WOR Medezeggenschap
Bestuurder
Ondernemer
Onderneming
Een korte inleiding in de ondernemingsraad Kernbegrippen 4 Ondernemingsraad (OR) 5 Positie en rol van de OR 8 Rechten van de OR in een notendop 13 Functies binnen de OR 18 OR en achterban 21
www.ornet.nl
COLOFON Voor deze uitgave is gebruik gemaakt van: In het diepe Een praktische wegwijzer voor beginnende medezeggenschappers Mario Winnink Illustraties: Arend van Dam Contact: Roel van Rijk, uitgever roelvanrijk@vakmedianet.nl 088 5840 926 ©vakmedianet 2018
2
Nieuw in de or
WE WENSEN JE VEEL PLEZIER IN JE OR-WERK
IN HET DIEPE EEN PRAKTISCHE WEGWIJZER VOOR BEGINNENDE MEDEZEGGENSCHAPPERS 3e herziene editie
Marion Winnink
Inleiding Welkom nieuw or-lid. Je bent net gekozen, je eerste or-vergadering is aanstaande of heb je misschien net achter de rug. De notulen van de afgelopen vergadering(en) heb je vast al ontvangen inclusief de bijbehorende documenten en nu mag je aan de slag. Maar had je je al gerealiseerd wat het or-werk inhoudt? Welke rechten en plichten de or heeft? Wat hij zoal doet en wat er van jou verwacht wordt? Of ben je gewoon in het diepe gegooid? Deze introductie is bedoeld om je als nieuw or-lid snel wegwijs te maken in de wereld van het or-werk. HET TEAM VAN ORNET
www.ornet.nl Nieuw in de or
3
1
KERNBEGRIPPEN
Wet op de ondernemingsraden (WOR) Deze wet regelt de medezeggenschap van werknemers in ondernemingen in Nederland. De wet is niet alleen van toepassing op commer-
HIERONDER LICHTEN WE ENKELE BELANGRIJKE BEGRIPPEN TOE DIE JE IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK VAN JE OR-WERK ZULT TEGENKOMEN.
ciële bedrijven, maar ook op instellingen zonder winstoogmerk, de BVE-sector (Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie) en de overheid.
ONDERNEMING
Medezeggenschap
Het begrip ‘onderneming’ wordt in de WOR heel
Medezeggenschap betrekt werknemers bij de totstandkoming
breed omschreven. Het gaat om een groep mensen
van besluiten in de onderneming. Via medezeggenschap
die samenwerken in loondienst, waarbij deze
kunnen de werknemers invloed uitoefenen op het beleid en
groep naar buiten toe optreedt als zelfstandige
de gang van zaken in de onderneming waarin zij werken.
eenheid. Onder het begrip valt bijvoorbeeld ook
Anderzijds krijgt de leiding van de onderneming via mede-
een filiaal, een verkoopkantoor, een ziekenhuis,
zeggenschap belangrijke informatie vanaf de werkvloer.
een orkest etc. Het begrip onderneming is dus
Daar kan de leiding haar voordeel mee doen, bijvoorbeeld bij
geen juridisch begrip en hoeft niet samen te
het bepalen van het te voeren beleid en bij besluitvorming.
vallen met het begrip‘ondernemer’.
Bestuurder Een bestuurder heeft alleen of samen met anderen de
De ondernemer is degene die de onderneming in stand
hoogste zeggenschap in de organisatie; meestal is dit
houdt, met andere woorden degene die de materiële
dus de directeur of de raad van bestuur. Bij de overheid is dit de hoogst bevoegde ambtenaar die leiding geeft aan de onderneming, bijvoorbeeld een secretarisgeneraal of een gemeentesecretaris. Ook wordt met de bestuurder bedoeld degene die de ondernemer vertegenwoordigt in het overleg met de or.
4
Ondernemer
Nieuw in de or
middelen (gebouw, inventaris, apparatuur etc.) verschaft om de onderneming te laten functioneren. Als de ondernemer een natuurlijke persoon is, is hij meestal ook de bestuurder. Meestal is de ondernemer een rechtspersoon, bijvoorbeeld een stichting of een naamloze of besloten vennootschap (nv of bv).
2
ONDERNEMINGSRAAD (OR) ELKE ONDERNEMING WAARIN TEN MINSTE VIJFTIG MENSEN WERKEN, MOET EEN ONDERNEMINGSRAAD INSTELLEN. DE WET SPREEKT NIET VAN WERKNEMERS, MAAR VAN ‘IN DE ONDERNEMING WERKZAME PERSONEN’.
Het gaat namelijk niet alleen om mensen die op
als de ondernemingsraden in bijvoorbeeld het
basis van een arbeidsovereenkomst of publiek-
bedrijfsleven. Er is echter een aantal beperkingen
rechtelijke aanstelling bij de organisatie werken,
opgenomen in de WOR, die zijn vooral terug te
maar ook om uitzendkrachten en mensen die
vinden in artikel 46d WOR. De belangrijkste worden
door een detacheringsbedrijf bij jullie gedetacheerd
hier toegelicht.
zijn. Hoeveel uur iemand werkt is niet van belang. De ondernemer moet de or informatie geven over
De eerste beperking betreft de bestuurder in de
het aantal uitzendkrachten dat in de onderneming
zin van de WOR. Om te voorkomen dat advies
werkzaam is.
moet worden gevraagd op grond van artikel 30
Ook als in de onderneming minder dan vijftig
WOR over het benoemen van een bestuurder is
mensen werkzaam zijn, kan het zijn dat daar een or
bepaald dat onder meer een minister of staats-
moet worden ingesteld omdat een cao dit bepaalt.
secretaris, een commissaris van de Koningin, een
Een ondernemer kan ook vrijwillig besluiten een
lid van de Tweede Kamer en een staatsraad niet
or in te stellen als er minder dan vijftig mensen in
als bestuurder in de zin van de WOR zijn aan te
de organisatie werkzaam zijn.
merken. Hun benoeming is dus niet adviesplichtig.
