Gospodarka społeczna jako podstawa rozwoju społecznogospodarczego. Doświadczenia Afryki w perspektywie europejskiej Tomasz Sadowski Konferencja. Łomża 26-27 listopada 2012.
Społeczna gospodarka rynkowa • W Polsce w minionych 20 latach społeczny aspekt gospodarki był niedoceniany. Należy umieścić tzw. ekonomię społeczną w koncepcji społecznej gospodarki rynkowe, która znalazła swoje miejsce w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku w rozdziale „Rzeczpospolita” zasada gospodarowania brzmi : „społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej”.
Społeczna gospodarka rynkowa Ład społeczny oparty o: - Zasadę pomocniczości - państwo podejmuje działania dopiero wówczas, kiedy wspólnoty niższe nie są w stanie poradzić sobie same; - Wolność i odpowiedzialność – rozumianej jako „wolność do rozwoju, nowych zobowiązań i odpowiedzialności ”, a nie „ wolności od nich…” - Ład gospodarczy –regulacje rynku powinny dotyczyć struktury systemu gospodarczego podporządkowanego dobru społeczeństwa - Upowszechnienie własności i jej zrównoważony rozwoj powinna stanowić podstawę bezpieczeństwa społecznoekonomicznego, a nie „opiekuńczości” państwa;
Instytucje, które umożliwiają poszerzanie dostępu do współwłasności • Stowarzyszenia ( współwłasność i współodpowiedzialność), fundacje (mogą uwłaszczać, poręczać itp.) • Centra Integracji Społecznej odbudowują potencjał osób będących poza systemem do bycia współwłaścicielem ( założenie spółdzielni socjalnej lub własnej firmy) • Różnego typu spółdzielnie, w tym socjalne • Przedsiębiorstwa społeczne np. spółki pożytku publicznego • Akcjonariat pracowniczy • Instytucje wzajemnego ubezpieczania i poręczania np. TUW, spółdzielcze kasy zapomogowo-pożyczkowe, fundusze poręczeniowo-pożyczkowe itp. • Od 2009 r. F. Barka tworzy powyższe przedsiębiorstwa w 50 powiatach w ramach systemowego projektu rządowego 1.19 (mapa działania poniżej)
Rezolucja Parlamentu Europejskiego • Przedsiębiorczość społeczna uznana została przez Parlament Europejski w rezolucji z dnia 29 Lutego 2009 r. za istotny element w rozwoju gospodarki europejskiej; • Na poziomie globalnym, w 2009 roku Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) uruchomiła program i plan działania na rzecz wspierania społecznej gospodarki w Afryce.
Rezolucja Parlamentu Europejskiego • PE mobilizuje KE oraz kraje członkowskie do stworzenia odpowiednich ram prawnych do rozwoju GS • GS łączy opłacalność i solidarność, umożliwia tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy, wzmacnia spójność społeczną, gospodarczą i regionalną, wytwarza kapitał społeczny, wspierając aktywne obywatelstwo i solidarność • wizji gospodarki opartej na wartościach demokratycznych i zrównoważonego rozwoju;
Przedsiębiorstwa społeczne w UE • W gospodarce społecznej UE zatrudnionych jest ponad 11 mln pracowników, 2 mln przedsiębiorstw, co stanowi 6% całkowitego zatrudnienia, natomiast w Polsce 2,6 %. • Należą do niej podmioty o szczególnym statusie prawnym (spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych), przy czym są to przedsiębiorstwa społeczne nie dzielące zysku, do których należą także przedsiębiorstwa społeczne w formie prywatnych spółek non-profit, w tym spółek akcyjnych pożytku publicznego. • Szczególne statusy prawne występujące w gospodarce społecznej są szczególnie dostosowane do przedsiębiorstw społecznych, gdyż ich sposób zarządzania sprzyja partycypacji i otwartości.
