Правата на човека в България през 2008г.

Ìåñå÷íî èçäàíèå íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò ÑÏÅÖÈÀËÍÎ ÈÇÄÀÍÈÅ - ÌÀÐÒ 2009

ISSN - 1310-3911

ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ  ÁÚËÃÀÐÈß ÏÐÅÇ 2008 ã. Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

1

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ 1. Ïðàâî íà æèâîò ñòð. 3 2. Çàùèòà îò èçòåçàíèÿ, íå÷îâåøêî èëè óíèçèòåëíî îòíàñÿíå èëè íàêàçàíèå ñòð. 6 3. Ïðàâî íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò íà ëè÷íîñòòà ñòð. 8 4. Ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ ñòð. 10 5. Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ æèâîò, æèëèùåòî è êîðåñïîíäåöèÿòà ñòð. 11 6. Ñâîáîäà íà ìèñúëòà, ñúâåñòòà, ðåëèãèÿòà è óáåæäåíèÿòà ñòð. 13 7. Ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå ñòð. 16 8. Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ ñòð. 19 9. Ñâîáîäà íà ñäðóæàâàíåòî è ìèðíîòî ñúáðàíèå ñòð. 23 10. Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà ñòð. 24 11. Çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ ñòð. 28 12. Ïðàâî íà óáåæèùå, ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå ñòð. 31 13. Äèñêðèìèíàöèÿ êúì õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà â èíñòèòóöèèòå ñòð. 33 14. Ïðàâà íà æåíèòå è äèñêðèìèíàöèÿ íà îñíîâàòà íà ïîë ñòð. 37 15. Ïðàâà íà äåöàòà

Ïðåç 2008 ã. Áúëãàðèÿ ïðîäúëæè äà áúäå óïðàâëÿâàíà îò êîàëèöèîííîòî ïðàâèòåëñòâî íà Áúëãàðñêàòà ñîöèàëèñòè÷åñêà ïàðòèÿ (ÁÑÏ), Íàöèîíàëíîòî äâèæåíèå Ñèìåîí Âòîðè (ÍÄÑÂ) è Äâèæåíèåòî çà ïðàâà è ñâîáîäè (ÄÏÑ). Ãîäèíàòà áå áåëÿçàíà îò öèíèçúì è ñòàãíàöèÿ â îòíîøåíèåòî íà áúëãàðñêèòå âëàñòè êúì öåííîñòèòå íà ïîëèòè÷åñêàòà äåìîêðàöèÿ, âúðõîâåíñòâîòî íà ïðàâîòî è ïðîçðà÷íîòî óïðàâëåíèå. Ðåäèöà ìåæäóíàðîäíè è ìåñòíè íàáëþäàòåëè îòáåëÿçàõà íååäíîêðàòíî çàñèëâàíåòî íà êîðóïöèÿòà ïî âèñîêèòå åòàæè íà âëàñòòà, âêëþ÷èòåëíî ñúäåáíàòà, êàêòî è ìíîãîáðîéíè ñëó÷àè íà ñèìáèîçà íà âëàñò è îðãàíèçèðàíà ïðåñòúïíîñò. Ïîëîæåíèåòî ñ ïðàâàòà íà ÷îâåêà ïðåç ãîäèíàòà ïðåòúðïÿ ðàçíîïîñî÷íî ðàçâèòèå.  íÿêîè îáëàñòè íàñòúïè âèäèì ïðîãðåñ. Çíà÷èòåëíî, íàïðèìåð, åâîëþèðà àíòèäèñêðèìèíàöèîííèÿò ðåæèì - íàé-âå÷å ïðàêòèêàòà íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ, íî è çàùèòàòà íà áåæàíöèòå è êàíäèäàòèòå çà óáåæèùå. Ïðèåõà ñå è íÿêîëêî ïîëîæèòåëíè çàêîíîäàòåëíè èçìåíåíèÿ.  äðóãè ñôåðè îáà÷å ñòàãíàöèÿòà ïðîäúëæè èëè äîðè íàñòúïè ðåãðåñ, êàòî íàïðèìåð â ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå. Ïðåç ìàé 2008 ã. Êîìèòåòúò ïî ïðàâàòà íà äåòåòî íà ÎÎÍ ðàçãëåäà ïðåäñòàâåíèÿ îò Áúëãàðèÿ ïåðèîäè÷åí äîêëàä ïî Êîíâåíöèÿòà çà ïðàâàòà íà äåòåòî 1. Ïðåç ìàðò ïðàâèòåëñòâîòî âíåñå ïåðèîäè÷åí äîêëàä â Êîìèòåòà ïî ðàñîâàòà äèñêðèìèíàöèÿ íà ÎÎÍ, ñëåä êàòî äúðæàâàòà áå çàïëàøåíà ñ ïðåãëåä â îòñúñòâèå íà äîêëàä çàðàäè çàêúñíåíèå ñ ïåò äîêëàäà. Êàòî öÿëî, ñúòðóäíè÷åñòâîòî íà áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñ ìåæäóíàðîäíèòå îðãàíè çà ïðåãëåä íà çàäúëæåíèÿòà ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà ïðîäúëæè äà áúäå ïëà÷åâíî è ïðåç 2008 ã. Çà ïîñëåäåí ïúò áúëãàðñêè äîêëàä ïðåä Êîìèòåòà ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà íà ÎÎÍ å ãëåäàí ïðåç 1993 ã.

1 Âèæ ïî-äîëó: Ïðàâà íà äåöàòà.

ñòð. 39

Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò Ñîôèÿ 1504, ï.ê. 146 òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 åë. ïîùà: bhc@bghelsinki.org http://www.bghelsinki.org

2

Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò å íåçàâèñèìà íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ çà çàùèòà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã. Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð Êúíåâ Çàì.-ïðåäñåäàòåë: Ìàðãàðèòà Èëèåâà ×ëåíîâå: Àëôðåä Êðèñïèí , Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Áîéêî Êþ÷óêîâ, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíàèë Äàíîâ, Äàíèåëà Ìèõàéëîâà, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Äèìèòúð Êàìáóðîâ, Åêàòåðèíà Éîñèôîâà, Åìèë Êîåí (ñïåö. êîðåñïîíäåíò), Åìèëèÿíà Æèâêîâà, Çåëìà Àëìàëåõ, Èáðàõèì Òàòàðëú, Èëèàíà Ñàâîâà, Éîíêî Ãðîçåâ, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Êîñòàäèíîâ, Ìàðèÿ Áàêúðäæèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ìèõàèë Èâàíîâ, Ïðàâäà Ñïàñîâà, Ïåòúð Ñëàáàêîâ, Ïëàìåí Áîãîåâ, Ðàäîñò Íèêîëàåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàíÿ Ìàðèí÷åøêà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà (ãëàâåí ðåäàêòîð íà “Îáåêòèâ”). Ñïèñàíèåòî ñå èçäàâà ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà Èíñòèòóò “Îòâîðåíî îáùåñòâî” - Áóäàïåùà Ïðåäïå÷àòíà ïîäãîòîâêà: Äîíêà Ìàíãà÷åâà Àäðåñ íà ñï. “Îáåêòèâ”: Ñîôèÿ 1504, óë. “Âúðáèöà” ¹ 7

Ïå÷àò: ÅÒ “Åêñïðåñ ïðèíò”

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ  ÁÚËÃÀÐÈß ÏÐÅÇ 2008 ã.

1. Ïðàâî íà æèâîò Óïîòðåáàòà íà ñèëà è îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïðàâîïðèëàãàùèòå îðãàíè â Áúëãàðèÿ ïðîäúëæè äà áúäå ïðîáëåì è ïðåç 2008 ã. Òå ñå ïðèëàãàõà ÷åñòî è áÿõà ðåãóëèðàíè îò çàêîíîäàòåëíà ðàìêà, êîÿòî íå ñúîòâåòñòâà íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè â òåçè îáëàñòè. Íèêàêâè ïðîìåíè íå áÿõà íàïðàâåíè â ÷ëåí 74 îò Çàêîíà çà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè, êîéòî ïîçâîëÿâà óïîòðåáà íà îãíåñòðåëíî îðúæèå ñ ïîòåíöèàëåí ñìúðòîíîñåí èçõîä ïðè çàäúðæàíå íà ëèöå, èçâúðøâàùî èëè èçâúðøèëî äîðè äðåáíî ïðåñòúïëåíèå. Òàçè ðàçïîðåäáà íå ñúîòâåòñòâà íà ïðèíöèï 9 îò Ïðèíöèïèòå íà ÎÎÍ çà óïîòðåáà íà ñèëà è îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïðàâîïðèëàãàùèòå îðãàíè. Ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè, êîèòî óïîòðåáèõà ñìúðòîíîñíî îðúæèå ïðåç 2008 ã. èëè ïðåç ïðåäõîäíèòå ãîäèíè, îñòàíàõà áåçíàêàçàíè. Ñ èçìåíåíèÿòà â Íàêàçàòåëíî-ïðîöåñóàëíèÿ êîäåêñ (ÍÏÊ) ïðåç äåêåìâðè äåëàòà çà ïðåñòúïëåíèÿ, èçâúðøåíè îò ñëóæèòåëè íà ÌÂÐ è Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ „Íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò“ (ÄÀÍÑ), ïðåñòàíàõà äà ñà ïîäñúäíè íà âîåííèòå ñúäèëèùà. Íà òÿõ îñòàâàò ïîäñúäíè ñàìî äåëàòà íà âîåííîñëóæåùè ïî ñìèñúëà íà Çàêîíà çà îòáðàíàòà è âúîðúæåíèòå ñèëè. Òàçè óðåäáà ñå ïðåäïîëàãà äà íàìàëè áåçíàêàçàíîñòòà íà ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè. Ñúòðóäíè÷åñòâîòî íà ïðîêóðàòóðàòà ïðè ïðåäîñòàâÿíå íà èíôîðìàöèÿ ïî ñëó÷àè íà óïîòðåáà íà ñèëà è îãíåñòðåëíî îðúæèå ñå âëîøè. Ïðåç ôåâðóàðè 2009 ã. Ñîôèéñêà âîåííî-îêðúæíà ïðîêóðàòóðà îòêàçà äà äàäå èíôîðìàöèÿ çà ðàçñëåäâàíèÿ ïî ñëó÷àè íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå ñëåä êàòî ñå ïîçîâà íà „íîâè èíñòðóêöèè îò ÂÊÏ, ñïîðåä êîèòî, çà äà èçíåñàò èíôîðìàöèÿ, å íåîáõîäèìî äà ïîëó÷àò ðàçðåøåíèå îò ÂÊÏ ñ ðåçîëþöèÿ“. Ïðîêóðîð îò òàçè ïðîêóðàòóðà çàÿâè, ÷å Íàêàçàòåëíî-ïðîöåñóàëíèÿò êîäåêñ èìà ïðåäèìñòâî ïðåä Çàêîíà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ äîðè â ñëó÷àè, â êîèòî ñå èñêà èíôîðìàöèÿ ñàìî çà õîäà íà ðàçÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

ñëåäâàíåòî. Ïî òàçè ïðè÷èíà ÁÕÊ íå óñïÿ äà ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ îò ïðîêóðàòóðàòà çà ñëó÷àèòå, ïðè êîèòî õîðà çàãóáèõà æèâîòà ñè â ðåçóëòàò îò óïîòðåáà íà ñèëà è îãíåñòðåëíî îðúæèå ïðåç 2008 ã. è ïðåç ïðåäõîäíèòå ãîäèíè. Íèêàêúâ ïðîãðåñ íå áå îñúùåñòâåí ïî ðàçñëåäâàíåòî íà óáèéñòâàòà îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè ïðåç 2004 ã. íà ðîìèòå Êèðèë Ñòîÿíîâ îò Ïëîâäèâ è Áîðèñ Ìèõàéëîâ îò Ñàìîêîâ2. Ïî âòîðèÿ ñëó÷àé èìà çàâåäåíà æàëáà çà íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî íà æèâîò â Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã, à ïî ïúðâèÿ âñå îùå ñå èç÷åðïâàò âúòðåøíîïðàâíèòå ñðåäñòâà. Ïðåç 2008 ã. áå îêîí÷àòåëíî ïðåêðàòåíî è ðàçñëåäâàíåòî íà ñìúðòòà íà Ìàðêî Áîí÷åâ, ðîì îò ñ. Åëõîâî, îáùèíà Íèêîëàåâî, êîéòî ïî÷èíà ñêîðî ñëåä êàòî áå àðåñòóâàí îò ïîëèöàè.3 Íà 1 ÿíóàðè 2008 ã. Âîåííîîêðúæíà ïðîêóðàòóðà - Ïëîâäèâ çàïî÷íà íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî çà ðàçñëåäâàíå íà ôàêòà, ÷å åäèí ïîëèöàé îò Ïîëèöåéñêè ó÷àñòúê - Ãóðêîâî, ïðè èçïúëíåíèåòî íà ñâîèòå ñëóæåáíè çàäúëæåíèÿ, íà 17 àâãóñò 2006 ã. â Åëõîâî å íàíåñúë òåëåñíè ïîâðåäè íà Ìàðêî Áîí÷åâ - ïðåñòúïëåíèå ïî ÷ëåí 131 (1) 2 îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ. Íà 19 ìàðò 2008 ã. Âîåííîîêðúæíà ïðîêóðàòóðà Ïëîâäèâ èçäàäå ïîñòàíîâëåíèå çà ïðåêðàòÿâàíå íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî, òúé êàòî íå óñòàíîâè ñâðúõóïîòðåáà íà ñèëà ñïðÿìî Ìàðêî Áîí÷åâ. Ïðîêóðîðúò ñå ïîçîâà íà ïîêàçàíèÿ íà ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Íà 19 ìàðò 2008 ã. ïîñòàíîâëåíèåòî íà Âîåííîîêðúæíà ïðîêóðàòóðà - Ïëîâäèâ áå îáæàëâàíî ïðåä Ïëîâäèâñêèÿ âîåíåí ñúä. Íà 13 þíè 2008 ã. Ïëîâäèâñêèÿò âîåíåí ñúä îòìåíè ïðîêóðîðñêî2 Âèæ: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2007 ã.,

Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2008 ã., äîñòúïåí íà: www.bghelsinki.org.

3 Âèæ: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2006 ã.,

Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2007 ã., äîñòúïåí íà: www.bghelsinki.org.

3

òî ïîñòàíîâëåíèå îò 19 ìàðò 2008 ã. ïîðàäè íåïúëíîòà íà ðàçñëåäâàíåòî. Ñúäúò óñòàíîâè ïîñïåöèàëíî, ÷å âòîðèÿò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåë, êîéòî å ó÷àñòâàë â àðåñòà íà Áîí÷åâ, íå å áèë ðàçïèòâàí. Âîåííîîêðúæíà ïðîêóðàòóðà Ïëîâäèâ îáæàëâà ðåøåíèåòî íà Ïëîâäèâñêèÿ âîåíåí ñúä ïðåä Âîåííîàïåëàòèâíèÿ ñúä. Íà 27 îêòîìâðè 2008 ã. Âîåííîàïåëàòèâíèÿò ñúä îòìåíè ðåøåíèåòî íà Ïëîâäèâñêèÿ âîåíåí ñúä è ïîòâúðäè ïîñòàíîâëåíèåòî íà ïðîêóðàòóðàòà, ñ êîåòî ñëîæè êðàé íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî. Òîé êîíñòàòèðà, ÷å, íà ïúðâî ìÿñòî, äîêàòî å áèë æèâ, Áîí÷åâ íå å ïîäàë æàëáà çà ïðåòúðïÿíî îò íåãî ïîëèöåéñêî íàñèëèå; òîé íå å äàë ïîêàçàíèÿ ïðè êàêâè îáñòîÿòåëñòâà å ïîëó÷èë ñèíèíè ïî ãðúäíèÿ êîø, è ÷å òàçè òåëåñíà ïîâðåäà âåðîÿòíî å áèëà ïðè÷èíåíà íà ïëîùàäà â Åëõîâî ïî âðåìå íà çàäúðæàíåòî ìó, à íå â àðåñòà. Ñïîðåä ñúäà, äîðè ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè äà ñà íàíåñëè òåëåñíè ïîâðåäè íà Áîí÷åâ ïî âðåìå íà çàäúðæàíåòî ìó, ñèëàòà, èçïîëçâàíà îò òÿõ, å çàêîííà. Äðóãîòî íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî çà ëåêàðñêà ãðåøêà ñðåùó ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë, ëåêóâàë Áîí÷åâ ïðåäè ñìúðòòà ìó, áå îêîí÷àòåëíî ïðåêðàòåíî ñ îïðåäåëåíèå îò 10 àâãóñò 2007 ã. íà Ïëîâäèâñêèÿ àïåëàòèâåí ñúä. Òîâà îïðåäåëåíèå íå áå âðú÷åíî íà ïîñòðàäàëèòå èëè íà òåõíèòå àäâîêàòè. Íà 20 ôåâðóàðè Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä îòìåíè ïúðâîíà÷àëíî ïîñòàíîâåíàòà ïðèñúäà íà ïîëèöàèòå, êîèòî áÿõà îáâèíåíè çà ñìúðòòà íà Àíãåë Äèìèòðîâ - ×îðàòà ïðåç íîåìâðè 2005 ã. Òîãàâà Àíãåë Äèìèòðîâ ïî÷èíà â Áëàãîåâãðàä ïðè îïèò çà íåãîâîòî àðåñòóâàíå â õîäà íà ïîëèöåéñêà àêöèÿ.4 Ñúäúò âúðíà äåëîòî çà íîâî ðàçãëåæäàíå íà ïúðâîèíñòàíöèîííèÿ ñúä. Íà 2 îêòîìâðè ïúðâîèíñòàíöèîííèÿò ñúä îòíîâî ïðèçíà ïîëèöàèòå çà âèíîâíè â óìèøëåíî óáèéñòâî è íàëîæè íà ðúêîâîäèòåëÿ íà àêöèÿòà íàêàçàíèå îò 18 ãîäèíè åôåêòèâíî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà, à íà îñòàíàëèòå ÷åòèðèìà ó÷àñòíèöè - ïî 16 ãîäèíè åôåêòèâíî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Ñúäúò ïðèñúäè è îáåçùåòåíèÿ ïî ãðàæäàíñêè èñê íà ñèíà, ïàðòíüîðêàòà è ðîäèòåëèòå íà Àíãåë Äèìèòðîâ íà îáùà ñòîéíîñò 145 õèë. ëåâà, êîèòî ñëåäâà äà ñå èçïëàòÿò ñîëèäàðíî îò ïîäñúäèìèòå. Ïîäñúäèìèòå îáæàëâàõà è ïðåç äåêåìâðè Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä çàïî÷íà äà ãëåäà äåëîòî ïî òÿõíàòà æàëáà, êàòî ãî çàêðè èçöÿëî çà ïóáëèêàòà ñ ìîòèâà, ÷å â õîäà íà ïîëèöåéñêàòà àêöèÿ ñà èçïîëçâàíè ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Òîâà å â ïðîòèâîðå÷èå ñ ïðàêòèêà4 Âèæ: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2005 ã.,

Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2006 ã., äîñòúïåí íà: www.bghelsinki.org.

4

òà íà ïðåäõîäíèòå ñúñòàâè, êîèòî çàêðèâàõà ñàìî ÷àñòè îò ñúäåáíèòå çàñåäàíèÿ. Ñúäúò íàçíà÷è íîâà ñúäåáíî-ìåäèöèíñêà åêñïåðòèçà, à ãëåäàíåòî íà äåëîòî ñå îòëîæè çà 2009 ã. Ïðåç 2008 ã. íå ïðèêëþ÷è è äåëîòî ïî óáèéñòâîòî íà 16 þëè 2007 ã. îò îõðàíèòåëè íà çàâåäåíèåòî „Õåëï“ â ãðàä Íåñåáúð ñëåä íàíàñÿíå íà ïîáîé íà øâåäñêèÿ ãðàæäàíèí îò èðàêñêè ïðîèçõîä Áàðçàí Àðèô. Óáèéñòâîòî áå çàñíåòî ñ ëþáèòåëñêà êàìåðà è èçëú÷åíî ïî åäèí îò òåëåâèçèîííèòå êàíàëè. Íà êàäðèòå ÿñíî ñå âèæäà êàê ïîëèöàè ñòîÿò íàîêîëî è ãëåäàò áåçó÷àñòíî, äîêàòî åäèí îò îõðàíèòåëèòå ñêà÷à âúðõó òÿëîòî íà ïðîñíàòèÿ íà çåìÿòà Àðèô. Ðåçóëòàòèòå îò àóòîïñèÿòà ïîêàçâàò, ÷å ïðè÷èíà çà ñìúðòòà ìó å ãðúäíî-êîðåìíà òðàâìà. Èçâúðøèòåëÿò áå èäåíòèôèöèðàí è Áóðãàñêàòà îêðúæíà ïðîêóðàòóðà ïîâäèãíà ñðåùó íåãî îáâèíåíèå ïî ÷ë. 124 îò ÍÊ çà ïðè÷èíÿâàíå íà ñìúðò ïî íåïðåäïàçëèâîñò ñëåä óìèøëåíî íàíàñÿíå íà òåëåñíà ïîâðåäà. Ïðîèçâîäñòâîòî ñòîÿ ïîâå÷å îò ãîäèíà è ïîëîâèíà â äîñúäåáíà ôàçà ñëåä îòïðàâåíî îò ïðîêóðàòóðàòà èñêàíå çà óäúëæàâàíå ñðîêà çà ðàçñëåäâàíå ñ øåñò ìåñåöà. Íà 16 äåêåìâðè 2008 ã. ïðîêóðàòóðàòà âíåñå ïðîåêò çà ñïîðàçóìåíèå ñúñ çàùèòàòà íà îáâèíÿåìèÿ îõðàíèòåë.  çàêîíîâî óñòàíîâåíèÿ ñåäåìäíåâåí ñðîê Áóðãàñêèÿò îêðúæåí ñúä ñå ïðîèçíåñå, ÷å íå îäîáðÿâà ïðîåêòà è âúðíà äåëîòî â ïðîêóðàòóðàòà, êúäåòî òî îñòàíà äî êðàÿ íà ãîäèíàòà. Ïîëèöàÿò îáà÷å, êîéòî íà âèäåîìàòåðèàëà ñå âèæäà â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî æåðòâàòà ïî âðåìå íà èíöèäåíòà, áå îïðàâäàí îò Âîåííèÿ ñúä - Ñëèâåí â êðàÿ íà ìàé. Ñúäúò ïðèå, ÷å ïîëèöàÿò íå å ìîãúë äà ïðåäâèäè è ïðåäîòâðàòè èíöèäåíòà. Íà 12 ñåïòåìâðè 2008 ã. ñúñòàâ íà Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä èçöÿëî ïîòâúðäè êîíñòàòàöèèòå íà äîëíàòà èíñòàíöèÿ. Ðåøåíèåòî å îêîí÷àòåëíî è íå ïîäëåæè íà îáæàëâàíå. Ïðåç ãîäèíàòà íÿêîëêî äóøè çàãóáèõà æèâîòà ñè ïðè ñúìíèòåëíè îáñòîÿòåëñòâà â ðåçóëòàò îò óïîòðåáà íà ñèëà èëè îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïðàâîïðèëàãàùè îðãàíè. Íà 10 ìàðò â áîëíèöàòà çà ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù „Ïèðîãîâ“ â Ñîôèÿ ïî÷èíà ðîìúò Õðèñòî Èâàíîâ. Íà 3 ìàðò òîé áå áèò îò ïåò óíèôîðìåíè ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè â èçîñòàâåíà êúùà ïðåä î÷èòå íà íÿêîëêî íåãîâè ïðèÿòåëè. Ñïîðåä òåçè ñâèäåòåëè ïðè÷èíàòà çà ïîáîÿ å îòêðàäíàò ìîáèëåí òåëåôîí íà äåòå íà åäèí îò ïîëèöàèòå. Íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî íà Èâàíîâ å íàïðàâåíà ðåíòãåíîâà ñíèìêà, íà êîÿòî ñå âèæäàò ñ÷óïåíè ðåáðà è ðúêà. Ìàéêàòà è ñåñòðàòà íà Èâàíîâ ñà ðàçïèòàíè îò äåæóðíèÿ äîçíàòåë â „Ïèðîãîâ“, à ìàéêàòà å ðàçïèòàíà è â Òðåòî ÐÏÓ ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

â Ñîôèÿ. Ñåìåéñòâîòî íå å ïîëó÷èëî íèêàêâà ïî-íàòàòúøíà èíôîðìàöèÿ çà õîäà íà ðàçñëåäâàíåòî, à Âîåííà ïðîêóðàòóðà îòêàçà íà ÁÕÊ èíôîðìàöèÿ ïî òîçè è äðóãè ñëó÷àè íà íàñèëèå, óïðàæíåíî îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Íà 17 àïðèë â ðàéîíà íà ñ. Ðåçîâî, áëèçî äî ãðàíèöàòà ñ Òóðöèÿ, áå ïðîñòðåëÿí è óáèò òóðñêèÿò ðèáàð-áðàêîíèåð ßë÷úí Åðäæàí. Ïî äåëîòî ïúðâîíà÷àëíî áå îáâèíåí åäèí ñëóæèòåë íà Ãðàíè÷íà ïîëèöèÿ çà ïðè÷èíÿâàíå íà ñìúðò ïî íåïðåäïàçëèâîñò. Îáâèíåíèåòî ïðåäèçâèêà âúëíà îò ïðîòåñòè ñðåä íàöèîíàëèñòè÷åñêè êðúãîâå. Àêòèâèñòè, ïîäáóæäàíè îò íàöèîíàëèñòè÷åñêè ìåäèè, ñðåä êîèòî áëèçêàòà äî ïàðòèÿ „Àòàêà“ òåëåâèçèÿ ÑÊÀÒ, çàïî÷íàõà äà ñúáèðàò ïîäïèñè ñ èñêàíå çà ïðåêðàòÿâàíå íà äåëîòî. Ïðåç îêòîìâðè ïðîêóðîð îò Âîåííà ïðîêóðàòóðà - Ñëèâåí ïðåêðàòè íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî ñðåùó ãðàíè÷àðÿ, ñëåä êàòî ïðåöåíè, ÷å òîé íå å èçâúðøèë ïðåñòúïëåíèå. Íåãîâîòî ïîñòàíîâëåíèå áå îáæàëâàíî è ïðåç ÿíóàðè Âîåííî-àïåëàòèâíà ïðîêóðàòóðà îòìåíè ïîñòàíîâëåíèåòî è âúðíà äåëîòî çà íîâî ðàçãëåæäàíå âúâ Âîåííà ïðîêóðàòóðà - Ñëèâåí. Íà 29 íîåìâðè â Ñîôèÿ áå óáèò ñëåä ïðåñëåäâàíå íà óëèöàòà îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè 38-ãîäèøíèÿò ãðàæäàíèí íà Ñúðáèÿ Áàøêèì Ìàðëàäæàêó. Ïî ñëó÷àÿ áå îáðàçóâàíî ðàçñëåäâàíå, íî äî êðàÿ íà ãîäèíàòà ïî íåãî íÿìàøå ðåçóëòàò. Ïðåç äåêåìâðè ìèíèñòúðúò íà âúòðåøíèòå ðàáîòè íàãðàäè äâàìà îò ïîëèöàèòå, ó÷àñòâàëè â àêöèÿòà. Ïðåç 2008 ã. Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà (ÅÑÏ×) â Ñòðàñáóðã ïîñòàíîâè åäíî ðåøåíèå ñðåùó Áúëãàðèÿ çà íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî íà æèâîò.  íåãî çà ïðúâ ïúò ñå çàñÿãà íåñïîñîáíîñòòà íà ñîöèàëíèòå èíñòèòóöèè äà îñèãóðÿò çàùèòà íà æèâîòà íà íàñòàíåíèòå òàì ëèöà. Ïî äåëîòî Äîäîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñ ðåøåíèå îò 17 ÿíóàðè 2008 ã., Ñúäúò íàìåðè, ÷å áúëãàðñêèòå âëàñòè ñà íàðóøèëè ÷ëåí 2 îò Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà çàùèòà ïðàâàòà íà ÷îâåêà è îñíîâíèòå ñâîáîäè (Êîíâåíöèÿòà), ãàðàíòèðàù ïðàâîòî íà æèâîò. Ìàéêàòà íà æàëáîïîäàòåëÿ, ã-æà Ñòîÿíîâà, êîÿòî ñòðàäàëà îò áîëåñòòà íà Àëöõàéìåð, èç÷åçíàëà ïðåç 1995 ã. îò äîìà çà âúçðàñòíè ñ äåìåíöèè â êâ. Êíÿæåâî, Ñîôèÿ, êúäåòî áèëà íàñòàíåíà. Ñëåä èç÷åçâàíåòî é òÿ ïîâå÷å íå áèëà îòêðèòà. Ñúäúò ïðèå, ÷å ñúùåñòâóâà äèðåêòíà âðúçêà ìåæäó èç÷åçâàíåòî íà ã-æà Ñòîÿíîâà è íåñïîñîáíîñòòà íà âëàñòèòå äà îñèãóðÿò íàäçîð íàä íåÿ. Ñúäúò ïîñòàíîâè, ÷å â ñëó÷àÿ áúëãàðñêàòà ïðàâíà ñèñòåìà íå å îñèãóðèëà ñðåäñòâà çà çàùèòà, êîèòî äà óñòàíîâÿò îáñòîÿòåëñòâàòà îêîëî èç÷åçâàíåòî è îòãîâîðíîñòòà íà âèíîâíèòå.  íàêàÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

çàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî ðàçñëåäâàùèòå îðãàíè ïîñòàíîâÿâàëè ïðîòèâîðå÷èâè ðåøåíèÿ, áåç äà èçñëåäâàò èçîáùî âúïðîñà çà íåáðåæíîñòòà íà ïåðñîíàëà â äîìà. Íèêàêâè äèñöèïëèíàðíè ïðîèçâîäñòâà íå ñà âîäåíè ñðåùó îòãîâîðíèòå ëèöà, à çàâåäåíîòî ãðàæäàíñêî äåëî çà âðåäè ïðîäúëæàâà ïîâå÷å îò 10 ãîäèíè, âèñÿùî îùå íà ïúðâà èíñòàíöèÿ. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà ñëåäè çà èçïúëíåíèåòî íà íÿêîëêî ðåøåíèÿ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ïîñòàíîâåíè îò ÅÑÏ× ïðåç èçìèíàëè ãîäèíè. Ñåðèîçíè ïðèòåñíåíèÿ áóäè íåèçïúëíåíèåòî íà Ìåæäèííà ðåçîëþöèÿ (2007)107 íà Êîìèòåòà íà ìèíèñòðèòå, êîÿòî èçèñêâà âúçîáíîâÿâàíå íà íàêàçàòåëíèòå ïðîèçâîäñòâà ñðåùó ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè ïî äåëàòà íà ÅÑÏ× Àíãåëîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ (2002 ã.), Îãíÿíîâà è ×îáàí ñðåùó Áúëãàðèÿ (2006 ã.) è Âåëèêîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ (2000 ã.). Äåëàòà êàñàÿò óáèéñòâà â óñëîâèÿòà íà çàäúðæàíå, çà êîèòî îðãàíèòå íà ðåäà íîñÿò îòãîâîðíîñò, êàêòî è ëèïñàòà íà åôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå íà òîâà. Áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî äîêëàäâà, ÷å íàêàçàòåëíèòå ïðîèçâîäñòâà ñðåùó ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè ïî ïúðâèòå äâå äåëà íå ñà âúçîáíîâåíè. Ïðè÷èíàòà çà òîâà å, ÷å ïðîêóðàòóðàòà å íàìåðèëà, ÷å èçíà÷àëíèòå àêòîâå çà ïðåêðàòÿâàíå íà ðàçñëåäâàíåòî (êîèòî ñúñòàâëÿâàò ïðè÷èíàòà çà îñúäèòåëíèòå ðåøåíèÿ íà ÅÑÏ×) ñà çàêîííè è îïðàâäàíè. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå ùå ïðîäúëæè äà ðàçãëåæäà èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà ïî òåçè äåëà è ïî äåëîòî Âåëèêîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ (2000 ã.), ïî êîåòî âñå îùå î÷àêâà èíôîðìàöèÿ. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå ñïåøíî èçèñêà îùå èíôîðìàöèÿ è çà èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèåòî íà ÅÑÏ× ïî äåëîòî Íà÷îâà ñðåùó Áúëãàðèÿ (2005 ã.). Äåëîòî êàñàå íåîïðàâäàíî èçïîëçâàíå íà ñìúðòîíîñíî îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ñòðàíà íà âîåííà ïîëèöèÿ ïðè ïðåñëåäâàíåòî íà äâàìà íåâúîðúæåíè ìúæå îò ðîìñêè ïðîèçõîä, îòêëîíèëè ñå îò âîåííà ñëóæáà. Ïî òîâà äåëî ñúäúò íàìåðè íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà æèâîò è äèñêðèìèíàöèÿ.5 Ñúãëàñíî èíôîðìàöèÿ, ïðåäîñòàâåíà îò ïðàâèòåëñòâîòî, âúçîáíîâåíîòî íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî çà ðàçñëåäâàíå íà ñìúðòòà íà ïîñòðàäàëèòå å ïðåêðàòåíî îò ïðîêóðàòóðàòà. Ìîòèâúò çà òîâà å, ÷å óïîòðåáàòà íà îðúæèå îò ñëóæèòåëÿ íà âîåííà ïîëèöèÿ å áèëà â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðà-

5 Âèæ: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2005 ã.,

Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2006 ã.

5

âèëàòà çà èçïîëçâàíå íà îãíåñòðåëíî îðúæèå. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå ùå ðàçãëåäà è èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèåòî ïî äåëîòî Àíãåëîâà è Èëèåâ (2007 ã.), ñ êîåòî Ñúäúò óñòàíîâè, ÷å áúëãàðñêèòå âëàñòè íå ñà èçâúðøèëè åôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå íà ðàñîâî ìîòèâèðàíî óáèéñòâî, èçâúðøåíî îò ãðóïà ìëàäåæè. Íàêàçàòåëíèòå ïðîèçâîäñòâà ñðåùó ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò èçâúðøèòåëèòå íå ìîãàò äà áúäàò âúçîáíîâåíè ïîðàäè èçòè÷àíå íà àáñîëþòíàòà äàâíîñò, ïðåäâèäåíà â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå èç÷àêâà èíôîðìàöèÿ îòíîñíî ðàçâèòèåòî íà íàêàçàòåëíèòå ïðîèçâîäñòâà ñðåùó äðóãè äâàìà îò èçâúðøèòåëè. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå îò÷åòå êàòî èçêëþ÷èòåëíî íåîáõîäèìè ïðîâåæäàíåòî íà îáó÷åíèå íà ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè çà èçèñêâàíèÿòà íà ÷ë. 2 è 3 îò Êîíâåíöèÿòà è îñèãóðÿâàíåòî íà ãàðàíöèè çà íåçàâèñèìîñò íà îðãàíèòå, ðàçñëåäâàùè òàêèâà ïðåñòúïëåíèÿ, èçâúðøåíè îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî îòêàçâà äà âúâåäå ãàðàíöèè çà åôåêòèâíî ïðåñëåäâàíå è íàêàçâàíå íà ðàñîâî ìîòèâèðàíè ïðåñòúïëåíèÿ, êàêâîòî èçèñêâàíå ïðîèçòè÷à îò ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× ïî äåëàòà Íà÷îâà ñðåùó Áúëãàðèÿ è Àíãåëîâà è Èëèåâ. Ïðè ïðåãëåäà íà èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèåòî íà ÅÑÏ× ïî äåëîòî Öåêîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ (2006 ã.) Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå êàòåãîðè÷íî èçèñêà Çàêîíúò çà ÌÂÐ äà áúäå ïðèâåäåí â ñúîòâåòñòâèå ñ èçèñêâàíèÿòà çà óïîòðåáàòà íà îãíåñòðåëíî îðúæèå, ïðîèçòè÷àùè îò Êîíâåíöèÿòà è ïðàêòèêàòà íà ÅÑÏ×.

2. Çàùèòà îò èçòåçàíèÿ, æåñòîêî, íå÷îâåøêî èëè óíèçèòåëíî îòíàñÿíå èëè íàêàçàíèå Áúëãàðñêèÿò Íàêàçàòåëåí êîäåêñ íå ñúäúðæà ñïåöèôè÷åí ñúñòàâ çà èçòåçàíèå. Ïðåç 2008 ã. íå áÿõà íàïðàâåíè èçìåíåíèÿ â íåãî, âúïðåêè ïðåïîðúêèòå íà Êîìèòåòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà íà ÎÎÍ îò 2004 ã. 6 Ïðåç 2008 ã., êàêòî è ïðåç ïðåäõîäíèòå ãîäèíè, ÁÕÊ ïîëó÷è ìíîãî çàñëóæàâàùè äîâåðèå æàëáè îò õîðà, êîèòî òâúðäÿõà, ÷å ñà ìàëòðåòèðàíè îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè ïî âðåìå íà çàäúðæàíå èëè ñëåä êàòî ñà áèëè çàäúðæàíè. Ìíîãî ïîëèöåéñêè ñëó-

6 Âèæ: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2004 ã.,

Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2005 ã.

