzałości sektora pozarządowego. W opinii liderów organizacji współpraca trzeciego sektora z państwem i jego instytucjami to sfera wciąż niewypracowanej kultury współpracy, na którą składają się fasadowość konsultacji 38 Gliński Piotr, „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?”, Warszawa: IFiS PAN, 2006, s. 267. 39 Gałązka Alina (red.) Elementarz III sektora, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor, 2005, s. 11-12. 40 Gliński Piotr, „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?”, Warszawa: IFiS PAN, 2006, s. 27-28. 41 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 15. 42 Dyskusja redakcyjna z udziałem Ewy Szymczak, Jana Herbsta, Tomasza Schimanka, Tomasza Kaźmierczaka, prowadzenie Marek Rymsza, „Trzeci sektor a ekonomia społeczna. Czy w Polsce następuje ekonomizacja organizacji pozarządowych? w: Trzeci Sektor, numer specjalny 2011, s. 43-52.

43 Arczewska Magdalena „Próba sił? Relacje trzeciego sektora z państwem w opinii liderów organizacji pozarządowych”, w: Trzeci Sektor 13/2008, s. 26-33. 44 Kietlińska Krystyna, „Rola trzeciego sektora w społeczeństwie obywatelskim”, Warszawa: Diﬁn, 2010, s. 189. 45 Dudkiewicz Magdalena „Standaryzacja współpracy międzysektorowej – jak dalece pożądana, jak bardzo potrzeba?” w: Trzeci Sektor, numer specjalny 2011, s. 11. 46 Raport Głównego Urzędu Statystycznego „Podstawowe dane o stowarzyszeniach, fundacjach i społecznych podmiotach wyznaniowych działających w 2008 r.”, GUS 2010, s. 32. 47 Gliński Piotr, „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?”, Warszawa: IFiS PAN, 2006, s. 34. 48 Kietlińska Krystyna, „Rola trzeciego sektora w społeczeństwie obywatelskim”, Warszawa: Diﬁn, 2010, s. 189-191.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

społecznych oraz aktywność na zasadzie „pospolitego ruszenia”, a nie systemowych działań43. Zgłaszany przez przedstawicieli organizacji problem biurokratyzacji przejawia się między innymi w braku kompetencji aparatu administracji publicznej i nieprecyzyjnie sformułowanych przepisach prawa, które są przez administrację dowolnie interpretowane44. Co więcej, wielu przedstawicieli NGO zgłasza problem wykorzystywania przez organizacje w pozyskiwaniu funduszy innych niż oficjalne ścieżek komunikacji i źródeł dostępu do środków publicznych (nieformalne kontakty, znajomości) oraz pełnienie przez te same osoby jednocześnie funkcji w administracji samorządowej i w organizacji, która stara się o wsparcie finansowe (nieformalny lobbing), co w rezultacie prowadzi do klasycznego konfliktu interesów, utrwalania się standardu „kolesiostwa” i eliminowania z procesu współpracy tych organizacji, które sprzeciwiają się takim praktykom45. Istotnym problemem w rozwoju NGO’s, w opinii ich przedstawicieli, jest brak osób gotowych do zaangażowania się w działania organizacji. Według danych GUS, w 2008 roku potencjał społeczny (członkostwo i wolontariat) zmniejszył się w porównaniu z rokiem 2005 o 11% – spadła liczba członków organizacji, szczególnie tych dużych; liczba osób pracujących społecznie pozostała na podobnym poziomie, ale czas tej pracy zmniejszył się aż o 1/346. Wśród barier rozwoju NGO znajdują się także te, które leżą po stronie samego sektora pozarządowego. Do największych słabości tego sektora można zaliczyć: nieumiejętność budowy nowoczesnej bazy członkowskiej organizacji pozarządowych, trudności z tworzeniem wspólnej reprezentacji pozarządowej, częste łamanie standardów samoregulacyjnych i etycznych sektora, zjawisko „oligarchizacji” elit sektora, skłonność do nawiązywania relacji klientelistycznych z jego otoczeniem instytucjonalno-politycznym47, brak odpowiedniej kadry zarządzającej, czyli osób z odpowiednim wykształceniem i doświadczeniem w kierowaniu specyficzną placówką realizującą jednocześnie zadania gospodarcze i społeczne, brak akcji promocyjnych dotyczących inicjatyw podejmowanych przez te organizacje, brak rozeznania potrzeb poszczególnych grup społecznych powodujący częste niedostosowanie oferowanej pomocy do tych potrzeb, brak interdyscyplinarnych zespołów, które miałyby na celu praktyczną pomoc osobom potrzebującym oraz brak programów, którymi instytucje chciałyby zainteresować władze lokalne i mieszkańców48. Charakterystyczne jest, że omówione wcześniej problemy w relacjach z administracją publiczną wynikają w dużej mierze z braku umiejętności w nawiązywaniu

współpracy między poszczególnymi podmiotami sektora non-proﬁt – zarówno na poziomie działań merytorycznych (koordynowanie, ustalanie, wspólne prowadzenie zadań), jak i na poziomie wspierania innych organizacji. Taki stan rzeczy upatruje się z jednej strony w dużym rozproszeniu organizacji pozarządowych, z drugiej zaś – w niechęci samych organizacji do partycypacji i współpracy z innymi (problem „federalizacji sektora NGO”). W opinii badaczy, brak federalizacji i współdziałania między organizacjami pozarządowymi prowadzi do tego, że podmioty sektora pozarządowego nie są zdolne do wypracowania długofalowych zasad określających współpracę z administracją publiczną i uzyskania realnego wpływu na jej kształt49. Badacze i komentatorzy problematyki NGO’s zwracają uwagę na stosunkowo niską kulturę organizacyjną sektora. W Polsce często rozumie się aktywność spoTabela 17. Cele, na które organizacje przeznaczyłyby dodatkowe środki – odpowiedzi z lat 2006–2010 2006

2008

2010

Cele (możliwość wskazania maksymalnie 3 celów) w% Zakup sprzętu związanego z obszarem działania organizacji (innego niż biurowy)

–*

42,2

36,0

Zakup sprzętu biurowego, komputerów itp.

–*

28,2

17,0

63,0

70,4

53,0

Promocja, reklama

–*

31,0

Wkład własny do projektów

–*

30,0

Podniesienie kwaliﬁkacji pracowników lub wolontariuszy (szkolenia, konferencje itp.)

29,2

25,9

22,0

Powiększenie lub remont lokalu

21,5

24,3

14,0

Poszerzenie serwisu świadczonych usług/palety produktów

27,9

22,0

20,0

Zatrudnienie lub skorzystanie z usług specjalisty (w zakresie prawa, zarządzania, księgowości, ﬁnansów itp.)

20,0

18,6

12,0

–*

17,6

13,0

Zatrudnienie dodatkowych pracowników

14,9

15,5

12,0

Zakup oprogramowania komputerowego

–*

12,0

6,0

10,7

7,7

5,0

Inwestycja w lokaty, obligacje lub akcje

3,9

3,3

2,0

Wynajem lokalu

–*

10,0

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Zakup sprzętu łącznie (w 2006 roku organizacje nie były pytane osobno o sprzęt związany z obszarem działania i biurowy)

Pozyskanie nowych członków

Rozpoczęcie lub inwestycja w już prowadzoną działalność gospodarczą

Źródło: Gumkowska Marta, Herbst Jan, Radecki Przemysław, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2008”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2009, s. 121-122; Herbst Jan, Przewłocka Jadwiga, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2011, s. 149. * Kreski w polach oznaczają brak danych obszarów do wyboru przez ankietowanych w narzędziach badawczych w danym roku badania. 49 Górniak Katarzyna, „Uwarunkowania współpracy międzysektorowej – co wynika z badań? w: Trzeci Sektor, numer specjalny 2011, s. 26.

łeczną jako przejaw atrakcyjności, jako dziedzinę usług nieodpłatnych, zaś funkcjonowanie organizacji ma się opierać głównie na aktywności jej członków. To skutkuje brakiem myślenia strategicznego w rozwoju organizacji, niechęcią do jej rynkowego usytuowania oraz zatrudnienia kluczowych pracowników czy inwestowania w rozwój umiejętności i kwaliﬁkacji własnej kadry50. Wprawdzie wraz z dotacjami europejskimi, dzięki którym rozwinął się wzór „pracy projektowej”, usprawniła się kultura pracy wielu organizacji, ale nie można powiedzieć, aby nowy profesjonalizm deﬁnitywnie wykluczył inne formy inicjatywności51.

Gdyby organizacje pozarządowe mogły przeznaczyć na dowolne cele dodatkowe, „swobodne” pieniądze, to w pierwszej kolejności dokonałyby zakupu specjalistycznego sprzętu związanego z obszarem ich działania, przeznaczyłyby je na promocję działań organizacji oraz wykorzystałyby te środki jako wkład własny do projektów52 (Tabela 17 na str. 46). Jeżeli chodzi o potrzeby szkoleniowe, to w 2010 roku organizacje najbardziej zainteresowane były wiedzą z zakresu pozyskiwania funduszy (takie szkolenia wybrałoby aż 57% organizacji) – szczegółowe dane prezentuje Tabela 18 na str. 48. Sporym zainteresowaniem cieszyły się szkolenia dostarczające wiedzy z zakresu specyficznej dziedziny, w której działa organizacja, wiedzy związanej z prowadzeniem i zarządzaniem organizacją: zagadnienia formalno-prawne, zarządzanie finansami i księgowość, zarządzanie działalnością organizacji. Podobny był też poziom zainteresowania budowaniem wizerunku i promocją organizacji. Przyglądając się Tabeli 17 i Tabeli 18 można zauważyć, że dominują potrzeby skoncentrowane na aspekcie materialnym (tj. rzeczowym i finansowym związanym z funkcjonowaniem organizacji). Zapotrzebowanie na szkolenia związane z pozyskiwaniem funduszy potwierdza, że to przede wszystkim w deficytach materialnych organizacje upatrują przyczyn swoich problemów (charakterystyczny jest przy tym brak zainteresowania szkoleniami z zakresu działalności gospodarczej i odpłatnej). Można wysunąć tezę, że pomimo problemów finansowych, organizacje chętniej wybierają aplikowanie o środki (zwłaszcza publiczne), niż samodzielne wypracowywanie zysku53, który można byłoby następnie przeznaczyć na realizację celów statutowych. Mniejsze znaczenie przypisuje się kompetencjom zespołu (np. kwalifikacje 50 Chromiec Elżbieta, „Dialog międzykulturowy w działalności polskich organizacji pozarządowych okresu transformacji systemowej”, Wrocław: ATUT, 2011, s. 62. 51 Herbst Jan, „Trzeci sektor na rozdrożu – kondycja organizacji pozarządowych w Polsce w świetle wyników badań”, w: Trzeci Sektor 8/2006, s. 70. 52 We wspomnianych badaniach Stowarzyszenia Klon/Jawor i Instytutu Spraw Publicznych, jedno z pytań dotyczyło hipotetycznej sytuacji posiadania dodatkowych, „swobodnych” pieniędzy i związanej z nimi struktury wydatków. Organizacje mogły wskazać najwyżej trzy obszary, na które byłyby przeznaczone pieniądze. Założono, że odpowiedzi na to pytanie będą wskaźnikiem realnych potrzeb organizacji pozarządowych. Źródło: Herbst Jan, Przewłocka Jadwiga, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2011, s. 149-150. 53 Herbst Jan, Przewłocka Jadwiga, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2011, s. 153.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

2.4. Potrzeby NGO’s

Tabela 18. Potrzeby szkoleniowe organizacji NGO w 2010 r. Tematyka szkoleń

2006

2008

2010

w% Pozyskiwanie funduszy

56,6

56,9

57,0

Wiedza związana z dziedziną działania organizacji

36,5

35,8

35,0

Zagadnienia formalno-prawne

33,1

33,4

25,0

Finanse organizacji

24,0

26,0

25,0

Budowa wizerunku, promocja, media

28,2

31,8

24,0

Zarządzanie działalnością organizacji

15,0

16,0

21,0

Relacje z biznesem, z administracją publiczną

16,3

17,2

18,0

Znajomość języków obcych

22,6

19,2

17,0

Pozyskiwanie i organizowanie pracy wolontariuszy

16,3

13,9

15,0

Umiejętności interpersonalne

14,5

17,6

13,0

Zarządzanie ludźmi

11,1

14,0

13,0

Stosowanie nowych technologii

13,7

13,6

10,0

Inne

–*

2,0

Działalność gospodarcza/ działalność odpłatna

–*

11,2

–*

„W ogóle nie potrzebujemy szkoleń”

–*

11,0

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Źródło: Gumkowska Marta, Herbst Jan, Radecki Przemysław, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2008”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2009, s. 124; Herbst Jan, Przewłocka Jadwiga, „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010”, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor 2011, s. 152. * Kreski w polach oznaczają brak danych obszarów do wyboru przez ankietowanych w narzędziach badawczych w danym roku badania.

pracowników, członków, czy umiejętności interpersonalne, pozyskiwanie i organizacja pracy wolontariuszy), co może świadczyć, że zaplecze materialne zbyt łatwo uznawane jest za przyczynę wszelkich sukcesów i porażek. Chociaż przedstawiciele organizacji pozarządowych jako jedną z głównych barier rozwoju NGO wskazują brak osób gotowych do zaangażowania się, to w kontekście analizowanych tu wyników badań wydaje się, że problem „deﬁcytu zasobów społecznych” traktowany jest jako problem „zewnętrzny” (niezwiązany z własnymi działaniami i kompetencjami w tej dziedzinie), jako problem niedojrzałego obywatelsko społeczeństwa, antyobywatelskiej kultury i świadomości54. Uwagę zwraca również potrzeba promocji i reklamy, chociaż szkoleniom z tego zakresu przypisuje się mniejsze znaczenie. Wielu badaczy podkreśla, jak istotne dla 54 Wiele badań potwierdza niski kapitał społeczny Polaków (np. Lewenstein Barbara, „Społeczeństwo rodzin czy obywateli – kapitał społeczny Polaków okresu transformacji”, w: Societas/Communitas 1/2006, s. 163-196). Z drugiej jednak strony, w świadomości społecznej i zachowaniach kulturowych Polaków możemy odnaleźć cały szereg elementów sprzyjających zaangażowaniu się obywatelskiemu. Potencjał obywatelski jest niewystarczająco wykorzystany lub wykorzystywany (Źródło: Gliński Piotr, „Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?”, Warszawa: IFiS PAN, 2006, s. 33).

rozwoju NGO jest budowanie wizerunku organizacji i całego sektora pozarządowego w Polsce55. Tworzenie wizerunku to jedno z podstawowych zadań organizacji, dając jej możliwość spełniania roli równorzędnego partnera lokalnego56. Większości organizacji zdecydowanie trudno przychodzi profesjonalne i systematyczne informowanie o swej misji i działalności. Polakom znane są przede wszystkim duże inicjatywy charytatywne (np. Wieka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Caritas, Polski Czerwony Krzyż). Z drugiej strony, umiejętności wykorzystania nowoczesnych technologii jako tematyka szkoleń to jedna z najrzadziej wskazywanych przez organizacje opcji. Niewielka świadomość roli, jaką nowe technologie mogą odegrać w komunikacji – zarówno z beneﬁcjentami, jak i z darczyńcami czy partnerami – wskazuje na brak rozeznania w ogólnych trendach społecznych i brak perspektywicznego (a nie tylko „zadaniowgo”, „bieżącego”) myślenia o rozwoju własnej organizacji. 55

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Załęski Rafał, „Ku nowej marce sektora organizacji społecznych w Polsce”, w: Trzeci Sektor 12/2007, s. 75-80. 56 Chromiec Elżbieta, „Dialog międzykulturowy w działalności polskich organizacji pozarządowych okresu transformacji systemowej”, Wrocław: ATUT, 2011, s. 62.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

3. DIAGNOZA TRZECIEGO SEKTORA W ŚWIETLE PRZEPROWADZONYCH BADAŃ W niniejszym rozdziale zaprezentowane zostały wyniki badań ilościowych (wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo) oraz badań jakościowych (indywidualnych wywiadów pogłębionych oraz zogniskowanego wywiadu grupowego).

W ramach wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo zrealizowano N=545 efektywnych rozmów z przedstawicielami organizacji pozarządowych działających na terenie miasta Poznania. Na Wykresie 4 prezentujemy rozkład odpowiedzi wskazujący na status prowadzonej działalności. Wykres 4. Status prowadzonej działalności (N=545)

145; 26,6% 48; 8,8%

Działalność aktywna

352; 64,6%

Działalność zawieszona

Działalność zamknięta

Prawie 2/3 organizacji pozarządowych zlokalizowanych na terenie Poznania prowadzi aktywną działalność (64,6%). Przedstawiciele tych organizacji (N=352) wzięli udział w zasadniczej części wywiadu telefonicznego i odpowiadali na wszystkie pytania kwestionariusza. Co czwarta organizacja pozarządowa jest nieaktywna (N=145), zaś prawie 9% zawiesiło swoją działalność (N=48).

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

3.1. Stan działalności organizacji pozarządowych

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Wśród najczęstszych powodów zawieszenia lub zakończenia działalności organizacji respondenci wymieniali: brak osób chętnych do udziału w określonychj działaniach organizacji (19,7%) oraz bariery ﬁnansowe – niewystarczające fundusze na prowadzenie działań statutowych (19,2%). W trzeciej kolejności badani wskazywali na wypełnienie misji i zadań postawionych organizacji (8,3%), w czwartej natomiast na bariery kadrowe przejawiające się brakiem osób chętnych do pracy i wolontariatu (4,1%). Rzadziej – poniżej 3% wskazań – respondenci wśród powodów zawieszenia lub zakończenia działalności NGO wskazywali na brak zainteresowania działalnością przez odbiorców działań organizacji (brak popytu), braki lokalowe i sprzętowe oraz braki kompetencyjne i merytoryczne. Wśród innych powodów jednostkowo badani wymieniali zdarzenia losowe czy przeniesienie organizacji do innego miasta. Aż 44,0% przedstawicieli zamkniętych lub zawieszonych organizacji nie potraﬁło lub nie chciało wskazać konkretnych powodów takiego stanu rzeczy. Warto dodać, że w toku zogniskowanego wywiadu grupowego przeprowadzonego z przedstawicielami poznańskich organizacji pozarządowych pojawiły się opinie wskazujące, że realnie i aktywnie na terenie Poznania funkcjonuje nie więcej niż 100 podmiotów tego typu. Na Wykresie 5. prezentujemy przedziały czasowe, w jakich zamknięto lub zawieszono działalność badanych organizacji, licząc od dnia przeprowadzenia wywiadu telefonicznego z danym przedstawicielem zamkniętej/zawieszonej organizacji. Prawie 60% organizacji zawieszonych lub zamkniętych nie działa już od ponad roku, nieco ponad 11% – do trzech miesięcy. Z kolei co dziesiąta z nich nie funkcjonuje od 3 miesięcy do 1 roku. Prawie co piąty przedstawiciel zamkniętej lub zawieszonej organizacji (19,7%) odmówił udzielenia odpowiedzi na pytanie dotyczące powodów zaprzestania działalności. Spośród organizacji których działalność obecnie jest zawieszona (N=48) już co trzecia planuje jej wznowienie (34,7%). Większość z nich (82,4%, N=14) planuje, że reaktywacja nastąpi w okresie późniejszym niż najbliższe 3 miesiące. Tylko 3 organizacje planują wznowić swoją działalność w ciągu najbliższych 3 miesięcy, zaś 5 podmiotów – później niż za rok. Wykres 5. Okres zamknięcia/zawieszenia działalności (N=193)

22; 11,4%

8; 4,1% 13; 6,7%

38; 19,7%

112; 58,0%

Do 3 miesięcy temu

Od 3 do 6 miesięcy temu

Od 6 do 12 miesięcy temu

Powyżej 12 miesięcy temu

Odmowa/ trudno powiedzieć

Wyniki badań wskazują, że 65,3% organizacji, których działalność jest zawieszona nie planuje reaktywacji. Wśród powodów trwania w zawieszeniu badani wskazywali przede wszystkim na brak osoby decyzyjnej (prezesa, zarządu organizacji) zdolnej podjąć ostateczną decyzję co do dalszego kształtu organizacji (14,7%), a także „nadzieję na lepsze czasy” dla organizacji (11,8%), która jest rozumiana jako oczekiwanie na poprawę kondycji ﬁnansowej. Zawieszone organizacje oczekują także na pojawienie się nowych możliwości działania poprzez udział w kolejnych projektach (8,8%). Część organizacji zostanie jednak w najbliższym czasie zamknięta (14,7%), zaś dwie (5,9%) nie podjęły jeszcze ostatecznej decyzji. Przywołana „nadzieja na lepsze czasy” znalazła także odzwierciedlenie w wypowiedzi jednego z uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego: R: Ja znam na przykład taką organizację, która działa od projektu do projektu, to znaczy dostaje jakieś niewielkie środki z Urzędu Miasta, działa 3 miesiące i tak naprawdę potem wycisza się i za rok następne 3 miesiące. Mają na przykład w tym roku bardzo dużą bazę wolontariuszy, ale skończy się projekt i ci wolontariusze odejdą, bo tak naprawdę ta organizacja nie będzie im miała czego zapewnić, bo członkowie też się przestają udzielać w tym czasie. [FGI]

a) Badani pytani o sytuację poznańskich organizacji pozarządowych zwracali uwagę na duże zróżnicowanie i rozwarstwienie, jakie wśród nich występuje. R: Trzeba (…) zróżnicować je [organizacje – przypis autora] na takie, które działają w sposób ustrukturyzowany, cykliczny i takie, które działają z doskoku. Natomiast, nie da się ukryć, że jest kilka dużych organizacji, które działają prężnie i widać je, i tu nie ma kłopotu, są też organizacje które po prostu działają jak mogą, ale generalnie uznałabym, że [jest] nie najgorzej. Radzą sobie myślę, jak mogą. [IDI_NGO_2] R: (...) na pewno jest tak, że część organizacji działa bardzo prężnie na co dzień (...) Natomiast jest jeszcze część takich organizacji, które faktycznie działają od projektu do projektu. Na przykład organizują jakiś festiwal raz w roku i wtedy przygotowują tylko to, natomiast nie mają pracy stałej. (...) na pewno jest taki duży rozdźwięk między malutkimi, wręcz jedno- czy kilkuosobowymi organizacjami a dużymi organizacjami, które faktycznie mają stałą działalność i jakby taki styl już organizacyjny – quasi-ﬁrmowy tak naprawdę. [IDI_NGO_7] R: (…) z pewnością w zróżnicowanej [sytuacji]. Kondycja zależy od: i dobrego zarządzania, i właściwych relacji z urzędami, a przede wszystkim od ludzi. Ludzi, którzy zarządzają. [IDI_NGO_12]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Jednocześnie w równolegle przeprowadzonych indywidualnych wywiadach pogłębionych zapytano liderów, liderki oraz innych przedstawicieli 51 losowo wybranych organizacji pozarządowych działających na terenie miasta Poznania o to, jak oceniają kondycję poznańskich organizacji pozarządowych. Odpowiedzi badanych były dość zróżnicowane, niektóre spośród nich zostały przytoczone poniżej. Wśród uzyskanych odpowiedzi można wyróżnić następujące:

R: Myślę, że one są w różnej formie, w różnej kondycji. Część działa kiepsko, a część działa bardzo dobrze. Uważam, że one się dzielą. Są takie, które rzeczywiście prężnie działają i zatrudniają pracowników, realizują projekty, a są też takie, których działalność jest minimalna (…). [IDI_NGO_27] R: Myślę, że w bardzo różnej [sytuacji]. Jeśli wierzyć informacjom, które do nas docierają, to nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Głównie ze względu na to, że występuje olbrzymie rozwarstwienie. (...) W związku z czym jest kilka organizacji, które mają się świetnie i cała reszta, która przeżywa różnego rodzaju problemy i nie jest w stanie specjalnie rozwinąć swojej działalności. [IDI_NGO_36] R: Problem jest bardzo złożony, jedne są w dobrej [kondycji], inne mają wielkie trudności nawet żeby istnieć, czyli myślę o sytuacji bytowej i o sytuacji ekonomicznej (...) myślę, że są w niezłej [kondycji], ale też są takie co mają problemy, albo [te problemy] się za chwilę pojawią i to bardzo duże. [IDI_NGO_37]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: W zróżnicowanej. Od takich, które są bardzo prężne, do takich, które znikają – że tak powiem – z dnia na dzień. Ilość nie przekształca się w jakość (...) [IDI_NGO_41]

R: Generalnie wydaje mi się, że w pewnych obszarach lepiej, w innych gorzej (...) na przykład powstało dużo organizacji na rzecz osób niepełnosprawnych (...). Seniorzy też, bardzo silnie się rozwinęła ta gałąź (…) i te organizacje działają też dużo prężniej niż jeszcze – powiedzmy – kilka lat temu. (...) wsparcie dla dzieci z trudnych środowisk to bym powiedziała, że dość parabolicznie, bo był czas gdy to było słabo rozwinięte, potem był boom na świetlice socjoterapeutyczne i potem znowu był spadek. I w tej chwili to wsparcie jest niewystarczające w Poznaniu (...) Z tego co obserwuję, też dużo z (…) obszaru kultury i sztuki, jakby się [więcej] organizacji rozwija i dużo prężniej też działają w Poznaniu. [IDI_NGO_42] b) Część osób biorących udział w badaniach oceniło kondycję, stan poznańskich organizacji jako „średni” lub „dobry”. R: W skali od 1 do 10 określiłbym między 5 a 6. Uważam, że po pierwsze: nie są do końca przygotowane do samodzielnego istnienia w nowych warunkach ekonomicznych. To jest najtrudniejsze, ponieważ trzeba dzisiaj umieć poruszać się tak, żeby mieć środki na działanie, a nie czekać, żeby gdzieś je otrzymać. Czyli tworzenie jakby podstaw ekonomicznych przez swoją działalność. I to jest chyba niezbyt zrozumiane przez większość organizacji. One liczą cały czas, że będą jakieś granty, będą konkursy, a ja mówię, że (…) skończą się pieniądze unijne, (…) że minie 2013 rok. Miasto jest coraz bardziej zadłużone, będzie mniej w budżecie miasta na konkursy otwarte. Trzeba zacząć się poruszać samemu i to jest właśnie to, nie potraﬁą wykorzystać fundraisingu

prawidłowo. To jest chyba główna rzecz, nie są przygotowane do istnienia w nowych warunkach ekonomicznych, (…) [jakie tworzy] współczesny świat. [IDI_NGO_15] R: Ciężko jest mi odpowiedzieć jak wygląda ogólna sytuacja, jeżeli chodzi o te organizacje z którymi współpracujemy (...) [ich sytuacja przedstawia się] średnio. Jest to związane z tym, że na przykład są to hobbyści, nie czerpią żadnych korzyści z pracy w tej organizacji. Dlatego na przykład ogólna sytuacja gospodarcza w kraju, kryzys nie kryzys i ich prywatne, zawodowe sprawy powodują, że mniej czasu poświęcają własnej organizacji. Także to sprawia trudności, powiedzmy, że teraz jest takie wyciszenie, (…) super wielkiej aktywności nie ma (…) [IDI_NGO_32]