De WOR bevat een grote hoeveelheid rechten en
De tweede beperking is terug te vinden in het
bevoegdheden voor ondernemingsraden. Deze
aantal onderwerpen waarover met de or overleg
rechten en bevoegdheden kunnen gedeeltelijk
moet worden gevoerd in een overlegvergadering.
ook van toepassing zijn op commissies die door
Uitgezonderd zijn de vaststelling van taken van
de or zijn ingesteld, alsmede voor gemeenschap-
publiekrechtelijke lichamen en onderdelen daarvan
pelijke ondernemingsraden, groepsondernemings-
en het beleid en de uitvoering van die taken.
raden en centrale ondernemingsraden.
Wel moeten de gevolgen van die taken voor de werkzame personen in de onderneming worden
Medezeggenschap bij de overheid
voorgelegd. Kortom: de besluiten zelf hoeven niet
Ook op ondernemingsraden bij de overheid is de
te worden voorgelegd, maar de gevolgen voor het
WOR van toepassing. Zij hebben grotendeels
personeel wel. Dit wordt ook wel het primaat van
dezelfde rechten, bevoegdheden en verplichtingen
de politiek genoemd.
Nieuw in de or
5
en de technische middelen. Het ene beleid heeft bijna altijd met een of meer andere beleidsterreinen te maken. Met het samenvoegen van twee afdelingen bijvoorbeeld heb je te maken met organisatorisch beleid (verandering van werkprocessen), financieel- economisch beleid (wat gaat het kosten en wat levert het op?) en sociaal beleid (verandering/wegvallen van taken of functies). Behalve het behartigen van het bedrijfs- en
Doel en taak van de or
personeelsbelang heeft een or ook nog een
In artikel 2 van de WOR staat dat de or als doel
stimulerende taak ten aanzien van de volgende
heeft bij te dragen aan het goed functioneren
onderwerpen (artikel 28 van de WOR):
van de onderneming in al haar doelstellingen.
arbeidsvoorwaarden;
Dit betekent dat hij zich zowel met het bedrijfs-
arbeidsomstandigheden;
belang als het personeelsbelang bezighoudt,
werkoverleg en overdracht van bevoegdheden;
waarbij het laatste toch wel vooropstaat. Je bent
gelijke behandeling van mannen en vrouwen;
tenslotte als or-lid door je collega’s gekozen om
non-discriminatie;
hun belangen te behartigen bij alles wat er in de
inschakeling gehandicapten;
onderneming gebeurt.
inschakeling minderheden; milieu.
Met je bestuurder heb je het onder meer over
6
Nieuw in de or
beleidszaken. Onder beleid verstaan we: het
Als or-lid kun je met een behoorlijk aantal
afstemmen van mensen, middelen en activiteiten
wetten te maken krijgen. De belangrijkste zijn:
met als doel de algemene bedrijfsdoelstellingen
Wet op de ondernemingsraden. Dit is de basis
te realiseren. Dit betreft meestal het sociaal,
van het or-werk. Hierin zijn onder andere alle
financieel-economisch en organisatorisch beleid
rechten en plichten van een or te vinden.
www.ornet.nl/shop hop p
Arbeidsomstandighedenwet (kortweg weg ArboA moeeten wet). Hierin staan voorschriften die moeten n van zorgen voor goede omstandigheden werknemers en ambtenaren. Deze wet regelt ook een aantal rechten van dee or. Arbeidstijdenwet. Op grond van deze eze en n wet kunnen collectieve regelingen worde worden king tot t afgesproken met de or met betrekking de arbeidsduur en rusttijden. Wet bescherming persoonsgegevens. ns. Het Het doel ewerk kers te van deze wet is de privacy van medewerkers werking beschermen. Het uitgangspunt is de verw verwerking ste zi in van van persoonsgegevens – in de ruimste zin emende het woord – in alle stadia. Gezien de toene toenemende or me en technische ontwikkelingen, waardoor men n, is voor steeds beter gegevens kan koppelen,
maken k op dit di vlak l k als l er geen cao is i off er niets i
nde en de or een belangrijke toezichthoudende
over in de cao staat.
controlerende taak weggelegd.
Algemene g wet g gelijke j behandeling. g Deze wet
Wet aanpassing arbeidsduur. Dezee wet geeft
verbiedt dat mensen gediscrimineerd worden
werknemers (ook ambtenaren) het recht om in
op grond van ras, geloof, nationaliteit, seksuele
deeltijd te mogen werken. Een werkgever moet
geaardheid, burgerlijke staat, politieke gezindheid
niet alleen een verzoek om vermindering, maar
etc. De or heeft de plicht erop toe te zien dat er
ook om uitbreiding van de arbeidsduur honoreren.
in zijn organisatie geen discriminatie plaatsvindt.
Wet arbeid en zorg. Allerlei vormen van verlof (zorgverlof, ouderschapsverlof, calamiteiten-
Voor alle informatie die je als or-lid nodig hebt
verlof etc.) zijn in deze wet geregeld. De or kan
over arbeidsomstandigheden kun je gebruikmaken
met zijn bestuurder afwijkende afspraken
van het Praktijkboek arbeidsomstandigheden.
Nieuw in de or
7
POSITIE EN ROL VAN DE OR
3
De or is een zelfstandig orgaan dat op basis van
afwachtend opstellen en alleen beleid toetsen.
de WOR een gelijkwaardige overlegpartner is van
Hij kan ook actiever zijn, zelf met initiatieven
de bestuurder. Het overleg vindt plaats aan de
komen en meedenken met de bestuurder. Een
top van de organisatie en ‘die top’ moet besluiten
afwachtende houding heeft als voordeel dat je
nemen over doelstellingen en algemeen beleid
als or nooit medeverantwoordelijk kan worden
(het strategisch beleid). De or maakt géén deel
gemaakt voor het beleid. Een nadeel is echter dat
uit van die top. Hij is dus ook niet verantwoordelijk
je vaak min of meer achter de feiten aan loopt en
voor het gevoerde beleid, maar kijkt als het ware
dientengevolge weinig invloed kunt uitoefenen.
vanaf het balkon naar wat er in de organisatie
In dat geval kun je je afvragen of je nog wel een
gebeurt en reageert daarop.
gelijkwaardige overlegpartner van je bestuurder bent. Een actieve or die met eigen initiatieven komt
De or kan op verschillende manieren inspelen op
en meedenkt met de organisatie, kan daarentegen
wat er in de organisatie gebeurt. Hij kan zich
meer invloed uitoefenen. Maar een nadeel is dat de toetsende rol van de or daarmee in het gedrang kan komen. En soms is juist de or nog de enige instantie die iets kan toetsen... Kortom, beide
or B
uitersten hebben voor- en nadelen; elke or zal voor zichzelf moeten uitmaken welke rol hij kiest.
