По пътя към зрелостта by BG Helsinki

ÏÎ ÏÚÒß ÊÚÌ ÇÐÅËÎÑÒÒÀ ÎÖÅÍÊÀ ÍÀ ÄÅÑÅÃÐÅÃÀÖÈÎÍÍÈß ÏÐÎÖÅÑ, ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍ ÎÒ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÈ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈÈ Â ÁÚËÃÀÐÈß

Èçñëåäâàíåòî è èçäàâàíåòî íà êíèãàòà ñà ôèíàíñèðàíè îò Ðîìñêè îáðàçîâàòåëåí ôîíä

© Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò Àâòîðè: Åìèë Êîåí, ä-ð Êðàñèìèð Êúíåâ, Ëþáà Áàòåìáåðãñêà, ä-ð Ñâåòëàíà Òà÷åâà Êîðåêòîð: Àíòîíèíà Éîòîâà-Äæóðîâà Äèçàéí è ïðåäïå÷àò: VLL Ïå÷àò: ÌÏ 2000 ISBN: 954-9738-27-8 Ñîôèÿ, 2008

Ñúäúðæàíèå Ðåçþìå .............................................................................................................................4 Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ ..........................................................................................10 Óâîä .................................................................................................................................11 Ãëàâà I. Ðàçâèòèå íà îôèöèàëíàòà ïîëèòèêà êúì ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ ñëåä 2005 ã. è îáõâàòà íà ïîëèòè÷åñêèòå àíãàæèìåíòè çà äåñåãðåãàöèÿ ...........................................13 Ãëàâà II. Ìåòîäîëîãèÿ íà îöåíêàòà .................................................................................18 Ãëàâà III. Îïèñàíèå íà äåéñòâàùèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè ..............................21 À. Âèäèí ..........................................................................................................21 Á. Ìîíòàíà ...................................................................................................42 Â. Ïëåâåí ........................................................................................................54 Ã. Ñëèâåí .........................................................................................................63 Ä. Ñòàðà Çàãîðà ..........................................................................................76 Å. Ïëîâäèâ ......................................................................................................85 Æ. Ñîôèÿ .......................................................................................................98 Ç. Áåðêîâèöà ................................................................................................111 Ãëàâà IV. Ôàêòîðè, êîèòî âëèÿÿò íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè. Àíàëèç íà äàííè îò àíêåòíî ïðîó÷âàíå ñðåä ó÷åíèöè, ó÷àñòâàëè â íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå è åäèí îò òåõíèòå ðîäèòåëè ...............................................................................122 Ãëàâà V. Îöåíêà íà ðàçõîäèòå çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå .............................151 Èçâîäè è ïðåïîðúêè ................................................................................................161 Ïðèëîæåíèå 1: Îáùè äàííè çà ïðîåêòèòå ................................................................................168 Ïðèëîæåíèå 2: Ñåãðåãèðàíè äåòñêè ãðàäèíè è ó÷èëèùà â ãðàäîâåòå ..............................171 Ïðèëîæåíèå 3: Ôîêóñ ãðóïà ñ ïåäàãîçè îò äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè (äîêëàä) ..........177 Ïðèëîæåíèå 4: Ïðîòîêîë çà ñúáèðàíå íà äàííè îò ïðîåêòèòå ...........................................189 Ïðèëîæåíèå 5: Âúïðîñíèê çà ó÷åíèöè è ðîäèòåëè ................................................................198