R: Ja trochę patrzę na to z perspektywy małego miasta, z którego pochodzę, i w którym rozpoczynałam działalność w organizacjach pozarządowych. I porównując tę działalność właśnie z małego powiatu z perspektywą poznańską, stwierdzam, że poznańskie [organizacje] radzą sobie, są w znacznie lepszej kondycji niż inne organizacje. To dlatego tutaj odpowiedź jest taka, że są w dobrej kondycji. (…) [IDI_NGO_45] c) Wśród badanych osób znalazły się również takie, których opinie były mniej optymistyczne – kondycję poznańskich NGO’s ocenili zdecydowanie gorzej, poniżej średniej rozumianej jako stan możliwy do zaakceptowania. R: Myślę, że jeszcze raczkują, w porównaniu do organizacji, środowiska organizacji w Warszawie, czy Krakowie, czy nawet we Wrocławiu, to jesteśmy mocno do tyłu, moim zdaniem, chociażby ze wzglądu na ilość i jakość tych organizacji. [IDI_NGO_8] R: Myślę, że w stosunkowo kiepskiej, tzn. generalnie nie ma takiego silnego środowiska NGO’sowego w Poznaniu. Tak jak obserwuję to co się dzieje, to wydaje mi się, że organizacje w Poznaniu są słabe. Na pewno nie ma

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Myślę, że projekty unijne dość mocno poprawiły sytuację organizacji pozarządowych, no ale jednak cały czas borykamy się (...) z taką sytuacją przetrwania, czyli to jest taki czas od jednego projektu do drugiego z przerwą trzymiesięczną niekiedy, kiedy nie ma po prostu ciągłości, a jednak się pracuje angażując wszystkie siły, niekiedy po prostu robi się to woluntarystycznie. Myślę też, że po prostu cały czas bardzo musimy walczyć o zajmowanie takiego miejsca w przestrzeni publicznej, że to jest sektor, który faktycznie pracuje kompetentnie, który pracuje profesjonalnie i ma bardzo dużo rzeczy do zaoferowania. Jednak bardzo mocno pokutuje i funkcjonuje to w społeczeństwie, i też z tym się spotykamy, że pracując [w organizacji pozarządowej] powinniśmy pracować za darmo. (…) odczarowanie tego [poglądu] jest dość trudne i myślę, że to nieznacznie wpływa na kondycję (...) [IDI_NGO_43]

środowiska, może są organizacje, ale nie ma czegoś takiego jak środowisko NGO’s. [IDI_NGO_25] R: W kiepskiej [sytuacji]. To znaczy, że jest duża taka potrzeba społeczna, natomiast spotykają się potem z trudnościami jakie przynosi życie i generalnie żywot organizacji społecznych – w moim przekonaniu – to jest bardzo trudny żywot, dlatego się ludzie z tego wycofują. [IDI_NGO_44]

Również ocena stanu działalności poznańskich organizacji pozarządowych, tego czy się rozwijają, czy znajdują się w fazie stagnacji, czy może wręcz regresu, jest dość zróżnicowana. Opinie badanych można podzielić na trzy grupy: a) Część przedstawicieli poznańskich NGO’s zwracała uwagę na rozwój organizacji, jednocześnie podkreślając też pewne czynniki, które go ograniczają.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Myśląc o kilku [organizacjach], które przychodzą mi do głowy w tej chwili, to mam wrażenie, że się raczej rozwijają. Co na to wpływa? Chyba przede wszystkim potrzeba społeczna, bo nie mogę powiedzieć, że są dobrze wspierane albo odgórnie motywowane, takie rzeczy chyba raczej nie (...) mam wrażenie, że jeżeli coś wpływa na ten stan rozwoju, to właśnie potrzeba [społeczna], a powiedziałabym że się raczej rozwijają niż są w stanie stagnacji. [IDI_NGO_2]

R: (...) myślę, że jednak poznańskie organizacje się rozwijają w większości przypadków (...) one się rozwijają, chociaż ten rozwój w ostatnim okresie spowolnił. (...) strasznie nas przyhamował też kryzys ogólny, który się pojawił w kraju, co za tym idzie wiele zadań zostało wycofanych, bo nie ma ﬁnansów. [IDI_NGO_4] R: Myślę, że ogólnie całe środowisko można scharakteryzować jako rozwój, ciągle widzę, że powstają nowe organizacje (...) Natomiast wiele starych organizacji, które już istnieją od dłuższego czasu, jest w fazie stagnacji lub nawet upadku. (...) Warunki do długotrwałego utrzymania się organizacji są nie najlepsze ponieważ organizacje nie prowadzą działalności gospodarczej, muszą polegać na ﬁnansowaniu z różnych źródeł i powoduje to, że budżet jest niestabilny, nie ma możliwości zatrudnienia pracowników. [IDI_NGO_8] R: Myślę, że w ogóle organizacje pozarządowe się dosyć mocno rozwijają, poznańskie też się raczej rozwijają i wynika to z ogólnej tendencji do tego, że z organizacje pozarządowe stają się coraz ważniejszymi tworami, które mają coraz więcej wpływu i coraz więcej osób się z nimi liczy. [IDI_NGO_27] R: Te, które ja znam, poznańskie [organizacje], z którymi współpracuję, rozwijają się. Wynika to z zaangażowania liderów tych organizacji i profesjonalnego podejścia, (…) są profesjonalnie zorganizowane, zarządzane. One nie

funkcjonują tak na zasadzie „spotkajmy się raz w miesiącu przy kawie”, one mają cel, one mają plan działania, one dokładnie wiedzą do którego miejsca zmierzają. To są organizacje, których członkowie działają z ogromną determinacją. [IDI_NGO_45] b) Druga grupa odpowiedzi to opinie mówiące o stagnacji panującej wśród poznańskich organizacji. R: (...) wydaje mi się, że teraz jest stagnacja dlatego, że powoli kończą się fundusze unijne. Przyczyną [stagnacji] jest to, że większość NGO’sów jest nastawiona na funkcjonowanie tylko dzięki tym funduszom zewnętrznym i nie potraﬁą, nie mają pomysłu na to, co mogą poza tymi funduszami zrobić. (…) jeśli się kończą fundusze (…) po prostu następuje powolny regres. [IDI_NGO_3]

R: No cóż, trudno zauważyć żeby któraś z organizacji w jakiś spektakularny sposób zaistniała na tym rynku organizacji pozarządowych, więc bardziej bym się skłaniała ku opinii, że jest to pewnego rodzaju być może stagnacja. Bo jeśli są organizacje, które funkcjonują przede wszystkim na zasadzie wsparcia ﬁnansowego ze strony samorządu czy jakichś innych urzędów (…), to w zasadzie tutaj nic nie jest w stanie się zmienić. Jest to pewnego rodzaju stagnacja. (...) Regres nie, na pewno nie, ale (…) nie słychać o jakiś wybitnych projektach, wybitnych osiągnięciach. (...) Prawdopodobnie znaczenie ma czynnik ludzki, bo zwalać wszystko na to, że ktoś nie wyciąga pomocnej dłoni do organizacji nie załatwia sprawy. Bo organizacje przede wszystkim powinny robić wszystko, aby właśnie nie być klientem tylko szukać przeróżnych sposobów na pozyskiwanie środków (...) I tylko od naszej operatywności i umiejętności dotarcia do owych źródeł zależy (...) w jakim miejscu jesteśmy (...) [IDI_NGO_12] R: (…) [W sektorze pozarządowym] jest stan stagnacji. Tworzą się jakieś nowe [organizacje] i [z nich] docierają do mnie ludzie czasami z prośbą o to, żeby im pomóc. (...) A co na to wpływa? Tak naprawdę jak porównuję to, co się dzieje w Warszawie, na pewno polityka miasta w dużej mierze. (...) tam jest naprawdę inna polityka, chociażby wskazująca na to, że mimo wszystko miasto dużo bardziej wspiera organizacje, chociażby przez to, że jest moż-

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Z tych które znam, bardziej bym powiedział, że stagnacja (…). To co powstało, to jeszcze działa w miarę możliwości, ale żeby tak bardziej rozwijać skrzydła to nie widzę. (...) pierwsze co bym wymienił to czynnik ludzki, coraz trudniej o nowych ludzi, o społeczników. Sytuacja jest taka jaka jest, każdy w miarę możliwości goni za zabezpieczeniem sobie bytu. Wiadomo, że pracujemy społecznie i z tego tytułu nie mamy żadnych proﬁtów ani grantów, ewentualnie jak ktoś powie dziękuję to jest fajnie. A druga rzecz to biurokracja. Biurokracja nas przerasta, w tej chwili to co się dzieje po nowelizacji ustawy o pożytku publicznym i o stowarzyszeniach, fundacjach. Dochodzi do tego, że tony papieru nas zawalą. To jest zniechęcające (...) [IDI_NGO_10]

liwość występowania o granty, które mają wspierać organizacje w okresie między kolejnymi transzami. To mocno wzmacnia. (…) niewątpliwie sprzyja, jeżeli jest przyjazna polityka samorządu, to sprzyja rozwojowi organizacji. [IDI_NGO_25] R: Stwierdziłbym, że jest taka lekka stagnacja. Jakiegoś specjalnie dużego rozwoju nie ma w tym momencie, jakiejś aktywności, może nie tyle rozwoju, co aktywności dużej nie ma. A przyczynę postrzegam właśnie w tym, że mnóstwo z tych osób, które w tych organizacjach pracują to wolontariusze, ludzie, którzy robią to po prostu społecznie. Społecznie pracują i prywatne sprawy im zaprzątają więcej czasu (…) [IDI_NGO_32] c) Wśród odpowiedzi badanych znalazły się również takie, które w jednoznaczny sposób nie mówiły o rozwoju, stagnacji czy regresie, ale zwracały uwagę na to, że jest to bardziej złożona sytuacja, której nie da się w sposób kategoryczny określić.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: (...) patrząc na swoje stowarzyszenie oraz kilka, które znam mogę powiedzieć, że jest pewna dynamika pozytywna, przede wszystkim nabieramy doświadczenia w pozyskiwaniu środków, w realizacji programów. (...) nazwałbym to okresem krystalizacji, gdy po okresie wstępnym hurraoptymizmu i działania na zasadzie improwizacji powstają standardy, powstają algorytmy postępowania, powstają jakby kanały pozyskiwania pieniędzy i ich wydawania. Myślę, że jesteśmy w okresie dynamicznej ewolucji całego systemu trzeciego sektora. [IDI_NGO_1]

R: Jak ktoś kiedyś powiedział: „stanie w miejscu to cofanie się”, więc jeśli ﬁrma, stowarzyszenie, podmiot trzeciego sektora chce istnieć, musi badać sytuację i do niej się dostosowywać. Przykładowo, tak naprawdę nie wiemy, ile mamy podmiotów trzeciego sektora – jeśli spytamy urząd to mówią, że to jest pomiędzy 1500 a 3000. Część podmiotów istnieje [faktycznie], część [istnieje] tylko z nazwy, a część się bardzo rozwija. [IDI_NGO_37] R: (...) po 1990 roku możemy (…) zobaczyć jak rosną, jak grzyby po deszczu i to w tym aspekcie ilościowym. Na pewno jest dynamika i tutaj same liczby (…) [pozwalają] to stwierdzić. Natomiast myślę również, że jest ogromna ﬂuktuacja pod (…) [względem] jakości, że dzisiejsze wymagania względem organizacji pozarządowych są dużo wyższe niż kiedyś. Mam na myśli to, że stały się podmiotami prawnymi a w ślad za tym idą obowiązki. (…) to jest bardzo zróżnicowane, jeśli chodzi o jakość, stąd niektóre organizacje z różnych takich powodów zanikają (…), ale tworzą się następne. Także z jednej strony jest to ogromny dynamizm rozwoju – i tego ilościowego, i jakościowego, ale on też się zmienia w zależności od tego jak sobie ludzie z tym radzą. [IDI_NGO_41] R: (...) odpowiedź jest bardzo złożona dlatego, że na pewno jest ogromny rozwój, bo organizacja pozarządowa to jest proces rozłożony w czasie i ma

różne fazy. I ta pierwsza faza, czyli powstawanie organizacji to jest rozwój faktycznie, powstaje ich dużo. Natomiast potem przełożenie na skuteczność, na efektywność – tutaj bym raczej mówiła o pewnej stagnacji. (…) więc to jest proces i ta odpowiedź nie może być taka jednoznaczna (...) trudności o których mówiłam, to że ludzie zakładając organizację pozarządową natychmiast spotykają się z nieprzewidzianymi kłopotami. Ten brak przewidywania wynika z braku wiedzy, z braku znajomości materii. Ludziom się wydaje, że założenie stowarzyszenia to takie właśnie trochę spotkanie u cioci na imieninach, a to jest bardzo poważna sprawa, zahaczająca o ﬁnanse publiczne, prawo, trzeba mieć (…) [wiedzę] z różnych dziedzin. Tej wiedzy ludzie nie mają, stąd potem rozczarowanie i właściwie takie zawieszenie i mniejsza skuteczność. [IDI_NGO_44]

Badane NGO’s zostały scharakteryzowane na podstawie wywiadów telefonicznych przeprowadzonych wśród N=352 aktywnych organizacji działających na terenie miasta Poznania, a także w oparciu o opinie uczestników badań jakościowych. Na Wykresie 6 przedstawiono strukturę aktywnych organizacji ze względu na ich wielkość, rozumianą jako liczbę zatrudnionych płatnych pracowników. Na wykres „nałożono” także wyniki odpowiedzi wskazujące na liczbę etatów, na jakich zatrudniono owych pracowników w badanych organizacjach. Przedstawione na Wykresie 6 wyniki wskazują na to, że ponad połowa (53,4%) badanych organizacji nie zatrudnia płatnych pracowników: (ani etatowych, ani też zatrudnionych na umowę zlecenie czy umowę o dzieło), jeszcze więcej w ogóle nie posiada etatów dla płatnych pracowników (59,1%). Największy udział w trzecim sektorze mają m i k r o o r g a n i z a c j e, zatrudniające od 1 do 3 płatnych pracowników (16,2%). Drugie miejsce według procentoweWykres 6. Struktura organizacji ze względu na liczbę płatnych pracowników i liczbę etatów (N=352)

59,1%

60,0%

53,4%

50,0% 40,0% 30,0% 16,2% 20,0% 16,2%

12,5% 10,2% 7,4% 6,8% 3,4% 2,8% 4,0% 3,1% 1,7% 1,1%

10,0%

0,6% 1,4% od po w ie dz i

do ty cz y ni e

od m ow a

etaty

do 10

7 od

pracownicy

9 do

6 do 4 od

0,0%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

3.2. Charakterystyka badanych organizacji

Tabela 19. Struktura organizacji ze względu na liczbę płatnych pracowników i liczbę etatów wraz z uwzględnieniem ilości wskazań (N=352)

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

pracownicy

etaty

od 1 do 3

16,2%

od 4 do 6

7,4%

6,8%

od 7 do 9

3,1%

3,4%

od 10 do 25

12,5%

10,2%

od 26 do 50

4,0%

1,7%

powyżej 50

2,8%

1,1%

nie dotyczy

1880

53,4%

2080

59,1%

odmowa odpowiedzi

0,6%

1,4%

go udziału (12,5%) w ogóle aktywnych organizacji zajmują małe NGO’s, w których odpłatnie pracuje od 10 do 25 osób. Trzecie w kolejności znalazły się organizacje zatrudniające od 4 do 6 osób (7,4% ogółu). Wykres 6 prezentuje także liczbę etatów w badanych organizacjach – w większości przypadków (przedziałów wielkości) liczba etatów jest niższa niż liczba zatrudnionych pracowników, co świadczy o tym, że część pracowników organizacji pracuje w niepełnym wymiarze pracy i dzieli etat z innymi pracownikami. Tendencja ta wzrasta wraz z wielkością organizacji, co obrazuje Tabela 19. Dużym problemem, z jakim borykają się organizacje pozarządowe (nie tylko w Poznaniu) i na który wskazują wyniki dyskusji grupowej jest niestabilność zatrudnienia, która jest uzależniona od czasu trwania projektów i związanych z nimi środków ﬁnansowych przeznaczonych na wynagrodzenia pracowników. R: (…) teraz nawet jest ogłoszona rekrutacja, z tym, że ja wiem jak to będzie w praktyce wyglądało. My jesteśmy trzonem, a wszystkie osoby które przyjdą staną się zespołem, ale to nie jest na dłuższą metę, no chyba, że nam się poszczęści w projektach. [FGI] Na tę kwestię zwracają także uwagę przedstawiciele samorządu terytorialnego współpracującego z trzecim sektorem. Kwestia rotacji negatywnie odbija się na efektywności szkoleń organizowanych przez wyodrębnione w samorządach jednostki. R: (…) duża rotacja kadry w organizacjach. Raz przeszkolony pracownik za rok już nie jest pracownikiem tej organizacji, czyli często organizacja ma problem, bo musi co roku nową osobę nauczyć i co roku jest ta sama potrzeba. [IDI_1] Na Wykresie 7 przedstawiono strukturę badanych organizacji ze względu na współpracę z wolontariuszami.

Wykres 7. Struktura organizacji ze względu na liczbę wolontariuszy (N=352)

3; 0,9%

90; 25,6%

45; 12,8% 53; 15,1%

35; 9,9%

31; 8,8% 70; 19,9%

od 1 do 3

od 4 do 6

od 7 do 9

od 10 do 24

od 25 do 50

powyżej 50

odmowa odpowiedzi

nie współpracuje

Co czwarta organizacja w ogóle nie współpracuje z wolontariuszami (25,6%) i działa tylko w oparciu o własne struktury członkowskie lub pracownicze. Co piąta organizacja jest wspierana przez grupę wolontariuszy w liczbie od 10 do 24 osób (19,9%). Niewiele ponad 15% organizacji współpracuje z wolontariuszami w liczbie od 4 do 6, zaś niecałe 13% – z osobami w liczbie od 1 do 3, a niecałe 9% – z wolontariuszami w liczbie od 7 do 9 osób. Aż 17% badanych organizacji współpracuje z dużą grupą wolontariuszy, w liczbie powyżej 24 osób (9,9%), w tym nieco ponad 7% z grupą większą niż 50 osób. Należy dodać, że przeprowadzone analizy oparte o test Z (porównanie proporcji w kolumnach) nie wykazują statystycznie istotnych zależności pomiędzy liczbą wolontariuszy a wielkością organizacji (wyrażoną jako ilość pracowników etatowych). Zarówno małe organizacje (zatrudniające od 1 do 3 pracowników) jak i duże organizacje (zatrudniające powyżej 25 pracowników) współpracują z dużą lub małą liczbą wolontariuszy. Wpływ na duże zaangażowanie wolontariuszy w pracę organizacji ma natomiast liczba członków organizacji. Testy statystyczne wskazują bowiem, że organizacje, które w swych szeregach mają 25 członków i więcej, współpracują z dużymi grupami wolontariuszy znacznie częściej, niż małe organizacje (złożone z mniej niż 10 członków). Ponadto liczba zaangażowanych wolontariuszy jest związana z zasięgiem funkcjonowania organizacji – organizacje o zasięgu krajowym znacznie częściej niż te o węższym zasięgu współpracują ze znaczną grupą wolontariuszy (powyżej 50 osób). Wolontariusze w cyklu miesięcznym najczęściej zaangażowani są w pracę organizacji na poziomie od 1 do 25 godzin – (38,4%). W przypadku co piątej organizacji miesięczne zaangażowanie wolontariuszy waha się w przedziale od 26 do 100 godzin. Tylko w przypadku 8,8% organizacji praca wolontariuszy w cyklu miesięcznym przekracza 100 godzin, w tym w 1,8% poznańskich organizacji pozarządowych – więcej niż 1000 godzin. Testy statystyczne wskazują na prostą i oczywistą zależność statystyczną pomiędzy liczbą godzin wolontaryjnych a liczbą wolontariuszy zaangażowanych w pracę organizacji – im mniej wolontariuszy, tym mniejsza liczba godzin wolontaryjnych. W tym kontekście warto też przywołać opinie uczestników dyskusji grupowej oraz wywiadów pogłębionych na temat potrzeb związanych z wolontariatem.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

25; 7,1%

R: Brakuje organizacji które by organizowały [wolontariat]. Nie ma sprawnie działającego wolontariatu w Poznaniu, właściwie każdy sam sobie go organizuje (…). [FGI] R: Bardzo szkoda, bardzo ubolewamy nad tym, że nie ma Centrum Wolontariatu, które by te działania spinało. [IDI_1] Na Wykresie 8 przedstawiono strukturę badanych organizacji ze względu na liczbę członków (także innych zaangażowanych, pracujących w ramach organizacji osób). Wykres 8. Struktura organizacji ze względu na liczbę członków. (N=352)

1; 0,3%

1; 0,3% 51; 14,5% 45; 12,8% 53; 15,1% 85; 24,1%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

od 1 do 3 od 7 do 9 od 25 do 50 nie dotyczy

59; 16,8% 57; 16,2%

od 4 do 6 od 10 do 24 powyżej 50 odmowa odpowiedzi

Powyższy wykres, pokazuje, że największy udział w ogóle poznańskich organizacji pozarządowych (24,1%) mają organizacje tworzone przez stosunkowo niewielką liczbę członków – od 10 do 24 osób. W drugiej kolejności, w działalność 16,8% organizacji zaangażowanych jest od 4 do 6 członków, w trzeciej zaś od 7 do 9 członków (16,2%). Spośród badanych organizacji prawie 30% złożonych jest z 25 i więcej członków, w tym 14,5% ogółu to organizacje zrzeszające powyżej 50 członków. Niecałe 13% organizacji posiada w swych strukturach od 1 do 3 członków. Warto uściślić, że testy statystyczne nie wskazują na zależności pomiędzy liczbą pracowników organizacji a liczbą członków organizacji, ale wykazują, że zmienną różnicującą jest liczba wolontariuszy. Organizacje zrzeszające dużą liczbę członków (powyżej 25 osób) znacznie częściej współpracują z dużą liczbą wolontariuszy (powyżej 25 osób). Zależność ta świadczyć może o wpływie wielkości organizacji (określanej liczbą członków) na zaangażowanie w pracę wolontaryjną. Wypowiedzi przedstawicieli poznańskich organizacji pozarządowych dotyczące stanu kadrowego tychże organizacji były w zasadzie zgodne co do kwestii etatowych pracowników. Badani podkreślali, że w trzecim sektorze jest zatrudnionych stosunkowo niewiele osób, co wynika z jego ogólnej kondycji. W przypadku wolontariatu i pracy wolontariuszy opinie były już zdecydowanie bardziej zróżnicowane.

