Poznań, 08.11.2012
Uwagi CES Fundacji Barka do projektu standaryzacji usług OWES (AKSES) Zaproponowany system standaryzacji usług OWES (AKSES) jest sformułowany na błędnych przesłankach. W zaproponowanej standaryzacji AKSES rola OWES została zawężona do biura o wąskiej specjalizacji, która podejmuje szkolenia o wąskiej tematyce, głównie w kierunku zakładania spółdzielni socjalnych, w dużej mierze do kwestii formalno-biznesowych. Takie szkolenia nie są w stanie doprowadzić do trwałych zmian społeczno-gospodarczych we wspólnotach lokalnych. Doradcy OWES, szkoleniowcy prezentują wiedzę w sposób zbyt teoretyczny, niezintegrowany z gospodarką i samorządnością generalnie, oderwaną od praktycznych doświadczeń i lokalnego rynku. Dominuje myślenie sektorowe, branżowe, podkreślające różnice, konkurencyjność partnerów względem siebie. Rezultaty działania OWES sprowadzają się z reguły do ilości osób przeszkolonych, do ilości szkoleń, konferencji, ewentualnie publikacji itp. W obecnym kształcie sieć wsparcia ekonomii społecznej funkcjonuje jako rozbudowana struktura administracyjno-instytucjonalna. Zaproponowane standardy ograniczają możliwości reagowania na zmiany, na wyzwania, na bieżący kontekst gospodarczy. Zbyt mały nacisk w standaryzacji kładzie się na prozatrudnieniową politykę, która powinna być uświadamiana przez OWES. W związku z tym mamy do czynienia z niewystarczającym powiązaniem PS z lokalnym rynkiem usług i ze zbyt dużym uzależnieniem PS od środków publicznych. Sytuację taką zmienić mógłby wymóg, aby instytucja prowadząca OWES prowadziła sama własne przedsiębiorstwo społeczne. Instytucja ta powinna, chociaż w niewielkim zakresie, partycypować w kosztach funkcjonowania OWES. Należy stopniowo zmniejszać finansowanie zadań OWES z dotacji unijnych czy państwowych w kierunku zakorzenienia lokalnego, oparcia o współpracę z gminami/starostwami oraz lokalnymi firmami (współfinansowania OWES, który rzeczywiście wnosiłby nową jakość w lokalne wspólnoty). OWES powinien pełnić rolę inkubatora przedsiębiorczości przygotowując z jednej strony, środowisko lokalne do większej współpracy i integracji, z drugiej – środowiska nieaktywne do różnych form zatrudnienia i aktywności. Konieczne jest przygotowanie OWES do prowadzenia, nie tylko szkoleń specjalistycznych, ale również spotkań edukacyjno-przedsiębiorczych oraz warsztatowych we wspólnotach lokalnych, obejmujących określony obszar geograficzny (dzielnica, gmina) oraz szerszy zakres edukacyjny, nie tylko sprowadzony Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka 61-003 Poznań, ul. św. Wincentego 6 | Tel: +48 61 668 23 00, Fax: +48 61 668 24 16 | e-mail: barka@barka.org.pl, www.barka.org.pl
do określonych form prawno-organizacyjnych (głównie spółdzielnie socjalne), ale również do aspektów związanych z budowaniem współpracy we wspólnocie lokalnej, włączającej środowiska nieaktywne do życia społeczno-gospodarczego poprzez powoływanie przedsiębiorstw społecznych o różnorodnych formach instytucjonalno-prawnych. W związku z tym konieczne jest podjęcie przez OWES działań integrujących różnych partnerów, budujących nowe formy współpracy i kierunki działania we wspólnocie lokalnej. OWES powinien odgrywać kluczową rolę w następujących kwestiach: 1. OWES integruje lokalnych partnerów - JST, ośrodki pomocy społecznej, PUP, organizacje obywatelskie i firmy biznesowe - wokół idei włączenia osób i grup do życia społecznogospodarczego we wspólnocie lokalnej poprzez powołanie partnerstwa i nowych instytucji przedsiębiorczości społecznej. Tutaj miernikiem rezultatów jest: •
2.