Ðåçþìå Íàñòîÿùèÿò äîêëàä å îò÷åò çà ðåçóëòàòèòå îò ïðîó÷âàíåòî íà ñúñòîÿíèåòî íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå ïðîåêòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ, íàïðàâåíî îò êîëåêòèâ åêñïåðòè îò ÁÕÊ ïî ïîðú÷êà íà Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä (ÐÎÔ) ïðåç ïåðèîäà ñåïòåìâðè–äåêåìâðè 2007 ã. Òîé å ëîãè÷íî ïðîäúëæåíèå íà èçäàäåíèòå ñúîòâåòíî ïðåç 2002 ã. è 2005 ã. ïðåäèøíè äîêëàäè, ïîñâåòåíè íà ñúùàòà òåìà: „Ïúðâèòå ñòúïêè: Îöåíêà íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè â øåñò ãðàäà íà Áúëãàðèÿ“ è „Ïåò ãîäèíè ïî êúñíî. Íåïðàâèòåëñòâåíèòå ïðîåêòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ“. Êíèãàòà ñå ñúñòîè îò Óâîä, ïåò ãëàâè, çàêëþ÷åíèå è ïåò ïðèëîæåíèÿ. Â Óâîäà ñà îïèñàíè öåëòà íà èçñëåäâàíåòî, åêèïà, êîéòî ãî å îñúùåñòâèë è å ïîä÷åðòàíà ïðèåìñòâåíîñòòà â èçïîëçâàíàòà ìåòîäîëîãèÿ ñ äâàòà ïðåäøåñòâàùè äîêëàäà. Â Ïúðâà ãëàâà „Ðàçâèòèå íà îôèöèàëíàòà ïîëèòèêà êúì ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ ñëåä 2005 ã. Ïîëèòè÷åñêè àíãàæèìåíòè çà äåñåãðåãàöèÿ“ å ïðåäñòàâåíî è îöåíåíî ðàçâèòèåòî íà äúðæàâíàòà ïîëèòèêà ïî òîçè êëþ÷îâ çà öÿëîñòíèÿ ïðîöåñ íà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå âúïðîñ. Îñíîâíèòå èçâîäè íà òàçè ãëàâà ñà äâà. Ïúðâèÿò å, ÷å äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîöåñ ñå ðàçâèâà ïîñòúïàòåëíî è óñòîé÷èâî, êîåòî ñå äúëæè â îãðîìíà ñòåïåí íà ïîñâåòåíîñòòà è åíòóñèàçìà íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå ðîìñêè îðãàíèçàöèè, êîèòî îñúùåñòâÿâàò ïðîåêòèòå. Ïðåç 2002 ã. â øåñò ãðàäà â äåñåãðåãàöèÿòà ñà áèëè âêëþ÷åíè 1263 äåöà, ïðåç 2005 ã. – 2124, à ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà äåöàòà âå÷å ñà 2204. Óâåëè÷àâà ñå è áðîÿò íà ïðîåêòèòå. Òàêèâà âå÷å èìà â äâàòà íàé-ãîëåìè ãðàäà íà Áúëãàðèÿ – Ñîôèÿ è Ïëîâäèâ, êúäåòî æèâåÿò äåñåòêè õèëÿäè ðîìè. Ïðåç ãîäèíèòå ïðîåêòèòå ïîêàçàõà óñòîé÷èâîñò, ðîìñêèòå îðãàíèçàöèè íàòðóïàõà îïèò, ðàçíîîáðàçèõà ñå ìåòîäèòå è òåõíèêèòå çà ïðèâëè÷àíå, çàïèñâàíå è çàäúðæàíå íà äåöàòà, îôîðìèõà ñå ÷åòèðè ðàçëè÷íè ìîäåëà íà îñúùåñòâÿâàíå íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ, ïðèëîæèìè êúì ðàçíîîáðàçíèòå êóëòóðíè è äåìîãðàôñêè óñëîâèÿ, â êîèòî æèâåÿò ðîìèòå â Áúëãàðèÿ. Îñîáåíî âàæíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å áåçñïîðíèÿò àâàíãàðä íà òåçè ïðîåêòè – âèäèíñêàòà îðãàíèçàöèÿ „Äðîì“ ñ íåéíèÿ ðúêîâîäèòåë ã-æà Äîíêà Ïàíàéîòîâà, óñïåøíî âúâåæäà ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ðåäèöà íîâîñòè, êîèòî ìîãàò ïî ðàçëè÷åí íà÷èí è â ðàçëè÷íà ñòåïåí äà áúäàò â áúäåùå ïðèëîæåíè è â äðóãèòå ïðîåêòè. Íàé-îáùàòà õàðàêòåðèñòèêà íà òåçè ïðèíöèïíè íîâîâúâåäåíèÿ å, ÷å ôîêóñúò íà ðàáîòà ñå èçìåñòâà îò ñîöèàëíèòå óñëóãè, êîèòî ñå ïðåäëàãàò íà ðîäèòåëèòå êàòî ñðåäñòâî äà ãè ìîòèâèðàò 4