Positie van het or-lid Je nieuwe positie als or-lid is vaak even wennen. Tot nu toe had je als werknemer te maken met je directe collega’s, met die van andere afdelingen en met je directe leidinggevende. De relaties met deze mensen zijn gelijkwaardig (collega) of hiërarchisch (chef). Dit is te overzien. Maar als
Organisatie
or-lid heb je er opeens een nieuwe positie bij gekregen. Je slaat een aantal lagen in de organisatie over en hebt direct contact met de hoogste
FIGUUR 1. De or kijkt als het ware vanaf het balkon naar de organisatie.
leidinggevende, op een gelijkwaardig niveau; een positie die niet voor iedereen is weggelegd!
8
Nieuw in de or
Een paar tips: Wees je bewust van je rolwisselingen en van het feit dat er regelmatig een andere pet opgezet moet worden. Zet bewust die knop om, sta even stil bij de rol die je hebt en wat er in die rol van je verwacht wordt. Op die manier krijgt rolverwarring geen kans. Bespreek met de rest van de or dat je als MT-lid, P&O-medewerker of controller soms informatie kunt hebben die je vanuit je functie niet kunt delen en spreek duidelijk af hoe jullie hier samen mee om willen gaan. Wees geen woordvoerder bij een onderwerp waarbij je zelf betrokken bent in de totstandkoming van beleid. Je kunt natuurlijk wel feitelijke of contextuele informatie geven. Maak het pettenonderscheid ook duidelijk aan anderen. Als een collega je aanspreekt over iets op zijn afdeling, vraag dan of je als or-lid wordt aangesproken (met de achterliggende bedoeling “Or, doe hier iets aan”) of als collega (uitlaatklep). Ook als je bestuurder je tijdens de overlegvergadering persoonlijk aanspreekt over iets, vraag dan in welke hoedanigheid hij je Aan de ene kant ben je dus een gewone collega/
aanspreekt. Dat schept duidelijkheid, voor
werknemer en aan de andere kant een gelijk-
beide partijen.
waardige overlegpartner voor je bestuurder. Je hebt bij wijze van spreken twee petten op en
Ook in je directe omgeving verandert er iets.
dat is wennen. Je zult ook wel eens van pet moeten
Sommige collega’s zijn heel positief en ook
wisselen. In een overlegvergadering moet je
benieuwd naar je ervaringen in de or. Anderen zijn
bijvoorbeeld met je or-pet op zitten en niet met
wel positief, maar vinden het ook knap lastig dat
de pet van de medewerker van afdeling x of van
je vaak weg bent en zij een deel van je werk moeten
MT-lid Y. Omgekeerd zul je tijdens de lunch met
waarnemen. En vervolgens heb je nog collega’s
je collega’s in de kantine je or-pet thuislaten.
die het volstrekt niet interesseert of die afgunstig zijn op je machtspositie. Je directe chef kan het
Die twee petten kunnen je soms voor problemen
zelfs bedreigend vinden, want jij hoort waarschijnlijk
stellen waar je niet op gerekend hebt. Hoe ga je
meer dan hij. Deze, minder positieve, reacties op
hier het beste mee om?
je or-lidmaatschap komen voor een deel voort uit Nieuw in de or
9
onbekendheid met wat een or is en doet. ‘Onbe-
regelen zijn ingesteld om ervoor te zorgen dat je
kend maakt onbemind.’ Hiertegen bestaat maar
je taken als or-lid onafhankelijk kunt uitoefenen en
één remedie: vertel systematisch wat de or doet.
niet bang hoeft te zijn voor strafmaatregelen als
Waar zijn jullie mee bezig, wat zijn de beperkingen,
je andere standpunten inneemt dan de bestuurder
wat lukt wel en wat niet en waarom? Door ook
en soms zelfs lijnrecht tegenover hem komt te staan.
steeds te benadrukken dat je niet voor jezelf in de
De extra bescherming geldt ook voor (voormalige)
or zit, maar ook voor je collega’s, kweek je meer
kandidaat-or-leden, plaatsvervangende en voor-
begrip voor je or-lidmaatschap.
malige or-leden, (voormalige) leden van vaste commissies en onderdeelcommissies, (voormalige)
Wat ook lastig is, is dat het or-werk tijd kost.
leden van een pvt en de toegevoegde ambtelijk
En dat gaat ten koste van je andere werk. Realiseer
secretaris.
je dus, dat je als or-lid in feite een parttime mede-
Er bestaat een benadelingsverbod (artikel 21 van
werker bent geworden (of nog meer parttimer
de WOR) en een ontslagverbod (artikel 7:670 en
dan je al was). Je kunt je andere werk dus niet
7:670a van het Burgerlijk Wetboek).
meer voor de volle honderd procent doen en zult dingen moeten laten liggen.