6

æèòåëè, îòãîâîðíè çà òåçè äåÿíèÿ, îñòàíàõà áåçíàêàçàíè. Ïðåç äåêåìâðè 2008 ã. èçñëåäîâàòåëè íà ÁÕÊ àíêåòèðàõà 121 ëèøåíè îò ñâîáîäà îò ÷åòèðè çàòâîðà (Ïëîâäèâ, Ïëåâåí, Áåëåíå, Áîáîâäîë) çà óñëîâèÿòà íà òÿõíîòî çàäúðæàíå è ïðåäâàðèòåëíî ðàçñëåäâàíå. Èçñëåäâàíåòî å ïðåäñòàâèòåëíî çà ÷åòèðèòå çàòâîðà, íî íå å ïðåäñòàâèòåëíî çà ñèñòåìàòà êàòî öÿëî. Òî îáõâàíà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ñ âëÿçëà â ñèëà ïðèñúäà, ÷èèòî äîñúäåáíè ïðîèçâîäñòâî ñà çàïî÷íàëè ñëåä 1 ÿíóàðè 2007 ã. Ðåçóëòàòèòå, ñðàâíåíè ñ òåçè îò ïðåäõîäíèòå èçñëåäâàíèÿ â ñúùèòå çàòâîðè, ñà ïðåäñòàâåíè íà òàáëèöàòà ïî-äîëó: Óïîòðåáà íà ñèëà îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè ïî ãîäèíè % îò ðåñïîíäåíòèòå, îòãîâîðèëè, ÷å ñïðÿìî òÿõ å óïîòðåáåíà ñèëà 2005

2006

2007 2008

Ïî âðåìå íà çàäúðæàíå

23,2

20,1

17,1

23,1

Âúòðå â ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèå

23,2

20,8

22,9

23,1

Êàêòî ñå âèæäà, êàòî öÿëî äåëúò íà ëèöàòà, êîèòî ñå îïëàêâàò îò óïîòðåáà íà ñèëà, ñå å óâåëè÷èë â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíîòî èçñëåäâàíå. Îñîáåíî ñå å óâåëè÷èë äåëúò íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà, êîèòî ñå îïëàêâàò îò ìàëòðåòèðàíå ïî âðåìå íà çàäúðæàíå - ñ ïîâå÷å îò 6% â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíîòî èçñëåäâàíå. Äåëúò íà òåçè, êîèòî ñå îïëàêâàò îò ìàëòðåòèðàíå âúòðå â ïîëèöåéñêèòå óïðàâëåíèÿ å îñòàíàë íà ñúùîòî ðàâíèùå. Êàòî öÿëî îòíîñèòåëíèÿò äÿë è ïðè äâåòå êàòåãîðèè å òâúðäå âèñîê. Òîâà ïîêàçâà çà ÷åòâúðòà ïîðåäíà ãîäèíà çàñòîé è ñòàãíàöèÿ ñëåä çàïî÷íàëîòî ïðåç 2000 ã. ïðîãðåñèâíî íàìàëÿâàíå íà îòíîñèòåëíèÿ äÿë íà îïëàêâàíèÿòà. Ïðåç 2008 ã. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè íÿêîëêî ðåøåíèÿ, ñ êîèòî îñúäè Áúëãàðèÿ çà íàðóøàâàíå íà çàáðàíàòà çà íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå (÷ëåí 3 îò Êîíâåíöèÿòà). Îñîáåíî êðèòè÷åí òàçè ãîäèíà Ñúäúò áå ïî îòíîøåíèå íà óñëîâèÿòà â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Òîé ïîñòàíîâè îáùî ïåò îñúäèòåëíè ðåøåíèÿ çàðàäè íå÷îâåøêèòå è óíèçèòåëíè óñëîâèÿ, â êîèòî ëèöàòà ñà áèëè ïîñòàâåíè ïî âðåìå íà ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

ïðåäâàðèòåëíîòî çàäúðæàíå â ñëåäñòâåíèòå àðåñòè è çàòâîðèòå. Íà 7 ôåâðóàðè è 6 ìàðò 2008 ã. Ñúäúò ïîñòàíîâè ðåøåíèÿ ïî äåëàòà Êîñòàäèíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ è Ãàâàçîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îòíîñíî ëîøèòå óñëîâèÿ íà çàäúðæàíå â ñëåäñòâåíèÿ àðåñò è â çàòâîðà â Ïàçàðäæèê. Ïî äåëîòî Êîñòàäèíîâ æàëáîïîäàòåëÿò ñå îïëàêâà, ÷å å æèâÿë áëèçî ñåäåì ìåñåöà ïðåç 1999 ã. â ñëåäñòâåíèÿ àðåñò è â çàòâîðà â Ïàçàðäæèê â óñëîâèÿ íà íåäîñòàòú÷íà âåíòèëàöèÿ è åñòåñòâåíà ñâåòëèíà è íåàäåêâàòíà õèãèåíà â êèëèÿòà, âêëþ÷èòåëíî íàëè÷èå íà ïàðàçèòè è ïðèíóäà äà èçïîëçâà êîôà çà ôèçèîëîãè÷íèòå ñè íóæäè. Æàëáîïîäàòåëÿò ñå îïëàêâà îùå îò íåçäðàâîñëîâíàòà õðàíà, ëèïñàòà íà âúçìîæíîñò çà ôèçè÷åñêè óïðàæíåíèÿ, ëèïñàòà íà äîñòúï äî ïå÷àòíè ìàòåðèàëè è òåëåâèçèÿ, êàêòî è îãðàíè÷åíèòå ìó ïðàâà íà êîðåñïîíäåíöèÿ è ñðåùè ñ àäâîêàò. Ïðåöåíÿâàéêè êóìóëàòèâíèÿ åôåêò íà òåçè óñëîâèÿ âúðõó æàëáîïîäàòåëÿ, Ñúäúò íàìåðè, ÷å òîé å áèë ïîäëîæåí îò ñòðàíà íà âëàñòèòå íà íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî òðåòèðàíå â àðåñòà è çàòâîðà. Ïî ïîäîáåí íà÷èí, ïî äåëîòî Ãàâàçîâ Ñúäúò óñòàíîâè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3 îò Êîíâåíöèÿòà çàðàäè ëîøèòå óñëîâèÿ â ñëåäñòâåíèÿ àðåñò è â çàòâîðà â Ïàçàðäæèê. Ïî îùå åäíî äåëî, êàñàåùî óñëîâèÿòà â ñëåäñòâåíèòå àðåñòè â Ïàçàðäæèê è Ìîíòàíà, Ñúäúò íàìåðè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3 çàðàäè íå÷îâåøêèòå óñëîâèÿ íà çàäúðæàíå - Àëåêñîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ , ðåøåíèå îò 22 ìàé 2008 ã. Æàëáîïîäàòåëÿò ïðåêàðàë äâà ìåñåöà ïðåç 1999 ã. â ñëåäñòâåíèÿ àðåñò â Ïàçàðäæèê è íàä ìåñåö ïðåç 2000 ã. â àðåñòà â Ìîíòàíà, â óñëîâèÿ íà ïðåíàñåëåíîñò, â ïîäçåìíè êèëèè, ïðè ëèïñà íà ÷èñò âúçäóõ è åñòåñòâåíà ñâåòëèíà, ëîøè ñàíèòàðíè óñëîâèÿ è íåçäðàâîñëîâíà õðàíà. Òîé íå å èìàë âúçìîæíîñò çà çàíèìàíèÿ íà îòêðèòî, êàêòî è íå å èìàë äîñòúï äî âåñòíèöè è êíèãè. Ïðè ëèïñà íà ñïåöèàëíà íåîáõîäèìîñò îò òàêúâ ñòðîã ðåæèì íà çàäúðæàíå, Ñúäúò ïðèå, ÷å ñòðàäàíèåòî, êîåòî æàëáîïîäàòåëÿò å òðÿáâàëî äà ïîíåñå, íàäìèíàâà íåîáõîäèìîòî, ñâúðçàíî ñúñ çàäúðæàíåòî. Ñ ðåøåíèå îò 27 íîåìâðè 2008 ã. ïî äåëîòî Ñëàâ÷î Êîñòîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, êàñàåùî óñëîâèÿòà â ñëåäñòâåíèÿ àðåñò â Ñëèâåí, Ñúäúò ñúùî íàìåðè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3. Æàëáîïîäàòåëÿò ïðåêàðàë 26 äíè â àðåñòà ïðåç 1995 ã. Ñëåä ïðåêðàòÿâàíå íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî ñðåùó íåãî ïîðàäè íåäîêàçàíîñò òîé çàâåë èñê çà îáåçùåòåíèå çà òîâà, ÷å å áèë îáâèíåí â ïðåñòúïëåíèå, êîåòî íå å èçâúðøèë, ÷å å áèë çàäúðæàí çà îêîëî ìåñåö è ìó å áèëî íàëîæåíî ñëåä òîâà îãðàíè÷åíèå íà ñâîáîäàòà íà ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

ïðèäâèæâàíå çà ïîâå÷å îò ãîäèíà. Æàëáîïîäàòåëÿò ïðåòåíäèðàë íåèìóùåñòâåíè âðåäè ïîðàäè íåàäåêâàòíèòå óñëîâèÿ íà çàäúðæàíå. Áúëãàðñêèòå ñúäèëèùà óâàæèëè ÷àñòè÷íî èñêà ìó - òîé ïîèñêàë îáåçùåòåíèå â ðàçìåð íà 50 000 ëâ., à ñúäèëèùàòà ìó ïðèñúäèëè 3 000 ëâ., êàòî ãî îñúäèëè äà ïëàòè òàêñà â ðàçìåð íà 1 880 ëâ. çà îòõâúðëåíàòà ÷àñò îò èñêà. Ñúäèëèùàòà èçðè÷íî ïðèçíàëè, ÷å óñëîâèÿòà â àðåñòà ñà áèëè „èçêëþ÷èòåëíî ñóðîâè“. ÅÑÏ× ñå ïðîèçíåñå, ÷å ìàêàð áúëãàðñêèòå ñúäèëèùà äà ñà ïðèçíàëè íåàäåêâàòíîñòòà íà óñëîâèÿòà â àðåñòà, òîâà íå å áèëà îñíîâíàòà ïðè÷èíà çà ðåøåíèåòî èì äà ïðèñúäÿò îáåçùåòåíèå è òå íå ñà êîíêðåòèçèðàëè êàêâè ÷àñòè îò òàçè ñóìà ñà ïðèñúäåíè çà ðàçëè÷íèòå óñòàíîâåíè íàðóøåíèÿ, â òîâà ÷èñëî ëîøèòå óñëîâèÿ â àðåñòà. Òàêîâà ðåøåíèå íå äàâà âúçìîæíîñò íà ÅÑÏ× äà ïðåöåíè êàêâà ñóìà, àêî âúîáùå íÿêàêâà, å ïðèñúäåíà çà ëîøèòå óñëîâèÿ. Ïîðàäè òîâà Ñúäúò íàìåðè, ÷å æàëáîïîäàòåëÿò íå å ïîëó÷èë àäåêâàòíà êîìïåíñàöèÿ çà íå÷îâåøêîòî è óíèçèòåëíî òðåòèðàíå. Ñúäúò ñúùî òàêà íàìåðè, ÷å ëîøèòå óñëîâèÿ íà çàäúðæàíå, ïðèçíàòè çà òàêèâà îò Êîìèòåòà çà ïðåäîòâðàòÿâàíå íà èçòåçàíèÿòà è îò ñàìèòå áúëãàðñêè ñúäèëèùà, ñà ïðè÷èíèëè ñúùåñòâåíî ñòðàäàíèå íà æàëáîïîäàòåëÿ. Òîâà ðåøåíèå íà ÅÑÏ× ñëåäâà äà ñëóæè êàòî èíäèêàöèÿ çà áúëãàðñêèòå ñúäèëèùà, ÷å å íåîáõîäèìî èçðè÷íî äà âçåìàò ïðåäâèä ëîøèòå óñëîâèÿ íà çàäúðæàíå ïðè ïðèñúæäàíåòî íà îáåçùåòåíèÿ, âêëþ÷èòåëíî â äèñïîçèòèâà íà ðåøåíèÿòà ñè. Íà 20 íîåìâðè 2008 ã. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè ðåøåíèå ïî äåëîòî Èøÿð ñðåùó Áúëãàðèÿ, êàñàåùî ëîøèòå óñëîâèÿ íà æèâîò â Ñîôèéñêèÿ çàòâîð. Æàëáîïîäàòåëÿò ñå îïëàêâà îò ïðåíàñåëåíîñòòà (2.5 äî 3 êâ.ì æèçíåíà ïëîù íà çàòâîðíèê), ëèïñàòà íà çàíèìàíèÿ, ëîøèòå õèãèåííè óñëîâèÿ, ëèïñàòà íà ïîñòîÿíåí äîñòúï ïðåç äåíÿ äî ñàíèòàðåí âúçåë è íåàäåêâàòíàòà õðàíà. Ñúäúò íàìåðè, ÷å êóìóëàòèâíèÿò åôåêò îò òåçè óñëîâèÿ, ïðåäâèä ïðîäúëæèòåëíèÿ ïðåñòîé íà æàëáîïîäàòåëÿ â òÿõ, ñå ðàâíÿâà íà íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî òðåòèðàíå. Ñúùåâðåìåííî Ñúäúò ïîä÷åðòà â äðóãî ðåøåíèå, ÷å êîãàòî ãðàæäàíèòå ñå îïëàêâàò îò ëîøè óñëîâèÿ íà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà, èçòúðïÿíî ñëåä 2003 ã., òå ñëåäâà äà èçïîëçâàò ïúðâî âúòðåøíèòå ïðàâíè ñðåäñòâà çà çàùèòà. Òîâà å òàêà, çàùîòî ÅÑÏ× îò÷èòà ïðîìÿíà â áúëãàðñêàòà ñúäåáíà ïðàêòèêà ñëåä 2003 ã., êîãàòî ñúäèëèùàòà çàïî÷âàò äà ïðèñúæäàò îáåçùåòåíèÿ çà íåèìóùåñòâåíè âðåäè âñëåäñòâèå ëîøèòå óñëîâèÿ. Òàêà ñ ðåøåíèå îò 22 ìàé 2008 ã. ïî äåëîòî Êèðèëîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, êàñàå7

ùî óñëîâèÿòà â ñëåäñòâåíèÿ àðåñò â Øóìåí ïðåç 2005-2006 ã., Ñúäúò îòõâúðëè æàëáàòà, òúé êàòî æàëáîïîäàòåëÿò íå å èçïîëçâàë âúòðåøíè ïðàâíè ñðåäñòâà çà çàùèòà. ÅÑÏ× ïîä÷åðòà, ÷å ñ îãëåä ïðîìÿíàòà â ñúäåáíàòà ïðàêòèêà ñëåä 2003 ã. æàëáîïîäàòåëÿò å òðÿáâàëî ïúðâî äà çàâåäå èñê çà îáåçùåòåíèå ïî Çàêîíà çà îòãîâîðíîñòòà íà äúðæàâàòà è îáùèíèòå çà âðåäè. Ïðåç 2008 ã. ÅÑÏ× îòíîâî áå êðèòè÷åí è êúì íà÷èíà, ïî êîéòî áúëãàðñêèòå âëàñòè ðàçñëåäâàò ñëó÷àè íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå. Ïî òðè òàêèâà äåëà òîé íàìåðè, ÷å âëàñòèòå íå ñà ïðîâåëè åôåêòèâíè ðàçñëåäâàíèÿ. Ïî äåëîòî Ïåòðîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ , ðåøåíèå îò 31 þëè 2008 ã., æàëáîïîäàòåëÿò ñå îïëàêâà, ÷å â ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå áèë çàêëþ÷åí ñ áåëåçíèöè êúì òðúáà òàêà, ÷å êàïåëà âîäà âúðõó ãëàâàòà ìó â ïðîäúëæåíèå íà åäíà íîù è ÷åòèðè ÷àñà. Ïî-êúñíî îòíîâî áèë çàêëþ÷åí ñ áåëåçíèöè â ïîçèöèÿ, â êîÿòî íå ìîæåë èçîáùî äà ñå èçïðàâè. Æàëáîïîäàòåëÿò òâúðäè îùå, ÷å ïîëèöàèòå ìó íàíàñÿëè óäàðè è ðèòíèöè ïðè çàäúðæàíåòî. ÅÑÏ× ïðèå, ÷å ïðàâèòåëñòâîòî íå å îïðîâåðãàëî òâúðäåíèÿòà è äîêàçàòåëñòâàòà íà æàëáîïîäàòåëÿ çà íàñèëèåòî, ïîðàäè êîåòî îáÿâè íàðóøåíèå íà çàáðàíàòà çà íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî òðåòèðàíå. Îñâåí òîâà, Ñúäúò íàìåðè, ÷å ðàçñëåäâàíåòî å ïðîòàêàíî ïîðàäè íåàäåêâàòíè äåéñòâèÿ íà ðàçñëåäâàùèòå îðãàíè. Òå òîëêîâà çàáàâèëè äåëîòî ñðåùó ïîëèöàèòå, ÷å íàêðàÿ ñúäúò ãî ïðåêðàòèë ïîðàäè èçòåêëà äàâíîñò. Íà 22 þëè 2008 ã. ÅÑÏ× óñòàíîâè íàðóøåíèå íà çàáðàíàòà çà íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî òðåòèðàíå è ïî äåëîòî Èâàíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ïî êîåòî æàëáîïîäàòåëÿò ñå îïëàêâà îò ïîëèöåéñêî íàñèëèå. Òîé ïîíåñúë òðàâìè ñ òúïè è òåæêè ïðåäìåòè, çà êîåòî áèë ìåäèöèíñêè îñâèäåòåëñòâàí. Ïðîêóðàòóðàòà çàïî÷íàëà ðàçñëåäâàíå, íî ïî-êúñíî ãî ïðåêðàòèëà. ÅÑÏ× è òóê íàìåðè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3 ïðåäâèä òîâà, ÷å ïðàâèòåëñòâîòî íå å îáîðèëî òâúðäåíèÿòà íà æàëáîïîäàòåëÿ. Çàåäíî ñ òîâà Ñúäúò íàìåðè è ÷å äúðæàâàòà íå å èçïúëíèëà çàäúëæåíèåòî ñè äà ðàçñëåäâà åôåêòèâíî, çàùîòî âëàñòèòå ïðåíåáðåãíàëè ÿâíè äîêàçàòåëñòâà ìåäèöèíñêèòå äîêóìåíòè, óäîñòîâåðÿâàùè íàíåñåíèòå òðàâìè, íå ñúáðàëè äðóãè äîêàçàòåëñòâà è ïðåêðàòèëè äåëîòî ñàìî çàùîòî æàëáîïîäàòåëÿò ïîäàë æàëáà ñðåùó ïîëèöàèòå åäâà ñëåä âðåìå. Íà 16 îêòîìâðè 2008 ã. ÅÑÏ× ñå ïðîèçíåñå è ïî äåëîòî Ãåîðãèåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ. Æàëáîïîäàòåëÿò ñå îïëàêâà, ÷å áèë ðèòàí îò ïîëèöàè, çà äà ïîäïèøå äîêóìåíòè, à ñëåä êàòî ñå 8

ñàìîóâðåæäàë, çà äà ïðîòåñòèðà ñðåùó òîâà, îòíîâî íà äâà ïúòè ãî ìàëòðåòèðàëè. Ñëåä îñâîáîæäàâàíåòî ñè òîé ñå îñâèäåòåëñòâàë ìåäèöèíñêè çà ìíîæåñòâî òðàâìè. Ïîäàë æàëáà â ïðîêóðàòóðàòà, êîÿòî çàêëþ÷èëà, ÷å íÿìàëî äàííè çà ïðåñòúïëåíèå, à òðàâìèòå ìó îáÿñíèëà ñ òîâà, ÷å çàòâîðíè÷åñêàòà îõðàíà ñëîìÿâàëà íåãîâàòà ñúïðîòèâà. Âúòðåøíîòî ðàçñëåäâàíå íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî ñúùî óñòàíîâèëî, ÷å ïåðñîíàëúò íà çàòâîðà îïðàâäàíî å èçïîëçâàë ñèëà. ÅÑÏ× ñå ïðîèçíåñå, ÷å æàëáîïîäàòåëÿò å áèë îáåêò íà íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî òðåòèðàíå, à ðàçñëåäâàíåòî å áèëî íååôåêòèâíî, òúé êàòî âëàñòèòå íå ñà íàïðàâèëè íåîáõîäèìîòî äà óñòàíîâÿò ïðè÷èíàòà çà ìíîæåñòâîòî íàðàíÿâàíèÿ íà æàëáîïîäàòåëÿ. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà ñëåäè íÿêîëêî ðåøåíèÿ çà íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 3 îò ÅÊÏ×, ïîñòàíîâåíè îò ÅÑÏ× ïðåç ïðåäõîäíè ãîäèíè. Ñ íåçàäîâîëèòåëåí èëè íåÿñåí ðåçóëòàò å èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× çà âúçîáíîâÿâàíå íà íàêàçàòåëíè ïðîèçâîäñòâà ïî ñëó÷àè íà ìàëòðåòèðàíå, èçâúðøåíî îò ïîëèöèÿòà: ïî äåëàòà íà Ñòåôàí Èëèåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ (2007 ã.), Ðàøèä ñðåùó Áúëãàðèÿ (2006 ã.), Èâàí Âàñèëåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ (2007 ã.), Êðúñòàíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ (2004 ã.), Êàçàêîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ (2006 ã.), Îñìàí ñðåùó Áúëãàðèÿ (2006 ã.), Òîòåâà ñðåùó Áúëãàðèÿ (2004 ã.) è Öåêîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ (2006 ã.). Ïî ïúðâèòå ÷åòèðè ïîñî÷åíè äåëà ïðàâèòåëñòâîòî íå ïðåäîñòàâÿ íèêàêâà èíôîðìàöèÿ íà Êîìèòåòà íà ìèíèñòðèòå. Ïðåç 2008 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå îòíîâî ðàçãëåäà èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèåòî íà ÅÑÏ× ïî äåëîòî Ì.×. ñðåùó Áúëãàðèÿ (2004 ã.) è îòíîâî êîíñòàòèðà ëèïñàòà íà åôåêòèâíè ãàðàíöèè, ÷å ñåêñóàëíè àêòîâå ùå áúäàò ðàçñëåäâàíè è íàêàçâàíè ïîðàäè ïðîñòàòà ëèïñà íà ñúãëàñèå çà èçâúðøâàíåòî èì, äîðè è àêî æåðòâàòà íå å îêàçàëà ôèçè÷åñêà ñúïðîòèâà.

3. Ïðàâî íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò íà ëè÷íîñòòà Ïðåç äåêåìâðè 2008 ã. áÿõà íàïðàâåíè èçìåíåíèÿ â Íàêàçàòåëíî-ïðîöåñóàëíèÿ êîäåêñ , êîèòî íÿìà äà ïîâëèÿÿò âúðõó ïî-äîáðîòî ãàðàíòèðàíå íà çàùèòàòà ñðåùó ïðîèçâîëíî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Íàñòàíÿâàíåòî â ñîöèàëíè äîìîâå çà ëèöà ñ ïñèõè÷íè çàòðóäíåíèÿ ïðîäúëæè äà áúäå ñåðèîçåí ïðîáëåì. Òåçè íàñÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

òàíÿâàíèÿ ñòàâàò ïî àäìèíèñòðàòèâåí ðåä, áåç ñúäåáåí êîíòðîë è, êàêòî ÁÕÊ íååäíîêðàòíî îòáåëÿçà â ïðîöåñà íà ñâîåòî íàáëþäåíèå, ñà ÷åñòî ïðîèçâîëíè.7 Çàêîíîäàòåëñòâîòî, ðåãóëèðàùî íàñòàíÿâàíåòî, íå áå ïðîìåíåíî ïðåç ãîäèíàòà. Íàñòàíÿâàíèÿòà ïî ðåäà íà Çàêîíà çà áîðáà ñðåùó ïðîòèâîîáùåñòâåíèòå ïðîÿâè íà ìàëîëåòíèòå è íåïúëíîëåòíèòå ïðîäúëæèõà äà áúäàò â íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, ðåãóëèðàùè ïðàâîòî íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò íà ëè÷íîñòòà. Ïðåç ãîäèíàòà ìíîãî îò íàñòàíÿâàíèÿòà áÿõà ïðîèçâîëíè ïîðàäè ëîøèÿ äîñòúï äî ïðàâíà ïîìîù è íåðàâåíñòâîòî íà ñòðàíèòå ïî âðåìå íà ïðîöåäóðàòà. Íàñòàíÿâàíåòî â äîìîâåòå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè, êîåòî ìîæå äà áúäå äî äâà ìåñåöà, ïðîäúëæè äà áúäå ïî àäìèíèñòðàòèâåí ðåä, áåç ñúäåáåí êîíòðîë â íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè. Ïðåç 2008 ã. ÁÕÊ ïîñåòè è íÿêîëêî „êðèçèñíè öåíòúðà“ çà íàñòàíÿâàíå íà äåöà, êîèòî â Áúëãàðèÿ ñúùåñòâóâàò îò åñåíòà íà 2006 ã. Íàñòàíÿâàíåòî â òåçè, ïî ñúùåñòâîòî ñè ìåñòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà, å ïî ïðàâèëî ïðîèçâîëíî è â ãðóáî íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, ãàðàíòèðàùî ñâîáîäàòà íà ëè÷íîñòòà.8 Äðóã ñåðèîçåí ïðîáëåì ïðåç 2008 ã. ïðîäúëæè äà áúäå çàäúðæàíåòî íà ÷óæäåíöè ïî àäìèíèñòðàòèâåí ðåä ñ öåë äåïîðòèðàíå. Ñúäèëèùàòà ìàñîâî ïîñëåäâàõà ïðàêòèêàòà íà ÂÀÑ äà îòêàçâà ñúäåáåí ïðåãëåä íà àäìèíèñòðàòèâíèòå ìåðêè ïî ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå, îãðàíè÷àâàéêè äîñòúïà äî ñúä â óñëîâèÿ íà ôàêòè÷åñêî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà áåç ïðèñúäà èëè îáâèíåíèå, à çàðàäè òîâà, ÷å ñà íàðóøèëè ðåæèìà íà ïðåáèâàâàíå. Ïðè íàëîæåíà ïðèíóäèòåëíà ìÿðêà „åêñïóëñèðàíå“ èëè „îòâåæäàíå äî ãðàíèöàòà“, Çàêîíúò çà ÷óæäåíöèòå ïîçâîëÿâà ïîëèöèÿòà ïî ñâîå óñìîòðåíèå äà çàäúðæè ÷óæäåíåöà â öåíòðîâå çà çàäúðæàíå (ñïåöèàëíè äîìîâå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäè ãðàæäàíè). Íàé-÷åñòî ÌÂÐ íå óñïÿâà äà èçïúëíè ïðèíóäèòåëíàòà ìÿðêà â ðàçóìåí ñðîê è çàäúðæàíèòå ëèöà áèâàò ëèøàâàíè îò ñâîáîäà çà ïðîäúëæèòåëíè ïåðèîäè, ïîíÿêîãà ïîâå÷å îò ãîäèíà-äâå. Çàêîíúò çà ÷óæäåíöèòå ïðîäúëæè äà äîïóñêà ïðîèçâîëíè è ïðîäúëæèòåëíè çàäúðæà7 Âèæ: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2006 ã.,

Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2007 ã.; ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2007 ã., Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2008 ã.

8 Âèæ ïî-ïîäðîáíî ïî-äîëó Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

íèÿ ïðè ëèïñà íà åôåêòèâíè âúçìîæíîñòè çà îñïîðâàíå ïðåä ñúä è áåç êðàåí ñðîê. Ïðåç 2008 ã. ÅÑÏ× ñå ïðîèçíåñå ïî ãîëÿì áðîé äåëà ñðåùó Áúëãàðèÿ çà íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò íà ëè÷íîñòòà. Ïî îáùî 16 äåëà ñúäúò íàìåðè íàðóøåíèå íà íÿêîÿ îò õèïîòåçèòå íà ÷ë. 5 îò Êîíâåíöèÿòà. Íÿêîè îò íàðóøåíèÿòà äàòèðàò îòïðåäè ðåôîðìàòà íà íàêàçàòåëíèÿ ïðîöåñ îò 2000 ã. è çàñÿãàò ïðàâîìîùèÿ íà ïðîêóðàòóðàòà è ñëåäñòâèåòî äà çàäúðæàò õîðà â ìåñòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà è ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè áåç ñúäåáíî ðåøåíèå. Äðóãè íàðóøåíèÿ êàñàÿò ïðåêàëåíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà çàäúðæàíåòî, âêëþ÷èòåëíî ïîðàäè ãîëåìè çàáàâÿíèÿ ïðè ðàçñëåäâàíåòî. Ãîëÿìà ÷àñò îò ðåøåíèÿòà êàñàÿò ïîðîöè â ïîäõîäà íà ñúäèëèùàòà ïðè ðàçãëåæäàíå íà ìåðêèòå çà çàäúðæàíå. ÅÑÏ× â ìíîãî ñëó÷àè óñòàíîâè íàðóøåíèÿ ïîðàäè ôîðìàëèçìà íà ñúäèèòå ïðè ïðåöåíÿâàíå äàëè èìà îñíîâàíèå çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúðæàíåòî - ÷åñòî ñúäèèòå ñå îñíîâàâàò ñàìî íà òåæåñòòà íà ïîâäèãíàòîòî îáâèíåíèå, âçåòà ñàìà ïî ñåáå ñè, èëè íå ñå ìîòèâèðàò êîíêðåòíî çàùî ïðèåìàò, ÷å èìà îïàñíîñò çàäúðæàíèÿò äà ñå óêðèå, äà èçâúðøè ïðåñòúïëåíèå èëè äà âúçïðåïÿòñòâà ðàçñëåäâàíåòî. Äðóãè íàðóøåíèÿ êàñàÿò ïðåêàëåíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà ïðîèçâîäñòâàòà ïî îáæàëâàíå íà ìåðêè çà çàäúðæàíå èëè ãëåäàíåòî èì â çàêðèòè çàñåäàíèÿ, êîåòî ëèøàâà çàäúðæàíèòå îò âúçìîæíîñò äà ó÷àñòâàò ëè÷íî â ïðîöåñà. Äðóã ïîðîê íà ñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî çà ðàçãëåæäàíå íà ìåðêè çà çàäúðæàíå, êîéòî ÅÑÏ× îòêðîè, å ëèïñàòà íà ñúñòåçàòåëíîñò íà ïðîöåñà, òúé êàòî àðåñòàíòèòå íå ïîëó÷àâàò äîñòúï äî ïðîêóðîðñêèòå ñòàíîâèùà ïî òåõíèòå æàëáè, êîåòî èì ïðå÷è äà îðãàíèçèðàò àäåêâàòíî çàùèòàòà ñè ñúîáðàçíî àðãóìåíòèòå íà äðóãàòà ñòðàíà. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà îò÷åòå ñèñòåìíè ïðîáëåìè â èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× ñðåùó Áúëãàðèÿ ïî ÷ëåí 5 îò Êîíâåíöèÿòà. Ñëàáè îáëàñòè ñà ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà çàäúðæàíåòî è ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿòà, ïðè êîèòî òî ñå îñúùåñòâÿâà (âæ. äåëàòà, ðàçãëåæäàíè ñ äåëîòî Êåõàéîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ (2005 ã.) è êîíñòàòàöèèòå íà Êîìèòåòà çà ïðåäîòâðàòÿâàíå íà èçòåçàíèÿòà). Êîìèòåòúò èçèñêâà äà áúäàò èçïúëíåíè ñëåäíèòå îáùè ìåðêè: ìîòèâèðàíå íà ðåøåíèÿòà çà çàäúðæàíå, îñúùåñòâÿâàíå íà åôåêòèâíà ïðåöåíêà îò ñúäèëèùàòà íà îñíîâàíèÿòà çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúðæàíåòî, ñðåäñòâàòà íà çàäúðæàíèÿ è àíàëèçèðàíå íà êîíêðåòíè äîêàçàòåëñòâà çà íåãîâàòà îïàñíîñò (äåëîòî Áîæè9

ëîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ , 2005 ã.) è ïðåäîñòàâÿíå íà ïðèëîæèì ìåõàíèçúì çà òúðñåíå íà îáåçùåòåíèå ïðè íàðóøåíèå íà ÷ë. 5 (1) îò Êîíâåíöèÿòà (ïàê òàì).

4. Ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ Íà 1 ìàðò 2008 ã. âëåçå â ñèëà íîâèÿò Ãðàæäàíñêè ïðîöåñóàëåí êîäåêñ. Öåëòà íà íåãîâîòî ïðèåìàíå áå óñêîðÿâàíå è ðàöèîíàëèçèðàíå íà ãðàæäàíñêèÿ ïðîöåñ, êàêòî è âúâåæäàíå íà íÿêîè íîâè èíñòèòóòè è ïðîöåäóðè. Çàåäíî ñ òîâà, þðèñòè, âêëþ÷èòåëíî îò Ñúâåòà ïî çàêîíîäàòåëñòâîòî êúì ïðåäñåäàòåëÿ íà ïàðëàìåíòà, ðàçêðèòèêóâàõà êîäåêñà çàðàäè íÿêîè óðåäáè, êîèòî íàðóøàâàò ðàâåíñòâîòî íà ñòðàíèòå. 9 Ïðàâèòåëñòâîòî îòðå÷å îñíîâàòåëíîñòòà íà òåçè îáâèíåíèÿ. Íîâèÿò ÃÏÊ ñúäúðæà íÿêîè ïðîãðåñèâíè ïîëîæåíèÿ, íî ñúùî òàêà îñòàâÿ ñòàðè è íóæäàåùè ñå îò ðåôîðìà óðåäáè íåïîêúòíàòè.10 Ïðàêòèêàòà ïî ïðèëàãàíåòî íà òîçè çàêîí â áúäåùå ïðåäñòîè äà ïîêàæå íåãîâîòî ñúîòâåòñòâèå ñ íîðìèòå íà ñïðàâåäëèâèÿ ñúäåáåí ïðîöåñ. Ïðåç 2008 ã. ÅÑÏ× ïðèå 27 ðåøåíèÿ ñðåùó Áúëãàðèÿ çà íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà äîñòúï äî ñúä è ñïðàâåäëèâ ïðîöåñ, ðåãëàìåíòèðàíè îò ÷ëåí 6 íà Êîíâåíöèÿòà.  ãîëÿìàòà ñè ÷àñò òåçè ðåøåíèÿ, êàêòî âñÿêà ãîäèíà, êàñàÿò íåðàçóìíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà ñúäåáíèòå íàêàçàòåëíè è ãðàæäàíñêè äåëà. Ñúäúò îòíîâî ïîä÷åðòà, ÷å áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî íå äàâà ñðåäñòâî çà çàùèòà ñðåùó ïðåêàëåíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà ïðîèçâîäñòâàòà, â íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà åôåêòèâíî ñðåäñòâî çà çàùèòà ïî ÷ëåí 13 îò Êîíâåíöèÿòà. Íÿêîëêî òàêèâà äåëà áÿõà ïðèêëþ÷åíè ÷ðåç ò. íàð. „ïðèÿòåëñêî ñïîðàçóìåíèå“ ìåæäó äúðæàâàòà è æàëáîïîäàòåëÿ/èòå. Ïî òîçè íà÷èí äúðæàâàòà èçáÿãâà ïðîãëàñÿâàíå íà îñúäèòåëíî ðåøåíèå ñðåùó íåÿ, à æàëáîïîäàòåëèòå ïîëó÷àâàò îáåçùåòåíèå çíà÷èòåëíî ïî-ðàíî, ìàêàð è â íàìàëåí ðàçìåð. Òàêà ïî äåëîòî Òðèôîíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ äúðæàâàòà ñå çàäúëæè äà èçïëàòè 2800 åâðî çà ïðåòúðïåíèòå íåèìóùåñòâåíè âðåäè, ðàçõîäè è ðàçíîñêè âñëåäñòâèå íà âîäåíî â ïðîäúëæåíèå íà øåñò ãîäèíè ñðåùó æàëáîïîäàòåëÿ 9 Âèæ íàïðèìåð: „Þðèñòè îòêðèõà äåñåòêè äåôåêòè â íî-

âèÿ ÃÏÊ", â. Äíåâíèê, 4 ôåâðóàðè 2008 ã.

10 Âèæ ïîâå÷å êîìåíòàðè âúðõó íÿêîè óðåäáè íà íîâèÿ

ÃÏÊ â: Äèñêðèìèíàöèÿ êúì õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà â èíñòèòóöèèòå.

10

íàêàçàòåëíî äåëî. Ïî äåëîòî Ïåòðîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ äúðæàâàòà ñå ñïîðàçóìÿ äà èçïëàòè 1500 åâðî çà âîäåíî ñåäåì ãîäèíè äåëî çà âðåäè ñðåùó âëàñòèòå. Ïðåç 2008 ã. ÅÑÏ× ñå ïðîèçíåñå îòíîâî ïî äåëî, êàñàåùî òàêñèòå, êîèòî ñúäèëèùàòà ñúáèðàò îò èùöè ïî Çàêîíà çà îòãîâîðíîñòòà íà äúðæàâàòà è îáùèíèòå çà âðåäè (ÇÎÄÎÂ), ñëåä êàòî ïðåç 2007 ã. ïî äåëîòî Ñòàíêîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ Ñúäúò ðàçêðèòèêóâà ñèñòåìàòà çà îïðåäåëÿíå íà ñúäåáíèòå òàêñè ïî òîçè çàêîí êàòî âúçïèðàùè ïðàâîòî íà äîñòúï äî ñúä. Ñ ðåøåíèå îò 10 àïðèë 2008 ã. ïî äåëîòî Ìèõàëêîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ Ñúäúò îòíîâî àêöåíòèðà âúðõó íåñúâúðøåíñòâàòà íà òàçè ñèñòåìà. ×åñòî èùöèòå èñêàò ïî-ãîëåìè ñóìè îò òîâà, êîåòî èì ïðèñúæäàò ñúäèëèùàòà, è òàêà ïðèñúäåíîòî èì îáåçùåòåíèå ñúùåñòâåíî íàìàëÿâà çàðàäè ñúäåáíèòå òàêñè, êîèòî òðÿáâà äà ïëàòÿò çà îòõâúðëåíàòà ÷àñò îò èñêà.  ðåçóëòàò íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ãëàñóâà ïðåç àïðèë 2008 ã. ïðîìåíè â ÇÎÄÎÂ, êàòî ïðåäâèäè íîâè ïëîñêè ñúäåáíè òàêñè, êîèòî èùöèòå äà çàïëàùàò ïî èñêîâå çà íåèìóùåñòâåíè âðåäè, ðàçìåðúò íà êîèòî íå çàâèñè îò öåíàòà íà ïðåäÿâåíèÿ èñê èëè íà îòõâúðëåíàòà ÷àñò îò íåãî. Ïî äðóãî äåëî - Èøÿð ñðåùó Áúëãàðèÿ, ðåøåíèå îò 20 íîåìâðè 2008 ã., Ñúäúò íàìåðè íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ, òúé êàòî æàëáîïîäàòåëÿò áèë íàêàðàí îò áúëãàðñêèÿ ñúä äà ïëàòè ðàçíîñêèòå çà ïðåâîäà÷ ïî íàêàçàòåëíîòî äåëî ñðåùó íåãî. ÅÑÏ× ñå ïðîèçíåñå, ÷å òàêà äúðæàâàòà å îòíåëà ïðàâîòî íà æàëáîïîäàòåëÿ íà áåçïëàòíà ïîìîù îò ïðåâîäà÷, êàêâîòî ïðàâî òîé èìà ïî ÷ëåí 6, àë. 3, áóêâà „å“ îò Êîíâåíöèÿòà. Ïðåç 2008 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà ñëåäè èçïúëíåíèåòî íà ìíîãî ðåøåíèÿ íà ÅÑÏ× ïî ÷ëåí 6 îò Êîíâåíöèÿòà. Êàòî ñèñòåìíè ïðîáëåìè Êîìèòåòúò îòáåëÿçà:

•

•

ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà ïðîèçâîäñòâàòà ïî ãðàæäàíñêèòå äåëà (äåëîòî Äæàíãîçîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ , 2004 ã., è ñõîäíè äåëà), êàêòî è ëèïñàòà íà åôåêòèâíî ñðåäñòâî çà çàùèòà ñðåùó òîâà (ïàê òàì). Òàçè êîíñòàòàöèÿ ñå îòíàñÿ è çà ïðîèçâîäñòâàòà ïî Çàêîíà çà îòãîâîðíîñòòà íà äúðæàâàòà è îáùèíèòå çà âðåäè. Ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà ïðîèçâîäñòâàòà ïî íàêàçàòåëíèòå äåëà (äåëîòî Êèòîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ , 2003 ã., è ñõîäíè äåëà), êàêòî è ëèïñàÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

òà íà åôåêòèâíî ñðåäñòâî çà çàùèòà ñðåùó òîâà (ïàê òàì).  äîïúëíåíèå, ïðåç 2008 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå îòáåëÿçà íåîáõîäèìîñòòà îò êîìïþòúðèçàöèÿ íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà è ñúçäàâàíåòî íà ðàáîòåù ìåõàíèçúì çà ñúáèðàíå è àíàëèç íà ñòàòèñòè÷åñêà èíôîðìàöèÿ ïî äåëàòà. Êîìèòåòúò èçðàçè çàãðèæåíîñò çà ëèïñàòà íà èçðè÷íà ðàçïîðåäáà â íîâèÿ ÃÏÊ çà âúçîáíîâÿâàíå íà äåëàòà ñëåä ðåøåíèå íà ÅÑÏ×, ÷èåòî èçïúëíåíèå èçèñêâà òîâà (âæ. ðàçãëåæäàíå íà ìåðêèòå ïî äåëî Èâàíîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ (2007 ã.). Áåç ïðîìÿíà å è èçïúëíåíèåòî íà èçèñêâàíåòî íà Êîìèòåòà íà ìèíèñòðèòå çà âúâåæäàíå â çàêîíîäàòåëñòâîòî íà ìåõàíèçúì çà åôåêòèâíà çàùèòà ñðåùó îòêàçà íà äúðæàâíèòå îðãàíè äà èçïëàòÿò îáåçùåòåíèå íà ëèöà, ïîëó÷èëè òîâà ïðàâî âúç îñíîâà íà ðåøåíèÿ íà âúòðåøíèòå ñúäèëèùà (âæ. äåëàòà Àíãåëîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ - 2004 ã., Ìàí÷åâà ñðåùó Áúëãàðèÿ -2004 ã. è äð.). Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå îòáåëÿçà, ÷å äîðè è â íîâèÿ ÃÏÊ å ïðåäâèäåíà çàáðàíà çà ïðèíóäèòåëíî èçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèÿ ñðåùó äúðæàâàòà. Ïðè ðàçãëåæäàíå íà èçïúëíåíèå íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× ïî äåëàòà Àë-Íàøèô è äðóãè ñðåùó Áúëãàðèÿ (2002 ã.) è Ìóñà è äðóãè ñðåùó Áúëãàðèÿ (2007 ã.) Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå è ïðåç 2008 ã. êîíñòàòèðà íåðåøåíèÿ ïðîáëåì ñ ëèïñàòà íà ñóñïåíçèâåí åôåêò íà æàëáèòå ñðåùó åêñïóëñèðàíå, îòìÿíà íà ðàçðåøåíèå çà ïðåáèâàâàíå è íàëàãàíåòî íà çàáðàíà çà âëèçàíå íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà, êîãàòî òåçè ìåðêè ñå îñíîâàâàò íà ñúîáðàæåíèÿ çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò. Çàãðèæåíîñò áå ïðîÿâåíà è ïî âúïðîñà çà ðåàëíàòà âúçìîæíîñò çà ñúäåáåí êîíòðîë âúðõó çàêîííîñòòà çà çàäúðæàíå â ñïåöèàëíèòå öåíòðîâå çà çàäúðæàíå íà ÷óæäåíöè ñ öåë åêñïóëñèðàíå èëè äåïîðòàöèÿ íà îñíîâàíèå çàïëàõà çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò.

5. Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ æèâîò, æèëèùåòî è êîðåñïîíäåíöèÿòà Ïðåç äåêåìâðè 2008 ã. ïàðëàìåíòúò èçìåíè çàêîíîäàòåëíàòà óðåäáà íà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà (ÑÐÑ).  îïèò äà èçïúëíÿò èçèñêâàíèÿòà íà ÅÑÏ× çàêîíîäàòåëèòå ïðåäâèäèõà íîâè ãàðàíöèè ñðåùó çëîóïîòðåáà ñúñ ÑÐÑ. Ïðåç þíè 2007 ã. ÅÑÏ× áå ïðîèçíåñúë îñúäèòåëíî ðåøåíèå ñðåùó Áúëãàðèÿ ïî äåëîòî Àñîöèàöèÿ çà åâðîïåéñêà èíòåãðàöèÿ è ÷îÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

âåøêè ïðàâà è Åêèìäæèåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ çàðàäè çàêîíà çà ÑÐÑ. ÅÑÏ× òîãàâà óñòàíîâè, ÷å çàêîíúò å äåôèöèòåí, çàùîòî íå ïðåäâèæäà ïîñëåäâàù êîíòðîë âúðõó ïðèëàãàíåòî íà ÑÐÑ îò îðãàí, êîéòî å âúíøåí çà ñëóæáèòå èëè ïîíå ãàðàíòèðàíî íåçàâèñèì. Ñïîðåä ÅÑÏ× òàêúâ îðãàí òðÿáâà äà ñëåäè äàëè ïðèëàãàíåòî íà ÑÐÑ äåéñòâèòåëíî îòãîâàðÿ íà äàäåíîòî ñúäåáíî ðàçðåøåíèå çà íåãî; äàëè èçãîòâåíîòî âåùåñòâåíî äîêàçàòåëñòâî âÿðíî îòðàçÿâà ñúäúðæàíèåòî íà ñíåòàòà èíôîðìàöèÿ; äàëè èíôîðìàöèÿòà å óíèùîæåíà â çàêîííèÿ ñðîê, àêî ñå å îêàçàëà áåçïîëåçíà. Îñâåí òîâà ñúäúò, äàë ðàçðåøåíèå çà ïðèëàãàíå íà ÑÐÑ, òðÿáâà äà ñå óâåäîìÿâà çà ðåçóëòàòèòå îò ïðèëàãàíå íà ÑÐÑ è äà óïðàæíÿâà êîíòðîë äàëè ñà ñïàçåíè çàêîíîâèòå èçèñêâàíèÿ. ÅÑÏ× óñòàíîâè „ïúëíà ëèïñà íà âúíøåí êîíòðîë" â Áúëãàðèÿ, çàùîòî ìèíèñòúðúò íà âúòðåøíèòå ðàáîòè áå åäèíñòâåíèÿò êîíòðîëèðàù ïðèëàãàíåòî íà ÑÐÑ îðãàí. Ñúäúò îòáåëÿçà è ëèïñàòà íà óðåäáà íà íà÷èíà, ïî êîéòî ìèíèñòúðúò óïðàæíÿâà òàêúâ êîíòðîë, êàêòî è òîâà, ÷å òîé/òÿ íå äîêëàäâà íèêîìó êàê ðàáîòè ñèñòåìàòà íà èçïîëçâàíå íà ÑÐÑ. Ñïîðåä ÅÑÏ× ëèïñâàøå è àäåêâàòíà óðåäáà íà ïðîöåäóðèòå çà ñúõðàíÿâàíå è óíèùîæàâàíå íà èíôîðìàöèÿòà. Àêî ñúáðàíàòà èíôîðìàöèÿ èçëåçå èçâúí îáõâàòà íà èñêàíåòî çà ïðèëàãàíå íà ÑÐÑ, ìèíèñòúðúò íà âúòðåøíèòå ðàáîòè áå òîçè, êîéòî ïî ñâîå óñìîòðåíèå è áåç íèêàêúâ íåçàâèñèì êîíòðîë ðåøàâà êàêâî äà ñå ïðàâè ñ íåÿ. Äðóãà âàæíà ãàðàíöèÿ, îòñúñòâàùà îò çàêîíà, áå çàäúëæåíèåòî äà ñå óâåäîìÿâàò ñëåäåíèòå ëèöà çà òîâà, ÷å ñà áèëè ñëåäåíè, êîãàòî òîâà âå÷å íÿìà äà íàâðåäè íà öåëèòå íà ñëåäåíåòî. Ñìèñúëúò íà òîâà å, ëèöàòà äà ìîãàò äà ñå çàùèòÿò, àêî ñà áèëè ñëåäåíè íåïðàâîìåðíî. Ïðåç ìàé 2008 ã. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè íîâî ðåøåíèå ñðåùó Áúëãàðèÿ çà íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà ëè÷åí æèâîò â ðåçóëòàò îò ïîäñëóøâàíå.11 Ïîïðàâêèòå â çàêîíà çà ÑÐÑ îò äåêåìâðè 2008 ã. ïðåäâèäèõà ñúçäàâàíåòî íà Íàöèîíàëíî áþðî çà êîíòðîë íà ÑÐÑ - íåçàâèñèì îðãàí, êîéòî „îñúùåñòâÿâà íàáëþäåíèå“. „Êîíòðîë“ âúðõó ïðèëàãàíåòî íà ÑÐÑ âñå îùå ñïîðåä çàêîíà ñå îñúùåñòâÿâà îò ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è îò ïðåäñåäàòåëÿ íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ „Íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò“ (ÄÀÍÑ). Íàöèîíàëíîòî áþðî èìà ïðàâîìîùèÿ äà: èçèñêâà îò ñëóæáèòå èíôîðìàöèÿ; ïðîâåðÿâà ðåäîâíîñòòà íà âîäåíå íà ðåãèñòðèòå çà ÑÐÑ; âëèçà â ïîìåùåíèÿ, êúäåòî ñå ñúõðàíÿâàò äîêóìåíòè 11 Âèæ ïî-äîëó.