Współpraca Barki z Afryką • Współpraca podjęta została w lutym 2011 r. przez wspólnoty afrykańskie powołane i zarejestrowane w UK, które zainicjowali kilkanaście wizyt studyjnych do Sieci Barki w Polsce; w ich odczuciu historia Polski, w tym odzyskanie wolności, oraz doświadczenia „Barki” oparte na solidarności wspólnotowej, demokracji oraz przedsiębiorczości społecznej są najbliższe ich afrykańskim potrzebom rozwojowym; • W trakcie wizyt studyjnych „Barka” została poproszona o zaangażowanie się pomoc rozwojową w stosunku do obywateli krajów afrykańskich, a także na rzecz imigrantów z Afryki w EU. • W lutym 2012 r. z inspiracji „Sieci Barki” powstał pierwszy CIS w Kanini Kaseo w Kenii dla ok. 300 os.
Współpraca Barki z Afryką • Powstaje koncepcja Equala „Europa z Afryką” ( nie „UE dla Afryki” lecz „UE z Afryką”); program dotyczy rewitalizacji wybranych 2 regionów w 10 krajach afrykańskich z uwzględnieniem aspektów edukacyjnych, przedsiębiorczych i inwestycji w infrastrukturę. • Spotkania partnerstwa „Barka- wspólnoty afrykańskie w Europie” z przedstawicielami PE , Komisji Europejskiej, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego , w sprawie pilotażowego programu „Equal- Europa z Afryką” w lutym 2012; • W kwietniu/maju odbyła się I wizyta studyjna przedstawicieli Barki do Kenii i Etiopii; Powstaje partnerstwo Sieci Barkawspólnoty afrykańskie; Barka otrzymuje w Kenii 42 ha ziemi; • Jednocześnie Tomasz Sadowski otrzymuje tytuł wodza na region Kathonzweni ( Kenia);
d
Spotkanie z przewodniczącym PE Jerzym Buzkiem w sprawie koncepcji „Equal Europa z Afryką”
SPOTKANIE Z LUCA JAHIER ( EKES ) I GERHARDEM BRAUNLING (KOMISJA EUROPEJSKA) W BRUKSELI w sprawie przygotowań do pilotażowego EQUALA: “EUROPA Z AFRYKĄ”
LIDER BARKI OTRZYMUJE TYTUŁ „MUTUA” I LASKĘ WODZA W Regionie KANINI KASEO, KENIA, KWIECIEŃ 2012
Współpraca Barki z Afryką • W czerwcu 2012 powołana zostaje INISE Międzynarodowa Sieć Innowacyjnych Przedsiębiorstw Społecznych ( www.inise.org; ), zarejestrowana jako Międzynarodowe Stowarzyszenie w Brukseli; • Założyciele: 14 instytucji i organizacji z Europy i Afryki ( w tym 6 afrykańskich); • Projekty pilotażowe na lata 2013 i 2014 we współpracy z polskim MSZ (w przygotowaniu) ; • Opracowywanie koncepcji Projektu „Equal Europy z Afryką” ; analiza raportu Luca Jahier - Członka EKES: społeczna gospodarka w Afryce (poniżej):
Społeczna gospodarka w Afryce • Na kontynencie afrykańskim GS to w dużym stopniu część tradycyjnych systemów wzajemnego wsparcia, a także przedsięwzięć o charakterze zbiorowym i wspólnotowym, które często przekształcają się w przedsiębiorstwo spółdzielcze lub bardziej zróżnicowane formy towarzystw wzajemnej pomocy. • Afrykańska gospodarka społeczna to sektor niedoceniony przez wspólnotę międzynarodową, w tym Unię Europejską. Nie włącza się jej aktywnie do polityki oraz do procesów konsultacyjnodecyzyjnych.