Benadelingsverbod Het benadelingsverbod houdt bijvoorbeeld in
Schipperen met je tijd, dat betekent dat je soms
dat een or-lid net zoveel kans op promotie moet
tegen je collega’s, je baas of de or ‘nee’ moet zeggen.
maken als andere werknemers. Ook mag het
Dat zal je niet altijd in dank worden afgenomen,
or-lidmaatschap niet leiden tot slechtere werk-
maar voel je daar niet schuldig over. Of je nu met
omstandigheden, er mag geen gedwongen over-
or-werk of met je andere werk bezig bent, het is
plaatsing plaatsvinden, je mag niet geschorst
allebei in het belang van de organisatie.
worden en als je een tijdelijke arbeidsovereen-
Veel or-leden willen geen taken afstoten, omdat
komst hebt, mag deze niet niet verlengd worden,
ze bang zijn dat hun functie uitgehold wordt en
als die zonder je or-werk wel verlengd zou worden.
wat is er dan nog over als ze later weer eens uit
Ook afspraken om benadeling te voorkomen
de or stappen? Een terechte vraag.
kunnen worden vastgelegd in een sociaal statuut.
Wat helpt is afspraken maken met de bestuurder, over vervanging, over je loopbaan, over compensatie
Als je van mening bent dat je benadeeld wordt
voor parttimers, ploegendienstmedewerkers etc.
op grond van artikel 21 van de WOR dan kun je
Deze afspraken worden bij voorkeur vastgelegd in
(na eerst bemiddeling aan de bedrijfscommissie
het ‘sociaal statuut’.
te hebben gevraagd) aan de kantonrechter vragen te bepalen dat de ondernemer zich voortaan
10
Nieuw in de or
Benadelingsverbod en rechtsbescherming
onthoudt van handelingen die benadeling tot
Als lid van de or word je extra beschermd tegen
als door de betrokkene zelf worden gedaan. Aan de
benadeling en ontslag. Deze beschermingsmaat-
hand van de feitelijke situatie moet je aannemelijk
gevolg hebben. Dit verzoek kan zowel door de or
maken dat er sprake is van benadeling. De onder-
ruimte, werkplekken, computers, telefoons,
nemer zal moeten aantonen dat de benadeling niets
postzegels en een kopieerapparaat. Daarnaast
te maken heeft met de werkzaamheden als or-lid.
verkrijgen de meeste ondernemingsraden eigen briefpapier waarmee zij zich kunnen profileren.
Ontslagbescherming Als or-lid kun je in principe niet ontslagen worden,
Scholing
tenzij:
Elk or-lid heeft recht op een bepaald aantal dagen
je nog in je proeftijd zit;
scholing per jaar. Voor or- leden bedraagt het
je een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd
minimumaantal vijf dagen per jaar. Or-leden die
hebt en deze eindigt;
ook lid zijn van een vaste of onderdeelcommissie
je zelf schriftelijk instemt met het ontslag;
hebben recht op acht dagen per jaar. Commissie-
het bedrijf of het onderdeel waar je werkt,
leden die geen or-lid zijn hebben recht op ten
gesloten wordt;
minste drie dagen scholing per jaar.
je op staande voet ontslagen wordt; of
De scholing van een beginnend or-lid bestaat in
de kantonrechter de arbeidsovereenkomst
de regel uit het volgen van een cursus of training
ontbindt wegens gewichtige redenen.
van een medezeggenschapsadviseur of jurist. Je wordt dan ingewijd in de basisprincipes van
Voor voormalige or-leden geldt de ontslag-
het medezeggenschapsrecht en de daaruit voort-
bescherming tot twee jaar na beëindiging van het
vloeiende rechten en verplichtingen voor de or.
lidmaatschap. Voor ambtenaren gelden afwijkende
Ervaren or-leden volgen vaak verdiepingscursussen.
rechtspositionele regelingen van de overheidssector.
Een vorm van scholing kan ook bestaan uit het inschakelen van een trainer die de or begeleidt in
Faciliteiten
een specifiek traject, bijvoorbeeld een adviestraject,
Om goed te kunnen functioneren moet de or
dat de or op dat moment doorloopt. De kosten
gebruik kunnen maken van verschillende faciliteiten,
van de scholing komen voor rekening van de
zoals administratieve voorzieningen en het volgen
bestuurder. Tijdens de scholing behoud je gewoon
van cursussen. Hij mag gebruikmaken van voor-
recht op loon.
zieningen die al in de onderneming aanwezig zijn en die nodig zijn voor het goed kunnen uitvoeren van de or-taak. Ook de toevoeging van een ambtelijk secretaris, notulist of typist(e) valt hieronder. Dit alles is in de WOR geregeld in de artikelen 15, 16 en 17.
Administratieve voorzieningen Bij administratieve voorzieningen kun je bijvoorbeeld denken aan het beschikbaar stellen van vergader-
www.ornet.nl Nieuw in de or
11
Ook voor scholing kom je naar OR net! VOOR HET ONTWIKKELEN EN BIJHOUDEN VAN DE KENNIS EN VAARDIGHEDEN DIE NODIG ZIJN OM HET OR-WERK SUCCESVOL TE KUNNEN UITOEFENEN, BIEDEN WIJ EEN BREED AANBOD AAN EENDAAGSE TRAININGEN, CONGRESSEN EN INCOMPANYTRAININGEN.
Waarom kiezen voor OR/opleidingen? Je bent verzekerd van de allerbeste trainers In onze trainingen is volop ruimte voor persoonlijke aandacht Onze trainingen worden hooggewaardeerd, gemiddeld met een 8,3 Vertrouwde kwaliteit, op ons kun je bouwen Als je met meer collega’s komt, hanteren we altijd een speciale prijs
Een greep uit ons aanbod:
INCOMPANY
Basis
Alle open inschrijvingstrainingen kunnen ook incompany
Basiscursus medezeggenschap
gegeven worden. Het bestaande programma wordt hierbij op
Basiscursus dagelijks bestuur voor de or
basis van een telefonisch intakegesprek aangepast aan de
Verdiepingscursus advies- en instemmingsrecht
wensen van jouw or.
Vaardigheden
MAATWERK
Communiceren met de achterban
Voor maatwerk gaan we met je in gesprek om te kijken wat
Communiceren met de bestuurder
belangrijke thema’s en ontwikkelings-behoeften van je or zijn.
Lean vergaderen
Op basis hiervan stellen we een maatwerktrainingstraject
Succesvol onderhandelen met de bestuurder
voor je samen.