11

è èíôîðìàöèÿ; äàâà çàäúëæèòåëíè óêàçàíèÿ çà ïîäîáðÿâàíå íà ðåæèìà. Çà äåéíîñòòà ñè òî åæåãîäíî äîêëàäâà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Ïîä âúïðîñ å, îò åäíà ñòðàíà, äàëè òåçè ïðàâîìîùèÿ íàïúëíî îòãîâàðÿò íà èçèñêâàíåòî çà ñúäúðæàòåëåí êîíòðîë âúðõó ðàáîòàòà íà ñëóæáèòå ñúñ ÑÐÑ. Ïîä âúïðîñ å, îò äðóãà ñòðàíà, è äàëè áþðîòî, êîåòî âñå îùå íå å çàðàáîòèëî, ùå èçïúëíÿâà åôåêòèâíî òåçè ïðàâîìîùèÿ. Ñêåïñèñ â òîâà îòíîøåíèå âíóøàâà çàêîíîâîòî èçèñêâàíå ÷ëåíîâåòå íà áþðîòî äà èìàò 10 ã. ñòàæ â ñëóæáèòå, êàòî àëòåðíàòèâà íà 10 ã. þðèäè÷åñêè ñòàæ. Àêî çíà÷èòåëíà ÷àñò îò ÷ëåíîâåòå íà áþðîòî ñà õîðà, ôîðìèðàíè îò ñëóæáèòå è ïðîôåñèîíàëíî-ñîöèàëíî îáâúðçàíè ñ òÿõ, âåðîÿòíîñòòà òîâà áþðî äà êîíòðîëèðà ñúùèòå òåçè ñëóæáè ïî êðèòè÷åí è äåéñòâåí íà÷èí íå å ãîëÿìà. Äðóãà ñëàáîñò íà çàêîíîâèòå íîâîâúâåäåíèÿ å, ÷å ñëåäåíèòå ñå óâåäîìÿâàò çà èçïîëçâàíå íà ÑÐÑ ñàìî êîãàòî áþðîòî ïðåöåíè, ÷å ñëåäåíåòî èì å áèëî íåïðàâîìåðíî. Òàçè ðàçïîðåäáà ñúâñåì íå îòãîâàðÿ íà èçèñêâàíåòî íà ÅÑÏ× õîðàòà, êîèòî ñà ñëåäåíè, áåçóñëîâíî äà áúäàò èíôîðìèðàíè çà òîâà, êîãàòî âå÷å å âúçìîæíî. Âúâåäåíîòî â áúëãàðñêèÿ çàêîí óñëîâèå çà èíôîðìèðàíåòî èì å áþðîòî äà ïðåöåíè, ÷å å íàëèöå íåïðàâîìåðíîñò. Òàêà ïðåöåíêàòà íà áþðîòî ïðåäðåøàâà âúïðîñà çà çàêîííîñòòà íà ñëåäåíåòî, çàùîòî âúïðîñúò íèêîãà íÿìà äà ñòèãíå äî ñúä, àêî ÷îâåêúò òàêà è íå íàó÷è, ÷å å áèë ñëåäåí/à. Ïîäîáíà âëàñò íå ñå ñëåäâà íà îðãàí, êîéòî íå å ïðàâîðàçäàâàòåëåí, îùå ïîâå÷å ïðåäâèä âúçìîæíîñòòà òîé äà áúäå äîìèíèðàí îò êàäðè íà ñëóæáèòå. Çàêîíîâèòå èçìåíåíèÿ îùå ïðåäâèäèõà ñëóæáèòå äà äîêëàäâàò íà ñúäèÿòà, ðàçðåøèë/à èçïîëçâàíåòî íà ÑÐÑ. Òîçè äîêëàä ñúäúðæà äàííè çà âèäà, íà÷àëîòî è êðàÿ íà ïðèëàãàíå íà ÑÐÑ, èçãîòâåíè ëè ñà âåùåñòâåíè äîêàçàòåëñòâåíè ñðåäñòâà è óíèùîæåíà ëè å ñúáðàíàòà èíôîðìàöèÿ. Òîçè äîêëàä îáà÷å íå óâåäîìÿâà ñúäèÿòà êàêâè ñà ñúäúðæàòåëíèòå ðåçóëòàòè îò èçïîëçâàíåòî íà ÑÐÑ. Ïðîáëåìúò ñ áåçðàçáîðíèòå è ïðîèçâîëíè ïîäñëóøâàíèÿ îò ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò ïðîäúëæè è ïðåç 2008 ã. Ïðåç ñåïòåìâðè ñå ðàçðàçè ñêàíäàë, ñëåä êàòî íÿêîëêî íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè çàÿâèõà â ïàðëàìåíòà, ÷å òåõíè ðàçïå÷àòêè îò òåëåôîííè ðàçãîâîðè ñà ñúáèðàíè ïðîèçâîëíî îò ÄÀÍÑ. Åäèí ñîáñòâåíèê íà èíòåðíåò ñàéò çàÿâè, ÷å íåãîâèòå òåëåôîíè ñà ïîäñëóøâàíè ðåäîâíî.12 Ãëàâíèÿò ïðîêóðîð çàÿ-

âè, ÷å „òîâà, êîåòî ñòàâà, àêî äåéñòâèòåëíî å ñòàíàëî ïî íà÷èíà, ïî êîéòî ãî ðàçáèðàìå, å àáñîëþòíî íåäîïóñòèìî è î÷åâèäíî òðÿáâà äà ñå âçåìàò ìåðêè“. Äî êðàÿ íà ãîäèíàòà îáà÷å íå áÿõà îáÿâåíè ðåçóëòàòè îò ðàçñëåäâàíåòî íà èçíåñåíèòå ôàêòè. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè ïðåç 2008 ã. íÿêîëêî ðåøåíèÿ, êàñàåùè íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà è âìåøàòåëñòâîòî â ëè÷íèÿ æèâîò ÷ðåç ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Ïðåç ãîäèíàòà ÅÑÏ× çà âòîðè ïúò ñå ïðîèçíåñå ïî äåëî, êàñàåùî èçïîëçâàíåòî íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà (ÑÐÑ). Íà 22 ìàé 2008 ã. ïî äåëîòî Êèðîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ Ñúäúò îòíîâî íàìåðè íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà ëè÷åí æèâîò è êîðåñïîíäåíöèÿ ïî ÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà. Òåëåôîíèòå íà æàëáîïîäàòåëÿ áèëè ïîäñëóøâàíè ïî èñêàíå íà ÌÂÐ. Ñúäúò ïðèå, ÷å ëèïñâà íåçàâèñèì îðãàí, êîéòî äà ðàçãëåæäà ñëó÷àè íà èçïîëçâàíå íà ÑÐÑ, à æàëáîïîäàòåëÿò íå å èìàë íà÷èí äà ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ çà òåëåôîííîòî ïîäñëóøâàíå è âúçìîæíîñò äà ñå çàùèòè. Ïðåç 2008 ã. íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà íà çàäúðæàíèòå ïîä ñòðàæà ëèöà â Áúëãàðèÿ áå ïðåäìåò íà âàæíî ðåøåíèå íà ÅÑÏ×. Ïî äåëîòî Áî÷åâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 13 íîåìâðè 2008 ã., Ñúäúò íàìåðè íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íàòà êîðåñïîíäåíöèÿ (÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà) íà çàäúðæàíèòå. Òîé ïîñòàíîâè, ÷å áúëãàðñêèòå âëàñòè ñèñòåìàòè÷íî ñà ïðîâåðÿâàëè íåïðàâíàòà êîðåñïîíäåíöèÿ íà çàäúðæàíèòå ëèöà, áåç òåçè ïðîâåðêè äà ñà áèëè „âúç îñíîâà íà çàêîíà“ ïî ñìèñúëà íà Êîíâåíöèÿòà - áåç äà èìà ñúäåáíî ðàçðåøåíèå, êàêòî èçèñêâà ÷ëåí 34 îò Êîíñòèòóöèÿòà - è áåç ïðîâåðêèòå äà ñà èìàëè çàêîííà öåë èëè äà ñà ñúñòàâëÿâà ïðîïîðöèîíàëíè, íàé-ìàëêî óâðåæäàùè ïðàâîòî, ñðåäñòâà. Ïðîâåðêèòå ñà ïðàâåíè âúç îñíîâà íà ÷ë.

25, àë. 1 (1) îò Íàðåäáà ¹ 2 çà ïîëîæåíèåòî íà îáâèíÿåìèòå è ïîäñúäèìèòå ñ ìÿðêà çà íåîòêëîíåíèå çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà (îáí. 19.04.1999 ã., äåéñòâàëà äî 2006 ã.) è ÷ëåí 132ä, àë. 3 (3) îò Çàêîíà çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà (ÇÈÍ), êîèòî äàâàò âúçìîæíîñò äà ñå ïðîâåðÿâà öÿëàòà êîðåñïîíäåíöèÿ íà çàäúðæàíèòå, ñ èçêëþ÷åíèå íà òàçè ñ àäâîêàòèòå èì. Ñ ðåøåíèå îò 2006 ã.13 Êîíñòèòóöèîííèÿò ñúä íàìåðè çà íåêîíñòèòóöèîííà ïîñî÷åíàòà ðàçïîðåäáà íà ÇÈÍ ïîðàäè øèðîêàòà âúçìîæíîñò çà ïðîâåðêà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà íà çàäúðæàíèòå ëèöà áåç îãëåä íà ëè÷íîòî èì ïîëîæåíèå è îáùåñ-

12 „Àãåíöèÿòà ïîäñëóøâà äåïóòàòè, ïðîêóðàòóðàòà íå çíàå",

13 Ðåøåíèå ¹ 4 îò 18 àïðèë 2006 ã. ïî ê.ä. ¹ 11 îò 2005 ã.,

Mediapool, 25.09.2008 ã.

îáí., ÄÂ, áð. 36 îò 2 ìàé 2006 ã.

12

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

òâåíàòà îïàñíîñò, êîÿòî äàäåíà êîðåñïîíäåíöèÿ ìîæå äà ïðåäñòàâëÿâà. Òîçè ðåæèì âå÷å å ïðîìåíåí, êàòî íîâàòà ðàçïîðåäáà íà ÷ë. 178 îò Ïðàâèëíèêà çà ïðèëàãàíå íà ÇÈÍ ïðåäâèæäà, ÷å êîðåñïîíäåíöèÿòà íà çàäúðæàíèòå ïîä ñòðàæà íå ïîäëåæè íà ïðîâåðêà. Íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà áå ïðåäìåò è íà äåëîòî Ïåòðîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ðåøåíèå îò 22 ìàé 2008 ã., ÅÑÏ× ïðèå, ÷å ïðîâåðêàòà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà íà æàëáîïîäàòåëÿ â çàòâîðà å èìàëà "çàêîííà öåë", äà ãàðàíòèðà, ÷å òÿ íå ñúäúðæà ìàòåðèàëè, êîèòî áèõà ìîãëè äà çàñòðàøàò ñèãóðíîñòòà â çàòâîðà. Âúïðåêè òîâà, íà÷èíúò, ïî êîéòî òàçè ïðîâåðêà ñå å èçâúðøâàëà âúðõó öÿëàòà êîðåñïîíäåíöèÿ íà æàëáîïîäàòåëÿ, áåç îãëåä íà íåéíèÿ õàðàêòåð, íå å ñúðàçìåðåí, ïîðàäè êîåòî Ñúäúò íàìèðà íàðóøåíèå íà ÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà. Òîé ïîñòàíîâè, ÷å å íàðóøåí è ÷ëåí 14 îò Êîíâåíöèÿòà, êîéòî çàáðàíÿâà äèñêðèìèíàöèÿòà. Çà ðàçëèêà îò æåíåíèòå çàòâîðíèöè, íåæåíåíèòå íå áèëè äîïóñêàíè äà òåëåôîíèðàò íà ïàðòíüîðêèòå ñè, âúïðåêè ÷å èìàò óñòàíîâåí ñåìååí æèâîò è äåöà ñ òÿõ. Ñúäúò ñå ïðîèçíåñå è ïî äðóãî äåëî, ñâúðçàíî ñ íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà è äîìà - Ñòåôàíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ðåøåíèå îò 22 ìàé 2008 ã. Äåëîòî êàñàå ïðåòúðñâàíåòî è èççåìâàíåòî íà êîìïþòúðíà òåõíèêà îò îôèñà íà ïðàêòèêóâàù àäâîêàò. Ïîëèöèÿòà èççåëà öåëèÿ êîìïþòúð íà æàëáîïîäàòåëÿ îò îôèñà ìó, çàåäíî ñ âñè÷êè äèñêåòè, âúâ âðúçêà ñ ðàçñëåäâàíå íà ïðåñòúïëåíèå, ïî êîåòî æàëáîïîäàòåëÿò áèë çàïîäîçðÿí. ÅÑÏ× íàìåðè, ÷å ìàêàð è äà ñà èìàëè ëåãèòèìíà öåë çà èççåìâàíåòî - ðàçñëåäâàíå íà ïðåñòúïëåíèå, âëàñòèòå íå ñà äåéñòâàëè ïðîïîðöèîíàëíî. Ðàçðåøåíèåòî çà èçâúðøâàíå íà èççåìâàíåòî áèëî òàêà øèðîêî ôîðìóëèðàíî, ÷å ïîçâîëèëî íà ïîëèöèÿòà äà èççåìå çà öåëè äâà ìåñåöà öÿëàòà êîìïþòúðíà òåõíèêà íà àäâ. Ñòåôàíîâ, êîÿòî ñúäúðæàëà è èíôîðìàöèÿ, ïðåäñòàâëÿâàùà ñëóæåáíà òàéíà ïî Çàêîíà çà àäâîêàòóðàòà. Çàåäíî ñ òîâà Ñúäúò íàìåðè, ÷å ïî áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî íå ñúùåñòâóâà ïðîöåäóðà çà îñïîðâàíå íà çàêîíîñúîáðàçíîñòòà íà ïðåòúðñâàíåòî è èççåìâàíåòî, ïîðàäè êîåòî íå å ñúùåñòâóâàëî è åôåêòèâíî ïðàâíî ñðåäñòâî çà çàùèòà íà æàëáîïîäàòåëÿ. Çàùèòàòà îò äîìàøíî íàñèëèå ñúùî áå ïðåäìåò ïðåç 2008 ã. íà äåëî ñðåùó Áúëãàðèÿ ïðåä ÅÑÏ×. Ñ ðåøåíèå îò 12 þíè 2008 ã. ïî äåëîòî Áåâàêóà è Ñ. ñðåùó Áúëãàðèÿ, Ñúäúò ïîñòàíîâè, ÷å äúðæàâàòà å íàðóøèëà ïðàâîòî íà ëè÷åí è ñåìååí æèâîò íà äâàìà áúëãàðñêè ãðàæäàíè, ã-æà Áåâàêóà è ìàëîëåòíèÿ é ñèí Ñ. ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

Ñúäúò íàìåðè, ÷å áúëãàðñêèòå âëàñòè â ëèöåòî íà ïîëèöèÿòà è ïðîêóðàòóðàòà íå ñà ïðåäïðèåëè àäåêâàòíè ìåðêè çà ñàíêöèîíèðàíå íàñèëñòâåíîòî ïîâåäåíèå íà áèâøèÿ ñúïðóã íà ãæà Áåâàêóà ñïðÿìî íåÿ. Ñúäúò êðèòèêóâà ñúùî òàêà ìóäíîñòòà íà áúëãàðñêèÿ ñúä ïðè ïðîèçíàñÿíå ïî ïðèâðåìåííèòå ìåðêè çà ãðèæà çà äåòåòî, êîåòî òîé å òðÿáâàëî äà íàïðàâè íåçàáàâíî, òúé êàòî å èìàëî îáñòîÿòåëñòâà, êîèòî ñà ìîãëè äà ñå îòðàçÿò âðåäîíîñíî íà ðàçâèòèåòî ìó (àãðåñèâíî ïîâåäåíèå îò ñòðàíà íà áàùàòà). ÅÑÏ× êðèòèêóâà íåñïîñîáíîñòòà íà áúëãàðñêèòå âëàñòè äà îñèãóðÿò çàùèòà íà æàëáîïîäàòåëèòå â òðóäíèòå îáñòîÿòåëñòâà îêîëî ðàçâîäà è àãðåñèâíîòî ïîâåäåíèå íà áèâøèÿ ñúïðóã íà ã-æà Áåâàêóà. Âúïðåêè ÷å ñà áèëè ïðåäñòàâåíè íåìàëîâàæíè äîêàçàòåëñòâà çà íàñèëèå â ñåìåéñòâîòî, ïîëèöåéñêèòå è ïðîêóðîðñêèòå âëàñòè íå ñà îñèãóðèëè åôåêòèâíà çàùèòà. Ìàêàð è äà íå ñà îñòàíàëè ñúâñåì ïàñèâíè, òå, íèòî ñà ñàíêöèîíèðàëè, íèòî ñà âçåëè äðóãè îãðàíè÷èòåëíè ìåðêè ñðåùó íåïðàâîìåðíîòî ïîâåäåíèå íà ñúïðóãà, êîåòî ïðåäñòàâëÿâà îòêàç äà îñèãóðÿò íåçàáàâíà çàùèòà íà ëèöà â íóæäà. Âìåñòî òîâà âëàñòèòå ñà ñ÷åëè, ÷å òàêàâà ïîìîù íå å áèëà íåîáõîäèìà, çàùîòî ñå êàñàåëî çà „ëè÷åí ñïîð“.

6. Ñâîáîäà íà ìèñúëòà, ñúâåñòòà, ðåëèãèÿòà è óáåæäåíèÿòà Ïðåç 2008 ã. íÿìàøå èçìåíåíèÿ â çàêîíîäàòåëñòâîòî, ðåãëàìåíòèðàùî îòíîøåíèÿòà ìåæäó ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòè è äúðæàâàòà, êàêòî è ïðåäåëèòå íà ïðàâàòà íà ãðàæäàíèòå äà óïðàæíÿâàò ðåëèãèÿòà ñè. Ïðîäúëæè äà äåéñòâà ðåñòðèêòèâíèÿò è äèñêðèìèíàöèîíåí Çàêîí çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà, ïðèåò íà 20 äåêåìâðè 2002 ã. Ïðåç äåêåìâðè ñòàíà ïóáëè÷íî èçâåñòíî, ÷å ðåøåíèåòî íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà ïî äåëîòî íà ò.íàð. „àëòåðíàòèâåí ñèíîä“ íà Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà, çàâåäåíî ïî ïîâîä íà íàñèëñòâåíîòî èçãîíâàíå íà íåãîâèòå ñâåùåíèöè îò öúðêâèòå ïðåç ëÿòîòî íà 2004 ã.14 ñðåùó Áúëãàðèÿ, íÿìà äà å â ïîëçà íà áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî. Ðåøåíèåòî ñòàíà ôàêò íà 22 ÿíóàðè 2009 ã. è èìà äâå ãëàâíè ïîñëåäèöè îò èçïúëíåíèåòî ìó. Ïúðâàòà å, 14 Âèæ: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2004 ã.,

Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2005 ã.

13

÷å Çàêîíúò çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà îò 2002 ã. òðÿáâà äà áúäå èçìåíåí, òúé êàòî, ñïîðåä ÅÑÏ×, íàðóøàâà ÷ëåí 9 îò ÅÊÏ×. Âòîðàòà å, ÷å äúðæàâàòà ñëåäâà äà íàìåðè íà÷èí - â òðèìåñå÷åí ñðîê - äà ïîñòèãíå „ñïðàâåäëèâî óäîâëåòâîðåíèå íà ïðåòåíöèèòå“ íà êðèëîòî íà ÁÏÖ, êîåòî íå ïðèçíàâà Ìàêñèì çà ïàòðèàðõ. Òîâà îçíà÷àâà íàé-ìàëêîòî, ÷å äåñåòêèòå ñâåùåíèöè, êîèòî áÿõà èçãîíåíè îò öúðêâèòå â ðåçóëòàò îò ïîëèöåéñêàòà àêöèÿ íà 20 ñðåùó 21 þëè 2004 ã., ùå òðÿáâà äà áúäàò âúðíàòè ïî ìåñòàòà èì, à äúðæàâàòà ùå ñå íàëîæè, àêî íå ñå ñòèãíå äî îáåäèíåíèå íà äâåòå êðèëà â Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà, äà íàìåðè ôîðìà çà ïðèçíàâàíå íà ò. íàð. „àëòåðíàòèâåí ñèíîä“. Íàðóøåíèÿòà íà ðåëèãèîçíèòå ïðàâà íà ãðàæäàíèòå ïðåç 2008 ã. áÿõà è ïî íàñî÷åíîñò, è ïî òåæåñò, ïîäîáíè íà òåçè, êîèòî áÿõà ðåãèñòðèðàíè ïðåç 2007 ã. Ïðåç àïðèë èìàøå ñëó÷àé íà çàêðèâàíå íà ÍÏÎ ïîä ïðåäëîã, ÷å âúðøè äåéíîñò, êîÿòî å ïîçâîëåíà ñàìî íà ðåãèñòðèðàíè ñïîðåä Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà îáùíîñòè. Òàêúâ å ñëó÷àÿò ñ áëàãîåâãðàäñêàòà ãðóïà íà ò.íàð. „àõìàäèè“, åäíî òå÷åíèå â ìþñþëìàíñêàòà ðåëèãèÿ. Òàçè ãðóïà ñå áåøå ðåãèñòðèðàëà êàòî ÍÏÎ, çàùîòî ïðåç 2005 ã. é áå îòêàçàíà ðåãèñòðàöèÿ êàòî âåðîèçïîâåäàíèå. Íî íà 29 àïðèë 2008 ã. Âúðõîâíèÿò êàñàöèîíåí ñúä é îòíå ñòàòóòà íà íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ, ñëåä êàòî ïðåç 2005 ã. è ïðåç 2007 ã. íà äâà ïúòè é áå îòêàçàíà ðåãèñòðàöèÿòà êàòî âåðîèçïîâåäàíèå ïîä íàçâàíèåòî „Ðåëèãèîçíà îáùíîñò íà àõìàäèèòå“. Ñîôèéñêèÿò ãðàäñêè ñúä, îòêàçâàéêè íà àõìàäèèòå ñòàòóòà íà âåðîèçïîâåäàíèå, ðåøè, ÷å òå ñà â ñúñòîÿíèå „äà ïðåäèçâèêàò ðàçêîë â ñðåäèòå íà ìþñþëìàíñêîòî èçïîâåäàíèå“ è ÷å òúëêóâàíèåòî íà Èñëÿìà, êîåòî òå äàâàò, å „íåòðàäèöèîííî“ çà ñòðàíàòà íè.  ïå÷àòà è â åëåêòðîííèòå ìåäèè ñå ïîÿâèõà ðåäèöà ìàòåðèàëè, îïèñâàùè àõìàäèèòå êàòî „îïàñíà, òîòàëèòàðíè è òåðîðèñòè÷íà ñåêòà“, íåùî, êîåòî å â ïúëíî ïðîòèâîðå÷èå ñ ôàêòèòå. Ìíîçèíà íàáëþäàòåëè èçêàçâàò ïðåäïîëîæåíèåòî, ÷å êàêòî îòêàçúò àõìàäèéöèòå äà ñòàíàò âåðîèçïîâåäàíèå, òàêà è çàëè÷àâàíåòî èì îò ñïèñúöèòå íà ÍÏÎ, ñå äúëæè íà ñúïðîòèâàòà íà Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî, êîíñóëòèðàëî îòðèöàòåëíîòî ñòàíîâèùå, êîåòî Äèðåêöèÿ „Âåðîèçïîâåäàíèÿ“ ïðè Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò âíåñå ïî òîâà äåëî. Íà 21 àïðèë áå ðåãèñòðèðàíî ðúêîâîäñòâîòî íà Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî ñ ãëàâåí ìþôòèÿ Ìóñòàôà Àëèø Õàäæè, êîéòî çàåìàøå è ïðåäè òîâà òîçè ïîñò. Ðåãèñòðàöèÿòà áå ïðåä14

øåñòâàíà îò êîíôåðåíöèÿ íà ìþñþëìàíñêîòî èçïîâåäàíèå íà 19 àïðèë, êîÿòî áå ñâèêàíà ïî ðàçïîðåæäàíå íà Ñîôèéñêèÿ ãðàäñêè ñúä, çàùîòî áèâøèÿò ãëàâåí ìþôòèÿ Íåäèì Ãåíäæåâ ñïå÷åëè äåëî â ÅÑÏ×, êîéòî îáÿâè ñâàëÿíåòî ìó îò ïîñòà è íàìåñàòà íà äúðæàâàòà âúâ âúòðåøíèòå ðàáîòè íà ìþñþëìàíñêîòî èçïîâåäàíèå çà ïðîòèâîðå÷àùè íà ÷ë. 9 îò ÅÊÏ×, à òðèìà ðàéîííè ìþôòèè - ïðèâúðæåíèöè íà Ãåíäæåâ - Øèíàñè Ñþëåéìàí, Ðàìàäàí Ìàëåêîâ è Èáðÿì Èñëÿì çàâåäîõà äåëî, â êîåòî îñïîðâàõà ðåäîâíîñòòà è çàêîííîñòòà íà êîíôåðåíöèÿòà îò 2005 ã., èçáðàëà Ìóñòàôà Õàäæú çà ãëàâåí ìþôòèÿ è Áàñðè Ïåõëèâàí çà ïðåäñåäàòåë íà Âèñøèÿ ìþñþëìàíñêè äóõîâåí ñúâåò. Îñïîðâàùèÿò ïîñòà íà ãëàâåí ìþôòèÿ Íåäèì Ãåíäæåâ è íåãîâèòå ïðèâúðæåíèöè òâúðäÿò, ÷å è òóê, êàêòî ñå å ñëó÷âàëî íåâåäíúæ ïðåäè, å èìàëî íàìåñà íà ïîëèòè÷åñêàòà âëàñò è ïî-ñïåöèàëíî íà ÄÏÑ, çà äà áúäå óòâúðäåíî ðúêîâîäñòâî íà Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî, óäîáíî çà òàçè ïàðòèÿ è çà ïðàâèòåëñòâîòî. Ïðåç äåêåìâðè åäèí ñúä â Ñìîëÿí âçå ðåøåíèå äà ïðåóñòàíîâè äåéíîñòòà íà ÍÏÎ „Îáåäèíåíèå çà èñëÿìñêà ðåëèãèÿ è êóëòóðà“. Îôèöèàëíèÿò ïðåäëîã çà òîâà áå, ÷å îðãàíèçàöèÿòà ñå çàíèìàâà ñ íåïîçâîëåíà çà íåÿ ðåëèãèîçíà äåéíîñò, ìàêàð òÿ äà å ïî èäåÿ ðåëèãèîçíîïðîñâåòíà è îñâåí òîâà ïðîïîâÿäâà èäåè, êîèòî „íå ñà òðàäèöèîííè çà èñëÿìà ó íàñ.“ Òàçè îðãàíèçàöèÿ ñòàíà èçâåñòíà ñ òîâà, ÷å ïîìîãíà íà ó÷åíè÷êè îò Äåâèí äà ïîäàäàò æàëáà äî Êîìèñèÿòà çà çàùèòà ñðåùó äèñêðèìèíàöèÿ ïîðàäè òîâà, ÷å ñìîëÿíñêèòå ó÷èëèùíè âëàñòè èì çàáðàíÿâàõà äà íîñÿò ìþñþëìàíñêè çàáðàäêè äîêàòî ñà â ó÷èëèùå. Ïðåç ãîäèíàòà èìàøå ðåäèöà ñëó÷àè íà ïðîÿâè íà âðàæäåáíî îòíîøåíèå êúì íÿêîè ðåëèãèîçíè îáùíîñòè êàêòî îò ñòðàíà íà îòäåëíè ãðàæäàíè, ïîëèòè÷åñêè è îáùåñòâåíè ñèëè, òàêà è îò ñòðàíà íà ìåñòíè âëàñòè. Îñíîâíè îáåêòè íà òîâà âðàæäåáíî îòíîøåíèå áÿõà, ïî åäíà âå÷å óñòàíîâèëà ñå ëîøà òðàäèöèÿ, ìþñþëìàíèòå è „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“. Íàé-òåæêèÿò ñëó÷àé íà ïðîÿâà íà íåíàâèñò è îìðàçà íà ðåëèãèîçíà îñíîâà áå ïîáîÿò, íàíåñåí íàä 53-ãîäèøíèÿ Õàñàí Ñàëèõ Òàõèð, áúëãàðèí, èçïîâÿäâàù èñëÿìà, îò ñåëî Áîãäàíèöà, ðàçïîëîæåíî íà äâàäåñåòèíà êèëîìåòðà îò Ïëîâäèâ. Íà 11 ñåïòåìâðè 2008 ã. ðàíî ñóòðèíòà â òîçè ãðàä òîé áå íàïàäíàò â ãðúá, áèò äî çàãóáà íà ñúçíàíèå è îñòàâåí íà óëèöàòà â áåçïîìîùíî ñúñòîÿíèå, êúäåòî ïî-êúñíî áå íàìåðåí îò äðóãè ìþñþëìàíè, îòèâàùè íà ñóòðåøíà ìîëèòâà â äæàìèÿòà. Ñàìèÿò ïîáîé ñòàíà ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

íà óëèöàòà, ìíîãî áëèçî äî ìîëèòâåíàòà ñãðàäà. Íà ïîñòðàäàëèÿ áÿõà ñ÷óïåíè ÷åëþñòèòå, èìàøå ðàíè ïî ëèöåòî è ðúöåòå. Ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò ïðåñòúïëåíèåòî å èçâúðøåíî îò îìðàçà, âúïðåêè ÷å äîñåãà íÿìà äàííè èçâúðøèòåëèòå äà ñà íàìåðåíè è ïðèâëå÷åíè êúì îòãîâîðíîñò. Âå÷åðòà íà äåíÿ ïðåäè èíöèäåíòà, ïðåä äæàìèÿòà å èìàëî ãðóïà îò 15-20 ìëàäåæè, êîèòî, ñúáëå÷åíè äî êðúñòà, ñà âèêàëè ïðåä äæàìèÿòà è ñà ïñóâàëè âëèçàùèòå è èçëèçàùèòå îò ìîëèòâåíèÿ äîì õîðà. Òå ñà õâúðëèëè êàìúê, êîéòî å óöåëèë åäíî ìîì÷å ïî ãëàâàòà. Ñúáðàëèòå ñå çà ìîëèòâà õîðà ñå îïëàêàëè íà ïîëèöàé, êîéòî ìèíàë ïî óëèöàòà, íî ïîëèöèÿ òàêà è íå äîøëà, à õóëèãàíèòå ñè ñòîÿëè, âèêàëè è îñêúðáÿâàëè õîðàòà, íåîáåçïîêîÿâàíè îò îðãàíèòå íà ðåäà.15 Ïðåç ôåâðóàðè ñãðàäàòà íà Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî áå „óêðàñåíà“ ñ îáèäíè çà ìþñþëìàíèòå íàäïèñè, èçïèñàíè ïî òîêó-ùî áîÿäèñàíèòå ñòåíè íà ïîñòðîéêàòà. Òîâà íå å èçîëèðàí ñëó÷àé - ñïîðåä äàííè, ïðåäîñòàâåíè îò ãëàâíèÿ ñåêðåòàð íà Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî Õþñåèí Õàôúçîâ, ïðåç ïîñëåäíèòå 10 ãîäèíè, ò.å. çà âðåìåòî îò 1997 äî 2007 ã., ñà ðåãèñòðèðàíè ïîâå÷å îò 50 ñëó÷àÿ íà îñêâåðíåíè ìîëèòâåíè è àäìèíèñòðàòèâíè ñãðàäè íà ìþñþëìàíñêîòî èçïîâåäàíèå, ïðè òîâà âúâ âñè÷êèòå 12 ðàéîííè ìþôòèéñòâà, íî íàé-âå÷å â Êàçàíëúê, Ïëåâåí è Âàðíà. Ïðè òîâà ñàìî â äâà-òðè ñëó÷àÿ ñà çàëîâåíè èçâúðøèòåëèòå, à îñòàíàëèòå îñòàâàò ñ „íåèçâåñòåí èçâúðøèòåë“. Îò Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî çàÿâèõà ïðåä ÁÕÊ, ÷å, ñïîðåä òåõíèòå âïå÷àòëåíèÿ, ïîëèöèÿòà îñòàâà â ïîâå÷åòî ñëó÷àè àïàòè÷íà êúì ïîäîáíè ïðîÿâè è âîäè ðàçñëåäâàíèÿòà ïî-ñêîðî ôîðìàëíî. Êàêòî â ñëó÷àÿ ñ îáèäíèòå íàäïèñè ïî ñãðàäàòà íà Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî â Ñîôèÿ, òàêà è â ðåäèöà äðóãè ïîäîáíè ñëó÷àè, ïðåñàòà ñúîáùàâà çà ïîðóãàâàíåòî, íî îôèöèàëíè îñúäèòåëíè ðåàêöèè ëèïñâàò. 16 Íà 13 þíè 2008 ã. áå ñúîáùåíî, ÷å ðóñåíñêèÿò Îáùèíñêè ñúâåò å âçåë ðåøåíèå ïðåäèøíèÿ äåí, ñ êîåòî çàäúëæàâà êìåòà Áîæèäàð Éîòîâ „äà ïðåäïðèåìå íåîáõîäèìèòå äåéñòâèÿ çà ïðåóñòàíîâÿâàíå íà çâóêîâàòà àãðåñèÿ îò óðåäáàòà íà öåíòðàëíàòà äæàìèÿ „Ñàèä ïàøà“. 17

15 Çà ïîâå÷å ïîäðîáíîñòè âæ. „Çà õîðàòà è íàñèëèåòî", èí-

òåðâþ ñ Õàñàí Ñàëèõ Òàõèð, ñï. Îáåêòèâ, áð. 159, ñåïòåìâðè 2008 ã.

16 Çà ïîâå÷å ïîäðîáíîñòè âæ. „Èíñòèòóöèèòå çàìúë÷àõà çà ïîðåäíîòî îñêâåðíÿâàíå íà ìþñþëìàíñêà ñãðàäà", èíòåðâþ ñ Õþñåèí Õàôúçîâ, ñï. Îáåêòèâ, áð. 152, ìàðò 2008 ã.

17 Â. Ñåãà, 13 þíè 2008 ã.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

Ñïîðåä ìíîçèíñòâîòî â ìåñòíèÿ ïàðëàìåíò ìîíòèðàíàòà íà ìèíàðåòî íà äæàìèÿòà óðåäáà ïðåäñòàâëÿâà „ëîêàëåí èçòî÷íèê íà øóì“ è êìåòúò áå çàäúëæåí äà ïðåäïðèåìå äåéñòâèÿ, çà äà îòñòðàíè òîçè øóì, ñúãëàñíî ïðåäïèñàíèÿòà íà çàêîíîäàòåëñòâîòî çà çàùèòà îò øóìà â îêîëíàòà ñðåäà. Ðåøåíèåòî áå ïðèåòî ïî èíèöèàòèâà íà ñúâåòíèöèòå îò ïàðòèÿ „Àòàêà“ ñëåä èíèöèèðàíà îò òàçè ïàðòèÿ ïîäïèñêà è ñëåä ãîñòóâàíå â Ðóñå íà ëèäåðà íà òàçè ïàðòèÿ Âîëåí Ñèäåðîâ. Òàêà çà ïðúâ ïúò â Áúëãàðèÿ ñèãíàëè, êàíåùè âÿðâàùèòå íà ìîëèòâà, êàêâîòî å ïåñíîïåíèåòî íà èìàìà îò ìèíàðåòî íà äæàìèÿòà, èìàùî ñúùàòà ïðèðîäà, êàêòî è êàìáàíåíèÿ çâúí îò ÷åðêâèòå, áÿõà êâàëèôèöèðàíè ïî î÷åâèäíî äèñêðèìèíàöèîíåí íà÷èí êàòî „øóì“.  íÿêîëêî ãðàäà íà Áúëãàðèÿ ïðîäúëæèõà äà äåéñòâàò îáùèíñêè íàðåäáè, êîèòî îãðàíè÷àâàò ïðàâîòî íà ïóáëè÷íî èçðàçÿâàíå íà ðåëèãèîçíè óáåæäåíèÿ. Òå ìîãàò äà çàñåãíàò ìíîãî ðåëèãèîçíè ãðóïè, îñîáåíî òàêèâà, êîèòî ñà íîâè è îùå íå ñà óñïåëè äà ïðèäîáèÿò îôèöèàëíî ïðèçíàíèå èëè ïúê ãðóïè, êîèòî ñà íàöèîíàëíî ïðèçíàòè ïî ðåäà íà Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà, íî íÿìàò ðåãèñòðèðàíî ïîäðàçäåëåíèå â äàäåí ãðàä. Ñïîðåä ÷ëåí 19 îò Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà òå ìîãàò äà èìàò ìåñòíè ïîäðàçäåëåíèÿ, àêî â óñòàâèòå èì å ïðåäâèäåíî òîâà, à ðåãèñòðàöèÿòà íà ìåñòíî ïîäðàçäåëåíèå å âúïðîñ íà óñìîòðåíèå íà ñàìîòî âåðîèçïîâåäàíèå, êîåòî ñàìî òðÿáâà äà óâåäîìè ìåñòíèòå âëàñòè, ÷å â äàäåí ãðàä èìà íåãîâ êëîí.  ÷àñòíîñò, òîçè ïðîäúëæàâàù ïðîáëåì çàñåãíà îñîáåíî „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ è íÿêîè äðóãè ìàëöèíñòâåíè ðåëèãèîçíè îáùíîñòè.  Áóðãàñ ñúîòâåòíàòà îáùèíñêà íàðåäáà â ÷ëåí 4, àë. 1 çàáðàíÿâà „ïóáëè÷íîòî èçðàçÿâàíå íà âåðñêè óáåæäåíèÿ îò ïðåäñòàâèòåëè íà âåðîèçïîâåäàíèÿ, êîèòî íå ñà ðåãèñòðèðàíè ïî Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà“. Íàðóøåíèåòî ñå íàêàçâà ñ ãëîáà äî 5000 ëâ.  Ïëîâäèâ ìåñòíàòà Íàðåäáà çà îïàçâàíå íà îáùåñòâåíèÿ ðåä â ñâîÿ ÷ëåí 7, àë. 1 çàáðàíÿâà „äåìîíñòðàöèè, ðåëèãèîçíè è äðóãè ìàñîâè è îáùåñòâåíè ìåðîïðèÿòèÿ áåç ïðåäâàðèòåëíî óâåäîìÿâàíå íà îáùèíàòà“, êàòî âåðîèçïîâåäàíèÿòà „ìîãàò äà îðãàíèçèðàò ïóáëè÷íà äåéíîñò è èçâúí ìîëèòâåíèòå ñè äîìîâå ïðè óñëîâèÿòà íà òàçè íàðåäáà“, ò.å. ñëåä êàòî óâåäîìÿò îáùèíàòà. Ïî ñèëàòà íà òàçè ïëîâäèâñêà íàðåäáà è ïðè åäíî ìíîãî øèðîêî òúëêóâàíèå íà íåéíèòå ðàçïîðåäáè, íà 8 àâãóñò 2008 ã. ïîëèöèÿòà ñúñòàâè „ïðîòîêîë çà ïðåäóïðåæäåíèå“ íà åäíà ÷ëåíêà íà „Ñâèäåòåëè íà Éåõîâà“, êîÿòî ðàçãîâàðÿëà ñ ãðàæäàíè íà òåðèòîðèÿòà íà Ãðåáíèÿ êàíàë 15

Ïëîâäèâ.  Áóðãàñ, ïî ñèëàòà íà öèòèðàíàòà íàðåäáà ïðåç ëÿòîòî íà 2008 ã. åäèí ÷ëåí íà Ñâèäåòåëèòå å áèë ïðåäóïðåäåí îò ïîëèöèÿòà, ÷å ïðè ñëåäâàù ñëó÷àé ùå áúäå ãëîáåí ñ ãîëÿìà ãëîáà çàðàäè òîâà, ÷å å ðàçãîâàðÿë ñ ãðàæäàíè â Ìîðñêàòà ãðàäèíà íà ãðàäà è èì å ïðåäëàãàë ðåëèãèîçíà ëèòåðàòóðà.  Ãàáðîâî ïðåç îêòîìâðè äâàìà ÷ëåíîâå íà Ñâèäåòåëèòå ñà áèëè ïðåäóïðåäåíè, ÷å íÿìàò ïðàâî äà ðàçãîâàðÿò ñ ãðàæäàíè íà ïóáëè÷íè ìåñòà ìåæäó 14 è 16 ÷.  Ðàçãðàä íà ñåìåéñòâî ÷óæäåíöè, ïðèâúðæåíèöè íà Ñâèäåòåëèòå, å áèëî ïîçâúíåíî ïî òåëåôîíà îò ëèöå, ïðåäñòàâèëî ñå çà âèñø ïîëèöàé â ãðàäà, è èì å êàçàíî, ÷å àêî íå ñïðàò ñ àãèòàöèîííàòà ñè äåéíîñò, ùå áúäàò èçñåëåíè îò ñòðàíàòà.  íÿêîè ãðàäîâå ïðîäúëæàâàò ïóáëè÷íèòå êëåâåòíè÷åñêè àòàêè ñðåùó „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“, êàòî, êàêòî ëè÷è, òåçè àòàêè ñå ïîëçâàò ñ áëàãîñêëîííîñòòà íà ìåñòíèòå óïðàâè, àêî íå ñà è ïðÿêî èíñïèðèðàíè îò òÿõ. Âúâ Âàðíà è ïðåç 2008 ã. îáùèíñêàòà âëàñò ïðîäúëæè ñ âñè÷êè ñèëè äà ïðå÷è íà ñòðîåæ íà ìîëèòâåí äîì íà „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“. Òîâà òðàå âå÷å îñìà ãîäèíà, êàòî îáùèíàòà è ëè÷íî êìåòúò Êèðèë Éîðäàíîâ íåïðåêúñíàòî èçìèñëÿò ïðå÷êè ïðåä ïðîäúëæàâàíåòî íà ñòðîåæà. Íà 16 þëè Âúðõîâíèÿò àäìèíèñòðàòèâåí ñúä ïîòâúðäè ðåøåíèåòî íà Àäìèíèñòðàòèâíèÿ ñúä - Âàðíà, ñ êîåòî ñå îòõâúðëÿ æàëáàòà íà „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ ñðåùó çàïîâåäòà íà îáùèíàòà çà ñïèðàíå íà ñòðîåæà íà ìîëèòâåíèÿ èì äîì. Ïóáëè÷íà òàéíà â ãðàäà å èçÿâëåíèåòî íà êìåòà, ÷å äîêàòî òîé å íà òîçè ïîñò, „Çàëà íà öàðñòâîòî“ âúâ Âàðíà íÿìà äà èìà.  Áóðãàñ íà 9 àïðèë 2008 ã. îáùèíàòà èçïðàòè äî âñè÷êè ó÷èëèùà â ãðàäà ñïåöèàëíî ïèñìî, ïîäïèñàíî îò Éîðäàíêà Àíàíèåâà, çàìåñòíèê-êìåò è ïðåäñåäàòåë íà ìåñòíàòà Êîìèñèÿ çà áîðáà ñðåùó ïðîòèâîîáùåñòâåíèòå ïðîÿâè íà ìàëîëåòíèòå è íåïúëíîëåòíèòå, â êîåòî òå áÿõà ïðåäóïðåäåíè çà „àêòèâèçàöèÿòà íà íåòðàäèöèîííè çà ñòðàíàòà íè õðèñòèÿíñêè âåðîèçïîâåäàíèÿ âúâ âðúçêà ñ ïðåäñòîÿùèòå Âåëèêäåíñêè ïðàçíèöè“. Äèðåêòîðèòå áÿõà çàäúëæåíè äà çàïîçíàÿò ó÷åíèöèòå ñ ïðèëîæåíèÿ êúì ïèñìîòî òåêñò, íàðå÷åí „Èíôîðìàöèÿ”, è äà äîêëàäâàò çà òîâà â îáùèíàòà.  òîçè òåêñò ñà îòïðàâåíè íåâåðíè è êëåâåòíè÷åñêè òâúðäåíèÿ êúì „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“, êúì „Öúðêâàòà íà Èñóñ Õðèñòîñ è íà ñâåòèèòå îò ïîñëåäíèÿ äåí" è êúì Åâàíãåëñêèòå ïåòäåñÿòíè öúðêâè â Áúëãàðèÿ. Çà Ñâèäåòåëèòå íàïðèìåð ñå òâúðäè, ÷å „[Ð]åçóëòàòúò îò òîâà âíóøåíèå (ñòàâà äóìà çà àãèòàöèÿòà íà „Ñâèäåòåëèòå íà 16

Éåõîâà") â íåðåäêè ñëó÷àè å äåïðåñèÿ, ïñèõè÷åñêè ðàçñòðîéñòâà è ñàìîóáèéñòâî“. Çà äåéíîñòòà íà Ïåòäåñÿòíèòå öúðêâè, íàïðèìåð, ñå êàçâà, ÷å „[×]åñòî ïúòè íà òåõíè ñáèðêè ïîñåòèòåëè ñà èçïàäàëè â íååñòåñòâåíè ñúñòîÿíèÿ íà òðàíñ, ãîâîðåéêè íåñâúðçàíî íà óæ äðåâíè åçèöè, à îïàñíîñòòà äà ñå ïîëó÷àò ïñèõè÷åñêè îòêëîíåíèÿ ñëåä òàêúâ ñåàíñ å ìíîãî âåðîÿòíà“. Çàêëþ÷åíèåòî íà öèòèðàíàòà „Èíôîðìàöèÿ“ å íåäâóñìèñëåíî êëåâåòíè÷åñêî: „[Õ]àðàêòåðíî çà ãîðåèçáðîåíèòå ñåêòè è äðóãè ïîäîáíè ðåëèãèîçíè ôîðìàöèè å, ÷å ðàçåäèíÿâàò áúëãàðñêàòà íàöèÿ è ÿ ïðîòèâîïîñòàâÿò íà ðåëèãèîçåí ïðèíöèï“. Âúïðåêè ïðîòåñòèòå íà çàñåãíàòèòå ðåëèãèîçíè îáùíîñòè, íÿìà èíôîðìàöèÿ îáùèíàòà äà ñå å èçâèíèëà çà êëåâåòíè÷åñêèòå ñè òâúðäåíèÿ. Õàðàêòåðåí äåòàéë â ñëó÷àÿ å, ÷å Áóðãàñêèÿò àäìèíèñòðàòèâåí ñúä, ñ îïðåäåëåíèå îò 3 íîåìâðè 2008 ã. îñòàâÿ áåç ðàçãëåæäàíå æàëáàòà íà „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ ñðåùó öèòèðàíîòî ïèñìî íà îáùèíàòà, ìîòèâèðàéêè ñå ñúñ ñìåõîòâîðíèÿ ïðåäëîã, ÷å „[Î]ò ïðèëîæåíèòå äîêàçàòåëñòâà íå ìîæå äà ñå íàïðàâè èçâîä çà èäåíòè÷íîñò ìåæäó îïèñàíèòå â èíôîðìàöèÿòà „Ñâèäåòåëè íà Éåõîâà“ è „Ñâèäåòåëè íà Éåõîâà â Áúëãàðèÿ“.  Ãàáðîâî ïðåç öÿëàòà êúñíà åñåí íà 2008 ã. òå÷å êàìïàíèÿ, âêëþ÷âàùà ïîäïèñêè, øåñòâèÿ, ïóáëèêàöèè â ìåñòíàòà è â öåíòðàëíàòà ïðåñà ñðåùó íàìåðåíèåòî íà „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ äà ñè ïîñòðîÿò â òîçè ãðàä ìîëèòâåí äîì. Òÿ áå àêòèâíî ïîääúðæàíà è îò â. „Àòàêà“. Òàçè êàìïàíèÿ âêëþ÷âà ìåñòíîòî ïðàâîñëàâíî äóõîâåíñòâî, ìåñòíèòå îðãàíèçàöèè íà ÂÌÐÎ è íà „Àòàêà“ è î÷åâèäíî ñå ïîëçâà ñ áëàãîñêëîííîñòòà íà ìåñòíàòà âëàñò. Âúâ Âåëèêî Òúðíîâî, ïðåç 2008 ã. åäèí ñúä äàäå õîä íà äåëî, âîäåíî îò ðîäíèíèòå íà æåíà, ÷ëåí íà „Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“, çà ëèøàâàíåòî é îò äååñïîñîáíîñò è ïîñòàâÿíå ïîä çàïðåùåíèå ïîä ïðåäëîã, ÷å òÿ å „ïñèõè÷åñêè ðàçñòðîåíà“, çàùîòî å ÷ëåí íà „ñåêòàòà „Ñâèäåòåëè íà Éåõîâà“. Ïóáëè÷íà òàéíà â ãðàäà å, ÷å èñòèíñêèÿò ìîòèâ íà òîâà äåëî å æåëàíèåòî íà íåéíèòå ðîäíèíè äà ïðèäîáèÿò ñîáñòâåíîñòòà é. Äåëîòî, ÷ðåç èçÿâëåíèÿ íà ðîäíèíèòå é, ïîëó÷è øèðîêà ãëàñíîñò â ìåñòíàòà ïðåñà.

7. Ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå Ïðåç 2008 ã. ïîëîæåíèåòî ñúñ ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå â Áúëãàðèÿ ñå âëîøè ïîðàäè êîìáèíàöèÿ îò ñòàðè ïðîáëåìè è íîâè òåíäåíöèè, çàñÿãàùè âñè÷êè ôîðìè íà ïðîÿâà íà òîâà ÷îÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

âåøêî ïðàâî. Íèêàêâè ïðîìåíè íå íàñòúïèõà â ïðîÿâàòà íà òåíäåíöèèòå, êîèòî ÁÕÊ íàáëþäàâà îò ãîäèíè âúâ ôóíêöèîíèðàíåòî íà ìåäèèòå. Íàé-îáùî, òå ìîãàò äà áúäàò îáîñîáåíè â 12 êàòåãîðèè, êîèòî ñïåöèàëíèÿò ïðàâîçàùèòåí ìîíèòîðèíã íà ÁÕÊ îòêðîè è ïðåç 2008 ã.: - Íåÿñíà ñîáñòâåíîñò íà ìåäèèòå, íåïðîçðà÷åí ïðîèçõîä íà êàïèòàëà, êîåòî ïðåïÿòñòâà èäåíòèôèöèðàíåòî íà ìíîãî îò èãðà÷èòå íà òîâà ïîëå è ïîåìàíåòî íà ÿñíè îòãîâîðíîñòè; - Àâòîöåíçóðà íà æóðíàëèñòèòå, îñîáåíî â ÷àñòíèòå ìåäèè, ïðè÷èíà çà êîÿòî ñà êàêòî èêîíîìè÷åñêè, òàêà è ïîëèòè÷åñêè èíòåðåñè; - Àãðåñèâíî âìåøàòåëñòâî îò ñòðàíà íà ïèàð àãåíöèèòå, êîåòî ïðåâðúùà ìåäèèòå â ïðîñòðàíñòâî çà îòêðîâåíî êîðïîðàòèâíè èíòåðåñè;18 - Óâåëè÷àâàíå íà ïîëåòî íà ðåêëàìàòà, êàêòî ïðÿêî, òàêà è ÷ðåç îïîñðåäñòâàùè ìåõàíèçìè è òÿõíîòî êîíòðîëèðàùî âúçäåéñòâèå âúðõó ñúäúðæàíèåòî íà ïóáëèêàöèèòå è íåçàâèñèìîñòòà íà æóðíàëèñòèòå; - Ðàçíîîáðàçíè ôîðìè íà ïîëèòè÷åñêè íàòèñê íà äúðæàâàòà è îòäåëíè ïàðëàìåíòàðíî ïðåäñòàâåíè ïàðòèè; - Ñèëíî èçðàçåíè è øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíè ðàñèçúì, êñåíîôîáèÿ, ñåêñèçúì è ïðåäðàçñúäúöè êúì ðåëèãèîçíè è ñåêñóàëíè ìàëöèíñòâà; - Ïðîâàë íà ðåãóëàòîðà â ëèöåòî íà Ñúâåòà çà åëåêòðîííè ìåäèè äà ïðèëîæè çàêîíà îòíîñíî êîíòðîëà íàä ðàäèî è òåëåâèçèîííè îïåðàòîðè, êîèòî ãðóáî ãî íàðóøàâàò; - Áåçäåéñòâèÿ íà åòè÷íèòå êîìèñèè ïî ïå÷àò è â åëåêòðîííèòå ìåäèè â ñëó÷àèòå íà ÿâíè íàðóøåíèÿ íà òåõíèòå åòè÷íè êîäåêñè; - Ñâèâàíå íà ãðàæäàíñêèÿ äèñêóðñ â ìåäèèòå; - Çíà÷èòåëåí ïðîèçâîë îò ñòðàíà íà äúðæàâíè è îáùèíñêè îðãàíè â äîñòúïà äî èíôîðìàöèÿ; - Íàñèëèÿ íàä æóðíàëèñòè, áåçäåéñòâèå íà ðàçñëåäâàùèòå îðãàíè; - Ïðîäúëæàâàùè îïèòè çà öåíçóðà â èíòåðíåò.

18 Âèæ ïî-ïîäðîáíî: ÁÕÊ, Ïðåñòðóêòóðèðàíå íà ïóáëè÷-

íîñòòà, Ñîôèÿ, 2005 ã.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

Çàåäíî ñ òåçè ñòàðè ïðîáëåìè, êîèòî ÁÕÊ å îòáåëÿçâàë íååäíîêðàòíî, ïðåç 2008 ã. ñå î÷åðòà åäíî íîâî è íåâèæäàíî äîñåãà òÿõíî ïðîÿâëåíèå, êîåòî ãè ïîñòàâÿ íà êà÷åñòâåíî íîâî ðàâíèùå. Òå ñå ñâåæäàõà äî êðàéíè ôîðìè íà ôèçè÷åñêî íàñèëèå íàä õîðà çàðàäè òÿõíîòî ñëîâî, ãðóáè íàìåñè íà äúðæàâàòà â êîíòðîëà íàä èíòåðíåò ïóáëèêàöèè è óâîëíåíèÿ íà æóðíàëèñòè îò ïîïóëÿðíè ìåäèè çàðàäè çàñÿãàíå íà èêîíîìè÷åñêè èíòåðåñè.  åäèí îò íàé-ôðàïèðàùèòå ñëó÷àè íà ïîðú÷êîâè óáèéñòâà, íà 7 àïðèë áå óáèò îò íàåìåí óáèåö Ãåîðãè Ñòîåâ, àâòîð íà ðîìàíèçèðàíè îïèñàíèÿ íà ñúáèòèÿ è ëè÷íîñòè îò ïîäçåìíèÿ ñâÿò, âêëþ÷èòåëíî òàêèâà, ñâúðçàíè ñ õîðà, çàåìàùè â ìèíàëîòî âèñîêè óïðàâëåíñêè ïîñòîâå. Ñàì ó÷àñòíèê â ñòðóêòóðèòå íà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò, Ñòîåâ çàÿâÿâàøå è ïèøåøå, ÷å òÿ å ñúçäàäåíà îò áèâøè íîìåíêëàòóðíè êàäðè îò âðåìåòî íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì è ñëóæèòåëè íà òàéíàòà ïîëèöèÿ. Ïðèæèâå òîé íà íÿêîëêî ïúòè çàÿâè ïóáëè÷íî, ÷å å ãîòîâ äà ñâèäåòåëñòâóâà ñðåùó âèäíè õîðà îò ïîäçåìíèÿ ñâÿò, íî ïðîêóðàòóðàòà è îðãàíèòå íà ÌÂÐ íå ñà îòêëèêíàëè íà òåçè íåãîâè æåëàíèÿ. Äî êðàÿ íà 2008 ã. èçâúðøèòåëèòå íà òîâà ïðåñòúïëåíèå íå áÿõà ðàçêðèòè. Íà 22 ñåïòåìâðè 2008 ã. âå÷åðòà íÿêîëêî ìàñêèðàíè ëèöà, êîèòî ñå ïðåäñòàâèëè çà ïîëèöàè, ñ÷óïèõà ñ ÷óêîâå è ìåòàëíè ïðúòè êðàêàòà è ðúöåòå íà Îãíÿí Ñòåôàíîâ, ãëàâåí ðåäàêòîð íà ñàéòà „Ôðîã íþç“. Ñ èìåòî íà òîçè æóðíàëèñò ñå ñâúðçà ïîääúðæàíåòî íà ñàéòà „Îïàñíèòå íîâèíè".  íåãî áÿõà ïóáëèêóâàíè ñåðèÿ îò ìàòåðèàëè çà äåéíîñòòà íà áúëãàðñêèòå ñëóæáè çà ñèãóðíîñò, êàêòî è çà ëè÷íèÿ æèâîò íà ïðåçèäåíòà Ãåîðãè Ïúðâàíîâ. Íÿêîëêî ñåäìèöè ïî-ðàíî Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ „Íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò" (ÄÀÍÑ) èçïîëçâà íåôîðìàëåí íàòèñê, çà äà ïðèíóäè ñîáñòâåíèöèòå íà ñàéòà äà ãî çàêðèÿò, êîåòî òå íàïðàâèõà. Åäèí æóðíàëèñò áå çàäúðæàí è ðàçïèòâàí â ÄÀÍÑ ïðîäúëæèòåëíî âðåìå, à ñèíúò íà Ñòåôàíîâ áå çàïëàøåí.  ðàçðàçèëèÿ ñå íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî ñêàíäàë ñ èççåìàíåòî íà ðàçïå÷àòêè è ïîäñëóøâàíå íà ðàçãîâîðè ïî ìîáèëíè òåëåôîíè îò ÄÀÍÑ èìåòî íà Îãíÿí Ñòåôàíîâ áå ñïîìåíàòî, íàðåä ñ äðóãè, ñðåä îáåêòèòå íà ïîäñëóøâàíå.19 Äî êðàÿ íà ãîäèíàòà èçâúðøèòåëèòå íà ïîáîÿ íå áÿõà óñòàíîâåíè. Çàìåñòíèê-ãëàâíèÿò ðåäàêòîð íà ñàéòà „Ôðîã íþç“ çàÿâè, ÷å ñëåä ïîáîÿ íàä Ñòåôàíîâ å ïîëó÷èë àíîíèìíè çàï19 Âèæ ïî-ãîðå: Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ æè-

âîò, æèëèùåòî è êîðåñïîíäåíöèÿòà

17

ëàõè ïî òåëåôîíà, ÷å „ìîæå äà ìó ñå ñëó÷è ñúùîòî“. 20 Ïðåç íîåìâðè ïîïóëÿðíèÿò âîäåù íà ñóòðåøíèÿ áëîê íà „Íîâà òåëåâèçèÿ“ Ãåîðãè Êîðèòàðîâ áå âíåçàïíî óâîëíåí. Ðúêîâîäñòâîòî íà òåëåâèçèÿòà öèòèðà íåÿñíè ìîòèâè êàòî „íåñïàçâàíåòî îò ñòðàíà íà âîäåùèÿ íà ïðèíöèïèòå íà æóðíàëèñòè÷åñêèÿ ïëóðàëèçúì è èçïîëçâàíåòî íà òåëåâèçèîííèÿ åêðàí çà ëè÷íè öåëè“. Ñïîðåä ñàìèÿ Êîðèòàðîâ óâîëíåíèåòî ìó å ðåçóëòàò îò çàñÿãàíåòî íà èíòåðåñèòå íà êîìïàíèÿòà „Ëóêîéë“ íÿêîëêî äíè ïî-ðàíî ÷ðåç äàâàíå äóìàòà íà áèçíåñ äàìà, êîÿòî ðàçêðèâà íåçàêîííè è íåëîÿëíè äåéñòâèÿ íà êîìïàíèÿòà. „Ëóêîéë“ ðàçïðîñòðàíè ñúîáùåíèå, â êîåòî çàÿâè, ÷å „óâîëíåíèåòî äî ãîëÿìà ñòåïåí å â ðåçóëòàò íà íàøåòî íàñòîÿâàíå, çà êîåòî áëàãîäàðèì íà ðúêîâîäñòâîòî íà Íîâà òåëåâèçèÿ“. Òàçè êîìïàíèÿ å ùåäúð ðåêëàìîäàòåë íà ìíîãî ìåäèè â Áúëãàðèÿ. Ñúñ ñïåöèàëíà äåêëàðàöèÿ îò 21 íîåìâðè ÁÕÊ ñå îáúðíà êúì ÑÅÌ äà óïðàæíè ïðàâîìîùèÿòà ñè ïî çàêîí „âúâ âðúçêà ñ âúçíèêíàëèòå ñåðèîçíèòå ñúìíåíèÿ çà èçâúíïðîôåñèîíàëíè ìîòèâè ïðè óâîëíåíèåòî íà åäèí îò âîäåùèòå áúëãàðñêè òåëåâèçèîííè æóðíàëèñòè“. 21 Ïðåç ãîäèíàòà ïðîäúëæè êîíöåíòðàöèÿòà íà êàïèòàëà â åëåêòðîííèòå è â ïå÷àòíèòå ìåäèè.22 Åëåêòðîííèòå ìåäèéíè êîíãëîìåðàòè îò òèïà íà êàíàëèòå „Äèåìà“, „Ðèíã“ è TV2 ñúçäàäîõà îãðîìíà êîíöåíòðàöèÿ íà ìåäèéíî âðåìå, êîåòî äàâà âúçìîæíîñò çà ðàçãðúùàíå íà ðåêëàìíèÿ ïàçàð. Èìà ãðàäîâå â ñòðàíàòà, â êîèòî êàáåëíèòå ìðåæè ñà èçêóïåíè îò åäèí èëè äâàìà ñîáñòâåíèöè, êîåòî ïîñòàâÿ çðèòåëÿ â ñèòóàöèÿ íà èíôîðìàöèîíåí ìîíîïîë. Ïðîìÿíàòà íà ñîáñòâåíîñòòà íà „Íîâà òåëåâèçèÿ“ è íà Òâ7 äîâåäå äî äîìèíèðàíå íà êóëòóðàòà íà çàáàâëåíèåòî, à ðåëåâàíòíè íà äåìîêðàòè÷íèÿ äåáàò æàíðîâå áÿõà èçìåñòåíè. Ñëåä óâîëíåíèåòî íà Ãåîðãè Êîðèòàðîâ äèñêóñèîííèÿò ôîðìàò îñòàíà ñàìî â ïðåäàâàíåòî íà „Ñåèçìîãðàô“ íà áÒÂ è „Íà ÷åòèðè î÷è“ ïî „Íîâà òåëåâèçèÿ“. Íàëè÷èåòî íà íîâàòà RE:TV è òåëåâèçèÿ „Åâðîïà“, êîèòî ñà îðèåíòèðàíè êúì ïîâå÷å èíôîðìàöèÿ è ïóáëèöèñòèêà íå óñïÿõà äà ïðîìåíÿò ñèòóàöèÿòà ñ ïëóðàëèçìà íà ãëàñîâåòå â èíôîðìàöèîííîòî ïðîñòðàíñòâî ïîðàäè ñëàáàòà èì ãëåäàåìîñò. Äîðè ïîÿâàòà íà íî20 Â. Äíåâíèê îò 25.09.2008 ã.

21 „Äåêëàðàöèÿ íà ÁÕÊ ïî ïîâîä óâîëíåíèåòî íà æóðíà-

ëèñòà Ãåîðãè Êîðèòàðîâ", íà: http://www.bghelsinki.org/ index.php?module=news&lg=bg&id=1826.

22 Âèæ ïî-ïîäðîáíî: ÁÕÊ, Êàê è çàùî ñïðÿ Ðàäèî Íîâà Åâðîïà, Ñîôèÿ, 2007 ã.

18

âèòå îíëàéí èçäàíèÿ íå îêàçà î÷àêâàíîòî âúçäåéñòâèå çà äåìîêðàòèçèðàíå íà ïóáëè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî. Êúì ìîíîïîëíèòå ïîçèöèè â ïå÷àòà íà ÂÀÖîâèòå èçäàíèÿ, êîèòî ïîâå÷å îò 10 ãîäèíè äîìèíèðàò ðåêëàìíèÿ ïàçàð, ñå ïðèáàâè è íîâèÿò èãðà÷ â ëèöåòî íà „Íîâà áúëãàðñêà ìåäèéíà ãðóïà“. Îñâåí çàêóïóâàíåòî íà âåñòíèöè „Ìîíèòîð“, „Òåëåãðàô“, „Ïîëèòèêà“, òàçè ãðóïèðîâêà âå÷å ïðèòåæàâà è ÷àñò îò ÈÏÊ. Ïóáëè÷íà òàéíà å âðúçêàòà ìåæäó íîâèòå èãðà÷è è ÄÏÑ, êîåòî ñèëíî çàñòðàøàâà åòè÷íèòå ñòàíäàðòè íà èíôîðìàöèÿòà, âúâåæäàéêè êîðïîðàòèâíè è ïîëèòè÷åñêè èíòåðåñè. Êðàéíî íàöèîíàëèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ „Àòàêà“ íà ñâîé ðåä ïðîäúëæè äà èìà çà ñâîé ðóïîð òåëåâèçèÿ ÑÊÀÒ è âåñòíèê „Àòàêà“. Ïðåç äåêåìâðè Ñúâåòúò çà åëåêòðîííè ìåäèè (ÑÅÌ) íàïðàâè ìîíèòîðèíã íà ÁÍÐ, ïðîãðàìà „Õîðèçîíò“ è ïðåäàâàíåòî „Íåäåëÿ 150“.  ðàçïðîñòðàíåíèÿ äîêëàä íà ÑÅÌ ñå îòáåëÿçâà ïðîäúëæàâàùîòî îòñúñòâèå íà ãëàñîâåòå íà õîðàòà â íåðàâíîñòîéíî ïîëîæåíèå, íà ñåêñóàëíèòå è åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà â íàöèîíàëíèÿ åôèð, äåôèöèòè, êîèòî ÁÕÊ íåâåäíúæ ñúñ çàãðèæåíîñò å îòáåëÿçâàë. Ïðåç ÿíóàðè 2009 ã. ÑÅÌ îðãàíèçèðà äèñêóñèÿ çà âðàæäåáíîòî ñëîâî â ìåäèèòå, îò êîÿòî ñòàíà ÿñíà òâúðäå ñëàáàòà è íååôåêòèâíà ðîëÿ íà ðåãóëàòîðà â ñàíêöèîíèðàíåòî íà òîâà ñëîâî. Îðãàíèòå çà ñàìîðåãóëàöèÿ ñúùî îñòàíàõà ïàñèâíè êúì òîçè ñåðèîçåí ïðîáëåì íà áúëãàðñêèòå ìåäèè.  åäèí ñêàíäàëåí è èçêëþ÷èòåëíî êîíôóçåí çà áúëãàðñêàòà ìåäèéíà îáùíîñò ñëó÷àé, ïðåç ìàé 2008 ã. íàé-ïðåñòèæíàòà æóðíàëèñòè÷åñêà íàãðàäà „×åðíîðèçåö Õðàáúð“ çà ìëàä æóðíàëèñò áå äàäåíà íà Êàëèí Ðóìåíîâ, êîéòî ÷åñòî èçïîëçâà ðàñèñòêà ðå÷ ñðåùó ðîìè. Íàãðàäàòà å ó÷ðåäåíà îò Ñúþçà íà èçäàòåëèòå.  êðàÿ íà àâãóñò íÿêîëêî ìåæäóíàðîäíè îðãàíèçàöèè ïðîòåñòèðàõà ñðåùó äàâàíåòî íà íàãðàäàòà íà ðàñèñò.23 Íà 10 ñåïòåìâðè ïðåäñòàâèòåëè íà ìåäèéíàòà ãðóïèðîâêà ÂÀÖ, êîÿòî ïðèòåæàâà íàé-ãîëåìèòå âñåêèäíåâíèöè, ñå ïðèñúåäèíèõà êúì ïðîòåñòà. Íÿêîëêî äíè ñëåä òîâà Ñúþçúò íà èçäàòåëèòå è Àêàäåìèÿ „×åðíîðèçåö Õðàáúð“, êîÿòî äåéñòâà êàòî æóðè, èçòåãëèõà îáðàòíî íàãðàäàòà. Ïðåç 2008 ã. ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî â Áúëãàðèÿ áå ïðåäìåò íà âàæíî ðåøåíèå íà ÅÑÏ× äåëîòî Êàíäæîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ , îò 6 íîåì23 Âèæ: "International Journalist Organization Condemns

Granting of Award to Bulgarian Racist", at: h t t p : / / w w w . wiesenthal.com/site/apps/s/content.asp?c=lsKWLbPJLnF&b =4442915&ct=6270969.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

âðè 2008 ã. Ã-í Êàíäæîâ áe àðåñòóâàí ïðåç 2000 ã. çà òîâà, ÷å èçäèãíàë ïëàêàòè ñðåùó òîãàâàøíèÿ ìèíèñòúð íà ïðàâîñúäèåòî, Òåîäîñèé Ñèìåîíîâ, íà êîèòî íàñòîÿâàë çà îñòàâêàòà ìó, íàðè÷àéêè ãî „òîïèäèîòà â ïðàâèòåëñòâîòî“. Ã-í Êàíäæîâ áèë çàäúðæàí çà ÷åòèðè äíè ïî îáâèíåíèå â õóëèãàíñòâî è êëåâåòà è îñúäåí íà ÷åòèðè ìåñåöà çàòâîð óñëîâíî. Ïî-êúñíî áèë îïðàâäàí îò ïî-ãîðíèòå èíñòàíöèè, êîèòî íå ïðèåëè, ÷å èçïîëçâàíåòî íà äóìàòà „òîïèäèîò“ äèñêðåäèòèðà ìèíèñòúðà. ÅÑÏ× íàìåðè, ÷å àðåñòúò íà ã-í Êàíäæîâ å áèë íåçàêîíåí è â ãðóáî íàðóøåíèå íà ÷ëåí 5 îò Êîíâåíöèÿòà, òúé êàòî ïðåñòúïëåíèåòî êëåâåòà òîãàâà ñå ïðåñëåäâàëî ñàìî ïî òúæáà íà ïîñòðàäàëèÿ è îáâèíåíèå â íåãî ñëåäîâàòåëíî íå å ìîãëî äà áúäå îñíîâàíèå çà çàäúðæàíå, à ïî îòíîøåíèå íà îáâèíåíèåòî çà õóëèãàíñòâî, àðåñòúò å íåçàêîíåí, çàùîòî ã-í Êàíäæîâ íå å ïðèçîâàâàë êúì íàñèëèå è íå å íàðóøàâàë îáùåñòâåíèÿ ðåä. Ñúäúò íàìåðè îùå, ÷å àðåñòúò íà ã-í Êàíäæîâ çà ïî÷òè ÷åòèðè äíè å ìíîãî ãðóáî íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà ñâîáîäíî èçðàçÿâàíå ïî ÷ëåí 10 îò Êîíâåíöèÿòà. Èçäèãàíåòî íà ïëàêàòè çà îñòàâêà íà ìèíèñòúðà å â ïðàâîòî íà æàëáîïîäàòåëÿ, êîåòî âêëþ÷âà ïðàâî íà çàñèëåíî êðèòè÷íî îòíîøåíèå êúì âèñøèòå ïóáëè÷íè ñëóæèòåëè. Äåéñòâèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî â åäíî äåìîêðàòè÷íî îáùåñòâî ñëåäâà äà ñà ïîä ïîñòîÿíåí îáùåñòâåí êîíòðîë, êîåòî èçèñêâà âèñøèòå ñëóæèòåëè äà íå ïðèáÿãâàò äî íàêàçàòåëíè ðåïðåñèè ñðåùó ñâîèòå êðèòèöè. Ïðåç 2008 ã. è ñâîáîäàòà íà ïðåñàòà ïðîâîêèðà ðåøåíèå íà ÅÑÏ× - Èâàíîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ, îò 14 ôåâðóàðè 2008 ã. Æàëáîïîäàòåëêàòà, æóðíàëèñòêà âúâ â. „24 ÷àñà“, ïóáëèêóâàëà ïðåç 2001 ã. ñúîáùåíèå, ÷å Ì.Ä., èçâåñòåí äåïóòàò, áèë â ñïèñúêà ñ „êðåäèòíèòå ìèëèîíåðè“ íà ÁÍÁ. Ì.Ä. çàâåë äåëî çà êëåâåòà ñðåùó Èâàíîâà è ñúäúò ÿ íàìåðèë çà âèíîâíà ïîðàäè òîâà, ÷å ïóáëèêóâàëà íåâÿðíà èíôîðìàöèÿ è íå ïðîâåðèëà íàäëåæíî èçòî÷íèöèòå ñè ïðåäè ïóáëèêàöèÿòà. Íàëîæèëè é ãëîáà îò 500 ëâ. è ÿ îñúäèëè äà çàïëàòè íà Ì.Ä. îáåçùåòåíèå îò 2000 ëâ. ÅÑÏ× îòêàçà äà íàìåðè íàðóøåíèå íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, êàòî ñå ïîçîâà íà áàëàíñà ìåæäó ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî è ðåïóòàöèÿòà íà äðóãèòå, â ñâåòëèíàòà íà òîâà, ÷å â ñëó÷àÿ ñòàâà âúïðîñ çà ôàêòè÷åñêè òâúðäåíèÿ, êîèòî ïîäëåæàò íà ïðîâåðêà è äîêàçâàíå, çà ðàçëèêà îò îöåíú÷íèòå èçÿâëåíèÿ. Ñúäúò ïîä÷åðòà, ÷å ñâîáîäàòà íà ïðåñàòà òðÿáâà äà ñå óïðàæíÿâà ñ íóæíàòà îòãîâîðíîñò è äîáðîñúâåñòíîñò çà îñèãóðÿâàíå íà äîñòîâåðíà èíôîðìàöèÿ. Ñúäúò âçå ïðåäâèä íÿêîëêî ôàêòîðà - êàêòî å ôîðìóëèðàëà èçÿâëåíèåÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

òî ñè, Èâàíîâà å çàáëóäèëà ÷èòàòåëèòå, ÷å ñå îñíîâàâà ïðÿêî íà îôèöèàëíèÿ ñïèñúê íà ÁÍÁ, è íå å ïîñî÷èëà, ÷å ïðîñòî âúçïðîèçâåæäà ÷óæäè òâúðäåíèÿ; òÿ íå å óñïÿëà äà äîêàæå èñòèííîñòòà íà òâúðäåíèòå îò íåÿ ôàêòè; íå å ïðîâåðèëà âåðíîñòòà íà ôàêòèòå ñ äúëæèìàòà æóðíàëèñòè÷åñêà ãðèæà è ÷ðåç äîñòîâåðíè èçòî÷íèöè, à å áúðçàëà äà ïóáëèêóâà íîâèíà; øèðîêîòî ðàçïðîñòðàíåíèå íà ñòàòèÿòà; ìåñòíèòå ñúäèëèùà ñà ÿ îñâîáîäèëè îò íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò è ñà é íàëîæèëè ìèíèìàëíèÿ ðàçìåð ãëîáà è îáåçùåòåíèå, ñúîáðàçåíî ñ íåéíèòå äîõîäè.

8. Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ24 Ïðåç 2008 ã. áÿõà ïðåäïðèåòè âàæíè èçìåíåíèÿ â ìåæäóíàðîäíîïðàâíàòà è íàöèîíàëíàòà çàêîíîäàòåëíà ðàìêà íà äîñòúïà äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Ñúùåâðåìåííî, ïðîäúëæè âîäåíåòî íà ñúäåáíè äåëà ñðåùó îòêàçè íà íàöèîíàëíèòå èíñòèòóöèè äà ïðåäîñòàâÿò èíôîðìàöèÿ. Ìíîãî îò òÿõ ñà ñâúðçàíè ñ äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ, êîÿòî çàñÿãà òúðãîâñêè âçàèìîîòíîøåíèÿ íà ïóáëè÷íè èíñòèòóöèè ñ ôèðìè. ×åñòî îòêàçâàíà äîðè íà ðàçñëåäâàùè æóðíàëèñòè, òàçè èíôîðìàöèÿ áè ñïîìîãíàëà çà óñòàíîâÿâàíåòî íà ïðàêòèêè íà ïðîçðà÷íîñò è ïî÷òåíîñò è áè ñïîñîáñòâàëà çà ïðåâåíöèÿ íà êîðóïöèÿòà. Èìàøå èçìåíåíèÿ è â ðåãóëàöèÿòà, ñâúðçàíà ñúñ çàùèòàòà íà ëè÷íèòå äàííè. ×ðåç ïîäçàêîíîâ àêò, íàðåäáà íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è ïðåäñåäàòåëÿ íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà èíôîðìàöèîííè òåõíîëîãèè è ñúîáùåíèÿ (ÄÀÈÒÑ), áå ñúçäàäåí ðåä çà óëåñíåí äîñòúï äî äàííè, ñâúðçàíè ñ åëåêòðîííèòå ñúîáùåíèÿ íà õîðàòà. Íàðåäáàòà áå àòàêóâàíà ïî ñúäåáåí ðåä îò íåïðàâèòåëñòâåíàòà îðãàíèçàöèÿ Ïðîãðàìà Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ (ÏÄÈ) êàòî ïðîòèâîðå÷àùà íà Êîíñòèòóöèÿòà è Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Ìåæäóíàðîäíî çàêîíîäàòåëñòâî Ñëåä ïîâå÷å îò äâå ãîäèíè êàìïàíèÿ, íà 27 íîåìâðè 2008 ã., Ñúâåòúò íà Åâðîïà ïðèå ïúðâèÿ â ñâåòà ìåæäóíàðîäåí ïðàâíîçàäúëæèòå-

24 Ãëàâàòà å îñíîâàíà íà èíôîðìàöèÿ îò Ïðîãðàìà Äîñòúï

äî èíôîðìàöèÿ. Çà ïîâå÷å ïîäðîáíîñòè, âèæ Ñúñòîÿíèåòî íà äîñòúïà äî èíôîðìàöèÿ â Áúëãàðèÿ 2008 ã., äîñòúïåí íà: http://www.aip-bg.org/annual_rep_bg.htm.

19

ëåí äîêóìåíò, ãàðàíòèðàù äîñòúïà äî èíôîðìàöèÿ îò ïóáëè÷íèòå èíñòèòóöèè. Òîâà å Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà äîñòúï äî îôèöèàëíè äîêóìåíòè.25 Ïðåç 2009 ã. êîíâåíöèÿòà ùå áúäå îòêðèòà çà ïîäïèñâàíå îò ñòðàíèòå-÷ëåíêè íà Ñúâåòà íà Åâðîïà. Èçðàáîòâàíåòî íà òåêñòà íà êîíâåíöèÿòà çàïî÷íà ïðåç ÿíóàðè 2006 ã. è áå ñúïðîâîäåíî îò ìàùàáíà êàìïàíèÿ îò ñòðàíà íà òðèòå íàáëþäàâàùè ãðàæäàíñêè îðãàíèçàöèè - Access Info Europe, Article 19 è OSI Justice Initiative. Êîíâåíöèÿòà öåëè çàëàãàíå íà îáùè ñòàíäàðòè, êîèòî äà ãàðàíòèðàò äîñòúïà äî èíôîðìàöèÿ âúâ âñÿêà îò ñòðàíèòå.  Áúëãàðèÿ, ÏÄÈ áåøå çàñòúïíèê â ìåæäóíàðîäíàòà êàìïàíèÿ çà ñúçäàâàíå íà ïî-âèñîêè ñòàíäàðòè â îáëàñòòà íà äîñòúïà äî èíôîðìàöèÿ, êîèòî äà áúäàò îòðàçåíè â òåêñòîâåòå íà êîíâåíöèÿòà. ÏÄÈ ñå îáúðíà ñ ïèñìî äî ÷ëåíîâåòå íà áúëãàðñêàòà äåëåãàöèÿ â Ïàðëàìåíòàðíàòà àñàìáëåÿ íà Ñúâåòà íà Åâðîïà íà 24 ñåïòåìâðè 2008 ã. Ïèñìîòî ïðèçîâàâàøå ÷ëåíîâåòå íà äåëåãàöèÿòà äà ïîäêðåïÿò ñòàíîâèùåòî íà äîêëàä÷èêà íà Êîìèñèÿòà ïî ïðàâíè âúïðîñè è ÷îâåøêè ïðàâà ã-í Êëààñ äå Âðèñ íà ðåäîâíàòà ñåñèÿ íà Ïàðëàìåíòàðíàòà àñàìáëåÿ íà Ñúâåòà íà Åâðîïà (29 ñåïòåìâðè - 3 îêòîìâðè 2008 ã.), íà êîÿòî áå ïëàíèðàí äåáàò è ãëàñóâàíå íà ïðîåêòîñòàíîâèùå çà êîíâåíöèÿ íà Ñúâåòà íà Åâðîïà çà äîñòúï äî îôèöèàëíè äîêóìåíòè. Áúëãàðñêî çàêîíîäàòåëñòâî Íà 5 äåêåìâðè 2008 ãîäèíà â „Äúðæàâåí âåñòíèê" áÿõà îáíàðîäâàíè èçìåíåíèÿ è äîïúëíåíèÿ íà Çàêîíà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ (ÇÄÎÈ). Ïðåç ìàðò 2008 ã. ïàðëàìåíòàðíàòà Êîìèñèÿ çà áîðáà ñ êîðóïöèÿòà èíèöèèðà êîíñóëòàòèâåí ïðîöåñ çà èçðàáîòâàíå íà çàêîíîïðîåêò çà èçìåíåíèå è äîïúëíåíèå íà ÇÄÎÈ ñ öåë ïî-ÿñíî ðåãëàìåíòèðàíå íà îãðàíè÷åíèåòî íà ïðàâîòî íà äîñòúï, ñâúðçàíî ñ òúðãîâñêàòà òàéíà. Êàòî ïðåäñòàâèòåëè íà íåïðàâèòåëñòâåíèÿ ñåêòîð ñ íàé-ãîëÿì îïèò â îáëàñòòà íà ñâîáîäàòà íà èíôîðìàöèÿ, çà ó÷àñòèå áå ïîêàíåí åêèïà íà Ïðîãðàìà Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Íà 28 ìàé 2008 ã. â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå áå âíåñåí çàêîíîïðîåêò çà èçìåíåíèå è äîïúëíåíèå íà Çàêîíà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ îò Ìàðòèí Äèìèòðîâ è ãðóïà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè îò ÑÄÑ. Îùå åäèí 25 Äîñòúïíà íà: http://www.aip-bg.org/documents/ coe_convention_aod.htm.

20

ïðîåêò íà çàêîí çà èçìåíåíèå è äîïúëíåíèå íà ÇÄÎÈ áå âíåñåí íà 4 þëè 2008 ãîäèíà îò Êîìèñèÿòà çà áîðáà ñ êîðóïöèÿòà. Òåêñòîâåòå íà ïðîåêòèòå áÿõà îáåäèíåíè è â êðàÿ íà ãîäèíàòà ÇÄÎÈ áåøå èçìåíåí. Îñíîâíèòå ìîìåíòè â ïðèåòèòå èçìåíåíèÿ íà ÇÄÎÈ ñà: - Ðàçøèðÿâàíå íà êðúãà íà çàäúëæåíèòå ñóáåêòè ÷ðåç âêëþ÷âàíåòî íà òåðèòîðèàëíèòå çâåíà íà îðãàíèòå íà âëàñò; ôèçè÷åñêèòå è þðèäè÷åñêèòå ëèöà, ïîëó÷àâàùè ñðåäñòâà îò ôîíäîâå, ïðîåêòè èëè ïðîãðàìè íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç; ôèíàíñèðàíè èëè êîíòðîëèðàíè îò äúðæàâàòà òúðãîâöè.

- Âúâåæäàíå íà èçèñêâàíå èíñòèòóöèèòå äà ïóáëèêóâàò îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ îíëàéí.

- Ñòðèêòíî îáâúðçâàíå íà ïîíÿòèåòî „òúðãîâñêà òàéíà" ñ âúçìîæíîñòòà çà íåëîÿëíà êîíêóðåíöèÿ ìåæäó òúðãîâöè è âúâåæäàíå íà çàäúëæåíèå çà ïîñî÷âàíå íà îáñòîÿòåëñòâàòà, êîèòî âîäÿò äî òàêàâà.

- Âúâåæäàíå íà ïðîâåðêà çà íàëè÷èå íà íàääåëÿâàù îáùåñòâåí èíòåðåñ îò ðàçêðèâàíåòî íà èíôîðìàöèÿ, êîÿòî áè ïðåäñòàâëÿâàëà òúðãîâñêà òàéíà.