Wyzwania dla gospodarki społecznej w Afryce • Stopniowe zmniejszanie zatrudnienia nieformalnego na rzecz gospodarki społecznej (80-90 % społeczności afrykańskiej funkcjonuje w rynku nieformalnym, głównie w rolnictwie; jednak na 4 szylingi PKB – tylko 1 szyling pochodzi z rolnictwa); 10 mln ludności w Kenii bez bezpieczeństwa żywnościowego ( z raportu Prezydenta Kibaki, 2012); • Uwłaszczenie i rozwój możliwości infrastrukturalnych ( drogi, studnie, sanitariaty, elektryczność, szkoły, przetwórstwo, infastruktóra rolnicza i leśnictwa )itp. • Stopniowa realizacja warunków godnej pracy: wolności, sprawiedliwości, bezpieczeństwa i współwłasności; • Likwidacja problemów związanych z wykluczeniem społecznym i rozprzestrzenianiem się HIV/AIDS. • Wzmocnienie partnerstw lokalnych i ich instytucji, przedsiębiorstw oraz lokalnych wspólnot samorządowych,
Targ rolny w TIGRAY, maj 2012, ETIOPIA
Spółdzielnie • Spółdzielnie zostały przeniesione do Afryki przez władze kolonialne, stając się wraz z odzyskaniem niepodległości jedną z głównych form organizacji społeczno-gospodarczej tego kontynentu; • W większości przypadków nowe, niepodległe rządy wykorzystywały spółdzielnie jako narzędzie mobilizacji i kontroli w różnych dziedzinach społecznych i gospodarczych;
Spółdzielnie Dzięki demokratyzacji i liberalizacji w latach 90. afrykańskie spółdzielnie zmniejszyły nadmierną zależność od państwa, odzyskując z wolna niezależny, dobrowolny i demokratyczny charakter typowy dla modelu spółdzielczego i wchodząc tym samym w nowy etap odrodzenia i rozwoju. Szacuje się, że ok. 7% ludności afrykańskiej należy obecnie do ruchu spółdzielczego.
PRZEDSIEBIORSTWO SPOﾅ・CZNE produkcji obuwia w ADDIS ABEBIE, maj 2012
Spółdzielnie • W ostatnich 20 latach model spółdzielczy bardzo się rozpowszechnia i zyskuje na popularności. • analizując dane z jedenastu krajów afrykańskich, w różnych przypadkach (między innymi w Kenii, Ghanie i Senegalu) liczba działających spółdzielni zwiększyła się ponad dwukrotnie w stosunku do lat 1989–1992, przez co stały się one bardzo znaczacym elementem rozwoju gospodarki krajowej.
PASTERSTWO MASAJÓW w Narodowym Parku Amboseli, Kenia, kwiecień 2012
Spółdzielnie
• Większość spółdzielni afrykańskich działa w sektorze rolnym (przykład Stowarzyszenia Famerów HURRARA); • W sektorze kredytowym według Światowej Rady Unii Kredytowych (WOCCU)mikro-pożyczki, w 2007 r. istniało ok. 12 tys. unii kredytowych (najwięcej w angielskojęzycznej części Afryki). Łączna liczba ich członków przekraczała 15 mln w 23 krajach, zaś oszczędności wynosiły 3,5 mld dolarów, stanowiąc tym samym trzon instytucji mikrofinansowych w wielu regionach Afryki. • Spółdzielnie działają również w sektorze budownictwa, ubezpieczeń i dystrybucji oraz usług pogrzebowych;
BANK SPÓŁDZIELCZY W NAIROBI, 1 mln funtów; na terenie SLAMSU MATHARE (mieszkańcow 1.2 mln). kwiecień 2012
Towarzystwa pomocy wzajemnej •
Świadczą usługi społeczne dla swych własnych członków i ich rodzin poprzez wspólne ponoszenie ryzyka, dzielenie się zasobami i działanie w obszarze ochrony socjalnej, ze szczególnym uwzględnieniem wszystkich aspektów zdrowia i usług zdrowotnych np. w powiecie Kathonzweni członkowie 112 zarejestrowanych grup pomocy wzajemnej utworzy CIS; • szacuje się, że w Afryce Zachodniej działa co najmniej 500 towarzystw wzajemnej pomocy, docierając tym samym do setek tysięcy osób. • W 2003 r. w Rwandzie ministerstwo zdrowia włączyło towarzystwa wzajemnej pomocy do swej strategii na rzecz zwiększenia dostępu do usług zdrowotnych, opierając się na danych ministerialnych, według których 75% ludności należy do przynamniej jednego takiego towarzystwa.
