Bedirxan157

‫لە بەدرخانەوە بۆ خوێنەرانی‪:‬‬ ‫بەهۆی سەرقاڵبوونمان بە سازدانی‬ ‫هەشتەمین فێس���تیڤاڵی بەدرخان لە‬ ‫پاری���س و قەیران���ی دارای���ی‪ ،‬مانگی‬ ‫پێش���وو بەدرخ���ان دەرنەچ���وو‪،‬‬ ‫بەڵێ���ن دەدەی���ن ك���ە بەردەوامبی���ن‬ ‫لەس���ەر هەمان رێڕەوی ‪ 11‬ساڵەی‬ ‫پێشوومان‪.‬‬

‫بەدرخانی و لەسەر الچێ لەمەوپاش‪ ،‬لە گشت الوە دەتانهاڕن وەكو ئاش‬

‫‪www.bedrxan.net‬‬ ‫‪www.bedrxan.com‬‬ ‫‪bedrxan@yahoo.com‬‬

‫هەفتەنامەیەكی رۆژنامـــەوانیی رووناكبیری گشـــتییە ‪ -‬دەزگای چاپ و بالوكردنەوەی "بەدرخان" دەریدەكات‬ ‫خولی دووەم‪ ،‬ژمارە (‪ ،)158-157‬سێ شەممە‪ ،‬حوزەیران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ -‬پووشپەڕ ‪ -‬گەالوێژ ‪2711‬ی كوردی ‪ -‬ساڵی یانزدەیەم‬

‫هیوایێك بۆ بە كەلتوور‬ ‫كردنی خوێندنەوە‬

‫لە رۆژگ��ارێ��ك��دا هەست ب��ەوە دەك��رێ كە لە‬ ‫كۆمەڵگاكەماندا پردەكانی نێوان ئادەمزاد و‬ ‫كتێب وەك كەناڵێكی مەعریفی پڕ بەها و بە‬ ‫سوود هێندە الواز بووە‪ ،‬پێمان وایە بە داڕمانی‬ ‫مرۆڤ ووردە ووردە كایە رۆشنبیریەكانی لە‬ ‫دەست دەدات و بە پرۆسەیێكی یەك بە دوای‬ ‫یەك گرفتەكان دووچ��اری ئاقاری نادیار و‬ ‫چارەسەریان ئەستەم دەبێت‪ .‬لەم پێودانگەوە‬ ‫نەوەكانی تازە هەستی هوشیاریان و ئینتیمایان‬ ‫بۆ گەل و نیشتمان كەم دەبێتەوە‪.‬‬ ‫وەك ه��ەس��ت ك��ردن��ێ��ك ب��ە ل��ێ��پ��رس��ی��ن��ەوە و‬ ‫هەوڵدانێك بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتانە‪،‬‬ ‫دەستەیێك لە رۆشنبیران و خاوەن بڕوانامەی‬ ‫ب��ەرزی ئەكادیمی لە بوارەكانی پزیشكی و‬ ‫ئەندازیاری و كارگێڕی و پسپۆریەكانی تر‬ ‫خۆبەخشانە بیرۆكەی لە دایكبوونی ساوایێكی‬ ‫نوێیان دانا لە ناو منداڵدانی ئەم كۆمەڵگایە كە‬ ‫ئەویش (كۆمەڵەی كتێب دۆستانی كوردستان)ە‪.‬‬

‫بەدرخان ژیانی شاراوەی خەیروڵاڵ راگەیاندراوێك لە بنەماڵەی‬ ‫د‪ .‬مارف خەزنەدار‬ ‫عەبدولكەریم ئاشكرا دەكات ل‪34‬‬

‫مەال جەمیل رۆژبەیانی‬ ‫قەڵەمێكی غەدرلێكراو‬

‫ل‪33‬‬

‫ساڵێك بەسەر كۆچی دوایی رەوانشاد‬ ‫نووسەر و رووناكبیری كورد «د‪ .‬مارف‬ ‫خەزنەدار» رتێدەپەڕێ‪ ،‬واتا ‪2011/10/25‬‬ ‫لەنێو گوڵزاری باخی كتێبی ئەو كەڵە‬ ‫پیاوەی كە زیاتر لە نیو سەدە لەتەك‬ ‫كتێب و نووسین و مێژووی ئەدەبی‬ ‫كوردی ژیانی دەگوزەراند‪ ،‬ئەو پیاوەی‬ ‫كە بۆ ساتەوەختێكیش غافڵگیر نەبوو لە‬ ‫كتێبخانەكەی‪ ،‬بۆیە پاش یەك ساڵ لە‬ ‫كۆچی دوایی لەنێو ماڵەكەی خۆی‪ ،‬كە‬ ‫خۆی دەینووسی لە مەڵبەندی رووناكی‬ ‫لە رۆژی ‪ 2011/10/27‬لە رێورەسمێكی‬ ‫تایبەت بەو پیاوە گەورەیە رێكدەخرێت‪،‬‬ ‫هەر نووسەرێك یا لێكۆڵیارێك دەخوازێ‬ ‫بەشداربێ با پەیوەندی بە «بنیاد‬ ‫خەزنەدار»ەوە بكات‪.‬‬ ‫‪bkhaznadar@yahoo.com‬‬ ‫‪Mob: 009647504459757‬‬

‫د‪ .‬كەنداڵ نەزان‪ :‬لۆبی كوردی پێشكەوتووە‪...‬ل‪5‬‬

‫پانۆرامای سەركەوتنی هەشتەمین فێستیڤاڵی بەدرخان لە ‪ 2011/7/10-9‬سیڤر ‪ -‬پاریس‬

‫لە الپەڕەكانی ‪ 44 ،30 ،29 ،28 ،27 ،26 ،23 ،22 ،15 ،14 ،13 ،12 ،11 ،10 ،9 ،8 ،7 ،6 ،5 ،4 ،3‬بخوێنەوە‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫دەروازە‬

‫هۆمەری دزەیی‪ :‬ژن بەشێكە لەجوانی سروشتی‬

‫نیشتمان ‪2‬‬ ‫* بەدرخان‪ :‬لە پرس���یارێكدا دەربارەی‬ ‫ئ���ەوەی ل���ە بەش���ی دووەم���دا بەن���اوی‬ ‫نیشتمان ناوت بردووە‪ ،‬مامۆستا بۆچی‬ ‫نیشتیمان؟‬ ‫ دزەی���ی‪ :‬خ���ۆی ه���ەر بیرۆك���ەی ئ���ەم‬‫چیرۆكە ش���یعرەم ل���ەوەوە س���ەرچاوە‬ ‫دەگرێ‪ ،‬كە سەربردەی ژیانی خۆم هەر‬ ‫ل���ە منداڵیی���ەوە تا ریش س���پی بوونم بە‬ ‫وردی بگێڕم���ەوە‪ ،‬هەروەك پێش���تریش‬ ‫باس���م كرد س���ەردەمی ژیانیشم بریتییە‬ ‫ل���ە دوو ب���ەش‪ ،‬بەش���ی كوردس���تانم‬ ‫«‪ »1955 - 1937‬و بەش���ی هەندەران���م‬ ‫«‪ -1955‬تاكو ئێس���تا»و پاش ئەوەی كە‬ ‫لە ژیانی سەردەمی هەندەرانم دەبمەوە‬ ‫دەگەڕێم���ەوە ب���ۆ واڵت���ان بۆ نیش���تمانە‬ ‫دێرینەكەی خۆم‪ ،‬بۆ كوردستان‪.‬‬ ‫لەوێش���دا ب���ە وردی ب���ە دوورو درێژی‬ ‫باسی ئەو شوێن و شوێنەوارانە دەكەم‪،‬‬ ‫كە لێی ژیاوم و خۆش���م ویستوون و تا‬ ‫ئێس���تاش بوونەتە بەش���ێك ل���ە هەوێنی‬ ‫بەهرە هون���ەری و ئەدەبی و زمانەوانی‬ ‫و ژیانی كۆمەاڵیەتیم‪ ،‬نموونەش گۆرانی‬ ‫«دوگردكان»ەكەمە‪.‬‬ ‫هەروەكو لەم هۆنراوەیەی كە لەخوارەوە‬ ‫ئاماژەم پێ���داوە‪ ،‬وەكو پێش���ەكییەك بۆ‬ ‫چوونە نێو دنیای نیشتمان و هەموو ئەو‬ ‫بەها جوان و دڵگیرانەی كە نیش���تمان بە‬ ‫زاگەی خۆیت دادەنێ‪:‬‬ ‫گەڕام گەڕام گەڕام گەڕام‬ ‫بەهەر چوار سووچی جیهانا‬ ‫بەناو كێو و بیابانا‬ ‫بەناو گشت كووچەو كۆاڵنا‬ ‫جوانیم لەوێدا بەسەر برد‬ ‫ریشم لەوێدا سپی كرد‬ ‫كون نەما سەرمی پیا نەكەم‬ ‫شوێن نەما بەزمی تیا نەكەم‬ ‫تا بڵێی شتی جوانم دی‬ ‫ئای كە شتی‬

‫ئا‪:‬‬

‫هۆمەر دزەیی لە بارەی كتێبی (چیرۆكی ئەوینداریم) وتی‪ ”:‬نووسینی چیرۆكی ئەوینداریم دەتوانم بڵێم‬ ‫كە سەربردەی ژیانی خۆمە هەر لە منداڵییەوە تا ئێستاو باسی هەموو ئەو شوێن و شتانەیە كە خۆشم‬ ‫ویستوون‪ .‬رەنگە الی تۆ شاراوەبێت كە من لە منداڵییەوە لە تەمەنی ‪ 18‬ساڵی كوردستانم بەجێ هێشووە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 1955‬چوومەتە توركیا كە ئەو دەم تەمەنم ‪ 18‬ساڵ بووە‪ ،‬لەوێ دوای ئەوەی دوو ساڵ لە كۆلێژی‬ ‫پزیشكی بووم وازم لەو بەشە هێنا و رۆیشتم بۆ ئەوروپا و هەر لەو كاتەوە ئیتر لە دەرەوە دەژیم‪”.‬‬ ‫بەشی سێیەم‬

‫سەیرانم دی!‬ ‫بەاڵم ئەی كوردی پەنابەر‬ ‫ئەی لە هەندەران دەربەدەر‬ ‫هۆ كوڕ و كچ‪ ،‬خانمینە!‬ ‫بەخۆڕایی نەگوتراوە‬ ‫بەرد هەر لەجێی خۆی سەنگینە‬ ‫ئەمن بەم هەموو ئەزموونە‬ ‫بەم ئاموشۆو بەم قاڵبوونە‬ ‫بەو هەموو گەشت و گەڕانە‬ ‫بۆم دەركەوت و بوو بە وانە‬ ‫نە رۆژئاوا‪ ،‬نە رۆژهەاڵت‬ ‫قەت نابێتە پیرە واڵت‬ ‫هەر سوارێ مەیدانی خۆی‬ ‫هەر كلچووكێ كلدانی خۆی‬ ‫جیهان با هەر بۆخۆی خۆش بێ‬ ‫پیرۆزی میللەتانی خۆی‬ ‫منیش وەك ئا ئەم خەڵكانە‬ ‫خۆشیم واڵتی كوردانە‬ ‫من كۆرپەم و كۆرپەی ساواش‬ ‫لەناو ژنی ئەم جیهانە‬ ‫هەر دایكی خۆی لەال جوانە‬

‫كچە كورد‬ ‫* بەدرخ���ان‪ :‬ه���ەردەم وش���ەی ئیش���ق‬ ‫وكچ���ۆاڵن لەس���ەر زارت���ە‪ ،‬بەتایبەت���ی‬ ‫ل���ە وێن���ە تایبەتییەكان���ت و لەكات���ی‬ ‫ئاهەنگەكانیش���تا كچان بەدیار دەكەون‪،‬‬ ‫ئێستاش هەر ئاشقی؟‬ ‫ دزەی���ی‪ :‬هەم���وو هونەرمەندێ���ك چ‬‫لەبواری هونەری ئاواز و گۆرانی بێت‪،‬‬ ‫چ لەبواری بۆیەكاری و تابلۆكێش���ی‬ ‫بێت‪ ،‬هەموو ش���اعیرێك و ئەدیب‬ ‫و نووسەرێكی بە سەلیقە دەبێ‬ ‫ئاش���ق بێ���ت‪ ،‬م���ن هەمیش���ە‬ ‫ئاش���قی جوانی ب���ووم‪ .‬ژنی‬ ‫جوانیش بەش���ێكە لە جوانی‬ ‫سروشت‪ ،‬من پێموایە ژنی‬ ‫جوان جوانترین وێنەیە‪ ،‬كە‬ ‫سروشت پێشكەشی‬ ‫ك���ر د و و ە ‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوە‬ ‫زۆر ئاساییە‬ ‫بۆمن ك���ە باس لە‬ ‫ژن���ی جوان بكەم‪،‬‬ ‫ئەوە الی من وەك‬ ‫ئەوە وای���ە كە باس‬ ‫لە دیمەنێك���ی دڵڕفێنی‬ ‫ئێوارە ساتێكی ناو شاخ و‬ ‫داخ و دۆڵی كپی بەس���امی‬ ‫رەن���گ م���ۆر هەڵگ���ەڕاوی‬ ‫كوردستان بكەم‪.‬‬ ‫جوان���ی ه���ەر جوانیی���ە‪ ،‬چ‬ ‫مرۆڤێك���ی جوان بێ ژن یا پیاو‪،‬‬ ‫دیمەنێكی جوان ب���ێ‪ ،‬رووبارێكی‬ ‫جوان بێ‪ ،‬ی���ان رێچكەی مێروولە‬ ‫بێت‪ ،‬كە بەباری گرانیانەوە بەرەو‬ ‫شارە مێرووس���تان كاروانیان‬ ‫بەستووە‪ .‬یان پەپوولەیەكی‬ ‫خ���ان و مان ی���ان هەنگێك‬ ‫ك���ە بەن���او گوڵ���زارا‬ ‫دەف���ڕن و دەگەڕێ���ن و‬ ‫لێویان دەخەنە س���ەر‬ ‫جوانتری���ن گوڵ���ی‬ ‫كە بەدڵی���ان بێت و‬ ‫شیلەكەی دەمژن‪.‬‬ ‫ی���ان دیمەن���ی‬ ‫با ڵند ە یە ك���ی‬ ‫دایكان���ە ك���ە‬ ‫ئێ���و ا ر ا ن‬ ‫هۆمەری دزەیی‪ :‬هونەرمەندی دەنگخۆش و دڵتەڕ‬

‫دەگەڕێتەوە بۆ س���ەر هێالنەكەی و ئەو‬ ‫ك���رم و خۆراك���ەی كە پەی���دای كردووە‬ ‫ش���ۆڕی دەكات���ەوە ب���ۆ ن���او گ���ەرووی‬ ‫جووجەڵ���ە س���اواكانی‪ .‬ی���ان مراویەكی‬ ‫دایكان���ە ك���ە لە گۆمێك���ی ش���ینا ئاوەكە‬ ‫دەبڕێ و بێچووەكان���ی بەدوایدا دەڕۆن‬ ‫و دایكەك���ە بۆ هەر ك���وێ چێ ئەوانیش‬ ‫ب���ەدوای دەكەون‪ .‬بەالی من���ەوە ئەمانە‬ ‫هەم���ووی جوانین‪ ،‬جوانی سروش���تین‪،‬‬ ‫ژنیش بەشێكە لەجوانی سروشتی‪ ،‬بۆیە‬ ‫من لەم ش���یعرەمدا ب���ەو ئەندازەیەی كە‬ ‫باس���ی ژنی جوان���م ك���ردووە‪ ،‬بەهەمان‬ ‫ئەن���دازەش باس���ی جوان���ی سروش���تم‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫من ئاشقی كچی كوردم‬ ‫ئەشقی سوخمەو مێخەكبەندم‬ ‫ئەشقی پەرچەمی شێتاریم‬ ‫ئەشقی كچی الدێ و شاریم‬ ‫سەیری كوڵمی لەخۆڕا سوور!‬ ‫سەیری گەردنی وەك بلوور!‬ ‫ئەدی كیژۆڵەی الدێیی‬ ‫دانیشتووی بەر تەونی مافوور؟!‬ ‫سەیری ئارەقەی مابەینی‬ ‫سەری كوڵمەی و بەرچاوی!‬ ‫ئەدی ئەو رەنگە جوان و‬ ‫گەشەی بێ سوورەو سپیاوی؟!‬ ‫ئەشقی باخەڵی بە بۆمە‬ ‫ئەشقی هاڕەی گۆبەرۆمە‬ ‫هی بۆن ئارەقەی بن باڵی‬ ‫ئەشقی چەناگەكەی چاڵی‬ ‫ئەشقی رۆین و لەنجەیمە‬ ‫ئەشقی سەر نووكی پەنجەیمە‬ ‫هی گۆزەكەی لەبان شانی‬ ‫تیرۆكی سەر شلكەی رانی‬ ‫ئەشقی سۆل و پانی بەرزیم‬ ‫هی دەست و دورمان و دەرزیم‬ ‫ئەشقی كیژۆڵە گاوانم‬ ‫ئەشقی زەری بێریوانم‬ ‫ئەشقی پاوپووزی جوانم‬ ‫هی دەس لەمالنەی شەوانم‬ ‫هی دڵی تەڕ و پڕ حەزی‬ ‫كیژە بەگزادەی جافانم‬ ‫هی خڕینگەی بازنی دەستیم‬ ‫هی چاوی خەواڵوو و مەستیم‬ ‫ئەشقی تێر و تووری كۆڵی‬ ‫نازداری بۆڵی و بابۆڵی‬ ‫من ئاشقی مەمكی خڕم‬ ‫هی كچانی چاوجوانی‬ ‫شنۆو مامەش و مەنگوڕم‬ ‫ئەشقی مەمكی نەگیراوم‬ ‫هیچ لچ و لێوی تەڕو پڕ‬ ‫بۆ ژێرو ژوور لێك تۆراوم‬ ‫هی ناسكە كیژۆڵەكانی‬ ‫تازە بنی مەمك داناوم‬ ‫هی قژ و پەرچەمی خاوی‬ ‫تێك ئااڵوی بالێداوم‬ ‫هی ئەو رووە ساف و لووسەی‬ ‫لە شەرما سوور هەڵگەڕاوم‬ ‫من ئەشقی تاسەكەی سەری‬ ‫تەبەش پانانی خۆشناوم‬ ‫ئەشقی دەمی گەورەو گەپم‬ ‫هی كچی بەژن و گەردن قیت‬ ‫كەمەرە شلی سنگ ڕەپم‬ ‫هی «كوڕە وامەكە»ی سەر زاری‬ ‫دەسڕۆكەو تیالكی الری‬ ‫ئاشقی دەست و تەشیمە‬ ‫من ئاشقی پووزەوانەو‬ ‫پەنچەوانەكەی خوریمە‬ ‫ئەشقی پشتێنی ژنانی‬

‫مەهاباد و دێبوكری مە‬ ‫هی»یێژم»ی كچە فەیلی و‬ ‫«فرە خاسە»ی سنەیی مە‬ ‫هی كرمۆكە زیوینەكەو‬ ‫ژێر چەنەی كیژە كۆیی مە‬ ‫هی چارۆگەو بەرامپیل و‬ ‫داودەلینگی دزەیی مە‬ ‫هی ژنانی قەزمە الی‬ ‫چەكمەداری هەولێری مە‬ ‫هی بەزمی چوارشەمە سوورەی‬ ‫پشت منارەكەی چۆڵی مە‬ ‫هی دەنگی پڕ لە»مێیاتی و‬ ‫ئارەزوو»ی كچە سلێمانی مە‬ ‫هی كچانی ئاتەش گەرمی‬ ‫باوەش نەرمی كەركووكی مە‬ ‫هی بەرو باخەڵ و سینگی‬ ‫پڕ مەمكی دهۆكی مە‬ ‫من ئەشقی بسك و كەزیمە‬ ‫هی كچانی بەر دەستاڕ و‬ ‫«هەی هێری بەمن بەهێری»مە‬ ‫هی جێ ژوانی بەیانیانی‬ ‫بەر سێبەری شۆڕەبی مە‬ ‫من ئاشقی حەز حەزۆكێ و‬ ‫ماچ و مووچی بەدزی مە‬ ‫كوردەواری‬ ‫كوڕینە من ئەویندارم‬ ‫برایینە ئەویندارم‬ ‫ئەوینداری بەرد و دارم‬ ‫خۆشی من لەسەر پەرێزە‬ ‫لەژێر داربەڕوو و دار گوێزە‬ ‫لەگەڵ جوتیار‪ ،‬لەگەڵ پاڵە‬ ‫لەناو ئەو دۆڵ و ئەو یاڵە‬ ‫خۆشیم لە هەوجار و داس و‬ ‫گشت ئامێری كشتوكاڵە‬ ‫لەگەڵ رەنجبەر‪ ،‬لەگەڵ كاركەر‬ ‫لەگەڵ گیشەكەر و داركەر‬ ‫لەناو زەوی و سەر خەرمانە‬ ‫لەژێر ئەو ئاسمانە جوانە‬ ‫خۆشیم لە تەالن و هەردە‬ ‫خۆشە ئێستا لەپێم راچێ‬ ‫سەد قونجركەو دڕكە زەردە‬ ‫بۆنی لەودەی كام پێ خۆشە‬ ‫تۆزی شەنە بام پێ خۆشە‬ ‫چەند خۆشبوو سەردەمی پێشان‬ ‫كە بانگ دەكراین بۆ كا كێشان‬ ‫هەر لەدوای بانگی شێوانا‬ ‫كچ و كوڕ لەسەر خەرمانا‬ ‫كوڕ بەكا رەشكان پڕ دەكەن‬ ‫كچ بەبا مەمكان خڕ دەكەن‬ ‫بە بازدان و زۆرانێ و پاڵ‬ ‫كوڕ بەزۆڵی خۆی دەخست و‬ ‫دەكەوتە سەر یاری منداڵ‬ ‫لەناكاو دەبووە بێ دەنگی‬ ‫دوو مەمكۆڵەی خەپەتۆڵەت‬ ‫وێكڕا دەكەوتنە دوڕ چەنگی‬ ‫وەك تۆزێ میوەی سەردار‬ ‫كوڵمی كاڵیم دەسڕیەوە‬ ‫بە لێوی بۆ ماچ شێت و هار‬ ‫بەدەنگی پڕ لە شەرمەوە‬ ‫هەناسەی خاوو گەرمەوە‬ ‫كە دەیگوت «جارێ نا‪ .‬دیارن!»‬ ‫وەها تێكەڵ دەبوو گیانمان‬ ‫لەتۆ وابێ ئاگر و دارن‬ ‫ئێستاش ئەو چەند وشەی دوێنێ‬ ‫تەزووم بە ناخا دادێنێ‬ ‫گەوزە گەوز و ماچ ماچانێ‬ ‫لەناو لەودەو سەر سەر گیندانێ‬ ‫لەالی من گەلێك خۆشتر بوو‬ ‫لە چارپایەی شای ئێرانێ‬

‫چەند خۆشبوو لەناو گیای بەهار‬ ‫لەگەڵ كیژە بەرخەوانێ‬ ‫لەدوای قسەی خۆش و پالر‬ ‫دەبووە ماچ و دەس لەمالنێ‬ ‫چەند خۆشبوو خۆڵە پۆكانی‬ ‫لە بستیی رێی ترپەسپیانێ‬ ‫كە «فسە گورگ»مان دەردێناو‬ ‫شەوێش دەبووە قاوقاوانێ‬ ‫خۆش بوو لەو دەشت و وەردانە‬ ‫بەسەر ئەو گرد و هەردانە‬ ‫بەپای پەتی‪ ،‬بە ئازادی‬ ‫دەگەڕاین چەند بە دلشادی‬ ‫شەوان كە رێبواریم دەكرد‬ ‫بەناو دێی قەد شاخ و هەردا‬ ‫حەزم هەڵدەستاو خۆی دەكرد‬ ‫بەناو كوالنكەی رەنگ زەردا‬ ‫دەمگوت داخوا چ نازدارێك‬ ‫ئێستا لەخەوی خاو دایە‬ ‫بەخەیاڵ لەگەڵ چ یارێك‪،‬‬ ‫لەباوەشی كام الو دایە؟‬ ‫منیش خۆمم هەر بە خەیاڵ‬ ‫دەكردە ئەو شۆڕە سوارە‬ ‫دەممژی لچی ناوەڕاست چاڵ‬ ‫دەم لێستەوەو هەڵم دەپشافت‬ ‫سەرتاپای ئەو لەش و الرە‬ ‫چەند خۆشە ئێستا راكشان‬ ‫لەژێر كەپری كاكی سەپان‬ ‫كاڵشت بكەیتە سەرین‬ ‫رووی خۆت بدەیتە سەر جۆخین‬ ‫شنەی شەماڵ ببزوێنێ‬ ‫شەنەباكەر شەنەو هووردەی‬ ‫بەشێنەیی بوەشێنێ‬ ‫باوكێم جار جار بانگی كوڕ كا‬ ‫«كوڕە هۆ هۆ‪ .‬عەسەن عەسەن‬ ‫هەی توخمە صە! ئەو كەرانە‬ ‫لۆ دەرناكەی‪ ،‬لەسەر رەوسەن؟»‬ ‫چەند جوانە رێچكەی مانگایان‬ ‫كە ئێواران بۆ ئاوایی‬ ‫شۆڕ دەبنەوە لەقەد چیایان‬ ‫چەد خۆشە صەگڕەوی شەوان‬ ‫كە دێتە گوێی چاو لەخەوان‬ ‫هی كەڵەبابی دوورە ماڵ‬ ‫كە دەخوێنێ و لێك دەدا باڵ‬ ‫یان مریشكی كووچەو كۆاڵن‬ ‫چەندە جوان دەكەن پێكۆاڵن‬ ‫چەند جوانە لەبەر هەوری تار‬ ‫كۆڵكەری دەو جۆم و رووبار‬ ‫بەهەڵە داوان دەبەزن‬ ‫بۆ ژێر كەپر و بۆ پەنا دار‬ ‫چەند خۆشە گرمەی گەواران‬ ‫دوابەدوای تیشكی بروسك و‬ ‫كەمێك پێشی رێژنەی باران‬ ‫چەند خۆشە تۆزی ئێواران‬ ‫كە مەڕ و بەرخ تێك بەردەدرێن‬ ‫دەبنە قاڕەی بزن و كاران‬ ‫خۆشە بۆن دووكەڵی داران‬ ‫لەهۆبەی كۆچ و كۆچباران‬ ‫لەناو بەیار و پاوانی‬ ‫رازاوەی وەرزی بەهاران‬ ‫الیەك سێپێكی مەشكانە‬ ‫الیەك بێرو بێریوانە‬ ‫لەم ال هڕە هڕی شوانە‬ ‫لەوالش قازان و كابانە‬ ‫لەوالیەیان كۆلی ئاوە‬ ‫لەم ال كۆزی بەرخی ساوا‬ ‫لە دوورەوە مەڕە كەترە‬ ‫دیارە سوڕناتك لێی داوە‬ ‫دوو كارمامزی گەردن كەش‬ ‫چاو گەورەو رەش‪ ،‬ناوچەوان قەش‬ ‫لەگەڵ كار و بزنەگەالن‬ ‫بێ جیاوازی تێكەاڵوە‬ ‫لەوالیەش زەڕەی نێرەكەر‬ ‫تێكەڵ حەپە جەپی صەیە‬ ‫یان كۆكەی مەڕێكی دەغەر‬ ‫یان بۆڵە بۆڵی «بەهیە»یە‬ ‫لەژێر رەشماڵی حەوت ستوون‬ ‫گشت رایەخ و سەرەندازە‬ ‫سەوەشیری سەرەو نخوون‬ ‫دایپۆشتووە شیری تازە‬ ‫لبادی خۆماڵیی رەنگین‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫بەیاننامەی كۆتایی هەشتەمین فێستیڤاڵی بەدرخان لە پاریس‬ ‫‪ ،2011/7/10 - 9‬سیڤەر‬

‫دیمەنێكی بەشداربووانی رۆژی یەكەمی هەشتەمین فێستیڤاڵی بەدرخان لە پاریس ‪2011/7/9‬‬

‫لە رۆژانی ‪ 2011/7/10-9‬لە هۆڵی‬ ‫(هۆتێل نۆڤۆتێل) لە ناوچەی سیڤەر‬ ‫ل��ە پاریسی پایتەختی فەرەنسا‪،‬‬ ‫هەشتەمین فێستیڤاڵی بەدرخان‬ ‫بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫لە یەكەم رۆژدا پ��اش كردنەوەی‬ ‫رێورەسمی فێستیڤاڵەكە لەالیەن‬ ‫د‪.‬ئ����ازاد ح��ەم��ەش��ەری��ف و خانمە‬ ‫ن�����ووس�����ەر و م���ێ���ژوون���ووس���ی‬ ‫فەرەنسی د‪.‬جۆیس بلۆ بەرنامەكان‬ ‫دەستپێكران‪ .‬دوای پێشكەشكردنی‬ ‫سروودی بەدرخانی خاك پەروەرم‪،‬‬ ‫خ��ات��وو خ��ەم��ان زرار نوێنەری‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لە‬ ‫فەرەنسا وتارێكی پێشكەشكرد كە‬ ‫تێیدا بەناوی حكومەتی هەرێمەوە‬ ‫بەخێرهاتنی ئەو پۆلە روناكبیرەی‬ ‫كرد كە لە كوردستانەوە هاتبوون‬ ‫ب��ۆ ب��ەش��داری ك��ردن��ی هەشتەمین‬ ‫فێستیڤاڵ ‪.‬‬ ‫هەروەها دەستخۆشی لە دەزگای‬ ‫بەدرخان كرد كە چاالكانە هەموو‬ ‫ساڵێك ئ��ەم فێستیڤاڵە كەلتورییە‬ ‫ه��ەر ساڵە و ل��ە ش��ار و واڵتێكی‬ ‫جیاواز رێكدەخات‪.‬‬ ‫پ��اش��ان ن��وێ��ن��ەری خ��ات��وو سینەم‬ ‫خان جەالدەت بەدرخان»د‪ .‬جۆیس‬

‫بلو» كورتەیەكی لەبارەی مێژووی‬ ‫بنەماڵەی بەدرخانیان و رۆڵ و‬ ‫كاریگەرییان «لەمەیدانی ئازادیی‬ ‫و رزگاربونی كورد لە دەسەاڵتی‬ ‫عوسمانییەكان پێشكەشكرد‪.‬‬ ‫دوات��ر حەمید بەدرخان سەرۆكی‬ ‫ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی دەزگ����ای بەدرخان‬ ‫وت��ارێ��ك��ی پ��ێ��ش��ك��ەش��ك��رد‪ ،‬تێیدا‬ ‫وێ��ڕای بەخێرهێنانی میوانەكان و‬ ‫ب��ەدەن��گ��ەوە هاتنیان بۆ فێستیڤاڵ‬ ‫و ئ����ەو ه����ەواڵن����ەی داوی����ان����ە بۆ‬ ‫رێكخستنی فێستیڤاڵ و رۆڵی‬ ‫میوانانی كوردستانی بەرزنرخاند‬ ‫ك��ە ل��ەس��ەر ئ��ەرك��ی خ��ۆی��ان هاتن‬ ‫و ب��ەرن��ام��ەك��ان��ی فێستیڤاڵیان‬ ‫دەوڵ���ەم���ەن���دت���ر ك����رد‪ ،‬ه���ەروەه���ا‬ ‫س��وپ��اس��ی ح��ك��وم��ەت��ی فەرەنسی‬ ‫و ب��ەت��ای��ب��ەت��ی ب��ەڕێ��ز قونسولی‬ ‫فەرەنسی لە هەولێر»د‪ .‬فریدریك‬ ‫ت��ی��س��ۆت»دەك��ات ك��ە دڵسۆزانەو‬ ‫لەخۆبووردووانە‪ ،‬ئاسانكاری بۆ‬ ‫بەستنی هەشتەمین فێستیڤاڵی‬ ‫بەدرخان لە پاریس كرد‪.‬‬ ‫دواتریش مسیۆ جاك بلۆندان كە‬ ‫هەڵبژێردراوی پارتی سۆسیالیستی‬ ‫فەرەنسایە بۆ ش��ارەوان��ی سیڤەر‬ ‫و لەهەمانكاتدا راوێژكاری مسیۆ‬

‫فرانسۆ هوالندا وتارێكی مێژوویی‬ ‫گرنگی بەناوی پارتی سۆسیالیستی‬ ‫ف��ەرەن��س��ا و ش���ارەوان���ی سیڤەر‬ ‫پێشكەشكرد‪ ،‬بەبایەخەوە باس‬ ‫و رۆڵ����ی ك�����وردی ل���ە خەباتی‬ ‫درێژخایەنی خ��ۆی لەپێناو مافە‬ ‫رەواكانی خۆیان و دیموكراتییەت‬ ‫و یەكسانی لە جیهاندا كرد‪.‬‬ ‫پ��اش��ان ب��ەڕێ��ز ك��ەن��داڵ ن���ەزان‬ ‫سەرۆكی ئینستیوتی كوردی لە‬ ‫پاریس وتارێكی پێشكەشكرد‬ ‫و تێیدا گرنگی ئ��ەم فێستیڤاڵە‬ ‫و ئ����اڵ����وگ����ۆڕی ك���ەل���ت���وری‬ ‫ك��وردی و فەرەنسی بەباشی‬ ‫روونكردەوە‪ ،‬ئاماژەشی بەوەدا‬ ‫كە رووناكبیرە فەرەنسییەكان‬ ‫زۆری���ان ب��ەالوە گرنگە كورد‬ ‫پێگەی خۆی هەبێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەڕێزەوە باسی رۆڵی كامەران‬ ‫بەدرخانی كرد كە لە ژیانیدا‬ ‫لە فەرەنسا لەچەندین بواردا‬ ‫هەوڵی بۆ كورد داوە‪.‬‬ ‫پ��اش��ان د‪.‬ه��ی��م��داد حوسێن‬ ‫ئ��ەن��دام��ی دەس��ت��ەی گشتی‬ ‫ب�����ەڕێ�����وەب�����ەری یەكێتی‬ ‫نوسەرانی ك��ورد وتارێكی‬ ‫ب��ە نوێنەرایەتی دەستەی‬

‫پۆستەری‬ ‫هەشتەمین فێستیڤاڵی‬ ‫بەدرخان لە پاریس‬ ‫بە ڕ ێو ە بە ر‬

‫مەراسیمی كردنەوەی هەشتەمین فێستیڤاڵی بەدرخان لە پاریس‬

‫خوێندەوە و پیرۆزبایی رێكخستنی‬ ‫فێستیڤاڵی كرد و هیوای بەردەوامی‬ ‫و سەركەوتنی بۆ خواست‪.‬‬ ‫دوات��ر فیلمی ئێرە كوردستانە كە‬ ‫فیلمێكی دۆكیومێنتاریی پێناسەییە‬ ‫ل���ەس���ەر ك���وردس���ت���ان ب���ە زمانی‬ ‫فەرەنسی و لە دەرهێنانی هەوراز‬ ‫م��ح��ەم��ەد پێشكەشكرا و پاشان‬ ‫میوانان پێشانگای كتێب و پێشانگای‬ ‫ف��ۆت��ۆگ��راف��ی��ی ه��ون��ەرم��ەن��د هێمن‬ ‫جەمیل و پێشانگای هونەرمەندان‬ ‫نامیق عەلی ق��ادر‪ ،‬بورهان سابیر‬ ‫و محەمەد فەتاح بەسەركرانەوە كە‬ ‫نیشاندانی كەلتوری كورد بوو بە‬ ‫میوانان‪.‬‬ ‫پاش نیوەڕۆی هەمان رۆژ لە دوو‬

‫ك������ۆڕی‬ ‫دوا ب���ەدوای ی��ەك��دا مالمیسانژ و‬ ‫ئیبراهیم سەیدۆ و بەنگین حاجۆ‬ ‫و د‪.‬كورد جەمشید بەدرخان چەند‬ ‫ب��اب��ەت��ێ��ك��ی گ��رن��گ��ی��ان خستەڕوو‪.‬‬ ‫ل���ەی���ەك���ەم ك������ۆڕدا ب���اس���ی رۆڵ���ی‬ ‫بەدرخانییەكان لە رۆژنامەگەری‬ ‫كوردیدا كرا و لە كۆڕی دووەمیشدا‬ ‫رۆژن����ام����ەگ����ەری ل���ە ئ����ەم����ڕۆدا و‬ ‫ك��اری��گ��ەری ت��ەك��ەل��ۆژی��ا و میدیا‬ ‫باسكران‪ ،‬كە تیایدا رۆژنامەوانان‬ ‫ك����اروان ئ��ەن��وەر‪ ،‬ئومێد عەلی‪،‬‬ ‫ب���ەه���ات ح��ەس��ی��ب ق����ەرەداغ����ی و‬ ‫رەحیم رەشیدی و ئەفرام یوسف‬ ‫بەشدارییان كرد‪.‬‬ ‫كۆڕەكان لەالیەن د‪ .‬لوئەی جاف و‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫مەراسیمی كردنەوەی رۆژی یەكەمی فێستیڤاڵی بەدرخان لە پاریس ‪2011/7/9‬‬

‫نووسەر و رووناكبیری گەورەی كورد مستەفا ساڵح كەریم‪ ،‬زۆر بەتوندی ‪ 3‬ساڵ جارێك فێستیڤاڵی بەدرخانی رەتكردەوە‬

‫د‪ .‬نەجاتی عەبدوڵالوە بەڕێوەبران‪.‬‬ ‫ل��ە رۆژی دووەم����ی فێستیڤاڵدا‪،‬‬ ‫سەرەتا عەبدوللەتیف گلی وتارێكی‬ ‫ب��ەن��رخ��ی ل����ەب����ارەی پەیوەندی‬ ‫ه��ەردوو گەلی ك��ورد و فەرەنسی‬ ‫پێشكەشكرد‪.‬‬ ‫پاشان فیلمی دیكۆمێنتاریی دایكی‬ ‫ك����ورد ل���ەب���ارەی خ���ات���وو دانیال‬ ‫م��ی��ت��ران��ەوە ل��ە دەره��ێ��ن��ان��ی ستار‬ ‫محەمەد ئەمین كە بەرهەمی دەزگای‬ ‫بەدرخان بوو پێشكەشكرا‪.‬‬ ‫ل��ە پانێلی دوات�����ردا ه��ەری��ەك��ە لە‬ ‫ن��ووس��ەران مستەفا ساڵح كەریم‪،‬‬ ‫محەمەد موكری و شێرزاد حەسەن‬ ‫و ئەحمەد محەمەد ئیسماعیل و‬ ‫ف���ەواز حسێن ب��اس��ی ئەزموونی‬ ‫نووسینی خۆیان لە بواری چیرۆك‬ ‫و رۆم��ان��دا ك��رد و دوات���ر گفتوگۆ‬ ‫لەبارەی باسەكانەوە كرا‪ ،‬ئەم كۆڕە‬ ‫لەالیەن بەیان سەلمان بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫دواتر لەكۆڕێكی شیعریدا شاعیران‬ ‫چنار نامیق‪ ،‬چنور نامیق‪ ،‬بەیان‬ ‫س��ەل��م��ان‪ ،‬گ����ۆران زەوق����ە‪ ،‬دڵ���زار‬ ‫ح���ەس���ەن و ن��اه��ی��د رەشیدیان‬ ‫شیعریان خوێندەوە‪.‬‬ ‫پ���اش���ان ف��ی��ل��م��ی دیكۆمێنتاریی‬ ‫مۆنۆمێنتی شەهیدانی كوردستان‬ ‫ل��ە ئ��ام��ادەك��ردن��ی خ��وس��رەو جاف‬ ‫پێشكەشكرا‪.‬‬ ‫لە پانێلی پاشتردا لەژێرناونیشانی‬ ‫گ����ەڕۆك����ە ف���ەرەن���س���ی���ی���ەك���ان لە‬ ‫ك���وردس���ت���ان ل���ەالی���ەن ه�����ەردوو‬ ‫شوێنەوار ناسی فەرەنسی ئۆلیڤێی‬ ‫روا و میكایل تێڤینە دوو بابەتی‬ ‫گرنگی شوێنەوارییان پێشكەشكرد‪.‬‬ ‫ك����ۆڕەك����ان ل���ەالی���ەن د‪.‬نەجاتی‬ ‫عەبدوڵالوە بەڕێوەچوون‪.‬‬ ‫لە پانێلی پێنجەمدا باسێكی گرنگ‬ ‫ل��ەژێ��رن��اون��ی��ش��ان��ی كوردستان‬ ‫پەنجەرەیەك بەسەر دونیادا لەالیەن‬ ‫بەڕێزان عەدنان موفتی و د‪.‬خەسرۆ‬ ‫عەبدواڵیی و حوسێن یەزدان پەنا و‬ ‫خالید عیسا و ئۆفرا بنگیوم و د‪.‬‬ ‫ئازاد حەمە شەریف پێشكەشكرا كە‬

‫تیایدا مەسەلە گرنگە هەنوكەییەكان‬ ‫و ئەو گۆڕانكاریانەی لە ناوچەكەدا‬ ‫روودەدەن خ���ران���ە ب���ەرب���اس و‬ ‫ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن��ەوە‪ ،‬چ��ەن��دی��ن پرسیار‬ ‫ئاراستەی خ��اوەن كۆڕەكان كران‬ ‫و كۆڕەكە لەالیەن ب��ەرزان فەرەج‬ ‫بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫لەپانێلی ش��ەش��ەم بەناونیشانی‬ ‫رەوش�������ی ژن ل����ە كۆمەڵگەی‬ ‫ك�����وردەواری ب��وو ك��ە ه��ەر یەكە‬ ‫ل��ەخ��ان��م��ان د‪ .‬ش��وك��ری��ە رەس���وڵ‪،‬‬ ‫فریاڵ حاجۆ‪ ،‬شیالن شۆرش‪ ،‬نەهلە‬ ‫س��ەع��دوڵ�لا و پ���ەری ش��ێ��خ ساڵح‬ ‫بەسترا باسیان لە ژن و كۆمەڵگەی‬ ‫ك������وردەواری ل��ە ن����اوەوە ی���ان لە‬ ‫دەرەوەی كوردستان كرا‪.‬‬ ‫كۆڕەكە لەالیەن خاتوو خەمان زرار‬ ‫بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫لەدوا پانێلی فێستیڤاڵدا بەناونیشانی‬ ‫گۆرانی و مۆسیقا و بەسەرهاتی‬ ‫هونەری بۆ هونەرمەندان هۆمەری‬ ‫دزەی����ی و ئ��ەن��وەر ق���ەرەداغ���ی و‬ ‫عەدنان عەفرینی بەڕێوەچوو كە‬ ‫تیایدا باس لە رەوش��ی مۆسیقا و‬ ‫دنیای ناسكی ه��ون��ەری رەسەنی‬

‫كوردی كرا‪.‬‬ ‫ك��ۆڕەك��ە ل��ەالی��ەن بەهات حەسیب‬ ‫قەرەداغی بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫واژۆی كتێبی تایبەت بە هەشتەمین‬ ‫فێستیڤاڵی ب��ەدرخ��ان ل��ە پاریس‬ ‫رۆم����ان����ی ئ����ەوی����ن ل����ە واڵتێكی‬ ‫ل��ەت��ل��ەت��ك��راودا ل��ە ن��وس��ی��ن��ی جین‬ ‫ساسۆن ن��وس��راوە ل��ەالی��ەن ئازاد‬ ‫حەمە شەریف وەرگێڕدراوەتە سەر‬ ‫زمانی كوردی و لە بەرهەمەكانی‬ ‫دەزگای بەدرخانە ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫ه���ەروەه���ا خ����ەاڵت و رێزلێنان‬ ‫پێشكەش ب��ە چ��ەن��دی��ن دەزگ����ا و‬ ‫رێكخرا و و كەسایەتی ك��ورد و‬ ‫فەرەنسی كرا‪.‬‬ ‫هەروەها بڕوانامەی رێزلێنان درا‬ ‫ب��ەه��ەم��وو ئ��ەو م��ی��وان��ان��ەی ك��ە لە‬ ‫كوردستانەوە هاتبوون‪.‬‬ ‫شایەنی باسە ئامانج لە سازدانی‬ ‫فێستیڤاڵی بەدرخان دروستكردنی‬ ‫پ��ردی روناكبیرییە لەنێوان گەلی‬ ‫ك���ورد و گ��ەالن��ی دی��ك��ەی جیهان‪.‬‬ ‫هەشتەمین فیستیڤاڵیش هەنگاوێكە‬ ‫بەمەبەستی ئاڵوگۆری روناكبیری‬ ‫و كەلتووری لەنێوان گەلی كورد‬ ‫و فەرەنسا‪.‬‬ ‫ئەندامانی فیستیڤاڵی بەدرخان ئەو‬ ‫پ��ەڕی خۆشحاڵی خۆیان دەربڕی‬ ‫بە ئازادكردنی دوو رۆژنامەنوسی‬ ‫فەرەنسی كەناڵی ‪ TV3‬بەڕێزان‬ ‫ستیڤان تاپۆنێ و ئیخڤێ گێسكێ كە لە‬ ‫ئەفغانستان لەالیەن تیرۆریستانەوە‬ ‫دەس��ت��ب��ەس��ەرك��راب��وون‪ .‬هەروەها‬ ‫بەشداران داوایانكرد كە لە هەموو‬ ‫جیهاندا بیروباوەری ئازاد و كاری‬ ‫رۆژن��ام��ەگ��ەری رێ��زی لی بگیرێت‬ ‫و رۆژن���ام���ەن���ووس���ان ب��ە بارمتە‬ ‫نەگیرێن‪.‬‬

‫هەروەها پێشنیار كرا فێستیڤاڵی‬ ‫ب���ەدرخ���ان ك��ەپ��ێ��ش��ت��ر سااڵنە‬ ‫ئەنجامدەدرا و لە سااڵنی ‪-2004‬‬ ‫ەوە‪ 2011‬لە سلێمانی و دهۆك‬ ‫و هەولێر و بەرلین و قاهیرە و‬ ‫ئەسینا و واشنتۆن دی سی و‬ ‫فەرەنسا درێژەی هەبووە‪ ،‬هەر‬ ‫ب��ەردەوام بێت‪ ،‬بەاڵم بكرێتە ‪3‬‬ ‫س��اڵ ج��ارێ��ك‪ ،‬چونكە هەشت‬ ‫ساڵە كارمەندانی دەزگای چاپ‬ ‫و باڵوكردنەوەی بەدرخان زۆر‬ ‫خۆنەویستانە خەریكی سازدانی‬ ‫ئەو فێستیڤااڵنەن و لەم پێناوەدا‬ ‫هیالكییەكی زۆری����ان بینیوە‪،‬‬ ‫ه��ەرچ��ەن��دە ل���ەالی���ەن زۆرێ���ك‬ ‫ل���ە م���ی���وان���ان ئ����ەو پێشنیارە‬ ‫رەتكرایەوە‪.‬‬ ‫دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی‬ ‫بەدرخان و ئەندامانی وەفدی‬ ‫م���ی���وان س���وپ���اس���ی ه�����ەوڵ و‬ ‫ماندووبوونی بێ پایانی خاتوو‬ ‫سینەم خان جەالدەت بەدرخان‬ ‫و خاتوو خەمان زرار نوێنەری حەمید بەدرخان ‪ -‬مەراسیمی كردنەوەی فێستیڤاڵ‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لە‬ ‫لەكۆتاییدا ب��اوك و ك��چ عەدنان‬ ‫پاریس و د‪ .‬كەنداڵ نەزان سەرۆكی‬ ‫ئینستیوتی كورد لە پاریس و هەر عفرینی بە تەمبورەكەی و رۆژیدا‬ ‫ی��ەك ل��ە ب��ەڕێ��زان ب���ەرزان فەرەج خانیش ب��ە دەن��گ��ە زوالڵ��ەك��ەی و‬ ‫نوێنەری (ی‪.‬ن‪.‬ك) لە پاریس و دواتریش هونەرمەندی لێهاتووی‬ ‫پ��رۆف��ی��س��ۆری ن����اوداری ك���ورد د‪ .‬گەورەی كورد هۆمەری دزەیی و‬ ‫هەڵكەوت حەكیم و د‪.‬لوئەی جاف هونەرمەند شیالن عەبدوڵال كۆڕی‬ ‫س��ەرۆك��ی رێ��ك��خ��راوی (‪ )kescc‬ب���ەزم و گ��ۆران��ی��ی��ان گ���ەرم كرد‪.‬‬ ‫لەپاریس و خ��ات��وو دڵ��ن��از سەاڵح بەیاننامەی كۆتایی لەالیەن حەمید‬ ‫سەعدوڵالیان ك��رد‪ ،‬كە لەچەندین ئ��ەب��وب��ەك��ر ب���ەدرخ���ان بەرپرسی‬ ‫مانگ پێش ئێستاوە ماندوو نەناسانە دەزگ���ای چ��اپ و باڵوكردنەوەی‬ ‫هاوكاریی دەزگای بەدرخانیان كرد‬ ‫لەئامادەكاری بۆ فیستیڤاڵەكە و بەدرخان خوێندرایەوە‪.‬‬ ‫‪2011/7/10‬‬ ‫سەرجەم ئەو میوانانەی لەواڵتانی‬ ‫پاریس ‪ -‬سیڤەر‬ ‫دیكەوە هاتبوون‪.‬‬

‫پانێڵی «رۆڵی بەدرخانییەكان لە رۆژنامەنووسیی كوردی» لە رۆژی یەكەمی فێستیڤاڵەكەدا‬

‫‪5‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫كه‌نداڵ‌ نه‌زان‪ :‬فه‌ڕه‌نسا‌و خه‌ڵكی فه‌ڕه‌نسا‬ ‫پشتیوانییه‌كی باشیان بۆ دۆزی میله‌تی كورد هه‌یه‌‬ ‫ئا‪ :‬نزار گزالی‪ ،‬پاریس‬ ‫ك���ه‌ن���داڵ ن����ه‌زان س���ه‌رۆك���ی ئینستیوتی كورد‬ ‫له‌پاریس‪ ،‬ك ‌ه نوسه‌رو كه‌سایه‌تییه‌كی‌ ناودار ‌ی‬ ‫ك���ورده‌‪ -‬ل �ه‌م چاوپێكه‌وتنه‌ی‌ ئاوێنه‌دا هیوا ‌ی‬ ‫ئ �ه‌وه‌ ده‌خ��وازێ��ت ك� ‌ه جارێكی دیك ‌ه كوردستان‬ ‫توندوتیژیی‌ به‌خۆیه‌وه‌ نه‌بینێ‌‌و ده‌ڵێت «له‌هیچ‬ ‫شوێنێكی‌ دونیادا دیموكراسیه‌ت به‌بێ ئۆپۆزسیۆن‬ ‫نابێت»‪.‬‬ ‫ ئایا گرنگترین كارو چاالكییه‌كانی ئینستیوت ‌ی‬‫كورد له‌پاریس چییه‌‌و تا چه‌ند كاریگه‌ریی هه‌بوو‌ه‬ ‫له‌فه‌ڕه‌نسادا كه‌ له‌ساڵ ‌ی ‪1983‬ه‌وه‌ دامه‌زراوه‌؟‬ ‫كه‌نداڵ‌ نه‌زان‪ :‬چاالكیه‌كانمان جۆراوجۆرن‪،‬‬ ‫كاره‌كانمان فره‌الیه‌نن‪ ،‬تا ئێستا گه‌وره‌ترین‬ ‫كتیبخانه‌ی كوردیمان هه‌یه‌ له‌ئه‌وروپاو‬ ‫گه‌نجی كوردی سه‌ردانی ده‌كه‌ن‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫تا ئێستا توانیومانه‌ بۆ (‪ )400‬خوێندكاری‬ ‫ك��ورد له‌هه‌موو به‌شه‌كانی كوردستان‬ ‫ك��ورس��ی خ��وێ��ن��دن ‌وه‌رگ��ری��ن‌و هه‌ندێك‬ ‫له‌مانه‌ ئێستا ت��ا ئاستی پرۆفسیۆریش‬ ‫رۆشتون‪ ،‬هه‌میش ‌ه ده‌رگاشمان كراوه‌ بوو ‌ه‬ ‫به‌ڕوی ئه‌وانه‌ی كه‌ له‌فه‌ڕه‌نسا ده‌خوێنن‌و‬ ‫به‌شێكی زۆر سه‌ردانمان ده‌ك��ه‌ن‪ ،‬له‌گه‌ ‌ڵ‬ ‫به‌چاپگه‌یاندنی كتێبی ك���وردی‌و كتێبی‬ ‫ئ��ه‌ده‌ب��ی ك���وردی ب��ه‌زم��ان��ی فه‌ڕه‌نسی‌و‬ ‫ت���اد‪ ..‬كارێكی دیكه‌ ك��ه‌ ئێمه‌ كردومان ‌ه‬ ‫پ��ه‌ی��داك��ردن��ی دۆس��ت��ه‌ ب��ۆ دۆزی كوردی‬ ‫وات��ه‌ (ل��ۆب��ی) ك��ردن‪ ،‬له‌گه‌ڵ‌ سازكردن‌و‬ ‫به‌شداریكردن له‌كۆنفرانسی نێونه‌ته‌وه‌یی‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها دروستكردنی پردی په‌یوه‌ندی باشیان ب��ۆ دۆزی میله‌تی ك��ورد هه‌یه‌‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ كه‌سایه‌تیه‌ دیاره‌كانی ئه‌وروپا‌و به‌نمون ‌ه له‌ساڵی (‪ )1998‬ئۆپنیون پۆالن‬ ‫هه‌ندێكجار داوه‌ت��ك��ردن‌و ب��ردن��ی ئه‌وان راپرسییه‌كی ئه‌نجامدا (‪)%74‬ی خه‌ڵكی‬ ‫ب��ۆ ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ك��ه‌ ب��ه‌ك��اری لۆبیكردن فه‌ڕه‌نسا داوایان له‌حكومه‌ته‌كه‌یان ده‌كرد‬ ‫پ��ش��ت��ی��وان��ی دۆزی ك���ورد ب��ك��ات له‌هه‌ر‬ ‫ناوده‌برێت‪.‬‬ ‫ باسی لۆبی ك��وردت ك��رد‪ ،‬به‌بڕوا ‌ی تۆ ئایا چ��وار پارچه‌كه‌دا‪ ،‬ئه‌م ‌ه ل��ه‌و كاته‌دا بوو‬‫ئێستا كورد گه‌یشتووه‌ته‌ ئه‌و ئاسته‌ی‌ ك ‌ه خاوه‌ن ‌ی كه‌ پشتیوانی‌ خه‌ڵكی فه‌ڕه‌نسا بۆ دۆزی‬ ‫فه‌له‌ستین ته‌نها ده‌گه‌یشت ‌ه (‪ ،)%18‬ئیتر‬ ‫لۆبی بێت؟‬ ‫ك���ه‌ن���داڵ ن�����ه‌زان‪ :‬ئ����ه‌وه‌ی راس��ت��ی بێت به‌ره‌به‌ره‌ له‌ڕێگه‌ی كه‌سایه‌تییه‌كی دیار‌و‬ ‫ی وه‌ك خاتوو «دانیال میتیران»‌و‬ ‫ی به‌ناوبانگ ‌‬ ‫ی لۆب ‌‬ ‫له‌سه‌ره‌تادا شتێكمان نه‌بوو ناو ‌‬ ‫بێت‪ ،‬به‌اڵم له‌سه‌ره‌تای هه‌شتاكاندا زۆر چه‌ندین كه‌سایه‌تی‌و هونه‌مه‌ند‌و مامۆستای‬ ‫پێشكه‌وت‪ ،‬س���ه‌رۆك ك��ۆم��اری فه‌ڕه‌نسا زان��ك��ۆی‌ ن�����ازداره‌وه‌‪ ،‬میدیای فه‌ڕه‌نسی‬ ‫فرانسۆ م��ی��ت��ران‌و پ��ارت��ی‌ سۆسیالیستی ب��ای��ه‌خ��ی‌ ب��ه‌ك��ورد داوه‌‪ .‬به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫ئه‌م ‌واڵته‌‌و (چه‌په‌كان) رۆڵی به‌رچاویان گشتی میدیای فه‌ڕه‌نسی به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫هه‌بوو‪ ،‬ئه‌وه‌بوو له‌دوای نه‌وه‌ده‌كان‌و دوای پۆزه‌تیڤانه‌ ب��اس ل��ه‌دۆزی ك��ورد ده‌كات‪،‬‬ ‫راپه‌ڕین‌و كۆڕه‌وه‌كه‌ به‌هۆی رۆڵی لۆبی ب��ه‌اڵم له‌ئێستادا به‌پێی روداو‌و گرنگی‬ ‫كورد له‌فه‌ڕه‌نسا‌و ئه‌مه‌ریكا‌و شوێنه‌كانی م��ه‌س��ه‌ل��ه‌ك��ان‪ ،‬به‌نمونه‌ له‌ئێستادا زۆر‬ ‫ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ت��وان��را ن��ه‌ت��ه‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان ب��اس ل�� ‌هك��وردی س��وری��ا د ‌هك��رێ��ت‪ ،‬چه‌ند‬ ‫به‌پێی بڕیاری (‪ )688‬ناوچه‌ی ئارام یان رۆژێكیش له‌مه‌وبه‌ر له‌كۆبونه‌وه‌یه‌كدا ‪-‬ك ‌ه‬ ‫دژه‌ فڕین دروستبكات‌و ئه‌مه‌ش هه‌لی بۆ پشتیوانی كوردانی سوریا له‌پاریس‬ ‫ره‌خساند بۆ ئارامی كوردستانی باشور‌و ب���ه‌ڕێ���وه‌چ���و‌و‪ -‬س���ه‌رۆك���ی ش���اره‌وان���ی‬ ‫هه‌نگاوێكی باش بوو بۆ چه‌سپاندنی‌ ئه‌م پاریسیش تیایدا به‌شدار بوو‪ ،‬به‌ به‌رچاوی‬ ‫هه‌موو میدیاكانه‌و ‌ه پشتگیری خ��ۆی بۆ‬ ‫هه‌رێمه‌ی كه‌ ئێستا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ تۆ په‌یوه‌ندی ئێستای هه‌رێمی كوردستان كوردانی سوریا ده‌ربڕی‌‌و داوای له‌سوریا‬‫ی‬ ‫كرد چیتر مافه‌كانیان پێشێلنه‌كات‪ ،‬داوا ‌‬ ‫له‌گه‌ڵ‌ حكومه‌ته‌كه‌ی ساركۆزیدا چۆن ده‌بینی؟‬ ‫ك���ه‌ن���داڵ‌ ن�����ه‌زان‪ :‬ه��ه‌رچ��ه‌ن��ده‌ نوێنه‌ری ئ��ه‌وه‌ی‌ ك��رد كه‌ پێویسته‌ رێ��ز له‌هه‌موو‬ ‫حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان لێره‌یه‌‌و مافه‌كانی كورد بگیرێت‌و پارێزراو بێت‪،‬‬ ‫ره‌ن��گ�� ‌ه ‌وه‌اڵم����ی ب��اش��ت��ری الب��ێ��ت‪ ،‬به‌اڵم له‌ئه‌وروپا قسه‌ی سه‌رۆك شاره‌وانییه‌كی‬ ‫په‌یوه‌ندی ك��ورده‌ك��ان��ی باشور تا ساڵی ‌وه‌ك شاری پاریس ك ‌ه هێند ‌ه گه‌وره‌یه‌‪،‬‬ ‫(‪‌)2000‬و له‌سه‌رده‌می فرانسۆ میتراندا له‌قسه‌ی ‌وه‌زیرێك گرنگتره‌‪ .‬جگ ‌ه له‌و ‌ه‬ ‫ل��ه‌گ��ه‌ڵ ف��ه‌ڕه‌ن��س��ا زۆر ب��اش ب��وو‪ ،‬به‌اڵم ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر ك ‌ه هه‌ڵبژاردن له‌توركیا‬ ‫له‌گه‌ڵ هاتنی جاك شیراك په‌یوه‌ندییه‌ك ‌ه هه‌بوو میدیاكان زۆر باسی كورده‌كانی‬ ‫ك����زب����وون‌و خ���راپ���ی ب���ه‌خ���ۆی���ه‌وه‌ دی‪ ،‬باكوریان ده‌كرد‪.‬‬ ‫ل��ه‌(‪ 2002‬تا ‪ )2007‬فه‌ڕه‌نسای ئه‌وكات ‪ -‬ه����ه‌ر ده‌رب���������اره‌ی م���ی���دی���ای‌ فه‌ڕه‌نسی‌‪،‬‬ ‫پشتگیری عه‌ره‌بی ده‌كرد‪ ،‬چونكه‌ شیراك رۆژنامه‌نوسان‌و په‌نابه‌ر‌ه كورده‌كان باس له‌و‌ه‬ ‫دۆستی س��ه‌دام حسین ب��وو‪ .‬له‌ئێستادا‌و ده‌ك �ه‌ن ك ‌ه میدیاكانی فه‌ڕه‌نسا ‌وه‌ك��و پێویست‬ ‫ل��ه‌س��ه‌رده‌م��ی س��ارك��ۆزی��دا په‌یوه‌ندییه‌ك ‌ه گرنگییه‌كی ئه‌وتۆیان به‌خۆپیشاندان‌و روداوه‌كانی‬ ‫ب��اش��ه‌‪ ،‬س��ارك��ۆزی‌و ‌وه‌زی���ری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مدواییه‌ی هه‌رێمی كوردستان نه‌داوه‌؟‬ ‫ئێستای فه‌ڕه‌نسا پشتگیری كورد ده‌كه‌ن‪ .‬كه‌نداڵ ن��ه‌زان‪ :‬من ‌وای نابینم‪ ،‬ئاژانسی‬ ‫ تێڕوانینی میدیای فه‌ڕه‌نسی بۆ كورد چۆنه‌‌و فرانس پرێس باسی ك��ردووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬‫ئ��ێ��م��ه‌ش ل��ه‌س��ه‌ر ‌وێبسایتی ئینستیوت‬ ‫چۆن له‌كێشه‌ ‌ی كورد ده‌ڕوانن؟‬ ‫ك���ه‌ن���داڵ‌ ن�����ه‌زان‪ :‬ب��ه‌ش��ێ��وه‌ی��ه‌ك��ی گشتی باسمان ك���ردووه‌‪ ،‬ب��ه‌اڵم به‌هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫فه‌ڕه‌نسا‌و خه‌ڵكی فه‌ڕه‌نسا پشتیوانییه‌كی خۆپیشاندانه‌كانی ك��وردس��ت��ان هاوكات‬

‫ب���وون ل��ه‌گ��ه‌ڵ چ�� ‌هن��د ‌واڵت��ێ��ك��ی عه‌ره‌بی‪،‬‬ ‫كه‌ میدیای فه‌ڕه‌نسی پێشبینی نه‌ده‌كرد‬ ‫ئه‌و شوێنانه‌ خۆپیشاندانیان تیا بكرێت‪،‬‬ ‫ره‌ن��گ�� ‌ه ئ��ه‌م�� ‌ه ه��ۆك��ارێ��ك بوبێت ب��ۆ زۆر‬ ‫به‌دیارنه‌خستی مه‌سه‌له‌كانی كوردستانی‬ ‫ب���اش���ورو ه���ه‌روه‌ه���ا ره‌ن��گ�� ‌ه ل���ه‌و واڵت���ه‌‬ ‫عه‌ره‌بیان ‌ه كه‌سی زیاتریشیان هه‌بێت‪.‬‬ ‫ ‌وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌ك ‌ی كورد‪ ،‬تێڕوانینی تۆ چیی ‌ه‬‫بۆ روداوه‌كانی‌ ئه‌مدواییه‌ ‌ی كوردستان‌و ناڕه‌زایی‌و‬ ‫خۆپیشاندانه‌كان‌و له‌هه‌مانكاتیشدا به‌رامبه‌ر‬ ‫به‌دانوستاندنه‌كانی نێوان ئۆپۆزسیۆن‌و ده‌سه‌اڵت ‌ی‬ ‫هه‌رێم ‌ی كوردستان؟‬ ‫كه‌نداڵ‌ ن��ه‌زان‪ :‬هه‌رچه‌نده‌ ئه‌مه‌ پرسێكی‬ ‫ناوخۆیه‌‪ ،‬ب��ه‌اڵم من ه��ی��وادارم به‌ڕێگه‌ی‬ ‫دی��ال��ۆگ‌و دیموكراتی ئ��ه‌و كێشانه‌ی ك ‌ه‬ ‫ل��ه‌ك��وردس��ت��ان ه���ه‌ن چاره‌سه‌ربكرێت‪،‬‬ ‫له‌هه‌موو‌واڵتانیش هه‌بوونی ئۆپۆزسیۆنێكی‬ ‫ب�����اش ی��ه‌ك��ێ��ك��ه‌ له‌پێداویستیه‌كانی‬ ‫دی��م��وك��راس��ی��ه‌ت‪ ،‬دی��م��وك��راس��ی��ه‌ت به‌بێ‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ن��اب��ێ��ت‪ ،‬ده‌ب���ێ���ت هه‌موو‬ ‫الیه‌نه‌كان ته‌حه‌مولی یه‌كتری بكه‌ن‪ ،‬هه‌مو‬ ‫به‌یه‌كه‌وه‌ هه‌وڵی چاكسازی بده‌ن‪.‬‬ ‫ ب����ه‌ڕای‌ ت��ۆ ئ���ه‌و خ��وێ��ن��ڕژان �ه‌ی ك � ‌ه له‌كاتی‬‫خۆپیشاندانه‌كانی هه‌رێمی كوردستان رویدا‪ ،‬تا‬ ‫چه‌ند كاریگه‌ری نه‌رێیانه‌ی هه‌بوو بۆ سه‌ر‬ ‫كورد‪ ،‬به‌تایبه‌تی له‌سه‌ر ئاستی ده‌ره‌وه‌؟‬ ‫كه‌نداڵ ن��ه‌زان‪ :‬ئه‌م ج��ۆر ‌ه توندوتیژیان ‌ه‬ ‫ك��اری��گ��ه‌ری��ی��ه‌ك��ی ب��اش��ی ن��اب��ێ��ت‪ ،‬نابێت‬ ‫ك��ورد له‌سه‌ر ده‌ستی ك��ورد بكوژرێت‪،‬‬ ‫ه��ی��وای خ��ه‌ڵ��ك ئ��ه‌وه‌ب��وو به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫ئ���ارام خۆپیشاندان بكرێت‌و ب�� ‌ه ئارامی‬ ‫به‌ڕێوه‌بچێت‪ ،‬هیوادارم جارێكی دیك ‌ه ئه‌و‬ ‫توندوتیژیان ‌ه دووب��اره‌ نه‌بنه‌وه‌و مردنی‬ ‫ته‌نها یه‌ك گه‌نجی كورد بۆ ئێمه‌ جێگه‌ی‬ ‫داخه‌‪.‬‬ ‫تێبینی‪/:‬‬ ‫ئ���ەم دی����دارە ل��ەك��ات��ی س��ازك��ردن��ی هەشتەمین‬ ‫فێستیڤاڵی بەدرخان لە پاریس ‪2011/7/10-9‬‬ ‫لەالیەن پەیامنێری هەفتەنامەی ئاوێنە كە میوانی‬ ‫فێستیڤاڵ بووئەنجامدرا‪ ،‬بەباشمانزانی‪ ،‬لەیەك‬ ‫كاتدا‪ ،‬لە هەفتەنامەی ئاوێنەو بەدرخان پاش‬ ‫رەزامەندی ئامادەكاری ئەم دیدارە باڵوبكرێتەوە‪.‬‬ ‫بەدرخان‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫بۆ بااڵدەستانی واڵتەكەم‬

‫مرۆ (‪)140‬‬ ‫حەمید بەدرخان‬

‫ئەمساڵیش وەك���و س��ااڵن��ی پێشوو‪ ،‬هەشتەمین‬ ‫فێستیڤاڵی بەدرخان‪ ،‬بەناونیشانی (كەلتوور ناسنامەی‬ ‫گ��ەالن��ە) ل��ەن��اوچ��ەی سیڤری پ��اری��س ل��ە ف��ەرەن��س��ا‪ ،‬لە‬ ‫‪ 2011/7/10-9‬بەسەركەوتوویی لەنێو میوانانی كوردستان‬ ‫و واڵتانی دیكەو فەرەنسییەكان بەكۆتا هات‪.‬‬ ‫جیا لە فێستیڤاڵەكانی دیكەی ب��ەدرخ��ان‪ ،‬كە پێشتر لە‬ ‫س��ااڵن��ی ‪ 2010-2004‬ل��ە (سلێمانی‪ ،‬هەولێر‪ ،‬دهۆك‪،‬‬ ‫بەرلین‪ ،‬قاهیرە‪ ،‬ئەسینا‪ ،‬واشنتۆن دی سی) فێستیڤاڵەكانی‬ ‫بەدرخان سازدەكرا‪ ،‬دەبوا هەر ساڵەو لە دەرگایەك بدەین‪،‬‬ ‫خۆشبەختانە فێستیڤاڵی یەكەمی بەدرخان لەسەر ئەركی‬ ‫بەڕێز مام جەالل سەرۆك كۆماری عێراق بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵی دووەم و سێیەم و چوارەمی بەدرخان‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئ��ەرك��ی ب��ەرێ��ز نێچیرڤان ب��ارزان��ی س��ەرۆك��ی پێشووی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان سازكرا‪.‬‬ ‫فێستیڤاڵی پێنجەم لەسەر ئەركی بەڕێز كۆسرەت رەسول‬ ‫عەلی‪ ،‬جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان بوو‪ ،‬هەروەها فێستیڤاڵی شەشەم لەسەر ئەركی‬ ‫بەڕێز دكتۆر بەرهەم ئەحمەد ساڵح سەرۆكی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان بوو‪ ،‬فێستیڤاڵی حەوتەم‪ ،‬لەسەر ئەركی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان بوو‪ ،‬فێستیڤاڵی هەشتەم‬ ‫لەسەر ئەركی میوانە دڵسۆزو بە پەرۆشەكانی بواری‬ ‫رووناكبیری كوردستان بوو‪ ،‬كە سەربەرزانە و شكۆمەندانە‬ ‫خەرجی چ��وون و هاتن و پێداویستییەكانی سەفەریان‬ ‫هەركەس خستە ئەستۆی خۆیان‪ .‬هەموو پێداویستییەكانی‬ ‫دیكەی ئەم فێستیڤاڵە‪ ،‬دەزگای بەدرخان خستییە ئەستۆی‬ ‫خۆی و وەكو جاران ماندوونەناسانە بەهەگبەی پڕەوە‬ ‫لەپێشوازی میوانە فەرەنسی و كوردەكاندا بوو‪.‬‬ ‫لێرەدا دەم��ەوێ ئ��ەوە بەبیر خوێنەران و رووناكبیران‬ ‫و هەموو كەسانە بێنمەوە كە رۆژێك لە رۆژان پشت و‬ ‫پەنای ئێمە بوون‪ ،‬بە درێژایی ‪ 11‬ساڵ كاركردن لەدەزگای‬ ‫بەدرخان‪ ،‬بۆ ساتێكیش پشتیان لە ئێمە نەكرد و ئێمەش‬ ‫لەخۆبوردووانە كارەكانی خۆمان راپەڕاندووە‪ .‬دیسانەوە‬ ‫دەم���ەوێ بڵێم ن��ووس��ەری تەنزنووسی ت��ورك‪( ،‬عەزیز‬ ‫نەسین) كاتێك خ��ەاڵت دەك��را و مەدالیای رێزلێنانیان‬ ‫پێشكەش دەكرد‪ ،‬هیچ رۆژنامەو گۆڤار و دەزگایەك باسی‬ ‫نەدەكرد‪ ،‬خۆی دەچووە بارەگای رۆژنامەو گۆڤارەكان‪،‬‬ ‫دەیگوت‪( :‬ئەها خەاڵتم وەرگرتووە)‪ ،‬ئەوانیش بەناچاری‬ ‫هەواڵەكەیان بۆ باڵودەكردەوە‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەدا دەم���ەوێ سەرنجی ب��ەڕێ��زان س��ەرۆك كۆمار و‬ ‫سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی حكومەت‬ ‫و وەزی���ری رۆشنبیری و هەموو كاربەدەستێكی ئەو‬ ‫كوردستانە بۆ ئەوە رابكێشم كە ئێمە لە دەزگای بەدرخان‬ ‫تاكو ئێستا توانیومانە زیاتر لە (‪ )600‬نووسەر و رووناكبیرو‬ ‫رۆژنامەنووس و مامۆستای زانكۆ و هەندێكجاریش بۆ‬ ‫ك��اری خێرخوازی (نەخۆش) بەرینە واڵتانی ئەمریكا‪،‬‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬ئەوروپا‪ ،‬واڵتانی عەرەبی‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمە مایەی شانازی نەبێ بۆ گەلی كورد و دەزگای‬ ‫بەدرخان‪ ،‬ئەی چی مایەی شانازییە؟ لەكاتێكدا دەزگای‬ ‫بەدرخان مانگانە بە مینحەی دوو ملیۆن دینار ئەو هەموو‬ ‫كارانە جێبەجێ بكا‪.‬‬ ‫ئێمە توانیومانە سەدان دۆستی بیانی بۆ كورد مسۆگەر‬ ‫بكەین و پردێكی پتەوی رووناكبیری لەنێوان گەلی كورد و‬ ‫گەالنی دنیا دروست بكەین‪ .‬بۆ نموونە دەزگای بەدرخان‬ ‫توانیویەتی لەگەڵ نووسەرێكی ئەمریكی مەزنی وەكو خاتوو‬ ‫(جین ساسۆن) رێك بكەوێت كە پشتگیری لە گەلەكەمان‬ ‫دەكاو كتێبی (ئەوین لە واڵتێكی لەتلەتكراودا) كە باس لە‬ ‫ئەنفالی كوردان دەكات‪ ،‬بە دەستی بەعسییە تاوانكارەكان‪،‬‬ ‫پێشكەش بە گەلەكەمان بكات و هەموو كاتێكیش ئامادەبێت‬ ‫بۆ داكۆكیكردن لە مافی رەوای خەڵكی كوردستان‪.‬‬ ‫هەڵبەتە وەرگێڕانی ئ��ەم كتێبە لەالیەن د‪ .‬ئ��ازاد حەمە‬ ‫شەریفەوە بۆ سەر زمانی كوردی كە لە باڵوكراوەكانی‬ ‫دەزگای بەدرخانە‪ ،‬كاریگەرییەكی باشی دەبێت لە پتەوكردن‬ ‫و بەردەوامیدان بەو پردە رووناكبیرییە‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا بەشداریكردنی س��ااڵن��ەی دەزگ���ای بەدرخان‬ ‫لە پێشانگای نێودەوڵەتی كتێب لە فرانكفۆرت موژدەی‬ ‫ئاییندەیەكی رووناك و گەشە بۆ گەلەكەمان‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫وتاری یەكێتی نووسەرانی‬ ‫كورد مەڵبەندی گشتی‬

‫پانێڵی «هونەرو مۆسیقای كوری»‪ ،‬رۆژی دووەمی فێستیڤاڵ‪ ،‬بە بەشداری هونەرمەندان‪ ،‬رۆژدا عەفرینی‪ ،‬هۆمەری دزەیی‪ ،‬ئەنوەر قەرەداخی‪ ،‬بەهات قەرەداخی‬ ‫د‪ .‬هیمدادی حوسێن‪ ،‬لەكاتی وەرگرتنی بڕوانامەی رێزلێنان‬

‫خوش���كان‪ ،‬برایان‪ ،‬ئامادەبوانی فێستیڤاڵی بەدرخان‬ ‫لەشاری پاریس‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ئێمە لەشارێكی مێژوویی وەكو شاری سیڤەردا‬ ‫كۆبووینەتەوە‪ ،‬كە ل���ە مێژووی هاوچەرخی كورددا‬ ‫چەندی���ن ئومێد و یادەوەری تاڵ و ش���یرینی لەگەڵ‬ ‫خۆی���دا هەڵگرتووە‪ .‬لە س���ەروبەندی دابەش���كردنی‬ ‫میرات���ی دەوڵەت���ی عوس���مانی و دیاریكردن���ی مافی‬ ‫چارەی خۆنووس���ینی میللەتانی ژێردەستی دەوڵەتی‬ ‫عوس���مانی لەبەری���ەك هەڵوەش���اوە‪ ،‬ل���ە ش���ەڕی‬ ‫یەكەم���ی جیهانی بەرامب���ەر بە هێ���زی هاوپەیمانان‬ ‫پەیماننامەی س���یڤەر ل���ە بەندەكان���ی ‪62،63،64‬دا‬ ‫كۆمەڵێ دەس���تكەوتی گرنگی بۆ ئاییندەو بنەماكانی‬ ‫دەوڵەتی س���ەبرەخۆی كوردستانی تێدا خرایە روو‪،‬‬ ‫روویەك���ی تاڵی ئەو پەیماننامەی���ەش لەوەدابوو‪ ،‬كە‬ ‫دواتر لە رێككەوتننام���ەی «لۆزان»دا بەرژەوەندییە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان���ی ئەوێ رۆژێ ئەو ئومێدانەی كرد‬ ‫بە س���ەراب‪ ،‬فەرەنساو بەتایبەتی پاریس چ لەكۆن و‬ ‫چ لەمێ���ژووی هاوچەرخی ئەدەبی و رۆش���نبیری و‬ ‫فەلس���ەفیدا مەڵبەندێكی تیش���ك هاوێژی گرنگ بووە‬ ‫بۆ هەم���وو بزاڤ و رێب���ازە ئەدەبییەكانی رۆژئاواو‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬لەدوای سەردەمی رێنیسانسەوە لەگەڵ‬ ‫س���ەرەتاكانی كۆمەڵ���ەی لەپلەێی���اد و پەیامەكان���ی‬ ‫رۆنس���ار و رابل���ێ و دیبیللی���ە و مالێ���رب ە بوالۆ ە‬ ‫دراما كالس���یكییەكانی كۆرنی و راس���ین و رامۆلیێد‬ ‫و دواتر بەرهەمە ش���یعرییەكانی هۆگۆ و ئەراگۆن و‬ ‫رامب���ۆ و بۆدلێر و رۆمانەكانی بلزاك و س���تاندال و‬ ‫ئینجا رێبازە ئەدەبییەكانی دادایزم و س���ۆریالیزم و‬ ‫سیمبۆلیزم و پەرناسیزم و هەوڵەكانی فرانسوا گۆیار‬ ‫ل���ە قوتابخانەی ئەدەبی بەراوردكاری فەرەنس���یداو‬ ‫بەر ل���ەوەش هەوڵەكانی پ���ڕۆژەی ئینس���كلۆپیدیای‬ ‫فەرەنس���ی و كۆنتكی���ۆ و ری���درۆو ژان ژاك رۆس���ۆ‬ ‫زەمینەی���ان ب���ۆ بی���ری دیموكرات و مافی گش���تی و‬ ‫تاكەكەسی و بیری مۆدێرنێتیان قولقاند‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ مایەی خۆشحاڵیمانە بۆ ئاشنابوونی كلتوورە‬ ‫جی���اوازەكان‪ ،‬ب���ۆ زەمینەس���ازی‪ ،‬ب���ۆ گفتوگ���ۆی‬ ‫كلت���وورەكان لە واڵتی فەرەنس���ا‪ ،‬دەزگای بەدرخان‬ ‫پەیام���ی رۆژنامەنووس���ی و ئەدەبی و رۆش���نبیریی‬ ‫كوردی هێناوە بۆ ئێرە‪ ،‬كە ئەم هەنگاوە بەرز راگرتن‬ ‫و قەدر زانینی كلتوور و ئەدەبیاتی فەرەنس���ییە‪ ،‬كە‬ ‫پێش���تریش لەڕێگ���ەی رۆژهەاڵتناس و كورد ناس���ە‬ ‫فەڕەنسییەكانەوە لە رابردوودا خزمەتیان بە كلتوور‬ ‫و فەرهەنگی كوردی كردووە‪.‬‬ ‫هیوای س���ەركەوتن بۆ فێس���تیڤاڵی بەدرخان و جێی‬ ‫خۆیەتی لەو ی���ادە رۆژنامەوانییەدا دروود بۆ گیانی‬ ‫ش���ادی بنەماڵ���ەی بەدرخانیان بنێری���ن‪ ،‬كە بەهۆی‬ ‫شۆڕشی رۆشنبیری و پڕۆژەی خوێندەواری‪ ،‬كە لە‬ ‫رابردوودا و بەتایبەت���ی بە باڵوكردنەوەی یەكەمین‬ ‫رۆژنام���ەی كوردی بەن���اوی «كوردس���تان»ەوە لە‬ ‫‪1898/4/22‬دا خاڵی وەرچەرخانێكی گەورەیان لە‬ ‫هزری نەتەوەیی���دا خولقاند و دەركەوتنی رۆژنامەو‬ ‫چاپەمەنی لەكن هەر میللەتێكدا پڕشنگی رۆژێكی نوێ‬ ‫و دەس���تپێكی مەدەنییەتە‪ ،‬بۆیە مێژووی رۆشنبیری‬ ‫كوردیش ق���ەرزاری ئەو بنەماڵەیە‪ ،‬س���ەربەرزی بۆ‬ ‫كورد و كوردستان‪.‬‬ ‫* ئه‌و وتار ‌ه له‌اليه‌ن (د‪ .‬هیمدادی حوسێن) ئه‌ندامی‬ ‫ده‌سته‌ی گشتی يه‌كێتی نووسه‌رانی كورد له‌ ‪ 2011/7/9‬ل ‌ه‬ ‫هه‌شته‌مين فێستيڤاڵی به‌درخان ل ‌ه پاريس خوێندرايه‌وه‌‪.‬‬

‫ب���ەراوردك���اری���ی���ەك ل��ە ن��ێ��وان ح��ەی��ران��ی ك���وردی‬ ‫و س���ۆن���ات���ا ف�����ۆرم ل��ـ��ـ��ە م��ـ��وزی��ك��ی كـالسیـكدا‬ ‫لە ئەنجامی لێكۆڵینەوەیكی وردم لە‬ ‫ح��ەی��ران��ی ك���وردی و ه��ەن��دێ بواری‬ ‫موزیكی كالسیكی رۆژئ���اوا دەتوانم‬ ‫بڵێم كە هەندێ شتی زۆر سەرنجكێشم‬ ‫بۆ دەرك��ەوت��وون و پێم باش بوو بە‬ ‫ئەوروپییەكانی بناسێنم ‪ .‬ئەوە بوو كە‬ ‫ئەو دەرفەتەی كۆنفەرانسی بەدرخانم‬ ‫بۆ رەخساو گوتارێكم بە زمانی فرانسی‬ ‫ئامادە كردو لە كۆنفەرانسەكەی سێڤر‬ ‫لە تەك پاریس پێشكەشم كرد‪.‬‬ ‫ل���ە م��وزی��ك��ی ك�لاس��ی��ك��ی رۆژئ������اوادا‬ ‫فۆرمێك یان تەكنیكێك هەیە بە ناوی‬ ‫سۆناتا فۆرم كە زوربەی هونەرمەندە‬ ‫گ��ەورەك��ان��ی س��ەردەم��ی كالسیك و‬ ‫رۆمانتیك بەكاریان دەهێنا لە كاتی‬ ‫نووسینەوەی ك��ارە موزیكاڵەكانیان‪.‬‬

‫ئەو تەكنیكە بریتی بووە لە سێ بەشی‬ ‫س��ەرەك��ی ‪ :‬پێشەكی و ن����اوەرۆك و‬ ‫دەرئەنجام‪.‬‬ ‫ح��ەی��ران��ی ك��وردی��ش ل��ەس��ەر هەمان‬ ‫تەكنیك دارێ���ژراوە و هەر حەیرانێك‬ ‫ل��ە س��ێ ب��ەن��دان��ەوە پ��ێ��ك ه��ات��ووە و‬ ‫ه��ەر بەندیك ه��ەم��ان ئ��ەرك��ی سۆناتا‬ ‫فۆرمەكەی موزیكی كالسیك دەبینێت‬ ‫واتا پێشەكی و ناوەرۆك و دەرئەنجام‪.‬‬ ‫بێجكە لەوە ژانرێكی دیكەش هەیە لە‬ ‫موزیكی كالسیك كە پێی دەڵێن سۆنگ‬ ‫سایكڵ ‪ .song cycle‬ئەمەشیان‬ ‫بریتییە ل��ە زن��ج��ی��رەی��ەك لەگۆرانی‬ ‫كورت كورت كە بابەتەكەیان هەمووی‬ ‫خۆشەویستییە بەاڵم بە چیرۆكی جیا‬ ‫جیا‪ .‬حەیرانەكەی خۆشمان كتومت‬

‫هەمان تەكنیك پەیرەو دەكات و حەیران‬ ‫گوتن بریتییە لە زنجیرەیەك حەیرانی‬ ‫كورت كورت و بابەتەكەشیان گشتی‬ ‫خۆشەویستییە بەاڵم بە چیرۆكی جیا‬ ‫جیا‪.‬‬ ‫ئیتر بەم ج��ۆرە لە گوتارەكەمدا پێدا‬ ‫چوویم و ئەو بەراوردكاریانەم بە پتر‬ ‫وردەكاری روون كردۆتەوە‪ .‬هیواداریشم‬ ‫هونەرمەندە ئەكادیمییەكانمان هەوڵ‬ ‫بدەن بەدواداچوونی زیاتر لەسەر ئەم‬ ‫الیەنانەی كالسیكی كوردی و كالسیكی‬ ‫ئەوروبییەكاندا بكەن‪.‬‬ ‫* ئەم نووسینە بەشێكە لەو لێكۆڵینەوەیەی‬ ‫هونەرمەند (هۆمەری دزەیی) كە بە زمانی‬ ‫فەڕەنسی لەهەشتەمین فیستیڤاڵی بەدرخان‬ ‫لە پاریس ‪ 2011/7/10‬پێشكەشكرا‪.‬‬

‫پێشكەش كردنی مەدالیای فێستیڤاڵی بەدرخان بە بەڕێز د‪ .‬كەنداڵ نەزان‪ ،‬سەرۆكی ئەنیستیتیوتی كورد لە پاریس لەالیەن حەمید بەدرخانەوە‬

‫‪7‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫هەمیشە قەرزاری بەدرخانییەكانین‬

‫پەری شێخ ساڵح‬ ‫* پ��ی��رەم��ێ��ردی گ����ەورە ش��اع��ی��رو كەڵە‬ ‫ڕۆژنامەنووس لەخۆیەوە نەیوت «ئێمە‬ ‫هەموومان ق��ەرزاری بەدرخانییەكانین»‬ ‫چ��ون��ك��ە م��ی��ق��داد م��ەدح��ەت ب���ەدرخ���ان و‬ ‫ئەوڕەحمانی برای بوون لەدوا ساتەكانی‬ ‫س��ەدەی ن��ۆزدەم��ا لەغوربەتاو دوور لە‬ ‫خاكی كوردستان مۆمی ڕۆژنامەنووسیی‬ ‫كوردییان داگیرساندو لەشاری قاهیرە‬ ‫یەكەمین ڕۆژنامەی كوردی یان دەركرد‪.‬‬ ‫سوپاسی هەموو ڕوناكبیرێكی كورد بۆ‬ ‫ب��ەڕێ��زان دكتۆر كەمال فوئادو د‪.‬مارف‬ ‫خەزنەدارو د‪.‬عیززەدین مستەفاو د‪.‬كەمال‬ ‫مەزهەر كەهەریەكەیان ڕۆڵێكی هەبوو‬ ‫ل���ەدۆزی���ن���ەوەی ژم��ارەك��ان��ی ڕۆژنامەی‬ ‫ك��وردس��ت��ان و س��اغ��ك��ردن��ەوەی ڕۆژی‬ ‫دەرچوونی و چەسپاندنی جەژنی سااڵنەی‬ ‫ڕۆژنامەنووسیی كوردیی‪ ،‬كەئێستا الی‬ ‫ئێمە بۆتە نەریتێكی كەلتووریی‪.‬‬ ‫* لێرەدا نابێ هەوڵ وكۆششی بەردەوامی‬ ‫ك���اك ح��ەم��ی��د ئ��ەب��وب��ەك��ر ل��ەی��اد بكەین‬ ‫كەلەمیهرەجانی سێیەمدا لەشاری هەولێر‬ ‫شازادە سینەم بەدرخان نازناوی بەدرخانی‬ ‫لێناو بەكەسێكی خێزان و بنەماڵەكەی‬ ‫خ��ۆی��ان��ی دان����ا‪ .‬ئ���ەم پ��ی��اوە دەزگ���اك���ەی‬ ‫كەهەر ن��اوی (ب��ەدرخ��ان) ی هەڵگرتووە‬

‫لەساڵی ‪ 2004‬دا دەستپێشخەری یەكی‬ ‫گەورەی كرد لەشاری سلێمانی و لەدوكان‬ ‫یەكەمین میهرەجانی بەدرخانی ڕێكخست‪،‬‬ ‫ئیتر لەوساوە لەدهۆك لەهەولێر پاشان‬ ‫ل��ەب��ەرل��ی��ن‪ ،‬ق��اه��ی��رە‪ ،‬ئەسینا‪ ،‬واشنتۆن‬ ‫ب���ەردەوام ب��ووە لەسەر سازكردنی ئەم‬ ‫میهرەجانە ڕازاوەیە‪.‬‬ ‫ئەمساڵیش گ��ەی��ان��دی��ی��ە ف��ەڕەن��س��او لەو‬ ‫ن��اوچ��ەی��ەدا‪ ،‬ك��ە پ��ەی��م��ان��ی س��ێ��ڤ��ری تێدا‬ ‫مۆركرا هەشتەمین میهرەجانی بەدرخان‬ ‫سەركەوتوانە بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫* بەویژدانەوە دەڵێم كاك حەمید ئەبوبەكر‬ ‫ب��ۆ س��ازك��ردن��ی ئ���ەم فێستیڤااڵنە زۆر‬ ‫ماندوو دەبێ‪ ،‬بەاڵم بێ باكە لەماندووێتی‬ ‫خ��ۆی‪ ،‬الی ئەو گرنگ ئەوەیە فێستێڤاڵ‬ ‫سەركەوێ‪.‬‬ ‫لەنزیكەوە ئاگادار بووم چەند بەپەرۆش‬ ‫ب��وو‪ ،‬كەبەشداربوانی فێستیڤاڵ بێ ناز‬ ‫نەبن‪ ،‬چەند ح��ەزی بەسەركەوتنی ئەم‬ ‫میهرەجانە دەك��رد‪ ،‬هەر لێرەشەوە نابێ‬ ‫ڕۆڵ���ی ك��اك��ە ب����ارزان ف���ەرەج و خوشكە‬ ‫خەمان زرارو د‪.‬كەنداڵ نەزان و د‪.‬نەجاتی‬ ‫عەبدوڵاڵو د‪.‬لوئەی جاف لەیاد بكەین‪ ،‬كە‬ ‫هەریەكەیان ستوونێكی بەهێزبوون بۆ‬ ‫ڕاگرتنی ڕەشماڵی هەشتەمین فێستیڤاڵ‪.‬‬

‫پێشكەش كردنی مەدالیای فێستیڤاڵی بەدرخان بە بەڕێز جاك بالندن‪ ،‬لە پاریس لەالیەن حەمید بەدرخانەوە‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫وتاری مامۆستا عەبدوللەتیف گلی‬ ‫نوێنەری بەڕێز مەسعود بارزانی‬ ‫سەرۆكی هەرێمی كوردستان‬ ‫خوشك و برایانی خۆشەویست!‬ ‫ش���ەرەفمەندم ب���ە ئامادەبوون���م ل���ەم كۆڕ‬ ‫و فێس���تیڤاڵە بۆ چەن���د روونكردنەوەیەك‬ ‫ئاراس���تەی بەڕێزت���ان بك���ەم‪ ،‬دەرب���ارەی‬ ‫پەیوەن���دی گەلی كوردم���ان لەگەڵ گەل و‬ ‫حكومەتی فەرەنسادا ساڵەهای ساڵ‪.‬‬ ‫بەڕێزان‪...‬‬ ‫پێكهێنانی هەشتەمین فێستیڤاڵی كەلتووری‬ ‫دەزگای بەدرخ���ان كە ل���ە پاریس بەڕێوە‬ ‫دەچێ‪ ،‬لەڕاستیدا وەاڵمدانەوەیەكی شیاوە‬ ‫بەدرێ���ژە پێ���دان و پتەوكردن���ی پەیوەندی‬ ‫مێژووی���ی نێ���وان گەل���ی ك���ورد و گەل���ی‬ ‫فەرەنس���ا وەك دەزانی���ن ك���ە فەرەنس���ای‬ ‫النك���ی ئ���ازادی و دیموكراس���ی لەكۆنەوە‬ ‫بای���ەخ و س���ەرنجێكی تایبەت���ی بەكورد و‬ ‫كێش���ەی كورد داوەو ئ���ەوەش بۆتە هۆی‬ ‫ئەوەی كە كورد و خەباتكارانی هەمیش���ە‬ ‫پش���تیوانی خۆی���ان بۆ دەس���ەاڵت و گەلی‬ ‫فەرەنسا دووپات بكەنەوە‪.‬‬ ‫نەتەوەی كورد ئەوەی لەیادە لە رۆژگاری‬ ‫س���ەخت و پڕ مەینەت���ی و تەنگان���ەدا واتا‬ ‫لەس���اڵی ‪91‬دا كەس���ایەتییە گەورەكان���ی‬ ‫فەرەنس���ا وەكو مادام میتران هاوس���ەری‬ ‫س���ەرۆك كۆم���اری پێش���ووی فەرەنس���ا‬ ‫و دكت���ۆر بێرن���ارد كۆش���نێر هاتن���ە نێ���و‬ ‫لێقەوماوانی كورد هاودەردی و هاوخەمیان‬ ‫لەگ���ەڵ كردن و ل���ەوەش گرنگت���ر دەنگی‬ ‫كپك���راوی نەتەوەی كوردیان گەیاندە دنیا‪،‬‬ ‫ه���ەر لەبەر ئەو هەڵوێس���تە جوانانەیە‪ ،‬كە‬ ‫كورد مادام میتران بەدایكی خۆیان دەزانن‬ ‫و بەچاوی رێزەوە لێیدەڕوانن‪.‬‬ ‫ئێمەی كورد هەمیشە خۆمان بە قەرزاری‬ ‫مامۆس���تایان و مێژوو نووس���انێكی وەك‬ ‫م���ادام و جۆی���س بل���و و ژی���رار ش���الیان‬ ‫دەزانین كە خۆیان ب���ە مێژووی كوردەوە‬ ‫ماندوو كردووەو لەپش���ت كێشە رەواكەی‬ ‫راوەستان‪ .‬دیارە لەم بوارەدا نووسەران و‬ ‫رۆژنامەنووسانێكی وەك كریس كۆچێراو‬ ‫هاوس���ەرە بەڕێزەك���ەی خات���وو ئیدید كە‬ ‫چەندین كتێب و وێنەی شۆڕشی كوردیان‬ ‫بەپێی قۆناغەكانی لەسەر كورد و مێژووی‬ ‫ك���ورد چاپك���ردووەو دۆس���تایەتییەكی‬ ‫لەمێژینەیان لەگ���ەڵ رێبەرانی كورد بووە‪.‬‬ ‫جێگایەكی تایبەتیان لەالی نەتەوەی كورد‬ ‫هەی���ە‪ ،‬هەربۆیە س���ەرۆكی هێژا س���ەرۆك‬ ‫مەس���عود بارزان���ی لە كۆنگ���رەی»‪»13‬دا‬ ‫خەاڵت���ی پێش���كەش ب���ەو كەس���ایەتییە‬ ‫ماندوونەناسە و ناودارە كرد‪.‬‬ ‫س���ەرباری ئەمان���ەش گەل���ی فەرەنس���او‬ ‫حكومەتەكەی خزمەتی زۆر لەوە زیاتریان‬ ‫بە نەتەوەی كورد ك���ردووە‪ ،‬لەبیرمانە كە‬ ‫یەك���ەم كۆنفرانس���ی نێونەتەوەیی لەس���ەر‬ ‫كورد لە پاریس گیرا‪ ،‬هەروەها بڕیارنامەی‬ ‫‪688‬ی ئەنجومەن���ی ئاسایش���ی نەت���ەوە‬ ‫یەكگرتووەكان كە ئامانجەكەی پاراس���تنی‬ ‫كورد ب���وو‪ ،‬لەژێر كاریگ���ەری هەوڵەكانی‬ ‫فەرەنسادا پەسەند كرا‪.‬‬ ‫هەم���وو ئەوانە بوونەتە هۆی ئەوەی كورد‬ ‫فەرەنس���ا بە واڵت���ی دووەمی خۆی بزانێ‪،‬‬ ‫س���ەرباری ئەمانە بوونی ئینستیوتی كورد‬ ‫ل���ە پاریس ب���ە س���ەرۆكایەتی كەس���ایەتی‬ ‫ناوداری كورد كەنداڵ نزان‪ ،‬كە س���ااڵنە بە‬ ‫دەیان قوتابی و خوێندكاری كورد و بێگانە‬ ‫ل���ەودا ب���ۆ خزمەت���ی كورد و كوردس���تان‬ ‫پێدەگەنێ‪ .‬هەروەه���ا مێژووش ئەوە لەیاد‬ ‫ناكات ئێس���تا گەل���ێ كەس���ایەتی كورد لە‬ ‫گۆڕس���تانی پێریش���یزی پاری���س بەخ���اك‬ ‫سپێردراون و لەباوەشی خاكی فەرەنسادا‬ ‫یادیان دەكرێتەوە‪.‬‬

‫عەبدوللەتیف گلی‪ ،‬لەكاتی خوێندنەوەی وتەكەیدا‬

‫بەڕێزان‪....‬‬ ‫ئێس���تا ماوەی دوو دەیەیە لە كوردستانی‬ ‫باش���وور ل���ە ئاكام���ی خەبات���ی رۆڵەكانی‬ ‫گەلی كورد و پش���تیوانیكردنی دۆستەكانی‬ ‫لەچوارچێ���وەی هەرێم���ی كوردس���تانی‬ ‫عێراقدا خاوەنی پەرلەمانێكی هەڵبژێردراوو‬ ‫حكومەت و ئیدارەی خۆیەتی‪.‬‬ ‫خوشك و برایانی بەڕێز‪...‬‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان ب���ە س���ەرۆكایەتی‬ ‫رێ���زدار مەس���عود بارزانی ب���ە ئارامترین‬ ‫و س���ەقامگیرترین ناوچ���ە ل���ە عێ���راق و‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دادەنرێت‪.‬‬ ‫ئەم هەرێمە بۆتە مەڵبەن���دی وەبەرهێنانی‬ ‫بازرگان���ی و س���ەرمایەدارەكان ل���ە‬ ‫دەرەوەی كوردس���تان رووی تێدەك���ەن و‬ ‫كوردس���تان ئ���اوەدان دەكەن���ەوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئێم���ە كە پلەیەك���ی بەرچاو ش���انازی پێوە‬ ‫دەكەین سیاس���ەتی حكومەتی كوردستان‬ ‫بۆ پاراس���تنی هەم���ە ج���ۆری نەتەوەیی و‬ ‫ئایین���ی و مەزهەبی لە كوردس���تاندا تا ئەو‬ ‫رادەیەی كوردس���تان بووە ب���ە مەڵبەندی‬ ‫پاراستنی ئەو كرستیانانەی كە دووچاری‬ ‫تووندوتیژی لە ناوەڕاس���ت و باش���ووری‬ ‫عێراق بوونەتەوە لەسەر فەرمانی جەنابی‬ ‫س���ەرۆكی هەرێ���م هەم���وو یارمەت���ی و‬ ‫ئاسانكاریان بۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫بەڕێزان‪...‬‬ ‫جێگەی س���ەرنجە ئەمڕۆ كورد و هەرێمی‬ ‫كوردس���تان س���ەنگێكی گرنگی���ان ل���ە‬ ‫هاوكێشە سیاس���ییەكانی عێراقدا هەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫س���ەلماندنی ئەو راس���تییە ئەوەندە بەس���ە‬ ‫ب���ە رۆڵ���ی س���ەرۆك مەس���عود بارزانی و‬ ‫دەستپێش���خەری ئەو لە چارەس���ەركردنی‬ ‫قەیرانی پێكهێنانی حكومەتی عێراق‪.‬‬ ‫بەڕێزان‪...‬‬ ‫پێویس���تە لەدڵەوە سوپاس���ی بەڕێز دكتۆر‬ ‫فریدریك تیسۆ كونسوڵی فەرەنسا و خاتوو‬ ‫ئامیلی بانزێ بەپرسی پەیمانگایكەلتووری‬ ‫فەرەنس���ی لە هەولێر بكەین‪ ،‬كە لە دێژەو‬ ‫پتەوكردن���ی پەیوەندییەكان���ی هەرێ���م و‬ ‫فەرەنس���ادا و لە پێكهێنانی ئەم فێستیڤاڵەدا‬ ‫رۆڵ���ی گرنگ���ی بینی���وە‪ ،‬ئێم���ە پێمانوای���ە‬ ‫ئەمج���ۆرە هەنگاوانەو ئەم فێس���تیڤاڵە پتر‬ ‫پەیوەندی نێوان كورد و نەتەوەی فەرەنسا‬ ‫یان باش���تر بڵێین فەرەنساو كوردستانیان‬ ‫پتەو كردووە‪.‬‬ ‫لەكۆتاییدا هیوادارین بتوانین هەرچی زیاتر‬ ‫لەپێناو وەدیهێنانی دروش���می فێستیڤاڵەكە‬ ‫واتا»دروس���تكردنی پ���ردی رووناكبی���ری‬ ‫لەنێوان گەلی كورد و گەلی فەرەنسا»پتەو‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫هەر سەركەوتوو بن‬ ‫لەگەڵ رێز و حورمەتمان‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‪ ،‬هەر جارەو لە واڵتێك‪ ،‬بۆ!؟‬