R: (...) z tego co wiem, to inne organizacje (…) mają też [z wolontariatem] mały problem, bo trochę się boimy tej ustawy o pożytku publicznym i wolontariacie, o tym ubezpieczeniu, to nie do końca chyba wszystkie organizacje kumają i ciężko nawet z Centrum Wolontariatu dojść do porozumienia o co [w tym] chodzi (…). [IDI_NGO_4]

R: Myślę, że ze względu na to, że w Poznaniu brakuje dużych organizacji z sukcesem pozyskujących duże ilości środków, to pracowników jest relatywnie niewielu w trzecim sektorze. Natomiast wolontariuszy jest sporo, tylko często wydaje mi się, że tymi wolontariuszami są studenci (...) którzy kończą studia, pracowali w tych NGO’sach jako wolontariusze, ale nie dostaną w nich pracy, muszą gdzieś znaleźć źródło zarobku. Znajdują pracę i nie mogą już poświęcać w ogóle albo [poświęcają tylko] minimalną ilość czasu (…) na działalność w organizacjach pozarządowych. Z tego co się orientuję spada ilość osób zainteresowanych wolontariatem, ja sam to widzę, (...) mam wrażenie jakby mentalność ludzi (…) [zmierzała] coraz mniej w dodatkowe zaangażowanie się, tylko jakieś robienie pracy i tak dalej i nie przejmowanie się niczym innym. (...) myślę, że ciągle wolontariat jest postrzegany jako coś dla ludzi młodych, przydałoby się troszeczkę ludzi starszych, już doświadczonych i mogących wnieść dużo więcej do organizacji niż osoby młode, które się chcą (…) uczyć w tej organizacji. [IDI_NGO_8] R: Kadrowo to jest duży kłopot, jednak koszty osobowe są wysokie (...) brak pracowników etatowych, którzy realizowaliby podstawowe sprawy (...) Z wolontariuszami jest bardzo dobrze, (…) ta sfera jest w Poznaniu (..) na bardzo wysokim poziomie organizacyjnym i ilościowym. [IDI_NGO_15] R: Myślę, że siłą rzeczy, jeżeli jest stagnacja to mało ludzi przychodzi do organizacji. Albo nawet przychodzą, ale potem się nie angażują. Jeżeli chodzi o wolontariuszy to w ogóle jest chyba w Polsce nędza z wolontariuszami. Ludzie się potraﬁą angażować, ale akcyjnie, czyli wolontariusze akcyjni do jakiejś (…) konkretnej akcji. Myślę, że się znajdują. Natomiast nie ma w ogóle takiej polityki edukacyjnej żeby (…) wspierać wolontariat – wbrew pozorom. [IDI_NGO_25]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Natomiast jeśli chodzi o zasoby kadrowe – minus polega na tym, że organizacje pozarządowe są niedoszacowane, istnieje w nich bardzo mało etatów; (…) to powoduje z jednej strony, że zdecydowana większość osób, które pracują w organizacjach pozarządowych oprócz tego posiada pracę etatową, zarobkową, a to znacznie ogranicza ich dostępność i ich czas (...) po drugie niestety niedoszacowanie ﬁnansowe powoduje, że specjaliści po jakimś czasie entuzjazmu opuszczają organizacje pozarządowe, ponieważ chcą prędzej czy później dobrze zarabiać [posiadając] dobre kompetencje. I to powoduje niestety odpływ specjalistów. [IDI_NGO_7]

R: Myślę, że z wolontariuszami nie ma problemu – patrząc (…) [z perspektywy] organizacji z którymi współpracujemy. Uważam, że pracowników niestety jest za mało i w większości projektów jest tak, że wykonuje się po prostu kilka rzeczy jak gdyby pozaprojektowo, pozaetatowo. Projekty, które się pisze nie są w stanie zapewnić po prostu całej obsługi kadrowej jaka powinna istnieć przy obsłudze organizacji generalnie. Tak więc mamy takie wieloaspektowe przygotowanie od sprzątania poprzez zarządzanie administracyjne, prowadzenie zajęć, prace badawcze, koncepcyjne – taki człowiek renesansu w organizacji pozarządowej to dobrze się sprawdza. [IDI_NGO_43] Inni badani w swoich wypowiedziach nie ocenili stanu kadrowego poznańskich organizacji pozarządowych, lecz zwrócili uwagę na pewne ogólne tendencje i zależności. Wskazywali m.in. na to, że wraz z poprawą kondycji organizacji spada liczba wolontariuszy zaangażowanych w jej działania, a wzrasta liczba pracowników etatowych czy też na to, że rozwijają się te organizacje, które posiadają stały zespół etatowych pracowników. R: (...) myślę, że im lepsza kondycja tym lepszy stan kadrowy, (…) kondycja organizacji zależy przede wszystkim od środków ﬁnansowych, a te pozwalają na zatrudnienie pracowników. Myślę też, że organizacje, które działają prężnie będą przyciągać i członków, i wolontariuszy. [IDI_NGO_27]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Im lepsza kondycja, tym mniej wolontariuszy, moim zdaniem. No i im lepsza kondycja, tym więcej pracowników etatowych. [IDI_NGO_36]

R: Nie wiem jak to jest liczbowo, ale mam wrażenie, że zwiększa się liczba osób zatrudnionych w trzecim sektorze, ludzie przechodzą od takiej pracy czysto wolontariackiej, misyjnej na takie właśnie źródło utrzymania czy takiej sfery czysto zawodowej. Mam wrażenie, że tak jak znajomi się dołączają do trzeciego sektora, czy z własnego doświadczenia mogę powiedzieć, że coraz częściej staje się to źródłem stałego dochodu i właśnie zawodowej pracy, a nie tylko gdzieś tam spełniania pasji czy wolontariackich potrzeb. [IDI_NGO_42] R: To się przekłada. Bo te [organizacje] o których mówiłam, które znam, które się rozwijają, one mają (…) etatowych pracowników, bądź zespół stale pracujący na zasadzie umów cywilno-prawnych. Uważam, że te się rozwijają, które mają stały zespół ludzi i zazwyczaj te organizacje też współpracują bardzo silnie z innymi instytucjami, szkołami, instytucjami publicznymi, dzięki którym też mają bardzo duże wsparcie instytucjonalne i z których rekrutują swoich wolontariuszy. [IDI_NGO_45] Analiza struktur kadry pracowniczej zatrudnionej w NGO’s obejmowała także zbadanie jej kwaliﬁkacji. Na Wykresie 9 przedstawiono udział pracowników posiadających wyższe wykształcenie w kadrach organizacji pozarządowych.

Wykres 9. Udział pracowników posiadających wyższe wykształcenie (N=352)

109; 31,0%

102; 29,0%

65; 18,5% 34; 9,7% 14; 4,0% 11; 3,1% 17; 4,8% od 75% do 99% od 20% do 49% 0%

Wyniki badania wskazują, że w prawie co trzeciej organizacji wszyscy pracownicy posiadają wyższe wykształcenie (29,0%), a w prawie co piątej udział tych pracowników stanowi zdecydowaną większość i waha się w przedziale od 75% do 99% ogółu. W przypadku co dziesiątej organizacji pracownicy z wyższym wykształceniem stanowią większość (od 50% do 74% ogółu), zaś w przypadku co dwudziestej – od 20% do 49%. W przypadku 7,1% badanych organizacji udział pracowników posiadających wykształcenie wyższe jest niższy niż 20% ogółu pracowników organizacji, z czego 4,0% organizacji (N=14) w swych strukturach nie posiada ani jednego pracownika z tym wykształceniem. Średnio we wszystkich badanych organizacjach pracuje 51,1% osób z wykształceniem wyższym57, natomiast mediana wynosi 50% pracowników z wyższym wykształceniem. Warto zauważyć, że aż 31,0% organizacji nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Wykres 10 zamieszczony na str. 66 prezentuje udział pracowników merytorycznych w ogóle pracowników zatrudnionych w badanych organizacjach. Udział pracowników merytorycznych w ogóle pracowników zatrudnionych w badanych organizacjach jest dość zbieżny z rozkładem procentowym pracowników z wykształceniem wyższym. Oznacza to, że znaczna część pracowników z wyższym wykształceniem występuje w roli pracownika merytorycznego. W co trzeciej organizacji pracownicy merytoryczni stanowią 100% wszystkich pracowników. W przypadku 9,1% organizacji udział pracowników merytorycznych w ogóle pracowników wynosi od 75% do 99%, zaś w przypadku 6,3% NGO’s – od 50% do 74% ogółu. W przypadku co piątej organizacji (21,6%) udział pracowników merytorycznych jest mniejszy niż 50%, a w 5,7% organizacji (N=20) brak jest pracowników merytorycznych. Można przypuszczać, że w grupie tej znalazły się takie organizacje, które nie zatrudniają pracowników, ale działają w oparciu o wolontariuszy rekrutujących się ze struktur członkowskich organizacji. Wątek wykształcenia kadry organizacji pozarządowej został również poruszony w dyskusji grupowej. Badani zauważyli, że struktura wykształcenia jest związana 57

Średnia arytmetyczna.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

100% od 50% do 74% poniżej 20% a powyżej 0% brak odpowiedzi

Wykres 10. Udział pracowników merytorycznych (N=352)

113; 32,1%

109; 31,0%

25; 7,1%

32; 9,1% 31; 8,8%

22; 6,3%

20; 5,7%

100% od 50% do 74% poniżej 20% a pow yżej 0% brak odpow iedzi

od 75% do 99% od 20% do 49% 0%

z obszarem aktywności podmiotu, bowiem działalność niektórych wymaga zaangażowania tylko i wyłącznie kadry o wysokich kwaliﬁkacjach, także naukowych, w innych zaś wystarczającą będzie kadra z wykształceniem średnim. Kolejne pytanie kwestionariusza wywiadu telefonicznego dotyczyło trzech pól działalności badanych organizacji, w kolejności od najbardziej podstawowej do mniej ważnych. Dodatkowo uzyskane wyniki poddano ważeniu, przypisując im wagi w zależności od przyporządkowanego przez respondenta miejsca. Pozwoliło to uzyskać rzeczywisty obraz działalności prowadzonej przez badane organizacje. Rozkład uzyskanych odpowiedzi przedstawiono w Tabeli 20.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 20. Pola działalności badanych organizacji (N=352)

1. miejsce

2. miejsce

3. miejsce

Wynik ważony

nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie

14,8%

17,9%

8,5%

29,5%

kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego

13,6%

5,4%

2,8%

18,2%

działalność na rzecz osób niepełnosprawnych

9,4%

3,1%

4,8%

13,1%

pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób

8,8%

7,1%

2,3%

14,3%

ochrona i promocja zdrowia

6,5%

4,8%

4,3%

11,2%

ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego

6,3%

1,7%

1,1%

7,8%

podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej

5,1%

4,8%

3,7%

9,6%

wspieranie i upowszechnianie kultury ﬁzycznej

4,3%

0,6%

2,0%

5,3%

działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

4,0%

0,6%

6,8%

Pole działalności

1. miejsce

2. miejsce

3. miejsce

Wynik ważony

działalność charytatywna

3,4%

5,4%

4,3%

8,4%

działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości

2,6%

4,3%

2,0%

6,1%

turystyka i krajoznawstwo

2,6%

1,4%

4,7%

działalność wspomagająca rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnianie i wdrażanie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej

2,3%

1,7%

0,9%

3,7%

działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych

1,7%

2,0%

2,3%

3,8%

działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym

1,7%

0,6%

0,9%

2,4%

promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy

1,4%

1,1%

1,4%

2,7%

działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn

1,1%

0,6%

1,4%

2,0%

promocja i organizacja wolontariatu

1,1%

0,6%

0,9%

1,8%

działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijanie kontaktów i współpracy między społeczeństwami

1,1%

0,0%

0,3%

1,2%

wypoczynek dzieci i młodzieży

0,9%

4,3%

5,1%

5,4%

działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego

0,6%

0,3%

1,0%

działalność na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, w zakresie określonym w pkt 1–32 Ustawy o działalności pożytku…

0,6%

0,3%

0,6%

0,9%

upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji

0,6%

0,0%

0,6%

przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym

0,3%

0,9%

0,8%

upowszechnianie i ochrona praw konsumentów

0,3%

0,6%

działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka

0,3%

0,0%

0,5%

porządek i bezpieczeństwo publiczne

0,3%

0,0%

0,6%

0,5%

działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych

0,3%

0,0%

0,3%

pomoc oﬁarom katastrof, klęsk żywiołowych, konﬂiktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą

0,3%

0,0%

0,3%

obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

0,0%

0,3%

0,0%

0,2%

pomoc Polonii i Polakom za granicą

0,0%

0,3%

0,1%

Pole działalności

promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą

0,0%

ratownictwo i ochrona ludności

0,0%

odmowa odpowiedzi

4,0%

25,6%

46,3%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 20 – ciąg dalszy

Respondenci mieli możliwość wskazania nie więcej niż 3 obszarów działalności organizacji. Jak pokazuje Tabela 20, do głównych obszarów działalności poznańskich organizacji należą: nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie (14,8%), kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego (13,6%) oraz działalność na rzecz osób niepełnosprawnych (9,4%) i pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób (8,8%). Warto dodać, że stosunkowo często obszar działalności dotyczący nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania był wskazywany w drugiej kolejności (17,9%). Wynik ważony zamieszczony w ostatniej kolumnie tabeli wskazuje na wagę podanych pól działalności na tle wszystkich działań podejmowanych przez badane organizacje. Ich hierarchia jest prawie zbieżna (w kolejności malejącej) z hierarchią ważności pól działalności wskazanych w kolumnie drugiej tabeli (1. miejsce). A zatem najistotniejsze pola działalności poznańskiego trzeciego sektora to: nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie, kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, działalność na rzecz osób niepełnosprawnych, pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób,

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

ochrona i promocja zdrowia.

Respondenci uczestniczący w zogniskowanym wywiadzie grupowym wśród dominujących w Poznaniu pól działalności organizacji pozarządowych wskazali na: ochronę i promocję zdrowia (w tym rehabilitację), politykę społeczną czyli pomoc społeczną – pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej wyrównywanie szans tych rodzin i osób oraz edukację. W opinii części uczestników dyskusji w Poznaniu występuje nadreprezentacja środowiska organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych, która przejawia się w zbyt dużym rozdrobnieniu tych NGO’s i skutkuje niską efektywnością. Z kolei obszary działalności prawie wcale lub wcale niezagospodarowane przez trzeci sektor w Poznaniu to: obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, pomoc Polonii i Polakom za granicą, promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą. ratownictwo i ochrona ludności. W opinii uczestników dyskusji grupowej w strukturze poznańskich organizacji jest niewystarczający udział tych NGO’s, które działają na rzecz młodzieży, jak i skupiają młodzież. W Tabeli 21 zamieszczono charakterystykę badanych organizacji ze względu na formę prawną.

Forma prawna

Liczba wskazań (N)

% wskazań

272

77,3%

Fundacja

13,1%

Stowarzyszenie zarejestrowane w gminie/powiecie

2,8%

Spółdzielnia

2,0%

Grupa nieformalna

0,6%

Stowarzyszenie kultury ﬁzycznej i/lub sportowej

0,6%

Izba gospodarcza

0,3%

Związek stowarzyszeń (federacja)

0,3%

Organizacja powstała na mocy umowy Państwo-Kościół

0,0%

Przedstawicielstwo organizacji zagranicznej

0,0%

2,8%

0,3%

Stowarzyszenie zarejestrowane w KRS

Inne Odmowa odpowiedzi

Ponad 3/4 badanych organizacji to stowarzyszenia zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym, w drugiej kolejności najliczniejszą grupą organizacji są fundacje, które stanowią 13,1% ogółu. Pozostałe formy prawne organizacji występują nielicznie i nie przekraczają 3%. Wśród badanych organizacji nie znalazły się te powstałe na mocy umowy Państwo-Kościół oraz przedstawicielstwa organizacji zagranicznej. Wśród odpowiedzi „inne” znalazły się m.in.: działalność na podstawie ustawy o Polskim Czerwonym Krzyżu, organizacja studencka oraz towarzystwo. W dalszej części wywiadów telefonicznych poproszono przedstawicieli organizacji o wskazanie okresu powstania podmiotu, który reprezentowali – wyniki badania przedstawia Wykres 11 zamieszczony na str. 70. Ponad połowa (54,0%) badanych organizacji powstała w ostatnim dziesięcioleciu (lata 2000–2010), z czego 29,0% w okresie od 2000 do 2005 roku. Co czwarta organizacja została zarejestrowana w okresie od 1990 do 1999 roku, a co ósma w okresie powojennym – do 1989 roku. 4,5% badanych organizacji zostało założonych przed II wojną światową, a trzy spośród badanych organizacji powstały w roku bieżącym (2011 r.). 2,3% przedstawicieli badanych organizacji nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Warto dodać, że przeprowadzone testy wskazują na istotnie statystyczną zależność występującą pomiędzy wiekiem organizacji a stopniem rozbudowania struktury. Organizacje powstałe przed 1945 rokiem znacznie częściej mają w swych strukturach powyżej 50 członków niż organizacje młode, które rozpoczęły swoją działalność w ostatnim dziesięcioleciu. Ponadto organizacje młode, mające nie więcej niż 10 lat działają przede wszystkim na terenie gminy i powiatu, a starsze organizacje częściej realizują swoje zadania także na poziomie województwa, kraju i poza granicami Polski.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 21. Forma prawna organizacji (N=352)

Wykres 11. Okres powstania organizacji (N=352) 3; 0,9% 190; 54,0%

8; 2,3% 16; 4,5% 43; 12,2%

92; 26,1%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

przed 1945 rokiem lata 2000-2010

lata 1945-1989 po 2010 roku

lata 1990-1999 brak odpowiedzi

Kolejne pytanie zadane podczas wywiadu telefonicznego dotyczyło założycieli organizacji pozarządowej. Uzyskane wyniki przedstawiono w Tabeli 22. W zdecydowanej większości przypadków (83,5%) inicjatywa dotycząca założenia organizacji pozarządowej należała do osoby lub grupy osób fizycznych (w tym m.in. mieszkańców określonego terytorium, absolwentów, uczniów, pracowników naukowych itd.). Analizy statystyczne wskazują, iż organizacje założone przez osoby fizyczne to podmioty powstałe przede wszystkim w okresie ostatnich 20 lat. Niecałe 8% organizacji powstało z inicjatywy innych organizacji, a nieco ponad 3% z inicjatywy podmiotów gospodarczych. Tylko 1,4% NGO’s jest wynikiem inicjatywy samorządów terytorialnych. Wśród pozostałych odpowiedzi znalazły się: uczelnia (2 wskazania), izba gospodarcza, samorząd wraz z osobami fizycznymi oraz szpital wraz z osobami fizycznymi (po 1 wskazaniu). Przedstawicieli badanych organizacji zapytano także o zakres terytorialny prowadzonej działalności oraz o główny obszar terytorialny działalności organizacji. Prawie 60% organizacji funkcjonuje na rynku krajowym, nieco mniej (56,1%) na terenie województwa wielkopolskiego oraz (52,6%) na terenie miasta Poznania. Co trzecia badana organizacja swymi działaniami obejmuje również powiat poznański (35,1%), a nieco więcej niż co piąta swą działalność prowadzi także poza granicami Polski (22,8%). Jeśli zaś chodzi o podstawowy obszar działalności organizacji, to 1/3 z nich skupia się na działaniach obejmujących terytorium gminy miasta Poznań, tyle samo – terytorium Wielkopolski, a nieco mniej (27,3%) jest aktywnych na obszarze całego kraju. Prawie 9% badanych organizacji działa przede wszystkim na terenie powiatu poznańskiego. Interesujące jest, że 3 spośród badanych organiza-

Tabela 22. Inicjator założenia organizacji (N=352) Inicjator

Liczba wskazań (N)

% wskazań

294

83,5%

Inna organizacja

7,7%

Firma/podmiot gospodarczy

3,4%

Jednostka samorządu terytorialnego

1,4%

Odmowa odpowiedzi

2,6%

Inne

1,4%

Osoba ﬁzyczna/osoby ﬁzyczne

Wykres 12. Obszar terytorialny działalności organizacji (N=352) 59,6% 56,1%

60,0% 52,6% 50,0%

40,0%

35,1% 31,8%

31,3% 27,3%

30,0%

22,8% 20,0% 8,8% 10,0% 0,9%

główny obszar terytorialny działalności

oj ew

za gr

wszystkie obszary terytorialne działalności

an ic

o ód zt w

ia t po w

in a

0,0%

R: (…) działamy w sieci. W każdym województwie jest organizacja taka jak nasza, każda ma pewną działkę, w której się specjalizuje i ma też różny potencjał. (…) My się specjalizujemy w pozyskiwaniu środków i jako fundacja mamy już większą siłę przebicia, bo mamy dostęp do tych projektów, więc projekty, które gdzieś tam się sprawdziły w mazowieckim, to i u nas… [FGI] Tabela 23. Obszar terytorialny działalności organizacji (N=352) Główny obszar działalności

Wszystkie obszary terytorialne działalności

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Gmina

112

31,8%

185

52,6%

Powiat

8,8%

123

35,1%

110

31,3%

197

56,1%

27,3%

209

59,6%

0,9%

22,8%

352

100,0%

Województwo Kraj Zagranica RAZEM

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

cji realizują swoje działania głównie poza granicami kraju (0,9%). Przeprowadzone testy statystyczne pokazują, że działalności ogólnopolskiej sprzyja duża liczba pracowników etatowych i wolontariuszy. Nie bez znaczenia dla potencjału trzeciego sektora – na co wskazują opinie uczestników wywiadu grupowego – jest kwestia sieciowości. Sieć organizacji pozarządowych funkcjonująca „pod jednym szyldem” osiąga większą efektywność w realizacji działań poprzez lepszą skuteczność w pozyskiwaniu środków i w budowaniu wspólnego doświadczenia oraz wspólne „uczenie się na błędach”.

Z drugiej jednak strony usieciowienie organizacji pozarządowych ma też swoje konsekwencje w postaci uzależnienia od centrali sieci, a także w postaci ograniczonego dostępu do niektórych konkursów, na które nakładane są limity wniosków konkursowych składanych przez jeden podmiot. W tym miejscu warto również przywołać opinię jednego z uczestników dyskusji grupowej, który wskazuje, że liderem pod względem aktywności trzeciego sektora jest Warszawa, z kolei Poznań wraz miastami z Polski środkowo-północnej, środkowo-południowej oraz zachodnio-południowej tworzą niejako „drugą ligę” polskich organizacji pozarządowych, zaś na końcu rankingu pod tym względem znajdują się pozostałe obszary kraju. Z drugiej jednak strony, w opinii niektórych uczestników wywiadu grupowego fakt, że na terenie Poznania w porównaniu do innych dużych miast Polski nie występuje wiele dużych organizacji, sprzyja ich profesjonalizacji. Owa profesjonalizacja rozumiana jest jako upodabnianie się do firm komercyjnych, posiadających nowoczesny system zarządzania, wysoko wykwalifikowaną kadrę, pracującą na zasadach rynkowych oraz dążenie do osiągania sukcesów rynkowych w określonych dziedzinach. Należy jednak dodać, że w znacznie mniejszym zakresie zjawisko to dotyczy małych organizacji. R: (…) bo to, że organizacja jest pozarządowa nie oznacza, że ta organizacja nie może być profesjonalna – my tak samo funkcjonujemy w życiu społecznym jak firmy. Absolutnie na takiej samej zasadzie, to, że jesteśmy organizacjami non-profit nie oznacza, że nas to zwalnia od bycia profesjonalnym. [FGI]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Kluczem do profesjonalizacji jest zatrudnianie etatowe. [FGI]

Warto zwrócić uwagę na opinie przedstawicieli poznańskich organizacji pozarządowych dotyczące specyfiki, pewnej wyjątkowości czy cech szczególnych poznańskiego trzeciego sektora: a) Część osób w swoich wypowiedziach zwracała uwagę na większą gospodarność czy wiodącą pozycję poznańskich organizacji. Świadczą o tym przytoczone poniżej fragmenty wypowiedzi. R: Nie znam innych organizacji, mogę tylko to powiedzieć na podstawie [doniesień] mediów. (...) myślę, że jednak Poznań wiedzie prym. To znaczy poznańskie, bo to nie tylko Poznań (...). [IDI_NGO_9] R: (...) jest to różnica, ponieważ kulturowo Poznań jest bardzo oszczędny i skrupulatny i dlatego w konfrontacji (a miałem okazje w poprzednich latach spotykać organizacje z innego regionu Polski też działające jako stowarzyszenia czy fundacje) to jednak poznańskie są bardziej gospodarne. [IDI_NGO_15] R: Znam wiele organizacji pozarządowych w kraju, ale nie potrafię określić czy te [poznańskie] wyróżniają się od innych bo nie znam specyfiki wszystkich organizacji pozarządowych. (…) bazując na tym, że poznańskie środowisko jest przedsiębiorcze uważam, że wielkopolskie organizacje, w tym i poznańskie należą do tych wyróżniających się. [IDI_NGO_28]

b) Zdecydowana większość badanych nie miała zdania na ten temat lub nie przypisywała poznańskim organizacjom jakichś wyjątkowych cech, które odróżniałyby je od innych w regionie czy w kraju. R: Szczerze mówiąc nie zauważyłam, być może dlatego, że nasze doświadczenie przy współpracy z organizacjami pozarządowymi jest głównie lokalne (...) [IDI_NGO_2] R: (...) ciężko mi powiedzieć, ponieważ nie znam NGO’sów z innych regionów, nie miałem okazji jeszcze współpracować. Musiałbym to zobaczyć przez kontakty z innymi miastami, ale przypuszczam że wyróżnikiem nie jest jakaś przedsiębiorczość. [IDI_NGO_3] R: Zupełnie się nie orientuję. Skupiam się na naszej pracy (...) interesuję się pracą z dziećmi, którą tutaj wykonuję. W ogóle nie interesuję się tym, co jest organizacyjną otoczką tego wszystkiego. [IDI_NGO_5] R: Raczej nie widzę specyﬁki tutaj w organizacjach pozarządowych, ogólnie można by powiedzieć o pewnej specyﬁce ludzi itd., ale w organizacjach nie widzę różnicy pomiędzy poszczególnymi regionami. [IDI_NGO_8]

R: Powiem szczerze, że trudno mi powiedzieć, bo nie znam w szerszej perspektywie – na przykład kraju, całej Polski, organizacji pozarządowych. Nic takiego na pewno nie przychodzi mi do głowy, co byłoby w jakiś sposób wyjątkowe. [IDI_NGO_27] R: Nie sądzę. Nie. Mając porównanie [z organizacjami] z innych miast nie widzę niczego takiego. [IDI_NGO_36] R: Trudne pytanie, nie umiem na nie odpowiedzieć. W moim przekonaniu nie mają takiej specyfiki. [IDI_NGO_44] R: Merytorycznie? Takie „poznańskie” (...) Nigdy nad tym się nie zastanawiałam. Nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie. [IDI_NGO_45] Kolejne pytania wywiadu telefonicznego dotyczyły źródeł finansowania działalności organizacji oraz stopnia radzenia sobie z wydatkowaniem zgromadzonych środków finansowych.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Znam dobrze warszawski trzeci sektor i nie mam poczucia, żeby to się jakoś specjalnie różniło. No, może poza tym, że [organizacje] są mniej aktywne w Poznaniu, być może jest tak, że są równie aktywne ale gorzej nagłaśniają swoje działania. (…) Natomiast nie mam takiego poczucia, że się wyróżniamy jako poznaniacy albo tym, że jesteśmy ukierunkowani na jakiś specyﬁczny obszar, albo coś robimy w specjalny sposób. [IDI_NGO_25]