ilość środowisk (JST, instytucji, organizacji, grup formalnych i nieformalnych, firm biznesowych) uczestnicząca w spotkaniach z OWES, ilość zawiązanych partnerstw lokalnych; powołanie sieci partnerstw lokalnych na rzecz PS z danej gminy/powiatu/subregionu/regionu
OWES animuje powoływanie instytucji integracji i ekonomii społecznej takich jak: kluby integracji społecznej, centra integracji społecznej, WTZ, zakłady aktywności zawodowej, spółdzielnie socjalne, przedsiębiorstwa społeczne funkcjonujące przy stowarzyszeniach i fundacjach (działalność odpłatna i gospodarcza), spółki z. o.o non- profit, spółdzielnie socjalne i inne formy spółdzielczości, powoływanie sieci tych instytucji na poziomie gminy/powiatu/regionu. Niezwykle istotne jest , aby w/w partnerzy lokalni uczestniczyli nie tylko w spotkaniach, na których przekazywana jest wiedza, ale również w warsztatach, na których wspólnie opracowują strategię rozwoju ES w danym środowisku oraz wspólnie uczestniczą w procesie powoływania instytucji przedsiębiorczości społecznej. Tutaj miernikiem rezultatów jest: •
liczba powstałych CIS/KIS/ZAZ/WTZ,
•
liczba powstałych nowych stowarzyszeń,
•
liczba stowarzyszeń/fundacji, która zarejestrowała i prowadzi działalność odpłatną,
•
liczba stowarzyszeń/fundacji, która zarejestrowała i prowadzi działalność gospodarczą,
•
liczba powołanych i działających spółek pożytku publicznego,
•
liczba powołanych spółdzielni socjalnych przez osoby fizyczne,
Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka 61-003 Poznań, ul. św. Wincentego 6 | Tel: +48 61 668 23 00, Fax: +48 61 668 24 16 | e-mail: barka@barka.org.pl, www.barka.org.pl
•
liczba powołanych spółdzielni socjalnych prowadzonych przez osoby prawne,
•
powołanie sieci instytucji ES w danej gminie, powiecie, subregionie, regionie, (tak/nie). Trudności.
•
przygotowanie lokalnej strategii rozwoju ES wraz z partnerami lokalnymi ( tak/nie). Trudności.
W takim ujęciu roli OWES jego beneficjentami są: •
gminy, zainteresowane animowaniem inicjatyw gospodarki społecznej (zakładaniem CIS-ów, KISów, spółdzielni socjalnych, spółek pożytku publicznego), zastosowaniem klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, budowaniem partnerstw lokalnych na rzecz przedsiębiorczości społecznej;
•
firmy biznesowe, zainteresowane podejmowaniem współpracy z instytucjami gospodarki społecznej w formie zleceń, podwykonawstwa, staży i praktyk, zatrudnienia wspieranego, uczestniczeniem w partnerstwach lokalnych na rzecz przedsiębiorczości społecznej itp.
•
osoby fizyczne, które chcą utworzyć stowarzyszenie , spółdzielnię socjalną, w tym osoby długotrwale bezrobotne, absolwenci różnych kierunków poszukujący pracy, osoby zagrożone zwolnieniem itp.;
•
organizacje obywatelskie (fundacje i stowarzyszenia), zmierzające do uruchomienia działalności ekonomicznej (działalności odpłatnej pożytku publicznego lub gospodarczej według Ustawy o Działalności Pożytku Publicznego i Wolontariacie) jako tzw. przedsiębiorstwo społeczne lub zainteresowane powołaniem CIS. KIS, ZAZ, WTZ, spółki pożytku publicznego, uczestniczeniem w partnerstwach lokalnych, przystąpieniem do sieci itp..