‫هێمن جەمیل‬

‫فۆتۆگرافەر هێمن جەمیل بورجی ئایفڵ دەپێوێت‬

‫ئاشكرایە ماوەی چەند ساڵێكە فێستیڤاڵی‬ ‫بەدرخان زەمینەی چاالكی و وەشاندنی‬ ‫ك��ارەك��ان��ی ل��ە ش��ارەك��ان��ی كوردستانەوە‬ ‫گواستۆتەوە بۆ واڵت��ان��ی جیهان و هەر‬ ‫ساڵەی لە واڵتێك رێكدەخرێت كە واڵتانی‬ ‫دراوس��ێ��ی تێپەڕاند و لەئێستادا چەند‬ ‫واڵت��ێ��ك��ی ئ���ەوروپ���ی ئ���ەو فێستیڤاڵەیان‬ ‫بەخۆوە بینیوە‪.‬‬

‫لە چاوەڕوانی دەستپێكردنی فێستیڤاڵدا‬

‫بێگومان جێی شانازییە فێستیڤاڵێكی‬ ‫كوردی و بەبەشداری رۆشنبیرانی كورد‬ ‫و بیانی هەر ساڵە و لە واڵتێك و لە یەكێك‬ ‫لە النكەكانی شارستانی و جێ نزرگەی‬ ‫یەكێك ل��ە كەڵە ن��وس��ەر و رووناكبیرە‬ ‫دیارەكانی دونیا سازدەكرێت‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫دەبێتە شانازی بۆ تەواوی كورد بە گشتی‬ ‫و توێژی رۆشنبیران و رووناكبیرانی كورد‬ ‫بە تایبەتی و رۆژنامەنووسان بە تایبەتتر‪.‬‬ ‫زۆر جار لێرە و لەوێ ئەو باسە وروژێنراوە‬ ‫بۆچی فێستیڤاڵی بەدرخان هەر ساڵە و لە‬ ‫واڵتێك سازدەكرێت؟‬ ‫ئەمە تەنها گەشت و كات بەسەر بردنی‬ ‫كۆمەڵێك كەسە یان باسوخواسی رۆشنبیری‬ ‫و تانوپۆی بابەتە رووناكبیریەكانە لەو‬ ‫فێستیڤاڵەدا؟‬ ‫ب��ەو پێیەی ش��ان��ازی ئ���ەوەم پێبڕاوە كە‬ ‫ل��ە فێستیڤاڵەكانی ن��اوخ��ۆی كوردستان‬ ‫و فێستیڤاڵەكانی قاهیرە و پ��اری��س بە‬ ‫چاالكی هونەری و كردنەوەی پێشانگای‬ ‫فۆتۆگرافی بەشداری بكەم‪ ،‬دەكرێ وردتر‬ ‫باس لە گرنگی سازكردنی فێستیڤاڵەكە و‬ ‫وەشاندنی چاالكییەكانی لە واڵتانی دەرەوە‬ ‫باس بكەم‪.‬‬ ‫دی����ارە س��ازك��ردن��ی ئ���ەم فێستیڤاڵە لە‬ ‫دەرەوە گرنگی خ��ۆی هەیە ل���ەوەی كە‬ ‫جگە لە ك��ۆك��ردن��ەوەی رۆشنبیران و لە‬ ‫نزیكەوە ئاگادار بوون لە بیروڕای یەكتری‬ ‫و ئاشنابوون ب��ە لێكۆڵینەوە و بابەتە‬ ‫هەنووكەییەكانی ب��واری رۆژنامەگەری‬ ‫ك���وردی و دیتنی ك��اری هونەرمەندانی‬ ‫ب��ەش��داری فێستیڤاڵەكە‪ ،‬دروستكردنی‬ ‫پەیوەندییە لەنێوان رووناكبیرانی كورد‬ ‫و بیانی و ناساندنی هونەر و مێژووی‬ ‫رۆژنامەنوسی كوردییە بە رووناكبیرانی‬ ‫ئەو واڵتانە و دەرگایەكیشە بۆ وەرگێڕانی‬ ‫كتێبی كوردی بۆ زمانە جیاجیاكانی جیهان‬ ‫و بەپێچەوانەشەوە‪.‬‬ ‫دی������ارە خ���ەم���خ���ۆری���ی رۆش���ن���ب���ی���ران و‬ ‫ه��ون��ەرم��ەن��دان��ی ك���ورد ب��ۆ سەرخستنی‬ ‫فێستیڤاڵە یەك لەدوای یەكەكانی بەدرخان‬

‫بە گرنگی سەیر دەكرێت و جێ دەستیان‬ ‫دیارە‪ ،‬كە هەریەكە و لەالی خۆیەوە كاری‬ ‫ك��ردووە بۆ سەرخستنی فێستیڤاڵەكە بە‬ ‫پێشكەشكردنی بابەتی جددی و نمایشی‬ ‫چاالكی هونەری و دروستكردنی پەیوەندی‬ ‫كلتوری لەنێوان كورد و ئەو واڵتانەدا‪.‬‬ ‫خەمخۆریەكەی بەشدارانی فێستیڤاڵەكانی‬ ‫ب��ەدرخ��ان تەنها ب��ەوە نەوەستاوە بەڵكو‬ ‫بەشداری گرنگ و كاریگەرییان هەبووە‬ ‫و ئ��ەو راستییەش لە دوای��ن فێستیڤاڵی‬ ‫بەدرخان لە پاریس بەرجەستە بوو بەوەی‬ ‫كە پێشتر و لە سااڵنی رابردوودا دەستێكی‬ ‫هاوكاری هەبوو بۆ رێكخستنی فێستیڤاڵەكە‬ ‫و وەرگرتنی ڤیزا و دابینكردنی بلیتی فڕۆكە‬ ‫و چەند كارئاسانیەكی دیكە بۆ بەشدارانی‬ ‫فێستیڤاڵەكە‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ و لە فێستیڤاڵی‬ ‫بەدرخان لە پاریس هیچ جۆرە هاوكارییەكی‬ ‫نە حكومەت و نە حزب و هیچ الیەنێك‬

‫نەبوو‪ ،‬تەنانەت هیچ شوێنێكیش سپۆنسەری‬ ‫فێستیڤاڵەكەی نەگرتە ئەستۆ‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫بەشدارانی فێستیڤاڵەكە بۆ سەرخستنی‬ ‫ناوی بەدرخان و دوانەكەوتنی فێستیڤاڵی‬ ‫ئەمساڵ و لە رێچكە النەدانی‪ ،‬بڕیاریاندا‬ ‫لەسەر خەرجی خۆیان بەشداری بكەن و‬ ‫كار بكەن بۆ سەرخستنی ئەو فێستیڤاڵە‪،‬‬ ‫تەنانەت دابینكردنی ڤیزا و هۆتێل و كرێی‬ ‫هاتوچۆش كەوتە سەرشانی بەشداران كە‬ ‫ت��ەواوی رایی كردنی ئەو كارانەش وەك‬ ‫هەموو جارێك كەوتەوە سەرشانی حەمید‬ ‫بەدرخانی رۆژنامەنووس كە بە سوپاسەوە‬ ‫لە سەرجەم فێستیڤاڵەكاندا ئەو هەوڵ و‬ ‫ماندووبوونەی خستۆتە سەرشانی خۆیی‬ ‫و دڵسۆزانە ت��ەواوی ك��ارە ئیدارییەكانی‬ ‫ڕایی كردووە‪.‬‬ ‫كاتێكیش لە میانی فێستیڤاڵی بەدرخان لە‬ ‫پاریس‪ ،‬حەمید بەدرخان باسی لەوە كرد كە‬

‫محەمەد موكری رۆماننووس‪ ،‬وادیارە بەنیازە رۆمانێك لەسەر باڵندەو ئاشتی بنووسێ‬

‫دانیشتووان لەالی راستەوە‪ :‬سـامـی هـادی ‪ -‬هۆمـەری دزەیـی ‪ -‬محەمەد مـوكـری ‪ -‬مسـتەفـا سـاڵـح كـەریـم‬ ‫راوەستاوان لەالی راستەوە‪ :‬محەمەد ئەحمەد ئیسماعیل ‪ -‬ئیسماعیل كوردە ‪ -‬عەلی ئەحمەد ‪ -‬رەوا نامیق‬

‫لەبەر نەبوونی توانای ماددی و هاوكاری‬ ‫نەكردنی فێستیڤاڵەكە ئیدی بە چوار ساڵ‬ ‫جارێك فێستیڤاڵەكە رێكدەخرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر زوو مامۆستا مستەفا ساڵح كەریم‬ ‫بەناوی سەرجەم بەشداربوانەوە ئەوەی‬ ‫رەتكردەوە و وتی‪ :‬نەخێر هەرچۆنێك و‬ ‫بەهەر نرخێك بێت ئێمە بەردەوام دەبین و‬ ‫ناهێڵین ئەم فێستیڤاڵە دوا بكەوێت و دەبێت‬ ‫هەموو ساڵێك سازبكرێت و دەستبەرداری‬ ‫ئەم شانازییە نابین‪.‬‬ ‫بەڵێ ئەمە هەڵوێستی رۆژنامەنووسان و‬ ‫هونەرمەندانی بەشداری دواین فێستیڤاڵی‬ ‫ب��ەدرخ��ان ب��وو‪ ،‬بەڵێ ئ��ەوان خەمخۆری‬ ‫و دڵسۆزی خۆیان بۆ بەدرخانییەكان و‬ ‫رەوت��ی فێستیڤاڵی ب��ەدرخ��ان دەرب��ڕی و‬ ‫دووپاتیان كردەوە‪ ،‬كە چەندێك ئاستەنگ‬ ‫و لەمپەر لەبەردەم فێستیڤاڵی بەدرخان‬ ‫هەبێت و هاوكاری و پشتگیریەكانی الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار نەبێت‪ ،‬ئەمان وەك رۆشنبیران‬ ‫و ه��ون��ەرم��ەن��دان لەهەوڵی سەرخستنی‬ ‫فێستیڤاڵەكانی بەدرخاندا دەبن و خۆیان‬ ‫كار بۆ بەرەوامی دەكەن‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ئومێد عەلی‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫لەوێ و لەو دوورە واڵتە كێ نیشتمانی لە بیرە؟!‬

‫دوای ئ���ەوەی بە ه��ەوڵ و هیمەتی دەزگای‬ ‫بەدرخان و بۆ بەشداریكردن لە هەشتەمین‬ ‫ڤیستڤاڵی ب���ەدرخ���ان رۆژی ‪ 8‬ی تەمووز‬ ‫گەیشتینە ش��ارەج��وان��ەك��ەی پاریس و لەوێ‬ ‫لە گ��ەڵ كۆمەڵێك مرۆڤی ژی��ر و بیرمەند و‬ ‫رۆشنبیر و زانا و هونەرمەندی زۆر رەسەن‬ ‫و بەهەستی كوردیدا گرد بوینەوە ئیتر ئەوە‬ ‫سەرەتای گەشتێكی ماوە كورت و مێژوو و‬ ‫كاریگەری نەبڕاوە بوو بۆ من كە تیایدا پاریسم‬ ‫كردە سەرەتا و دوای ئەوە تا چاو بڕ بكا و‬ ‫قاچەكانم هێزیان تیا بێ و بە گوڕی گیرفان‬ ‫و بە پێویستی كاری رۆژنامەنوسیم گەڕام و‬ ‫سوڕام و خوالم تا ببینم لەوێ و لەو دوورە‬ ‫واڵتی و لە واڵتانی هەرەپێشكەوتووی گێتیدا چ‬ ‫هەیە و چ باسە‪ ،‬لەوێ زۆرم دی و زۆرم بیست‪،‬‬ ‫ب��ەس��ەدان ج��ی��اوازی و هەندێك لێكچوونەوە‬ ‫هەگبەی بێ دەرەتان و كەم زانیاری خۆمم بە‬ ‫دونیایەك لەو شتانە ئاخنی كە پێشتر نەعەقڵ و‬ ‫نە دڵ و نە خەیاڵ پەی پێ نەبردبوو‪ ،‬زۆر بوون‬ ‫ئەو شتانەی الی من جێگەی بایەخ بوون هەر‬ ‫لەو عەقاڵنەوە كە لەوێ ژیان بە رێوە دەبەن‬ ‫تا ئەو جەستانەی كە بە ن��ەوازش و پێكەنین‬ ‫ژیان جوان دەكەن‪ ،‬هەر لەو بینا و باڵەخانانەوە‬ ‫كە تا كەشكەاڵنی ئاسمان هەڵكشاون تا دەستی‬ ‫برسی ئەو پیاوانەی كە لە خ��واری خوارەوە‬ ‫چ���اوەڕێ ی پ��اروە نانێكن‪ ،‬ه��ەر ل��ەو بارانە‬ ‫بێشومار و تەڕ و بڕەی كە لە ئاسمانەوە دێتە‬ ‫خوارەوە و سروشتی ئەوانی فیردەوس ئاسا‬ ‫رازاندۆتەوە تا رۆحی وشك و كەم هەستی ئەو‬ ‫هاوواڵتیانەی كە بۆ ساڵوێكی گەرم و گوڕی‬ ‫خۆمانەش ئاوڕێك نادەنەوە‪ ،‬لە مۆزەخانەی‬ ‫دەوڵ��ەم��ەن��دی��ان��ەوە ك��ە ه���ەر ل��ە پەیكەرێكی‬ ‫فیرعەون و نیگار و نەخشی پیاوێكی بەناوبانگ‬ ‫و جەستەی رووتی پێغەمبەرێكەوە تیایدایە تا‬ ‫دەگاتە جانتا و قەڵەم دادان و قردێلەی سەری‬ ‫قوتابییەكی جارانی ئەو واڵتە‪ ،‬ئەوەندە شتی‬ ‫ناوازە بینران كە زمان نەتوانێ باسیانكات و‬ ‫قەڵەم پێی نەكرێت دەریانبڕێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫جێگەی مەبەست و خاڵی جەوهەری ئەم باسەی‬ ‫منە لە هەموو ئەو شتانە جیاوازە و هەوڵدەدەم‬ ‫بە كورتی و بە روون���ی بیخەمە خزمەتتان‬ ‫ئەویش بابەتی نەتەوەیی و ئاستی ه��ەوڵ و‬ ‫كۆششی تاكەكانمانە كە لەو واڵتانە دەژین‪،‬‬ ‫چونكە لە راستیدا لەوێ نەخۆشییەكی كوشندە‬ ‫و شەڕێكی ن��اڕەح��ەت هەیە كە كوردەكانی‬ ‫ئەوێش جوان جوان هەستی پێدەكەن‪ ،‬ئەویش‬ ‫جەنگی رووبەرووبوونەوەیە لە گەڵ لێشاوی‬ ‫دوو كلتووری جیاوازدا‪ ،‬من ناتوانم بە دیاری‬ ‫كراوی بڵێم رێژەیان چەندە ئەو كوردانەی كە‬ ‫خۆیان تەسلیمی كلتورێكی رۆژئاوایی كردووە‬ ‫بە شێوەیەك كە تەنانەت كوردبوونیشیان بیر‬ ‫نەمابێت و چەندیان هەوڵیان داوە كە ناو و‬ ‫ناوبانگیان بپارێزن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لەو ماوەیەدا‬ ‫بینیم تا رادەی���ەك جێگەی نیگەرانی ب��وو كە‬ ‫دەكرێت لێرەدا هەڵوەستەی لە سەر بكەین‪ ،‬لە‬ ‫پاریس لە شەقامی شانزە لیزەی و لە بەرامبەر‬ ‫بورجی ئیڤڵیش كلتووری زۆرێك لە نەتەوەكانم‬ ‫بینی كە نمایش دەكران ئەگەر چی ئەم جۆرە‬ ‫كەسانە بۆ پارە گۆرانیان دەچڕی و سەمایان‬ ‫دەكرد و جلی كلتووری خۆیان لە بەردا بوو‬ ‫بەاڵم من وەك گەشتیارێك ئەوانم لەوێدا ناسی‬ ‫و بوونە جێگەی تێبینی و بایەخ الم لەوانەش‬ ‫كوڕێكی ع��ەرەب لە شەقامی شانزە لیزەی‬ ‫گۆرانی عەرەبی لێدەدا و ناوی واڵتە عەرەبیەكانی‬ ‫دەوت و خەڵكیش شاباشیان دەدایە‪ ،‬لە بەردەم‬ ‫ماڵی پاشا لە ستۆكهۆڵم لەوێ چەند كەسێك بۆ‬ ‫ناوبانگی ئاین و نەتەوەكانیان لە كۆششدابوون‬ ‫ل��ە ب�����ەردەم ی��اری��گ��ای ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی شاری‬ ‫یۆتۆبۆری لە سوید هەموو نەتەوەكانی دونیا‬ ‫لەوێ كۆ بووبوونەوە و كەرنەڤاڵێكی وەرزشی‬

‫نووسەری بابەت‪ ،‬لەتەك تیپێكی هیندییە سوورەكان كە مۆسیقای نەتەوەیی خۆیان لە ئەوروپا بەدنیا دەناسێنن‬

‫لە ئ��اراداب��وو ئەگەر چی برادەرێكم ل��ەوێ بە‬ ‫جلی كوردیەوە بینی بەاڵم هەموو نەتەوەكان‬ ‫الوەكانی خۆیان وا پ��ەروەردە كردبوو كە لە‬ ‫گەڵ نزیكبوونەوە سرودی نەتەوەییان دەچڕی‬ ‫و سەمای تایبەت بە خۆیان دەكرد و بە دەنگی‬ ‫بەرز ناوی نەتەوەكەیان بە كۆرس دەوتەوە‬ ‫تەنها نەتەوەی ئێمە نەبێت كە بە دزی و لە‬ ‫ژێر لێوەوە ناوبەناو دەیانوت كوردستان و وتم‬ ‫بە یەكێكیان ( دەی سرودی ئەی رەقیب بڵێ)‬ ‫بەاڵم بڕوابكە وابزانم شەرمیان دەكرد بیڵێن‪،‬‬ ‫لە مۆزەخانەكانی هەموو دونیادا وێنە و جل‬ ‫و بەرگی ئەو نەتەوانە نمایش كرابوون من‬ ‫زیاتر لە دە مۆزەخانەم بینیی تەنها لە یەكێكیاندا‬ ‫جل و بەرگی كوردیم بینی ئەویش بە داخەوە‬ ‫تەنها من دەمزانی هی ئێمەیە چونكە هیچ ناو و‬ ‫ناونیشانێكی لە سەر نەبوو ئەویش لە یەكێك‬ ‫لە مۆزەخانەكانی شاری یۆتۆبۆریدا بووئەگەر‬ ‫نا بە هەزاران تابلۆم لەو ماوەیەدا بینی تەنانەت‬ ‫ی��ەك تابلۆی كوردیشم نەبینیوە‪ ،‬سەرباری‬ ‫هەموو ئەمانە هەر لە كوردەكانی واڵتی سوید‬ ‫خۆیانم بیست كە خەڵكانێك لەو واڵتە ئەوەندە‬ ‫خراپەكارن وای لێهاتووە مرۆڤ هەندێك جار‬ ‫شەرم دەكات بڵێت (من كوردم)‪،‬ئەم قسەیەم‬ ‫ل��ە چەند ش��ارێ��ك و ل��ە چەندین ك��ەس گوێ‬ ‫لێبووە‪ ،‬خۆشم وەك شایەد حاڵ رۆژێ��ك لە‬ ‫ناو ب��ازاڕی شاری یۆتۆبۆری گەنجێكم بینی‬ ‫ك��ە سوكایەتی ب��ە دووگ��ەن��ج��ی رەش پێست‬

‫دەكرد و ئیتر دیمەنێكی زۆر ناشرین بوو كە‬ ‫وەك جۆرە یاریەك خەڵكی تەماشایەن دەكرد‬ ‫وە گەنجەكەش لەو گەنجانە بوو كە تەنانەت‬ ‫حكومەتیش خۆی لە شەڕ و بەاڵیان ال دەدات‬ ‫بڕوابكەن دوای تەماشا دەكەم بە داخەوە ئەو‬ ‫گەنجە كورد دەرچوو‪ ،‬لە سوپەرماركێتێكیشدا‬ ‫لە سوید بینیم ژنێك لەوێ بەڕێوەبەرە منیش‬ ‫لێی چومە پێشەوە و ساڵوێكم لێ كرد و وتم‬ ‫بێ زەحمەت تۆ كوردی؟ لە وەاڵمدا وتی ‪:‬تۆ‬ ‫بۆ شت كڕین هاتووی یان بۆ پرسیار كردن‪،‬‬ ‫منیش لە راستیدا زۆر نیگەران بووم و وتم‪:‬‬ ‫دادە گیان من زیاتر لە ‪ 10‬رۆژە بەم واڵتانا‬ ‫ئەگەرێم و تا ئێستا بە سەدان كەسم لە چینی و‬ ‫یابانی و ئەفریقی و ئەوروپی وتووە بیزەحمەت‬ ‫وێنەیەكم بگرە‪ ،‬هەموویان بە پێكەنینەوە و بەو‬ ‫پەڕی هەستی مرۆڤانەوە كارەكەیان كردووە‬ ‫وە لە س��ەدان كەسم پرسیوە ئ��ەرێ ئوتێلی‬ ‫ه����ەرزان ل��ە كوێیە؟ ئ��ەی وێستگەی پاس؟‬ ‫ئەی هی شەمەندەفەر؟ لە كوێوە بچمە فاڵن‬ ‫شوێن؟ هەموویان جگە لە هاوكاری و رێز‬ ‫هیچم لێنەبینین ئەمە یەكەم جارە پرسیار لە‬ ‫هاونیشتمانیەكی خۆم بكەم وە ئەوە وەاڵمەكەی‬ ‫بوو‪ ..‬ئای بە داخ��ەوە!!! لەوێ و لەو واڵتانەدا‬ ‫زۆر كەمن ئەو كەسانەی كە دەزانن نوێنەرایەتی‬ ‫حكومەتی هەرێم و حیزب و رێكخراوەكان لە‬ ‫كوێن و چی ئەكەن تەنها لە رۆژانی نەورۆز و‬ ‫لە بۆنەكاندا نەبێت‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا نەتەوەكانی‬

‫جل و بەرگ و كەرەسەی دەستكردی كوردی لەپێشانگایەكی ئەوروپادا‬

‫وەك و عەرەب و تورك و فارس و ئەمریكی‬ ‫و ئەفریقی كۆمەڵە و رێكخراوی تایبەت بە‬ ‫خۆیان هەیە كە هەم چاالكی نەتەوەییان بۆ‬ ‫ریك دەخەن و لەوالشەوە هانی هاوواڵتیانی‬ ‫خۆیان دەدەن و رێگەیان بۆ دادەنێن كە لە‬ ‫شارە گەشتیاریەكانی ئەوروپا چی بكەن و چی‬ ‫نەكەن‪ ،‬خۆزگە دوای باڵو بوونەوەی ئەم بابەتە‬ ‫كەسێك بە پەیامێك تەنها یەك یاسای دەخستە‬ ‫ب��ەرچ��اوم كە ب��ەو یاسایە ژیانی كوردەكانی‬ ‫ئ��ەوروپ��ا رێكخرابێت‪،‬وە ئەگەر ئ��ەو یاسایە‬ ‫هەر نەبێت و هەركەس و بۆ خۆی لەو واڵتانە‬ ‫دوور لە هەستی لێپرسراوێتی بەرامبەر بە‬ ‫كوردبوونی بژی بەڕاستی ئیتر ئەوە كارەساتە‪،‬‬ ‫لە كۆتایی نوسینەكەما دەڵێم لە واڵتێكی وەك‬ ‫و سوید دا ك��ە هەركاتێك س���واری پاسێك‬ ‫دەبیت زیاتر لە ‪ 5‬كەس بە زمانی كوردی قسە‬ ‫دەكەن‪ ،‬لە هیچ گەڕەكێكدا نیە ماڵەكوردێكی تیا‬ ‫نەبێت‪ ،‬لە واڵتێكا ئەم هەموو كوردەی لێبێت بە‬ ‫هەڵەو كاری خراپی چەند كەسێك ناوی ئەم‬ ‫نەتەوەیە ناشرین كرابێت ئایا دەكرێت ئێمە چی‬ ‫بكەین بۆ ئ��ەوەی وێنەیەكی هێندە جوان بین‬ ‫كە واڵتێك شانازیمان پێوە بكات تیایدا بژین‬ ‫نەك واڵتەكەی ئەویش ناشرین بكەین؟! ئەی لە‬ ‫واڵتێكی وادا و لەو هەموو مۆزەخانەیە گوناه‬ ‫نیە تابلۆیەكی ك��وردی و ناوێكی كوردیمان‬ ‫نەكردبێتە دی��اری و بە یەخەی مێژووی ئەو‬ ‫واڵت��ەدا هەڵمان نەواسیبێت؟! ئەی حەیف نیە‬ ‫كوردی ئەو واڵتانە تەنها لە نەورۆز و یادەكاندا‬ ‫هاونیشتمانیەكانی خۆیان ببینن و تاوێك بە‬ ‫كوردانە بژین و شایی بكەن‪ ،‬كوان چاالكی و‬ ‫كۆڕو كۆبوونەوە و سیمینارەكان بۆ ئەوەی‬ ‫كارێك بكەین نەوەكانمان نیشتمانیان لە بیر‬ ‫نەچێتەوە و وا نەزانن لە هەر شوێنێك بستە‬ ‫خاكێكیان هەبوو ئ��ەوێ نیشتمان و خ��اك و‬ ‫م��ێ��ژووی باوباپیرانیانە‪ ،‬ب��ەاڵم ئەگەر كورد‬ ‫بوون وخۆشەویستی نیشتمان لە سنورێكدا‬ ‫ببەسترێتەوەو ئ���ەوەی ئ��ەم س��ن��ووران��ە بە‬ ‫جێبێڵێت ئیتر لەبیری بچێتەوە كێ بووە و كوێ‬ ‫نیشتمانێتیئەوا جێگەی خۆیەتی لە جێی خاڵی‬ ‫كۆتایی ئەم دێڕە شیعرەی حەزرەتی مەحوی‬ ‫دابنێین كەدەفەرموێت‪ :‬شوكر وشیارە مەحوی‬ ‫تێدەگات دنیا خەراباتە‪ ،‬كە بەد مەستی بكا‬ ‫ئەهلی خراپەی بۆچی لێدەگرم‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫باڵوكراوەیەكی هونەریی گشتییە لەگەڵ بەدرخان دەردەچێ‬ ‫بەسەرپەرشتی‪ :‬سەرباز سیامەند‬

‫ژمارە ‪ ،158-157 - 66‬حوزەیران ‪ -‬ئاب ‪2011/8/15‬ی زایینی‬

‫پاریس‪ :‬شاری جوانی و هونەر‬ ‫د‪ .‬ئازاد حەمە شەریف‬ ‫هونەرمەند و نووسەر و لێكۆڵەری‬ ‫بیان���ی و خۆماڵی‪ ،‬ئ���ەو خەونەی‬ ‫كوردمان لەو فێستیڤاڵەدا زیندوو‬ ‫ك���ردەوە و بۆ هەم���وو الیەكمان‬ ‫س���ەلماند ك���ە میللەت���ی ك���ورد‬ ‫نەتەوەیەك���ی زین���دووە و پ���اش‬ ‫نزیكەی سەدەیەك هاتۆتەوە رێز‬ ‫لەو شوێنە دەنێت كە بۆ یەكەمین‬ ‫جار دانی بە ماف و ئازادییەكانی‬ ‫ك���ورددا ناب���وو‪ .‬لەم���اوەی دوو‬ ‫رۆژی فێس���تیڤاڵدا ك���ە چەندی���ن‬

‫الی ئەو بورج���ی بڵند و مەزنەی‬ ‫(پاریس) كە بەڕاستی شاكارێكی‬ ‫هونەری و تەالرس���ازییە‪ .‬ئەگەر‬ ‫فەرەنس���ییەكان ش���تێك هەبێ���ت‬ ‫لەپ���اڵ (لۆڤەر) دا ش���انازی پێوە‬ ‫بكەن بەڕاستی هەر ئەو بورجەیە‬ ‫كە لە ساڵی (‪ )1889‬تەواو كراوە‬ ‫و بەرزییەكەی (‪)300‬م دەبێت‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬مۆزەخانەی لۆڤەر‬ ‫یەكێكە لە مەزنترین مۆزەخانەكانی‬

‫مستەر ڤاسیلی‪ ،‬جاك بالندن‪ ،‬سەرۆكی شارەوانی سیڤەر‪ ،‬د‪ .‬ئازاد لەناو هۆڵی فێستیڤاڵدا ‪2011/7/9‬‬

‫یەكەم‪ :‬شارۆچكەی سێڤەر و‬ ‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬ ‫دەوروب���ەری كاتژمێ���ر دوانزە و‬ ‫نی���وی ش���ەوی ‪ 2011/7/7‬ل���ە‬ ‫فرۆكەخان���ەی (ش���ارل دیگ���ۆل)‬ ‫ل���ە فەرەنس���ا دابەزی���م و دوای‬ ‫دەرچوون���م ل���ە فڕۆكەخان���ە و‬ ‫سواربوونی تاكسی بەم شەوەش‬ ‫ئاووهەوا و دیمەنی شاری پاریس‬ ‫هەر جوان دەهاتە بەرچاوم‪.‬‬ ‫بڕیارب���وو ئ���ەم ش���ەوە لەگەڵ ‪3‬‬ ‫برادەری تر بچینە ئۆتێل (نۆڤۆتێل)‬ ‫ل���ە ناوچەی (پۆنت دێ س���ێڤەر)‬ ‫و ئام���ادەكاری س���از بكەی���ن بۆ‬ ‫هەشتەمین فێس���تیڤاڵی بەدرخان‬ ‫ل���ە پاری���س كە ل���ە رۆژان���ی ‪ 9‬و‬ ‫‪ 2011/7/10‬ل���ەو ئوتێلە بەڕێوە‬ ‫دەچ���وو و بەن���دەش رێكخ���ەر و‬ ‫بەرنامەڕێژی ئەو چاالكییە بووم‪.‬‬ ‫من باش دەمزانی بەم نیوەشەوە‬ ‫بەرپرسی ئوتێل جیگامان پێنادات‬ ‫و ب���ێ الن���ە و جێگا دەبی���ن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ل���ە فڕۆكەخان���ە ب���ە كاك (حەمید‬ ‫بەدرخان)م گوت واباشە ئەمشەو‬ ‫لە فڕۆكەخانە پاڵ بدەینەوە و ئەم‬ ‫چەند كاتژمێرە لەسەر كورسییە‬ ‫گەرم و گوڕەكانی ئەوێ بەس���ەر‬ ‫ببەی���ن‪ ،‬ب���ەاڵم كاك (حەمی���د‬ ‫بەدرخان) هەر پێداگربوو لەسەر‬ ‫ئ���ەوەی ئێم���ە بۆ رۆژان���ی دوایی‬ ‫گرێبەس���تمان لەگەڵ ئ���ەو ئوتێلە‬ ‫هەی���ە و بۆی���ە هی���چ ناش���ێت بێ‬ ‫جێگا بین‪ .‬كاتێك گەیشتینە ئوتێل‬ ‫نەك كابرای خاوەن ئوتێل گوتی‬

‫جێگامان نییە و جێگای پێنەداین‪،‬‬ ‫بگرە گوتیش���ی ناتوانن تا بەیانی‬ ‫لە ناو هۆڵی ئوتێل بمێننەوە‪.‬‬ ‫بەم ش���ەوە س���اردە‪ ،‬ئێم���ە چوار‬ ‫ك���وردی نەش���ارەزا ش���ەقام و‬ ‫كۆاڵنەكانی شارۆچكەی (سێڤەر)‬ ‫نەم���ا نەیكوتیینەوە‪ .‬بەالی منەوە‬ ‫زۆر ئاس���اییە لە واڵتانی ئەوروپا‬ ‫ش���ەو ب���ێ جێگا بی���ت چونكە من‬ ‫چەندین ساڵم لە (ئەڵمانیا) بەسەر‬ ‫ب���ردووە و چ���اك دەزان���م ژیان‬ ‫لەوێ چۆنە‪ .‬بەاڵم بۆ كاك (حەمید‬ ‫بەدرخان) و كاك (عەبدولسەتار‬ ‫محەمەدئەمی���ن) و كاك (عەل���ی‬ ‫ئەحم���ەد) زۆر ناخ���ۆش ب���وو‬ ‫چونكە ئەوان بەرگەی س���ەرمای‬ ‫ش���ەوانی ئەوروپایان نەدەگرت‪.‬‬ ‫خۆ كاك (حەمید بەدرخان) وەك‬ ‫ش���تەكە لە سەرمان هەڵدەلەرزی‬ ‫و دانەچۆقەی پێكەوتبوو و منیش‬ ‫لەژێرەوە ه���ەر پێدەكەنیم چونكە‬ ‫بەقسەی منی نەكردبوو‪.‬‬ ‫دوو رۆژ دوات���ر‪ ،‬رێكەوت���ی‬ ‫‪ 2011/7/9‬ل���ە ش���ارۆچكە‬ ‫جوانەكەی (سێڤەر)‪ ،‬ئەو شارەی‬ ‫ك���ە پەیماننام���ەی (س���ێڤەر)ی‬ ‫بەناوبانگی لە س���اڵی ‪ 1920‬تێدا‬ ‫بەس���ترابوو و بەپێ���ی بەندەكانی‬ ‫(‪ 62‬و ‪ 63‬و ‪ )64‬دان ب���ە‬ ‫دامەزراندن���ی دەوڵەت���ی كوردی‬ ‫نرابوو‪ ،‬بە ئامادەبوونی شارداری‬ ‫ئ���ەو ش���ارۆچكەیە بەرێ���ز (جاك‬ ‫بالندی���ن) و بەش���داریكردنی پتر‬ ‫لە س���ەدو چل كەسی رۆشنبیر و‬

‫ی (لیۆناردۆ داڤینشی) و (جان‬ ‫دارك)ی (دیالكروا)‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬كڵێسای نۆتردامی قەمبوور‬ ‫لە گۆڕەپانێكی ناوچەقی ش���اری‬ ‫پاریس كڵێس���ا ناودارەكەی پیرە‬ ‫نۆتردام���ی قەمب���وور ب���ە هەموو‬ ‫جوانیی���ە تەالرس���ازییەكەیەوە‬ ‫رووب���ەڕووت دەبێت���ەوە‪ .‬چەن���د‬ ‫هەنگاوێ���ك لە التەنیش���تی ئەوێ‬ ‫پەیك���ەری (ش���ارلەمان) (‪-742‬‬ ‫‪ )814‬بە هەموو س���ەربەرزی و‬ ‫شكۆوە لەسەر ئەسپەكەیدا بەخۆ‬ ‫و ب���ە ریش���ە دووفلیقانەییەك���ەی‬ ‫و داردەس���تە پیرۆزەك���ەی قی���ت‬ ‫وەس���تاوە‪( .‬ش���ارلەمان) ش���ای‬ ‫فرانكەكان بوو و لە ساڵی (‪)800‬‬ ‫ی زایینیدا توانی هەموو دەوڵەتە‬ ‫مەس���یحییەكان ی���ەك بخ���ات و‬ ‫لەپ���ای ئەم���ەش پاپ���ا نازن���اوی‬ ‫«ئیمپرات���ۆری رۆم���ای پیرۆز»ی‬ ‫پپێبەخشی‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬كەوانەی سەركەوتن‬ ‫لە كۆتایی شەقامی (شانزیلێزی)‬ ‫دا (كەوان���ەی س���ەركەوتن) ب���ە‬ ‫جوانیی���ە پڕهونەرەك���ەی خ���ۆی‬ ‫وەس���تاوە‪ .‬خەڵ���كان دەس���تە‬ ‫دەس���تە و تاك تاك���ە دێنە ئەوێ‬ ‫و ل���ە گۆڕەپانەك���ەی بەردەمی���دا‬ ‫وێن���ەی ی���ادگاری دەگ���رن‪ .‬دارو‬ ‫دی���وار و ت���اق و بنمی���چ و روو‬ ‫و رووخس���اری ئ���ەو كەوانەی���ە‬ ‫پارچەیەكە لە پەیكەر و دیواربەند‬ ‫و ریلی���ف‪ .‬هونەرمەندان���ی ئ���ەو‬

‫رەوەز ‪ -‬خوێندكارێكی كوردی هەولێر لە پاریس‪ ،‬د‪ .‬رەوەز‪ ،‬د‪ .‬ئازاد لەبەردەم بورجی ئایفڵ ‪2011/7/11‬‬

‫چاالكی هون���ەری و ئەكادیمی بە‬ ‫ئامادەبوونی چەندین كەس���ایەتی‬ ‫(فەرەنس���ی) و (ئەمریك���ی)‬ ‫و (یۆنان���ی) و (جوولەك���ە) و‬ ‫ئاس���ووری و كوردانی هەرچوار‬ ‫پارچەكان���ی واڵت پێشكەش���كرا‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵەكە بە ئاهەنگ و گۆرانییە‬ ‫خۆش���ەكانی مامۆس���تا (هۆم���ەر‬ ‫دزەی���ی) و (رۆژدا عەفرین���ی)‬ ‫بەكۆتا هات‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بورجی ئایفڵ‬ ‫هەرك���ە رۆژ هەڵدێ���ت و هەرك���ە‬ ‫رۆژ ئاوا دەبێت‪ ،‬دیمەنی بورجی‬ ‫(ئایفڵ) لە پاریس بە ڕەنگی زێڕینی‬ ‫خۆی شارەكە زێڕەوشان دەكات‪.‬‬ ‫باوەڕ ناكەم هیچ گەش���تیارێك لە‬ ‫دنیا هەبێت و س���ەردانی ش���اری‬ ‫(پاری���س)ی كردبێ���ت نەچووبێتە‬

‫فەرەنسا و دنیا‪ .‬بە سەدان گالێری‬ ‫و دااڵن و الب��اڵ��ەخ��ان��ەی تێدایە‬ ‫كە پ��ڕاوپ��ڕی شاكاری هونەری‬ ‫ت����ەالرس����ازی‪ ،‬پەیكەرتاشی‪،‬‬ ‫شێوەكاری‪ ،‬دیواربەند و تابلۆی‬ ‫سەیر و سەمەرەی هەموو چاخ‬ ‫و س���ەردەم و س��ەدەك��ان��ە‪ .‬هەر‬ ‫الیەكی ئەوێ بۆ هونەری چاخ و‬ ‫سەدەیەك یان رێبازێكی هونەری‬ ‫یاخود هونەری كیشوەر و واڵتێك‬ ‫تەرخانكراوە‪ .‬شوێنێكی هێندە‬ ‫زل و زەب��ەالح��ە ك��ە ئەستەمە‬ ‫ب��ە رۆژێ���ك و دووان بتوانیت‬ ‫ت��ەواوی بكەیت‪ .‬ب��ەالی كەمەوە‬ ‫هەفتەیەكت پێوێستە بۆ ئەوەی‬ ‫چێژی هونەریت ساو بدەیتەوە و‬ ‫چاوانت سەرلەنوێ تیژ و گەش‬ ‫ببێتەوە‪ .‬بەناوبانگترین تابلۆكانی‬ ‫ئ���ەوێ بریتین ل��ە (م��ۆن��ا ل��ی��زا)‬

‫كەوانەی سەركەوتن ‪ -‬پاریس‬

‫‪11‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬ ‫هونەرمەن���دی وا ه���ەن ك���ە پێت‬ ‫دەڵێ���ن‪« :‬ئ���ادەی مس���یۆ‪ ،‬وەرە‬ ‫س���مێڵت بەداوی رەنگاوڕەنگ بۆ‬ ‫درێژ بكەین»‪ .‬ی���ان «هێی خانم‪،‬‬ ‫وەرە بە دلو قژت بۆ رەنگاوڕەنگ‬ ‫بكەین‪ ».‬بەڕاستی لەو شەقامەدا‬ ‫هونەرمەند دەتوانێت بە بەهرەی‬ ‫هونەرەك���ەی بژێ���ووی خ���ۆی‬ ‫سەروزیاد پەیدا بكات و ژیانێكی‬ ‫بێمنەتی سەربەرزانە بژیت‪.‬‬

‫نووسەری بابەت لەبەردەم تابلۆیەكی «دیالكروا» لە مۆزەخانە لۆڤەر ‪ -‬پاریس ‪2011/7/13‬‬

‫واڵت���ە ئەوپ���ەڕی وردەكاریی���ان‬ ‫ل���ە نەخش���اندنی ئ���ەو كەوانەی���ە‬ ‫نوان���دووە‪ .‬لەالی من‪ ،‬بەڕاس���تی‬ ‫ئەم���ە تاق���ی س���ەركەوتن نییە لە‬ ‫جەنگدا‪ ،‬بەڵكو تاقی س���ەركەوتنە‬ ‫بە بااڵی جوانی و هونەردا‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬پەیكەری ئازادی‬ ‫ئ���ەم پەیك���ەرە ل���ە گۆڕەپانێك���ی‬ ‫ش���ەقامی كۆم���اری (پاری���س)‬ ‫ە‪ .‬مێ���ژووی س���ەروەرییەكانی‬ ‫گەل���ی فەرەنس���ی ب���ە وێن���ە و‬ ‫پەیكەر و دیواربەند دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫نەڕەشێرێكی كەتە لە الی بنەوەی‬ ‫پەیكەرەكە وەس���تاوە‪ ،‬ئەو شێرە‬ ‫هێم���ای شۆڕش���ی فەرەنس���ایە‬ ‫(چونك���ە لە پش���تییەوە رێكەوتی‬ ‫‪ 1789‬كە مێ���ژووی بەرپابوونی‬ ‫شۆڕش���ەكەیە نووس���راوە) و‬ ‫لەس���ەرووی ئەویش���ەوە دوو‬ ‫ژنی دەمبەس���تراو و ل���ە ترۆپكی‬ ‫پەیكەرەكەش���دا ژنێك���ی ئ���ازاد‬ ‫چەپكێ���ك گوڵ���ی بەدەس���تەوەیە‬ ‫وەس���تاوە‪ .‬هەرچوار دەوری ئەم‬ ‫پەیك���ەرە بە دوان���زە دیواربەندی‬ ‫هون���ەری رازێنراونەت���ەوە ك���ە‬ ‫هەریەكەیان باس لە سەروەریەكی‬ ‫قۆناغەكان���ی بەرەوپێش چوون و‬ ‫رزگاری گەلی فەرەنسا دەكات‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ :‬شەقامی شانزیلێزێ‬ ‫جوانتری���ن و بەناوبانگتری���ن و‬ ‫پڕدارودرەختترین و پانوپۆڕترین‬ ‫و جەنجاڵتری���ن و پاكتری���ن و‬

‫پەیكەری ئازادی ‪ -‬پاریس‬

‫بۆنخۆش���ترین دەوڵەمەندتری���ن‬ ‫و پ���ڕ دوكان و پڕكاف���ێ و‬ ‫پڕس���وپەرماركێتترین شەقامە لە‬ ‫هەموو پاریس���دا‪ .‬بەردەوام گەنج‬ ‫و پیر‪ ،‬ژن و منداڵ لەو ش���ەقامە‬ ‫جوانەدا هاتوچۆیان���ە‪ .‬هەردەڵێی‬ ‫شتێكیان لێ بزربووە و بەدواییدا‬ ‫دەگەڕێن‪ .‬بەڕای من ئەوان تەنیا‬ ‫و تەنی���ا ب���ەدوای رۆحی ونبووی‬ ‫خۆیاندا دەگەڕێن بۆیەش هەمیشە‬ ‫وا وێ���ڵ و س���ەرگەدانن‪ .‬ئەوەی‬ ‫لە هەموو ش���تێك پتر س���ەرنجی‬ ‫م���ن و كوڕەك���ەم و خێزانەكەمی‬ ‫راكێش���ا ئ���ەوە ب���وو‪ ،‬ئەگەرچ���ی‬ ‫پاری���س پارچەیەك���ە ل���ە جوان���ی‬ ‫و هون���ەر‪ ،‬كەچی ن���ە بزەیەك و‬ ‫نەخەندەیەكم���ان لەس���ەر لێ���وی‬ ‫كەس نەبینی‪ .‬خەڵكەكە بەگش���تی‬ ‫بە ئاگری ش���تی مادی سووتاون‬ ‫و بۆیەش هەردەم گرژ و پەشێو‬ ‫دیاربوون‪.‬‬ ‫هەشتەم‪ :‬نیگاركێشانی مۆنتماخت‬ ‫مۆنتماخ���ت‪ ،‬ئەو ش���وێنەی كە لە‬ ‫س���ەدەی نۆزدەهەمدا نیگاركێشی‬ ‫فەرەنسی ناودار (تۆلۆز لۆتریك)‬ ‫ل���ەوێ نی���گاری س���ەماكەران و‬ ‫گۆرانیبێژانی كێشاوە‪ ،‬هەوارگەی‬ ‫هونەرمەن���دان و نیگاركێش���ان‬ ‫بەناوبانگ���ە‪ ،‬ش���وێنێكە زۆرب���ەی‬ ‫گەش���تیاران س���ەردانی دەك���ەن‪.‬‬ ‫لەوێ نیگاركێش���ەكان بەخۆ و بە‬ ‫ستاندەكانیان وەستاون و وێنەی‬ ‫گەش���تیاران و ئارەزوومەن���دان‬ ‫لەبڕی چەند یۆرۆییەك دەكێشن‪.‬‬ ‫ه���ەر لەوێ���دا هونەرمەن���دی وا‬ ‫دەبینیت كە لەسەر زەویەكی پان‬ ‫و پۆڕ دانیش���تووە و بە تەباشیر‬ ‫لەس���ەر زەوییەك���ە وێنەیەك���ی‬ ‫یەگجار گەورە دەكێش���ێت یاخود‬

‫نۆیەم‪ :‬ئیسنتیتیوتی كورد لە پاریس‬ ‫س���ااڵنێكە كۆمەڵێ���ك كەس���ی‬ ‫لەخۆبووردووی دڵسۆز خەریكی‬ ‫ئەوەن كە كورد و كوردس���تان و‬ ‫مێژووە پ���ڕ تراژیدیاكەی بە دنیا‬ ‫بناسێنن‪.‬‬ ‫دوو ل���ەو زاتان���ە بەڕێ���ز (د‪.‬‬ ‫كەن���داڵ نەزان و د‪ .‬جۆیس بالو)‬ ‫ن‪ .‬بەراس���تی ناس���ینی ئ���ەو دوو‬

‫گەشتكردن لەناو پەیتوونێكدا لە شەقامی شانزلێزێ‬

‫مرۆڤە سەرمایەیەكی گەورەیە بۆ‬ ‫هەموو رۆشنبیرانی كورد‪ .‬ئەوان‬ ‫س���ەدان چاالك���ی جۆربەجۆریان‬ ‫لەب���ارەی كەلت���وور و مێ���ژوو و‬ ‫زمان���ی كوردیی���ەوە ب���ە ئەنجام‬ ‫گەیاندووە‪.‬‬ ‫ئ���ەو دوو مرۆڤ���ە گەلێ���ك‬ ‫كارئاس���انییان ب���ۆ هەش���تەمین‬ ‫فێس���تیڤاڵی بەدرخ���ان لەپاری���س‬ ‫(‪ )2011‬كرد‪ ،‬هەر لە بەش���داری‬ ‫كردنی چاالكانە ل���ە پانێڵەكانەوە‬ ‫تا دەگات بە میوانداری كردنێكی‬ ‫رێك و پێك‪.‬‬ ‫دەیەم‪ :‬رووباری سێن‬ ‫رووب���اری س���ێن‪ ،‬ئ���ەو رووبارە‬ ‫جوان و نازدارەی پاریس دەكات‬ ‫بە دوو كەرتەوە‪ ،‬كەنارەكانی پڕن‬ ‫لە عاش���قی جوان و بەزم خۆش‪،‬‬ ‫مەس���تی كەیل و پڕ خەیاڵ‪ ،‬مەل‬

‫یەكێك لەنیگاركێشانی ناوچەی مۆنتماخت ‪ -‬پاریس ‪2011/7/13‬‬

‫هونەر‬

‫و گوڵی رەنگاوڕەنگ‪ .‬س���ەر ئاوە‬ ‫ش���یینەكەی بە یەخ���ت و بەلەمی‬ ‫جوان و ن���ازدار كە گەش���تیاران‬ ‫دەبات���ە گەڕانی خ���ۆش خۆش لە‬ ‫جیلوە و چریسكانەوەدایە‪ .‬بەزمی‬ ‫خواردن���ە سەیروس���ەمەرەكانی‬ ‫پاری���س و ترپ���ەی كردن���ەوەی‬ ‫تەپ���ەدۆری بۆتڵ���ی ش���امپانیا و‬ ‫گۆرانی و مۆسیقای ورژێنەر دڵی‬ ‫پیری حەفتاس���اڵەش دێنێتە لەرز‬ ‫و سەما‪.‬‬ ‫یازدەیەم‪ :‬شەقامی سانت دەنیس‬ ‫ئەگەر رۆژهەاڵتیت و لە (پاریس)‬ ‫هەس���ت بەنامۆی���ی دەكەی���ت‪،‬‬ ‫راستەوڕاس���ت ب���ڕۆ ش���ەقامی‬ ‫(س���انت دەنیس)‪ ،‬ب���ەاڵم زۆریش‬ ‫لە مۆبایل و كامیرا و پەساپۆرت‬ ‫و گیرفان���ت وریاب���ە‪ ،‬دەن���ا وەكو‬ ‫من���ت لێدێت و ب���ە نوێژی نیوەڕۆ‬ ‫لێت دەدزن یان دەیڕفێنن و تۆش‬ ‫دەستبەتاڵ دەمێنیتەوە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫من مۆبایل���ە رفێنراوەكەی خۆمم‬ ‫وەرگرتەوە‪.‬‬ ‫ل���ەوێ میللەت���ە خواپێنەداوەكانی‬ ‫رۆژه���ەاڵت ه���ەر ل���ە هین���دی و‬ ‫پاكس���تانی و ئەفغانی و تورك و‬ ‫ئێران���ی و ك���ورد و جەزائیری و‬ ‫تونس���ی و مەغریبی و ئەفریقی و‬ ‫میس���ری و لوبنان���ی و ئازەری و‬ ‫‪....‬تاد دەدۆزیتەوە‪ .‬چێشتخانەی‬ ‫زۆر و زەبەن���د و دوكانی میوە و‬ ‫سەوزە و جلوبەرگی رۆژهەاڵتی‬ ‫ئەو ناوەی داپۆشیووە‪.‬‬

‫دەگەڕاین‪ ،‬لەس���ەر ش���ەقام كچە‬ ‫قەرەجێك لەپێش���مان داهاتەوە و‬ ‫ئەنگوستیلەیەكی زەردی لە زەوی‬ ‫هەڵگرتەوە و گوایە دۆزیوویەتەوە‬ ‫و ب���ۆ الی ئێم���ەی هێن���ا و ب���ە‬ ‫نیش���انەكردن كردی���ە پەنج���ەی‬ ‫خ���ۆی و دوات���ر كردی���ە پەنجەی‬ ‫مامۆستا «عەبدوللەتیف»‪ .‬دواتر‬ ‫لێیدا رۆیش���ت‪ .‬بەاڵم دوای چەند‬ ‫هەنگاوێك گەڕایەوە الی مامۆستا‬ ‫«عەبدوللەتیف» و بە نیشانەكردن‬ ‫تێمانی گەیاند كە برسییە و پارەی‬ ‫نانخواردن���ی دەوێ���ت‪ .‬مامۆس���تا‬ ‫«عەبدوللەتیف»یش وابزانم دوو‬ ‫یۆرۆی پێیدا‪ ،‬بەاڵم كچەكە داوای‬ ‫زیات���ری دەك���رد‪ .‬دوای بگ���رە و‬ ‫بەردە ئەنگوستیلەكەی لە پەنجەی‬ ‫مامۆستا «عەبدوللەتیف» دەرهێنا‬ ‫و پارەكەیش���ی نەدایەوە‪ .‬ئا ئەمە‬ ‫نموونەیەك���ە ل���ە فڕوفێڵ���ە زۆرو‬ ‫زەوەندەكانی الت و هەژارەكانی‬ ‫(پاریس)‪ .‬من ناهەقیشیان ناگرم‬ ‫چونكە ژیان لەوێ زۆر قورسە و‬ ‫ب���ە دەیان كەس هەن هەرهیچیان‬ ‫نیی���ە و ش���ەو و رۆژ لەس���ەر‬ ‫شەقامەكان دەژین‪.‬‬ ‫چواردەهەم‪ :‬پاركی كوردە ئاوارەكان‬ ‫ل���ە نزی���ك «گاردی ن���ۆی» واتە‬ ‫ش���ەمەندەفەری‬ ‫«وێس���تگەی‬ ‫باك���وور»‪ ،‬پاركێك���ی بچ���ووك‬ ‫هەی���ە و هەندێ���ك پێ���ی دەڵێ���ن‬ ‫«پاركی ئازادی» و كوردەكانیش‬ ‫ناویان لێناوە «پاركی كوردان»‪.‬‬ ‫لەبەردەم پاركەكەدا دوو پەیكەر‬

‫یەكێك لە پاركەكانی پاریس‪ ،‬كە بۆتە جێگای حەوانەوەی پەنابەرە كوردەكان ‪2011/7/16‬‬

‫دوازدەیەم‪ :‬شەقامی پیگالی‬ ‫ئ��ەوێ من بە شەقامی «شەوە‬ ‫س�������وورەك�������ان» ن�����اودەب�����ەم‪.‬‬ ‫شەقامێكە بەو ش��ەوە تاریكەش‬ ‫هێندە رووناكە هەردەڵێی رۆژە‪.‬‬ ‫ئ��ەوێ پ��ڕە ل��ە ب��اڕ و بەزمگا و‬ ‫چێشتخانە‪ .‬ب��ەدرێ��ژای��ی شەو‬ ‫كراوەیە و بەە زۆری زۆردارەكی‬ ‫ژن و گەنج پەلكێشی ناو هۆڵەكانی‬ ‫بەزمگاكانی خۆیانت دەكەن‪ .‬هەر‬ ‫ئ��ەوەن��دە چوویتە ژوورەوە‪ ،‬بە‬ ‫ق��س��ەی ن���ەرم و خ��ۆش��ی كچی‬ ‫ناسك ناوگیرفانت بەتاڵ دەكەن‬ ‫و ن��رخ��ی خ����واردن����ەوەی یەك‬ ‫پەرداخی ئاوی پڕتەقاڵ «پەەنجا‬ ‫یۆرۆیە» و پیاوم دەوێت بە یەك‬ ‫پەرداخ لەوێ نەجاتی دەبێت!‬ ‫سێزدەهەم‪ :‬التەكانی پاریس‬ ‫پێش نیوەڕویەكیان دوای ئەوەی‬ ‫كە مامۆستا «عەبدوللەتیف گلی»‬ ‫و كاك «حەمید بەدرخان» و من‬ ‫ل���ە ناوچەی زانكۆ ل���ە «پاریس»‬

‫ه���ەن – پەیك���ەرەكان ه���ی ژن و‬ ‫پیاوێك���ن‪ .‬پیاوەك���ە لەتە مانگێكی‬ ‫لەدەس���تدایە و ژنەك���ە خۆر‪ .‬ئەم‬ ‫پەیك���ەرە جوان���ە هێم���ای ئەوەیە‬ ‫كە پیاو خۆشەویس���تی پێشكەش‬ ‫ب���ە ژن دەكات و ژنی���ش ژی���ان‬ ‫پێش���كەش ب���ە پی���او دەكات‪ .‬لەو‬ ‫پاركەدا نەك تەنی���ا كورد‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەفریف���ی و ئێران���ی و ت���ورك و‬ ‫پاكس���تانی و هیندی و كەس���انی‬ ‫ت���ری الت و بێ خان���ەم بینی كە‬ ‫شەویان لەسەر پارچە مقەبایەك‬ ‫لەم پارك���ەدا دەك���ردەوە‪ .‬دەیان‬ ‫ك���وردی س���ەرگەردانی عێراق و‬ ‫ئێ���ران ك���ە ماف���ی پەنابەرێتییان‬ ‫وەرنەگرتب���وو لەناو ئ���ەو پاركە‬ ‫داب���وون و چاوەڕێ���ی ئەوەی���ان‬ ‫دەك���رد ك���ە حكومەتی فەرەنس���ا‬ ‫پلیت���ی فڕۆكەی���ان ب���ۆ ببڕێ���ت و‬ ‫كەمە پارەیەكیش���یان پێ بدات تا‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ كوردستان‪.‬‬ ‫هەولێر‪2011/8/9 :‬‬

‫‪12‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫ئەحمەد محەمەد ئیسماعیل‬

‫ب�ڵ�اوك���راوەی���ەك���ی‬ ‫روون����اك����ب����ی����ری����ی‬ ‫گ��ش��ت��ی��ی��ە لەگەڵ‬ ‫بەدرخان دەردەچێ‬

‫سەرپەرشتیاری كەلچەری بەدرخان‬ ‫د‪.‬ئازاد حەمە شەریف‬

‫راوێژكاری رووناكبیریی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان‬

‫ژمارە ‪ - 158-157 - 83‬حوزەیران ‪ -‬ئاب ‪2011/8/15‬ی زایینی‬

‫لەناو دۆزەخ و بەهەشتی نووسیندا‬

‫ل���ە كۆتایی شەس���تەكانەوە ت���ا ئەمڕۆ چل‬ ‫س���اڵێك دەبێ كەوتوومەتە ن���او دۆزەخ و‬ ‫بەهەش���تی نووس���ینەوە‪ ،‬لەم م���اوە دوور‬ ‫و درێ���ژەدا‪ ،‬ئەگ���ەر بەهەڵ���ەدا نەچووب���م‬ ‫تەنها س���ێ یا چوار دیمانەو چاوپێكەوتنی‬ ‫ئەدەبیم بەنا بەدڵی ئەنجامداوە… ئەمەش‬ ‫یەكەمجارمە باس لە ئەزموونی نووس���ینی‬ ‫خۆم دەكەم‪ !..‬مرۆڤە كەمدووەكان حەز بە‬ ‫خۆ دەرخستن و فیشاڵ و فشە فشی سەر‬ ‫رۆژنام���ەو گۆڤارەكان ناكەن‪ .‬خۆ ئەوانەی‬ ‫وەك منی���ان نەك���ردووە‪ ،‬مافێك���ی رەوای‬ ‫خۆیانە…‬ ‫من الی خۆمەوە ئەم خووەم بۆ كاریگەریی‬ ‫كەش و هەواو سروشتی وشك و سەختی‬ ‫ئ���ەو دەڤ���ەرەی گەرمیان���ی الی خۆم���ان‬ ‫دەگەڕێنم���ەوە‪ ،‬ك���ە تەمەن���ی منداڵیم تیایدا‬ ‫بەس���ەر بردووە… منداڵێكی ناو خێزانێكی‬ ‫نەخوێن���دەواری ه���ەژار‪ ،‬ك���ە رێ���گای پێ‬ ‫ن���ادرێ بەئارەزووی خۆی ن���ە پێبكەنێ و‬ ‫نە بگ���ری هەروا دەب���ێ‪ .‬منداڵێك لە كەش‬ ‫و هەوایەك���ی ئ���اوادا ب���ژی بەڕادەی���ەك‬ ‫عارەبانەیەك���ی لەتێ���ل دروستكراویش���ی‬ ‫دەس���ت ناكەوێت پەنا بۆ دوو شت دەبات‬ ‫ب���ۆ كپكردن���ەوەی حەزەكانی‪ .‬ك���ە ناتوانێ‬ ‫لێی قەدەغە بكات…‬ ‫یەك���ەم خ���ەون و خەیاڵ���ە‪ ،‬دووەمیش���یان‬ ‫خ���ۆڵ و ب���ەرد و ق���وڕی دەوروبەرەكەی‪.‬‬ ‫یەكەمیان باڵی پێ پەیدا دەكات و بۆ كوێی‬ ‫ب���وێ دەڕوا‪ ،‬بەوی دیكەش���یان یارییە لێ‬ ‫قەدەغە لێكراوەكانی بۆخۆی پێ مەیس���ەر‬ ‫دەكات‪ .‬ئەم دوو پەنایە‪ ،‬هەر لەو دەمانەوە‬ ‫لەگەڵمدا هاتوون‪ ،‬س���اڵ لەدوای س���اڵیش‬ ‫ش���تی نوێم لێی���ان دەس���ازاند‪ ،‬الم گەورە‬ ‫دەب���وون‪ ،‬بەجۆرێك���ی دیكەو ش���ێوەیەكی‬ ‫شیاوتر خۆشم دەویس���تن و دەمالواندن‪،‬‬ ‫ت���ا دەهاتیش دوورتر بڕیان دەكرد‪ .‬لەگەڵ‬ ‫بینی���ن و بیس���تن و خوێندنەوەكاندا‪ ،‬ماناو‬ ‫مەبەس���تی تریان لەخۆ دەگرت و س���ەیرو‬ ‫س���ەمەرەتر دەب���وون‪ ،‬ئەوەن���دەش چڕ و‬ ‫ئاڵ���ۆز ب���وون قەت���م ماڵی ب���ۆ نەدەكران و‬ ‫پێیان نەدەگەیشتم‪.‬‬ ‫بەڕێ���زان‪ .‬باس���كردنی ئەزم���وون ل���ە‬ ‫نووسینی دەقێكی ئەدەبی گەلێ قورسترو‬ ‫ئاستەنگترە‪ .‬ئەزموون نووسین‪ ،‬راستگۆیی‬ ‫مەرجی س���ەرەكییەتی‪ ،‬لەگەڵ ناخ و زاتی‬ ‫خۆتدا دەبێ راستگۆیانە بێیتە گفت‪ ،‬ئەگینا‬ ‫بەر لەهەموو كەسێك خۆت دەخەڵەتێنی‪..‬‬ ‫كەچی ل���ە نووس���ینی چیرۆكێك���دا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫توانات بەسەر هونەری گێڕانەوەدا بشكێ‪،‬‬ ‫بەئارەزووی خۆی دەتوانی بە درۆی سپی‬ ‫خوێن���ەر هەڵخەڵەتێن���ی و وای ل���ێ بكەی‬ ‫باوەڕ بەو دنیایە بكات كە تۆ بۆ مەبەستێك‬ ‫بینای دەكەی‪ .‬دەتوانێ لەساتێكدا بزەی پێ‬ ‫بێنی و دەمێكیش چاوی نماوی بكەی‪ .‬ئەم‬ ‫هەڵخەڵەتاندنە جێگەی دەستخۆشییە‪!..‬‬ ‫لەكۆتایی شەستەكاندا‪ ،‬لەو گەرمیانە وشك‬ ‫و برینگەی ئەوس���ا‪ -‬هەرچەندە ئێستاشی‬ ‫چ���وون ئەوس���ایەو گۆڕانكارییەك���ی وای‬ ‫بەخۆوە نەبینیوە‪ ،‬لەوەش ئەس���تەمتر‪ ،‬ئەو‬ ‫دێهاتان���ەی دەوروبەری چاڵ���ە نەوتەكانی‪،‬‬

‫لەو دەشتە كاكی بەكاكییەدا‪ ،‬كە شەوو رۆژ‬ ‫نەوتەكەی دەبەن‪ ،‬بێبەش���ن لە قوتابخانەو‬ ‫بنكەی تەندروس���تی و ئ���اوی خواردنەوە‪،‬‬ ‫رێگاكانی���ش ه���ەر خۆڵ���ە پەتاینەك���ەی‬ ‫جارانە…‬ ‫وتم لەكۆتایی شەستەكاندا بوو‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫بزان���م چی���رۆك چ���ۆن دەنووس���رێت‪ ،‬چ‬ ‫هونەرێكی گەرەكە‪ ،‬بە كوردییەكی ش���لۆق‬ ‫ش���تێكم نووس���ی‪ .‬س���ەیر لەوەدای���ە‪ ،‬لەو‬ ‫نووس���ینەمدا باس���م لە هەژاری و داماوی‬ ‫دەوروبەرەك���ەی خ���ۆم تیادا نەك���ردووە‪.‬‬ ‫كەس���ێكم نەك���ردووە ب���ە شاكەس���ی ئەو‬ ‫نووس���ینە‪ ،‬ك���ە ل���ە رۆژنام���ەی برایەتی���دا‬ ‫بەن���اوی چیرۆكەوە باڵوی���ان كردبووەوە‪.‬‬ ‫بەڵك���و باس���ی»دارێك»م ك���ردووە‪ ،‬ك���ە‬ ‫فڕۆكەكان���ی رژێ���م ل���ە بۆردومانكردن���ی‬ ‫دێیەكدا دارەكە دەستووتێ‪ .‬بەاڵم ئەو دارە‪،‬‬ ‫لە نووس���ینەكەمدا‪ ،‬ی���ان وەك رۆژنامەكە‬ ‫ناوی چیرۆكی لێ نابوو‪ ،‬چرۆ دەردەكات‪.‬‬ ‫دێكە بەتەمای ئەو چرۆیە دەبن بە ئومێدی‬ ‫ئەوەن ببێتە دارێكی گەورەو س���ێبەرەكەی‬ ‫دێكەیان بگرێتەوە…‬ ‫ئیت���ر ئەو»نووس���ینە»بووە كۆتێ���ك و‬ ‫لەمل���م ئااڵ‪ .‬م���ن راش���كاوانە دەڵێم‪ :‬هەوڵە‬ ‫بەراییەكانم‪ ،‬كەم ئەزموونی و پەلەپروزی‬ ‫و س���اكاریان پێ���وە دی���ارە‪ .‬هەس���تێكی‬ ‫رۆمانس���یانەی س���ادەن و گێڕانەوەیەك���ی‬ ‫راس���ت و ك���وت و مت���ی راپ���ۆرت ئاس���ا‬ ‫رووداوەكانم گێڕاوەتەوە…‬ ‫ش���ارەزای هون���ەر و تەكنی���ك و رێب���ازە‬ ‫ئەدەبییەكان نەبووم‪ .‬سەرم لە دەروونناسی‬ ‫دەرنەدەكرد‪ .‬ش���ەپۆلی ه���ۆش و مەنەلۆگ‬ ‫و یارییەكانی دیكەی نووس���ینم نەدەزانی‪،‬‬ ‫بەاڵم لێیان پەش���یمان نیم‪ ،‬پڕكێش���یم كرد‬ ‫و مك���وڕ ب���ووم بچم���ە ن���او دنیایەك���ەوە‬ ‫بەئارەزووی خۆم گەمەی تیادا بكەم‪ .‬پیاو‬ ‫هەندێ جار گەمەی قۆڕیش دەكات‪.‬‬ ‫هەر لەو دەمەوە خووم داوەتە خوێندنەوە‪.‬‬ ‫بە س���ێ زمان كەوتم���ە خوێندنەوەی هەر‬ ‫كتێبێك دەس���تم كەوت»كە دەڵێم بە س���ێ‬ ‫زمان»چونكی لەو گەرمیانە لەبەر نەبوونی‬ ‫خوێندن���ی كوردی‪ ،‬هەر لەمنداڵییەوە لەپاڵ‬ ‫زمانی دایكدا‪ ،‬عەرەبییەكە لە قوتابخانەكان‬ ‫و توركییەك���ەش ل���ەدەرەوەی ماڵ���ەوە‬ ‫بەناچ���اری فێری���ان دەب���ی‪ .‬ئیت���ر‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خوێندن���ەوەی چیرۆكێك���دا‪ ،‬ش���یعرێك‪،‬‬ ‫بەرهەمێكی بەپێز‪ ،‬دەچوومە ناو دنیایەكی‬ ‫نوێ���وە‪ .‬خ���ۆ میراتێكی ئەوت���ۆی چیرۆكی‬ ‫كوردی لەبەر دەستدا نەبوو‪ ،‬تا بینی پێوە‬ ‫بنێم و تاس���وقی پ���ێ بش���كێنم‪ ،‬رۆژنامەو‬ ‫گۆڤ���اری دەیەكانی لەوەوبەر‪ ،‬بە زەحمەت‬ ‫دەست دەكەوتن‪ .‬خۆ چیرۆكی شەستەكان‬ ‫و پەنج���اكان ه���ەر ب���ەو تەرزو ش���ێوەیە‬ ‫دەنووسران‪ ،‬كە پەیڕەوی سەرەتاو پۆپەو‬ ‫كۆتای���ی تیا دەكرا‪ ،‬كات و ش���وێن تیایاندا‬ ‫نادی���ار ب���وون‪ ،‬بابەت���ەكان لە ه���ەژاری و‬ ‫نەخوێن���دەواری و دڵ���داری تێنەدەپەڕین‪،‬‬ ‫هەرچەندە شۆڕش���ی ئەیلوول بابەتگەلێكی‬ ‫نوێ���ی هێنای���ە ن���او چیرۆك���ی كوردییەوە‪.‬‬ ‫ئیتر ناچ���ار بەدوای ئەو كتێبە عەرەبیانەدا‬

‫نووسەر لە چاوەڕوانی شتە نادیارەكاندا‬

‫دەگ���ەڕام ك���ە تاس���وقی خوێندەوەمی���ان‬ ‫دەش���كاند‪ .‬ئ���ەم ب���ەردەوام بوون���ە‪ ،‬ئ���ەم‬ ‫مكوڕبوونە‪ ،‬ئەو پێداگرتنەو واز نەهێنانەم‬ ‫لە خوێندنەوە‪ ،‬دیسانەوە پێتان سەیر نەبێ‬ ‫بۆ كاریگەریی سروش���تی ئەو گەرمیانەی‬ ‫دەگەڕێنمەوە‪ .‬تۆ بڕوانە‪ ،‬ئەو كەش و هەوا‬ ‫وش���ك و گەرما پروكێنەك���ەی هاوینی‪ ،‬كە‬ ‫تەنورێكی هەاڵیس���اوەو زستانیشی وشك‬ ‫و رژێ���ن‪ ،‬خۆڵبارین���ی بەردەوامی‪ .‬كەچی‬ ‫لەتەمەن���ی كورتی بەهاری���دا‪ ،‬گوڵی جوانی‬ ‫وای ل���ێ دەڕوێ���ت لەهی���چ كوێس���تانێكدا‬ ‫هەڵناكەوێت‪..‬‬ ‫ئیت���ر خوێندن���ەوەی ب���ەردەوام و هەڵپەی‬ ‫ب���ەدوادا گەڕان���ی نووس���ین و كتێ���ب‪ ،‬چ‬ ‫بەرهەمی خۆماڵی یا نووس���ەرانی عەرەب‪،‬‬

‫یا ئ���ەو بەرهەمە جیهانیان���ەی بۆ عەرەبی‬ ‫وەردەگێ���ڕدران‪ ،‬لە هونەر و تێگەیش���تنی‬ ‫چیرۆكیان نزیك دەكردەم���ەوە‪ .‬ئینجا ئەو‬ ‫ئازادییەی س���ەرەتای حەفتاكان و ناس���ین‬ ‫و ئاش���نایەتی پەیداك���ردن لەگ���ەڵ چەن���د‬ ‫نووسەرێكی ئەوسای كەركووكدا‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫خوالێخۆش���بوو لەتیف حامید‪ ،‬سەدرەدین‬ ‫عارف‪ ،‬ئەحمەد ش���اكەلی‪ ،‬لێ���رەدا بەهەلی‬ ‫دەزان���م ئام���اژە بۆ راس���تییەك بك���ەم كە‬ ‫بەداخ���ەوە‪ ،‬ناوەن���دی ئەدەبی ك���وردی و‬ ‫رەخن���ەی كوردی پش���تگوێیان خس���تووە‪،‬‬ ‫ئەویش ئەمەی���ە‪ :‬نوێكردن���ەوەی چیرۆكی‬ ‫ك���وردی و گواس���تنەوەی ب���ۆ قۆناغێك���ی‬ ‫ن���وێ و پێش���كەوتووتر و تێپەڕاندن���ی‬ ‫چیرۆكی لەوەوبەر‪ ،‬لە بەرهەمی ئەو س���ێ‬ ‫چیرۆكنووس���ەی كەركووكەوە هاتۆتەدی‪.‬‬ ‫ئ���ەوان پێ���ش روانگ���ە بەچەن���د س���اڵێك‬ ‫هەنگاویان نابوو‪ ،‬بەرهەمەكانیان گەواهی‬ ‫بۆ ئەم قسەیە دەدەن‪..‬‬ ‫س���ەرەتای حەفت���اكان‪ ،‬ب���اری واڵت‬ ‫گۆڕانێك���ی بەخۆوە بینی‪ ،‬چیرۆكنووس���ان‬ ‫خۆی���ان ل���ە ئاس���ت بارێكی ت���ر و دیدێكی‬ ‫ت���ر و گەل���ێ پرس���یاری نوێ���دا دیی���ەوە‪.‬‬ ‫بێگوم���ان بەرهەمەكانی���ان كەوتە بەر ئەو‬ ‫گۆڕانكارییانە‪ .‬چیرۆك گەر بەش���ێوەیەكی‬ ‫س���اكارانەش بێ‪ ،‬هەوڵدەدا وەاڵمی هەندێ‬ ‫لەو پرس���یارانەی ئ���ەو رۆژگارە بداتەوە‪.‬‬ ‫ج���ا خ���ۆ نزیككردنەوە ل���ەو بابەتان���ە‪ ،‬بە‬ ‫دەربڕینێكی س���ادەو ساكار وەك چیرۆكی‬ ‫پەنج���او چل���ەكان نایەت���ە دی‪ ،‬پێویس���تی‬ ‫ب���ە هونەرێك���ی دیك���ەو زمانێك���ی تۆكمەو‬ ‫دەربڕین و كەرەس���تەو ئامرازێكی جیاواز‬ ‫هەب���وو‪ .‬نەدەب���وو دەس���ت هەڵنەگیرێ لە‬ ‫ش���ێوە نووس���ینی ك���وت و مت���ی چیرۆكی‬ ‫شەس���تەكان و پەنجاكان… ل���ە كۆمەڵەی‬ ‫چیرۆكی»دەستی ئۆخەیدا»كە لەسەرەتای‬ ‫حەفتاكاندا چاپكراوە‪ ،‬ئەو گۆڕانكارییانەی‬ ‫تی���ادا رەنگ���ی داوەت���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم ن���ەك بە‬ ‫كامڵ���ی‪ .‬بەداخ���ەوە تائێس���تا بێجگ���ە ل���ەو‬ ‫نووسینە دوورودرێژەی زایەر رۆژبەیانی‬ ‫و بابەتێكی عەت���ا قەرەداغی‪ ،‬رەخنەگرێك‬ ‫نەهات���ووە ئەمەم پێ بڵێ‪ .‬كەچی كاتێ ‪15‬‬ ‫چیرۆكم بە عەرەبی بەناوی»تحلیقات»ەوە‪،‬‬ ‫لەالیەن بنكەی گەالوێ���ژەوە باڵوكرایەوە‪،‬‬ ‫چەندی���ن رەخنەگ���ری ناس���راوی عەرەبی‬ ‫عێراق���ی بەس���ەریان ك���ردەوەو هەڵی���ان‬ ‫سەنگاند‪.‬‬ ‫دەردی رەخن���ەی كوردی���ش خەمێكی ترە‪،‬‬ ‫مەبەس���تم نیی���ە لێ���رەدا لەس���ەری بڕۆم‪.‬‬ ‫دەیان چیرۆك و رۆمانی شایس���تە بێدەنگ‬ ‫تێدەپ���ەڕن‪ ،‬كەچی هەن���دێ جار لەژمارەی‬ ‫گۆڤارێك���دا‪ ،‬دوو س���ێ باب���ەت س���ەبارەت‬ ‫ب���ە چیرۆكێ ی���ا رۆمانێكی گوم���ان لێكراو‬ ‫باڵودەكرێت���ەوە‪ .‬ئەم گروپ بازییە‪ ،‬ش���ار‬ ‫ش���ارێتی نازان���م چ���ی چێتییە ل���ە ئەدەبدا‬ ‫تەمەنی درێژ نابێ و راستییەكانیش ئەمڕۆ‬ ‫نەبێ سبەی دەردەكەون‪..‬‬ ‫باڵوبوونەوەی ئ���ەو دوو كۆمەڵە چیرۆكە‪،‬‬ ‫زیات���ر هان���ی بەردەوامبوون���ی دام و‬ ‫گ���وڕ و تینێك���ی نوێی���ان پ���ێ بەخش���یم‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫لەالی راستەوە‪ :‬رەوا حەمە كەریم ‪ -‬ئەحمەد محەمەد ئیسماعیل ‪ -‬مستەر ڤاسیلی ‪ -‬حەمید بەدرخان ‪ -‬عەبدوللەتیف گلی ‪ -‬هاوڕێ عەزیز ‪ -‬د‪ .‬ئازاد حەمە شەریف‬

‫خوێندنەوەكانیش���م تا رادەی���ەك فراوانتر‬ ‫ب���ووەو لە رێ���گای زمان���ی عەرەبییەوە بە‬ ‫ئەدەب���ی جیهان���ی ئاش���نابووم‪ ،‬بەرهەم���ی‬ ‫نووس���ەرە عێراقییەكان���م دەخوێن���دەوەو‬ ‫لەڕێگای زمانی توركیشەوە نازم حیكمەت‬ ‫و ئەحم���ەد عارف و دواتر یەش���ار كەمالم‬ ‫ناسی‪.‬‬ ‫لێرەدا ئاماژە بۆ دیاردەیەكی دیكە دەكەم‪:‬‬ ‫لە شەستەكاندا ش���ەپۆلێكی بوونگەرایی و‬ ‫بێهوودەیی و نووسینی ئاڵۆز و تەم و مژاوی‬ ‫چیرۆكی عەرەبی عێراقی گرتبووەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫دیاردەیە لە شەستەكاندا چیرۆكی كوردی‬ ‫ب���ەو ئاراس���تەیەدا نەڕۆیش���ت‪ ،‬كات���ێ ل���ە‬ ‫حەفتاكاندا ئ���ەوان خەریكبوون وازیان لێ‬ ‫دەهێنا‪ ،‬ت���ازە بەتازە تاك و تەرا الس���ایی‬ ‫ئەو ش���ەپۆلەیان دەك���ردەوە‪ .‬بەاڵم چوون‬ ‫بلقی س���ەر ئ���او زۆری نەخایاند‪ .‬بێگومان‬ ‫بەهۆی كاریگەریی بەرهەمەكانی س���ارتەر‬ ‫و كامۆو گروپی رۆماننووس���انی شەپۆلی‬ ‫نوێ���ی رۆمانی فەرەنس���ییەوە ب���وو‪ ،‬كە لە‬ ‫رێگای زمانی عەرەبییەوە دەكەوتە دەست‪،‬‬ ‫بەندەش كەوتمە ن���او ئەو تەپ و تۆزەوە‪،‬‬ ‫ل���ە دوو چیرۆكی كورت���دا هەوڵێكی كاڵ و‬ ‫كرچ���ی وام داوە‪ .‬ت���ا دەه���ات رۆژگارەكە‬ ‫ب���ۆ ك���ورد س���ەختتر و ناخۆش���تر دەبوو‪،‬‬ ‫نووس���ەران وەك���و توێژێك���ی هەس���تیار‬ ‫لەئاس���ت بارودۆخێك���ی وادا لەڕێ���گای‬ ‫ش���یعر و چیرۆكەكانیان���ەوە‪ ،‬لەپەن���ای‬ ‫وش���ەو پەناب���ردن بۆ خەون و ئەفس���انەو‬ ‫تەوزیفكردن���ی حەكایەت و بەس���ەرهات و‬ ‫رووداوی مێژووییی» لەناو دوو كەوانەدا‬ ‫ب���ەاڵم بەس���ادەیی»هەوڵیان دەدا بیكەن���ە‬ ‫پەردەیەك تا مەبەستی سەرەكی چیرۆكەكە‬ ‫بش���ارنەوە‪ .‬بەزۆری چیرۆكی كوردی ئەو‬ ‫رۆژگارانە باس���ی خەب���ات و ورەبەرنەدان‬ ‫و بەرگریك���ردن بوو لە مانەوەی میللەتێك‬ ‫هەڕەشەی نەمانی لێ دەكرا‪ .‬بەندەش وەكو‬ ‫چیرۆكنووس���ان زۆربەی چیرۆكەكانم لەم‬ ‫بازنەیە دەخوالی���ەوەو داكۆكیكردن بوون‬ ‫لە تاك���ی كورد‪ ،‬ل���ە داوا رەواكانی تاچەند‬ ‫تیایان���دا س���ەركەوتووم ئەوە ب���ۆ خوێنەر‬ ‫دەگەڕێت���ەوە‪ ..‬ل���ەوە زیاتریش���م لەتوانادا‬ ‫نەب���ووە دەنا دەمكرد‪ .‬ویس���توومە ئەوەی‬ ‫لەناخ و هزری تاكی كوردێكدا لەو رۆژگارە‬ ‫پەنگ���ی خواردب���ووەوە دەربب���ڕم‪ .‬وەاڵمی‬ ‫پرس���یارەكانی دەوروبەرەك���ەم بدەمەوە‪،‬‬ ‫ئەوی���ش بەپێ���چ و پەن���ا بردن���ە ب���ەر فێڵی‬ ‫گێڕان���ەوە‪ ،‬ئەوەندەی ئەو دەمە دەمزانی و‬ ‫لەتوانامدا بوو‪ ،‬ئەم هەوڵە خاكیانەی خۆم‬ ‫لە كۆمەڵە چیرۆكی چاوەڕوانیدا كۆكردەوە‪،‬‬ ‫زۆری نەب���رد كۆمەڵ���ە چیرۆكی»ب���ەردی‬

‫سەبر»یشم بەچاپ گەیاند‪ ،‬كە درێژەپێدەر‬ ‫و تەواوكەری كۆمەڵە چیرۆكی چاوەڕوانی‬ ‫بوو‪..‬‬ ‫كاتێ���ك چیرۆكنووس���ێك‪ ،‬ب���اس ل���ە‬ ‫بارێك���ی سیاس���ی دەكات بەش���ێوەیەكی‬ ‫هون���ەری‪ .‬دێیەك دەس���ووتێ‪ ،‬كانییەك پڕ‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬دارێك وشك دەكرێت‪ ،‬دێیەك‬ ‫دەگوازرێت���ەوە‪ ،‬كە دەبن���ە بابەتی دەقێكی‬ ‫ئەدەب���ی‪ .‬ی���ا خۆزگەو ئاواتەكان���ی تاكێكی‬ ‫كورد دەردەبڕێ‪ ،‬نابێتە وتەبێژێك بەناوی‬ ‫گەلەوە بدوێ‪ ،‬نە دەش���توانێ دادپەروەری‬ ‫بچەسپێنێ‪ .‬ئەو وەكو داكۆكیكردن لە شتە‬ ‫ج���وان و پی���رۆزەكان دێتە گف���ت و دەنگ‬ ‫هەڵدەب���ڕێ‪ ،‬بەاڵم»دەب���ێ بزانین دەنگێكی‬ ‫الوازە‪ ،‬بەاڵم دەبێ راس���تگۆ بێ»ئەدەبیش‬ ‫هەر ئەوەندەی پ���ێ دەكرێت‪ .‬ببێتە دەنگی‬ ‫تاكە كەس���ێك»هیچ رۆژێكیش لەمە زیاتر‬ ‫نەبووە»‪.‬‬ ‫كە ئەدەب دەبێتە دەنگی تاقمێك‪ ،‬یا حزبێك‬ ‫یا زمانحاڵی كۆمەڵێك مۆركی راس���تەقنەی‬ ‫خۆی لەدەس���ت دەدات و دەبێتە پاش���كۆی‬ ‫دەس���ەاڵت و بەرژوەندیی���ەكان‪ ،‬ئ���ەدەب‬ ‫هەمیشە دەبێ داكۆكی لە حاڵەتە مرۆییەكان‬ ‫بكات‪ ،‬شتە نەبینراوو نهێنییەكان دەربخات‬ ‫و جوانتری���ان بنوێنێ‪ .‬ج���ا رەنگە كارێكی‬ ‫وا دەنگی تاكە كەس���ە لەگ���ەڵ ئایدۆلۆجیاو‬ ‫سیاسەتی حزبێك‪ ،‬تاخمێك هاوتەریب بێ‬ ‫ئەوجا كارەكە ئاساییە‪.‬‬ ‫نووسەرە چاك و بەتواناكانی دنیا دەربڕی‬ ‫راستەقینەی واقیعی دەوروبەری خۆیانن‪،‬‬ ‫وەاڵمی پرسیارە مرۆییەكانی رۆژگارەكانی‬ ‫خۆیان داوەتەوە‪ ،‬ئەو شوێن و جێگایانەی‬ ‫تیایدا ژی���اون لە نووس���ینەكانیاندا رەنگی‬ ‫داوەت���ەوە‪ ،‬تا رادەی���ەك چیرۆكی كوردی‬ ‫س���ااڵنی نی���وەی دووەم���ی حەفت���اكان و‬ ‫سااڵنی هەشتاكان هەوڵێكی وای داوە‪.‬‬ ‫ل���ە دوا كۆمەڵ���ە چیرۆكم���دا ك���ە‬ ‫بەناوی»فڕینەكان»ەوەی���ە لەگ���ەڵ ئ���ەم‬ ‫چیرۆكان���ەی ئ���ەم س���ااڵنەی دواییمدا‪ ،‬كە‬ ‫هێشتا چاپ نەكراون‪ ،‬هەندێ هەوڵی زیاترم‬ ‫داوە كە پێشتر دەستم بۆ نەبردووە‪ .‬پەنام‬ ‫ب���ۆ هەندێ فۆرم و تەكنیك و كەرەس���تەی‬ ‫دەربڕین و ئاستی گێڕانەوە بردووە پێشتر‬ ‫بەكارم نەهێناون‪ .‬بێگومان زمانیش وەكو‬ ‫ش���تێكی حەتمی دەبێ لەئاستی ئەو بابەت‬ ‫و رووداوان���ەدا ب���ێ‪ .‬لێ���رەدا ح���ەز دەكەم‬ ‫بڵێم قەرزاری داس���تان و بەیت و حەیران‬ ‫و گۆرانیی���ە میللییەكانم‪ ،‬ك���ە زمانەكەم پێ‬ ‫پۆش���تە كردووە‪..‬شكور مس���تەفا و هێمن‬ ‫بەتایبەتی توحفەی موزەفەرییەكەی زمانی‬ ‫كوردیان لەالم خۆشەویستتر كردووە‪..‬‬

‫ل���ە چیرۆكەكانمدا گرفیگم بەش���وێن داوە‪،‬‬ ‫هەن���دێ وا دەزان���ن ناوهێنان���ی ش���ەقام و‬ ‫گەڕەك و زێدەكەی خۆی چیرۆكەكەی پێ‬ ‫لەكەدار دەبێت‪ ،‬لە چیرۆكی»ئەم شارە ئەم‬ ‫خانمە ژنە»ك���ە بەه���ۆی رووخانی قەاڵی‬ ‫كەركووك���ەوە س���اڵی ‪ 1994‬نووس���یوە‬ ‫لەگ���ەڵ چیرۆكی»ش���ایەتی بەردێ���ك» كە‬ ‫پیاوان���ی رژێ���م س���ەری الوێك���ی ك���ورد‬ ‫لەب���ن ق���ەاڵی كەركووك ب���ە تاوێرێك پان‬ ‫دەكەن���ەوە‪ .‬ئەگەر ناوی هەندێ ش���وێن و‬ ‫ش���ەقامی كەركووكم وەكو خۆی نەبردبا‪،‬‬ ‫ه���ەردوو چیرۆكەك���ە ئ���ەو كاریگەرییەیان‬ ‫نەدەبوو‪ .‬هەروەها گرنگییەكی زۆریشم بە‬ ‫سروشتی واڵتەكەم داوە‪ ،‬بەاڵم سروشتم‬ ‫وەك جوان���كاری و پش���ووپێدانی خوێنەر‬ ‫ب���ەكار نەبردووە‪ .‬سروش���ت الی من ئەو‬ ‫خۆڵ و بەرد و قوڕەی تەمەنی منداڵیمە كە‬ ‫پەنام بۆ دەبرد و خۆش���م دەویست‪ ،‬وەكو‬ ‫كارەكتەرێ ل���ە چیرۆكدا ب���ەكارم هێناوە‪،‬‬ ‫كار دەكاتە سەر رووداوەكان هەندێ جار‬ ‫ئەو دەدوێت و باس���ی ئازادی كەس���ەكان‬ ‫دەكات‪ .‬ل���ە رۆمان���ی بەهاری رەش���دا‪ ،‬كە‬ ‫دەربارەی ئەنفالی گەرمیانە ئەمە بە زەقی‬ ‫دیارە‪..‬‬ ‫تۆ بڕوانە بەرهەمی نووسەرە گەورەكانی‬ ‫جیه���ان لە چی���رۆك و رۆمانەكانیاندا ناوی‬ ‫راس���تەقینەی ش���وێنی رووداوەكانی���ان‬ ‫بەن���اوی خۆیانەوە بردووە تا دەگاتە ناوی‬ ‫ریس���تورانت و قاوەخانەو هۆتێل و گواڵن‬ ‫و ژمارەی ماڵەكانیش‪.‬‬ ‫زۆرجار پێ���م دەڵێن‪ :‬چیرۆكەكانت كورتن‪.‬‬ ‫راس���ت ئێ���ژن‪ .‬لێ���رەدا مەبەس���تم نیی���ە‬ ‫جیاوازی نێ���وان چیرۆكی كورت و درێژدا‬ ‫بكەم‪ .‬هەریەكەو تایبەتمەندی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫نە ل���ە بەكارهێنانی جێگان���دا چوون یەكن‪،‬‬ ‫ن���ە ئەو رووداوانەی بۆ ئەمیان دەش���ێ بۆ‬ ‫ئ���ەوی تری���ان دەگونجێ‪ ،‬تا لە زمانیش���دا‬ ‫جیاوازیی���ان هەی���ە‪ .‬چیرۆك���ی ك���ورت‬ ‫هونەرێكە درێ���ژدادڕی پێ ناوێت‪ ،‬هەندێ‬ ‫كە دەس���ەاڵتی بەس���ەر چیرۆك���ی كورتدا‬ ‫ناش���كێ بۆی���ە درێ���ژدادڕی تی���ادا دەكات‪.‬‬ ‫ئەمە خەس���ڵەتی سەرەكی چیرۆكی كورتە‬ ‫پێناس���ە نیی���ە‪ ،‬چونك���ی ن���ە چی���رۆك و نە‬ ‫ش���یعر نە ئەدەب بە گشتی پێناسە ناكرێت‬ ‫لەم س���ەردەمەدا‪ ..‬گرن���گ لەوەدایە دوای‬ ‫خوێندن���ەوەی چیرۆكێ‪ ،‬درێژ بێ یا كورت‬ ‫هەڵوەس���تەیەكت پ���ێ ب���كات‪ ،‬بۆماوەیەكی‬ ‫كورتیش بێ سەرت پێ سوڕمێنێ‪ ،‬بتخاتە‬ ‫ب���اری پرس���یار و مەراق���ەوە‪ ،‬وش���یارت‬ ‫بكاتەوەو بتخاتە سەر شەقامی گومانەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بە وش���ەیەك بە دیمەنێكی كورت‬

‫ب���ەو هونەرەی ل���ە چیرۆكەكەت���دا بەكارت‬ ‫هێناوە ئەنجامدەدەرێت‪.‬‬ ‫م���ن ل���ەو چیرۆكان���ەی ئێ���ژن كورت���ە وام‬ ‫مەبەس���ت ب���ووە‪ .‬خودای���ە مەبەس���تیان‬ ‫پێكابێت‪ .‬لەكۆتاییدا دەڵێم‪ :‬گەلێ نموونەی‬ ‫جوانی چیرۆك و رۆمانی كوردیمان هەیە‪،‬‬ ‫كە شایس���تەی ئەوەن ب���ۆ زمانەكانی دیكە‬ ‫وەربگێڕدرێ���ن وەك‪ :‬رۆمانەكانی محەمەد‬ ‫موك���ری‪ ،‬عەبدوڵ�ڵ�ا س���ەراج‪ ،‬خوس���رەو‬ ‫ج���اف‪ ،‬ش���ێرزاد حەس���ەن‪ ،‬چیرۆكەكان���ی‬ ‫حوس���ێن ع���ارف‪ ،‬كاروان كاك���ە س���وور‪،‬‬ ‫جەلیل كاكە وەیس‪ ،‬مس���تەفا ساڵح كەریم‪،‬‬ ‫حەمە رەشید فەتاح‪ ،‬بێگەرد‪ ،‬لەگەڵ هەندێ‬ ‫ناوی نەوەی نوێ وەك‪ :‬س���یامەند هادی‪،‬‬ ‫عەت���ا‪ ،‬دانا فای���ەق‪ ..‬كۆمەڵێ ن���اوی دیكە‪.‬‬ ‫بەاڵم سەد موخابن نووسەری كورد تەنها‬ ‫بۆ س���ەد دووسەد كەس دەنووسێ‪ .‬كتێبی‬ ‫ك���وردی هەر ه���ەزار دانەیەك���ی لێ چاپ‬ ‫دەك���رێ‪ .‬ب���ڕواش ناك���ەم ئەو ه���ەزارەش‬ ‫بفرۆشرێ‪ .‬نووسەری كورد تەنها هاوڕێ‬ ‫ئەدیبەكان���ی دەیناس���ن‪ .‬نووس���ەری كورد‬ ‫شاعیری دەرەجە دەی عەرەب دەناسی و‬ ‫دەخوێنێتەوە‪ ،‬نووسەرە دیارەكانی دنیای‬ ‫خوێندۆت���ەوە‪ .‬ب���ەاڵم كەس ئەو ناناس���ێ‪..‬‬ ‫ئ���ەوە بیس���ت س���اڵە دەس���ەاڵتێكی ك���ورد‬ ‫لە باش���ووری كوردس���تاندا هەی���ە‪ ،‬بیری‬ ‫لەوە نەكردۆتەوە‪ ،‬بەرهەمی نووس���ەرانی‬ ‫خ���ۆی بۆ زمانان���ی دیكە وەربگێ���ڕێ و لە‬ ‫رێگای ئەدەبەوە ك���ورد بە میللەتانی دیكە‬ ‫بناس���ێنێ‪ .‬ب���ە خەرجی ئەو ئارتێس���تانەی‬ ‫بانگهێش���ت دەكرێ���ن‪ ،‬دەیەه���ا رۆم���ان‬ ‫و چی���رۆك دەتوان���رێ ب���ۆ فەرەنس���ی و‬ ‫ئینگلیزی و ئەڵمانی و زمانانی دیكە بكرێ‪.‬‬ ‫ئەمە نەكراوەو ناش���یكەن‪ ،‬ئیت���ر بەم توانا‬ ‫متوازعەی خۆمەوە‪ ،‬تائێستا حەوت كۆمەڵە‬ ‫چیرۆكم بەچاپ گەیاندووە‪:‬‬ ‫ رۆمانێك���م بەناوی «بەهاری رەش»ەوە‪،‬‬‫ك���ە لەبارەی ئەنفالی گەرمیانەوەیە س���اڵی‬ ‫‪ 1989‬نووسی و ساڵی ‪ 2004‬چاپكرا‪.‬‬ ‫ لەب���واری وەرگێڕاندا ل���ە توركییەوە ئەم‬‫بەرهەمانەم وەرگێڕاوە‪.‬‬ ‫ چوار ش���انۆگەری ن���ازم حیكمەت‪ ،‬تەنها‬‫یەكێكیان وەكو كتێب چاپكراوە‪.‬‬ ‫ رۆمان���ی‪ :‬باڵندەكانی���ش كۆچی���ان‬‫ك���رد‪ ،‬مارەكەی���ان بكوش���تایە‪ ،‬دەری���ا‬ ‫ت���ۆرا‪ ،‬گەمیەك���ەی ن���وح‪ ،‬ل���ە رۆمانەكانی‬ ‫یەش���ار كەمال���ن كردوومن ب���ە كوردی و‬ ‫باڵوبوونەتەوە‪.‬‬ ‫ كۆمەڵە چیرۆكێك لە ئەدەبی توركییەوە‪.‬‬‫ هەڵبژاردەی���ەك ل���ە ش���یعر و چیرۆك���ی‬‫كوردیم بۆ توركی وەرگێڕاوە‪.‬‬ ‫ هەڵبژاردەیەك لە چیرۆكەكانم كراون بە‬‫عەرەبی بەناوی «تحلیقات» باڵوبوونەتەوە‬ ‫لەالیەن بنكەی گەالوێژەوە چاپكرا‪.‬‬ ‫ ‪ 20‬چیرۆك���م كراوە ب���ە توركی و لەژێر‬‫ناوی «ونبوون لە رۆشناییدا»‪.‬‬ ‫ یادەوەرییەكان���ی عەبدولوەه���اب بەیاتی‬‫بەناوی «دوخگۆڕینەكانی عایشە» لەالیەن‬ ‫خانەی وەرگێڕانەوە چاپكراوە‪.‬‬ ‫ رەش���ە كوژییەك���ەی دەرس���یمی س���اڵی‬‫‪ 1938‬لەالی���ەن منزرجەم���ەوە بەتورك���ی‬ ‫نووس���راوە‪ .‬كردووم���ە ب���ە ك���وردی و‬ ‫ئامادەیە بۆ چاپ‪.‬‬ ‫ ن���زار ئاگری‪ /‬رۆمانێكی ل���ە ئینگلیزییەوە‬‫ك���ردووە ب���ە عەرەب���ی بەن���اوی «چی���ای‬ ‫خودا» لە نووسینی ئاری دی لوكا‪ ،‬هێشتا‬ ‫عەرەبییەكەی نەكراوە بە كتێب بۆ كوردیم‬ ‫وەرگێڕاوەو ئامادەیە بۆ چاپ‪.‬‬ ‫* ناوبراو لە پانێڵی ئەزموونی نووس���ەرانی كورد‪،‬‬

‫لە هەش���تەم فێس���تیڤاڵی بەدرخان لە پاریس‪ ،‬ئەم‬

‫بابەتەی پێشكەش كرد‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫وێنەی كورد لە روانگەی ئەوروپییەكانەوە‬

‫ن‪ :‬د‪ .‬ئازاد حەمە شەریف‬ ‫یەكەم‪ :‬پێشەكی‬

‫ئ��ەگ��ەر ل��ە س���ەرەت���ای مێژووی‬ ‫ن��������ووس��������راوی رۆژه������ەاڵت������ی‬ ‫ن���اوەڕاس���ت���ەوە س��ەی��ری وێنەی‬ ‫ك�����ورد ب��ك��ەی��ن ل���ە خەیاڵدانی‬ ‫ئەوروپییەكاندا‪ ،‬بەگشتی دەبینین‬ ‫لەسەرەتاوە وێنەی كورد وێنەیەكی‬ ‫پ��ۆزەت��ی��ڤ ب���ووە‪ .‬یەكەمین پێك‬ ‫گەیشتن و ئاڵوگۆڕی كەلتووری‬ ‫لە نێوان فەیلەسوفە یۆنانییەكان و‬ ‫زەردەشت پێغەمبەر بووە‪ ،‬چونكە‬ ‫چەندین فەیلەسوف و بیرمەندی‬ ‫ی��ۆن��ان��ی وەك����و ه��ی��راك��ل��ی��ت��س و‬ ‫فیتاگۆرس و هیرۆدۆتس هاتبوونە‬ ‫سەر ئایینی زەردەشتی‪ .‬بەاڵم بە‬ ‫تێپەڕینی كات و روو وەرگێڕانی‬ ‫كوردان لە ئایینی باووباپیرانییان‬ ‫و رووك������ردن������ە ئایینەكانی‬ ‫جوولەكەیی و مەسیحی و ئیسالم‬ ‫و داشۆرینییان لە داب و نەریتی‬ ‫م��رۆڤ��پ��ەروەران��ەی جارانییان و‬ ‫ل��ەخ��ۆن��ام��ۆب��وون و كردنەبەری‬ ‫كڵێشەی خەڵكانی تر‪ ،‬لەهەمووش‬ ‫بەربادتر جەنگانی میللەتی كورد‬ ‫لەگەڵ میللەتانی دەوروبەر لەسەر‬ ‫مەسەلە ئایینییەكان و شەڕكردن‬ ‫لەپێناو پاراستنی ئ��ەم ئایینانە‬ ‫وایكرد تا چارەگی دوایی سەدەی‬ ‫بیستەم وێنەی كورد زۆر نێگەتیڤ‬ ‫و خراپ دەربكەوێت‪.‬‬ ‫ب�����ەاڵم ئ�����ەوە ه����ەم����ووی چەند‬ ‫ساڵێكە وا بەهۆی ئەو كارەسات‬ ‫و ماڵوێرانییانەی بەسەر كورد‬ ‫هاتوون روناكبیران و نووسەرانی‬ ‫میللەتانی دنیا لێرەولەوێ بەزەییان‬ ‫پێماندا هاتۆتەوە و خەریكە ئێمەی‬ ‫ك��ورد بە وێنەیەكی تر دەبینن‪.‬‬ ‫جا بۆ جوانتركردنی ئەم وێنەیە‬ ‫و بەباش راگرتنی ئەم روانیینەی‬ ‫ئەوان لەبارەی ئێمەوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئێمە ب��ەخ��ۆم��ان داب��چ��ی��ی��ن��ەوە و‬ ‫بەرنامەیەكی تۆكمە ل��ە بارەی‬ ‫رەفتار و هەڵسوكەوت و روانین‬ ‫و پەیوەندییەكانمان بخەینە گەڕ‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬لەشكركێشی ئەوروپییەكان و‬ ‫كورد‬