Tabela 24. Źródła przychodu badanych organizacji (N=352) 1. miejsce

2. miejsce

3. miejsce

Wynik ważony

Składki członkowskie

35,5%

1,2%

9,0%

39,3%

Środki z jednostek samorządu terytorialnego

14,5%

0,7%

4,6%

16,5%

Darowizny od osób ﬁzycznych

9,4%

1,8%

5,6%

12,5%

Darowizny od instytucji i ﬁrm

6,3%

1,2%

11,1%

10,8%

Dochody z działalności gospodarczej

9,7%

0,3%

0,9%

10,2%

Opłaty w ramach odpłatnej działalności statutowej

6,8%

0,7%

4,9%

8,9%

Dochody z przekazania 1% podatku

4,0%

0,7%

6,2%

6,5%

Środki funduszy strukturalnych UE

5,1%

0,3%

2,5%

6,1%

Źródła ministerialne

2,0%

0,3%

3,1%

3,2%

Wsparcie od innych organizacji

0,9%

0,1%

0,6%

1,2%

Dochody z majątku

0,9%

0,1%

0,0%

1,0%

Zbiórki publiczne

0,3%

0,1%

1,5%

0,9%

Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

0,0%

0,6%

0,2%

Odmowa odpowiedzi/brak innych źródeł

2,6%

2,3%

47,2%

19,9%

Inne

2,3%

0,1%

2,2%

3,1%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Źródło przychodu

Dla nieco ponad 35% badanych organizacji najważniejszym źródłem finansowania działalności są składki członkowskie. W drugiej kolejności działalność trzeciego sektora finansowana jest ze środków publicznych, których dysponentem są jednostki samorządu terytorialnego (14,5%). Nie bez znaczenia są też darowizny od osób fizycznych lub instytucji i firm oraz dochody z działalności gospodarczej. Warto zauważyć, że dla co dziesiątej organizacji darowizny od instytucji i firm są jednym z trzech najważniejszych źródeł finansowania swojej działalności. Wynik ważony zamieszczony w ostatniej kolumnie powyższej tabeli wskazuje na wagę wskazanych źródeł przychodu w ogóle posiadanych środków. Ich hierarchia jest prawie zbieżna (w kolejności malejącej) z hierarchią ważności źródeł przychodu wskazanych w kolumnie drugiej tabeli (1. miejsce). Najistotniejsze źródła finansowania działalności organizacji to: składki członkowskie, środki finansowe jednostek samorządu terytorialnego, darowizny od osób fizycznych, darowizny od instytucji i firm, dochody z działalności gospodarczej. Testy statystyczne wskazują, że fundacje w znacznie większym stopniu niż organizacje o innej formie prawnej uzyskują środki także z przekazania na ich rzecz 1% podatku dochodowego oraz ze zbiórek publicznych, natomiast stowarzyszenia czę-

ściej przychód pozyskują ze składek członkowskich, a spółdzielnie z prowadzenia działalności gospodarczej. Składki członkowskie są jednym z trzech głównych źródeł finansowania działalności organizacji, których tradycje sięgają czasów przedwojennych. Finansowanie działalności trzeciego sektora ze środków ministerialnych częściej ma miejsce w przypadku organizacji obejmujących zasięgiem oddziaływania całą Polskę, zaś finansowanie ze środków funduszy strukturalnych UE – wtedy, gdy działalność obejmuje przynajmniej obszar województwa. W znikomym stopniu poznański trzeci sektor finansuje swoje działania z następujących źródeł: wsparcie od innych organizacji, dochody z majątku, zbiórki publiczne,

Przedstawicieli organizacji, którzy wskazali, że jednym z trzech najważniejszych źródeł ﬁnansowania działalności podmiotu są dotacje otrzymywane ze środków publicznych, zapytano o stopień wykorzystania tego wsparcia. Wyniki zaprezentowano w Tabeli 25. W zdecydowanej większości organizacji dotacje ze środków publicznych (otrzymane za pośrednictwem jednostek samorządów terytorialnych – JST) zostały w tym roku już wydatkowane (stan na wrzesień-październik 2011 r.). Tylko 8,0% organizacji dysponuje niewielką ich częścią, z czego pięcioma procentami z całości dotacji dysponuje 3,4% organizacji (N=3). Średnio każda z organizacji, które uzyskują dotację z JST wykorzystała 99,0% środków. Organizacje pozarządowe podczas badania zostały zapytane o lokalizację siedziby (patrz Wykres 13 na str. 76). Siedziba prawie 1/3 badanych organizacji znajduje się w lokalach wynajmowanych na zasadach komercyjnych, na wolnym rynku (29,6%). Prawie co czwarta organizacja funkcjonuje w mieszkaniu prywatnym (23,6%). Grupę tę tworzą przede wszystkim te organizacje, które nie zatrudniają pracowników i działają wolontaryjnie w oparciu o własne struktury członkowskie. Trzecią w kolejności grupą są organizacje, które zajmują lokale udostępnione przez władze samorządowe na preferencyjnych warunkach (18,2%). Siedziby 13,4% badanych organizacji znajdują się w lokalach udostępnionych przez inne podmioty i instytucje, a 12,3% w lokalach własnościowych. Lokale własnościowe są przede Tabela 25. Stopień wykorzystania doﬁnansowania przez NGO’s (N=88) Liczba wskazań (N)

% wskazań

Doﬁnansowanie wykorzystane w 100%

92,0%

Doﬁnansowanie wykorzystane w 99%

1,1%

Doﬁnansowanie wykorzystane w 95%

1,1%

Doﬁnansowanie wykorzystane w 90%

3,4%

Doﬁnansowanie wykorzystane w 80%

1,1%

Doﬁnansowanie wykorzystane w 75%

1,1%

Stopień wykorzystania doﬁnansowania

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.

Wykres 13. Siedziba lokalowa organizacji (N=352)

29,6%

Lokal wynajmowany na zasadach komercyjnych

23,6%

Mieszkanie prywatne Lokal udostępniony przez władze samorządowe na zasadach preferencyjnych Lokal udostępniony przez inne podmioty/ instytucje

13,4%

Lokal własnościowy

12,3%

Odmowa odpowiedzi

Użytkowanie wieczyste

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

0,0%

18,2%

2,6%

0,3% 10,0%

20,0%

30,0%

wszystkim majątkiem dużych organizacji, zatrudniających powyżej 25 pracowników, których początki sięgają okresu przedwojennego i powojennego, do 1989 roku. Co więcej, w lokalach własnościowych znacznie częściej swoją siedzibę mają te organizacje, dla których zyski z prowadzonej działalności gospodarczej są jednym z trzech najważniejszych źródeł przychodu. Warto dodać, że 42,3% lokali zajmowanych przez organizacje przystosowana jest do potrzeb osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach inwalidzkich. Spośród organizacji pozarządowych 43,8% posiada stanowisko ds. obsługi prawnej lub też prowadzi stałą współpracę z podmiotem zajmującym się obsługą prawną. Tabela 26. Wyposażenie organizacji (N=352) Element wyposażenia

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Komputer

265

83,6%

Komputer z dostępem do Internetu

257

81,1%

Drukarka

256

80,8%

Faks

191

60,3%

Kserokopiarka

204

64,4%

Rzutnik multimedialny

125

39,4%

Aparat cyfrowy

150

47,3%

Kamera

23,7%

Samochód

21,5%

Odmowa odpowiedzi

14,8%

2,8%

Inne

Testy statystyczne wskazują, że ochrona prawna organizacji znacznie częściej ma miejsce w przypadku tych podmiotów, które zatrudniają pracowników niż tych, które działają tylko na zasadach wolontariatu. Ponadto zapewniona stała obsługa prawna znacznie częściej ma miejsce w przypadku fundacji niż pozostałych form prawnych badanych organizacji, a także w przypadku działalności ponadgminnej i ponadpowiatowej. W Tabeli 26 na str. 76 przedstawiono stan wyposażenia badanych organizacji w sprzęt biurowy i inny usprawniający ich funkcjonowanie. Wyniki badania wskazują, że zdecydowana większość badanych organizacji posiada komputer lub komputery (83,6%), z czego prawie wszystkie z nich mają dostęp do Internetu (81,1%). Ponad 80% organizacji posiada też drukarkę, a prawie 65% – kserokopiarkę. Faks jest na wyposażeniu 60% organizacji, a prawie połowa posiada aparat cyfrowy (47,3%). Niecałe 40% organizacji dysponuje rzutnikiem multimedialnym, a prawie co czwarta – kamerą. Co piąta organizacja jest właścicielem samochodu. Wśród innych odpowiedzi wymieniono: sprzęt rehabilitacyjny (4 wskazania), instrument muzyczny, mikroskop, sprzęt malarski, sprzęt sceniczny, sprzęt specjalistyczny do leczenia dzieci i sprzęt techniczny (po 1 wskazaniu). Testy statystyczne wskazują, że organizacje niezatrudniające pracowników, działające wyłącznie w oparciu o struktury członków i wolontariat, mające swoją siedzibę w mieszkaniu prywatnym znacznie rzadziej niż pozostałe są właścicielami wyżej wskazanych sprzętów biurowych i innych.

3.3. Wykorzystanie usług wsparcia

Tabela 27. Korzystanie z usług wsparcia (N=352) Rodzaje usług58

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Nie korzystano

144

40,9%

Szkoleniowe

115

32,7%

Wsparcie w kontaktach z potencjalnymi partnerami, w tym z administracją samorządową

25,0%

Doradcze

16,8%

Informacyjne

15,6%

Wsparcie w kontaktach z potencjalnymi odbiorcami usług, klientami, beneﬁcjentami

10,2%

Odmowa odpowiedzi

0,3%

Inne (usługi ﬁnansowe)

1,7%

58 Przez usługi wsparcia rozumie się wszelkie zadania i działania innych podmiotów oraz jednostek (zarówno publicznych, jak i prywatnych), które wspomagają działalność organizacji pozarządowych. Działania te mogą być świadczone zarówno bezpłatnie, jak i odpłatnie.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Przedstawicieli badanych organizacji zapytano z jakich rodzajów usług wsparcia dostępnych dla tego typu podmiotów korzystały. Wyniki przedstawiono w Tabeli 27.

Wyniki badania wskazują, że co trzecia organizacja wysyła swoich pracowników/współpracowników na szkolenia, co czwarta zaś korzysta z oferowanych usług wsparcia w kontaktach z potencjalnymi partnerami, w tym z administracją samorządową. Prawie 17% organizacji korzysta z usług doradczych, nieco mniejsza grupa z usług informacyjnych (15,6%), a co dziesiąta organizacja działająca w trzecim sektorze uzyskuje wsparcie w kontaktach z potencjalnymi odbiorcami usług, klientami czy beneﬁcjentami. Wśród innych odpowiedzi badani wskazali na usługi ﬁnansowe (1,7%). Przeprowadzone testy statystyczne świadczą, że z usług szkoleniowych i usług wsparcia w kontaktach z potencjalnymi partnerami znacznie częściej korzystają organizacje zatrudniające większą liczbę pracowników (powyżej 10 osób) i szeroko współpracujące z wolontariuszami (powyżej 50 osób). O dużym zapotrzebowaniu na usługi wsparcia i korzystaniu z oferty szkoleniowej wspominają również przedstawiciele samorządów współpracujących z trzecim sektorem. R: Bardzo duże [zapotrzebowanie na szkolenia]. Musieliśmy zwiększać grupy, albo dodawać kolejne grupy szkoleniowe, bo było bardzo duże zainteresowanie, np. szkoleniem z wypełniania ofert. [IDI_1]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Jest zainteresowanie, ale wśród tych organizacji, które z nami współpracują, a te młode, nowe organizacje, to właściwie nie za bardzo [są zainteresowane]. Bo trzeba przyjechać, trzeba zapłacić za podróż, a one – te małe organizacje – nie mają dużego budżetu. [IDI_2]

Ponad 40% badanych organizacji w ogóle nie korzysta z dostępnych usług wsparcia oferowanych dla trzeciego sektora. Grupę tę tworzą przede wszystkim organizacje społeczne, które na potrzeby własnej działalności nie zatrudniają pracowników, lecz działają w oparciu o swoje struktury członkowskie i wolontariat. Główną przyczyną niekorzystania z oferowanych usług wsparcia jest brak takich potrzeb (71,5%), w drugiej kolejności badani wskazywali na brak wiedzy na temat możliwego wsparcia (13,9%), w trzeciej zaś na bariery ﬁnansowe (11,8%). Wśród wymienianych powodów pojawiał się także brak oferty wsparcia odpowiadającej oczekiwaniom organizacji (9,7%), zbyt czasochłonna usługa (6,3%) oraz bariery formalne (2,1%). Przedstawicieli poznańskich organizacji pozarządowych zapytano również o główne potrzeby oraz trudności, z jakimi borykają się NGO’s działające w Poznaniu. Badani zwrócili szczególną uwagę na potrzeby lokalowe oraz ﬁnansowe (zarówno środki potrzebne na realizację zadań, jak również te na część administracyjną związaną z funkcjonowaniem samych organizacji). Na kolejnych pozycjach znalazły się potrzeby związane ze wsparciem księgowo-prawnym, potrzeby kadrowe, szkoleniowe, poprawa komunikacji z samorządem i urzędami oraz inne. Poniżej zostały przytoczone wybrane fragmenty wypowiedzi badanych. R: Brakuje nam profesjonalnych szkoleń, czyli zwiększania swoich kompetencji i nie tylko w ramach tych kompetencji, które mają nasi członkowie, tylko sprowadzenia ekspertów zewnętrznych zarówno z innych miast Polski,

jak i ekspertów unijnych czy po prostu ekspertów zagranicznych. I brakuje nam miejsc oczywiście. Lokali wynajmowanych na preferencyjnych warunkach dla organizacji pozarządowych, które nie działają dla zysku. Ponieważ czynsze w Poznaniu są dla nich nieosiągalne w związku z tym większość organizacji swą działalność prowadzi, na swoim biurku. Zamiast biura ma biurko. Z drugiej strony [brakuje] miejsca do prezentacji wydarzeń [kulturalnych]. Brakuje nam na pewno centrum teatrów niezależnych czy sali, profesjonalnej sali ustawnej dla prezentacji sztuki performatywnej w Poznaniu. [IDI_NGO_7] R: Myślę, że przede wszystkim borykają się z problemami lokalowymi, wiele organizacji ma jeszcze problemy z kwestiami prawnymi i księgowymi. Szczególnie młode organizacje (…) – nagle się okazuje, że muszą mieć pełną księgowość, a nie mają o tym zielonego pojęcia. [IDI_NGO_8]

R: Główna potrzeba w mieście to jest polityka lokalowa dla organizacji pozarządowych i to jest chyba największy problem. Dużo organizacji boryka się z pozyskaniem odpowiednich pomieszczeń. Najczęściej są oferowane w cenach komercyjnych (…) Albo tak stworzona polityka, że jedna organizacja pozarządowa dostaje budynek i podnajmuje innym organizacjom pozarządowym zarabiając na tym – czego nie powinna robić. To jest główny problem – sprawa lokali. Drugi problem, który właśnie dzisiaj będzie się rozwiązywał to odpowiedni dialog z organizacjami pozarządowymi, który był dotychczas monologiem (…) – nie było reprezentantów drugiej strony. Teraz powstaną takie reprezentacje. I to jest chyba rzecz najważniejsza, żeby uzmysłowić urzędnikom kto dla kogo jest. Wzajemnie powinniśmy się wspierać, ponieważ my realizujemy nasze pasje w organizacjach, a oni dzięki tym pasjom mają zrealizowane swoje programy, które są przyjęte na rok czy na lata w Poznaniu czy Wielkopolsce. [IDI_NGO_15] R: Pieniądze na działania i pieniądze na część administracyjną. Jeszcze pieniądze na działania można czasami zdobyć, ale wszyscy oczekują, że będziemy to robić w domu chyba. Czyli pieniądze na czynsze, na takie banalne rzeczy, po drugie polityka lokalowa miasta, czyli na przykład dużo tanich lokali, lokale które miałyby być po cenach preferencyjnych dla organizacji, bo ich nie ma wbrew temu co było obiecywane. Jak porównuje z Warszawą to uważam, że jesteśmy bardzo poszkodowani. Chodzi mi o jakość tych lokali, które są proponowane. Poza tym tam [w Warszawie] też nie jest tak, że one są na przetargach normalnie, tylko są po prostu lokale dla organizacji pozarządowych na takich samych preferencyjnych warunkach jak lokale dla partii politycznych. Myślę, że też taka większa współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi i nie tylko chodzi o to współpracę na poziomie

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: (...) myślę, że może lokalowe, może też kadrowe, żeby więcej osób, profesjonalistów w określonych dziedzinach angażowało się w działalność organizacji i wspomagało je swoją fachowością. [IDI_NGO_12]

dotacji tych lokali, ale też na przykład na takie docenienie pracy organizacji pozarządowych i uwzględnienie głosu organizacji pozarządowych. To jest też dosyć duża bolączka, bo się chce robić, jak się ma poczucie, że to ma sens. [IDI_NGO_25] R: (...) przede wszystkim ﬁnanse, większość organizacji zdobywa ﬁnanse na konkretne projekty, a nie na funkcjonowanie poza tymi projektami, to jest podstawowy problem. Myślę też, że mało popularne jest, by organizacje same zarabiały na swoją działalność, a jest to przecież możliwe. (...) [jest to] dobre narzędzie promocji, być może współpracy organizacji przy promowaniu jakichś wydarzeń. [IDI_NGO_27]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Na pewno każdej organizacji brakuje finansów, często brakuje jeżeli nie finansów, to przynajmniej tej tuby, która by nagłośniła dane projekty, ale to też jest pośrednio związane z finansami (...) Czasami są problemy z pomieszczeniami, z lokalami pod konferencje, pod szkolenie. Z tym są często problemy, wiemy, że nie tylko my mamy problem. Bo załóżmy, jest jakaś rocznica, święto czy szkolenie i mniejsze organizacje nie mogą utrzymywać i wynajmować dużych pomieszczeń na stałe, więc potrzebują od czasu do czasu miejsca. I z tym jest problem, bo trzeba coś tanio znaleźć, a nie zawsze jest na to pieniądz albo nie zawsze jest to odpowiednia rzecz w tym sensie, że albo w kiepskiej lokalizacji albo kiepski stan techniczny na przykład, albo małe i się nie nadaje. [IDI_NGO_32]

R: (...) przyglądając się całemu przekrojowi organizacji, to o potrzebach możemy mówić w zasadzie w tej części dysponującej mniejszym kapitałem. No i tutaj jest cały katalog [potrzeb]. Po pierwsze wydaje mi się, że u źródła problemu leży brak pomysłu na ﬁnansowanie organizacji i na zdobycie środków na działanie. Drugim problemem jest brak fachowej kadry w organizacji, która często składa się z ludzi przypadkowych i niemających potrzebnej wiedzy. Trzeci to brak liderów w organizacji i osób, które są w stanie wziąć na siebie też odpowiedzialność i za decyzję, i za to co się w organizacji dzieje. A potem sprawy techniczne, na przykład bardzo dotkliwy dla wielu organizacji problem braku lokalu – stałego i niebędącego mieszkaniem prywatnym jednego z działaczy. [IDI_NGO_36] R: (...) mówiąc krótko wsparcie ﬁnansowe części administracyjnej. Druga sprawa, która dotyczy większości, jeśli nie wszystkich organizacji – to są sprawy najmu lokali, które w Poznaniu niestety nie są uregulowane. Nie mamy żadnych zniżek, nie ma żadnej uchwały, która mówi o tym, że czynsze dla organizacji pozarządowych w Poznaniu są w innych stawkach (...) Na pewno szkolenia, które organizacje przyjmują z radością są bardzo ważne – szkolenia (…) dobre jakościowo i jednocześnie z możliwością praktycznego przećwiczenia pewnych rzeczy. (...) Brakuje po stronie Miasta Poznania takich rozwiązań systemowych. Ale miasto to robi świadomie – dlatego, że dotyczyłoby to zmniejszenia własnych dochodów, ale jest to wbrew istocie organizacji pozarządowych. [IDI_NGO_41]

R: Myślę, że główną potrzebą jest uporządkowanie spraw związanych z reprezentowaniem sektora pozarządowego i w biznesie, i na poziomie samorządowym. Dbałość o interesy, regulowanie pewnych kwestii – szczególnie jeśli chodzi o samorząd – które są cały czas chwiejne albo po prostu są niekorzystne dla organizacji pozarządowych. (...) to jest taka zapuszczona część ogrodu, która wynika faktycznie z braku czasu i możliwości poświęcenia się temu. Ale też na przykład sobie wyobrażam, że każda organizacja pozarządowa wynajmuje lokal. Za który płacimy normalny czynsz, fajnie byłoby gdyby stawki dla organizacji pozarządowych byłby niższe. Bo jest to pewnego rodzaju absurd, i tak pozyskujemy te pieniądze od miasta, które [później] wpływają do miasta. Robi się po prostu koło. (…) super byłoby gdyby była przeznaczona jakaś pula lokali, z których po prostu można korzystać. [IDI_NGO_43]

W Tabelach od 28 do 30 wskazano na rodzaje usług informacyjnych, szkoleniowych i doradczych, z jakich korzystały lub korzystają badane organizacje. Do najbardziej popularnych wśród organizacji pozarządowych usług informacyjnych należą usługi dotyczące administracyjno-prawnych aspektów prowadzenia organizacji (61,1%), a także zasad i warunków ubiegania się o pomoc publiczną (59,3%) oraz dostępnych programów pomocy publicznej i innych źródeł ﬁnansowania działalności organizacji (55,6%). Nieco więcej niż co czwarta organizacja wskazująca na korzystanie z usług informacyjnych poszukuje danych na temat możliwości i zasad korzystania z usług szkoleniowych oraz możliwości nawiązywania współpracy partnerskiej (po 22,2% wskazań). Stosunkowo rzadko organizacje za

Rodzaje usług informacyjnych

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Administracyjno-prawne aspekty prowadzenia organizacji

61,1%

Zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną

59,3%

Dostępne programy pomocy publicznej i innych źródeł ﬁnansowania działalności organizacji

55,6%

Możliwości i zasady korzystania z usług szkoleniowych

22,2%

Nawiązywanie współpracy partnerskiej

22,2%

Możliwości i zasady korzystania z usług doradczych

18,5%

Możliwości pozyskania lokalu

9,3%

Możliwości pozyskania pracowników i wolontariuszy

7,4%

Możliwości pozyskania wsparcia w postaci sprzętu i wyposażenia

5,6%

Odmowa odpowiedzi

3,7%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 28. Rodzaje usług informacyjnych (N=55)

Tabela 29. Rodzaje usług szkoleniowych (N=115)

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Rodzaje usług szkoleniowych

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Pozyskiwanie funduszy UE

53,0%

Zagadnienia formalno-prawne

35,7%

Umiejętności interpersonalne

34,8%

Budowanie wizerunku, promocja organizacji

29,6%

Zarządzanie projektami i programami

28,7%

Wiedza związana z dziedziną, w której organizacja działa

19,1%

Zarządzanie ﬁnansami organizacji

18,3%

Zarządzanie ludźmi

11,3%

Budowanie relacji z innymi sektorami, współpraca z administracją publiczną

7,8%

Pozyskiwanie i organizowanie pracy wolontariuszy

7,8%

Wiedza na temat działalności gospodarczej oraz prowadzonej przez inne organizacje

5,2%

Stosowanie nowoczesnych technologii (w tym zastosowania komputerów i Internetu)

3,5%

Znajomość języków obcych

0,9%

Inna (szkolenie BHP)

0,9%

pośrednictwem wyspecjalizowanych instytucji poszukują informacji na temat możliwości pozyskania lokalu, pracowników i wolontariuszy oraz wsparcia w postaci sprzętu i wyposażenia (poniżej 10% wskazań). Tabela 29 zawiera dane dotyczące popularności usług szkoleniowych wśród badanych organizacji – Największą popularnością wśród przedstawicieli organizacji pozarządowych w zakresie usług szkoleniowych cieszą się szkolenia z pozyskiwania funduszy z Unii Europejskiej (53,0%). Co trzecia organizacja korzystająca ze szkoleń kieruje swoich pracowników także na kursy obejmujące aspekty formalno-prawne prowadzenia organizacji (35,7%) oraz dotyczące kształtowania umiejętności interpersonalnych (34,8%). Stosunkowo dużą popularnością cieszą się także szkolenia dotyczące budowania wizerunku, promocji organizacji (29,6%) oraz zarządzania projektami i programami (28,7%). Prawie co piąta organizacja (19,1%) korzystająca ze szkoleń zewnętrznych wysyła swoich pracowników/współpracowników na kursy obejmujące tematykę związaną z dziedziną, w której działa NGO, a 18,3% szkoli kadrę z zarządzania ﬁnansami organizacji. W Tabeli 29. zaprezentowane zostały wyniki odpowiedzi na pytanie o zakres usług doradczych, z jakich korzystają lub korzystali przedstawiciele badanych organizacji. Najczęściej przedstawiciele badanych organizacji korzystali lub korzystają z doradztwa w zakresie zagadnień formalno-prawnych (50,8% z N=59 korzystających z usług doradczych w ogóle). Niecałe 40% (N=23) organizacji miało styczność z do-

Rodzaje usług doradczych

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Zagadnienia formalno-prawne

50,8%

Pozyskiwanie funduszy UE

39,0%

Zarządzanie ﬁnansami organizacji

23,7%

Budowanie wizerunku, promocja organizacji

20,3%

Wiedza związana z dziedziną, w której organizacja działa

16,9%

Umiejętności interpersonalne

15,3%

Budowanie relacji z innymi sektorami, współpraca z administracją publiczną

13,6%

Zarządzanie projektami i programami

10,2%

Zarządzanie ludźmi

8,5%

Pozyskiwanie i organizowanie pracy wolontariuszy

8,5%

Wiedza na temat działalności gospodarczej oraz prowadzonej przez inne organizacje

6,8%

Stosowanie nowoczesnych technologii (w tym zastosowania komputerów i Internetu)

5,1%

Inne

5,1%

Odmowa odpowiedzi

6,8%

radztwem w zakresie pozyskiwania funduszy ze środków Unii Europejskiej (39,0%). Stosunkowo popularne jest także korzystanie z usług doradczych w zakresie następujących obszarów tematycznych: zarządzanie ﬁnansami organizacji; budowanie wizerunku, promocja organizacji; wiedza związana z dziedziną, w której organizacja działa. Wśród innych odpowiedzi badani wskazali na doradztwo w zakresie BHP, doradztwo marketingowe oraz doradztwo w zakresie planowania strategicznego organizacji. Uczestników badania zasadniczego zapytano także o ocenę oferty wsparcia dostępnej dla trzeciego sektora59 (Wykres 14 na str. 84). Nieco ponad 9% badanych ocenia ją bardzo dobrze, a ponad połowa – dobrze (56,3%). 15% badanych dostępną ofertę usług wsparcia ocenia źle, ale już tylko 1,7% – bardzo źle; 15% badanych ma wobec niej stosunek obojętny. W celu ułatwienia interpretacji wyników zamieszczonych na wykresie dokonano zamiany uzyskanych odpowiedzi na wartości liczbowe, przyjmując skalę od 1 do 4, 59 Na pytanie nie odpowiadali przedstawiciele organizacji, którzy nie korzystali z oferty wsparcia dla trzeciego sektora, gdyż nie mieli takich potrzeb.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 30. Rodzaje usług doradczych (N=59)