- Ïðåâðúùàíåòî íà çàäúëæåíèåòî çà ïðåäîñòàâÿíå íà ÷àñòè÷åí äîñòúï îò ïîæåëàíèå â èìïåðàòèâ. Íàïðàâåíèòå ïðîìåíè íàïúëíî ñúîòâåòñòâàò íà åâðîïåéñêèòå ñòàíäàðòè, âêëþ÷èòåëíî íà íîâîïðèåòàòà Êîíâåíöèÿ çà äîñòúï äî îôèöèàëíè äîêóìåíòè íà Ñúâåòà íà Åâðîïà. Ïðåç ÿíóàðè 2008 ã. áå ïðèåòà Íàðåäáà ¹ 40 íà ÌÂÐ è ÄÀÈÒÑ çà ñúõðàíÿâàíåòî è ïðåäîñòàâÿíåòî íà äàííè îò ìîáèëíèòå è èíòåðíåò îïåðàòîðè. Íàðåäáàòà áå ïîñðåùíàòà ñ âúëíà îò âúçìóùåíèå è êðèòèêè îò ñòðàíà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî è áèçíåñà ïîðàäè ñåðèîçíîòî âìåøàòåëñòâî â ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò è êîðåñïîíäåíöèÿòà. Ñïîðåä òåêñòîâåòå íà ñàìàòà íàðåäáà òÿ áå ïðèåòà â èçïúëíåíèå íà Åâðîïåéñêàòà äèðåêòèâà 2006/24/ÅÎ. Ñúãëàñíî íåÿ ò.íàð. ïðåäïðèÿòèÿ, ïðåäîñòàâÿùè îáùåñòâåíè åëåêòðîííè ìðåæè è óñëóãè, ñà äëúæíè äà çàïàçâàò äàííèòå çà âñÿêî ìîáèëíî ïîâèêâàíå: äàòà è ÷àñ, ìÿñòî è ñòðàíè ïî êîìóíèêàöèÿòà, êàêòî è çà âñÿêî åëåêòðîííî ñúîáùåíèå (÷ðåç èíòåðíåò). Ñ æàëáà, ïîäàäåíà íà 19 ìàðò 2008 ã. äî ÂÀÑ, Ïðîãðàìà Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ ïîñòàâè âúïðîñà çà çàêîííîñòòà è êîíñòèòóöèîííîñòòà íà òàêà ïðèåòàòà íàðåäáà. Òðè÷ëåíåí ñúñòàâ íà ÂúðÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

õîâíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ñúä îòõâúðëè æàëáàòà ñ ðåøåíèå îò 17 þëè 2008 ã., áåç äà ñå ïðîèçíåñå ïî íàâåäåíèòå â íåÿ àðãóìåíòè çà ïðîòèâîðå÷èå ñ ÷ë. 32 è ÷ë. 34 îò Êîíñòèòóöèÿòà , êàêòî è ñ ÷ë. 8 îò Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Òîâà ðåøåíèå áå àòàêóâàíî ñ êàñàöèîííà æàëáà è â ñâîå ðåøåíèå îò 11 äåêåìâðè 2008 ã. ïåò÷ëåíåí ñúñòàâ íà ÂÀÑ ïðèå, ÷å íîðìàòà íà ÷ë. 5 îò íàðåäáàòà íå ïîñòàâÿ íèêàêâè îãðàíè÷åíèÿ ïî îòíîøåíèå íà äàííèòå, äî êîèòî ñå ðàçðåøàâà äîñòúï ÷ðåç êîìïþòúðåí òåðìèíàë, à èçðàçúò „çà íóæäèòå íà îïåðàòèâíî-èçäèðâàòåëíàòà äåéíîñò“ å ìíîãî îáù è íå äàâà ãàðàíöèè çà ñïàçâàíå íà ÷ë. 32, àë. 1 îò Êîíñòèòóöèÿòà , ãàðàíòèðàù íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà ëè÷íèÿ æèâîò. Ñúùî òàêà íå ñå ïîñòàâÿò óñëîâèÿ, ïðåïÿòñòâàùè çëîóïîòðåáà ñ âúçìîæíîñòòà äà ñå íàðóøàâàò êîíñòèòóöèîííî ãàðàíòèðàíè ïðàâà íà ãðàæäàíèòå. Íå å ïðåäâèäåíî ïðåïðàùàíå êúì ñïåöèàëíèòå çàêîíè - Íàêàçàòåëíî-ïðîöåñóàëíèÿò êîäåêñ, Çàêîíúò çà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà è Çàêîíúò çà çàùèòà íà ëè÷íèòå äàííè, â êîèòî ñà êîíêðåòèçèðàíè ïðåäïîñòàâêèòå çà äîïóñêàíå íà äîñòúï äî îïðåäåëåíè äàííè , ñâúðçàíè ñ ëè÷íèÿ æèâîò è ëè÷íèòå äàííè. Ñ òåçè ìîòèâè ïåò÷ëåííèÿò ñúñòàâ íà ñúäà îòìåíè ðåøåíèåòî íà ïðåäõîäíàòà èíñòàíöèÿ, êàêòî è ñïîðíèÿ ÷ë. 5 îò íàðåäáàòà. Ïðàêòèêà ïî Çàêîíà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ Ïðîãðàìà Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ âå÷å 12 ãîäèíè íàáëþäàâà ïðàêòèêèòå ïî ñâîáîäà íà èíôîðìàöèÿòà â Áúëãàðèÿ. Îïèòúò ïîêàçâà, ÷å èíôîðìàöèÿòà, êîÿòî ñå òúðñè îò çàÿâèòåëèòå, âàðèðà â øèðîêè ãðàíèöè. Ïîâå÷åòî îò ñëó÷àèòå, êîèòî ñà êîíñóëòèðàíè îò åêèïà íà ïðîãðàìàòà, îòðàçÿâàò êîíêðåòíè ñëó÷àè íà íàðóøàâàíå ïðàâîòî íà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Äðóãà ÷àñò ñà ñâúðçàíè ñ íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà çàùèòà íà ëè÷íèòå äàííè. Èìà è ñëó÷àè, â êîèòî ñå êîíñòàòèðàò íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî äà ñå òúðñè, ïîëó÷àâà è ðàçïðîñòðàíÿâà èíôîðìàöèÿ â ïî-îáù ñìèñúë. Íàáëþäåíèÿòà íà ÏÄÈ ïðåç èçìèíàëàòà ãîäèíà, ïîêàçâàò, ÷å òúðñåùèòå èíôîðìàöèÿ âñå ïî-÷åñòî èçÿâÿâàò æåëàíèå äà çàùèòÿò íàðóøåíîòî ñè ïðàâî íà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ â ñúäà.  åäèí îò òåçè ñëó÷àè, ñ ïîìîùòà íà ÏÄÈ, áå îáæàëâàí îòêàç íà ãëàâíèÿ ñåêðåòàð íà îáùèíà Âàðíà äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî äëúæíîñòíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà êìåòà íà îáùèíàòà, ãëàâíèÿ ñåêðåòàð, äèðåêòîðà íà äèðåêöèÿ "ÑîÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

öèàëíè äåéíîñòè è æèëèùíî íàñòàíÿâàíå“ è íà óïðàâèòåëÿ íà ÎÏ „Ñïîðòíè èìîòè“.  äðóã ñëó÷àé ãëàâíèÿò ñåêðåòàð íà îáùèíà Âàðíà îòêàçà äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî äîãîâîð, ñêëþ÷åí ìåæäó îáùèíàòà è Îáëàñòíàòà äèðåêöèÿ íà ÌÂÐ çà îõðàíà íà îáùåñòâåíèÿ ðåä íà òåðèòîðèÿòà íà îáùèíà Âàðíà. Îòêàçúò áå ñ ìîòèâ, ÷å èñêàíàòà èíôîðìàöèÿ çàñÿãà èíòåðåñèòå íà òðåòî ëèöå (à èìåííî ïîëèöèÿòà) è íÿìà íåãîâîòî èçðè÷íî ñúãëàñèå çà ïðåäîñòàâÿíå íà èíôîðìàöèÿòà. Îñíîâíèÿò àðãóìåíò â æàëáàòà áå, ÷å ñúãëàñíî ÷ë. 31, àë. 5 îò ÇÄÎÈ íå å íåîáõîäèìî ñúãëàñèå íà òðåòî ëèöå â ñëó÷àèòå, êîãàòî òî å çàäúëæåí ñóáåêò è îòíàñÿùàòà ñå äî íåãî èíôîðìàöèÿ å îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ ïî ñìèñúëà íà çàêîíà.  ñëó÷àÿ òàçè õèïîòåçà å íàëèöå, òúé êàòî ñàìîòî òðåòî ëèöå - Îáëàñòíàòà äèðåêöèÿ íà ÌÂÐ - å çàäúëæåí ñóáåêò ïî ÇÄÎÈ â êà÷åñòâîòî íà äúðæàâåí îðãàí ïî ñìèñúëà íà ÇÄÎÈ. Ïðåç ãîäèíàòà áå îòáåëÿçàí íàïðåäúê ïî ïðîáëåìà ñ íåèçïúëíåíèåòî íà ñúäåáíè ðåøåíèÿ îò ñòðàíà íà àäìèíèñòðàöèÿòà. Ñëåä ïîäàâàíå íà ìîëáà, èçãîòâåíà îò ÏÄÈ, Âúðõîâíèÿò àäìèíèñòðàòèâåí ñúä (ÂÀÑ) íàëîæè íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè ãëîáà â ðàçìåð íà 200 ëâ. çà íåèçïúëíåíèå â ïðîäúëæåíèå íà öÿëà ãîäèíà íà çàäúëæåíèå ïî Çàêîíà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ, ïðîèçòè÷àùî îò âëÿçëî â ñèëà ðåøåíèå íà ÂÀÑ. Íåèçïúëíåíèåòî îò ñòðàíà íà ìèíèñòúðà ñå èçðàçÿâàøå â ëèïñà íà ïðîèçíàñÿíå ïî çàÿâëåíèå íà Éîðäàí Òîäîðîâ (æóðíàëèñò îò â. „168 ÷àñà“ ), ñëåä êàòî ñ ðåøåíèå îò þëè 2007 ã. íåãîâèÿò ïúðâîíà÷àëåí îòêàç áå îòìåíåí è ïðåïèñêàòà ìó áå âúðíàòà çà íîâî ïðîèçíàñÿíå.  ìîòèâèòå ñè ìàãèñòðàòèòå îòõâúðëÿò äîâîäà íà ìèíèñòúðà, ÷å çàêúñíåíèåòî ñå äúëæàëî íà çàáàâÿíå ïðè èçïúëíåíèå íà ïðîöåäóðà çà òúðñåíå íà ñúãëàñèåòî íà òðåòî çàñåãíàòî ëèöå, òúé êàòî è êúì íàñòîÿùèÿ ìîìåíò (þëè 2008 ã.) ëèïñâàò äîêàçàòåëñòâà ìèíèñòúðúò äà ñå å ïðîèçíåñúë ïî çàÿâëåíèåòî íà æóðíàëèñòà. Ðåøåíèåòî íà ñúäà îò 9 þëè 2008 ã. å ïúðâîòî ñúäåáíî ðåøåíèå â ïðàêòèêàòà íà ÏÄÈ, ñ êîåòî ñå íàëàãà ãëîáà íà îðãàí íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò çà íåèçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèå ïî ÇÄÎÈ.  äðóãî äåëî, ðåøåíî ïðåç 2008 ã., ñúäúò ïðèå, ÷å èíôîðìàöèÿòà çà äîãîâîðà, ñêëþ÷åí ìåæäó Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ ïî òóðèçúì (ÄÀÒ) è ÷àñòíà ôèðìà çà èçïúëíåíèå íà ùàíä, ñ êîéòî Áúëãàðèÿ å áèëà ïðåäñòàâåíà íà ìåæäóíàðîäíàòà òóðèñòè÷åñêà áîðñà „Óúðëä òðàâåë ìàðêåò 2007“ â Ëîíäîí, å îáùåñòâåíà. Äî òîçè èçâîä ñòèãíà ñúñòàâ íà Àäìèíèñòðàòèâíèÿ ñúä - Ñîôèÿ-ãðàä â ðåøåíèåòî ñè ïî äåëîòî îò 21

11 þíè 2008 ã. Îòêàçúò íà ïðåäñåäàòåëÿ íà ÄÀÒ áå ìîòèâèðàí ñ ïðîñòîòî ïîñî÷âàíå, ÷å èíôîðìàöèÿòà çàñÿãà èíòåðåñèòå íà òðåòî ëèöå (âúïðîñíàòà ôèðìà) è ëèïñâà íåéíîòî ñúãëàñèå çà ïðåäîñòàâÿíåòî é, êàêòî è ÷å ñúùàòà ïðåäñòàâëÿâàëà òúðãîâñêà òàéíà, òúé êàòî â ñêëþ÷åíèÿ äîãîâîð ñúùåñòâóâàëà êëàóçà çà êîíôèäåíöèàëíîñò.  ìîòèâèòå íà ðåøåíèåòî å ïîñî÷åíî, ÷å èíôîðìàöèÿòà çà ïðåäñòàâÿíåòî íà ñòðàíàòà íè êàòî àòðàêòèâíà äåñòèíàöèÿ è ðåêëàìèðàíåòî íà òóðèçìà â Áúëãàðèÿ å îò îñîáåíà âàæíîñò çà ìíîæåñòâî ãðàæäàíè. Îòáåëÿçàíî áå îùå, ÷å êúì ìîìåíòà äîãîâîðúò å ïðåêðàòåí è íå äåéñòâà ìåæäó ñòðàíèòå, ïîðàäè êîåòî òå ñà îáâúðçàíè ñ óãîâîðêèòå â äîãîâîðà ñàìî äî ìîìåíòà íà ïðåêðàòÿâàíåòî ìó.  òàçè âðúçêà ñúäåáíèÿò ñúñòàâ íàìèðà, ÷å ïðåäñåäàòåëÿò íà ÄÀÒ íå å îáâúðçàí ñ ïîñî÷åíèòå êëàóçè çà êîíôèäåíöèàëíîñò è å ñëåäâàëî äà ïðåäîñòàâè ïîèñêàíàòà èíôîðìàöèÿ. Âàæíî çà çàùèòàòà íà ïðàâîòî íà èíôîðìàöèÿ ïðåç ãîäèíàòà áå ðåøåíèåòî, ñ êîåòî ïåò÷ëåíåí ñúñòàâ íà ÂÀÑ ïðèå ðàçøèðèòåëíî òúëêóâàíå íà èçðàçà „îïèñàíèå íà èñêàíàòà èíôîðìàöèÿ“ è ïî òîçè íà÷èí ïðåñå÷å ïîãðåøíàòà ñúäåáíà ïðàêòèêà, ñïîðåä êîÿòî, êîãàòî ïúðâîíà÷àëíîòî èñêàíå çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ å ôîðìóëèðàíî êàòî èñêàíå çà ïðåäîñòàâÿíå íà äîñòúï äî äîêóìåíò, òî íå áèëî íàëèöå èñêàíå çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ, òúé êàòî íå ñúäúðæàëî îïèñàíèå íà èñêàíàòà èíôîðìàöèÿ ïî ñìèñúëà íà ÇÄÎÈ. Òàêà ñ ðåøåíèå îò 24 þëè 2008 ã. áå îòìåíåíî ðåøåíèåòî íà òðè÷ëåíåí ñúñòàâ íà ÂÀÑ, êàêòî è îòêàçà íà ìèíèñòúðà íà êóëòóðàòà äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ íà Þðèé Âúëêîâñêè îòíîñíî êîïèå îò çàïîâåä çà íàçíà÷àâàíå íà ðàáîòíà ãðóïà ïî èçãîòâÿíåòî íà íàðåäáà, ïîñî÷åíà â Çàêîíà çà çàêðèëà è ðàçâèòèå íà êóëòóðàòà .  ìîòèâèòå ñè ìàãèñòðàòèòå ïîñî÷âàò, ÷å òðè÷ëåííèÿò ñúñòàâ íåïðàâèëíî å ïðèåë, ÷å òàêà, êàêòî å ôîðìóëèðàíî ïúðâîíà÷àëíîòî èñêàíå - ïðåäîñòàâÿíå íà êîïèå îò çàïîâåä - íå å íàëèöå èñêàíå çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ, òúé êàòî íå ñúäúðæàëî îïèñàíèå íà ñúùàòà â ñúîòâåòñòâèå ñúñ ÇÄÎÈ. Ïîäîáåí èçâîä å â ïðîòèâîðå÷èå ñ ðàçïîðåäáàòà íà ÷ë. 26, àë. 1, ò. 3 îò ÇÄÎÈ, ñïîðåä êîÿòî åäíà îò ôîðìèòå çà ïðåäîñòàâÿíå íà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ ñà êîïèÿ íà õàðòèåí íîñèòåë, êîåòî â áóêâàëåí ñìèñúë å äîñòàòú÷íî, çà äà ñå ïðèåìå, ÷å ñëåä êàòî ñå èñêà ïðåäîñòàâÿíå íà êîïèå îò çàïîâåäòà, å íàëèöå âàëèäíî èñêàíå ïî ÇÄÎÈ çà 22

ïðåäîñòàâÿíå íà äîñòúï äî èñêàíàòà îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Ïðè òîâà íàèìåíîâàíèåòî íà ñúùàòà - çà íàçíà÷àâàíå íà ðàáîòíàòà ãðóïà ïî èçãîòâÿíåòî íà ïðîåêò íà íàðåäáà, ïîñî÷åíà â ÷ë. 5, àë. 4 îò Çàêîíà çà çàêðèëà è ðàçâèòèå íà êóëòóðàòà - ñúäúðæà ñàìîòî îïèñàíèå íà èñêàíàòà èíôîðìàöèÿ, êîÿòî òðÿáâà ñå ñúäúðæà â ïîñî÷åíàòà ôîðìà - êîïèå îò çàïîâåäòà.  äðóãî ñâîå ðåøåíèå îò 22 îêòîìâðè 2008 ã. ñúäúò ïîñòàíîâè, ÷å èíôîðìàöèÿòà îòíîñíî èçïëàòåíèòå ñóìè îò îáùèíà íà ìåñòíè ñðåäñòâà çà ìàñîâà èíôîðìàöèÿ çà ïóáëèêàöèè - ðåøåíèÿ, çàïîâåäè, îáÿâè, ïîêàíè, ïðîòîêîëè è äðóãè àêòîâå íà îáùèíàòà - å îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ ïî ñìèñúëà ÇÄÎÈ è ñëåäâà äà áúäå ïðåäîñòàâåíà ïðè ïîèñêâàíå. Ñúùàòà íå ìîæå äà áúäå îòêàçâàíà íà îñíîâàíèå, ÷å äîñòúïúò çàñÿãà èíòåðåñèòå íà òðåòè ëèöà è íÿìà òÿõíîòî èçðè÷íî ñúãëàñèå, òúé êàòî â òåçè ñëó÷àè ñðåäñòâàòà çà ìàñîâà èíôîðìàöèÿ, ìàêàð è òúðãîâñêè äðóæåñòâà, îñúùåñòâÿâàùè ñâîáîäíà èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò, èçâúðøâàò äåéíîñò ïî îáíàðîäâàíå è ðàçãëàñÿâàíå íà àêòîâåòå íà îáùèíàòà, ôèíàíñèðàíà ñúñ ñðåäñòâà îò îáùèíñêèÿ áþäæåò. Åòî çàùî ìåäèèòå íå ñà òðåòè ëèöà ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 31, àë. 2 îò ÇÄÎÈ, à çàäúëæåíè ñóáåêòè ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 3, àë. 2, ò. 2 îò ÇÄÎÈ. Äî òîçè èçâîä ñòèãíà ñúñòàâ íà ÂÀÑ ïî äåëîòî íà ñäðóæåíèå „Öåíòúð íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè â Ðàçãðàä“ ñðåùó îòêàç íà êìåòà íà îáùèíà Ðàçãðàä. Ñ òåçè ìîòèâè ìàãèñòðàòèòå îò ÂÀÑ îòìåíèõà ðåøåíèåòî íà Àäìèíèñòðàòèâíèÿ ñúä - ãð. Ðàçãðàä è âìåñòî íåãî ïîñòàíîâèõà îòìÿíà íà îòêàçà íà êìåòà è âðúùàíå íà ïðåïèñêàòà íà ñúùèÿ çà èçïúëíåíèå íà ñúäåáíèòå óêàçàíèÿ ïî ïðèëîæåíèå íà çàêîíà. Ñ ðåøåíèå îò 11 ñåïòåìâðè 2008 ã. ñúñòàâ íà Àäìèíèñòðàòèâíèÿ ñúä Ñîôèÿ-ãðàä îòìåíè îòêàçà íà ãëàâíèÿ ñåêðåòàð íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà îêîëíàòà ñðåäà è âîäèòå (ÌÎÑÂ) Òàìåð Áåéñèìîâ äà ïðåäîñòàâè íà Íàöèîíàëíîòî äâèæåíèå „Åêîãëàñíîñò“ äîñòúï äî ïðîòîêîëà îò çàñåäàíèåòî íà Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò ïî áèîëîãè÷íî ðàçíîîáðàçèå, ïðîâåäåíî íà 25 íîåìâðè 2007 ã., êîãàòî ñ äâà ãëàñà íå áå âêëþ÷åíà áóôåðíàòà çîíà íà Ðèëà â ÍÀÒÓÐÀ 2000. Íåùî ïîâå÷å, ñúäúò çàäúëæè ÌÎÑ â 14-äíåâåí ñðîê îò âëèçàíå â ñèëà íà ðåøåíèåòî äà ïðåäîñòàâè èñêàíèÿ äîêóìåíò. Ñ ïîñòèãíàòàòà ÷ðåç áúëãàðñêèÿ ñúä ïðîçðà÷íîñò, ïðèðîäîçàùèòíèöèòå î÷àêâàò äà ñå ñïàñè áóôåðíàòà çîíà íà Íàöèîíàëíèÿ ïàðê Ðèëà îò çàïî÷íàëîòî áåòîíèðàíå. ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

9. Ñâîáîäà íà ñäðóæàâàíåòî è ìèðíîòî ñúáðàíèå Ïðåç 2008 ã. îãðàíè÷åíèÿòà íà âëàñòèòå ñðåùó ïðàâîòî íà ìèðíî ñúáðàíèå áÿõà ïîìàëêî â ñðàâíåíèå ñ 2007 ã.26 Âúïðåêè òîâà, ìèðíè ñúáðàíèÿ íà ïðåäñòàâèòåëè íà ìàêåäîíöèòå â Áúëãàðèÿ áÿõà îãðàíè÷åíè, êàêòî è ïðåç äðóãè ãîäèíè. Íà 4 ìàðò ïðåäñòàâèòåëè íà ñäðóæåíèå ÎÌÎ Èëèíäåí óâåäîìèõà êìåòà íà Ñàíäàíñêè, ÷å ïëàíèðàò ïóáëè÷íî ñúáèòèå íà ãðîáà íà ßíå Ñàíäàíñêè íà Ðîæåíñêèÿ ìàíàñòèð îò 10:30 äî 15:00 ÷àñà íà 20 àïðèë, çà äà îòáåëåæàò ãîäèøíèíàòà îò íåãîâîòî óáèéñòâî ñ ïîëàãàíå íà âåíöè è ëèòåðàòóðíî-ìóçèêàëíà ïðîãðàìà. Íà 17 ìàðò òå ïîëó÷èõà îòãîâîð îò êìåòà, â êîéòî ñúáèòèåòî ñå ðàçðåøàâà ñàìî çà ïîëîâèí ÷àñ - ìåæäó 10:30 è 11:00 ÷àñà, è ñàìî â ÷àñòòà çà ïîëàãàíå íà âåíöè ïîä ïðåäëîã, ÷å íà ñúùèÿ äåí, â ñúùèòå ÷àñîâå êàòî ïîèñêàíèòå è íà ñúùîòî ìÿñòî ùå ñå ïðîâåæäàò ÷åñòâàíèÿ, îðãàíèçèðàíè îò ãèìíàçèÿòà „ßíå Ñàíäàíñêè“ â ãð. Ñàíäàíñêè. Ïî ñâåäåíèÿ íà àêòèâèñòèòå íà ÎÌÎ Èëèíäåí ìåðîïðèÿòèÿòà íà ó÷èëèùåòî âñúùíîñò ñà ïëàíèðàíè çà ñëåäâàùèÿ äåí. Òîâà ðàçïîðåæäàíå íà êìåòà áå îáæàëâàíî ïðåä Ðàéîííèÿ ñúä Ñàíäàíñêè, êîéòî îòêàçà äà íàïðàâè ïðåãëåä çà çàêîíîñúîáðàçíîñò, êàòî ñå àðãóìåíòèðà, ÷å êìåòúò íå å çàáðàíèë, à ñàìî å îãðàíè÷èë âðåìåâî ñúáèòèåòî è ÷å ñàìî çàáðàíèòå íà êìåòà ñà ïðåäìåò íà ïðåãëåä çà çàêîíîñúîáðàçíîñò. Íà 20 àïðèë êîëè íà àêòèâèñòè íà ÎÌÎ Èëèíäåí áÿõà ñïèðàíè íà ïúò çà Ðîæåíñêèÿ ìàíàñòèð çà ïðîâåðêè. Íà ìÿñòîòî íà ñúáèòèåòî ïðèñúñòâàõà îêîëî 30 ïîëèöàè. Åäèí îò òÿõ ñå îïèòà áåçóñïåøíî äà ïðåìàõíå ëåíòàòà îò âåíåöà, êîéòî áå ïîñòàâåí íà ãðîáà. Íà 27 þëè 2008 ã. ñäðóæåíèå ÎÌÎ Èëèíäåí óñïÿ äà ïðîâåäå ïëàíèðàíèòå ÷åñòâàíèÿ ïî ïîâîä 105-ãîäèøíèíàòà îò Èëèíäåíñêîòî âúñòàíèå â ìåñòíîñòòà „Ñàìóèëîâà êðåïîñò“, íî îòíîâî ïðè çàñèëåíî ïîëèöåéñêî ïðèñúñòâèå. Íà 12 ñåïòåìâðè 2008 ã. â Áëàãîåâãðàä àêòèâèñòè íà ÎÌÎ Èëèíäåí ïðîâåäîõà øåñòâèå â ïàìåò íà çàãèíàëèòå ìàêåäîíöè îò òâúðäåíèÿ îò Ìàêåäîíèÿ áúëãàðñêè ãåíîöèä. Îùå ïðåäè çàïî÷âàíå íà øåñòâèåòî áëàãîåâãðàäñêàòà ïîëèöèÿ èççå åäèíèÿ îò ëîçóíãèòå 26 Âèæ: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2007 ã.,

Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2008 ã.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

íà îðãàíèçàöèÿòà, êîéòî ñúäúðæàøå íàäïèñ „12.09. - äåí íà ãåíîöèäà íà ìàêåäîíöèòå â Áúëãàðèÿ“. Ñëåä êàòî ÎÌÎ Èëèíäåí ïîëîæèõà âåíöè è ïëàêàò ñ íàäïèñ „ÎÌÎ Èëèíäåí“ âúðõó ïàìåòíèêà íà Ãîöå Äåë÷åâ, öèâèëíî ëèöå âçå òàêà ïîëîæåíèÿ òðàíñïàðàíò è ñå îïèòà äà ãî ñòúï÷å ñ êðàêà. Àêòèâèñòèòå óñïÿõà äà âçåìàò ëîçóíãà îò íåãî, â îòãîâîð íà êîåòî òîé çàïî÷íà äà ãè ïñóâà è îáèæäà - ñöåíà, êîÿòî ñå ðàçèãðà íà îêîëî 40 ìåòðà îò ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè, êîèòî áÿõà èçïðàòåíè íà ñúáèòèåòî. Ïî âðåìå íà òîâà ÷åñòâàíå ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè ïîèñêàõà îò Àòàíàñ Óðäåâ, ñïîäâèæíèê íà ÎÌÎ Èëèíäåí, äà èì ïðåäàäå ôîòîàïàðàòà ñè, ñ êîéòî ïðàâåøå ñíèìêè íà ñúáèòèåòî. Óðäåâ îòêàçà, çàðàäè êîåòî áå îòâåäåí â åäíî îò ïîëèöåéñêèòå óïðàâëåíèÿ â Áëàãîåâãðàä, êúäåòî àïàðàòúò ìó áåøå íàñèëñòâåíî îòíåò. Ñëåä êàòî ïîëèöàèòå èçâàäèõà è îñâåòèõà ôîòîëåíòàòà, àïàðàòúò áå âúðíàò íà Àòàíàñ Óðäåâ è òîé áå îñâîáîäåí. Ïðåäñòàâèòåëèòå íà ïîëèòè÷åñêàòà ïàðòèÿ ÎÌÎ Èëèíäåí Ïèðèí, ïîäêðåïÿíà îñíîâíî îò ìàêåäîíöè, ñúîáùèõà, ÷å íå ñà èì áèëè çàáðàíÿâàíè ìèðíè ñúáðàíèÿ ïðåç ãîäèíàòà è ÷å ñà èìàëè âúçìîæíîñò äà ïðîâåäàò òàêèâà êàêòî íà çàêðèòî, òàêà è íà îòêðèòî. Òå îáà÷å ñúîáùèõà, ÷å íà ñúáðàíèÿòà èì íà îòêðèòî ïðåç ïúðâàòà ïîëîâèíà íà ãîäèíàòà å èìàëî ìíîãî ïîëèöàè, êîèòî ñà ãè çàñíåìàëè ñ êàìåðè. Ïðåç àïðèë ïðàâèòåëñòâîòî ïðåäïðèå íîâà êàìïàíèÿ çà ïðèçîâàâàíå íà ÷ëåíîâå íà ÎÌÎ Èëèíäåí Ïèðèí â ïîëèöåéñêèòå óïðàâëåíèÿ, çà äà ñå ïðîâåðÿâàò òåõíèòå ïîäïèñè ïîä ó÷ðåäèòåëíèòå äîêóìåíòè. Òåçè ïðèâèêâàíèÿ áÿõà ïî ñúùåñòâî åäèí ïðîäúëæàâàù òîðìîç íàä ìàêåäîíöèòå â Áúëãàðèÿ. Íà âðúõ íîâà ãîäèíà (2008/2009) êëóáúò íà ïàðòèÿ ÎÌÎ Èëèíäåí Ïèðèí â Ãîöå Äåë÷åâ áå èçäðàñêàí ñ íàäïèñè „ÕÎÌΓ è ïðå÷óïåíè êðúñòîâå. Òîâà å òðåòîòî íàïàäåíèå íàä òîçè êëóá îò 2005 ã. íàñàì. Ïðè ïðåäèøíèòå íàïàäåíèÿ ïîëèöèÿòà îòêàçà äà ðåàãèðà, âúïðåêè ÷å áå ñåçèðàíà. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà è ïðåç 2008 ã. èçâåäå êàòî ñèñòåìàòè÷åí ïîðîê ëèïñàòà íà ðàçðåøåíèå íà ïðîáëåìà ñ ðåãèñòðàöèÿòà íà ïîëèòè÷åñêà ïàðòèÿ íà ìàêåäîíöèòå. Ïðîáëåìúò ùå ïðîäúëæè äà áúäå ðàçãëåæäàí äî èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× ïî äåëàòà ÎÌÎ Èëèíäåí Ïèðèí è äðóãè (2005 ã., îêîí÷àòåëíî 2006 ã.) è ÎÌÎ Èëèíäåí è äðóãè (2006 ã.). Àíàëîãè÷åí ïðîáëåì Ñúäúò êîíñòàòèðà ïî äåëîòî Æå÷åâ ñðåùó 23

Áúëãàðèÿ (2007 ã.) è ïî íåãîâîòî èçïúëíåíèå. Äðóã ñèñòåìåí íåäîñòàòúê íà áúëãàðñêàòà ïðàâîñúäíà ñèñòåìà å è ëèïñàòà íà åôåêòèâíî ïðàâíî ñðåäñòâî çà çàùèòà çà íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà ìèðíî ñúáðàíèå (âæ. äåëîòî Çåëåíè Áàëêàíè ñðåùó Áúëãàðèÿ - 2007 ã.). Òîçè ïðîáëåì ùå ïðîäúëæè äà áúäå èçñëåäâàí ïî äåëîòî íà ÎÌÎ Èëèíäåí è Èâàíîâ (2005 ã., îêîí÷àòåëíî 2006 ã.) âúâ âðúçêà ñ èçãîòâÿíåòî íà íîâèÿ Çàêîí çà ñúáðàíèÿòà, ìèòèíãèòå è ìàíèôåñòàöèèòå îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî.

10. Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà Óñëîâèÿòà â ìíîãî îò ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã. áÿõà íå÷îâåøêè. Âúïðåêè ìíîãîòî ðåøåíèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà è ïðåïîðúêèòå íà Åâðîïåéñêèÿ êîìèòåò çà ïðåäîòâðàòÿâàíå íà èçòåçàíèÿòà, îòïðàâåíè â ïóáëèêóâàíèÿ ïðåç ôåâðóàðè 2008 ã. äîêëàä çà ïîñåùåíèåòî íà Êîìèòåòà ïðåç 2006 ã.,27 ñèñòåìàòà íå ïîêàçà íåîáõîäèìàòà äèíàìèêà ïî ïîñîêà êúì ïðîìÿíà.

Áðîÿò íà îáâèíÿåìèòå è ïîäñúäèìèòå ëèöà â çàòâîðèòå ñúùî ïðîäúëæè äà íàìàëÿâà ñëåä 2005 ã. Ãðàôèêàòà ïî-äîëó îòðàçÿâà äèíàìèêàòà íà áðîÿ íà îáâèíÿåìè è ïîäñúäèìè â çàòâîðèòå ïðåç ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè:

Çàòâîðè  Áúëãàðèÿ ôóíêöèîíèðàò îáùî 13 çàòâîðà, îñåì îò êîèòî çà ðåöèäèâèñòè, òðè çà íåðåöèäèâèñòè, åäèí çà æåíè è åäèí çà íåïúëíîëåòíè. Êúì çàòâîðèòå ñà îáîñîáåíè îáùî 23 îáùåæèòèÿ îò îòêðèò, ïðåõîäåí è çàêðèò òèï ñ ïî-ëåêè ðåæèìíè óñëîâèÿ.  ïåðèîäà îò 2000 äî 2005 ã. áðîÿò íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà íåïðåêúñíàòî ñå óâåëè÷àâàøå, êîåòî äîâåäå äî ãîëÿìà ïðåíàñåëåíîñò íà ïîâå÷åòî îò êîðïóñèòå íà çàòâîðèòå. Ïðåç 2006 è 2007 ã. çàïî÷íà îáðàòåí ïðîöåñ íà íàìàëÿâàíå íà çàòâîðíèöèòå, êîéòî ïðîäúëæè è ïðåç 2008 ã. Êúì 31 äåêåìâðè 2008 ã. ëèøåíè îò ñâîáîäà â çàòâîðèòå íà Áúëãàðèÿ ñà áèëè 9408 ëèöà, êàòî íàìàëåíèåòî ñïðÿìî 31 äåêåìâðè 2007 ã. å ñ 8.4%. Ãðàôèêàòà ïî-äîëó ïîêàçâà äèíàìèêàòà íà áðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â çàòâîðèòå è çàòâîðíè÷åñêèòå îáùåæèòèÿ ïðåç ïåðèîäà îò 2000 äî 2008 ã.:

Ñëåä 2007 ã. áðîÿò íà îñúäåíèòå ëèöà â çàòâîðèòå ñúùî çàïî÷íà äà íàìàëÿâà, êàòî ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà òî å ïî-ãîëÿìî â ñðàâíåíèå ñ íàìàëÿâàíåòî êúì êðàÿ íà 2007 ã. ñïðÿìî êðàÿ íà 2006 ã. Ãðàôèêàòà ïî-äîëó ïîêàçâà äèíàìèêàòà íà áðîÿ íà îñúäåíèòå ëèöà ïðåç ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè:

27 CPT, Report to the Bulgarian Government on the visit to Bulgaria carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 10 to 21 September 2006, 28 February 2008, äîñòúïåí íà: http://www.cpt.coe.int/en/states/bgr.htm.

24

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

Ñëåä èçìåíåíèÿòà íà Çàêîíà çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà îò 2002 ã. çàïî÷íà ïðîöåñ íà èçâåæäàíå íà îñúäåíè ëèöà ñ äîáðî ïîâåäåíèå îò êîðïóñèòå íà çàòâîðèòå â çàòâîðíè÷åñêè îáùåæèòèÿ. Çà òàçè öåë áÿõà çàíèæåíè ðåæèìíèòå èçèñêâàíèÿ çà íàñòàíÿâàíå â îáùåæèòèÿ îò îòêðèò òèï è ñå âúâåäîõà â åêñïëîàòàöèÿ îáùåæèòèÿ îò ïðåõîäåí òèï. Òîâà äîâåäå äî ïîñòåïåííî óâåëè÷àâàíå íà áðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â òåçè îáùåæèòèÿ. Ãðàôèêàòà ïî-äîëó ïðåäñòàâÿ äèíàìèêàòà íà áðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â îáùåæèòèÿòà îò îòêðèò è ïðåõîäåí òèï çà ïåðèîäà îò 2004 äî 2008 ã.:

Äî êðàÿ íà 2007 ã. áðîÿò íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â îáùåæèòèÿòà îò ïðåõîäåí òèï îòáåëÿçà óñòîé÷èâà òåíäåíöèÿ êúì óâåëè÷àâàíå. Çà ïðúâ ïúò ïðåç 2008 ã. îáà÷å òîçè áðîé çàïî÷íà äà íàìàëÿâà, êàòî ïðÿêî ñëåäñòâèå îò îáùîòî íàìàëÿâàíå íà áðîÿ íà îñúäåíèòå ëèöà ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Ñúùàòà çàêîíîìåðíîñò ñå íàáëþäàâà è ïðè áðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â îáùåæèòèÿòà îò îòêðèò òèï, íî íàìàëÿâàíåòî â òÿõ çàïî÷íà îò ïðåäõîäíàòà ãîäèíà. Âúïðåêè íàìàëÿâàíåòî íà áðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà, íåäîñòèãúò íà æèëèùíà ïëîù ïðîäúëæè äà áúäå îñíîâåí ïðîáëåì ïðåä ïåíèòåíöèàðíàòà ñèñòåìà â ñòðàíàòà. Ñòðàòåãèÿòà çà ïî-ãîëÿìà èçïîëçâàåìîñò íà çàòâîðíè÷åñêèòå îáùåæèòèÿ âñå ïàê äîâåäå äî íàìàëÿâàíå íà ïðåíàñåëåíîñòòà â ïîâå÷åòî îò êîðïóñèòå íà çàòâîðèòå çà ðåöèäèâèñòè è íà îáùåæèòèÿòà îò çàêðèò òèï. Çà ñìåòêà íà òîâà îáà÷å, ìåñòàòà â íÿêîè îò îáùåæèòèÿòà îò îòêðèò è ïðåõîäåí òèï ñå îêàçàõà íåäîñòàòú÷íè è â íÿêîè îò òÿõ áðîÿò íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà íàäõâúðëÿøå êàïàöèòåòíèòå èì âúçìîæíîñòè. Ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ â ìíîãî îò çàòâîðèòå áÿõà íå÷îâåøêè. Ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà íàé-êðèòè÷íî áå ïîëîæåíèåòî â êîðïóñèòå íà çàòâîðèòå â Ïëåâåí, Âàðíà, Ïëîâäèâ è Áóðãàñ, ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

êúäåòî â êèëèè çà ðåöèäèâèñòè ñå ïàäàõà íå ïîâå÷å îò äâà êâ.ì íà îáèòàòåë, à íåïîêðèòàòà ïëîù áå äîðè ïî-ìàëêà îò åäèí êâ.ì.  íàé-ïðåíàñåëåíèòå ïîìåùåíèÿ ÷åñòî ñúæèòåëñòâàõà 1520 ëèøåíè îò ñâîáîäà, êîåòî íàëàãàøå ìîíòèðàíå íà ëåãëàòà åäíî íàä äðóãî íà äâà è ïîíÿêîãà íà òðè åòàæà.  îñåì îò 13-òå çàòâîðà â ñòðàíàòà êèëèèòå íÿìàò ñàíèòàðíè âúçëè, ïðåç äåíÿ åäíà äåéñòâàùà òîàëåòíà ñå ïîëçâà îò 30 äî 50 çàòâîðíèöè, à ïðåç íîùòà ñå èçïîëçâàò êîôè çà óäîâëåòâîðÿâàíå íà ôèçèîëîãè÷íèòå íóæäè. Îñíîâíèòå ñãðàäè íà ïîâå÷åòî çàòâîðè ñà ñòðîåíè ïðåäè Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Âúïðåêè ñïåøíàòà íåîáõîäèìîñò îò ðåêîíñòðóêöèè è ðåìîíòè, ñðåäñòâàòà, êîèòî ñà ñå îòäåëÿëè çà òîâà ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè, ñà áèëè êðàéíî íåäîñòàòú÷íè. Ñëåä ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ êúì ÅÑ óïðàâëåíñêèòå ñòðàòåãèè çà öÿëîñòíà ðåôîðìà íà çàòâîðèòå âñå îùå îñòàâàò íåèçïúëíåíè, à óñèëèÿòà íà ïðîôåñèîíàëíîòî ðúêîâîäñòâî íà çàòâîðèòå äà ñå ïðåáîðè çà íóæíèòå ñðåäñòâà çà ñòðîåæ íà íîâè çàòâîðè èëè ïîíå çà îñíîâíè ðåìîíòè íà ñúùåñòâóâàùàòà áàçà, íå ïîñòèãíàõà æåëàíèÿ ðåçóëòàò. Âñå ïàê, çà íàé-íàëåæàùè äåéíîñòè áÿõà îòêðèòè ïðîöåäóðè çà îáùåñòâåíè ïîðú÷êè è çàïî÷íà èçãðàæäàíå íà ñàìîñòîÿòåëíè ñàíèòàðíè âúçëè êúì êèëèèòå, íà ïðèåìíè è ïîìåùåíèÿ çà ñâèæäàíå â íÿêîè îò çàòâîðèòå. Äâà áÿõà íîâèòå àêöåíòè â çàòâîðíàòà ñèñòåìà ïðåç 2008 ã.: 1.  íà÷àëîòî íà äåêåìâðè 2008 ã. ïðàâèòåëñòâîòî ïðèå Ñòðàòåãèÿ çà ðàçâèòèå íà ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà (2009-2015 ã.), ïëàí çà äåéñòâèå êúì íåÿ è Èíâåñòèöèîííà ïðîãðàìà çà ñòðîèòåëñòâî, ðåêîíñòðóêöèÿ è ìîäåðíèçèðàíå íà ìàòåðèàëíàòà áàçà â çàòâîðèòå.  êðàòêîñðî÷åí ïëàí ïî îòíîøåíèå íà ïîäîáðÿâàíåòî íà óñëîâèÿòà â çàòâîðèòå ïðåäñòîè ñòàíäàðòèçèðàíå íà óñëîâèÿòà çà ïðåáèâàâàíå, êàêòî è ïîäîáðÿâàíå íà âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó ðàçëè÷íèòå èíñòèòóöèè çà îïòèìèçèðàíå íà ìåðêèòå çà ðåãóëèðàíå íà áðîÿ íà îáèòàâàùèòå çàòâîðèòå.  ìîòèâèòå êúì ñòðàòåãèÿòà å îò÷åòåíî, ÷å æèëèùíàòà ïëîù â êèëèèòå å îêîëî 2 êâ.ì çà åäíî ëèöå ïðè ïðåïîðú÷èòåëíè ñòàíäàðòè îò 6 êâ.ì; â ïîâå÷åòî êèëèè íÿìà òå÷àùà ïèòåéíà âîäà, à ñâåòëèòå îòâîðè ñà ìàëêè è íå îñèãóðÿâàò äîñòàòú÷åí ïðèòîê íà ÷èñò âúçäóõ è ñëúí÷åâà ñâåòëèíà. Îñíîâíàòà öåë íà ñòðàòåãèÿòà å ìîäåðíèçèðàíå è 25

ðåôîðìèðàíå íà ïåíèòåíöèàðíàòà ñèñòåìà â ñúîòâåòñòâèå ñ åâðîïåéñêèòå ñòàíäàðòè è õóìàíèçèðàíå èçïúëíåíèåòî íà íàêàçàíèÿòà.