‫یەكەمین پێك گەیشتنی البەالی‬ ‫راستەقینەی ك��ورد و میللەتانی‬ ‫ه��ی��ن��دۆئ��ەوروپ��ی س��اڵ��ی (‪401‬‬ ‫پ‪.‬ز) ب��ووە كاتێك (زەینەفۆن)‬ ‫ی سەرلەشكری یۆنانی بەخۆ و‬ ‫ب��ە دەه���ەزار س��ەرب��ازی بەزیوو‬ ‫ل��ە ش���ەڕی دژ ب��ە (ئ��ەردەش��ێ��ر)‬ ‫دا بەناو خاكی كوردستاندا رەت‬ ‫دەبێت و لەگەڵ (كاردۆخییەكان)‬ ‫بەرەنگاری یەكتر دەبنەوە‪ .‬لەوێدا‬ ‫وێ��ن��ەی ك���ورد وەك���و میللەتێكی‬ ‫چ��ی��ای��ی ئ���ازا و ب��ەه��ێ��ز و كێوی‬ ‫وەسفكراوە‪.‬‬ ‫دووەمین پێك گەیشتنی راستەوخۆ‬ ‫و راستەقینەی كورد و میللەتانی‬ ‫هیندۆئەوروپی ساڵی (‪ 331‬پ‪.‬ز)‬ ‫بووە لە كاتی شەڕی (گۆگامێال)‬ ‫لە نزیك شاری (هەولێر)ی ئیمڕۆ‪.‬‬ ‫ئەم شەڕە لەنێوان (ئەسكەندەری‬ ‫مەكدۆنی) و (داری���ۆش) پاشای‬ ‫ه��ەخ��ام��ەن��ش��ی��ی��ەك��ان ب�����ووە كە‬

‫نووسەر لەكاتی پێشكەش كردنی بابەتەكەیدا‪ ،‬لە پانێڵی «كوردستان پەنجەرەیەك بەسەر دنیاوە» ‪ -‬پاریس ‪2011/7/10‬‬

‫س�����ەرج�����ەم واڵت������ی ف������ارس و‬ ‫ناوچەی میدیای كۆن و چەندین‬ ‫ن��اوچ��ەی ت��ر ل��ەژێ��ر قەڵەمڕەوی‬ ‫ئ���ەودا ب���ووە‪ .‬ل��ە ئەنجامی ئەم‬ ‫شەڕەدا (ئەسكەندەری مەكدۆنی)‬ ‫س���ەردەك���ەوێ���ت و (داری������ۆش)‬ ‫دەبەزێت و سەرجەم ناوچەكانی‬

‫ت��ا كۆتایی س���ەدەی دوازدەه���ەم‬ ‫نووسین زۆر بەكەمی لەالیەن‬ ‫ئ���ەوروپ���ی���ی���ەك���ان���ەوە ل���ەب���ارەی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ب��ەرچ��او دەكەوێت‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە ئ��ەوس��ا ك��وردس��ت��ان و‬ ‫خەڵكەكەی ببوون بە بەشێك لە‬ ‫ق��ەڵ��ەم��ڕەوی ع���ەرەب و بەمەش‬ ‫گەلی كورد ناسنامەی نەتەوەیی‬ ‫و كەلتووری خۆی تا ڕادەیەكی‬ ‫باش لە دەستدا بوو‪.‬‬ ‫شەڕەكانی سەاڵحەدینی ئەیوبی‬ ‫(‪ 1193-1137‬ز‪ ).‬دژ بەنەتەوە‬ ‫ئ��ەوروپ��ی��ی��ەك��ان كاریگەرییەكی‬ ‫زۆری ه���ەب���وو ل���ە راكێشانی‬ ‫س��ەرن��ج��ی میللەتانی ئەوروپی‬ ‫بەرامبەر بە كورد و كوردستان‪.‬‬ ‫هەڵبەتە دوورودرێ�����ژی ماوەی‬ ‫ش���ەڕەك���ە و خۆئامادەكردنی‬ ‫ن��ەت��ەوە ئ��ەوروپ��ی��ی��ەك��ان ب��ۆ ئەم‬ ‫ش���ەڕە چ��ەن��دان س��اڵ��ی پێویست‬ ‫ب����ووە‪ .‬ئ��ەم��ەش وای����ك����ردووە چ‬

‫ق��ەڵ��ەم��ڕەوەك��ەی دەك��ەوێ��ت��ە ژێر‬ ‫دەس�������ەاڵت و ف����ەرم����ان����ڕەوای‬ ‫(ئ��ەس��ك��ەن��دەری مەكدۆنی)یەوە‬ ‫و دوای ئ���ەو س��ات��ە سەردەمی‬ ‫شارستانیەتی هێلینی لەسەرجەم‬ ‫ناوچەكەدا چاالك دەبێت‪.‬‬ ‫لێرە ب��ەدواوە بەدرێژاییی مێژوو‬ ‫نەتەوەی كورد و خاكی كوردستان‬ ‫ل���ەن���اوج���ەرگ���ەی رووداوەك�������ان‬ ‫ب���ووە و ه���ەردەم پێك گەیشتن‬ ‫و ت��ێ��ك��ەاڵوی ل��ەن��ێ��وان ك���ورد و‬ ‫میللەتانی ناوچەكە و دەوروبەر‬ ‫بەبەردەوامی هەبووە‪.‬‬

‫سێیەم‪ :‬گەشتیار و گەڕیدە‬ ‫ئەوروپییەكان و كورد‬

‫ه����ەر ل����ەس����ەرەت����ای م���ێ���ژووی‬ ‫زایینیەوە تا لەشكركێشی عەرەب‬ ‫ل��ە س��اڵ��ی (‪ 637‬ز‪ ).‬ب��ۆ سەر‬ ‫خاكی كوردستان و بگرە تەنانەت‬

‫س��ەدەی ن��ۆزدەه��ەم بە هەزاران‬ ‫گەشتیار و گ��ەڕی��دە و قەشە و‬ ‫مسیۆنێر و میر و ب��ەگ��زادە و‬ ‫نوێنەر و نووسەر و هونەرمەند‬ ‫و دەریاوان و سەرباز لە هەموو‬ ‫ن��ەت��ەوە جیاجیاكانی دن��ی��ا هەر‬ ‫لە ئیتاڵی و ئەڵمانی و ئینگلیز و‬

‫سێیەم‪ :‬راسپاردە و ئەنجام‬

‫فەرەنسی و ئیسپانی و توركی‬ ‫ع��وس��م��ان��ی س���ەردان���ی ناوچە‬ ‫ج��ی��اج��ی��اك��ان��ی كوردستانیان‬ ‫ك������ردووە‪ .‬ج���ا م��ەب��ەس��ت لەم‬ ‫گەشت و گەڕانەیان بازرگانی‬ ‫یان سەربازی یان ئایینی یان‬ ‫راب���واردن و دنیادیتن بووبێت‬ ‫گرنگ نییە‪ .‬ئ��ەوەی ل��ێ��رەدا بۆ‬ ‫ئێمە گرنگە ئەوەیە ئەو بیانییە‬ ‫ئەوروپییانە چ وێنەیەكیان لە‬ ‫خ��ەی��اڵ��دان��ی خ��ۆی��ان لەبارەی‬ ‫كوردەوە تۆمار كردووە و ئەم‬ ‫وێنەیەشیان چۆن بە میللەتانی‬ ‫لەپێش شەڕ و چ لە كاتی شەڕ و‬ ‫پێكدادان و یەكتر كوژیدا وێنەی‬ ‫ك��ورد و جەنگاوەرانی ك��ورد لە‬ ‫خەیاڵدانی ئ��ەوان��دا تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر و تا ماوەیەكی دوورودرێژ‬ ‫بمێنێتەوە‪ .‬ك��ورد ل��ەو شەڕانەدا‬ ‫ب���ەچ���اوی میللەتێكی ك��ێ��وی و‬ ‫شەڕكەرێكی سەرسەخت و نەزان‬ ‫لە خەیاڵدانی ئەواندا وێنا كراوە‪.‬‬ ‫تەنانەت دانتی ئەلیجیری مەزن‬ ‫(‪ )1321 – 1265‬ل��ە كتێبە‬ ‫هەرە بەناوبانگەكەیدا (كۆمیدیای‬ ‫خودایی) (دەوروبەری ‪ )1300‬كە‬ ‫زۆربەی رۆشنبیرە ئەوروپیەكان‬ ‫خوێندویانەتەوە وێنەیەكی زۆر‬ ‫نێگەتیڤی سەالحەدین و سەربازە‬ ‫سەرئاسنیینەكانی كێشاوە‪.‬‬ ‫ب�����ەاڵم ل����ەس����ەرەت����ای س����ەدەی‬ ‫س��ی��ان��زەه��ەم��ەوە ت��ا سەرەتای‬

‫بەرامبەر بە میللەتانی ئەوروپی‬ ‫و ب��ەش��داری��ك��ردن ب��ە فەرمانی‬ ‫س��وڵ��ت��ان��ە ع��وس��م��ان��ل��ی��ی��ەك��ان لە‬ ‫ك��وش��ت��وب��ڕی ئ��ەرم��ەن��ی��ی��ەك��ان دا‬ ‫(‪ )1916‬و ه��ەروەه��ا كوشتنی‬ ‫سەركردەی روحی مەسیحییەكان‬ ‫(مار شەمعون)(‪ )1918‬لەالیەن‬ ‫(سمكۆی شكاك)ەوە وایكرد كە‬ ‫وێنەی ك��ورد ج��ار ل���ەدوای جار‬ ‫بەخراپترین شێوە لە خەیاڵدانی‬ ‫میللەتانی ئەوروپی نەوە لە دوای‬ ‫ن��ەوە بمێنێتەوە‪ .‬ئ���ەوان دیسان‬ ‫گەیشتنە ئەو باوەڕەی كە میللەتی‬ ‫ك��ورد میللەتێكە زۆر بەسانایی‬ ‫بەفیتی دوژم��ن��ان��ی خ���ۆی فریو‬ ‫دەخ���وات و ش���ەڕی بەوەكالەت‬ ‫بۆ خەڵكانی تر دەك��ات‪ .‬ئەمەش‬ ‫وای��ك��رد ك��ە ك��اری��گ��ەری لەسەر‬ ‫چ��ارەن��ووس و دوارۆژی كورد‬ ‫زۆر بەخراپی بەجێبهێلێت‪.‬‬ ‫ه��ەڵ��ب��ەت��ە گ���ی���رخ���واردن���ی شێخ‬ ‫مەحموود (‪ )1956 – 1881‬لە‬ ‫گەمەی نێوان سیاسەتی ئینگلیز‬ ‫و ت��ورك��ەك��ان��دا ل��ە ك��ات��ی شەڕی‬ ‫ی��ەك��ەم��ی ج��ی��ه��ان و دوای ئەو‬ ‫ك��ات��ەش دان��ەپ��اڵ ت��ورك��ەك��ان بە‬ ‫كاریگەریی ئایین و شێخایەتییەوە‬ ‫وایكرد هێندەی تر وێنەی كورد‬ ‫نێگەتیڤ دەربكەوێت‪.‬‬ ‫وان��ەب��ووای��ە هەرگیز ك��ارڵ مای‬ ‫ل��ە كتێبی (ب��ەن��او كوردستانی‬ ‫كێویدا) و ه‪ .‬ج‪ .‬وێڵز لە چیرۆكی‬ ‫(سێوەكە) و نیكۆس كازانتزاكی‬ ‫لە كتێبی (زۆرب��ا) دا وا بەخراپی‬ ‫ب��اس��ی ك���ورد و كوردستانیان‬ ‫نەدەكرد!‬

‫خۆیان گەیاندووە‪.‬‬ ‫ب���ێ���گ���وم���ان رۆڵ�������ی ك�������ورد لە‬ ‫پاڵپشتیكردن لە ئیمپراتۆریەتی‬ ‫عوسمانلی و دەسەاڵتی سوڵتانە‬ ‫ع��وس��م��ان��ل��ی��ی��ەك��ان ك��ە هەمیشە‬ ‫ل��ە ج��ەن��گ و ك��وش��ت��اردا بوون‬

‫ه��ەروەك بینیمان ه��ەر لە دوای‬ ‫لەشكركێشی ع���ەرەب ب��ۆ سەر‬ ‫خاكی كوردستان لە ساڵی (‪637‬‬ ‫ز‪).‬ەوە تا نیوەی یەكەمی سەدەی‬ ‫بیستەم كورد بە خراپترین شێوە‬ ‫خۆی پیشانی دنیا داوە و خزمەتی‬ ‫رێچكەی خەڵكانی تری كردووە و‬ ‫داكۆكی لە بەرژەوەندی میللەتانی‬ ‫ت���ر ك������ردووە ن����ەك ن���ەت���ەوە و‬ ‫خ��اك��ەك��ەی خ���ۆی‪ .‬ب��ۆی��ەش ساڵ‬ ‫لە دوای ساڵ ماڵوێرانی رووی‬ ‫ل���ە ك����ورد ك�������ردووە‪ .‬ب����ەاڵم لە‬ ‫دوای ئ���ەوەی ك���ورد بەخۆیەوە‬ ‫خەریك ب��ووە و كەوتۆتە خۆی‬ ‫بۆ داكۆكیكردن لە مافە رەواكانی‬ ‫خ��ۆی‪ ،‬ئ��ەوا روانینی نووسەران‬ ‫و روناكبیرانی دنیاش لەبارەی‬ ‫ك�����وردەوە گ��ۆڕان��ك��اری بەسەر‬ ‫هاتووە‪.‬‬ ‫ل����ەس����ەرەت����ادا وێ����ن����ەی ك����ورد‬ ‫كەمۆكەیەك بەپشتگیری لێكردنەوە‬ ‫ك���ێ���ش���راوە‪ .‬ئ����ەوەت����ا (جێمس‬ ‫ئ��اڵ��دری��ج) ل��ە رۆم��ان��ی (گاڵتە بە‬ ‫چەك)(‪ )1974‬بە جوانی لە كورد‬ ‫و مافەكانی و كۆمارە ساواكەی‬ ‫مەهاباد (‪ )1946‬دواوە‪ .‬دواتر‬ ‫خاتوو (ئێلیزابێس الیارد) لە كتێبی‬ ‫(خاكەكەت ماچ بكە)(‪ )1991‬كە‬ ‫پێشكەش ب��ە ئ��اوارەك��ان��ی ساڵی‬ ‫(‪)1991‬ی ك��ردووە‪ ،‬تراژیدیای‬ ‫ك���ورد و ك��وردس��ت��ان��ی ب��ە باشی‬ ‫و راس���ت���گ���ۆی���ی���ەوە پێشكەش‬ ‫ب���ە دن���ی���اك���ردووە‪ .‬خ���ۆ گ���ەورە‬ ‫رۆم��ان��ن��ووس��ی ئەمریكی خاتوو‬ ‫(جین ساسۆن) لە رۆمانی (ئەوین‬

‫‪15‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫لە واڵتێكی لەتلەتكراودا)(‪)2007‬‬ ‫بەكاریگەرترین شێوە كارەسات و‬ ‫ماڵوێرانییەكانی كوردی سەردەمی‬ ‫ئەنفال ك��ە بەدەستی عەرەبانی‬ ‫عێراق و بەعسییەكانەوە بینیویانە‬ ‫پ��ێ��ش��ك��ەش ب���ە دن���ی���ا ك�����ردووە‬ ‫(ش��ای��ەن��ی ب��اس��ە ئ��ەم رۆم��ان��ە تا‬ ‫ئێستا ب��ۆ س��ەر ‪ 19‬زم��ان��ی دنیا‬ ‫وەرگێڕدراوە و ملێۆنان كەس لە‬ ‫دنیا ئەم رۆمانەیان خوێندۆتەوە‬ ‫و ل��ە داه��ات��ووش��دا وا ب��ڕی��ارە لە‬ ‫هۆڵیوود بكرێتە فیلم)‪ .‬بەمەش‬ ‫وێنەی كورد تاڕادەیەكی باش لە‬ ‫دیدگای دنیادا راستكراوەتەوە‪.‬‬ ‫جا ئێستا پێویستە ئێمەی كورد‬ ‫چیتر بكەین تا وێنە نێگەتیڤەكە‬ ‫بەتەواوی لە خەیاڵدانی میللەتانی‬ ‫دن��ی��ا ب��س��ڕی��ن��ەوە و وێنەیەكی‬ ‫پۆزەتیڤ لە الی ئ��ەوان دروست‬ ‫بكەین؟‬ ‫ب��ۆ ئ��ەم مەبەستە داواك�����ارم لە‬ ‫سەركردایەتی كورد هەڵوەستەیەك‬ ‫بكات و بیرێكی دڵ��س��ۆزان��ە لەم‬ ‫مەسەلەیە بكاتەوە و وای بە چاك‬ ‫دەزانم ئەم هەنگاوانەی خوارەوە‬ ‫بەوپەڕی خێرایی بنرێت‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كردنەوەی دەیان پەنجەرە‬ ‫ب��ەڕووی دنیادا و دروستكردنی‬ ‫پ���ردی روون��اك��ب��ی��ری و رایەڵی‬ ‫دۆستایەتی لە نێوان كوردستان‬ ‫و دنیادا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬س��ازدان��ی كۆنفرانس و‬ ‫فێستیڤاڵی كەلتووری لە هەموو‬ ‫پایتەختەكانی دنیا و جاروباریش‬ ‫س����ازدان����ی ئ����ەو ف��ێ��س��ت��ی��ڤ��اڵ و‬ ‫كۆنفرانسانە لەناو كوردستاندا‬ ‫و بانگهێشتكردنی نووسەران‬ ‫و روناكبیران و لێكۆڵەرانی دنیا‬ ‫بەمەبەستی باشتر یەكترناسین‬ ‫و ئ��اش��ن��اب��وون ب���ە كەلتووری‬ ‫یەكتری‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬دەرك��ردن��ی رۆژن��ام��ە و‬ ‫گ��ۆڤ��ار و دروس��ت��ك��ردن��ی سایت‬ ‫و پێگەی ئەلیكترۆنی ب��ە زمانە‬ ‫زیندووەكانی دنیا‪.‬‬ ‫چ����������������وارەم‪ :‬ك������اراك������ردن������ی‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی رۆشنبیری و‬ ‫هونەر لە وەزارەت���ی رۆشنبیری‬ ‫و دامەزراندنی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گ��ش��ت��ی وەرگ����ێ����ڕان ل���ەن���او ئەم‬ ‫وەزارەت�������ەدا و دەستپێكردنی‬ ‫بزووتنەوەیەكی چاالكی وەرگێڕان‬ ‫بەتایبەتی لە زمانی كوردییەوە بۆ‬ ‫سەر زمانانی دنیا‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬دروس��ت��ك��ردن��ی رایەڵی‬ ‫كەلتووری و نێوەندی كەلتووری‬ ‫جیاجیا لە كوردستان و دەرەوەی‬ ‫واڵت�������دا و ك�����ارك�����ردن ل���ەپ���اڵ‬ ‫كوردستان‬ ‫نوێنەرایەتییەكانی‬ ‫لە دەرەوەی واڵت و كاراكردنی‬ ‫چ��االك��ی��ی��ە ك��ەل��ت��ووری��ی��ەك��ان لە‬ ‫پایتەختەكانی جیهاندا‪.‬‬ ‫هەولێر‪2010/4/1 :‬‬

‫* ئ��ەم ب��اب��ەت��ە لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫دوورودرێ���ژە (دەمێكە بۆ تەرقییەی‬ ‫زان��س��ت��ی��ی��م ئ���ام���ادەك���ردووە)‪ ،‬لە‬ ‫هەشتەمین فێستیڤاڵی بەدرخان لە‬ ‫سیڤەر – پاریس كە لە رۆژان��ی (‪9‬‬ ‫و ‪ )2011/7/10‬س��ازدرا پێشكەش‬ ‫كرا‪ .‬ئەوەی لێرەدا نووسراوە تەنها‬ ‫پوختەیەكی ئەو لێكۆڵینەوەیە‪( .‬د‪.‬‬ ‫ئازاد)‪.‬‬

‫دیدار‬

‫ئەحمەد كاردام بەدوای رەچەڵەكی خۆیدا دەگەڕێت‬ ‫دیداری‪ :‬حەمید بەدرخان ‪ -‬ئازاد حەمە شەریف‬ ‫ئەحمەد ك��اردام یەكێكە لە نەوەكانی‬ ‫میر بەدرخان‪ ،‬بەاڵم لەبەر بارودۆخی‬ ‫ناهەمواری سەردەمی كەمالیستەكانی‬ ‫توركیا بۆ ماوەی پتر لەنیو سەدە ئەو‬ ‫ناسنامەیەی لەالیەن بنەماڵەكەیەوە‬ ‫لێ ش��اردراب��ۆوە‪ .‬لە تەمەنی پەنجا‬ ‫ساڵیدا لە رێكەوتێكی سەیردا بۆی‬ ‫ئ��اش��ك��را دەب��ێ��ت‪ ،‬ك��ە ئ��ەو توركێكی‬ ‫ع��ەی��ار ‪ 24‬نییە‪ ،‬بەڵكو رەچەڵەكی‬ ‫دەچ��ێ��ت��ەوە س���ەر ك������وردان‪ .‬دوای‬ ‫گ��ەش��ت��ێ��ك��ی س���ەی���روس���ەم���ەرەی پڕ‬ ‫م��ان��دوو ب��وون و هیالكی و گەڕان‬ ‫بەناو ئەرشیفە زۆر و زەبەندەكانی‬ ‫س���ەردەم���ی ع��وس��م��ان��ل��ی دەتوانێت‬ ‫بگاتەوە سەر بنچینەی خێزانەكەی‪.‬‬ ‫ئەمەش وای لێدەكات كتێبێكی گەورە‬ ‫لەبارەی بەدرخانییەكان دابنێت كە‬ ‫ئەم ساڵ لەالیەن دەزگای (ئاڤێستا)‬ ‫ل��ە ئ��ەس��ت��ەم��ب��ۆڵ ب�ڵ�اوك���رای���ەوە‪ .‬لە‬ ‫مەراسیمی راگەیاندنی (ئینسكلۆپیدیای‬ ‫ب��ەدرخ��ان��ی��ی��ان) ك���ە ل���ە رێكەوتی‬ ‫‪ 2011/5/15‬لە سەنتەری رۆشنبیری‬ ‫فەرەنسی لە هەولێر سازدرا‪ ،‬میوانی‬ ‫دەزگ�����ای چ���اپ و باڵوكردنەوەی‬ ‫ب��ەدرخ��ان ب��وو و وت��ارێ��ك��ی لەسەر‬ ‫رەچ��ەڵ��ەك��ی خ���ۆی پێشكەش كرد‪.‬‬ ‫ئەحمەد ك��اردام وا لە خ��وارەوەدا بە‬ ‫كورتی بەسەرهاتی ئەو گەشتەمان‬ ‫بە ئینگلیزی بۆ دەگێڕێتەوە و ئێمەش‬ ‫پوختەی قسەكانی ئەومان بۆ كردوون‬ ‫بە كوردی‪.‬‬ ‫ئەحمەد ك���اردام‪ :‬من كە یەكێكم لە‬ ‫پێنجەمین ن���ەوەی (میر بەدرخان)‬ ‫دەب��وای��ە بە زمانی ك��وردی ن��ەك بە‬ ‫زمانی ئینگلیزی بابەتەكەم پێشكەشتان‬ ‫ب��ك��ردای��ە‪ ،‬ب��ەاڵم ل���ەوەدا م��ن بەتەنها‬ ‫خ��ەت��اب��ار نیم و ل��ێ��رە ب����ەدواوە ئەو‬ ‫مەسەلەیەتان بۆ روون دەكەمەوە‪.‬‬ ‫م���ەس���ەل���ەی ب���وون���م���ان ب���ە ت���ورك‬ ‫بەدەستە خۆمان نەبوو‪ .‬وادیار بوو‬ ‫كاتی دەوڵەتی نوێی توركیا دامەزرا‪،‬‬ ‫دەوڵ��ەت سەتڵێك ئاو و پارچەیەكی‬ ‫پ�����ەڕۆی داب�����ووە ه���ەم���وو كەسێك‬ ‫ب��ۆ سپیكردنەوەی رەچەڵەكییان و‬ ‫كردنییان بە ت��ورك‪ ،‬ئەگینا تووشی‬ ‫مەینەتی و چەرمەسەری دەكردن‪.‬‬ ‫باپیرە گ��ەورەك��ەش��م��ان لەناچاریدا‬ ‫وایكرد‪.‬‬ ‫ن��زی��ك��ەی ب��ی��س��ت س���اڵ لەمەوبەر‪،‬‬ ‫ل��ەك��ۆت��ای��ی ‪ 1992‬دا‪ ،‬م��ن دی���اری‬ ‫س����ەری س��اڵ��ی ن��وێ��م ل���ە خوشكی‬ ‫گ���ەورەم وەرگ���رت ك��ە بەستەكێكی‬ ‫ئ��ەس��ت��وور ب���وو‪ .‬ك��ە بەستەكەكەم‬ ‫ك���ردەوە نامەیەكی كورتی تێدابوو‬ ‫ل��ەگ��ەڵ دەف��ت��ەرێ��ك��ی ی��اداش��ت ك��ە بە‬ ‫پیتی عەرەبی نووسرابوو و بە پیتی‬ ‫التینیش رێنووس كرابۆوە‪.‬‬ ‫خ���وش���ك���م ل����ەن����ام����ەك����ەی خ���ۆی���دا‬ ‫نووسیبووی‪:‬‬ ‫«ب��ە م��اوەی��ەك��ی ك��ەم پێش مردنی‪،‬‬ ‫داپ��ی��رەم ئ��ەو دەف���ت���ەرەی یاداشتی‬ ‫پ��ێ��ی��دا ب����وو و پ��ێ��ی��گ��ووت��ب��وو‪ ،‬كە‬ ‫ژیاننامەی س��ەران��ی ماڵباتەكەمانی‬ ‫تێدا نووسراوەتەوە و پێویستە زۆر‬ ‫ئاگاداری بێت‪».‬‬ ‫خ��وش��ك��م ن���ەی���دەت���وان���ی نووسینە‬ ‫عەرەبییەكە بخوێنێتەوە و هەروا‬ ‫ئ��ەو ح��ەزی ل��ە ژیاننامەی سەرانی‬ ‫ماڵباتەكەمان ن��ەب��وو‪ ،‬جا بۆیە ئەو‬ ‫دەف��ت��ەرەی یاداشتی بۆ م��اوەی ‪16‬‬ ‫ساڵ بەالنابوو و لەبیریشی چووبۆوە‪.‬‬ ‫ئینجا رۆژێ��ك��ی��ان ب��ەڕێ��ك��ەوت چاوی‬ ‫پێكەوتبۆوە و بە كەسێك خستبوویە‬

‫ئەحمەد كاردام‬

‫سەر رێنووسی التینی‪ .‬دواتر وەكو‬ ‫دی���اری س��ەری ساڵی ن��وێ ب��ۆ منی‬ ‫ناردبوو‪.‬‬ ‫منیش دەستم كرد بە خوێندنەوەی‬ ‫دەف��ت��ەرەك��ە‪ .‬ئ��ەو دەف��ت��ەرە لە ساڵی‬ ‫‪ 1933‬ل��ەالی��ەن باوكی داپیرەمەوە‬ ‫(عەلی غالب پ��اش��ا)وە بەماوەیەكی‬ ‫ك���ەم پ��ێ��ش م��ردن��ی نووسرابۆوە‪.‬‬ ‫یەكەمین بڕگەی تاسێنەر وابوو ‪« :‬‬ ‫باوكی داپیرەم بە رەچەڵەك دەچێتەوە‬ ‫س��ەر ماڵباتی كۆنی ئەریستۆكراتی‬ ‫(میكایل كۆسیس)ی بێزەنتییەكان‪،‬‬ ‫كە لەسەرەتای س��ەدەی ‪14‬هەمەوە‬ ‫هاوكاری عوسمان بێگی دامەزرێنەری‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی بووە‪».‬‬ ‫دووەم����ی����ن ب���ڕگ���ەی ت��اس��ێ��ن��ەر وا‬ ‫نووسرابوو‪« :‬ساڵی ‪ 1880‬ئەو كچی‬ ‫(نەجیب بەدرخان)ی خواستووە‪».‬‬ ‫سێیەمین ب��ڕگ��ەی ت��اس��ێ��ن��ەر ئەوە‬ ‫ب���وو‪ « :‬ل��ە س��اڵ��ی ‪ ،1906‬لەگەڵ‬ ‫ش��ارب��ەدەرك��ردن��ی بەدرخانییەكان‪،‬‬ ‫بەهۆی پەیوەندی خزمایەتییەوە ئەویش‬ ‫بۆ (ئەزمیر) دوورخراوەتەوە‪».‬‬ ‫ئەو قسانە وایلێكردم بەوە بگەم كە‬ ‫‪« :‬من توركێكی رەسەن نییم وەكو‬ ‫من وای تێگەیشتبووم‪ .‬لەناو ناسنامە‬ ‫توركییەكەمدا چەند خاڵێكی شاراوە و‬ ‫تاریك هەیە»‪.‬‬ ‫ئەگەرچی لە كاتی خوێندنی ئامادەییم‬ ‫دا هەندێك شتم دەرب��ارەی (میكایل‬ ‫كۆسیس) خوێندبۆوە‪ ،‬ب��ەاڵم هیچم‬ ‫دەربارەی (میر بەدرخان) نەدەزانی‬ ‫جگە لەوەی كە ئەو كوردە‪.‬‬ ‫ج����ا ل����ە خ���ۆم���م پ���رس���ی (نەجیب‬ ‫بەدرخان) كێیە و پەیوەندی ئەو بە‬ ‫(بەدرخانییەكانەوە) چییە؟ بۆچی‬ ‫م��اڵ��ب��ات��ی ئێمە رەچ��ەڵ��ەك��ی خۆیان‬ ‫شاردۆتەوە؟ دەبێت نهێنییەك لە پشت‬ ‫ئەم مەسەلەیەوە هەبێت‪.‬‬ ‫ل��ە ساڵی ‪ 1992‬دا مەیلم نەبووو‬ ‫ب����ەدواداچ����وون ب��ۆ ئ���ەو مەسەلەیە‬ ‫بكەم چونكە دوای مانەوە بۆ ماوەی‬ ‫چەندین ساڵ وەكو پەنابەری سیاسی‬ ‫ل��ە (ئەڵمانیا) و ت��ازە ب��ەرب��وون��م لە‬ ‫زیندانی (توركیا) دوای چوونەوەم‬ ‫بۆ (توركیا) و خوریكبوونم لەگەڵ‬ ‫خێزانەكەمدا بۆ پێكەوەنانی ژیانێكی‬ ‫تازە لە هەندەراندا‪.‬‬ ‫تەنیا ساڵی ‪ 1998‬توانیم دەستم بەو‬ ‫كتێبەی (مالمیسانژ) بگات كە لەبارەی‬ ‫(ب��ەدرخ��ان��ی��ی��ەك��ان)ەوە نوسیبووی‬ ‫ب���گ���ات‪ .‬ك��ات��ێ��ك ب���ە س���ەرج���ەل���ەی‬ ‫ماڵباتەكاماندا چوومە خوارەوە بینیم‬ ‫كە ئەو سەرجەلەیە لە (میر بەدرخان)‬ ‫ەوە دەست پێدەكات و دێتە خوارەوە‬ ‫تا دەگاتە باوكم و مامەم‪.‬‬

‫ب�������ەپ�������ێ�������ك�������ەوەگ�������رێ�������دان�������ی‬ ‫ه��ەم��ووش��ت��ەك��ان‪،‬گ��ەی��ش��ت��م��ە ئەو‬ ‫راستییانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫«(نەجیب بەدرخان) دووەمین كوڕە‬ ‫گ�����ەورەی (م��ی��ر ب����ەدرخ����ان)ە‪ .‬ئەو‬ ‫پێنج ك��وڕی ه��ەب��وون و (یەكێكیان‬ ‫ك��ە «»ع��ەب��دول��رەزاق بەدرخان»ی‬ ‫بەناوبانگە) و سێ كچی هەبوون‪.‬‬ ‫ی��ەك��ێ��ك ل���ەو ك��چ��ان��ە (ساریەخانم)‬ ‫ب���وو ك��ە ش����ووی ب��ە (ع��ەل��ی غالب‬ ‫پ��اش��ای م��ی��ك��ای��ل��زادە) ك��ردب��وو‪ .‬لەو‬ ‫ه��اوس��ەرگ��ی��ری��ی��ە س��ێ ك��چ ل��ە دایك‬ ‫ببوون‪ ،‬یەكێك ل��ەو كچانە (نەزیرە‬ ‫كاردام)ی داپیرەم بوو‪».‬‬ ‫ج���ا ب���ۆی���ە م���ن دەب���م���ە پێنجەمین‬ ‫ن��ەوەی (میر ب��ەدرخ��ان)‪ .‬كاتێك من‬ ‫ئ��ەو راس��ت��ی��ی��ەم دۆزی���ی���ەوە تەمەنی‬ ‫م���ن ‪ 53‬س����األ ب����وو‪ .‬ج���ا كەوتمە‬ ‫ك��ن��ە و لێكۆڵینەوە ل���ەب���ارەی (میر‬ ‫بەدرخان و بەدرخانییەكان) و هۆی‬ ‫دورخستنەوە و پەرتەوازەكردنییان‬ ‫و هۆكاری ش��اردن��ەوەی رەچەڵەكی‬ ‫بنەماڵەكەشم‪.‬‬ ‫چ��ی��رۆك��ەك��ە ب����ەم ش���ێ���وەی���ەی���ە‪« :‬‬ ‫ك��ات��ێ��ك ه��ەم��وو ش��ت��ێ��ك بەئاسایی‬ ‫ب��ەڕێ��وەدەچ��وو‪ ،‬لە ساڵی ‪ 1906‬دا‬ ‫چ��ارەن��ووس��ی ماڵباتی (عەلی غالب‬ ‫پ���اش���ای م��ی��ك��ای��ل��زادە) بەجۆرێكی‬ ‫درام��ات��ی��ك��ی گ�����ۆڕا‪ .‬ب���ەه���اری ئەو‬ ‫ساڵە (رەزوان پ��اش��ا)ی ش���ارداری‬ ‫(ئ��ەس��ت��ەن��ب��ۆڵ) ك����وژرا‪ .‬گومانباری‬ ‫ی��ەك��ەم (ع���ەب���دوڵ���رەزاق بەدرخان)‬ ‫ی ك���وڕە خ����ەزووری (ع��ەل��ی غالب‬ ‫پاشا) بوو‪( .‬عەبدوڵرەزاق بەدرخان)‬ ‫و س��ێ ب���رای ئ���ەو ل��ەگ��ەڵ چەندان‬ ‫بەدرخانییانی تر و خزمەكانی خرانە‬ ‫ناو زیندانەوە لە (تەرابلوس)‪ .‬ئینجا‬ ‫(عەلی غالب پاشا) كە پارێزگاری‬ ‫ش��ارۆچ��ك��ەی (میتلین) ب���وو دوور‬ ‫خ��رای��ەوە‪ .‬دەی���ان (بەدرخانییان)ی‬ ‫ت��ر ه��ەم��ان چ��ارەن��ووس��ی��ان هەبوو‪.‬‬ ‫دوو ساڵ دواتر‪ ،‬لە ساڵی ‪ 1908‬دا‬ ‫كاتێك تووركە گەنجەكان توانیان لە‬ ‫رێگای حیزبی (ئیتیحاد و تەرەقی)‬ ‫بگەنە دەسەاڵت‪ ،‬لێبووردنی گشتییان‬ ‫دەركرد‪( .‬عەلی غالب پاشا) كرایەوە‬ ‫بە پارێزگاری شارۆچكەی (میتلین)‬ ‫و دواتر كرا پارێزگاری شارۆچكەی‬ ‫(س�������ەروه�������ان)‪ .‬س����اڵ����ی ‪1910‬‬ ‫كاتێك س��ەرەن��ج��ام (عەبدوڵڕەزاق‬ ‫بەدرخان) لە ززیندانی (تەرابلوس)‬ ‫ب������ەردرا‪( ،‬ع���ەل���ی غ��ال��ب پ���اش���ا) لە‬ ‫ك��ارەك��ەی��دا ه��ەڵ��پ��ەس��ێ��ردرا و بانگی‬ ‫(ئەستەمبۆڵ) ك��رای��ەوە‪ .‬كاتێك ئەو‬ ‫بەبێهوودەیی داواك��اری گەڕانەوەی‬ ‫ب���وو ب��ۆ س���ەرك���اری پارێزگارێتی‪،‬‬

‫(ع���ەب���دوڵ���ڕەزاق ب���ەدرخ���ان) چووە‬ ‫(روسیای قەیسەری) و لەوێ بووە‬ ‫پەنابەر‪ .‬ه��ەروەه��ا چاالكی سیاسی‬ ‫خ���ۆی ل��ەن��او ك��وردەك��ان��ی (ئ��ێ��ران)‬ ‫دا پەرەپێدا‪ .‬لەكاتێكدا (بابول عالی)‬ ‫داواكارییەكانی (عەلی غالب پاشا)‬ ‫ی رەتكردەوە‪( ،‬بابول عالی) داوای‬ ‫ب���ەدەس���ت���ەوەدان���ی(ع���ەب���دوڵ���ڕەزاق‬ ‫ب��ەدرخ��ان)ی لە (روس��ی��ا) دەك��رد و‬ ‫دەستەی پیاوكوژانی نارد بۆ كوشتنی‬ ‫ئ�����ەو‪ .‬ل���ەگ���ەڵ س����ەرەت����ای جەنگی‬ ‫ی��ەك��ەم��ی ج��ی��ه��ان‪( ،‬ع���ەب���دوڵ���ڕەزاق‬ ‫ب���ەدرخ���ان) ل��ەگ��ەڵ س��وپ��ای روسی‬ ‫هاتەوە ناو كوردستانی ژێردەستی‬ ‫ع��وس��م��ان��ل��ی��ی��ەك��ان‪ .‬ئ���ەو نەخشەی‬ ‫ئەوەی دانابوو سەرهەڵدان لەناوچەی‬ ‫(بۆتان) و ناوچەكانی تری كوردستان‬ ‫گڕ بدات‪ .‬هەروەها دەیەویست سوپای‬ ‫عوسمانلی لەپشتەوەڕا ئابلۆقە بدات‬ ‫و كوردستانی سەربەخۆ دروست‬ ‫بكات‪ .‬بەاڵم كاتێك سوپای روسی لە‬ ‫(وان) كشایەوە‪ ،‬دەبوایە ئەویش واز‬ ‫لە نەخشەكەی بهێنێت و بگەڕێتەوە‬ ‫ن���او (روس���ی���ا)‪ .‬ل��ەگ��ەڵ دەستپێكی‬ ‫شۆڕشی ئۆكتۆبەری سۆسیالیستی‬ ‫لە ساڵی ‪1917‬دا‪ ،‬ئ��ەو ناچار بوو‬ ‫(روس��ی��ا) ج��ێ بهێلێت و ل��ە شاری‬ ‫(موسڵ) ك��وژرا‪ .‬بەاڵم ئەمە هەموو‬ ‫چیرۆكەكە نییە‪ .‬دوای دامەزراندنی‬ ‫رژێمی كۆماری لە (توركیا)‪( ،‬مستەفا‬ ‫كەمال پاشا) لە وتارە بەناوبانگەكەی‬ ‫ساڵی ‪1927‬دا‪( ،‬كامەران بەدرخان)‬ ‫و (ج����ەالدەت ب���ەدرخ���ان) و هەروا‬ ‫هەەموو (بەدرخانییەكان)ی تری بە‬ ‫خایەن دانا‪ .‬لە هەمان ساڵدا وتاری‬ ‫ن���او رۆژن���ام���ەك���ان ئ���ەوەی���ان بەبیر‬ ‫دەهێنایەوە كە كوشتنی پارێزگاری‬ ‫(ئەستەمبۆل!) لەالیەن ئەوانەوە بووە‪.‬‬ ‫لەو دەمەدا دەردەكەوێت كە ماڵباتی‬ ‫(ع��ەل��ی غ��ال��ب پ��اش��ا) ب��ەج��ۆرێ��ك لە‬ ‫جۆرەكان بڕیاریان داوە كە ناسنامەی‬ ‫راستەقینەی خۆیان بگۆڕن و منداڵ‬ ‫و نەوەكانی خۆیان وەكو (تورك)ی‬ ‫بێگەرد پ��ەروەردە بكەن‪ .‬ئەمەش بۆ‬ ‫ئەوە بووە كە ژیانێكی خۆش و بێ‬ ‫كێشە بەسەر ببەن‪ .‬من هەرگیز نە‬ ‫لە باوكم و نە لە مامم بیستووە كە‬ ‫ناوی (عەلی غالب پاشا)ی باپیرەیان‪،‬‬ ‫ی���ان ن����اوی (س���اری���ە ب���ەدرخ���ان)ی‬ ‫داپیرەیان یان ن��اوی (عەبدوڵڕەزاق‬ ‫بەدرخان)ی مامی گەورەیان بهێنن‪.‬‬ ‫تەنانەت (نەزیرە ك��اردام)ی داپیرەم‬ ‫هەرگیز باسی دای��ك و مامی خۆی‬ ‫نەدەكرد‪ .‬ل��ەوەش سەیرتر ئەوەبوو‬ ‫ئێمەش هەرگیز پرسیارمان لەبارەی‬ ‫رەچەڵەكی خۆمان نەدەكرد‪ .‬وا ئێستا‬ ‫من تێدەگەم كە باسكردنی بابەتی وا‬ ‫لەناو ماڵباتەكەمان قەدەغە بوو‪ .‬ئەم‬ ‫دۆزینەوەی من ناچاری كردم بچمە‬ ‫ن��او (ئەرشیفخانەی عوسمانلییان)‬ ‫و ‪ 800‬الپ���ەڕە ل��ەب��ارەی مێژووی‬ ‫خەباتی (بەدرخانییەكان) هەڵگێڕو‬ ‫وەرگێڕ بكەم‪ .‬سەرەنجام بڕیارمدا‬ ‫ئەو دۆزینەوە بەنرخەم بكەمە كتێبێك‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 2008‬دەستم دا ئەو كارە‬ ‫و دوای ‪ 3‬ساڵ كاركردنی بەردەوام‬ ‫لێیبوومەوە‪ .‬هیوادارم توانیبم ئەركی‬ ‫سەرشانی خۆم بەرامبەر ناسنامەی‬ ‫ك��وردای��ەت��ی��ی��م و ماڵباتی خ��ۆم جێ‬ ‫بەجێ كردبێت»‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫كتێبی بەدرخان‬

‫كەركووك و دەوروبەرەكەی‪ ،‬حوكمی مێژوو و ویژدان‬

‫توێژینەوەیەكی بەڵگەنامەییە لە بارەی دۆزی كورد لە عێراقدا‬ ‫نووسینی د‪ .‬كەمال مەزهەر‬ ‫و‪ :‬ستار باقی كەریم‬ ‫پێداچوونەوە‪ :‬عەبدولڕەحمان مەعروف‬ ‫سەرەڕای هەموو ئەوانەی پێشتر باسمان‬ ‫ك��رد‪ ،‬ئ��ام��اژە بۆ ئ��ەوە دەك��ەی��ن هەموو‬ ‫ئەو راستیانەی لە راپۆرت و بەڵگەنامە‬ ‫بەریتانی و عێراقییە تایبەتییەكاندا‬ ‫هاتوون‪ ،‬ئەوە دەخەنەڕوو‪ ،‬كە ئەمجارە‬ ‫كورد و توركمانەكانی كەركووك‪ ،‬لەبەر‬ ‫هەر پاڵنەر و هۆكارێكەوە بێت‪ ،‬زۆر بە‬ ‫پەرۆشەوە لە پاڵ شێخ مەحمود وەستان‪،‬‬ ‫ت��ەواو بەپێچەوانەی ئ��ەوەی پێشتر لە‬ ‫راپۆرتە بەریتانییەكە باسكرا‪ .‬لەهەمان‬ ‫راپۆرتدا‪ ،‬تایبەت بەم هەڵوێستەی كورد‬ ‫و توركمانەكانی كەركووك لەگەڵ شێخ‬ ‫مەحمود دانپیانانێكی راشكاوانە هاتووە‬ ‫ل��ەب��ارەی خەڵكی ناوچەكانی كفری و‬ ‫دەوروبەرەكەی(‪ .)427‬ئەم پشتیوانیكردنە‬ ‫ت���ەن���ه���ا ب����ە ك����������وردەوە ن���ەوەس���ت���ا‪،‬‬ ‫عەشیرەتەكانی (بەیات)یش لە رێگای‬ ‫گ��ەڕان��ەوەی��دا ل��ە هیندستانەوە بەرەو‬ ‫سلێمانی پێشوازیان لەشێخ مەحمود‬ ‫ك��رد‪ ،‬نەك هەر ئ��ەوە بەڵكو تا شوێنی‬ ‫خۆیشی یاوەرێتیان كرد(‪ .)428‬لەمیش زۆر‬ ‫گرنگتر ئەو كۆبوونەوەیە بوو‪ ،‬كە شێخ‬ ‫مەحمود رۆژی پانزەی كانونی دووەمی‬ ‫‪ 1923‬ل��ەگ��ەڵ ‪ 43‬س���ەرۆك عەشیرەت‬ ‫ئەنجامیدا‪ ،‬بۆئەوەی لەبارەی هاتنیان بۆ‬ ‫ریزەكانی شێخ مەحمود پالنێك دابنێن‪،‬‬ ‫دابەشبوونی ئەو سەرۆك عەشیرەتانەش‬ ‫بەمشێوەی خوارەوە بوو‪:‬‬ ‫‪ 10 .1‬لە سەرۆك عەشیرەتە كوردەكانی‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫‪ 13 .2‬ل��ە س����ەرۆك عەشیرەتەكانی‬ ‫سلێمانی‪.‬‬ ‫‪ 40 .3‬لە سەرۆك عەشیرەتەكانی هەولێر‬ ‫و كۆیسنجق‪.‬‬ ‫‪ 16 .4‬ل��ە س����ەرۆك عەشیرەتەكانی‬ ‫كەركووك‪.‬‬ ‫بەشێوەیەكی تایبەت ب��ۆ لێكدانەوەی‬ ‫ئ��ێ��م��ە‪ ،‬ئ���ەم ژم����ارەی دوای����ی سەرۆك‬ ‫ع��ەش��ی��رەت��ەك��ان��ی ك���ەرك���ووك گرنگە‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە ل������ەرووی چ��ەن��دێ��ت��ی��ی��ەوە لە‬ ‫پ��ل��ەی ی��ەك��ەم دێ����ن‪ ،‬ب����ەاڵم ل��ە رووی‬ ‫ج��ۆرێ��ت��ی��ی��ەوە ع��ەش��ی��رەت��ەك��ان��ی جاف‪،‬‬ ‫هەمەوەند‪ ،‬زەنگەنە‪،‬داودە‪ ،‬جەباری و‬ ‫دەل��ۆی لە خ��ۆدەگ��رت‪ ،‬ل��ەوان��ەش هەرە‬ ‫گرنگتر ئەوەبوو كە دوو لەم سەرۆك‬ ‫عەشیرەتانە لە عەرەبەكانی حەویجە‬ ‫ب���وون‪ ،‬یەكەمیان س��ەرۆك��ی تیرەكانی‬ ‫ئەلبو ع��ەل��ی ف��ەرح��ان ال��روح��ان بوو‪،‬‬ ‫دووەمیشیان سەید عەبدولقادر ئاغا بوو‬ ‫لە ملحە‪ .‬لەوەش پتر ناوی ئەو سەرۆك‬ ‫ع��ەش��ی��رەت��ان��ە‪ ،‬ل��ەدوت��وێ��ی راپۆرتێكی‬ ‫نهێنی تایبەت هاتبوو‪ ،‬كە لەالیەن ئەو‬ ‫نمایندەوە (ن��ێ��ردراو)ی ش��ا فەیسەڵی‬ ‫یەكەم ئامادەكرابوو‪ ،‬كە بۆ الی شێخ‬ ‫م��ەح��م��ودی رەوان�����ە ك���ردب���وو‪« .‬ئەم‬ ‫نێردراوەش لەسەر فەرمانی شا فەیسەڵ‬ ‫لە رێكەوتی پێنجی كانونی دووەمی ‪1923‬‬

‫دكتۆر كەمال مەزهەر كاتێ لەناو شۆڕش بەقەڵەمەكەی خەبات دەكات‬

‫گەیشتە سلێمانی» و «لەوێندەرێش « لە‬ ‫رۆژی ‪18‬ی كانونی دووەم‪ ،‬چاویكەوت‬ ‫ب��ە شێخ م��ەح��م��ود» ك��ە «دوای ئەوە‬ ‫نووسراوێكی پێدا و سووپاسگوزاری‬ ‫شا فەیسەڵی بۆ دەرب��ڕی»(‪ .)429‬ئەوەش‬ ‫دانپیانانێكی راشكاوانەی مەلیك فەیسەڵ‬ ‫و حكومەتەكەیەتی بە حوكمدارێتی شێخ‬ ‫مەحمود‪.‬‬ ‫لەم قۆناغەشدا‪ ،‬دیارترین توركمانەكانی‬ ‫ك��ەرك��ووك و بەهێزترینیان لە رووی‬ ‫دەسەاڵتەوە هاوكاری شێخ مەحمودیان‬ ‫كرد‪ ،‬هەر وەكو نووسەری پەرتووكی‬ ‫(نشاە العراق الحدیپ) هنری فوستر‪،‬‬ ‫ج��ەخ��ت��ی ل���ێ���دەك���ات���ەوە‪ ،‬وەك����و ن���ازم‬ ‫ب��ەگ ن��ەوت��چ��ی س��ەرۆك��ی خانەوادەی‬ ‫نەوتچییەكان ل��ە ك���ەرك���ووك(‪ ،)430‬ئەم‬ ‫پ��ی��اوەش ك��ەس��ای��ەت��ی��ی��ەك��ی س��ی��اس��ی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی بەناوبانگ ب��وو و‪ ،‬پێش‬ ‫جەنگی یەكەمی جیهانی نوێنەرایەتی‬ ‫كەركووكی كرد لە ئەنجومەنی نوێنەران‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكی تووندوتۆلیشی هەبوو‬ ‫لەگەڵ كۆمەڵەی (العلم) لە شاری موسڵ‪،‬‬ ‫كە ئەم كۆمەڵەیە بە دژایەتی تووندیان‬ ‫بەرانبەر بەریتانییەكان ناسرابوون(‪.)431‬‬ ‫ئ��ەم هەڵوێستەی ن��ازم ب��ەگ نەوتچی‪،‬‬ ‫بێدەنگی بەریتانییەكان و شا فەیسەڵی‬ ‫یەكەمیشی وروژاند‪ ،‬كە ئەوەی دواییان‬ ‫ل��ە رێ��گ��ای دەستوپێوەندەكانییەوە‪،‬‬ ‫ل��ە ن��زی��ك��ەوە چ���اودێ���ری رەوشەكەی‬ ‫دەك����رد(‪ .)432‬پێویستە ئ��ام��اژە بۆ ئەوە‬ ‫ب��ك��ەی��ن‪ ،‬ك��ە دوات����ر ن���ازم ب���ەگ خۆی‪،‬‬ ‫بایەخێكی زۆر تایبەتی بە جواڵنەوەكانی‬ ‫بارزان دا(‪.)433‬‬ ‫لەالیەن خۆشییەوە شێخ مەحمود پتر لە‬ ‫جاران بایەخی بە توركمانەكان دا‪ .‬یەكێك‬

‫لە رۆژنامەكانی شێخ كە ناوی «بانگی‬ ‫كوردستان» بوو‪ ،‬بەسەرپەرشتی یەكێك‬ ‫لە رۆشنبیرە هەرە دیارەكانی ئەوسای‬ ‫كورد و دیارترین كەسە نزیكەكانی شێخ‬ ‫مەحمود كە رەفیق حلمی بوو‪ ،‬بەشێك‬ ‫ل��ە ب��اب��ەت��ە س��ەرەك��ی��ی��ەك��ان��ی ب��ە زمانی‬ ‫ت��ورك��ی ب��ڵ�اودەك����ردەوە‪ .‬ب��ۆ نموونە‪،‬‬ ‫لەیەكەمین ژمارەیدا‪ ،‬رۆژنامەكە سێ لە‬ ‫بابەتە سەرەكییەكانی بە زمانی توركی‬ ‫ب�ڵ�اوك���ردەوە‪ .‬ل��ە ك���ەم ح��اڵ��ەت نەبێ‪،‬‬ ‫ئەگینا‪« ،‬بانگی كوردستان» بڕیارەكانی‬ ‫حكومەتەكەی شێخ ممەحمودیشی بە‬ ‫زمانی توركی باڵودەكردەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫شێخ پەیوەندییەكی راستەوخۆی لەگەڵ‬ ‫زۆرب�����ەی س���ەرك���ردە توركمانەكانی‬ ‫ك��ەرك��ووك دان��ا‪ .‬لۆنگریكش‪ ،‬ئەوەمان‬ ‫بەمشێوەی خوارەوە وەسف دەكات‪:‬‬ ‫« شێخ‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ ئ��ەو كۆمەڵە توركییە‬ ‫چاالكەی‪ ،‬كە خ��ان��ەوادەی ئال نەوتچی‬ ‫لە كەركووك پێكیانهێنا‪ ،‬ژمارەیەك لە‬ ‫هەوادارە كەللە رەقەكانی توركیا‪ ،‬كەوتە‬ ‫پالندانان»(‪.)434‬‬ ‫ب����ەاڵم ئ����ەوەی ل��ەه��ەم��وو ش��ت��ێ��ك پتر‬ ‫بەریتانییەكانی ورورژان��د و وایلێكردن‬ ‫ئەوپەڕی تواناو هەوڵەكانیان بخەنەگەڕ‬ ‫ب���ۆ ئ������ەوەی ك����ەرك����ووك ل���ە بزاڤی‬ ‫رزگ��اری��خ��واری ك���ورد و بەتایبەتیش‬ ‫شێخ مەحمود دوورب��خ��ەن��ەوە‪ ،‬بریتی‬ ‫ب���وو ل���ە داواك����ردن����ی ش��ێ��خ مەحمود‬ ‫ب���ۆ ن���ەوت���ی ك����ەرك����ووك و ت�����ەواوی‬ ‫ویالیەتی موسڵ‪ ،‬س��ەرەڕای پەیوەندی‬ ‫راستەوخۆشی لەگەڵ سۆڤیەتییەكان‪،‬‬ ‫ب��ەالی بەریتانییەكانیشەوە ئەم كارانە‬ ‫بەهیچ جۆرێك رێگە پێدراو نەبوون‪ .‬لە‬ ‫كۆڕوكۆبوونەوە تایبەتیەكانیشی‪ ،‬شێخ‬

‫مەحمود ب���ەردەوام ئ��ەم دەستەواژەی‬ ‫دەوتەوە « نەوت نەوتی منە‪ ،‬خەڵكانی‬ ‫دیكە چ پەیوەندییان پێوە هەیە»(‪.)435‬‬ ‫ه���ەم���ان ئ���اراس���ت���ە ل���ەن���او دیارترین‬ ‫رۆشنبیرانی ئەوسای كورد بەدیاركەوت‪،‬‬ ‫لەوانەش كەسایەتی ئایینی و سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی دیار و ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫دامەزرێنەرێتی مەال محەمەدی كۆیی‪،‬‬ ‫كە لەبەر زۆری زانستەكەی ناسرابوو‬ ‫بە م��ەالی گ��ەورە‪ ،‬بۆیە لە بیستەكانی‬ ‫سەدەی رابردوو‪ ،‬هۆنراوەیەكی نووسی‬ ‫بەناوی « هەناسەی نەوتاوی‪ -‬االنفاس‬ ‫المنفوطة»(‪ .)436‬ئ��ەن��دازی��اری بەریتانی‬ ‫هامڵتۆن‪ ،‬كە سەرپەرشتی دروستكردنی‬ ‫رێگای نێوان هەولێر‪ -‬روان��دز‪ -‬رایاتی‬ ‫دەك������رد‪ ،‬ل���ەم���ب���ارەوە ل���ەس���ەر زاری‬ ‫ئیسماعیل بەگی رواندزی دەگوازێتەوە‪،‬‬ ‫كە نوێنەرایەتی هەولێری كرد لە یەكەمین‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق‪:‬‬ ‫« لەیادت بێت كێڵگەكانی نەوت دەكەونە‬ ‫كوردستان‪ ،‬بۆیە مافی ئەوەمان هەیە‬ ‫داوای ه��ەن��دێ��ك ل��ەو دەستكەوتانەی‬ ‫بكەین‪ ،‬كە لەبەروبوومەكەی دێتەدی‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم ئێمە تا ئێستا جگە لە گووللە و‬ ‫بۆمب‪ ،‬چیدیكەمان لێی دەستنەكەوتووە»‬ ‫(‪.)437‬‬ ‫ه��ەروەه��ا گ��ۆڤ��اری «زاری كرمانجی‬ ‫–لسان الكرد» نووسیویەتی « تەواوی‬ ‫بەروبوومی كانزایی دەكەوێتە خاكی‬ ‫ك�������وردەوە‪ ،‬ب����ەاڵم ل���ەگ���ەڵ ئ���ەوەش���دا‬ ‫ك��وردەك��ان هەست دەك���ەن دەرگاكان‬ ‫بە روویاندا داخ��راون»‪ ،‬دەمودەستیش‬ ‫ئەو بابەتە لەالیەن هەواڵگری بەریتانی‬ ‫گوازرایەوە و كرا بە راپۆرت»(‪.)438‬‬ ‫پێویست بە سەلماندن ناكات‪ ،‬كە نەوتی‬ ‫ك���ەرك���ووك ی��ەك��ەم وگ��رن��گ��ت��ری��ن شت‬ ‫ب��وو‪ ،‬ك��ە بەریتانییەكانی والێكردبوو‬ ‫هەندێك كات دەس��ت��ەواژەی باشووری‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ی ناوبنێن و‪ ،‬زۆركاتیش‬ ‫كوردستانی باشووری ناوبنێن‪ .‬هەموو‬ ‫ئ��ەوان��ە بە ئاشكرا لە ت��ۆم��اری گفتوگۆ‬ ‫نهێنییەكانیان بەدیاردەكەوێت لەبارەی‬ ‫دواڕۆژی ن��اوچ��ەك��ە پ��ێ��ش روخانی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی عوسمانی‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫دەستبەرداری تەواوی ویالیەتی موسڵ‬ ‫ب����وون ب��ۆ ف��ەرەن��س��ی��ی��ەك��ان‪ ،‬ج��گ��ە لە‬ ‫كەركووك و دەوروب��ەرەك��ەی‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەپێی رێككەوتنی ناسراو بە «سایكس‬ ‫بیكۆ»‪ ،‬ناوچەی شارەزووریان دابڕی‪،‬‬ ‫وات��ە ك��ەرك��ووك ت��ا دەگ��ات��ە سلێمانی‪،‬‬ ‫پاشان سنووری ئێرانیشیان لە موسڵ‬ ‫دابڕی و كردیانە ناوچەی (ب) كە خۆیان‬ ‫بڕیاریان لێیدابوو‪ ،‬ل��ەب��ەران��ب��ەردا ئەو‬ ‫ناوچانەی دیكە كە لە ویالیەتی موسڵ‬ ‫مابوونەوە‪ ،‬لە چوارچێوەی ناوچەی (أ)‬ ‫یان جێهێشت‪ ،‬بۆئەوەی لەگەڵ بەشی‬ ‫رۆژهەاڵتی سوریا‪ ،‬ببێتە ناوچەیەك كە‬ ‫بۆ فەرەنسا تەرخانكرابوو(‪.)439‬‬ ‫ب��ەالی بەریتانییە پراگماتیكییەكانەوە‪،‬‬ ‫هەڵوێستی ش��ێ��خ م��ەح��م��ود لەبارەی‬

‫‪17‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫ئ���ەو ب��اب��ەت��ە ه��ەس��ت��ی��ارەوە‪ ،‬پێویستی‬ ‫ب���ە گ��ورزێ��ك��ی ب���ێ ب���ەزەی���ی دەك����رد‪،‬‬ ‫پراگماتییەتیش فەلسەفەیەكی داگیركاری‪،‬‬ ‫قۆستنەوەكارییە‪ ،‬بە بۆچوونی ئەوانەش‬ ‫كە خۆیان بە شۆڕشگێڕی راستەقینە‬ ‫دەزانن‪ ،‬هیچ مافێكی بەالوە گرنگ نییە‪.‬‬ ‫لەمیانی قسەكانیدا لەبارەی كەركووك‬ ‫و نەوتەوە‪ ،‬لە راپۆرتێكی تایبەتیدا كە‬ ‫ئەدمۆندس ئامادەی كردووە‪ ،‬ئەم دەقەی‬ ‫خ��وارەوە هاتووە‪ ،‬كە بۆ ئەو بابەتەی‬ ‫ئێمە بە تەنگ چارەسەكردنییەوەین‪،‬‬ ‫گرنگی خۆی هەیە‪:‬‬ ‫«ج��ێ��گ��ای م��ەت��رس��ی��ی��ە ئ��ەگ��ەر بەهەر‬ ‫الوازییەكی ئیداری رازیبین ئەم شوێنە‪،‬‬ ‫كە سەرچاوەیەكی گرنگی بەروبوومی‬ ‫عێراقی تێدایە»(‪.)440‬‬ ‫واب����ە پ��ێ��وی��س��ت��ی دەزان������م‪ ،‬ك��ە لێرەدا‬ ‫راستییەكی دیكەی گرنگ سەبارەت بەم‬ ‫لێكۆڵینەوەیە تۆمار بكەین‪ ،‬كە بریتییە‬ ‫لەوەی خودی واڵتە گەورەكان خۆیان لە‬ ‫بەڵگەنامە تایبەتییەكانیاندا‪ ،‬دانیان بەوە‬ ‫دادەن��ا‪ ،‬كە نەوتی كەركووك دەكەوێتە‬ ‫چ��وارچ��ێ��وەی س��ن��ووری كوردستان‪،‬‬ ‫ئەوەش دەچێتە چوارچێوەی گرنگترین‬ ‫هۆكارێكی بایەخدانیان بە كوردستان‪.‬‬ ‫ك��ات��ێ فەرەنسییەكان دەستبەرداری‬ ‫ویالیەتی موسڵ بوون بۆ بەریتانییەكان‪،‬‬ ‫مەبەستیان لەم كارەدا ئەوەبوو پشكی‬ ‫خ���ۆی���ان ل���ە ت������ەواوی ن���ەوت���ی عێراق‬ ‫دەستەبەر بكەن‪ .‬بۆ هەمان بابەت لە‬ ‫‪ 12‬كانونی یەكەمی ‪ ،1919‬سەرۆك‬ ‫وەزیرانی فەرەنسا كلیمنسۆ‪ ،‬یاداشتێكی‬ ‫ف��ەرم��ی و نهێنی پێشكەش س���ەرۆك‬ ‫وەزیرانی بەریتانیا لوید جۆرج كرد‪ ،‬ئەو‬ ‫دەقەی خوارەوەی تێدا هاتبوو‪:‬‬ ‫« ل��ەگ��ەڵ ئ���ەوەی دەستبەرداربوون‬ ‫ل��ە وی�لای��ەت��ی (م��وس��ڵ) پ��ەی��وەن��دی بە‬ ‫فەرەنسییەكانەوە هەبوو‪ ،‬بەاڵم رەنگە‬ ‫ئ����ەوە بسەپێنێت ك��ە یەكسانییەكی‬ ‫ت���ەواو ب��ك��ات ل��ەن��ێ��وان( ب���ەرژەوەن���دی‬ ‫فەرەنسییەكان لەگەڵ بەریتانییەكان)‬ ‫لە بەكارهێنانی سەرچاوە نەوتییەكانی‬ ‫میسۆپۆتامیا (واڵت��ی نێوان دوو زێ)‬ ‫لەگەڵ كوردستان‪ ،‬بەوپێیەی ئەوەیان‬ ‫قەربووكردنەوەیەكی پەسەندە بەرانبەر‬ ‫(ئەو دەستبەرداربوونە)‪ ،‬تا راددەیەكیش‬

‫پ��ی��ش��ەس��ازی ف��ەرەن��س��ا و هەروەها‬ ‫پارلەمانی فەرەنساش بەیەكەوە جەختی‬ ‫لێدەكەنەوە‪ .‬بەهۆی نەبوونی نەوت و‬ ‫پێویستی فەرەنساش بەم پیشەسازییە‪،‬‬ ‫ئەم كارە بایەخێكی تایبەتی خۆی هەیە‬ ‫بۆ ئەم واڵتە»(‪.)441‬‬ ‫«وا باشە ئاماژە بۆ ئ��ەوە بكەین‪ ،‬كە‬ ‫س��ەرۆك وەزی��ران��ی فەرەنسا لەهەمان‬ ‫ی��اداش��ت��ن��ام��ەی��دا ج��ەخ��ت��ی ك���ردۆت���ەوە‬ ‫ل���ەس���ەر پ��ێ��وی��س��ت��ی بەردەوامبوونی‬ ‫فەرەنسا و بەریتانیا لەسەر «ئاڵوگۆڕی‬ ‫بۆچوونەكانیان لەبارەی واڵتانی قەفقاس‬ ‫و ك��وردس��ت��ان و واڵت��ان��ی ف���ارس‪ ،‬كە‬ ‫پێناچێت هیچ كێشەیەكیان لەمبارەوە‬ ‫(‪)442‬‬ ‫هەبووبێت»‬ ‫ناكرێت نەوتی كەركووك جیابكرێتەوە لە‬ ‫ویالیەتی موسڵ و كێشەكەی‪ .‬لە كۆتایی‬ ‫لێكۆڵینەوە بەڵگەنامەییەكەیدا‪ ،‬دكتۆر‬ ‫فازیڵ حوسێن كە ل��ەب��ارەی «كێشەی‬ ‫موسڵ» پێشكەشی زانكۆی ئەندیانای‬ ‫ئەمریكی ك��رد ل��ە س��اڵ��ی‪ 1952‬دەڵێت‬ ‫نەوت» خاڵی یەكالییكەرەوەی كێشەی‬ ‫موسڵە»لەدوایین شیكردنەوەشدا نەوت‬ ‫هەڵوێستی توركیا و بەریتانیا و فەرەنسا‬ ‫و واڵت���ە یەكگرتووەكانی ئەمریكای‪،‬‬ ‫بەرانبەر ئەم كێشەیە دیاریكرد»(‪.)443‬‬ ‫لەژێر رۆشنایی ئ��ەم هەڵسەنگاندنەدا‪،‬‬ ‫دەت��وان��ی��ن ل��ە پ��اڵ��ن��ەرە سیاسییە زۆر‬ ‫ت��ون��دەك��ان��ی بەریتانییەكان تێبگەین‪،‬‬ ‫سەبارەت بە پالنەكانی شێخ مەحمود‪.‬‬ ‫لەئەوپەڕی دەسەاڵت و توانایدا و‪ ،‬پاش‬ ‫راگەیاندنی پاشایەتییەكەی‪ ،‬كە هاوكات‬ ‫بوو لەگەڵ سەرهەڵدانی ملمالنێ لەسەر‬ ‫نەوتی كەركووك و‪ ،‬تەقینەوەی كێشەی‬ ‫موسڵ‪ ،‬رۆژنامەی «رۆژی كوردستان‪-‬‬ ‫ش��م��س ك���ردس���ت���ان» ك���ە زمانحاڵی‬ ‫حكومەتەكەی شێخ مەحمود ب��وو‪ ،‬بە‬ ‫دی��اری��ك��راوی ل��ە ژم����ارەی یەكەمیدا‪،‬‬ ‫س��ەروت��ارێ��ك��ی ب��ەم��ش��ێ��وەی خ���وارەوە‬ ‫نووسیوە‪:‬‬ ‫« رۆژن���ام���ەی ع��ێ��راق��ی ب���ەغ���دادی لە‬ ‫ژمارە‪ 738‬وترێكی بەناونیشانی «منشور‬ ‫حزب الحر العراقی – باڵوكراوەی پارتی‬ ‫ئازادی عێراق» باڵوكردۆتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫ل��ە ژم���ارە ‪743‬ش���دا وت��ارێ��ك��ی بەناوی‬ ‫«مجلس ادارە كردستان‪ -‬ئەنجومەنی‬

‫كارگێڕی كوردستان» باڵوكردۆتەوە‬ ‫و ل��ەه��ەردووك��ی��ان��دا‪ ،‬ه��ەن��دێ زانیاری‬ ‫باسكراوە ل��ەب��ارەی داواك���اری «حزب‬ ‫الحر العراقی» بۆ حكومەتی عێراقی‪ ،‬كە‬ ‫تیایدا داوایان لە حكومەتی عێراق كردوە‪،‬‬ ‫كار بكات بۆ پارێزگاریكردن لە هەموو‬ ‫مافەكان و سنووری سروشتی عێراقیش‪،‬‬ ‫ئەمە و لەم چوارچێوەیەشدا ئەم حزبە‬ ‫ن��اوی «ك��ردس��ت��ان»ی ب��ە «سلێمانی»‬ ‫هێناوە‪ ،‬چونكە پەیوەندییەكی زۆری‬ ‫ئابووری و بازرگانیان لەگەڵ بەغدا هەیە‪،‬‬ ‫هەروەها ن��اوی ئەنجومەنی وەزیرانی‬ ‫كوردستانی بە ئەنجومەنی كارگێڕی‬ ‫كوردستان هێناوە‪ .‬بەراستی ئەوەشیان‬ ‫كارێكی سەیر و جێی داخە‪ ،‬بۆ مرۆڤێكی‬ ‫خاوەن ویژدان ئاسان نییە بەمجۆرە بڕوا‬ ‫بە كەسێكی رۆشنبیر بكات‪ ،‬كە چەندێك‬ ‫لە هەق و راستییەكان دووركەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫زان��س��ت��ەك��ان��ی ج��وگ��راف��ی��ا و مێژوو‬ ‫سەلمێنەری ئەو راستییەن‪ ،‬كە نەتەوەی‬ ‫كورد لەناوخۆیدا بە یەكگرتووی دەژیا‪.‬‬ ‫دەستكەوتی ئەو ماف و سنوورانەی لە‬ ‫كۆمەڵەی نەتەوەكان بە یەكسانی دابەش‬ ‫كرا‪ ،‬پشكمان تیایدا هەیە و‪ ،‬لە پێناوی‬ ‫دەستەبەركردنی ئەم مافانەمان بەهەموو‬ ‫شتە مادی و مەعنەوییەكانمان قوربانی‬ ‫دەدەین»(‪.)444‬‬ ‫ه���ەم���ان رۆژن����ام����ە‪ ،‬ل���ە ژم�����ارە ‪6‬ی���دا‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی وردتر چووە ناو بابەتەكە‪،‬‬ ‫كاتێ لە سەروتارێكیدا بەناوی «والیە‬ ‫الموصل فی لوزان‪-‬ویالیەتی موسڵ لە‬ ‫لۆزان» باسی لەوە كرد‪:‬‬ ‫« لەكاتێكدا ئەگەر هەموو دانیشتوانی‬ ‫م��وس��ڵ ك����وردن‪ ،‬ب��ۆچ��ی نەتەوەكانی‬ ‫دیكە داوای دەك��ەن‪ ،‬ت��ورك و عەرەب‬ ‫و ئاشورییەكان پشتگیری لەداواكانی‬ ‫خ��ۆی��ان دەك����ەن‪ ،‬ب����ەوەی كەمینەیەك‬ ‫خەڵكی خ��ۆی��ان هەیە ل��ەم ش���ارە‪ ،‬ئەو‬ ‫داوایەی خستومانەتە بەردەم كۆمەڵەی‬ ‫نەتەوەكان‪ ،‬داوای��ەك نییە بۆ پاراستنی‬ ‫ك��ەم��ی��ن��ەك��ان‪ ،‬بەڵكو پارێزگاریكردنە‬ ‫لەمافی ژیانی گەلێكی مەزنی سەربەخۆی‬ ‫خاوەن نیشتیمان»(‪.)445‬‬ ‫سێیەم خاڵ دەمێنێتەوە كە هەستیارە‬ ‫و داوای ب��چ��ووك��ك��ردن��ەوەی بزاڤی‬ ‫ن��ەت��ەوای��ەت��ی ك���ورد دەك����ات‪ ،‬ئ���ەوەش‬

‫كتێبی بەدرخان‬ ‫ل��ەئ��ەن��ج��ام��ی ن��زی��ك��ب��وون��ەوە لەیەكێتی‬ ‫سۆڤیەت و پەسەندكردنی هزری بەلشەفی‬ ‫دەرك�����ەوت‪ .‬ل��ە راپ����ۆرت و بەڵگەنامە‬ ‫نهێنییەكانی بەریتانییەكان دەیان گەواهی‬ ‫ئاشكرا بەدیدەكرێن‪ ،‬لەبارەی نیگەرانی‬ ‫بەریتانییەكان لە باڵوبوونەوەی هزری‬ ‫بەلشەفیەت لەناو ك��وردەك��ان لەوكاتە‬ ‫ن���اس���ك���ەدا(‪ .)446‬ب���ەاڵم ش��ێ��خ مەحمود‬ ‫بەشێوەیەكی راستەوخۆ پەیوەندی بە‬ ‫سۆڤیەتییەكانەوە كرد و داوای لێكردن‬ ‫پاڵپشتی كێشی ك��ورد بكەن و بە برە‬ ‫چەكێكی زۆریش هاوكاری خۆی بكەن‪،‬‬ ‫لەناو ئەم چەكانەشدا چەكی قورس(‪.)447‬‬ ‫بەریتانییەكان راس��ت��ەوخ��ۆ چاودێری‬ ‫پەیوەندییەكانی شێخ مەحمودیان دەكرد‪،‬‬ ‫ه���ەروەه���ا ش��ا فەیسەڵیش ه���ەر زوو‬ ‫بەم ك��ارەی شێخی زان��ی‪ .‬لەو راپۆرتە‬ ‫تایبەتییەدا‪ ،‬كە لەالیەن ن��ێ��ردراوی شا‬ ‫فەیسەڵ ئامادەكرابوو كاتێ لە كانوونی‬ ‫دووەمی ‪ 1923‬سەردانی شێخ مەحمودی‬ ‫كرد وچەند رۆژێكیش لە سلێمانی مایەوە‪،‬‬ ‫ئەم دەقەی خوارەوەی تێدا هاتووە‪:‬‬ ‫«‪ 3-‬هەفتەیەك بەر لە ئێستا نەسورڵاڵ‬ ‫مەلیك ئەفشار‪ ،‬كە هاوكات خەزوری‬ ‫سمكۆ ئیسماعیل خان بوو‪ ،‬هاتە سلێمانی‬ ‫و چ���اوی���ك���ەوت ب���ە ح��وك��م��دار (شێخ‬ ‫مەحمود) و رێنمایی و زانیاری پێویستی‬ ‫وەرگرت و‪ ،‬بەیاوەرێتی متمانەپێكراوی‬ ‫حوكمدار لە سلێمانی میرزا ع��ارف و‬ ‫سەرۆكی یەكەی سوارچاكی سەرۆكی‬ ‫یەكەم رەشید ئەفەندی (ج��ەودەت)‪ ،‬لە‬ ‫‪21‬ی كانونی دووەم ‪ 1923‬لەرێگای‬ ‫سەقز لە تەنیشت تەورێز گەشتەكەیان‬ ‫دەستپێكرد‪ ،‬دوای لێكۆڵینەوەی ورد‬ ‫دەرك���ەوت‪ ،‬ئ��ەو زانیاریانەی درابووە‬ ‫نەسوروڵاڵ‪ ،‬بۆ مەبەستی پەیوەندیكردن‬ ‫بووە بە هێزە بەلشەفییەكانەوە»(‪.)448‬‬ ‫ل���ێ���رەدا ئ���ام���اژە ب���ۆ ئ����ەوە دەكەین‬ ‫«رێككنەكەوتنی ش��ا فەیسەڵ لەگەڵ‬ ‫بەلشەفییەكان و رقی بۆیان» یەكێك بوو‬ ‫لە « هۆكارە سەرەكییەكانی دیاریكردنی‬ ‫فەیسەڵ بۆ پاشایەتیكردنی عێراق»‪،‬‬ ‫هەروەكو لەو راپۆرتە نهێنییەی وەزارەتی‬ ‫جەنگی بەریتانیدا هاتبوو‪ ،‬كە لە‪ 17‬ی‬ ‫شوباتی ‪ 1921‬ئامادەكرابوو(‪.)449‬‬ ‫بەشی بیست و چوار‬

‫كتێبی «كەركووك و دەوروبەرەكەی‪ ،‬حوكمی مێژوو و ویژدان» بە زمانەكانی كوردی‪ ،‬عەرەبی‪ ،‬ئینگلیزی و توركی‬

‫‪18‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫پەیام‬

‫په‌یامی هونه‌رمه‌ندێکی ئاوار‌ه بۆ ویژدان زیندووەكان لە كوردستان‬

‫سەربەست خەسرەو عارف‬ ‫خوێنه‌رانی به‌ڕێز‪ ،‬به‌ ئه‌رکی س���ه‌ر ش���انی‬ ‫ده‌زانم که‌ سوپاس���ی بێپایان���ی ڕۆژنامه‌ی‬ ‫به‌درخان بکه‌م‪ ،‬ک���ه‌ ئه‌م هه‌له‌ پیرۆزه‌ی بۆ‬ ‫ڕه‌خساندم تا به‌ هۆیه‌وه‌ هه‌ست و نه‌ست و‬ ‫خۆزگه‌کانم تۆمار بکه‌م و نیشانی خوێنه‌ری‬ ‫ک���وردی ب���ده‌م‪ .‬چونک���ه‌ م���ن زۆر له‌مێژه‌‬ ‫دابڕاوم ل���ه‌ میلله‌ت و بێئاگام له‌و هه‌س���ت‬ ‫و نه‌س���تانه‌ی که‌ مرۆڤی ک���ورد ده‌یژێنن له‌‬ ‫چیوه‌ی شارو گونده‌کانی کوردستاندا‪.‬‬ ‫گه‌رچ���ی ئێس���تا چات���ر ل���ه‌ ج���اران مرۆڤی‬ ‫ک���ورد ده‌نگ و هه‌س���ت و نه‌س���تی ده‌گات‬ ‫ب���ه‌ جیه���ان‪ ،‬و مێدیا هێن���ده‌ به‌رفراوانه‌ که‌‬ ‫هه‌واڵه‌کان به‌رقئاس���ا ده‌گه‌نه‌ سه‌رتاسه‌ری‬ ‫جیه���ان‪ .‬ب���ه‌اڵم ڕوو ده‌دات ک���ه‌ که‌س���ێکی‬ ‫وه‌ک م���ن هێن���ده‌ دوورـ گه‌رچی چاالکیش‬ ‫بێ���ت‪ ،‬بکه‌وێته‌ ژێر بارێک���ی ئه‌وتۆ گرانه‌وه‌‬ ‫ک���ه‌ خ���ودی خ���ۆی ب���ۆ س���ااڵنێک دابڕاوو‬ ‫بێکه‌س ببینێت‪.‬‬ ‫م���ن که‌س���ێکم که‌ ب���ه‌ یاری���ده‌ی هاوڕێیان‬ ‫یاری���ده‌ دراوم ک���ه‌ هه‌ندێ���ک ل���ه‌ کتێبه‌کانم‬ ‫بکه‌ون���ه‌ ب���ازاڕه‌وه‌ و هه‌ندێکیش���یان ب���ه‌‬ ‫یاری���ده‌ی هاوڕێ���ی دێرینه‌م فه‌ره���اد باپیر‬ ‫له‌ فه‌یس ب���ووک دا باڵوکرانه‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫زووربه‌ی بابه‌ته‌کانم هێشتا نه‌بوونه‌ته‌ کتێب‬ ‫و بازاڕیان نه‌بینیوه‌‪ .‬سووپاسی بێپایان بۆ‬ ‫به‌هرۆز حه‌سه‌ن که‌ له‌ کتێبخانه‌ی کوردیدا‬ ‫زۆر زوو ئه‌رکی له‌گه‌ڵ کێشام تا کتێبه‌کانم‬ ‫ببینرێن‪.‬‬ ‫بابه‌ته‌کانی من‪ ،‬جگه‌ له‌ وه‌رگێڕان و بابه‌تی‬ ‫هون���ه‌ری ـ چه‌ندان چی���رۆک و ڕۆمانن‪ ،‬له‌‬ ‫ناویان���دا کتێب���ی په‌یام���ی خ���واکان تایبه‌ته‌‬ ‫به‌ م���ن و بیرۆکه‌ی من وله‌ س���ه‌ربووردی‬ ‫ژیان���ی هه‌ن���ده‌ران و بێواڵت���ی ده‌دوێت که‌‬ ‫تیایدا ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌ سه‌ر چاوگ و له‌ گیانی‬ ‫حه‌زره‌تی نوح ـدا دووناودوون ده‌بم‪.‬‬ ‫له‌و کتێبانه‌دا که‌ زیاتر ش���وێنه‌واری ئایینی‬ ‫زه‌رده‌ش���تی تیا ب���ه‌دی ده‌کرێت‪ ،‬که‌ من به‌‬ ‫مه‌رج���ی ده‌زانم مرۆڤی ک���ورد به‌ئاگا بێت‬ ‫ل���ه‌ پرینس���یپی ئایینی ب���اوان‪ .‬م���ه‌رج نییه‌‬ ‫م���رۆڤ ئایینزا بێت‪ ،‬به‌اڵم مه‌رجه‌ مرۆڤ له‌‬ ‫ڕه‌س���ه‌نایه‌تیی ئایینی خۆی به‌ئاگا بێت‪ .‬من‬ ‫خۆم به‌ جوانن���اس ده‌زانم وه‌ک به‌ ئایینزا‪،‬‬ ‫چونک���ه‌ الی من هونه‌ر ئایـینه‌‪ .‬به‌ڵێ ئایینی‬ ‫یه‌که‌م و دوایینی من هونه‌ره‌‪ .‬به‌ هونه‌ریش‬ ‫دان به‌ جوانیی هه‌ر ئایینێکدا ده‌نێم و هه‌موو‬ ‫ئایین���ه‌کان الی م���ن شایس���ته‌و په‌س���ه‌ندن‬ ‫و ڕێ���زم ب���ۆ ئایینی ئیس�ل�امیش هێندیه‌ که‌‬ ‫باوانم باوه‌ڕیان پێیه‌تی‪.‬‬ ‫من وه‌ک هونه‌رمه‌ند و نووسه‌ر که‌وتوومه‌ته‌‬ ‫ناو چاوگی ڕه‌سه‌نایه‌تی دێرینه‌ی خۆمه‌وه‌‪.‬‬ ‫ب���ه‌ پێی ئه‌و به‌ڵگانه‌ی که‌ چیای جود دوای‬ ‫تۆفان���ی نوح‪ ،‬به‌ وو نه‌وه‌کان���ی ژیانی لێوه‌‬ ‫ب���ه‌رده‌وام بووه‌‪ .‬ده‌یس���ه‌لمێنم ک���ه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫م���ن له‌ ن���ه‌وه‌ی حه‌زره‌تی ن���وح نه‌بم‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫م���ن خ���وودی ئ���ه‌وم‪ .‬چونک���ه‌ خه‌ونه‌کانم‬ ‫یاریده‌یان داوم بگه‌م به‌و چاوگه‌ پیرۆزه‌ی‬ ‫ک���ه‌ ه���ه‌ر هونه‌رمه‌ندێ���ک ده‌باته‌وه‌ س���ه‌ر‬

‫ڕه‌چه‌ڵه‌کی خۆی‪ .‬داهێنان ئه‌و قۆناغه‌یه‌ که‌‬ ‫هونه‌رمه‌ند ده‌گێڕێته‌وه‌وه‌ س���ه‌ر چاوگێکی‬ ‫ڕه‌سه‌نی منداڵی‪ ،‬یان که‌لتووری‪ ،‬یان گه‌لی‪،‬‬ ‫ی���ان ئایین���ی‪ .‬ئه‌وه‌ش پابه‌نده‌ به‌ س���ه‌لیقه‌و‬ ‫ب���اوه‌ڕ و ئینتیم���ای هونه‌رمه‌ندان و ڕاده‌ی‬ ‫ڕۆش���نبیرییانه‌وه‌‪ .‬بۆی���ه‌ م���ن ل���ه‌ داهێناندا‬ ‫گه‌ڕاومه‌ته‌وه‌ س���ه‌ر چاوگ و ڕه‌سه‌نایه‌تیی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییم‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت���ه‌ خێرو جوانی و ئازادی و عیش���ق‬ ‫په‌یام���ی ته‌نها م���رۆڤ نییه‌‪ ،‬به‌ڵک���و په‌یامی‬ ‫گ���ه‌ردوون و بوون���ه‌وه‌ر و په‌یام���ی خواو‬ ‫فریشته‌ و خواکانیشه‌‪ .‬له‌ کتێبه‌کانی مندا‪ ،‬خوا‬ ‫وه‌ک ت���اک‪ ،‬وه‌ک جووت‪ ،‬وه‌ک کۆ جێگه‌ی‬ ‫ب���اوه‌ڕه‌ و ته‌نه���ا و ته‌نها خۆم س���نووردار‬ ‫ناکه‌م ب���ه‌ په‌یامی ته‌نها ئایینێکه‌وه‌ و هه‌وڵ‬ ‫ده‌ده‌م وه‌ک هونه‌رمه‌ن���د س���وود له‌ الیه‌نه‌‬ ‫خێره‌کان���ی ئایین ببینم و زه‌رده‌ش���ت بکه‌م‬ ‫به‌ ده‌مڕاس���تی باوه‌ڕم‪ .‬ج���ا من کاتێ خۆم‬ ‫ئاوێته‌ و نه‌س���خ ده‌بینم له‌ گیانی حه‌زره‌تی‬ ‫ن���وح دا‪ .‬به‌وه‌ ئام���اژه‌ی مێژویه‌ک���ی دێینه‌‬ ‫ده‌ک���ه‌م و ده‌مڕاس���تی مێژویه‌ک���ی دێرینم‪.‬‬ ‫بۆی���ه‌ له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا که‌ ب���اس له‌ خێرو‬ ‫جوان���ی و عیش���ق ده‌که‌م‪ ،‬خ���ۆم مه‌جبوور‬ ‫نابین���م له‌ په‌رس���تاریدا و ئازادی���ی ئه‌وه‌ به‌‬ ‫خ���ۆم ده‌ده‌م که‌ ڕووبکه‌مه‌ ئایینه‌کانی تر و‬ ‫دان به‌وانیشدا بنێم و به‌هۆیانه‌وه‌ تیۆرێکی‬ ‫ئاکاریی نوێ و زمانێکی ڕه‌سه‌ن له‌ بواری‬ ‫ئه‌ده‌بدا بۆ خۆم به‌دیبهێنم‪.‬‬ ‫له‌م ڕوانگه‌ ئایینی و نا ئایینییه‌وه‌‪ ،‬یا چاتره‌‬ ‫بڵێ���م له‌م بیردۆزه‌ هونه‌رییه‌وه‌ حه‌ز ده‌که‌م‬ ‫خوێنه‌ری کورد چه‌ق ببه‌ستنه‌ سه‌ر کتێبی‬ ‫په‌یامی خواکان ـ به‌ش���ی یه‌که‌م و دووه‌م‪..‬‬ ‫تا بتوانیین به‌الی که‌مه‌وه‌ هه‌ست به‌ بوونی‬ ‫خواکانی ئه‌وانی تریش بکه‌ین و خواوه‌ندی‬ ‫خۆم���ان فه‌رزنه‌که‌ی���ن به‌س���ه‌ر گ���ه‌الن و‬ ‫کۆمه‌ڵ و که‌س���انی تردا‪ .‬چونکه‌ ئه‌و شه‌ڕه‌‬ ‫چاوه‌ڕوانک���راوه‌ی ک���ه‌ خه‌ریک���ه‌ ده‌س���ت‬ ‫به‌سه‌ر ڕۆژهه‌اڵتدا ده‌گرێ و نه‌زیفی گه‌الن‬ ‫ده‌پژێنێ���ت‪ ،‬ده‌کرێت قوربانی���ی که‌متر بێت‬ ‫ئه‌گ���ه‌ر بێت و چاو و دڵ و ده‌روون و بیر‬ ‫گ���ۆش بکه‌ین‪ .‬چونکه‌ پێده‌چێت کورد ببێته‌‬ ‫یارییه‌کی له‌ناوبه‌ر له‌ کێش���ه‌ ئایینییه‌کان و‬ ‫ڕامیارییه‌کانی داهاتوودا‪.‬‬ ‫وه‌ک ت���اک‪ ،‬وه‌ک هونه‌رمه‌ن���د ل���ه‌ ژیانمدا‬ ‫گه‌یش���توومه‌ته‌ ئه‌و دۆزه‌ی که‌ هه‌ر مرۆڤه‌‬ ‫و خاوه‌ن���ی خواوه‌ندێکی تایبه‌ت به‌خۆیه‌تی‬ ‫و خواوه‌ندی هه‌ندێک تووندگیر و تووڕه‌ و‬ ‫ده‌مارگیر و شه‌رخوازن‪ .‬به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌‪،‬‬ ‫خواوه‌ن���دی هه‌ندێک له‌ ئێمه‌ی مرۆڤ ته‌نها‬ ‫ج���وان و خێرمه‌ند و عاش���قن وناجۆرییان‬ ‫لێناوه‌شێته‌وه‌!‬ ‫جا مه‌رج نییه‌ وه‌ک خوێنه‌ر داواتان لێبکه‌م‬ ‫تا باوه‌ڕ ب���ه‌ خواوه‌ند و په‌یامی من بهێنن‪.‬‬ ‫ب���ه‌اڵم وه‌ک مرۆڤ و هونه‌رمه‌ند و ڕێناس‬ ‫تکات���ان ل���ێ ده‌ک���ه‌م ک���ه‌ په‌یامی خ���واکان‬ ‫بخوێنن���ه‌وه‌ و هه‌وڵی���ش ب���ده‌ن که‌م���ێ له‌‬ ‫درووده‌کانم بۆ مندااڵن و الوان باس بکه‌ن‪.‬‬ ‫چونکه‌ به‌ڕاس���تی من مرۆڤێک���م له‌ جیهانی‬ ‫خه‌ون���دا زۆر فێر بووم و باوه‌ڕم به‌ گیانی‬ ‫میلل���ی مه‌تینه‌ و هه‌وڵ ده‌ده‌م مرۆڤی کورد‬ ‫بکه‌م به‌ پۆاڵ‪ .‬ئه‌وجا نه‌خش���ه‌ی مه‌مله‌که‌تی‬ ‫کوردوس���تانی گه‌وره‌ له‌ خ���ه‌وه‌وه‌ بکه‌م به‌‬ ‫ڕاس���تی و مرۆڤی کورد هانبده‌م بۆ خه‌ونی‬ ‫مه‌زن���ی ئ���ازادی‪ .‬چونک���ه‌ خواوه‌ن���دی من‬ ‫ب���اوه‌ڕی به‌ م���ن نییه‌ گه‌ر بێ���ت و خاک و‬ ‫ئ���ااڵو زم���ان و ئایی���ن و که‌لت���ووری خۆم‬ ‫نه‌پارێزم‪.‬‬ ‫هاوڕێ���ی له‌مێژین���ه‌و دڵپاکم فه‌ره���اد باپیر‬ ‫ماندوو بوو له‌گه‌ڵم���دا تا به‌رهه‌مه‌کانمی له‌‬ ‫فه‌ی���س بووکدا تۆمارکرد‪ .‬زۆر حه‌ز ده‌که‌م‬ ‫ڕۆژنام���ه‌ی به‌درخ���ان ئ���ه‌و داخوازیی���ه‌م‬

‫بێنێته‌ دی و له‌ ه���ه‌ر ژماره‌یه‌کدا‪ /‬یه‌کێ ل ‌ه‬ ‫تابلۆکان���ی ن���او کتێبی په‌یام���ی خواکانم بۆ‬ ‫باڵو بکاته‌وه‌‪ .‬تا خه‌ڵکی داوه‌ر بن ده‌رهه‌ق‬ ‫ب���ه‌و ڕاس���تییه‌ که‌ م���ن زمانی ح���ه‌ق و داد‬ ‫و عیش���ق و جوانی���ی میلله‌ته‌ک���ه‌م پایه‌دار‬ ‫و ج���وان ڕاده‌گ���رم‪ .‬من ناوم سه‌ربه‌س���ت‬ ‫خه‌س���ره‌ و ع���ارف ـ���ه‌ وخاوه‌ن���ی په‌یامی‬ ‫خواکان���م‪ .‬ده‌رچ���ووی په‌یمان���گای هونه‌ره‌‬ ‫جوانه‌کان���ی س���لێمانیم وئاواره‌م له‌ س���اڵی‬ ‫‪1986‬ـه‌وه‌‪ .‬دواپرۆژه‌ی ژیانم به‌وه‌ کۆتایی‬ ‫دێت که‌ ئاواته‌خوازم به‌رنامه‌یه‌کی ڕۆژانه‌ی‬ ‫ته‌له‌فیزۆنی بۆ مندااڵنی کورد ئاماده‌ به‌که‌م‬ ‫و تیای���دا به‌ن���دو بال���ۆره‌ و ئام���ۆژگاری و‬ ‫چی���رۆک و سه‌رگوزوش���ته‌ بۆ نه‌وه‌ی نوێ‬ ‫تۆم���ار بک���ه‌م‪ .‬ب���ه‌ هی���وام خۆزگ���ه‌کان له‌‬ ‫ئومێدما زیندووبمێننه‌وه‌‪ .‬تکام وایه‌ الیه‌نێک‬ ‫الیه‌کم لێبکاته‌وه‌‪ .‬بۆ زانینیتان من له‌ واڵتی‬ ‫نه‌روێژ وه‌ک زوربه‌ی هونه‌رمه‌ندانی کورد‬ ‫خه‌ریکی ع���ه‌رز ش���ۆرین و پاککردنه‌وه‌ی‬ ‫ئاشێکم! ئه‌مه‌ شه‌رم نییه‌ بۆ من‪ ،‬چونکه‌ کار‬ ‫که‌رامه‌تی مرۆڤ گۆش ده‌کات و ته‌نها کار‬ ‫ده‌توانێ مرۆڤ بکات به‌ خاوه‌نی به‌رنامه‌و‬ ‫په‌یام‪ .‬به‌اڵم حه‌ز ده‌که‌م یاریده‌م بدرێت تا‬ ‫پرۆژه‌کانم بکه‌م به‌ ڕاستی و بگه‌م به‌ گیانی‬ ‫گ���ه‌ل و بتوانم من���دااڵن و الوان و ئافره‌تی‬ ‫کورد هۆشیارتر بکه‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ڕاس���تی بێ���ت‪ ،‬میلله‌ت���ی ئێم���ه‌ به‌‬ ‫ه���ه‌ر چ���وار پارچه‌که‌ی���ه‌وه‌ پێویس���تی به‌‬ ‫پ���ه‌روه‌رده‌ی کۆمه‌اڵیه‌ت���ی و بنیاتنان���ی‬ ‫ژێرخان و س���ه‌رخانی باوه‌ڕێک���ی مه‌تینه‌‪.‬‬ ‫ته‌نها به‌ په‌روه‌رده‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌توانیین‬ ‫بگه‌ین به‌ هه‌موو ئامانجێک‪ ..‬کوردوس���تان‬ ‫به‌ چه‌ک و کێشه‌و ش���ه‌ڕ ڕزگاری نابێت‪..‬‬ ‫چونکه‌ به‌ درێژایی مێژویه‌کی درێژ‪ ،‬چه‌ندین‬ ‫دیکتات���ۆر کارده‌کات ب���ۆ‌ ڕوخاندنی بینای‬ ‫ده‌روونی و بیری و ئاکاری و کۆمه‌اڵیه‌تیی‬ ‫میلله‌ت���ی ک���ورد‪ .‬من له‌و ب���اوه‌ڕه‌دام که‌ به‌‬ ‫ئاشتی و هونه‌ر و په‌یامی جوانی و به‌رنامه‌‬ ‫ده‌توانین بگه‌ین به‌ هه‌موو ئامانجێک‪.‬‬ ‫م���ن هێن���ده‌ ب���اوه‌ڕم ب���ه‌ وته‌کانم���ه‌ ک���ه‌‬ ‫ده‌توان���م بڵێ���م‪ ،‬ده‌توان���م ب���ه‌ کتێ���ب و‬ ‫به‌رنامه‌کان���م میلله‌تی ک���ورد بکه‌م به‌ پۆاڵ‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌م پیالنه‌یش پێویس���تم به‌ هاریکارییه‌‪،‬‬ ‫هاریکاریی مێدی���ا و گۆڤار و ڕۆژنامه‌کان‪.‬‬ ‫تا پێکه‌وه‌ بتوانیین نه‌خشه‌ی مرۆڤی مه‌تیین‬ ‫بکێشینه‌وه‌‪ .‬جا کێ پشتیوانیی من ده‌کات؟‬ ‫ئه‌م پرسه‌ له‌ ڕامیاریناسه‌کان و سه‌رکرده‌‬ ‫و به‌ڕێوه‌به‌ران���ی گ���ه‌ل ده‌ک���ه‌م‪ .‬چونک���ه‌‬ ‫ڕووداوه‌کان���ی ئه‌م دواییه‌و خۆنیش���اندانی‬ ‫قوتابیان���ی زانک���ۆ و خه‌ڵک���ی س���لێمانی و‬ ‫ش���اره‌کانی تر‪ ،‬ته‌نها ئه‌وه‌یان خس���ته‌ ڕوو‬ ‫ک���ه‌ مرۆڤی ک���ورد هی���چ پێش���ه‌وه‌چونێکی‬ ‫به‌خۆیه‌وه‌ نه‌بینی���وه‌ و هیچ ئاگاداری ئه‌وه‌‬ ‫نیین‌ که‌ ب���ه‌ره‌و دواوه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌! له‌بری‬ ‫ئه‌وه‌ی گۆڕان هه‌وڵبدات مه‌تینی و یه‌کهێزی‬ ‫وگیان���ی گه‌ل���ی مه‌تی���ن ب���کات‪ ،‬و گه‌نده‌ڵی‬ ‫بنبڕب���کات‪ ،‬له‌ ب���ری ئه‌وه‌ی ه���ه‌وڵ بدرێت‬ ‫هانده‌ری گیانی کوردپه‌روه‌ری بن و دۆزی‬ ‫کورد بکه‌ن به‌ مافێکی جیهانی و بانگه‌وازی‬ ‫س���ه‌ربه‌خۆیی و جیابوون���ه‌وه‌ ل���ه‌ عی���راق‬ ‫بکه‌ن‪ ،‬هاتن دڵی ده‌ی���ان دایکیان داخانکرد‬ ‫و ئاب���ڕوی ئه‌و مه‌یدانه‌ش���یان ب���رد که‌ به‌ر‬ ‫ده‌یان س���اڵ له‌مه‌وبه‌ر س���ه‌ری به‌عس���یان‬ ‫تی���ادا فلیقان���ده‌وه‌ و ڕژێمی���ان تۆقاند‪ .‬بۆیه‌‬ ‫جیهان تێگه‌یش���ت که‌ میلله‌تی کورد جگه‌ له‌‬ ‫دژایه‌ت���ی کردنی خۆی و دوژمن په‌رس���تی‬ ‫هیچی تر نافامێت‪ .‬جا من که‌ س���ه‌ر به‌ هیچ‬ ‫تاق���م و الیه‌نێک نی���م‪ ،‬دان به‌وه‌دا ده‌نێم که‌‬ ‫ک���ۆی ڕۆژنامه‌ نووس���انی نێ���و پارته‌کانی‬ ‫کوردوس���تان و ک���ۆی ئۆپۆزیس���یۆنه‌کان‬ ‫ئامانجی���ان ئازادی���ی کوردوس���تان نییه‌ و‬