Wykres 14. Stopień zadowolenia z dostępnych usług wsparcia dla trzeciego sektora (N=352) 6; 1,7%

6; 1,7%

32; 9,1%

55; 15,6%

55; 15,6% 198; 56,3%

Bardzo dobrze Obojętnie, nie mam zdania Bardzo źle

Dobrze Źle Odmowa odpowiedzi

gdzie 4 oznacza ocenę „bardzo dobrą”, zaś 1 – „bardzo złą”60. Średnia ocena zadowolenia z dostępnej oferty wsparcia kierowanej do trzeciego sektora wynosi 2,88. Najwyższe oceny, powyżej 3 punktów, wystawili przedstawiciele fundacji oraz stowarzyszeń kultury ﬁzycznej i/lub sportowych, najniższe zaś noty przyznali przedstawiciele spółdzielni (2,00). Wielu spośród badanych przedstawicieli NGO’s również w wywiadach indywidualnych podkreślało, że w chwili obecnej potrzeby w zakresie wsparcia poznańskich organizacji pozarządowych nie są zaspokajane w należyty sposób. Świadczą o tym przytoczone poniżej wybrane fragmenty wypowiedzi badanych.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: W żadnym. Ja nie odczułem, może dlatego też, że nie odpowiadam na zaproszenia na te fora, gdzie ludzie się spotykają, wybierają jakieś zarządy, bo tak to sobie wyobrażam. Może ja po prostu nie wiem, może przegapiłem coś, ale tak jak powiedziałem mam ograniczony czas i z zasady postanowiłem nie angażować się w tego typu spotkania. [IDI_NGO_1]

R: Raczej globalnie nikt nie świadczy takich usług w Poznaniu, a organizacje pewnie sobie różnie radzą. W jakim stopniu, nie wiem. [IDI_NGO_3] R: Już wspominałam o tych [potrzebach] z jednej strony lokalowych, z drugiej informacyjnych i doradczych. I niestety muszę przyznać, że żadne z nich nie są zaspakajane. [IDI_NGO_7] R: Te lokalowe są w pewnym stopniu zaspokajane, lecz zapotrzebowanie jest dużo większe. Potrzeby szkoleniowe, myślę, że od pewnego czasu mamy nawet pewien przesyt tych szkoleń. Ze względów chociażby na programy unijne, natomiast kwestią sporną jest ich jakość i faktyczne efekty. Tu można by nad tym popracować. [IDI_NGO_8] R: Potrzeby są zaspakajane tylko na papierze. Bo co chwilę mamy szkolenia, co chwilę są jakieś zjazdy, konferencje, tylko dla kogo to jest robio60

Uśrednione oceny zostały dokonane z wyłączeniem odpowiedzi „nie mam zdania”.

ne? Jeżeli to jest w godzinach dopołudniowych? Ci ludzie, którzy pracują w stowarzyszeniach, pracują społecznie, ale oprócz tego też pracują zawodowo (...) szkolenie [trwa] dwa dni i delikwent idzie do pracy – zwalnia się, czy idzie na urlop, za chwilę jest następne szkolenie w którym chciałby wziąć udział i w końcu mu urlopu nie starcza (…). [IDI_NGO_10] R: Niewystarczająca jest polityka lokalowa w Poznaniu. Znam dużo organizacji, które mają ten problem; po pierwsze mają lokale w nieodpowiednim standardzie, czasami urągające tego typu działalności (…) Dużo ludzi prowadzi wspaniałe organizacje w oparciu o własne mieszkanie i to jest właśnie główny problem organizacji pozarządowych. [IDI_NGO_15] R: W żaden sposób. Na tyle, na ile te organizacje o których mówiliśmy – wspierające – są w stanie przeprowadzić trochę szkoleń i warsztatów, pewnie ta wiedza jest uzupełniana, aczkolwiek nie ma żadnej systemowej formy pracy. [IDI_NGO_36] R: Myślę, że nie są zaspokajane te potrzeby. Wiedza to jest obszar stałego rozwoju, więc trudno mówić o takim momencie, kiedy [potrzeba wiedzy] będzie zaspokojona, ale na pewno jeśli chodzi o ﬁnanse czy lokale to są stałe problemy – czyli żadna z tych potrzeb zaspokojona nie jest. [IDI_NGO_42]

W niniejszym podrozdziale skupiono się na przedstawieniu problemów, z jakimi na co dzień spotykają się badane organizacje pozarządowe. W Tabeli 31 zamieszczonej na str. 86 zebrano najważniejsze bariery stojące na drodze efektywnej działalności trzeciego sektora w Poznaniu. Prawie 2/3 badanych organizacji przyznaje, że jedną z trzech najistotniejszych barier w rozwoju trzeciego sektora są trudności w zdobywaniu funduszy zapewniających funkcjonowanie, w tym brak płynności ﬁnansowej oraz skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków zewnętrznych (w tym ze środków UE). W drugiej kolejności do największych przeszkód w efektywnej działalności organizacji pozarządowych należą nadmiernie rozbudowane procedury biurokratyczne w administracji publicznej (42,6%); respondenci wymieniali również często skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze zdobytych środków (33,0%). Co piąta organizacja pozarządowa zmaga się z problemami lokalowymi, w tym z trudnościami w zapewnieniu odpowiedniej lokalizacji, a 19,0% z brakiem osób gotowych bezinteresownie angażować się w działania organizacji. 11,6% podmiotów wskazuje na niedoskonałość i niekompletność aktów prawnych regulujących działania organizacji. Co dziesiąta organizacja nie napotyka na istotne utrudnienia w prowadzeniu swojej działalności. W tym miejscu, w kontekście utworzenia CWOP, warto podkreślić, że takie kwestie jak: brak dostępu do wiarygodnych informacji, brak odpowiednich usług do-

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

3.4. Działalność organizacji pozarządowych

Tabela 31. Bariery rozwoju trzeciego sektora w Poznaniu (N=352) Liczba wskazań (N)

% wskazań

Trudności w zdobywaniu funduszy zapewniających funkcjonowanie, brak płynności ﬁnansowej, skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków zewnętrznych (w tym ze środków UE)

219

62,2%

Nadmiernie rozbudowane procedury biurokratyczne w administracji publicznej

150

42,6%

Skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze zdobytych środków

116

33,0%

Kwestie lokalowe, trudności w zapewnieniu odpowiedniej lokalizacji

21,6%

Brak osób gotowych bezinteresownie angażować się w działania organizacji

19,0%

Niedoskonałość i niekompletność aktów prawnych regulujących działania organizacji

11,6%

Trudności związane z wyposażeniem biura

8,0%

Brak odpowiednich usług doradczych

6,5%

Trudności w utrzymaniu zasobów kadrowych (konkurencja ze strony sfery biznesu)

4,8%

Brak dostępu do wiarygodnych informacji

4,0%

Zbyt wysokie obciążenia podatkowe

3,7%

Brak odpowiednich usług informacyjnych

3,1%

Brak odpowiednich usług szkoleniowych

2,6%

Brak współpracy w środowisku NGO’s

2,3%

Nie ma barier/ problemów

9,4%

Odmowa odpowiedzi

0,3%

Inne

2,3%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Problemy

radczych, informacyjnych i szkoleniowych, a także brak współpracy w środowisku NGO’s nie są najważniejszymi problemami, z którymi na co dzień borykają się poznańskie organizacje pozarządowe (odsetek wskazań nie przekracza 4%). Pojawiły się jednak pojedyncze głosy respondentów uczestniczących w wywiadach telefonicznych (w kategorii odpowiedzi „inne) o konieczności integracji środowiska trzeciego sektora oraz aktywizowaniu go do współpracy. Podczas zogniskowanego wywiadu grupowego wśród barier rozwoju poznańskiego trzeciego sektora wymieniono także: niską przychylność samorządów wobec działań NGO’s; brak zainteresowania specjalistów wpieraniem NGO’s na zasadzie wolontariatu; niewystarczający udział sektora biznesu we wspieraniu trzeciego sektora i niską społeczną odpowiedzialność biznesu.

Pozytywne i krytyczne opinie o współpracy samorządu z NGO’s Opinie przedstawicieli poznańskich NGO’s uzyskane w trakcie realizacji wywiadów indywidualnych, a dotyczące oceny współpracy z samorządem, były bardzo zróżnicowane. Znajdziemy wśród nich zarówno takie, które w sposób bardzo krytyczny oceniają pracę samorządu i urzędników; jednocześnie nie brakuje też wypowiedzi pozytywnie oceniających tę współpracę: a) Krytyczna ocena współpracy poznańskich NGO’s z samorządem w opinii badanych (wybrane cytaty):

R: Urząd Miasta [Poznania], oczywiście daje nam lwią część dotacji na realizację zadań. Nie wszystkich, z wybranych siedmiu daje na przykład na jedno. Ale daje, nie można kąsać ręki która karmi. Chociaż (...) środki są okrojone, obwarowane tysięcznymi regułami (…) jak dobrze zgiąć kark i pocałować w rękę to wszystko jest w porządku. [IDI_NGO_5] R: (...) bardzo jest źle, ale ja myślę, że to też wynika ze świadomej polityki władz miasta, bo przecież Prezydent (…) w czasie kampanii wyborczej podkreślał, że organizacje pozarządowe to dla niego nie jest specjalnie interesujący partner. I ja mam takie wrażenie, że miasto postrzega nas jako tylko takich co przychodzą i mówią „dajcie pieniądze” i kompletnie nie widzi w tym jakiejkolwiek wartości. Ani nie widzi wartości (…) we współpracy ﬁnansowej – chociaż myślę, że organizacje załatwiają za miasto wiele rzeczy; ani też nie widzi [wartości] merytorycznej, czyli na przykład, żeby czerpać wiedzę, korzystać z kompetencji, z doświadczenia pracowników organizacji pozarządowych, którzy w swojej działce dużo robią.(...) Kompletnie nie czuję się żebyśmy byli partnerami, są tworzone jakieś dziwne twory, ale ie zauważyłam, żeby to się przekładało na jakąkolwiek jakość współpracy [między samorządem a NGO’s]. Ta rada pożytku lokalna, który rok jest? Trzeci, czwarty? No i co

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: (...) jeżeli chodzi o współpracę pozaﬁnansową to jest ona dużo trudniejsza dlatego, że na etapie uzgadniania celów chociażby do realizacji spotykamy się z bardzo dużymi kłopotami. Proces decyzyjny jest niejednoznaczny, powiedziałabym nawet, że taki bardzo przeciągnięty – dlatego, że z jednej strony na każdym spotkaniu na przykład jest osoba wyznaczona przez pana radnego X i ona się spotyka z grupą przez miesiąc powiedzmy ustalając pewne rzeczy, doprowadzając pewne działania do jakiegoś określonego momentu, wszystko jest przygotowane do realizacji, a na następne spotkanie przychodzi pan radny X i mówi: „nie, proszę od początku” i to obrazowo pokazuje, że ta współpraca po prostu nie idzie do przodu, to jest syzyfowa praca, takie jałowe bicie piany na tych spotkaniach, bo i tak punktu końcowego to nie ma. Punkt końcowy jest taki, jaki ostatecznie wskaże pan radny. Nawet jeżeli on nie jest zasadny merytorycznie. Natomiast ta współpraca ﬁnansowa jest o tyle sprawniejsza, że jak już się uda i oferta zostanie zaakceptowana, to jest to coś, co jest w toku, jest realizowane i przynosi wymierne korzyści. [IDI_NGO_2]

z tego, tam są jakieś wybory, nawet ktoś mnie poprosił to na niego zagłosowałam z sympatii. No i nic. Chciałam komuś tam pomóc, komu zależało, ale nie jest dobrze. Nie jest dobrze i myślę, że to też powoduje, że organizacje są jakie są i że jest ich mało. [IDI_NGO_25] R: Współpraca z samorządem pozostawia wiele do życzenia, czego świadectwem są różne powoływane teraz inicjatywy oddolne, które próbują [sprawić], aby głos organizacji pozarządowych w różnych obszarach stał się ważny i istotny. Myślę, że to też świadczy o tym jak jest. [IDI_NGO_27] R: To jest trudna współpraca, ale współpracuję. Ze wszystkich powiatów (…) współpracę z Poznaniem oceniam najgorzej. I stąd moje westchnienie przy tym. [IDI_NGO_44]

b) Pozytywna ocena współpracy poznańskich NGO’s z samorządem w opinii badanych (wybrane cytaty):

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Na pewno wydałbym bardzo dobrą opinię jeśli chodzi o Urząd Miasta, Wydział Zdrowia, z którym my współpracujemy przede wszystkim. Bardzo dobrze mi się współpracuje i pod względem ﬁnansowym (…), ale też pozaﬁnansowym – w konsultacjach różnego rodzaju. Są bardzo otwarci, słuchają co organizacje mają do powiedzenia, wysłuchują też problemów i próbują sobie jakoś z tym problemem radzić, jeśli tylko mogą [go] rozwiązać. Urzędowi Miasta dałbym dużego plusa. [IDI_NGO_4]

R: Tak, współpraca z samorządem z jednej strony jest dobra, ponieważ nigdy nie napotykaliśmy na jakieś szczególne trudności, czy związane z otrzymaniem dotacji, czy z rozliczeniem tej dotacji. Natomiast jest kilka rzeczy, które chcielibyśmy zmienić, ponieważ uważamy, że one działają na niekorzyść rozwoju organizacji pozarządowych. [IDI_NGO_7] R: Współpraca z samorządem, współpraca z wydziałem ds. organizacji pozarządowych – jestem dosyć zadowolony, myślę, że nie ma tu na co narzekać, są mili ludzie, zawsze uzyskuję odpowiedź, której potrzebuję. Myślę, że oni są bardziej przygotowani na specyﬁkę organizacji pozarządowych (...) [IDI_NGO_8] R: Z naszej oceny wynika, ze generalnie z dużymi miastami – jeśli udowodni się im swoją kompetencję – współpracuje się bardzo dobrze. Traﬁa się tam na kompetentnych ludzi chcących współpracować i nie ma żadnych problemów. Z Poznaniem naszym zdaniem współpracuje się, jeśli nie wzorcowo, to bardzo dobrze. To też zależy od wydziału, od komórki samorządu. [IDI_NGO_36] R: Jest taka współpraca. Układa się – wydaje mi się – dobrze. Niektórzy powiedzą, że chcieliby żeby było jeszcze lepiej. Nie chciałbym nazywać te-

go koncertem życzeń, bo tu musi się znaleźć relacja potrzeb i możliwości, ale myślę, że trzeba rozmawiać z urzędem i dobrze przekazać to, o co nam chodzi i myślę, że część zagadnień jest realizowana. (...) Więc trzeba rozmawiać z samorządami i w jakiś sposób to nas wspomoże. Nie zawsze w taki, jaki byśmy chcieli, bo budżet też jest określony – ale rozmawiać trzeba. (...) Na dzisiaj jesteśmy zadowoleni, co nie oznacza, że nie chcielibyśmy, jak wszyscy, trochę więcej. Nie tylko dla siebie, ale żeby móc więcej działać. [IDI_NGO_37]

Sugerowane działania naprawcze w opinii przedstawicieli NGO’s w zakresie współpracy poznańskich organizacji pozarządowych z lokalnym samorządem

R: Ja zawsze twierdzę, że najwięcej dają nieoficjalne, indywidualne spotkania. Tylko, że oni [urzędnicy, radni] nie mają tego w grafiku, bo wiadomo – spotkać mogą się w godzinach pracy. A nie mogą wychodzić [w trakcie pracy]. A po godzinach komu się chce? Więc gdyby była taka możliwość spotkań, że urzędnicy mogą przychodzić do nas na rozmowy, żeby sobie zobaczyli jak to wygląda, to wtedy najwięcej im to powie. Jak to działa, co my robimy. [IDI_NGO_5] R: Tak, jeśli chodzi o konkursy na realizację zadań publicznych, to na pewno podstawową sprawą byłoby skorelowanie terminów ogłaszania konkursów, tak by wyniki konkursów były ogłaszane przez Urząd Miasta Poznania przed składaniem wniosków do Ministerstwa Kultury, ponieważ środki samorządowe i ministerialne chociażby na kulturę przez ostatnie lata się de facto kurczą, biorąc pod uwagę inflację i inne rzeczy (…) Jest konieczne, żeby poznańskie organizacje posiadały aplikując do ministerstwa wsparcie pieniężne z miasta, bo w ten sposób obie strony wykorzystują odpowiednio swoje środki i wszyscy mamy szanse na to, żeby uzyskać dotacje i faktycznie zrealizować zadanie na którym nam zależy. [IDI_NGO_7]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Wymieniane przez przedstawicieli poznańskich organizacji podczas badania propozycje zmian, jakie można by wprowadzić, aby poprawić współpracę samorządów z NGO’s, były bardzo zróżnicowane. Część z nich to takie działania, które mogą zainicjować i wykonać same organizacje, np. lepsze przygotowanie merytoryczne do rozmów, spotkań z urzędami i samorządem czy wypracowanie wspólnego przekazu generowanego z poznańskiego środowiska NGO’s do samorządu. Większość badanych zwracała uwagę na potrzebę zmian po stronie samorządu, tutaj pojawiły się takie propozycje jak: więcej nieformalnych kontaktów z urzędnikami czy przedstawicielami samorządu, zmiany w terminach ogłaszania konkursów, ujednolicenie i uproszczenie procedur konkursowych, ograniczenie biurokracji, większa przychylność, otwartość ze strony urzędników czy przedstawicieli samorządu. To tylko niektóre z proponowanych zmian. Poniżej przytoczono wybrane fragmenty wypowiedzi badanych.

R: Myślę, że to jest trudne do zrealizowania – większa otwartość wydziałów do współpracy z organizacjami. Mam wrażenie, że boją się współpracy z organizacjami. Nie wiem, może tu [jest potrzebne] jakieś szkolenie dla urzędników czy dla szefów tych wydziałów. (...) Myślę, że można by było ułatwić procedurę konkursów grantowych, ponieważ ona jest dosyć skomplikowana i ma bardzo dużo wymogów formalnych. Na pewno przy niewielkich błędach formalnych należałoby wzywać organizacje do ich poprawy (...) [IDI_NGO_8] R: Powiem krótko. Ograniczyć do minimum biurokrację. Koniec. [IDI_NGO_10] R: Po pierwsze dokładnej interpretacji wymaga ustawa mówiąca o organizacjach pozarządowych i wolontariacie. To powinna być interpretacja jednoznaczna, bo (...) w otwartych konkursach ofert inne wymagania mają Urząd Marszałkowski, Urząd Wojewódzki a inne wymagania ma Urząd Miasta. Inne systemy rozliczeń, składania wniosków, kryteria itd. To jest problem podstawowy, żeby przepisy były jednoznacznie interpretowane. [IDI_NGO_15]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Nie widzę możliwości. Uważam, że dopóki jest tak, że ludzie którzy są w Urzędzie Miasta mają takie podejście – nie mówię o pracownikach, bo oni są różni, w niektórych wydziałach są bardzo przyjaźni i naprawdę starają się pójść na rękę i pomóc – ale jeżeli zarząd ma taki stosunek, jaki ma... Radni też nie są jacyś szczególnie pro-NGO’sowi. To jest w ogóle charakterystyczne, że u nas jest bardzo mało radnych, którzy mają jakieś trzeciosektorowe doświadczenie (…) Tworzenie jakichkolwiek bytów według mnie mija się z celem, tzn. możemy mieć po raz trzecią radę pożytku czy radę organizacji pozarządowych itd., nie wierzę w to, żeby to do jakiejkolwiek zmiany doprowadziło. [IDI_NGO_25]

R: Tylko na ten temat możemy rozmawiać dwie godziny. Ale tak bardzo pokrótce. Problemów jest kilka i jakbyśmy zaczęli może od organizacji, bo to jednak będzie po stronie organizacji jest dużo więcej problemów niż po stronie samorządów. (...) Pierwsza sprawa nie ma wśród organizacji w Poznaniu branżowych liderów, którzy byliby w stanie zebrać wokół siebie mniejsze podmioty i wygenerować jeden sygnał dla samorządu. Rozdrobnienie komunikatów jest olbrzymie i wprowadza olbrzymi chaos. Druga sprawa: w tym chaosie jest niezwykle mało merytorycznych informacji. Wielokrotnie byłem sam świadkiem sytuacji gdzie spotkanie, które odbywa się z samorządem nie daje żadnych owoców bo po prostu przychodzą na nie nieprzygotowani ludzie, którzy nie wiedzą co mają zrobić, o czym mamy rozmawiać. Ta słabość merytoryczna jest też bardzo dużym problemem po stronie organizacji. Myślę, że gdyby wykazać się większą fachowością, samorząd chcąc nie chcąc musiałby dostosować się do sytuacji. Następna sprawa: organizacje koncentrują się w zasadzie wyłącznie na kwestiach ﬁnansowej części współpracy z samorządem i w zasadzie trudno jest rozmawiać o czymkolwiek innym, nie wspominając o strategiach (...) wieloletnich. Te wspomniane wieloletnie programy współpracy w zasadzie nie są w żaden sposób konsultowane, konsultacje są w zasadzie ﬁkcją, bo organizacje dostają dokument z którym albo się zgadzają albo

nie. Nie ma debaty na ten temat (...) jeśli chodzi o samorząd to tutaj problemów jest zdecydowanie mniej. Jest oczywiście grupa, którą można zdeﬁniować jako taką niechętną do prowadzenia jakichkolwiek zmian. Oczywiście nie można powiedzieć ogólnie, że wszyscy są otwarci, chcą dyskutować, bo oczywiście jest cała gama i osób, i instytucji dosyć sztywno nastawionych do organizacji, ale to się zmienia i ta elastyczność jest coraz większa. Poza tym moim zdaniem samorząd jest naprawdę w lepszej sytuacji, bo ma etatowych pracowników, którzy są zazwyczaj merytorycznie przygotowani (...) [IDI_NGO_36]

R: (...) nie powinnam może tego mówić ale jestem przekonana, że wszystko zależy od ludzi, którzy tam pracują i od tego co oni mają w głowach. Jeżeli nastawienie urzędnika jest takie, że on jest po, to żeby pieniędzy nie dać, to ja nie jestem w stanie jako organizacja nic zrobić. (...) w przypadku Poznania ja mam takie doświadczenie, że wniosek był źle złożony ponieważ zabrakło jakiejś kropki czy przecinka. Już nie mówię o dokumentach – żeby zabrakło dokumentów – nie, to wszystko było. To był detal którego w innym powiecie nawet jeśli zabraknie, bo to są ludzkie rzeczy, to się dzwoni do organizacji: „proszę pani tu brakuje tego i tego, jesteśmy bardzo zainteresowani, proszę dosłać, proszę poprawić”. Tutaj [w Poznaniu] tego nie ma. (...) Nie wiem, zmienić chyba ludzi, zespół. Dać komu innemu te obowiązki i wyciągnąć wnioski. Nie mogę zrozumieć, jak można pieniądze przeznaczone na zadania publiczne zawrócić do budżetu (...) Cofnąć do budżetu w przypadku, jakiego byłam świadkiem. No więc to znaczy, że coś nie gra. [IDI_NGO_44]

Sugerowane działania naprawcze w opinii przedstawicieli NGO’s w zakresie współpracy poznańskich organizacji pozarządowych z biznesem Przedstawiciele poznańskich organizacji pozarządowych wskazywali na bardzo różne działania, które mogłyby uczynić współpracę NGO’s z biznesem bardziej

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Ponieważ jest to anonimowe, to ośmielam się powiedzieć, że jest ostatnio bardzo dużo inicjatyw samorządowych w różnych formach współpracy z organizacjami pozarządowymi i tworzą się różne ciała doradcze. I to można określić jako plus, natomiast z przykrością powiem o minusie: te ciała tak się powołuje, że ich częścią składową – na przykład rada organizacji pozarządowych jest tak zorganizowana – że 51% stanowią radni. I w tym momencie ja oceniam to jako swoistą fikcję, bo z jednej strony jest to rada organizacji pożytku publicznego i w samej nazwie można się domyślać, że to są tylko i wyłącznie organizacje pozarządowe, natomiast w strukturze jest tak powołana ta rada, że są w niej radni – w tym momencie w mojej ocenie jest to fikcja. Bo nawet jeśli byłyby nieciekawe albo też niewygodne opinie tych organizacji [to] można byłoby [je] wziąć pod uwagę albo też nie, bo samo słowo „opinia” nie jest zobowiązujące dla samorządu. Natomiast kiedy wprowadza się już z założenia taką strukturę organizacyjną – dla mnie jest to fikcja. (...) [IDI_NGO_41]

efektywną. Badani podkreślali znaczenie chęci współpracy po obu stronach – biznesu i samych organizacji z trzeciego sektora. Wysuwali również propozycje takie, jak: inicjowanie spotkań NGO’s z biznesem, edukowanie przedsiębiorców w zakresie korzyści, jakie może im przynieść współpraca z NGO’s. Z drugiej strony badani podkreślali, że ważne jest, aby same organizacje nie bały się wychodzić do biznesu, były lepiej przygotowane merytorycznie do rozmów z przedstawicielami sektora biznesowego, potrafiły „sprzedać” to co mają do zaoferowania, budowały długofalowe relacje z przedsiębiorstwami i podtrzymywały je. To tylko niektóre z proponowanych zmian. Poniżej zacytowano fragmenty wypowiedzi badanych. R: (...) wydaje mi się, tu nie potrzeba jakiś dodatkowych działań – wszystko zależy od dobrej woli ludzi tak naprawdę. I czy te własne oczekiwania się gdzieś krzyżują. Po prostu to są grupy interesu, nie ukrywajmy – NGO’sy czasami mają działać jak firmy, na Zachodzie to jest normalne, to jest [analogicznie] jak firma z firmą współpracuje – i jak się współpraca opłaca, to ta współpraca jest. [IDI_NGO_3]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Na pewno organizacje pozarządowe muszą zwiększyć liczbę aplikacji o dotacje sponsorskie – to jest jasne. Z jednej strony musimy więcej pukać do drzwi sponsorów, z drugiej strony należy utrzymywać, nauczyć się utrzymywać stałe kontakty ze sponsorami i podtrzymywać ten kontakt niezależnie od tego, czy w danym roku otrzymaliśmy taką dotację sponsoringową, o jaką wnioskowaliśmy, czy nie. Czyli tworzyć długotrwałe relacje z naszymi partnerami – nie tylko ﬁnansowe. [IDI_NGO_7]