Targ Rolny w Tigray, Etiopia, maj, 2012
Towarzystwa pomocy wzajemnej • Po raz pierwszy w Afryce, 26 czerwca 2009 r., Rada Ministrów Unii Gospodarczej i Walutowej Afryki Zachodniej (UEMOA) przyjęła rozporządzenie w sprawie towarzystw wzajemnej pomocy (ubezpieczalni społecznych). Określono i uznano w ten sposób podstawowe wartości wyróżniające zasady dotyczące wzajemnej pomocy: przejrzystość, odpowiedzialność społeczną, demokrację, równość, sprawiedliwość i solidarność.
GRUPA SAMOPOMOCOWA KOBIET- 70% WDÓW w Prowincji Kiambu, kwiecień 2012
Społeczna gospodarka rynkowa dla Afryki • Plan działań przewiduje cztery cele strategiczne: • na szczeblu globalnym: MOP i zainteresowane strony gospodarki społecznej podejmują działania na rzecz powszechniejszego uznawania przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej oraz zwiększenia liczby partnerstw między Północą a Południem oraz między Afryką a innymi regionami;
Umowa z Kotonu • Umowa 2000/483/WE o partnerstwie między członkami grupy państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) z jednej strony, a Wspólnotą Europejską i jej Państwami Członkowskimi z drugiej strony, podpisana w Kotonu (Benin) 23 czerwca 2000 roku (na 20 lat) • Głównymi celami umowy z Kotonu to : ograniczenie, a ostatecznie wyeliminowanie ubóstwa oraz stopniowe włączenie państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) do światowej gospodarki, z uwzględnieniem celów zrównoważonego rozwoju.
Plan działań na rzecz rozwoju GS w Afryce • na szczeblu krajowym: umacnianie i wspieranie środowiska prawnego, instytucjonalnego i politycznego koniecznego dla rozwoju i wzmocnienia organizacji gospodarki społecznej; • na szczeblu regionalnym: działania podejmowane są w celu zwiększenia rozwoju przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej, między innymi poprzez mobilizację środków, na rzecz wdrażania programu gospodarki społecznej w Afryce;
Plan działań na rzecz rozwoju GS w Afryce • na poziomie mikroekonomicznym – zagwarantowanie funkcjonalności przedsiębiorstw społecznych, tak by mogły one lepiej zaspokoić potrzeby ludności w zakresie ochrony socjalnej, tworzenia dochodu, propagowania zatrudnienia i poszanowania praw w miejscu pracy, zapewnienia dostępu do żywności i ochrony środowiska, a także walki z HIV/AIDS, wykluczeniem społecznym itd.
Rekomendacje EKES • Co się tyczy umowy z Kotonu, EKES ubolewa, że zakończono już jej przegląd w 2010 r., nie włączając postanowień dotyczących gospodarki społecznej. Delegacje UE do krajów afrykańskich powinny jednak podjąć starania w celu rychłego włączenia organizacji i przedsiębiorstw gospodarki społecznej do listy podmiotów, które należy ująć w spisie i zaprosić na konsultacje.
•
• • • •
Podsumowanie
Ramy prawne: UE i MOP powinny zachęcać władze afrykańskie do stworzenia rejestru organizacji gospodarki społecznej i do przyjęcia ustawodawstwa umożliwiającego tym podmiotom skuteczne działanie, uwzględniając również kluczową kwestię własności środków produkcji rozwój umiejętności zawodowych dostęp do finansowania (instrumenty zwrotne i bezzwrotne) powiązanie w sieć organizacji afrykańskiej gospodarki społecznej oraz ich europejskich odpowiedników. UE i państwa członkowskie mogą dzielić się wzorcowymi rozwiązaniami opracowanymi w tych krajach europejskich, w których organizacje i przedsiębiorstwa gospodarki społecznej działają najaktywniej.
SPOTKANIE „WODZÓW” W WIOSCE MASAJÓW, AMBOSELI, KWIECIEN 2012
Dziękuję za uwagę Tomasz Sadowski www.barka.org.pl www.ekonomiasolidarna.pl www.inise.org