Mierzenie efektywności OWES: OWES obecnie mogą funkcjonować w dwóch modułach: realizowanie określonego pakietu usług dla PS z funduszem grantowym i wsparciem pomostowym lub bez. Od tego zależy budżet OWES: średni budżet obecnie wynosi, dla OWES funkcjonującego bez funduszu grantowego 2-2,5 mln zł, natomiast z funduszem grantowym – do 5 mln zł. Z reguły są to projekty 2-2,5 letnie. OWES działają w większości regionów kraju w ramach tzw. subregionów np. województwo lubuskie podzielone zostało na 2 subregiony, wielkopolskie – na 5, dolnośląskie – na 4, a opolskie – na 3 itp. Można zastanawiać się nad zróżnicowaniem regionów pod względem stopy bezrobocia, ilości mieszkańców, charakterystyki gospodarczej regionu itp. Wydaje się jednak, że w momencie gdy OWES decyduje się na podjęcie zadań dotyczących rozwoju i wsparcia ES w regionie oraz na podjęcie środków na ten cel, to powinien mieć Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka 61-003 Poznań, ul. św. Wincentego 6 | Tel: +48 61 668 23 00, Fax: +48 61 668 24 16 | e-mail: barka@barka.org.pl, www.barka.org.pl
pomysł i możliwości doprowadzenia do konkretnych rezultatów/ zmian społecznych w regionie/subregionie. Ze względu na to, że wiedza o przedsiębiorczości społecznej (ES, GS) w środowiskach lokalnych jest bardzo mała, OWES przez najbliższe lata powinny głównie działać w terenie, w środowiskach lokalnych. Wprowadzenie do pakietu usług OWES dotacji dla osób bezrobotnych na założenie spółdzielni socjalnej stawia dyskusję o efektywności OWES w trochę innym świetle, gdyż posiadanie funduszu grantowego zobowiązuje OWES do rezultatów związanych z powołaniem spółdzielni socjalnych i stworzeniem konkretnych miejsc pracy. Jest tylko pytanie o ilość stworzonych miejsc pracy w stosunku do wysokości otrzymanej przez OWES dotacji np. czy w ramach dotacji w wys. 5 mln zł można oczekiwać stworzenia 10 miejsc pracy (20 tys. x 10 = 200 tys. zł) czy 50 miejsc pracy (20 tys. x 50 = 1 mln zł). Czy mniej czy więcej?. Trzeba poważnie zastanowić się nad rozszerzeniem formuły prozatrudnieniowej w OWES. Dotacje w nowej formule nie powinny być tylko przeznaczane na zakładanie spółdzielni socjalnych, ale również na uruchamianie miejsc pracy w ramach stowarzyszeń i fundacji, na tworzenie spółek pożytku publicznego, na uruchamianie indywidualnej działalności gospodarczej przez osoby bezrobotne. W przypadku, gdy OWES nie posiada dotacji na założenie spółdzielni socjalnych musi włożyć więcej wysiłku, by pomóc osobom bezrobotnym stworzyć miejsca pracy w różnych formach. Może to być pomoc w pozyskaniu dotacji z PUP (sprawa poręczeń jest wciąż nierozwiązana) na założenie SS lub indywidualnej działalności gospodarczej, może to być pomoc lokalnemu stowarzyszeniu w uruchomieniu działalności gospodarczej, dającej miejsca pracy dla osób bezrobotnych lub związanie współpracy z lokalną firmą, która jest gotowa zatrudnić osoby bezrobotne. W obu sytuacjach ważnym zadaniem OWES jest praca w partnerstwie lokalnym, w tym z PUP, firmami komercyjnymi, władzami lokalnymi, organizacjami obywatelskimi w celu rozwinięcia różnych form przedsiębiorczości społecznej. Partnerstwo jest tutaj kluczowym odniesieniem dla rozwiązania kwestii poręczeń, kształtowania lokalnego rynku, rozwijania usług użyteczności społecznej itp. Taka zmiana miałaby rzeczywiste systemowe odniesienia i opowiadałaby na funkcjonujące obecnie zbyt duże rozproszenie środków i projektów. Podkreślane jest to w projekcie KPRES, gdzie czytamy, że wsparcie dla sektora gospodarki społecznej uległo rozproszeniu „wskutek braku kompleksowej polityki rozwoju ekonomii społecznej oraz niedopracowanych procedur, umożliwiających wsparcie ze środków europejskich bez wymiaru jakościowego i efektu trwałości”.
Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka 61-003 Poznań, ul. św. Wincentego 6 | Tel: +48 61 668 23 00, Fax: +48 61 668 24 16 | e-mail: barka@barka.org.pl, www.barka.org.pl
Tutaj miernikiem rezultatów jest: • ilość stworzonych miejsc pracy (niezależnie od formy prawnej) lub pozyskanych w wyniku współpracy z firmami komercyjnymi, samorządem itp. (ile z nich funkcjonowało mniej niż rok, rok, więcej niż rok), • ilość pozyskanych dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej (jeśli OWES nie posiadał funduszu grantowego), • ilość pozyskanych poręczeń dla osób bezrobotnych (w przypadku, gdy osoby bezrobotne nie były w stanie same zapewnić sobie poręczycieli ani gwarancji bankowej), • ilość osób bezrobotnych uczestniczących w stażach i praktykach w firmach komercyjnych, w spółdzielniach socjalnych, w organizacjach obywatelskich itp. • ilość osób bezrobotnych, która odbyła szkolenia zawodowe, specjalistyczne umożliwiające podjęcie działalności gospodarczej w określonej branży, • ilość osób zatrudnionych , aktywnych społecznie (np. wolontariat) lub zawodowo z tzw. "grupy osób w ekstremalnych sytuacjach socjalnych i zdrowotnych”, w tym osób o długotrwałym bezrobociu (powyżej 3-.5 lat), o wykształceniu poniżej podstawowym, więźniów po odbytych wyrokach, imigrantów i powracających migrantów zarobkowych, osób z wykluczenia mieszkaniowego (bezdomnych), wykluczonych z powodu niepełnosprawności ruchowej, intelektualnej czy psychicznej, • ilość JST, która wprowadziła do zamówień publicznych klauzulę społeczną, Dotychczasowy model funkcjonowania OWES jest w dużej mierze „wirtualny” (wiedza nie przekłada się na praktyczny wymiar działania), a środki jakimi dysponowały OWES rzadko prowadziły do stworzenia konkretnej ilości trwałych miejsc pracy. Często służyły firmom uczestniczącym w dostarczaniu, dość wirtualnych usług szkoleniowych (doradcom, szkoleniowcom, ekspertom). Tutaj dochodzimy do aspektów etycznych funkcjonowania OWES. Jest to taka sytuacja, kiedy pomoc służy w większym stopniu pomagającemu niż potrzebującemu pomocy. Pomoc może być udzielana w sposób, gdzie korzyści rozkładają się po połowie lub w sposób, w której potrzebujący pomocy zyskuje najwięcej (dokonuje się konkretna poprawa sytuacji społeczno-zawodowej osób lub środowisk). Jeśli w wyniku prowadzonej działalności szkoleniowej doradczej, informacyjnej, promocyjnej nie powstają trwałe rezultaty w postaci nowych miejsc pracy (nie ma znaczenia w jakiej formie prawnoorganizacyjnej), nowych form współpracy w środowisku lokalnym, to należy się zastanowić nad zasadnością wydatkowania środków (dotychczas – zasadność wydatkowania środków wiąże się np. z badaniem stosowania lub nie stosowania zasady konkurencyjności, niezależnie od efektywności pracy ekspertów, doradców). W sposób sztuczny produkuje się dużą ilość dokumentacji uzasadniającej wybór ekspertów, odbyte szkolenia, kierowanie sie zasadą konkurencyjności itp. Tymczasem ocena zasadności wydatkowania środków powinna być dokonywana, nie na podstawie dokumentacji wyboru danej firmy Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka 61-003 Poznań, ul. św. Wincentego 6 | Tel: +48 61 668 23 00, Fax: +48 61 668 24 16 | e-mail: barka@barka.org.pl, www.barka.org.pl