2. Ïàê â êðàÿ íà ãîäèíàòà ïðàâèòåëñòâîòî ïðèêëþ÷è ðàáîòàòà ïî ñúãëàñóâàíå è èçãîòâÿíå íà ïðîåêòîçàêîí çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà, êîéòî íà 17 äåêåìâðè 2008 ã. áå âíåñåí â ïëåíàðíà çàëà. Çàåäíî ñ òâúðäàòà ðåãëàìåíòàöèÿ íà æèëèùíàòà ïëîù è áèòîâèòå ñòàíäàðòè çà âñåêè çàòâîðíèê, ïðîåêòîçàêîíúò çàáðàíÿâà âñÿêàêâè ôîðìè íà èçòåçàíèÿ, íà æåñòîêî èëè íå÷îâåøêî îòíîøåíèå, ðåäóöèðà ðåæèìèòå è âèäîâåòå îáùåæèòèÿ çà èçòúðïÿâàíå íà íàêàçàíèÿòà è çàñèëâà ðîëÿòà íà îìáóäñìàíà ïðè îñúùåñòâÿâàíå íà íåçàâèñèì íàäçîð. Êàäðîâèÿò è ïðîäîâîëñòâåíèÿò äåôèöèò è íåâúçìîæíîñòòà äà ñå îñèãóðè íåîáõîäèìèÿ îáåì ñïåöèàëèçèðàíà ïîìîù ñúçäàâàõà ñåðèîçíè ïðå÷êè ïðåä ìåäèöèíñêîòî îáñëóæâàíå â çàòâîðèòå. Òî âñå îùå îñòàâà èçîëèðàíî îò íàöèîíàëíîòî çäðàâåîïàçâàíå êàòî ìàòåðèàëåí ñòàíäàðò, àäìèíèñòðèðàíå, îò÷åò, ñòàòèñòèêà è îáåì íà ìåäèöèíñêèòå ïðåãëåäè, ïðîôèëàêòèêàòà è ïðåâåíöèÿòà. Ñ ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ ìåäèöèíñêèòå öåíòðîâå â çàòâîðèòå íå îòãîâàðÿò íà èçèñêâàíèÿòà íà Çàêîíà çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ. Ïîä÷èíåíîñòòà íà ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë â çàòâîðèòå íà íà÷àëíèöèòå íà çàòâîðè å â óùúðá íà íåçàâèñèìîñòòà íà ìåäèöèíñêèòå öåíòðîâå è íà èíñïåêòèðàíåòî íà ñàíèòàðíî-õèãèåííèòå óñëîâèÿ, èìàùè ïðÿêî îòíîøåíèå êúì çäðàâíèÿ ñòàòóñ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà. Óñëîâèÿòà, ïðè êîèòî ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ïîëàãàò òðóä, íå áè òðÿáâàëî äà ñå ðàçëè÷àâàò îò óñëîâèÿòà, ïðè êîèòî ñå ïîëàãà òðóä èçâúí çàòâîðà. Áåçîïàñíîñòòà è õèãèåíàòà íà òðóäà íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ñà ïî-çàíèæåíè ïîðàäè ëèïñàòà íà îáåêòèâåí âúíøåí êîíòðîë. Îïðåäåëÿíåòî íà íîðìèòå è çàïëàùàíåòî íà òðóäà íå áè òðÿáâàëî äà ñà ðåçóëòàò îò ñóáåêòèâíà ïðåöåíêà íà äëúæíîñòíè ëèöà, îùå ïîâå÷å, ÷å òîçè òðóä íå å îáâúðçàí ñúñ ñîöèàëíè îñèãóðîâêè è ñúîòâåòíàòà êîìïåíñàöèÿ ïðè òðóäîâè çëîïîëóêè. Ñëåäñòâåíè àðåñòè Êúì 31.12.2008 ã. â ñòðàíàòà ôóíêöèîíèðàõà 43 ñëåäñòâåíè àðåñòà, â êîèòî êúì ñúùàòà äàòà ñà áèëè íàñòàíåíè ïî ðåäà íà ÍÏÊ 26

723 ëèöà, êàòî òîçè áðîé îòáåëÿçâà íåçíà÷èòåëíî íàìàëåíèå ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Àðåñòíèòå ïîìåùåíèÿ îáà÷å ñå èçïîëçâàò è çà ðåäèöà äðóãè öåëè - ïðåç 2008 ã. ïðåç òÿõ ñà ïðåìèíàëè îáùî 20 860 ëèöà, îò êîèòî ñ íàëîæåíà ìÿðêà çà íåîòêëîíåíèå „çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà“ - 5 296 ëèöà; çàäúðæàíè çà 72 ÷àñà 1 496 ëèöà; îáÿâåíè çà îáùîäúðæàâíî èçäèðâàíå 470 ëèöà è ïðåâåäåíè „ïî äåëåãàöèÿ“ çà ñëåäñòâåíè èëè ñúäåáíè ïðîöåäóðè 14 970 ëèöà. Ïðåç ïðåäõîäíèòå ãîäèíè, ïîðàäè ëèïñà íà âúçìîæíîñòè çà ïðåóñòðîéñòâà, áÿõà çàêðèòè íÿêîëêî äåñåòêè àðåñòà â ðåçóëòàò íà îäîáðåíà ïðåç 2006 ã. ïðàâèòåëñòâåíà ïðîãðàìà çà ïîäîáðÿâàíå íà óñëîâèÿòà â àðåñòèòå. Ïðîãðàìàòà ïðåäâèæäàøå çàêðèâàíå íà îáùî 33 àðåñòà, íî ïðåç 2008 ã. çàêðèâàíåòî íà àðåñòè áå ïðåóñòàíîâåíî. Îáùèòå ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ â ñëåäñòâåíèòå àðåñòè ñà çíà÷èòåëíî ïî-ëîøè â ñðàâíåíèå ñ óñëîâèÿòà â çàòâîðèòå. Ïîòâúðæäåíèå çà òîâà å ãîëåìèÿò áðîé îñúäèòåëíè ïðèñúäè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè êàêòî â ìåñòíèòå ñúäèëèùà, òàêà è â Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã, êîèòî ïðîäúëæàâàò äà õàðàêòåðèçèðàò óñëîâèÿòà â àðåñòèòå êàòî íå÷îâåøêè è óíèçèòåëíè. Öèòèðàíàòà ïî-ãîðå Ñòðàòåãèÿ çà ðàçâèòèå íà ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà (2009-2015 ã.) âêëþ÷âà è ñëåäñòâåíèòå àðåñòè, ðåôîðìàòà íà êîèòî äî íàñòîÿùèÿ ìîìåíò íå å áèëà ïðèîðèòåòíà çà óïðàâëÿâàùèòå. Çà õóìàíèçèðàíå íà òåæêîòî íàñëåäñòâî íà àðåñòèòå å íåîáõîäèìî èçâúðøâàíåòî íà ðåêîíñòðóêöèè è ðåìîíòè çà îñèãóðÿâàíå íà íîðìàëíà îñâåòåíîñò, ïðîâåòðåíèå, âúçìîæíîñò çà ðàçäâèæâàíå è èçãðàæäàíå íà ïîìåùåíèÿ çà ñâèæäàíå. Òîâà îáà÷å å ìíîãî òðóäíî èçïúëíèìî ïîðàäè ðåäèöà êîíñòðóêòèâíè îñîáåíîñòè ëèïñàòà íà âúíøíè ïðîçîðöè, êîèòî äà îñèãóðÿâàò åñòåñòâåíà ñâåòëèíà è ñâåæ âúçäóõ â æèëèùíèòå ïîìåùåíèÿ, êàêòî è ëèïñàòà íà ñàíèòàðíè âúçëè â ïîâå÷åòî îò àðåñòèòå. Åäèí îò íàé-íàòîâàðåíèòå àðåñòè â Ïëîâäèâ ïðåç ïðîëåòòà íà 2009 ã. ïðåäñòîè äà áúäå ïðåìåñòåí â îñíîâíî ðåìîíòèðàíà ñãðàäà íà òåðèòîðèÿòà íà çàòâîðà. Çà íÿêîè îò àðåñòèòå â îáëàñòíè ãðàäîâå êàòî Ðóñå, Âåëèêî Òúðíîâî, Øóìåí è Ïëåâåí å õàðàêòåðíà ãîëÿìà íàòîâàðåíîñò ïîðàäè èçïîëçâàíåòî èì êàòî ïîìåùåíèÿ çà êîíâîèðàíè ëèöà. Îùå ïî-ñåðèîçíî å ïîëîæåíèåòî â ïîãðàíè÷íèòå àðåñòè â Ñâèëåíãðàä, Ïåòðè÷ è Ñëèâíèöà, çà êîèòî ñúùî ñà íåîáõîäèìè ñïåøíè äåéñòâèÿ. Íàðåä ñ ëèïñàòà íà ñàíèòàðíè âúçëè è ïðîçîðöè, ïðîáëåì çà àðåñòèòå ñà ïëîùàäêèòå çà ïðåñòîé íà îòêðèòî. Òàêèâà ñà èçãðàäåíè ñàìî ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

â 16 îò àðåñòèòå.  äðóãè 10 àðåñòà ñà îáîñîáåíè ïîìåùåíèÿ çà ðàçäâèæâàíå íà çàêðèòî, à â 18 àðåñòà íÿìà òåõíè÷åñêè âúçìîæíîñòè çà îáîñîáÿâàíå íà ïîìåùåíèÿ, ïîðàäè êîåòî îáâèíÿåìèòå ëèöà èìàò âúçìîæíîñò çà ðàçäâèæâàíå ñàìî êîãàòî èì ñå îñèãóðè äîñòúï äà ñàíèòàðíèÿ âúçåë. Ïðîáëåì çà àðåñòèòå å è íåâúçìîæíîñòòà äà ñå îñèãóðÿâàò ñìèñëåíè çàíèìàíèÿ è äîñòúï äî òåëåâèçèîííè è ðàäèîïðåäàâàíèÿ, êàêòî è âúçìîæíîñò äà èçïîëçâàò ìàòåðèàëè çà ÷åòåíå. Êà÷åñòâîòî è îáåìúò íà ìåäèöèíñêîòî îáñëóæâàíå â àðåñòèòå å íåîáõîäèìî äà áúäàò îïòèìèçèðàíè. Òî âñå îùå íå å èíòåãðèðàíî ñúñ ñèñòåìàòà íà íàöèîíàëíîòî çäðàâåîïàçâàíå. Ñïåöèôè÷íèÿò ïðîôèë íà ëèöàòà, ïðåìèíàâàùè ïðåç àðåñòèòå, èçèñêâà ñåðèîçåí ìåäèöèíñêè êàïàöèòåò - îáùî ÷åòèðè ñà ñìúðòíèòå ñëó÷àè â àðåñòèòå ïðåç 2008 ã., à 899 îò çàäúðæàíèòå ëèöà ñà ñòðàäàëè îò íàðêîòè÷íà çàâèñèìîñò. Êîðåêöèîííî-âúçïèòàòåëíè çàâåäåíèÿ çà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè ïðàâîíàðóøèòåëè (ÑÏÈ è ÂÓÈ) Íàñòàíÿâàíåòî íà äåöà â ñîöèàëíî-ïåäàãîãè÷åñêè èíòåðíàòè (ÑÏÈ) è âúçïèòàòåëíè ó÷èëèùà-èíòåðíàòè (ÂÓÈ) ñå îïðåäåëÿ îò áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî êàòî „âúçïèòàòåëíà ìÿðêà“, íî ïî ñâîÿòà ñúùíîñò òî èìà âñè÷êè õàðàêòåðèñòèêè íà íàêàçàòåëíà ïðîöåäóðà, çàâúðøâàùà ñ ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Ñèñòåìàòà íà ÑÏÈ è ÂÓÈ â ñòðàíàòà ïðåòúðïÿ ñåðèîçíè ïðîìåíè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè.  ñðàâíåíèå ñ 2000 ã., êîãàòî ñà ôóíêöèîíèðàëè îñåì ÂÓÈ è 24 ÑÏÈ, ïðåç 2008 ã. îñòàíàõà ÷åòèðè ÂÓÈ è ïåò ÑÏÈ. Íàìàëÿâàíåòî íà òåçè èíñòèòóöèè çàïî÷íà ñëåä ïðîìåíè â çàêîíîäàòåëñòâîòî, ñúãëàñíî êîèòî íàñòàíÿâàíåòî òðÿáâà äà ñå ïîòâúðäè îò ñúä, ñëåä ðåøåíèå íà ìåñòíà îáùèíñêà êîìèñèÿ. Íî äîðè è ñúäåáíàòà ñàíêöèÿ íå ãàðàíòèðà ñúáëþäàâàíåòî íà ïðàâàòà íà äåöàòà. Ïðèìåðèòå ïî-äîëó, óñòàíîâåíè îò ÁÕÊ ïðåç 2008 ã., èëþñòðèðàò ïðîáëåìèòå ïðåä ïðîöåäóðàòà è ïðàêòèêàòà ïî íàñòàíÿâàíå âúâ ÂÓÈ è ÑÏÈ: 1. Íàñòàíÿâàíå â ÑÏÈ íà äåòå íàä 16 ã. âúçðàñò â ïðîòèâîðå÷èå ñúñ ÇÁÏÏÌÍ.

2. Çàäúðæàíå íà íåïúëíîëåòåí â ÑÏÈ ñëåä êðàÿ íà ó÷åáíàòà ãîäèíà â íàðóøåíèå íà ñúäåáíî ðåøåíèå, â êîåòî èçðè÷íî å óïîìåíàò êðàéíèÿò ñðîê íà íàñòàíÿâàíåòî. ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

3. Íàñòàíÿâàíå âúâ ÂÓÈ áåç âñè÷êè äîêóìåíòè, âêëþ÷èòåëíî íàñòàíèòåëíè; 4. Íàñòàíÿâàíå è òðàéíî èíñòèòóöèîíàëèçèðàíå íà äåòå áåç ÅÃÍ.

5. Íàñòàíÿâàíå íà äåöà âúâ ÂÓÈ çà êðàòêè ñðîêîâå, êîåòî îáåçñìèñëÿ íàñòàíÿâàíåòî.

6. Íàñòàíÿâàíå íà äåöà âúâ ÂÓÈ è ÑÏÈ, ìåñòîæèâååíåòî íà êîèòî å ìàêñèìàëíî îòäàëå÷åíî îò èíòåðíàòèòå. Òàêîâà íàñòàíÿâàíå èìà õàðàêòåð íà çàòî÷åíèå è â íèêàêúâ ñëó÷àé íå å â èíòåðåñ íà äåòåòî. Ñúùåñòâóâàíåòî íà ÑÏÈ è ÂÓÈ â òîçè èì âèä ñúçäàâà ðåäèöà ïðîáëåìè, ïðîèçòè÷àùè îò ñìåñâàíåòî íà ðàçëè÷íè êàòåãîðèè äåöà â òÿõ - òàêèâà, êîèòî ñà íàñòàíåíè ïî ÷èñòî ñîöèàëíè èíäèêàöèè, ñ äåöà - èçâúðøèòåëè íà ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè. Îòäàëå÷åíîñòòà íà òåçè èíñòèòóöèè îò ãîëåìèòå ãðàäîâå å ïðå÷êà ïðåä âúçìîæíîñòèòå çà êîìóíèêàöèÿ è ñîöèàëíà àäàïòàöèÿ íà äåöàòà, âîäè äî ïðîáëåìè ñ ìåäèöèíñêîòî îáñëóæâàíå, íàìèðàíåòî íà ñïîíñîðè, îñèãóðÿâàíåòî íà òðàíñïîðò, íàáèðàíåòî íà êâàëèôèöèðàí ïåäàãîãè÷åñêè ïåðñîíàë è ò.í. Âñè÷êî òîâà îêàçâà íåãàòèâíî âëèÿíèå è âúðõó ó÷åáíèÿ ïðîöåñ, êîéòî å çíà÷èòåëíî ïî-íååôåêòèâåí â ñðàâíåíèå ñ ó÷åáíèÿ ïðîöåñ â îñòàíàëèòå îáùîîáðàçîâàòåëíè ó÷èëèùà. Ïîðàäè âñè÷êè òåçè ïðè÷èíè å íåîáõîäèìî îòãîâîðíèòå äúðæàâíè èíñòèòóöèè äà ïðåðàçãëåäàò ñìèñúëà îò ñúùåñòâóâàíåòî íà òåçè êîðåêöèîííè çàâåäåíèÿ è äà ïîòúðñÿò àëòåðíàòèâíè ìåðêè çà ïðîáëåìíèòå äåöà. Äîìîâå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè è êðèçèñíè öåíòðîâå  Áúëãàðèÿ ôóíêöèîíèðàò îáùî ïåò äîìà çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè (ÄÂÍÌÍ) â Ñîôèÿ, Ïëîâäèâ, Âàðíà, Áóðãàñ è Ãîðíà Îðÿõîâèöà, êîèòî ñà íà ïðÿêî ïîä÷èíåíèå íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè.  òÿõ ñå íàñòàíÿâàò äåöà, èçâúðøèëè ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè, äåöà áåç ïîñòîÿíåí àäðåñ, êàêòî è ñêèòàùè, ïðîñåùè èëè äåöà, îòêëîíèëè ñå îò çàâåäåíèÿ çà çàäúëæèòåëíî âúçïèòàíèå èëè ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå. Ïî ñâîÿòà ñúùíîñò ïðåñòîÿò â òåçè äîìîâå èìà õàðàêòåð íà êðàòêîñðî÷íî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïðåñòîÿ íå ìîæå äà áúäå ïîâå÷å îò 15 äíè è ñå ðàçïîðåæäà îò ïðîêóðîð.  èçêëþ÷èòåëíè ñëó÷àè ñðîêúò íà ïðåñòîÿ â äîìà ìîæå äà áúäå ïðîäúëæåí äî äâà ìå27

ñåöà. Óðåäáàòà ïî íàñòàíÿâàíå íà äåöà â ÄÂÍÌÍ âëèçà â ïðîòèâîðå÷èå íå ñàìî ñúñ Çàêîíà çà çàêðèëà íà äåòåòî (ÇÇÄ), ñúãëàñíî ÷ëåí 26 îò êîéòî íàñòàíÿâàíåòî íà äåòå â ñïåöèàëèçèðàíà èíñòèòóöèÿ ñå èçâúðøâà îò ñúä, à è ñ Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, ñúãëàñíî êîÿòî âñÿêî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà òðÿáâà äà áúäå ñúïðîâîäåíî îò íåçàáàâåí äîñòúï äî ñúä çà ïðåöåíêà íà íåãîâàòà çàêîííîñò. Ïðîòèâîðå÷èå ñ ìåñòíîòî è ìåæäóíàðîäíîòî çàêîíîäàòåëñòâî èìà è ïî îòíîøåíèå íà ïðàâîòî íà äåöàòà íà àäâîêàòñêà çàùèòà îò ìîìåíòà íà çàäúðæàíåòî.  íèòî åäèí îò ñëó÷àèòå íà íàñòàíÿâàíèÿ â äîìîâåòå ÁÕÊ íå óñòàíîâè íàëè÷èå íà àäâîêàòñêà çàùèòà ïðåäè, ïî âðåìå èëè ñëåä íàëàãàíå íà òàêàâà ìÿðêà. Îùå ïî-äðàñòè÷íî ïðîòèâîðå÷èå ñúñ ñòàíäàðòèòå çà ïðàâàòà íà äåòåòî ïîñòàâÿò íàñòàíÿâàíèÿòà â êðèçèñíè öåíòðîâå, êîèòî â Áúëãàðèÿ ñúùåñòâóâàò îò åñåíòà íà 2006 ã.  òÿõ äåöà, æåðòâà íà òðàôèê, ñå íàñòàíÿâàò çà ñðîê äî øåñò ìåñåöà. Íàáëþäåíèåòî íà ÁÕÊ íà òåçè öåíòðîâå ïîêàçà, ÷å íàñòàíÿâàíèÿòà ñå èçâúðøâàò ñàìî ñ íàïðàâëåíèå èëè çàïîâåä íà äèðåêòîðèòå íà Äèðåêöèèòå çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå è îòíîâî, â ïðîòèâîðå÷èå ñ ÷ëåí 26 íà ÇÇÄ, òåçè íàñòàíÿâàíèÿ íå ñå èçâúðøâàò îò ñúä, âúïðåêè ÷å êðèçèñíèòå öåíòðîâå ïðåäñòàâëÿâàò ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè. Ìíîãî ñåðèîçíè ïðîáëåìè çà äåöàòà â êðèçèñíè öåíòðîâå ïðîèçòè÷àò îò ïðîèçâîëà ïðè íàñòàíÿâàíåòî. Îñâåí äåöà, æåðòâè íà òðàôèê, â òÿõ ñå íàñòàíÿâàò è äåöà, êîèòî ñà èçâúðøèòåëè íà ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè. Ñëåä èçòè÷àíåòî íà øåñòìåñå÷íèÿ ñðîê çà íàñòàíÿâàíå, â îòäåëíè ñëó÷àè ñå èçäàâà ïîâòîðíà çàïîâåä çà îùå øåñò ìåñåöà. Ïî ñâîÿ õàðàêòåð íàñòàíÿâàíåòî â êðèçèñíè öåíòðîâå, äîðè â ïî-ãîëÿìà ñòåïåí îò íàñòàíÿâàíåòî âúâ ÂÓÈ è ÑÏÈ, ïðåäñòàâëÿâà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà ïîðàäè ôàêòà, ÷å áåç ñúïðîâîæäàíå, äåöàòà íå ìîãàò äà èçëèçàò íàâúí, à êîãàòî èçáÿãàò, ñå îáÿâÿâàò çà îáùîäúðæàâíî èçäèðâàíå. Êàêòî è ïðè íàñòàíÿâàíèÿòà â ÄÂÍÌÍ, àäâîêàòñêà çàùèòà íå å ïðåäâèäåíà â ïðîöåäóðàòà ïî íàñòàíÿâàíå íà äåöà â êðèçèñíè öåíòðîâå.

11. Çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ Ïðåç 2008 ã. ïðîäúëæè äà åâîëþèðà ïðàêòèêàòà íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ (ÊÇÄ) ïî Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ (ÇÇÄèñêð.). ÊÇÄ îòáåëÿçà çíà÷èòåëåí íàïðåäúê â èçðàñòâàíåòî ñè êàòî ïðàâîçàùèòåí îð28

ãàí. Ðåäèöà íåéíè ðåøåíèÿ ñà íà ïðàâîçàùèòíî ðàâíèùå, êàêâîòî äîñåãà ðÿäêî áúëãàðñêà èíñòèòóöèÿ å ïîñòèãàëà. Âñå ïàê îñòàâàò è ðåäèöà ãðåøêè çà ïîïðàâÿíå, íÿêîè îò êîèòî ñåðèîçíè. Ïîñòèæåíèÿ ÊÇÄ ñèñòåìàòè÷íî ñå ïîçîâàâà íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, â òîâà ÷èñëî íà îáùíîñòíîòî ïðàâî. Òÿ èçðè÷íî îòäàâà íà ìåæäóíàðîäíèòå íîðìè ïðèìàò íàä âúòðåøíèòå, êîéòî èì ñå äúëæè ïî Êîíñòèòóöèÿ.  åäèí ñëó÷àé, ïî áåçïðåöåäåíòåí çà áúëãàðñêè îðãàí íà÷èí, ÊÇÄ êàòåãîðè÷íî ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å âëàñòèòå íå ìîãàò äà ñå îïðàâäàâàò ñ âúòðåøíè çàêîíè çà òîâà, ÷å íå ñà ñïàçèëè ìåæäóíàðîäíèòå ñè çàäúëæåíèÿ, êàòî öèòèðà Âèåíñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâîòî íà äîãîâîðèòå . Òÿ èçðè÷íî ïîñòàíîâÿâà, ÷å âëàñòèòå ñà äëúæíè äà îòìåíÿò âñè÷êè âúòðåøíîïðàâíè íîðìè, êîèòî ïðîòèâîðå÷àò íà ìåæäóíàðîäíîòî àíòèäèñêðèìèíàöèîííî ïðàâî. Ðåäèöà ïðîèçíàñÿíèÿ íà ÊÇÄ ñà åôåêòèâíè, íàñî÷åíè êúì ïîñòèãàíå íà öåëòà íà çàêîíà. ÊÇÄ èçðè÷íî ñå ïîçîâàâà íà ðåçóëòàòà, ïðåäïèñàí îò äèðåêòèâèòå íà îáùíîñòíîòî ïðàâî êàòî îòïðàâíà òî÷êà çà òúëêóâàíå íà ïðèëîæèìèòå íîðìè. Òàêà, íàïðèìåð, ÊÇÄ äàâà øèðîêî, òåëåîëîãè÷íî òúëêóâàíå íà èíñòèòóòà íà òîðìîçà. Êàòî ïðåöåíÿâà äàëè ñúîòâåòíèòå äåéñòâèÿ/äóìè ñà óíèçèëè ïîòúðïåâøèÿ è ñà ìó ñúçäàëè âðàæäåáíà ñðåäà, òÿ ñå âîäè îò êîíòåêñòóàëåí àíàëèç íà âñè÷êè îáñòîÿòåëñòâà è îò æèòåéñêàòà ëîãèêà. Çäðàâèÿò ðàçóì è ðàçáèðàíåòî, ñ êîåòî îò÷èòà ðàçðóøèòåëíèòå åôåêòè íà äàäåíè äåéñòâèÿ, äàëå÷ ïðåâúçõîæäàò â ðåäèöà ñëó÷àè ïîñòèãíàòîòî â òîâà îòíîøåíèå îò ñúäåáíàòà ïðàêòèêà. Íåìàëêî ñúäåáíè ðåøåíèÿ ðîáóâàò íà ôîðìàëèçúì è ðåñòðèêòèâíîñò ïðè ðåøàâàíåòî íà äåëà çà òîðìîç. ÊÇÄ ðåøèòåëíî ñàíêöèîíèðà ðàáîòîäàòåëè, êîãàòî íå ñà âçåëè ìåðêè äà çàùèòÿò ñâîè ñëóæèòåëè îò ñåêñóàëåí è äðóã òîðìîç íà ðàáîòíîòî ìÿñòî. Ñèëíè ñà ìîòèâèòå é, ÷å ðàáîòîäàòåëÿò òðÿáâà íåçàáàâíî äà ïðåêðàòè òîðìîçà, êàòî óâåäîìè ïîòúðïåâøèòå çà âçåòèòå ìåðêè. ÊÇÄ îñúæäà ðàáîòîäàòåëè çà òîâà, ÷å ñà ïðåñëåäâàëè ñâîè ñëóæèòåëè, îïëàêàëè ñå îò äèñêðèìèíàöèÿ èëè òîðìîç, âìåñòî äà ãè çàùèòÿò. Òÿ òâúðäî èçîáëè÷àâà ïðåäóáåæäåíèåòî íà ðàáîòîäàòåëÿ ñðåùó æåðòâàòà â ïîëçà íà íàñèëíèêà. ÊÇÄ òúëêóâà ïîíÿòèåòî „ïðåñëåäâàíå" (âèêòèìèçàöèÿ) ñúîáðàçíî íà öåëòà íà çàêîíà äà çàùèòàâà åôåêòèâíî - øèðîêî, êàòî âêëþ÷âà â îáõâàòà ìó âñÿêàêâè íàêàçâàùè è èçîëèðàùè äåéñòâèÿ è áåçäåéñòâèÿ. Íàïðèìåð, ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

â åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ èçðè÷íî ïðèçíàâà, ÷å ïðî÷èòàíåòî ïðåä öåëèÿ êîëåêòèâ íà æàëáà íà ñëóæèòåëêà ñðåùó ðàáîòîäàòåëÿ ñúñòàâëÿâà èìåííî ïðåñëåäâàíå ñïðÿìî îïëàêàëàòà ñå. ÊÇÄ â ìíîãî ñëó÷àè èçâúðøâà êîíòåêñòóàëåí àíàëèç íà ôàêòèòå, êàòî ïîñðåäñòâîì çäðàâà æèòåéñêà ëîãèêà îáîñíîâàíî ñâúðçâà ïîñëåäèöèòå èì è ãè ïðåöåíÿâà ñâîáîäíî îò ôîðìàëèçúì è ñõîëàñòèêà. Òàêà ïî äåëî çà íåðàâíîñòîéíî çàïëàùàíå íà ó÷èòåëèòå â ñîöèàëíè ó÷åáíî-ïðîôåñèîíàëíè çàâåäåíèÿ çà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ (ÑÓÏÇ) ÊÇÄ èçðè÷íî âçåìà ïðåäâèä, ÷å øàíñîâåòå çà ñîöèàëèçàöèÿ è òðóäîâà ðåàëèçàöèÿ íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ ïðÿêî çàâèñÿò îò êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàòåëíèòå èì âúçìîæíîñòè. Ìàêàð ôîðìàëíî äåëîòî äà íå å çà îáðàçîâàòåëíà äèñêðèìèíàöèÿ íà ó÷àùèòå ñå â ÑÓÏÇ, à çà òðóäîâà äèñêðèìèíàöèÿ íà òåõíèòå ïðåïîäàâàòåëè, ÊÇÄ ïðèçíàâà ñúäúðæàòåëíàòà âðúçêà ìåæäó äâåòå è ðåøàâà âòîðèÿ âúïðîñ â ñâåòëèíàòà íà ïúðâèÿ - çäðàâ, ïðàâîçàùèòåí ïîäõîä. ÊÇÄ êàòåãîðè÷íî ïðèçíàâà â ðåäèöà ñëó÷àè, ÷å íîðìè, êàêòî ïîäçàêîíîâè, òàêà è çàêîíîâè, ñúñòàâëÿâàò äèñêðèìèíàöèÿ. Òÿ íå ñå êîëåáàå â íÿêîè ñëó÷àè äà èçïîëçâà ïðàâîìîùèåòî ñè äà óêàæå íà îòãîâîðíèòå èíñòèòóöèè íåîáõîäèìèòå íîðìàòèâíè èçìåíåíèÿ. Ïîäõîäúò íà ÊÇÄ êúì äîïóñêàíå è ñëóæåáíî ñúáèðàíå íà äîêàçàòåëñòâà å åôåêòèâåí ïðàãìàòè÷åí è ãúâêàâ. Òÿ èçèñêâà è ñàìà ñå ñíàáäÿâà ñ âèäåîçàïèñè è ìàòåðèàëè îò èíòåðíåò è ãè ïîäëàãà íà îãëåä. Ñ òîâà ïðàêòèêàòà é ïðåâúçõîæäà ñúäåáíàòà; ïîñëåäíàòà ÷åñòî ñå îòíàñÿ ðèãèäíî è ñõîëàñòè÷íî êúì òàêèâà èçòî÷íèöè íà èíôîðìàöèÿ, ñ êîåòî çàòðóäíÿâà óñòàíîâÿâàíåòî íà íÿêîè êàòåãîðèè ôàêòè. ÊÇÄ å ëèáåðàëíà è ïðè êîíñòèòóèðàíåòî íà ñòðàíèòå â ïðîèçâîäñòâîòî. Òÿ ñëóæåáíî îïðåäåëÿ çàèíòåðåñîâàíèòå ñòðàíè, êàòî ñå ðúêîâîäè äåëîâî, à íå ôîðìàëèñòè÷íî, îò âðúçêàòà èì ñúñ ñúîòâåòíèòå âúïðîñè. ÊÇÄ ðåäîâíî èçäàâà íà íàðóøèòåëèòå óêàçàíèÿ äà ïðåäïðèåìàò êîíêðåòíè ìåðêè çà ïðåìàõâàíå íà äèñêðèìèíàöèÿòà èëè íåéíèòå ïîñëåäèöè. Òÿ ñèñòåìíî íàðåæäà äà ñå ïðåóñòàíîâÿò äèñêðèìèíàöèîííè ïðàêòèêè è ãè çàáðàíÿâà çàíàïðåä. Íàïðèìåð, óêàçâà íà ìåäèè äà âúâåäàò ìåõàíèçìè çà ñàìîêîíòðîë è ïðåâåíöèÿ íà äèñêðèìèíàöèÿ è äà äîêëàäâàò ïåðèîäè÷íî íà ÊÇÄ çà ðåçóëòàòèòå. Íîâîñò å, ÷å ïðåç 2008 ã. ÊÇÄ íÿêîëêî ïúòè íàðåäè íà äèñêðèìèíàòîðè ïóáëè÷íî, ÷ðåç ìåäèèòå, äà ñå èçâèíÿò çà äåéñòâèÿòà ñè è äà ïóáëèêóâàò ðåøåíèåòî íà ÊÇÄ, êîåòî óñòàíîâÿâà îòãîâîðíîñòòà èì. Òîâà å îïðåäåëåíî ïîçèòèâíî ðàçâèòèå ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

íà ïðàêòèêàòà â ïîñîêà äåéñòâåíî è âúçñòàíîâÿâàùî ñàíêöèîíèðàíå ñ îáùåñòâåíî-îáðàçîâàòåëåí åôåêò. Âèäèìî ðàçâèòèå èìà â ïðàêòèêàòà íà ÊÇÄ è ïî îòíîøåíèå ðàçïðåäåëÿíåòî íà äîêàçàòåëñòâåíàòà òåæåñò ìåæäó ñòðàíèòå. ÊÇÄ âñå ïîäåéñòâåíî èçèñêâà îò îòâåòíèöèòå äà äàäàò óáåäèòåëíî îáÿñíåíèå çà ñâîèòå äåéñòâèÿ è äîêàæàò çàêîííè, íåäèñêðèìèíàöèîííè ïðè÷èíè çà òÿõ. Íåðÿäêî ÊÇÄ èçðè÷íî îáÿâÿâà îáÿñíåíèÿòà íà îòâåòíèöèòå çà íåñúñòîÿòåëíè è îòêàçâà äà ãè ïðèåìå, äîðè êîãàòî ñà ïîäêðåïåíè îò íÿêàêâè äîêàçàòåëñòâà, àêî òåçèòå èì ñà íåïîñëåäîâàòåëíè èëè æèòåéñêè íåîáîñíîâàíè, à äîêàçàòåëñòâàòà íå ìîãàò äà ñå êðåäèòèðàò íàïúëíî. ÊÇÄ ðàçâèâà ñèëíà ïðàêòèêà ñðåùó âðàæäåáíàòà ðàñèñòêà ðå÷. Òÿ ñå ïðîèçíàñÿ ñúñ ñèëíè ìîòèâè ñðåùó òåíäåíöèÿòà â ðåïîðòàæè äà ñå ñî÷è ðîìñêàòà åòíè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò íà ïðåäïîëàãàåìè ïðåñòúïíèöè. ÊÇÄ îïðåäåëÿ òîâà êàòî ñëîâî íà îìðàçàòà, êàòî ñå ïîçîâàâà íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, è ãî êâàëèôèöèðà êàòî òîðìîç â íàðóøåíèå íà ÇÇÄèñêð. ÊÇÄ êðèòè÷íî àíàëèçèðà ìåäèéíàòà ñàìîðåãóëàöèÿ â òîâà îòíîøåíèå è êàòåãîðè÷íî èçîáëè÷àâà ìåðêè, êîèòî ñà ñàìî ôîðìàëíè è äåêëàðàòèâíè. Ïîñëåäîâàòåëíèÿò ïîäõîä íà ÊÇÄ å, ÷å ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå å îãðàíè÷åíà îò êîíñòèòóöèîííèÿ èìïåðàòèâ äà ñå çà÷èòà ÷îâåøêîòî äîñòîéíñòâî, à çàáðàíàòà çà òîðìîç å ñðåäñòâî çà îòñòîÿâàíå íà òîçè èìïåðàòèâ. Òîçè ïîäõîä òÿ ïðèëàãà è ïî îòíîøåíèå íà ãðóáà ïîëèòè÷åñêà ðå÷, êîÿòî ïðèíèçÿâà öåëè êàòåãîðèè ãðàæäàíè, êîèòî íå ñà îáùåñòâåíè ôèãóðè, âúç îñíîâà íà ïîëèòè÷åñêàòà èì ïðèíàäëåæíîñò. ÊÇÄ ñå ïðîèçíàñÿ â ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, ÷å ðàñîâà ñåãðåãàöèÿ ìîæå äà å íàëèöå è áåç äà å íàëèöå ïðèíóäà çà ðàçäåëÿíå, êîãàòî îáîñîáÿâàíåòî å ïðîäóêò íà îáåêòèâíè òåíäåíöèè. Òîâà ëèáåðàëíî òúëêóâàíå å ïîõâàëíî ñâîáîäíî îò áóêâàëèçúì ïðè ïðèëàãàíåòî íà ÇÇÄèñêð., êîéòî ïðåäâèæäà ñòåñíèòåëíà äåôèíèöèÿ çà ðàñîâàòà ñåãðåãàöèÿ. Íåäîñòàòúöè ÊÇÄ âñå îùå äîïóñêà ñåðèîçíè âúòðåøíè ïðîòèâîðå÷èÿ â ïðàêòèêàòà ñè. Òàêà â íÿêîè ñëó÷àè òÿ îòêàçâà äà ñå ïðîèçíåñå äàëè å íàëèöå äèñêðèìèíàöèÿ, ñàìî çàùîòî ñïîðíîòî òðåòèðàíå å ïðåäâèäåíî â ïîäçàêîíîâ íîðìàòèâåí àêò, ìàêàð ÷å â äðóãè ñëó÷àè áåç êîëåáàíèå ñå ïðîèçíàñÿ íå ñàìî ñðåùó ïîäçàêîíîâè, íî è ñðåùó çàêîíîâè íîðìè.  åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ äèðåêòíî ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å íÿìà ïðàâîìîùèÿ äà óñ29

òàíîâÿâà äèñêðèìèíàöèîííîñò íà ïîäçàêîíîâè àêòîâå, çàùîòî òå ñïîðåä íåÿ ïîäëåæàò ñàìî íà ñúäåáåí êîíòðîë. Òàêîâà òúëêóâàíå ñåðèîçíî ôðóñòðèðà äåéñòâèåòî íà ÇÇÄèñêð.  íåìàëêî ñëó÷àè ÊÇÄ îòêàçâà äà ñå ïðîèçíåñå è äà ïðèëîæè ÇÇÄèñêð., êàòî ïðèåìà, ÷å íå å êîìïåòåíòíà. Òîâà òÿ ïðàâè, êîãàòî èìà è äðóã íîðìàòèâåí àêò, ïðèëîæèì êúì ñëó÷àÿ è/ èëè äðóã îðãàí, îòãîâîðåí çà äàäåí àñïåêò íà ñïîðíèòå îòíîøåíèÿ. Òåçè îòêàçè íà ÊÇÄ ñà ñåðèîçåí ïîðîê, çàùîòî ñïúâàò óíèâåðñàëíîòî ïðèëîæåíèå íà ñïåöèàëíèÿ ÇÇÄèñêð., êîéòî ñëåäâà äà äåðîãèðà äðóãèòå çàêîíè, îùå ïîâå÷å ïîäçàêîíîâè àêòîâå, ùî ñå îòíàñÿ äî äèñêðèìèíàöèÿòà. ÊÇÄ âñå îùå íå êîíöåïòóàëèçèðà ïðàâèëíî èíñòèòóòà íà íåïðÿêàòà äèñêðèìèíàöèÿ.  ðåäèöà ñëó÷àè òÿ êâàëèôèöèðà êàòî íåïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ ïîâåäåíèå, êîåòî â äåéñòâèòåëíîñò ïðåäñòàâëÿâà ïðÿêà - ïî-íåáëàãîïðèÿòíî òðåòèðàíå, îáóñëîâåíî îò çàùèòåí ïðèçíàê.  åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ èçðè÷íî ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å íåïðÿêàòà äèñêðèìèíàöèÿ å ïî-ëîøî òðåòèðàíå, ÷èÿòî ïðè÷èííà âðúçêà ñúñ çàùèòåí ïðèçíàê å ïðèêðèòà. Òîâà òúëêóâàíå å äúëáîêî íåïðàâèëíî è íà ïðàêòèêà îáåçëè÷àâà íåïðÿêàòà äèñêðèìèíàöèÿ êàòî îòäåëåí èíñòèòóò. Íåïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ å íàëèöå - çà ðàçëèêà îò ïðÿêàòà - êîãàòî òðåòèðàíåòî å åäíàêâî çà âñè÷êè, íî íà ïðàêòèêà çëåïîñòàâÿ íÿêîè ãðóïè, îïðåäåëåíè ïî çàùèòåí ïðèçíàê, íåñúðàçìåðíî ïîâå÷å îò äðóãè. ÊÇÄ â ïðàêòèêàòà ñè ïðîïóñêà äà îòðàçè òîâà è ðåàëíî íå ïðèëàãà òîçè çàêîíîâ èíñòèòóò, ñ êîåòî ñåðèîçíî îáåäíÿâà çàùèòàòà ïî ÇÇÄèñêð.  íÿêîè ñëó÷àè ÊÇÄ èçðè÷íî ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å çà äà å îòãîâîðåí äèñêðèìèíàòîðúò, òîé òðÿáâà äà å äåéñòâàë óìèøëåíî. Òîâà ïðÿêî ïðîòèâîðå÷è íà çàêîíîâèòå îïðåäåëåíèÿ çà ïðÿêà è íåïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ, â êîèòî óìèñúëúò èçîáùî íå ôèãóðèðà êàòî åëåìåíò. Èçèñêâàíåòî äèñêðèìèíàöèÿòà äà å èçâúðøåíà ïðåäíàìåðåíî, çà äà ñúñòàâëÿâà íàðóøåíèå íà çàêîíà, íåçàêîíîñúîáðàçíî ëèøàâà ïîòúðïåâøèòå îò çàùèòà â ìíîãîáðîéíèòå ñëó÷àè, êîãàòî èçêëþ÷âàíåòî èëè îãðàíè÷àâàíåòî íå ñå äúëæè íà æåëàíèå ó äèñêðèìèíàòîðà äà íàâðåäè íà ëèöåòî, à å èçðàç íà äúëáîêî âêîðåíåíè (íåñúçíàâàíè) ñòåðåîòèïè çà ìÿñòîòî è ðîëèòå íà õîðàòà â çàâèñèìîñò îò ïîëà, âúçðàñòòà, çäðàâîñëîâíîòî èì ñúñòîÿíèå è äðóãè çàùèòåíè ïðèçíàöè.  íÿêîè ñëó÷àè ÊÇÄ íåîñíîâàòåëíî èçèñêâà äîêàçàòåëñòâà çà òâúðäÿíîòî, çà äà äàäå õîä íà æàëáàòà. Êîãàòî æàëáîïîäàòåëÿò íå ïðåäñòàâÿ òàêèâà äîêàçàòåëñòâà, âêëþ÷èòåëíî çà30

ùîòî íå ñà íàëèöå (à å íåîáõîäèìî òåïúðâà äà ñå ñúáåðàò), ÊÇÄ îòêàçâà äà ïðèçíàå äîïóñòèìîñòòà íà æàëáàòà. Òàêàâà ïðàêòèêà å ïðîáëåìàòè÷íà, çàùîòî ïðåãðàæäà çàùèòàòà, âìåñòî ÊÇÄ ïúëíîöåííî äà èçïîëçâà øèðîêèòå ñè ïðàâîìîùèÿ çà ñúáèðàíå íà äîêàçàòåëñòâà, â òîâà ÷èñëî ñëóæåáíî, â èíòåðåñ íà åôåêòèâíîñòòà íà çàêîíà.  åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ îòêàçâà äà ðàçãëåäà æàëáà çà äèñêðèìèíàöèÿ íà îñíîâàòà íà óâðåæäàíå, çàùîòî æàëáîïîäàòåëÿò íå ïðåäñòàâÿ ðåøåíèå íà ÒÅËÊ êàòî äîêàçàòåëñòâî çà ñâîÿòà íåòðóäîñïîñîáíîñò. Ïîäîáåí ïîäõîä å â ñåðèîçåí ðàçðåç ñúñ ñîöèàëíèÿ ìîäåë íà îñìèñëÿíå íà óâðåæäàíåòî, êîéòî èíà÷å ÊÇÄ â äðóãè ñâîè ðåøåíèÿ ïîääúðæà. Êàòî èçèñêâà ìåäèöèíñêî äîêàçâàíå íà ïðèçíàêà „óâðåæäàíå", ÊÇÄ èãíîðèðà äåôèíèöèÿòà çà óâðåæäàíå ïî ñìèñúëà íà Çàêîíà çà èíòåãðàöèÿ íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ, ñïîðåä êîÿòî îïðåäåëÿùî å ôàêòè÷åñêîòî íàëè÷èå íà äèñôóíêöèÿ, áåç îãëåä íà ìåäèöèíñêîòî ìó äèàãíîñòèöèðàíå. Âìåñòî äà ñå ðúêîâîäè îò òàçè äåôèíèöèÿ, ÊÇÄ îáóñëàâÿ çàùèòàòà ïî ÇÇÄèñêð. îò ìåäèöèíñêîòî äîêàçâàíå íà óâðåæäàíåòî. Îòäåëíî îò òîâà, òàêúâ ïîäõîä ïðîòèâîðå÷è è íà ñàìèÿ ÇÇÄèñêð., êîéòî çàáðàíÿâà äèñêðèìèíàöèÿòà è êîãàòî òÿ å îñíîâàíà íà ïðåäïîëàãàåì ïðèçíàê. Ñ äðóãè äóìè, äîñòàòú÷íî å ÷îâåêúò äà å áèë òðåòèðàí ïî-çëå, çàùîòî ñå ïðåäïîëàãà, ÷å å ñ íàðóøåíà ôóíêöèîíàëíîñò, íåçàâèñèìî äàëè òîâà å òàêà íàèñòèíà, îùå ïî-ìàëêî, äàëè å äèàãíîñòèöèðàíî.  òîçè ñìèñúë äàëè èìà èëè íå ðåøåíèå íà ÒÅËÊ å áåç çíà÷åíèå. È â äðóãè ñëó÷àè ÊÇÄ èçèñêâà çà äîïóñòèìîñò íà æàëáàòà ïðèçíàêúò, ïî êîéòî ñå òâúðäè äèñêðèìèíàöèÿ (êàòî íàïðèìåð ïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò), äà áúäå äîêàçàí. Îñâåí ÷å çàùèòà ñå äúëæè â ðàâíà ñòåïåí è ïðè ïðåäïîëàãàåì (íå äåéñòâèòåëåí) ïðèçíàê, âúïðîñúò çà ïðèçíàêà êàòî ôàêòîð çà äèñêðèìèíàöèÿòà å âúïðîñ ïî ñúùåñòâî è íå ñëåäâà äà ñå ïîñòàâÿ êàòî ïðåãðàäà çà ðàçãëåæäàíåòî íà ñëó÷àÿ. Ïðàêòèêàòà íà ÊÇÄ ïî îòíîøåíèå íà ïðèçíàêà êàòî åëåìåíò îò ôàêòè÷åñêèÿ ñúñòàâ íà òâúðäÿíàòà äèñêðèìèíàöèÿ è êàòî ïðîöåñóàëíà ïðåäïîñòàâêà çà ðàçãëåæäàíå íà äàäåíî îïëàêâàíå å ðàçíîðîäíà.  íÿêîè ñëó÷àè, àêî íå å ïîñî÷åí ÿñåí ïðèçíàê, ÊÇÄ îòêàçâà äà äàäå õîä íà ïðåïèñêàòà.  ìíîãî äðóãè ñëó÷àè îáà÷å, òÿ ðàçãëåæäà ôàêòèòå è ñå ïðîèçíàñÿ ïî ñúùåñòâî, âêëþ÷èòåëíî êàòî óñòàíîâÿâà äèñêðèìèíàöèÿ, è áåç äà å íàçîâàí èëè óñòàíîâåí êîíêðåòåí ïðèçíàê, íà êîéòî å îñíîâàíî ñïîðíîòî òðåòèðàíå. Òîâà íåðàâíî ïðèëàãàíå íà ÇÇÄèñêð. ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

ïðå÷è äà ñå ïîñòèãíå öåëåíîòî îò íåãî ðàâåíñòâî íà âñè÷êè ïðåä çàêîíà. Òåíäåíöèÿòà ÊÇÄ äà ðàçãëåæäà è óñòàíîâÿâà äèñêðèìèíàöèÿ áåç îïðåäåëåí çàùèòåí ïðèçíàê êóëìèíèðà â òîâà, ÷å òÿ ðàçâèâà êàòî îòäåëíè, „áåçïðèçíàêîâè“ ôîðìè íà íàðóøåíèå ò. íàð. „äèñêðèìèíàöèÿ ïðè óïðàæíÿâàíå ïðàâîòî íà òðóä“ è „òîðìîç íà ðàáîòíîòî ìÿñòî“. Âòîðàòà ôîðìà ÊÇÄ âúâåæäà ïðåç 2008 ã., äîêàòî ïúðâàòà - â ïðåäèøíè ãîäèíè. È äâåòå íå ïî÷èâàò íà çàêîííî îñíîâàíèå. ÇÇÄèñêð. íå óðåæäà òàêèâà ôîðìè. Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè ïðèçíàêúò å åëåìåíò, îòäåëåí îò îáëàñòòà, â êîÿòî ñå îñúùåñòâÿâà äèñêðèìèíàöèÿòà (òðóä, óñëóãè, äð.). Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè çà ïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ è òîðìîç å íåîáõîäèìî ñïîðíîòî òðåòèðàíå äà å îáóñëîâåíî îò îïðåäåëåí çàùèòåí ïðèçíàê. Êàòî íå ñúáëþäàâà òîâà, ÊÇÄ ðàçìèâà ãðàíèöèòå íà ïîíÿòèåòî çà äèñêðèìèíàöèÿ, ñ êîåòî íåêîíòðîëèðóåìî ðàçøèðÿâà îáõâàòà íà çàêîíà. ÊÇÄ íåîáîñíîâàíî ðàçòÿãà ãðàíèöèòå íà çàêîíà è êàòî òúëêóâà òâúðäå øèðîêî ïðèçíàêà „ëè÷íî ïîëîæåíèå“. Íà ïðàêòèêà âñÿêî îáñòîÿòåëñòâî èëè ÷åðòà âëèçàò â îáõâàòà íà òîâà ïîíÿòèå ñïîðåä ÊÇÄ (êàòî íàïðèìåð ðîäíèíñêè êîíôëèêòè èëè èçðàçÿâàíåòî íà êðèòè÷íî ìíåíèå). Êîãàòî âñÿêî íåùî å ïîòåíöèàëåí çàùèòåí ïðèçíàê, òîâà îáåçñìèñëÿ ñàìîòî ïîíÿòèå çà òàêúâ - òàêúâ ïîäõîä å â ðàçðåç ñúñ çàêîíîäàòåëíîòî íàìåðåíèå. ÊÇÄ íå èçïîëçâà ïðàâîìîùèåòî ñè äà ñå ñàìîñåçèðà ïî ïîñëåäîâàòåëåí è ñòðàòåãè÷åñêè íà÷èí. Òÿ ñå ñàìîñåçèðà çà îòäåëíè, íåñâúðçàíè, â íÿêîè ñëó÷àè äðåáíè èëè ñëó÷àéíè âúïðîñè è ïðîïóñêà äà ñå çàíèìàå ñ íàé-ïðèîðèòåòíèòå ïðîáëåìè íà äèñêðèìèíàöèÿòà, êàòî ñåãðåãèðàíîòî ðîìñêî îáðàçîâàíèå, æèëèùíîòî áåçïðàâèå è èçîëàöèÿ íà ðîìèòå è èíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ, èçìåæäó ìíîãî äðóãè. Âñå îùå â íåðåäêè ñëó÷àè ÊÇÄ ñå ïðîèçíàñÿ ñ íåäîñòàòú÷íî ìîòèâèðàíè ðåøåíèÿ, íÿêîè îò êîèòî åäíîñòðàí÷èâè è äîðè ïðîèçâîëíè. Äåìîíñòðèðà ñå íàïðèìåð ïðåäóáåæäåíèå ñðåùó æàëáîïîäàòåëè-çàòâîðíèöè.