‫ته‌نه���ا خه‌ریک���ی پڕهێزکردن���ی خۆیان���ن و‬ ‫خه‌ریک���ی دروونی گیرفانی گه‌وره‌ترن‪ .‬جا‬ ‫گه‌نده‌ڵی سه‌رتاپای کوردوستانی گرتۆته‌وه‌‬ ‫و گه‌نده‌ڵ الی من که‌س���ێکه‌ که‌ دان به‌وه‌دا‬ ‫ده‌ن���ێ و ڕازییه‌ ب���ه‌وه‌ی ک���ه‌ عیراقی بێت‪.‬‬ ‫ئه‌ی داوه‌ش���ێن سه‌رتاپای ڕابه‌رو ڕامیاری‬ ‫و مامۆس���تا ئایینییه‌کانمان که‌ له‌بری ئازاد‬ ‫کردنی کوردوستان و ته‌قه‌الی گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫موس���ڵ و که‌رکوک‪ ،‬دێ���ن و گه‌نجی کورد‬ ‫ه���ان ده‌ده‌ن تا گۆڕان���کاری له‌ حکومه‌ت و‬ ‫س���ه‌رۆکایه‌تیدا به‌دیبهێنن‪ .‬جا ئه‌م هه‌ویره‌‬ ‫ئ���او زۆر ده‌ب���ات‪ ..‬ب���ه‌اڵم ڕاس���تییه‌ک ک���ه‌‬ ‫ئ���ازاری هه‌موو کوردوس���تان و په‌رله‌مان‬ ‫و س���ه‌رۆکایه‌تیی ک���ورد ده‌دات‪ ،‬ئه‌مه‌یه‌ که‌‬ ‫مرۆڤی کورد خاوه‌ن ئیراده‌یه‌کی مه‌شلول و‬ ‫مه‌فلوجه‌ و سه‌قه‌ته‌‪ ،‬مرۆڤی کورد یارییه‌کی‬ ‫بێمان���او بێتام���ه‌ ل���ه‌ ده‌س���تی پارته‌کان���داو‬ ‫جێگه‌ی داخه‌ که‌ قوتابیانی زانکۆ نماینده‌ی‬ ‫هیچ باوه‌ڕو دۆزێکی کوردپه‌روه‌ران ‌ه نین و‬ ‫نازانن که‌ گۆڕان ـ مانای زیاتر گه‌نده‌ڵکردن‬ ‫و به‌ره‌اڵیی ودژایه‌تیکردنی دۆزی کورده‌‪..‬‬ ‫ئه‌مه‌ت���ان به‌ چ���اوی خۆتان بین���ی‪ ،‬بینیتان‬ ‫که‌ خه‌ڵکی ش���اری س���لێمانی و هه‌‌ڵمه‌ت و‬ ‫قوربانی‪ ،‬ته‌نها ش���ه‌ڕی س���لێمانی چێتی و‬ ‫ش���ه‌ڕی حیزبایه‌تی و ش���ه‌ڕی سه‌په‌رستی‬ ‫و جامان���ه‌ ده‌ک���ه‌ن‪ ..‬جا میلله‌تێک���ی وه‌ها‪،‬‬ ‫پێش���ه‌وه‌چوونی خه‌ون���ه‌ و له‌ناوچوون���ی‬ ‫ئامانج���ی دوژمنانه‌‪ .‬له‌به‌ر ئ���ه‌م هۆکارانه‌‪،‬‬ ‫م���ن به‌ ئه‌رکی سه‌رش���انمی ده‌زان���م که‌ له‌‬ ‫جێگه‌ی خۆمه‌وه‌ باوه‌ڕی کوردوس���تانی و‬ ‫جیابوونه‌وه‌م���ان له‌ عیراق بکه‌م به‌ ئومێدو‬ ‫خۆزگ���ه‌و‪ ،‬کوردوس���تانی یه‌کگرت���ووی‬ ‫مه‌زن ـیش بک���ه‌م به‌ ئامانج���ی بوونه‌وه‌ر‪.‬‬ ‫با پێش���تان بڵێم‪ ،‬ئ���ه‌م ڕاس���تییه‌ بزانن‪ ،‬که‌‬ ‫م���ن ملکه‌چ���ی ته‌نه���ا جوانی و ڕاس���تی و‬ ‫هون���ه‌رم‪ .‬ش���انازیش به‌وه‌و ‌ه ده‌ک���ه‌م بێمه‌‬ ‫نێ���و به‌رنامه‌ی یه‌کێک له‌ پارته‌کانه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫پارتیی���ه‌ک که‌ ڕێگ���ه‌م ب���دات مرۆڤی کورد‬ ‫بکه‌م به‌ پۆاڵ و دۆزی کورد و کوردوستانی‬ ‫بکه‌م به‌ باوه‌ڕی وه‌چه‌کانی داهاتوو و کار‬ ‫بکه‌م بۆ پاکژکردن���ه‌وه‌ی باوه‌ڕی خه‌ڵکی‪..‬‬ ‫چونکه‌ گه‌نده‌ڵی گه‌یش���تۆته‌ ناخ و جه‌وهه‌ر‬ ‫وده‌روونی زووربه‌ی پیسکردووه‌‪ .‬گه‌نده‌ڵی‬ ‫ئاتاجی شه‌ڕه‌‪ .‬منیش به‌ نوح و زه‌رده‌شت‬ ‫و مه‌س���یح و ب���وودا پش���تی ن���ه‌وه‌ی نوێ‬ ‫ڕاس���ت ده‌که‌مه‌وه‌‪ .‬جا با پش���یوانێک پشتم‬ ‫بگرێت‪ ،‬ئه‌وس���ا منیش دێمه‌ مه‌یدان‪ ..‬به‌اڵم‬ ‫دژی پ���ارت و س���ه‌رۆک و ڕاب���ه‌ر نادوێ���م‬ ‫و ش���ه‌ڕه‌ ده‌م له‌گ���ه‌ڵ ڕۆژنامه‌نووس���ان‬ ‫ناک���ه‌م‪ ..‬وه‌اڵمی ده‌می گه‌نده‌ڵ و بۆگه‌نیش‬ ‫ناده‌م���ه‌وه‌ کاتێ���ک ک���ه‌ کونیی���ه‌ی نوێم بۆ‬ ‫دروس���ت ده‌که‌ن و هه‌وڵ ده‌ده‌ن که‌سێتیم‬ ‫زام���ار بک���ه‌ن‪ .‬دزێوتری���ن‪ ،‬ناجۆرتری���ن‪،‬‬ ‫ش���ه‌رمه‌زارترین که‌لتووری ئێستای کورد‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ که‌ که‌سێتیی مرۆڤ تێکده‌شکێنن و‬ ‫تۆمه‌ت ده‌خه‌نه‌ پاڵ هه‌ر خاوه‌ن باوه‌ڕێک‪..‬‬ ‫ئه‌م که‌لت���ووره‌ مه‌فلووجه‌ ده‌بێ بنێژرێت‪..‬‬ ‫ده‌بێ ئ���ه‌و که‌لتووره‌ بێته‌ ئ���اراوه‌ که‌ باس‬ ‫ل���ه‌ جوان���ی ده‌کات و مرۆڤ هان���ده‌دات بۆ‬ ‫ڕاس���تکردنه‌وه‌ی پش���تی ش���کاوی‪ .‬چونکه‌‬ ‫پش���تی میلله‌ت���ی ک���ورد زۆر چه‌ماوه‌ت���ه‌وه‌‬ ‫ومرۆڤی کورد ئازاردیده‌ترین مرۆڤه‌ که‌ له‌‬ ‫هیچ که‌لتوورێکدا جێگه‌ی نابێته‌وه‌‪.‬‬ ‫نەرویج ‪ -‬تەمووزی ‪2011‬‬

‫‪19‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫سەروەری‬

‫بەدرخان بۆ یەكەمین جار سێ پارچە شیعری باڵونەكراوەی رەوانشاد‬ ‫(د‪ .‬ئەبوبەكر خۆشناو) باڵودەكاتەوە‬

‫عەبدولواحید ئیدریس شەریف‬ ‫كەمن ئەو مرۆڤانەی لە چەندان‬ ‫بوار جێ پەنجەیان دیارە و ڕۆڵی‬ ‫پڕ لەداهێنان دەبینن‪ ،‬ئەبوبەكر‬ ‫خۆشناو ئەو مرۆڤە بەخشندە و‬ ‫كەسایەتییە هەگبە پڕ و لێبڕاوەی‬ ‫كاروانی ڕووە و خۆری ئازادی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬كەزۆر بەبێ دەنگی‬ ‫ب��ەاڵم بە شەونخونی و بێداری‬ ‫دوێنێ لەگەڵوشە بێ باكەكانی‬ ‫سەنگەری بەرەنگاری و ئەمڕۆش‬ ‫گ���ەڕان���ی ب��ێ وچ����ان ب��ە دوای‬ ‫م��ێ��ژووی ش��ێ��واوی گەلەكەمان‬ ‫ڕۆژی ك���ردۆت���ەوە‪ ،‬خۆشناوی‬ ‫نەمر ئەو پیاوەی هەڵگری چەندان‬ ‫ناونیشانە‪.‬‬ ‫ئەبوبەكری شۆڕشگێڕ‪:‬‬ ‫ك��ۆت��ای��ی ح��ەف��ت��اك��ان��ی س���ەدەی‬

‫بیستی ش��اری هەولێر گەواهی‬ ‫ش��ۆڕش��گ��ێ��ڕی و چاونەترسی‬ ‫خۆشناو دەدەن لە خوێندنگا و‬ ‫كۆڕ وكۆبونەوەكان‪.‬‬ ‫ئەبوبەكری شاعیر‪:‬‬ ‫ش��ی��ع��ری ب���ەرەن���گ���اری ڕۆژە‬ ‫سەختەكانی نیشتیمان و ئەو‬ ‫س��ێ ش��ی��ع��رەی ل��ێ��رەش باڵوی‬ ‫دەكەینەوە پێمان دەڵێن شاعیری‬ ‫ب��ەرەن��گ��اری و سەنگەری گەل‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ئەبوبەكری پێشمەرگە‪:‬‬ ‫پ��ێ��ش��م��ەرگ��ەی��ەك ك���ە هەموو‬ ‫خ��ەون و ه��ی��وای تەنیا ئازادی‬ ‫و س��ەرب��ەخ��ۆی��ی ك���وردب���وو‪،‬‬ ‫هەربۆیەش ه��ەوراز ونسكۆكان‬ ‫لە شۆڕشیان دانەبڕی تامەرگ لە‬ ‫ئێمەی دابڕی‪.‬‬

‫ك��ورد ن��ووس��راون و تائێستاش‬ ‫كورد نەیدیوە‪.‬‬

‫د‪ .‬ئەبوبەكر خۆشناو‬

‫ئەبوبەكری نوسەر و وەرگێڕ‪:‬‬ ‫ئ��ەو وەك مرۆڤێكی ئاشنا بە‬ ‫خەمەكانی نیشتیمان‪ ،‬دەیزانی‬ ‫قۆناغەكان چ��ی ل��ێ دەخ���وازن‪،‬‬ ‫هەربۆیەش‪ ،‬بەشێكی كاتەكانی‬ ‫ئ����ەم س�����ەردەم�����ەی بەخشیە‬ ‫وەرگێڕانی ئەو پەیڤانەی لەسەر‬

‫ئەبوبەكری ئەكادیمی‪:‬‬ ‫ل��������ەم ب���������وارەش���������دا ڕۆڵ������ی‬ ‫زانستخوازانەی خۆی هێندە بە‬ ‫بەرزی خستە ڕوو‪ ،‬كە وەاڵمێكی‬ ‫جوانی ئەو كەسانەی پێ دایەوە‬ ‫كە بەچاوی مرۆڤێكی پەراوێز لە‬ ‫پێشمەرگە دەڕوانن‪.‬‬ ‫من لێرەدا كۆتایی بە وشەكانم‬ ‫دێنم و وتارەكە و سێ شیعرەكەی‬ ‫شاعیر و پێشمەرگە د‪ .‬ئەبوبەكر‬ ‫خ��ۆش��ن��او دەخ���ەم���ە بەرچاوی‬ ‫ئێوەی خوێنەری بەڕێز كە لە‬ ‫ی��ادی ‪9‬س��اڵ��ەی هەڵگیرساندنی‬ ‫ش��ۆڕش��ی ن���وێ ل��ە ئاهەنگێكی‬ ‫خنجیالنەی گوندی (مورتكە)ی‬

‫دەشتی هەولێر لە ساڵی ‪1984‬‬ ‫بێشكەشی ك���ردووە كەماوەی‬ ‫(‪ )27‬ساڵە كاسێتی ئەم ئاهەنگە‬ ‫الی من پارێزراوە‪.‬‬ ‫تێبینی‪/:‬‬

‫د‪ .‬ئەبوبەكر خۆشناو ل��ە ساڵی‬

‫‪ 1956‬لە هەولێر ‪ -‬شەقاڵوە لەدایك‬ ‫ب��ووە‪ ،‬پلەی دك��ت��ۆرای لە ئەدەبی‬ ‫كوردی وەرگرتووە‪ ،‬بە نەخۆشییەكی‬ ‫كوشندە لە رۆژی ‪ 2011/7/27‬كۆچی‬ ‫دوایی كرد‪.‬‬ ‫بەناوی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی‬ ‫(بەدرخان) پرسەو سەرەخۆشی لە‬ ‫بنەماڵەی خوالێخۆشبوو (ئەبوبەكر‬ ‫خۆشناو) دەكەین‪.‬‬

‫وتاری یەكێتی نوسەرانی كوردستان و سێ شیعری د‪.‬ئەبوبەكر خۆشناو لە ساڵی ‪ – 1984‬لە گوندی مورتكە خوێندراوەتەوە‬ ‫یەكەم‪ :‬پێشمەرگە‬ ‫دووەم‪ :‬تفەنگ‬ ‫سێیەم‪ :‬شۆڕش‬ ‫چوارەم‪ :‬چیا‬ ‫تا پێش���مەرگە تفەنگی شۆڕش���ی لەمالبێ‬ ‫و پ���اڵ بە چیابدا‪ ،‬تا خەڵكی زەحمەتێكێش‬ ‫پشتگیری‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەم واڵتە سەر بڵندە‪ ،‬ئەم خەڵكەش‬

‫شیعری یەكەم‪ :‬هەڵبژێرن‬

‫لەب���ەردەم ئەهریمەنەكان چۆكی���ان دانەدا‬ ‫ئازادە‪.‬‬ ‫ئەوانەی ڕووباری هیواكانمان بە دەریای بەن���اوی ئ���ەو قەڵەمانەی لە پ���اڵ چیا دان‬ ‫ڕزگاری دەگەینن‪ ،‬ئەوانەی لە ش���اخەكان لەگ���ەڵ پێش���مەرگەدان‪ ،‬لەن���او خەڵك���دان‬ ‫بەرزترن‬ ‫پیرۆزبایتان لێدەكەین پیرۆزبایی وش���ەی‬ ‫پێش���مەرگەكان‪ ،‬تەنی���ا پێش���مەرگە‪ ،‬تەنیا‬ ‫شۆڕش���گێڕ و بوێر پیرۆزبایی شۆڕش لە‬ ‫تفەنگ پارێزگاری ئەم خاكە دەكەن‪.‬‬ ‫ئێوە لە خۆمان‪ ،‬لە خەلك‪ ،‬لە پێش���مەرگە‬ ‫بەناوی قەڵەمە ئازاو بوێرەكان‪..‬‬ ‫بەن���اوی ئ���ەو قەڵەم���ە شۆڕش���گێرانەی ساڵوی شۆڕش‪.‬‬

‫شیعری دووەم‪ :‬سروودی بەرەنگاری‬

‫سەردەمێك بوو ڕەشە بایەك‬ ‫ئەی ئەوانەی لەگەڵ گورگ‬ ‫الشە دەخۆن و بۆ سبەی‬ ‫هەڵیدەكرد‬ ‫لەگەڵ شوان شین دەگێڕن‬ ‫بەگوڕ دەهات و‬ ‫ئەی ئەوانەی‬ ‫شاباڵی لە چیاو بەندەكان دەدا‬ ‫سەربەستی‬ ‫لە ڕۆژی مەرگی‬ ‫باڵی ڕەشی بەسەر دەشتەكان دادەدا‬ ‫پێ دەكەنن‬ ‫ڕەشەبا هات‬ ‫هەتاویشدا‬ ‫لە هاتنەوەی‬ ‫درەختی پیری كەناری‬ ‫شایی دەكەن‬ ‫لەگەڵ تەوژم ڕاپێچا‬ ‫هەڵبژێرن ئەی بورژوا بەڕێزەكان‬ ‫ئەی درەختە زەاڵمەكە‬ ‫یان سەربەستی‬ ‫بۆ چیاو ڕووبارت بە جێ هێشت‬ ‫یان مل كەچی هەتامردن‬ ‫بۆ هەاڵتی‬ ‫یان ئااڵیەك لە خوێن سورتر‬ ‫بۆ لێ گەڕای‬ ‫یان سەر شۆڕتر‬ ‫دەستگیرانە بریندارەكەت‬ ‫هەڵبژێرن ئەی بورژاو بەڕێزەكان‬ ‫بە دیل بگرن‪ ،‬بۆ هەاڵتی‬ ‫سێبەر‪،‬هەتاو‪ ،‬ڕەش یان سپی‬ ‫ئێمەی جۆگا دەڕۆین دەڕۆین‬ ‫توانەوەی بەبێ دەنگی‬ ‫تا بە ڕووباری خوێنی شەهیدانمان دەگەین‬ ‫یان ڕاپەرینی یەكجاری‬ ‫پلە و پایە لە ژێر سێبەری سوڵتانا‬ ‫پێیان دەڵێین‪:‬‬ ‫یان بە ئازادی شەهید بوون‬ ‫ڕەشە بایە و هاشەی زریان‬ ‫لە پێناوی ڕەنجبەرانا‬ ‫گوندەكانمان دەتاسێنێ‬ ‫بەڕێزەكان‬ ‫هەڵبژێرن ئەی بورژوا‬ ‫دیسان هەمان ڕەشەبایە‬ ‫دواجارە‬ ‫ئەو ڕەشەبایەی ئەوێ ساڵ‬

‫درەختی پیری ڕاپێچا‬

‫دیسان هەمان ڕەشەبایە‬ ‫بەاڵم ئێمە خۆ بەفر نین‬ ‫لەبەر هەتاو بتوێینەوە‬

‫تەم نین هەتا چێشتەنگاوان‬

‫بۆ سەر لوتكەكان هەڵكشێین‬

‫ڕووباریش نین سەر بەرەو خوار‬ ‫ملمان نابێ و‬

‫پێمان نەكرێ بگەڕێینەوە سەرچاوەكان‬ ‫دارەبەنین لەبەردەم ڕەشەبادا‬ ‫گوللەین لەوەرامی ستەم‬ ‫لوتكەین لە دژی زریان‬

‫پێشمەرگەشین بۆ واڵتێ‬ ‫كە كاروانی تێكۆشانی‬ ‫لە ڕێگایە و‬

‫نەلورەی سەگ دەیوستێنێ‬ ‫نە تیرۆری فاشستەكان‬

‫سەری بەرزی دادەنوێنێ‬

‫شیعری سێیەم‪ :‬زمان‬ ‫ئاگر بە دەست لە ڕەزێ نزیك دەبنەوە‬ ‫درەختەكان هاوار دەكەن‬ ‫بێگانەكان لە زمانی درەخت ناگەن‬ ‫كە فەرمانی‬ ‫كوشتنی جوتیارێك دەدەن‬ ‫ژنەكەی دەپاڕێتەوە‬ ‫بێگانەكان‬ ‫مانای بەزەیی نازانن‬ ‫كە ئابلۆقەی شارێك دەدەن‬ ‫منداڵەكان زراو ڕژاو‬ ‫دەزیڕێنن‬ ‫لە زمانی منداڵ ناگەن‬ ‫ڕیش سپیەكان پەنا دەبەنەالی خوا‬ ‫ئەوان ڕێزی خودا ناگرن‬ ‫ژنەكانیش بە كوڵ دەگرین‬ ‫هەتا لە گریانیش ناگەن‬ ‫بێگانەكان‬ ‫لە زمانی ئاشتی و برایەتی ناگەن‬ ‫تەنیا زمانێ تێیدەگەن‬ ‫پێشمەرگەیە‬ ‫ئەویش تفەنگە و پارێزگاری‬ ‫ئەم خاكەیە‬

‫‪20‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫سیاسی‬

‫سەركەوتنەكانی كوردستانی توركیا پیرۆزبێت لە گەلی كورد‬

‫پارێزەر‪ :‬كەمال محێدین‬ ‫بەڵێ دەستی ماندوو لەسەر زگی تێرە‪ ،‬مێژووش‬ ‫سەلماندوویەتی بە هەموو جیهان كە ماف دەستێندرێت‬ ‫و نادرێت‪ ،‬سەردەكەوێت و نانەوێت‪ ،‬گەلی كوردیش لە‬ ‫سەرانسەری كوردستان زۆر دەمێكە ئەم راستیانەی‬ ‫لەال روون و ئاشكرایە‪ ،‬هەربۆیە هەزارەها ساڵە لە‬ ‫تێكۆشان و خۆ بەختكردندایە لەپێناو پاراستنی كورد‬ ‫و كوردستان و هیچ وەستان و پشوودانی نەبووەو‬ ‫ناشی بێت‪ ،‬بەڵگەش بۆ ئەم راستییە خۆڕاگری و‬ ‫م��ان��ەوەی گەلی ك��وردە لەسەر نیشتیمانەكەی كە‬ ‫كوردستانی گەورەیە‪ ،‬سەرەڕای هەموو ئەو هێرش‬ ‫و داگیركردن و تااڵن و وێرانییەی بەسەری هاتووە‬ ‫بەدرێژایی مێژووی دوور و نزیك‪.‬‬ ‫خۆ شتێكی شاردراوە نییە‪ ،‬كە لە ناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست بەتایبەتیش پێدەشتەكانی نێوان رووباری‬ ‫دیجلەو ف��وڕات دەی��ەه��او چەندین گ��ەل و نەتەوەو‬ ‫ئایین و حوكمداری و دەس��ەاڵت و ئیمپراتۆرییەتی‬ ‫تێدا هەڵكەوتووەو هەر هەمووشیان تەفروتوونابوون‬ ‫و وەك بەفری بەهار تواونەتەوە لەژێر زەبروزەنگی‬ ‫داگیركەرانی ئەمالو ئ��ەوال‪ ،‬مەگەر لە الپەڕەكانی‬ ‫م��ێ��ژوو ه��ەن��دێ دەن��گ��وب��اس و س��ۆراغ��ی��ان بزانین‪،‬‬ ‫هەروەك حوكمدارییەتی ئاشورییەكان و بابلییەكان‬ ‫و سۆمەرییەكان و مەغۆلییەكان و قاجارییەكان‪..‬‬ ‫هەروەها ئیمپراتۆرییەتەكانی رۆمانی و یۆنانی و‬ ‫فارسی و عوسمانلی و‪ ..‬بەاڵم لەسایەی رەسەنی‬ ‫و خ��ۆڕاگ��ری و ب��ەرخ��ودان و ب��اوەڕ بەخۆبوون و‬ ‫خۆشەویستی گەل و واڵت‪ ،‬گەلی كورد سەرەڕای‬ ‫هەموو ئەو هەوڵ و تەقەلال زۆرانەی كە تائێستاش‬ ‫بەردەوامە بۆ تواندنەوەی گەل و نەتەوەی كورد و‬ ‫سڕینەوەی نەخشەی كوردستان لەسەر زەوی و‬ ‫جیهان و لەناوبردنی وشەی كورد و كوردستان‪ ،‬گەلی‬ ‫كوردی نەبەز و قارەمان بە هیممەت و بێ منەتی خۆی‬ ‫لە دوژمنان بەرگری لەخۆی و نیشتیمانەكەی كردووە‪،‬‬ ‫رۆژ بە رۆژیش كێشە رەواو روونەكەی بەرەو پێشەوە‬ ‫بردووە‪ ،‬باشترین بەڵگەش بەدەستهێنانی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان و سەرۆكی هەرێم و پەرلەمانی‬ ‫هەرێم و دانانی دەس��ت��وور و یاسا بۆ حوكمڕانی‬ ‫كوردستان بەشێوەی فیدراڵییەت لەچوارچێوەی‬ ‫كۆماری فیدراڵ و دیموكراتی عێراق‪ ،‬كە سەرۆكەكەی‬ ‫جەنابی بەڕێز پێشمەرگە قارەمانەكەی كوردستانە‪،‬‬ ‫كە هەڤاڵ مام جەاللە خوا بیپارێزێت پێش ئەوەش‬ ‫ئیمارەتە كوردییەكانی بابان و سۆران و ئەردەالن‬ ‫و بۆتان و‪ ...‬دیسان حكومەتەكانی شێخ مەحموودی‬ ‫نەمر و كۆماری مەهاباد و دەسەاڵتەكەی كوردستانی‬ ‫عێراق پاش بەیانی‪ 11‬یانزەی ئ��ازاری ساڵی ‪1970‬‬ ‫هەموو ئەوانە س��ەروەری و جوامێری گەلی كورد‬ ‫دەسەلمێنن بە دۆست و دوژمنان هەربۆیە سەربڵند و‬ ‫هەمیشە زیندووین‪ .‬سوپاس و سەروەری و نەمری‬ ‫بۆ ئەو قارەمانانەی بە خوێن و فرمێسكی خۆیان و‬ ‫منداڵەكانیان ئەو رۆژانەیان بۆ ئێمە هێنایە كایەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئێستا لە كوردستانێكی پڕ ئارام و ئاسوودەو كامەرانی‬ ‫دەژی��ن لەسایەی حكومەتی هەرێمی كوردستانی‬ ‫عێراقی فیدراڵ‪.‬‬ ‫دی����ارە س��ەرك��ەوت��ن��ە زۆر م��ەزن��ەك��ەی باكووری‬ ‫كوردستان لە هەڵبژاردنەكەی رۆژی ‪ 2011/6/12‬بۆ‬ ‫پێكهێنانی پەرلەمانی توركیا و خەباتە خوێناوییەكەی‬ ‫كوردستانی داگیركراو لەالیەن كۆماری ئیسالمی‬ ‫و خۆپێشاندانەكانی كوردستانی بەزۆر بەستراو بە‬

‫سوریا لەپێناو مافە رەواكانی گەلی كوردی قارەمان‬ ‫ئەمانەش هەموویان بەڵگەی پاڵ پێوەنەری حاشا‬ ‫هەڵنەگرن بۆ ب��ڕی��اردان��ی گەلی ك��ورد‪ ،‬كە دەمێكە‬ ‫وتوویەتی یا كوردستان یا نەمان‪.‬‬ ‫م���اوەی ‪88‬ه��ەش��ت��او هەشت ساڵی رەب��ەق��ە بەپێی‬ ‫رێككەوتننامەی ل��ۆزان لەنێوان مستەفا كەمال و‬ ‫ئینگلیزەكان بەشی ه���ەرە زۆری گەلی ك���ورد و‬ ‫نیشتیمانەكەی كوردستان ب��ەزۆر خراونەتە سەر‬ ‫حكومەتەكەی مستەفا كەمال لەساڵی ‪ 1923‬لەم‬ ‫رۆژەوە هەموو حكومەتە شۆڤێنییەكانی یەك لەدوای‬ ‫یەكی توركیا تا ئەمڕۆش گەلی كورد دەچەوسێننەوەو‬ ‫لە بچووكترین مافی هاوونیشتیمانی و نەتەوایەتی و‬ ‫مرۆڤایەتی بێ بەشیان كردوون‪ ،‬كە بەهیچ پێوەر و‬ ‫پێوانێكی مرۆڤایەتی قبووڵ نییە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە سەیر‬ ‫ئەوەیە زۆربەی هەرە زۆری واڵتانی دنیا بەتایبەتی‬ ‫ئەوانەی خۆیان بە دیموكراتخواز و دۆستی گەالنی‬ ‫ژێ��ردەس��ت دەزان���ن لەپێش هەمووشیانەوە واڵتە‬ ‫زلهێزەكان تەنانەت هەندێجار سیاسەتمەدارەكانی‬ ‫باشووری كوردستانیش چاویان پۆشیوە لەو زوڵم‬ ‫و زۆرەی كە لە گەلی كورد كراوەو دەكرێت لەالیەن‬ ‫حكومەتەكانی توركیا و ئێران و سوریا زۆرجار‬ ‫هەڵوێستی ئەوتۆیان وەرگرتووە هەروەك بە ماست‬ ‫بڵێ رەشەو‪!!!!...‬‬ ‫نەخێر نە ماست رەشەو نە بەری خۆریش بە هێلەگ‬ ‫گیراوەو نە شەو دەبێتە رۆژ نە رۆژیش بووە بە شەو‪،‬‬ ‫هەربۆیە هەموو ئەو هێزە رەش و دڵڕەقانەی بەزۆرو‬ ‫ستەمكاری هەوڵیانداوەو تائێستاش هەوڵدەدەن كورد‬ ‫بتوێننەوەو كوردستانیش لەسەر نەخشەی جیهان‬ ‫رەش بكەنەوە‪ ،‬خەیاڵیان خ���اوەو س��ەر لەدیوارە‬ ‫پۆاڵیینەكەی گەلی ك��ورد دەدەن و بەسەرشۆڕی‬ ‫پەشیمان دەبنەوەو تەنهاش روورەشی بۆ خۆیان و‬ ‫زەرەروزیانیش بۆ گەل و نیشتیمانەكەیان دەمێنێتەوەو‬ ‫میللەتیش ریسوایان دەكات‪.‬‬ ‫گەلی ك���ورد ل��ە كوردستانی ب���ەزۆر ب��ەس��ت��راو بە‬ ‫توركیا كە ژم��ارەی��ان لە ‪ 25‬بیست و پێنج ملیۆن‬ ‫كەمتر نییە تائێستا داوای ناسنامەو قسەكردن بە‬ ‫زوبانی دایك و دیموكراسییەت و یەكسانی دەكەن‬ ‫بەشێوەیەكی ئاشتیانە‪ ،‬بەاڵم حكومەتەكانی توركیاو‬ ‫دەوڵەتە زلهێزەكان و واڵتە ئیسالمییەكانیش بگرە‬ ‫هەندێ جار بەشێك لە سەكردەكانی كوردی عێراقی‬ ‫فیدراڵیش بە خەباتی گەلی كوردی توركیا و سەركردە‬ ‫قارەمانەكەی دەڵێن‪ :‬تیرۆر و گێرەشێوێن‪ ،‬دەك خواو‬ ‫مرۆڤایەتی قەبووڵی نەكات خۆ ئەگەر لە شەیتان و‬ ‫جنۆكەكانیش پرسیار بكەین ئەم ن��اوە نەگریسانە‬ ‫ناخەنە پاڵ گەلی كوردی توركیاو سەرۆكەكەی بەڕێز‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆج ئ��االن‪ ،‬كە بە پیالنی ح��ەوت دەوڵەت‬ ‫ئەسیر كراو خرایە زیندان و حوكمی هەتا هەتایەی‬ ‫بەسەر سەپێندرا لەپێناو كوردایەتی‪ .‬كاروانی خەباتی‬ ‫گەالنی ئازادیخواز بێ وەستان و پشوودان بەرەو‬ ‫قۆناغی ئامانجەكانی پێشڕەوی دەكات‪ ،‬هەڵبژاردنەكەی‬ ‫ئەمجارەی توركیاش یەكێكە لەقۆناغی كاروانی‬ ‫ئازادیخوازانەی گەلی كورد‪ ،‬چونكە ئەم هەڵبژاردنەی‬ ‫رۆژی ‪ 2011/6/12‬جیاوازییەكی یەكجار زۆری هەبوو‬ ‫لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی پێشوو‪ ،‬لەڕووی بەشداریكردن‬ ‫و بانگەشەكردن و پڕوپاگەندەو دروشم و یەكڕیزی‬ ‫هێزەكانی گەلی كورد و ئەنجامە دوور و نزیكەكانی‬ ‫دی��ارە توركیای ئێستا واڵتێكی پان و بەرینە بەشە‬ ‫هەرە زۆرەك��ەی كەوتۆتە ئاسیاو بەشەكەی دیكەی‬ ‫كەوتۆتە ئەوروپاو بەشی ه���ەرەزۆری دانیشتوانی‬ ‫ئیسالمن بەپێی دوا سەرژمێری ئەم واڵتە دەركەوت‬ ‫ژمارەیان ‪ 74‬هەفتاو چوار ملیۆن كەسن و بەهەموو‬ ‫لێكدانەوەیەك ژمارەی كوردەكان دەگاتە ‪ 25‬بیست‬ ‫و پێنج ملیۆن كەس‪ ،‬كۆمەڵگای توركی پێكهاتووە لە‬ ‫تورك و كورد و ع��ەرەب و شەركەس و یۆنانی و‬ ‫بولغاری و‪ ..‬شانبەشانی ئیسالمەكان هەندێ كلدانی و‬ ‫سریانی و جوولەكەش وجوودیان هەیە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای دەسەاڵتی مستەفا كەمال تا ئەمڕۆش‬ ‫نزیكەی ‪ 35‬حزب لە توركیا كاری سیاسیان كردووە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ��ەو حزبانەی ب��ەش��داری هەڵبژاردنی رۆژی‬ ‫‪2011/6/12‬یان كرد ژمارەیان»‪»15‬پانزە حزب بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم تەنها چوار لەو حزبانە توانیان كورسی بەدەست‬ ‫بێنن بۆ ناو پەرلەمانی توركیا‪ ،‬ئەوانیش بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ -1‬پارتی داد و گەشەپێدان‪ ،‬بە سەرۆكایەتی بەڕێز‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆگان»سەرۆك وەزیرانی توركیا»‬ ‫ئ��ەم پ��ارت��ە لەساڵی ‪ 2001‬دروس��ت��ب��ووە‪ ،‬پارتێكی‬ ‫ئیسالمی بەناو عیلمانی و میانڕەوە دژی چەپەكان و‬ ‫نەتەوە پەرستە تووندڕەوەكانە‪ ،‬ئەوە بۆ جاری سێیەم‬ ‫حوكمڕانی دەگرێتە دەست لە توركیا‪ ،‬بەالی ئێمەوە‬ ‫ئەم پارتە ئەگەر ترسی لە هێزی سەربازی و نەتەوە‬

‫پەرستە تووندڕەوەكان نەبێت‪ ،‬دەسەاڵتی حوكمی‬ ‫لێ وەرگرنەوە یا كودەتای لەسەر بكەن ئەوە رەنگە‬ ‫تا رادەیەك دیموكراتخواز و الیەنگری هەندێ مافی‬ ‫گەلی كورد و نەتەوەكانی دیكە ببێت‪ ،‬ئەم پارتە لە‬ ‫هەڵبژاردنی ساڵی ‪»341« 2007‬كورسی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫بەاڵم لە هەڵبژاردنەكەی رۆژی ‪ 2011/6/12‬تەنها ‪326‬‬ ‫كورسی بەدەستهێنا واتا بە»‪»15‬كورسی پاشەكشەی‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫‪ -2‬پارتی گەلی ك��ۆم��اری‪ :‬ئ��ەم پارتە دوا بەدوای‬ ‫دروستبوونی كۆماری توركیا دروستبووە لەساڵی‬ ‫‪ 1923‬بە سەرۆكایەتی مستەفا كەمال و بوو بە تاكە‬ ‫حزبی دەسەاڵتدار لە توركیا چەند جار دەسەاڵتی‬ ‫حوكمی توركیای وەرگ��رت��ووە‪ ،‬ئێستا گەورەترین‬ ‫هێزی ئۆپۆزیسۆنە بەرووی پارتی دادو گەشەپێدانی‬ ‫دەس��ەاڵت��دار‪ ،‬ئ��ەو حزبە خ��ۆی بە عیلمانی و چەپ‬ ‫دادەنێت‪ ،‬بەاڵم لە راستیدا دوورە لە عیلمانییەت و‬ ‫چەپڕەوی بەڵكو نەتەوە پەرست و تاكڕەوو نەیاری‬ ‫ك��وردەو خاوەنی دروشمی»یەك نیشتیمان و یەك‬ ‫زوبان و یەك نەتەوەو یەك ئااڵیە»‪ ،‬لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ساڵی ‪ 2007‬تەنها ‪ 101‬كوردسیان هەبوو لە پەرلەمانی‬ ‫توركیا‪ ،‬ب��ەاڵم لە هەڵبژاردنی رۆژی ‪2011/6/12‬‬ ‫پێشڕەویان كردو ‪ 135‬كورسیان بەدەستهێنا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫شكستییە بۆ ئەردۆگان‪.‬‬ ‫‪ -3‬پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی تورك‪ :‬ئەم پارتە‬ ‫لەساڵی ‪ 1969‬دروستبووە‪ ،‬چەند ج��ار بەشداری‬ ‫حكومەتی ك�����ردووە‪ ،‬ئێستاش دووەم���ی���ن هێزی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنە ل��ە توركیاو دوژم��ن��ی سەرسەختی‬ ‫ئەردۆگان و پارتەكەیەتی و لەگەڵ سوپای توركیا‬ ‫هاوبیر و هەڵوێستن و دژی هەموو داخوازییەكانی‬ ‫ك���وردن‪ ،‬ژم���ارەی كورسییەكانیان ل��ە پەرلەمانی‬ ‫پێشوو ‪ 72‬حەفتاو دوو ك��ورس��ی ب��وو‪ ،‬ب��ەاڵم لە‬ ‫هەڵبژاردنەكەی رۆژی ‪ 2007/6/12‬پاشەكشەیان‬ ‫كرد بە ‪19‬ن��ۆزدە كورسی‪ ،‬چونكە تەنها ‪ 53‬پەنجاو‬ ‫سێ كورسی كورسیان بەدەستهێنا‪ ،‬ئەم شكستییەی‬ ‫پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی وەرچەرخانێكی زۆر‬ ‫گەورەو باش بوو‪ ،‬زۆریش لە بەرژەوەندی كورد و‬ ‫ئەردۆگاندایە شكستێكی گەورەشە بۆ سوپای توركیا‪.‬‬ ‫‪ -4‬پارتی ئاشتی و دیموكراتی‪ :‬پارتێكی كوردی‬ ‫م��ی��ان��ڕەوە ل��ەس��اڵ��ی ‪ 2008‬دام�������ەزراوە لەپاش‬ ‫قەدەغەكردنی پارتی كۆمەڵگای دیموكرات و سزادانی‬ ‫سەرۆكەكەی بەڕێز ئەحمەد تورك بەبیانووی ئەوەی‬ ‫كە پەیوەندییان هەیە بە ‪P.K.K‬و بەڕێز عەبدوڵاڵ ئۆج‬ ‫ئاالن ئەم حزبە لەگەڵ ‪ 20‬بیست ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫توركیا‪ ،‬كە لەگەڵ كێشەی كورد بوون بە لیستێك‬ ‫لەناو پەرلەمانی پێشوو ب��وون‪ ،‬ب��ەاڵم ئەمجارە لە‬ ‫هەڵبژاردنەكەی رۆژی ‪ 2011/6/12‬كوردەكان بە‬ ‫رابەرایەتی و پشتیوانی بەڕێزان‪»:‬عەبدوڵاڵ ئۆج ئاالن‬ ‫و ئەحمەد تورك و ئالتان تان»كە كاندیدی ئیسالمییە‬ ‫كوردەكانەو بەڕێز شەرەفەدین ئەلچی كە سەرۆكی‬ ‫پێشووی پارتی بەشداری دیموكراسی بوو لەگەڵ‬ ‫چەند كەسایەتی و الیەنی سیاسی دیكەی كورد و‬ ‫مەسیحی و توركی توانیان بەرەیەكی دیموكراسی‬ ‫فراوان دروست بكەن بەناوی»بەرەی رەنجی ئازادی و‬ ‫دیموكراسی» ئەم بەرەیە ‪ 61‬كاندیدی پااڵوت لە كورد‬ ‫و تورك و مەسیحی و‪ ..‬بە هەموو چین و تویژەكانی‬ ‫كوردستان بە چەپ و راست و نەتەوەپەرست و‬ ‫دیموكراتخواز و ئیسالمی و مەسیحی‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫توانیان زیاتر لە ‪%56‬ی كاندیدەكانیان بنێرنە ناو‬ ‫پەرلەمان واتا ‪ 36‬كورسیان مسۆگەركرد‪ ،‬بە زیادەی‬ ‫‪ 16‬كورسی بە ب��ەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنی ساڵی‬ ‫‪ 2007‬كە ‪ 20‬بیست كورسیان هەبوو‪ ،‬بێگومان ئەم‬ ‫‪ 61‬كاندیدە كە سەرانسەری كوردستانی گرتبۆوە‬ ‫تەنانەت ‪ 6‬قارەمانی بەندكراویشیان تێدابوو‪ ،‬كە هەر‬ ‫شەشیان سەركەوتن لەگەڵ ‪11‬یانزە كاندیدی ژن‬ ‫دەچن بۆ ناو پەرلەمانی توركیا‪.‬‬ ‫وتمان ل��ەم هەڵبژاردنە پارتی داد و گەشەپێدان‬ ‫لەگەڵ پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی پاشەكشەیەكی‬ ‫ب��ەرچ��اوی��ان ك��رد و كاندیدە ك��وردەك��ان��ی بەرەی‬ ‫رەنجی ئازادی و دیموكراتیش پێشكەوتنێكی یەكجار‬ ‫ب��ەرچ��اوو باشیان بەدەستهێنا بۆیە خەونەكانی‬ ‫ئەردۆگان و سوپاساالرەكان و نەتەوەپەرستەكان‬ ‫نەهاتنە دی‪ ،‬هەربۆیە حزبەكەی ئەردۆگان ناتوانێ‬ ‫بە ئ��ارەزووی خۆی كاری سیاسی بكاو بەهاسانی‬ ‫و لەناو پەرلەمانیش تاكەسواری مەیدان نییە بۆ زۆر‬ ‫بڕیاری پەرلەمان‪ ،‬بەتایبەتی گۆڕینی دەستوور و‬ ‫سیستەمی حوكمڕانی و زیادكردنی دەسەاڵتەكانی‬ ‫سەرۆك كۆمار‪ ،‬كە پێویستیان بە ‪ 367‬دەنگ هەیە‪،‬‬ ‫كەواتە پێویستی بە هاوكاری الیەنەكانی دیكەی‬ ‫پەرلەمان هەیە ئەمەش هاسان و بەردەست نییە‪،‬‬

‫بەڕێز ئەردۆگان لەگەڵ هەر الیەك رێك بكەوێت دوو‬ ‫الیەكەی دی قەبووڵ ناكەن‪ ،‬بۆیە ئەگەری هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەخت یا كودەتای سەربازی لەئێستاوە چەقەلەی‬ ‫ك��ردووەو نائارمی پەیدادەبێت‪ ،‬چونكە رێككەوتنی‬ ‫ئەردۆگان لەگەڵ كورد بێگومان كودەتای سەربازی‬ ‫لەدوایەو رێككەوتنیشی لەگەڵ پارتی گەلی كۆماری‬ ‫یا پارتی نەتەوایەتی‪ ،‬ئەوا دەبێ حكومەتیان لەگەڵ‬ ‫بەش بكات و شەڕیش لە كوردستان گەرمتر دەبێت‪،‬‬ ‫بۆیە ك��اری داه��ات��ووی ئ��ەردۆگ��ان زۆر ق��ورس و‬ ‫مەترسیدارە‪.‬‬ ‫بەڵێ ئەم سەركەوتنەی ك��ورد لە هەڵبژاردنەكەی‬ ‫‪ 2011/6/12‬زۆر زۆر گ��رن��گ و ك��اری��گ��ەرە بۆ‬ ‫پێشەوەچوونی كێشەی ك��ورد لەناو كوردستان‬ ‫و توركیاو جیهان‪ ،‬ب��اوەڕی كوردەكانی بەهێزكرد‬ ‫بەخۆیان و پێویستی یەكییەتی ریزەكانیان لە گەلی‬ ‫ت��ورك و حكومەتی ئەردۆگانی گەیاند‪ ،‬كە گەلی‬ ‫ك��ورد دەن��گ دەدات بەخۆی و خاوەنی خۆیەتی و‬ ‫سوورە لەسەر داوا رەواكانی و بە هەموو جیهانی‬ ‫راگەیاند كە گەلی ك��ورد لە توركیا خ��اوەن هێز و‬ ‫پێگەی زۆرە لە كوردستانی توركیاو جواڵنەوە‬ ‫ئازادیخوازەكەشی جواڵنەوەیەكی رەواو ئاشتیانەو‬ ‫مەدەنیانەو دیموكراسیانەیە لە رێگای سندوقەكانی‬ ‫هەڵبژاردن بە هەموو الیەكیشیان سەلماند كە كێشەی‬ ‫كورد كێشەیەكی تووندڕەوو جوداخواز و سەر بە‬ ‫تیرۆر نییەو سەرۆكەكەشی بەڕێز ئۆجەالن نەك‬ ‫تەنها تیرۆریست نییە‪ ،‬بەڵكو زۆر زۆر لەو داگیركەرو‬ ‫ناحەزانەی كورد دیموكراتخواز و ئاشتی پەرست و‬ ‫نیشتیمانپەروەرترە‪.‬‬ ‫ئێمەی كورد لەهەموو پارچەكانی كوردستان دەبێ‬ ‫دەرس وەربگرین لەو ئەزموونە دیموكراتییەی بەڕێز‬ ‫ئۆجەالن و پارتی ئاشتی و دیموكراتی و بەرەی رەنج‬ ‫و ئازادی و دیموكراتی‪ ،‬كە ئەو سەركەوتنە گەورەیان‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬با ئێمەش یەكبگرین و یەكدەنگ و یەك‬ ‫هەڵوێست بین بەرامبەر دۆس��ت و نەیارەكانمان‬ ‫بەتایبەت لە كێشە سەرەكی و چارەنووسسازەكانی‬ ‫كورد‪ ،‬با حكومەتەكەی هەرێمی كوردستان لەكەدار و‬ ‫ناشیرین نەكەین بەرامبەر حكومەتی بەغداو بێگانەو‬ ‫دۆست و دوژمنە بیانییەكان‪ ،‬ئەگینا هەموومان و‬ ‫گەلەكەمان و نیشتیمانەكەمان زیانبەخش دەبین‬ ‫و پەشیمانبوونەوەش س���وودی نابێت و تەنها‬ ‫رووڕەشیمان بۆ دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫با ئێمەش كاندیدی باش و لێوەشاوەو دڵسۆز و‬ ‫خاوەن ئەزموون بخەینە مەیدانی هەڵبژاردنەكان و با‬ ‫گوێ لە كۆمەاڵنی خەڵكی كوردستان بگرین با كورسی‬ ‫و پلەو پایەكان تەنها بۆ پارتە دەسەاڵتدارەكان نەبێت‪،‬‬ ‫با كەسانی ناشیرین و گەندەڵ و داوێن پیس و جاش‬ ‫و جاسووس و بەعسی سەدامی بەسەر میللەت‬ ‫نەسەپێنین بە بیانووی جۆراوجۆر و فرت و فێڵ و‬ ‫خزم خزمێنێ‪.‬‬ ‫نرخاندنی هەموو كارو كردەوەیەك بەندە بە ئەنجامە‬ ‫باش و خراپەكانی بە رەچاوكردنی كات و شوێن و‬ ‫زروف��ی تایبەتی خۆیان‪ ،‬بۆیە ئێمەی گەلی كوردی‬ ‫عێراقی فیدراڵ گەشبین و دڵخۆش و سەر بڵندین بە‬ ‫دروستبوونی بەرەی»رەنج و ئازادی و دیموكراتی»لە‬ ‫كوردستانی باكوور گرنگی و پێویستی ئەم بەرەیە‬ ‫لە ئەنجامە گ���ەورەو باشەكەی دەردەك��ەوێ��ت كە‬ ‫لە هەڵبژاردنی رۆژی ‪ 2011/6/12‬كورد توانی ‪36‬‬ ‫نوێنەری خۆی وەك چەپكە گوڵە رەنگاوڕەنگەكەی‪،‬‬ ‫كە هەمیشە مام جەالل بانگەشەی بۆ دەكات بینێرێتە‬ ‫ناو پەرلەمانی توركیا‪ ،‬ئومێدەوارین ئەم بەرەیە واتا‬ ‫بەرەی رەنج هەمیشە پارێزراوو فراوانتر بێت‪ ،‬كە تاكە‬ ‫رێگایە بۆ گەیشتن بە هەموو ئامانجەكانی كوردستانی‬ ‫گەورە‪ ،‬چونكە قەوارەو پێگەو دڵسۆزی و فیداكاری‬ ‫و م��ێ��ژووی گەلی ك���ورد و سەركردایەتییەكەی‬ ‫كوردستانی باكوور بەڵگەی حاشا هەڵنەگرن بۆ‬ ‫مسۆگەركردنی مافی چارەنووسی رەواو راستەقینەی‬ ‫گەلی كورد لە سەرانسەری كوردستان بەهاووكاری‬ ‫و هەماهەنگی دڵسۆزانی پارچەكانی دیكەی كوردستان‬ ‫بە رەچاوكردنی زروفی تایبەت بەخۆیان‪.‬‬ ‫پیرۆز بێت سەركەوتنی نوێنەرانی ب��ەرەی رەنج و‬ ‫ئازاد و دیموكراسی باكووری كوردستان لە بەڕێز‬ ‫ئۆج ئاالن شێرە بەندكراوەكەی ئیمرالی و گەریالكانی‬ ‫قەندیل و پارتی ئاشتی و دیموكراتی و بەڕێز ئەحمەد‬ ‫تورك و لەیال زانا و سەاڵح دەمیرتاش و شەرەفەدین‬ ‫ئەلچی و ئالتان تان و كاندیدە بەندكراوەكان و هەموو‬ ‫كەسوكاری شەهیدانی رێگای ئ��ازادی كوردستان‬ ‫و تەلەڤزیۆنی رۆژ تیڤی و كۆمەاڵنی بە شەرەفی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫‪2011/6/15‬‬

‫‪21‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫كەلتوور‬

‫''عەبدوڵال پەشێو''‬ ‫قوربانیی مێژووی ئاوەژوو‬

‫رووی زەمان رەش بێت‪ ،‬لە مەردان رووی كە وەرگێڕا ئیتر‬ ‫دێنە مەیدان بڵح و نامەرد تێك دەدەن رەسم و شیعار‬ ‫حەمدی‬ ‫تەلعەت تاهیر‬ ‫مێژووی كورد لەناو كتێبی قوتابخانەكاندا‬ ‫و لە رۆژنام���ەی حزبەكاندا زۆر جیاوازە‬ ‫لەو مێژووەی هەموومان دەیزانین ‪ .‬لەناو‬ ‫كتێبەكاندا هەموومان پاڵەوانین‪ ،‬كورد لە‬ ‫مێژوویدا نە خیانەتی كردووە و نە شەڕی‬ ‫ب���راكان و خاڵۆزاكانیش���ی هەبووە ‪ .‬لەو‬ ‫مێژووە شیرینەدا منداڵەكانمان لە خەونی‬ ‫پاكیزەیی���دا خەوتوون‪ ،‬تا ه���ەراش دەبن‬ ‫و دەزان���ن مێ���ژووی ك���ورد حیكایەتێكی‬ ‫درێ���ژ و ب���ێ مان���ای هاوس���ەرگیرییە لە‬ ‫نێ���وان پ���ارە و سیاس���ەت‪ ،‬دەس���ەاڵت و‬ ‫خیان���ەت ‪ .‬رەنگ���ە هەبن بڵێ���ن مێژووی‬ ‫نەتەوەیەكی ژێردەس���تەی س���ەدان ساڵە‬ ‫ناكرێ���ت هێڵێك���ی چەوت���ی لێبدرێت و تا‬ ‫هێلكەش نەش���كێندرێت‪ ،‬كێكی حوكمڕانی‬ ‫دەستناكەوێت ‪ .‬منیش پێم وایە مێژووی‬ ‫كورد گەر ژوورێكی تاریكیش بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەالقەی روناك���ی تێدایە‪ ،‬بەاڵم قەت ئەو‬ ‫دەالقان���ە ( ت���اك و تەرا نەبێت ) لەس���ەر‬ ‫دەس���تی سیاس���یەكان و دەس���ەاڵتداران‬ ‫دروست نەكراون‪ ،‬بەڵكو لەسەر دەستی‬ ‫شاعیرەكان بووە‪ ،‬حیكمەت و كەرامەتی‬ ‫نال���ی زۆر گەورەت���رە ل���ە دنیابین���ی‬ ‫حاكمەكان���ی بابان ك���ە هەموو كردەویان‬ ‫بریت���ی بووە ل���ە زووت���ر رووتاندنەوەی‬ ‫خەڵ���ك و پەی���دا كردنی ئەو س���ی هەزار‬ ‫تومەنەی دەیدەنە والی كرماش���ان كە لە‬ ‫كاتی خیانەتی براكانیاندا دەیگێڕانەوە بۆ‬ ‫حوك���م ‪ .‬تەقەتەق���ی چاپخانەكەی حاجی‬ ‫تۆفیق���ی پیرەمێرد كاریگەرت���ر بووە لەو‬ ‫ش���ەوە زیك���ر و تەراویحان���ەی ش���ێخ‬ ‫مەحم���ود ب���ە كوردەكانی دەك���رد ‪ .‬ئەوە‬ ‫ئەحمەدی خانییە یەكەم دیكۆمێنتی بیری‬ ‫نەتەوەی���ی تۆم���ار دەكات ‪ .‬ئ���ەوە حاجی‬ ‫قادرە باس���ی گرنگی صەحافە و سەقافە‬ ‫دەكات لەو كاتەی سەرۆك عەشیرەتەكان‬ ‫و ئ���ەو مەالیان���ەی بازرگانیان بە خەڵكی‬ ‫خوا دەكرد‪ ،‬دیوەخانانەیان لە س���وڵتانی‬ ‫ئەعزەمی عوس���مانلی بۆ بڕاب���ۆوە ‪ .‬ئەو‬ ‫فیلم���ە رەش و س���پییە ل���ە ئێس���تادا ب���ە‬ ‫رەنگاورەنگی دوبارە دەبێتەوە ‪ .‬بەاڵم چ‬ ‫رەنگێ���ك‪ ،‬بە داخەوە فیلمەك���ە لە رەنگی‬ ‫پەڕۆی س���ەر ب���ارەگاكان تێپ���ەڕ ناكات‪،‬‬ ‫كە بەهۆیەوە مێژووێك نوس���راوەتەوە و‬ ‫تۆماركراوە دوور و نزیك ناچێتەوە سەر‬ ‫راستی‪ ،‬س���وپای ئەدیبانی مەعاشخۆری‬ ‫حزب���ەكان س���ەرقاڵی گەورەكردن���ی ئەو‬ ‫ئەدیبان���ەن كە هەموو توانا و كارامەییان‬ ‫بریتیی���ە ل���ە ش���ێواندنی راس���تییەكان و‬ ‫بچووككردن���ەوە و پەراوێ���ز خس���تنی‬

‫ئ���ەو ئەدیبان���ەش ك���ە هەم���وو گوناهیان‬ ‫ئەوەی���ە پرس���یار و گوم���ان ل���ە وەاڵمە‬ ‫چەقبەس���تووەكانی ئ���ەو مێ���ژووە بكەن‪،‬‬ ‫ك���ەوا بەس���ەر مندااڵن���ی قوتابخانەكاندا‬ ‫ساغكراوەتەوە ‪ .‬ئەرێ خوێنی ئەو هەموو‬ ‫قوربانیانەی ش���ەڕی ناوخۆ لە كوێی ئەو‬ ‫مێژووەدایە ؟ ئەو مێژووە باسی زیاتر لە‬ ‫ملیۆنێك كورد ناكات پەراگەندەی واڵتان‬ ‫ب���وون و چەقە چەق���ی ددانیانەكانیان لە‬ ‫دەریای ئیجەدا‪ ،‬پێ باش���تر بوو لە شایی‬ ‫و ش���ایلۆغانی ئاهەنگی ی���ادی حزبەكان‪،‬‬ ‫لە راپەڕینەوە باڵوكراوەكانی حزب یەك‬ ‫تەق���ەی ناهەقی تۆمار نەكردووە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئاژاوەكان‪ ،‬هەموو ناهەقیەكانیش لە ژێر‬ ‫درووش���می كوردایەتییەوە ئەنجامدراوە‬ ‫! ت���ا رادەی���ەك پرس���یاری كەس���وكاری‬ ‫بێس���ەر و ش���وێنەكانی ش���ەڕی ناوخ���ۆ‬ ‫بۆتە مای���ەی ئەوەی لێنەگەڕێن بەردەوام‬ ‫ب���ن لە خەباتی���ان و كاتی ب���ە نرخیان بۆ‬ ‫ئ���ەو پرس���ە الوەكیی���ە تەرخ���ان بك���ەن‪،‬‬ ‫هەزاران هەزار وتار نووسراون تەنیا بۆ‬ ‫ئ���ەوەی خۆڵ بكرێتە چ���اوی ئەم میللەتە‬ ‫بەشمەینەتە‪ ،‬ملیۆنەها تیشك خستنەسەر‬ ‫و تەئكیدكردن���ەوە باڵوكراوەت���ەوە‪ ،‬تەنیا‬ ‫بۆ ئ���ەوەی وێنای دنیایەك بكرێت‪ ،‬واقیع‬ ‫بش���ارێتەوە ‪ .‬گەش���تی بۆینباخكڕی���ن و‬ ‫پێاڵوكڕین���ی مەس���ولەكان ب���ەو ئامرازە‬ ‫گۆبلیزیان���ەی نهارا جهارا بە كاری دێنن‪،‬‬ ‫ل���ە باڵوكراوەكان���ی حزبەكان���دا هێن���دە‬ ‫پی���رۆزن وەك ئ���ەوەی ئیس���را و میعراج‬ ‫بووب���ێ ‪ .‬س���ەیرەكەش لەوەدای���ە ئ���ەو‬ ‫مێ���ژووەی ئەوان ئێس���تاش دەس���تگرتن‬ ‫بەسەر موقەدەراتەوە لە ژێر درووشمی‬ ‫نەتەوەی���ی و كوردایەتی���ەوە تۆم���ار‬ ‫دەكرێت ! باش���ە ئەدی ئەگەر بە ئاشكرا‬ ‫ب���اوەڕی خۆت س���ەبارەت ب���ەو مێژووە‬ ‫دەرب���ڕی چیت بەس���ەردێ ؟ ب���ێ قەید و‬ ‫ش���ەرت چارەنووست وەك چارەنووسی‬ ‫عەبدوڵ�ڵ�ا پەش���ێو لێدێت‪ ،‬ب���ە زیندوویی‬ ‫لەن���او مێژوودا دەنێژرێیت‪ ،‬بایكۆتی نەك‬ ‫بەره���ەم و فیك���رت دەك���رێ‪ ،‬بەڵكو كار‬ ‫دەپەڕێت���ەوە ئەوەی وەك���و مردووێكیش‬ ‫ناوت نەهێنرێت‪ ،‬چەندین س���اڵە‪ ،‬پەش���ێو‬ ‫لەن���او باڵوك���راوەی حزبەكاندا حس���ێبی‬ ‫مردووش���ی ب���ۆ ناكرێت ! چونكە ش���یعر‬ ‫و فیكری پەش���ێو وەك ئ���ەوەی دراوێك‬ ‫بێ���ت‪ ،‬لەو بازاڕە هیچی پێنایەت ‪ .‬گرفتی‬ ‫ئەو ش���اعیرە ئەوەیە گەر دراویش بێت‪،‬‬ ‫دراوێكی یەكڕووە‪ ،‬دوو ڕوو نییە ‪.‬‬ ‫م���ن پەش���ێوم نەناس���یوە‪ ،‬ناش���مەوێت‬ ‫بیناس���م ‪ .‬نەمدی���وە‪ ،‬ناش���مەوێت بیبینم‪،‬‬ ‫رەنگ���ە لەگەڵ نرخ���ی ئیبداعیی ش���یعرە‬

‫سیاسییەكانیش���ی ناكۆك بم و لە رووی‬ ‫ش���یعرییەتی ش���یعرەكانییەوە چەندی���ن‬ ‫تێبینی���م هەبێت‪ ،‬ئەگەر ئەم چەند دێڕەش‬ ‫نەنووس���م گلەیی���م لێناكرێ���ت‪ ،‬گلەیی لە‬ ‫ئەدیبان���ی هاوتەمەنی ئ���ەو و نەوەی ئەو‬ ‫دەكرێت كە هیچیان تاوەكو ئێستا نقەیان‬ ‫نەهات���ووە‪ ،‬ل���ە بەرانب���ەر ئ���ەو پەراوێ���ز‬ ‫خس���تنەی پەشێودا مێش���یان میوان نییە‬ ‫! خۆ لەوانەش���ە هەندێكیان بە ئاژاوەگێڕ‬ ‫و تێك���دەری كاروانی كوردایەتی بزانن و‬ ‫بە هەڕەش���ەیەكی جددی ل���ە قەڵەم بدەن‬ ‫بۆ سەر ئەزموونە س���اواكەی حكومەتی‬ ‫هەرێم و ئامادەش���بن تیشك بخەنە سەر‬ ‫ئەو نەهامەتیانەی ش���یعرەكانی پەش���ێو‬ ‫بەسەر بارودۆخی كوردستاندا هێناویەتی‬ ‫! ش���اعیری ه���او ن���ەوەی پەش���ێو هەیە‪،‬‬ ‫ئامادەیە شیعر لەسەر فتق و مایەسیری‬ ‫مەسولەكان بنووسێت‪ ،‬كەچی ئامادە نییە‬ ‫ستوونێك بۆ پەش���ێو پڕكاتەوە‪ ،،‬هەموو‬ ‫گوناه���ی پەش���ێو ئەوەی���ە‪ ،‬نمونەیەك���ی‬ ‫جوانی ئەو مرۆڤانەیە كە بە هەڵچوونێكی‬ ‫ش���اعیرانە گومان لە راس���تی مێژوویان‬ ‫دەكات ‪ .‬ب���ە توڕەبوونێ���ك ك���ە زۆر ل���ە‬ ‫توڕەی���ی منداڵێ���ك دەچێت كات���ێ باوكی‬ ‫غەدر لە دایكی دەكا ‪ :‬هاوار بۆ نەهێشتنی‬ ‫ناهەق���ی دەكات ‪ .‬پەش���ێو لە راس���تگۆیی‬ ‫هەولێرییەكان دەچێ‪ ،‬لە دووری بیس���ت‬ ‫مەترەوە لە روخساریدایە خۆشی پێتدێ‬ ‫یان نا ؟ ماسك نابەستێت و بە لۆچەكانی‬ ‫خ���ۆی رازیی���ە ‪ .‬ئام���ادە نەب���ووە ق���ژی‬ ‫بۆیاخێكی رەش���ی باینجانی بكات و ببێتە‬ ‫خەبی���ری مكیاژ لە یەكێ���ك لە دەزگاكانی‬ ‫حزبدا ‪ .‬نەیتوانی بە شیعر درۆ بكات و لە‬ ‫دڵیش���دا تۆبە بكا‪ ،‬نەیویست خۆی نەبێت‬ ‫‪ .‬نەچووە س���ەر ئامێری كۆپی و دیزاین‬ ‫تا ب���ە مقەس���ت لێ���وارە زیادەكانی ببڕن‬ ‫‪ .‬رووتی���ی س���ەر كاغەزی پێباش���تر بوو‬ ‫ل���ە بۆینباخی زەرد و س���ەوز و چاكەتی‬ ‫گیرف���ان گ���ەورە ‪ .‬بەس���تەڵەكی ئۆرۆپای‬ ‫پ���ێ گەرمت���ر ب���وو‪ ،‬ل���ە هەڵم���ی نانێك���ی‬ ‫دزراو ‪ .‬برس���ێتی هەڵب���ژارد و نەب���ووە‬ ‫هەریس���ەخۆری كوش���تنی حوسێنەكان ‪.‬‬ ‫پەشێو فرمێسكی زۆری رشت و دەسەاڵت‬ ‫سەتڵ س���ەتڵ كردییە ناو موبەڕیدەكانی‬ ‫ئیعالم���ە مەركەزییەكان���ەوە‪ ،‬پەش���ێو‬ ‫ه���اواری زۆری ك���رد و دەس���ەاڵت قیژە‬ ‫قیژە خس���تییە ناو مۆنتاربۆی س���ەربانی‬ ‫بارەگاكان���ی ال كۆاڵنەوە ‪ .‬پەش���ێوێك كە‬ ‫بەر لە دروستبوونی زۆربەی حزبەكانی‬ ‫كوردستان ش���اعیر بووە بەروانگەیەكی‬ ‫كرمییان���ە دەیان���ەوێ ن���او و بەرهەم���ی‬ ‫پەشێو وەالبنێن !‬

‫من قەت كەس���ێكی نەتەوەی���ی نەبوومە‪،‬‬ ‫باوەڕیش���م وایە نەتەوە تەنیا بازنەیەكی‬ ‫گەورەت���رە لە هۆز و عەش���یرەت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گەر بێینە س���ەر نیشتمان پەروەری ‪ :‬كێ‬ ‫هێندەی پەش���ێو كورد ب���ووە ؟ لە پەنجا‬ ‫ساڵی رابردوودا كەسێكم پێ بڵێن هێندەی‬ ‫ئ���ەو بە جوان���ی و مەردایەت���ی كوردانی‬ ‫هەڵدابێ���ت ‪ .‬گەردێكی ئەخالقی و ماددی‬ ‫و مەعن���ەوی ئ���ەو پی���اوە بخەن���ە روو ؟‬ ‫یەك بە هەزار قبوڵمانە‪ ،‬تێبینیەك لەسەر‬ ‫پەش���ێو بدۆزن���ەوە و میلل���ەت ل���ە هەزار‬ ‫گوناح���ی حزب���ەكان خۆش دەب���ێ ‪ .‬تاكە‬ ‫ش���ت لە هەموو ژیاندا م���ارف خەزنەدار‬ ‫و عزەدین مستەفا رەسولی كۆكردبێتەوە‬ ‫تەنیا ش���اعیر بوونی پەش���ێو ب���ووە‪ ،‬كە‬ ‫هەردووكیان پێش���ەكییان بۆ دیوانەكانی‬ ‫نووسیوە ! لە تاریكترین دەیەی شیعری‬ ‫كوردی كە بریتییە لە سااڵنی شەستەكانی‬ ‫سەدەی رابردوو‪ ،‬پەشێو تاكە چرا و تەنیا‬ ‫درەوش���انەوە بووە ‪ .‬پیاوێك ئەو هەموو‬ ‫فرمێس���كەی ب���ۆ كوردس���تان رژاندبێت‪،‬‬ ‫مافی تانكەرێكی نەوتی قاچاغیش���ی نییە‬ ‫ب���ە مانش���ێتێك ل���ە رۆژنامەكان���ی حزبدا‬ ‫ن���اوی بێ���ت ؟ ل���ە نیوەش���ەواندا مانكێتی‬ ‫الپەڕەی���ك هەڵدەوەش���ێنرێتەوە لەب���ەر‬ ‫ئەوەی بۆینباخی كونس���وڵی توركی باش‬ ‫دەرنەچووە‪ ،‬یان مەس���ولێك لە گەش���تی‬ ‫س���ەعات س���ێ و نی���وی دوای نی���وەی‬ ‫ش���ەو ب���ە فڕۆكەیەك���ی هێڵ���ی توركیش‬ ‫ئێرالین تەش���ریفی موبارەك���ی هێنایەوە‬ ‫خاكی هەرێم و پێویس���تە بكرێتە هەواڵی‬ ‫تەشریفات ‪ .‬كەچی پەشێوێك ئەو كاتەی‬ ‫بڕیاریش���یدا كەس���ێكی خۆش���بوێ ه���ەر‬ ‫دەبوایە ناوی ( كوردستان ) بێت‪ ،‬كەچی‬ ‫لە الپەڕەی نەعییش���دا لە تەندرووس���تی‬ ‫پرس���یار ناكرێ���ت ‪ .‬بێئومێ���دم ل���ەوەی‬ ‫س���وپای ئەدیبانی بێ ئەدەبیان تەس���ریح‬ ‫بكرێن و بیاننێرن بۆ سەرژمێری ژمارەی‬ ‫قوربانیان���ی ش���ەڕی ناوخ���ۆ ؟ بێئومێدم‬ ‫لەوەی زەعیمە موفەداكان‪ ،‬گرێبەس���تێك‬ ‫لەگەڵ راس���تیدا ببەس���تن و پ���ارە تەاڵق‬ ‫بدەن ؟‬ ‫بەڕاس���ت ‪ .‬بی���رم نەب���وو ئ���ەوە بڵێم كە‬ ‫رەنگە پەشێو پێش هەمووان لە من توڕە‬ ‫بێت‪ ،‬لەوەی پێم ناخۆشە بایكۆت بكرێت‬ ‫و گلەی���ی ئ���ەوەش لە من ب���كات كە بە چ‬ ‫رووێك داوا دەكەم بخرێتە مێژووێكەوە‬ ‫كە ئەو بە زبڵدانیشی نازانێت !‬ ‫لەت���ەك پەش���ێودا ‪ .‬م���ن بێبەری���م ل���ەو‬ ‫مێژووەی ئەوان و تا ماویش���م خەون بە‬ ‫چوونە ناوییەوە نابینم ‪:‬‬ ‫اللهم قد بلغت ‪ .‬اللهم فاشهد‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫خوێندنەوەی كتێب‬

‫ئه‌وین ل ‌ه واڵتێکی له‌تله‌تکراودا‬

‫*‬

‫یاده‌وه‌ری چیرۆکی ئه‌وینێکی ئاڵۆز‬

‫به‌رزان فه‌ره‌ج‬ ‫(ل ‌ه واڵتێکی له‌تله‌تکراودا به‌شه‌ڕی به‌رده‌وام ژیان‬ ‫ئاسان نه‌بوو‪ .‬ئه‌وین کردن ل ‌ه واڵتێکی له‌تله‌تکراودا‬ ‫دوو هێند‌ه ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی تێدابوو) ل ‪،166‬‬ ‫رۆمانی ئه‌وین ل ‌ه واڵتێکی له‌تله‌تکراودا‪.‬‬ ‫هه‌شته‌مین فێستڤاڵی سااڵنه‌ی به‌درخان‬ ‫ک�� ‌ه ل�� ‌ه ڕۆژان����ی ‪ 2011/ 7/10 – 9‬ل ‌ه‬ ‫پاریس سازکرا‪ ،‬بۆ من سه‌رباری مایه‌ی‬ ‫شادبوونه‌و ‌ه ب ‌ه توێژێکی دیاری هاوڕێیانی‬ ‫خۆشه‌ویستم ل ‌ه دنیای ڕۆشنبیری کوردیدا‪،‬‬ ‫خۆشحاڵیش بووم ک ‌ه ده‌سگای به‌درخان‬ ‫و هاوڕێی به‌ڕێز د‪.‬ئ��ازاد حه‌م ‌ه شه‌ریف‬ ‫ڕۆمانی (ئه‌وین ل ‌ه واڵتێكی له‌تله‌تکراودا) ی‬ ‫ب ‌ه دیاری پێشک ‌ه شکردم ‪ .‬وێڕای ئه‌وپه‌ڕی‬ ‫ده‌ستخۆشیم ل ‌ه کاک ئازاد بۆ وه‌رگێڕانی‬ ‫ئه‌م ڕۆمان ‌ه واقیعیی ‌ه ی خانم ‌ه نووسه‌ری‬ ‫ئه‌مه‌ریکی جین ساسۆن‪ ،‬سوپاسی ئه‌که‌‌م بۆ‬ ‫ئه‌و دیاریی ‌ه ک ‌ه منیشی وه‌کو ئه‌و گه‌ڕانده‌و ‌ه‬ ‫ب��ۆ ی����اده‌وه‌ری ڕۆژان��ێ��ک و تێڕوانین ل ‌ه‬ ‫بوونمان ل ‌ه جوگرافیایه‌کی ئاڵۆزدا ک ‌ه ناوی‬ ‫عێراق ‌ه ‪ .‬هه‌موومان به‌شێک له‌و یاده‌وه‌ری‬ ‫و چیرۆکی ئه‌و ڕۆمانه‌مان به‌رئه‌که‌وێت‪،‬‬ ‫ه���ه‌ر ب��ۆی�� ‌هش�� ‌ه پ��ێ��م وای��� ‌ه ک���اک ئ����ازاد ب ‌ه‬ ‫وه‌رگێڕانی هه‌ڵساوه‌‪ ،‬چونک ‌ه به‌شێکی خۆی‬ ‫تێدا ئه‌بینێته‌وه‌‪ .‬منیش له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکردنی‬ ‫خ��وێ��ن��دن��ه‌وه‌ی ڕۆم��ان��ه‌ک��ه‌دا ت��ا کۆتایی‪،‬‬ ‫نه‌متوانی ل ‌ه پاڵ هه‌موو ساتێکی چیرۆکه‌کانی‬ ‫( جوان ‌ه ئه‌لعه‌سکه‌ری) دا‪ ،‬چه‌ندین چیرۆکی‬ ‫خه‌فه‌کراوی بیره‌وه‌رییه‌کانی نه‌وه‌یه‌ک الم‬ ‫زیندوو نه‌بێته‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه هه‌موومان پێکه‌و ‌ه‬ ‫ق����ه‌ده‌ری ج��وان��ه‌م��ان ه��ه‌ب��وو‪ .‬له‌وانه‌ی ‌ه‬ ‫ناونیشانی وتاره‌که‌م ک ‌ه هه‌ڵگری هه‌مان‬ ‫ناوی ڕۆمانه‌که‌ی جین ساسۆن ‌ه ( ئه‌وین‬ ‫ل ‌ه واڵتێکی له‌تله‌تکراودا)‪ ،‬تاک ‌ه ناونیشان‬ ‫بێت بتوانێت هه‌موو ئه‌و مێژووی ئه‌وینه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه یه‌ک ڕسته‌ی وادا کۆبکاته‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه تیایدا‬ ‫ئه‌سته‌م و مومکین پێکه‌و ‌ه ل ‌ه مێژووی‬ ‫ت��راژی��دی��ای�� ‌هک��دا ک��ۆب��ک��ات��ه‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه هه‌مان‬ ‫ناونیشانم کرد ‌ه ده‌سپێکی ئه‌م نووسینه‌‪،‬‬ ‫ب�� ‌ه ج��ی��اوزای��ی��ه‌ک ل�� ‌هگ��ه‌ڵ جین ساسۆندا‪،‬‬ ‫ک�� ‌ه ن��ووس��ی��وی�� ‌هت��ی‪( :‬ئ��ه‌وی��ن ل�� ‌ه واڵتێکی‬ ‫ل�� ‌هت��ل�� ‌هت��ک��راودا‪ ،‬به‌سه‌رهاتی ڕاسه‌قینه‌ی‬ ‫ژنێکی ئ��ازای�� ‌ه ل��ه‌ب��ه‌رده‌م هێرشی گازی‬ ‫ژاراوی سه‌دام بۆسه‌ر کورده‌کانی عێراق)‪،‬‬ ‫به‌الی منه‌و ‌ه ئه‌وه‌ی له‌م ڕۆمانه‌دا دیارتر‬ ‫ئه‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬چیرۆکی قه‌ده‌ری پێکه‌و ‌ه ژیانی‬ ‫چه‌ندین نه‌وه‌ی مرۆگه‌لێکی ناو عێراقه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫چه‌ند ‌ه که‌وتوونه‌ت ‌ه ناو گێژاوی بێ هوده‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کی ئاڵۆزو دوژمنکاری به‌یه‌ک‪،‬‬ ‫له‌یه‌کدی تێنه‌گه‌یشتن‪ ،‬چ�� ‌هن��د ‌ه قه‌ده‌رل ‌ه‬ ‫جه‌نگ و یه‌کدی ڕه‌تکردنه‌وه‌دا پێکه‌وه‌ی‬ ‫کۆکردوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬هێنده‌ش قه‌ده‌ر چیرۆکی‬ ‫ئه‌وینێکی ئه‌سته‌می نێوان ئ��ه‌م نه‌وانه‌ی‬ ‫که چیرۆکی جوان ‌ه ئه‌کات ‌ه‬ ‫ئابڵوق ‌ه داوه‌‪‌‌ ،‬‬

‫چیرۆکی ژه‌هراوی بوونی په‌یوه‌ندیی نێوان‬ ‫مرۆگه‌لێکی جیاوازو دوژمنه‌کانی ناو عێراق‪،‬‬ ‫به‌اڵم ب ‌ه تروسکایی ئومێدی له‌دایک بوونی‬ ‫ئه‌وینێکی ئه‌سته‌م‌‪ ،‬ک ‌ه له‌ده‌روه‌ی ئه‌و بازن ‌ه‬ ‫بێهوده‌ی پێکدادانه‌دا له‌خۆی دواوه‌‪.‬‬ ‫گرنگییه‌کی مه‌زنی ئه‌م ڕۆمان ‌ه له‌وه‌دایه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ت ڕۆمانێکی‬ ‫کاتێکدا جین ساسۆن ئه‌یه‌وێ ‌‬ ‫ده‌کۆمێنتاری بنووسێته‌وه‌و تیایدا تراژیدیای‬ ‫میلله‌تێک ل ‌ه ڕێگه‌ی رووداو ‌ه ڕاسته‌قینه‌کان‬ ‫و به‌سه‌رهاتی ئه‌و که‌سانه‌و ‌ه بگێڕێته‌و ‌ه ک ‌ه‬ ‫تیایدا ژیاون‪ ،‬به‌تایبه‌تی جوان ‌ه عه‌سکه‌ری‬ ‫‌یکاته شایه‌تی قۆناغێکی‬ ‫ک ‌ه جین ساسۆن ئه ‌‌‬ ‫زه‌م��ه‌ن��ی و گ��ێ��ڕان��ه‌وه‌ی ڕۆم���ان ئامێزی‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌کی سیاسی میلله‌تێک تا له‌بیر‬ ‫نه‌چێته‌وه‌‪ ،‬ب��ه‌اڵم له‌هه‌مان کاتدا جوانه‌ی‬ ‫پاڵه‌وانی ڕۆمانه‌ک ‌ه به‌ده‌ر له‌و تراژیدیایه‌‪،‬‬ ‫خۆی وه‌کو که‌سایه‌تییه‌ک به‌سه‌ر ڕه‌وتی‬ ‫گێرانه‌وه‌کاندا ئه‌سه‌پێنێت‪ ،‬ک ‌ه ئه‌یه‌وێت‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و تراژیدیایانه‌وه‌‪،‬‬ ‫چ��ی��رۆک��ی ڕاس��ت��ه‌ق��ی��ن��ه‌ی ئ��ه‌وی��ن��ی خۆی‬ ‫بگێڕێته‌وه‌و ل ‌ه گه‌رمه‌ی قڕانی میلله‌تێکدا ئه‌و‬ ‫جه‌نگی پاراستن و ڕزگارکردنی ئه‌وینێک‬ ‫بکات‪ .‬له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌یوه‌ندیی ‌ه شه‌ڕانگێزی‬ ‫و دوژمنکارییه‌کانه‌وه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌کی دی‬ ‫ئینسانی له‌گه‌ڵ پێشمه‌رگه‌یه‌کدا بۆ مێژوو‬ ‫جێبهێڵێت و چیرۆکێک ب ‌ه پاکی بهێڵێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه چه‌ند ‌ه چێرۆکێکی تاکه‌که‌سییه‪ ،‬هێنده‌ش‬ ‫مرۆییه‬ ‫‌‌‬ ‫ل��ه‌دای��ک ب���ووی ئ��ه‌و په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫به‌یه‌ک دوژمنانه‌یه‌ی ناو عێراقه‌‪ ،‬ک ‌ه ته‌نها‬ ‫جوان ‌ه تیایدا ب��اوه‌ڕم��ان پێ ئه‌هێنێت‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ئه‌وین له‌واڵتێكی له‌تله‌تکراویشدا مومکینه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ش پرسیاره‌که‌یه‌‪،‬ک ‌ه ئه‌شێت ل ‌ه کاتێکدا‬ ‫الی نووسه‌ریان خوێنه‌رانی ئه‌م ڕۆمان ‌ه تا‬ ‫ڕاده‌یه‌ک ب ‌ه ئالۆزی و بێ وه‌اڵم بمێنێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ب��ه‌اڵم جوان ‌ه عه‌سکه‌ری ب ‌ه ڕزگارکردنی‬ ‫ئه‌و ئه‌وینه‌‪ ،‬وه‌اڵم��ی مومکینی ئه‌و هێز ‌ه‬ ‫ش��ه‌ڕان��گ��ێ��زان��ه‌ی داوه‌ت������ه‌وه‌‪ ،‬ک�� ‌ه هه‌موو‬ ‫مانایه‌کی ئه‌وینیان له نێو مرۆگه‌لی ئه‌و‬ ‫واڵته‌دا ل ‌ه ڕقدا خنکاندووه‌‪ .‬ئه‌وینی جوان ‌ه ک ‌ه‬ ‫له‌نێو ڕقدا له‌دایک ئه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم دواجار ته‌نها‬ ‫مانایه‌ک ب ‌ه خۆی ئه‌به‌خشێته‌و ‌ه ک ‌ه ئه‌وین‬ ‫هیچ سنوورو شوناسێکی نییه‌‪ .‬سه‌ره‌تای‬ ‫ده‌سپێکردنی چیرۆکی ئه‌وینی جوانه‌و‬ ‫سه‌ربه‌ست‪ ،‬ل ‌ه گه‌ڵ توندو تیژبوونه‌وه‌و‬

‫پێکدادانی دوو نه‌ته‌وه‌و‬ ‫دوو که‌لتوری ناو عێراق‬ ‫ده‌ست پێ ئه‌کات‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫کڵپ ‌ه س�� ‌هن��دن��ی جه‌نگی‬ ‫نێوان کوردو ده‌سه‌اڵت‪،‬‬ ‫یان ئه‌وه‌ی ل ‌ه یاده‌وه‌ری‬ ‫س������اده‌ی خ���ه‌ڵ���ک���دا ب ‌ه‬ ‫جه‌نگی ک��وردو عه‌ره‌ب‬ ‫ناسراوه‌‪ .‬سه‌ره‌تای ئه‌م‬ ‫ئه‌وین ‌ه سه‌یره‌‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا‬ ‫ل�� ‌ه گ�� ‌هش��ت��ی ج��وان�� ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌غداو ‌ه به‌ره‌و سلێمانی‬ ‫ده‌س��ت��پ��ێ ئ���ه‌ک���ات‪ ،‬بۆ‬ ‫گه‌ییشتن ب ‌ه سه‌ربه‌ستی‬ ‫خۆشه‌ویستی‪ ،‬سه‌ره‌تای‬ ‫پ����ێ����ک����ه‌و ‌ه گ���رێ���دان���ی‬ ‫مێژووییه‌کی ئه‌سته‌م‬ ‫وم����اره‌ی����ی ئه‌وینێکی‬ ‫ل���ێ���ک���ن���ام���ۆو داب��������ڕاو‬ ‫ده‌ستپێئه‌کات‪ ،‬ک ‌ه هه‌ر‬ ‫سه‌ره‌تای ئه‌و خۆشییه‌ی‬ ‫م���اره‌ی���ی ن���ێ���وان دوو‬ ‫که‌سی جیاوازی عێراق‬ ‫ل�� ‌ه ‪ 1987‬دا‪ ،‬ئه‌بێت ‌ه‬ ‫س��ه‌ره‌ت��ای ده‌رکه‌وتنی‬ ‫دڵڕه‌قی چیرۆکی نێوان‬ ‫دوو گ���ه‌ل‪ ،‬سه‌ره‌تای‬ ‫په‌الماردانی ئه‌و خاکه‌ی‬ ‫ک���� ‌ه ج�����وان�����ه‌ی ن���ی���و ‌ه‬ ‫ک����وردو ن��ی��و ‌ه ع���ه‌ره‌ب‬ ‫خۆشی ئه‌وێت و سه‌ربه‌ستی پێشمه‌رگه‌ی‬ ‫«ی‪.‬ن‪.‬ک» به‌رگری لێئه‌کات‪ .‬سه‌ره‌تای‬ ‫پ��ه‌الم��اردان��ی دڵ��ڕ ‌هق��ان��ه‌و له‌هه‌مووالوه‌ی‬ ‫کوردستان ب ‌ه جه‌نگی جینۆساید و ئه‌نفال‪.‬‬ ‫لێره‌و ‌ه ل ‌ه نێوان دوو جه‌سته وڕۆح��دا ک ‌ه‬ ‫ئه‌خوازن ل ‌ه نێو ئه‌و مێژوو ‌ه دا‪ ،‬ک ‌ه دواتر‬ ‫ئه‌بێت ‌ه شایه‌تی تۆمارکردنی تاوان ‌ه بێ وێنه‌و‬ ‫س��ه‌رس��و ‌ڕه��ێ��ن��ه‌ر ‌هک��ان‪ ،‬ئه‌وینێکی سه‌یر‬ ‫بخوڵقێنن‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه پاڵ تاوانه‌کاندا ببێت ‌ه شایه‌تی‬ ‫ڕزگارکردنی تروسکاییه‌ک ل ‌ه په‌یوه‌ندیی‬ ‫مرۆڤایه‌تی ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی ڕق��دا‪،.‬ل�� ‌هپ��اڵ ئه‌و‬ ‫م����ێ����ژووه‌دا ک��� ‌ه ئ��ه‌ی��ه‌وێ��ت ل������ه‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئه‌وینه‌و ‌ه جه‌سته‌کان بکات ‌ه دوژمنی یه‌کدی‬ ‫و ئه‌نفال دروست بکات و ته‌نیا ڕق به‌رهه‌م‬

‫چەند وتەیەك لە (جین ساسۆن)ەوە بەتایبەتی بۆ گەلی كورد‬ ‫وخوێنەرانی دەقی وەرگێڕدراوی‬ ‫(ئەوین لە واڵتێكی لەتلەتكراودا)‪:‬‬

‫كەم كەس هەن ئەوە دەزانن كوردستان دوای كۆتایی هاتنی جەنگی یەكەمی جیهانی‬ ‫لەسەر نەخشە سڕاوە‪.‬‬ ‫كەم كەس هەن ئەوە دەزانن هێزەكانی ئەوروپای سەركەوتوو بوون بەرپرسیارێتی‬ ‫وێرانكردنی مافی كوردیان وەئەستۆ گرت‪.‬‬ ‫كەم كەس هەن ئەوە دەزان��ن گەلی كورد گەورەترین كەمینەیە لە دنیادا كە واڵتی‬ ‫خۆیان نییە‪.‬‬ ‫كەم كەس هەن ئەوە دەزان��ن ناسنامەی گەلی كورد‪ ،‬بە زمان و كەلتووریشیانەوە‬ ‫لە مەترسی ئەوەدابوو لەالیەن دكتاتۆر و فەرمانڕەوای ئەو واڵتانەوە بسڕێتەوە كە‬ ‫كوردی تێدا دەژین‪.‬‬ ‫هیچ شتێك بۆ كورد هێندەی ئەوە گرنگ نییە دنیا ئاگاداری مێژوو و چیرۆكی مرڤانەیان‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئامار گرنگە‪ ،‬هیچ شتێك لەوە دڵگیرتر نییە گوێت لە چیرۆكی ژیانی تاقە‬ ‫مرۆڤێك بێت‪.‬‬ ‫بۆیەش من ئەو كتێبەم نووسی تاكو دنیا بزانێت چی بەسەر كورد هاتووە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫دنیا تێ بكۆشێت تاوانی وا دزێو هەرگیز روونەداتەوە‪.‬‬ ‫وەك نووسەر و دۆستی گەلی كوردی مەزن‪ ،‬من پیرۆزبایی لە ئازایەتی و بڕواقایمیتان‬ ‫دەكەم بۆ بەزیندوویی مانەوەتان‪.‬‬

‫ئه‌هێنێت‪ ،‬مێژووییه‌کی تر له‌خۆی ئه‌دوێت‪،‬‬ ‫ک�� ‌ه ئ�� ‌هخ��وازێ��ت چ نه‌بێت دووج�� ‌هس��ت�� ‌ه ب ‌ه‬ ‫پاکی له‌و دۆز ‌هخ��ه‌دا بهێڵێته‌وه‌‪ .‬سه‌ره‌تای‬ ‫ئیمزاکردنی په‌یمانی ماره‌یی نێوان جوانه‌و‬ ‫سه‌ربه‌ست‪ ،‬ساتی لێکجیابوونه‌وه‌ی دوو‬ ‫ن�� ‌هت��ه‌وه‌و به‌رامبه‌ر یه‌کدی بوونه‌وه‌یانه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه تیایدا الیه‌کیان مه‌رگی ده‌سته‌جه‌معی‬ ‫ئه‌وی دی ڕائه‌گه‌یه‌نێت ‪ .‬له‌راگه‌یاندنی ئه‌و‬ ‫مه‌رگ ‌ه ده‌سته‌جه‌معیه‌دای ‌ه ئه‌وینی جوانه‌و‬ ‫سه‌ربه‌ست‪ ،‬تروسکاییه‌ک بۆ پاککردنه‌وه‌ی‬ ‫به‌شێکی م��ێ��ژوو ل�� ‌ه ه�� ‌هم��وو تاوانه‌کانی‬ ‫ئه‌دۆزێته‌وه‌‌‪ .‬به‌اڵم جێی داخه‌‪ ،‬ئه‌و ‌ه دواجار‬ ‫ته‌نها چیرۆکی ئه‌وینێکی ته‌نیایه‌‪ ،‬ک ‌ه هێنده‌ی‬ ‫یاده‌وه‌ریی ‌ه تراژیدییه‌کانی هه‌ڵگری مێژوو ‌ه‬ ‫ئ��اڵ��ۆزو پ��ڕ ل�� ‌ه حکایه‌ت ‌ه کوشنده‌و پ��ڕ ل ‌ه‬ ‫قینه‌کانه‌‪ ،‬ب��ه‌اڵم یاده‌وه‌ریی ‌ه شادییه‌کانی‬ ‫هه‌ڵگری ئه‌وینێکی ته‌نیایه‌‪ ،‬ک ‌ه خۆی له‌و‬ ‫‌یه جیاکردۆته‌و ‌ه ئه‌مه‌ش وای‬ ‫مێژووی کینه ‌‌‬ ‫کردووه‌‪ ،‬ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ڕۆمان ‌ه ده‌کۆمێنتیه‌که‌ی‬ ‫جین ساسۆنه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه نه‌هامه‌تی میلله‌تێک یان‬ ‫په‌یوه‌ندیی دڵڕه‌قانه‌ی نێوان دوو میلله‌ت‬ ‫ئه‌گێڕێته‌وه‌‪ ،‬چیرۆکی جوانه‌و سه‌ربه‌ست‬ ‫ب ‌ه ته‌نیاو ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و م��ێ��ژووه‌و ‌ه ل ‌ه‬ ‫خۆی بدوێت‪.‬‬ ‫جین س��اس��ۆن ک��ه‌ ن��ووس��ه‌ری به‌شێکی‬ ‫سه‌ره‌کی ئه‌م ڕۆمانه‌یه‌‪ ،‬وات ‌ه زیاتر به‌ش ‌ه‬ ‫ده‌کۆمێنتیه‌که‌ی‪ ،‬ئه‌یه‌وێت به‌ تۆمارکردنی‬ ‫ن ل��� ‌ه ڕێ���گ���ه‌ی گ���ێ���ڕان���ه‌وه‌ی‬ ‫ت���اوان���ه‌ک���ا ‌‬ ‫راستییه‌کانه‌وه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌کی ئاڵۆزی‬ ‫نێوان مرۆگه‌لێکی نامۆ به‌یه‌ک‪ ،‬زۆرجار‬ ‫دوژمن به‌یه‌ک و ترساو له‌یه‌کدی‌‪ ،‬زۆرجار‬ ‫مرۆگه‌لێکی ش��ه‌ڕ ک��ردوو له‌سه‌ر زه‌وی‬ ‫و واڵتێک بگێڕێته‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه بۆت ‌ه دۆزه‌خی‬ ‫هه‌موویان‪ .‬له‌ڕێگه‌ی نیشاندانی وێنه‌ی‬ ‫باوکێکی عه‌ره‌به‌وه‌‪ ،‬که‌ نایه‌وێت مناڵه‌که‌ی‬ ‫ک��ول��ی��چ��ه‌ی��ه‌ک ل�� ‌ه ده‌س��ت��ی ژن���ه‌ کوردێک‬ ‫وه‌ربگرێت‪ ،‬چیرۆکی ڕه‌تکردنه‌وه‌ی یه‌کدی‬ ‫ئ���ه‌م م��رۆگ��ه‌ل��ه‌ی ن���او ع��ێ��راق��م��ان نیشان‬ ‫ده‌دات‪ ،‬که‌ ن��ه‌و ‌ه ل��ه‌دوای ن��ه‌و ‌ه حکایه‌تی‬ ‫دوژمنایه‌تییه‌کانی خۆیان بۆ مناڵه‌کانیان‬ ‫ئ���ه‌گ���وازن���ه‌وه‌و ل��� ‌ه ب���ازن���ه‌ی ونبوونی‬

‫‪23‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫شوناسێکی ئ��ال��ۆزو دۆزه‌خ��اوی��دا‪ ،‬ڕق و‬ ‫تۆڵه‌یان بۆ جێدێڵن‪ .‬دواجار نووسه‌ر ئه‌و‬ ‫پرسیاره‌ ب ‌ه کراوه‌یی جێدێڵیت‪ ،‬ک ‌ه ئایا ل ‌ه‬ ‫نێوان ئه‌و شوناس ‌ه دژ به‌یه‌کانه‌دا له‌دایک‬ ‫بوون یان ڕزگارکردنی ئه‌وینێک ل ‌ه نیوان‬ ‫دژه‌کاندا مومکینه‌؟‬ ‫بۆی ‌ه ڕۆمانه‌ک ‌ه ئه‌گه‌ربه‌ ڕێکه‌وتیش بێت‬ ‫چ��ی��رۆک��ی که‌سایه‌تییه‌ک ب��اس ئه‌کات‌‪،‬‬ ‫ه��ه‌ڵ��گ��ری ش��ون��اس��ی ئ���اڵ���ۆزی مێژووی‬ ‫ع��ێ��راق و نه‌ته‌وه‌کانییه‌تی‪ ،‬ک��ه ل��ه‌و بێ‬ ‫شوناسییه‌یدا ئه‌شێت تیایدا په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫ن بگۆڕێت ب ‌ه‬ ‫دوژمنایه‌تییه‌کانی نێوانیا ‌‬ ‫خۆشه‌ویستی یان دوژمنکاری ‪ .‬بێ مانا‬ ‫نیی ‌ه (جوان ‌ه عه‌سکه‌ری)‪ ،‬ک ‌ه دواتر ئه‌که‌وێت ‌ه‬ ‫به‌رهه‌ڕه‌شه‌ی له‌ناوبردن و قڕکرانه‌وه‪،‬‬ ‫باوکی عه‌ره‌به‌و مامی باوکی یه‌کێک ‌ه ل ‌ه‬ ‫بنیاتنه‌رانی ده‌وڵه‌تی عێراقی عه‌ره‌بی و‬ ‫دایکی کوردێکی سلێمانی سه‌ربه‌خێزانێکی‬ ‫ک����وردپ����ه‌روه‌رو خ��ه‌ب��ات��ک��ه‌ره‌و باپیره‌ی‬ ‫ئ��ه‌س��ڵ��ی عوسمانییه‌و ل�� ‌ه بنه‌ماڵه‌یه‌کی‬ ‫تێکه‌ڵ ل ‌ه ع��ه‌ره‌ب و تورک له‌دایک بوو ‌ه‬ ‫‪ .‬ئه‌گه‌ر ڕێکه‌وت که‌سایه‌تییه‌کانی نێو ئه‌م‬ ‫چیرۆکه‌ی کۆکردبێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم مێژووییه‌کی‬ ‫دوورودرێ����ژی پێکه‌و ‌ه ژی��ان��ی ناڕه‌زایی‬ ‫لێکی جیاکردوونه‌ته‌وه‌‪،‬بێ ئه‌وه‌ی که‌سیان‬ ‫ئه‌و قه‌ده‌ره‌ی هه‌ڵبژاردبێت ‪ .‬جوانه‌ یه‌کێک ‌ه‬ ‫له‌و مندااڵنه‌ی به‌رهه‌می هاوسه‌رگیرییه‌کی‬ ‫ناته‌باو نابه‌دڵیی ‌ه ل ‌ه نێوان کافیه‌ی کورد‪،‬‬ ‫ک ‌ه دوای قه‌ده‌ری خۆی ئه‌که‌وێت‪ ،‬دایکی‬ ‫که شوو ب ‌ه محەمەد ئه‌لعه‌سکه‌ری‬ ‫جوانه ‌‌‬ ‫ک��ه‌ڕئ�� ‌هک��ات ‌و ت��ا کۆتایی ژی��ان��ی جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫زمانی ئاماژ ‌ه زمانێکی لێکتێ گه‌ییشتن‬ ‫ل ‌ه نیوان ئه‌وو مناڵه‌کانیدا نییه‌ ‪ ‌ .‬جوان ‌ه‬ ‫هێنده‌ی ئ��ه‌و خۆشه‌ویستیی ‌ه به‌سۆزه‌ی‬ ‫ب��ۆ ب��اوک��ی ه��ه‌ی��ه‌ت��ی‪ ،‬ب���ه‌اڵم دوات���ر خۆی‬ ‫له‌شوناسی دایکیدا ئه‌دۆزێته‌وه‌و که‌ڕی‬ ‫باوکیشی ئه‌بێت ‌ه ه��ۆک��ارێ��ک ک�� ‌ه ئه‌ول ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی تراژیدیاکاندا بمێنێته‌وه‌و بێ‬ ‫ئ��اگ��ا بێت ل��ه‌و نه‌هامه‌تی و سته‌مانه‌ی‬ ‫ئ��ه‌ن��دام��ان��ی خ��ێ��زان�� ‌هک��ه‌ی ب��ه‌ه��ۆی ڕژێمی‬ ‫به‌عسی عه‌ره‌به‌وه‌ تووشی ئه‌بن‪ .‬بۆیه‌ ئه‌م‬ ‫ڕۆمان ‌ه به‌ ڕێکه‌وت ڕووداوه‌ ڕاسته‌قینه‌کان‬ ‫پێکه‌و ‌ه گرێ ئه‌داته‌وه‌و زۆرجار نووسه‌ر‬ ‫گێڕانه‌وه‌کان ل ‌ه جوان ‌ه وەرده‌گرێته‌و ‌ه بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی ل ‌ه نووسینێکی ده‌کۆمێنتیدا وه‌سفی‬ ‫ترسناکی خاکێک بکات‪ ،‬ک ‌ه ناوی عێراقه‌‪.‬‬ ‫ئ��ه‌و شوێنه‌ی ک�� ‌ه ڕه‌م���زی سته‌مکارییه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و شوێنه‌ی کاره‌سات و ژیانی چه‌ندین‬ ‫نه‌و ‌ه ئه‌گێڕێته‌وه‌‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه دایک و باوکی‬ ‫جوانه‌و ‌ه تا خودی خۆیی و ئه‌و نه‌وانه‌ی‬ ‫ته‌نها ل ‌ه جه‌نگدا ژی��اون‪ ،‬ته‌نها قه‌ده‌ری‬ ‫ئه‌وان جه‌نگ بووه‌و ل ‌ه یاده‌وه‌ریاندا ته‌نها‬ ‫کاره‌سات و جه‌نگ هه‌ی ‌ه ‪.‬‬ ‫ئ��ه‌وه‌ی وام لێ ئه‌کات ک ‌ه بڵێم ئه‌م‬ ‫ڕۆم��ان�� ‌ه شایانی خوێندنه‌وه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫که‌ که‌م تا زۆر ئێم ‌ه هه‌موومان خۆمانی‬ ‫تێدا ئه‌بینینه‌وه‌‪ ،‬کێ ل ‌ه ئێمه‌ له‌و نه‌وان ‌ه‬ ‫به‌شێک له‌و چیرۆکه‌و ئه‌و ساتانه‌نه‌ژیاوه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه (جوانه‌) تیایدا جه‌نگی له‌گه‌ڵ مه‌رگدا‬ ‫کردوو ‌ه و به‌ هیوای ڕزگارکردنی ئه‌وینێک‬ ‫ژیاوه‌؟ هه‌موومان به‌شێوه‌ی جیاواز به‌شێک‬ ‫ل ‌ه یاده‌وه‌ری و چیرۆکه‌کانی جوان ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫چیرۆکی خۆمان هاوشیو ‌ه ئه‌که‌ینه‌و ‌ه ‪.‬‬ ‫‌سه‌رئه‌نجام خۆمان له‌ته‌ک ئه‌ودا ئه‌بینینه‌وه‌‪،‬‬ ‫چ��ۆن ئ��ه‌م��ان��ه‌وێ��ت جه‌سته‌ی خ��ۆم��ان ل ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵتێکی سته‌مکار قوتار بکه‌ین‪ ،‬چۆن‬ ‫خۆمان به‌ زه‌لیلی له‌به‌رامبه‌رئه‌فسه‌رێکی‬ ‫ئاساییشدا ئه‌بینینه‌وه‪ ،‬چۆن ب ‌ه بێ ده‌نگی‬ ‫و به‌ ترسه‌و ‌ه تراژیدیایه‌کی ئینسانی ل ‌ه‬ ‫زه‌ینماندا ئ�� ‌هپ��ارێ��زی��ن‪ .‬ئێم ‌ه هه‌موومان‬ ‫به‌شێکی شاراوه‌و په‌راوێزی رووداوکانی‬ ‫ن��او ئ��ه‌م ڕۆمانه‌ین‪ ،‬ی��ان به‌شێکی هێشتا‬ ‫ن��ه‌گ��ێ��ڕراوه‌و ئاشکرا ن��ه‌ک��راوی نێو ئه‌و‬ ‫چ��ی��رۆک��ه‌ی��ن ک�� ‌ه ل��ه‌ ه��ه‌م��ووم��ان ئه‌دوێت‬ ‫‪ .‬ل�� ‌هم��ان��ای ع��ێ��راق��ی ب���وون ئ��ه‌دوێ��ت ل ‌ه‬ ‫نائاماده‌یی ئه‌و شوناسه‌دا ک ‌ه له‌نێو ئاڵۆزی‬ ‫خۆیدا په‌یوه‌ندییه‌کی دڵڕه‌قانه‌و سته‌مکاری‬ ‫له‌ نێوانماندا خوڵقاندووه‌‪ ،‬ک ‌ه وام��ان لێ‬ ‫ئه‌کات پاش خوێندنه‌وه‌ی چیرۆکی جوان ‌ه‬