czy eksperta, prowadzonych szkoleń, ale na podstawie rezultatów i zmian, które zostały osiągnięte w wyniku tego wyboru w środowisku lokalnym. Najistotniejsze wskaźniki efektywności działań OWES: •
Liczba powołanych i działających spółdzielni socjalnych przez osoby fizyczne,
•
Liczba powołanych i działających spółdzielni socjalnych przez osoby prawne,
•
Liczna powołanych nowych stowarzyszeń,
•
Liczba organizacji, która uruchomiła działalność odpłatną w stowarzyszeniu/fundacji,
•
Liczba organizacji, która uruchomiła działalność gospodarczą w stowarzyszeniu/ fundacji,
•
Liczba CIS/KIS uruchomionych przez stowarzyszenie/fundację,
•
Liczba CIS/ KIS uruchomionych przez JST,
•
Liczba ZAZ/WTZ uruchomionych przez stowarzyszenie/fundację,
•
Liczba ZAZ/WTZ uruchomionych przez JST,
•
Liczba osób bezrobotnych, niepełnosprawnych zatrudnionych w przedsiębiorstwach społecznych w ramach umowy o pracę, UZ, spółdzielczej umowy o pracę, zatrudnieniu wspieranym, zatrudnieni u socjalnym itp.
•
Liczba zawiązanych partnerstw lokalnych integrujących środowisko lokalne wokół PS,
•
Udział przychodów z działalności ekonomicznej w przychodach ogółem, rozbity na różne typy przedsiębiorstw społecznych.
•
Świadomość roli OWES i powołanych PS w środowisku lokalnym (czy znane są w urzędzie gminy/miasta, wydziałach gospodarki komunalnej, w OPS, PUP, organizacjach obywatelskich, lokalnych firmach, parafiach, szkołach, spółdzielniach mieszkaniowych, agencjach państwowych, lasach państwowych, LGD itp. (tak/nie) Dlaczego?
Uwagi ogólne: •
Należy wypracować system edukacji w OWES, który odpowiada na potrzeby odradzania się wspólnot lokalnych, na potrzeby rozwijania różnych form wymiany, edukacji oraz przedsiębiorczości lokalnej. Istotnym elementem edukacji animatorów OWES powinno być zaprezentowanie szerszego kontekstu rozwoju przedsiębiorczości społecznej w ramach istniejącego porządku prawnego w Polsce i Europie, zasady gospodarowania opartej na zapisie w Konstytucji RP o „społecznej gospodarce rynkowej”. Chodzi o ukazanie powiązań pomiędzy gospodarką w ogóle a gospodarką społeczną oraz o wpisanie przedsiębiorczości społecznej w szeroko rozumianą strategię rozwoju lokalnego/regionalnego. Istotną kwestią dla animatorów OWES jest kształtowanie kultury solidarności w oparciu o budowanie partnerstwa lokalnego
Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka 61-003 Poznań, ul. św. Wincentego 6 | Tel: +48 61 668 23 00, Fax: +48 61 668 24 16 | e-mail: barka@barka.org.pl, www.barka.org.pl
odbudowującego kapitał społeczny, zaufanie pomiędzy partnerami oraz kształtowanie polityki zrównoważonego rozwoju w środowiskach lokalnych uwzględniając w większym stopniu politykę prozatrudnieniową. Istotnym elementem edukacji jest ukazanie roli przedsiębiorstw społecznych w przekształcaniu nieaktywnego kapitału społecznego w kapitał rozwojowy oraz roli przedsiębiorstw społecznych w rozwoju rynku usług społecznych oraz alternatywnego rynku pracy np. żywność organiczna, budownictwo ekologiczne, odnawialne źródła energii, recykling itp. •
Należy rozwijać nowe rozumienie roli organizacji obywatelskich. również jako pracodawców, wyzwalając je z sektorowego usytuowania „na marginesie” lub poza sferą gospodarowania i poza sferą samorządności. Organizacje obywatelskie stają się niezmiernie ważnym ogniwem spójności społecznej, zasobem samorządności lokalnej i demokracji uczestniczącej ( w miejsce reprezentatywnej).