R: Myślę, że potrzebne byłoby tu inicjowanie spotkań firm z organizacjami pozarządowymi i próby nawiązania dialogu między nimi. Również dla organizacji szkolenia z zakresu współpracy z firmami, a dla firm promowanie takiej idei, informowanie także poprzez szkolenia jak współpracować z organizacjami pozarządowymi. Myślę, że tutaj głównie takie kwestie edukacji, promocji [są istotne]. [IDI_NGO_8] R: (...) edukacja i jeszcze raz edukacja przedsiębiorców, budowanie społecznej odpowiedzialności biznesu, która jest w Polsce jeszcze (…) [niezbyt często spotykana] w mentalności przedsiębiorców (...) edukować ich jakie korzyści to niesie, że taka marka czy firma jest bardziej rozpoznawalna, bardziej akceptowalna przez klientów jeżeli w swoim informacjach ma zawarte, że wspiera daną organizację czy fundację, że przeznacza część środków na wsparcie. (...) Po drugie, odpowiedzialność społeczna, czyli uzmysłowienie, że gromadzenie, kapitalizacja środków ale nie tylko, również wspieranie środowiska własnego danego przedsiębiorcy. Dalej propagowanie tzw. mecenatu czy filantropii, potrzebna jest cała kampania w Polsce, żeby uzmysłowić ludziom którzy kierują przedsiębiorstwami, że ich zadaniem jest nie tylko własna kieszeń czy dobro pracownika (...) ale również środowisk w których działają, bo wtedy jest to bardziej akceptowalne. I to wymaga chyba szeroko zakrojonej

kampanii w kraju. Dalej ta kampania powinna się wiązać z tzw. kampanią jednoprocentowego przekazywania odpisu z podatku (...) [IDI_NGO_15] R: Ja myślę, że sektor biznesowy ma bardzo dużo do zaoferowania nie tylko jeśli chodzi o sferę sponsoringu – bo to zupełnie inna sfera – ale też takich rozwiązań typowo biznesowych – w zarządzaniu na przykład. Organizacje pozarządowe tak się boją tych różnych rzeczy, wydaje im się, że trzeci sektor jest jakby taki w oderwaniu od wszystkiego innego bo ma misję i inne swoje specyﬁczne cechy, a tak naprawdę powinien czerpać z pozostałych dwóch sektorów żeby to wszystko sprawnie działało. Na przykład ze sfery biznesowej powinien czerpać różne rozwiązania w zakresie marketingu czy zarządzania organizacją. Tego się nie robi, bardzo rzadko bierze się konsultantów z tego obszaru biznesowego czy promuje rozwiązania, które się sprawdziły w biznesie i opierają się na ekonomii. [IDI_NGO_42]

R: W biznesie jest tak, że każdy kto przychodzi z konkretną propozycją, na której ja [- załóżmy -] jako biznesmen mogę odnieść korzyść, to jest poważnie traktowany. Niepoważnie traktuje się ludzi, którzy przychodzą z jakimiś wymyślonymi przez siebie niespójnymi koncepcjami i zawracają głowę, zabierają czas. Konkret, oczywiście. I nie załamywać się, tylko szukać następnych [możliwości współpracy], bo widocznie nie traﬁliśmy do tego. Wiem, że organizacje mają z tym problem, ale też widzę jak przychodzą przygotowani na różne rozmowy, to znaczy – przychodzą nieprzygotowani. Jak ktoś przychodzi nieprzygotowany, to nie może się spodziewać, że będzie miał sukces. (...) Jeżeli ja idę do kogoś i chcę go o coś prosić, to muszę mieć czarno na białym o co i przede wszystkim muszę pokazać mu jakie on będzie miał z tego korzyści. I wtedy mnie traktują poważnie. Jak zrozumieją swoją korzyść. (...) Do tych rozmów z biznesem [trzeba się] przygotować mądrze, bo oni po prostu żyją trochę w innym świecie niż działacze organizacji pozarządowych. [IDI_NGO_44] R: Ja jestem jedną nogą w organizacjach pozarządowych, a drugą w biznesie (...) to co należałoby zrobić przede wszystkim, to trochę sprofesjonalizować

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: (...) Jest tak, że biznes faktycznie jest zainteresowany współpracą z organizacjami pozarządowymi, ale jest też tak, że nie ma do nich dostępu. Jeżeli my się po prostu zgłosimy i odpowiednio zaprezentujemy – biznes z reguły jest otwarty. (...) My nawet jako pracownicy organizacji pozarządowej mamy niską świadomość jakie są inne stowarzyszenia, a co dopiero biznes – to jest zupełnie inny świat. (...) Więc myślę też, że brak współpracy z biznesem wynika z tego, że nie ma się kto tym zająć. (...) z reguły w organizacjach pozarządowych pracują tacy społecznicy więc trochę takiego menadżerskiego szlifu pewnie zmieniłoby to i spowodowałoby, że łatwiej byłoby część energii, która idzie na wykonanie zadań, przekierować na pozyskiwanie współpracy z biznesem, (...) który jest otwarty. Mam takie poczucie, że absolutnie z tego nie korzystamy. [IDI_NGO_43]

organizacje pozarządowe i nauczyć je współpracy z biznesem. Bo ja znam takie postawy, że „No właściwie co, jest ﬁrma, tyle kasy mają – dlaczego nie dadzą? Jak nie dadzą to są takie dranie, że w ogóle nie można z nimi współpracować.” To tak nie działa. Trzeba wiedzieć do kogo uderzyć, dlaczego, jak zbudować te relacje i o czym rozmawiać, co dajemy w zamian. Ja bym uczyła organizacje pozarządowe, tak jak się uczy w biznesie handlowca, który ma profesjonalnie działać. Generalnie uczy się pracowników, że wszyscy pracują na handlowca; w organizacjach [pozarządowych] tego niestety nie ma. I uważam, że warto zacząć od uświadamiania organizacji pozarządowych, niekoniecznie od razu wylewać wiadro pomyj na biznes. [IDI_NGO_45] Uczestnicy dyskusji grupowej niejednokrotnie wskazywali również na konieczność podejmowania działań zmierzających do integrowania środowiska poznańskich organizacji, także w kontekście współpracy z administracją samorządową. Podobne opinie pojawiły się w toku indywidualnych wywiadów pogłębionych przeprowadzonych z przedstawicielami samorządu współpracującymi z trzecim sektorem.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Wydaje mi się, że organizacje – szczególnie w Wielkopolsce – chyba mało o sobie wiedzą. Brakuje pewnej platformy, która by skupiała i tworzyłaby pewną sieć powiązań pomiędzy instytucjami. Ja mam przynajmniej takie odczycie, że wiele naszych organizacji mogłoby ze sobą współpracować, ale my o sobie nic nie wiemy. [FGI]

R: Nie ma Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych, ale ma powstać i ono jest podobno bardzo potrzebne szczególnie z takim elementem inkubatora organizacyjnego organizacji pozarządowych, czyli pomagania albo tym inicjatywom mieszkańców, albo już organizacjom, które powstały, ale nie do końca są mocne, żeby podnieść ich jakość pracy. Żeby dobrze funkcjonowały, żeby miały siedzibę, przestrzeń, wiedzę. [IDI_1] Nieco inne zdanie na temat potrzeby powstania Centrum integrującego trzeci sektor w Poznaniu miał przedstawiciel samorządu szczebla wojewódzkiego oraz przedstawiciel podmiotu biznesowego współpracującego z trzecim sektorem. R: Nie ma sensu, to by kosztowało dużo, taka instytucja, a myślę, że taką rolę wszystkie samorządy spełniają. [IDI_2] R: Tacy pośrednicy są tylko niepotrzebnym ogniwem pochłaniającym część ﬁnansów, które mogłyby bezpośrednio dotrzeć do samej organizacji. [IDI_3] Jeden z respondentów wskazał również na wiele podobnych inicjatyw podejmowanych zarówno na terenie miasta Poznania, jak i na poziomie ogólnopolskim, np. przez Stowarzyszenie Klon/Jawor. Powracając do kwestii barier rozwoju trzeciego sektora i problematyki skomplikowanych formalności związanych z korzystaniem ze środków zewnętrznych (w tym ze środków UE), na którą zwrócili uwagę przedstawiciele badanych organizacji po-

zarządowych w badaniu ilościowym (62,2% wskazań), warto przywołać opinie strony samorządowej. R: Te procedury są trudne, trzeba wypełnić sporo dokumentów żeby dostać np. pieniądze na realizację jakiegoś zadania, ale z drugiej strony my nie tworzymy, staramy się nie tworzyć dodatkowych mechanizmów, czyli chcemy je uprościć maksymalnie. I to jest tak, że dążymy też do tego, żeby dostać od organizacji to minimum, czyli te informacje, które są nam niezbędne, by ocenić jak to zadanie ma być organizowane. [IDI_1] R: To są skomplikowane przepisy. Ustawa o pożytku, zamiast upraszczać – bo są postulaty cały czas, żeby upraszczać – to coraz bardziej się komplikuje. I oferty… to jest przeszkoda dla takiej organizacji – wypełnienie skomplikowanej oferty. Potem sprawozdanie, to wszystko jest tak skomplikowane dla małych organizacji, że sobie z tym nie radzą. [IDI_2]

Tabela 32. Liczba zrealizowanych projektów w 2010 roku (N=257) Zrealizowane projekty

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Od 1 do 3

36,6%

Od 4 do 6

24,9%

Od 7 do 10

17,5%

Od 11 do 20

12,4%

Powyżej 20

8,6%

Nieco więcej niż 1/3 aktywnych podmiotów w 2010 roku zrealizowała od 1 do 3 projektów, co czwarta organizacja pozarządowa od 4 do 6, natomiast 17,5% organizacji – od 7 do 10 projektów. 12,4% poznańskich organizacji w ubiegłym roku podjęło się realizacji od 11 do 20 projektów, zaś 8,6% realizowało ich powyżej 20. Średnia liczba zrealizowanych projektów przez badane organizacje w 2010 roku wynosi 1561.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Przedstawiciele „drugiej strony” wskazują na częste braki we wnioskach/dokumentacji konkursowej, wynikające z niedopatrzeń organizacji pozarządowych. Z drugiej strony przyznają, że nie ma miejsca na wnoszenie poprawek, tym bardziej, że część organizacji sprzeciwia się wydłużaniu procedur konkursowych. Uchybienia formalne we wnioskach znacznie częściej popełniają małe organizacje, działające w oparciu o struktury wolontaryjne i działaczy społecznych. W kolejnych tabelach przedstawiono statystyki informujące o aktywności badanych organizacji ze względu na liczbę projektów i konkursów, w których brały udział NGO’s w 2010 roku, oraz pod względem wartości realizowanych przedsięwzięć projektowych.

Średnia arytmetyczna została policzona z wyłączeniem tych respondentów, którzy wskazali odpowiedź „wcale”.

Tabela 33. Liczba zrealizowanych projektów w 2010 roku, współﬁnansowanych ze środków Miasta Poznania (N=257) Zrealizowane projekty

Liczba wskazań (N)

% wskazań N=257

% wskazań N=113

144

56,0%

Od 1 do 3

32,3%

73,5%

Od 4 do 6

7,4%

16,8%

Od 7 do 10

2,7%

6,2%

Od 11 do 20

1,6%

3,5%

Powyżej 20

0,0%

Wcale

Tabela 34. Wartość zrealizowanych projektów w 2010 roku (N=257)

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Wartość projektów (PLN)

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Do 10 000

7,8%

Od 10 001 do 50 000

25,3%

Od 50 001 do 100 000

15,2%

Od 100 001 do 500 000

14,8%

500 001 i więcej

10,5%

Odmowa odpowiedzi

26,5%

Spośród organizacji pozarządowych, które w ubiegłym roku realizowały projekty, 44% uzyskało dofinansowanie na realizację swoich działań ze środków budżetu miasta Poznania. 56,0% NGO’s realizowało swoje działania w ramach projektów finansowanych z innych źródeł niż miejskich. Prawie 3/4 organizacji prowadzących projekty ze środków miejskich zrealizowało ich w ciągu roku od 1 do 3. Średnia liczba projektów współfinansowanych ze środków miasta Poznania, zrealizowanych przez badane organizacje w 2010 roku wyniosła 3. Wartość wszystkich projektów zrealizowanych w 2010 roku przez badane organizacje najczęściej mieściła się w przedziale od 10 tys. do 50 tys. złotych (wartości te dotyczyłą co czwartej organizacji), z kolei w przypadku 7,8% NGO’s wartość tych projektów nie przekroczyła 10 tys. złotych. 15,2% badanych organizacji w ubiegłym roku realizowało projekty, których wartość wahała się w granicach od 50 tys. do 100 tys. złotych, zaś 14,8% – od 100 tys. do 500 tys. złotych. Wyniki badań wskazują, że co dziesiąta badana organizacja pozarządowa prowadziła duże projekty, powyżej 500 tys. złotych. Średnia wartość projektów zrealizowanych przez badane organizacje w 2010 roku wyniosła 277 351 złotych, warto jednak dodać, że co czwarty przedstawiciel badanych NGO’s odmówił udzielenia odpowiedzi na to pytanie. Przedstawiciele poznańskich organizacji pozarządowych zwracali uwagę na związek kondycji organizacji ze skalą realizowanych projektów i podejmowanych działań (niezależnie od tego czy działania realizowane przez poznańskie NGO’s oceniali jako robione z rozmachem, czy też raczej jako drobne, lokalne).

R: (...) organizacje pozarządowe coraz częściej widać: w akcjach społecznych, na terenie miasta, a szczególnie w okresie letnim, gdzie jest sporo takich inicjatyw lokalnych jak festyny dla danych społeczności; są coraz częściej widoczne przy akcjach organizowanych przez Urząd Miasta i tematycznie się wpasowują, pojawiają i o nich słychać. Poza tym nie da się ukryć, że w Poznaniu pojawiło się więcej organizacji, które działają poniekąd lobbystycznie na Urząd Miasta i o tych organizacjach też bardzo dużo słychać. [IDI_NGO_2] R: (...) z tego co widzę to organizacje pozarządowe w Poznaniu realizują więcej projektów niż tak naprawdę powinny realizować. Moim zdaniem większość tych projektów nie odbyłaby się nigdy gdyby nie wkład, zaangażowanie osób, które nad tym pracują, ponieważ najczęściej jest tak, że robi się te rzeczy po kosztach, robi się za darmo albo się do nich dokłada. Czyli de facto jest tak, że ten nakład pracy i ilość wydarzeń jest bardzo duża, natomiast ona niestety, będzie spadała ze względu na to, że prędzej czy później ta determinacja się skończy (…) młodsze pokolenie nie ma potrzeby tak wielkiej (…) [IDI_NGO_7]

R: Generalnie, jak tak patrzę na ogłoszenia konkursów, to przewijają się przeważnie te same organizacje. (...) A pozostałe stowarzyszenia pracują na zasadach „jak nam dadzą to będziemy pracować”. Bo powiedzmy sobie szczerze, bez wsparcia ﬁnansowego Urzędu Miasta to byśmy nie dali rady. (...) kondycja jest taka, jaka jest, i te działania są takie, jakie są – na zasadzie „jest akcja, robimy akcję” i potem przechodzimy w okres oczekiwania czy się coś tam pojawi. [IDI_NGO_10] R: Są słabe organizacje (...) Tak naprawdę mamy mało wydarzeń z rozmachem, które są robione przez organizacje pozarządowe. Ale to siłą rzeczy – jaka jest kondycja organizacji, takie są wydarzenia. Nawet nie mamy dużych konferencji w Poznaniu, to jest zastanawiające. [IDI_NGO_25] R: Kondycja jest oczywiście pochodną budżetu i nie ma co udawać, że jest inaczej. I oczywiście im więcej pieniędzy mają organizacje, tym więcej zadań są w stanie realizować dla większej grupy osób. [IDI_NGO_36] R: To jest silnie związane, bo jeżeli marka organizacji jest bardzo dobra, to ona jest rozpoznawalna, rozwija się, ma spore grono odbiorców. Te [podmioty trzeciego sektora], które znam, organizują bardzo nośne akcje i wiem, że tam przychodzi mnóstwo ludzi. Czy to jest działalność kulturalna, (…) czy to jest gra edukacyjna, czy działalność edukacyjna – po prostu one mają odbiorców. [IDI_NGO_45]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Jest kilka organizacji, które faktycznie robią projekty na dużą skalę – krajowe, działają już w zasadzie jak ﬁrmy – natomiast tak jak mówiłem, to jest niewielka ilość organizacji, większość organizacji działa albo na grantach miejskich albo w ogóle bez jakiegoś większego doﬁnansowania. Myślę, że liczebność [projektów] utrzymuje się na dosyć wysokim poziomie – jest ich sporo, natomiast skala jest raczej lokalna w większości. [IDI_NGO_8]

Tabela 35. Liczba beneﬁcjentów projektów w 2010 roku (N=257) Liczba beneﬁcjentów projektów

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Od 1 do 10

9,7%

Od 11 do 20

5,1%

Od 21 do 50

9,7%

Od 51 do 99

4,7%

Od 100 do 999

34,6%

Powyżej 1000

21,0%

Brak danych

15,2%

Tabela 35 przedstawia liczbę beneficjentów, do których kierowane były projekty realizowane przez badane organizacje. Co trzecia poznańska organizacja pozarządowa kierowała realizowane projekty do beneficjentów w liczbie od 100 do 999, zaś co piąta do grupy większej niż 1000 osób. Co dziesiąta badana NGO działaniami projektowymi objęła od 1 do 10 beneficjentów taki sam odsetek organizacji udzielał wsparcia od 21 do 50 osobom. Mniej niż 5% organizacji kierowało realizowane projekty do beneficjentów w liczbie od 11 do 20 oraz od 51 do 99. Tabele od 36 do 37 przedstawiają statystki dotyczące konkursów, w których brały udział badane organizacje. Tabela 36. Liczba konkursów, w których startowały organizacje w 2010 roku (N=160)

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Liczba konkursów

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Od 1 do 3

38,8%

Od 4 do 6

28,8%

Od 7 do 10

14,4%

Od 11 do 20

10,0%

Powyżej 20

8,1%

Prawie 40% organizacji startujących w konkursach w roku 2010 złożyło od 1 do 3 wniosków konkursowych, a prawie 30% NGO’s – od 4 do 6 wniosków. 14,4% aktywnych konkursowo organizacji złożyło od 7 do 10 wniosków konkursowych, zaś co dziesiąta – od 11 do 20. 8,1% badanych organizacji uczestniczyło w więcej niż 20 konkursach. Średnia liczba konkursów, w których startowały badane organizacje w 2010 roku wyniosła 9. Aż 54,5% poznańskich organizacji pozarządowych w ogóle nie brało udziału w konkursach. Spośród organizacji startujących w konkursach w 2010 roku, aż 65,5% aplikowało o środki w konkursach ogłoszonych przez miasto Poznań (34,4% brało udział w innych konkursach). Zdecydowana większość z nich startowała w nie więcej niż 3 konkursach miejskich, a 15,2% aplikowało o środki w 4 do 6 konkursach. Średnia

Tabela 37. Liczba konkursów współﬁnansowanych ze środków miasta Poznania, w których startowały organizacje w 2010 roku (N=160) Liczba konkursów

Liczba wskazań (N)

% wskazań N=160

% wskazań N=105

Wcale

34,4%

Od 1 do 3

47,5%

72,4%

Od 4 do 6

10,0%

15,2%

Od 7 do 10

5,0%

7,6%

Od 11 do 20

3,1%

4,8%

Powyżej 20

0,0%

Liczba wskazań (N)

% wskazań N=160

% wskazań N=140

Wcale

12,5%

Od 1 do 3

55,0%

62,9%

Od 4 do 6

17,5%

20,0%

Od 7 do 10

6,3%

7,1%

Od 11 do 20

6,3%

7,1%

Powyżej 20

2,5%

2,9%

Liczba konkursów

liczba konkursów współﬁnansowanych ze środków miasta Poznania, w których startowały poznańskie organizacje pozarządowe w 2010 roku wyniosła 3. Tylko 12,5% organizacji startujących do konkursów w ubiegłym roku nie wygrało ani jednego z nich, 55,0% wygrało od 1 do 3 konkursów, a 17,5% od 4 do 6 konkursów. Średnia liczba wygranych konkursów wyniosła 4. Efektywność organizacji pozarządowych w wygrywaniu konkursów wynosi 44% (stosunek wygranych konkursów do ogółu złożonych wniosków konkursowych). Niecałe 20% organizacji, które w ubiegłym roku startowało do konkursów ogłoszonych przez miasto Poznań nie wygrało ani jednego konkursu. Średnia liczba wygranych przez badane organizacje konkursów miejskich wyniosła 2. Zdecydowana Tabela 39. Liczba wygranych konkursów ogłoszonych przez miasto Poznań (N=105) Liczba konkursów

Liczba wskazań (N)

% wskazań N=105

% wskazań N=85

Wcale

19,0%

Od 1 do 3

66,7%

82,4%

Od 4 do 6

8,6%

10,6%

Od 7 do 10

3,8%

4,7%

Od 11 do 20

1,9%

2,4%

Powyżej 20

0,0%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 38. Liczba wygranych konkursów w 2010 roku (N=160)

Od 250 000 do 999 999 zł

30%

Od 1 do 4 999 zł

20%

11,9%

44,6%

19,5%

Od 100 000 do 249 999 zł

10%

18,9%

16,8%

40%

50%

3,3%

60%

21,1%

15,6%

28,3%

Powyżej 1 000 000 zł

8,1%

31,4%

8,1%

Od 5 000 do 24 999 zł

15,4%

70,2%

60,0%

56,9%

0 zł

Środki budżetowe

Otrzymane dotacje łącznie

Dotacje otrzymane ze środków Miasta Poznania

Środki własne

Środki przekazane z innych źródeł

Wpłaty i opłaty uczestników

Środki przeznaczone na wynagrodzenia ogółem

43,5%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Wykres 15. Finanse badanych organizacji

100 70%

11,0%

90%

5,6%

100%

8,8%

Od 25 000 do 99 999 zł

80%

8,2%

11,0%

8,2%

6,6%

6,0%

6,7%

4,8% 5,3%

13,7%

9,7%

8,5%

13,8%

9,2%

12,8%

14,5%

0,4%

16,4%

14,5%

12,9%

większość organizacji, które uzyskały wsparcie konkursowe ze środków miejskich w ubiegłym roku wygrała nie więcej niż 3 konkursy, a co dziesiąta organizacja – od 4 do 6 konkursów. Efektywność organizacji pozarządowych w wygrywaniu konkursów wynosi 66% (stosunek wygranych konkursów miejskich do ogółu złożonych przez NGO’s wniosków konkursowych w mieście Poznaniu). Na Wykresie 15 oraz w Tabeli 40 przedstawiono statystyki dotyczące ﬁnansów badanych organizacji. Prawie 57% poznańskich organizacji pozarządowych (N=209) nie posiada/nie przeznacza środków na wynagrodzenia dla swoich pracowników. 8,1% organizacji w skali roku przeznaczyło na wynagrodzenia mniej niż 5 tys. złotych, zaś prawie 13% – od 5 tys. do 25 tys. złotych. 11,0% badanych organizacji pozarządowych w 2010 roku na wynagrodzenia wydało od 25 tys. do 100 tys. złotych, taka sama grupa organizacji – powyżej 100 tys. złotych (w tym 2 organizacje – powyżej 1 miliona złotych). Średnia wysokość środków przeznaczonych na wynagrodzenia pracowników i współpracowników badanych organizacji w 2010 roku wyniosła 122 091 złotych. Spośród poznańskich organizacji z trzeciego sektora 43,5% nie uzyskuje żadnych środków pochodzących z wpłat i opłat uczestników projektów/działań przez nie realizowanych. Co trzecia NGO w 2010 roku dysponowała kwotą niższą od 5 tys. złotych, a niecałe 14% – kwotą od 5 tys. do 25 tys. złotych. Ponad 11% organizacji z opłat i wpłat uczestników realizowanych działań uzyskało kwotę wyższą lub równą 25 tys. złotych. Średnia wysokość opłat wnoszonych przez uczestników działań prowadzonych przez poznańskie NGO’s w 2010 roku wyniosła 34 803 złote.