12. Ïðàâî íà óáåæèùå, ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå Ïðåç 2008 ã. ÁÕÊ ïðîäúëæè äúëãîãîäèøíàòà ñè äåéíîñò ïî íàáëþäåíèå è çàñòúïíè÷åñòâî çà ïðàâîòî íà óáåæèùå è ìåæäóíàðîäíà çàêðèëà íà ëèöàòà, áÿãàùè îò ïðåñëåäâàíå ïî ïðè÷èíà íà ñâîÿòà ðàñà, ðåëèãèÿ, íàöèîíàëÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

íîñò, ïðèíàäëåæíîñò êúì îïðåäåëåíà ñîöèàëíà ãðóïà èëè ïîëèòè÷åñêè óáåæäåíèÿ. Ïðàâîòî íà óáåæèùå è çàêðèëà â Áúëãàðèÿ å óðåäåíî â ÷ë. 27, àë. 2 è 3 îò Êîíñòèòóöèÿòà, Êîíâåíöèÿòà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå íà ÎÎÍ îò 1951 ã. è Ïðîòîêîëà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå íà ÎÎÍ îò 1967 ã., êàêòî è â ñïåöèàëíèÿ Çàêîí çà óáåæèùåòî è áåæàíöèòå. Ñúãëàñíî íàöèîíàëíàòà óðåäáà Áúëãàðèÿ ïðåäîñòàâÿ ÷åòèðè ôîðìè íà çàêðèëà çà ÷óæäåíöè, æåðòâè íà ïðåñëåäâàíå è íàðóøåíèå íà îñíîâíèòå èì ïðàâà, à èìåííî - óáåæèùå, ñòàòóò íà áåæàíåö, õóìàíèòàðåí ñòàòóò è âðåìåííà çàêðèëà. Ïðàâîòî íà óáåæèùå e èíñòèòóò, óðåäåí â ÷ë. 27, àë. 2 âúâ âðúçêà ñ ÷ë. 98, ò.10 îò Êîíñòèòóöèÿòà, è ïðåäîñòàâÿíåòî ìó ñúãëàñíî òåçè òåêñòîâå è ÷ë. 7, àë. 2 îò Çàêîíà çà óáåæèùåòî è áåæàíöèòå (ÇÓÁ) å â ïðàâîìîùèÿòà íà ïðåçèäåíòà íà ðåïóáëèêàòà. Îò ñúçäàâàíåòî ñè òàçè èíñòèòóöèÿ íå å ïðåäîñòàâèëà óáåæèùå íèòî âåäíúæ. Òÿ íå å ðàçâèëà êàïàöèòåò äà ðàçãëåæäà è ïðåöåíÿâà ìîëáè çà óáåæèùå. Ñèëíà êðèòèêà òúðïè ïîäõîäúò íà ñåãàøíàòà àäìèíèñòðàöèÿ íà ïðåçèäåíòà äà èçèñêâà îò ÷óæäåíöèòå, çàâåëè ìîëáè çà óáåæèùå, ïðåäñòàâÿíåòî íà îôèöèàëíè äîêóìåíòè îò ñòðàíèòå èì íà ïðîèçõîä â íàðóøåíèå íà çàáðàíàòà íà ÷ë. 63, àë. 4 îò ÇÓÁ.  êðàÿ íà 2007 ã. è íà÷àëîòî íà 2008 ã. Âúðõîâíèÿò àäìèíèñòðàòèâåí ñúä ïðîèçíåñå íÿêîëêî ðåøåíèÿ, ñ êîèòî ïðåêðàòè ïðîèçâîäñòâà ïî æàëáè ïðîòèâ îòêàçè, ïîñòàíîâåíè îò Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå êàòî íåäîïóñòèìè ñ ìîòèâè, ÷å ïúðâîíà÷àëíîòî èñêàíå å áèëî çà óáåæèùå è àãåíöèÿòà ñå å ïðîèçíåñëà ñ íèùîæåí àêò, èççåìâàéêè êîìïåòåíòíîñò íà ïðåçèäåíòà. Òîâà òúëêóâàíå, îñâåí ÷å âìåíÿâà çàäúëæåíèå íà ÷óæäåíöèòå äà äàâàò ïðàâíà êâàëèôèêàöèÿ íà èñêàíåòî ñè â ðàçðåç ñ êîíñòàíòíàòà ïðàêòèêà íà ñúäèëèùàòà, íàðóøàâà è îñíîâíè ïðèíöèïè íà ìåæäóíàðîäíàòà çàêðèëà êàòî ïðåõâúðëÿ îòãîâîðíîñòòà çà ïðåäîñòàâÿíåòî é îò àäìèíèñòðàòèâåí îðãàí, êîéòî èìà çàäúëæåíèå äà ñå ïðîèçíåñå, êúì èíñòèòóöèÿ, êîÿòî å ïðåäñòàâèòåëíà è íå å îáâúðçàíà ñúñ çàäúëæåíèå çà ïðîèçíàñÿíå, íèòî å â ñúñòîÿíèå äà ïðåäîñòàâè ñúïúòñòâàùèòå ïðîèçâîäñòâîòî ïðàâà è þðèäè÷åñêè ãàðàíöèè. Ñòàòóòúò íà áåæàíåö è õóìàíèòàðíèÿò ñòàòóò ñà ôîðìèòå íà çàêðèëà, ïðåäîñòàâÿíè îò ñïåöèàëèçèðàíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí îðãàí, Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå (ÄÀÁ) ïðè Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò, íà îñíîâàíèå ÷ë. 27, àë.

3 îò Êîíñòèòóöèÿòà, ÷ë.1À îò Êîíâåíöèÿòà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå è ÷ë. 2 è 3 îò ÅÊÏ×. Ðàçëèêàòà ìåæäó äâàòà ñòàòóòà ñå îáóñëàâÿ 31

íå ñàìî îò ïðè÷èíèòå çà ïðåäîñòàâÿíåòî èì, íî è îò ïðàâàòà, îò êîèòî ñå ïîëçâàò ÷óæäåíöèòå ñ ïðåäîñòàâåí ñòàòóò. Ñúãëàñíî ÷ë.

32 îò ÇÓÁ ÷óæäåíåö ñ ïðåäîñòàâåí ñòàòóò íà áåæàíåö èìà ïðàâàòà è çàäúëæåíèÿòà íà áúëãàðñêè ãðàæäàíèí ñ íÿêîëêî èçðè÷íî ïðåäâèäåíè èçêëþ÷åíèÿ, äîêàòî ÷óæäåíöèòå ñ ïðåäîñòàâåí õóìàíèòàðåí ñòàòóò ïîëçâàò ñúãëàñíî ÷ë. 36 îò ÇÓÁ ïðàâàòà è çàäúëæåíèÿòà íà ÷óæäåíöèòå ñ ïîñòîÿííî ïðåáèâàâàíå. Òàçè ðàçëèêà â ïðàâàòà å åäíà îò âúçìîæíèòå ïðè÷èíè ïðåç 2008 ã. áðîÿò íà ïðèçíàòèòå áåæàíöè äà å âñå îùå ñðàâíèòåëíî íèñúê â ñðàâíåíèå ñ ïðåäîñòàâåíèòå õóìàíèòàðíè ñòàòóòè - åäâà 3.6%, èëè 27 îò îáùî 746 íîâîïîñòúïèëè òúðñåùè çàêðèëà, äîêàòî 381 ÷óæäåíöè ïðåç ãîäèíàòà ïîëó÷èõà õóìàíèòàðåí ñòàòóò, êîåòî ïðàâè 51%. Îáùèÿò äÿë íà ïðèçíàâàíå çà 2008 ã. áå 54.6%, òîåñò, çíà÷èòåëíî ïî-âèñîê îò 34.4% çà 2007 ã. Íà ôîíà íà òîâà ïîëîæèòåëíî ðàçâèòèå, îáà÷å, ñëåäâà äà ñå îòáåëåæè îáùèÿò ñïàä â áðîÿ íà õîðàòà, ïîòúðñèëè çàêðèëà â Áúëãàðèÿ, êîéòî å ñ 23% ïî-íèñúê â ñðàâíåíèå ñ 2007 ã., êîåòî ñå äúëæè íà âëîøàâàíå íà äîñòúïà äî òåðèòîðèÿòà è ïðîöåäóðàòà íà òúðñåùèòå çàêðèëà. Äî ãîëÿìà ñòåïåí òîâà âëîøàâàíå ñå îáÿñíÿâà è îò ðàçïîðåäáèòå íà ïðèåòàòà ñ ÏÌÑ ¹332 â êðàÿ íà 2007 ã. Íàðåäáà çà îòãîâîðíîñòòà è êîîðäèíàöèÿòà íà Äúðæàâíà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå, Ãëàâíà äèðåêöèÿ „Ãðàíè÷íà ïîëèöèÿ“ è äèðåêöèÿ „Ìèãðàöèÿ“ ïðè ÌÂÐ , âëÿçëà â ñèëà îò 15.01.2008 ã. Ñúãëàñíî ÷ë. 16, àë. 1, ò.3 îò íàðåäáàòà îðãàíèòå íà Ãðàíè÷íà ïîëèöèÿ ñà äëúæíè äà ïðåäàäàò ÷óæäåíöèòå, ïîäàëè ìîëáà íà ãðàíèöàòà íà äèðåêöèÿ „Ìèãðàöèÿ“ çà íàñòàíÿâàíå â ñïåöèàëíèòå äîìîâå çà íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäåíöè âìåñòî íà îðãàíèòå íà ÄÀÁ. Íàðåäáàòà äîïóñêà èçêëþ÷åíèå îò òîâà ïðàâèëî ñàìî çà ÷óæäåíöè îò óÿçâèìè ãðóïè êàòî íåïðèäðóæåíè ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè, áðåìåííè æåíè è ëèöà ñ ïñèõè÷åñêè è ôèçè÷åñêè óâðåæäàíèÿ, êîèòî ñå ïðåäàâàò äèðåêòíî íà ÄÀÁ. Òàêà âúâåäåíàòà ðàçïîðåäáà å èçêëþ÷èòåëíî ðåñòðèêòèâíà è â íàðóøåíèå íà ãàðàíòèðàíîòî îò ÷ë. 58, àë. 4 îò ÇÓÁ ïðàâî íà äîñòúï äî ïðîöåäóðà è íà ïðåäîñòàâåíèòå ïî âðåìå íà ïðîöåäóðàòà ïðàâà íà òúðñåùèòå çàêðèëà êàòî ïðàâî íà ïîäñëîí è õðàíà, ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå, çäðàâíî îñèãóðÿâàíå, äîñòúïíà ìåäèöèíñêà ïîìîù è áåçïëàòíî ïîëçâàíå íà ìåäèöèíñêî îáñëóæâàíå, ïñèõîëîãè÷åñêà ïîìîù è íàé-âå÷å ïðàâî íà ñâîáîäà íà äâèæåíèå. Ñâîáîäàòà íà äâèæåíèå , çàêðåïåíà â ÷ë.

32

13 îò Âñåîáùàòà äåêëàðàöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà è ÷ë. 12 îò Ìåæäóíàðîäíèÿ ïàêò çà ãðàæäàíñêèòå è ïîëèòè÷åñêèòå ïðàâà, ïðåäñòàâëÿâà ïðàâîòî íà âñåêè ÷îâåê ñâîáîäíî äà ñå ïðèäâèæâà è äà èçáèðà ñâîåòî ìåñòîæèòåëñòâî â ïðåäåëèòå íà âñÿêà äúðæàâà, êàêòî ïðàâîòî äà íàïóñêà ïðåäåëèòå íà ñòðàíàòà ñè è äà ñå âðúùà â íåÿ.  íàöèîíàëíîòî íè çàêîíîäàòåëñòâî òîâà ïðàâî å îñíîâîïîëîæåíî â ÷ë. 35 âúâ âðúçêà ñ ÷ë. 27, àë. 1 è ÷ë. 26, àë. 2 îò Êîíñòèòóöèÿòà. Ãîðåöèòèðàíàòà íàðåäáà äîâåäå äî ïðàâíî è ôàêòè÷åñêî ïîëîæåíèå, â êîåòî òúðñåùè çàêðèëà ÷óæäåíöè çàäúëæèòåëíî áÿõà íàñòàíÿâàíè â óñëîâèÿ íà àäìèíèñòðàòèâíî çàäúðæàíå â ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè. Ïðàâíèÿò ñïîñîá çà òîâà çàäúðæàíå å ÷ðåç èçäàâàíå íà àêò çà íàëàãàíå íà ïðèíóäèòåëíà àäìèíèñòðàòèâíà ìÿðêà îò ïîëèöèÿòà. Ìÿðêàòà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå îáà÷å ñå âçåìà, çà äà îñèãóðè ïðèíóäèòåëíîòî îòâåæäàíå èëè åêñïóëñèðàíå îò òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíà íà çàäúðæàíèÿ ÷óæäåíåö. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å íå ìîæå äà èìà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå áåç íàëîæåíà ìÿðêà çà äåïîðòèðàíå. Ïî òîçè íà÷èí êàêòî íàðåäáàòà, òàêà è ïðàêòèêàòà â íåéíî èçïúëíåíèå áÿõà â äèðåêòíî íàðóøåíèå íà çàáðàíàòà çà âðúùàíå ïî ÷ë. 33, àë. 1 îò Êîíâåíöèÿòà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå (nonrefoulement) âúâ âðúçêà ñ ÷ë. 67 îò ÇÓÁ. Êàòî ñå èìà ïðåäâèä, ÷å ïðàâíàòà çàáðàíà äà ñå èçïúëíè äåïîðòèðàíåòî íà ÷óæäåíöèòå, òúðñåùè çàêðèëà, äî ïîñòàíîâÿâàíåòî íà îêîí÷àòåëíî ðåøåíèå ïî ìîëáàòà îáåçñìèñëÿ ïðèíóäèòåëíîòî íàñòàíÿâàíå, âúâåäåíèòå ÷ðåç íàðåäáàòà ïðàâèëà âîäÿò åäèíñòâåíî äî ñàìîöåëíî îãðàíè÷àâàíå íà ñâîáîäàòà íà äâèæåíèå íà òúðñåùèòå çàêðèëà, ïîäàëè ìîëáà íà ãðàíèöàòà è â òîçè ñìèñúë ñúñòàâëÿâàò äúðæàâåí ïðîèçâîë. Êàêòî è ïðåç ïðåäõîäíèòå ãîäèíè, åäèí îò îñíîâíèòå ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà ïî îòíîøåíèå îáùî íà ÷óæäåíöèòå, áå ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïðîöåäóðèòå ïî äåïîðòèðàíå, îñúùåñòâÿâàíè îò äèðåêöèÿ „Ìèãðàöèÿ“ ïðè ÌÂÐ. Ñðåäíèÿò ïåðèîä íà ïðèíóäèòåëåí ïðåñòîé (çàäúðæàíå ïî àäìèíèñòðàòèâåí ðåä) â ñïåöèàëíèòå äîìîâå çà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäåíöè (ÑÄÂÍ×) âàðèðà îò 3 äî 6 ìåñåöà, íî è ïîíàñòîÿùåì â ÑÄÂÍ× - Áóñìàíöè ñå íàìèðàò ÷óæäåíöè, ÷èåòî àäìèíèñòðàòèâíî çàäúðæàíå îò ïîëèöèÿòà ïðîäúëæàâà ïîâå÷å îò 24 ìåñåöà. Êàòî ïðàâèëî, ïðè òåçè çàäúðæàíèÿ íÿìà íåçàáàâåí ñúäåáåí êîíòðîë çà çàêîííîñò.  íàé-äðàñòè÷íèòå ñëó÷àè íà ïðîäúëæèòåëíî çàäúðæàíå å íàëèöå è îòêðîâåíî ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

áåçäåéñòâèå è íà äâåòå äúðæàâíè ñëóæáè, ïðåç êîåòî âðåìå ÷óæäåíöèòå ïðîäúëæàâàò äà áúäàò ëèøàâàíè îò ïðàâîòî ñè íà ñâîáîäà è ñâîáîäíî ïðèäâèæâàíå â íàðóøåíèå íà ÷ë. 5.1.f è ÷ë. 5.4 îò ÅÊÏ×. Èçíåíàäâàùî ïðåç 2008 ã. òðåòî îòäåëåíèå íà Âúðõîâíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ñúä èçìåíè äîñåãàøíàòà ïîëîæèòåëíà ñúäåáíà ïðàêòèêà çà îòìÿíà íà ïðîäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ïîñòàíîâè íåäîïóñòèìîñò íà æàëáèòå ïðîòèâ çàïîâåäè çà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå, íåçàâèñèìî îò ñðîêà íà íàñòàíÿâàíåòî. Òàçè ïðàêòèêà äîâåäå äî ïîâñåìåñòåí îòêàç îò ïðàâîñúäèå çà ÷óæäåíöèòå, íàñòàíåíè â ÑÄÂÍ×, çà êîèòî ñúäåáíèÿò ïðåãëåä, ìàêàð è çàêúñíÿë, áå åäèíñòâåíèÿò ñïîñîá çà êîíòðîë çà ïðåäîòâðàòÿâàíå íà ïîëèöåéñêè ïðîèçâîë. Ïîðàäè ïðîòèâîðå÷èåòî íà òîçè ïîäõîä ñ ïðåäõîäíàòà ñúäåáíà ïðàêòèêà Ãëàâíà ïðîêóðàòóðà ñåçèðà ÂÀÑ ñ èñêàíå çà ïîñòàíîâÿâàíå íà òúëêóâàòåëíî ðåøåíèå, ïî êîåòî Âèñøèÿò àäâîêàòñêè ñúâåò íîìèíèðà çà ñâîé ïðåäñòàâèòåë àäâîêàò îò ÁÕÊ. Òúëêóâàòåëíîòî ðåøåíèå âñå îùå ñå î÷àêâà. Íà 24 àïðèë 2008 ã. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè ðåøåíèå ïî äåëîòî C. Ã. è äðóãè ñðåùó Áúëãàðèÿ, â êîåòî çà ïîðåäåí ïúò êðèòèêóâà òâúðäå ôîðìàëèñòè÷íèÿ ïîäõîä íà áúëãàðñêèòå ñúäèëèùà, êîãàòî ðàçãëåæäàò æàëáè ñðåùó çàïîâåäè çà äåïîðòàöèÿ íà ÷óæäåíöè íà îñíîâàíèå çàïëàõà çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò. Æàëáîïîäàòåëÿò ïî äåëîòî å óñòàíîâåí â Áúëãàðèÿ îò 1992 ã., ñ ðàçðåøåíèå çà ïîñòîÿííî ïðåáèâàâàíå. Ïðåç 2005 ã. âëàñòèòå èçäàâàò çàïîâåä çà íåãîâàòà äåïîðòàöèÿ â Òóðöèÿ, ïîðàäè òîâà, ÷å ïðåäñòàâëÿâà çàïëàõà çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò. Çàïîâåäòà ñå îñíîâàâà íà ñåêðåòåí ïîëèöåéñêè äîêëàä, áåç îáà÷å äà ïîñî÷âà íèêàêâè êîíêðåòíè ôàêòè, îñâåí îáùîòî èçÿâëåíèå, ÷å ñïîðåä äîêëàäà ã-í C. Ã. áèë çàìåñåí â òúðãîâèÿ ñ íàðêîòèöè. Áúëãàðñêèòå ñúäèëèùà îòõâúðëèëè æàëáàòà íà ã-í C. Ã. ñðåùó çàïîâåäòà çà äåïîðòèðàíå, îñíîâàâàéêè ðåøåíèÿòà ñè ñàìî íà òàéíèÿ äîêëàä, áåç êàêâàòî è äà áèëî äðóãà ïðîâåðêà íà ôàêòèòå èëè äðóãè äîêàçàòåëñòâà. ÅÑÏ× êðèòèêóâà ïîäõîäà íà áúëãàðñêèòå âëàñòè äà äåïîðòèðàò áåç êîíêðåòíè ôàêòè èëè èíäèêàöèè çàùî ëèöàòà ïðåäñòàâëÿâàò îïàñíîñò çà ñèãóðíîñòòà. Òîâà ñúçäàâà ïðå÷êà çà çàñåãíàòèòå ëèöà àäåêâàòíî äà ñå çàùèòàâàò ïðè îáæàëâàíå íà çàïîâåäèòå. Ñúäúò àêöåíòèðà ñïåöèàëíî âúðõó òâúðäå ôîðìàëèñòè÷íèÿ ïîäõîä íà ñúäèëèùàòà äà ðàçãëåæäàò òàêèâà æàëáè, êàòî îñíîâàâàò ðåøåíèÿòà ñè èçöÿëî è åäèíñòâåíî íà íåïîòÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

âúðäåíà èíôîðìàöèÿ îò ñåêðåòåí äîêëàä. Ñúäúò çàêëþ÷è, ÷å ìàêàð äà å èìàë ôîðìàëíà âúçìîæíîñò çà ñúäåáíî îáæàëâàíå, æàëáîïîäàòåëÿò íà ïðàêòèêà å áèë ëèøåí îò ìèíèìàëíà çàùèòà ñðåùó çëîóïîòðåáà, ïîðàäè êîåòî ïðàâîòî ìó íà ëè÷åí æèâîò ïî ÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà å íàðóøåíî. Ïðåç ãîäèíàòà Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà ðàçãëåæäà íÿêîëêî äåëà, ñâúðçàíè ñ ïðåäèøíè äåïîðòèðàíèÿ íà ÷óæäåíöè. Òîé îòëîæè çà ðàçãëåæäàíå ïðåç 2009 ã. èçïúëíåíèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå ìåðêè ïî ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× ïî äåëàòà Àë-Íàøèô è äðóãè ñðåùó Áúëãàðèÿ (2002 ã.) è Ìóñà è äðóãè ñðåùó Áúëãàðèÿ (2007 ã.) ïî îòíîøåíèå íà âúçìîæíîñòòà æàëáîïîäàòåëèòå äà âëÿçàò íà òåðèòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ.

13. Äèñêðèìèíàöèÿ êúì õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà â èíñòèòóöèèòå Êúì êðàÿ íà 2008 ã. ïî ñâåäåíèÿ íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà (ÌÒÑÏ) íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà ñà ôóíêöèîíèðàëè 15 èíñòèòóöèè îò çàòâîðåí òèï, ïðåäîñòàâÿùè óñëóãà èçâúí îáùíîñòòà íà õîðà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, è 28, ïðåäîñòàâÿùè òîçè òèï óñëóãà çà õîðàòà ñ óìñòâåíî óâðåæäàíå.28 Òåçè èíñòèòóöèè ïðîäúëæàâàò äà ñúùåñòâóâàò â èçîëàöèÿ, áåç ñúùåñòâåíî èçìåíåíèå íà óñëîâèÿòà íà æèâîò, â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíèòå ãîäèíè.  ðåçóëòàò íà íàòèñêà íà ïðàâîçàùèòíèòå îðãàíèçàöèè ìîæåì äà îòáåëåæèì íàðàñòâàíå íà òåîðåòè÷íîòî ðàçáèðàíå îò ñòðàíà íà äúðæàâíèòå ñòðóêòóðè çà íåîáõîäèìîñòòà îò îñèãóðÿâàíå íà ÷îâåøêè óñëîâèÿ íà æèâîò è ïî-ñïåöèàëíî íà àäåêâàòíà ìàòåðèàëíà ñðåäà. ×å òàêàâà ïðîìÿíà å íàñòúïèëà, ìîæåì äà ñúäèì îò êðèòåðèèòå, èçïîëçâàíè ïðè îñúùåñòâÿâàí íà ìîíèòîðèíãà íà äåéíîñòòà íà ÷àñò îò òåçè èíñòèòóöèè ïðåç 2008 ã. îò ñòðàíà íà Àãåíöèÿ-

28 Èíôîðìàöèÿòà å áàçèðàíà íà äàííè, ïîëó÷åíè ñ ïèñìî

èçõ. íîìåð 92-348/23.12.2008 ã. îò ÌÒÑÏ-ÀÑÏ, èçïðàòåíî äî ÁÕÊ ïî ðåäà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Äàííèòå íà Íàöèîíàëíèÿ ñòàòèñòè÷åñêè èíñòèòóò çà 2007 ã. ñî÷àò, ÷å èíñòèòóöèèòå ïðåç òàçè ãîäèíà ñà áèëè 55, êàòî â òîâà ÷èñëî âëèçàò äîìîâå çà âúçðàñòíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, äîìîâå çà âúçðàñòíè ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò è äîìîâå çà âúçðàñòíè ñ äåìåíöèÿ. Íÿìà äàííè ïðåç 2008 ã. äà ñà çàêðèòè èíñòèòóöèè.

33

òà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå (ÀÑÏ).  ñàìèòå ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ íå ìîæåì äà òâúðäèì, ÷å å íàëèöå ñúùåñòâåíî ïîëîæèòåëíî èçìåíåíèå ïðåç èçìèíàëàòà ãîäèíà. Äîðè äîêëàäèòå íà ÀÑÏ ïîêàçâàò, ÷å âúïðåêè ìíîæåñòâîòî âëîæåíè ñðåäñòâà29, ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ â ìíîãî èíñòèòóöèè íå ñà ïîäîáðåíè. Ïî-òðåâîæíèÿò ôàêò òóê å ëèïñàòà íà ðàçáèðàíåòî çà íóæäàòà îò ñúçäàâàíå íà ïîäêðåïÿùà ñðåäà, ìèñëåíî êàòî îòíîøåíèå, ëèïñà íà äèñêðèìèíàöèÿ, îñâîáîæäàâàíå îò ñòèãìàòà, çà÷èòàíå íà îñíîâíèòå ÷îâåøêè ïðàâà è äîñòîéíñòâîòî íà ïîòðåáèòåëèòå íà òåçè óñëóãè.  òîâà îòíîøåíèå ñúñòîÿíèåòî íà èíñòèòóöèèòå ïðîäúëæàâà äà áúäå äàëå÷ îò íóæíîòî ðàâíèùå. Åäíà îò ïðè÷èíèòå òåçè ïðîáëåìè äà ñà òàêà ñåðèîçíè å ôàêòúò, ÷å õîðàòà, íàñòàíåíè â òîçè òèï èíñòèòóöèè, ñà òàì ïðîòèâ âîëÿòà ñè è ñà ëèøåíè îò äååñïîñîáíîñòòà ñè. Ãðèæà çà çàïàçâàíå íà òåõíèòå ïðàâà ïðàêòè÷åñêè íÿìà. Âúïðåêè ÷å â äåéñòâàùîòî çàêîíîäàòåëñòâî ñúùåñòâóâàò íÿêîè ñïîñîáè çà çàùèòà íà èíòåðåñèòå íà ïîñòàâåíèòå ïîä çàïðåùåíèå ëèöà, â ò.÷. è íàñòàíåíèòå â èíñòèòóöèèòå, òåçè âúçìîæíîñòè ñå ïðåíåáðåãâàò ñ ëåêà ðúêà. Òàêà õîðàòà, íàñòàíåíè â òåçè ìåñòà, âúçïðèåìàíè â ñúçíàíèåòî íà îáùåñòâîòî êàòî ìåñòà çà ïðåäîñòàâÿíå íà „äúëãîñðî÷íà ãðèæà“, ïðîäúëæàâàò äà áúäàò åäíà îò íàé-îáåçïðàâåíèòå ãðóïè, áåç íèêàêúâ ðåàëåí øàíñ äà ïîëó÷àò äîñòúï äî çàùèòà íà ñâîèòå îñíîâíè ÷îâåøêè ïðàâà. Òå íå ñà áèëè ïðåäìåò íà ìîíèòîðèíãà íà ÀÑÏ, íå ñà ïîïàäíàëè â ñôåðàòà íà âíèìàíèå íà ìåñòíèòå âëàñòè, íèòî ïúê íà êîÿòî è äà å äðóãà èíñòèòóöèÿ. Êîíêðåòíè ñëó÷àè îò èçìèíàëàòà ãîäèíà èëþñòðèðàò ñòåïåíòà íà äåçèíòåðåñèðàíîñò íà äúðæàâíàòà è ìåñòíàòà âëàñò îò ñúäáàòà íà õîðàòà â èíñòèòóöèèòå, êîèòî ñà ëèøåíè îò äååñïîñîáíîñò. Òàêà íàïðèìåð, ïðåç 2008 ã. èçñëåäîâàòåëè îò ÁÕÊ ñå ñðåùíàõà ñ ã-æà Ç.Ò., â ìîìåíòà íàñòàíåíà ïðîòèâ âîëÿòà ñè â èíñòèòóöèÿ çà õîðà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà èçâúí îáùíîñòòà. Ã-æà Ç.Ò. å áèëà ïîñòàâåíà ïîä ïúëíî çàïðåùåíèå îò ñâîè ðîäíè29  Íàöèîíàëíèÿ äîêëàä íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ïî ñòðàòåãèèòå çà ñîöèàëíà çàêðèëà è ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå 20082010 ãîäèíà, ïðèåò îò Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò íà Ð. Áúëãàðèÿ íà 25.09.2008 ã., å îòáåëÿçàíî: „[Ï]ðåç 2008 ã. êúì îáùèíèòå áÿõà íàñî÷åíè 2,7 ïúòè ïîâå÷å ñðåäñòâà çà ñîöèàëíè óñëóãè, äåëåãèðàíè îò äúðæàâàòà äåéíîñòè, â ñðàâíåíèå ñ 2005 ã. Áëàãîäàðåíèå íà òîâà ñòàíà âúçìîæíî çíà÷èòåëíî óâåëè÷åíèå íà ñòàíäàðòèòå çà èçäðúæêà íà ñîöèàëíèòå óñëóãè."

34

íè è èçîëèðàíà îò îáùåñòâîòî ïî òÿõíî èñêàíå. Äèðåêòîðêàòà íà èíñòèòóöèÿòà óñòàíîâÿâà, ÷å æåíàòà å ñúñ ñúõðàíåíè íå ñàìî èíòåëåêò è âîëÿ, à è âúçìîæíîñòè çà ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå. Êàêòî â ñòîòèöè äðóãè ñëó÷àè, è â òîçè, ãóáåéêè äååñïîñîáíîñòòà ñè, ãæà Ç.Ò. å çàãóáèëà ðåàëåí øàíñ äà ïîëó÷è ïðåðàçãëåæäàíå íà ñëó÷àÿ ñè, äà ðåàëèçèðà êàêâîòî è äà å ñâîå æåëàíèå èëè íàìåðåíèå. Ðîäíèíèòå é, íåéíè íàñòîéíèöè, ñà çàïàçèëè çà ñåáå ñè ïðàâîòî äà âçåìàò ðåøåíèÿ çà ñúäáàòà é. Ëèïñàòà íà âîëÿ îò ñòðàíà íà êìåòà íà îáùèíàòà, êîéòî å îðãàí ïî íàñòîéíè÷åñòâîòî è ïîïå÷èòåëñòâîòî è å åäèíñòâåíî îâëàñòåí äà êîíòðîëèðà äåéñòâèÿòà íà íàñòîéíèêà äà èçïúëíè ôóíêöèèòå ñè, ïðåãðàæäàò âñåêè äîñòúï íà ïîñòàâåíàòà ïîä çàïðåùåíèå äî àäåêâàòíà çàùèòà íà êîåòî è äà å íåéíî îñíîâíî ÷îâåøêî ïðàâî. Ëèïñàòà íà ðàçáèðàíå îò ñòðàíà íà ïðîêóðàòóðàòà çà òåæåñòòà íà ïðåñòúïëåíèÿòà ñïðÿìî õîðà â òîëêîâà óÿçâèìî ïîëîæåíèå ñúùî å äåìîíñòðèðàíà ìíîãîêðàòíî.  êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé ÁÕÊ ïðåäïðèå äåéñòâèÿ çà çàùèòà íà èíòåðåñèòå íà ã-æà Ç.Ò. Ïîêàçàòåëíî çà îòíîøåíèåòî íà èíñòèòóöèèòå êúì ïðîáëåìà å ïîâåäåíèåòî èì ñëåä ïîëó÷àâàíå íà ñèãíàëà çà íàðóøåíèÿòà, èçâúðøåíè ñïðÿìî Ç.Ò. Âúïðåêè ïðàâîìîùèÿòà ñè è äåêëàðèðàíàòà çàãðèæåíîñò, äî ìîìåíòà íà èçãîòâÿíå íà äîêëàäà íèòî åäíà îò èíñòèòóöèèòå, îâëàñòåíè äà çàùèòÿò èíòåðåñà íà ã-æà Ç.Ò., íå ïðåäïðèå àäåêâàòíè ìåðêè. Âìåñòî òîâà, ïðîêóðàòóðàòà, ñëåä ìåñåöè çàáàâÿíå, ïðåïðàòè ïðåïèñêàòà â äðóã ðàéîí, ñ ïîçîâàâàíå íà ôîðìàëíè îñíîâàíèÿ. Ìåæäóâðåìåííî, æèâîòúò íà ã-æà Ç.Ò è íà õîðàòà â ñõîäíî ïîëîæåíèå ïðîäúëæàâà â îãðàíè÷åíà, îòêúñíàòà îò îáùíîñòòà ñðåäà, â ñèòóàöèÿ íà íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî é íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò, íà ïðàâîòî é íà ëè÷åí æèâîò, â íå÷îâåøêè è óíèçèòåëíè óñëîâèÿ. Êàòî èìàìå ïðåäâèä ïîñî÷åíèÿ áðîé èíñòèòóöèè èçâúí îáùíîñòòà è êàòî èìàìå ïðåäâèä ôàêòà, ÷å íàä 80 ïðîöåíòà îò õîðàòà, æèâååùè â òÿõ, ñà ëèøåíè îò äååñïîñîáíîñòòà ñè, ñòàâà ÿñíî, ÷å â ñèòóàöèÿòà íà ã-æà Ç.Ò. ñà õèëÿäè õîðà, à îïèñàíèÿò ïðîáëåì å ñèñòåìåí.  ïîòâúðæäåíèå íà êàçàíîòî ìîæåì äà ïðèâåäåì ìíîæåñòâî ïðèìåðè îò åæåäíåâíàòà ðàáîòà íà èçñëåäîâàòåëèòå è ïðàâíàòà ïðîãðàìà íà ÁÕÊ. Ïî ñèãíàëè íà ÁÕÊ Ñîôèéñêàòà ðàéîííà ïðîêóðàòóðà ðàçñëåäâà íàä äâàäåñåò ñëó÷àÿ íà èìîòíè èçìàìè íà õîðà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, îò êîèòî ãîëÿìà ÷àñò ñà ïîñòàâåíè ïîä çàïðåùåíèå. ÁÕÊ ïîå çàùèòàòà íà ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

÷îâåê, æåðòâà íà èìîòíà èçìàìà, îòíîâî ïîñòàâåí ïîä çàïðåùåíèå, êîéòî â ðåçóëòàò íà ïðåòúðïÿíàòà èçìàìà áåøå ïðèíóäåí äà æèâåå â èíñòèòóöèÿ èçâúí îáùíîñòòà. Ñëó÷àè êàòî òåçè ñà ìíîãî. Çà äà áúäàò òîëêîâà ëåñíà ïëÿ÷êà íà íåäîáðîñúâåñòíîñò è ðàçëè÷íè ôîðìè íà íàñèëèå õîðàòà îò òàçè óÿçâèìà ãðóïà, îãðîìíà ðîëÿ èìàò áåçäåéñòâèåòî è áåçðàçëè÷èåòî êúì ïðîáëåìèòå èì, ïðîÿâÿâàíî îò êìåòîâå íà îáùèíè, ïðîêóðàòóðèòå è ñúäà. Åòî îùå åäèí ïðèìåð, â êîéòî â ðåçóëòàò îò áåçäåéñòâèåòî íà òåçè îðãàíè ñå å ñòèãíàëî äî òåæêî íàðóøàâàíå íà ÷îâåøêèòå ïðàâà íà ÷îâåê ñ åïèëåïñèÿ è óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò: ã-í Ì.Õ. ñòðàäàë öÿë æèâîò îò òåçè äâå çàáîëÿâàíèÿ, íî òîâà íå ìó ïðå÷åëî äà æèâåå â îáùíîñòòà, äà ïðèòåæàâà èìîò è äà ñå ñïðàâÿ ñ åæåäíåâèåòî ñè. Ïðåç 1993 ã. íåãîâà ðîäíèíà ãî ñêëîíÿâà äà é ïðåõâúðëè ÷ðåç äîãîâîð çà èçäðúæêà è ãëåäàíå âñè÷êèòå ñè èìîòè. Ì.Õ. ñå ñúãëàñÿâà, êàòî ñúâñåì ðàçóìíî çàïàçâà ïðàâîòî ñè íà ïîëçâàíå âúðõó èìîòèòå. Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä ïîäïèñâàíå íà äîãîâîðà, ðîäíèíàòà ïðåäÿâÿâà èñê çà ïîñòàâÿíåòî ïîä çàïðåùåíèå íà ã-í Ì.Õ. è ãî íàñòàíÿâà â ñîöèàëåí äîì. Ñêîðî ñëåä òîâà çàãóáâà âñÿêàêúâ èíòåðåñ êúì ñúäáàòà ìó è äîðè ïðåäÿâÿâà èñêàíå, êîåòî îðãàíúò ïî íàñòîéíè÷åñòâî è ïîïå÷èòåëñòâî ïðèåìà áåçêðèòè÷íî, äà áúäå íàçíà÷åí äðóã íàñòîéíèê. Òîâà å ñîöèàëíàòà ðàáîòíè÷êà íà èíñòèòóöèÿòà, êúäåòî âå÷å æèâåå ã-í Ì.Õ. Ñúùàòà ñîöèàëíà ðàáîòíè÷êà âå÷å áèëà íàñòîéíèê íà ïîâå÷å îò 40 äðóãè õîðà, îáèòàâàùè èíñòèòóöèÿòà. Ïî òîâà âðåìå áëèçêàòà íà Ì.Õ. ïðåäïðèåëà ïîðåäèöà äåéñòâèÿ, íàñî÷åíè êúì ðàçïîðåæäàíå ñ èìîòèòå. Êðàéíàòà ôàçà áèëà ïðåäÿâÿâàíå íà èñê çà ïîãàñÿâàíå íà ïðàâîòî íà ïîëçâàíå íà Ì.Õ. âúðõó èìîòèòå ïîðàäè òîâà, ÷å ïîâå÷å îò 10 ãîäèíè íå å ïîëçâàë íèòî åäèí îò òÿõ, ïîðàäè ôàêòà, ÷å æèâåå â èíñòèòóöèÿ. Ñúäúò, ïîñòàíîâèë ðåøåíèåòî, â íèòî åäèí ìîìåíò íå íàïðàâèë êðèòè÷åí àíàëèç íà äîêàçàòåëñòâàòà ïî äåëîòî, êîèòî ñî÷åëè, ÷å ïðåç òåçè 10 ãîäèíè ã-í Ì.Õ. å æèâÿë â èíñòèòóöèÿ îò çàòâîðåí òèï íå ïî ñâîÿ âîëÿ. È òàêà, ëèøåí îò öÿëàòà ñè ñîáñòâåíîñò è ïðàâà, äíåñ Ì.Õ. å ëèøåí è îò âñè÷êèòå ñè äîõîäè. Ñêëþ÷âàéêè äîãîâîð çà èçäðúæêà è ãëåäàíå, òîé å çàãóáèë è ïðàâîòî ñè äà çàïëàùà íàìàëåí ðàçìåð íà ñîöèàëíàòà óñëóãà, ïîëçâàíà îò íåãî ïðîòèâ âîëÿòà ìó. Äíåñ òîé æèâåå â èíñòèòóöèÿòà, íàïúëíî áåç ñðåäñòâà è âúçìîæíîñòè, ëèøåí îò ñâîáîäàòà ñè, îò èçáîðèòå ñè, îò øàíñ äà ïîëó÷è àäåêâàòíî ëå÷åíèå èëè àäåêâàòíà ïðàâíà çàùèòà. Íåãîâàòà íàñòîéíè÷êà íå íàìèðà ïðîáÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