Strategie
COMPETENTIESCAN MET MAATWERKTRAINING
OR & arbeidsvoorwaarden
We bieden ook de mogelijkheid om op basis van een
OR & organisatieverandering
competentiescan, die inzicht geeft in het kennisniveau en
OR & pensioenen
de competenties van de leden van de or, een maatwerktraining
OR & verdraaide medezeggenschap
samen te stellen. Met de integrale aanpak van dit complete pakket ontwikkel je de kennis en vaardigheden die nodig zijn
Arbo
voor optimaal or-werk.
OR & duurzame inzetbaarheid OR & werkdruk en werkstress OR & VGWM Kijk voor alle opleidingen en meer informatie op ornet.nl/opleidingen
12
Nieuw in de or
Meer hierover kun je lezen op ornet.nl/incompany
4
RECHTEN VAN DE OR IN EEN NOTENDOP Op basis van de WOR en het Burgerlijk Wetboek
artikel 31 lid 2 (basisinformatie);
heeft de or een aantal rechten:
artikel 31a (financieel-economische informatie);
informatierecht (artikel 31 van de WOR);
artikel 31b (sociaal beleid);
bespreekrecht (artikel 23 en 24 van de WOR);
artikel 31c (sociaal beleid).
initiatiefrecht (artikel 23 van de WOR); adviesrecht (artikel 25 van de WOR);
Bespreekrecht
instemmingsrecht (artikel 27 van de WOR);
Het bespreekrecht houdt in dat je tijdens de
enquêterecht;
vergadering met je bestuurder (= overlegvergadering
voordrachtsrecht commissaris;
ook vaak als ov aangeduid) van gedachten wisselt,
spreekrecht tijdens de ava.
standpunten uitlegt en informatie uitwisselt over alle sociale, organisatorische, economische en
Informatierecht
financiële zaken die de organisatie aangaan.
De or heeft een actief en een passief informatie-
Behalve deze algemene zaken bespreek je tijdens
recht (artikel 31 van de WOR). Het actieve infor-
een overlegvergadering ook instemmings- en
matierecht houdt in dat de bestuurder de or (en
adviesplichtige zaken en initiatiefvoorstellen
zijn commissies) desgevraagd, tijdig alle informatie
van de or.
moet geven die hij redelijkerwijs nodig heeft voor
Zowel de bestuurder als de or kan het verzoek
zijn functioneren. Als de or daarom vraagt moet
doen een overlegvergadering te houden. Deze moet
de bestuurder deze informatie schriftelijk geven.
binnen twee weken na dit verzoek plaatsvinden.
De or moet wel concreet aangeven waarvoor hij
De bestuurder kan zich bij een overlegvergadering
de gevraagde inlichtingen en gegevens nodig heeft.
laten bijstaan door anderen (bijvoorbeeld een
Behalve het actieve informatierecht heeft de or
P&O’er of controller) en zich incidenteel (bijvoor-
ook een passief informatierecht. Dit houdt in dat
beeld bij ziekte) laten vervangen (bijvoorbeeld
de bestuurder de or ongevraagd bepaalde informatie
door een adjunct-directeur, een commissaris, een
moet verstrekken. In de volgende artikelen van
lid van het bestuur, etc.).
de WOR staat aangegeven om welke informatie het gaat:
Vroeger bepaalde de wet dat er ten minste zes
artikel 25 lid 3 (inhoud adviesaanvraag);
keer per jaar een overlegvergadering moest
artikel 27 lid 2 (inhoud instemmingsverzoek);
plaatsvinden. Nu kun je zelf met de bestuurder hier
artikel 30 lid 3 (inhoud adviesaanvraag
afspraken over maken. Bij grote ondernemingen
benoeming of ontslag bestuurder);
wordt vaak elke maand een overlegvergadering Nieuw in de or
13
TIP
Het is handig om de overlegvergaderingen voor het hele jaar vast te leggen zodat iedereen daarmee rekening kan houden.
gepland, bij kleine
van het initiatiefrecht buiten de overlegvergade-
vaak één keer per
ringen om moet schriftelijk gebeuren. Bovendien
twee maanden of één
moet het voorstel dan voorzien zijn van een
keer per kwartaal.
schriftelijke toelichting.
In ieder geval moet er twee keer per jaar overleg plaatsvinden over de algemene gang van zaken.
Adviesrecht
De bestuurder moet dan aangeven welke besluiten
Op grond van artikel 25 van de WOR heeft
hij in voorbereiding heeft die mogelijk advies- of
de or het recht advies uit te brengen over
instemmingsplichtig zijn. Tijdens de vergadering
een aantal door de bestuurder voorgenomen
moeten bestuurder en or afspreken hoe en wanneer
besluiten van financieel- economische en
de or bij de besluitvorming wordt betrokken.
organisatorische aard. De meest voorkomende besluiten zijn – samen-
Initiatiefrecht
gevat – de volgende:
Het initiatiefrecht van de or is nogal een onder-
overdracht van de zeggenschap over de onder-
geschoven kindje. In de praktijk wordt er niet
neming of een onderdeel daarvan;
bijster veel gebruik van gemaakt, terwijl het heel
het vestigen, overnemen of afstoten van
wat kan bieden. Het initiatiefrecht is namelijk dé
zeggenschap over een andere onderneming,
manier om een onderwerp aan de orde te stellen
het verbreken van duurzame samenwerking
en de ondernemer te verplichten mee te denken
met een andere onderneming, alsmede het
met ideeën van de or.
aangaan, wijzigen of verbreken van een belangrijke financiële deelneming;
14
Nieuw in de or
In de overlegvergaderingen kunnen alle onder-
beëindiging van de werkzaamheden van de
werpen worden besproken die betrekking hebben
onderneming of van een belangrijk onderdeel
op de onderneming. De or mag zelf onderwerpen
daarvan;
aan de orde stellen en hierover voorstellen doen
belangrijke inkrimping, uitbreiding of andere
en standpunten innemen. Dit is het initiatiefrecht
wijziging van de werkzaamheden van de
van de or. Het initiatiefrecht mag tijdens de over-
onderneming;
legvergadering, maar ook daarbuiten, worden
belangrijke wijziging in de organisatie, dan wel
uitgeoefend. Tijdens de overlegvergadering mag
in de verdeling van de bevoegdheden binnen
de or zijn initiatiefvoorstel mondeling indienen en
de onderneming;
motiveren. De ondernemer mag zijn besluit dan
wijziging van de plaats waar de onderneming
ook weer mondeling meedelen. Het uitoefenen
haar werkzaamheden uitoefent;
het doen van een belangrijke investering of het aantrekken van een belangrijk krediet ten behoeve van de onderneming; invoering of wijziging van een belangrijke technologische voorziening. Daarnaast heeft de or adviesrecht over besluiten tot benoeming en ontslag van bestuurders van de onderneming (artikel 30 van de WOR).