0 zł

Od 1 do 4 999 zł

Od 5 000 do 24 999 zł

Od 25 000 do 99 999 zł

Od 100 000 do 249 999 zł

Od 250 000 do 999 999 zł

Powyżej 1 000 000 zł

Środki przeznaczone na wynagrodzenia ogółem

56,9%

8,1%

12,9%

11,0%

4,8%

5,3%

1,0%

Wpłaty i opłaty uczestników

43,5%

31,4%

13,8%

6,7%

2,9%

1,3%

0,4%

Środki przekazane z innych źródeł

60,0%

8,1%

14,5%

8,5%

6,0%

1,7%

1,3%

Środki własne

16,8%

19,5%

28,3%

16,4%

9,7%

6,6%

2,7%

Dotacje otrzymane ze środków Miasta Poznania

70,2%

0,4%

9,2%

13,7%

3,1%

1,9%

1,5%

Otrzymane dotacje łącznie

44,6%

3,3%

15,6%

14,5%

8,2%

5,6%

Środki budżetowe

18,9%

11,9%

15,4%

21,1%

12,8%

11,0%

8,8%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 40. Finanse badanych organizacji

101

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

102

Niecałe 17% badanych organizacji pozarządowych w 2010 roku nie dysponowało żadnymi środkami własnymi, a prawie 20% kwotą nie większą niż 5 tys. złotych. Prawie 30% NGO’s posiadało środki własne wynoszące od 5 tys. do 25 tys. złotych, a 16,4% – od 25 tys. do 100 tys. złotych. Środki własne w kwocie wyższej niż 100 tys. złotych były w posiadaniu prawie 20% badanych organizacji, w tym 2,2% podmiotów dysponowało kwotą wyższą niż 1 milion złotych. Średnia wysokość środków własnych badanych organizacji w 2010 roku wyniosła 194 926 złotych. Nieco ponad 70% badanych organizacji nie otrzymało z budżetu miasta Poznania żadnych dotacji, a prawie co dziesiąta uzyskała nie więcej niż 25 tys. złotych. Co piąta organizacja pozarządowa, która uczestniczyła w badaniu w 2010 roku dysponowała kwotą dotacji „miejskich” wynoszącą powyżej 25 tys. złotych, w tym 13,7% do 100 tys. złotych. Średnia wysokość otrzymanych przez badane organizacje dotacji z budżetu Miasta Poznania w 2010 roku wyniosła 136 128 złotych. Prawie 45% poznańskich organizacji pozarządowych w 2010 roku nie otrzymało żadnych dotacji, a 3,3% – mniej niż 5 tys. złotych. 15,6% NGO’s otrzymało dotacje w wysokości od 5 tys. do 25 tys. złotych, zaś 14,5% – od 25 tys. do 100 tys. złotych. 22,0% organizacji podało, że wysokość otrzymanych dotacji w 2010 roku przekroczyła kwotę 100 tys. złotych, przy czym w przypadku 5,6% organizacji kwota ta wyniosła ponad 1 milion złotych. Średnia wysokość otrzymanych przez badane organizacje dotacji w 2010 roku wyniosła 330 333 złote. Wyniki badań wskazują, że prawie 19% badanych organizacji w ubiegłym roku w ogóle nie dysponowało środkami budżetowymi, a niecałe 12% miało ich nie więcej niż 5 tys. złotych. Prawie co siódma organizacja dysponowała budżetem ogółem w wysokości od 5 tys. do 25 tys. złotych, a już co piąta od 25 tys. do 100 tys. złotych. Prawie 1/3 badanych podmiotów w 2010 roku dysponowała środkami budżetowymi w wysokości powyżej 100 tys. złotych, w tym 12,9% – do 250 tys. złotych, 11,0% – od 250 tys. do 1 miliona złotych, a 8,8% – powyżej 1 miliona złotych. Średnia wysokość środków budżetowych badanych organizacji w 2010 roku wyniosła 346 792 złote. 60% poznańskich organizacji pozarządowych uczestniczących w badaniu nie otrzymało w 2010 roku środków z żadnych innych – poza wcześniej wymienionymi – źródeł. 8,1% uzyskało kwoty do 5 tys., 14,5% – od 5 tys. do 25 tys. złotych, a 8,5% – od 25 tys. do 100 tys. złotych, natomiast prawie 9% pozyskało z innych źródeł kwotę w wysokości powyżej 100 tys. złotych. Średnia wysokość środków uzyskanych przez badane organizacje z innych niż wcześniej wymienione źródła wyniosła w 2010 roku 106 560 złotych. Największy odsetek organizacji finansuje swoje działania ze środków własnych (83,2%). Budżety tylko 30% organizacji pozarządowych dotowane są ze środków miasta Poznania, a środki finansowe 40% NGO’s pochodzą z innych źródeł. Warto dodać, że analizy wskazują, iż co najmniej 24,4% organizacji w 2010 roku nie posiadała żadnych środków finansowych na realizację zadań statutowych62. Aktywność poznańskich organizacji analizowana była także pod kątem kooperacji z innymi podmiotami. Uzyskane wyniki przedstawiono na Wykresie 16. 62 Odsetek ten określono na podstawie wyników badań, które pokazały, że 44,3% organizacji w 2010 roku dysponowało środkami finansowymi, a kolejne 31,3% organizacji odmówiło odpowiedzi na pytanie o kwestie finansowe.

Wykres 16. Kooperacja organizacji pozarządowych z innymi podmiotami w 2010 roku

Projekty zrealizowane we współpracy z samorządami

60,0%

23,1%

N=130

Konsultacje dot. spraw związanych z funkcjonowaniem ogółu NGO

60,0%

9,0%16,0%

N=100

64,1%

Inne podmioty współpracujące w realizacji zadań

51,2%

Podmioty biznesowe współpracujące w realizacji zadań

49,3%

0% Od 1 do 3 podmiotów Od 7 do 10 podmiotów Powyżej 20 podmiotów

15,2%11,7%

18,1%14,5%

N=166

17,1%12,1%

50%

N=145

N=140

100%

Od 4 do 6 podmiotów Od 11 do 20 podmiotów

Wyniki badań wskazują, że 65,7% organizacji w 2010 roku w ogóle nie posiadało partnerów i/lub nie współpracowało z innymi podmiotami w zakresie realizacji swoich działań statutowych. Nieco mniej niż połowa organizacji współpracujących z podmiotami biznesowymi (z 39,8% ogółu badanych organizacji) w realizacji swoich zadań kooperowało z 1–3 takimi podmiotami, a 17,1% współpracowało z nie mniej niż 4 i nie więcej niż 6. 51,2% NGO’s współpracujących z podmiotami innymi niż biznesowe w 2010 roku włączyło do współpracy od 1 do 3 takich podmiotów, a 18,1% współpracowało z 4–6 innymi podmiotami. W przypadku prowadzenia projektów 41,2% badanych organizacji do ich realizacji włączyło inne podmioty, w tym aż 2/3 tych organizacji w kooperacji zrealizowało od 1 do 3 projektów, a 15,2% nie mniej niż 4 i nie więcej niż 6. Tylko 28,4% badanych organizacji uczestniczyło w konsultacjach dotyczących spraw związanych z funkcjonowaniem trzeciego sektora, w tym 60,0% organizacji (z 28,4% ogółu badanych) ograniczyło się do nie więcej niż 3 tego typu konsultacji. 36,9% badanych organizacji realizowało projekty we współpracy z samorządami, z czego 60% tych organizacji zrealizowało z jednostkami samorządu terytorialnego od 1 do 3 projektów, a kolejne 23,1% – nie mniej niż 4 i nie więcej niż 6. Kolejne pytanie wywiadu telefonicznego dotyczyło stopnia zaangażowania poznańskich organizacji pozarządowych w kształtowanie polityki miasta Poznania dotyczącej trzeciego sektora. Wyniki badania wskazują, że co piąta badana organizacja bierze udział w konsultacjach aktów prawnych organizowanych przez Oddział Koordynacji Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi Urzędu Miasta Poznania. Testy statystyczne wskazują, że z tej możliwości znacznie rzadziej korzystają organizacje działające wyłącznie w oparciu o struktury członkowskie i wolontariat w porównaniu z NGO’s zatrudniającymi pracowników.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Projekty zrealizowane przy pomocy innych podmiotów współpracujących w realizacji zadań

103

W tym miejscu warto przywołać opinię przedstawiciela jednostki samorządu terytorialnego, który podczas indywidualnego wywiadu pogłębionego wskazał, iż to właśnie konsultacje społeczne z trzecim sektorem i wszystkie inne mechanizmy angażujące te podmioty do współdecydowania o sprawach dotyczących organizacji pozarządowych w Poznaniu są jednym z najważniejszych działań/zadań podejmowanych przez Oddział Koordynacji Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi. Swoje propozycje do Rocznego Programu Współpracy Miasta Poznania z Organizacjami Pozarządowymi zgłaszało 16,8% (N=59) podmiotów poznańskiego trzeciego sektora. Dotyczyły one przede wszystkim zarówno kwestii finansowych jak i pozafinansowych (45,8% z N=59), w drugiej kolejności tylko pozafinansowych (37,3%), a w trzeciej – tylko finansowych (16,9%). Należy dodać, że aktywność w tworzeniu Rocznego Programu Współpracy Miasta Poznania z Organizacjami Pozarządowymi wykazują znacznie częściej małe i średnie podmioty zatrudniające powyżej 10 prawników niż mikro organizacje, w których pracuje do 9 osób.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

3.5. Plany rozwojowe organizacji pozarządowych

104

Jednym z działań mających na celu profesjonalizację organizacji pozarządowej jest planowanie strategiczne jej rozwoju. Wyniki zrealizowanych badań wskazują, że aż 56,8% organizacji posiada spisaną w formie dokumentu strategię działania. Analizy ujawniają, że udokumentowane planowanie strategiczne ma miejsce znacznie częściej w przypadku organizacji zrzeszających powyżej 25 członków i stowarzyszeń zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz tych organizacji, które swą działalność prowadzą także poza granicami kraju. W Tabeli 41 oraz na Wykresie 17 zamieszczono rozkład odpowiedzi dotyczący planów rozwojowych trzeciego sektora w ciągu najbliższych 2 lat. Prawie 60% badanych organizacji planuje zwiększyć liczbę wolontariuszy pracujących na ich rzecz. Takie działania w ciągu najbliższych 2 lat znacznie częściej planują podjąć fundacje niż organizacje o innej formule prawnej. Wywiad grupowy Tabela 41. Plany rozwoje poznańskiego trzeciego sektora w ciągu najbliższych 2 lat (N=352) Liczba wskazań (N)

% wskazań

Zwiększenie liczby wolontariuszy

204

58,0%

Inwestycje w rozwój pracowników poprzez skierowanie ich na szkolenia

182

51,7%

Poszerzenie zakresu usług/ produktów

182

51,7%

Wprowadzenie zmian organizacyjnych

136

38,6%

Inwestycje w zakup środków trwałych

136

38,6%

Zwiększenie liczby pracowników

26,1%

Inwestycje w zakup nieruchomości lub wynajem nowej siedziby

13,4%

Plany rozwoje poznańskiego trzeciego sektora

Wykres 17. Plany rozwoje poznańskiego trzeciego sektora w ciągu najbliższych 2 lat (N=352)

58,0%

Zwiększenie liczby wolontariuszy

51,7%

Inwestycje w rozwój pracowników poprzez skierowanie ich na szkolenia

51,7%

Poszerzenie zakresu usług/ produktów 38,6%

Wprowadzenie zmian organizacyjnych

38,6%

Inwestycje w zakup środków trwałych 26,1%

Zwiększenie liczby pracowników Inwestycje w zakup nieruchomości lub wynajem nowej siedziby 0,0%

13,4% 20,0%

40,0%

60,0%

dostarczył jednak i takich opinii na temat wolontariatu, które wskazują, że sam fakt działania w oparciu o wolontariuszy nie w pełni odpowiada na potrzeby organizacji pozarządowych.

Nieco ponad połowa organizacji uczestnicząca w badaniu ilościowym zamierza skierować pracowników na specjalistyczne szkolenia, taka sama grupa planuje poszerzyć zakres swoich usług lub produktów (po 51,7% wskazań). Takie plany zdradzają znacznie częściej organizacje zatrudniające co najmniej 10 osób. Prawie 40% przedstawicieli badanych organizacji planuje wprowadzić zmiany organizacyjne, np. zmienić swoją strukturę czy wprowadzić nowe standardy kontroli. Taka sama grupa planuje zainwestować w zakup środków trwałych, np. technologii IT, maszyn czy urządzeń (38,6%). Zamiary takie mają przede wszystkim organizacje zatrudniające powyżej 50 pracowników. Powiększenie organizacji poprzez zatrudnienie nowych pracowników planuje co czwarty badany podmiot trzeciego sektora (26,1%). Testy statystyczne wskazują, że takie deklaracje najczęściej padają ze strony fundacji zatrudniających od 4 do 25 pracowników. Niewielki odsetek organizacji zamierza zainwestować środki w nieruchomości lub wynająć nową siedzibę na potrzeby swojej działalności (13,4% wskazań)63.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: (…) nie wiem jak to jest w przypadku Państwa – w naszej organizacji jest tak, że ludzie są zatrudnieni normalnie na etat – ja myślę, że też jest takie błędne przekonanie organizacji pozarządowych, które angażują w swoje działania w większości wolontariuszy. To nie jest poważna praca. [FGI]

Analizy statystyczne nie wykazują istotnych zależności pomiędzy najważniejszymi zmiennymi badanych organizacji.

105

3.6. Potrzeby poznańskiego trzeciego sektora w kontekście planowanego Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych We wstępie do niniejszej publikacji wspominano już, że kontekstem prowadzonej diagnozy stanu sektora pozarządowego w Poznaniu i badania potrzeb w zakresie wsparcia jest planowane powołanie Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych. W związku z tym uczestników badania telefonicznego zapytano o obszary wsparcia, jakie powinno oferować planowane Centrum. Na Wykresie 18 przedstawiono uzyskane odpowiedzi. Wykres 18. Zapotrzebowanie organizacji pozarządowych w zakresie wsparcia (N=352)

44,9%

Doradcze

38,6%

Informacyjne

38,4%

Wsparcie w kontaktach z potencjalnymi partnerami, w tym z administracją samorządową

38,4%

Szkoleniowe Wsparcie w kontaktach z potencjalnymi odbiorcami usług, klientami, beneficjentami

17,9% 8,5%

Żadne

5,1%

Inne

1,4%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Odmowa odpowiedzi

106

10%

20%

30%

40%

50%

W pierwszej kolejności przedstawiciele poznańskiego trzeciego sektora oczekiwaliby od CWOP wsparcia w zakresie usług doradczych (44,9%) oraz informacyjnych (38,6%). Istotnym elementem oferty Centrum, w świetle wyników badań, powinna być też usługa wsparcia w kontaktach z potencjalnymi partnerami (w tym z administracją samorządową) oraz szkolenia (po 38,4% wskazań). Niecałe 18% badanych organizacji wskazuje na potrzebę wsparcia w kontaktach z potencjalnymi odbiorcami usług NGO’s. 8,5% badanych organizacji nie oczekuje żadnej pomocy ze strony CWOP. Wśród innych odpowiedzi badani wskazali przede wszystkim na: wsparcie ﬁnansowe (N=9), koordynację działań prowadzonych przez trzeci sektor (N=2) oraz wsparcie administracyjno-lokalowe, w zakresie badań ewaluacyjnych, ofertę zbliżoną do oferty Wojewódzkiej Rady Koordynacyjnej, pomoc księgową, wpływanie na systemowe zmiany prawne, wsparcie psychologa i wsparcie techniczne (po 1 wskazaniu). Wyniki badania telefonicznego wskazują, że 90,1% badanych organizacji pozarządowych, które wskazały zapotrzebowanie na przynajmniej jeden obszar wsparcia, byłoby gotowych skorzystać z oferty Centrum.

Zapotrzebowanie organizacji pozarządowych w zakresie wsparcia

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Doradcze

44,9%

158

Informacyjne

38,6%

135

Wsparcie w kontaktach z potencjalnymi partnerami, w tym z administracją samorządową

38,4%

135

Szkoleniowe

38,4%

135

Wsparcie w kontaktach z potencjalnymi odbiorcami usług, klientami, beneﬁcjentami

17,9%

Żadne

8,5%

Inne

5,1%

Odmowa odpowiedzi

1,4%

Tych respondentów, którzy nie są zainteresowani skorzystaniem z usług CWOP zapytano o przyczynę takiego stanu rzeczy. Zdecydowana większość badanych wskazała na brak potrzeb w zakresie wsparcia, ale także na fakt, że ich organizacja nie działa aktywnie. Pojedyncze wskazania obejmowały takie przyczyny, jak brak czasu oraz specyﬁkę organizacji. Podczas realizacji wywiadów z przedstawicielami poznańskich organizacji pozarządowych postawiono również pytanie czy Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych na terenie Miasta Poznania jest potrzebne, czy stworzenie takiego podmiotu ma sens. Jednocześnie warto zaznaczyć, że już na etapie tego, dość ogólnego pytania ujawniły się pewne oczekiwania czy wyobrażenia dotyczące funkcjonowania takiej placówki. Uzyskane odpowiedzi można podzielić na trzy kategorie: a) Pierwszą z nich stanowią odpowiedzi osób, które w sposób bardzo krytyczny odniosły się do projektu utworzenia takiego centrum. Poniżej przytoczono wybrane fragmenty wypowiedzi badanych. R: Myślę, że nie jest potrzebne, że to byłby dodatkowy twór, a każda organizacja wie co ma robić. [IDI_NGO_9] R: (...) jeżeli ma powstać centrum i będzie raz w miesiącu konferencja i narady, najpierw w Poznaniu – skromnie, potem wyjazdowe w hotelach gdzieś, to nie. Tych szkoleń jest dużo, zarabia tylko szkoleniowiec. Więc pod tym względem ja mówię nie. (...) Uciekajmy od centrum (...) [IDI_NGO_19] R: To jest stworzenie kolejnej struktury i to są znowuż kolejne przekierowane publiczne pieniądze. Patrząc z punktu widzenia, że to ogarniałoby całość – to byłoby dobre, ale patrząc z punktu widzenia ekonomii – to byłoby złe. W związku z tym należałoby uwrażliwić urzędników tych struktur, które w tej

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 42. Zapotrzebowanie organizacji pozarządowych w zakresie wsparcia (N=352)

107

chwili są i decydentów, i niech oni w ramach swoich obowiązków służbowych właściwie delegują te pieniądze. (...) [Stworzenie Centrum] nie ma sensu, bo to szkoda pieniędzy. [IDI_NGO_50]

b) Kolejną grupę stanowią odpowiedzi osób, których stanowisko można określić jako umiarkowane. Badani z jednej strony zwrócili uwagę na potrzebę wsparcia poznańskich organizacji pozarządowych – a więc nie odrzucili koncepcji Centrum jako takiego – jednocześnie podając różnorodne warianty powstania czy dalszego funkcjonowania tego typu podmiotu.

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Jest potrzebne, ale chciałbym, żeby to się nie ograniczało do Poznania tylko do może nawet do powiatu (...) Nawet na całą Wielkopolskę. (...) nie chciałbym żeby „Centrum” oznaczało „budynek”. Mam taki pomysł, żeby Centrum działało jak bank czasu – tak naprawdę nie musimy mieć żadnych funduszy zewnętrznych – my NGO’sy byśmy sobie nawzajem świadczyli różne usługi, np. „ja zrobię wam stronę, a wy mi pomożecie z księgowością”. I to gdzie tak naprawdę nie potrzebujemy żadnych funduszy z zewnątrz, możemy sami z siebie się zorganizować, mamy różne umiejętności i zasoby, nie musimy w ogóle klękać przed jakimiś grantodawcami. I mogliśmy takie centrum dawno otworzyć. [IDI_NGO_3]

108

R: To pytanie dręczy mnie od pewnego czasu, bo byłem na spotkaniu na którym nam pokazano miejsce gdzie ma powstać takie centrum. Jak dowiedziałem się ile ma być wydanych środków, żeby Centrum powstało, to stwierdziłem, że to jest bezsens. Bo faktycznie potrzeba takiego centrum, które by prowadziło chociażby kampanię informacyjną, szkoleniową dla przedsiębiorców. Bo rozumiem, że mogłoby działać w dwóch kierunkach, wspierać organizacje pozarządowe, a zarazem oddziaływać na drugi sektor czy na pierwszy sektor, tworząc system edukacji i informacji o działalności organizacji pozarządowych. Czy jest potrzeba? Jest potrzeba – ale czy takimi kosztami, z jakimi to by się wiązało i z tak potężnym lokalem? Bo ten lokal miał mieć chyba 200 czy 250 metrów kwadratowych powierzchni. Na pewno centrum jest potrzebne, ale jak zorganizować to mi trudno powiedzieć, na pewno nie tak dużym nakładem, na pewno więcej środków powinno pójść na to, żeby oni mogli programowo działać. Czyli nie żeby te miliony zostały wydane na pomieszczenia, ale żeby zostały na kampanię informacyjną wśród przedsiębiorców, na szkolenia przedsiębiorców, na szkolenie samych organizacji pozarządowych od strony ekonomiczno-ﬁnansowej, prawnej itd. [IDI_NGO_15] R: Jako nowy twór to nie wiem czy jeszcze jest jakaś luka, bo gdy zebrać działania tych podmiotów, które już są, czyli takiej w miarę bogatej oferty WRK czy PISOP-u czy tego właśnie Wielkopolskiego Centrum [rozmówca ma na myśli Wielkopolskie Centrum Ekonomii Społecznej, wspomniane wcześniej podczas tej rozmowy – przyp. aut.] i pewnie jeszcze nawet kilku których nie znam, które gdzieś tam działają w Poznaniu, oferują wsparcie, to pewnie ta oferta byłaby wystarczająca. Ale jakby stworzyć nowe miejsce, które zbierze

te najlepsze doświadczenia i gdzieś tam włączy to co już się dzieje, być może coś takiego jest potrzebne. Skoro ja na przykład nie wiem jaka jest oferta takiego wsparcia w Poznaniu dla organizacji pozarządowych, to znaczy że chociażby informacyjnie jakieś tam braki są. [IDI_NGO_42]

R: Myślę, że może się bardzo przydać. Jeśli go nie będzie, to sobie poradzimy, ale jeżeli będzie – może być dla nas dużym wsparciem. Jeśli będzie dobrze pomyślane. [IDI_NGO_45] R: To jest trudne pytanie. Generalnie wiem, że takie próby już były podejmowane (...) Nie wiem [jak odpowiedzieć] dlatego, że na początku myślałem, że to jest trochę sztuczna potrzeba dlatego, że skoro takie centrum przez tyle lat nie powstało, to być może integrowanie tych organizacji na siłę jest bez sensu. Może dlatego, że byłem na takim spotkaniu (...) dotyczącym powołania centrum i szczerze mówiąc nie widziałem potrzeby po tym spotkaniu, żeby takie coś powstawało. Ale z drugiej strony zależy co takie centrum miałoby robić, bo zważywszy na wsparcie organizacji, być może takie centrum już jest, być może WRK powinno po prostu bardziej się skupić na tym. Ale na przykład przydałoby się też – właśnie teraz, obserwując zanik wolontariuszy w ogóle (nie tylko u nas) – takie centrum wolontariatu, które koordynowałoby przepływ wolontariuszy. Myślę, że tak, jest taka potrzeba. [IDI_NGO_47]

c) Ostatnią grupę stanowią wypowiedzi osób, których stanowisko można by określić jako „Tak, ale...”. Z jednej strony deklarują poparcie dla projektu stworzenia podmiotu jakim miałoby być Centrum, z drugiej strony określają czym być powinno, a czym nie. Poniżej przytoczono wybrane fragmenty wypowiedzi badanych. R: (...) trzeba by określić cele tego centrum. Bo możemy wydać znowu z naszych podatków jakieś pieniądze, będzie tam siedziało iluś dyrektorów i prezesów i ludzie, którzy nie będą mieli zielonego pojęcia czym się zajmują. Myślę, że gdyby to było tak jak powiedziałem centrum, które będzie wspierało prawnie i rachunkowo stowarzyszenia, szczególnie tych małych, którym brakuje pieniędzy albo brakuje znajomości, żeby taką pomoc uzyskać – to już by było coś. To nie mogłoby być coś dużego (…) gdyby takie centrum pomogło tym małym budować wiarygodność, zareklamować się (…), to też by była pomoc. [IDI_NGO_1]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Sens ma, ja myślę, że kilka organizacji w Poznaniu działających ma to wpisane w działalność statutową i pytanie na ile tworzenie nowego bytu zmieni ten rynek, który jest. Nie umiem tego powiedzieć. Byłam w takim centrum we Wrocławiu i rzuciło mnie na kolana. Pięknie przygotowany lokal, natomiast nie byłam tam później, nie wiem jak oni działają i nie wiem na ile ten pięknie przygotowany lokal potem się sprawdzał. Wiec to znowu jest tak, że wszystko zależy od ludzi, którzy to wezmą w swoje ręce i od ich pomysłowości, aktywności i innych rzeczy. Nie wiem czy kolejne centrum powoływane będzie potrzebne i czy będzie lepsze niż te organizacje które mają to wpisane (...) [IDI_NGO_44]

109

R: (...) byłby to jakiś nowy byt (…) czy to byłby taki inkubator dla nowo powstających organizacji, czy równolegle poprzez różnego rodzaju właśnie szkolenia wspomagałby, profesjonalizowałby te organizacje, które już działają na rynku? Jeżeli z założenia miałby służyć właśnie taką fachową pomocą i jednocześnie miałby być miejscem w którym przytulenie znalazłyby te nowopowstające podmioty to myślę, że tak, że spełniłby jakąś funkcję w tym naszym sektorze lokalnym. [IDI_NGO_12] R: Jakby było takie centrum, które gdzieś tam faktycznie działa, a nie jest kolejnym bytem, który będzie po prostu bytem takim sobie, to tak, ja bym chciała żeby coś takiego powstało. [IDI_NGO_25]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Tylko żeby to nie była kolejna nadbudowa złożona z wielu, wielu ludzi, którzy będą pieniądze brali nie świadcząc pomocy (...) Może jakiś scentralizowany punkt, który by pośredniczył w opiniowaniu czy przydzielaniu tych środków ﬁnansowych (...) być może dla niektórych organizacji, które dopiero powstają czy są w okresie początkowym [działalności], to może i potrzebna jest taka jednostka, która by prowadziła informację na temat prowadzenia księgowości, napisania uchwały czy sporządzania bilansu za dany rok. Przecież te organizacje muszą iść do kogoś, więc taki punkt byłby [dla nich]. Ale żeby to nie była taka organizacja, która będzie tylko na papierze i będzie doﬁnansowywana, ale nie będzie spełniała roli faktycznego pomocnika (…) dla tych organizacji. [IDI_NGO_28]

110

R: Z naszego punktu widzenia miałoby sens. Bo jeżeli byłby obiekt, który miałby salę konferencyjną, byłoby to centrum i byłaby strona gdzie byłby terminarz i można byłoby się tam zapisywać na użytkowanie właśnie tej sali konferencyjnej za małą opłatą albo najlepiej nieodpłatnie, to wtedy byłoby to dla nas dużym plusem, bo wiedzielibyśmy, że mamy tam drzwi otwarte, że ktoś z nami porozmawia, że to jest działalność ukierunkowana na to żeby nam pomóc. I moglibyśmy się wtedy zwracać do takiej organizacji. [IDI_NGO_32] R: Pewnie tak, ale pod warunkiem, że będzie to Centrum działać i będzie prężne. [IDI_NGO_43] R: Ja bym osobiście uważała, że tak. I chciałabym się spodziewać, że będzie to ciało, które będzie miało jakąś siłę przebicia, będzie po prostu na tyle silne, że siądzie wreszcie z tym Urzędem [Miasta Poznania] po partnersku i [- będzie pomagało rozwiązać] niektóre bolączki, które organizacje zgłaszają, które tak mocno rzutują na utrudnienie tej pracy. Ten nadmiar biurokracji, to w pierwszej kolejności. Chciałabym się spodziewać, że powstanie taka komórka czy takie ciało, które jednak potraﬁ zaistnieć w sensie partnera. I z tego partnerstwa wyniknie wszystko, co powinno być omówione i sprawy, które są niewątpliwie słuszne – zostaną przyjęte i będą realizowane na co dzień, a nie tylko zapisane na papierze, który gdzieś tam leży na dnie (...) [IDI_NGO_51]

W kolejnych trzech Tabelach – od 43 do 45 – przedstawiono zapotrzebowanie poznańskich organizacji pozarządowych na usługi doradcze, informacyjne i szkoleniowe, jakie mogłoby świadczyć CWOP. Jak już wspomniano w jednym z wcześniejszych rozdziałów, spośród badanych obszarów wsparcia NGO’s wskazują na największe zapotrzebowanie w zakresie usług doradczych. Te w szczególności powinny obejmować: doradztwo w zakresie pozyskiwania funduszy unijnych (60,5%), zagadnienia formalno-prawne (54,4%) oraz zarządzanie ﬁnansami organizacji (33,3%). Nieco mniejsze zainteresowanie budzi następująca tematyka: budowanie wizerunku, promocja organizacji, zarządzanie projektami i programami, budowanie relacji z innymi sektorami, współpraca z administracją publiczną. Wyniki badań ilościowych wskazują, że wśród poznańskich NGO’s jest niskie zapotrzebowanie na usługi doradcze dotyczące pozyskiwania i organizowania pracy wolontariuszy, zarządzania ludźmi oraz wiedzy na temat działalności gospodarczej świadczonej odpłatnie i stosowania nowoczesnych technologii (w tym zastosowania komputerów i Internetu). Tylko 43,8% organizacji posiada stanowisko ds. obsługi prawnej lub też prowadzi stałą współpracę z podmiotem zajmującym się obsługą prawną, dlatego wśród potrzeb artykułowanych przez uczestników wywiadu grupowego wskazano także na potrzebę wsparcia prawnego. Nie bez znaczenia dla tych organizacji jest także kwestia doradztwa w zakresie pozyskiwania środków ﬁnansowych z innych źródeł niż samorządowe, w tym np. od środowisk biznesowych.