‫فرمێسکێکی ب��ێ��ه��وده‌ ل�� ‌ه چ��اوم��ان بێت ‌ه‬ ‫خوارێ بۆ مێژووییه‌کی بێهوده‌ ی ئه‌وانه‌ی‬ ‫قه‌ده‌ری عێراقی بوونیان هه‌ڵگرتووه‌‪ ‌.‬ئه‌م‬ ‫کتێب ‌ه هه‌ندێک جار وه‌کو ڕۆمان‪ ،‬هه‌ندێک‬ ‫جار وه‌کو شایه‌تنامه‌‪ ،‬هه‌ندێک جار وه‌کو‬ ‫ب��ه‌ڵ��گ��ه‌و ب��ی��ره��ێ��ن��ان��ه‌وه‌ی م��ێ��ژوو‪ ،‬باسی‬ ‫واڵتێکی له‌تله‌تکراو ئه‌کات ک ‌ه ئه‌وین تیایدا‬ ‫ئه‌سته‌م ‌ه له‌ نێو پێکهاته‌ دژه‌کانیدا له‌دایک‬ ‫بێت‪ .‬چونک ‌ه م��ێ��ژووی ئ��ه‌وان��ه‌ی پێکه‌و ‌ه‬ ‫ئه‌ژین له‌و واڵته‌دا خۆی هه‌ڵگری به‌ئه‌سته‌م‬ ‫بوونی پێکه‌و ‌ه زینده‌گیانه‌ ل ‌ه ئه‌ویندا‪.‬‬ ‫چیرۆکی جوانه‌ یه‌کێک ‌ه ل ‌ه چیرۆک ‌ه‬ ‫له‌بیرنه‌کراوه‌کانی مییلله‌تێکی ناو عێراق‬ ‫ک�� ‌ه هه‌میش ‌ه ئ��ام��اده‌ی��ه‌‪ ،‬وه‌ک���و چیرۆکی‬ ‫هه‌موو کاره‌ساته‌کانی دی که‌ له‌سه‌ره‌تای‬ ‫ڕوودانیانه‌و ‌ه هه‌رگیز له‌بیر ناچنه‌وه‌و ل ‌ه‬ ‫یاده‌وه‌ری هه‌موواندا ئاماده‌ن و ل ‌ه هه‌موو‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌کاندا خۆیان نماییش ئه‌که‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل�� ‌ه نێو ئ��ه‌و م��رۆگ��ه‌ل�� ‌هش��دا ت��ا ئێستا بێ‬ ‫ئاگایی ل ‌ه چیرۆکی یه‌کدی و له‌کاره‌ساتی‬ ‫یه‌کدی و ل ‌ه ڕه‌تکردنه‌وه‌ی یه‌کدی ئه‌وینی‬ ‫له‌ په‌یوه‌ندیه‌کانیاندا ب��زرک��ردووه‌‪ .‬وه‌ک‬ ‫ئه‌وه‌ی هه‌موو ل ‌ه گێژاوو ته‌مومژێکدا بن‪،‬‬ ‫ک ‌ه یه‌کدی نه‌بینن‪ .‬بۆی ‌ه ل��ه‌و گێژاوه‌دا‪،‬‬ ‫له‌و تێنه‌گییشتنه‌دا جوانه‌ له‌ به‌جێهێشتنی‬ ‫به‌غدایه‌کی جه‌نجاڵه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه ئاگای له‌هیچ‬ ‫نییه‌‪ ،‬ک�� ‌ه ت��اوان�� ‌هک��ان تیایدا ب�� ‌ه بێده‌نگی‬ ‫بزرئه‌بن‪ ،‬ئه‌که‌وێت ‌ه قیامه‌تی کاره‌ساتی‬ ‫ل��ه‌ن��ێ��ودان��ی میلله‌تێکه‌وه‌‪ ،‬ل�� ‌ه قڕکردنی‬ ‫به‌شێک ل ‌ه مرۆڤایه‌تیه‌و ‌ه و به‌غداش بێ‬ ‫ئاگایه‌‪ ،‬دواجار له‌نێو دووکه‌ڵی ئه‌و گاز ‌ه‬ ‫ژه‌هراوییه‌دا له‌ نێو ته‌نیایی به‌رگه‌ڵووی ب ‌ه‬ ‫چیای مه‌نگ ده‌وره‌دراودا‪ ،‬جوان ‌ه بێهود ‌ه‬ ‫ئه‌پرسێت‪ ( :‬ئایا هیچ که‌س له‌ده‌ره‌و ‌ه هه‌ی ‌ه‬ ‫بزانێت چی ل ‌ه کوردان ئه‌کرێت ؟) ل ‪. 290‬‬ ‫ل ‌ه کاتێکدا به‌غدای جه‌نجاڵ و پڕ عه‌شامات‬ ‫بێ ئاگای ‌ه له‌و تاوان ‌ه ترسناکانه‌ی ل ‌ه دوای‬ ‫هۆلۆکۆسته‌و ‌ه جارێکی ت��ر ل��ه به‌شێکی‬ ‫عێراقدا ئه‌نجام ئه‌درێت‪ ،‬تراژیدیای جوان ‌ه‬ ‫ل ‌ه ڕۆم��ان�� ‌هک��ه‌دا ئیدی ئه‌بێت ‌ه گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫چ��ی��رۆک��ی م��ه‌رگ��ه‌س��ات��ی ده‌سته‌جه‌معی‬ ‫گ��ه‌ل��ێ��ک‪ ،‬ب��ه‌رک��ی��م��ی��اوی ک��ه‌وت��ن��ی جوان ‌ه‬ ‫ئه‌بێت ‌ه ب��ه‌ر کیمیاوی ک��ه‌وت��ن��ی سه‌دان‬ ‫هه‌زار که‌س‪ ،‬مه‌رگی میلله‌تێک به‌ خاک و‬ ‫زینده‌گی و سروشتییه‌وه‌‪ ،‬به‌و باڵندانه‌ی‬ ‫که‌وه‌کو باران ئه‌بارێن‪ .‬کاتێک گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫چیرۆکه‌کانی جوان ‌ه ئه‌خوێنینه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه هه‌مان‬ ‫کاتدا ئه‌بینه‌ خوڵقێنه‌رو زیندووکه‌ره‌وه‌ی‬ ‫ه�������ه‌زارن چ���ی���رۆک���ی دی و ه�����ه‌زارن‬ ‫ڕووب��ه‌ڕووب��وون��ه‌وه‌ی جیاوازی م��ه‌رگ ‪.‬‬ ‫ل ‌ه زه‌ینماندا دیمه‌نی له‌خاچدانی میلله‌تێک‬ ‫و قڕکردنی ئه‌بینین‪ ،‬که‌ دنیا پشتی تێ‬ ‫کردبوو‪ ،‬ک ‌ه به‌ بێ ده‌نگی ئه‌کوژراو گیانی‬ ‫ئه‌دا‪ ،‬بۆیه‌ ئێستا ک ‌ه جوانه‌ ب ‌ه هێمنی ئه‌و‬ ‫جیرۆکانه‌ ئه‌گێڕێته‌وه‌‪ ،‬له‌ هه‌مان کاتدا‬ ‫هاوارو ناڵه‌یه‌کی خه‌ف ‌ه کراو ئه‌قێنێته‌وه‪ ‌،‬ک ‌ه‬ ‫هاواری هه‌مووانه‌و پێشتر له‌ بیرکرابوو‪.‬‬ ‫جوان ‌ه ئه‌لعه‌سکه‌ری توانی ئه‌وینێک ل ‌ه ب ‌ه‬ ‫ژه‌هراوی بوون ب ‌ه گازی کیمیاوی بپارێزێت‪،‬‬ ‫ن ل ‌ه یاده‌وه‌ری‬ ‫ب ‌ه اڵم نه‌یتوانی تاوانه‌کا ‌‬ ‫ده‌سته‌جه‌معی عێراقیدا بسڕێته‌و ‌ه ‪ .‬نه‌یتوانی‬ ‫ماناکانی لێبورده‌یی ل ‌ه نێو بوونه‌وه‌ر ‌ه‬ ‫عێراقییه‌کاندا بگه‌شێنێته‌وه‌‪ .‬رووداوه‌کانی‬ ‫دوای ڕزگ����ارب����وون ل�� ‌ه دیکتاتۆریه‌ت‪،‬‬ ‫هێشتا ئه‌و هه‌ست ‌ه نادڵنیاییه‌ی ل ‌ه نێو ئه‌م‬ ‫مرۆگه‌له‌دا هێشتۆته‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه ب ‌ه ترس و بێ‬ ‫باوه‌ڕی به‌یه‌کدی ل ‌ه عێراقی بوونی خۆیان‬ ‫ئه‌ڕوانن‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه‌ی ل��ه‌م ڕۆم��ان��ه‌دا وه‌ک���و ڕاستییه‌ک‬ ‫ئ�� ‌هم��ێ��ن��ی��ت��ه‌وه‪ ،‬ده‌رخ��س��ت��ن��ی په‌یوه‌ندیی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ی نێوان مرۆگه‌له‌کانی عێراقه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫بارگاویی ‌ه ب ‌ه ئاڵۆزی و نادڵنیایی به‌رامبه‌ر‬ ‫یه‌کدی و ب ‌ه ترس و لێکسڵه‌مینه‌وه‌و‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫مێژوویه‌ک ل ‌ه هه‌ڵگرتنی دوژمنایه‌تی‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫پیاوانی سیاسه‌ت ل ‌ه نێو ئه‌وانه‌ی قه‌ده‌ری‬ ‫ع��ێ��راق��ی ب��وون��ی��ان ب��ه‌س��ه‌ردا سه‌پێنراو ‌ه‬ ‫دروستیان ک��ردووه‌‪ .‬ئه‌م ڕۆمان ‌ه وه‌اڵمی‬ ‫ئ��ه‌و په‌یوه‌ندیی ‌ه ن��ادروس��ت�� ‌ه ڕیاکارییه‌ی‬ ‫نێوان پیاوانی سیاسی عێراق نیشان ده‌دات‪،‬‬

‫خوێندنەوەی كتێب‬ ‫ئه‌وانه‌ی نرخی ئازادییان دا و‪ ،‬ئه‌وانه‌ی‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌ی لێ ئه‌که‌ن‪ ،‬بۆ هه‌موومان گرنگه‬ ‫ل ‌ه نرخی ئه‌م ئازادییه‌ تێ بگه‌ین‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫جه‌نگی ده‌سه‌اڵت و پار ‌ه گرنگتره‌‪.‬‬ ‫دواج��ار ساڵوو ده‌ستخۆشی بۆ د‪ .‬ئازاد‬ ‫حه‌مه‌ شه‌ریف‪ ،‬ک ‌ه چیرۆکێکی جوانه‌ی‬ ‫وه‌رگ��ێ��رای��ه‌ س���ه‌ر زم��ان��ی میلله‌ته‌کەی‬ ‫خ���ۆی‪ ،‬ک��ه‌ ب��ێ گ��وم��ان خ��ۆی یه‌کێکه‌ ل ‌ه‬ ‫که‌سایه‌تییه‌کانی ن��اوی‪ .‬بێگومان ئه‌وه‌ی‬ ‫له‌هه‌موو دنیاش زیاتر له‌م ڕۆمان ‌ه تێبگات‬ ‫بوونه‌وه‌ری کورد خۆیه‌تی‪.‬‬

‫خانمە رۆماننووسی ئەمریكی جین ساسۆن‬

‫ک ‌ه ئه‌یانه‌وێ ل ‌ه پشتی ته‌وافوقی سیاسی‬ ‫خۆیانه‌و ‌ه ب ‌ه وت��ن��ه‌وه‌ی گوتاری سیاسی‬ ‫دروشمئامێزی یه‌کڕیزی و یه‌کشوناسی‬ ‫و یه‌کچاره‌نووسی گه‌النی ع��ێ��راق‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ڕاستیان ‌ه بشارنه‌وه‌‪ ،‬که‌ ئه‌وان نه‌وه‌یه‌کیان‬ ‫ل ‌ه عێراقدا دروست کردووه‌‪ ،‬ک ‌ه له‌یه‌کدی‬ ‫تێ ناگه‌ن ‌و پێکه‌و ‌ه ژیانیان بۆت ‌ه ئه‌سته‌م‪،‬‬ ‫ک ‌ه هه‌ریه‌که‌یان به‌جیا چاره‌نووسی خۆی‬ ‫ئه‌ژی و به‌جیا ڕووبه‌ڕووی کاره‌ساته‌کانی‬ ‫بۆته‌وه‌و به‌جیا ب ‌ه بێ هاوبه‌شی هه‌ستی‬ ‫ئ��ه‌وان��ی دی ل���ه‌ب���ه‌رده‌م ق����ه‌ده‌ری خۆیدا‬ ‫فرمێسکی ڕشتووه‌و به‌رگری ل ‌ه مانه‌وه‌ی‬ ‫خۆی کردووه‌و ڕقی تۆڵه‌ی بنیاتناو ‌ه ‪.‬‬ ‫دواج�����ار ئ����ه‌وه‌ی ل���ه‌م ڕۆم���ان���ه‌دا وه‌کو‬ ‫ڕاستییه‌کی دی ئه‌مێنێته‌وه‌و ل�� ‌ه دوای‬ ‫ئه‌وینێکی ئ�� ‌هس��ت��ه‌م س��ه‌رک��ه‌وت��وو دێت ‌ه‬ ‫ده‌رێ‪ ،‬ئه‌به‌یه‌تی ژیان ‌ه له‌به‌رامبه‌ر هێرشی‬ ‫مه‌رگدا‪ ،‬ئه‌و ڕاستیه‌ی ک ‌ه ئه‌شێت مه‌رگ‬ ‫ل ‌ه هه‌موو الوه‌ په‌الماری مرۆڤه‌کان بدات‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم ه��ی��چ ج��ی��ن��ۆس��ای��دێ��ک‪ ،‬ه��ی��چ قڕانی‬ ‫مرۆگه‌لێک‪ ،‬کۆتایی ب ‌ه ژیانی ده‌سته‌جه‌معی‬ ‫ناهێنێت‪ .‬جوانه‌ چیرۆکی قڕکردنی گه‌لێک‬ ‫ئه‌گێڕێته‌وه‌‪ ،‬چیرۆکی جه‌نگی گه‌لێک له‌گه‌ڵ‬ ‫مه‌رگدا‪ ،‬چیرۆکی ئه‌نفال ک ‌ه بۆئه‌وه‌ی دوا‬ ‫چیرۆکی جینۆسایدی مرۆڤایه‌تی بێت‪،‬‬ ‫ئ��ه‌و تیایدا ئه‌وینێک له‌ ڕق و ژه‌هراوی‬ ‫ب���وون ڕزگ����ار ئ��ه‌ک��ات‪ ،‬ئ���ه‌و ل��ه‌ گه‌شتی‬ ‫ئه‌ومه‌رگه‌دا ئازادی‬ ‫به‌د ه‌ستد ێنێت ‪.‬‬ ‫ئ������ه‌گ������ه‌ر ت����اک���� ‌ه‬ ‫ه���ه‌س���ت���ێ���ک ک���� ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه ک���ۆت���ای���ی ئه‌و‬ ‫گ��ه‌ش��ت��ه‌دا ب�� ‌ه ناو‬ ‫دۆزه‌خ��دا مانایه‌ک‬ ‫ب������ۆ م������ان������ه‌وه‌ی‬ ‫جوان ‌ه بهێڵێته‌وه‌و‬ ‫کۆتاییه‌کی جوان‬ ‫ب�����ه‌ڕۆم�����ان�����ه‌ک����� ‌ه‬ ‫ب��ب��ه‌خ��ش��ێ��ت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ڕس���ت��� ‌ه چه‌ندین‬ ‫ساڵه‌ خه‌فه‌ کراوه‌ی‬ ‫ن��اخ��ی جوانه‌یه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه ئه‌ڵێت‪ :‬جوان ‌ه‬ ‫ئازاده‌‪.‬‬ ‫ب���������ۆ ئ������������ه‌وه‌ی‬ ‫م�������ێ�������ژووم�������ان‬ ‫له‌بیر نه‌چێته‌و ه‌‪،‬‬ ‫بۆ ئ��ه‌وه‌ی هه‌موو‬ ‫ی����اده‌وه‌ری����ی���� ‌ه ل ‌ه‬ ‫بیرکراوه‌کانی دی‬ ‫به‌ده‌نگ بێنینه‌وه‌‪،‬‬ ‫با چیرۆکی جوان ‌ه‬ ‫ب���خ���وێ���ن���ی���ن���ه‌وه‌‪.‬‬ ‫خ����ه‌ون����ی ج���وان��� ‌ه‬ ‫ه�����ات�����ۆت����� ‌ه دی‪،‬‬ ‫ئێمه‌ش ئازادین‪،‬‬ ‫خ����وێ����ن����دن����ه‌وه‌ی‬ ‫ئ�������ه‌م چ����ی����رۆک���� ‌ه‬ ‫ب����ۆ ه���ه‌م���ووم���ان‬ ‫گ��رن��گ��ه‌‪ ،‬ئه‌وانه‌ی‬ ‫له‌کار ه‌ساته‌کاندا‬ ‫ژی�����ان‪ ،‬ئ���ه‌وان���ه‌ی‬ ‫ته‌نها ئازادیان بینی‪،‬‬

‫ ئه‌وین له‌ واڵتێکی له‌تله‌تکراودا‪ ،‬ڕۆمان‪ ،‬نوسینی جین‬‫ساسۆن‪ ،‬وه‌رگێرانی له‌ ئینگلیزییه‌و‌ه د‪ .‬ئازاد حه‌مه‌شه‌ریف‬ ‫‪.‬ل ‌ه باڵوکراوه‌کانی ده‌زگای چاپ و باڵوکردنه‌وه‌ی به‌درخان‪،‬‬ ‫هەولێر‪.2011 ،‬‬

‫‪24‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫دیداری تەمەن‬

‫د‪ .‬وریا عومەر ئەمین‪ :‬بیرۆكەی دانانی ئینسكلۆپیدیای كوردستان‬ ‫دەگەڕێتەوە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوو‬ ‫دیداری‪ :‬حەمید بەدرخان‬

‫پرۆفیسۆر د‪ .‬وریا عومەر ئەمین‪ ،‬ناوێكی دیار و‬ ‫پیاوێكی هێمن و لەسەرخۆ‪ ،‬لە ساڵی ‪ 1947‬لە‬ ‫هەولێر لەدایك ب��ووە‪ ،‬هەرچەندە لەنێو كۆییان‬ ‫كۆییەو لەنێو سلێمانیان سلێمانییە و لە بەغداش‬ ‫دەژی ئەو نزیكەی زیاتر لە (‪ )40‬ساڵە خەریكی‬ ‫زمان و ئەدەبی كوردییە‪ ،‬وەلێ هەندێ جار شیعری‬ ‫تەڕو ناسك دەنووسێت‪ ،‬بەدرخان بەچاكی زانی‬ ‫لەتەك د‪ .‬وریا پاش قسەكردن لەسەر خوێندنی‬ ‫بااڵو زمان و ئەدەب و ئینسكلۆپیدیا و چەندین‬ ‫بابەتی دیكە‪ ،‬پرسیمان رەوشی خوێندنی بااڵ لە‬ ‫كوردستان چۆن دەبینی؟‬ ‫ لە ساڵی ‪1986‬دا بەشی خوێندنی بااڵ‬‫(م��اج��س��ت��ێ��ر) ل��ە زان���ك���ۆی سەالحەددین‬ ‫دام���ەزرێ���ن���را‪ .‬وەك ب��زان��م ت��ا ڕاپەڕین‬ ‫بەردەوام بوو دوای ئەوە لە ساڵی ‪1992‬‬ ‫بەشی خوێندنی بااڵ (ماجستێر و دكتۆرا)‬ ‫لە زانكۆی بەغداد دا دامەزرێنرا‪ .‬هەموو‬ ‫ماستەرهەڵگرەكانی سەالحەددین هاتن لە‬ ‫بەغداد دكتۆرایان تەواو كرد‪.‬دوای ئەمە لە‬ ‫‪1995‬دا لە زانكۆی سەالحەددیندا خوێندنی‬ ‫دكتۆرا كرایەوە و پاشان لە سلێمانی ‪.‬تا‬ ‫ئیستا نزیكەی ‪ 150‬قوتابی بڕوانامەی‬ ‫ب���ەرزی���ان ل��ە زم���ان و ئ��ەدەب��ی كوردیدا‬ ‫وەرگرتووە‪ .‬بەالی منەوە رێژەیێكی كەمیان‬ ‫لەرووی ئەكادیمییەوە الوازن ناگەنە ئاستی‬ ‫دكتۆرا ‪.‬ئەمانە ئامانجیان تەنیا وەرگرتنی‬ ‫بڕوانامە ب��ووە‪ .‬پەرە بە خۆیان ن��ادەن كە‬ ‫كاتی تەرقییەیان دێت ئنجا بیر لە نووسین‬ ‫و لێكۆڵینەوە دەكەنەوە و بە پەڵە سێ باس‬ ‫پێكەوە دێنن تەرقییەی پێ بكەن‪ .‬ئەوەی‬ ‫تێبینی دەكرێ ئەمانە نامەی ماجستێریان لە‬ ‫دكتۆراكانیان بەهێزترە‪.‬‬ ‫بەشێكی ت��ری��ان ن��ام��ەك��ان��ی��ان ل��ە ئاستی‬ ‫بڕوانامەكانیانە و لە جموجۆڵی ئەكادیمیدا‬ ‫ب��ە چ��ااڵك��ی ب���ەردەوام���ن و بەرهەمدارن‬ ‫و ك��ارەك��ان��ی��ان ج��ێ��گ��رن‪ .‬ئ��ەب��ێ ئ���ەوەش‬ ‫رەچاوبكرێ كە هەر كێ بڕوانامەی وەرگرت‬ ‫م��ەرج نییە ببێ ب��ە ت��وێ��ژەر و لێكۆلەری‬ ‫س��ەرك��ەوت��وو‪ .‬هەیە دەب��ێ بە مامۆستای‬ ‫چاك ‪ .‬ئەمە سروشتی هەموو بوارێكە‪...‬‬ ‫دەردی ب���واری ئ���ەدەب و زمانەوانیمان‬ ‫لەوەدایە هی وا هەیە وا تێدەگا كە مادام‬ ‫بڕوانامەكەی وەرگ��رت ئیتر بوو بە زاناو‬ ‫ك��ەس ل��ە خ��ۆی ب��ەرزت��ر نابینێ‪ .‬هەرگیز‬ ‫بڕوانامە پێوانە نییە و نەبووە بۆ توانینی‬ ‫ئەكادیمی‪ .‬بۆ نموونە د‪ .‬عەزیز گەردی‬ ‫نووسینەكانی بەر لە وەرگرتنی بڕوانامەكانی‬ ‫لە ئاستی ماجستێر و دكتۆران ‪ .‬هەموو‬ ‫سەرچاوەن بۆ قوتابییانی خوێندنی بااڵ و‬ ‫توێژەران‪.‬سەدان كەڵە نووسەرمان هەیە‬ ‫هیچ بڕوانامەیێكیشیان نییە و سەد دكتۆرا‬ ‫ناگاتە ئەژنۆیان‪.‬‬ ‫كە بەشی خوێندنی بااڵ دامەزرا لە كوردستاندا‬ ‫ستاف نەبوو‪ .‬هەر من پڕۆفیسۆر بووم و‬ ‫ی��ەك مامۆستای تر هەبوو ماستەری بە‬ ‫پلەی پڕۆفیسۆری یاریدەر ب��وو‪ .‬هەر من‬ ‫مافی سەرپەرشتیی دكتۆرام هەبوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫بووم بە سەرپەرشتی هەموو قوتابییەكانی‬ ‫یەكەم دەورەی ك��وردی و ئینگلیزی‪.‬لەو‬ ‫خوێندكارانە(خوالێخۆشبوو عەبدولحەمید‬ ‫یەعقوبی بەشی ئینگلیزی و فەرەیدوون‬ ‫عەبدول بەرزەنجی و فەتاح مامە و تاڵب‬ ‫حوسێن و بێخاڵ عەبدوڵاڵ سەعید) دوای‬ ‫ئەوەی د‪ .‬حەمەی مارف چوو لە دەرەوە‬ ‫دكتۆرای هێنا بووین بە دوو‪.‬هەموو ئەركی‬ ‫پێگەیاندنی قوتابییەكان كەوتە سەر ئەستۆی‬ ‫ئەم دووەم��ان‪.‬ی��ەك دوو مامۆستاش ناوە‬ ‫ناوە لە بەغداد و مووسڵەوە دەهاتن‪ .‬بەرە‬ ‫ب��ەرە قوتابییەكانمان پێگەیشتن و پلەی‬ ‫زانستییان دەسگیركرد‪ ،‬خوێندنی بااڵی‬

‫ك��وردی و ئینگلیزی هەڵسایە سەرپێ و‬ ‫ف����راوان ب��وو و ب���ووژای���ەوە‪.‬ئ���ەوەی ئێمە‬ ‫ك��ردم��ان ل��ە س��ەردەم��ێ��ك��ی وا س��ەخ��ت و‬ ‫دژواردا شتێكی موستەحیل ب��وو‪ .‬ئەوەی‬ ‫جێی شانازییە ئیستا ژمارەیێكی زۆر لەو‬ ‫خوێندكارانە بوون بە پڕۆفیسۆر و یاریدەر‬ ‫و ك���اروان���ی خ��وێ��ن��دن��ی ب���ااڵی ك����وردی و‬ ‫ئینگلیزی بە سەركەوتوویی لە كوردستاندا‬ ‫بەڕێوە دەبەن‪.‬‬ ‫لەم یەكدوو ساڵەی رابردووش وەزارەتی‬ ‫خوێندنی ب��ااڵ پ��ڕۆگ��رام��ی (تواناسازی)‬ ‫ئەنجامدەدا‪ ،‬كە هەنگاوێكی یەكجار مەزن‬ ‫و پیرۆزە قوتابییان دەنێرێتە زانكۆكانی‬ ‫جیهانی خوێندنی بااڵ تەواوكەن‪..‬تا ئێستا‬ ‫ب��ەدەی��ان ل��ە دەرچ��ووان��ی بەشی كوردی‬ ‫و ئینگلیزی دەسیان بە خوێندن كردووە‬ ‫لەو زانكۆیانە ‪.‬من پەیوەندیی بەردەوامم‬ ‫لگەڵیاندا هەیە ‪ .‬بەردەوام پەیوەندیم لەگەڵ‬ ‫دەكەن و پرسم پێ دەكەن و داوای ڕێنمایی‬ ‫دەكەن ‪ .‬ئەمانە بەخێر بێنەوە خوێندنی بااڵ‬ ‫زۆر گەشە دەكات و پێشدەكەوێ‪.‬‬ ‫* ب��ۆ ت��ا ئیستا ب��ەی��ەك��ج��اری نەگەڕاویتەوە‬ ‫كوردستان؟‬ ‫ من لە ساڵی ‪ 2005‬دا داوام پێشكەش‬‫بە زانكۆی سلێمانی كرد بگوێزمەوە ئەوێ‪.‬‬ ‫م��اوەی��ێ��ك��ی زۆری ب���ەس���ەردا چ���وو هیچ‬ ‫وەاڵمێكیان لێ نەگێڕامەوە ‪ .‬كە پرسیم‬ ‫پێمڕاگەیێنرا كە پێویستییان بە من نییە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا من لە ‪ 1998‬ەوە پڕۆفیسۆری‬ ‫وانەبێژ بووم لەم زانكۆیەدا و سەرپەرشتیی‬ ‫قوتابیانی خوێندنی بااڵ و موناقەشەكانی‬ ‫دك��ت��ۆرا و ماجستێرم ت��ێ��دا دەك���رد و تا‬ ‫ئیستاش ب��ەردەوام��م ‪ .‬دوای ئەمە داوام‬ ‫پێشكەش ب��ە زان��ك��ۆی س��ەالح��ەددی��ن كرد‬ ‫ئەوانیش هەمان شت‪ .‬دوای ئەمانە داوام‬ ‫لە زانكۆی كۆیە كرد ئەوان بەسوپاسەوە‬ ‫زۆر بەگەرمی پێشوازییان كردم و قبووڵیان‬ ‫كردم‪ ،‬بەاڵم نەمتوانی بچمە كۆیە‪ ،‬چونكە لە‬ ‫كۆیە قوتابخانەی عەرەبی نەبوو‪ .‬منداڵەكانم‬ ‫لە قۆناغی ئامادەیی و ناوەندیدا بوون لە‬ ‫ب��ەغ��داد ل��ە دای��ك ب��وون ه��ەر ب��ە عەرەبی‬ ‫بووە خوێندیان‪ ،‬كوردییەكەیان هی خوێندن‬ ‫نەبوو بە كوردی‪..‬ئەمە هۆی سەرەكی بوو‬ ‫بۆ نەگەڕانەوەم‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی ب��ەالم��ەوە سەیر ب��وو ئ��ەوەی��ە من‬ ‫دام���ەزرێ���ن���ەری ب��ەش��ی خ��وێ��ن��دن��ی بااڵی‬ ‫ب��ەش��ی ك�����وردی ب����ووم ل���ە ب���ەغ���دا و لە‬ ‫دامەزرێنەرانی بەشی خوێندنی بااڵی بەشی‬ ‫ك��وردی وئینگلیزی ب��ووم لە كوردستاندا‬ ‫و زۆربەی هەرە زۆری گەر نەڵێم هەموو‬ ‫بڕوانامەدارەكان و مامۆستا و دكتۆرەكانی‬ ‫ه��ەم��وو بەشە ك���وردی و ئینگلیزییەكانی‬ ‫هەموو زانكۆكانی كوردستان قوتابی من‬ ‫بوون‪ ،‬سەرپەرشتی زۆربەی قوتابییەكانی‬ ‫خوێندنی بااڵم تیایاندا كردووە و تەرقییەم‬ ‫بە زۆربەیان كردووە و هاوكاریی زانستیم‬ ‫لەگەڵیاندا بەردەوام بووە لە گەڵ ئەمەشدا‬ ‫قبووڵیان ن��ەك��ردم‪ .‬تا ئێستاش بەردەوام‬ ‫داوای هاوكاریی زانستیم لێ دەكەن بۆ وانە‬ ‫وتنەوە و سەرپەرشتی كردن و موناقەشەی‬ ‫ماجستێر و دكتۆرا‪.‬‬ ‫* هیچ سكااڵیێكت لەم بارەیەوە پێشكەش نەكرد؟‬ ‫ دوای ئەمە بەماوەیێك بە ڕێ��ك��ەوت د‪.‬‬‫ئیدریس هادیم بینی كە ئەوسا وەزیری‬ ‫خوێندنی بااڵ بوو‪ .‬لێی پرسیم بۆ نایێیتەوە‬ ‫؟‪ .‬منیش ئەمەم بۆ گێڕایەوە‪ .‬وتی (یەكسەر‬ ‫بهاتیتایە الم ‪ .‬بەیانی بڕۆ لە كوێ ئارەزوو‬ ‫دەك��ەی��ت م��وب��اش��ەرەی خ��ۆت ت��ۆم��ارك��ە و‬ ‫دەوام���ی خ��ۆت بكە و ئ��اگ��ادارم بكەوە‪)..‬‬ ‫زۆر سوپاسم كرد بۆ ئەو هەڵوێستەی و‬

‫پرۆفیسۆر د‪ .‬وریا عومەر ئەمین‬

‫وتم چونكە منیان نەویست‪ ،‬نەمویست و‬ ‫نامەوێ خۆم بەسەریاندا بسەپێنم‪(.‬شایانی‬ ‫باسە د‪.‬نەوزاد یەحیا باجگەر و د‪ .‬ئەمجەد‬ ‫سابیر سەرۆكی زانكۆی جیهان لەو كاتەدا‬ ‫ئامادە بوون‪).‬‬ ‫ئەوەی بە المەوە جێی نیگەرانی بوو ئەوەیە‬ ‫بەدەیان بێگانە هاتن و یەكسەر وەرگیران‪،‬‬ ‫كەچی من رەتكرامەوە‪.‬‬ ‫ دوا بەرهەمت ؟‬‫چەند پڕۆژەیێكم بە دەستەوەیە و كاریان لە‬ ‫سەر دەكەم‪ .‬چەن كتێبێكیشم لە ژێر چاپ‬ ‫دایە هیوادارم بەم زوانە دەرچن‪.‬‬ ‫ لە بارەی چییەوەن ئەم كتێبانە؟‬‫نامەكەم ئەوەی لەبارەی زمانەوانییەوەیە لە‬ ‫ساڵی ‪ 1979‬پێشكەش بە زانكۆی لەندەنم‬ ‫كرد‪ ،‬هەر وەك خۆی بە زمانی ئینگلیزی‬ ‫لەم ڕۆژانە كەوتە بەردەست‪ ،‬ئەكادیمییای‬ ‫كوردی باڵوی كردەوە‪ .‬كتێبێكم لە دەزگای‬ ‫ئاراسدا بە ناوی (پیتۆكەكانی زمانەوانی) یە‬ ‫لەسەر دەرچوونە‪..‬نامەی ماجستێرەكەم كە‬ ‫ئەویش هەر وەك خۆی بە زمانی ئینگلیزی‬ ‫بەم زووانە دەردەچێ‪ .‬كتێبێكم بەناونیشانی‬ ‫(لۆژیكی بیركاری) ئامادەیە بۆ چاپ‪ ..‬دوو‬ ‫كتێبیشم لە تەواوبوونان بە زمانی عەرەبی‪.‬‬ ‫یەكەمیان بە ناوی (الجواهری و الكورد)ە‪،‬‬ ‫دووەمیان لە بارەی رێزمانی كوردییەوەیە‪.‬‬ ‫كتێبێكیشم لە بارەی گەردونناسییەوەیە‪.‬‬ ‫جگە لەوەی ماوەیەكە خەریكم سەرتاپای‬ ‫ڕێزمانی ك��وردی بنووسمەوە سێ بەرگە‬ ‫نزیكەی لە ‪ %70‬ی ئەنجامدراوە‪ .‬و زۆر‬ ‫كاری تر كە بە پچڕپچڕی كاریان لەسەر‬ ‫دەكەم‪.‬‬ ‫* بۆ نامەكەت هەر بە ئینگلیزی باڵو كردەوە و ئەوە‬ ‫بوو بە سی و دوو ساڵ بۆ تا ئێستا نەتكردوونەتە‬ ‫كوردی؟‬ ‫ ه���ەردوو نامەكانم لە زان��ك��ۆی لەندەندا‬‫ئەنجامدراون‪ .‬یەكەمیان بە پێی ڕێبازی‬ ‫بنیاتگەرییە و ئەویتریان بە پێی ڕێبازی‬ ‫گوێزانەوەی چۆمسكییە‪ .‬ئەم ڕێبازانە بە‬ ‫سەدان زاراوە و كورت كراوە و هاوكێشە‬ ‫و تەكنیكی تایبەتیان هەیە بۆ شیكردنەوەی‬ ‫زمان‪ ،‬بە زمانی خۆی نەبێ ئامانجی خۆی‬ ‫ناهێنێتە دی‪ .‬لێكۆلەر وا زیاتر سوودیان لێ‬

‫وەردەگرن ‪ .‬لەگەڵ دەرچوونیان‪1976( ،‬‬ ‫و ‪ ،)1989‬بە سەدان دانەیان لێ پێشكەش‬ ‫ب��ە كتێبخانەكانی دەرەوە و ن����اوەوە و‬ ‫زمانەوانان كراوە‪.‬‬ ‫* ب��ەالی ت��ۆوە گیروگرفتەكانی رێنووسی كوردی‬ ‫چین و چۆن چارەسەریان دەكەیت؟‬ ‫ لە ساڵی ‪ 1982‬دا لە ژ ‪ 9‬ی گۆڤاری‬‫كۆڕی زانیاریی عیراق – دەستەی كورد‪،‬‬ ‫باسێكم بە ناونیشانی (ئیمالی ك��وردی و‬ ‫چ��ەن تێبینییەك) ب�ڵاوب��ۆت��ەوە ئ��ەم وتارە‬ ‫دووب������ارە ل���ە ك��ت��ێ��ب��ی (ئ��اس��ۆی��ەك��ی تری‬ ‫زمانەوانیدا ل ‪ ))20 – 9‬باڵوكراوەتەوە‪.‬‬ ‫تیایدا ل��ە ب���ارەی ڕێ��ن��ووس��ەوە دەدوێ���م و‬ ‫ه��ەن��دێ ل��ە گ��ی��روگ��رف��ت��ەك��ان��ی ڕێنووسی‬ ‫كوردی و چارەسەركردنیان بە پێی پێوانەی‬ ‫زمانەوانی دەخەمە روو‪.‬بەپێی بۆچوونی‬ ‫خ��ۆم دەگەمە ئ��ەم ئەنجامە كە ڕێنووسی‬ ‫ك��وردی��ی ئێستامان هیچ گیروگرفتێكی‬ ‫ترسناكی نییە ئ��ەوەش دەخەمە روو‪ ،‬كە‬ ‫لەرووی زمانەوانییەوە بۆ دانانی ڕێنووس‬ ‫بۆ هەر زمانێك دوو هەنگاوی هەیە‪:‬‬ ‫یەكەم ‪ :‬دەست نیشان كردنی فۆنیمەكانی‬ ‫زم��ان��ەك��ە و دان��ان��ی پیتەكان ب��ە جۆرەی‬ ‫سیستەمی فۆنۆلۆجیی زمانەكە‪.‬‬ ‫دووەم ‪ :‬چۆنیەتی لێكدانی پیتەكانە لە ناو‬ ‫چوارچێوەی وشەكاندا‪.‬‬ ‫بە گوێرەی الیەنی یەكەم ئەم ئەلفەبێتەی‬ ‫ئێستامان ب��ەم ری��زە (ئ��ـ ا ب پ ت ج چ‬ ‫حخدرڕزژسشعغفڤقك‬ ‫گ ل ڵ م ن هـ و ۆ ی ێ) تا ڕادەیێكی‬ ‫زۆر فۆنیمیكن لەگەڵ سیستەمی فۆنۆلۆجیی‬ ‫زم��ان��ی ك����وردی دەگ��ون��ج��ێ��ن‪ .‬دەسكاری‬ ‫كردنیان گیروگرفتەكان زیاتر و ئاڵۆزتر‬ ‫دەكات‪.‬بەتایبەتی ئێستا كراونەتە فۆنت و‬ ‫خ��راوەت��ە كۆمپیووتەرەوە‪ .‬چی ت��ازە ئەم‬ ‫فۆنتانە دەگۆڕێ‪.‬؟‬ ‫ب���ە گ���وێ���رەی خ��اڵ��ی دووەم چۆنیەتی‬ ‫ل��ێ��ك��دان��ی پیتەكانە ل��ە ن���او چوارچێوەی‬ ‫وشەكاندا‪ .‬ئەمەیە گیروگرفتی سەرەكیی‬ ‫ڕێنووسی كوردی‪ .‬زمانی كوردی لەرووی‬ ‫مۆرفۆسینتاكسییەوە زۆر چااڵكە‪ ،‬تیایدا‬ ‫ه��ەم��ان وش���ە دەش����ێ ب��ە چ���ەن جۆرێك‬ ‫بنووسرێ‪ .‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫رایان كرد‪ / .‬ڕایانكرد‬ ‫الیان نەدا ‪ /‬الیاننەدا‬ ‫هەڵی ناگرین ‪ /‬هەڵیناگرین‬ ‫جێ بە جێ كردن ‪ /‬جێبەجێ كردن ‪/‬‬ ‫جێبەجێكردن‬ ‫بێ بەش ‪ /‬بێبەش‬ ‫هیچ پێوانەیێكی زمانەوانی نییە بڵێ كام لەم‬ ‫داڕشتنانە راستە‪ .‬راستەكەیان ئەوەیانە‬ ‫ل��ەس��ەری پێك بێین‪.‬بەالی منەوە ئەمەیە‬ ‫گیروگرفتی سەرەكی لە ڕێنووسی كوردیدا‪.‬‬ ‫بەشێكی ئ��ەم الیەنە لە ژوور دەسەاڵتی‬ ‫زمانەوانیدایە‪ .‬دەبێ بە پێكهاتن بێت‪.‬‬ ‫* ئایا ئەم گیروگرفتانە چارەسەر ناكرێن گەر‬ ‫نووسینی كوردی كرا بە التینی‪ .‬لەو بڕوایەدا نین‬ ‫كە زمانی كوردی لەگەڵ التینی زیاتر دەگونجێ؟‬ ‫ س��ەرەت��ا دەب���ێ ئ���ەوە ب��زان��رێ ك��ە هەر‬‫ئەلفەبێتێك ب��ەدەس��ت��ەوە بگریت ب��ۆ هەر‬ ‫زمانێك دەگونجێ‪.‬گرنگ پێكهاتنی گشتییە‬ ‫لەسەری‪ .‬زۆربەی زۆری ئەو ئەلفوبێیانەی‬ ‫ئێستا لە هەموو جیهاندا بەكار دەهێنرێن‬ ‫هیچ كامێكیان لە بنەڕەتدا بۆ ئەو زمانانە‬ ‫دانەنراون كە بەكاریان دەهێنن‪ .‬هەموو لە‬ ‫زمانانی ترەوە وەرگیراون‪.‬ئەلفوبێی زمانی‬ ‫ئینگلیزی و جەرمەنی و فرەنسی و زۆربەی‬ ‫زمانەكانی ت��ری ئ��ەوروپ��ی ل��ە التینییەوە‬ ‫وەرگ���ی���راون‪ .‬التینی ل��ە ئیترۆسكانییەوە‬ ‫و ئیترۆسكانی لە گریكییەوە و گریكی لە‬

‫‪25‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فینیقییەوە و فینیقی لە سامییەوەو سامی لە‬ ‫هیڕۆگلیفییەوە وەرگیراوە‪.‬‬ ‫ئەلفوبێی عەرەبی لە ئارامییەوە وەرگیراوە‬ ‫و ئ���ارام���ی ل���ە س��ام��ی��ی��ەوە و س��ام��ی لە‬ ‫هیڕۆگلیفییەوە‪..‬هەمان ش��ت ب��ە جۆرەی‬ ‫ئەلفوبێكانی تر‪.‬‬ ‫هەر ئەلفوبێیەك بەدەستەوە بگری دەشێ بۆ‬ ‫هەر زمانێك بەكار بهێنرێ‪ .‬كە وەردەگیرێ‬ ‫دەسكاری دەك��رێ و بەرەبەرە دەگ��ۆڕێ و‬ ‫دەسوێ تا سروشتی دەنگەكانی زمانەكەی‬ ‫لێ دەنیشێ و دەگونجێ بە زی��ادك��ردن و‬ ‫البردنی هەندێ پیت یا دانانی نیشانە لەسەر‬ ‫هەندێ لە پیتەكان‪.‬هەتا ئەگەر دەسكاریش‬ ‫نەكرێ ئیشی خۆی هەر دەك��ات و دەبێتە‬ ‫ئاسایی‪ .‬بۆ نموونە زمانی فارسی ئەلفوبێی‬ ‫ع��ەرەب��ی وەرگ���رت���ووە ب��ە فەتحەو زەممە‬ ‫و ك��ەس��رەوەش و بێ هیچ دەسكارییەكی‬ ‫ئەوتۆ زمانەكەی خۆی پێ دەنووسێ ‪ .‬مادام‬ ‫پێكهاتنی گشتیی لەسەرە هیچ گیروگرفتێ‬ ‫سەرهەڵنادات و باس ناكرێت‪. .‬‬ ‫زم���ان دی��اردەی��ێ��ك��ی زی��ن��دووە هەمیشە لە‬ ‫جووڵە و گۆڕین دایە‪.‬سروشتێكی سركی‬ ‫جیوەیی هەیە‪ .‬نووسین وشك و وەستاوە‪.‬‬ ‫بۆیە هەرگیز نووسین ناتوانێ بەبەردەوامی‬ ‫پڕ بە پیستی زمانەكە بێت‪ .‬لەكاتی دانانی‬ ‫ئەلفوبێی هەر زمانێك تارادەیێكی زۆر نزیكی‬ ‫لەنێوان نووسین و زمانەكە بەدی دەكرێ‬ ‫‪.‬زۆری پێ ناچێ زمانەكە لە گەڵ نووسینەكە‬ ‫لێك دەت���رازێ���ن و گیروگرفتی ڕێنووس‬ ‫پەیا دەبێ و زیاد دەك��ات‪ .‬هیچ زمانێك بێ‬ ‫گیروگرفتی ڕێنووس نییە‪.‬هەر هەوڵدانێكیش‬ ‫بۆ چارەسەركردنی رێنووس گیروگرفتی‬ ‫ت���ری زم��ان��ەوان��ی و غ��ەی��ری زمانەوانی‬ ‫س���ەره���ەڵ���دەدا‪.‬چ زم��ان��ێ��ك ب��ەق��ەد چینی و‬ ‫ئینگلیزی گیروگرفتی ڕێنووسیان هەیە‪،‬‬ ‫كەچی بڕیاریان داوە دەسكاریی نەكەن ‪.‬‬ ‫چونكە بە دەس��ك��اری كردنی گیرو گرفتی‬ ‫تری ئاڵۆزتر و دژوارتر سەرهەڵدەدەن كە‬ ‫هەرگیز چارەسەرناكرێن‪.‬‬ ‫گەر ئەلفوبێی ك��وردی گوێزرایەوە التینی‬ ‫زۆربەی گیروگرفتەكان دەمێننەوە و كۆمەڵە‬ ‫گیروگرفتێكی تری ئاڵوزتر سەرهەڵدەدەن ‪.‬‬ ‫یەك دوو نموونە دەهێنمەوە‪:‬‬ ‫راناوە لكاوەكان (م ـ یت ـ ‪ /‬ـ ین ـ ن ـ ن) كە‬ ‫دەچنە سەر (گریا) و (خەوت) هەمان قاڵب‬ ‫دەگرنەخۆ‪.‬‬ ‫ ‪ À‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪MË‬‬ ‫}‪ @Ëh‬‬ ‫}‪* @Ëh‬‬ ‫_‪NÉÐ‬‬ ‫_‪ÃË NÉÐ‬‬

‫‪Ä‬‬ ‫‪Ä‬‬

‫‪À‬‬ ‫‪MË‬‬ ‫*‬ ‫‪ÃË‬‬ ‫‪Ä‬‬ ‫‪Ä‬‬

‫گەر بە التینی بنووسرێن ران��اوەك��ان دوو‬ ‫شێوەی جیا دەگرنە خۆ‪ ،‬بە پێی دوا پیتی‬ ‫ڕەگ��ەك��ە‪ .‬بە ڤ��اوڵ یا كۆنسونانت كۆتایی‬ ‫دێت؟‬ ‫‪im‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪im yt‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪i:t‬‬ ‫‪i:t‬‬ ‫‪yt‬‬ ‫ ‪xawt - girya:‬‬‫‪xawt‬‬ ‫‪- girya:‬‬ ‫‪i:n‬‬ ‫ ‪yn‬‬‫‪i:n‬‬ ‫‪yn‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪n‬‬ ‫هەبوونی یەك پیت (یــ) بۆ هەردوو (یـ) ی‬ ‫(بزوێن) و (كۆنسونانت) ئەم گیروگرفتەی‬ ‫پۆشیوە‪ .‬هەمان شت لەگەڵ (و) ی بزوێن‬ ‫و كۆنسونانت‪ .‬گەلێ گیروگرفتی تری لەم‬ ‫بابەتە‪ .‬بۆیە گەر ئەلفوبێی كوردی گوێزرایەوە‬ ‫التینی زۆر كێشەی تر سەر هەڵدەدا‪.‬‬ ‫گیروگرفتێكی تر ئەوەیە لە ئەلفوبیی التینیدا‬ ‫پیت نییە بۆ (ح – ع – خ – غ ‪ -‬ژ – ش– چ‬

‫‪...‬و ‪..‬هتد)‪.‬‬ ‫ئ���ەم���ان���ە ه����ەن����دێ ن���م���وون���ە ب������وون بۆ‬ ‫ئەوگیروگرفتانەی سەرهەڵدەدەن لە نووسینی‬ ‫ك���وردی ب��ە التینی‪ .‬ئ��ەم��ە س��ەرب��اری ئەو‬ ‫گیروگرفتانەی ڕێنووسی كوردی بە ئەلفوبێی‬ ‫ئێستامان‪.‬وەك لێكدانی بەشەكانی وشە‬ ‫لێكدراوەكان لەوێش سەرهەڵدەدەنەوە‪.‬‬ ‫نموونەیێكی تر ‪ .‬یێكێ لەوگیروگرفتانەی زۆر‬ ‫باس دەكرێ لە نووسینی كوردی بە ئەلفوبێی‬ ‫عەرەبی نەبوونی بزرۆكەیە‪.‬گەر سەیری‬ ‫ڕێنووسی هەر زمانێك بكەین دەبینین لە‬ ‫زمانەكەدا دەنگی وای تێدایە كەچی لە لیستی‬ ‫ئەلفوبێكەیدا هیچ پیتێكی بۆ نییە‪.‬بۆ نموونە‬ ‫لە زمانی‬ ‫ئینگلیزیدا پیت بۆ (ژ) نییە (پ – ژ) هەردووك‬ ‫بە(‪ )th‬دەنووسرێن‪ .‬دەیان گیروگرفتی تری‬ ‫لەم جۆرە لەم زمانەدا دەردەكەوێ‪.‬‬ ‫نموونەیەكی تر لە نووسینی زمانی عەرەبیدا‬ ‫دەهێنمەوە ‪ .‬لە نووسینی ئەم زمانەدا هەندێ‬ ‫پیت هەن‪ ،‬كەچی لە ئەلفوبێكەیدا (أبجد– هوز‬ ‫– حگی – كلمن – سعفص – قرشت – پخژ‬ ‫– چڤغ) هیچ نیشانەیان بۆ نییە‪.‬‬ ‫هیچ پیتێ بۆ (ی – ئەلفی مەقصورە) و همزە‬ ‫(ئـ) و (هـێی خڕ) و (تێی خڕ) نییە ‪( .‬چ و‬ ‫ڤ دوو پیتن یەك دەنگ دەنوێنن) پیت بۆ‬ ‫(بزوێنە كورتەكان) نییە‪.‬‬ ‫گەر ئەم گیروگرفتانە ب���ەراورد بكرێت بە‬ ‫ئ���ەوان���ەی ك����وردی دەردەك������ەوێ ك��ە هیچ‬ ‫گیروگرفتێكی ئەوتۆمان نییە‪.‬‬ ‫ل��ەرووی زمانەوانییەوە نووسینی كوردی‬ ‫بەالتینی گیروگرفتەكان چارەسەر ناكات‪،‬‬ ‫لەوانەیە زی��ادی كات‪.‬چونكە لەوێش پێك‬ ‫نایێین‪.‬‬ ‫یەك خاڵی زۆر گرنگ هەیە ئەمەوێ ئاماژەی‬ ‫پێ بكەم ئەویش ئ��ەوەی��ە‪ ،‬نووسین گەلێ‬ ‫ج��ۆری هەیە ‪ .‬فۆنەتیكی و فۆنۆلۆجی و‬ ‫ئەرتۆگرافی و ‪ . .‬هەریەكە لەمانە بواری‬ ‫خۆی هەیە‪ .‬هەندێ لە زمانەوانانمان دەركی‬ ‫جیاوازیی نێوان ئەمانە ناكەن و هەیە لە‬ ‫ڕوان��گ��ەی نووسینی فونەتیكییەوە بیر لە‬ ‫ڕێ��ن��ووس دەك���ەن���ەوە‪ .‬ه��ەی��ە ل��ە روانگەی‬ ‫فۆنۆڵۆجی و هەشە لە ڕوان��گ��ەی هەردوو‬ ‫ئاست بە تێكەڵی‪..‬بۆیە زۆر لەو الیەنانەی‬ ‫بە گیروگرفتی لەقەڵەم دەدەن بە پێوانەی‬ ‫زمانەوانی نابنە گیروگرفت‪.‬‬ ‫دێمەوە سەر ئەو خاڵە كە پێشتر ئاماژەم‬ ‫پێكرد ئەویش ئەوەیە گەر پێكهاتن هەبێ هیچ‬ ‫گیروگرفتێ نایەتە ئاراوە‪.‬‬ ‫* ئەوە بوو بە ‪ 32‬ساڵ تۆ مامۆستای زمانەوانیت‬ ‫لە زانكۆی بەغداد‪ 18 ،‬ساڵ سەرۆكی بەشی كوردی‬ ‫بوویت ‪ -‬لە سەردەمێكی زۆر سەختدا ‪ .‬ئایا بە تەما‬ ‫نیت بیرەوەرییەكانت بنووسیتەوە؟‬ ‫بێ گومان ئەم ماوەیە دوور و درێژە پڕبوو لە‬ ‫رووداو و بیرەوەریی تاڵ و شیرین‪،‬بەشێكی‬ ‫ئ��ەم رووداو و ب��ی��رەوەری��ی��ان��ەم ل��ە كاتی‬ ‫خۆیدا تۆمار دەك��رد‪ .‬هیوادارم دەرفەتم بۆ‬ ‫هەڵكەوێ بیاننووسمەوە‪ .‬یەك شت هەیە‬ ‫ح��ەز دەك��ەم لێرە باسی بكەم ‪.‬ل��ە كۆتایی‬ ‫حەفتاكاندا بەشی ك��وردی عەرەبێنرا‪ .‬هەر‬ ‫بە ناو بەشی ك��وردی بوو‪ ،‬كەچی زۆر بە‬ ‫دەگمەن قوتابیی ك��وردی تێدا وەردەگیرا‪.‬‬ ‫لە ه��ەر قۆناغەی لە نێوان شەست حەفتا‬ ‫قوتابیدا مەگەر چوار پێنج كوردیان تێدا با‬ ‫‪.‬قوتابییە زمان عەرەبییەكان كە بە هیچ جۆر‬ ‫ئ���ارەزووی خوێندنیان لە بەشی كوردیدا‬ ‫ن��ەدەك��رد‪ ،‬ب��ەاڵم ن��اچ��ار دەب���وون لەترسی‬ ‫عەسكەریی سەردەمی جەنگدا قبووڵی كەن‪.‬‬ ‫زۆر هەوڵماندا كوردەكان سەرباری كەمییان‬ ‫لێك جیا كەینەوە هەرگیز قبووڵیان نەدەكرد‪.‬‬ ‫جارێكیان قوتابیە كوردەكانم كۆ كردەوە‬ ‫و پێم وت��ن‪( :‬ئێوە ك��وردن و زمانەكەتان‬ ‫ك��وردی��ی��ە‪ .‬ئ��ەم قوتابییانە ئەلفوبێیان پێ‬ ‫دەڵێیەوە ئێوە هیچ سوود نابینن‪ ،‬بۆیە دەبێ‬ ‫بەرنامەی تایبەتی بۆ ئێوە دابنێین زمان و‬ ‫ئەدەبی كوردی بە قووڵی بخوێنن)‪ .‬وابوو‬ ‫جیام كردنەوە‪( .‬خێرومەندێ) راپۆرتێكی‬

‫لەسەر نووسیم كە من تەنزیمی قوتابییە‬ ‫كوردەكان دەكەم‪ ،‬عەمیدی كولێج خۆی هاتە‬ ‫پۆلەكە و بە زمانێكی هەڕەشاوی و پەنجە‬ ‫ڕاوەشاندنەوە وتی‪( :‬د‪ .‬وریا چۆن شتی وا‬ ‫دەكەیت ‪..‬دەت��ەوێ گێچەڵمان بۆ درووست‬ ‫كەیت‪ .‬هەر ئێستا بیانگەڕێنەوە پۆلی خۆیان‬ ‫و جارێكی تر هەڵەی وا نەكەیت)‪ .‬شایانی‬ ‫باسە د‪.‬گیان كامیل بەسیر و د‪ .‬نازەنین‬ ‫جەالل‪ ،‬ئاگاداری ئەم بەزمەن و لەو قوتابییانە‬ ‫بوون و ئامادە بوون‪ ،‬كە ڕاگر هاتە پۆلەوەو‬ ‫هەڕەشەی لێكردین‪.‬‬ ‫ئێمەی مامۆستایان گیرمان بە دەس ئەو‬ ‫بارە نالەبارەوە خواردبوو‪ .‬لەگەڵ ئەمەشا‬ ‫بە گیانێكی برایانە هەڵسوكەوتمان لە گەڵیاندا‬ ‫دەكرد‪ .‬روومان دەدانێ‪ ،‬یارمەتیمان دەدان‪،‬‬ ‫هەمیشە لەگەڵیاندا رووخ���ۆش بووین‪ .‬لە‬ ‫وانەكاندا باسی زمان و ئەدەب و مێژوو و‬ ‫هونەر و كۆمەڵی كوردمان بۆ دەكردن‪.‬بە‬ ‫شێوەیێكی ناڕاستەوخۆ زۆر شتمان لە بارەی‬ ‫كورد و كێشەی كوردەوە تێ دەگەیاندن‪....‬‬ ‫ئەنجام وای لێ دەه��ات بەرە بەرە لە گەڵ‬ ‫بەشەكەدا بگونجێن و خۆشەویستیی ئێمەیان‬ ‫ل��ە دڵ بنیشێ و ب��ە چاوێكی ت��ر سەیری‬ ‫ئێمەی ك��ورد ب��ك��ەن‪ .‬بەمە ب��ە شێوەیێكی‬ ‫عەفەوی بەشی ك��وردی بوو بە مەڵبەندێ‬ ‫بۆ پڕۆباگەندەكردن بۆ كورد لە بەغدا لەو‬ ‫سەردەمە سەختەدا ‪.‬لەمەدا ئەنجامی چاكمان‬ ‫وەدی هێنا‪ .‬زۆر دۆستمان دەسگیركرد ‪..‬‬ ‫رای زۆر لەو گەنجانە بەرامبەر بە كورد‬ ‫هاتە گۆڕین‪ .‬جارێكیان قوتابییەك وتی‪(:‬پێش‬ ‫ئەوەی بێمە ئەم بەشە زۆرم رك لە كورد‬ ‫ب���وو‪ .‬ئێستا ئ��ەڵ��ێ��م خ��ۆزگ��ە ك���ورد ب���ام)‪.‬‬ ‫ئێستاش بە سەدانیان بەردەوام پەیوەندیمان‬ ‫پێ ئەكەن و سەردانمان ئەكەن و لێمان‬ ‫ئەپرسنەوە‪ .‬ئەمە لە دەسكەوتەكانی بەشی‬ ‫كوردیی زانكۆی بەغدایە ‪ .‬هیوادارم دەرفەتم‬ ‫بۆ هەڵكەوێ بیرەوەرییەكانم بنووسمەوە‪.‬‬ ‫* كێ بوون ئەو مامۆستایانەی لەم سەردەمەدا لە‬ ‫گەڵتدا لە بەشی كوردیدا بوون؟‬ ‫ د‪ .‬عزەدین مستەفا رەسوول – د‪ .‬نەسرین‬‫فەخری – د‪ .‬ك��اوس قەفتان ‪ -‬د‪ .‬احسان‬ ‫فوئاد – د‪ .‬ئەورەحمانی حاجی م��ارف –‬ ‫د‪ .‬كەمال مەزهەر ئەحمەد ‪ -‬د‪ .‬موحسین‬ ‫م��ح��ەم��ەد ح��وس��ێ��ن و ئ���ەم وانەبێژانەش‬ ‫(فەرەیدوون عەلی ئەمین ‪ -‬عەبدولرەزاق‬ ‫بیمار –ئیبراهیم ب��اڵ��دار و ن��ووری عەلی‬ ‫ئەمین و هی تر)‪.‬‬ ‫* لەگەل شیعر چۆنی ئێستاكە‪..‬دوا شیعرت كەی‬ ‫داناوە و لەبارەی چییەوەیە؟‬ ‫ من هەرگیز بێ شیعر ناژیم و لێی دانابڕێم‪..‬‬‫بەردەوام شعر دەخوێنمەوە و ناوە ناوەش‬ ‫(مەحموود زامدار وتەنی) دەشعرێنم‪ .‬دوا‬ ‫شیعرم سروودی زانكۆی جیهانە ‪ .‬ئیمساڵ‬ ‫یەكەم دەورەی��ان دەردەچ��ێ و داوای��ان لێ‬ ‫كردم سروودەكەیان بۆ دانێم‪ .‬منیش ئەم‬ ‫چەن دێرەم بۆ داڕشتن‪:‬‬ ‫زانكۆی جیهان‬ ‫ئەی مەشخەڵی ‪..‬ڕێی هەڵكشان‬ ‫بەرەو ئاسۆی‬ ‫سەربەخۆیی و جوانیی ژیان‬ ‫بۆ كوردستان‬ ‫زانكۆی جیهان تۆ ئاواتی‬ ‫چرۆی نەمامی خەباتی‬ ‫تۆ شانازیی نیشتمانی‬ ‫پەیامێك بۆ گشت جیهانی‬ ‫تۆ ئازادیی‪..‬تۆ سەربەستیی‬ ‫تۆ بارانی خۆشەویستیی‬ ‫دروشمی دڵسۆزی و راستیی‬ ‫هەڵگری ئااڵی زانستیی‬ ‫هەر سەركەوێ زانكۆی جیهان‬ ‫* ئێوە وەك خاوەن یەكەم پڕۆژەی ئینسایكلۆپیدیای‬ ‫كوردستان و سەرۆكی لیژنەكەی لە ئەكادیمییای‬ ‫كوردیدا ‪ .‬بەم دواییە گۆڕانكارییەك بەسەر ئەمەدا‬ ‫هێنراوە‪.‬بۆ ئەمە ڕووی دا؟‬ ‫ بیرۆكەی دانانی ئینسایكلۆپیدیای كوردستان‬‫دەگەڕێتەوە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوو‪.‬‬

‫دیداری تەمەن‬ ‫تەنانەت شێخ عەبدولقادر بەرزەنجی لە‬ ‫س��اڵ��ی ‪1971‬دا كتێبێكی بەناونیشانی‬ ‫(فەرهەنگی زان��ی��اری یا ئینسایكلۆپیدیای‬ ‫كورد) باڵوكردۆتەوە‪ .‬ڕۆشنبیرانی كورد زۆر‬ ‫جار لەدانیشتنە ئەدەبی و زانستییەكانیاندا‬ ‫ب��اس��ی ئینسایكلۆپیدیایان دەك���رد و ئەم‬ ‫ئ��اوات��ەی��ان دەخ��واس��ت ئینسایكلۆپیدیای‬ ‫كوردستان دابنرێ‪ .‬ئەمە هەر بە قسەبووە‬ ‫و نەكارێنراوە و هیچ وتارێك لەم بارەیەوە‬ ‫باڵونەكراوەتەوە و هیچ دەكومێنتێك نییە‬ ‫ل��ە ب���ارەی ئ��ەم��ەوە ت��ا س��اڵ��ی ‪ 1997‬من‬ ‫پڕۆژەیێكی تەواوم پێشكەش كرد بە ناوی‬ ‫(ئینسایكلۆپیدیای كوردستان ئاواتێكە) لە‬ ‫ڕێ��ی دەزگ���ای ئ��اراس��ەوە‪ ،‬بەهۆی بەدران‬ ‫ئەحمەد حەبیبەوە لە گۆڤاری (ڕام��ان) ی‬ ‫ژمارە ‪ 41‬ی ساڵی ‪1999‬دا ل ‪ 29 – 27‬ئەم‬ ‫پڕۆژەیەم باڵوم كردەوە‪ .‬پێش ئەم وتارەی‬ ‫من هیچ دەكومێنتێك نییە و هیچ وتارێك‬ ‫لەم بارەیەوە باڵو نەبۆتەوە بڵێ پڕۆژەیێكی‬ ‫وا لە ئارادایە‪ .‬لە مێژوو و زانستدا پشت بە‬ ‫دەكومێنت دەبەسترێ نەك بە قسە‪ .‬ئەوەی‬ ‫دەڵێ پێش ئەم پڕۆژەیەی من پ��ڕۆژەی تر‬ ‫هەبووە با دەكومێنت و بەڵگەی باڵوكراوە‬ ‫بخاتە روو نەك بە قسە‪.‬‬ ‫لە كۆتایی ساڵی ‪ 2007‬دا بووم بە ئەندامی‬ ‫كارای ئەكادیمییای كوردی ‪ .‬یەكسەر ئەم‬ ‫پێشنیازەم پێشكەش ئەنجومەنی ئەكادیمییا‬ ‫ك��رد وا ب��وو بە پێی كۆنووسی (ژ‪ 15‬ی‬ ‫‪ )2008/2/3‬لیژنەیێك دانرا بەسەرۆكایەتیی‬ ‫من و بەم جۆرە‪:‬‬ ‫د‪.‬وریا عومەر ئەمین سەرۆك‬ ‫د‪ .‬جەبار قادر – ئەندام‬ ‫موئەیەد تەییب – ئەندام‬ ‫حەمید بەدرخان – ئەندام‬ ‫عەبدولرەحمان مەعروف ‪ -‬ئەندام‬ ‫من ئەم پێشنیازەم پێشكەش بە ئەكادیمییا‬ ‫كرد و هەر بۆیە لیژنەكە بە سەرۆكایەتیی‬ ‫من دانرا و من ئەندامەكانیم هەڵبژارد ئەوسا‬ ‫ك��ەس ئ���ەوەی دەرن��ەخ��س��ت ك��ە پێش ئەم‬ ‫پڕۆژەیەی من هی تر هەبووە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوەی كارەكە زۆر گەورە و فراوان‬ ‫و درێژخایەن بوو لە دەسەاڵتی لیژنەیێكی‬ ‫وا بچووك نەبوو پێویستی بە دەزگایەكی‬ ‫تایبەتی و داراییەكی گەورە بوو ‪ .‬بۆ بەدی‬ ‫هێنانی ئەمە ئەكادیمییا داوای پشتگیریی كرد‬ ‫لە حكومەتی كوردستان بۆ ئەنجامدانی ئەم‬ ‫پڕۆژەیە‪ .‬سەرۆكی حوكوومەت (د‪ .‬بەرهەم)‬ ‫بەسوپاسەوە ئامادەیی خۆی پێشان دا و‬ ‫بودجەی بۆ تەرخان كرا‪ .‬د‪ .‬جەبار ڕاسپێررا‬ ‫بۆ ئەنجامدانی ئەم كارە و وادیارە لیژنەكەی‬ ‫پێشوو هەڵوەشێنرایەوە‪.‬‬ ‫* ب��ۆ لیژنەكە هەڵوەشێنرایەوە و ت��ۆ لە‬ ‫البرای؟‬ ‫ نازانم ‪..‬ئەمە ك��اروب��اری ئەكادیمییایە‪..‬‬‫گرنگ ئەوەیە كارەكە ئیشی لەسەر بكرێ و‬ ‫ئەنجام بدرێ‪ .‬گرنگ نییە كێ ئەنجامی دەدات‬ ‫‪.‬‬ ‫* رات دەربارەی ئەم زمانەوانانە ‪ :‬مەسعود محەمەد‬ ‫‪ /‬نوری عەلی ئەمین ‪ /‬د‪.‬ئەورەحمانی حاجی مارف ‪/‬‬ ‫د‪ .‬محەمەد مەعروف فەتاح‪.‬‬ ‫ئ��ەم��ان��ە ه��ەم��وو زان����او زم��ان��ەوان��ی جێدار‬ ‫و پایە ب���ەرزن ل��ە ك��اروان��ی رۆشنبیری و‬ ‫زمانەوانیمان‪.‬هەر یەكە بە پێی زەمینەی‬ ‫ئەكادیمییی و بارودۆخی سەردەمی خۆی‬ ‫توانیویەتی جێپەنجە و كاریگەریی خۆی لە‬ ‫ب��واری زمانەوانیدا دی��اری بكات و دەوری‬ ‫خۆی ببینێ‪ .‬هەموو جێی شانازین و مێژوو‬ ‫مافی كەس ون ناكات و ڕەحم بە كەسیش‬ ‫ناكات‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫ئێرە یان ئەوێ؟‬

‫گۆران رەسووڵ زەوقە – هەولێر‬ ‫بۆ منێك كە هێشتا بیست و پێنج بەهارم‬ ‫تێنەپەڕاندووە‪ ،‬سەفەركردن و گەڕان‬ ‫ب��ە شارێكی ج��وان و گ���ەورەی وەكو‬ ‫پاریس چی وای لە خەونێك كەمتر نییە‪،‬‬ ‫ئیدی بۆیە بەرلەوەی بێمە سەر كرۆكی‬ ‫باسەكەمەوە دەخ���وازم زۆر سوپاسی‬ ‫دەزگای بەدرخان بكەم و دەستی یەك‬ ‫بە یەكی ستافەكەیان بگوشم‪ .‬ڤیستیڤاڵی‬ ‫هەشتەمی بەدرخان لە پاریس وایكرد كە‬ ‫من بە هەنگاوێك زیاتر لە پلیكانەیەكی‬ ‫بیركردنەوە ببڕم‪.‬‬ ‫ه��ەرك��ات��ێ��ك ك��ە ب��اس ل��ە سەفەركردن‬ ‫دەك����رێ م��ن ی��ەك��س��ەر دەچ���م���ەوە الی‬ ‫وتەیەكی قەشە ئۆگستین كە دەربارەی‬ ‫گ��ەش��ت��ك��ردن��ەوە گ��وت��وی��ەت��ی‪ ( :‬زەوی‬ ‫كتێبێكە‪ ،‬ئ����ەوەی ك��ە ه��ی��چ گەشتێكی‬ ‫نەكردووە تەنیا الپەڕەیەكی ئەم كتێبەی‬ ‫خوێندووەتەوە)‪ .‬گەڕانی من بە چەند‬ ‫ش��ارێ��ك��ی ج��وان��ی ئ����ەوروپ����ادا ت���ەواو‬ ‫ق��س��ەك��ەی ئۆگەستینی ب��ۆ سەلماندم‪.‬‬ ‫من پێموایە بینینی شوێنێك كە جیاواز‬ ‫بێت لە رووی كولتوور و سروشت و‬ ‫م��رۆڤ��ەك��ان��ەوە ه���ەروەك خوێندنەوەی‬ ‫دەی��ان كتێبە‪ .‬سەفەركردن و گۆڕینی‬ ‫شوێنەكان هێزی نوێ بە عەقڵ دەدات‪.‬‬ ‫ئەگەر بە گوێرەی ئەوەی كە دەڵێن ( لە‬ ‫كوێ دڵت خۆشبوو ئەوێ نیشتیمانتە)‬ ‫بڕیار بدەین‪ ،‬ئەوا دڵنیام شوێنێك لەم‬ ‫ه��ەس��ارەی��ی ئێمەدا نییە ب��ۆ ئاسوودە‬ ‫ب���وون‪ .‬چونكە دڵخۆشبوونی رەه��ا و‬ ‫راستەقینە تەنیا ب��ە شوێنی ج��وان و‬ ‫دیمەنی ج��وان و م��رۆڤ��ی ج��وان نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو هەندێ پێداویستی روحی هەن كە‬ ‫بە دەگمەن لە هەموو شوێنێك دەست‬ ‫دەك����ەوێ‪ .‬ه��ەر ب��ۆی��ە پرسیارێكی لە‬ ‫چەشنی ئێرە یان ئەوێ؟ لە نێو هەزاران‬ ‫جیاوازی و ب��ەراوردك��اری��دا خۆی قیت‬ ‫دەك���ات���ەوە‪ .‬ل��ە پ��اری��س كچی ج���وان و‬ ‫پەیكەری جوانم بینی‪ ،‬لە ئەڵمانیا یاسای‬ ‫جوان و یەكسانی جوانم بینی‪ ،‬لە ئیتاڵیا‬ ‫سروشتی جوان و كولتوورێكی دێرینم‬ ‫بینی‪ .‬مرۆڤی هەر یەك لەم شوێنانە لەناو‬ ‫خۆیدا كاتژمێرێكی چێكردووە و رێز لە‬ ‫یەك بە یەكی چركەكانی تەمەنی خۆی‬ ‫دەگرێت‪ ،‬مرۆڤی ئ��ەوێ بە پێچەوانەی‬ ‫مرۆڤی ئێرە هێندەی لە ژیان دەترسێ‬ ‫ئ��ەوەن��دە لە م��ردن ناترسێ‪ ،‬ئ��ەوان بۆ‬ ‫هەموو رۆژێكی نوێ بەرنامە دادەڕێژن‪.‬‬ ‫لەوێ بەرلەوەی نیشتیمان پیرۆز بێت‬ ‫ئینسان پ��ی��رۆزە‪ ،‬ل��ەالی (جەواهیری)‬ ‫شاعیر م��رۆڤ گرنگترە لە نیشتیمان‪،‬‬ ‫ئ���ەو دەڵ���ێ (م���ن نشتیمانی خ��ۆم��م لە‬ ‫هەموو نیشتیمانەكانی تر پێ لە پێشترە‪،‬‬

‫ئەویش بە جوگرافیاكەی نا بەڵكو بە‬ ‫مرۆڤەكانی)‪ .‬مرۆڤی ئ��ەوێ پێشبڕكێ‬ ‫ل��ەس��ەر ب���ەدەس���ت ه��ێ��ن��ان��ی زۆرترین‬ ‫زانیاری دەدەن ئەوان لەهەر هەلێكدا لە‬ ‫هەوڵی خۆڕۆشنبیركردنی خۆیان دان‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەی ئەوانەوە ئێمە لە گۆرێن‬ ‫و كڕینی دوا مۆدێل و نوێترین ئۆتۆمبێل‬ ‫و خانوو و جلوبەرگ لە كێبڕكێداین‪.‬‬ ‫ئ���ەوان ب��ە ع��ەق��ڵ��ەوە س��ەق��اڵ��ن ئێمە بە‬ ‫گەدەمانەوە‪.‬‬ ‫زێدەگۆیی ناكەم ئەگەر بڵێم رۆژانە كەس‬ ‫هێندەی من كوچە و كۆاڵنەكانی هەولێر‬ ‫ن��اگ��ەڕێ‪ ،‬وەل��ێ ت��اك و ت��ەرا بەرچاوم‬ ‫دەك��ەوێ گەنجێك یا هەركەسێكی دی‬ ‫س��ەری خستبێتە ن��او رۆژن��ام��ەی��ەك یا‬ ‫كتێبێك‪ ،‬ئەو شتە جوانەی كە من لەوێ‬ ‫لە زۆربەی شوێنەكان بینیم خوێندنەوەی‬ ‫ك��ت��ێ��ب ب�����وو‪ .‬ل�����ەوێ ل���ە وێستگەی‬ ‫ش���ەم���ەن���دەف���ەرەك���ان‪ ،‬ل��ە باخچەكان‪،‬‬ ‫لەناو پاس و قیتار و رێستۆرانتەكاندا‪،‬‬ ‫خوێندنەوە دۆستیان بوو‪ .‬مخابن لێرە‬ ‫ن���ەك ه���ەر ل���ەو ش��وێ��ن��ان��ەش ب��گ��رە لە‬ ‫زانكۆكانیشدا خۆمان لە خوێندنەوە زویر‬ ‫كردووە‪ .‬ئەز لەوێ سەرنجی شتێكمدا‪،‬‬ ‫ئ��ەوان زیاتر حەز بە گوێگرتن دەكەن‬ ‫ن��ەوەك��و پەیڤین‪ ،‬دی��س��ان��ەوە ئەمەش‬ ‫پێچەوانەی ئێمە‪ .‬كافتریاكانمان كورسی‬ ‫بەتاڵی لێ نییە و لە كتێبخانەكانیشماندا‬ ‫ب��س��ت��ێ��ك ت���ۆز ل���ەس���ەر كورسییەكان‬ ‫نیشتووە‪.‬‬ ‫لەوێ لەبارەی مافی مرۆڤەوە لە ئاستێكی‬ ‫ب���ااڵ ك���اردەك���ەن‪ ،‬ك���ورد گ��وت��ەن��ی لەو‬ ‫مەسەلەیە لێبوونەتەوە‪ .‬ئەوان ئێستا ماف‬ ‫دەدەنە تەواوی گیاندارەكان‪ .‬هەرگیز ئەو‬ ‫وێنەیەم لەبیر ناچێتەوە كە یەكەم رۆژ‬ ‫گەیشتمە نۆرنبێرگ لە ئەڵمانیا بینیم سێ‬ ‫ئافرەت بە خەمبارییەوە لەسەر كۆترێك‬ ‫كە باڵێكی بریندار ببوو‪ ،‬وەستابوون و‬ ‫یەكێكیان لە هەوڵی پەیوەندیكردن بە‬ ‫پزیشكەوە بوو‪ .‬الی ئێمەش یەكێك تەنیا‬ ‫بۆ ئەوەی دۆستەكانی پێبكەنن ئاگر لە‬ ‫كلكی كەرێك بەردەدا و یەكێكی تریش‬ ‫ب��ە مۆبایلەكەی پ��رۆس��ەی سەربڕینی‬ ‫بێچووە پشیلەكان وێنە دەگرێ‪ .‬ل ڤێرێ‬ ‫ه��ەر كەسەكی خزمەتێكی ب��ە گ��ەل و‬ ‫نیشتیمان كردبێ جا لە هەر روویەكەوە‬ ‫بێ ئەدەبی‪ ،‬مرۆیی‪ ،‬نیشتیمانپەروەری‪،‬‬ ‫وەرزشی‪ ،‬هونەری یا هەر شتەكا دی‪،‬‬ ‫بە جۆرێك ن��اوی ب���ەردەوام لە واڵتدا‬ ‫دەبیسترێتەوە‪ ،‬یان ئەوەتا پەیكەرێكی بۆ‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫گۆرانی الو‪ ،‬كە سەرنووسەری گۆڤاری (‪)23‬یە‪ ،‬لەناو هۆڵی فێستیڤاڵدا لە پاریس‬

‫چێ دەكرێ یان ئەوەتا شەقام‪ ،‬باخچە‪،‬‬ ‫زانكۆ یان كتێبخانەیەكی بەناو دەكرێ‪.‬‬ ‫الی خۆشمان كەسایەتییە سیاسییەكان‬ ‫ل���ەم م��ەس��ەل��ەی��ەش��دا پشكی شێریان‬ ‫بەركەوتووە‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ زۆرێ����ك ل��ە دۆس��ت��ان��م لەسەر‬ ‫پ��ەی��وەن��دی كۆمەاڵیەتییەكەی واڵتانی‬ ‫ئەوروپا بووەتە گفتوگۆمان‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫من ئەو مەسەلەیە بە تاكە خاڵی الوازی‬ ‫كۆمەڵگا ئەوروپییەكان دادەنێم و هەر‬ ‫ئەو خاڵە بچووكەش درزێكی گەورەی لە‬ ‫روحی مرۆڤی ئەوروپیدا دروستكردووە‪.‬‬ ‫وەلێ ئەگەر شیكارییەك بۆ (بەهێزی)‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكەی كۆمەڵگا‬ ‫رۆژه����ەاڵت����ی����ی����ەك����ان و (بێهێزی)‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكەی كۆمەڵگا‬ ‫رۆژئاوایییەكان بكەین‪ ،‬یەك ئەنجاممان‬ ‫دەست دەك��ەوێ‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە لە‬ ‫هەردوو الدا پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫هێز و هاندەرێك نین بۆ ت��اك‪ .‬ئەوی‬ ‫لە كۆمەڵگا رۆژئاوایییەكان دەبیندرێ‬ ‫ئ��ەوەی��ە ك��ە م��رۆڤ دەك��ەوێ��ت��ە بارێكی‬ ‫نیگەرانی و زۆرجاریش وەڕەسی روح‪،‬‬ ‫كە سەرئەنجام ئەمانەش گیرۆدەبوون بە‬ ‫ماددە هۆشبەرەكانی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫من چەندینیانم بە گێژی یان خەوتووی‬ ‫ل��ە شەقامەكان پ��اری��س و كۆاڵنەكانی‬ ‫ڤینیسیادا بینی‪ .‬لێ ئ��ەوەی لە كۆمەڵگا‬ ‫رۆژهەاڵتییەكاندا دەبیندرێ لەدەستدانی‬ ‫ئازادی تاك و ملكەچبوون بۆ بۆچوونە‬ ‫چەقبەستوەكانی كۆمەڵگا‪ ،‬لەالیەكی تریش‬ ‫گەیشتن بە خۆشبەختی لەسەر حیسابی‬ ‫مەینەتی ئەوانی ترەوە‪ .‬من وا تێدەگەم‬ ‫لێرە خراپ بەكارهێنان و تێنەگەیشتن لە‬ ‫ئایین و لەوێ پشتكردنی تەواو لە ئایین‬ ‫هۆكار سەرەكی بێ‪ .‬زوو زوو گوێم بە‬ ‫زەنگی كڵێسا دەزرینگایەوە‪ ،‬بەاڵم كەسم‬

‫نەدەدی بچێتە نێو كڵێساوە‪ .‬لەوێ ئەوی‬ ‫شتێك بەهرەی تێدابێ هەر زوو هانی‬ ‫دەدەن و دەبنە هۆكار بۆ ب��ەرەو پێش‬ ‫چوونی‪ .‬لێرە ئەوی خەریكی داهێنان بێ‬ ‫هەزاران تانە و تەشەری تێدەگیرێ‪ ،‬لە‬ ‫چەند الیەكەوە هەوڵی پەژمووردەبوونی‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫زۆر شتی دیكە ه��ەن ك��ە م��رۆ دشێت‬ ‫لەسەریان ب��دوێ وەل��ێ بە وت��ارێ��ك و‬ ‫وەه���ا ب��ەخ��ێ��رای��ی ن��اك��رێ بەسەریاندا‬ ‫ب���ازدەی���ن‪ ،‬ب��ەه��ەر ح��اڵ ئ���ەوەی ك��ە لە‬ ‫كۆتاییدا دەمەوێ بیڵیم زێتربوونی ئەو‬ ‫گومانانەن كە من لە ئەنجامی شیكاریی‬ ‫پ��رس��اری ئ��ێ��رە ی��ان ئ��ەوێ��دا كەڵەكەم‬ ‫كردن‪ .‬گومان لە بوون‪ ،‬بوونێك كە بۆ‬ ‫تایبەتمەندی تاكێك چەقبەستووە‪ ،‬ئەوی‬ ‫بڕیارە خۆش بژی لە هەر بستێكی ئەم‬ ‫گێتییەدابێ هەر لە خۆشیدایە‪ ،‬ئەویشی‬ ‫ك��ە ب��ڕی��ارە ن��ەه��ام��ەت��ی دۆس��ت��ی ب��ێ لە‬ ‫هەر كونجێكی گەردووندابێ ئەوا دەبێ‬ ‫ب��اوەش بە نیگەرانیدا بكا‪ .‬لە پاریس‬ ‫ئ��ەو رەشپێستە ئەفریقییانەم دەبینی‬ ‫كە لەدەست برسێتی و نەداری حەوت‬ ‫مەملەكەتیان بڕیبوو‪ ،‬ب��ەاڵم هەروەك‬ ‫نزرگەكەیان لە ه��ەژاری و برسیێتی و‬ ‫شپڕێویدا گوزەرانیان دەكرد‪ .‬لە ئەڵمانیا‬ ‫ئەو كوردانەم دەبینی كە چۆن لێرە ژبەر‬ ‫ئیش دەرفەتی سەرخوراندنیان نەبووە‪،‬‬ ‫لەوێش لەبەر كاری گران هانكەهانكیان‬ ‫رۆژەڕێ��ی��ەك دەڕۆی‪ .‬دەخ���وازم ئێستا‬ ‫ب��ب��ێ��ژم ك���ە ش��ت��ێ��ك ه��ەی��ە پ��ێ��ی دەڵێن‬ ‫چارەنووسی نووسراو‪ .‬چارەنووسێك‬ ‫كە لەنێوان جوانی و خۆشی ئ��ەوێ و‬ ‫گ��رێ��دراوێ روح بە ئێرە ك��ەس نازانێ‬ ‫چۆن نووسراوە و دەنووسرێتەوە‪.‬‬

‫گۆران‪ ،‬بەدیار پەیكەرە بەناوبانگەكانی ئەوروپاوە دۆش داماوە‬

‫‪27‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫ئۆسلۆم بە برینداری و كەسەرەوە دی!!‬ ‫عەبدولڕەحمان مەعروف ‪ -‬نەرویج‬ ‫دوای بەشداری لە هەشتەمین فێستیڤاڵی‬ ‫بەدرخان لە پاریس لە ‪ 2011/7/10-9‬بە‬ ‫سەركەوتوویی كۆتایی هات‪ ،‬منیش وەك‬ ‫هەر یەكێك لە بەشداربووانی فێستیڤاڵەكە‪،‬‬ ‫رووم كردە واڵتانی ئەوروپا‪ ،‬لەو سەفەرەدا‬ ‫‪ 22\21‬گەیشتمە واڵت��ی ن��ەروی��ج‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ���ەوەی خ��وازی��اری ن��ەب��ووم ئ��ەو كۆستە‬ ‫جەرگبڕەی ئەو واڵتە بوو‪.‬‬ ‫ئەو دیاردەیەی لێرەو لەوێ لە ئەوروپاو‬ ‫جارێكیشیان لە ئەمریكا لەماوەی ئەو چەند‬ ‫ساڵە قوت بۆتەوە‪ ،‬دنیای تووشی شۆك و‬ ‫حەپەسان ك��ردووە‪ ،‬كە مرۆڤ چۆن لەنێو‬ ‫ئەم پەروەردەو دیموكراسی و فرە كلتووری‬ ‫و بیركردنەوە‪ ،‬پەنا بۆ كوشتنی هاوڕێ‬ ‫و هاوپۆل و هاو خوێن و ئینسان دەبات‪،‬‬ ‫هەموو ك��ەس خەونی س��ەوز و س��وور و‬ ‫پەمەیی نەبڕاوەی هەس‪ ،‬گەرەكمانە ئەگەر‬ ‫ب��ۆ ت��اك��ە ی���ەك س���اڵ‪ ،‬ی���ەك رۆژ و یەك‬ ‫كاتژمێریش بێت مەرگ پێمان نەگات‪ ،‬چ جای‬ ‫كارەساتێكی وا سامناك و تاقەت پروكێن‬ ‫و تژی خوێن و بڕینەوەی دەی��ان رۆح و‬ ‫خنكاندنی هەناسەی پۆلێك گەنج لە گەشت‬ ‫و مەلەو ی��اری و خۆشیدا‪ ،‬ل��ەو گەشتەی‬ ‫ئەوروپامدا‪ ،‬دوا وێستگەم شاری ئۆسلۆی‬ ‫پایتەختی نەرویج بوو‪ ،‬شەوی ‪7/22-21‬‬ ‫گەیشتم‪ ،‬بەیانی لەماڵی كۆساری فەتاحی‬ ‫هاوڕێی لە مێژینەم پشوویێكم دا‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫ئێوارە بەچاوساغی ئەو كون و قوژبن و‬ ‫شوێنە م��ێ��ژووی��ی و ك��ل��ت��ووری و دیارو‬ ‫جوانەكانی ئۆسلۆ بەسەر بكەینەوە‪ ،‬وەلێ‬ ‫كاتژمێر ‪ 3.26‬بەكاتی نەرویج دەنگێكی زۆر‬ ‫گ��ەورەم��ان بیست‪ ،‬من لەبەرئەوەی گوێم‬ ‫پڕی گرمەو دەنگی تەقینەوەو كارەسات‬ ‫بوو‪ ،‬گومانم بۆ تەقینەوە چوو‪ ،‬لەڕاستیشدا‬ ‫ه����ەروا ب���وو‪ ،‬ب���ەاڵم ئ���ەو ب�����رادەرەم بەو‬ ‫حوكمەی چەند ساڵێكە لە ئەوروپا دەژی و‬ ‫بەتایبەتی لە نەرویج كارەساتی لەمجۆرەیان‬ ‫نەدیوە‪ ،‬بۆیە دوور و نزیك بیری لە شتێكی‬ ‫لەمجۆرە ن��ەدەك��ردەوە‪ .‬سەرەنجام بەپێی‬ ‫ه���ەواڵ و تەلەڤزیۆنی ش��ار و حكومەت‪،‬‬ ‫نەخێر‪ ...،‬كارەساتەو تەقینەوەیە لەچەقی‬ ‫بازاڕ و بەردەم وەزارەتەكانی حكومەت و‬ ‫دواتریش دەركەوت هەر ئەو گەنجە راسیسم‬ ‫و راستڕەوە نەرویجییە تەمەن»‪»32‬ساڵەی‬ ‫ك��ە ئ��ەن��دام��ی پ��ارت��ی پێشكەوتنخوازبوو‪،‬‬ ‫بە بەرنامە بۆئەوەی پۆلیس فریو بدات و‬ ‫بەم تەقینەوەیە خەریكیان بكات‪ ،‬دەچێتە‬ ‫دوورگ��ەی ئۆتۆیا(‪ )utoya‬بە رەشاشێكی‬ ‫چ��ەن��دی��ن گ��ول دەژاك��ێ��ن��ێ��ت دەی���ان خەون‬ ‫س���ەر دەب���ڕێ���ت‪ ،‬پ��ۆل��ێ��ك گ��ەن��ج خەڵتانی‬ ‫خوێن دەكات‪ ،‬هەرچەندە بەرایی خەڵك و‬ ‫بەتایبەتیش خەڵكی رۆژهەاڵت و موسڵمانان‬ ‫ل��ەوە دەت��رس��ان ك��ارەك��ە قاعیدە ئەنجامی‬ ‫داب��ێ��ت‪ ،‬ك��ە ئ��ەوك��ات فشار و توندوتیژی‬ ‫زیاتر دەخرێتە سەر پەنابەر و سەر رەش‬ ‫و خەڵكی رۆژهەاڵت بەگشتی‪ ،‬كەمتر الیان‬ ‫لێ دەكرێتەوەو كاریان پێدەدرێت و شوێنی‬ ‫ژیان و حەوانەوەیان بۆ دابین دەبێت‪ ،‬خەم‬ ‫و قورسایی و بارێكی دیكەشیان دەبێت‬ ‫بە ك��ۆڵ��ەوە‪ ،‬هەڵبەتە ئ��ەو خەڵكە لەدەست‬ ‫ج��ەور و ستەمی كاربەدەست و ح��زب و‬ ‫فەرمانڕەواو حوكمی تۆتالیتاری و دیكتاتۆر‬ ‫و ن��ادی��م��وك��راس��ی رۆژه����ەاڵت و واڵتانی‬ ‫ع��ەرەب��ی رای��ان��ك��ردووەو ل��ەوێ بەوپەڕی‬ ‫ئارامی و ئاسایش و دوودڵی دەیگوزەرێنن‬ ‫و لەوێ پێكەوە ژیان هەیە‪ ،‬فرە كلتووری‬ ‫و فرە رەنگی و قبووڵكردنی رای بەرامبەر‬ ‫ل��ەئ��ارادای��ە‪ ،‬ی��اس��ا س�����ەروەرە‪ ،‬جیاوازی‬ ‫لەنێوان سەر رەش و قژ زەردێك‪ ،‬كوردێك‬ ‫و هۆڵەندییەك‪ ،‬مەغریبییەك و ئەڵمانییەك‪،‬‬ ‫پاكستانییەك و هیندییەك و نەرویجی و‬ ‫فەلەستینییەك نییە‪ ،‬ئەگەر رێز لە یاساو‬

‫مارف لە بەردەم ماڵی پاشای واڵتی نەرویج‬

‫رێساكانی دەوڵ��ەت بگرێت و ئەم واڵتە بە‬ ‫ماڵی خۆی بزانێت‪ ،‬وەك ئەو ژنە مودمین‬ ‫و پەراگەندەو بێ ماڵ و حاڵە بیر بكاتەوە‪:‬‬ ‫سەعات دووی شەو بوو لە پاریس لەبەردەم‬ ‫هۆتێلەكەمان دوو ئافرەتی بێ دەرەت��ان و‬ ‫سەراسیمە كە بینیان چەند گەنجێكی سەر‬ ‫شێت و هەرزەكاری نابەرپرسیار ئاگریان‬ ‫لەژێر دارێك كردەوە‪ ،‬هاواریان لێ هەستاو‬

‫داوای یارمەتی و تەلەفۆنیان بۆ پۆلیس‬ ‫كرد‪ ،‬دواتر زۆر بە خێرایی و بە پەرۆشەوە‬ ‫لەگەڵ چەند كەسێك ئاگرەكەیان خامۆش‬ ‫كردەوە‪ .‬یان لە شارێكی دیكە پیرە ژنێكی‬ ‫حەفتا ساڵە خەریكی ك��ۆك��ردن��ەوە قونكە‬ ‫جگەرەو پاككردنەوەی دەوروب��ەری خۆی‬ ‫و كوچەو شەقامەكە ب��وو‪ ،‬ب��ەاڵم وێرای‬ ‫جوانییەكان و ئ��ازادی بیروڕاو كلتوور و‬ ‫زمان و‪...‬تاد‪ ،‬خەڵكی نەخۆش و دڵڕەش و‬ ‫چەوت و ئەندرێس بریڤیك ئاساش هەن‪ ،‬كە‬ ‫پەروەردەی ئەمجۆرە پارت و بیركردنەوە‬ ‫راسیسم و نادروستانەن‪ ،‬چۆن خەڵكانی‬ ‫رۆژه���ەاڵت و بیانی بوونەتە بارگرانی و‬ ‫بێكاری و پەشێوی بۆ واڵتەكانیان‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫ئەندرێس لە پارتێكی راستڕەوی نەرویجی‬ ‫لە بەرامبەر پارتی كرێكاری فەرمانڕەوا‬ ‫ق��وت��دەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬چ��ۆن ئ��ەو پ��ارت��ە پ���ەرە بە‬ ‫ف��رە كلتووری و فراوانكردنی ئ���ازادی و‬

‫دیموكراسی دەدات! هەوڵی خۆشكردنی‬ ‫گوزەرانی هەموو رەنگ و كلتوور و ئایین‬ ‫و نەتەوەیەك دەدات‪ ،‬بەالی ئەوانەوە گرنگ‬ ‫ئەوەیە پێشێلی یاسا نەكەیت و ئینتیمات‬ ‫بۆ ئ��ەو واڵت��ە هەبێت‪ .‬بێگومان ه��ەر ئەو‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوەو ب��ەرن��ام��ەی��ەش دەیباتەوەو‬ ‫دەچێتە پێشەوە‪ ،‬چۆن ئەمشەوە لەوەاڵمی‬ ‫ئ��ەم ك��ارەس��ات و حەپەسانی كۆمەڵگاو‬

‫دەریایە خوێن و وێرانبوونە‪ ،‬لە بەرامبەر‬ ‫ئەو دەنگە نووساوو سەر كزانە سەرۆك‬ ‫وەزیرانی نەرویج گوتی‪ :‬ئێمە لە پەرەپێدان‬ ‫و بردنە پێشەوەی رەوت��ی دیموكراسی و‬ ‫ئازادی سل ناكەینەوەو بەردەوام دەبین‪.‬‬ ‫هەرچەندە بیركردنەوەی ئەو الوە مەسیحییە‬ ‫دژ بە فرە كلتووری و ئیسالم و ماركسییە كە‬ ‫گوتی‪( :‬وەحشەتناك بوو‪ ،‬بەاڵم زەرووری‬ ‫ب����وو)‪ ،‬زەنگێكی م��ەت��رس��ی��دارەو گروپی‬ ‫توندڕەویشی لەپشتەوەیە‪ ،‬ئەگەرنا لەبەردەم‬ ‫دادگا نەیدەگوت‪( :‬لەوانەیە ئەم كردەوەیەی‬ ‫من بە قێزەون ببینن‪ ،‬بەاڵم لەداهاتوودا بۆ‬ ‫ئەوكارەی كردوومە سوپاسم دەكەن)‪.‬‬ ‫دڵنیام ئەو دەنگانە تەمەن كورت و رەنج‬ ‫بە خەسار دەب��ن‪ ،‬رەنگە بتوانن رێگاكان‬ ‫نەختێك دوورت��ر بخەنەوەو كۆسپ بخەنە‬ ‫ب�����ەردەم خ��ەڵ��ك و گێچی ماندووبوون‬ ‫سەرووتر بخەن‪ ،‬بەاڵم ناتوانن لە بەرامبەر‬ ‫بەرنامەیەك بەڕاستی مەبەستی خزمەتی‬ ‫خەڵك و هاوواڵتیان و دیموكراسی راستەقینە‬ ‫بێت بوەستنەوە‪ ،‬سەرەنجام هەناسە سارد‬ ‫و مایە پووچ دەبن و دەبێ سەریان بخەنەوە‬ ‫ناو قاوغەكانیان‪ ،‬وەك چۆن تیرۆریست و‬ ‫كەسانی ت��ون��دڕەوی ئیسالمی و خەڵكانی‬ ‫دیكەی رۆژهەاڵتیش تا بە ئەمڕۆ لە برەودان‬ ‫ب��ە ئ���ازار و زی��ات��رك��ردن��ی مەینەتییەكانی‬ ‫خەڵك و خوێكردنە برینی دەوروبەرەكانیان‬ ‫بەرهەمێكی دیكەیان نەبووە!!‪.‬‬

‫هێوربوونەوە‬

‫رۆژی ‪ 2011/7/24‬دوای هەندۆكەك هێوربوونەوەی رەوشەكەو هەڵگرتنی‬ ‫یاساغی شەقام و رێگاوبان‪ ،‬دوو رۆژ دوای كارەساتەكە‪ ،‬بە یاوەری كۆسار فەتاحی‬ ‫رووم كردە چەقی شار و شوێنی رووداو و كارەساتی تەقینەوەكە‪ ،‬ئیدی هەر پۆل‬ ‫پۆل خەڵك بە چەپكێ گوڵ و باوەشێ خۆشەویستی و دنیایەك خەم و پەژارەوە‬ ‫دەهاتن و گوڵی رێزو خۆشەویستییان دادەناو رێزیان لە شەهادەت و مەزنی‬ ‫قوربانییەكان دەنا‪ ،‬نەفرەتیان لە شەڕ و تیرۆرو قرتاندن و هەڵكێشانی‬ ‫رۆحەكان دەكرد‪.‬‬ ‫پیاوێكی گەورەش‪ ،‬هونەرمەندێك‪ ،‬لەخۆبوردوویێك لە نزیك ئەم شوێنە‪،‬‬ ‫تابلۆیەكی دانابوو‪ ،‬هەر كەسەو دەهات بە فڵچلەو بۆیاغێكی سوور‪ ،‬تەعبیری‬ ‫لەو كۆستە گەورە لەو رووداوە قێزەونە دەردەبڕی‪ ،‬چەند وشەیەكی بۆ مێژوو بۆ‬ ‫ئەرشیف بۆ ژیان دەنووسی‪ .‬مۆمیان لەم ناوە دادەگیرساند‪ ،‬دادەنەوینەوەو گوڵی‬ ‫رێزیان دەخستە سەر زەوی‪..‬‬ ‫هەستت دەكرد پایتەخت لە خەم و حوزندا هەڵكێشراوە‪ ..‬ئیدی دواتر بارانیش‬ ‫وردە وردەو نەرم نەرم دەستی كرد بە فرمێسك رشتن و هێوركردنەوەی حەشامات و‬ ‫خەڵك‪ ،‬ئێمەش رووەو ماڵ بووینەوە‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫لێكۆڵینەوە‬

‫سەرنجێك دەربارەی ئایینی یەزیدییەكان‬ ‫(‪)2‬‬ ‫ئەبوونا گارزۆنی‬

‫وەرگێڕانی لە فەرەنسییەوە‬ ‫پ‪.‬د هەڵكەوت حەكیم‬ ‫پێشەكی‬ ‫سلڤستر د ساسی‬ ‫ئەم نووس���ینە كە لێرە باڵوی دەكەمەوە لەس���ەر‬ ‫مەزهەب���ی یەزیدیی���ە و نووس���ەرەكەی ئەبوونا‬ ‫مۆری���س گارزۆن���ی‪ ،‬ئاییندارێك���ی تەریقەتی برا‬ ‫دوعاخوازەكان���ە(‪ )4‬و ماوەی هەژدە س���اڵ كاری‬ ‫مس���یۆنێری ل���ە كوردس���تان بەڕێ���وە ب���ردووە‪.‬‬ ‫گارزۆنی خاوەنی (ڕێزمان و فەرهەنگۆكی زمانی‬ ‫كوردان)ە‪ ،‬كە بە ئیتالی لە ڕۆما لە ساڵی ‪ 1787‬لە‬ ‫الیەن قەشە سستینی باڵو كراوەتەوە‪ .‬سستینی‬ ‫لە كاتی س���ەفەرێك لە ئەستەمووڵەوە بۆ بەسرە‬ ‫ل���ە س���ااڵنی ‪ 1871‬و ‪ 1782‬فرس���ەتی ئەوەی بۆ‬ ‫ڕێكەوت بە الی ش���اخی س���نجاردا تێپەڕیوە‪ ،‬كە‬ ‫یەزیدییەكان لەو ناوچەیەدا دەژین و لە مووس���ڵ‬ ‫چ���اوی بە ئەبوون���ا گارزۆنی كەوت���ووە و داوای‬ ‫هەن���دێ زانی���اری ل���ێ ك���ردووە دەرب���ارەی ئەم‬ ‫مەزهەبە‪ .‬ئەم لەخواترس���ەش كات���ی گەڕانەوەی‬ ‫ل���ە ئەرك���ی باڵوكردنەوەی ئایینی مەس���یحی‪ ،‬لە‬ ‫فلۆرەنسا ئەم نووس���ینەی ناردووە بۆ سستینی‬ ‫كە لێرە دەیخوێنینەوە‪ .‬ئەمیش بە باش���ی زانیوە‬ ‫بیخات���ە ن���او بەرگی چەن���د وردە كتێبێ���ك كە بە‬ ‫ئیتالی لە بەرلین لە ساڵی ‪ 1807‬بە ناوی (سەفەر‬ ‫و بەڵگەنام���ەی جۆراوجۆری سس���تینی) باڵوی‬ ‫كردۆتەوە‪ .‬ئەم نووس���ینە ئەوەندە سەرنجی منی‬ ‫ڕاكێش���ا‪ ،‬كە هەستم كرد ش���ایەنی وەرگێڕانە بۆ‬ ‫زمانی فەرەنسی‪ .‬لێرە ئەو وەرگێڕانە لەگەڵ چەند‬ ‫تێبینییەكی خۆم باڵودەكەمەوە‪.‬‬ ‫چەند گەڕیدە و نووسەرێك باسی یەزیدییەكانیان‬ ‫ك���ردووە و نووس���ینەكانیان ش���ایەنی ب���ەراورد‬ ‫كردن���ن‪ .‬س‪ .‬نیەبوه���ر‪ ،‬ل���ە گەش���تنامەكەی ل���ە‬ ‫بەغداوە بۆ مووسڵ‪ ،‬كە گەنجینەیەكی سەرنج و‬ ‫تێبینییە و ئەوەندە بە س���ادەیی پێشكەش كراون‬ ‫ئەوەندەش ڕاس���ت و دروس���تن‪ ،‬هەت���ا ڕادەیەك‬ ‫ب���ە دوورودرێ���ژی باس���ی یەزیدیی���ەكان دەكا و‬ ‫دەشڵێ كە ناویان داس���نییە‪ .‬ئەبوونا سەنتینیش‬ ‫لە گەش���تنامەكەی بۆ بەس���رە بە كورتی باسیان‬ ‫دەكا‪ .‬بەاڵم ئەو نووسەرەی كە لە هەمووان زیاتر‬ ‫زانیاری بۆ بەجێ هێشتووین لەسەر یەزیدییەكان‬ ‫و جێگای متمانەیەك���ی زۆرە‪ ،‬هەرچەندە مەتەڵی‬ ‫وەك ڕاس���تی وەرگرتووە میش���ێل فاب���رە كە لە‬ ‫(ش���انۆی توركیا)كەی���دا‪ ،‬پاری���س ‪ ،1682‬چەن���د‬ ‫بەش���ێكی بۆ یەزیدیی���ەكان تەرخان ك���ردووە و‬ ‫هەم���وو ئەو زانیاریی���ەی هەیب���ووە دەربارەیان‪،‬‬ ‫ب���ە چوون���ە ناوی���ان و مان���ەوەی دوورودرێ���ژ‬ ‫ل���ە واڵتەكەی���ان وەدەس���تی كەوت���ووە‪ .‬چەن���د‬ ‫ڕستەیەكیشی لە زمانەكەیان نووسیوە‪ ،‬كە وەك‬ ‫دەڵ���ێ هەم���ان زمانی كوردانە‪ .‬زۆریش ئاس���انە‪،‬‬ ‫كە بۆ ئینس���ان دەركەوێ ئەو ڕس���تانە بە زمانی‬ ‫كوردین‪ .‬دكتۆر هاید‪ ،‬لە پاش���كۆی كتێبەكەی كە‬ ‫لەسەر ئایینی ئێران بەشێكی زۆری لە كتێبەكەی‬ ‫میش���ێل فاب���ر وەرگرتووە و چەن���د بۆچوونێكی‬ ‫تریشی خس���تووەتە س���ەر دەربارەی ئەم ئایینە‬ ‫لە هەمان پاشكۆ‪ .‬هاید لە گەشتنامەكەی ئەبوونا‬ ‫(‪)3‬‬