Instemmingsrecht De or heeft instemmingsrecht over door de ondernemer voorgenomen besluiten met betrekking tot onderwerpen op het gebied van het sociaal beleid van de onderneming. Het gaat nadrukkelijk niet om primaire arbeidsvoorwaarden, dus bijvoorbeeld niet om loonsverhogingen; die worden
Het instemmingsrecht geldt voor de volgende
afgesproken tussen werkgevers- en werknemers-
onderwerpen:
organisaties of tussen de werkgever en de individuele
pensioenregeling, spaarregeling of winst-
werknemer. Instemmingsrecht betekent dat een
delingsregeling;
bestuurder zijn voorgenomen besluit alleen mag
arbeids- en rusttijdenregeling en vakantieregeling;
uitvoeren als de or daarmee akkoord gaat.
belonings- en functiewaarderingssysteem;
De onderwerpen die onder het instemmingsrecht
veiligheid, gezondheid en welzijn in verband
van de or vallen, staan vermeld in artikel 27 van de
met de arbeid en het ziekteverzuim;
WOR. Het gaat vooral om regelingen en systemen
aanstellings-, ontslag- en bevorderingsbeleid;
die gelden voor groepen werknemers op het
personeelsopleiding;
gebied van secundaire arbeidsvoorwaarden en
personeelsbeoordeling;
arbeidsomstandigheden.
bedrijfsmaatschappelijk werk; werkoverleg; klachtenregeling; privacybescherming; personeelscontrolesystemen. Nieuw in de or
15
Enquêterecht
of een personeelsvertegenwoordiging. Je kunt
Aandeelhouders, de advocaat-generaal van het
dus proberen – ook als er in het geheel (nog) geen
Gerechtshof in Amsterdam en de vakbonden
sprake is van onrust of wanbeleid – het enquête-
kunnen de Ondernemingskamer vragen een
recht toebedeeld te krijgen. Het eenvoudigst is
onderzoek in te stellen naar het beleid en de gang
dit op te nemen in een overeenkomst met de
van zaken binnen een onderneming. Dit zogeheten
ondernemer, maar via de statuten is dit ook
enquêterecht heeft feitelijk tot doel wanbeleid
mogelijk.
binnen een onderneming aan de orde te stellen en de verhoudingen binnen de onderneming te her-
Voordrachtrecht commissaris
stellen. Dit is in het belang van de onderneming
De or heeft het recht om personen voor te dragen
en de werknemers.
als commissaris bij de naamloze vennootschap
Ook kan de Ondernemingskamer gevraagd worden
en de besloten vennootschap die onder de zoge-
om onmiddellijke voorzieningen te treffen, zoals
heten structuurregeling vallen. Daarnaast heeft
het schorsen of vernietigen van een besluit van
de or een versterkt aanbevelingsrecht voor ten
een orgaan van de onderneming, het schorsen
hoogste een derde van de leden van de raad van
of ontslaan van bestuurders of commissarissen, het
commissarissen.
tijdelijk aanstellen van bestuurders of commissarissen of het tijdelijk afwijken van statutaire
In de praktijk gaat het om de grotere onderne-
bepalingen.
mingen. Er zijn twee mogelijkheden: de structuurregeling wordt vrijwillig toegepast of de onderne-
De vakbond die gebruik wil maken van zijn
ming voldoet gedurende drie jaar aan drie criteria
enquêterecht moet in ieder geval leden hebben
waardoor de structuurregeling verplicht moet
die werkzaam zijn binnen de onderneming waar
worden toegepast. Deze criteria zijn:
het verzoek over gaat en hij moet eerst de or
1. het geplaatste kapitaal en de reserves van de
raadplegen. Als de bond dit nalaat wordt hij niet-
onderneming (volgens de balans met toelich-
ontvankelijk verklaard in zijn verzoek.
ting) bedraagt ten minste € 16 miljoen; 2. de ondernemer heeft verplicht op grond van de
De or heeft geen wettelijke bevoegdheid om het enquêterecht uit te oefenen. Maar er is wel een mogelijkheid om het recht van enquête te krijgen. De wet bepaalt namelijk dat het enquêterecht bij
16
Nieuw in de or
WOR een or ingesteld; 3. bij de onderneming zijn in de regel ten minste honderd werknemers in Nederland werkzaam (waarbij uitzendkrachten worden meegeteld).
overeenkomst of statuten aan anderen kan worden
Als aan deze criteria wordt voldaan dan is de
toegekend, waaronder dus bijvoorbeeld ook de or
onderneming verplicht om haar statuten aan te
VOOR MEER INHOUDELIJKE INFORMATIE OVER DEZE ONDERWERPEN VERWIJZEN WE JE GRAAG NAAR: passen aan de structuurregeling en om een raad van commissarissen in te stellen. De raad van
Praktijkgids ondernemingsraden
WOR, Tekst & Commentaar
commissarissen is een belangrijk orgaan binnen de onderneming omdat het veel bevoegdheden heeft, waaronder de bevoegdheid om de directieleden te benoemen of te ontslaan. Daarnaast is de goedkeuring van de raad van commissarissen
ONDERNEMINGSRADEN
WOR
wet op de ondernemingsraden
2019
nodig voor veel belangrijke besluiten, zoals het tekst & commentaar
doen van grote investeringen of het ontslaan van
2019
een aanmerkelijk aantal werknemers. Via de ‘werknemerscommissaris’ kun je dus proberen dit soort besluiten te beïnvloeden.