Usługi doradcze

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Pozyskiwanie funduszy UE

60,5%

Zagadnienia formalno-prawne

54,4%

Zarządzanie ﬁnansami organizacji

33,3%

Budowanie wizerunku, promocja organizacji

25,9%

Zarządzanie projektami i programami

20,4%

Budowanie relacji z innymi sektorami, współpraca z administracją publiczną

19,7%

Pozyskiwanie i organizowanie pracy wolontariuszy

12,2%

Zarządzanie ludźmi

8,8%

Wiedza na temat działalności gospodarczej świadczonej odpłatnie

8,8%

Stosowanie nowoczesnych technologii (w tym zastosowania komputerów i Internetu)

6,1%

Inne (doradztwo branżowe)

0,7%

Odmowa odpowiedzi

1,4%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 43. Zapotrzebowanie na usługi doradcze (N=147)

111

R: Wsparcie prawne. Na przykład my, jeśli realizowaliśmy projekt, to czasami faktycznie by się przydała opinia prawnika… [FGI] R: (…) Jak to zrobić, żeby zdobyć pieniądze, żeby nie trzeba było pukać ciągle do wojewody czy do samorządu. Jak zdobyć tych darczyńców, którzy by się z nami podzielili? [FGI]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Zapotrzebowanie na ofertę usług informacyjnych zgłosiło prawie 40% badanych organizacji pozarządowych. W Tabeli 44 zamieszczono statystyki dotyczące pożądanego zakresu usług informacyjnych. Wyniki badania wskazują, że zakres usług informacyjnych świadczonych przez planowane Centrum powinien przede wszystkim obejmować następujące zagadnienia: dostępne programy pomocy publicznej i innych źródeł ﬁnansowania działalności (64,1%), zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną (58,8%) oraz administracyjno-prawne aspekty prowadzenia organizacji (48,1%). Nieco mniejsze zainteresowanie przedstawicieli badanych organizacji pozarządowych wzbudza tematyka związana z możliwościami i zasadami korzystania z usług doradczych, nawiązywaniem współpracy partnerskiej oraz możliwościami i zasadami korzystania z usług szkoleniowych. Opinie respondentów wskazują także, że na usługi informacyjne w zakresie możliwości pozyskania pracowników i wolontariuszy, pozyskania wsparcia w postaci sprzętu, wyposażenia i lokalu nie ma dużego zapotrzebowania (poniżej 12%). Takie zapotrzebowanie zostało natomiast zgłoszone w toku badań jakościowych. Szczególnie małe organizacje, a także te, które planują nawiązać lub rozwinąć współpracę z wolontariuszami oczekiwałyby wsparcia w zakresie zagadnień związanych z pracą wolontariuszy. Ponadto organizacje pozarządowe liczyłyby także na wsparcie lokalowe (miejsca spotkań członków i pracowników organizacji, które nie

112

Tabela 44. Zapotrzebowanie na usługi informacyjne (N=131) Usługi informacyjne

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Dostępne programy pomocy publicznej i innych źródeł ﬁnansowania działalności

64,1%

Zasady i warunki ubiegania się o pomoc publiczną

58,8%

Administracyjno-prawne aspekty prowadzenia organizacji

48,1%

Możliwości i zasady skorzystania z usług doradczych

27,5%

Nawiązywanie współpracy partnerskiej

20,6%

Możliwości i zasady korzystania z usług szkoleniowych

19,1%

Możliwości pozyskania pracowników i wolontariuszy

11,5%

Możliwości pozyskania wsparcia w postaci sprzętu i wyposażenia

8,4%

Możliwości pozyskania lokalu

6,9%

Inne

1,5%

posiadają własnych siedzib), a także techniczne, tj. drukarki, komputery. Poniżej zamieszczono wybrane opinie uczestników dyskusji grupowej. R: My na przykład mamy adres, a nie mamy siedziby, a przydałby się jeden dzień w miesiącu żebyśmy mogli gdzieś się spotkać… [FGI] R: Chciałabym abyśmy mogli ze współpracownikami, z którymi jesteśmy zaangażowani w tę organizację, móc na przykład wynająć w sobotę salę szkoleniową, lub salę konferencyjną, albo na przykład we wtorek od 18:00 do 21:00 móc pójść skorzystać z komputera, z Internetu, drukarki, usiąść w biurze przy biurkach i wspólnie w jednym miejscu popracować. Nie u nas w domu na kanapie, tylko w miejscu nadającym się [do pracy]. [FGI] Wśród innych odpowiedzi (w toku badań ilościowych) znalazły się także: możliwość uzyskania pomocy terapeuty/psychologa oraz udostępnianie informacji dotyczących tworzenia energetyki jądrowej. Testy statystyczne wskazują, że zapotrzebowanie na usługi informacyjne obejmujące tematykę dostępności do programów pomocy publicznej i innych źródeł ﬁnansowania działalności oraz zasad i warunków ubiegania się o pomoc publiczną zgłaszają przede wszystkim duże organizacje, zrzeszające powyżej 50 członków. Zapotrzebowanie na ofertę usług szkoleniowych zgłosiło prawie 40% badanych poznańskich organizacji pozarządowych. W Tabeli 45 zamieszczono statystyki dotyczące pożądanej tematyki usług szkoleniowych.

Usługi szkoleniowe

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Pozyskiwanie funduszy UE

67,5%

Zagadnienia formalno-prawne

46,8%

Budowanie wizerunku, promocja organizacji

38,9%

Zarządzanie ﬁnansami organizacji

32,5%

Umiejętności interpersonalne

28,6%

Zarządzanie projektami i programami

15,9%

Budowanie relacji z innymi sektorami, współpraca z administracją publiczną

9,5%

Pozyskiwanie i organizowanie pracy wolontariuszy

7,9%

Zarządzanie ludźmi

4,8%

Wiedza na temat działalności gospodarczej świadczonej odpłatnie

4,8%

Znajomość języków obcych

4,0%

Stosowanie nowoczesnych technologii (w tym zastosowania komputerów i Internetu)

3,2%

Odmowa odpowiedzi

1,6%

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Tabela 45. Zapotrzebowanie na usługi szkoleniowe (N=126)

113

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Jak pokazują wyniki badania, zapotrzebowanie w zakresie usług szkoleniowych jest częściowe zbieżne z zapotrzebowaniem na usługi doradcze, a zatem przedstawiciele organizacji pozarządowych najchętniej skorzystaliby ze szkoleń obejmujących tematykę pozyskiwania funduszy unijnych (67,5%) oraz zagadnień formalnoprawnych (46,8%). W trzeciej kolejności badani wskazali na zagadnienia dotyczące budowania wizerunku i promocji organizacji (38,9%). Przedstawiciele badanych podmiotów trzeciego sektora byliby także zainteresowali szkoleniami dotyczącymi problematyki zarządzania ﬁnansami organizacji oraz kształtowania umiejętności interpersonalnych. Takie zagadnienia jak zarządzanie ludźmi, wiedza na temat działalności gospodarczej świadczonej odpłatnie, znajomość języków obcych czy stosowanie nowoczesnych technologii (w tym zastosowania komputerów i Internetu) nie wzbudzają zainteresowania wśród respondentów uczestniczących w badaniach ilościowych (odsetek wskazań wynosił poniżej 5%). Przedstawicieli losowo wybranych poznańskich organizacji pozarządowych zapytano również, czym ich zdaniem powstałe Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych powinno się zajmować i na jakich obszarach miałoby przede wszystkim skupić swoją działalność. Odpowiedzi badanych były bardzo zróżnicowane. Warto zwrócić uwagę na powtarzające się w wypowiedziach oczekiwaniatakie jak: wsparcie księgowo-prawne, wsparcie lokalowe, organizacja szkoleń, Centrum jako bank informacji, Centrum jako przestrzeń do spotkań z przedstawicielami biznesu czy innych organizacji pozarządowych, Centrum jako organ prowadzący nadzór nad współpracą między NGO’s a samorządem czy urzędami, promocja wolontariatu, wsparcie logistyczno-organizacyjne, czy Centrum jako inkubator dla NGO’s. Jak widać pole działań, jakich badani oczekiwaliby od takiej organizacji wspierającej, jest bardzo szerokie. Poniżej zacytowano fragmenty wypowiedzi przedstawicieli badanych organizacji pozarządowych.

114

R: (...) ja bym chciała, żeby takie centrum było jednostką właśnie szkoleniowo-doradczą, ale taką bardzo elastyczną, np. że jest w stanie zorganizować jakieś szkolenie tematyczne – bo pojawia się taka potrzeba np. w mojej organizacji – i zająć się tym, żeby dozbierać sobie grupę z innych organizacji. Oczywiście te szkolenia powinny być realizowane w formie nieodpłatnej. Fajnie byłoby gdyby takie centrum było faktycznie organizacją „parasolową”, która miałaby kontakt z wszystkimi innymi organizacjami, dysponowała bardzo dużą bazą danych i jakbym chciała rozpowszechnić jakąś informację to mogłabym do takiego centrum [ją] wysłać. [IDI_NGO_2] R: Ja nie wiem czy takie centrum na przykład ma taką moc, żeby sprawdzać współpracę z Urzędem Miasta i żeby to jakoś kontrolować. (...) [IDI_NGO_5] R: Potrzeba interwencji w zakresie kompetencji organizacji pozarządowych, ponieważ większość z nich umiera śmiercią naturalną – nie radzi sobie ze sprawami formalno-ﬁnansowymi (...) z drugiej strony brakuje przepływu informacji, z trzeciej strony brakuje takiego zaufania, dobrej współpracy między jednostkami samorządowymi a organizacjami pozarzą-

dowymi na zasadach partnerstwa i partycypacji, a nie na zasadach takiego – jakby to nazwać? – petenta. [IDI_NGO_7] R: Myślę, że po pierwsze powinno promować wolontariat, tutaj również może jakieś kampanie promocyjne w tym względzie prowadzić, ale również przede wszystkim udzielać informacji, żeby to było miejsce do którego osoba zainteresowana zrobieniem czegoś dodatkowego się zgłasza i zostaje przekierowana do konkretnych organizacji, konkretnych projektów. A po drugie: wsparcie samych organizacji, zarówno szkoleniowe, jak i lokalowe, chociażby przez udostępnienie sali szkoleniowej. [IDI_NGO_8] R: Dobrze gdyby tam było miejsce spotkania się dla wszystkich organizacji pozarządowych – to po pierwsze. Po drugie, żeby każda organizacja miała tam chociażby jedną szafeczkę w której by mogła sobie trzymać jakieś ulotki, mogłaby się tam spotkać ze sponsorem albo z jakimś innym przedstawicielem organizacji pozarządowej. I po trzecie, żeby tam był ktoś kto ma doświadczenie w prowadzeniu takich organizacji i mógłby służyć radą młodym organizacjom, które jeszcze nie wiedzą „co z czym zjeść”. [IDI_NGO_11]

R: To w pierwszym rzędzie edukacja drugiego sektora, czyli informowanie i szkolenie ludzi na temat wagi powiązania tych dwóch sektorów, drugiego i trzeciego. W ramach odpowiedzialności społecznej biznesu i wsparcia działań we własnym środowisku, tworzenia klimatu do społeczeństwa obywatelskiego, to jest chyba najważniejsze. [IDI_NGO_15] R: (...) ono powinno być taką platformą przez którą przepływają informacje między organizacjami pozarządowymi. (...) Nie, nie chciałabym, żeby centrum w naszym imieniu przemawiało. Bardziej wolałabym, żeby centrum pomagało w taki sposób właśnie organizacyjny, czyli na przykład jak wyłonić takie ciało, które by monitorowało samorząd. (...) Nie wydaje mi się żeby po prostu potrzebne było coś, co mówi w imieniu organizacji, natomiast jest potrzebny ktoś, kto by pomógł organizacjom właśnie się zorganizować – i tak bym widziała to Centrum. (...) Więc taka z jednej strony moderacja działania organizacji, a z drugiej strony wydaje mi się, że logistycznie też niektóre rzeczy byłoby warto wspierać. [IDI_NGO_25] R: Po pierwsze [Centrum powinno zajmować się] informowaniem, myślę też, że wymianą informacji z innymi ośrodkami (w sensie miast bądź województw),

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Ja cały czas kładę nacisk na szkolenia (...) Jeżeli by realizowało jakiś program szkoleń właściwie adresowanych do organizacji – to tak, to ma sens. A czy kwestia ułatwiania kontaktów z urzędami? Podejrzewam, że to już organizacje powinny robić, jeżeli chcą – to niech to robią na własną rękę i tutaj żadne pośrednictwo [nie pomoże] – to tylko przedłużanie drogi. Ale jeżeli szkolenia i rozwiązania kwestii lokalowych dla tych organizacji, które ich nie mają to myślę, że tak, że to byłby dobry pomysł. [IDI_NGO_12]

115

być może organizowaniem konferencji, na których właśnie taka wymiana wiedzy, doświadczeń byłaby możliwa. Również tak jak powiedziałam o pewnym podziale na obszary i specjalizację w tych informacjach, w szkoleniach. Myślę też, że może w jakiś sposób pomoc w stworzeniu, we współdziałaniu organizacji pozarządowych. [IDI_NGO_27] R: Księgowość. Nie wszyscy księgowi, którzy na co dzień zajmują się księgowaniem działalności ﬁrm znają procedury związane z organizacjami pozarządowymi. (...) Doradztwo. Chociażby nowe organizacje jeśli chcą się zarejestrować, dobrze jest przyjść i dowiedzieć się o procedurach. Chociażby wytłumaczenie gdzie jest ten sąd, w które drzwi wejść to jest duży plus. Takie doradztwo. Coś w rodzaju inkubatora (...) to mogłyby być inkubatory organizacji pozarządowych, czyli oferuje takie Centrum właśnie księgowość, oferuje na przykład doradztwo i pomoc przy zbudowaniu pierwszej strony internetowej. To jest bardzo ważne. [IDI_NGO_32]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Centrum powinno oferować wsparcie w zakresie, w którym może to robić: lokalowym oraz zaplecza administracyjnego – czyli zorganizowanego, zatrudnionego, profesjonalnego sekretariatu, który będzie prowadził dla organizacji obieg dokumentów, obsługi kadrowej i księgowej na miejscu. Fachowych ludzi, którzy są w stanie rozliczać też dotacje i do tego zakresu jeszcze kwestia szkoleniowa z pozyskiwania środków, ale taka zaawansowana, żeby organizacje rzeczywiście mogły pierwsze projekty z tymi ludźmi napisać, a nie się tylko nasiedzieć słuchając jak to się robi – trzeba naprawdę korzystać z doświadczeń innych ludzi – w sposób już zorganizowany, a nie tylko słuchając teorii na ten temat. [IDI_NGO_36]

116

R: Myślę, że wiele stowarzyszeń ma dużą różnorodność problemów. Trzeba byłoby się zastanowić na tym, pogrupować te zagadnienia. Myślę, że [Centrum] powinno być informacyjno-doradcze, czyli po pierwsze: [informować] o przepisach (...), ustawach ale również wymaganiach urzędów (z kim współpracujemy). Po drugie [powinno dawać] możliwości informacji o współpracy z biznesem, po trzecie może powinny tam być dyżury w postaci „kawiarenki”, w której zainteresowani mogliby się spotkać i wymienić swoje poglądy, doświadczenia, a poza tym poznać się. Bo być może my nie wiemy o jakimś sektorze, z którym na przykład nam będzie po drodze (...) Ale myślę, że właśnie w jakiś sposób można rozszerzać pewne rzeczy, żeby było ciekawiej, lepiej. Myślę, że taka rola informacyjno-doradcza Centrum, że to jest chyba najważniejsze. Przecież centrum nie będzie komuś załatwiać pieniędzy ale może doradzić jak postępować żeby te pieniądze zdobyć. [IDI_NGO_37] R: (...) ta dyskusja na temat Centrum trwa dokładnie 21 lat, od momentu jak tylko powstał w 1990 roku Wojewódzki Zespół Pomocy Społecznej (...) Po pierwsze [powinno sprzyjać] integracji całego środowiska – czyli to, o czym tutaj rozmawialiśmy. Niektóre potrzeby są wspólne, a niektóre są indywidualne dla każdej organizacji (...) [Centrum jako] bank informacji o orga-

nizacjach – a więc gdzie, kto, z jakim zakresem działania. Po drugie: może się to potem dzielić na segmenty wsparcia organizacyjnego, merytorycznego, legislacyjnego, ﬁnansowego (...) [ IDI_NGO_41]

R: Być może powinno być bazą pośredniczącą, wymieniającą, zapewniającą konsultacje, jakiś taki ogląd spraw z lotu ptaka. Pomagającą na przykład wdrażać, interpretować nowe rzeczy, podsuwającą nowe idee i pomysły, które byłyby dobre dla organizacji pozarządowych (...) Powinno dbać o wizerunek organizacji pozarządowych j jednocześnie też reprezentować ich interesy w mieście, pisać petycje... I powinno być głośne też, tak żeby inne organizacje miały poczucie, że to Centrum faktycznie działa w ich sprawie – wtedy też pewnie będą z niego korzystały, jeżeli ono będzie aktywne. Widzimy, że [Centrum] coś dla nas robi – to chętnie z niego skorzystamy i też je wesprzemy. Może też powinno po prostu promować sektor pozarządowy wśród mieszkańców miasta Poznania (...) żeby ten sektor był znany jako specjalistyczny, profesjonalny sektor, który zajmuje się poważną i ważną i ciekawą pracą. (...) [IDI_NGO_43] R: Myślę, że z jednej strony przydałoby się w ogóle takie miejsce jako budynek, w którym organizacje mogłyby mieć np. biurka na wynajem, takie miejsce gdzie mogłyby same pracować nie martwiąc się o jakąś swoją dużą siedzibę. Wiele organizacji ma adres taki przy innej instytucji i w prywatnych domach, potem gdzieś trzeba tę dokumentację gromadzić. (...) Pewnie byłoby fajnie gdyby to była taka instytucja, gdzie na godziny można się zapisywać i korzystać z jakieś sali na spotkania czy mniejsze szkolenia, to by było bardzo ważne. Więc takie miejsce spotkań, miejsce pracy dla organizacji pozarządowych. Moim zdaniem byłoby fajnie gdyby organizacje miały zapewnioną może nie obsługę, ale takie doradztwo księgowo-prawne, bo PISOP jeśli doradza, to często w zakresie POKL-u, bardzo dużo doradza, ale też nie wie wszystkiego. Nie ma też na przykład radcy prawnego, który wystąpiłby w imieniu organizacji pozarządowych, a często wydobycie opinii prawnej jest bardzo trudne, bardzo kosztowne, a bardzo przydatne, więc ja bym widziała takie wsparcie. Nie wiem czy to się może opłacić Urzędowi Miasta czy jakieś innej instytucji, ale myślę, że organizacje tego potrzebują. [IDI_NGO_45]

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

R: Na pewno jest tak, że ludzie nie mają informacji, szczególnie tacy spoza trzeciego sektora, którzy (…) chcą założyć organizację. Więc to na pewno jest pole jeszcze do zagospodarowania. Jak wspomniałam, często młode organizacje czy organizacje działające na bazie własnych zasobów, gdzieś tam z pasji osób, które je tworzą, nie mają nawet telefonu czy komputera, miejsca żeby się spotkać. Bo fajnie żeby to było na zasadzie takiej dostępności właśnie do urządzeń biurowych itd. czy skrzynki pocztowej, bo czasem nawet trudno o adres. Najczęściej jest to w domach, np. jakiegoś członka zarządu, więc to też można ewentualnie na czymś takim skorzystać, to jest na pewno coś, czego nie ma w Poznaniu. A jeśli chodzi o takie bardziej zaawansowane usługi doradcze to też, na pewno (...) [IDI_NGO_42]

117

R: (...) powinno się zajmować wspieraniem w tych obszarach, które po prostu są trudne dla organizacji (...) te lokalowe. Jakby dobrze poszukać w dokumentach – w prawach miejskich – to by się znalazło, że miasto powinno udostępnić (...) przekazać do użytkowania. Należy sobie zdać sprawę z tego, że organizacje pozarządowe to nie dosyć, że zrobią za miasto jakiś obszar tych zadań własnych (bo to w obszarze zadań własnych funkcjonuje), ale zrobią to dodając jeszcze własne pieniądze, przecież do każdej oferty dodajemy minimum 10% (…) No więc jak można po prostu – mnie się to nie mieści w głowie – że można po prostu takiego partnera lekceważyć i traktować jak petenta, którego się przyjmie albo się nie przyjmie. Nie rozumiem tego. [IDI_NGO_51]

3.7. Koncepcja organizacyjna planowanego Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych

DIAGNOZA STANU TRZECIEGO SEKTORA W POZNANIU

Uczestnicy zogniskowanego wywiadu grupowego w Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych upatrują szansę na integrację środowisk NGO’s, w tym przede wszystkim na poznanie się, a w dalszych etapach – na współpracę w realizacji wspólnych działań. Część respondentów uznaje, że CWOP powinno istnieć w sferze wirtualnej, w Internecie, jako portal bazy danych organizacji, dobrych praktyk, pośrednik w tworzeniu partnerstwa i doradca prawny; inni zaś oczekują bardziej namacalnej formuły Centrum, z własną siedzibą otwartą dla organizacji, umożliwiającą dostęp do specjalistów/ekspertów z różnych dziedzin (prawa, edukacji, ekologii, ﬁnansów).

118

R: (…) informacja o pewnych grantach. My wtedy możemy razem, wiedząc w czym się specjalizuje każda wspólnota, podjąć współpracę i wtedy właśnie mamy doradcę prawnego, ekonomicznego czy ﬁnansowego, który prowadzi nasz projekt, za to dostaje określony procent pieniędzy (…) Wydaje mi się, że na początku potrzebna nam jest wiedza o sobie, posiadanie bazy danych i tworzenie dla nas informacji o pewnych grantach, o możliwości współpracy ze sobą. My się poznajemy wtedy i oczywiście jakiś lokal mógłby się znaleźć, gdzie możemy razem się spotkać i ustalać pewną formę współpracy jako wspólnoty. [FGI] Rolą Centrum powinno być też według uczestników wywiadów prowadzenie w Poznaniu szeroko zakrojonych działań promujących trzeci sektor oraz wspieranie wolontariatu. W opinii przedstawicieli samorządów współpracujących z trzecim sektorem CWOP powinno być prowadzone przez jedną z organizacji pozarządowych zgodnie z zasadą pomocniczości, która sprowadza się do uznania przez administrację publiczną prawa organizacji pozarządowych do samodzielnego deﬁniowania i rozwiązywania problemów. Respondentów wywiadów telefonicznych zapytano o dogodne godziny otwarcia Centrum – w Tabeli 46 przedstawiono uzyskane odpowiedzi. Przedstawiciele badanych organizacji oczekują, że Centrum będzie rozpoczynało swoją pracę w godzinach porannych, pomiędzy godziną ósmą a dziesiątą i będzie

Liczba wskazań (N)

% wskazań

Liczba wskazań (N)

% wskazań