•
Na obecnym etapie cywilizacji i kultury, mechanizmy włączenia społecznego nie są dostatecznie rozpoznane i brakuje przygotowanych formacyjnie liderów/kadr. Osoby wykluczone postrzegane są jako ciężar, problem, balast, a nie jako potencjał, który przy spełnieniu określonych warunków, można rozbudzać i rozwijać ku ogólnemu pożytkowi. W obecnej filozofii polityki społecznej używa się określeń „klient pomocy społecznej” czy „podopieczny”, które niosą ze sobą podejście jednostronne i wyższościowe, pomijające potencjał rozwojowy osoby, która znalazła się w trudnościach życiowych. W ramach spotkań edukacyjnych należy uwzględnić tzw. „świadectwa” osób z grup wykluczonych, co ma wartość uwiarygodniającą skuteczność pracy poprzez PS.
•
Polski model kształcenia w obszarze gospodarki społecznej powinien odwoływać się do systemów wartości opartych o solidaryzm i sprawiedliwość społeczną. W edukacji tej ważne są aspekty filozoficzne pokazujące rolę prace w rozwoju moralnym człowieka, więziotwórczy i integracyjny charakter pracy oraz jej funkcje prowadzące do doskonalenia samego człowieka, nie lekceważąc przy tym aspektów materialnych. Kolejnym ważnym elementem pozarynkowym w gospodarce społecznej jest odwołanie się do wspólnotowości (komunitaryzmu) w funkcjonowaniu przedsiębiorstw społecznych, która stanowi istotny element odróżniający je od indywidualistycznej i konkurencyjnej formuły gospodarki mniej uspołecznionej.
Opracowali: Barbara Sadowska, Wiceprzewodnicząca Zarządu Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka”, Koordynator projektu „Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej” - Barka Tomasz Sadowski, Przewodniczący Zarządu Fundacji Pomocy Wzajemnej „ Barka”
Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka 61-003 Poznań, ul. św. Wincentego 6 | Tel: +48 61 668 23 00, Fax: +48 61 668 24 16 | e-mail: barka@barka.org.pl, www.barka.org.pl
Publikacje: 1. Pomoc Społeczna od Klientyzmu do Partycypacji. Pod red Ewy Leś (praca zbiorowa) Rok wyd. 2002/2003 2. Barka Ekonomia Społeczna w Praktyce (doświadczenia 1989-2008). Pod red. Barbary Sadowska (praca zbiorowa) Rok wyd.2008. 3. System wsparcia inicjatyw ekonomii społecznej w środowisku lokalnym na przykładzie Partnerstwa Ekonomia Społeczna w Praktyce. Pod red. Tomasza Sadowskiego (praca zbiorowa). Rok wyd. 2008. 4. Nowy Początek Społeczna Gospodarka Rynkowa (wznowienie publikacji-Barka Ekonomia Społeczna w Praktyce 1989-2009). Pod red. Barbary Sadowskiej (praca zbiorowa). Rok. wyd. 2009. 5. New beginning Social market economy. (Reprint of a publication-Barka-Social Economy in practice 1989-2009) Edited by Barbara Sadowska. Poznan 2010. 6. Wielkopolskie Centrum Ekonomii Solidarności - jako wzór działania partnerskiego. (doświadczenia 2009-2012). Pod red. Tomasza Sadowskiego (praca zbiorowa), Rok wyd.2012.
Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka 61-003 Poznań, ul. św. Wincentego 6 | Tel: +48 61 668 23 00, Fax: +48 61 668 24 16 | e-mail: barka@barka.org.pl, www.barka.org.pl