‫ئێزدییەكان لەبەردەم پەرستگای اللشدا‬

‫ش���ینۆن زانیاری���ی وەرگرتووە‪ .‬ب���ەاڵم دكتۆری‬ ‫ئینگلیزی بە هەڵەدا چووە‪ ،‬كە دەڵێ‪ :‬میشێل فابر‬ ‫وتوویەت���ی درووزەكان ڕقی���ان ل���ە یەزیدییەكان‬ ‫دەبێت���ەوە و ل���ە فرس���ەت دەگەڕێ���ن ب���ۆ ئەوەی‬ ‫بیانكوژن‪ ،‬هەرچەن���دە هەردوكیان یەك زمانیان‬ ‫هەیە و وەك یەك پێیان دەوترێ كورد‪ .‬جیاوازییە‬ ‫بنەڕەتییەكەی لە نێوانیاندا هەیە ئایینی و شێوەی‬ ‫جل لەبەر كردنە‪ .‬كە میشێل فابر باسی كورد دەكا‬ ‫دەڵێ‪« :‬وا دەزانن قوربانییەك بۆ خودا دەكەن كە‬ ‫یەزیدییەك دەكوژن‪ ..‬هەرچەندە هەمان زمانیان‬ ‫هەی���ە و هەمان ناو كە ك���وردە‪ ..‬بەاڵم لە ڕووی‬ ‫ئایینەوە جیاوازن و لە ڕووی جل لەبەر كردن‪،...‬‬ ‫كە بووە بە ڕقێكی خوێناوی كە بەرامبەر بە یەك‬ ‫هەیانە»‪ .‬ناچار بووم ئەم تاقە تیبینییە بنووس���م‪،‬‬ ‫چونكە ناوبانگیی دكتۆر هاید كە كتێبەكەی لەوەی‬ ‫میشێل فابر زیاتر دەخوێنرێتەوە لەم مەسەلەیەدا‬ ‫خوێنەری بە هەڵەدا دەب���رد‪ ،‬كە گوایە درووز لە‬ ‫میزۆپۆتامیا هەیە‪.‬‬ ‫ئ���ەو بیروب���اوەڕەی هەمان���ە دەرب���ارەی‬ ‫یەزیدیی���ەكان زۆر نات���ەواون‪ ،‬چونك���ە بەش���ی‬ ‫زۆری ل���ە موس���ڵمانەكانەوە بۆم���ان هات���وون‪،‬‬ ‫یان لە مەس���یحییەكان كە ل���ەو ناوچانەی نزیكی‬ ‫یەزیدییەكان دەژین‪ ،‬نەك لە یەكێ لە یەزیدییەكان‬ ‫خۆیان‪ ،‬كە وەك نیبوهر دەڵێ بنەمای ئایینەكەیان‬ ‫بە قووەت دەش���ارنەوە‪ .‬خۆیان وەك موسڵمان‪،‬‬ ‫مەسیحی یان یەهوودی دەناسێنن بە پێی ئایینی‬ ‫ئەو كەس���ەی قس���ەی لەگەڵدا دەكەن‪ .‬بە ڕێزەوە‬ ‫باسی قورئان و ئنجیل و پێنج كتێبەكەی مووسا‬ ‫و مەزموورەكان دەكەن‪ .‬كاتێكیش وەك یەزیدی‬ ‫دەدوێن دەڵێن لە هەمان ئایینی سونییەكانن(‪.)5‬‬ ‫لێرەدا مەبەستم ئەوە نییە بەراوردی ئەو باسانە‬ ‫بك���ەم‪ ،‬كە ل���ە یەزیدییەكان دەدوێن‪ .‬ئەم قس���انە‬ ‫تەنیا بۆ پێشكەش كردنی نووسینەكەی گارزۆنی‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫سەرنجێك دەربارەی ئایینی یەزیدییەكان‬ ‫لە هەموو ئەو ئایینانەی لە میزۆپۆتامیا ماونەتەوە‬ ‫لەناو موسڵمانەكان‪ ،‬پاش مردنی پێغەمبەر‪ ،‬هیچ‬ ‫كامیان ئەوەندەی یەزی���دی ناحەز نەبووە لەالی‬ ‫ئەوانی تر‪ .‬ناوی یەزیدییەكان لە ش���ێخ یەزیدەوە‬ ‫دێ ك���ە دامەزرێن���ەری ئایینەكەیان���ە و دوژمنی‬ ‫ئاشكرای ماڵی عەلییە(‪ .)6‬ئایینەكەیان تێكەڵێكە لە‬ ‫ئایینی مانی و ئیس�ل�ام و ئایینە كۆنەكانی ئێران‪.‬‬

‫بە ش���ێوەیەكی ئاس���ایی لە باوكەوە بۆ منداڵ لە‬ ‫ناویاندا ماوەتەوە بێ ئەوەی كتێبێكیان هەبێ لەم‬ ‫بارەیەوە‪ ،‬چونكە قەدەغەیە بۆیان فێری خوێندن‬ ‫و نووس���ین بن‪ .‬بێ گومان ئ���ەم نەبوونی كتێبە‬ ‫بووە بە هۆی ئەوەی مێژوونووس���انی موسڵمان‬ ‫زۆر ب���ە پەلە باس���یان بكەن وەك���و كافر و دڕ و‬ ‫بەربەر و نەعلەت لێكراو لە الیەن خودا و بێ بڕوا‬ ‫بە دینی پێغەمبەر‪ .‬بۆیە ناتوانین هەندێ بیروڕای‬ ‫س���وور پەیدا بكەین لەسەر ئایینی یەزیدییەكان‪،‬‬ ‫تەنیا ئ���ەوە نەبێ كە ئیمڕۆ بە چ���اوی خۆمان لە‬ ‫ناویان دەیبینین‪.‬‬ ‫یەك���ەم بنەمای ئایین���ی یەزیدیی���ەكان ئەوەیە كە‬ ‫شەیتان ناڕازی نەبێ لێیان و ئامادە بن پشتیوانیی‬ ‫ل���ێ بكەن‪ .‬بۆی���ە نەك تەنیا ن���اوی ناهێنن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەو وش���انەش كە ئاوازەیان ل���ە ناوییەوە نزیكە‬ ‫ب���ەكار ناهێنن‪ .‬بۆ نموونە لە ژیان���ی ڕۆژانەدا بە‬ ‫ڕووب���ار دەوت���رێ (ش���ە )‪ .‬لەب���ەر ئ���ەوەی ئەم‬ ‫وشەیە پەیوەندییەكی بە وشەی شەیتانەوە هەیە‪،‬‬ ‫یەزیدییەكان بە ڕووبار دەڵێن (ئاڤێ مەزن)‪ .‬هەروا‬ ‫توركەكان بەردەوام نەعلەت لە شەیتان دەكەن و‬ ‫وش���ەی نەعلەت بەكار دێنن‪ ،‬بۆی���ە یەزیدییەكان‬ ‫زۆر ه���ەوڵ دەدەن دوور بكەون���ەوە ل���ە هەموو‬ ‫وشەیەك كە لەم وش���ەی نەعلەتەوە نزیكە‪ .‬بەم‬ ‫ش���ێوەیە لەباتی وشەی نەعل ؛واتە ناڵی ئەسپ؛‪،‬‬ ‫دەڵێن ؛س���ۆڵ؛‪ ،‬واتە ؛ژێر پێاڵوی ئەسپ؛‪ .‬هەروا‬ ‫لەباتی وش���ەی ڕۆژان���ەی ؛نەعلبەند؛ ك���ە مانای‬ ‫؛ناڵبەند؛ وشەی ؛سۆڵكەر؛ بەكار دێنن(‪.)7‬‬ ‫هەر كەس���ێ بچێتە ئەو ش���وێنانەی تیایدا دەژین‬ ‫دەبێ زۆر وریا بێ‪ ،‬وش���ەی شەیتان و مەلعوون‬ ‫بەكارنەهێن���ێ یان بە تایبەتی ڕس���تەی «نەعلەت‬ ‫ل���ە ش���ەیتان» نەڵێ‪ ،‬ئەگینا ژیان���ی خۆی دەخاتە‬ ‫مەترس���ی ئ���ەوەی لەگەڵی���دا خ���راپ ب���ن‪ ،‬بگرە‬ ‫بش���یكوژن‪ .‬كە دەچنە ش���ارە عوسمانییەكان بۆ‬ ‫كاروب���اری خۆیان لەوە پیس���تر نیی���ە‪ ،‬كە لەبەر‬ ‫چ���اوی خۆیان پێیان بكرێ ب���ە نەعلەت كردن لە‬ ‫شەیتان‪ .‬ئەگەر كەس���ێك ئەم ناماقووڵییەی كرد‬ ‫لەبەرامبەریان و لە س���ەفەرێكدا تووشی هاتن و‬ ‫ناس���ییانەوە ژیانی لە خەتەری تۆڵەسەندنەوەی‬ ‫یەزیدییەكاندای���ە‪ .‬چەند جارێ���ك ڕووی داوە كە‬ ‫یەزیدی گیراون لە الیەن دادگای عوسمانییەوە بە‬ ‫تۆمەتی خەتای وا و س���زای كوشتنیان بە سەردا‬ ‫دراوە و پێیان باش���تر بووە ئەو سزایە جێبەجێ‬

‫(‪)1‬‬

‫بكرێ تاوەكو قبووڵی نەعلەت كردن لە ش���ەیتان‬ ‫بكەن و نەكوژرێن‪.‬‬ ‫ش���ەیتان ل���ە زمان���ی یەزیدیی���ەكان ن���اوی نییە‪.‬‬ ‫ئەوپەڕی ڕس���تەی ش���ێخی مەزن بەكاردێنن بۆ‬ ‫باسكردنی‪ .‬یەزیدێكان هەموو پێغەمبەر و هەموو‬ ‫ئەولیا مەسیحییەكان كە كڵێسەكانی دەوروبەریان‬ ‫ب���ە ناویانەوە ناو نراون‪ .‬ل���ەو بڕوایەدان كە ئەم‬ ‫ئەولیایانە كە لە ژیان بوون لە خەڵكی تر جیاواز‬ ‫بوون بەوەی زۆر یان كەم بە پێی ئەوەی شەیتان‬ ‫ل���ە ناخیاندا ماوەتەوە و‪ ،‬بە پێی ئەوان‪ ،‬زۆرتر لە‬ ‫ناخی مووسا و عیسا و محەمەد خۆیی نواندووە‪.‬‬ ‫ب���ە كورتی لەو بڕوایەدان كە خ���وا فەرمان دەدا‪،‬‬ ‫بەاڵم جێبەجێ كردنی فەرمانەكانی بە دەسەاڵتی‬ ‫شەیتان دەسپێرێ‪.‬‬ ‫بەیانیان‪ ،‬هەر كە هەتاو دەردەكەوێ بە پێخاوسی‬ ‫خۆیان دەهاونە س���ەر ئەژن���ۆ و بەرەو ئەو‪ ،‬ڕوو‬ ‫لەسەر ئەرز‪ ،‬دەست بە دوعا دەكەن‪ .‬بۆ هێنانەدی‬ ‫ئەم نوێژە‪ ،‬دەچنە ش���وێنێك ب���ە تەنیا و دوور لە‬ ‫خەڵ���ك چییان پێ بكرێ دەیكەن‪ .‬نایانەوێ كەس‬ ‫بیانبینێ كاتێ ئەم فەرزە دەهێننە دی‪ .‬هەندێ جار‬ ‫كە بارودۆخێ ناچاریان دەكا ئەم فەرزە ناكەن‪.‬‬ ‫یەزیدیی���ەكان ن���ە ڕۆژووی���ان هەی���ە ن���ە نوێژ و‬ ‫بەڵگەشیان ئەوەیە كە شێخ یەزید لە باتی هەموو‬ ‫ئەوان���ەی لەس���ەر ئایینی ئەون نوێ���ژی كردووە‬ ‫و ڕۆژووی گرت���ووە هەت���ا كۆتایی دنی���ا‪ ،‬وادەی‬ ‫پ���ێ دراوە كە هەموویان دەچنە بەهەش���ت‪ .‬بۆیە‬ ‫قەدەغەیە لە الیان فێری نووسین و خوێندن بن‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم هەموو س���ەرۆك عەش���رەتەكان و گوندە‬ ‫گەورەكان پارە دەدەن بە مەال موس���ڵمانەكان بۆ‬ ‫خوێندنەوەی ئەو نامانەی پاش���ا عوسمانییەكان‬ ‫بۆی���ان دەنێ���رن‪ .‬ب���ۆ خوێندن���ەوە و لێكدانەوە و‬ ‫وەاڵمدانەوە‪ .‬بەاڵم بۆ ئەو مەسەالنەی پەیوەندی‬ ‫بە خۆیان���ەوە هەیە قەت دڵی خۆیان ناكەنەوە بۆ‬ ‫كەس���انی ئایینی ت���ر‪ .‬بڕیارەكانی���ان دەدەن پاش‬ ‫وتووێژ و بە دەم دەیاننێرن بە پیاوێكی ناو ئایینی‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫لەب���ەر ئەوەی ن���ە نوێژیان هەیە‪ ،‬ن���ە ڕۆژوو‪ ،‬نە‬ ‫نەزر و نە قوربان‪ ،‬هیچ جەژنێكیشیان نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ‪10‬ی مانگی ئابدا لە دەوری قەبری شێخ عادی‬ ‫كۆدەبنەوە‪ .‬ئەم كۆبوونەوەیە‪ ،‬كە ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لە یەزیدیییەكان لە ش���وێنی دوورەوە بۆی دێن‪،‬‬ ‫هەموو ئەو شەوە و شەوی دووەمیش بەردەوام‬ ‫دەبێ‪ .‬پێنج ش���ەش ڕۆژ پێش و پ���اش ئەم ڕۆژە‬ ‫كاروانەكانی ناوچەی مووس���ڵ و كوردس���تان لە‬ ‫هێرشی ئەم زیارەتكەرانە دەترسن‪ ،‬كە هەمیشە‬ ‫بە ژمارەی زۆرەوە سەفەر دەكەن‪ .‬زۆر دەگمەنە‬ ‫كە س���اڵێك بەس���ەر بڕوا بێ ئەوەی ئەم زیارەتە‬ ‫نەبێتە هۆی چەند ش���ەڕ و ش���ۆڕێك‪ .‬دەگێڕنەوە‬ ‫كە ژمارەیەك���ی زۆر لە ژن���ە یەزیدییەكان‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئەو ژنانە نەبێ كە هێش���تا ش���وویان نەكردووە‪،‬‬ ‫ل���ە گوندەكان���ی دەوروبەرەوە ش���ەوێك دێن بۆ‬ ‫ئەو ش���وێنە و پاش ئ���ەوەی تێر ن���ان دەخۆن و‬ ‫دەخۆن���ەوە چرا دەكوژێنن���ەوە و بێ دەنگ دەبن‬ ‫هەت���ا دەمەوبەیان‪ ،‬كە ئیتر ب�ڵ�اوەی لێ دەكەن‪.‬‬ ‫دەتوانین بیر لەوە بكەینەوە چی ڕوو دەدا لە بێ‬ ‫دەنگی و تاریكیدا(‪.)8‬‬ ‫هی���چ ج���ۆرە خواردنێ���ك قەدەغ���ە نیی���ە الی‬ ‫یەزیدیی���ەكان تەنیا كوولەكە س���ەندەڵی و كاهوو‬ ‫نەبێ‪ .‬قەت لەناو ماڵ نانی گەنم ناكەن‪ ،‬تەنیا نانی‬ ‫جۆ دەكەن‪ .‬نازانم هۆی ئەمە چییە‪.‬‬ ‫بۆ سوێندخواردن هەمان قسە بەكاردەهێنن‪ ،‬كە لە‬ ‫الی موسڵمانەكان‪ ،‬مەسیحییەكان و یەهوودییەكان‬ ‫ب���ەكار دەهێن���رێ‪ .‬ب���ەاڵم بە قووەتترین س���وێند‬ ‫ك���ە دەیخۆن لەن���او خۆیاندا ئەوەی���ە كە بە ناوی‬ ‫یەزیدەوە دەیخۆن‪ ،‬واتە بە ئایینی خۆیان‪.‬‬ ‫ئەم خ���اوەن بڕوا داخراوان���ە ڕێزێكی گەورەیان‬ ‫هەی���ە بەرامب���ەر ب���ە كڵیس���ا مەس���یحییەكانی‬ ‫ناوچەكانیان‪ .‬كە سەریان لێ دەدەن پێاڵوەكانیان‬ ‫دادەكەن���ن پێ���ش ئ���ەوەی بچن���ە ژوورەوە و بە‬ ‫پێخاوس���ی دەڕۆن بە ڕێ���وە‪ ،‬دەرگا و دیوارەكان‬ ‫ماچ دەكەن‪ .‬لەو بڕوایەدان كە بەم كردەوەیە ئەو‬ ‫ئەولیایەی كڵیساكە بە ناویەوە نراوە ئیتر چاوی‬

‫‪29‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫لێی���ان دەبێ‪ .‬ئەگ���ەر هاتوو لە كاتی نەخۆش���یدا‬ ‫كڵیسایەك هاتە خەویان هەر نەختێ چاك بنەوە‬ ‫زیارەت���ی دەك���ەن و بخوڕ و م���ۆم و هەنگوین و‬ ‫ش���تی ت���ری وەك قوربان���ی بۆ دەب���ەن‪ .‬نزیكەی‬ ‫چارەكە سەعاتێك تیایدا دەمێننەوە و سەر لەنوێ‬ ‫دیوارەكانی ماچ دەكەن پێش ئەوەی بڕۆن‪ .‬بە بێ‬ ‫هیچ گیروگرفتێك دەستی گەورە قەشەكانی ماچ‬ ‫دەكەن‪ .‬بەاڵم ناچنە ناو مزگەوتی موسڵمانەكان‪.‬‬ ‫سەركردەی یەزیدییەكان شێخی ئەو عەشرەتەیە‪،‬‬ ‫كە پاراستنی قەبری شیخ عادی پێ ڕاسپێردراوە‪،‬‬ ‫داهێنەری مەزەبەكەیان‪ .‬ئەم قەبرە لە ش���وێنێكە‬ ‫سەر بە عەمادییە(‪ .)9‬سەرۆكی ئەم عەشرەتە دەبێ‬ ‫هەمیشە لەناو نەوەكانی شێخ یەزید هەڵبژێردرێ‪.‬‬ ‫بە داوای یەزیدییەكان لە الیەن میری عەمادییەوە‬ ‫دادەم���ەزرێ بەرامب���ەر بە چەند كیس���ەیە پارە‪.‬‬ ‫یەزیدییەكان ئەوەندە ڕێزی شێخەكەیان دەگرن‪،‬‬ ‫كە خۆیان بە شاد دەزانن ئەگەر كراسێكی خۆی‬ ‫ب���دا بە یەكێكی���ان بۆ ئەوەی وەك���و كفن بەكاری‬ ‫بێن���ێ‪ .‬وا دەزانن كە ئەوە ش���وێنێكی باش���تریان‬ ‫ب���ۆ دابی���ن دەكا لەو دنیا‪ .‬هەندێ ك���ەس ئامادەن‬ ‫چل لیرە بدەن بەو كراس���ە بێ ئەوەی بتوانن بە‬ ‫تەواوی دەستیان بكەوێ‪ ،‬بۆیە بە بەشێكی ڕازی‬ ‫دەبن‪ .‬هەندێ جار شێخ خۆی كراسێكی دەنێرێ‬ ‫بۆ یەكێك وەك دیاری‪ .‬یەزیدییەكان بە دزییەوە‬ ‫بەشێ لە هەموو ئەو شتانەی لە ڕێگری دەستیان‬ ‫دەكەوێ دەنێرن بۆ ش���ێخی گەورەیان‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫بەو مەس���رەفی میواندارییەی دەی���كا بۆ پیاوانی‬ ‫ئایینەكەیان‪ .‬ش���ێخی یەزیدی هەمیشە كەسێكی‬ ‫تری لەگەڵدایە كە پێی دەوترێ كوچك(‪ )10‬و هیچ‬ ‫ناكا بێ پرس���كردنی ئەو‪ .‬بەناوی شێخەوە قسە‬ ‫دەكا چونكو بە ش���ێوەیەكی ڕاس���تەوخۆ وەحیی‬ ‫ش���ەیتانی بۆ دێ‪ .‬ئەگەر یەزیدییەك دوودڵ بوو‬ ‫دەرب���ارەی مەس���ەلەیەك دەڕوا پرس بە كوچك‬ ‫دەكا‪ .‬وەاڵمی دەست ناكەوێ ئەگەر هەندێ پارە‬ ‫نەخاتە ناو دەستی‪ .‬پێش ئەوەی ڕای خۆی بداتێ‬ ‫بۆ ئەوەی بایەخێك بدا بە خۆی كوچك ڕادەكشێ‬ ‫لەس���ەر ئەرز و خۆی دەپۆش���ێ و دەخەوێ یان‬ ‫گورگەخەو دەكا و پاشان دەڵێ ئەو ڕایە بە وەحی‬ ‫ب���ۆی هاتووە لە كات���ی خەودا‪ .‬هەن���دێ جاریش‬ ‫داوا دەكا دوو س���ێ شەو س���ەبری لێ بگرێ بۆ‬ ‫ئ���ەوەی وەاڵم بداتەوە‪ .‬ئەم نموونەیەی خوارەوە‬ ‫پیشانی دەدا تا ڕادەیەك یەزیدییەكان بڕوایان بەو‬ ‫وەحیانە زۆرە‪ .‬نزیكەی چل ساڵ لەمەوپێش ژنە‬ ‫یەزیدییەكان‪ ،‬وەك ژنە عەرەبەكان‪ ،‬كراسی شینی‬ ‫كاڵ و تۆخیان لەبەر دەكرد‪ ،‬بۆئەوەی س���ابوون‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئەم نووس���ینەی گارزۆنی لە پاشكۆی‬ ‫كتێبی ج‪ .‬ف‪ .‬رۆس���ۆ بە ناوی (وەس���فی‬ ‫والیەت���ی بەغ���دا)‪J. F. Rousseau، ،‬‬ ‫‪Description du Pachaliq de‬‬ ‫‪( Bagdad‬ل‪ )210-185 .‬باڵوكراوەت���ەوە‬ ‫كە بە فەرەنس���ی نووس���راوە و لە ساڵی‬ ‫‪ 1809‬ل���ە پاریس چاپ ك���راوە‪( .‬تێبینی‬ ‫وەرگێڕ‪ ،‬لەمەودوا ئەم دوو وشەیە بە ت‪.‬‬ ‫و‪ .‬دەنووسم)‬ ‫‪ -2‬وەك باس���یل نیكیتین دەڵێ گارزۆنی‬ ‫باوكی كوردۆلۆجییە‪ .‬مەبەستی ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە گارزۆن���ی یەكەم لێكۆڵ���ەرەوە بووە‬ ‫دەربارەی كورد‪( .‬ت‪ .‬و‪).‬‬ ‫‪ -3‬سلڤستر د ساسی (‪ )1838-1750‬یەكێكە‬ ‫ل���ە بەناوبانگترین ڕۆژهەاڵتناس���ەكانی‬ ‫فەرەنس���ا‪ .‬لە چەند زمانێكی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫شارەزاییەكی زۆری هەبوو‪ .‬لەوانە عەرەبی‬ ‫و فارس���ی و توركی و عبری و سریانی و‬ ‫كلدانی‪ .‬ماوەیەك مامۆستای زمانی عەرەبی‬ ‫بووە ل���ە بەرزتری���ن زانكۆكانی زەمانی‬ ‫خۆی‪ .‬كتێبێكی لەس���ەر پاشماوەی كۆنی‬ ‫ناوچەی كرماش���انی نووسیوە و كتێبێكی‬ ‫دوو بەرگیشی لەسەر ئایینی دوورزییەكان‬ ‫نووس���یوە‪ .‬دیارە ك���ەم و زۆر ئاگای لە‬ ‫كورد و زمانەكەی���ان بووە‪ .‬جگە لە كارە‬ ‫زانستییەكانی چاالكیی سیاسیشی هەبووە‬ ‫و تاڵی و ش���یرینی ژیانی سیاسییەكانی‬ ‫فەرەنسای ئەو سەردەمەی چێشتووە‪.‬‬ ‫‪ -4‬ئەم تەریقەتە كاس���ۆلیكییە زیاتر بە‬ ‫تەریقەتی دۆمینیكان ناسراوە‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪ 1215‬ل���ە الیەن دۆمینی���ك دو گوزمانەوە‬ ‫دامەزراوە‪ .‬ئەم برا دوعاخوازانە بەشێكن‬ ‫ل���ەو تەریقەت���ە مەس���یحییانەی پێیان‬ ‫دەوترێ تەریقەتە سواڵكەرەكان‪ ،‬چونكە‬ ‫فەقیریی���ان هەڵب���ژاردووە وەك یەكێ لە‬

‫ك���ەم بەكار بێن���ن‪ .‬بەیانیی���ەك‪ ،‬كات���ێ كە كەس‬ ‫چاوەڕێی نەدەكرد‪ ،‬كوچك‪ ،‬چوو بۆ الی شێخ و‬ ‫پێی وت كە ئەو شەوە لە خەودا پێی وتراوە‪ ،‬كە‬ ‫ش���ین ڕەنگێكی خراپە و شەیتان حەزی لێ ناكا‪.‬‬ ‫هەر ئەوەندەی بەس بوو بۆ ئەوەی یەكس���ەر لە‬ ‫هەم���وو یەزیدییەكان داوا بكرێ ئیتر جلی ش���ین‬ ‫لەبەر نەكەن و جلی سپی لە باتی لەبەر بكەن‪ .‬ئەم‬ ‫فەرمانە وا بە وردی جێبەجێ كرا كە ئەگەر ئیمڕۆ‬ ‫یەزیدییەك میوانی موسڵمانێك یان مەسیحییەك‬ ‫بێ لێفەیەكی ش���ینی پێ ب���دەن‪ ،‬لەوانەیە تەنیا بە‬ ‫جلەكانییەوە بخەوێ بێ ئەوەی لێفەیەك بە خۆیدا‬ ‫بدا‪ ،‬با دنیا ساردیش بێ‪.‬‬ ‫یەزیدییەكان بۆیان نییە س���مێڵیان بە مەقەس���ت‬ ‫ببڕن‪ ،‬دەبێ دەس���تی لێ ن���ەدەن و لێی گەڕێن بە‬ ‫ش���ێوەیەكی سروشتی خۆی بمێنێتەوە‪ .‬بۆیە هی‬ ‫وایان تیایە كە بە حاڵ دەمیان دیارە‪.‬‬ ‫ئەم مەزەبە سەرپەرش���تی(‪ )11‬خ���ۆی هەیە كە لە‬ ‫ناوچەی حەلەب پێیان دەوترێ فەقیر و بە زمانی‬ ‫بازاڕی���ش ناوی���ان سەرڕەش���ە‪ ،‬چونكە كاڵوێكی‬ ‫ڕەش���ی خەتخەت لەس���ەر دەكەن‪ .‬عەباكەشیان‬ ‫هەروا ڕەش���ە‪ .‬بەاڵم ژێركراس���ەكانیان س���پین‪.‬‬ ‫ژم���ارەی فەقیران زۆر كەم���ە‪ .‬بۆ هەركوێ بڕۆن‬ ‫دەستیان ماچ دەكرێ‪ .‬وەكو نوێنەری كاری خێر‬ ‫پێشوازیان لێ دەكرێ و خەڵك قدوومیان بە خێر‬ ‫دەزانن‪ .‬كە بانگ دەكرێن بۆ الی نەخۆشێك دەست‬ ‫دەخەنە سەر مل و شانی و پاشان پارەیەكی چاك‬ ‫وەردەگرن بۆ هیالكیان‪ .‬ئەگەر داوایان لێ بكرێ‬ ‫ش���ادی دابین بكەن بۆ مردوویەك لەو دنیا‪ ،‬پێش‬ ‫ئەوەی جل بكەنە بەر الشەكە بە پێوە دەیوەستێنن‬ ‫و دەس���ت بە مل و شانیدا دەهێنن‪ .‬پاشان لە ناو‬ ‫دەس���تی ڕاستی دەدەن و بە كوردی پێی دەڵێن ‪:‬‬ ‫هەڕە بەهەشت(‪ ،)12‬واتە بڕۆ بۆ بەهەشت‪ .‬بۆ ئەم‬ ‫بەزم���ە پارەیەكی زۆریان دەدەنێ و بە دیاریەكی‬ ‫بچووك ڕازی نابن‪.‬‬ ‫یەزیدیی���ەكان لەو بڕوایەدان‪ ،‬كە ڕۆحی مردووان‬ ‫دەچنە ش���وێنێ ئیسراحەت دەكەن هەتا ڕادەیەك‬ ‫ڕەحمەتیان بۆ دێ‪ ،‬ئەوەندەی ش���ایەنین‪ .‬هەندێ‬ ‫جاریش دێنە خەوی باوك و دایك و هاوڕێكانیان‬ ‫و ب���ۆ ئ���ەوەی پێیان بڵێ���ن حەز لە چ���ی دەكەن‪.‬‬ ‫موس���ڵمانەكانیش ئەم بڕوایەیان هەیە‪ .‬گومانیان‬ ‫لەوەدا نییە‪ ،‬كە ڕۆژی قیامەت بە قووەتەوە دەچنە‬ ‫بەهەشت‪.‬‬ ‫یەزیدیی���ەكان ل���ە چەند عەش���رەتێك پێ���ك دێن‪.‬‬ ‫هەریەك���ە ئ���ازادە بەرامب���ەر ب���ەوی تر‪ .‬ش���ێخە‬ ‫گەورەكەی���ان ب���ۆ كار و ب���اری دنیا دەس���ەاڵتی‬

‫بنەم���ا گرنگەكانی ژیانی خۆیان‪ .‬چاالكی‬ ‫ژیانیان ئەوەیە خەڵك ڕابكێش���ن بۆ ناو‬ ‫ئایینی مەسیحی‪( .‬ت‪ .‬و‪).‬‬ ‫‪Voyage en Arabie، tome II، -5‬‬ ‫‪.279 .p‬‬ ‫‪ -6‬مەبەس���تی نووس���ەر لێ���رە یەزیدی‬ ‫ك���وڕی موعاویەی���ە‪ ،‬دووەم خەلیف���ەی‬ ‫ئەمەوییەكانە‪( .‬ت‪ .‬و‪).‬‬ ‫‪ -7‬لەم وش���انەی لێرە ب���ەكار هێنراون‬ ‫دەبنین ك���ە زمانی یەزییدی���ەكان‪ ،‬وەك‬ ‫نووس���ەری ئەم دەقە دووپاتی دەكاتەوە‪،‬‬ ‫كوردی���ە‪ ،‬ئ���ەم زمان���ەی كە ب���ە زۆری‬ ‫ل���ە عەرەبی و فارس���ی بە هەم���ان ڕاژە‬ ‫پێكهات���ووە‪ .‬ش���ەت‪ ،‬وات���ە ڕووب���ار‪،‬‬ ‫وش���ەیەكی عەرەبییە‪ .‬ئەمە بێ گومان بە‬ ‫هەڵ���ە ئەبوونا گارزۆنی نووس���یویەتی‬ ‫ش���یەت ل���ە فەرهەنگۆك���ە كوردییەكەی‬ ‫(‪Grammatica e vocabolario della‬‬ ‫‪.p ،1787 ،lingua kurda، Roma‬‬ ‫‪( )147‬ڕێزم���ان و فەرهەنگۆك���ی كوردی)‪.‬‬ ‫ئاڤ���ێ‪ ،‬ئاو‪ ،‬فارس���ییە‪ :‬ئ���اب‪ ،‬مەزن‪،‬‬ ‫گەورە‪ ،‬لە عەرەبیی موعەززەمەوە هاتووە‬ ‫(هەم���ان س���ەرچاوە‪ ،‬ل‪ ،)184 .‬نعل‪ ،‬بۆ‬ ‫لەعنەت���ی عەرەبی بەكار هێنراوە (هەمان‬ ‫س���ەرچاوە‪ ،‬ل‪ ،)181 .‬ناڵ‪ ،‬ناڵی ئەسپ‪،‬‬ ‫عەرەبییەكی پەتییە (هەمان س���ەرچاوە‪،‬‬ ‫ل‪ ،)145 .‬ناڵبەن���دە‪ ،‬ناڵبەند‪ ،‬لە نەعلی‬ ‫عەرەبی و بەندی فارس���ی پێكهاتووە‪ ،‬كە‬ ‫مانای بەس���تنەوە دەگرێت و دەچێتە ناو‬ ‫پێكهاتنی كۆمەڵێ وشە بۆ ناوێ پیشەكار‬ ‫(هەمان س���ەرچاوە‪ ،‬ل‪( .)183 .‬سلڤستر د‬ ‫ساسی‪ ،‬لەمەودوا ئەم ناوە بە س‪ .‬د‪ .‬س‪.‬‬ ‫دەنووسم)‬ ‫‪ -8‬ئەم جۆرە باسانە لەسەر زۆر كۆمەڵی‬ ‫داخراو دەوترێ نەك هەر تەنیا الی كورد‪،‬‬ ‫بەڵكو الی میللەتان���ی تریش‪ .‬ئەندامانی‬

‫تەنیا بەس���ەر عەشرەتەكەی خۆیەوە هەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ك���ە چەند عەش���رەتێك دەبێ ب���ە ناكۆكیان دەبێ‬ ‫دەس���ەاڵتی خۆی بەكار بێنێ بۆ ئەوەی ئاشتیان‬ ‫بكات���ەوە‪ .‬زۆر دەگمەنیش���ە ك���ە س���ەر نەكەوێ‬ ‫ل���ە هەوڵەك���ەی‪ .‬هەندێ ل���ە یەزیدیی���ەكان لەناو‬ ‫سنووری خاكی میری جوولەمەرگن و هەندێكیان‬ ‫لە خاكی می���ری جەزیرە‪ .‬هی واش هەیە كە لەو‬ ‫شاخانەی س���ەر بە دیاربەكر دەژین‪ ،‬هی تریش‬ ‫هەن كە سەر بە میری عەمادییەن‪ .‬نەجیبزادەتری‬ ‫هەموو عەشرەتەكان عەشرەتی شێخانە‪ ،‬كە لەناو‬ ‫خاكی عەمادییەن‪ .‬شێخەكەیان‪ ،‬كە پێی دەوترێ‬ ‫می���ر‪ ،‬گ���ەورەی ئایین���ی یەزیدیی���ە و پارێزەری‬ ‫قەبری ش���ێخ عادیی���ە‪ .‬س���ەركردەكانی ئەم دێی‬ ‫ش���ێخانە هەمووی���ان نەوەی یەك خان���ەوادەن و‬ ‫ج���اری وا هەیە دەب���ێ بە ش���ەڕیان ئەگەر ڕێك‬ ‫نەك���ەون لەس���ەر ش���ێخێتی‪ .‬بەاڵم ل���ە هەمووی‬ ‫بەهێز و خەتەرتر ئەوانەن‪ ،‬كە لە شاخی سنجار‬ ‫دەژی���ن‪ ،‬لە نێوان موس�ل�أ و ڕووب���اری خابوور‪،‬‬ ‫كە دوو شێخ س���ەركردایەتیان دەكەن‪ .‬یەكێكیان‬ ‫ل���ە ڕۆژهەاڵتی ئ���ەم ناوچەیە و ئ���ەوی تریان لە‬ ‫ناوەڕاس���ت‪ .‬شاخی سنجار كە بەپیتە لە چەندان‬ ‫جۆری میوەو شوێنێكی زۆر سەختە‪ .‬خەڵكەكەی‬ ‫دەتوانن ش���ەش هەزار تفەنگچ���ی كۆبكەنەوە بێ‬ ‫ئەوەی باس���ی ژمارەی سواری تیرهاوێژ بكەین‪.‬‬ ‫ساڵ نییە چەند كاروانێكی گەورە لەالیەن پیاوانی‬ ‫ئەم عەش���رەتەوە تااڵن نەكرێ‪ .‬یەزیدێكانی ئەم‬ ‫شاخە پشتی چەند شەڕێكیان گرت دژی پاشایانی‬ ‫مووس�ل�أ و بەغدا‪ .‬پاش ئەوەی خۆێنێكی زۆر لە‬ ‫هەردووال ڕژا هەموویان بە پارە ڕێك كەوتنەوە‪.‬‬ ‫ل���ە هەموو الیەك خەڵك لەم یەزیدیانە دەترس���ن‬ ‫لەب���ەر دڕندەیی���ان‪ .‬ب���ەوەوە ناوەس���تن ئەوانەی‬ ‫دەكەونە ژێر دەس���تیان ڕووتیان بكەنەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەمووش���یان دەك���وژن‪ .‬ئەگ���ەر لەن���او دیلەكان‬ ‫س���ەیدێك یان مەالی���ەك هەبێ ئ���ەوە دڕندەتر و‬ ‫ب���ە كەیفەوە لەناوی دەب���ەن و وا دەزانن كارێكی‬ ‫چاكیان كردووە(‪.)13‬‬ ‫س���وڵتانی عوس���مانی دەس���تیان لێ نادا‪ ،‬چونكە‬ ‫ب���ە پێ���ی ڕای زانایانی ئیس�ل�ام هەركەس���ێ‪ ،‬كە‬ ‫شایەتمان دێنێ كە لە خودا زیاتر خودای تر نییە‬ ‫و محەمەد پێغەمبەری خودایە‪ ،‬دەبێ بە موسڵمان‬ ‫و لەخواترس���ی ڕاس���تەقینە بدرێنە قەڵەم‪ .‬با ئەو‬ ‫كەسەش هیچ ئەركێكی ئایینی تر جێبەجێ نەكا‪.‬‬ ‫لە الیەكی ترەوە میرە كوردەكان بەرژەوەندییان‬ ‫هەیە بە قبووڵ كردنی یەزیدییەكان‪ ،‬بگرە هەوڵیش‬ ‫دەدەن ژمارەیەكی زۆر لە عەشرەتەكانیان ڕاكێشن‬ ‫بۆ ناو خاكی خۆیان‪ .‬چونكە یەزیدییەكان زۆر ئازان‬

‫ئەم كۆمەاڵن���ە ئەو جۆرە باس���انە ڕەت‬ ‫دەكەن���ەوە‪ .‬زۆر جاری���ش باس���ەكان لە‬ ‫الیەن دوژمنەكانیانەوە دەكرێ بە تایبەتی‬ ‫دراوسێكانیان‪.‬‬ ‫‪ -9‬عەمادییە یەكێكە لە میرنش���ینەكانی‬ ‫ك���ورد‪ .‬میرەكان���ی عەمادییە ل���ە ڕیزی‬ ‫پێشەوەی میرە كوردەكانن‪ ،‬وەك گارزۆنی‬ ‫دەڵێ‪ ،‬چونكە نەوەی خەلیفەكانی بەغدان‪.‬‬ ‫ئەو ناوچەیەی س���ەر بە عەمادییەیە پێی‬ ‫دەوترێ بادینان‪( .‬ڕێزمان و فەرهەنگۆكی‬ ‫كوردی)‪ ،‬ل‪( .4 .‬س‪ .‬د س)‬ ‫بێ گومان گارزۆنی ئەو قسەیە دەكاتەوە‬ ‫كە میرەكان پێیان وت���ووە یان باو بووە‬ ‫لەناو خەڵكدا‪ .‬ئەوەی ڕاستی بێ ئەم جۆرە‬ ‫خۆبردنەوە سەر خەلیفە و ئەسحابەكان‬ ‫زۆر باوە لەناو میللەتە موس���ڵمانەكان‪.‬‬ ‫ن���ەك تەنیا لەناو ك���ورد‪ ،‬بەڵكو لە ناو‬ ‫میللەت���ی وەك ئەفغان و ئوزبك و تورك‬ ‫و فارس و دەیان میللەتی تر‪ ،‬بە هەزاران‬ ‫خەڵك ش���ەجەرەی خۆیان دەگەڕێننەوە‬ ‫سەر خەلیفە و ئەسحابەكانی پێغەمبەر‪،‬‬ ‫بەتایبەت���ی ئەبوو بەك���ر و عەلی‪ .‬دیارە‬ ‫ئەم جۆرە خۆگەڕانەوە بۆ كەسێكی گرنگی‬ ‫ئایینەكە الی یەزیدییەكانیش هەیە‪( .‬ت‪.‬‬ ‫و‪).‬‬ ‫‪ -10‬كوچك وشەیەكی فارسییە بە مانای‬ ‫بچووك دێ و لەناو توركەكان مانای برای‬ ‫ئایینی‪ .‬میشێل فابر دەڵێ كە یەزیدییەك‬ ‫بی���ەوێ جلی ڕەش لەبەر بكا ش���ێخ ئەو‬ ‫جل���ەی دەداتێ لە ئاهەنگێكدا و پاش���ان‬ ‫ماچ���ی دەكا و ل���ەو كات���ەوە پێی دەڵێن‬ ‫كوچك���ۆ واتە پیاوی ئایین یان مورید‪ .‬بە‬ ‫پێی هاید ‪Traité de religione veterum‬‬ ‫‪ ،491 .Persarum، p‬پیاوە ئایینیەكانی‬ ‫یەزیدی ناویان موریدە‪ .‬مورید وشەیەكی‬ ‫عەرەبییە بە مانای نۆكار یان شاگرد یان‬

‫لێكۆڵینەوە‬ ‫لە هەموو وەختێكدا‪ ،‬سەربازی سوارە و پیادەی‬ ‫باشن و بەسوودن بۆ دەستوەشاندنی جەردەیی‬ ‫بە شەو‪ .‬میرەكان بەكاریان دێنن یان بۆ ماتكردنی‬ ‫ئەو عەش���رەتە موس���ڵمانانەی سەرپێچی دەكەن‬ ‫یان بۆ ش���ەڕ ك���ردن دژی میرەكانی تر‪ .‬تەنانەت‬ ‫موسڵمانەكان لەو بڕوایەدان كە هەر موسڵمانێك‬ ‫كە بە دەستی یەزیدییەك دەكوژرێ بە شەهیدی‬ ‫دەمرێ‪ .‬بۆیە میری عەمادییە هەمیشە سەربڕێكی‬ ‫یەزی���دی لەالیە ب���ۆ جێبەجێكردنی ئەمرێ‪ ،‬كە بە‬ ‫كوشتنی موسڵمانێك دەردەچێ‪ .‬یەزیدییەكانیش‬ ‫هەمان ڕایان هەیە لەس���ەر موسڵمانەكان‪ .‬ئەگەر‬ ‫موسڵمانێك یەزیدییەك بكوژێ شتێكی باش دەكا‬ ‫لە ڕێگای خودا و ئەگەر یەزیدییەك موس���ڵمانێك‬ ‫بكوژێ شتێكی باش دەكا بە ڕای شێخی گەورە‪،‬‬ ‫واتە ش���ەیتان‪ .‬پاش چەند س���اڵێك ل���ە خزمەتی‬ ‫می���ری عەمادییە س���ەربڕەكە ئیش���ەكەی بەجێ‬ ‫دێڵ���ێ بۆ ئەوەی یەكێكی تر ش���وێنی بگرێتەوە و‬ ‫هەمان سەربەرزی وەدەست بێنێ‪ .‬سەربڕەكەش‬ ‫ل���ە هەرك���وێ دەرك���ەوێ الی یەزیدیی���ەكان بە‬ ‫س���ەربەرزییەوە تەماش���ا دەكرێ و دەستی ماچ‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەو دەستەی كە پیرۆز بووە بە كوشتنی‬ ‫موس���ڵمان‪ .‬بە پێچەوانەوە فارس���ەكان و هەموو‬ ‫ش���ێعەكان ڕقیان لە یەزیدییەكان دەبێتەوە‪ ،‬بگرە‬ ‫قەدەغەیە لە الیان یەزیدی لە دنیا بێلن‪.‬‬ ‫ب���ۆ موس���ڵمانان هەیە كە لە ش���ەڕ دەب���ن لەگەڵ‬ ‫یەزیدییەكان ژن و منداڵەكانیان وەك كۆیلە بگرن‪،‬‬ ‫بەكاری���ان بێنین ب���ۆ كاری تایبەتی���ی خۆیان یان‬ ‫بیانفرۆش���ن‪ .‬لەبەر ئ���ەوەی یەزیدییەكان هەمان‬ ‫هەقی���ان نییە‪ ،‬بۆیە هەموو ش���تێك لەناو دەبەن‪.‬‬ ‫(‪)14‬‬ ‫ئەگەر یەزیدیی���ەك بیەوێ ببێ بە موس���ڵمان‬ ‫تەنی���ا پێویس���تی بەوەیە نەعلەت لە ش���ەیتان بكا‬ ‫ئەمجار لەس���ەر خۆی فێری نوێژی موس���ڵمانان‬ ‫بێ‪ .‬منداڵ���ی یەزیدی پاش هەش���ت ڕۆژ لە دایك‬ ‫بوونی خەتەنە دەكرێ(‪.)15‬‬ ‫هەموو یەزیدییەكان بە كوردی دەدوێن‪ .‬هی وایان‬ ‫هەیە توركی و عەرەبیش دەزانێ‪ ،‬چونكە زۆرجار‬ ‫فرسەتی ئەوەیان هەیە هاموشۆی كەسانێ بكەن‪،‬‬ ‫ك���ە بەم یان ب���ەو زمان دەدوێن و ه���ەروا لەبەر‬ ‫ئەوەی دڵنیاترن لە بەڕێوەبردنی كاروباری خۆیان‬ ‫لە باتی ئەوەی تەرجومان یارمەتییان بدا‪.‬‬ ‫بێ گومان یەزیدییەكان هەڵە و خرافاتی تریشیان‬ ‫هەیە‪ .‬ب���ەاڵم لەبەر ئەوەی هی���چ كتێبێكیان نییە‪،‬‬ ‫تەنیا ئەوانە دەزانم كە باس���م كردن‪ .‬زۆر شتیش‬ ‫الیان گۆڕانی بەس���ەردا دێ بە پێی گوایە خەوی‬ ‫كوچكەكانی���ان‪ .‬ئەویش مەس���ەلەی تێگەیش���تنی‬ ‫بیروباوەڕیان زەحمەت دەكا‪.‬‬

‫كوچكە كە مانای مورید دەدەن‪ .‬یەكەم وشە‬ ‫فارسیە و دووەم عەرەبییە‪( .‬س‪ .‬د س‪).‬‬ ‫‪ -11‬نازانم مەبەس���تی ئەبوونا گارزۆنی‬ ‫چییە بە وشەی ‪ .satrapes‬الم وایە ئەو‬ ‫كەس���انەی لێرە باسیان دەكا باشتر وایە‬ ‫پێیان بوترێ دەروێش‪ .‬میشێل فابر دەڵێ‬ ‫كە یەزیدییە ڕەش لەبەرەكان جێگای ڕێزن‬ ‫لەالیەن ئەوانی ترەوە وەك پیاوی ئایین‪.‬‬ ‫(س‪ .‬د س‪).‬‬ ‫وشەی ‪ satrapes‬لە فارسییەوە بە ڕێگای‬ ‫یۆنان���ی هاتۆتە ناو زمانی فەرەنس���ی‪.‬‬ ‫مان���ای كۆن���ی ئ���ەم وش���ەیە «حاكمی‬ ‫ناوچە»یەك دەگرێتەوە‪ .‬لە فەرەنسیدا بە‬ ‫مانای سەرۆكی بێ ڕەحم یان دەوڵەمەند‬ ‫یان پیاوی كەیف و ڕابواردن دێ‪( .‬ت‪ .‬و‪).‬‬ ‫‪ -12‬ئەبوون���ا گارزۆنی لە فەرهەنگۆكەی‬ ‫دەنووسێ ئاررا و بەهەشت‪ .‬ئەم وشەیەیان‬ ‫فارسییە‪( .‬س‪ .‬د س)‬ ‫‪ -13‬چەند جارێ���ك م‪ .‬ئۆلیڤیە لە كتێبی‬ ‫(س���ەفەری لە ئمبراتۆریەتی عوس���مانی‬ ‫میس���ر و فارس) ‪M. Olivier، Voyage‬‬ ‫‪dans l’Empire Ottoman، l’Egypte‬‬ ‫‪ ،et la Perse‬باس���ی یەزیدیی���ەكان‬ ‫دەكا‪ ،‬ك���ە ناویان بە جەزیدی دەبا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر كەم باس���ی ئایی���ن و داب و نەریتیان‬ ‫دەكا‪ .‬ئەوانەی لە ش���اخی س���نجار دەژین‬ ‫خەڵكانێكی توندوتیژ و دڕندەن و حەز لەو‬ ‫میوانانە ناكەن كە داب و نەریت و ئایینی‬ ‫جیاوازیان هەیە لە هی خەڵكی میزۆپۆتامیا‪.‬‬ ‫(بەرگی ‪ ،2‬ل‪ .)342 .‬قەت هەوڵیان نەداوە‬ ‫لە مووس���ڵ نیش���تەجێ ب���ن‪ ،‬چونكە لە‬ ‫یەهوودییەكان زۆرتر بە چاوی سووكەوە‬ ‫تەماش���ایان دەكرێ‪ .‬لەوانەیە ڕێگەشیان‬ ‫نەدەن پەیڕەوی ئایینی خۆیان بكەن‪ .‬بۆیە‬ ‫حەز دەكەن لە ش���اخی سنجار و لە چەند‬ ‫گوندێك لە ڕۆژهەاڵتی دجلە بمێننەوە‪ ،‬كە‬

‫لەوێ توانیویانە جۆرە س���ەربەخۆییەك‬ ‫بپارێ���زن‪( .‬هەمان س���ەرچاوە‪ ،‬ل‪.)357 .‬‬ ‫ل���ەم ال و ل���ەو الی زاب چەن���د گوندێكی‬ ‫یەزیدیی فەالح و ئاژەڵدار هەیە‪ .‬دڕەندیان‬ ‫لەوانەی س���نجار كەمترە‪ .‬ئاغای خۆیان‬ ‫هەیە و بە پێی هەڵوێس���تیان یان سەر بە‬ ‫پاش���ای مووس���ڵن یان بەغدا‪ .‬ژمارەیەك‬ ‫لە یەزیدیی���ەكان كاریان تەنی���ا ئەوەیە‬ ‫كاروان���ەكان بپەڕێننەوە بە كەڵەكەكانیان‬ ‫كە لە عەمادییە و مووسڵ و جزیرە دێن بۆ‬ ‫هەولێر و كەركووك و ش���ارەزوور و بەغدا‬ ‫یان لەم شارانەوە دێن‪( .‬هەمان سەرچاوە‪،‬‬ ‫ل‪ 367 .‬و ‪( .)369‬س‪ .‬د س‪).‬‬ ‫‪ -14‬واتە ببێ بە موسڵمانی سوننی‪.‬‬ ‫‪ -15‬بە پێچەوانەوە نووس����ەری وەس����ف‬ ‫كردنی پاشالقی بەغدا جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬كە یەزیدییەكان خەتەنە ناكرێن‬ ‫(هەمان س����ەرچاوە‪ ،‬ل‪ . )98 .‬میشێل فابر‬ ‫لە شانۆی توركیا دەڵێ ‪ :‬؛تا بۆیان دەكرێ‬ ‫ه����ەوڵ دەدەن خەتەنە نەك����ەن‪ ،‬بەاڵم كە‬ ‫موسڵمانەكان ناچاریان دەكەن بە زۆر و بە‬ ‫توندوتیژی ئەو كاتە خەتەنە دەكرێن‪.‬؛‬ ‫ئەم وت���ارە لە ژمارە ‪8‬ی ش���وباتی ‪2010‬‬ ‫گۆڤاری وەش���ت باڵوكراوەتەوە و لێرەدا‬ ‫بە ڕەزامەندیی وەرگێڕ و سەرنووس���ەری‬ ‫گۆڤ���اری وەش���ت كاك محەم���ەد عەت���ا‬ ‫ڕەشیدەوە باڵودەكرێتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ سوپاسمان‬ ‫بەدرخان‬

‫‪30‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫رۆڵی بنەماڵەی بەدرخان‬ ‫لە پێشخستنی رۆشنبیری كوردیدا‬

‫پ‪.‬د‪.‬شوكریە رەسوڵ‬ ‫ئاوڕدانەوە لە میرنشینی بۆتان كە پایتەختی‬ ‫جەزیرە بووە‪ ،‬گەلێ زانا و میر و شاعیری‬ ‫پێگەیاندووە هەر لە مەالی جەزیری‪ ،‬ئەحمەدی‬ ‫خانی و فەقێی تەیران‪ .‬بە دەیان (مەدرەسەی‬ ‫ئایینی و مزگەوت) لەو میرنشینە دروست‬ ‫كراوە‪ ،‬كە خوێندەواری گیانی كورد و بزاڤی‬ ‫كوردیان بۆ خۆشەویستی نیشتمان و باوەڕ‬ ‫دروست كردووە‪ .‬ئەم ناوچەیە گەلێ میری‬ ‫ن��اوداری تیا هەڵكەوتووە‪ ،‬كە دوانیان میر‬ ‫بەدرخان كوڕی میر عەبدال خان بووە‪ ،‬ئەم‬ ‫میرە وەك مێژوو و سەرچاوە مێژووییەكان‬ ‫بە وردی و بەگشتی باسی دەكەن‪ ،‬تا بڵێیت‬ ‫میرێكی ك���وردپ���ەروەر و نیشتمانپەورەر‬ ‫بووە‪ ،‬بە كاریگەریی شۆڕشی فەرەنسا كە‬ ‫ه��زری نەتەوایەتی ب�ڵاوك��ردب��ۆوە ك��اری لە‬ ‫میر بەدرخان كردبوو‪ ،‬بۆیە كاتێ جڵەوی‬ ‫ف��ەرم��ان��ڕەوای��ی گرتە دەس��ت ئ��ەم كارانەی‬ ‫ئەنجامدا‪:‬‬ ‫‪ .1‬میر بەدرخان سەربەخۆیی میرنشینەكەی‬ ‫راگەیاند و فراوانی دەكرد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئامانجی ستراتیجی دوور و نزیكی‬ ‫رزگ��ارب��وون��ی ك��وردس��ت��ان و سەربەخۆیی‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئااڵی كوردی هەڵگرت‪.‬‬ ‫‪ .4‬ه��ەوڵ��ی یەكێتی ن��ێ��وان میرنشینەكانی‬ ‫كوردستانی دا‪.‬‬ ‫‪ .5‬لە رووی سەربازی و جەنگەوە چەند‬ ‫كاریگەرییەكی چەك و بارووتی لە جەزیرە‬ ‫دروست كرد‪.‬‬ ‫‪ .6‬هەوڵید ا ژمارەیەك قوتابی بۆ ئەورووپا‬ ‫بنێرێت و ناردیشی‪.‬‬ ‫‪ .7‬ل��ە دەری��اچ��ەی ش��اری وان دەس��ت��ی بە‬ ‫دروستكردنی پاپۆڕ كرد‪.‬‬ ‫‪ .8‬وەك هێنانەدی ئاواتی ئەحمەدی خانی‬ ‫ئەم میرە لە ساڵی ‪1842‬دا پارەی دروست‬ ‫كرد و گرنگی بە ئاوەدانی دا‪.‬‬ ‫‪ .9‬ئەمن و ئاسایشی ب��ەرق��ەرار ك��رد‪ .‬لە‬ ‫میرنشینەكەیدا دز و جەردە و رێگر شوێنیان‬ ‫نەبووە و رەوش و رەوشتی میرنشینەكە لە‬ ‫دێرزەمانەوە كەسانی فتنە و ئاژاوەچی و‬ ‫دزی بەالوە‪ ،‬ناوە هەر بۆیە كاتێ ئەحمەدی‬ ‫خانی مەم و زینی نووسی كەسێكی وەك‬ ‫(بەكر) كە سیفەتی ناشیرین و دووزمانی و‬ ‫تێكدان و ئاژاوەگێڕی لە دەرەوەی میرنشینی‬ ‫جەزیرە و بۆتان هەڵبژارد‪ ،‬ئەویش گوندی‬ ‫مەرگەوڕ بووە‪.‬‬ ‫ئەم خاڵە گرنگەی الی خانی بووە جێگەی‬ ‫پرسیار و رامان بە تایبەتی كاتێ لە رۆژانی‬

‫‪ 2001/5/3-1‬لە زانكۆی دهۆك كۆنگرەی‬ ‫كوردۆلۆژی بە هاو كاری ئینستیوتا كوردی‬ ‫لە پاریس بەسترایەكێ لە چاالكی كۆنگرە‬ ‫نیشاندانی ش��ان��ۆگ��ەری��ی��ەك ب��وو ب��ە ناوی‬ ‫(م��ەم و زی��ن)‪ ،‬كە زۆر سەركەوتوو بوو‪،‬‬ ‫كە زۆربەی زۆری دانیشتوانی هێنایە گریان‬ ‫و منیش یەكێك بووم لەوانە‪ ،‬بەراستی ئەو‬ ‫هەموو ئەكتەرانە بە جوانی چووبوونە ناو‬ ‫رۆڵەكانیانەوە و جەماوەریش تێكەڵیان بوو‪.‬‬ ‫بەكر مەرگەوەڕ دەورێكی وای بینی هەموو‬ ‫ب��ی��ن��ەران رق��ی��ان ل��ێ��ب��ۆوە‪ .‬ه��ەر ب��ۆی��ە دوای‬ ‫تەواوبوونی شانۆگەرییەكە رۆژنامەنووسێك‬ ‫پرسیارێكی لێم كرد‪ ،‬بۆچی ئەحمەدی خانی‪،‬‬ ‫بەكر م��ەرگ��ەوەڕی لە دەرەوەی میرنشینی‬ ‫بۆتان هەڵبژاردووە‪ .‬لە وەاڵمدا وتم رەوشتی‬ ‫خەڵكی ب��ۆت��ان ل��ەو ج��ۆرە كەسانە جێگای‬ ‫ن��اب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬ب��ۆی��ە خ��ان��ی ل��ە گ��ون��دێ��ك��دا ئەو‬ ‫كەسایەتییەی هەڵبژاردووە‪.‬‬ ‫‪ .10‬میربەدرخان فەرمانی دا بە شێوەیكی‬ ‫دادپ��ەروەران��ە باج لە خەڵك وەربگیرێت و‬ ‫باری خەڵك قورس نەكەن‪.‬‬ ‫‪ .11‬ه��ەر میر خ��ۆی ل��ە خ��ۆی��دا كەسێكی‬ ‫دادپ���ەروەر ب��ووە‪ ،‬بۆیە ئ��ەو پەندە لەسەر‬ ‫زاری خەڵك باڵو بووە‪:‬‬ ‫دادپ��������ەروەری ب���ەدرخ���ان���ە‪ ،‬بەدرخانیش‬ ‫دادپەروەرییە‪.‬‬ ‫‪ .12‬هەموو هەفتەیەك لە خوتبەی هەینییدا‬ ‫میر بەدرخان بەڕێزەوە ناوی دەبرا و خێر و‬ ‫تەمەن درێژییان بۆ دەخواست‪ ،‬ئەمەش خۆی‬ ‫لە خۆیدا جۆرە ئازادی و سەربەخۆییە‪.‬‬ ‫‪ .13‬ئەم میرە هیچ جیاوازییەكی لە نێوان‬ ‫ئایین و ئایینزاكانی كوردستان نەكردووە و‬ ‫هەمیشە رێزی لە بیروباوەڕییان گرتووە‪.‬‬ ‫هەر بۆ نموونە میر كەسێكی مەسیحی كردە‬ ‫وەزیری دارایی‪ .‬ئەم كردارە لە حكومەتەكەی‬ ‫شێخ مەحموودی نەمر دووب��ارە ب��ۆوە‪ ،‬كە‬ ‫كەسێكی مەسیحی وەك كەریمی عەلەكەی‬ ‫كردە وەزیری دارایی‪.‬‬ ‫‪ .14‬م��ی��ر ب���ەدرخ���ان گ��رن��گ��ی ب���ە الیەنی‬ ‫پ����ەروەردە و ف��ێ��رك��ردن دا و قوتابخانەی‬ ‫ئایینی و مەدرەسەی س��ووری بە خۆڕایی‬ ‫ك��ردەوە‪ ،‬ئەوەی هەمیشە لەبەرچاویی بوو‬ ‫سەركەوتنی هەر میللەتێك بەندە بە خوێندن‬ ‫و زانینەوە‪.‬‬ ‫‪ .15‬میر بایەخێكی گ��ەورەی بە مێژوو و‬ ‫ئەدەب و هونەر و شارستانی و پێشكەوتن‬ ‫دەدا‪..‬‬ ‫ئەو هەموو كار و چاالكییانەی میر بەدرخان‬ ‫ب���ووە ه���ۆی ئ����ەوەی س��وڵ��ت��ان��ی عوسمانی‬ ‫ه��ێ��رش بكاتە س���ەری و بەدیلی بیگرن و‬ ‫پ��اش��ان بەیەكجاری میر ب��ەدرخ��ان بەرەو‬ ‫شام رۆیشت و لە دیلیدا كۆچی دوایی كرد‪،‬‬ ‫كە خزمەتێكی چاكی بە ئەمارەتەكەی دا و‬ ‫چاوی خەڵكەكەی بۆ ئازادی و سەربەخۆیی‬ ‫كردووە و بووە رەمزی بزاڤی رزگاریخوازی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫نەوەی میر بەدرخان وەك تەواوكەری باری‬ ‫سیاسی و رۆشنبیری توانیان یەك لە دوای‬ ‫یەك رۆڵی مەزنی خۆیان بگێڕن بە تایبەتی‪،‬‬ ‫كە سوڵتانی عوسمانی توانی سوود لە هێز‬ ‫و توانا و بنەماڵە و رۆشنبیرییان وەربگرێت‪،‬‬ ‫(‪ )13‬لە كوڕەكانی ئەم بنەماڵەیە بە پلەی‬ ‫پاشا‪ ،‬والی‪ ،‬قایم‪-‬یان پێدان‪ .‬چونكە سوڵتانی‬ ‫عوسمانی ئەوەی دەزانی‪ ،‬كە ئەم بنەماڵەیە‬

‫ماڵباتا بەدرخانیان‬

‫ت��ێ��ك��ەڵ��ی ب��زاڤ��ی رزگ���اری���خ���وازی ك����ورد و‬ ‫شۆڕشگێڕی بوون دژی دەوڵەتی عوسمانی‪،‬‬ ‫ئەمە لە الیەك بە الیەكی تریش ئەم بنەماڵەیە‬ ‫لە هەموو كوردستان ناوێكی گ��ەش��اوە و‬ ‫دیاریان هەبووە و تێكەڵیان لەگەڵ ناوچە‬ ‫و بەشەكانی كوردستاندا و كەسایەتییە‬ ‫ناودارەكانی كوردستاندا هەبووە‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ساڵی ‪ 1877‬كاتێ شەڕ بە ناوی ئایین لە نێوان‬ ‫توركیا و رووسیادا روویدا عوسمانییەكان‬ ‫بە ناوی جیهادەوە بانگی كورد و بنەماڵەی‬ ‫ب��ەدرخ��ان��ی��ی��ەك��ان��ی��ان ك���رد ب���ەش���داری ئەم‬ ‫شەڕە بكەن‪ .‬ئەم بنەماڵەیە وەك تەكنیكێك‬ ‫ب��ۆ گ��ەڕان��ەوە ك��ە دوورخ��راب��وون��ەوە و بە‬ ‫نیازی پتر فراوانكردنی میرنشینەكە بوون‪،‬‬ ‫زۆرێكیان هاریكاری سوڵتانی عوسمانییان‬ ‫ك���رد و گ��ەل��ێ ك����وردی خۆبەخشكەریان‬ ‫ك���ۆك���ردەوە‪ ،‬ب��ە تایبەتی ك��وردەك��ان��ی میر‬ ‫ب��ەدرخ��ان وەك‪( :‬عوسمان ب��ەگ‪ ،‬حوسێن‬ ‫كەنعان‪ ،‬بەدری پاشا» پاشای بەدرخان لە‬ ‫مەڵبەندی میر نشینەكە تاجی لەسەر ناو میر‬ ‫نشینەكەی فراوان كرد و جارێكی تر سوڵتانی‬ ‫عوسمانی‪ ،‬سوڵتان»عەبدولحەمید»عوسمان‬ ‫پاشا و حوسێن كەنعان»یان دوورخستەوە‬ ‫بۆ ئەستەنبۆل و نادیارن‪.‬‬ ‫پ����اش ئ������ەوەی ئ����ەم ب��ن��ەم��اڵ��ەی��ە بۆیان‬ ‫دەرك����ەوت خەباتی چ��ەك��داری گیروگرفت‬ ‫و دوورخستنەوەیان بۆ دروس��ت ب��وو‪ .‬لە‬ ‫خەباتدا كۆڵیان ن��ەدا ئ��اوڕی��ان ل��ە خەباتی‬ ‫رۆشنبیری دای���ەوە بە تایبەتی كەسایەتی‬ ‫وەك‪ :‬ئەمین عالی بەدرخان و میقداد میدحەت‬ ‫و عەبدولڕەحمان بەدرخان و ساڵح بەدرخان‬ ‫و سوورەیا بەدرخان و جەالدەت بەدرخان و‬ ‫كامەران بەدرخان و لە كچەكانیش رەوشەن‬ ‫بەدرخان و لەیال بەدرخان و سینەم بەدرخان‬ ‫هەریەكە لە رووی رۆشنبیری و سیاسی‬ ‫رۆڵیان گێڕاوە‪ ،‬هەر بۆ نموونە ئەم بنەماڵەیە‬ ‫هێندە پەرت و باڵوبووبوونەوە بە شارەكانی‬ ‫س���ەردەم���ی ع��وس��م��ان��ی وەك ئەستەمبۆڵ‬ ‫ی���ان دەرەوەی دەوڵ���ەت���ی ع��وس��م��ان��ی‪ ،‬كە‬ ‫توانییان ن��اوی بنەماڵەكەیان وەك ئااڵی‬ ‫كوردستان شەكاوە بكەن و لە دەوڵەتەكان‬

‫و شارەكان چ لە پیترسبۆرك‪ ،‬تاران‪ ،‬لیبیا‪،‬‬ ‫ئەڵمانیا‪ ،‬پاریس‪ ،‬تبلیس‪ ،‬س��ووری��ا‪ ،‬لبنان‪،‬‬ ‫میسر (قاهیرە)‪ ،‬ه��ەر یەكێك لە بنەماڵەی‬ ‫بەدرخانیان توانییان لە ب��واری دبلۆماسی‬ ‫و رۆژنامەگەری و رۆشنبیری بینی كێشە‬ ‫و مەسەلەی نەتەوایەتی كورد بە میللەتان‬ ‫بناسێنێ‪ .‬ئەوانە لە ب��واری رۆژنامەگەریدا‬ ‫وەك دەنگێكی زی��ن��دوو و ن��ەم��ر توانییان‬ ‫رۆژن��ام��ە و گ��ەل��ێ گ��ۆڤ��اری وەك (ئومێد‪،‬‬ ‫رۆناهی‪ ،‬هاوار‪ ،‬رۆژا نو و ستێر) دەربكەن‬ ‫هەر بە تێبینی و تێڕوانینی ناوی (رۆژنامە‬ ‫و گۆڤارەكاندا) هەستی نەتەوەپەروەری ئەم‬ ‫بنەماڵەیە دیارە لە ئومێدی سەربەخۆیی و‬ ‫رووناكبەخشی كوردان و هاوارێ بۆ رۆژێكی‬ ‫ن��وێ ئەستێرەی بەختی ك��وردان هەڵبێ و‬ ‫ناوی كورد و كوردستان و سەربەخۆیی لە‬ ‫دڵی هەر تاكێكی كورددا بچەسپێ و بچێنن‪.‬‬ ‫بەڵێ كەسایەتی وەك‪ :‬ئەمین عالی بەدرخان‬ ‫كە كەسێكی دیاری ناو ئەو بنەماڵەیە بوو و‬ ‫حەزی بە تێكەڵی هەموو چین و توێژەكانی‬ ‫ك���ورد و ب��ی��ان��ی دەك����رد و ب��ۆ ئ���ەم الیەنە‬ ‫وەك خانەدانێك هەمیشە ماكەكەی وەك‬ ‫قوتابخانەیەك بۆ واڵتپەروەران و رۆشنبیران‬ ‫وااڵ ب��ووە و هەمیشە گرنگی ب��ەم الیەنانە‬ ‫داوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬گرنگی بە زمانی كوردی داوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬بە دوای گۆرانبێژانی جەزیر و بۆتانی‬ ‫دەنارد تا بیانهێنێتە ئەستەمبۆڵ و بنەماڵەكانیان‬ ‫بە گۆرانی كوردی رەسەنی میللی پەروەردە‬ ‫بكەن و حەز و ئ��ارەزووی��ان بۆ موسیقا و‬ ‫ئ��اواز و دیرۆكی ك��وردان بجووڵێ و كاتی‬ ‫حاجی قادر لە ئەستەمبۆڵ بوو دەچووە ناو‬ ‫ئەم بنەماڵەیە و كوردەكانی ئەم بنەماڵەیەی‬ ‫ف��ێ��ری زم��ان��ی ك���وردی دەك����رد‪ .‬سەرباری‬ ‫ئەمەش ئەمین عالی ب��ەدرخ��ان مامۆستای‬ ‫بیانی دەهێنایە ماڵەوە تاوەكو منداڵەكانی‬ ‫فێری زمانی بێگانە بن و الیەنی ه��زری و‬ ‫رۆشنبیرییانی فراوان دەكرد‪ ،‬چونكە خۆیشی‬ ‫زمانی بێگانەی دەزانی و حەزی لە كلتوور و‬ ‫مێژوو و ئەدەبیات بوو وەك دەڵێن جاروبار‬ ‫دەستی نووسینی لە شیعر داناندا هەبووە‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫‪ .3‬ئەمین عالی یەكێك بوو لەوانەی كۆمەڵێك‬ ‫رێكخراوی دامەزراند‪ ،‬بە تایبەتی كۆمەڵەی‬ ‫(ك���ورد ت��ەع��اون و ت��ەرەق��ی جەمعییەتی)‪،‬‬ ‫ك��ە ئامانجی ب�ڵاوك��ردن��ەوەی بیروباوەڕی‬ ‫كوردایەتی و تێكۆشان بوو‪ ،‬بۆ سەركەوتنی‬ ‫گەلی كورد و مافەكانی گەلی كورد تێدەكۆشان‪،‬‬ ‫بە تایبەتی بە خڕكردنەوەی سیاسەتەمداران‬ ‫و رۆشنبیران و یەكگرتنیان بۆ یەك ئامانجی‬ ‫رزگاری كورد لەژێردەستەیی بوو‪.‬‬ ‫‪ .4‬س���ەرب���اری ئ���ەم الی��ەن��ە ئ��ەم��ی��ن عالی‬ ‫ب��ەدرخ��ان دەستێكی ب��ااڵی ل��ە كردنەوەی‬ ‫قوتابخانەدا هەبوو‪ ،‬بۆ ئەوەی مندااڵنی كورد‬ ‫فێری خوێندن و خوێنەواری بكات و بۆ ئەم‬ ‫مەبەستەی براكەی عەبدولڕەحمان بەدرخانی‬ ‫كردە مامۆستا و بەڕێوەبەری قوتابخانەكە تا‬ ‫پتر سۆزی نەتەوەیی لە هزر و دڵی مندااڵنی‬ ‫ك���ورد جێگیر ب��ك��ات‪..‬ب��ەاڵم جێگەی داخە‬ ‫سوڵتانی عوسمانی ئەم قوتابخانەیەی داخست‬ ‫و زۆربەی ئەندامانی كۆمەڵە و مامۆستاكانی‬ ‫بۆ دەرەوەی كوردستان هەاڵتن‪.‬‬ ‫‪ .5‬جێگەی سەرنجە زۆرب���ەی كەسایەتی‬ ‫بەناوبانگی ئەم بنەماڵەیە یەك لە دوای یەكدا‬ ‫رۆڵیان لە وریاكردنەوە و هۆشیاركردنەوەی‬ ‫كورددا بینیوە‪ ،‬بە تایبەتی كەسایەتی وەك ‪:‬‬ ‫میقداد بەدرخان‪ ،‬عەبدولڕەحمان بەدرخان‪،‬‬ ‫س��اڵ��ح ب��ەدرخ��ان و س��وورەی��ا بەدرخان‪،‬‬ ‫ج��ەالدەت بەدرخان و كامەران بەدرخان))‬ ‫ئەمانە هەموویان بە كاری رۆژنامەگەریی لە‬ ‫پاڵ كاری سیاسیدا خەریك ب��وون‪ ،‬ئەوەتە‬ ‫كەسێكی وەك میقداد بەدرخان لە پاڵ ئەو‬ ‫ه��ەم��وو ك��ار و خزمەتانەی پێشەكەش بە‬ ‫كورد كردی بۆ یەكەم جار لە مێژووی كورد‬ ‫و رۆشنبیری كوردیدا توانی رۆژنامەیەك بە‬ ‫ناوی كوردستان لە ساڵی ‪1898‬دا دەربكات‪،‬‬ ‫كە ئامانجی ورووژاندنی بیری نەتەوەیی و‬ ‫هۆشیاركردنەوەی كورد ب��ووە‪ ،‬رۆژنامەی‬ ‫ك���وردس���ت���ان ه���ەرچ���ەن���دە رۆژنامەیەكی‬ ‫سیاسییە ك��ە ل��ە ن��اوەرۆك��ی��دا دی���ارە هانی‬ ‫ك��وردی دەدا بۆ تێكۆشان و پێشكەوتن و‬ ‫خوێندن و خ��وێ��ن��ەواری و خۆشەویستی‬ ‫ئایین و نیشتمان وەك لەو فەرموودەیەی لە‬ ‫دووتوێی رۆژنامەكەیدا باڵوكراوەتەوە زیاتر‬ ‫ئەم الیەنەمان بۆ دەردەكەوێت كە دەڵێ‪:‬‬ ‫حب الوگن من اإلمان‬ ‫ن��اك��رێ ئ���ەوەش ل��ە ی��اد بكەین ك��ە ئەركی‬ ‫درێژەپێدانی رۆژنامەی كوردستان لە الیەن‬ ‫براكەی عەبدولڕەحمان بەدرخانەوە كەوتە‬ ‫ئەستۆ‪ ،‬ك��ە گرنگی ب��ە شیعر و مێژووی‬ ‫هاوچەرخی كورد و ئایین و پەیوەندی نێوان‬ ‫كورد و ئەرمەن رۆڵی دەسەاڵتی عوسمانی‬ ‫لە تێكدانی نەتەوەكاندا خستبووە ڕوو‪.‬‬ ‫جێگەی داخە ئەم رۆژنامەیە لەژێر فشاری‬ ‫دەسەاڵت لە قاهیرە لە دەرچوون وەستا‪..‬‬ ‫ج��ێ��گ��ەی ب��اس��ە ن��اب��ێ دەوری كەسایەتی‬ ‫رۆشنبیری ئەم بنەماڵەیە لە یاد بكەین‪ ،‬كە‬ ‫ئەویش عەبدولڕەزاق بەدرخانە كە رۆڵ و‬ ‫چاالكی رۆشنبیری و سیاسی لە ئەندامانی‬ ‫بنەماڵەكەی كەمتر نەبووە‪ .‬گەلێ ئ��ازار و‬ ‫حەپس و زیندان و دەربەدرەی لە پێناو گەلی‬ ‫ك��ورددا چەشت‪ .‬ناوبراو هەر زوو هەستی‬ ‫بەوە كرد‪ ،‬دەبێ كورد پاڵپشتی لە هێزێكی‬ ‫گ���ەورەی دەرەوە وەرب��گ��رێ��ت‪ ،‬ب��ۆ ئەمەش‬ ‫بیری ل��ەوە ك���ردەوە كە رووس��ی��ا بۆ كورد‬ ‫نزیكترە و خۆیشی وەك فەرمانبەر و پاشان‬ ‫وەك سكرتێری باڵیۆز لە پترسبۆرك كاری‬ ‫كردووە و پاشان كاتێ لە ئێران بوو لەگەڵ‬ ‫خێڵە كوردەكان یەكیگرت تا لەگەڵ روسیا‬ ‫پەیمان ببەستێ‪ ،‬بەاڵم ئەنجام سەری نەگرت‬ ‫و سوڵتان بە تەواوی لە ئەستەمبۆڵ دووری‬ ‫خستەوە‪ ،‬هەر بۆیە ئەمیش وەك برایەكانی‬ ‫هەوڵی كاری رۆژنامەگەریی دا و لە هەمان‬ ‫كاتیشدا هانی الوە كوردەكانی بۆ تەواوكردنی‬ ‫خوێندن بۆ رووسیا دا‪ ..‬سەرباری كاركردن‬ ‫بۆ دەركردنی گۆڤار و كۆمەڵە و رێكخراو‪.‬‬ ‫هەر لە ناو ئەم بنەماڵەیە نابێ رۆڵی ساڵح‬ ‫بەدرخان و یوسف بەردخان و خەلیل رامی‬

‫جەالدەت بەدرخان‬

‫و سوورەیا بەردخان فەرامۆش بكرێت‪ ،‬كە‬ ‫هەریەكەیان لە بوارێكدا كاریان كردووە‪،‬‬ ‫كەسێكی وەك ساڵح ب��ەدرخ��ان ماوەیەك‬ ‫خۆی بە رۆژنامەگەرییەوە خەریك كردووە‪،‬‬ ‫گۆڤاری ئومێدی دەركردووە و گەلێ بابەتی‬ ‫لە گۆڤارەكانی ئەو سەردەمەدا باڵوكردۆتەوە‬ ‫و سەرباری رێكخستنی ئەلفبایەك بۆ كورد و‬ ‫هاندانی كوردان بۆ نووسین و خۆرێكخستن‬ ‫و جۆشدان كاری دەكرد‪.‬‬ ‫لەناو برایاندا یوسف ب��ەدرخ��ان لە شاری‬ ‫تەبلیسدا مامۆستای ئەدەب بووە و زمانزان‬ ‫بووە و لە كوردستانی ئێرانیش لە پاڵ براكەی‬ ‫ع��ەب��دول��ڕەزاق ب��ەدرخ��ان ك��اری سیاسی و‬ ‫دبلۆماسی كردووە‬ ‫هەروها سوورەیا بەدرخانیش رووی كردە‬ ‫قاهیرە و ل��ەوێ نیشتجێ ب��ووە و هەوڵی‬ ‫دامەزراندنی كۆمەڵەیەكی بۆ سەربەخۆیی‬ ‫ك��وردان رێكخست تا پتر ك��ورد بە جیهان‬ ‫بناسێنێ و دەچێتە ناو كۆمەڵەی (خۆییبوون)‪،‬‬ ‫بۆ ئەمەش س��ەردان��ی ئەمەریكا دەك��ات تا‬ ‫پاڵپشتێكی بەهێزی بیانی بۆ كورد بدۆزێتەوە‬ ‫و هەوڵی ئاشتبوونەوەی نەتەوەی ئەرمەن و‬ ‫كوردیشی دا‪ ،‬لە كارە رۆشنبیرییەكانیشیدا‬ ‫گەلێ بەرهەمی باڵوكردۆتەوە بە تایبەتی لە‬ ‫بواری زماندا‪.‬‬ ‫ك��ەس��ای��ەت��ی��ی��ەك��ی دی��ك��ەی ئ���ەم بنەماڵەیە‬ ‫خۆبەخشی ب��وو ب��ۆ گەلی ك��ورد و دۆزی‬ ‫كورد و شۆڕشی كورد (جەالدەت بەدرخان)‬ ‫بووە‪ .‬هەمیشە وەك برایەكی گیانی بە گیانی‬ ‫لەگەڵ كامەران بەدرخان تێدەكۆشا و هەوڵی‬ ‫یەكخستنی هۆز و بنەماڵە كوردەكانی دەدا‪،‬‬ ‫بەرامبەر كەمالیستەكان‪ ..‬جەالدەت بەدرخان‬ ‫وەك براكانی رووی كردە ئەڵمانیا و بە پلەی‬ ‫بەرز دوكتۆرا لە ماف بەدەستهێنا و رۆڵی‬ ‫لەم بوارانەدا دەبینرێ‪:‬‬ ‫‪ .1‬بەشداری شۆڕشی ئاگری كرد‪.‬‬ ‫‪ .2‬لە سووریا هەوڵی دەرك��ردن��ی گۆڤاری‬ ‫هاوار و رووناهی‪.‬‬ ‫‪ .3‬ناوبەناو شیعر و وت��اری دەنووسی و‬ ‫باڵویدەكردەوە‪.‬‬ ‫‪ .4‬ه��ەوڵ��ی دا كۆمەڵێ بابەتی فۆلكلۆری‬ ‫كۆبكاتەوە و باڵوی بكاتەوە‪ ،‬وەك (چیرۆك‪،‬‬ ‫گۆرانی و پەند و مەتەڵ)‪.‬‬ ‫‪ .5‬هەوڵ دانانی ئەلفبایەكی كوردی التینی‬ ‫ساڵی ‪ 1932‬دا‪.‬‬ ‫‪ .6‬لەگەڵ كامەران بەدرخان و میجەر نوئیل‬ ‫بۆ وەرگرتنی مافی كوردان و سەربەخۆیی‬ ‫كاریان دەكرد‪.‬‬ ‫سەرباری كار و چاالكی ئەم برایانە و ئەم‬ ‫بنەماڵەیە لە دوایین كار و چاالكی سیاسی و‬ ‫رۆشنبیریدا هەر لە منداڵییەوە تا ئەو رۆژەی‬ ‫ك��ۆچ��ی دوای���ی ك��رد (ك��ام��ەران بەدرخان)‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫كامەران بەدرخان ئەویش وەك براكەی لە‬ ‫ئەڵمانیا ماوەیەكی زۆر مایەوە و دكتۆرای‬ ‫لە (م��اف)دا وەرگرت و گەڕایەوە لوبنان و‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫لەوێ گەلێ كاری رۆشنبیری ئەنجام دا‪ ،‬تا‬ ‫ساڵی ‪ 1974‬بەیەكجاری چ��ووە پاریس و‬ ‫لەوێ نیشتەجێ بوو‪ .‬ئەویش وەكو براكانی‬ ‫بە كاری دیبلۆماسی و رۆشنبیرییەوە خەریك‬ ‫بووە‪..‬‬ ‫كامەران بەدرخان زمانزان و رۆشنبیر بوو‬ ‫(حەوت) زمانی بیانی زانیوە‪ ،‬دەتوانین كارە‬ ‫رۆششنبیری و سیاسییەكانی ل��ەم خااڵنە‬ ‫روون بكەینەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬دەورێكی گەورەی لە بوژاندنەوەی زمانی‬ ‫كوردیدا هەبووە و توانی دوای وەرگرتنی‬ ‫بڕوانامەی دكتۆرا لە فەلسەفەی ئ��ەدەب لە‬ ‫س��ۆرب��ۆن پەیمانگای ك��وردۆل��ۆژی ‪1948‬‬ ‫دامەزرێنێ و بوو بە سەرۆكی بەش‪.‬‬ ‫‪ .2‬كامەران بەدرخان هەمیشە دوو خەباتی‬ ‫كردووە‪ ،‬خەباتێكی‪:‬‬ ‫أ‪ /‬بۆ بەدیهێنانی مافە ڕەواكانی كورد بووە‪.‬‬ ‫ب‪ /‬گەلێ بابەتی رۆشنبیری و ئەدەبی بە زمانی‬ ‫كوردی و فەرەنسی و ئەڵمانی لەسەر كورد‬ ‫و مێژوو و باری كۆمەاڵیەتی باڵوكردۆتەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت لە كتێبی (رۆژهەاڵتناسی ئەڵمانیا)‬ ‫دا باسی رۆڵ و چاالكی كامەران بەدرخان‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫‪ .3‬ك��ام��ەران ب��ەدرخ��ان زانایەكی گەورەی‬ ‫زمان و ئەدەب و مێژوو بوو‪ ،‬بەتایبەتی‪:‬‬ ‫أ‪ .‬مێژووی ئەدەبیات‪.‬‬ ‫ب‪ .‬سامانە سروشتییەكانی كوردستان‪.‬‬ ‫ج‪ .‬باسی كورد و كوردستان‪.‬‬ ‫د‪ .‬بەندەكانی ویلسن و مافەكان‪.‬‬ ‫زۆربەی بابەتەكانی لە گۆڤاری رووناهی و‬ ‫هاوار و ژیندا باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫‪ .4‬بەرهەمەكانی بە گشتی دەتوانین كار و‬

‫كامیران بەدرخان‬

‫چاالكی رۆشنبیری كامەران بەدرخان لەم‬ ‫رووانە دیاری بكەین‪:‬‬ ‫‪ .1‬دانان‬ ‫‪ .2‬وەرگێڕان‬ ‫‪ .3‬كاری رۆژنامەگەری‬ ‫‪ .4‬دانانی فەرهەنگ‬ ‫‪ 1‬لە بواری (دانان)دا كامەران پتر لە (‪)30‬‬‫كتێبی چاپكراوی هەیە بە تایبەتی‪:‬‬ ‫ دیوانی شیعر بە ناوی دلێن كوری من‬‫ ئەلفبایا من‬‫ ئەلفبایا كوردی‬‫ خوێندنی كوردی‬‫ چوارینەكانی خەیام‬‫ زمانی كوردی‬‫ رێزمانی كوردی بە زمانی فەرنسی‬‫ زمانی كوردی‪ -‬گرامەر‪ -‬كوردی‪ -‬توركی‬‫ قامووسی كوردی – كوردی لە پاریس‬‫ شیعرە كوردییەكانی كامەران بەدرخان‪.....‬‬‫هتد‬ ‫ دوو رۆمان بە ناوی (هەڵۆی كوردستان) و‬‫(پادشای كوردستان)‬ ‫‪ 2‬لە بواری وەرگێڕاندا‪:‬‬‫أ‪ -‬شیعرەكانی عەلی تەرموكی لەگەڵ لویس‬

‫پۆل مارگریت بە فەرەنسی چاپ كرد‪.‬‬ ‫ب‪ -‬مەتەلۆكێن كوردی‪ -‬كامەران بەدرخان و‬ ‫لویس پول مارگریت‬ ‫ج‪ -‬هۆنراوەی لیركی كوردی بە فەرنسی لە‬ ‫پاریس‬ ‫د‪ -‬دی��وان��ی (ب��ەرف��ا رون���اه���ی)‪ -‬ب��ە زمانی‬ ‫فەرەنسی‬ ‫ه‪ -‬زمانی ماد‪ -‬لە پاریس‬ ‫و‪ -‬ئازارەكانی كوردستان بە فەرەنسی‬ ‫ز‪ -‬ئینجیل لۆقا‬ ‫ح‪ -‬گۆرانی و چیرۆك و پەندی ك��وردی بۆ‬ ‫فەرەنسی‬ ‫‪ 3‬كاری رۆژنامەگەریی‪ -‬بە زۆری هەوڵی دا‬‫نووسینەكانی لە گۆڤاری (ستێر)دا بە زمانی‬ ‫كوردی باڵوبكاتەوە‪.‬‬ ‫‪ 4‬دانانی فەرهەنگ‬‫ك��ام��ەران ب��ەدرخ��ان چەند فەرهەنگێكی بە‬ ‫زمانی كوردی و ئەڵمانی و فەرەنسی دانا‪:‬‬ ‫‪ .1‬گەورەترین فەرهەنگی كوردی‪ -‬فەرەنسییە‬ ‫كە (‪ )95‬هەزار وشەیە‪.‬‬ ‫‪ .2‬هەروەها فەرهەنگێكی تری فەرەنسی –‬ ‫كوردی‬ ‫‪ .3‬فەرهەنگی كوردی بۆ ئەڵمانی – ئەڵمانی‬ ‫بۆ كوردی‪.‬‬ ‫نابێ ئەوەش لە یاد بكرێت تا رۆژی مردنی‬ ‫‪ 1978/4/1‬كامەران بەدرخان پەیوەندییەكی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی و س��ی��اس��ی ل��ەگ��ەڵ ت��وێ��ژ و‬ ‫چینەكانی كۆمەڵ و بزاڤی رزگاریخوازی‬ ‫كورددا هەبووە‪ ،‬نوێنەری بارزانی نەمر بووە‬ ‫لە دەرەوەی واڵت و چەند جارێك خۆی و‬ ‫خێزانە بە رەگ��ەز پۆلۆنییەكەی هاتوونەتە‬ ‫كوردستان و سەردانی ناوپردانیان كردووە‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا وەك شاعیرێك پەیوەندییەكی‬ ‫پتەوی لەگەڵ شاعیران و نووسەرانی كورد و‬ ‫بێگانەدا هەبووە‪ ،‬سەرباری ئەوەی بە دەیان‬ ‫قوتابی لە بەشەكەدا پێگەیاندووە‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین نابراو هەموو ژیانی خۆی قوربانی گەل‬ ‫و نیشتمانەكەی كردووە‪ .‬بە داخەوە مردنی‬ ‫ژنەكەی نەبوایە زۆرتر دەژیا‪..‬‬ ‫ب���ەم ش��ێ��وەی��ە ك���ام���ەران ب���ەدرخ���ان وەك‬ ‫شاسوارێكی گەورەی مەیدانی رۆشنبیری و‬ ‫سیاسی و دیبلۆماسی كورد دەورێكی مەزنی‬ ‫بینیوە و رێبازی با و باپیرانی فەرامۆش‬ ‫نەكردووە‪ ،‬خاوەن كتێبخانەیەكی گەورە و‬ ‫دەوڵەمەند ب��ووە و ئێستا كتێبخانەكەی لە‬ ‫ئەنستیوتی كوردە لە پاریس و كەنداڵ نەزان‬ ‫درێژە بە خەباتی رۆشنبیری كورد دەدات‪.‬‬ ‫لە ناو بنەماڵەی بەدرخان چەندین شێرە ژن‬ ‫هەبوون‪ ،‬كە وەك باوك و برا و كەسوكاریان‬ ‫رۆڵیان لە پێشخستنی باری كۆمەاڵیەتی و‬ ‫رۆنبیری و سیاسیدا بینیوە‪ .‬لەوانە‪:‬‬ ‫ رەوشەن بەدرخان‬‫ لەیال بەدرخان‬‫ سینەم خان جەالدەت بەدرخان‬‫رەوشەن بەدرخان‬ ‫ژن��ێ��ك��ی وری���ا و خ����اوەن كەسایەتییەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بێ وێنە بوو‪ ،‬رۆڵێكی مێژوویی‬ ‫لە خەباتی رزگاریخوازی میللەتی كورددا‬ ‫هەبووە‪ ،‬خێزانی جەالدەت بەدرخان بووە‪،‬‬ ‫ئەم ژنە هەمیشە ماڵەكەی بۆ كوردپەروەران‬ ‫و پ��ەن��اه��ەن��دە سیاسییەكانی كوردستانی‬ ‫باشوور و رۆژهەالت و باكووردا وااڵ بووە‪،‬‬ ‫سەرباری ئەوەی مامۆستایەكی پەروەردەش‬ ‫بووە‪ ،‬زمانی توركی و عەرەبی و ئینگلیزی و‬ ‫فەرەنسی چاك زانیوە‪.‬‬ ‫رەوش��ەن بەدرخان لەگەڵ چەند هەڤاڵێكی‬ ‫ساڵی ‪( 1956‬كۆمەڵەی زانستی و هاریكاری‬ ‫كورد)یان دامەزراند‪ .‬كاتێ هاتە كوردستانی‬ ‫ب��اش��وور و س��ەردان��ی ن��اوپ��ردان و حاجی‬ ‫ئۆمەرانی لە شۆڕشی ئەیلوول كرد (كۆمەڵەی‬ ‫ژنانی كوردی) دامەزراند‪.‬‬ ‫رەوش���ەن ب��ەدرخ��ان ه��اوڕێ��ی حەپسەخانی‬ ‫ن��ەق��ی��ب ب����ووە‪ .‬ن��ام��ەی��ان ل��ە ن��ێ��وان��دا بووە‬ ‫ل��ەچ��ەن��دی��ن ك���ۆڕ و ك��ۆن��گ��رەدا بەشداری‬ ‫كردووە و ئااڵی كوردستانی بەرزكردۆتەوە‬

‫‪32‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫فێستیڤاڵی بەدرخان‬

‫و داوای مافە رەواكانی كوردی كردووە‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی لە كۆنگرەی (‪ )1957‬كە لە (ئەسینا)‬ ‫سازدرابوو‪ ،‬سەرباری ئەوەی داوای مافی‬ ‫ئ��اف��رەت و گ��ۆڕان��ی ب���اری ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی و‬ ‫پ��ەروەردەی دەكرد و بەرنامەیەكی تایبەتی‬ ‫لە ئێزگەی دیمەشق بۆ م��ن��دااڵن لە ساڵی‬ ‫‪1947‬پێشكەش كردووە‪.‬‬ ‫رەوشەن بەدرخان خاوەنی گەلێ بەرهەمی‬ ‫دانان و وەرگێڕانە و لە تەمەنی (‪ )83‬ساڵی‬ ‫لە ساڵی ‪ 1992‬لە ش��اری بانیاس كۆچی‬ ‫دوایی كرد و لە گۆڕستانی مەوالنا خالیدی‬ ‫نەقشبەندی لە دیمەشق بە خاك سپێرداوە‬ ‫و ن��اوب��راو ه���اوڕێ و ه��اودەم��ی جەالدت‬ ‫لەیال بەدرخان‬ ‫بەدرخان بوو لە دەركردنی گۆڤاری هاوار‪،‬‬ ‫رەوشەن بەدرخان‬ ‫گەلێ بایەتی لە رۆژنامە عەرەبییەكانیشدا‬ ‫ب�ڵ�اوك���ردۆت���ەوە‪ ،‬ب��ەره��ەم��ەك��ان��ی رەوش���ەن سەرپەرشتی كۆمەڵێ مندااڵنی كورد دەكات بیرە ناسیۆنالیستە پێشكەوتنخوازەی باوكی‬ ‫بەدرخان دوان��زە بەرهەمن‪ ،‬چ وەرگێڕان و و بویێرانە ئ��ەم هونەرە وەك پێشكەوتنی نەبووایە‪ ،‬ئەوا هیچ كچە كوردێك لە سااڵنی‬ ‫الیەنێكی گەشی شارستانی پێشكەش بكات‪ ،‬سییەكاندا جورئەتی ئ��ەوەی ن��ەدەك��رد‪ ،‬كە‬ ‫چ دانان‪:‬‬ ‫لەیال بەدرخان خۆی جلەكانی رێكخستووە‪ ،‬ببێتە (سەماكەر) و بێت لە ئەوروپا بە داوی‬ ‫‪ .1‬صفحات من االدب االكردي‪1954 -‬‬ ‫‪ .2‬م��ذك��رات إم���رأە‪ -‬دیمشق ‪( 1996‬دار وەك سینەم بەدرخان دەڵێ‪ :‬لە هەندێ بالێی شۆرەتی خۆیدا بگەڕێ‪ .‬لەیال بەدرخان بە‬ ‫خۆی بە خەیاڵ جلی كوردی نەخشاندووە و یەكێك لە یەكەمین ئەو ئافرەتە هونەرمەندە‬ ‫عالءالدین)‬ ‫‪ .3‬یاداشتەكانی مامۆستا فەریدە یا چۆلەكەی لەگەڵ هونەری بالێ گونجاندووەیەتی‪( .‬بالێ) كوردانە لە قەڵەم دەدرێت‪ ،‬كە هەوڵیان داوە‬ ‫پەرژینەكە‪ -‬صدیق شێخ محمود بەرزنجی كانی لەیال بەدرخان هێندە بایەخی پێدرابوو‪ ،‬بۆ بنیاتنان و بووژاندنەوە و باڵوكردنەوەی‬ ‫بە تایبەتی سااڵنی چلەكان كاتێ شای ئێران ه��ون��ەری و س��ەم��ا و مۆسیقای ك���وردی‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 2000‬كردوویە بە كوردی‪.‬‬ ‫ئاشكرایە ئاسەواری چەندان كاریگەرییەتی‬ ‫‪ .4‬غرامی وآالمی‪ -‬چیرۆكێكە لە توركییەوە‬ ‫فاروق)‬ ‫(مەلیك‬ ‫خوشكی‬ ‫فەوزیە)ی‬ ‫(ئەمیرە‬ ‫ج��ۆراوج��ۆر و یەكانگیر بە سەماكانیانەوە‬ ‫كردوویە بە عەرەبی ساڵی ‪1951‬‬ ‫دی����ارب����وون‪ ،‬كاریگەرییەتی‬ ‫لە شام چاپكرا‪.‬‬ ‫س���ەم���ای ه��ی��ن��دی‪ ،‬ل���ە الیەكی‬ ‫‪ .5‬رسالة مفتوحة للغازي مصطفی‬ ‫دیكەوە ف��ارس‪ ،‬هەروەها جگە‬ ‫كمال باشا‬ ‫لەمانەش توركی‪..‬‬ ‫‪ .6‬نامەی گەلی كورد‪ -‬هەڵبەست لە‬ ‫خ����ات����وو ب�����ەدرخ�����ان هەموو‬ ‫توركییەوە بۆ عەرەبی‬ ‫ئەمانەی لەبەریەكتر دانابوون‪،‬‬ ‫سەرباری ئەمانە رەوشەن بەدرخان‬ ‫رۆژهەالتییەكانی‬ ‫ن���وان���دن���ە‬ ‫ساڵی ‪ 2009‬هەموو بەرهەمەكانی‬ ‫پ���ێ���ش���ك���ەش���ك���ردن‪ ،‬سیحری‬ ‫بە بۆنەی سەد ساڵەی لە هەولێر لە‬ ‫ش��ەخ��س��ی و نەتەوەییەكەی‬ ‫كتێبێكدا چاپكرا‪.‬‬ ‫ئەك كچە هونەرەكەی لە داب‬ ‫تێڕوانینی رەوش���ەن ب��ەدرخ��ان و‬ ‫و نەریتێكی پ��ڕ ل��ە بزاوتەوە‪،‬‬ ‫فەلسەفەی ژیان وەك ئامۆژگارییەك‬ ‫ب��ە ك��ان��گ��ەی ژی���ان – خۆیەوە‬ ‫بۆ نەوەكانی لەوەدا روون دەبێتەوە‪،‬‬ ‫هەڵقواڵبوون‪.‬‬ ‫كە بێ تێكۆشان تامی نییە و هیچ فەڕ‬ ‫ه��اوك��ات ل��ەگ��ەڵ مۆسیقایەكی‬ ‫و بایەخێك لەو ژیانە بۆ ئامادەكراوە‬ ‫رەس����ەن و ه��اوش��ان��ی خۆی‪.‬‬ ‫دا نییە‪ ،‬رێبازەكانی بێ دڕك و داڵ‬ ‫سەرباری ئەم الیەنە خەسڵەتی‬ ‫بێ‪ ..‬بڕۆ بێزار مەبە‪ .‬بلە خواست‬ ‫س��رووش��ت��ی��ان��ەی ق��ەد و بااڵی‬ ‫و ویستەكانی ژیانی دوارۆژت سەر‬ ‫جوان و رەسەنی‪ ،‬كە جوالنەوە‬ ‫ب��ە ه��ەم��وو كۆسپێكی گەڕانەوەی‬ ‫ن��ەرم و وێنەكانی‪ ،‬پێكهێنانی‬ ‫بكە‪ .‬بە ئیمان و ورەیەكی بەرزەوە‬ ‫ج����ەم����اوەری����ی����ان����ەی ئ���ەوت���ۆ‬ ‫كۆسپەكان ئاسان بكەوە بە دڵە پڕ لە‬ ‫سازدەكەن‪ ،‬كە تا بڵێی نەشئاوی‬ ‫چاالكی و زیندەگەرییەكەت ئازایەتی‬ ‫و لەزەتبەخش))‬ ‫و بوێری و بەرخۆت بهێنەوە تا ئەو‬ ‫بەختەوەری و بوونەی لە دەرونەوە‬ ‫سینەم بەدرخان‬ ‫ب��ۆ خ��ۆش��ی و ژی��ان��ت ب��ە ئاواتی‬ ‫ژنێكی بە ویقار و سەنگین و‬ ‫دەخوازیت پێی بگەیت‪))..‬‬ ‫رۆشنبیر‪ .‬هەر چی باری گرانی‬ ‫هەمیشە ئەوەی دووپات دەكردەوە‬ ‫ك���ورد و بنەماڵەی بەدرخانە‬ ‫و دەیگووت‪:‬‬ ‫یەكیتی ی��ا ك���وردان ب��دە م��ن‪ ،‬ئەزی ژمارە (‪)1‬ی رۆژنامەی «كوردستان»ی دایك ‪ 1898/4/22‬قاهیرە چاپخانەی دار الهالل ل��ەس��ەر شانیەتی هەمیشە لە‬ ‫غ��ەم��ی ك��وردان��دای��ە‪ .‬م��اڵ��ەك��ەی پڕ‬ ‫كوردستانەك ئازاد بدەم تە))‬ ‫بەڵێ خوێندنەوەی وردی ((هەموو كارەكانی دەخ���وازێ لە قاهیرە گەورەترین ئاهەنگی وێنەی مێژوویی و دیكۆمێنت و پاشماوە و‬ ‫رەوش���ەن ب��ەدرخ��ان خەباتی درێژخایەنی سازكرد و بۆ ئەم ئاهەنگەش لەیال بەدرخان كەلەپووری بنەماڵەیە‪ .‬وێنەكانی هەڵواسیوە‬ ‫بنەماڵە و خۆیەتی‪ ،‬كە خزمەتێكی گەورەی لەگەڵ تیپێكی شانۆی بەشداری ئاهەنگەكەی ت��ەن��ان��ەت ب��ەڵ��گ��ەك��ان��ی تاقیكردنەوەكانی‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫دای��ك��ی‪ ،‬كە بە سەركەوتوویی داوی��ەت��ی و‬ ‫رۆشنبیری كرودی كردووە و لە كوردستانی‬ ‫ب��اش��ووردا مەراسیمی (‪ )100‬ساڵەی ئەم یەكێك ل��ە بالییەكانی ب��ە ن���اوی (بەلقیس لە چوارچێوەی گرتووە‪..‬ماڵی سینەم خان‬ ‫پاریس‬ ‫لە‬ ‫بەرخان‬ ‫(لەیال‬ ‫بوو‬ ‫سەبا)‬ ‫شاژنی‬ ‫موزەخانەیەكی گچكەی بنەماڵە و كارەكانی‬ ‫شاژنە گەورەیە لە ‪ 2009/11/9‬ساز كرا‬ ‫گەلێ شیعر و پەخشان و یادگاری لە الیەن ئاهەنگێكی مۆسیقا و سەمای توالن ساز داوە هاوسەری سەیدا سەاڵح سەعدوڵاڵیە‪ .‬ئەم‬ ‫رۆشنبیران و دۆستان و ئەدەبپەروەران و بەناوی «لەیال بەدرخان» كچە سەماكەری ژن��ە لە یادگارییەكانی ئەماندا دەژی و لە‬ ‫شاعیران بە وتار بە شیعر‪ ،‬بە لێكۆڵینەوە ك���ورد ل��ە س��ەم��ا رۆژه��ەاڵت��ی��ی��ە فۆلكلۆری هەمان كاتدا ماڵەكەی بۆ میوانان وااڵیە‪.‬‬ ‫ه��اوچ��ەرخ��ەك��ان��ی��دا ئ��ۆرك��س��ت��راك��ە لەژێر هەمیشە چ��ەن��د كچێكی ق��وت��اب��ی زان��ك��ۆ لە‬ ‫پێشكەش كران‪.‬‬ ‫بەڕێوەبردنی خۆیدا ب��ووە‪ .‬ساڵی ‪ 1925‬ماڵیدا وەك كچی خۆی خزمەتیان دەكات و‬ ‫قوتابخانەی بااڵی هونەری بالیەی لە ئەڵمانیا پالنی كاریان بۆ داناوە‪..‬كەی بخوێنن‪ ،‬كەی‬ ‫لەیال بەدرخان‬ ‫ل��ەی�لا ب���ەدرخ���ان ‪ 1908‬ل���ە ئستەمبۆڵ تەواوكردووە‪ .‬لەیال بەدرخان ساڵی ‪ 1930‬سەیری تەلەفزیۆن بكەن و كەی نان بخۆن‪.‬‬ ‫ساڵی‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫پۆلۆنی‬ ‫هونەرمەندێكی‬ ‫بە‬ ‫شووی‬ ‫سینەم ژنێكی پڕ كارە و حەزی لە تێكەڵییە‪،‬‬ ‫ل��ەدای��ك��ب��ووە و ه��ەم��وو ژی��ان��ی ل��ە خزمەتی‬ ‫هونەری (بالی) پێشكەش كردووە لە ئەوروپا ‪ 1986‬كۆچی دوایی كردووە‪ .‬كچێكی لە دوا زۆر جار كۆمەڵێ لە دەستە خوشكەكانی لە‬ ‫بە تایبەتی ئیسپانیا‪ ،‬ئەڵمانیا‪ ،‬پاریس‪ ،‬ئیتاڵیا‪ ،‬بەجێماوە بە ناوی (لڤین)‪ .‬لەیال بەدرخان ماڵەكەی یان لە شوێنی تایبەتی كۆدەبنەوە‬ ‫ن��اوب��ان��گ��ی ه���ەر ل��ە س��ااڵن��ی سییەكانەوە كچی عەبدولڕەزاق بەدرخانی شۆڕشگێڕی و یادگارییەكانی دەور دەك��ەن��ەوە‪ ،‬چۆن‬ ‫باڵوبۆتەوە‪ .‬دەتوانین بڵێین یەكە ژنەكوردە ك���وردە‪ ،‬بیری پێشكەوتنخوازانەی باوكی چۆتە ناو یەكێتی ئافرەتانی كوردستان لە‬ ‫هونەری (بالێ)ی بەرزكردۆتەوە‪ .‬دەبینین رۆناكبیرێكی دنیا دیدەی وەك عەبدولڕەزاق كەركووك و بەرپرسیاریەتی وەرگرتووە‬ ‫ئەمڕۆ تازە بە تازە ئەم هونەرە لە شاری ب��ەدرخ��ان كاریگەرییەكی زۆری نواندووە و لە كۆنگرەی هەشت و سیازدەی پارتی‬ ‫سلێمانیدا گەشە دەكات و مامۆستا رووبار بەسەر پ��ەروەردەی رۆحی و هونەری ئەم بەشداری ك��ردووە‪ .‬سینەم بەدرخان وەك‬ ‫كچە هونەرمەندە‪ .‬ئەگەر كاریگەریی ئەم‬