ëåì â íåãîâàòà ñèòóàöèÿ. Ñïîðåä íåÿ, ôàêòúò, ÷å îùå ìíîãî äðóãè õîðà ñå íàìèðàò â ñõîäíî ïîëîæåíèå îáÿñíÿâà ïîëîæåíèåòî íà ã-í Ì.Õ. è îïðàâäàâà âñè÷êè çàìåñåíè. Òðåâîæíîòî â ñëó÷àÿ å è òîâà, ÷å çà âñè÷êè òåçè 15 ãîäèíè îðãàíúò ïî íàñòîéíè÷åñòâî è ïîïå÷èòåëñòâî íå å ïîèñêàë íèòî âåäíúæ îò÷åò îò íàñòîéíèêà, íèòî ïúê å íàìåðèë íåùî íåðåäíî â íàñòàíÿâàíåòî íà ã-í Ì.Õ. â èíñòèòóöèÿ. Øîêèðàùà å ëèïñàòà íà âîëÿ çà èçïúëíåíèå íà ðàçïèñàíèòå â çàêîíà ïðàâèëà, âîäåùè äî êîíòðîë íàä íàñòîéíèöèòå.  ñëó÷àÿ å áèëî íåîáõîäèìî äà ñå èçèñêà ïîíå åäèí îò÷åò îò íàñòîéíèê, êîéòî äà áúäå ïðî÷åòåí ñ ãðèæà çà ñúäáàòà íà ïîñòàâåíèÿ ïîä çàïðåùåíèå. Òîâà ùåøå äà íàïðàâè íåäîáðîñúâåñòíèòå äåéñòâèÿ âèäèìè è çàùèòàòà íà ã-í Ì.Õ. âúçìîæíà. Îáåçöåíÿâàíåòî íà õîðàòà â èíñòèòóöèè, ïîñòàâåíè ïîä çàïðåùåíèå, äåçåðòèðàíåòî íà êìåòîâåòå íà îáùèíèòå îò îòãîâîðíîñòòà çà êîíòðîë íà äåéñòâèÿòà íà íàñòîéíèöèòå, ëèïñàòà íà ðàçáèðàíå íà ïðîêóðàòóðàòà çà ñåðèîçíîñòòà íà ïðåñòúïëåíèÿòà ñðåùó õîðà îò òàçè ãðóïà, êàêòî è ëèïñàòà íà ðàçáèðàíå çà íåãëèæèðàíåòî íà õîðà â òîëêîâà óÿçâèìà ñèòóàöèÿ êàòî ïðàâåí ïðîáëåì, íàáëþäàâàíî ïðåç 2008 ã., ðàçêðèâà òðàéíè äèñêðèìèíàöèîííè íàãëàñè êúì òåçè õîðà. Ïðåç 2008 ã. äåèíñòèòóàëèçàöèÿòà íà õîðàòà ñ ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ è óìñòâåíè çàòðóäíåíèÿ, òðàéíî ëèøåíè îò äîñòúï äî æèâîò â îáùíîñòòà, îñòàíà ïîíÿòèå ëèøåíî îò ñìèñúë è ïîñëåäîâàòåëíîñò. Ïðîöåñúò áåøå ìú÷èòåëíî áàâåí è ñàáîòèðàí êàêòî îò ëèïñà íà çàêîíîäàòåëíè ðåôîðìè, òàêà è îò äèñêðèìèíàöèîííè ïðàêòèêè, îò ëèïñà íà ïîñëåäîâàòåëíîñò è ðàçáèðàíå íà ñúùíîñòòà íà ïðîöåñà è ðåàëíèòå íóæäè. Íå å ñëó÷àåí ôàêòúò, ÷å âúïðåêè ìíîãîòî ñðåäñòâà, îòäåëåíè çà îñúùåñòâÿâàíå íà òîçè ïðîöåñ, åäâà 42 äóøè ñà áèëè ðåèíòåãðèðàíè â îáùíîñòòà.30 Íî äîðè è òàçè öèôðà òðÿáâà äà ñå ïîñòàâè ïîä âúïðîñ, òúé êàòî ãîëÿìà ÷àñò îò ò.íàð. „çàùèòåíè æèëèùà“, êúäåòî áèâàò èíòåãðèðàíè ãîëÿìà ÷àñò îò õîðàòà îò èíñòèòóöèèòå, ñå èçãðàæäàò â äâîðîâåòå íà èíñòèòóöèèòå, íà ñúùèòå îòäàëå÷åíè ìåñòà, ïðè ñúùèòå áåçïåðñïåêòèâíè îò ãëåäíà òî÷êà íà áúäåùî ðàçâèòèå óñëîâèÿ. Åäíà åêçîòè÷íà ôîðìà íà ìàñêèðàíî êàòî äåéñòâèå áåçäåéñòâèå ñà ñúçäàäåíèòå ìåæäóâåäîìñòâåíè êîìèñèè çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íà õîðàòà â äîìîâå çà âúç30 Èíôîðìàöèÿ îò öèòèðàíîòî ïî-ãîðå ïèñìî.

35

ðàñòíè ñ óâðåæäàíèÿ.31 Äåéíîñòèòå íà òåçè êîìèñèè îñòàâàò ìúãëÿâè è íåÿñíè, à ðåçóëòàòèòå - ñúìíèòåëíè. Ðåøåíèÿòà íà òåçè êîìèñèè íå ïîäëåæàò íà êîíòðîë, à õîðàòà, ñïðÿìî êîèòî ñå âçåìàò, íÿìàò íèêàêâî îòíîøåíèå êúì ðåçóëòàòèòå, ÷åñòî äîðè íå çíàÿò, ÷å ñà áèëè „îáåêò“ íà ïîäîáíà ïðåöåíêà.  ìàñîâèÿ ñëó÷àé òåçè êîìèñèè ðàáîòÿò ñàìîöåëíî è áåç âðúçêà ñ ðåàëíîñòòà. Òàêà íàïðèìåð â ÄÂÓÈ â ñ. Ðóñîêàñòðî, èíñòèòóöèÿ â îáùèíà Êàìåíî, òðèìà äóøè áÿõà îïðåäåëåíè çà äåèíñòèòóàëèçàöèÿ, â òîâà ÷èñëî è êëèåíò íà ÁÕÊ. Îò òîâà „îïðåäåëÿíå“ íå ïîñëåäâà íèùî. Îôèöèàëíî îòïðàâåíî çàïèòâàíå îò ÁÕÊ äî Àãåíöèÿòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå32 ïî èñêàíåòî íà òîçè êëèåíò íà ÁÕÊ äà æèâåå â îáùíîñòòà äîâåäå äî îòãîâîð, â êîéòî áåçñèëèåòî íà äúðæàâíèòå îðãàíè è ëèïñàòà íà âîëÿ çà ðåàëíà äåèíñòèòóàëèçàöèÿ ñà ïîâå÷å îò î÷åâèäíè. Áåøå íè ïîñî÷åíî, ÷å êëèåíòúò íè å „îïðåäåëåí“ çà äåèíñòèòóàëèçàöèÿ, íî â Áúëãàðèÿ ñúùåñòâóâàò ñàìî äâå çàùèòåíè æèëèùà33 çà õîðà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà. Àëòåðíàòèâàòà, ïðåäëîæåíà îò ÀÑÏ, áåøå íàñòàíÿâàíåòî ìó â äðóãà èíñòèòóöèÿ îò çàòâîðåí òèï. Íà ôîíà íà èçëîæåíîòî å ëþáîïèòíà ñàìîîöåíêàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî ïî îòíîøåíèå äåèíñòèòóàëèçàöèÿòà.  Íàöèîíàëíèÿ äîêëàä íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ïî ñòðàòåãèèòå çà ñîöèàëíà çàêðèëà è ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå 20082010 ãîäèíà, ïðèåò îò Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò íà 25.09.2008 ã., êàòî ïðîáëåì íà ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà ñå ïîñî÷âà, ÷å êà÷åñòâîòî íà æèâîò â ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè å íèñêî: „Îò ãîäèíè ïîäîáðÿâàíåòî íà êà÷åñòâîòî íà æèâîò â ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè å ñåðèîçíî ïðåäèçâèêàòåëñòâî â ïîëèòèêàòà íà Áúëãàðèÿ. Ìîäåðíèçèðàíåòî íà òåçè ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè êàêòî çà äåöà, òàêà è çà äúëãîñðî÷íà ãðèæà, íå å ñâúðçàíî ñàìî ñ ÷èñòî ìàòåðèàëíè è ôèíàíñîâè àñïåêòè. Òàêèâà èíâåñòèöèè ñå ïðàâÿò â èíñòèòóöèèòå.

31  ïèñìî 92-76/11.04.2008 ã. îò ÀÑÏ äî ÁÕÊ å ïîñî÷åíî,

÷å â èçïúëíåíèå íà Êîíöåïöèÿòà çà äåèíñòèòóàëèçàöèÿ íà ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè çà äåöà è íà ñîöèàëíèòå èíñòèòóöèè çà âúçðàñòíè õîðà ñ óâðåæäàíèÿ, íàñòàíåíè â ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè, ñà ñôîðìèðàíè ìåæäóâåäîìñòâåíè êîìèñèè, êîèòî äà íàïðàâÿò îöåíêà íà âñè÷êè íàñòàíåíè â èíñòèòóöèèòå ëèöà è äà äàäàò çàêëþ÷åíèå çà âúçìîæíîñòèòå èì çà íàñòàíÿâàíå â çàùèòåíî æèëèùå èëè ðåèíòåãðàöèÿ.

32 Ïàê òàì.

33 Åäíî â Áëàãîåâãðàä - çà ìúæå, è åäíî âúâ Âàðíà - çà æåíè.

36

Ïî-ñïåøíàòà çàäà÷à å ìîäåðíèçèðàíåòî íà ñàìàòà ãðèæà ÷ðåç âúâåæäàíå íà íîâè ìåòîäè çà èíäèâèäóàëíà ðàáîòà ñ ïîòðåáèòåëèòå, îáó÷åíèÿ íà ïåðñîíàëà è ò.í. Ïðèâëè÷àíåòî íà íåïðàâèòåëñòâåíèÿ ñåêòîð êàòî âîäåù ïàðòíüîð â òîçè ïðîöåñ å ïðåäèçâèêàòåëñòâî, ïî êîåòî â ðàìêèòå íà ïëàíà çà ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå çà 2006-2008 ã. íå óñïÿõìå äà ïîñòèãíåì ñåðèîçåí íàïðåäúê.“ Ñ òàçè êîíñòàòàöèÿ íå ìîæåì äà íå ñå ñúãëàñèì. Òÿ äåìîíñòðèðà áåçñèëèåòî íà äúðæàâíèòå èíñòèòóöèè äà ñå ñïðàâÿò ñúñ ñèòóàöèÿòà â çàòâîðåíèòå èíñòèòóöèè. Òîâà áåçñèëèå îáðè÷à õèëÿäè õîðà íà æèâîò â ñèòóàöèÿ, â êîÿòî ÷îâåøêèòå èì ïðàâà ñà ñåðèîçíî íàðóøåíè. Ñ îãëåä íà ñåðèîçíîñòòà íà ïîëîæåíèåòî íà õîðàòà íàñòàíåíè â èíñòèòóöèè è òåçè, ïîñòàâåíè ïîä çàïðåùåíèå, íà 3.12.2008 ã. Ñâåòîâíàòà îðãàíèçàöèÿ ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà (ÎÌÑÒ), ñúâìåñòíî ñ ÁÕÊ è Öåíòúðúò çà çàùèòà íà õîðàòà ñ ìåíòàëíè óâðåæäàíèÿ (MDAC), äåïîçèðà äî áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò ïðèçèâ çà ñïèðàíå íà íàðóøåíèÿòà íà ïðàâàòà íà õîðàòà ñ ìåíòàëíè óâðåæäàíèÿ, êàòî åäèí îò àêöåíòèòå áå ïîñòàâåí âúðõó íåîáõîäèìîñòòà îò ïðîìÿíà íà ïðàâíèòå íîðìè, ðåãëàìåíòèðàùè èíñòèòóòà íà çàïðåùåíèåòî. 34 Âñå â òàçè âðúçêà ñëåäâà äà îòáåëåæèì è ôàêòà, ÷å ïðåç èçìèíàëàòà ãîäèíà Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà äàäå ïðèîðèòåò íà æàëáà, ïîäêðåïåíà îò ÁÕÊ,35 â êîÿòî îñíîâíî ñà ðàçãëåäàíè ïîðîöèòå íà òàçè ñèñòåìà è òåæêèòå íàðóøåíèÿ íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, äî êîèòî ïðèëàãàíåòî é äîâåæäà. Íàðåä ñ ãîðíîòî, òðÿáâà äà ñå îòáåëåæàò äâå îñîáåíî çíà÷èìè ñúáèòèÿ â îáëàñòòà íà çàùèòàòà íà ïðàâàòà íà õîðà ñ ïñèõè÷íè è èíòåëåêòóàëíè çàòðóäíåíèÿ ïðåç 2008 ã. ÁÕÊ ïîñòèãíà áåçïðåöåäåíòåí óñïåõ ïî îòíîøåíèå íà ñúäåáíàòà ïðàêòèêà â îáëàñòòà íà çàïðåùåíèåòî. Íà 12.11.2008 ã. Âúðõîâíèÿò êàñàöèîíåí ñúä (ÂÊÑ) ïîñòàíîâè ðåøåíèå, ñ êîåòî îòìåíè èçöÿëî çàïðåùåíèåòî íà Ã.Ö., êëèåíò íà ÁÕÊ. Ðåøåíèåòî áå ïîñòàíîâåíî ñëåä ÷åòèðèãîäèøíî ñúäåáíî ïðîèçâîäñòâî.  ðåøåíèåòî ñè ÂÊÑ ïðèå, ÷å óìñòâåíàòà èçîñòàíàëîñò è „ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå â øèðîê ñìèñúë“ íå ñà îñíîâàíèÿ çà îòíåìàíå íà äååñïîñîáíîñòòà. Òîâà äåëî å åäèíñòâåíî ïî ðîäà ñè è ïðîìåíÿ ñúäåáíàòà ïðàêòèêà â Áúëãàðèÿ,

34 Çà ïîâå÷å èíôîðàöèÿ: http://www.bghelsinki.org/

index.php?module=news&id=1857 35 Çà ïîâå÷å èíôîðìàöèÿ: http://www.bghelsinki.org/

index.php?module=news&id=1348

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

áåëåæè ïîëîæèòåëíà ïðîìÿíà â íàãëàñèòå íà ñúäà êúì ïðîáëåìèòå íà õîðàòà ñ ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ è èíòåëåêòóàëíè çàòðóäíåíèÿ.36 Ïðåç 2008 ã. áå ïðîïóñíàò ðåàëåí øàíñ çà çàêîíîäàòåëíà ïðîìÿíà, íàñî÷åíà êúì ïîäîáðÿâàíå íà ïîëîæåíèåòî íà õîðàòà, ëèøåíè îò äååñïîñîáíîñòòà ñè. Íà 1 ìàðò 2008 ã. âëåçå â ñèëà íîâèÿò Ãðàæäàíñêè ïðîöåñóàëåí êîäåêñ (ÃÏÊ).37 Êîäåêñúò íå ïðåäâèæäà íèêàêâî èçìåíåíèå íà ðåäà çà îòíåìàíå íà äååñïîñîáíîñòòà è ñúîòâåòíî ðåäà çà âúçñòàíîâÿâàíåòî é. Êàêòî è â ïðåäèøíèòå ìó ðåäàêöèè, òàêà è â ïîñëåäíàòà, ëèïñâàò íîðìè, ãàðàíòèðàùè äîñòúï äî ñúä íà õîðàòà, ïîñòàâåíè ïîä çàïðåùåíèå. Íÿìà è íîðìè, êîèòî äà ãàðàíòèðàò àäåêâàòíà ïðàâíà çàùèòà íà õîðà, ñðåùó êîèòî å ïðåäÿâåí èñê çà ïîñòàâÿíå ïîä çàïðåùåíèå, êàêòî è íàäåæäåí ìåõàíèçúì çà ïðåðàçãëåæäàíå íà ïðàâíîòî èì ïîëîæåíèå. Íà 1 àïðèë 2008 ã. â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå áå âíåñåí çàêîíîïðîåêò íà Ñåìååí êîäåêñ , êîéòî áåøå ïðèåò íà ïúðâî ÷åòåíå ïðåç îêòîìâðè. Ïðîåêòúò çà íîâ Ñåìååí êîäåêñ, ïîäîáíî íà ÃÏÊ, íå ñúäúðæà íîðìè, ÷ðåç êîèòî ïîëîæåíèåòî íà õîðàòà, ïîñòàâåíè ïîä çàïðåùåíèå, áè ìîãëî äà ñå ïîäîáðè. Åäèíñòâåíàòà ïðåäâèäåíà ïðîìÿíà â òàçè íàñîêà å ñúçäàâàíåòî íà ðåãèñòðè íà õîðàòà, ïîñòàâåíè ïîä çàïðåùåíèå, ìÿðêà êðàéíî íåäîñòàòú÷íà çà ïîñòèãàíå íà ðåàëíà ïðîìÿíà.

14. Ïðàâà íà æåíèòå è äèñêðèìèíàöèÿ íà îñíîâàòà íà ïîë Ïðåç ëÿòîòî íà 2008 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïðèå Íàöèîíàëåí ïëàí çà äåéñòâèå çà íàñúð÷àâàíå íà ðàâåíñòâîòî ìåæäó ïîëîâåòå (2008-2009 ã.). Òîâà å ïúðâèÿò ïëàí â òàçè îáëàñò, ïðèåò îò ïðàâèòåëñòâîòî ñëåä ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ êúì Åâðîïåéñêè ñúþç (ÅÑ). Òîé ñè ïîñòàâÿ çà öåë ñèíõðîíèçèðàíå íà íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî ñ Ïúòíàòà êàðòà íà ÅÑ çà ðàâåíñòâîòî íà ïîëîâåòå (2006-2010 ã.). Ïëàíúò ïðåäâèæäà ìåðêè çà óêðåïâàíå íà ðàâåíñòâîòî ìåæäó ïîëîâåòå â ñòîïàíñêàòà äåéíîñò, îáðàçîâàíèåòî, çäðàâåîïàçâàíåòî è êóëòóðàòà. Âíèìàíèå ñå îòäåëÿ íà ïðîöåñèòå íà âçåìàíå íà ðåøåíèÿ è

36 Çà ïîâå÷å èíôîðìàöèÿ: http://www.bghelsinki.org/

index.php?module=news&lg=bg&id=1900 37 Âèæ ïî-ãîðå: Ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ.

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009

ïðåìàõâàíåòî íà íàñèëèåòî è ÷îâåøêèÿ òðàôèê, îñíîâàíè íà ïîë. Êîíêðåòíè ìåðêè ñà ïðåäâèäåíè çà ñúâìåñòÿâàíå íà ïðîôåñèîíàëíèÿ è ñåìåéíèÿ æèâîò çà æåíèòå è ìúæåòå. Ïëàíúò îáà÷å íå ïðåäîñòàâÿ öÿëîñòåí ïîäõîä êúì âúïðîñà, íèòî êîíêðåòíè ñòúïêè çà íàñúð÷àâàíå íà ðàâåíñòâîòî ìåæäó ïîëîâåòå, îáåçïå÷åíè ñ íåîáõîäèìèòå ôèíàíñîâè ñðåäñòâà.  íåãî ëèïñâàò âàæíè åëåìåíòè, êàòî íàïðèìåð ñúçäàâàíåòî íà ñïåöèàëèçèðàí äúðæàâåí îðãàí, êîéòî äà îñúùåñòâÿâà ïîëèòèêàòà çà ðàâåíñòâî ìåæäó ïîëîâåòå, ïðèëàãàíåòî íà ïîäõîäà äæåíäúð áþäæåòèðàíå. Ëèïñâàò ïîëèòèêè, íàñî÷åíè êúì íàñúð÷àâàíå íà ðàâåíñòâîòî ìåæäó ïîëîâåòå â ðàáîòàòà íà ñèíäèêàòèòå è ðàáîòîäàòåëñêèòå îðãàíèçàöèè. Èçïúëíåíèåòî íà ïëàíà çà äåéñòâèå ùå áúäå îñúùåñòâÿâàíî â ðàìêèòå íà íàëè÷íèÿ áþäæåò íà âñÿêî îò ó÷àñòâàùèòå ìèíèñòåðñòâà è äúðæàâíè îðãàíè, à íå ÷ðåç ñïåöèàëèçèðàíè è öåëåâè ñðåäñòâà. Íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè íå ñà àíãàæèðàíè â èçïúëíåíèåòî ìó, êîåòî å ñúùåñòâåí ïðîïóñê ïðåäâèä ëèïñàòà íà ïîçíàíèå ïî òåìàòà ó ïðåäñòàâèòåëèòå íà èíñòèòóöèèòå è íóæäàòà îò èçãðàæäàíå íà êàïàöèòåòà èì â òàçè ñôåðà.  îáëàñòòà íà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà íà ïîëîâåòå áå èçãîòâåí è íîâ ïðîåêòîçàêîí çà ðàâíèòå âúçìîæíîñòè íà æåíèòå è ìúæåòå, îäîáðåí çà âíàñÿíå â ïëåíàðíà çàëà îò âîäåùàòà çà íåãî êîìèñèÿ - Êîìèñèÿòà çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà è âåðîèçïîâåäàíèÿòà. Ïðîåêòúò ïðåäâèæäà ñúçäàâàíåòî íà ñïåöèàëèçèðàí îðãàí çà îñèãóðÿâàíå íà ðàâåíñòâî ìåæäó ïîëîâåòå â Áúëãàðèÿ. Ïîëèòèêàòà çà ðàâíîïîñòàâåíîñò íà ïîëîâåòå ñå ðàçãúðíà è â îáëàñòòà íà òðóäîâîïðàâíàòà çàùèòà íà æåíèòå. Ñúãëàñíî íàïðàâåíè ïðîìåíè â Êîäåêñà íà òðóäà (â ñèëà îò ÿíóàðè 2009 ã.), ðàáîòåùèòå æåíè èìàò ïðàâî íà ïëàòåí îòïóñê ïî ìàé÷èíñòâî çà ïåðèîä äî 410 äíè çà âñÿêî äåòå. Áàùàòà ñúùî èìà ïðàâî íà 15 äíè îòïóñê çà îòãëåæäàíå íà äåòåòî ïðè èçïèñâàíå îò ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, à ñëåä íàâúðøâàíå íà 6-ìåñå÷íà âúçðàñò íà äåòåòî áàùàòà ìîæå äà ïîëçâà âìåñòî ìàéêàòà îòïóñê çà îñòàòúêà äî 410 äíè. Ñúçäàäåíè ñà ãàðàíöèè çà ðîäèòåëèòå, êîèòî ñå âðúùàò íà ðàáîòà ñëåä îòïóñê çà îòãëåæäàíå íà äåòå. Òå ùå çàåìàò ïîçèöèÿòà, íà êîÿòî ñà ñå òðóäèëè ïðåäè, è ùå ñå ïîëçâàò îò âñÿêî íàïðàâåíî çà ïåðèîäà íà îòïóñêà ïîäîáðåíèå â óñëîâèÿòà íà òðóä, âêëþ÷èòåëíî ñúîòâåòíîòî ïîâèøåíèå íà çàïëàòèòå è îáó÷åíèå. Ïîëîæèòåëíèÿò åôåêò îò âúçìîæíîñòòà çà ïðåâðúùàíå íà îò37

ïóñêà ïî ìàé÷èíñòâî â ïëàòåí îòïóñê çà îòãëåæäàíå íà äåòå è çà äâàìàòà ðîäèòåëè ùå ñå îòëîæè âúâ âðåìåòî ñ ãîäèíè. Êúì ìîìåíòà îáùåñòâåíî-èêîíîìè÷åñêèòå ðåàëèè ñà òàêèâà, ÷å îòêúñâàíåòî îò ðàáîòà ñ öåë ïîëàãàíå íà ãðèæè çà ìàëêî äåòå ùå ñå ïðåäïðèåìà ïðåäèìíî îò æåíèòå-ðîäèòåëêè. Ïî÷òè ÷åòèðè ãîäèíè ñëåä âëèçàíåòî â ñèëà íà Çàêîíà çà çàùèòà îò äîìàøíîòî íàñèëèå åôåêòúò îò íåãîâîòî ïðèëàãàíå ïðè 3/4 îò ñëó÷àèòå, â êîèòî å ïîäàäåíà ìîëáà çà çàùèòà, ñà èçäàäåíè ñúäåáíè çàïîâåäè çà çàùèòà, ïðåäèìíî íà æåðòâè - æåíè. Ñ öåë îòñòðàíÿâàíå íà äîïóñíàòèòå â çàêîíà ïðîïóñêè, â Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî áå ñúçäàäåíà ðàáîòíà ãðóïà çà èçðàáîòâàíå íà ïðîåêò çà èçìåíåíèå íà çàêîíà. Ïðîåêòúò ïðåäâèæäà ïîâèøåíà çàùèòà çà æåðòâèòå íà äîìàøíî íàñèëèå ïî âðåìå íà ñúäåáíàòà ïðîöåäóðà; ðàçøèðÿâàíå êðúãà íà ëèöàòà, êîèòî ìîãàò äà ñå ïîëçâàò îò çàùèòà ïî òîçè çàêîí; ïîâèøåíà çàùèòà çà äåöàòà è ëèöàòà ñ óâðåæäàíèÿ, êàêòî è âúçëàãàíåòî íà êîîðäèíàöèîííè ôóíêöèè è ñïåöèàëåí áþäæåò ïî ïðèëàãàíåòî íà çàêîíà íà Ìèíèñòåðñòâî íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà. Íîâîó÷ðåäåíèÿò ïðåç 2008 ã. àëèàíñ íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè çà çàùèòà ñðåùó äîìàøíîòî íàñèëèå ñå çàñòúïè çà ôèíàíñîâîòî îáåçïå÷àâàíå íà ïðåäîñòàâÿíåòî íà óñëóãè íà ïîñòðàäàëèòå îò äîìàøíî íàñèëèå, êàêòî è çà êðèìèíàëèçèðàíå íà íàðóøàâàíåòî íà ñúäåáíèòå çàïîâåäè çà çàùèòà. Íîâèÿò Ãðàæäàíñêè ïðîöåñóàëåí êîäåêñ ñúùî âúâåäå âàæíè è ïîëîæèòåëíè ïðîìåíè â ïðîèçâîäñòâîòî ïî áðàêîðàçâîäíè äåëà. Âìåñòî çàäúëæèòåëíîòî ïîìèðèòåëíî çàñåäàíèå å ïðåäâèäåíà âúçìîæíîñò çà èçâúíñúäåáíî óðåæäàíå íà ñïîðà. Áúðçî è áåç âúçìîæíîñò çà îáæàëâàíå ñúäúò îïðåäåëÿ ïðèâðåìåííèòå ìåðêè ïî âðåìå íà ðàçâîäà îòíîñíî èçäðúæêàòà, ñåìåéíîòî æèëèùå, ïîëçâàíåòî íà ïðèäîáèòîòî ïðåç âðåìå íà áðàêà èìóùåñòâî, ãðèæàòà çà äåöàòà è òÿõíàòà èçäðúæêà. Òåçè ïðîìåíè îñèãóðÿâàò ïî-áúðçà è åôåêòèâíà çàùèòà íà æåíèòå è äåöàòà ñðåùó íàñèëèå è ñà ãàðàíò çà òåõíèòå ëè÷íè ïðàâà.  òàçè ïîñîêà áå è ïúðâîòî ðåøåíèå îòíîñíî äîìàøíî íàñèëèå, ïîñòàíîâåíî îò Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà ïðåç þíè 2008 ã. ïî äåëîòî Áåâàêóà è Ñ. ñðåùó Áúëãàðèÿ. Ñúäúò óñòàíîâè, ÷å äîìàøíîòî íàñèëèå âúðõó ìàéêà è äåòå, äîêàòî å òðàåëà ïðîäúëæèòåëíàòà ïðîöåäóðà ïî ðàçâîäà, ïðåäñòàâëÿâà íàðóøåíèå íà ïðàâîòî èì íà ëè÷åí è ñåìååí æèâîò è ÷å áúëãàðñêèòå âëàñòè, 38

âêëþ÷èòåëíî ñúä, ïðîêóðàòóðà è ïîëèöèÿ, íå ñà óñïåëè äà çàùèòÿò æàëáîïîäàòåëèòå. Âúïðåêè çàñèëåíèÿ íîðìîòâîð÷åñêè ïðîöåñ, è êúì 2008 ã. ëèïñâàøå àäåêâàòíà ïðàâèòåëñòâåíà ïîëèòèêà èëè ïðîãðàìà ñ ÿñåí ïîäõîä êúì äîìàøíîòî íàñèëèå, êàòî êúì ïîëîâî ìîòèâèðàíî íàñèëèå. Ïðîãðàìàòà çà ïðåâåíöèÿ è çàùèòà îò äîìàøíî íàñèëèå (20072008 ã.) íå îò÷èòà íóæäàòà îò ñïåöèôè÷íà çàùèòà íà æåíèòå - æåðòâè íà òàêîâà íàñèëèå, è çàùèòà íà êîíêðåòíè ãðóïè æåíè, êàòî áðåìåííèòå, æåíèòå îò ìàëöèíñòâàòà è ò.í. Ïðîãðàìàòà íå å ãàðàíòèðàíà ñ áþäæåò, êîéòî äà îòãîâîðè íà íóæäèòå â íàöèîíàëåí ìàùàá.  îáëàñòòà çà ïðåâåíöèÿ íà òðàôèêà íà õîðà ïðåç 2008 ã. áå èçðàáîòåí Ïëàí çà äåéñòâèå íà ðàáîòíàòà ãðóïà çà îñèãóðÿâàíå íà íàöèîíàëåí ðåôåðåíòåí ìåõàíèçúì çà ïîñòðàäàëèòå îò òðàôèê ëèöà. Ïëàíúò âêëþ÷âà êàòî îñíîâíè åëåìåíòè: èäåíòèôèêàöèÿ íà ïðåäïîëàãàåìè æåðòâè íà òðàôèê, ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó îòäåëíèòå ëèöà è èíñòèòóöèè, çàêðèëà è ïîäêðåïà íà æåðòâè, ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå è çàâðúùàíå. Ïëàíúò ùå ñå îñúùåñòâÿâà îò íà÷àëîòî íà 2009 ã. ÷ðåç ñúòðóäíè÷åñòâî íà äúðæàâíè èíñòèòóöèè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, êàòî íåãîâîòî èçïúëíåíèå ùå ñå ôèíàíñèðà ÷àñòè÷íî ÷ðåç Íàöèîíàëíàòà êîìèñèÿ çà áîðáà ñ òðàôèêà íà õîðà, êàêòî è ÷ðåç îòäåëíè ïðîåêòè.

15. Ïðàâà íà äåöàòà Ïðåç ìàé 2008 ã. ñå ñúñòîÿ çàñåäàíèå íà Êîìèòåòà ïî ïðàâàòà íà äåòåòî êúì ÎÎÍ çà ðàçãëåæäàíå íà äîêëàäà íà Áúëãàðèÿ ïî èçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèÿòà é ïî Êîíâåíöèÿòà çà ïðàâàòà íà äåòåòî. Êúì Áúëãàðèÿ áÿõà îòïðàâåíè ìíîæåñòâî ïðåïîðúêè âúâ âðúçêà ñ ðåàëíà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ, îñèãóðÿâàíå íà äîñòúï äî îáðàçîâàíèå íà ðîìñêèòå äåöà è äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ, îñèãóðÿâàíå íà çàùèòà çà äåöàòà ñ àíòèñîöèàëíî ïîâåäåíèå è äåöàòà, æåðòâà íà òðàôèê è åêñïëîàòàöèÿ.  Áúëãàðèÿ òåçè ïðåïîðúêè îñòàíàõà áåç îòçâóê íà äúðæàâíî íèâî. Ïðåç 2008 ã. ñå íàáëþäàâàõà ðàçëè÷íè òåíäåíöèè âúâ âðúçêà ñ ïðàâàòà íà äåöàòà â ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè. Ïîëîæèòåëíà áå òàçè, ÷å ïðàâàòà íà äåöàòà îò èíñòèòóöèèòå è íåñïîñîáíîñòòà íà ïðàâèòåëñòâîòî äà ôîðìóëèðà ÿñíà, öÿëîñòíà è äúëãîñðî÷íà ïîëèòèêà ïî îòíîøåíèå íà òÿõ, ñå ïîñòàâèõà âúâ ôîêóñà íà áúëãàðñêèòå ìåäèè è ãîëÿìà ÷àñò îò íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè. Íàé-íàïÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

ðåä â ðåçóëòàò íà ìåæäóíàðîäíàòà êàìïàíèÿ çà çàùèòà íà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ, ïðîâîêèðàíà îò ôèëìà íà ÁÁÑ „Èçîñòàâåíèòå äåöà íà Áúëãàðèÿ“, ïðåìèåðúò è ïðåçèäåíòúò íà Áúëãàðèÿ îòðåêîõà ïðîáëåìèòå íà òåçè äåöà, îò÷èòàéêè, ÷å çà òÿõ ñå ïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî. Ôèëìúò áå ïîêàçàí â Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò è áå ïðîâåäåíà äèñêóñèÿ òàì ïðåç ìàðò 2008 ã. çà ôîêóñèðàíå íà âíèìàíèåòî íà ìåæäóíàðîäíàòà îáùíîñò êúì ïðîáëåìèòå íà âñè÷êè èíñòèòóöèîíàëèçèðàíè äåöà ñ óâðåæäàíèÿ â Åâðîïà. Íà äèñêóñèÿòà áúëãàðñêèòå åâðîäåïóòàòè ñúùî îòðåêîõà ïðîáëåìèòå íà òåçè äåöà. Êúì äåêåìâðè 2008 ã. â äîìà â ñ. Ìîãèëèíî âñå îùå æèâåÿò 30 äåöà è ìëàäåæè, çà êîèòî íå ñà ïëàíèðàíè íèêàêâè ìåðêè ïî èçâåæäàíå îò èíñòèòóöèÿòà. Îò âñè÷êè ïëàíèðàíè è çàïëàòåíè îò áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè øåñò ìàëêè äåòñêè êúùè çà äåöàòà îò Ìîãèëèíî, ñàìî åäíà (çà 6 äåöà) çàïî÷íà äà ôóíêöèîíèðà ïðåç îêòîìâðè 2008 ã. è òî ñ íåäîñòàòú÷íî ôèíàíñèðàíå. Çà îñòàíàëèòå ñà ïîäïèñàíè ñïîðàçóìåíèÿ ñ îáùèíèòå Âàðíà, Ðóñå è Ñîôèÿ. Äîìúò â Ìîãèëèíî òðÿáâà äà áúäå çàêðèò îêîí÷àòåëíî ïðåç þíè 2009 ã. Çà ñúæàëåíèå, îáùåñòâåíàòà äèñêóñèÿ è ìåäèéíîòî îòðàçÿâàíå íà ïðîáëåìèòå íà äåöà â äîìîâå íå äîâåäîõà äî ôîðìèðàíå íà ÿñíà, äúëãîñðî÷íà è êîîðäèíèðàùà ïîëèòèêà íà ïðàâèòåëñòâîòî. Ïðåç 2008 ã. áå óáèòî ìîìè÷å îò äîìà â Òðúí; áå ïîêàçàí ôèëìúò „Áàêëàâà“, ðàçêðèâàù ïðîáëåìèòå íà äåòñêè äîì â Áóðãàñ; áå èçëú÷åí ôðåíñêè ôèëì çà äåöàòà îò äîìîâåòå â Ìåäâåí è Ðóäíèê; áÿõà èçëú÷åíè è ïóáëèêóâàíè ìíîãîáðîéíè ðåïîðòàæè çà ôèçè÷åñêî è ñåêñóàëíî íàñèëèå íà äåöà â äîìîâå. Âúïðåêè òîâà, áúëãàðñêàòà ïðîêóðàòóðà, ñåçèðàíà îò ÁÕÊ äà íàïðàâè ïðîâåðêè âúâ âñè÷êè äîìîâå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ, íå óñïÿ äà îòêðèå â íèòî åäèí äîêàçàòåëñòâà çà èçâúðøåíè ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó äåöà. Âñå ïàê, â ðåçóëòàò íà ìåæäóíàðîäíèÿ íàòèñê, ïðåìèåðúò íà Áúëãàðèÿ çàïëàíóâà ïðîìåíè â Çàêîíà çà çàêðèëà íà äåòåòî è ñâúðçàíîòî ñ íåãî çàêîíîäàòåëñòâî, êîèòî öåëÿõà äà íàïðàâÿò âõîäà êúì äåòñêèòå èíñòèòóöèè ïîòðóäåí è ãðèæèòå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ ïîèíäèâèäóàëèçèðàíè è êà÷åñòâåíè. Çà öåëòà ìèíèñòúðúò íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà ñúáðà ìåæäóâåäîìñòâåíà ðàáîòíà ãðóïà îò âñè÷êè àíãàæèðàíè ìèíèñòåðñòâà è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, çàíèìàâàùè ñå ñ ïðåäîñòàâÿíå ãðèæè çà äåöà. Èçãîòâåíèòå ïðîåêòè çà ïðîìåíè íà äúðæàâíèòå èíñòèòóöèè è íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè ñå ðàçëè÷àÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2009

âàõà ñúùåñòâåíî è ïðåç îêòîìâðè 2008 ã. ñòàíà ÿñíî, ÷å ïðåäëîæåíèÿòà íà ÍÏÎ íå ñå ïðèåìàò îò ïðàâèòåëñòâîòî. Ïðàâèòåëñòâîòî îáÿâè, ÷å ùå ñå çàêðèÿò øåñò äåòñêè èíñòèòóöèè â ðàìêèòå íà ïîëèòèêàòà çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ, íî äî êðàÿ íà 2008 ã. òå íå áÿõà çàêðèòè è ðåàëíà ðàáîòà ïî çàêðèâàíåòî íå ñå èçâúðøâàøå îò îòãîâîðíèòå çà òîâà îðãàíè. Ïðåç þëè 2008 ã. áå óâåëè÷åíà äúðæàâíàòà èçäðúæêà íà äåöàòà â äîìîâåòå, êîåòî îáà÷å íå äîâåäå äî ïî-êà÷åñòâåíà ãðèæà. Ïðàâèòåëñòâîòî îòêàçà äà óâåëè÷è äåòñêèòå äîáàâêè è ñåìåéíèòå ïîìîùè, òàêà ÷å ðîäèòåëè äà íå ñà ïðèíóäåíè äà èçîñòàâÿò äåöàòà ñè â äîìîâå ïî ñîöèàëíè è ôèíàíñîâè ïðè÷èíè. Ïðåç îêòîìâðè 2008 ã. ìåæäóíàðîäíàòà íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ Öåíòúð çà çàñòúïíè÷åñòâî çà õîðà ñ ìåíòàëíè óâðåæäàíèÿ (MDAC) ñïå÷åëè äåëî ñðåùó Áúëãàðèÿ ïî Åâðîïåéñêàòà ñîöèàëíà õàðòà (ðåâèçèðàíà) çàðàäè íåèçïúëíåíèå îò ñòðàíà íà Áúëãàðèÿ íà çàäúëæåíèåòî é äà îñèãóðè îáðàçîâàíèå çà äåöàòà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ, êîèòî æèâåÿò â äîìîâå. Ïî ïîâîä ðåøåíèåòî ñðåùó Áúëãàðèÿ ÁÕÊ è MDAC ïðîâåäîõà êðúãëà ìàñà, íà êîÿòî ïðèñúñòâàõà ïðåäñòàâèòåëè íà âñè÷êè êëþ÷îâè ìèíèñòåðñòâà, íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, êîèòî ïðåäñòàâèõà ñâîÿ îïèò îòíîñíî ïðåäèçâèêàòåëñòâàòà ïðåä âêëþ÷âàùîòî îáðàçîâàíèå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ. Çà ñúæàëåíèå, âúïðåêè îïèòèòå íà ÁÕÊ è MDAC äà ïîäïîìîãíàò ïðàâèòåëñòâîòî â ñúñòàâÿíå è ðåàëèçèðàíå íà ïëàí çà äåéñòâèå ñ öåë èçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèåòî äà ñå îñèãóðè îáðàçîâàíèå íà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ, òî ïðîäúëæàâà äà èãíîðèðà àíãàæèìåíòà ñè.

Âúðõó èçãîòâÿíåòî íà òîçè äîêëàä ðàáîòèõà: Ãåîðãè Âîéíîâ, Àíåòà Ãåíîâà, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Åìèë Êîåí, Åëåíà Êðúñòåâà, Ñëàâêà Êóêîâà, Êðàñèìèð Êúíåâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, Ñòàíèìèð Ïåòðîâ, Èëèàíà Ñàâîâà, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà. Ãëàâà 8 îò äîêëàäà å îñíîâàíà íà èíôîðìàöèÿ îò Ïðîãðàìà Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Ãëàâà 14 îò äîêëàäà å îñíîâàíà íà èíôîðìàöèÿ îò Áúëãàðñêè öåíòúð çà äæåíäúð èçñëåäâàíèÿ.

39

40

Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò Ñîôèÿ 1504, ï.ê. 146, òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 åë. ïîùà: bhc@bghelsinki.org, http://www.bghelsinki.org

ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2009