OR Jaarboek
Memo Plus ondernemingsraden
Spreekrecht tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AVA) De or van een naamloze vennootschap (beursgenoteerd en niet-beursgenoteerd) heeft het zogeheten spreekrecht tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders (ava). Tijdens de
OR Jaarboek
2019
Memo Plus Ondernemingsraden 2018
ava mag de or zijn standpunt meedelen ten aanzien van belangrijke bestuursbesluiten. Deze besluiten staan vermeld in artikel 107a lid 1 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en zijn besluiten van het bestuur die invloed hebben op de identiteit of het karakter van de onderneming, zoals het
www.ornet.nl/shop
verkopen van de onderneming of het aangaan of verbreken van een duurzame samenwerking. Verder mag de or zijn mening kenbaar maken ten aanzien van de benoeming, schorsing en het ontslag van bestuurders en commissarissen en ook ten aanzien van het bezoldigingsbeleid. De ava is niet verplicht om het standpunt van de or over te nemen. Nieuw in de or
17
EEN OR HOUDT ZICH MET VEEL EN VOORAL UITEENLOPENDE ZAKEN BEZIG. DAT IS VEEL WERK EN ELK OR-LID KAN ZICH EENVOUDIGWEG NIET MET ELK ONDERWERP EVEN INTENSIEF BEZIGHOUDEN. HET WERK EN DE TAKEN ZULLEN DUS VERDEELD MOETEN WORDEN. HET GAAT DAARBIJ VOORAL OM DE TAAK VAN VOORZITTER, SECRETARIS EN OM DE TAKEN VAN DE COMMISSIES.
FUNCTIES BINNEN DE OR
5
Voorzitter
Als een or al jaren gewend is dat de voorzitter
De voorzitter wordt door en uit de or-leden
een aantal taken uitoefent (bijvoorbeeld het houden
gekozen (artikel 7 van de WOR). Wat de taken
van een nieuwjaarsspeech) dan zal dat ook
zijn van een voorzitter hangt af van:
verwacht worden van een nieuwe voorzitter.
wat in de wet en het or-reglement
‘Last but not least’ is er de persoonlijkheid van de
omschreven staat;
voorzitter. De een zal boven op alle zaken zitten
wat de traditie binnen de or is;
en zijn voelsprieten in de organisatie hebben, de
wat de persoonlijkheid van de persoon in
ander zal meer afstandelijk de grote lijnen volgen.
kwestie is.
De een zal meer coördineren, de ander zal wellicht strak managen en een derde ziet zich zelf meer
De wet zegt niet zo veel over de taken van
als onderhandelaar.
de voorzitter, behalve dat hij de or ‘in rechte’
Voorzitter is een belangrijke functie binnen de or.
vertegenwoordigt. Daarbij moet je denken aan
Als een voorzitter niet goed functioneert, kan de
procedures bij de kantonrechter of de Onder-
or niet optimaal functioneren. Het is ook een
nemingskamer. Een voorzitter zal ook namens
boeiende functie die op verschillende manieren
de or brieven ondertekenen, waarin deze zijn
kan worden ingevuld. Het voorzitterschap vereist
standpunten uiteenzet, beroep aantekent etc.
een aantal kwaliteiten. Er zijn speciale cursussen voor voorzitters en/of secretarissen waarin deze
Tevens ondertekent de voorzitter de notulen
verder ontwikkeld kunnen worden.
van de vergaderingen nadat ze zijn vastgesteld,
18
Nieuw in de or
waarmee ze een rechtsgeldige status krijgen.
Secretaris
De wet zegt ook dat de or-voorzitter beurtelings
De wet zegt over het secretariaat alleen dat dit
met de bestuurder de overlegvergadering leidt,
bij reglement geregeld moet worden (artikel 14
tenzij anders is afgesproken.
lid 2 van de WOR). In de meeste reglementen
In het or-reglement kan aangegeven zijn dat
staat dat ook de secretaris door en uit or-leden
de voorzitter deel uitmaakt van een agenda-
zal worden gekozen. De wet biedt de mogelijkheid
commissie, dat hij de vergaderingen leidt, dat hij
het secretariaat te laten ondersteunen of zelfs
contactpersoon is voor de pers etc.
geheel te laten uitvoeren door een niet-or-lid
Vervolgens is er nog de traditie binnen een or.
(ambtelijk secretaris). Voor grote ondernemings-
raden is dit handig, omdat het voeren van een
het jaarverslag, de correspondentie, het opstellen
secretariaat voor zo’n or ongeveer een volledige
van de adviezen en instemmingen etc. Ook de
dagtaak is. Maar ook bij kleinere ondernemings-
secretaris is erg belangrijk in een or. Als deze niet
raden kan dit een uitkomst bieden, als onder de
goed functioneert kan de or niet goed functioneren.
or-leden geen geschikte kandidaat is te vinden.
Het secretarisschap vereist een aantal kwaliteiten.