‫سینەم خان جەالدەت بەدرخان‬

‫ژنێكی رۆشنبیر و مامۆستایەكی پەروەردە‬ ‫زمانزانە زمانی عەربی‪ ،‬ئینگلیزی‪ ،‬فارسی‪،‬‬ ‫توركی باش دەزانێ‪.‬‬ ‫ل��ە ك��ۆن��گ��رە ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی��ی��ەك��ان ل��ە بواری‬ ‫پ�����ەروەردە ب��ەش��داری ك����ردووە‪ ،‬ل��ە رۆژە‬ ‫سەختەكانی ژیانیدا سەری بۆ رژێمی رەفتار‬ ‫ف��اش��ی ش���ۆڕن���ەك���ردووە‪ ،‬ك��ە ب��ۆ بەغدایان‬ ‫گواستۆتەوە بەڵكو لە ماڵەوە وانەی عەرەبی‬ ‫و ف��ەرەن��س��ی ب��ە قوتابیان وت��ۆت��ەوە و بێ‬ ‫مووچەی میری بوو‪ .‬شانازی بەوە دەكات‪،‬‬ ‫كە خۆیان دوورەپەرێز لە رژێمی دیكتاتۆری‬ ‫گرتووە و هەرچەندە سیخوڕان چاودێری‬ ‫توندیان دەكردن بە هۆی هاتووچۆی شەهید‬ ‫دارا تۆفیق ب��ۆ م��اڵ��ی��ان‪ .‬سینەم بەدرخان‬ ‫منداڵەكانی (ك��وڕ و كچەكەی) بە گیانێكی‬ ‫ك��وردای��ەت��ی پ���ەروەردەك���ردووە و هەمیشە‬ ‫شانازی بە دڵنازی كچییەوە دەكات‪ ،‬كە زۆر‬ ‫لە بۆنەدا لەگەڵ دایكیدا بەشداری كردووە‪،‬‬ ‫بە تایبەتی ساڵی ‪ 2010‬بە بۆنەی نەورۆز‬ ‫لەگەڵ كچەكەیدا سەردانی جزیرە و بۆتانی‬ ‫كردووە و لەالیەن خەڵكەوە چ پێشوازییەكیان‬ ‫ل��ێ ك����راوە‪ .‬ج��ێ��گ��ەی ش��ان��ازی��ی��ە ئ��ەم��ڕۆ لە‬ ‫كوردستانی ب��اش��وور هەمیشە و هەردەم‬ ‫بە بۆنەی یادی رۆژنامەگەریی كوردییەوە‬ ‫شوێنێكی گەورە و مەزن بۆ یادكردنەوەی‬ ‫ئ��ەم بنەماڵەیە و كەسایەتی وەك میقداد‬ ‫بەدرخان و عەبدولڕەحمان بەدرخان تەرخان‬ ‫دەكرێت‪ .‬تەنانەت دەزگ��ای بەدرخان كە لە‬ ‫‪ 2000 /10/22‬دام��ەزراوە‪ ،‬لە شكۆمەندی‬ ‫بەدرخانەوە دەزگاكەیان ناو ناوە‪ ،‬بەدرخان‬ ‫هەر لەو ساڵە لە شوێنێك (چ لە ناوەوەی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ی���ان دەرەوەی كوردستان‬ ‫ڤیستڤاڵی بەدرخان ساز دەكەن‪ ،‬كە بریتییە‬ ‫ل��ە چ��االك��ی رۆژن��ام��ەوان��ی و ك��ەل��ت��ووری و‬ ‫یادی یەكەم رۆژنامەی ك��وردی دەكەنەوە‪،‬‬ ‫ب��ۆ ئ��ەم��ەش س����ەدان ك��ەس��ای��ەت��ی ب��ۆ یادی‬ ‫بەدرخانییان بانگهێشت دەك��ەن‪ ،‬سەرباری‬ ‫ئەمەش ئەمڕۆ لە زانكۆكانی كوردستان مێژوو‬ ‫و دەوری مێژوویی و سیاسی و رۆشنبیری‬ ‫و ئەدەبی ئەم بنەماڵەیە بۆتە كاری ئەكادیمی‬ ‫و نامەی ماجستێر و دوكتۆرا وەك پلە و‬ ‫قۆناغێكی بەرزی ئەكادیمی لە كار و چاالكی‬ ‫فیكری و ئەدەبی ئەم ن��ەوەی بەدرخانە بە‬ ‫درێژایی مێژووی نوێ و هاوچەرخ یادیان‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ .1‬د‪.‬صالح محمد سلیم هروري‪ -‬االسرة البدرخانیة‪ -‬نشاطها‬ ‫السیاسي والثقافي‪ 1950-190 -‬دهوك‪2004 ،‬‬ ‫‪ .2‬جیهان عەبدولوەهاب‪ /‬كامەران بەدرخان و نوێكردنەوەی‬ ‫شیعری كوردی‪( ،‬نامەی ماستەر‪ ،2008 ،‬هەولێر –زانكۆی‬ ‫سەالحەددین‪.‬‬ ‫‪ .3‬شەوكەت تاهیر سندی‪ ،‬رۆژناما كوردستان و شۆڕەشا‬ ‫رەوشنەبیری‪ -‬هەولێر ‪.1998‬‬ ‫‪ .4‬د‪.‬عبدالله محمد علیاوەیي‪ ،‬كردستان في عهد الدولة‬ ‫العثمانیة‪ ،‬من سنة ‪ ،1914-1851‬سلیمانیة‪.2005 ،‬‬ ‫* چ��اوپ��ێ��ك��ەوت��ن ل���ەگ���ەڵ س��ی��ن��ەم ب����ەدرخ����ان رۆژی‬ ‫‪.2011/5/22‬‬ ‫‪ .5‬د‪.‬فەرهاد پیربال‪ ،‬مێژووی گۆرانی و مۆسیقای كوردی‪،‬‬ ‫هەولێر‪.2010 ،‬‬ ‫‪ .6‬رەوش��ەن بەدرخان‪ ،‬یاداشتەكانی مامۆستا فەریدە یا‬ ‫چۆلەكەی پەرژینەكە)‪ ،‬وەرگێڕانی سدیق شێخ مەحموود‬ ‫بەرزنجی‪ ،‬هەولێر‪.2000 ،‬‬

‫‪33‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫شەهیدی قەڵەم مەال جەمیل رۆژبەیانی‬

‫ئامادەكردنی‪ :‬جەمال لۆلۆ‬ ‫ه���ەر گ��ەل��ێ��ك خ�����اوەن مێژووییەكی‬ ‫ن��ووس��راو بێت راب��ردووی��ەك��ی روونی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەمەرجێ ئەو مێژووە بێ الیانانە‬ ‫ن��ووس��راو بێت و ل��ەخ��زم��ەت پیاوانی‬ ‫دەست ڕۆیشتوو پاشاو دەسەاڵتداراندا‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەیەك چاو بۆ گ��ەداو سوڵتان‬ ‫روانیبێتی و وەك خ��ۆی رووداوەك���ان‬ ‫بگێڕێتەوە‪ ،‬ئەم مەیدانەش لەگەڵ بوونی‬ ‫م���ادە خ��ام��ەك��ە پێویستی بەكەسانی‬ ‫خ���اوەن ق��ەڵ��ەم و راستگۆ ه��ەب��ووە تا‬ ‫زۆر بێ الیەنانە درك بەڕاستییەكان‬ ‫بكات و بیانوسێتەوە‪ ،‬ئەمەش كاری‬ ‫م��ێ��ژوون��ووس��ی س���ەرك���ەوت���ووە‪ ،‬لەم‬ ‫گۆشەیەوە ئەگەرە چاوێك بەمێژووی‬ ‫ك���ورددا بخشێنین ه��ەرچ��ەن��دە خاوەن‬ ‫مێژووییەكی نوسراوی ئەوتۆ نین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر سوارچاكمان هەیە لەم نێوەندەدا‬ ‫ئەسپی راستگۆیی و قەڵەكی بەبڕشتی‬ ‫خۆیان تاوداوەو مشتێكیان خستۆتە سەر‬ ‫خەرمانی مێژووی نووسراوی كوردی‪،‬‬ ‫م��ەال جەمیل رۆژب��ەی��ان��ی ئ��ەو خاوەن‬ ‫قەڵەمە بەبڕشتەیە كە ماندوو نەناسانە‬ ‫ب���ێ گ��وێ��دان��ە ه���ەڕەش���ەو دەسەاڵتی‬ ‫داگیركەران لەهەركوێیەك بووبێ كاری‬ ‫بۆ دەوڵەمەند كردنی مێژووی نەتەوەی‬ ‫كورد كردووە‪.‬‬ ‫م��ەال جەمیل ن���اوی ت����ەواوی محەمەد‬ ‫جەمیل كوڕی مەال ئەحمەدی رۆژبەیانی‬ ‫(ف���ەرق���ان���ی���ی���ە)رۆژی ‪3‬ی تەمووزی‬ ‫س��اڵ��ی ‪ 1913‬ل��ەگ��ون��دی (ف���ەرق���ان)‬ ‫ی س��ەر ب��ەن��اوچ��ەی (ق���ەرە حەسەن)‬ ‫ی پ��ارێ��زگ��ای ك��ەرك��ووك لەدایكبووە‪.‬‬ ‫ن��اوی دایكی زەه���رای كچی حەسەنی‬ ‫رۆژبەیانییەو ئامۆزاری باوكێتی‪ ،‬مەال‬ ‫جەمیل لەبنەماڵەیەكی ئایینپەروەرو و‬ ‫پێگەیشتوودا پەروەردە كراوە‪ .‬لەتەمەنی‬ ‫شەش ساڵیدا لەفەرقان الی باوكی و‬ ‫فەقێكانی قورئانی پیرۆزی خوێندووەو‬ ‫خەتمی ك��ردووە‪ .‬لەساڵی ‪1920‬ماڵیان‬ ‫ب���اری ك�����ردووە ب��ۆ گ��ون��دی (ب�����اداوا)‬ ‫ی ن��اوچ��ەی ق��ەرەح��ەس��ەن ك��ە نزیكە‬ ‫لەفەرقانەوە‪ .‬لەوێ لەالی مەالی وەهابی‬ ‫ئیمامی ئەوێ وردە كتێبەكانی (سمایل‬ ‫نامەی ئەحمەدی‪ -‬مەولودی كوردی)ی‬ ‫خوێندووە‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ 1922‬كەشێخ مەحموودی نەمر‬ ‫لەهیندستان گەڕاوەتەوە‪ ،‬مەال ئەحمەدی‬ ‫بردۆتە سلێمانی بەئامانجی دامەزراندنی‬ ‫زان��ك��ۆی��ەك چ���وون زان��ك��ۆی ئەزهەر‪،‬‬ ‫كردوویە بەمامۆستای مزگەوتی گەورە‬ ‫بۆ وانە وتنەوە‪ ،‬ئەویش محەمەد جەمیلی‬ ‫كوڕی لەگەڵ خۆی بردۆتە سلێمانی و‬ ‫لەوێ (گوڵستان‪ ،‬بوستان‪ ،‬بینا‪ ،‬عیزی‪،‬‬ ‫عەوامیلی ج��ورج��ان��ی‪-‬گ��ورگ��ان��ی‪ ،‬فتح‬ ‫القریب)ی پێوتووە‪ .‬ل��ەم سەردەمەدا‬ ‫محەمەد جەمیل ژمارەیەك رۆژنامەی‬ ‫كوردیی دەبینێ و دەخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫پ����اش ت��ێ��ك��چ��وون��ی ح��ك��وم��ەت��ی شێخ‬ ‫مەحمود‪ ،‬لە‪18‬ی تەمووزی ‪ 1924‬مەال‬ ‫ئەحمەد گەڕاوەتەوە (باداوا)و محەمەدی‬ ‫كوڕی لەگەڵ خۆی هێناوەتەوە‪ ،‬لەوێ‬ ‫قوتابخانەی میری كراوەتەوە‪ ،‬محەمەد‬ ‫جەمیل چ��ووەت��ە پ��ۆل��ی چ���وارو لەپاڵ‬ ‫خوێندنی ئایینیدا سێ ساڵی تیا ئەخوێنێ‪،‬‬ ‫جا لەم ماوەیەدا الی باوكی ئەم كتێبانە‬ ‫ئ��ەخ��وێ��ن��ێ (م��ەت��ن م��وغ��ن��ی‪ ،‬ئیزهار‪،‬‬ ‫تەسریفی مەال عەلی‪ ،‬كیفایەی بێتووشی‪،‬‬ ‫منهاج) لەگەڵ هەندێ كتێبی فارسی و‬ ‫توركی‪.‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی ‪ 1930‬ل��ەب��ەر ك���اری زۆری‬ ‫م��اڵ��ەوەی��ان‪ ،‬چ��ۆت��ە ك��ەرك��ووك و الی‬ ‫م��ەال سەید یوسفی رۆژبەیانی خزمی‬ ‫كە لەمزگەوتی (حەسەن مەكی) ئیمام‬ ‫و خەتیب ئەبێ‪ ،‬بەخوێندنی (فەنناری‪،‬‬ ‫سیوتی‪ ،‬شەرحی عەقائیدی نەسەفی(یەوە‬ ‫پلكاوە‪.‬‬ ‫س��اڵ��ی ‪ 1932‬م����ەال س��ەی��د یوسف‬ ‫گوێزراوەتەوە بۆ پردێ و ئەویش لەگەڵ‬

‫فەقێكانی چۆتە ئەوێ و ساڵێ ماوەتەوە‪،‬‬ ‫پاشان لەساڵی ‪ 1934‬چووەتە هەولێر‬ ‫الی مەال عەبدوڵاڵی كونە فلوسە شەش‬ ‫مانگ دەرسی (موتەوەل)ی خوێندووە‪.‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی ‪ 1935‬دەچ��ێ��ت��ە ك��ف��ری بۆ‬ ‫خوێندن و الی (موفتی سەعیدی بێوری‬ ‫سیوەیلی) بەفەقێیەتیەوە خەریك دەبێ‪.‬‬ ‫ه��ەن��دێ (م����وت����ەوەل)و ه��ەن��دێ (جنع‬ ‫الجوامع) دەخوێنێ‪ .‬لەمزگەوتی گەورە‬ ‫دەم��ێ��ن��ێ��ت��ەوە ت��اس��اڵ��ی ‪ 1937‬پاشان‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆ ك���ەرك���ووك و دەبێ‬ ‫بەفەقێ‪ ،‬لەبەر زی��رەك��ی و لێهاتوویی‬ ‫خۆی‪ ،‬مامۆستا مەال رەزای واعیز ئەیكا‬ ‫بەجێنشینی خۆی لەمزگەوتی (قیردار) بۆ‬ ‫وانە وتنەوە بەفەقێكان و لەساڵی ‪1942‬‬ ‫ئیجازەی عیلمی مەالیەتی الی مامۆستا‬ ‫مەالرەزای واعیز وەردەگرێ‪.‬‬ ‫شەهید مەال جەمیل لەمنداڵییەوە زیرەك‬ ‫بووە‪ ،‬چوست و چاالكی نواندووە‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫لەقۆناغی (موستەعدی)دا واتە ئامادەییدا‬ ‫وان����ەی وت���ۆت���ەوە ل���ەپ���ردێ‪ ،‬چەندەها‬ ‫فەقێی سوختە دەرس��ی ال خوێندووە‪،‬‬ ‫وەك (ئەحمەدی مەال كەریمی زەنگەنە‪،‬‬ ‫حەمەئەمینی دارەم���ان���ی‪ ،‬عەبدوڵالی‬ ‫دارەمانی‪ ،‬حوسێن و عەلی ناوێك خەڵكی‬ ‫دەوری پردێ بوون‪.‬‬ ‫شایانی باسە كەبوترێ شەهید مەال‬ ‫جەمیل لەپاش رزگاربوونی لەگرتوخانەی‬ ‫عیمارە‪ ،‬لەساڵی ‪ 1946‬ئەگەڕێتەوە ماڵی‬ ‫خۆیان كە لە (مەتارە) بوون لەپاشان‬ ‫گ��واس��ت��ی��ان��ەوە ب��ۆ گ��ون��دی (بەیانلو)‬ ‫لەوێ مندااڵن فێری خوێندن دەك��ات و‬ ‫بەشەوانیش وان��ە بەشوان و گ��اوان و‬ ‫جووتیاران ئ��ەدات و فێری خوێندن و‬ ‫نووسینیان دەكات‪.‬‬ ‫مەال جەمیل هەر لەمنداڵییەوە هەستی‬ ‫كوردایەتی ه��ەب��ووەو ع��ەوداڵ��ی بووە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەوكاتەی كە لەسلێمانی لەگەڵ‬ ‫ب��اوك��ی��دا ب���ووەو چ���اوی ب��ە رۆژنامەی‬ ‫ك���وردی ك��ەوت��ووەو خوێندونییەتەوە‪.‬‬ ‫لەخولیای كوردایەتیدا هەستی بەبەندێتی‬ ‫نەتەوەكەی كرد‪ ،‬بەدەستی فەرمانڕەوا‬ ‫یەك ل��ەدوای یەكەكانی عێراق و بەڵكو‬ ‫بۆ یەكەمجار بەهۆی باسێكی سیاسیی‬ ‫لەبارەی كوژرانی تێكۆشەر(بەكر سدقی)‬ ‫یەوە لەساڵی ‪ 1937‬لەكاغەزێكدا كە بۆ‬ ‫(خەڵەف شەوقی داودی) دەنووسێت و‬ ‫لەپۆستەدا (پشكنین) دەیگرێ ئەویش‬ ‫بەپێی مادەی ‪ 189‬ق‪-‬ع‪-‬ب دادگا سزای‬ ‫دەدات ب���ەدوو ساڵی زیندانی و دوو‬ ‫ساڵ لەژێر چاودێری‪ ،‬دەچێتە زیندان‬ ‫لەحەویجە و لەجۆگەی حەویجە كار دەكا‬ ‫بەچاودێری كرێكاران (مراقب العمال)‪.‬‬ ‫دواتر لەساڵی ‪ 1943‬بەهۆی هانە هانەی‬ ‫سیخوڕەكانی دەوروب���ەری (الیینەوە)‬ ‫بەڕەهەندی ئەینێرن بۆ نوگرە سەلمان‬ ‫و (تەلبەندی عیمارە) نزیكەی چوار ساڵ‬ ‫دەمێنێتەوە‪ .‬هەر لەم سەروەختەدا كە‬ ‫سەروەختی جەنگی جیهانیی دووەمە‪،‬‬ ‫م��وح��ەری��ری ئ��ەدەب��ی ب��ووە لەگۆڤاری‬ ‫(دەنگی گێتی تازە)‪.‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی ‪ 1949‬ل��ەس��ەر وت����ارێ كە‬ ‫ل���ەب���ارەی ن�������ەورۆزەوە دەینووسێ‪،‬‬ ‫بەناونیشانی (عید نوروز الیتنافی والدین‬ ‫االس�لام��ی) چەند شێخ و م��ەالی��ەك كە‬ ‫لەئاینی ئیسالم تێنەگەیشتبوون دەیگرن‬ ‫و رەوانەی (نوگرە سەلمان) دەكرێتەوەو‬ ‫نزیكەی مانگێ ل���ەوێ دەب���ێ و ئینجا‬ ‫دەیبەنە (ناسریە) لەساڵی ‪ 1954‬لەپاش‬ ‫گواستنەوەی بۆ كوت لەمزگەوتی گەورە‬ ‫لەوێ خەریكی ئیمامەت و وانە وتنەوەو‬ ‫نوووسینی وتار دەبێ و چەند وتارێك‬ ‫دەن��ووس��ێ��ت دەرب������ارەی (دەروێشی‬ ‫لەكوردستاندا) دەینێرێت بۆ رۆژنامەی‬ ‫ژین‪ ،‬لەهەندێ وتاردا بەرگری لەژیانی‬ ‫فەقێی كوردستان دەكات‪ .‬لەوتارێكی تری‬ ‫زۆر توندوتیژدا بەرپەرچی (جەالل بایار)‬ ‫ی سەركۆماری توركیا دەداتەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫ئەمریكا وتبووی كورد نییە‪ .‬بەوتارێك‬ ‫لەژێر ناونیشانی (التتریك الیزید الشعب‬

‫الكردی اال تمسكا بقومیتە) لە رۆژنامەی‬ ‫(ئەلئەهالیدا) باڵوی دەكاتەوەو رۆژنامەی‬ ‫(ئەلئەهالی) دادەخرێت و ‪ 500‬دیناریش‬ ‫سزا لە بەڕێوەبەری رۆژنامەكە (عەباس‬ ‫حەسەن جومعە) وەردەگیردرێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەندێ نائیبی ك��وردی كوردپەروەری‬ ‫وەك (كاكە زیاد‪ ،‬عەلی كەمال و ئەحمەد‬ ‫عوسمان) ‪ 500‬دی��ن��ارەك��ە دەدەن���ەوە‬ ‫بەعەباس حەسەن جومعە‪ ،‬هەر هەمان‬ ‫مانگ دەگوێزرێتەوە بۆ خورماڵ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫(عومەر عەلی) موتەسەریفی سلێمانی‬ ‫رێ��گ��ەی پ��ێ��ن��ادات بچێتە ئ���ەوێ بۆیە‬ ‫دەگوێزرێتەوە بۆ بەسرە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1954‬بەرەو دواكاتێ كە پێشەواو‬ ‫وتارخوێنی مزگەوتی (س��وق الدجاج)‬ ‫دەبێت لەشاری بەسرە‪ ،‬باڵوكراوەكانی‬ ‫حیزبی شیوعی عێراق لەماڵی ئەوانەوە‬ ‫گ��وزەرب��ەن��د دەك���ران و تەسلیمی دوو‬ ‫ئ��ەن��دام��ی دی��ك��ەی حیزبی دەك����ردن و‬ ‫ئ��ەوان��ی��ش ب��ەس��ەر خەڵكیدا دابەشیان‬ ‫دەكردن‪ ،‬كە لێرەدا مەال جەمیل یەكەمین‬ ‫نوسخەی دەن���ارد ب��ۆ عەلالمە (سەید‬ ‫محەمەد سەعید ئەلحەكیم) و یەكێكیشی‬ ‫بۆ (سەید موحسین ئەلحەكیم) دەنارد‪،‬‬ ‫هەڵبەتە نە مەال جەمیل و نەئەوان كەسیان‬ ‫شیوعی نەبوون‪ ،‬بەڵكو ئەوە هەموویانی‬ ‫كۆدەكردەوە كە گشتیان دژی دەسەاڵت‬ ‫و فەرمانڕەوایەتی ئەو سەردەمەبوون‪.‬‬ ‫ل��ەس��اڵ��ی ‪ 1959‬دەگ��وێ��زرێ��ت��ەوە بۆ‬ ‫كەركووك و لەوێ وانە وتنەوەو پێش‬ ‫ن��وێ��ژی��ی��ەوە خ��ەری��ك دەب����ێ‪ ،‬ك��ە جڕو‬ ‫جانەوەر دەكەونە كورد كوژی‪ ،‬وتارێ‬ ‫بەم سەردێڕە ئەنووسێ (سیدی الزعیم‬ ‫لقد حسبتك ساهرا فنمت) وتارەكە زۆر‬ ‫توندوتیژ دەبێت ل��ەڕۆژن��ام��ەی (صوت‬ ‫االك��راد)دا باڵوی دەكاتەوە‪ ،‬دەیگرن و‬ ‫رەوان���ەی (ناصریە)ی دەك��ەن و لەوێ‬ ‫دەیبەنە بەندیخانە‪ ،‬پانزە مانگ دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫پاشان بەر دەدرێ و بەهۆی هەندێ درۆ‬ ‫و دەل��ەس��ەوە لەئیمامەت دەردەك���رێ‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەو هەموو بەند و رەهەندییەوە‪،‬‬ ‫نازناوی (بەندی) گرت بەخۆیەوە‪.‬‬ ‫شەهید م���ەال جەمیل چ���وون هەموو‬ ‫كوردێكی دڵسۆز‪ ،‬ئەسپی ت���اوداوە بۆ‬ ‫خەباتكردنی لەپێناوی ماف و چارەنووسی‬ ‫گەلەكەی و هۆشیاركردنەوەی نەوەی‬ ‫ن��ەت��ەوەك��ەی ك��ە ل��ەڕێ��ی نووسینەوەی‬ ‫وتارەكانی رۆژی هەینی‪ ،‬كە لەمینبەری‬ ‫مزگەوتەوە بەگوێی خەڵكیدا دەدا‪.‬‬ ‫دەچێتە واڵت��ی یەكێتی سۆڤیەت لەگەڵ‬ ‫شاندێك لە (پیاو ماقواڵنی كۆمەاڵیەتی)‬ ‫لەكوردو ع��ەرەب‪ ،‬لەكوردەكان جگە لە‬ ‫شەهید م��ەال جەمیل خوالێخۆشبووان‬ ‫(شێخ لەتیف حەفید زادە‪ ،‬لوقمان بارزانی‪،‬‬ ‫كاكە زیاد) بوون‪ ،‬لەوێ بۆ باسی كورد‬ ‫ل��ەگ��ەڵ خ��رۆش��ۆف دەدوێ����ت و لەگەڵ‬ ‫وەف��دەك��ە ه��ەرای دەبێت‪ ،‬چونكە پێش‬ ‫ئ��ەوەی بچنە الی خ��رۆش��ۆف سەرۆك‬ ‫شاندەكە دەڵێت‪ 16 :‬پرسیار دەكەین‪،‬‬ ‫هەریەكە و پرسیارێك دەربارەی ئاشتی‬ ‫و دیموكراسی‪ ،‬مەال جەمیل رۆژبەیانی‬ ‫دەڵێت‪ :‬من دەربارەی چارەنووسی كورد‬ ‫پرسیارێك دەك��ەم‪ .‬دەڵێن نابێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رۆژبەیانی دەرفەت وەردەگرێ پرسیار‬ ‫بكات دەرب���ارەی چ��ارەن��ووس��ی كورد‪،‬‬ ‫خرۆشۆف دەڵێ‪(:‬ئێوە دەبێت برایەتی‬ ‫ك����وردو ع����ەرەب ب��ەه��ێ��ز ب��ك��ەن) مەال‬ ‫جەمیل دەڵێ‪(:‬برایەتی ك��وردو عەرەب‬ ‫لەعێراق چەسپیوە‪-‬یاسا دەم��ی كوردو‬ ‫عەرەبی لەعێراقدا بەهاوبەشی داناوە‪،‬‬ ‫من باسی عێراق ناكەم باسی جێگاكانی‬ ‫دی��ك��ە دەك����ەم‪ ،‬ك��ە ن��اوب��ردن��ی كوردی‬ ‫ت��ێ��دا ق��ەدەغ��ەی��ە (خ���رۆش���ۆف دەڵێت)‬ ‫ئێمە یارمەتیتان دەدەی��ن (م��ەال جەمیل‬ ‫دەڵێ‪(:‬یارمەتی ماددی یان مەعنەوی؟)‬ ‫خ���رۆش���ۆف دەڵ���ێ‪(:‬ه���ەم���وو ج���ۆرێ)‪.‬‬ ‫رۆژبەیانی دەڵێ‪(:‬چیمان دەدەنێ چەك؟‬ ‫ماڵ؟ سامان؟) خرۆشۆف دەڵێ‪(:‬نا ئێمە‬ ‫ه��ەر م��ەع��ن��ەوی یارمەتیتان دەدەی���ن)‬ ‫رۆژب��ەی��ان��ی دەڵ��ێ‪(:‬س��اڵ��ەه��ا لەمەوپێش‬

‫قەڵەم‬

‫مەال جەمیل رۆژبەیانی‬

‫شاعیرێكی كورد وتویەتی‪:‬‬ ‫ئەو قەراری عوصبەیەی خەڵقی دەڵێن بۆ‬ ‫كورد دەبێ‬ ‫هەر قسەی رووتەو قسەش ناچێتە ناو‬ ‫گیرفانەوە‬ ‫لە‪28‬ی نیسانی ‪1963‬بەغدا بەجێدەهێڵێ‬ ‫و روو دەك��ات��ە كوردستان و دەچێتە‬ ‫ریزی هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە‬ ‫لەچەمی رەزان بۆ ماوەیەك دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئ��ی��ن��ج��ا دەس���ت���دەك���ا ب���ە گ��ەش��ت��ێ��ك بۆ‬ ‫ب��ەه��ێ��زك��ردن��ی ورەی ج����ەم����اوەری‬ ‫گەرمیان لەناوچەكانی سەنگاو‪ ،‬كفری‪،‬‬ ‫دوزخورماتو‪ ،‬قادركەرەم‪ ،‬قەرەحەسەن‪،‬‬ ‫شوان‪ ،‬ماوەیەك لەبنكەی (قەرەحەسەن‪،‬‬ ‫ج��ەب��اری) دەمێنێتەوە‪ ،‬پاشان دەچێتە‬ ‫بنكەی سەنگاو لەوێ دەبێتە قازی‪ ،‬دواتر‬ ‫دەبێتە ئەندامی دادگای تەمیز‪.‬‬ ‫ل��ەت��ەم��م��ووزی ‪ 1964‬ب����ەرەو ئێران‬ ‫دەڕوات لەپاش ناكۆكی نێوانی ماڵی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬بۆ چەند مانگێ لە بێتووش و‬ ‫سەردەشت و سەقز و هەمەدان دەبێ‪،‬‬ ‫لەبەر چەند هۆكارێك دەچێتە تاران‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪ 1965‬بڕیار وا دەبێ‪ ،‬كە هەم‬ ‫لەبەشی كوردی و هەم لەبەشی عەرەبی‬ ‫سەرپەرشتی رادی��ۆ بكات و ه��ەم ببێ‬ ‫بەمامۆستا ل��ەزان��ك��ۆی (االه��ی��ات) سێ‬ ‫سەد تومان كرێی خانووی بۆ دادەنێن‬ ‫و ‪ 650‬تومانیش بەكارمەند‪ .‬بەچاالكی‬ ‫و زیرەكی خۆی توانی چەندەها بەرنامە‬ ‫پەخش بكات وەك (واڵت��ەك��ەت باشتر‬ ‫بناسە‪ ،‬كوردو رەگەزی ئاری‪ ،‬فەلسەفەی‬ ‫ئیسالم‪ ،‬چیرۆكی ش���ەو‪ ،‬ئامۆژگاری‬ ‫پێشینانی كورد‪...‬هتد)‪.‬‬ ‫ل����ەوێ ‪15‬س�����األ دەم��ێ��ن��ێ��ت��ەوە‪ ،‬پاش‬ ‫رووخ��ان��ی رژێ��م��ی ش��او بەرپابوونی‬ ‫ش��ۆڕش��ی خومەینی و دامەزراندنی‬ ‫ك���ۆم���اری ئ��ی��س�لام��ی‪ ،‬ل��ەس��ەر وت���ارێ‬ ‫كەدژی خومەینی نووسیبووی‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫بەفەرمانی هێرش ب��ۆ س��ەر ئوستانی‬ ‫سنە لە‪11‬ی ئەیلولی ‪ 1979‬رۆژبەیانی‬ ‫دەبەنە دادگای (رادیۆ) لەوێ دەست بە‬ ‫دادگاییەكەی دەكرێت‪ ،‬پاشان دوا دەخرێ‬ ‫بۆ سبەینێ‪ ،‬ب��ەاڵم رۆژبەیانی ناخرێتە‬ ‫ژوورەوە ك��ە ل���ەوێ رزگ����اری دەبێ‬ ‫یەكسەر دەچێت شتەكانی دەپێچێتەوە‪،‬‬ ‫كە لێی دەپرسن دەڵێت‪ :‬بووم بەمامۆستا‬ ‫لەزانكۆی مەشهەدو رۆژی دووەم دەچێتە‬ ‫سەفارەتی عێراق و ل��ەوێ زۆر رێزی‬ ‫لێدەگرن و بەخێرهاتنی دەكەن و دەچن‬ ‫پەساپۆرتی و ئەو شتانەی پێویستە بۆی‬ ‫تەواو دەكەن‪ .‬هەر لەوكاتەدا بەبێ ئاگای‬ ‫ئ��ەو (رەش��ی��د سندی و عەبدولوەهاب‬ ‫ئەتروشی و شێخ حوسێن خانەقا(یش‬ ‫چووبوونە بالیۆزخانەی عێراق و كاری‬ ‫خۆیان تەواو كردوو لە‪17‬ی ئەیلوولی‬ ‫‪ 1979‬رۆژب��ەی��ان��ی و شێخ حوسێنی‬ ‫خانەقا دەگەنەوە بەغدا‪.‬‬

‫لەساڵی ‪ 2001‬ل��ەش��ەوی ‪ 26/27‬ی‬ ‫ئادار‪ ،‬بەدەستی رەشی رژێمی ستەمكار‬ ‫و دژ بەهەموو رەوش���ت و نەریتێكی‬ ‫مرۆڤایەتی هەڵیان كوتایە سەر شەهید‬ ‫مەال جەمیل رۆژبەیانی و بەدڕندەترین‬ ‫ش��ێ��وە ش��ەه��ی��دی دەك����ەن‪ ،‬تەنیایی و‬ ‫بەسااڵچوویی و تاریكی بێ كارەبایی‬ ‫دەبنە هۆی هەلزانین و بۆ ئەنجامدانی‬ ‫ئەم تاوانە كە دژی زانیاری و زانست‬ ‫ب����وو‪ .‬چ��ون��ك��ە ش��ەه��ی��د م���ەال جەمیل‬ ‫لەسەرەتای تەمەنییەوە تا شەهید كردنی‬ ‫هەڵگری خامە بوو بۆ نووسینی راستی‬ ‫و ساغكردنەوەی هەڵەی مێژوویی و‬ ‫ل��ەب��واری زانست و ئ��ەدەب��دا دەستێكی‬ ‫ب���ااڵی ه��ەب��وو‪ .‬ل����ەڕۆژی چوارشەممە‬ ‫‪ 2001/3/28‬تەرمی پیرۆزی هێنرایەوە‬ ‫ماڵی باوكی لەكەركووك و لەگەڕەگی‬ ‫رزگ�����اری (ح���وری���ە) ل���ەوێ���وە ب���ەرەو‬ ‫گۆڕستانی غەریبان لەگەڕەكی حەویجەو‬ ‫لەوێ نێژرا‪.‬‬ ‫مەال جەمیل زۆر زیرەكانە لەتەمەنی بیست‬ ‫و چ��وار ساڵیدا دەستی دای��ە نووسین‪،‬‬ ‫شارەزاییەكی زیانستیانەی پەیداكرد‬ ‫لەهەر چوار زمانی ناوچەكە عەرەبی‪،‬‬ ‫كوردی‪ ،‬فارسی‪ ،‬توركی‪ .‬زۆر بااڵدەست‬ ‫بوو لەنووسیندا‪ .‬خۆی تەرخانكرد بۆ‬ ‫بەرپەرچدانەوەی و بەدرۆخستنەوەی‬ ‫ئەو ناحەزانەی دژی كورد لەسەرەتادا‬ ‫نووسیبویان ك���ورد ل��ەدێ��وو درنجن‪.‬‬ ‫ی��ان خێڵەكانی ك��ورد لەبنەڕەتدا فاڵنە‬ ‫رەگەزو فیسارە تیرەن‪ ،‬یا دروست نییە‬ ‫ژنی غەیری كوردیان لێ م��ارە بكرێ‪،‬‬ ‫بەتوندی بەرپەرچی داونەتەوە‪ .‬شەهید‬ ‫م��ەال جەمیل رۆژب��ەی��ان��ی زۆر بوێرو‬ ‫چ��اون��ەت��رس ب��وو بەتایبەتی لەئاستی‬ ‫ه��ەق��دا‪ ،‬زۆر ب��ەڕاس��ت��ی و درووستی‬ ‫دەینووسی‪ ،‬لەڕەخنەدا ئەوەی نەزانیبوایە‬ ‫خۆی لێ كەڕ دەكرد‪ .‬ئەوەشی زانا بوایە‬ ‫وەاڵمی دەدایەوە‪ .‬تەماشای رەگەزو چین‬ ‫و دۆستایەتی نەدەكرد‪ ،‬چونكە الی ئەو‪:‬‬ ‫راستی دۆستە‪.‬‬ ‫ئەوەی شایانی وتنە لەتەمەنی ‪ 65‬ساڵی‬ ‫نووسیندا چەندین خەاڵتی وەرگرتووە‪،‬‬ ‫ك��ە نیشانەی زی��رەك��ی و بلیمەتی و‬ ‫لێهاتوویی ئەو بوون لەوانە‪ :‬شكۆنامەی‬ ‫ئودەبای كوردی لەهەولێر‪ ،‬شكۆنامەی‬ ‫گەالوێژ‪ ،‬مەدالیای یەكێتی مێژووناسان‬ ‫لەبەغدا‪ ،‬نیشانەی (التجمع الثقافي)‬ ‫ئ��ەم زان��او ن��وس��ەرە ب���ەرزەی ك��ورد بە‬ ‫ژیری و ووردبونەوە لە نووسینەكانی‬ ‫چەندین بەرهەمی بەپێزی ل��ە بواری‬ ‫زانست و مێژوو و ئ��ەدەب و ڕەخنەو‬ ‫چیرۆك‪ ،‬كە ژمارەیان ‪ 23‬بەرهەمەی بۆ‬ ‫بە جێهێشتووین‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‬ ‫‪ .1‬ڕۆڤار ژمارە ‪48 -‬‬ ‫‪ .2‬چاوپێكەوتن لەگەڵ (م‪.‬شێرزاد ڕۆژبەیانی)‬

‫‪34‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫مەدالیای ئیفتیخار‬

‫چیرۆكی نەمریی خەیروڵاڵ عەبدولكەریم‬ ‫لە میدالیای ئیفتیخاریدا‬ ‫لەبەر زیرەكی و دانایی ئەو فێرخوازە لە‬ ‫پۆلی سێیەمی سەرەتایی وەرگ��ی��راوە‪ ،‬لە‬ ‫قوتابخانەی ق���ەاڵت‪ ،‬ك��ە ب��ۆ تەواوكردنی‬ ‫خوێندنەكشی رووی لە قوتابخانەی (أربیل‬ ‫االولی) كردووە‪ .‬لە ساڵی (‪)1930‬یش‪ ،‬كە‬ ‫ئەو ساڵە بەساڵی بزووتنەوەی كوردایەتی‬ ‫دادەن��رێ لە شاری هەولێر‪ ،‬ئا لەو ساڵەدا‬ ‫شەهید خەیروڵاڵ دەچێتە بەغدا بۆ خوێندنی‬ ‫مامۆستایەتی و پاش تەواوكردنی‪ ،‬هەتا بڵێی‬ ‫مامۆستایەكی لێهاتوو زیرەك و سەركەوتوو‬ ‫بووە‪.‬‬

‫نووسین و ئامادەكردنی‪ :‬عەبدولوەهاب شێخانی‬ ‫هەموو ئەو كەسانەی كە لە بزاڤی كوردایەتی‬ ‫بەشدار بووینە‪ ،‬كەسانی دانسقەو لەخۆبردوو‬ ‫بووینە‪ .‬هەستیان ب��ەچ��ەوس��ان��ەوەو زوڵم‬ ‫وزۆری ك���ردووە‪ ،‬رێگای پەرچەكرداریان‬ ‫گرتۆتەبەرو رێگا پڕ زەحمەت و ناخۆشی و‬ ‫شەهیدبوون و برسییەتی و پڕ لە ئێش و‬ ‫ئ��ازارو شەونخوونی و دوور لە خۆشی و‬ ‫شادی و حەسانەوەو پاك و خاوێنی و دوور‬ ‫لە ماڵ و منداڵ و كەسوكارو خزموخوێشیان‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردووە‪ .‬ت��ەن��ان��ەت ك��وردای��ەت��ی وای‬ ‫ل��ە ه��ەن��دێ كەسانی جوامێر ك���ردووە‪ ،‬كە‬ ‫بەتەواوی مرادی خۆیان نەگەن لە پێكهێنانی‬ ‫كونجی هاوسەرگیریی سایلی هاوەاڵنیان‪،‬‬ ‫كە لە وەختی خۆیاندا مرادەكەیان بەئەنجام‬ ‫دەگەیێنن‪ .‬تەنانەت ب��ەوەش رانەگەیشتینە‬ ‫ئەڵقەی دەستگیرانی لە پەنجە بكەن‪ ،‬یا لە‬ ‫پەنجەیشیان كردبێ بوار نەبووە‪ ،‬كە ژنیان‬ ‫بۆ گواسترابێتەوە‪ .‬ئ��ەوان عەشقی كوردو‬ ‫كوردستانەكەیان بووینە‪ .‬ئەو جۆرە كەسانە‬ ‫خۆشی و شادی و هەموو دەسكەوتێك لە‬ ‫رزگاری كوردو كوردستانەكەیان بەرجەستە‬ ‫دەكەن‪ .‬بەدەیان‪ ،‬بگرە بەسەدان كەس خوێنی‬ ‫خۆی بەقوربانی كوردو كوردستان كردو‪،‬‬ ‫لەپێناو شەهیدبوون لەناو میللەتی چەوساوە‬ ‫و كەسانی ئ��ازا بەچڕنووك دەستەواژەی‬ ‫«ی��ان كوردستان ی��ان نەمان»یان لەسەر‬ ‫تاشەبەردی چیا سەركەشەكانی كوردستان‬ ‫ن��ەخ��ش��ان��دووە‪ ،‬ل��ەئ��ەن��ج��ام��ی��ش��دا ب���ەم فرە‬ ‫ڕەه��ەن��دی��ی��ە س��ەرك��ەوت��وو دەب����ن‪ ،‬چونكە‬ ‫راستیخوازن‪ .‬راستیخوازیش راستی گەرەكە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی شەهیدیش ب��ن ن��اوی��ان ه��ەر بە‬ ‫نەمری دەمێنێتەوە‪ ،‬چ جای شەهیدبوونێك‬ ‫كە لەپێناو دۆزی میللەتێكی بەجینۆسایدو‬ ‫هەڕەشەلێكراو بێت‪ .‬بۆیە هەموو كەسی بە‬ ‫نمەك و بە ئەمەكی ئەم میللەتە نەسڵەمێنە‬ ‫شانازییان پێوەدەكەن و میداڵی ئیفتیخاریان‬ ‫پێ دەبەخشن و بەچاوی رێزو شانازییەوە‬ ‫باسیان لێوەدەكەن‪ ،‬بەڵكو هەر بەو چاوە‬ ‫س��ەی��ری خ��زم و ك��ەس��وك��ارو ناسیاویشی‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫ئ�����ای‪ !...‬ش��ەه��ی��دب��وون چ��ەن��دە پیرۆزە‪..‬‬ ‫زەحمەتكێشانی پاك و بێگەرد لەپێناو گەل و‬ ‫نیشتمان چەند بەرزە‪.‬‬ ‫ت���ێ���ك���ۆش���ەرو ش�����ۆڕەس�����واری شەهیدی‬ ‫ئەمجارەمان‪ .‬شەهید (خەیروڵاڵ عەبدولكەریم‬ ‫عەبدوڵاڵ ئاغایە)‪ ،‬كە ن��اوی هەر بەنەمری‬ ‫ماوەتەوەو كوردستان و هەولێرو گەڕەكی‬ ‫ت��ەی��راوە ش��ان��ازی بەخەیروڵاڵو ه��ەر سێ‬ ‫ش��ەه��ی��دە ئ��ەف��س��ەرەك��ەی دی��ك��ەی رێگای‬ ‫رزگاری كوردستان دەكەن‪ ،‬چونكە رێگای‬ ‫شەهیدبوون و نەمرییان بە پەسندتر لەقەڵم دا‪.‬‬ ‫كات و ساتی هەڵدان و پێگەیشتنی خەیروڵاڵ‬ ‫زۆر گرنگە‪ .‬چونكە لەو ئان و ساتەی كە‬ ‫كوڕە تاقانەكەی قەاڵت دەگاتە دەستومستی‬ ‫خ��ۆی و‪ ،‬لە ئاستی خوێندەوارییەكی زۆر‬ ‫ب��اش ب���ووە‪ .‬ئ��ەو ك��ات ل��ە ه��ەم��وو هەولێر‬ ‫س��ەد خوێندەوار ن��ەب��ووە‪ .‬قوتابخانە زۆر‬ ‫بەدەگمەنی هەبووە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا خەڵكیی‬ ‫زۆربەیان كەمدەرامەت بووینە‪.‬‬ ‫ل��ە الی��ەك��ی دی���ك���ەوەش ب��اوك��ی خەیروڵاڵ‬ ‫ف��ەرم��ان��ب��ەرێ��ك��ی دەس��ت��ڕۆی��ش��ت��وو ب���ووەو‪،‬‬ ‫خ��اوەن موڵك و زەویوزارێكی زۆر بووە‪،‬‬ ‫كە لە باوكی بۆی مابۆوە‪ .‬واتە گوزەرانی‬ ‫خیروڵاڵ لەوپەڕی باشی و هەبوونی بووە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەو هەموو دارەتیی و پلەوپایەی‬ ‫ل��ە ئەفسەریەتی ه��ەی��ب��وو‪ ،‬ت��ا ئ��ەو عورفە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەی كەنیشكەیەكی هەولێری‪ ،‬كە‬ ‫جێنشینی مووسل ب��وو لە خزمانی خۆی‬

‫خەیروڵاڵ عەبدولكەریم‪ ،‬ئەو ئەفسەرەی كە بەناهەق لە سێدارەدرا‬

‫بۆی نیشان كرابوو بۆ هاوسەرگیری‪ ،‬كە‬ ‫تا دوای شەهیدبوونی خیروڵاڵ_ش‪ ،‬بەئەڵقە‬ ‫نیشانكراوەكەی بەكەنیشكیی دانیشت و‬ ‫پەیمانی پیرۆزیی ئەو بەڵێنەی نەشكاند‪ ،‬تا‬ ‫وادەی ماڵئاواییكردنی پێش چەند ساڵێك‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەو‪ .‬ب��ەرگ��ری��ك��ردن و بەرخودان‬ ‫لەپێناو كوردو خۆرە ورشەدارەكەی ئااڵی‬ ‫كوردستانی ال گرنگتر بووە‪.‬‬ ‫ئ��ەوە ئەركێكەو دەب��ێ ن��ەوەی ن��وێ بزانن‬ ‫كە خەڵكانێك هەبووینە گیان و سامان و‬ ‫پلەو پایەی خۆیان قوربانی رێگای رزگاری‬ ‫كوردستان كردووە‪ ،‬یەكێك لە سەرقافڵەكانی‬ ‫ئ��ەو رێچكە پ��ی��رۆزەش شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫عەبدولكەریم_ە‪.‬‬ ‫شەهیدی نەمر (مامۆستاو ئەفسەرو رۆشنبیر_‬ ‫خەیروڵاڵ عەبدولكەریم) ئەوەندە تامەزرۆی‬ ‫كوردایەتی ب��ووە تا رادەی ئ��ەوەی لەتەك‬ ‫وانەوتنەوەیدا هۆشمەندی شۆڕشگێڕی و‬ ‫كوردپەروەری دەدا‪ ،‬واتای بەدەستگەیشتنی‬ ‫ئازادی و سەربەستی بەگەالنی چەوساوە بۆ‬ ‫وانەخوازان راڤەدەكرد‪ .‬بەگەواهی ئەوەی كە‬ ‫لەگەڵ كۆچباری خێڵی هەركی_یان بارگەی‬ ‫تێكناوەو رووەو واری كوێستان چووە بۆ‬ ‫وانە وتنەوە رەشماڵی هەڵداوە‪ .‬گەر هەست‬ ‫و هۆشی ك��وردای��ەت��ی و ماندوونەناسیی‬ ‫نەبێت‪ ،‬چ پاڵنەرێك دەبێت لە سااڵنی زووی‬ ‫وەك ساڵی (‪ )1934‬ئەم كردارە بەئەنجام‬ ‫بگەیەنێت‪.‬‬ ‫‪ -‬لەدایكبوون و سەرەتای ژیانی‪:‬‬

‫خەیروڵاڵ كوڕی سەید عەبدولكەریم كوڕی‬ ‫عەبدوڵاڵ ئاغای كوڕی سەلیم ئاغای گورجی‬ ‫زادە‪ .‬بەپێی ناسنامەی ب��اری شارستانی‬ ‫ژم���ارە (‪)41‬ی رێ��ك��ەوت��ی ‪،1942/8/20‬‬ ‫ل��ە س��اڵ��ی (‪1912‬ز) ل��ە ش���اری هەولێر‪،‬‬ ‫ل��ە گ��ەڕەك��ی تۆپخانە ل��ە ق���ەاڵی هەولێر‪،‬‬ ‫خانووی ژمارە (‪ )43/2‬لەدایكبووە‪ .‬باوكی‬ ‫ل��ەدای��ك��ب��ووی س��اڵ��ی (‪1273‬ی كۆچیی)‬ ‫كە دەكاتە (‪1845‬ی زایینی) لە گەڕەكی‬ ‫عەرەب لە هەولێر ناونووس كراوە‪ .‬بەپێی‬ ‫تۆماری نفووسی (دائیرەی عموومی شار‬ ‫لە خانووی ژمارە ‪ 3‬ص‪ ،)53‬باوكیشی لە‬ ‫ژیانی وەزیفیی پلەی (مدیر مال)ی هەبووە‬ ‫لە هەولێر‪ ،‬لە زۆرب��ەی زۆری ناوچەكانی‬ ‫كوردستان گەڕاوە بۆ بەجێگەیاندنی ئەركی‬ ‫فەرمانبەریەتی‪ ،‬لە ساڵی ‪1925‬ز كۆچی‬ ‫دوایی كردووە‪ ،‬لە هەمان كاتیشدا مامۆستا‬ ‫ن��ەزی��رە_ی خوشكەزای شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫دەڵێ‪ :‬باپیرەم عەبدولكەریم خاوەن (‪ )3‬ژن‬ ‫بووە‪ ،‬خەیروڵاڵو خێریەی خوشكی لە یەك‬ ‫دایك بووینە‪ .‬دایكیشی ناوی جەمیلە كچی‬ ‫عەبدولحافز (حفظی ك��وڕی حاجی رەحۆ)‬ ‫یە‪ ،‬لە پیشەوەری (عەباچییەكانی) شاری‬ ‫موسڵن‪ ،‬لە ‪ 1970/1/9‬ماڵئاوایی كردووە‬ ‫‪ .‬هەرچەندە خەیروڵاڵ تاقانەش بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كوردایەتی و كوردپەروەری تاقانەی دایك و‬ ‫خوشكان نازانێ‪.‬‬ ‫سەرەتای چوونە بەر خوێندنی خەیروڵاڵ‬ ‫لە حوجرەكانی ق��ەاڵت خوێندوویەتی‪ .‬كە‬ ‫كاتی چوونە بەر خوێندنی ئاسایی هاتووە‪،‬‬

‫ پیشەی مامۆستایەتی شەهید خەیروڵاڵ‪:‬‬‫یەكەم دەستبەكاربوونی شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫وەك مامۆستا لە شارۆچكەی چەمچەماڵ‬ ‫بووە‪ ،‬ئەوانەی كە قوتابی شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫بووینە گەواهی ئەوە دەدەن‪ ،‬كە مامۆستای‬ ‫شەهید دوو بەشی وانەكانی لەسەر وانەكانی‬ ‫كتێبی پ��رۆگ��رام دەوت���ن���ەوەو بەشێكیشی‬ ‫تەرخان دەك��رد بۆ جۆشدانی بیرو هزری‬ ‫قوتابیان بەكوردپەروەری‪ .‬هەندەی پێ ناچێ‬ ‫دەگ��وازرێ��ت��ەوە شارۆچكەی ش��ەق�ڵاوە‪ .‬كە‬ ‫لەوێش بەهەمان رۆحییەتەوە جۆشوخرۆشی‬ ‫كوردپارێزی بەفێرخوازانی دەدات‪.‬‬ ‫پاشان دەگوازرێتەوە بۆ گوندی (میراخوڕ)‪،‬‬ ‫ئەوسا بنەماڵە ك��وردپ��ەروەرەك��ەی هەولێر‬ ‫فەتاح ئاغای هەركی لەوێ بووینە‪ .‬ئەسعەدی‬ ‫فەتاح ئاغاو كوڕەكانی دیكەو ئەو كەسانەی‬ ‫ك��ە ل��ە ب��ەر خوێندن بووینە‪ ،‬قوتابی ئەو‬ ‫بووینە‪ .‬شەهید خەیروڵاڵ رێزێكی تایبەتی‬ ‫ل��ە الی��ەن ف��ەت��اح ئ��اغ��ا_وە ل��ێ ن���راوە‪ ،‬هەر‬ ‫بەمیانڕەوی ئەو خۆشەویستییەی هەردەم‬ ‫لە دیوەخانەكەی لە تەنیشتە خۆی دایناوە‪.‬‬ ‫ئەودەمیش دایك و خوشكی لەگەڵ خەیروڵاڵ‬ ‫بووینەو‪ ،‬هەر بەنەریتی بەرزی خێاڵیەتیش‪،‬‬ ‫خواردن و پێداویستییان لە ماڵی فەتاح ئاغاوە‬ ‫بۆ بەجێ دەگەیێنرا‪.‬‬ ‫‪ )1‬دوای ئەوەی باسی شەهید خەیروڵاڵ_م‬ ‫لە الی مامۆستا (نازم مەجید ئاغا)ی هەركی‬ ‫ك��رد‪ ،‬گوتی‪ :‬بەڵێ باوكم زان��ی��اری زۆری‬ ‫لەسەر شەهید خەیروڵاڵ هەیە‪ ،‬لەوكاتەی‬ ‫لەسااڵنی (‪ )1935_1934‬كە لە گوندی‬ ‫میراخوڕ مامۆستا بووە‪ .‬هەمدیسان دەڵێ‪:‬‬ ‫مامۆستا خەیروڵاڵ هەموو قوتابییەكانی‬ ‫ئەوسای فێرە خوێندەواری كردووەو رۆحی‬ ‫ك��وردپ��ەروەری لە ناخیان ورووژان����دووە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە بۆ ئ��ەو كاتی‪ ،‬وات��ە ساڵی ‪1934‬‬ ‫ه�����ەردوو ب���اب���ەت‪ ،‬وات���ە خ���وێ���ن���دەواری و‬ ‫ك��وردای��ەت��ی یەكجار پێویستییەكی گرنگ‬ ‫بووە‪ ،‬چونكە میللەتی كورد لەوپەڕی سادەیی‬ ‫و دواك��ەوت��ووی��ی و ن��ەخ��وێ��ن��دواری بووە‪.‬‬ ‫بەواتایەكی تر سەردەمی تاریكیی كوردستان‬ ‫بووە‪ ،‬شەهید خەیروڵاڵ_ش یەكێك بووە لە‬ ‫هەڵگرانی مەشخەڵی زانست و كوردایەتی‪،‬‬ ‫ئاواتی هەرەگرنگی ئەوە ب��ووە‪ ،‬كە رۆڵەی‬ ‫میللەتەكەی فێرە خوێندەواری و رۆشنفكری‬ ‫كوردایەتی بكات‪.‬‬ ‫‪ )2‬ئەسعەد ف��ەت��اح ئ��اغ��ای ه��ەرك��ی ك��ە لە‬ ‫سااڵنی شەستەكان‪ ،‬ماڵی ئ��ەو بەڕێزە لە‬ ‫هەولێر مەكۆی خەباتگێڕان و تێكۆشەران‬ ‫و پێشمەرگە ب��ووە‪ ،‬ئ��ەوە لە دەرئەنجامی‬ ‫پێگەیاندنی شەهید خەیروڵاڵ ب��ووە‪ .‬وەك‬ ‫دەڵ��ێ‪« :‬جۆگەلە دەبێتە جۆگەو‪ ،‬جۆگەش‬ ‫دەبێتە رووبارو‪ ،‬رووباریش دەبێتە زێ»‪.‬‬ ‫ئ��ام��ۆزای��ەك��ان��ی ئ��ەس��ع��ەد ف���ەت���اح ئاغاش‬ ‫قوتابی شەهید خەیروڵاڵ بووینە‪( ،‬مشیر‬ ‫ق��ادرو مەجید نیعمەت ئاغا و عەزیزخان)‪.‬‬ ‫شەهید خەیروڵاڵش ه���ەردەم ئامۆژگاری‬ ‫فێرخوازەكانی ك���ردەوە‪ ،‬ك��ە (بخوێنن بۆ‬ ‫ئ���ەوەی وەك نەتەوەكانی جیهان ئێمەش‬

‫‪35‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫ئازادبین)‪.‬‬ ‫‪ )3‬ب��اوك��ی ك��اك ن��ازم دەڵ��ێ��ت‪ :‬ل��ە زەمانی‬ ‫مەلیك غازی مامۆستا شەهید خەیروڵاڵ چوو‬ ‫بۆ دەورەی ئەفسەری لەگەڵ چەند هاوەاڵنی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬دوای ئ��ەوەی‪ ،‬كە بارزانیی نەمر لە‬ ‫سلێمانی چوو بۆ ئێران بۆ بەشدارییكردن لە‬ ‫شۆڕش‪ ،‬لە شۆڕشی دووەم خەیروڵاڵ خۆی‬ ‫و چەند ئەفسەرێكی پ��ل��ەدار پەیوەندییان‬ ‫ب��ەش��ۆڕش��ەوە ك���رد‪ .‬ل��ە چ��وون��ی شەهید‬ ‫خ��ەی��روڵ�ڵا ب��ۆ رۆژه���ەاڵت���ی ك��وردس��ت��ان لە‬ ‫ماڵی میرزا مەناف كە لە شاری شنۆ بووە‬ ‫جێنشین دەبێ‪ ،‬بە میانەی ئەوەی كە میرزا‬ ‫م��ەن��اف_ی��ش ل��ە ك��وردس��ت��ان��ی خ��ۆم��ان لە‬ ‫گوندی میراخوڕ میرزای (كاتب)ی فەتاح‬ ‫ئاغای هەركی ب��وو‪ ،‬چەندی بڵێی پیاوێكی‬ ‫زیرەك و كوردپەروەر بوو‪ ،‬لەگەڵ شەهید‬ ‫خەیروڵاڵ یەكدیان دەناسی‪ ،‬لەبەر مێرخاسی‬ ‫و جوامێری شەهید خەیروڵاڵ‪ ،‬كچەكەی‬ ‫دایێ‪ ،‬كە ناوی (صالحه) بوو‪.‬‬ ‫‪ )4‬مام مەجید نیعمەت ئاغای باوكی نازم‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪ :‬ب��ەڵ��ێ‪ .‬ه��ەم��وو هاوینان مامۆستا‬ ‫خەیروڵاڵ دەهاتە كوێستانی هەركییان لەناو‬ ‫خاكی كوردستانی ئ��ێ��ران‪ ،‬بەبێ مۆڵەتی‬ ‫رەس��م��ی و بەبێ مۆڵەتی دەسەاڵتدارانی‬ ‫ئێران_ی ئەو كات لە كوێستان رەشماڵی‬ ‫هەڵدەدا بۆ وانە وتنەوە‪.‬‬ ‫هەروەها لە دووتوێی قسەكانیدا دەڵێ‪ :‬شەهید‬ ‫خەیروڵاڵ بەالیەنی ك��ەم (‪ )2‬س��اڵ لە الی‬ ‫ئێمە مایەوەو‪ ،‬بەبیرم دێتەوە ساڵێك دایك‬ ‫و خوشكەكەشی ماڵیان لە میراخوڕ بوو‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو بەرهەمەی شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫لە پێگەیاندن و جۆشدانی رۆڵەكانە میراخوڕ‬ ‫ب��ەخ��وێ��ن��دەواری و ب��ەڕۆح��ی كوردایەتی‬ ‫بارتەقای شۆڕشێكی هەبووە‪.‬‬ ‫دوای ئ��ەوەی ئەركی پیرۆزی لە میراخوڕ‬ ‫بەجێ دەگەیێنێت‪ ،‬دەگوازرێتەوە شارۆچكەی‬ ‫كۆیێ‪ .‬لە شارۆچكەی كۆیێش لە خانوویێكی‬ ‫مامۆستا (سەمەدی حەوێز ئاغا) بووینە‪.‬‬ ‫هەمدیسان شەهید خەیروڵاڵ بەهەمان تین‬ ‫و گ��وڕی ك���وردپ���ەروەری ل��ە كۆیێ رۆڵی‬ ‫كاریگەریی خ��ۆی دەبینێ‪ .‬جێگای ئاماژە‬ ‫پێكردنیشە ك��ە ی��ادەوەری��ی��ەك��ی ناسۆری‬ ‫ئ���ەوس���ای ش��ارۆچ��ك��ەی ك��ۆی��ێ��م��ان بەبیر‬ ‫دێنێتەوە‪ ،‬ئەویش لە ئەنجامی تەقینەوەی‬ ‫تۆپێكی هاوەن بووەو قوربانی (‪ )11‬منداڵی‬ ‫كۆیێی لێكەوتۆتەوە‪ ،‬كە ب��ەدەم یارییكردن‬ ‫و دەستكارییكردنی تۆپێكی تۆپە هاوەنەكە‬ ‫بووینە‪ ،‬كە لە هێرشی جەنگەكانی پێشووتر‬ ‫م��اب��ۆوە‪ .‬یەكێكیش ل��ەو قوربانیانە كوڕی‬ ‫جەنابی مەالی گەورە بووە‪.‬‬ ‫خەیروڵاڵو كۆیێ_ش وەك هاوكێشەیەك‬ ‫ی��ەك��ت��ری��ان ت�����ەواو ك�������ردووە‪ ،‬ل���ە الی���ەك‬ ‫مامۆستایەكی پڕ چەكی كوردایەتی و‪ ،‬لە‬ ‫الیەكی دیكەوە شارۆچكەیەكی وەك كۆیێی‬ ‫مەكۆی كوردایەتیی وەك دوو عاشقی پاك و‬ ‫بێ گەرد بووینە‪.‬‬ ‫ بەهرەو زیرەكی شەهید خەیروڵاڵ‪:‬‬‫سەرەڕای ئەوەی كە لە پیشەی مامۆستایەتی‬ ‫بە لێهاتوویی كاری كردووە‪ ،‬لە چاالكییەكانی‬ ‫هونەریی و ئەدەبیش بەهرەمەند بووەو‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪ 1928‬بەشداری لە گۆڤاری (االقالم)‬ ‫ی عەرەبی كردووەو بەنامەگۆڕی نووسین و‬ ‫بابەتی بۆ ناردوون‪ ،‬بەاڵم داخەكەم‪ .‬بەندەی‬ ‫نووسەری ئەم دێڕانە كە وەبیرم دێتەوە‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪ 1970‬لە پۆلی چوارەمی سەرەتایی‬ ‫بووم‪ ،‬رۆژێكیان كە لە قوتابخانە دەگەڕامەوە‬ ‫بۆ ماڵەوە‪ ،‬رێگای گەڕانەوەشم كەوتە سەر‬ ‫گردی (بێش بەرماغ) چاوم بەوە كەوت‪ ،‬كە‬ ‫هەر مێردمنداڵێك سێ چوار كتێبی دانسقەو‬ ‫گ��ەورەی بەدەستەوە بوو‪ ،‬ئەوەیان بەهەل‬ ‫زانیبوو كە خوشكی خەیروڵاڵ سەرقاڵی‬ ‫پرسەی داكەكەیەتی لە ماڵی خۆی و ماڵی‬ ‫دایكەكەش كەسی تیا ن��ەب��وو‪ ،‬كە چوومە‬ ‫پێشتر بینیم دەرگ��ای حەوشە شكێنرابوو‪،‬‬ ‫بەدەیان سەندووقی گ��ەورەی دارینی چای‬ ‫پڕ لە كتێب لە حەوشە ریزكرابوو‪ .‬پێدەچێ‬ ‫پەرتووكخانەیەكی گەورەشی هەبووبێت‪.‬‬ ‫ل��ە الی��ەك��ی دی��ك��ەی��ەوە دەستێكی ب��ااڵی لە‬

‫ئەو نامەیەی كە بۆ دایكی ناردووە‬

‫ژەنینی ئامێری (عود) هەبووەو‪ ،‬وەك ئاماژە‬ ‫پێكراوە لە یاداشتنامە بچووكەكەی كە لە‬ ‫ساڵی ‪ 1929‬عودی ژەنیوە‪ .‬لە هەمان كاتدا‬ ‫لە شارۆچكەی كۆیێی مەڵبەندی رۆشنبیری‬ ‫و چاالكییە هونەرییەكان‪ ،‬لە بەهاری ساڵی‬ ‫‪ 1931‬لەسەر شانۆی قوتابخانەی كۆیێ‪ ،‬كە‬ ‫لەو قوتابخانەدا مامۆستا بووە‪ ،‬بەشداریی‬ ‫لە شانۆگەریی (كچی كوردستان) كردووەو‬ ‫رۆڵی مامۆستای تێدا بینیوە‪.‬‬ ‫چوونی بۆ كۆلیژی سەربازیی‪:‬‬ ‫لە سااڵنی سییەكان حكوومەتی ئەوسای‬ ‫ع��ێ��راق ج���اڕی ئ���ەوە دەدات‪ ،‬ك��ە خولێكی‬ ‫س����ەرب����ازی ل���ە ب���ەغ���دا ب���ۆ مامۆستایان‬ ‫دەك���ات���ەوە‪ ،‬ئ��ەوەی��ش بەخولێكی تایبەت‬ ‫دادەن��رێ��ت لەبەرئەوەی ك��وڕی مەلیك لەم‬ ‫خولەدا بەشدار دەبێت‪ ،‬دەرچووانیشی پلەی‬ ‫ئەفسەری سەربازییان پێدەدرێت‪ .‬شەهید‬ ‫خەیروڵاڵ_ش بەمەبەستی بەشدارییكردن‬ ‫ل��ەم خ��ول��ەدا لە ‪1937/1/1‬رووەو بەغدا‬ ‫دەچێت و پاش تەواوكردنی پێداویستییەكانی‬ ‫لە خولەكە وەردەگیرێ‪ .‬بەاڵم وا باو بووە‬ ‫ئەو سەردەمە كە هەر كەسێك ببێتە مامۆستا‬ ‫دەبێ دەستەبەرێكی (كفیل) هەبێت بۆ ئەوەی‬ ‫م���اوەی پێنج س��اڵ بەبێ پ��چ��ڕان خزمەتی‬ ‫مامۆستایەتی تەواو بكات‪ ،‬هەرچەندە شەهید‬ ‫خەیروڵاڵ چوار ساڵێك زیاتریشی خزمەت‬ ‫هەبوو لە مامۆستایەتی‪ ،‬بەبیانووی ئەوەی‬ ‫كە لە كارەكەی پچڕاوەو‪ ،‬دەستەبەرەكەی لە‬ ‫هەولێر دەستگیركرا‪ ،‬كەچی لەبەرئەوەی كە‬ ‫لە خولێك بەشداری كردووە‪ ،‬تایبەتە بەكوڕی‬ ‫مەلیك‪ ،‬بۆیە دەس��ت��ەب��ەرەك��ەی ئ���ازاد كرا‪.‬‬ ‫جێگای ئاماژە پێدانیشە لەم خولەدا سەرۆكی‬ ‫پێشووتری عێراق (عەبدولسەالم عارف) تێدا‬ ‫بەشدار ب��ووەو هاوپۆلی شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫بووە‪ .‬كە خولەكەی تەواوكردووە ئەفسەری‬ ‫پلە دووی پێدراوە‪ .‬واش بەدیاردەكەوێ كە لە‬ ‫ئیدارەو میرەی كەركووك كاری پێدەسپێرێ‪،‬‬ ‫ئەم جێنشینەشی لە كەركووك دەبێتە هۆی‬ ‫دروستبوونی پەیوەندییەكی زۆر بەتین‬ ‫لەنێوان خانەوادەی شەهید خەیروڵاڵ لەگەڵ‬ ‫بنەماڵەی (حامد بەگی ج��اف)‪ .‬لە الیەكی‬ ‫دیكەوە ئەركی ئەفسەرییەتی و ئەو رۆحە‬ ‫بەرزەی كوردایەتی وا لە شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫دەك����ات‪ ،‬ك��ە ل��ەگ��ەڵ ش��ەه��ی��دی ئەفسەری‬ ‫هەمیشە زی��ن��دوو (ع��ی��زت عەبدولعەزیز)‬ ‫پەیوەندییەكی زۆر بەتین و هاوچارەنووس‬ ‫ببەستێ‪.‬‬ ‫ چوونە ناو حزبی هیوا‪:‬‬‫هەرچەندە هەر لە زووەوە كەڵكەڵەی دۆزی‬ ‫كوردو كوردستان بۆ بەشداربوونی لەسەر‬ ‫داوە ل��ە ك���ۆڕو جمەو ب��ۆن��ەو یادەوەرییە‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ی��ەك��ان��ی ك����ورد‪ ،‬ك��ە ئ��ەوس��ا زۆر‬ ‫بەپارێزییەوە لەناو ماڵ دەك���راوە‪ ،‬نەوەك‬ ‫رژێ��م��ی كۆنەپەرستی ب��ەغ��دا تەنگەتاویان‬ ‫بكات‪ .‬گوتەی نەهرۆ_ی كوڕی رەحمەتیی‬

‫مەدالیای ئیفتیخار‬

‫س��ەل��ی��م س��ەی��دۆك ئ���ەوەم���ان ب��ۆ دووپ���ات‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬كە لە ساڵی ‪ 1938‬لە ماڵی ئەوان‬ ‫كە لە قەاڵتی هەولێر بووە‪ ،‬بەئامادەبوونی‬ ‫حوسێن حوزنی موكریانی و گیوموكریانی‬ ‫و ن��اس��ح ح��ەی��دەری و شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫یادەوەری نەورۆز كراوەتەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش‬ ‫دەستپێكی لە چوارچێوەدانی كاری حزبایەتی‬ ‫شەهید خەیروڵاڵ لە ساڵی ‪ 1939‬بووە‪،‬‬ ‫بەئەندامیەتی كاری كردووە لە حزبی هیوا‪،‬‬ ‫كە پێشترێ ناوی (داركەر) بووە‪ .‬ئەوەشمان‬ ‫بۆ روون دەبێتەوە‪ ،‬كە ئا لەم ساتەدا شەهید‬ ‫خەیروڵاڵ دەرچ���ووی خولی ئەفسەری و‪،‬‬ ‫پلەی ئەفسەری دووەمی هەبووە‪.‬‬ ‫چوونی بۆ كۆماری كوردستان‪:‬‬ ‫لەساڵی ‪ 1945‬كە لە رۆژهەاڵتی كوردستان‬ ‫سەرقاڵی دامەزراندنی كۆماری كوردستان‬ ‫ب��ووی��ن��ەو رێ���ب���ەری رزگ������اری نەتەوەی‬ ‫ك��ورد بارزانیی نەمر‪ ،‬خ��ۆی و پێشمەرگە‬ ‫ن��ەب��ەردەك��ان��ی ب��ۆ پاڵپشتیكردنی كۆماری‬ ‫كوردستان دەچ��ن‪ ،‬ئا ل��ەم ساتەدا شەهید‬ ‫خەیروڵاڵ خ��ۆی و عیزەت عەبدولعەزیزو‬ ‫مستەفا خۆشناوو محەمەد قودسی و چەند‬ ‫ئەفسەرێكی دیكە رێكدەكەون لەسەر ئەوەی‬ ‫كە پەیوەندی بە بارزانیی نەمر_ەوە بكەن بۆ‬ ‫بەجێهێنانی ئەو ئەركەی‪ ،‬كە لە زووەوە بۆی‬ ‫تامەزرۆ بووینە‪ .‬لەوێش ئەركی بەرپرسی‬ ‫تۆپخانەی شۆڕشی پێدەسپێرن‪ ،‬لەبەر ئازایی‬ ‫و لەخۆنەبردوویی میداڵی ئیفتیخارو پلەی‬ ‫ئەفسەری مایور (رائد)ی پێدەبەخشن‪.‬‬ ‫جێگای وەبیرهێنانەوەشە ئ��ەو كاتەی كە‬ ‫خ��ەی��روڵ�ڵا س��ەرق��اڵ��ی خ��ۆئ��ام��ادەك��ردن��ە بۆ‬ ‫پەیوەندیكردن بەشۆڕشەوە‪ ،‬لە خۆڕێكخستن‬ ‫و بەپەسەندكردنی كتێب و پێداویستییەكانی‪،‬‬ ‫پلكی خەیروڵاڵ ب��ەداك��ەك��ەی دەڵ��ێ‪ ،‬نازانم‬ ‫خەیروڵاڵ چی لە هامێزدا هەیە‪!..‬‬ ‫ ژنهێنانی لە كوردستانی عێراق‪:‬‬‫ئ��ەوەن��دەی كە بیرو ه��زری هەڵسوكەوتی‬ ‫رادەس���ت���ی دۆزی ن��ەت��ەوەك��ەی كردبوو‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئ���ەوەش بەالیەنی پەیوەندییەكانی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە‪ ،‬هەتا ئەم دوا دواییانەش‬ ‫كوڕە پلكێكی كە ناوی (مەكی) بوو لە ژیان‬ ‫مابوو‪ ،‬كەسێكی ن��اودارو خانەدانی شاری‬ ‫موسڵ بوو‪ ،‬وێنەی شەهید خەیروڵاڵ هەتا‬ ‫ئەو نزیكانە بە چوارچێوەی زیوی بەسەر‬ ‫ت��ەل��ەف��زی��ۆن��ی م��اڵ��ەوەی��ان م��اب��وو‪ .‬شەهید‬ ‫خ��ەی��روڵ�ڵا جوامێرێكی خ��ۆش��خ��وان��ی ناو‬ ‫مەجلیس و رۆشنبیرێكی رەوان و گوێگرێكی‬ ‫باش ب��ووە‪ .‬لەگەڵ ئ��ەوەش كەسایەتییەكی‬ ‫بەهێزو پۆشتەو رووخۆش و لێكدانەوەكانی‬ ‫لەجێ بووە‪ .‬لە الیەكی دیكەیەوە خاوەن قەدو‬ ‫بااڵیەكی بەرزو ئەسمەرێكی گەنمی و كێشی‬ ‫جەستەشی «وەك خۆی لە یادەوەرییەكانی‬ ‫تۆماری كردووە لە یاداشتنامەكەی قەبارە‬ ‫بچووك كە لەالی نەزیرە خانی خوشكەزای‬ ‫م���اوەت���ەوە‪ ،‬ئ��ام��اژە ب���ەوە دەك����ات‪ ،‬ك��ە لە‬ ‫كاتی كێشكرنی جەستەی لە سەفەرێكی‬ ‫ش��اری مووسل لە ‪1‬ی تەممووزی ساڵی‬ ‫‪57،05( 1930‬ك���غ���م) ب���ووە‪ .‬بەالیەكیش‬ ‫تاقانەیەكی كوڕە ئاغا بووەو ماڵوموڵكێكی‬ ‫زۆری ه��ەب��ووە‪ .‬ئ��ەوە س���ەرەڕای ئەوەی‪،‬‬ ‫ك���ە ئ��ای��ن��دەی��ەك��ی رۆن���اك���ت���ری جۆشدراو‬ ‫بەهزری كوردپەرەوری لەپێش بوو‪ ،‬ئەوانە‬ ‫ه��ەم��ووی ه��ۆك��اری ئ��ەوە ب���وون‪ ،‬ك��ە ببێتە‬ ‫سوارچاكی خەونی ه��ەر ئافرەتێك كە لە‬ ‫نزیكەوە ناسیبێتی‪ .‬هەر بۆیە لەناو خزمانی‬ ‫نزیكی خۆی كەنیشكێكی پلكزای هەولێری‬ ‫جێنشینی مووسل بۆی دەستنیشان دەكرێ‬ ‫و رێوڕسمی بەدەستگیرانكردنی بۆ دەكرێ‪،‬‬ ‫هەروەك مامۆستا نەزیرە بۆمان دەگێڕێتەوە‬ ‫كە نیشانی دەزگیرانەكەی قۆڵبەستێك‪ ،‬كە‬ ‫بەعەرەبی پێی دەڵێن (زنادی) و ئەڵقەیەكی‬ ‫زێڕ دەبێت‪ .‬ئەم كەینوبەینە لە سااڵنی چلەكان‪،‬‬ ‫ی��ان ت��ەواوت��ر بڵێین پێش پەیوندیكردنی‬ ‫بەشۆڕش لە كۆماری كوردستان بە شەش‬ ‫حەوت مانگ دەبێت‪ .‬لەبەر ئاڵوودەبوونی‬ ‫شەهید خەیروڵاڵ بەدۆزێكی پیرۆزترەوەو‬ ‫ب��ەپ��ی��رەوەچ��وون��ی ب��ان��گ��ەوازی رزگ����اری‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬پ��ڕ ب��ەش��ان��ازی��ی��ەوە رێگای‬

‫شۆڕشی میللەتە چەوساوەكەی گرتەبەرو‪،‬‬ ‫هەموو رەهەندە نایابكارییەكانی گوزەرانی‬ ‫لە ژیانی تایبەتی پشتگوێ خست‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەش ئەو كچەی كە بەدەزگیرانی كردبوو‪،‬‬ ‫ت��ا پ��اش شەهیدبوونی خ��ەی��روڵ�ڵاش‪ ،‬هەر‬ ‫بەكچێتی دانیشت و زیاتر لە پەنجا ساڵ‬ ‫بەڵێن و پەیمانی پیرۆزیی ئەڵقەكەی دەستی‬ ‫نەشكاند‪ ،‬هەتا كۆچی دواییشی ك��رد لەم‬ ‫سااڵنەی بووری‪ ،‬ئامادەنەبوو بەم راستییە‬ ‫ئۆقرە بگرێ‪.‬‬ ‫ چوونی دایكی بەدوای خەیروڵاڵ_دا‪:‬‬‫ل��ەدوای جێگیربوونی شەهید خەیروڵاڵ لە‬ ‫مەهاباد‪ ،‬دایكی بەدوای سۆراغی كوڕەكەیدا‬ ‫دەچێت‪ .‬پەنا بۆ شێخ عەالئەدینی‪ .‬شێخی‬ ‫زینوێ دەبات بۆ رەوانەكردنی بۆ رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەویش دەستبەجێ رێ و شوێنی‬ ‫بۆ دی��اری دەك��ات و رەوان��ەی شارۆچكەی‬ ‫خانێ_ی دەكات لە كوردستانی ئێران‪ ،‬كە‬ ‫ئەوسا كۆماری كوردستان دانەمەزرابوو‪ .‬كە‬ ‫دەگاتە ئاواییەكانی خانێ چاوی بەكوڕەكەی‬ ‫دەك��ەوێ��ت‪ .‬پ��اش دام��رك��ان��ەوەی پەرۆشی‬ ‫یەكتر بینینیان‪ ،‬بەدایكی دەڵ��ێ‪ .‬دایە گیان‪،‬‬ ‫چیتر بەتەمای من مەبن كە بگەڕێمەوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫خولیاو دوائاواتی منە‪.‬‬ ‫دوای ب��ەی��ەك ش��ادب��وون و حەسانەوەی‬ ‫دایكەكەو مانەوەی بۆ نزیكەی مانگێك لە الی‬ ‫كوڕەكەی‪ ،‬بەڕێزو ستایشەوە‪ ،‬سەرزەنشتی‬ ‫دایكی دەكات بۆ گەڕانەوەی بەهەمان رێگای‬ ‫هاتنی‪ ،‬چونكە شەهید خەیروڵاڵ لەوپەڕی‬ ‫سەرقاڵی رێكخستنەوەی ئامادەباشییەكانی‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫چ عەشقێكی بێ‬ ‫ئاخۆ دەب��ێ ئەوە‬ ‫ه�����ەب�����ێ�����ت بۆ‬ ‫خ�������ەوش�������ی‬ ‫كە دڵی بەرایی‬ ‫كوردستان‪،‬‬ ‫رۆژەڕێ����ی����ەك‬ ‫ئ�������ەوە ب���دا‬ ‫واڵخ دایكی‬ ‫ب���ەس���واری‬ ‫رەوانە بكاتەوە‪،‬‬ ‫رێ و رێ‬ ‫ت����ەن����ه����ا ئ����ەو‬ ‫ك���ە تەنهاو‬

‫‪36‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫مەدالیای ئیفتیخار‬

‫جوامێرە تاقانەیە جێگای ئومێدو پەروای ئەو‬ ‫دایك و خوشكە چاو لەڕێیەی بێت‪.‬‬ ‫ گ������ەڕان������ەوەی ب����ۆ ب�����اش�����ووری ك���وردس���ت���ان‬‫خۆبەدەستەوەدانی‪:‬‬ ‫پ���اش ئ�����ەوەی ك���ە ك���ۆم���اری كوردستان‬ ‫تووشی خیانەتكاری و هەرەسهێنان دێت‪،‬‬ ‫لەو سەروبەندەش رژێمی ئەوسای عێراق‪،‬‬ ‫ب��ەم��ەب��ەس��ت��ی ه��ێ��ن��ان��ەدی م��ەرام��ی گالوی‬ ‫خۆی‪ .‬لێبووردنێكی گشتی جاڕ داب��وو‪ .‬لە‬ ‫الی��ەك��ی دیكە ل��ەس��ێ��دارەدان��ی سەركردەی‬ ‫ك��ۆم��ار پ��ێ��ش��ەوای ن��ەم��ر ق���ازی محەمەدو‬ ‫حەمە حوسێن خ��ان و س���ەدری ق��ازی لە‬ ‫‪ 1947/4/31‬و زۆری خەڵكی سڤیل و‬ ‫ماڵ و منداڵ و‪ ،‬شكستهێنانی سەرفرازانی‬ ‫كۆمار لە هەندێك بەرەی شەڕدا‪ ،‬تاڕادەیەك‬ ‫ورەی بەرەنگاربوونەوەی تۆپ و تەیارەو‬ ‫جبەخانە پ��ێ��ش��ك��ەوت��ووەك��ان��ی سەردەمی‬ ‫ئەوسایان دادەبەزێنێ‪ .‬لەو كاتەدا خەیروڵاڵ‬ ‫تووشی نەخۆشی گرانەتا دێت‪ .‬بەجۆرێك‬ ‫كە لەسەر نەقالە دەب��ێ��ت‪ .‬ئەگەر تووشی‬ ‫ئ��ەو نەخۆشییەش نەهاتبا‪ ،‬ل��ەو بڕوایەدام‬ ‫لەگەڵ بارزانیی نەمرو هاوەڵەكانی هاوڕێ و‬ ‫هاوچارەنووسی پەڕینەوەی ئاراس دەبوو‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم خ��ەی��روڵ�ڵا‪ .‬خ��ۆی و س��ێ ئەفسەرە‬ ‫هەمیشە زیندووەكە (عزەت عەبدولعەزیزو‪،‬‬ ‫مستەفا خۆشناوو‪ ،‬محەمەد قودسی) پاش‬ ‫ئەوەی بارزانیی نەمر بواری ئەوەیان پێدەدا‬ ‫بگەڕێنەوە‪ ،‬بڕیاری خۆبەدەستەوەدانیان‬ ‫دەدەن لەناو خاكی كوردستانی عێراق‪.‬‬ ‫خەیروڵاڵ یەكڕاست دێتەوە هەولێرو‪ ،‬دێتەوە‬ ‫الی دایك و خوشكەكەی‪ ،‬دوای حەسانەوەی‬ ‫بۆ چەند رۆژێك‪ ،‬بەدایكی دەڵێ‪»:‬دایە دەچمە‬ ‫بەغدایێ‪ ،‬بزانم چارەنووسم بە چی دەگات»‪..‬‬ ‫هەر ئەو چوونەی بووە بۆ بەغدا‪ .‬پاش چەند‬ ‫رۆژێكی پڕ لە بێ ئۆقرەیی و دڵەڕاوكێ‪ .‬دایكی‬ ‫بەدوای سۆراخیدا دەچێتە بەغدا‪ .‬كە دەگاتە‬ ‫بەغدا لەبەرئەوەی عەرەبیزانێكی باش بووە‪،‬‬ ‫گەیشتە ئەو ئەنجامەی كە خەیروڵاڵ لەگەڵ‬ ‫سێ ئەفسەرەكەی هاوەاڵنی بەندكراون و‬ ‫فەرمانی لەسێدارەدانیان بۆ دەرچووە‪.‬‬ ‫ك���ە گ��وێ��ی ل���ە ف���ەرم���ان���ی ل���ەس���ێ���دارەدان‬ ‫دەبێت‪ .‬ئارامی و ئۆقرەی لێ هەڵدەگیرێ‪،‬‬ ‫دەكەوێتە وێزەی ئەوەی كە هەر ئەو رۆژە‬ ‫دەسەاڵتدارێكی پایەبەرز ببینێ‪ ،‬ئەوە خوایە‬ ‫بەڵكو دڵیان ن��ەرم بكات و لە بڕیارەكەی‬ ‫خۆیان پەشیمان ببنەوە‪ .‬ئەگەرچی ئەوانە‬ ‫ل��ەس��ەر ب��ڕی��اری خ���ودی عەبدولئیاله_ی‬ ‫وەسی لێبووردنی گشتییان بۆ دەرچووبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم ساڵح جەبر پێی لەسەر ئەوە داگرتبوو‪،‬‬ ‫كە دەبێ بڕیاری لەسێدارەدان لەسەر ئەم‬ ‫چوار ئەفسەرە بەئەنجام بگەیێنرێ‪ .‬بۆیە لە‬ ‫دوا هەوڵەكانی دایكی خەیروڵاڵ ئەوە بوو‬ ‫كە بەیانییەكەی دەچێتە ب��ەردەم دەرگای‬ ‫وەزارەتی دیفاع_ی ئەوسا‪ ،‬كە پێدەكەوێتەوە‬ ‫خودی عەبدولئیاله لە وەزارەتەكەیەو لەكاتی‬ ‫دەرچوونی خۆی داوێتە پێش ئۆتۆمۆبیلەكەی‬ ‫و تكای خوای لێ دەكات‪ ،‬كە لەم بڕیارەی‬ ‫لەسێدرەدانی چ��وار ئەفسەرەكە ببوورن‪،‬‬ ‫چونكە ئەوان بەبڕیاری لێبووردنی خودی‬ ‫وەس���ی خ��ۆی��ان ب��ەدەس��ت��ەوە داوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫داخەكەم‪ ،‬بەدڵ رەقییەكی زۆرەوە وەاڵمی‬ ‫ئەوە لە خودی عەبدولئیاله وەردەگرێتەوە‪،‬‬ ‫كە بڕیارێكەو دەبێ جێبەجێ بكرێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫وەك ب��ەزەی��ی پێداهاتنەوەیەك رێگای بۆ‬ ‫دواج��ار بینینی كوڕەكەی پێدەدا‪ .‬دایكەش‬ ‫بۆ بەیانییەكەی كە دەكاتە ‪18‬ی حوزەیرانی‬ ‫‪ 1947‬دەچێتە بەندیخانە ت��ا ب��ۆ دواجار‬ ‫خ��ەی��روڵ�ڵا ببینێ‪ .‬ل��ە چاوپێكەوتنەكەش‬ ‫دڵ���ی دای��ك��ە داڕم���اوەك���ەی دەدات������ەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەهیچ ش��ێ��وەی��ەك خ��ەم ن��ەخ��وات‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوە چارەنووسە‪ ،‬نەمرییەكی هەمیشەیی‬ ‫ب��ەدواوەی��ەو ك��ارت لێ نەكات‪ .‬من لەسەر‬ ‫ڕێبازێكی پیرۆز لەسێدارەدەدرێم‪ .‬بەهیچ‬ ‫ج��ۆرێ��ك قبووڵم نییە ك��ەس ب��ۆم بگریێ‪.‬‬ ‫ئ��ەوەش بەگێڕانەوەی مامۆستا نەزیرەیە‬ ‫كە لە خودی داپیرەكەی كە دەكاتە دایكی‬ ‫خەیروڵاڵ گوێبیست بووە‪ ،‬لێرەدا خەیروڵاڵ‬ ‫زۆر بەورەبەرزییەوە وتوویەتی‪»،‬دایە گیان‪.‬‬

‫ئەو رۆژژمێرەی كە رۆژانە یاداشتەكانی تیایدا تۆماردەكرد‬

‫چەند وەسیەتێكم هەیە دەبێ جێبەجێی بكەی‬ ‫پاشەخۆم‪..‬‬ ‫یەكەم‪ /‬نابێ بچیتە هیچ تازییەیەك‪ ،‬نەوەكا‬ ‫منت بەبیر بێتەوەو ئ���ازاری خ��ۆت بدەی‬ ‫بەگریان‪.‬‬ ‫دووەم‪ /‬هەوڵی ئەوە بدە نەچیتە گەرماوی‬ ‫ئ��اف��رەت��ان‪ ،‬ن��ەوەك��ا بووكێكی رازاوە لە‬ ‫گەرماو ببینی‪ ،‬كە بەو ئەركەی دایكایەتییەت‬ ‫رانەگەیشتی بۆ منی بەئەنجام بگەیێنی و‬ ‫كارت تێ بكات‪.‬‬ ‫س��ێ��ی��ەم‪ /‬نەچیتە زەم���اوەن���دو شایلۆغانی‬ ‫ژن گواستنەوە‪ ،‬نەبادا منت بەبیر بێتەوەو‬ ‫خەمگین بی‪.‬‬ ‫چ���وارەم‪ /‬تەرمەكەم ببەنەوە هەولێرێ و‬ ‫لەسەر گردی (بێش بەرماغ) بمنێژن‪.‬‬ ‫س��ەرب��اری ئ���ەوەش‪ ،‬ه��ەر چ��وار ئەفسەرە‬ ‫ئەستێرە گەشەكانی رێگای رزگاریخوازی‬ ‫كوردستان باوەڕێكی بێ س��ن��وورو لەبن‬ ‫نەهاتوویان بەبزاڤی شۆڕشگێڕی كوردایەتی‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەچەند كاتژمێرێك پێش داسەپینی‬ ‫ف��ەرم��ان��ی ل���ەس���ێ���دارەدان���ی���ان‪ ،‬نامەیەكی‬ ‫نەسڵەیینەوەو ب����رەودان‪ ،‬ب��ە واژۆی هەر‬ ‫چ��واری��ان ئاراستەی رۆڵ��ە پڕ جۆشەكانی‬ ‫دەرەوەی بەندیخانە دەكەن‪ ،‬كە لەژێر هەر‬ ‫جۆرە فشارێكی داپڵۆسێنەر دژ بەگەلەكەیان‬ ‫سڵ نەكەنەوەو بەرەنگاری ببنەوەو هەر‬ ‫ب�����ەردەوام ب��ن ل��ە خ��ەب��ات و تێكۆشان تا‬ ‫سەركەوتن و بەهیچ جۆرێك دوای جەهالەت‬ ‫نەكەون‪ .‬لەو سەروبەندەشدا ئەوەی جێگای‬ ‫ئ��ام��اژە پێدانە‪ ،‬ل��ەو چەند دەستنووسەی‬ ‫كە لە دەستخەتەكانی خەیروڵاڵ مایتەوە‪.‬‬ ‫ئ��ەوە دەسەڵمێنن ك��ە وا پێدەچێ نامەكە‬ ‫بەدەستوخەتی شەهید خیروڵاڵ نووسرابێت‪.‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەش كە دایكی دوا ك��ەس بووە‬ ‫كە چ��اوی بەشەهید خ��ەی��روڵ�ڵا_ی كوڕی‬ ‫ك��ەوت��ووە‪ .‬لەوانەیە ه��ەر ئ��ەو دایكە بووە‬ ‫ك��ە بەهیچ ج��ۆرێ��ك ل��ە ق��س��ەی كوڕەكەی‬ ‫دەرنەچووە‪ ،‬بەڵێننامەی هەر چوار شەهیدە‬ ‫سەربەرزەكەی لە بەندیخانە هێنابێتەدەرو‬ ‫گەیاندبێتییە الیەنی پەیوەندار‪.‬‬ ‫هەرچی بووببێت‪ .‬داخ��ی گ��ەورە لەوەدایە‬ ‫ك��ە ب��ۆ ب��ەرەب��ەی��ان��ی رۆژی پێنجشەممەی‬ ‫‪ 1947/6/19‬ه�����ەرچ�����وار ئەفسەرە‬ ‫قارەمانەكەی رێگای رزگ��اری كوردستان‪،‬‬ ‫دەستی لەرزۆكی غ��ەدرو خیانەتی رژێمی‬ ‫بۆگەنیان دەگاتێ و بەسێدارەوە دەكرێن‪.‬‬ ‫جێگای ئاماژە پێدانیشە‪ ،‬لەو بەڵگانەی كە‬ ‫بەدەستمان كەوتن ئەوەیە‪ ،‬كە ئەو چوار‬ ‫ئەفسەرە قارەمانە پێش ئ��ەوەی لەسێدارە‬ ‫بدرێن‪ ،‬كە شەهید خەیروڵاڵ_ش یەكێكیانە‬ ‫لە پلەی ئەفسەری خۆیان الدەدرێن (فصل)‬ ‫دەكرێن پێش ئەوەی بەسێدارەوە بكرێن‪.‬‬ ‫ئەوەی بەلەنگازی و تەزینی بەدوژمنان دابوو‪،‬‬ ‫ئەو پەرچەكردارەی شەهید خەیروڵاڵ بوو‪،‬‬ ‫كە پێش لەسێدارەدانیان‪ .‬دوو ركات نوێژ‬ ‫دەكات و‪ ،‬هەروەك عورفی لەسێدارەدانیش‬ ‫ئەو كات‪ ،‬كە داوای دوا وتەو دوا داواكاری لێ‬ ‫دەكەن‪ ،‬دەڵێ‪(:‬من الوێكی كوردم و شانازی‬

‫ئ��ەو رادەی���ەی كە لە دەرئەنجامی شین و‬ ‫شەپۆڕی پرچی هەموو رووت��اوەت��ەوە‪ .‬تا‬ ‫شەوێكیان شەهید خەیروڵاڵ دێتە خەونی‬ ‫دایكەو پێی دەڵێ‪ .‬دایە چەندی تۆ وا لە خۆت‬ ‫دەك��ەی من لە ناڕەحەتیدا دەب��م‪ ،‬ئینجا بۆ‬ ‫بەیانییەكەی دایكە هێوردەبێتەوەو ئەوەندە‬ ‫نابات شۆڕشی گ��ەالوێ��ژی ساڵی ‪1958‬ز‬ ‫ل��ە عێراقدا بەسەرۆكایەتی عەبدولكەریم‬ ‫قاسم سەردەكەوێ و نزاو پاڕانەوەی دایكە‬ ‫لە دادی خودایی یەكتادەبێتەوەو وەسی و‬ ‫دارودەس��ت��ەو خزمەكانی لەسێدارەدەدرێن‬ ‫و بەبڕیارێكی كۆماریی ئەم چوار ئەفسەرە‬ ‫لەسەركار الب���ردراوە‪ ،‬بەپلەی ئەفسەریی‬ ‫خۆیان بەشەهیدی نەتەوەیی لەقەڵەم دەدرێن‬ ‫و گ��وت��ەی (ح��ەق��ی ك���ەس ل��ەس��ەر كەس‬ ‫نامێنێ) خۆی دەسەپێنێ و‪ ..‬دایكەش پاش‬ ‫شەهیدكردنی كوڕەكەی بۆ ماوەی ‪ 23‬ساڵ‬ ‫دەژیێ و بەكڵۆڵی سەری دەنێتەوەو ماڵئاوایی‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫دەك��ەم لەپێناوی سەربەخۆیی كوردستاندا‬ ‫گیان ببەخشم)‪ .‬داواكاریشی ئەوە دەبێ كە‬ ‫تەرمەكەی رادەستی دایكی بكەنەوە‪.‬‬ ‫پ��اش ل��ەس��ێ��دارەدان��ی��ش��ی‪ ،‬رژێ��م��ی قێزەون‬ ‫داواك��اری��ی��ەك��ەی شەهید خ��ەی��روڵ�ڵا بەجێ‬ ‫ناگەیێنن‪ ،‬تەرمە پیرۆزەكەی بەئۆتۆمۆبیل‬ ‫و مەئموور رەوانەی هەولێر دەكەنەوە‪ .‬لەو‬ ‫كاتەی دایكی كە دەزان��ێ تەرمی كوڕەكەی‬ ‫وا بەڕێوەیە بۆ هەولێر‪ ،‬بەهەڵەداوان خۆی‬ ‫دەگەیێنێتە وێستگەی شەمەندەفەرو رووەو‬ ‫ه��ەول��ێ��ر دەب��ێ��ت��ەوە‪ .‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی رێگای‬ ‫شەقام‪ ،‬ئ��ەو س��ەردەم خێراتر ب��ووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫تەرمەكە پێشی دایكەكە دەگاتەوە هەولێرو‪،‬‬ ‫دەیبەنەوە ماڵەكەی خۆیان كە لە تەیراوە‬ ‫بووە‪ .‬وەك خوالێخۆشبوو دایكی مامۆستا‬ ‫نەزیرە بۆی گێڕایتەوەو گوتوویەتی‪ :‬ئەو‬ ‫ك��ات‪ ،‬كە تەرمەكەیان هێناوە‪ ،‬من لە ماڵ‬ ‫نەبوومە‪ .‬بۆ سەردانیكردن لە ماڵە جیرانێك‬ ‫ب��ووم‪ ،‬كاتیش پ��اش عەسرانێك ب��ووە‪ .‬كە‬ ‫گەڕامەوە بەرەو ماڵ‪ ،‬چاوم بەتەرمێك كەوت‬ ‫كە لەپێش دەرگ���ای ماڵەكەمان دانرابوو‪.‬‬ ‫سام گرتمی و‪ ،‬هەرچەند بەتەنیاش بووم‪،‬‬ ‫بەاڵم لەتاوی زوخمی بەسەرهاتەكەمان پڕم‬ ‫دایێ و الی سەری تەرمەكەم هەڵداوە‪ ..‬لە‬ ‫قیژەوهۆڕم دا‪ ،‬دەروج��ی��ران بەهاوارمەوە‬ ‫هاتن‪ ،‬لەو بەینەدا كە دەمێك ئاگام لەخۆم‬ ‫بڕابوو‪ .‬دیاربوو پیاوانی خزم و كەسوكارو‬ ‫جیران تۆپێك قوماشی ئاوریشمی بتەویان‬ ‫بۆ كفنی هێنابوو‪ ،‬بەڕێوڕەسمی بەئەمانەت‬ ‫شاردنەوەكەشی لە گۆڕستانی (چراغ)ی‬ ‫ش��اری هەولێر هەستابوون‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دایكە هێشتا بەڕێوە بووە بۆ هەولێر‪.‬‬ ‫لە زەردەپەڕی رۆژئاوابووندا لە بەخاكسپاردنی‬ ‫تەواودەبن‪ ،‬لە كاتی گەڕانەویان بۆ ماڵەوە‪،‬‬ ‫هاوكات دایكەش لە رێیە دوورەكەی بەغدا‬ ‫دەگاتەوە ماڵ‪ .‬لەپاش هێوركردنەوەی‪ ،‬لە‬ ‫هەڵپەی گریان و هاواری‪ .‬بەخزمانی دەڵێ‬ ‫كە كوڕەكەی وەسیەتی ك��ردووە لە گردی‬ ‫(ب��ێ��ش ب��رم��اغ)ی موڵكی ب��اب و باپیرانی‬ ‫بینێژن‪ .‬پاش وەرەوردو‪ ،‬گرتنەبەری رێی‬ ‫شەرعی‪ .‬بەتاریكەشەو‪ ،‬كە نزیكی پاشێوان‬ ‫ب��ووە‪ ،‬مرۆڤگەلێكی نزیكەخۆی لە (ناسح‬ ‫حەیدەری خۆی كوڕەكانی سالم و حازم‪.‬‬ ‫وەحدەدین عەدلی‪ .‬بورهان نوورەدین_ كە‬ ‫لەبەر تاریكی ش��ەو فانۆسی هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫حاجی فەتاح كوڕی حاجی برایمی سێتاقان)‪.‬‬ ‫كە لەوانەیە زیاتریش بووبن‪ ،‬رێیان كردووە‬ ‫بۆ دەرهێنانی تەرمەكەی لە گۆڕستانی چراغ‬ ‫و هێناویانە ل��ەس��ەر وەس��ی��ەت��ەك��ەی خۆی‬ ‫لەسەر گردی (بێش بەرماغ) ناشتوویانە‪.‬‬

‫ سەردانی بارزانیی نەمر بۆ سەر گ��ۆڕی شەهید‬‫خەیروڵاڵ‪:‬‬ ‫لە ساڵی ‪1958‬ز كە بارزانیی نەمر دێتە‬ ‫هەولێر‪ ،‬موتەسەریف و ئامیر لیوای هەولێرو‬ ‫گ����ەورە ب��ەرپ��رس��ان و پ��ی��اوم��اق��وواڵن لە‬ ‫پێشوازی دەبن‪ ،‬پێش ئەوەی بچێتە شوێنی‬ ‫مەبەست‪ ،‬بەڕێوڕسمێكی شایستە لەگەڵ‬ ‫جمەی پێشوازیكاران سەردانی سەر گڵكۆی‬ ‫شەهید خەیروڵاڵ دەكات و ئاماژە بەگەورەیی‬ ‫خەبات و بەرخودانی شەهید خەیروڵاڵو‬ ‫هەرسێ شەهیدی هاوەاڵنی رێگای رزگاری‬ ‫كوردستان دەكات‪.‬‬ ‫ئەم سەردانەی بارزانیی نەمر‪ ،‬جگە لەوەی‬ ‫كە خەسڵەتێكی وەفاداری گەورەی هەبوو‪،‬‬ ‫لەهەمان كاتدا بووەتە پێودانگی بە نەریت‬ ‫بوونی یادكردنەوەی قوربانیدان و لە خۆ‬ ‫نەبردوویی هەر چوار ئەفسەرە شەهیدەكە‪،‬‬ ‫كە سااڵنە لە ‪19‬ی حوزەیران بە شكۆوە‬ ‫ئەم یادە بەرز رادەگیرێ‪ ،‬وەك ئەوەی كە‬ ‫لەم چەند رۆژەی بووریدا بە ئامادەبوونی‬ ‫پارێزگاری هەولێر بەڕێز ن��ەوزاد هادی و‬ ‫بەرپرسی لقی دووی پ��ارت��ی دیموكراتی‬ ‫كوردستان بەڕێز عەلی حوسێن و سكرتێری‬ ‫یەكیەتی الوانی دیموكراتی كوردستان و بە‬ ‫ئامادەگی جەماوەرێكی زۆر لەگەڵ مامۆستا‬ ‫نەزیرە محەمەد خانەوادەی شەهید خەیروڵاڵ‪،‬‬ ‫تاجە گوڵینەی وەف��اداری لەسەر پەیكەری‬ ‫شەهید خەیروڵاڵ دانرا‪.‬‬ ‫جێگای وەبیرهێنانەوەیە لە رۆژی شەممەی‬ ‫‪1998/6/20‬ی زایینی و رێكەوتی ‪30‬ی‬ ‫جۆزەردانی ساڵی ‪2698‬ی كوردی لەسەر‬ ‫ئەركی پارێزگای هەولێر و بەسەرپەرشتی‬ ‫راستەوخۆی پارێزگاری ئەوسای هەولێر‬ ‫شەهید فەرەنسۆ هەریری و بە ئامادەبوونی‬ ‫نوێنەری تایبەتی رێ��زدار مەسعود بارزانی‬ ‫و بەڕێز كاك موحسین دزەی��ی‪ ،‬بەڕێز د‪.‬‬ ‫رۆژ ن��وری ش��اوەی��س س��ەرۆك��ی ئەوسای‬ ‫ح��ك��ووم��ەت��ی ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان پەردە‬ ‫لەسەر كۆتەڵی شەهیدی فەرزندە خەیروڵاڵ‬ ‫عەبدولكەریم الدرا‪.‬‬ ‫لەو كاتەی كە بارزانیی نەمر لە بارەگای خۆی‬ ‫دەبێت لە دیلمان‪ ،‬وەك دەربڕینی پێزانینێك‬ ‫دایكی خەیروڵاڵ سەردانی بارەگای بارزانیی‬ ‫نەمر دەك���ات‪ ،‬ك��ە ئ��ەوس��ا ل��ەب��ەر نەبوونی‬ ‫رێ��گ��اوب��ان و ه��ۆی گ��واس��ت��ن��ەوەی گونجاو‬ ‫ئەستەم بووە بۆ ئافرەتێك بەسواری واڵغ و‬ ‫پیادەڕۆیی بەرەو ئەو شوێنانە رێ بكات‪.‬‬ ‫بەاڵم لە كاتی گەیشتنی بۆ دیوەخانی بارەگا‪،‬‬ ‫كە بارزانیی نەمر چاوی پێ دەكەوێت‪ ،‬پێی‬ ‫دەڵێ ‪ .‬وەرە الی من دانیشە تۆ دایكێكی زۆر‬ ‫گەورەی الی من‪.‬‬

‫ دایك دوای شەهیدبوونی كوڕەكەی‪:‬‬‫هەر لەگەڵ ناشتنی كوڕەكەی دایكە سەر‬ ‫گۆڕی كوڕەكەی بەجێ نەهێشتوەو مەگەر‬ ‫بەتاریكی شەو پاش لە هۆشچوونەوەی خۆی‬ ‫بیانهێنایەتە ژوورەوە‪ ،‬چونكە ماڵە دایكی هەر‬ ‫ل��ەژوور س��ەری گۆڕەكە ب��ووە‪ .‬بۆ ماوەی‬ ‫‪ 3‬ساڵیش ئەو دایكە خۆی نەشووشتوە تا‬

‫ پەیوەندیكردن بەشۆڕشەوە‪:‬‬‫پاش رووداوەكانی سااڵنی شەست و پیالن و‬ ‫كودەتا یەك لەدوای یەكەكانی دەسەاڵتدارانی‬ ‫بەغداو دووب���ارە بەخۆكەوتنەوەی رژێمی‬ ‫بەغدا بۆ لەناوبردنی دۆزی كورد‪ ،‬بەالیەكی‬ ‫دی��ك��ەوە كەوتە وێ��زەی ئ��ەو كەسانەی كە‬ ‫سیمبوڵی پارتیزانی و كوردایەتین‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫ل��ەب��ەرئ��ەوەی كە دای��ك و خوشكی شەهید‬ ‫خەیروڵاڵو خوشكەزاكەی كە ئەوسا منداڵ‬ ‫بوو ناویان بە كەتان دەبرد‪ ،‬كە نەزیرە‪-‬ی‬ ‫ناوە‪ ،‬ماڵە ئافرەتانی بێ پیاو بوون‪ ،‬لە ترسی‬ ‫گەیشتنی زوخ��م��ی راوەدوون���ان���ی رژێمی‬ ‫سەركوتكار‪ ،‬ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشت‬ ‫و لە ساڵی ‪ 1968‬پەیوەندیان بەشۆڕشەوە‬ ‫ك�����رد‪ .‬وەك م��ام��ۆس��ت��ا ن���ەزی���رە بۆمان‬ ‫دەگێڕێتەوەو دەڵێ‪ .‬كە گەیشتینە رێزان بۆ‬ ‫ماوەی ‪ 15‬رۆژ لە خانوویەكی مەال برایمی‬ ‫رێزانی ماینەوە‪.‬‬ ‫لەو سەروبەندەدا سەردانی بارەگای بارزانیی‬ ‫نەمر_یان كردووە لە حاجی ئۆمەران‪ .‬لەوێ‬ ‫چاویان بەكاك ئیدریسی هەمیشەزیندوو‬ ‫ك��ەوت��ووە‪ ،‬ئەویش نامەیەكی پێ داون بۆ‬ ‫ش��ەه��ی��د ف��ەرەن��س��ۆ ه���ەری���ری‪ ،‬ك��ە ئەوسا‬ ‫بەڕێوەبەری شارۆچكەی گەاڵڵە ب��وو‪ ،‬كە‬ ‫نامەكە دەگەیێننە كاك فەرەنسۆ‪ ،‬بەپێزانینەوە‬ ‫شوێنی جێنشینیان بۆ دەستنیشان دەكات‬ ‫لە گەاڵڵە‪ ،‬كە كەپرێك بووە لەسەر پارچە‬ ‫زەوییەكی ماڵی حاجی حەسەنی گەاڵڵەیی‪.‬‬ ‫لەبەر چاودێری ماڵ و حاڵی خۆیان لەنزیكەوە‬ ‫لە هەولێر‪ ،‬حاجی خێریەی خوشكی شەهید‬ ‫خەیروڵاڵ ناچاردەبێ كە زوو زوو و بەنهێنی‬ ‫سەردانی شاری هەولێر بكات‪ .‬لەبەرئەوەش‬ ‫كە لەبەرچاوان دوورب��ێ چووەتە گوندی‬ ‫بێستانەو لەوێ لە ماڵی فارس باوە ماوەتەوە‪.‬‬ ‫لەتەنیشت بێستانەش گوندی سەرمەزرا‬ ‫هەبوو‪ ،‬كە دادگەی شۆڕشی لێ بوو‪ ،‬جێگەی‬ ‫وەبیرهێنانەوەشە دادوەری ئ��ەم دادگەیە‬ ‫نامەیەكی نهێنی دەدات��ە حاجی خێریە‪ ،‬كە‬ ‫بیگەینێتە مەكتەبی تەنفیزی لەناوپردان‪،‬‬ ‫لەو كاتەی كە بەسواری ئۆتۆمبیل دەگەنە‬ ‫نزیك بازگەی دەرچوون لە شەقاڵوە‪ ،‬ترسی‬ ‫پشكنینێكی چڕ لە حاجی خێریە دەنیشێ و‬ ‫لەو دەمە كاك نافیز جەالل حەوێزی لەناو‬ ‫ئۆتۆمبێل لەگەڵیان دەبێت‪ .‬حاجی خێریە روو‬ ‫لە كاك نافیز دەكات بەچرپە پێی دەڵێ كە‬ ‫نامەیەكی نهێنییەكانی شۆڕشی پێیە‪ .‬ئەویش‬ ‫لە وەاڵمدا پێی دەڵێ من مشكییەكەی سەرم‬ ‫دێنمە خ��وارو تۆ نامەكە بخەرە ناوی و لە‬ ‫سەرمی دەنێمەوە‪ .‬پاش دەربازبوونیان پێی‬ ‫دەڵێ كە نامەكە دەبی بگەیێنێتە دەست شێخ‬ ‫رەزا لە مەكتەبی تەنفیزی‪.‬‬ ‫پ��اش م��اوەی��ەك ل��ەب��ەر زوخ��م��ی زس��ت��ان و‬ ‫هێوربوونەوەی دۆخی گشتی‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫كە ماڵ و موڵكێكی زۆری��ان لە هەولێر بێ‬ ‫خ��اوەن مابۆوە‪ ،‬دێنەوە شوێنی جێنشینی‬ ‫خۆیان لە هەولێر‪ .‬بەاڵم هاموشۆیان لەگەڵ‬ ‫شۆڕش و بزووتنەوەی رزگاری كوردستان‬ ‫هەر نەپچڕاوە‪ .‬لەبەر نەبوونی پیاوی ماڵ و‬ ‫لەبەر گۆشەگیری ماڵە شەهیدو شۆڕشگێڕانی‬ ‫ئ��ەو س���ەردەم���ان‪ ،‬زۆر ت��ووش��ی سەختی‬ ‫گوزەری ژیان هاتوونەتەوە‪ ،‬تا ئەو ماوەیەی‬ ‫كە راپەڕینە مەزنەكە گەلی كودستان لە‬ ‫‪ 1991‬هەڵگیرساو كوردستان ئ��ازاد بوو‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 1993‬حاجی خێریە سەردانێكی‬ ‫ب��ارەگ��ای لقی دووی پ��ارت��ی دیموكراتی‬ ‫ك��وردس��ت��ان دەك����ات‪ ،‬ل��ەم سەروبەندەش‬ ‫رێ��زدار كاك نێچیروان بارزانی سەردانی‬ ‫بارەگای لق دەكات‪ ،‬چاوی بەحاجی خێریە‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬كە دەزانێ ئەم ئافرەتە خوشكی‬ ‫شەهید خەیروڵاڵیە‪ ،‬پێی دەڵێ كە لە بارەگای‬ ‫مەكتەبی سیاسی لە پیرمام سەردانی بكات‪.‬‬ ‫بەاڵم داخی گرانم ئەوەندەی پێ ناچێ حاجی‬ ‫خێریە كۆچی دوایی دەكات و ئەو ئومێدەشی‬ ‫لەگەڵ خۆی دەباتە ژێر گڵ‪ .‬لەپاش خۆی‬ ‫كچە تاقانەكەی بەجێ دەمینێ كە ئێستا بەماڵ‬ ‫و حاڵی خۆیەتی و دەم��ودووەك��ی وردی‬ ‫بیرەوەرییەكانی خۆشیی و ناخۆشییەكانی لە‬ ‫الیەو‪ ،‬لەوانەیە گلەیی ئەوەشی لەدڵدا هەبێت‬ ‫كە پاش ئەو هەموو دەردەسەرییە هیچیان‬ ‫بۆ ن��ەك��راب��ێ‪ !..‬دەس��ەاڵت��ی سیاسی كوردو‬ ‫حكوومەتی هەرێم وەك پێویست ئاوڕیانی‬ ‫لێ نەدابێتەوە‪.‬‬ ‫ خەیروڵاڵ عەبدولكەریم بەدیدی مشیر ئاغای‬‫هەركی‪-‬یەوە‪:‬‬ ‫مشیر قادر ئاغا هەركی ئامۆزای ئەسعەدی‬

‫فەتاح ئاغای هەركییە‪ .‬بەندەی ئامادەكاری‬ ‫ئ��ەم بابەتە ل��ەگ��ەڵ مامۆستا ن��ازم مەجید‬ ‫ه��ەرك��ی س��ەردان��ی ب��ەڕێ��ز ( مشیر ئاغا )‬ ‫ی هەركی_مان كرد‪ ،‬كە لە تەمەنی (‪)84‬‬ ‫س��اڵ��ی��دای��ەو‪ ،‬ی��ەك��ێ��ك ب���ووە ل��ە قوتابیانی‬ ‫مامۆستاو ئەفسەری شەهید خەیروڵاڵ‪.‬‬ ‫مام مشیر ئاغا مرۆڤێكی دەم��ودوو خۆش‬ ‫و رێزمانزانێكی ش���ارەزاو مێژووناسێكی‬ ‫لێهاتووە لە مێژووی ك��وردو كوردستان‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ل��ە وردەك��اری��ی��ەك��ان��ی مێژووی‬ ‫كۆماری كوردستان‪ ،‬كە خۆی یەكێك بووە لە‬ ‫بەشداربووانی ئەو كۆمارەو‪ ،‬ئەوەی بیەوێ‬ ‫مێژووی كۆماری كوردستان بنووسێتەوە‪،‬‬ ‫با سەردانی ئەو مرۆڤە بكات‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیاری هەڵدانەوەی مێژووی‬ ‫لەگەڵ مامۆستاكەی كە شەهید خەیروڵاڵ_یە‪.‬‬ ‫گوتی‪ :‬ساڵی (‪ )1934‬لە گوندی میراخوڕ‬ ‫قوتابی مامۆستا خەیروڵاڵ عەبدولكەریم‬ ‫بوویمە‪ .‬دروستكردنی قوتابخانەی میراخوڕ_‬ ‫یش لەسەر ئەركی فەتاح ئاغای هەركی بووە‪،‬‬ ‫پاش تەواوبوونی لە دروستكردنی‪ ،‬فەتاح ئاغا‬ ‫داوا لە دەس��ەاڵت دەكات كە مامۆستای بۆ‬ ‫بنێرن‪ .‬ئەوسا (دائیرەی مەعاریف) مامۆستا‬ ‫خەیروڵاڵ_یان بۆ دەنێرێ‪ .‬بۆ ماوەی دوو‬ ‫س���اڵ (‪ )1935_1934‬ل��ە قوتابخانەی‬ ‫میراخوڕ كە ب��ەن��اوی گ��ون��دەك��ەوە كرابوو‬ ‫مایەوە‪ .‬ئەوانەی لەو ماوە كورتەدا قوتابی‬ ‫مامۆستا خەیروڵاڵ بوون‪ ،‬تەنها (‪)40_30‬‬ ‫قوتابی بوون‪ ،‬لەوانە (ئەسعەد فەتاح و مشیر‬ ‫ئاغا و فەیسەل خورشید و عەزیزخان فەتاح‬ ‫ئاغاو یوسف محیەدین و سەعد مەال عیسا)‪،‬‬ ‫ه��ەر ئ��ەوەن��دەش��م لەبیرە‪ ،‬چونكە ماوەی‬ ‫(‪ )76‬ساڵ بەر لە ئێستایە‪ .‬ئەو كاتەش لە‬ ‫هیچ گوندێكی الی ئێمە قوتابخانە نەبووە‪،‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوەی ف��ەت��اح ئاغا زۆری ئ���ارەزوو‬ ‫ل��ە خوێندن ب���ووە‪ ،‬چۆتە ب��ەر خوێندن لە‬ ‫حوجرەی فەقێیاتی‪.‬‬ ‫ئەوكات وانەگوتنەوە بەكوردی ب��وو‪ ،‬سێ‬ ‫وانەی بابەتمان هەبوو‪ :‬یەكەمیان بیركاری كە‬ ‫ئەوسا حیساب_یان پێ دەگوت‪ .‬دووەمیان‬ ‫خوێندنەوەی ئەلفوبێی ك��وردی‪ .‬سێیەمیان‬ ‫(ق���راءە)ی عەرەبی ب��وون‪ .‬مام مشیر ئاغا‬ ‫گوتی‪ ،‬مامۆستا س��ەرەڕای وانەكانی فێری‬ ‫س���روودی (ئ��ەی كوردینە ئ��ەی مەردینە)‬ ‫ی كوردپەروەریشی دەك��ردی��ن‪ .‬دەستێكی‬ ‫بااڵشی لە جۆرەها كاری هونەری هەبوو‪،‬‬ ‫وەك نیگاركێشان بەبۆیەی رەنگاوڕەنگ و‬ ‫دەستی خۆشنووسیشی هەبوو‪.‬‬ ‫ئەوەندەی ئاگاداری چاالكییە تایبەتییەكانی‬ ‫خۆشی بووبین‪ ،‬شەهید خەیروڵاڵ بە(مراسلە)‬ ‫پەیوەندی خوێندنی لەگەڵ بەریتانیا هەبوو‪،‬‬ ‫ب��ەگ��ەواه��ی ئ����ەوەی ك��ە م��ان��گ��ان��ە (‪)1،5‬‬ ‫دینارونیوێكی سوێسری بەم مەبەستە دەدا‪.‬‬ ‫ش��ەوان دەوام و وان��ەی (محواالمیە)ی پێ‬ ‫دەكردین‪ ،‬واتە چرای نەهێشتنی نەخوێندەواری‬ ‫لە ساڵی (‪ )1934‬لە گوندی میراخوڕ بۆ گەوران‬ ‫هەڵكردبوو‪ .‬كە كاتی ه��ەواری كوێستانیش‬ ‫دەه��ات‪ ،‬شەهید خەیروڵاڵ لەگەڵ ئێمە هەڵی‬ ‫دەك���ردو دەچ��ووی��ن��ە كوێستانێ‪ .‬هەرچەندە‬ ‫گەیشتن بە هەواری كوێستان مانگ و نیوێكی‬ ‫دەویست و گ��ەڕان��ەوەش بۆ شوێنی خۆمان‬ ‫هەمان ماوەی دەویست‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫لە بەهاران مانگ و نیوێك‪ ،‬لە پاییزان مانگ‬ ‫و نیوێك پشووی درێژمان بۆ دیاری كرابوو‪،‬‬ ‫چونكە لە سەرەتای بەهار دەچووینە كوێستان‬ ‫و لە پاییز دەگ��ەڕای��ن��ەوە‪ .‬هاوینان مامۆستا‬ ‫خەیروڵاڵ لە كوێستان و زستانانیش لە گوندی‬ ‫میراخوڕ وانەی پێ دەگوتین‪ .‬هەروەها مامۆستا‬ ‫خ��ەی��روڵ�ڵا جلی ك���وردی (ش���اڵ و شەپكی)‬ ‫هەركیانی لەبەردەكردو شەدەی رەشی لەسەر‬ ‫دەنا‪ .‬كە لە كوێستانیش وانەی دەگوتەوە (ران‬ ‫و بەرگوزی) لەبەردەكرد‪ .‬دائیرەی مەعارفی‬ ‫هەولێریش نامەیەكی بۆ نارد تێیدا هاتبوو‪ ،‬كە‬ ‫لە كوێستانان ئەگەر چووینە سەر زەوییەكانی‬ ‫ئێران‪ ،‬ئااڵی عێراق لەسەر خیوەتی وانەگوتنەوە‬ ‫ه��ەڵ��ن��ەك��ات‪ .‬قوتابخانەكەش ل��ە كوێستانێ‬ ‫ن���اوی (م��درس��ە هەركیە س��ی��ار) ب���وو‪ .‬جگە‬ ‫لەوەش مامۆستا خەیروڵاڵ زۆر ئارەزووی لە‬ ‫سەیرانی (گەشت) بوو‪ .‬رۆژێكیان دەچووینە‬

‫مەدالیای ئیفتیخار‬

‫كەتان‪ ،‬لەسەر گۆڕەكەی خەیروڵاڵ عەبدولكەریم لە گەڕەكی تەیراوەی هەولێر‬

‫گوندی (گەالز)‪ ،‬لەوێ چووینە ئەشكەوتێ‪ .‬لە‬ ‫كوێستانی هەوارگەی (دارگ��ورگ��ۆ‪ ،‬دارمامز‪،‬‬ ‫ه��ەوارب��ەگ‪ ،‬ب��ەردەق��ەل) خیوەتێكمان هەبوو‬ ‫(‪ )40‬پاوەن بوو‪ ،‬تەختەی رەشی نووسین لە‬ ‫دەرگەی خیوەتی بوو‪ ،‬لبادمان رادەێخست بۆ‬ ‫دانیشتنی قوتابیان و شەهید خەیروڵاڵ وانەی‬ ‫پ��ێ دەوت��ی��ن‪ .‬كورسییەكی ی��ەك نەفەریمان‬ ‫ه��ەب��وو‪ ،‬ب��ەاڵم هەتا گەیاندمانە كوێستانێ‬ ‫ه��ەرك��ی��ان ل��ەن��او ب���اری ه��ەم��وو شكا‪ ،‬ك��ە لە‬ ‫كوێستانێ بووین (عەونی یوسف و هاشم‬ ‫ش��ەری��ف) هاتنە كوێستانی ه��ەرك��ی��ان الی‬ ‫خەیروڵاڵ عەبدولكەریم‪ .‬لە میراخوڕ دایكی‬ ‫و خوشكی لەگەڵیدا ب��وون‪ .‬جەمیلەی دایكی‬ ‫دەیگوت‪ 5 .‬روپیەی خانەنشینی مێردەكەم‬ ‫وەردەگرم‪ ،‬بەاڵم مامۆستا خەیروڵاڵ ‪ 8‬دیناری‬ ‫سویسری وەردەگرت‪ ،‬كە ئەو كات پارەیەكی‬ ‫یەكجار زۆر بوو‪ .‬شەهید مامۆستا خەیروڵاڵ لە‬ ‫بەیانییەوە هەتا نیوەڕۆ لەقوتابخانە بوو‪ ،‬دوای‬ ‫قوتابخانەش لە دیوەخان هەر لەگەڵ ئێمەدا‬ ‫بوو‪ ،‬مام مشیر ئاغا گوتی‪ ،‬شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫زۆری حەز لە وەرزش بوو‪( ،‬ریازە)شی پێ‬ ‫دەكردین‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا م��ام مشیر ئ��اغ��ا ل��ە هەڵدانەوەی‬ ‫یادەوەرییەكانی لە كۆماری كوردستان گوتی‪:‬‬ ‫شەهید خەیروڵاڵ_م لە دۆڵی قاسملو دیت‪ ،‬جلی‬ ‫كوردی لەبەردابوو لە شەڕەكان بەشدار بوو‪.‬‬ ‫هەروەها مام مشیر ئاغا گوتی‪ :‬فەتاح ئاغا‬ ‫یەكێكە لە مەجلیسی دامەزرێنەری كۆماری‬ ‫كوردستان‪ .‬ئەو رۆژەی كە كۆمار دامەزرا‬ ‫هەموو س��ەرۆك عەشیرەتەكان لە مەهاباد‬ ‫كۆببوونەوە‪ .‬زێڕۆی هەركی لە گەلی قاسملو‬ ‫بوو لە گوندی (كولكی) هێزی ئێرانی هاتە‬ ‫س���ەری‪ ،‬داوای لە فەتاح ئاغا ك��رد هێزی‬ ‫بۆ بنێرێ‪ ،‬منیش (مشیر ئاغا) لەو شەڕە‬ ‫بەشدار بووم‪ .‬چونكە فەتاح ئاغا سەرۆكی‬ ‫هەموو هەركیان بوو عەزۆی برای زێڕۆی‬ ‫هەركی شیعرێكی فارسی بۆ رەوانە كردین‪،‬‬ ‫واتای شیعرەكە بەكوردی ئەوەی دەبەخشی‬ ‫(منەتم بەشەپۆلی دەریا نییە ئەگەر حەزرەتی‬ ‫نوح كەشتیەوان بێ‪ ،‬چونكە تۆم لەپشتەو‬ ‫هیچ ترسم نییە)‪ .‬لە ساڵی ‪ 1946‬لەگەڵ‬ ‫هێزی زێڕۆ هەركی دابوو لە شەڕی دۆڵی‬ ‫قاسملو بەشداربووین‪.‬‬ ‫لە هەموو گفتوگۆیەكان بۆمان دەردەكەوێت‬ ‫كە شەهید خەیروڵاڵ مرۆڤێكی زۆر چاالكوان و‬ ‫بەهرەوەر بووە‪ .‬لەپاڵ پیشەی مامۆستایەتی‪ ،‬كە‬ ‫مامۆستایەكی زیرەك و رۆشنبیرو كوردپەروەر‬

‫بووە‪ ،‬وەك ئارەزوویەك ئامێری عودی ژەنیوە‪.‬‬ ‫وەرزشوانێكی لێهاتوو بووە‪ ،‬چونكە وەرزشی‬ ‫زۆری بەقوتابییەكان كردووە‪ .‬قوتابییەكانیشی‬ ‫بەڕۆحی كوردپەروەری جۆش داوە‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫كە هەر وانەیەكی كردبووە سێ بەش‪ ،‬دووبەش‬ ‫بۆ وانەوتنەوەو بەشێكیان بۆ بەرزكردنەوەی‬ ‫ئاستی رۆشنبیری قوتابیان و ج��ۆش دانیان‬ ‫بە ڕۆح��ی ك��وردپ��ەروەری و فێری سروودی‬ ‫نەتەوەیی و كوردایەتی ك��ردوون‪ .‬ئەكتەرێكی‬ ‫لێزانی شانۆ بووە‪ .‬نیگاركێش و خۆشنووسێكی‬ ‫چاك ب��ووە‪ .‬خوێنەرو نووسەرێكی بەسەلیقە‬ ‫ب��ووە‪ .‬كتێبخانەیەكی گ��ەورەی هەبوو لە ماڵی‬ ‫خۆی لە سااڵنی شەستەكان بەدەستی ناحەزان‬ ‫ت���االن ك���را‪ .‬زۆر ح���ەزی ب��ەل��ەب��ەرك��رن��ی جلی‬ ‫ك��وردی ك���ردووە‪ ،‬ش��اڵ و شەپكی هەركیانی‬ ‫لەبەركردووەو شەدەی رەشی لەسەری ناوە‪،‬‬ ‫ئەو شەدەیەش تاكو ئێستا لە ماڵی مامۆستا‬ ‫نەزیرەی خوشكەزای پارێزراوە‪ .‬ئەمە لە الیەك‪،‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە كە بووەتە ئەفسەر هەمدیسان‬ ‫لە خزمەت و لە بەرەی چارەنووسسازی دۆزی‬ ‫رەوای گەلەكەیدا ب��ووەو‪ ،‬ب��ەش��داری هەبووە‬ ‫ل��ە ح��زب��ی ه��ی��واو ئەفسەرێكی ك���ارا ب���ووە لە‬ ‫شۆڕەسوارانی كۆماری كوردستان‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ 1‬س��وودم لە زان��ی��اری زۆری مامۆستا (نەزیرە‬‫محەمەد) وەرگرتووە‪ ،‬كە خوشكەزای شەهید خەیروڵاڵ‬ ‫عەبدولكەریم_ـەو‪ ،‬هاوسەری نووسەرو رۆژنامەنووس‬ ‫(لوتفی فەتاح)ـەو كە خاوەنی سێ كچی خنجیلەیە‪.‬‬ ‫لە گەڕەكی تەیراوەی هەولێر لەنزیك گڵكۆی پیرۆزی‬ ‫شەهیدی خەیروڵاڵ جێنشینن‪.‬‬ ‫‪ 2‬رۆژنامەی خەباتی عەرەبی‪ :‬المناچل الوگنی‬‫الشهید خیرالله عبدالكریم (‪.)1947_1912‬‬ ‫نووسینی كەریم شارەزا‪.‬‬ ‫‪ 3‬رۆژن����ام����ەی ب�������ارزان‪ :‬ش��ەه��ی��د خەیروڵاڵ‬‫عەبدولكەریم_ هەندێ سەرنج و راستی‪ .‬نووسینی‪.‬‬ ‫عبدالهادی رەحمان قەساب‪.‬‬ ‫‪ 4‬مەجید نعمەت هەركی‪ ،‬باوكی بەڕێز مامۆستا‬‫نازم‪.‬‬ ‫‪ 5‬مشیر ق��ادر ه��ەرك��ی‪ ،‬باوكی بەڕێز مامۆستا‬‫هەڵگورد‪ ،‬كە بە یەكەوە دانیشتبووین بۆ زانیاری‬ ‫كۆكردنەوە‪.‬‬ ‫‪ 6‬شەهید خەیروڵاڵ عەبدولكەریم‪ ،‬ئینسكلۆپیدیای‬‫هەولێر‪ 10 ،‬بەرگ‪ ،‬لە باڵوكراوەكانی دەزگای چاپ‬ ‫و باڵوكردنەوەی بەدرخان‪ ،‬ئامادەكردنی لیژنەی‬ ‫بااڵ‪ ،‬لوبنان‪ ،‬چاپخانەی گرین گالۆری ‪.2009‬‬

‫‪38‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫رۆژنامەنووسیی‬

‫راگەیەندراوی كۆتایی سێیەمین كۆنگرەی گشتی‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان‬

‫لەژێر دروشمی «لەپێناو چەسپاندنی ئازادی‬ ‫رۆژنامەنووسی و دەستەبەركردنی ماف و‬ ‫گوزەرانی رۆژنامەنووسان لە كوردستان» بە‬ ‫ئامادەبوونی بەڕێز «د‪ .‬كەمال كەركووكی»‬ ‫سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان و «د‪ .‬كاوە‬ ‫مەحمود» وەزیری رۆشنبیری و نوێنەری «د‪.‬‬ ‫بەرهەم ئەحمەد ساڵح» سەرۆكی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان و «ئاسۆس نەجیب»‬ ‫وەزی���ری ك���ارو ك��اروب��اری ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی و‬ ‫«نەوزاد هادی» پارێزگاری هەولێر و نوێنەری‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی عێراق و نوێنەری‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی فەلەستین و‬ ‫بە بەشداری نوێنەری هەڵبژێردراوی دەزگا‬ ‫رۆژنامەوانییەكانی كوردستان‪ ،‬كە ژمارەیان‬ ‫(‪ )296‬رۆژنامەنووس بوو‪ ،‬رۆژی پێنج شەممە‬ ‫‪ 2011/7/21‬سەندیكای رۆژنامەنووسانی‬ ‫كوردستان سێیەمین كۆنگرەی گشتی خۆی‬ ‫لە شاری هەولێر دەستپێكرد‪.‬‬ ‫سەرەتای كۆنگرەكە بە دەقیقەیەك وەستان بۆ‬ ‫گیانی پاكی شەهیدانی كاروانی رۆژنامەگەری‬ ‫لە جیهان بە گشتی و لەعێراق و كوردستان‬ ‫بەتایبەتی دەستی بەكارەكانی خۆی كرد‪.‬‬ ‫دواتر بەڕێز «د‪ .‬كەمال كەركووكی» سەرۆكی‬ ‫پەرلەمان وتاری پەرلەمانی كوردستان و «د‪.‬‬ ‫كاوە مەحمود» بەنوێنەرایەتی «د‪ .‬بەرهەم‬ ‫ئەحمەد ساڵح» سەرۆكی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان و «ن��ەوزاد ه��ادی» پارێزگاری‬ ‫هەولێریان پێشكەش ك��رد‪ ،‬كە تیایدا رۆڵی‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستانیان لە‬ ‫جێبەجێكردنی ئەركە مێژوویی و پیشەییەكانی‬ ‫خ��ۆی بەگشتی و داك��ۆك��ی كردنیان لەماف‬ ‫و گ��وزەران��ی رۆژن��ام��ەن��ووس��ان بەتایبەتی‬ ‫ب��ەرزن��رخ��ان��دو جەخت ل��ەس��ەر بەردەوامی‬ ‫پاڵپشتی پەرلەمان و حكومەتیشیان لە داهاتوو‬ ‫كردەوە‪.‬‬ ‫دوات��ر وت��اری سەندیكای رۆژنامەنووسانی‬ ‫فەلەستین و سەندیكای رۆژنامەنووسانی‬ ‫ع���ێ���راق و ف���ی���دراس���ی���ۆن���ی نێودەوڵەتی‬ ‫رۆژنامەنووسان و پەیامی یەكێتی نووسەرانی‬ ‫كورد بەم بۆنەیەوە خوێندرانەوە‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫وێ���ڕای پیرۆزبایی كردنیان ل��ە سەندیكای‬ ‫رۆژن��ام��ەن��ووس��ان��ی ك��وردس��ت��ان بەبۆنەی‬ ‫ئەنجامدانی كۆنگرەكەیان‪ ،‬هەروەها هیوای‬

‫ئ��ەوەش��ی��ان خ��واس��ت‪ ،‬ك��ە رۆژنامەگەری‬ ‫ل��ەه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان زی��ات��ر ل��ە رووی‬ ‫چۆنایەتی بەرەو گەشەكردن بڕوات و ببێتە‬ ‫مایەو هەوێنی زیاتر پتەوكردنی كەلتووری‬ ‫بەیەكەوە ژیانی دیموكراسیانەو مەدەنیانە لە‬ ‫واڵتەكەمان‪.‬‬ ‫لەدوای ئەوە رۆژنامەنووس «فەرهاد عەونی»‬ ‫نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان وتاری‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستانی‬ ‫خ��وێ��ن��دەوە‪ ،‬ك��ە ل��ە دووت��وێ��ی وتارەكەیدا‬ ‫بەشێوەیەكی بابەتیانە باسی رۆڵی سەندیكای‬ ‫ل��ەچ��وار ساڵی راب���ردوو ل��ە جێبەجێكردنی‬ ‫ئ��ەرك��ەك��ان��ی و خ��زم��ەت��ك��ردن بەتوێژی‬ ‫رۆژنامەنووسان كردو هەروەها رۆڵ و پێگەو‬ ‫قورسایی مەعنەوی سەندیكای لەو پانتاییە‬ ‫زەمەنییەدا بە بەڵگەوە خستەڕوو‪.‬‬ ‫ه���ەروەه���ا ب��اس��ی ئ���ەو ه����ەوڵ و پ����رۆژەو‬ ‫داواك���اری���ی���ان���ەش���ی ك�����رد‪ ،‬ك���ە ل���ە پێناو‬ ‫جێبەجێكردنی دروشمی ناوەندی سەندیكای‬ ‫رۆژن��ام��ەن��ووس��ان��ی ك��وردس��ت��ان خراونەتە‬ ‫ب����ەردەم الی��ەن��ە پ��ەی��وەن��دی��دارەك��ان و تاكو‬ ‫ئیستاش جێبەجێ نەكراون‪.‬‬ ‫دواتر سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان‬ ‫هەرسێ نووسەرو رۆژنامەنووسی «د‪ .‬فائق‬ ‫بگی‪ ،‬جەمال خەزنەدار‪ ،‬عەبدوڵاڵ زەنگەنە»‪،‬‬ ‫ئ��ەوی��ش وەك���و پێزانین و ئەمەكدارییەك‬ ‫بەرامبەر ئەو هەموو هیالكی و شەونخوونیەی‬ ‫كە ئەو سێ بەڕێزە لە پێناو خزمەتكردن بە‬ ‫رۆژنامەگەری كوردی كردوویانە‪.‬‬ ‫لە وێستگەیەكی دیكەی سێیەمین كۆنگرە‪،‬‬ ‫ئەنجوومەنی سەندیكای رۆژنامەنووسانی‬ ‫كوردستان چوونە ب��ەردەم كۆنگرەو وەكو‬ ‫پابەندبوونێك بەیاسا هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫خۆیان راگەیاند و پاشان لە كەشێكی كراوەو‬ ‫دیموكراسیدا دەستەی سەرۆكایەتی كردنی‬ ‫كۆنگرە كە پێك هاتبوو لە بەڕێزان‪:‬‬ ‫(ع��ەب��دول��ڕەزاق عەلی – سەربەست جیهاد‬ ‫– دل��ێ��ر م��ح��ەم��ەد ش��ەری��ف – حسامەدین‬ ‫سەرداری – قەدری شێرۆ)‪ ،‬هەڵبژێردران و‬ ‫دەستەكەش (د‪ .‬دلێر محەمەد شەریف)یان‬ ‫وەكو سەرۆكی خۆی دەستنیشان كرد‪.‬‬ ‫ئینجا بە مەبەستی زیاتر بە دینامیكی كردن‬ ‫و رێكخستنی ك��اروب��اری ئیش و كارەكانی‬

‫كۆنگرە‪ ،‬پێنج لێژنەی پێكهێنا‪ ،‬كە بریتی بوون‬ ‫لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬لێژنەی راپۆرتی گشتی – دارایی‪.‬‬ ‫‪ .2‬لێژنەی ی��اس��ای سەندیكایی و یاسای‬ ‫رۆژنامەگەری‪.‬‬ ‫‪ .3‬ل���ێ���ژن���ەی داك���ۆك���ی���ك���ردن ل���ە ئ�����ازادی‬ ‫رۆژنامەنووسی‪.‬‬ ‫‪ .4‬ل���ێ���ژن���ەی ب���ەڵ���ێ���ن���ن���ام���ەی ش���ەرەف���ی‬ ‫رۆژنامەنووسی‪.‬‬ ‫‪ .5‬لێژنەی بڕیارو راسپاردەو راگەیەندراوی‬ ‫كۆتایی‪.‬‬ ‫ل���ەدوای ئ���ەوەش س��ەرج��ەم ئ��ەو لێژنانە بۆ‬ ‫م���اوەی دوو رۆژ ل��ە ب��ارەگ��ای سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنووسانی كوردستان بە مەبەستی‬ ‫تاووتوێكردن و شرۆڤەكردنی راپۆرتەكان‬ ‫لەژێر رۆشنایی رەخنەو سەرنج و تێبینییەكانی‬ ‫ئەندامانی كۆنگرە زنجیرەیەك كۆبوونەوەیان‬ ‫ئەنجامداو دوای دەوڵەمەندكردنیان خرانە‬ ‫ب��ەردەم كۆنگرەو دوای گفتوگۆیەكی تێرو‬ ‫ت��ەس��ەل و هەمەالیەنە ل��ەس��ەری��ان لەالیەن‬ ‫ئ��ەن��دام��ان��ی ك��ۆن��گ��رەی گشتی سێیەمەوە‬ ‫پەسەندكران‪.‬‬ ‫دوات����ر سێیەمین ك��ۆن��گ��رەی سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنووسانی كوردستان لەدوا وێستگەی‬ ‫كارەكانی خۆیدا بە ئامادەبوون و سەرپەرشتی‬ ‫دادوەر (فازڵ عەباس) و نوێنەری پارێزگای‬ ‫ه��ەول��ێ��ر‪ ،‬پ��رۆس��ەی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی نەقیب و‬ ‫ئەنجوومەنی سەندیكاو ه���ەردوو لێژنەی‬ ‫چاودێری و بەرزەفت دەستی پێكرد‪.‬‬ ‫س��ەرەت��ا دادوەر بەپێی پ��ەی��ڕەوی ناوخۆی‬ ‫سەندیكای رۆژن��ام��ەن��ووس��ان��ی كوردستان‬ ‫دەرگ���ای پ��رۆس��ەك��ەی ل��ەب��ەردەم ئەندامانی‬ ‫كۆنگرەدا وااڵكرد‪ ،‬سەرەتای ئەو پرۆسەیەش‬ ‫بە هەڵبژاردنی نەقیب دەستی پێكرد‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫كۆنگرە بە زۆرب��ن��ەی دەن��گ رۆژنامەنووس‬ ‫(ئ������ازاد ح���ەم���ەدەم���ی���ن)ی وەك����و نەقیبی‬ ‫رۆژنامەنووسانی كوردستان هەڵبژارد‪ ،‬دواتر‬ ‫دادوەر (ف��ازڵ ع��ەب��اس) ه���ەردوو شێوازی‬ ‫هەڵبژاردنی خستە بەردەم ئەندامانی كۆنگرە‪،‬‬ ‫ئ��ەوی��ش خ��ۆی ل��ەش��ێ��وازی لیست و تاكدا‬ ‫دەبینییەوە‪ ،‬ئەندامانی كۆنگرەش بە زۆرینەی‬ ‫دەنگ شێوازی لیستیان پەسەند كرد‪ ،‬دواتر‬ ‫لە كەشێكی ئازادو دیموكراسیدا ئەنجوومەنی‬

‫نوێی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان‬ ‫و هەردوو لێژنەی چاودێری و بەرزەفتكردنی‬ ‫هەڵبژاردن‪ ،‬ئەندامانی ئەنجوومەنیش بریتین‬ ‫بوون لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬شوان داودی‬ ‫‪ .2‬ئەكەد موراد‬ ‫‪ .3‬هەندرێن ئەحمەد‬ ‫‪ .4‬ئەنوەر حوسێن‬ ‫‪ .5‬ئومێد خەلیفە‬ ‫‪ .6‬خۆشناڤ جەمیل‬ ‫‪ .7‬حەمید ئەبوبەكر بەدرخان‬ ‫‪ .8‬هۆشیار عەزیز ئاغا‬ ‫ئەو رۆژنامەنووسانەی خ���وارەوەش وەكو‬ ‫ئەندامی یەدەگی ئەنجوومەن هەڵبژێردران‪:‬‬ ‫‪ .1‬جەمال حوسێن‬ ‫‪ .2‬ئاری عەبدوللەتیف‬ ‫‪ .3‬نەوشیروان شەریف‬ ‫لەگەڵ سەرۆك و ئەندامانی هەردوو لێژنەی‬ ‫بەرزەفت و چاودێری هەڵبژێردران‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫بریتی بوون لە‪:‬‬ ‫أ‪ .‬لێژنەی بەرزەفت‪:‬‬ ‫‪ .1‬سەرەتا محەمەد وسو‬ ‫‪ .2‬عیماد رەفعەت‬ ‫‪ .3‬كەمال دانیال‬ ‫‪ .4‬سەرباز ساڵح‬ ‫ب‪ .‬لێژنەی چاودێری‬ ‫‪ .1‬ئانۆ جەوهەر‬ ‫‪ .2‬بژار حەكیم‬ ‫‪ .3‬جەبار قادر‬ ‫‪ .4‬موحسین یاسین‬

‫‪39‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫رۆژنامەنووسیی‬

‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لە پێشوازی میواناندا‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫دوای هەڵبژاردنی نەقیبی رۆژن��ام��ەن��ووس��ان و ئەندامانی ئەنجوومەنی سەندیكای‬ ‫رۆژن��ام��ەن��ووس��ان��ی ك��وردس��ت��ان‪ ،‬پەیتا پەیتا كەسایەتی و ن��ووس��ەر و رووناكبیر و‬ ‫رۆژنامەنووسانی كوردستان‪ ،‬بە مەبەستی پیرۆزبایی كردن لە ئەنجوومەنی نوێ و بەهیوای‬ ‫ئەوەی كە بتوانرێ لەم خولەدا چاالكی و كارە رۆژنامەنووسییەكان بەرەو پێشەوە بچێ‪،‬‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫‪ .1‬لە چەپەوە‪ :‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬عەلی حوسێن ‪ -‬نەناسراوەتەوە ‪ -‬مامۆستا زیاد‪.‬‬ ‫‪ .2‬لە چەپەوە‪ :‬ئاسۆ مامەند ‪ -‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬نیاز عەزیز ‪ -‬هەمزە گواڵنی‬

‫‪ .3‬د‪ .‬كەمال مەزهەر‪ ،‬مێژوونووسی گەورەی گەلەكەمان‪.‬‬ ‫‪ .4‬لە چەپەوە‪ :‬سەرهەنگ حەسەن‪ ،‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬مامۆستا یاسین ‪ -‬هندرێن ئەحمەد‬ ‫ سمكۆ عەبدولكەریم‬‫‪ .5‬لە چەپەوە‪ :‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬كەمال محیەدین ‪ -‬واجید شاكر ‪ -‬یەدوڵاڵ فەیلی‪.‬‬ ‫‪ .6‬وەستاوەكان لەراستەوە‪ :‬حەمید بەدرخان‪ -‬د‪ .‬ئازاد عوبێد ‪ -‬د‪ .‬موسا محەمەد خدر ‪-‬‬ ‫ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬د‪ .‬كەمال مەزهەر ئەحمەد ‪ -‬د‪ .‬محەمەد كاكەسوور‪ -‬كارزان سیامەند‬ ‫دانیشتووان‪ :‬ئومێد خەلیفە ‪ -‬موحسین ئاوارە ‪ -‬شوان داودی ‪ -‬نەناسراوەتەوە‬

‫‪40‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫‪ .1‬لە چ��ەپ��ەوە‪ :‬س��ەرۆ ق��ادر ‪ -‬ئ��ازاد حەمەدەمین ‪ -‬د‪ .‬ئ��ازاد حەمە شەریف ‪ -‬سمكۆ‬ ‫عەبدولكەریم ‪ -‬حەمید بەدرخان‪.‬‬ ‫‪ .2‬لە چەپەوە‪ :‬سۆران عیزەدین فەیزی ‪ -‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬نامیق عەلی قادر‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئاسۆس نەجیب ‪ -‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬شوان داودی ‪ -‬حەمید بەدرخان‪.‬‬ ‫‪ .4‬لە راستەوە‪ :‬عەبدولڕەزاق عەلی ‪ -‬بەدران ئەحمەد حەبیب ‪ -‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬حەمید‬

‫رۆژنامەنووسیی‬

‫بەدرخان‪.‬‬ ‫‪ .5‬لە راستەوە‪ :‬پێشڕەو سەید برایم ‪ -‬ئاسۆ كەریم ‪ -‬ئەحمەد ئیبراهیم وەرتی ‪ -‬ئازاد‬ ‫حەمەدەمین ‪ -‬حەمید بەدرخان‪.‬‬ ‫‪ .6‬لە راستەوە‪ :‬ئەحمەد شێروانی ‪ -‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬حەمید بەدرخان‪.‬‬

‫ئەم وێنەیەی خوارەوە دواساتی سێیەمین كۆنگرەی گشتی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستانە‬ ‫هەولێر ‪ 2011/7/23‬هۆڵی پێشەوا‬

‫ریزی پێشەوە لەالی راست‪ :‬حەسیبە بابۆڵی ‪ -‬نەرمین سندی ‪ -‬سمكۆ عەبدولكەریم ‪ -‬ئازاد حەمەدەمین ‪ -‬ئاالن محەمەد ‪ -‬خانزاد سەعدی‪ -‬هیوا فەتاح ‪ -‬چەتۆ فازڵ‬ ‫ریـزی دواوە لـــەالی راسـت‪ :‬حەمیـد بـەدرخـان ‪ -‬سـاالر عـوسـمـان ‪ -‬عەبدولڕەزاق عەلی ‪ -‬بژار حـەكیم ‪ -‬ئەیـوب مـحـەمـەد بابەكر ‪ -‬ئـارام حـوســێـن‬

‫‪41‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫دوو خورپە شیعر‬ ‫بڕیار‬

‫ئیسماعیل محەمەد‬

‫توڕەبووم و بڕیارمدا‪..‬‬ ‫ئیتر شیعرت بۆ نەنووسم‬ ‫تۆ لەبیر خۆم ببەمەوە و‪...‬‬ ‫هیچ هەواڵێكت نەپرسم‬

‫سەروەختێ هیچم نەنووسی و‪..‬‬ ‫ماوەیەك خۆم گۆشەگیر كرد‬ ‫لە راستیشا نەمئەتوانی ‪...‬‬ ‫هەر بە خەیاڵ تۆم لەبیر كرد‬

‫رۆژێ شیعرێكم ئەنووسی ‪...‬‬ ‫خواستم وابوو بۆ تۆ نەبێ‬ ‫كە تەواو بووم‪ ،‬خوێندمەوە‪..‬‬ ‫دێڕێ نەبوو بۆ تۆ نەبێ !!‬

‫قوربانی‬

‫دەوەرەوە‪،‬كەی دێییتەوە‬ ‫ئەمرم تەمەن بەشم ناكا‬ ‫هەر ئەمجارە بتبینمەوە‬ ‫ئیتر بشمرم قەیناكا‬

‫خۆزگە تەتزانی چەن تەنیام‬ ‫كەس لەمن تەنیا تر نییە‬ ‫كەس وەكوو من خۆشی ناوێی‬ ‫لەمنیش شەیدا تر نییە‬

‫خوا ئەمەت لێ قبوڵ ناكا‬ ‫دنیا تاسەر بۆ تۆش نابێ‬ ‫دڵنیابە بشتبوورم‬ ‫ئەو خوایە قەت لێت خۆش نابێ‬ ‫ئامادەم لە قیامەتیش‬ ‫بمسوتێنن لە جیاتی تۆ‬ ‫كێ وەك من لە هەردوو دنیا‬ ‫خۆی ئەكا بە قوربانی تۆ‬

‫شيعر‬

‫چ‬ ‫چەوساوەكان‪..‬چەوساوەكان‪.‬ەوساوەكان لەتەبەكتانام‬

‫ختیار مام حەمید‪.‬‬

‫داهێنەرە بێ ناوەكان‪.‬‬ ‫پەی كۆمەڵگای كوێری جیهان‪.‬‬ ‫بۆ خەبات و تێكۆشانی مرۆڤانە وەك چاوەكان‪.‬‬ ‫كۆیلەكانی كۆشكی ستەم‪.‬‬ ‫گالدیاتۆری مەیدانی تێكەڵەی گریان‪،‬بێ دەنگ‪ ،‬پێكەنین‪.‬‬ ‫بە نرختر لە ئاڵتوونە خاوەكان‪.‬‬ ‫بێ بەشانی خۆشی و شادی‪،‬شەڤ و ڕۆژ هەر شین و شین‪.‬‬ ‫شاگردی الی خاوەنكاری ڕەزیل و توڕەو كەمتەرخەم‪.‬‬ ‫كرێكاری‪،‬جوتیاری‪،‬وەرزێری كەم بەرهەم‪.‬‬ ‫لە خولەكێكی تەمامدا شەست جاری ڕێك لە تەكتانام‪.‬‬ ‫سەپانە پشت چەماوەكان‪.‬‬ ‫شۆڕشگێڕە گومناوەكان‪.‬‬ ‫فرۆشیاری گیان بۆ ژیان‪.‬‬ ‫خێرنەدیوە بێ كازیوە داماوەكان!‪.‬‬ ‫ئەی بێ خەوە دوور لەشەوە هەر شەوەكان‪.‬‬ ‫دەست قڵیشاو جەستە ماندوو گیرۆدەی كۆن و باوەكان!‪.‬‬ ‫دوو سەد هێندەی هیالكیتان لەتەكتانام‪..‬‬ ‫جەستەكانی ونی كانە‪.‬‬ ‫درەوەنیی نان و دۆ خۆر!‪.‬‬ ‫كوڤانداری ناو تاشەبەرد‪.‬‬ ‫كاروانچیی بێژی هۆرە هۆر‪.‬‬ ‫بە قەد چەكوش و بێڵ و داس‪.‬‬ ‫بە قەد دەنكی گوڵی گەنمە بەهارە‪،‬‬ ‫ڕێك والرو خراپ و خاس‪،‬‬ ‫شەش ئەوەندەی هێڵی ئارەقەی بەرگتان‪.‬‬ ‫لە گەڵتانام‪،‬لە تەكتانام‪.‬‬ ‫هێندەی ئەشقی خوا بۆ ئێوە‪،‬‬ ‫هێندەی خۆشەویستیی چیاو قەدپاڵەكان‪.‬‬ ‫هێندەی خۆشیی لەتە نانێك الی ڕۆڵەی خاوەن پاڵەكان‪،‬‬ ‫هێندەی تكە تكە ئەشكی مناڵەكان‪،‬‬ ‫هێندەی جوڵەی داسێكی تیژ بەرەو خانە بەدەم ڕێوە‪،‬‬ ‫بە قەد دەنكی تەزوێی پیرەژنێكی كارگوزار‪.‬‬ ‫هێندەی ئەو هەموو تەالرەی دروستكرا بە دەستی سافی كرێكار‪.‬‬ ‫بە قەد ئەو گشتە شۆڕشەی كە هەڵگیرسا بە كرێكار بۆ خاوەنكار‪.‬‬ ‫كەم بن زۆر بن‪.‬‬ ‫سپی‪،‬سوور‪،‬ڕەش بن بۆر بن‪.‬‬ ‫بە سەدان هەزار شێوە‪.‬‬ ‫لە ڕیزی ئێوەم لە تەكتانام‪.‬‬ ‫ئەگەر ڕۆژێك زانیتان كە درۆ دەكەم‪.‬‬ ‫لە دارم دەن‪،‬زارم ببڕن‪،‬لە خارم دەن‪.‬‬ ‫جەستەم بكەنە خۆراكی قەلەڕەشان‪.‬‬ ‫ئەمن كوردم وەكو ئێوە ستەمدیدەو مافخوراوم‪.‬‬ ‫لە دژتان نیم بڕوا مەكەن‪،‬بڕوا بكەن لەتەكتانام‪..‬‬

‫‪42‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫شرۆڤە‬

‫س����ی����س����ت����ەم����ی ف�����ی�����دڕاڵ�����ی‬

‫پشكۆ عەلی ساڵح‬ ‫فیدراڵ���ی سیس���تەمێكە‪ ،‬لەس���ەر بناغ���ەی‬ ‫دابەش���كردنی دەسەاڵتە سیاس���ییەكان لە نێوان‬ ‫هەرێمەكان و حكومەتی ئیتحادی دروست دەبێ‪.‬‬ ‫وتەیەك���ی لۆجیكی و زانس���تیانەی نوێ‬ ‫هەیە دەڵێ‪:‬‬ ‫((إذا كان البش���ر غي���ر ق���ادرة على قطع‬ ‫المس���افات البعي���دة للمس���اهمة في ادارة‬ ‫حكوماته���م‪ ،‬فالحكوم���ات ق���ادرة عل���ى‬ ‫الذهاب اليهم))‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر م���رۆڤ توانایان نەب���وو ماوەی‬ ‫دوور بب���ڕن ب���ۆ ئ���ەوەی بەش���داری لە‬ ‫بەڕێوەبردن���ی حكومەتەكانی���ان بك���ەن‪،‬‬ ‫حكومەتەكان خۆیان دەچن بۆیان‪.‬‬ ‫تایبەتمەندییەكانی دەوڵەتی فیدراڵی‪:‬‬ ‫‪ .1‬فیدراڵی بە هۆی دەس���توور دروست‬ ‫دەبێ‪ ،‬بە پش���ت بەس���تن بە ڕەزامەندیی‬ ‫گەل‪.‬‬ ‫‪ .2‬دەوڵەت���ی فیدراڵ���ی ل���ە دەرەوە وەك‬ ‫ی���ەك دەوڵەتی س���ەربەخۆ دەردەكەوێت‬ ‫و س���یادەی خارجی بەدەست حكومەتی‬ ‫ئیتحادی دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬ل���ە دەوڵەتی فیدراڵی یەك س���ەرۆكی‬ ‫واڵت دەبێ���ت دانیش���توانەكەی ی���ەك‬ ‫ڕەگەزنامەیان هەیە‪ .‬ئەگەر شەڕ ڕوویدا‬ ‫ل���ە نێ���وان هەرێم���ەكان ئەوا بە ش���ەڕی‬ ‫ناوخۆ ناودەبرێ‪.‬‬ ‫‪ .4‬لەسەر ئاس���تی ناوخۆ‪ ،‬دەسەاڵتەكان‬ ‫داب���ەش دەكرێ���ن ل���ە نێ���وان حكومەتی‬ ‫ئیتحادی و حكومەتی هەرێمەكان بەپێی‬ ‫دەس���توور‪ ،‬ل���ەو حاڵەت���ەدا حكومەت���ی‬ ‫ئیتحادی دەستوورو دەسەاڵتی تەشریعی‬ ‫و جێبەجێك���ردن و دادوەری���ی خ���ۆی‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەروەه���ا حكومەتی هەرێمەكان‬ ‫دەس���تورو دەس���ەاڵتی تەش���ریعی و‬ ‫جێبەجێكردن و دادوەریی خۆی دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .5‬فیدڕاڵ���ی بەپێی دەس���توور دروس���ت‬ ‫دەبێ‪ ،‬دەبێ ئەو دەس���توورە نووس���راو‬ ‫ب���ێ و جامد ب���ێ‪ ،‬بۆ ئەوەی دەس���ەاڵتی‬ ‫ه���ەردوو حكومەتەك���ە ڕوون بێ و هیچ‬ ‫كامی���ان تەجاوز نەكاتە س���ەر ئەوی تر‪.‬‬ ‫دەبێ جامد بێ بۆ ئەوەی بە ئاس���انی لە‬ ‫الیەن هەردوو الوە هەموار نەكرێ‪.‬‬ ‫‪ .6‬دەب���ێ چۆنیەت���ی هەمواركردن���ی‬ ‫دەستوور لە ناو دەستووردا دیاریكرابێ‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی حكومەت���ی ئیتح���ادی و‬

‫هەرێمەكان نەتوانن تجاوز بكەنە س���ەر‬ ‫یەك و یەكتر لەناو ببەن‪.‬‬ ‫‪ .7‬زۆر پێویس���تە دادگایەك���ی ب���ااڵی‬ ‫فیدراڵ���ی هەبێ���ت ل���ە واڵت‪ ،‬ك���ە دوو‬ ‫وەزیفەی سەرەكی هەیە‪:‬‬ ‫أ‌‪ .‬یەكالی���ی كردن���ەوەی ئەو كێش���انەی‬ ‫كە دروس���ت دەبێت ل���ە نێوان حكومەتی‬ ‫ئیتح���ادی و حكومەت���ی هەرێم���ەكان‪،‬‬ ‫یاخوود لە نێوان حكومەتی هەرێمەكان‪.‬‬ ‫ب‌‪ .‬ڕێگە نەدان بە حكومەتەكان سنووری‬ ‫خۆی���ان ببەزێنن و تەجاوز بكەنە س���ەر‬ ‫دەسەاڵتەكانی تر‪.‬‬ ‫ت‌‪ .‬دەسەاڵتی تفسیركردنی دەستووری‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫* ڕێگاكانی دروستبوونی دەوڵەتی فیدراڵی‪:‬‬ ‫ دروست بوونی بە دوو شێوەیە‪:‬‬‫‪ .1‬ب���ە ئینزیم���ام ك���ردن‪ :‬بریتیی���ە ل���ە‬ ‫دروستبوونی دەوڵەتی فیدراڵی لە ڕێگەی‬ ‫ئینزیمام كردن چەند دەوڵەتێكی سەربەخۆ‬ ‫ب���ۆ یەكت���ر بەپێ���ی ڕێكەوتننامەیەك یان‬ ‫پەیماننامەی���ەك‪ .‬كە ئەم���ەش ڕێگایەكی‬ ‫باوە بۆ دروستكردنی دەوڵەتی فیدڕاڵی‪.‬‬ ‫سەرەتا دەوڵەتەكان ڕێك دەكەون لەسەر‬ ‫دروس���تكردنی یەكێتییەك���ی كۆنفدڕاڵی‪،‬‬ ‫دواتر لەگەأل پەیدابوونی متمانە لە نێوان‬ ‫واڵتانی ئەندام گەش���ە دەكات بۆ ئەوەی‬ ‫ببێتە یەكێتیەكی فیدڕاڵی بە ئیرادەی ئەو‬ ‫دەوڵەتانە‪.‬‬ ‫نموون���ە‪ :‬والیەت���ە یەكگرتووەكان���ی‬ ‫ئەمریكاو ئیتحادی سویس���ری و كەنەدا‬ ‫و ئوس���ترالیا و ئەڵمانی���ای ئیتح���ادی‬ ‫باشووری ئەفریقیا بەم شێوەیە دروست‬ ‫ب���وون‪ .‬لێ���رەدا حكومەت���ی هەرێم���ەكان‬ ‫دەس���ەاڵتی ف���راوان و گەورەیان دەبێت‬ ‫لەسەر حیس���ابی دەس���ەاڵتی حكومەتی‬ ‫ناوەند‪.‬‬ ‫‪ .2‬بە هەڵوەشانەوە‪ :‬دەوڵەتی یەكگرتوو‬ ‫دروست دەبێ لە ئەنجامی هەڵوەشانەوەی‬ ‫دەوڵەتێ���ك كە ل���ە بنەڕەت���دا دەوڵەتێكی‬ ‫یەكگرت���وو ب���ووە یان س���ادە ب���ووە بۆ‬ ‫چەن���د هەرێمێ���ك بە ش���ێوەیەك هەموو‬ ‫بەش���ە ئیدارییەكانیان بەپێی دەس���توور‬ ‫سەربەخۆ دەبن و دەسەاڵتی یاسا دانان‬ ‫و جێبەجێك���ردن و دادوەری���ی خۆی���ان‬ ‫هەبێت‪ .‬واتە دەوڵەت لە دەوڵەتێكی سادە‬ ‫دەگۆڕێ بۆ دەوڵەتێكی ئاوێتە‪.‬‬ ‫نموونە‪ :‬یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو و هیند‬ ‫و بەرازی���ل و ئەرجەنتی���ن بەم ش���ێوەیە‬ ‫دروس���ت ب���وون‪ .‬لێ���رەدا حكومەت���ی‬ ‫یەكگرتوو دەسەاڵتی زیاتر و گەورەتری‬ ‫ل���ە دەس���ەاڵتی حكومەت���ی هەرێ���م و‬ ‫ویالیەتەكان دەبێت‪.‬‬ ‫* فیدراڵیەت لەس���ەر دوو بنەم���ای بنچینەیی‬ ‫پێك دێت‪:‬‬ ‫أ‪ .‬دوان���ەی دەس���ەاڵت‪ :‬مەبەس���ت لێ���ی‬ ‫ئەوەی���ە ك���ە ل���ە دەوڵەت���ی فیدراڵی دوو‬ ‫جۆر دەسەاڵت بەدی دەكرێ‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫دەوڵەت���ی یەكگرت���وو و دەس���ەاڵتی‬ ‫هەرێمەكان‪.‬‬

‫ شێوازەكانی دابەشكردنی دەسەاڵتەكان‬‫لە دەوڵەتی فیدراڵیدا‪:‬‬ ‫لێرەدا بەگش���تی یەك پرەنس���یپ پەیڕەو‬ ‫دەك���رێ ك���ە ئ���ەو كاروباران���ەی ك���ە‬ ‫پەیوەندیی بە بەرژەوەندیی گشتی هەیە‬ ‫دەخرێت���ە دەس���ت حكومەت���ی ئیتحادی‬ ‫و ئ���ەو كاروباران���ەی ك���ە پەیوەندی���ی‬ ‫ب���ە هەرێم���ەكان هەیە‪ ،‬دەدرێتە دەس���ت‬ ‫حكومەتی هەرێمەكان‪.‬‬ ‫ل���ە واقیع���ی دەس���توورەكانی دەوڵەت���ە‬ ‫فییدڕاڵی���ەكان س���ێ جۆر دابەش���كردنی‬ ‫دەسەاڵت هەیە‪:‬‬ ‫یەك���ەم‪ :‬دەس���ەاڵتەكانی حكومەت���ی‬ ‫یەكگرت���وو ل���ە دەس���تووری دەوڵەت���ی‬ ‫فیدڕاڵی دیاری دەكرێ و دەسەاڵتەكانی‬ ‫تر بۆ حكومەتی هەرێمەكان دەبێ‪.‬‬ ‫ئ���ەو واڵتان���ەی ك���ە ئ���ەم ش���ێوازەیان‬ ‫بەكارهێناوە‪ :‬ویالیەت���ە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمری���كاو سویس���راو ئوس���ترالیاو‬ ‫مەكس���یك‪ .‬لێرەدا حكومەت���ی یەكگرتوو‬ ‫دەسەاڵتی الواز دەبێ‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ب���ە پێچەوان���ەی ڕێ���گای یەكەم‪،‬‬ ‫بەو پێیە لە دەستووری دەوڵەتی فیدڕاڵی‬ ‫دەسەاڵتی حكومەتی هەرێمەكان دیاری‬ ‫دەك���رێ و ئ���ەوەی تر دەدرێتە دەس���ت‬ ‫حكومەتی یەكگرتوو‪.‬‬ ‫نموونە‪ :‬واڵتی كەنەدا ئەم شێوازەی هەیە‪.‬‬ ‫لێ���رەدا حكومەتی یەكگرتوو بااڵدەس���ت * سەروەری لە دەوڵەتی فیدراڵیدا‪:‬‬ ‫دەب���ێ بەس���ەر حكومەت���ی هەرێم���ەكان س���ەروەریی‪ :‬س���یفەتێكە لە سیفەتەكانی‬ ‫ڕەنگە ببێتە هۆی لە ناوبردنیشی‪.‬‬ ‫دەس���ەاڵتی دەوڵ���ەت‪ ،‬مەبەس���ت لێ���ی‬ ‫سێیەم‪ :‬لە دەستووری دەوڵەتی فیدڕاڵی‬ ‫دەسەاڵتی دەوڵەت دەسەاڵتێكی ڕەسەنەو‬ ‫دەس���ەاڵتەكانی هەری���ەك ل���ە حكومەتی‬ ‫موتلەقەو هەمیشەییە‪ ،‬قابلی دابەشكردن‬ ‫یەكگرت���وو و حكومەت���ی هەرێم���ەكان‬ ‫دیاری دەكرێ‪ .‬لێرەدا ناتوانرێ ش���مولی و تەنازول نیە‪.‬‬ ‫بێ���ت‪ ،‬چونكە ژیانی دەوڵ���ەت و كۆمەڵگا بەوپێیە سیادە قابلی دابەشكردن نییە لە‬ ‫گەشە دەكات و چەندین بابەتی تازە دێتە نێوان حكومەتی ناوەندی و هەرێمەكان‪.‬‬ ‫پێش���ەوە‪ ،‬كە پێشتر حیسابی بۆ نەكراوە چونك���ە یەكگرت���ن ب���ە ه���ەردوو ڕێگەی‬ ‫كە دەس���توور دانراوە‪ ،‬ئەو كاتە باس���ی چوونە پاڵ و هەڵەوەشانەوە دەبێتە یەك‬ ‫ئەوە دێتە ئ���اراوە‪ ،‬كە بابەتە تازەكان لە دەوڵەت‪ ،‬واتە یەك سەروەری دەبێت‪.‬‬ ‫پسپۆری كێیە‪.‬‬ ‫بۆیە ڕێگەی یەكەم باش���ترین ڕێگەیە بۆ‬ ‫ئەوەی دەوڵەتە فیدڕاڵییەكە بە شێوەیەكی * كۆتایی هاتنی دەوڵەتی فیدراڵی‪:‬‬ ‫هەمیشەیی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫چارەنووس���ی دەوڵەت���ی فیدڕاڵی بە دوو‬ ‫واتە‬ ‫یاس���ادانان‪:‬‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫ب‪ .‬دوانەی‬ ‫شێوە كۆتایی دێت‪:‬‬ ‫ل���ە دەوڵەتی فیدڕاڵی���دا پەرلەمان دابەش أ‌‪ .‬ی���ا ب���ە جیابوونەوەی هەرێم���ەكان لە‬ ‫دەبێ ب���ۆ دوو ئەنجوم���ەن‪ ،‬ئەنجومەنی یەكتر كە هەر یەكەیان دەبێتە دەوڵەتێكی‬ ‫نوێن���ەران و ئەنجومەنی هەرێمەكان‪ ،‬كە سەربەخۆ‪.‬‬ ‫ئەنجومەن���ی هەرێم���ەكان بۆ پاراس���تنی ب‌‪ .‬ی���ان دەوڵەتە فیدراڵیەكە دەگۆڕێ بۆ‬ ‫مافی كەمینەیە لە واڵت‪.‬‬ ‫دەوڵەتێكی سادە و یەكگرتوو‪ ،‬كە هەرێمە‬ ‫جی���اوازەكان ل���ە كیانێكی دەس���تووری‬ ‫* لە فیدڕڵیدا دوو پرەنسیپ هەیە‪:‬‬ ‫دەگۆڕێن بۆ بەش و یەكەی ئیداری‪.‬‬ ‫‪ .1‬پرەنسیپی سەربەخۆیی خودی‪ :‬واتە‬ ‫ل���ە كۆتاییدا ئ���ەوەی پێویس���تە ئاماژەی‬ ‫ئەو هەرێمانە س���ەربەخۆییان هەیە‪ ،‬واتە‬ ‫پێب���درێ‪ ،‬ك���ە پەیوەندییەك���ی بەهێ���ز لە‬ ‫دەستوورو یاساو ئەنجومەنی یاسادانان‬ ‫و جێبەجێك���ردن و دادوەری���ی خۆی���ان نێوان چەمك���ی فیدرالی و دیموكراس���ی‬ ‫هەیە‪ .‬لە دەوڵەتێكدا كە دیموكراسی تێدا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ .2‬پرەنسیپی بەش���داریكردن‪ :‬هەر یەك نەبێ‪ ،‬فیدڕاڵی بوونی نابێ‪ .‬فیدراڵی خۆی‬ ‫لەو هەرێمانە بەش���داری ل���ە دەزگاكانی دیموكراسییە‪ ،‬چونكە دیموكراسی‪ :‬واتە‬ ‫یاس���ا دانان و جێبەجێكردن و دادوەریی گەل خۆی كاروباری خۆی بەڕێوەببات‪،‬‬ ‫و هەموو دەس���ەاڵتەكانی تری حكومەتی ی���ان لە ڕێگەی نوێنەرەكان���ی‪ .‬فیدراڵیش‬ ‫فیدراڵی دەك���ەن‪ ،‬جگە لەوانەی كە خۆی بەهەمان مانا واتە دانیشتوانی ناوچەیەك‬ ‫خۆیان كاروبارەكانی خۆیان بەڕێوەببەن‬ ‫هەیەتی‪.‬‬ ‫* ئ���ەو مەرجانەی كە پێویس���تن بۆ هێنانەدی یان لە ڕێگەی نوێنەرەكانیان‪.‬‬ ‫فیدڕاڵی‪:‬‬ ‫‪ .1‬مەرجی جوگرافی‪ :‬واتە ئەو هەرێمانە‬ ‫دەب���ێ ل���ە ڕووی جوگرافیی���ەوە نزیكی‬ ‫یەكت���ر بن‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگ���ەر دووربن‪ ،‬ئەوا‬ ‫ناك���رێ ب���ە فیدڕاڵ���ی و هەرێمێكی الواز‬ ‫دروس���ت دەبێ و ناتوانێ مومارەس���ەی‬ ‫دەس���ەاڵت بكات‪ .‬هەروەها بوونی زمان‬ ‫و ئایین یەكێكی ترە لەو مەس���ەالنەی كە‬ ‫پشتی پێدەبەسترێ‪.‬‬ ‫‪.2‬مەرج���ی دەروونی‪ :‬وات���ە هەموو ئەو‬ ‫كەس���انەی كە لە دەوڵەتێكی دیاریكراودا‬ ‫دەژی���ن دەیان���ەوێ بب���ن ب���ە فیدڕاڵ���ی‬ ‫دەب���ێ ئامادەی���ی دەروونی���ان هەب���ێ لە‬ ‫پەسندكردنیدا‪.‬‬ ‫‪.3‬مەرجی ئابووری‪ :‬بۆ ئەوەی هەرێمێك‬ ‫بەهێ���ز بێت و دەس���ەاڵت ل���ە حكومەتی‬ ‫یەكگرت���ووی ك���ەم بكرێتەوە‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫ئابوورییەكی بەهێز هەبێت‪.‬‬ ‫‪.4‬مەرجی سیاس���ی‪ :‬پێویستە حكومەتی‬ ‫یەكگرت���وو سیاس���ەتێك پەی���ڕەو ب���كات‬ ‫س���نوور بۆ هەرێمەكان دابن���رێ بۆ ئەو‬ ‫پەیوەنییان���ەی‪ ،‬ك���ە هەرێمێ���ك هەیەتی‪،‬‬ ‫پڕۆژەی سیاس���ی دەبێ لە چوارچێوەی‬ ‫دەوڵەتدا بێت‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ژمارە (‪ )158-157‬حوزه‌يران ‪ -‬ئاب ‪ 2011/8/15‬زایینی ‪ ،‬پووشپه‌ڕ ‪ -‬گه‌الوێژ ‪2711‬ی كوردی‬

‫یادەوەری‬

‫چوار شیعری دۆزراوەی عوسمان عوزێری‬

‫* فەخرەدین تاهیر‬ ‫كەس نەیزانی ئەو چۆن كوژرا ؟!‬ ‫شایەتی ئێمە بە تەنها ‪:‬‬ ‫كۆترە شینكەیەكی شاخ و‬ ‫پەڵەهەورێكی كۆچەری و‬ ‫گەاڵی شیعری بوو ((با)) بردی!‬ ‫كەس نەیبینی لە كوێش نێژرا ؟!‬ ‫شێركۆ بێكەس‬ ‫دەستپێك‬ ‫لەنێوەڕاستی مانگی ئایاری ئەمیساڵ لەشاری‬ ‫كیێ���ڤ ل���ە ئۆكرانیا دوو بەرهەمی ش���اعیر و‬ ‫ڕۆژنامەنووس���ی شەهید عوس���مان عوزێری‬ ‫لەڕێ���گای ك���وڕە تاقانەكەی���ەوە (كاك ڕاپەڕ)‬ ‫بەسوپاسەوە بەدەستم گەیشت‪.‬‬ ‫ئەوی جێگەی گوتنە ئەو دوو بەرهەمە لەالیەن‬ ‫كاك ب���ەرزان حاج���ی ئیبراهی���م چەرمەگاوە‬ ‫كۆكراونەتەوە و لەس���ەر ئەركی خۆی چاپی‬ ‫كردون‪.‬‬ ‫‪ 1‬دیوانی شیعری شەهید عوسمان عوزێری‪،‬‬‫كۆكردن���ەوەو ڕێكخس���تنی ب���ەرزان حاج���ی‬ ‫ئیبراهیم چەرمەگا‪ ،‬سلێمانی ‪.2009‬‬ ‫‪ 2‬شۆڕش���ی دیاربك���ر‪ ،‬عوس���مان‬‫عوزێری‪،‬ئامادەكردن و رێكخستنەوە‪ :‬بەرزان‬ ‫حاجی ئیبراهی���م چەرمەگا‪ .‬ئ���ەو بەرهەمەی‬ ‫ش���اعیریش هەر لەش���اری س���لێمانی چاپ و‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪.‬‬ ‫كرۆنۆلۆگی ژیان و بەرهەمەكانی عوسمان عوزێری‬ ‫ عوسمان ئەحمەد رۆستەم چەرمەگا ناسراو‬‫ب���ە عوس���مان عوزێ���ری لەس���اڵی ‪ 1936‬دا‬ ‫هاتۆت���ە دونیاوە و لە هۆزی عوزێرییە وناوی‬ ‫هۆزەكەی خۆی كردۆتە نازناو‪.‬‬ ‫ لەس���اڵی ‪1944‬دا ل���ە قوتابخانەی ئەیوبییە‬‫لەش���اری س���لێمانی خوێندویەت���ی و لەب���ەر‬ ‫زیرەكی لە تەمەنی ‪ 17‬س���اڵیدا بۆتە پەیامنێر‬

‫لە ڕۆژنامەی ژین و جێگەی باوەڕی شاعیری‬ ‫مەزنی كورد مامۆستا گۆران بووە و دواتر بۆ‬ ‫درێژەدان بە خوێند لەش���اری بەغدا درێژەی‬ ‫ب���ە خوێندن داوە و هەر لەو س���ەرو بەندە دا‬ ‫ل���ە بەغدا چۆتە ئێزگەی ك���وردی و ماوەیەك‬ ‫سەرپەرش���تیار و پێشكەش���كاری بەرنامەی‬ ‫سیاسی بووە‪.‬‬ ‫ عوزێ���ری ش���اعیر و ڕۆژنامەن���ووس ل���ە‬‫نێوەڕاستی مانگی ئاداری ساڵی ‪1960‬دا‪،‬بۆتە‬ ‫ئەندامی نەقابەی ڕۆژنامەنووسانی عیراقی لە‬ ‫بەغدا‪.‬‬ ‫ لەدەس���تپێكی شۆڕش���ی ئەیل���ول لەس���اڵی‬‫‪1961‬دا‪ ،‬پەیوەن���دی ب���ە شۆڕش���ەوە كردوە‬ ‫و لەش���ەڕی دەربەندی بازیان���دا بەبرینداری‬ ‫بەدی���ل دەگیرێت و ل���ە زیندانەكان���ی رژێمی‬ ‫ئەوس���ادا قای���م دەكرێت‪ ،‬و ل���ەو ماوەیەی لە‬ ‫زینداندا ماوەتەوە كۆمەڵێك شیعرو بەرهەمی‬ ‫ئەدەبی نووسیوەو دوای ئازادبوونی جارێكی‬ ‫تر پەیوەندی بە شۆڕشی ئەیلول دەكاتەوە و‬ ‫لەگەڵ دامەزراندنی ئێزگەی دەنگی كوردستانی‬ ‫عیراق لەساڵی ‪ 1963‬دا‬ ‫لەو ئێزگەیەدا وەك بێژەر دەستبەكار دەبێ‪.‬‬ ‫ بەرهەمە دیارەكانی شاعیر و ڕۆژنامەنووس‬‫ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪ .1‬گوڵزاری كوردستان‬ ‫‪ .2‬كڵپەی دەروون‬ ‫‪ .3‬شۆڕشی دیاربكر‬ ‫‪ .4‬جواڵنەوەی مامۆستایانی پۆڵەندا‬ ‫‪ .5‬ماجدە لۆنین‬ ‫ بێجگە لەو بەرهەمانەی ل���ە زۆربەی زۆری‬‫گۆڤار و ڕۆژنامەكانی ئەو سەردەمە نووسین‬ ‫و شیعری خۆی باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ بەهۆی ئینش���قاقی باڵی مەكتەبی سیاس���ی‬‫پارت���ی لەنێ���وان س���ااڵنی ‪ 1966-1964‬دا‬ ‫وبەه���ۆی ش���ەڕی نەگریس���ی ناوخ���ۆی ئەو‬ ‫دەم���ە لە نێوەڕاس���تی س���اڵی ‪ 1966‬دا بۆتە‬ ‫خۆراكی ئەو ش���ەڕە نەگریس���ە و بێس���ەر و‬ ‫ش���وێن دەك���رێ و چرای بیر و هۆش���ی پڕاو‬ ‫پڕ لە كوردپەروەری بۆ هەتا هەتایە خامۆش‬ ‫دەكرێت‪ .‬ئەوی جێگەی گوتنە لەپێشدا گوتم‪:‬‬ ‫عوس���مان عوزێ���ری ش���اعیر چ���رای بی���ر و‬ ‫هۆش���ی پڕاو پڕ لە كوردپەروەری بوو‪،‬ئەگەر‬ ‫زێدەتر هەڵوەستە لەسەر شیعرەكانی بكەین‬ ‫هەس���ت دەكەین‪،‬ك���ە نەك ه���ەر پ���ڕاو پڕ لە‬ ‫كوردپەروەری‪،‬بەلكوشاعیرێكینەتەوەپەروەر‬ ‫و بە ئەندێش���ە و هزریش خ���ەون و خولیای‬ ‫سەربەخۆیی كوردستانی مەزن بووە‪.‬‬ ‫لەم بارەیەوە شاعیری ناسراوی كورد لەتیف‬ ‫هەڵمەت بەم ش���ێوەیە كەس���ایەتی و شیعری‬

‫شاعير لە ژیانی پێشمەرگایەتی‬

‫ش���اعیری ش���ەهید عوزێری ش���رۆڤە دەكا و‬ ‫دەنووسێ‪:‬‬ ‫بمان���ەوێ و نەمان���ەوێ عوزێ���ری ئ���ەوە‬ ‫دەس���ەلمێنێ كە شاعیرێكی س���ەركەوتووی‬ ‫قوتابخانەی شیعری گۆران و باردۆخی گەلی‬ ‫لە هۆنراوەكانیشی شایەتی ئەوە دەدەن ئەگەر‬ ‫بە جوانی ش���ەهید نەكرای���ە‪ .‬تەكانێكی دیاری‬ ‫بەشیعری كوردی دەدا لەو سەردەمەدا چونكە‬ ‫دەنگی تایبەتی خۆی هەیە و ‪ .‬تاد‪.‬‬ ‫مامۆس���تا هەڵمەت���ی ش���اعیر ل���ە درێ���ژەی‬ ‫نووس���ینەكەیدا دەبێژێت‪ :‬ش���ەهید عوسمان‬ ‫عوزێ���ری دەنگێكی زواڵڵ و دی���ارە لە دەنگە‬ ‫شیعریەكانی س���ااڵنی پەنجا و شەستەكان و‬ ‫یەكێكە لەو شاعیرە نیش���تمانپەروەرانەی كە‬ ‫بە وشە و كردار دژی داگیركەران ڕاوەستاو‬ ‫س���روودی ئاگرینی بۆ كوردایەت���ی و ئازادی‬ ‫گوت‪:‬‬ ‫دەنگێ كە بۆ كورد بانگەواز نەكا‬ ‫داوای ئازادی و سەرفراز نەكا‬ ‫هاواری دەردی هەموو ڕاز نەكا‬ ‫دەك خوا بی بڕێ هیچ كات نەچڕێ‬ ‫كوردایەتی هەموو گیانی ش���ەهید عوسمانی‬ ‫تەنی بوو لە خوێنی���دا ڕەگی داكوتابوو‪ .‬بۆیە‬ ‫هاواری دەكرد‪:‬‬ ‫هەتا ئەڵێم ئەوا مردم‬ ‫بەرەو دووا یانەیان بردم‬ ‫گشت ئەندامم هاوار ئەكا‬ ‫لەناو گۆڕیشدا هەر كوردم‬ ‫ئ���ەوی ش���ایەنی گوتنە عوزێری ش���اعیر لە‬ ‫نووسینی شیعری سروود و گۆرانی دەستێكی‬ ‫بااڵی هەب���ووە و هەندێك لەو شیعرانەش���ی‬ ‫وەك س���روود و گۆران���ی لەالیەن هەندێك لە‬ ‫گۆرانبێژانی كورد تۆمار كراون لەمانە‪:‬‬ ‫من فیدام‬ ‫من فیدای ئەم خاكە جوانەی وەتەنم‬ ‫بەفیدای تۆزی خۆڵی بێ گشت تەنم‬ ‫ژیانم ناوێ هەتا هەقی نەسەنم‬ ‫من فیدام‪ .‬من فیدام ‪....‬تاد‪.‬‬ ‫یان لەش���یعری (ئەی كوردینە)ی ش���اعیری‬ ‫مەزنی ك���ورد (زێ���وەر)دا ك���ەدوا كۆپلەكەی‬ ‫عوزێ���ری ش���اعیر ب���ۆی ت���ەواو ك���ردوە و‬ ‫لەالیەن مەنەلۆج بێژی ناسراو (عەزیز عەلی)‬ ‫بەشێوەی (سروود) لە ئێزگەی كوردی بەغدا‬ ‫تۆماركراوەو ڕژێمی ئەوس���اكە ئەو سروودە‬ ‫قەدەغ���ە دەكا و لە ئێزگەدا پەخش ناكرێت و‬ ‫ئەمەش دەقی تێكستەكەیە‪:‬‬ ‫ئەی كوردینە‪ ،‬ئەی مەردینە‬ ‫با دەست لەناودەست كەین هەموو‬ ‫بۆ بەرزێتی خاکی وەتەن‬ ‫بۆ یەكێتی بچین هەموو‬

‫كوردین هەموو بژین هەموو‬ ‫ئەژدادمان شێری زەمان‬ ‫حوڕ بوون بۆ سەربەستی ژیان‬ ‫تا كورد لەعالەم دەركەوێ‬ ‫ناوی ئەبێ هەر سەركەوێ‬ ‫بۆ بەرزێتی قەت نانەوێ‬ ‫ئەی نەتەوەی نەڕە شێران‬ ‫یەكێتی ئەوێ نیشتمان‬ ‫پێویستە لەشمان نەسرەوێ‬ ‫تا ئامانجمان دەست ئەكەوێ‬ ‫چونكە یەك نیشتمانمان ئەوێ‬ ‫بۆ یەكێتی بچین هەموو‬ ‫كوردین هەموو‬ ‫دیارە دوا كۆپلەی شیعرەكەی زێوەری شاعیر‬ ‫لەگەڵ ئاوازی سروودەكە نەگونجاوە‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫عوسمان عوزێری شاعیر كۆپلەیەكی تری بۆ‬ ‫سروودەكە لەسەر وەزنی شیعرەكەی زێوەر‬ ‫زێدەكردوە‪،‬كە بەم شێوەییە‪:‬‬ ‫نوستن بەسە چاو هەڵهێنن‬ ‫داری یەكێتی بڕوێنن‬ ‫تا جوان ئەبێت و دێتە بەر‬ ‫بۆ هەموومان ئەكا سێبەر‬ ‫بەو سێبەرە ئەچینە سەر‬ ‫بۆ یەكێتی بچین هەموو‬ ‫تا دوا كاتمان نا بەزین‬ ‫لەپێناوی گەال ئەڕزیین‬ ‫تا دوا تنۆكی خوێنمان‬ ‫ماڵ و مناڵ و گیانمان‬ ‫گشت بەخت ئەكەین‬ ‫بۆ نیشتمان‬ ‫بۆیەكێتی بچین هەموو‬ ‫كوردین هەموو‬ ‫بژین هەموو‬ ‫لەدوماهی بەش���ی یەكەمی ئەم نووس���ینەمدا‬ ‫هەر دەتوانم ئەوەندە بێژم عوسمان عوزێری‬ ‫شاعیر لەسااڵنی پەنجا و شەستەكانی سەدەی‬ ‫ڕابردوو دا‪،‬تاڕادەیەك پانتایێكی باشی لەبزاڤی‬ ‫شیعری ئەو س���ەردەمە داگیركردوە و ئەگەر‬ ‫تەمەنیش مەودای بدابوای���ە دوور نەبوو ئەو‬ ‫پانتاییە بەرفرەوانتر بوایە‪.‬‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫كۆكردنەوە و ڕێكخستنی‬ ‫بەرزان حاجی ئیبراهیم چەرمەگا‬ ‫دیوانی شیعری‬ ‫شەهید عوسمان عوزێری‬ ‫چاپ سلێمانی ‪2009‬‬ ‫خوێندكاری دوا قۆناغی دكت����ۆرا دەربارەی ڕۆژنامەی‬ ‫*‬ ‫(ئافتۆنبالدت)ی بەناوبانگی سویدی‬

‫‪@ ( ) .com‬‬ ‫كوردەكانی پاریس‬

‫كاروان ئەنوەر‬

‫میوانانی هەشتەمین فێستیڤاڵی بەدرخان لە سیڤەر ‪ -‬پاریس‬ ‫‪2011/7/10-9‬‬

‫هاوینی ئەمساڵ‪ ،‬بۆ جاری دووەم رێم كەوتە پاریسی پایتەختی‬ ‫فەرەنسا‪ ،‬ئەم س��ەردان��ەم بە مەبەستی بەشداری كردنم بوو‬ ‫لەهەشتەمین فێستێڤاڵی بەدرخاندا‪ .‬فێستێڤاڵ ماوەی دوو رۆژی‬ ‫خایاند لە ناوچەی سیڤری گران و شوێنی دەوڵەمەندەكان و بە‬ ‫تەنیشت ئەو باڵەخانەی كە پەیماننامەی سیڤری تێدا ئیمزا كرا‪.‬‬ ‫لەو فێستێڤاڵەدا ژمارەیەك لەكوردەكانی پاریس و شارەكانی‬ ‫ترم ناسی‪ ،‬ژمارەیەكی بەرچاو خەڵكی رۆشنبیر و خوێندكارانی‬ ‫كورد هاتنە فێستێڤاڵ‪ ،‬چەند هەڤاڵ و هاوڕێیەكی دێرینی خۆمم‬ ‫بینی كە زیاتر لە بیست ساڵ بوو نەمدیبون‪ ،‬بۆ من خۆش بوو‬ ‫كە پاش ‪ 20‬ساڵ هاوڕێكانی خۆمم ببینیەوە‪ ،‬لەو واڵتەدا ژیان‬ ‫زۆر مۆزائیكی دەگوزەرێت‪ ،‬بۆیە هەندێك لەهاوڕێ كوردەكانی‬ ‫پاریسم هاوسەری فەرەنسیان هەڵبژاردبوو‪ ،‬هەندێكیان جۆرجی‬ ‫و هەندێكیان كوردانی پارچەكانی ترو تەنانەت ژنی خەڵكی‬ ‫چینیان كردبووە هاوسەری خۆیان‪ .‬هەندێك گەنجی كوردم‬ ‫بینی كە سەرقاڵی كرێكاریی ب��وون و جۆرەها ك��اری قورس‬ ‫پڕوكێنەریان ئەنجام دەدا‪ ،‬من لەم سەردانەمدا دوو هەفتە كەمتر‬ ‫لەو شارەدا مامەوە‪ ،‬پێشتریش لەسەفەرێكی ترمدا دووهەفتەی تر‬ ‫مابوومەوە‪ ،‬گەنجینەیەكی پڕ زانیاریم لەسەر كوردەكانی ئەوێ‬ ‫كۆكردەوە‪ ،‬پوختەكەی كوردەكان هەموویان بە گلەیی و گازەندە‬ ‫بوون‪ ،‬لەهەموویان بەگلەیی تر كوردەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫گلیەییان زۆر بوو‪ ،‬ناهەقیشیان نەبوو‪،‬چونكە بە راستی هەر‬ ‫زۆر پەرتەوازە بوون‪ ،‬نە رێكخراوێك‪ ،‬نە یانەیەك‪ ،‬نەحزبێك‪،‬‬ ‫نە سەنتەرێك‪،‬نە حكومەت‪ ،‬نەیتوانیبوو كۆیان بكاتەوە‪ ،‬چەند‬ ‫هەزار كوردێكی خەڵكی هەرێمی كوردستان لەو واڵتەدا دەژین‬ ‫و سەرقاڵی ژیان و ئیش وكاری رۆژانەی خۆیانن‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫كوردن‪ ،‬پێویستیان بەوە هەیە‪ ،‬هەر هیچ نەبێت جێگایەك ساڵی‬ ‫جارێك كۆیان بكاتەوە تا یەكتر بناسن و پاشان بەدەم یەكترەوە‬ ‫بچن‪ ،‬ئەو كوردانە كێشەی فێربوون و فێر كردنی زمانی كوردیان‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە منداڵەكانیان و دایكە بیانیەكانیان زمانی كوردی‬ ‫نازانن‪ ،‬باوكە كوردەكان مەبەستیانە منداڵەكانیان زمانی كوردی‬ ‫و كەڵچەری میللەت فێرببن‪ ،‬بتوانن بەكوردی قسەبكەن و بنوسن‬ ‫و بخوێننەوە‪ .‬هەموویان گازەندەی ئەوەیان هەبوو كە تەواو‬ ‫پەرت و داب��ڕاون لەكۆمەڵگەی ك��وردەواری‪ ،‬ئ��ەوان تەنها یەك‬ ‫مزگەوتی كوردییان دەزانی كە ژمارەیەك لە كوردانی باكور بە‬ ‫هاوكاری ‪ PKK‬دروستیان كردبوو‪ ،‬تەنها یەك مامۆستای ئایینی‬ ‫لەوشارەدا هەیە كە بەدەم كێشە ئایینی و كۆمەاڵیەتیەكانی ئەو‬ ‫كوردانەوە بڕوات‪.‬‬ ‫هیچ حزب و الیەنێك نەیتوانیوە یان نەیویستوە‪ ،‬یانەیەك‪ ،‬یا هیچ‬ ‫نەبێت باڵەخانەیەك بگرێت و تەرخانی بكات بۆ ئەوەی كوردەكانی‬ ‫پاریس تیایدا یەكتر بناسن‪ ،‬بتوانێت كتێبخانەیەك لەو شوێنەدا‬ ‫ئامادە بكات و نەوەی دووەمی كوردەكان بتوانن بە زمانی دایك‬ ‫و باوكیان كتێبێك ببینن و بزانن كە كوردیش دەتوانێت كتێب‬ ‫چاپ بكات‪.‬‬ ‫نوێنەری حكومەت و حزبەكانیش هەستیان بەوەكردبوو‬ ‫كوردەكانی ئەو واڵتە كۆ نەكراونەتەوەو پەرتەوازەن و ناتوانن‬ ‫لەژێر چەتری حكومەتدا یان رێكخراوێكدا كۆ بكرێنەوە‪.‬‬ ‫ئەو ك��وردان��ەی پاریس بۆیان باس ك��ردم كە میللەتەكانی تر‬ ‫چۆن ئیش و كاری خۆیان بە دیسپلین رێكخستوە‪ .‬سەنتەرێكی‬ ‫ئەرمەنیەكانیان پیشاندام كە سااڵنە لەیادی قەتڵ و عامەكەیاندا‬ ‫چ ك���ارو چاالكیەكی ب��ەرچ��او ئ��ەن��ج��ام��دەدات‪ ،‬مەبەست لەو‬ ‫سەنتەرانەش دروستكردنی لۆبیەكی كارامەو بەهێزە‪ ،‬بۆیە ئێستا‬ ‫حكومەتی فەرەنسا گوێ لەدەنگی لۆبی ئەرمەنی دەگرێت‪ .‬یان‬ ‫جولەكەكان كەبەتەنیشت گەڕەكی عەرەبەكانەوە دەژین‪ ،‬خەریكی‬ ‫ك��اری ئ��اب��وری و ئایینی وسیاسی خۆیانن‪ ،‬چ��اوو دەس��ت و‬ ‫دەمیان گەیاندوەتە بەرزترین لوتكەی هەرەمی سیاسەت لەواڵتی‬ ‫فەرەنسادا‪ ،‬تەنانەت لەهەندێك كەسانی ئەو واڵتەشم بیست‪،‬‬ ‫گوایە جولەكەكان بە نهێنی حوكمی واڵتەكەیان دەكەن‪..‬‬ ‫كورت و كرمانجی ئەم مەسەلەیەش ئەوەیە‪ :‬كە ئێمەی كورد‬ ‫ئەگەر ناتوانین وەك ئەرمەنەكان و جولەكەكان كار بكەین‪ ،‬دەبا‬ ‫هیچ نەبێت لەشارێكی وەك پاریسدا تەنها سەنتەرێكمان هەبێت‪.‬‬ ‫لەپاریسدا بتوانین مناڵە كوردەكان فێری قسە كردن بكەین بە‬ ‫زمانی كوردی و بە كلتوری دایك و باوكیان و میللەتەكەیان‬ ‫شارەزا بكەین‪ ،‬یان ئەو ژنە بیانیانەی شوویان بە پیاوە كوردەكان‬ ‫كردووە‪ ،‬لەرێگای ئەو سەنتەرانەوە بتوانن شارەزای مێژووی‬ ‫میللەتی مێردەكانیان ببن و سااڵنە لەجەژنی نەتەوەیی نەورۆزدا‬ ‫كۆبكرێنەوەویەكترببینن‪.‬‬

‫خاوەن ئیمتیازو بەڕێوەبەری بەرپرس‪:‬‬ ‫حەمید ئەبوبەكر بەدرخان (‪)07504555878‬‬ ‫بەڕێوەبەری نووسین‪:‬‬ ‫عەبدولڕەحمان مەعروف (‪)07504638541‬‬ ‫‪www.bedrxan.net‬‬ ‫‪www.bedrxan.com‬‬ ‫‪bedrxan@yahoo.com‬‬ ‫سەرپەرشتیاری سایت‪ :‬فەرهاد باپیر‪-‬ئەڵمانیا‬

‫‪awrahman2002@yahoo.com‬‬

‫نەخشەساز‪ :‬ئەیوب محەمەد بابەكر‬ ‫‪abatet_85@yahoo.com 0750 402 43 60‬‬

‫بەشی كۆمپیوتەر‪ :‬ئەیـوب یوسـف ئەبوبەكـر‬

‫بەدرخان یەكەم هەفتەنامەی ئەهلی ئازادە‪ ،‬دوای راپەڕین ژمارە سفری لە ‪ 2000/10/22‬لە سلێمانی دەرچووەو‬ ‫هەموو ‪ 8‬و ‪22‬ی مانگێك دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان لە باشووری كوردستان دەریدەكات‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬

‫زمانەوانیی‪ :‬د‪.‬وریا عومەر ئەمین‬ ‫رووناكبیریی‪ :‬د‪ .‬ئازاد حەمە شەریف‬ ‫كەلتووری‪ :‬د‪ .‬ئیسماعیل محەمەد قەرەداغی‬ ‫مێژوو‪ :‬د‪ .‬محەمەد عەبدوڵاڵ كاكەسوور‬ ‫هونەری‪ :‬محەمەد زادە‬ ‫یاسایی‪ :‬پارێزەر حوسامەددین یاسین سەرداری‬

‫ناونيشان‪:‬‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬هەولێ���ر‪ ،‬ش���ەقامی‬ ‫ئاراس‪ ،‬باڵەخانەی سەرداری‬ ‫نۆرماڵ‪+ 964 66 251 0679 :‬‬ ‫مۆبایل‪+ 964 750 455 5878 :‬‬