Verder zegt de wet dat de taken van de secretaris
Zoals gezegd zijn er speciale cursussen voor.
in het reglement geregeld moeten worden. Meestal komt het erop neer dat hij verantwoor-
Commissieleden
delijk is voor de vergaderagenda’s (vaak zit hij
Niet elk or-lid kan zich even intensief met alle
samen met de voorzitter in de agendacommissie),
onderwerpen bezighouden, omdat hij niet van
de verslaglegging van de vergaderingen (ook van de
alles even goed op de hoogte is en omdat elk
overlegvergadering, tenzij anders is afgesproken),
or-lid zijn eigen specialismen en interesses heeft. Nieuw in de or
19
Commissieleden doen over het algemeen voor-
Dat kan leiden tot herziening van het schema.
bereidend werk voor de gehele or. Dit verhoogt de
Zo’n schema is dus niet een statisch geheel dat
efficiëntie van de or.
een heel jaar onveranderd blijft. Er komen steeds nieuwe onderwerpen bij die ingepland moeten
Werkplan
worden, waar sommige andere onderwerpen
Een or krijgt van verschillende kanten informatie
weer voor moeten wijken. Het kan ook gebeuren
waar hij iets mee moet doen: van de bestuurder,
dat iets langer duurt dan gepland, waardoor de
de achterban of van buiten en vaak ook wil de or
rest in de tijd opschuift. Een dergelijk werkplan is
zelf zaken aan de orde stellen. Sommige onder-
dus een middel om de activiteiten van de or in
werpen kunnen in één bespreking worden afge-
kaart te brengen, zodanig dat de onderwerpen
handeld, andere vergen een lange en intensieve
die de or het belangrijkst vindt ook tijdig aan bod
voorbereiding en afhandeling. Hoe organiseert
komen en niet door de dagelijkse beslommeringen
een or nu zijn werk? Om niet te verdrinken in het
ondergesneeuwd raken.
werk en om tot een efficiënte werkwijze te
20
Nieuw in de or
komen kan de or voor zichzelf een werkplan
Een tweede voordeel is dat de or zich tijdig en
opstellen. In zo’n plan worden alle onderwerpen
systematisch op onderwerpen kan voorbereiden
in kaart gebracht die de or wil behandelen en
en dat met or-leden en commissies afspraken
wanneer. Zo’n werkplan wordt over het algemeen
gemaakt kunnen worden over wie, wat, wanneer
voor een jaar gemaakt.
zal doen.
Het voordeel van zo’n werkplan is dat je in één
Commissies kunnen uiteraard voor zichzelf ook
oogopslag ziet wanneer het erg druk is voor de or
een soort werkplan maken, dat een afgeleide is
en welke commissies het meeste werk hebben.
van het or-werkplan.
6
OR EN ACHTERBAN De or is weliswaar gekozen door de andere werk-
Omdat je achterban geen eenduidige eenheid is,
nemers, maar heeft een eigen verantwoordelijkheid
is de vraag ‘wat moet de or daarmee?’ ook niet
en hoeft niet over alles verantwoording af te leggen
eenvoudig te beantwoorden. Maar enkele dingen
richting de achterban. Je moet je alleen wel blijven
zijn er in het algemeen wel over te zeggen:
realiseren dat je de steun van de achterban nodig
Je moet je achterban inlichten over wat de or
hebt, zeker bij belangrijke onderwerpen. Ook al is
doet. De or is tenslotte een afgevaardigde
de goedkeuring van de achterban dus formeel
instantie.
niet nodig, ga toch na of je koers wordt gesteund.
Bij de behandeling van advies- en instem-
Dit is met name belangrijk als je naar de rechter
mingsverzoeken of initiatiefvoorstellen praat je
wilt. Als je gesteund wordt door je achterban dan
namens je achterban, dus zul je ook moeten
kun je dat aan de rechter laten zien, door bijvoor-
weten wat die achterban ervan vindt, met
beeld met een grote afvaardiging van de achterban
andere woorden; je moet ze geraadpleegd
te verschijnen op de zitting. Dat heeft een positieve
hebben. Anders kan je bestuurder (terecht)
uitstraling op de or omdat dan duidelijk is dat de
vragen: ‘Namens wie spreekt u eigenlijk, or?’
koers van de or wordt onderschreven. Maar, wie of wat is die achterban en wat moet je daarmee als or? Op het oog simpele vragen, maar
MEER INFORMATIE OVER DIT BELANGRIJKE ONDERWERP VIND JE IN:
in de praktijk blijken ze niet altijd even gemakkelijk te beantwoorden. Dé achterban bestaat namelijk niet. Afhankelijk van het onderwerp waar de or op dat moment mee bezig is, is ook de samenstelling van de achterban anders. Dat kan dus variëren van de harde kern van altijd geïnteres-
OR Praktijk
seerden (meestal oud-or-leden, commissieleden en dergelijke), het personeel van die ene afdeling
ORen
die opgeheven wordt, tot het voltallige personeel. En soms moet je ook nog onderscheid maken
achterban
tussen directbetrokkenen en mensen die indirect met hetzelfde te maken krijgen of in ieder geval
Harry Hartmann Saskia Reijnen
met de gevolgen daarvan. Die zul je ook anders 13-06-13 14:49
benaderen dan de directe achterban. Nieuw in de or
21
Tot besluit We hopen dat we je met deze introductie alvast wat op weg geholpen hebben in de boeiende wereld van de medezeggenschap. Mocht je vragen hebben over het or-werk dan kun je altijd gebruikmaken van onze OR-vraagbaak. Je vindt de OR-vraagbaak op onze website www.ornet.nl. Daar kun je ook al het nieuws voor ondernemingsraden vinden. Bezoek voor al onze uitgaven en trainingen voor de ondernemingsraad onze webshop: www.ornet.nl/shop
Extra exemplaren Mocht je voor nieuwe or-leden of kandidaat or-leden meer exemplaren van Nieuw in de or willen bestellen, dan kan dat door een e-mail te sturen aan klantenservice@vakmedianet.nl.
Social media Blijf op de hoogte en volg ons ook op Facebook en LinkedIn! /ornet /ornet
www.ornet.nl 22
Nieuw in de or
Krachtige ondersteuning voor de or
www.ornet.nl/nieuw-in-de-or
www.ornet.nl/starten-met-een-or
www.ornet.nl/verder-met-het-or-werk Nieuw in de or
23
Krachtige ondersteuning voor de medezeggenschap!
WEBSITES www.ornet.nl (gratis) www.toolkitmedezeggenschap.nl wor.ornet.nl
TIJDSCHRIFTEN www.ornet.nl/shop (HAND)BOEKEN www.ornet.nl/shop
INCOMPANY TRAININGEN ornet.nl/incompany OPLEIDINGEN EN EVENTS www.ornet.nl/opleidingen www.ornet.nl/masterclasses ornet.nl/agenda