äà çàïèøàò äåöàòà ñè â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà êúì èíòåíçèâíà ïåäàãîãè÷åñêà ðàáîòà, öåëÿùà äà ïðåìàõíå äåôèöèòèòå â ïîäãîòîâêàòà èì. Îñâåí òîâà ïðîåêòúò âúâ Âèäèí íàé-ñèëíî îò âñè÷êè äðóãè àêöåíòèðà âúðõó íàñúð÷àâàíåòî íà åñòåñòâåíîòî ìóëòèêóëòóðíî îáùóâàíå ìåæäó äåöàòà, êîåòî âåðîÿòíî å íàé-ñèëíèÿò ôàêòîð çà óñïåøíà èíòåãðàöèÿ. Âòîðèÿò èçâîä å, ÷å äúðæàâàòà, ìàêàð è â ñòåïåí, âñå îùå íåñúîòâåòñòâàùà íà èçèñêâàíèÿòà çà âñåîáõâàòíà äåñåãðåãàöèÿ, çàïàçâà àíãàæèìåíòà ñè êúì ïðîöåñà è, ìàêàð è íåäîñòàòú÷íî áúðçî, ãî ðàçøèðÿâà. Ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè íàé-âàæíàòà ñòúïêà â òàçè íàñîêà å ñúçäàâàíåòî íà ñïåöèàëåí äúðæàâåí îðãàí – Öåíòúð çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà, êîéòî íå ñàìî ðàçðàáîòâà äúðæàâíàòà ïîëèòèêà â îáëàñòòà íà äåñåãðåãàöèÿòà, íî è ÷ðåç ôèíàíñèðàíå íà êîíêðåòíè ïðîåêòè ïîäïîìàãà ïðàêòè÷åñêàòà ðàáîòà ïî äåñåãðåãàöèÿòà. Öåíòúðúò, ñúçäàäåí ïðåç 2005 ã., íà ïðàêòèêà çàïî÷íà äåéíîñòòà ñè ïðåç ïðîëåòòà íà 2007 ã. è êúì ìîìåíòà íà íàïèñâàíåòî íà äîêëàäà áå ïðîâåë ñàìî åäèí êîíêóðñ çà ôèíàíñîâî ïîäïîìàãàíå íà ïðîåêòè ñúñ ñðàâíèòåëíî ñêðîìåí îáåì íà ïðåäîñòàâÿíàòà ïàðè÷íà ïîäêðåïà. Â äîêëàäà å ïîä÷åðòàíà êàêòî íåîáõîäèìîñòòà òîçè öåíòúð ñèëíî äà óâåëè÷è îáåìà íà ñðåäñòâàòà, êîèòî ïðåäîñòàâÿ íà ñïå÷åëèëèòå íåãîâèòå êîíêóðñè ïðîåêòè, òàêà è äà ôîêóñèðà äåéíîñòòà ñè ãëàâíî âúðõó ïîäïîìàãàíåòî íà ïðîåêòè, êîèòî ïðÿêî îñúùåñòâÿò äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ. Äîïúëíèòåëåí èçâîä, êîéòî ïðàâè òàçè ãëàâà å, ÷å êàòî öÿëî ìåñòíèòå âëàñòè ñúùî òàêà çàïàçâàò è ðàçøèðÿâàò àíãàæèìåíòèòå ñè êúì äåñåãðåãàöèÿòà, à ïðîÿâèòå íà íåäîáðîæåëàòåëíîñò èëè âðàæäåáíîñò êúì íåÿ ñà ïî-ñêîðî ñïîðàäè÷íè è èçîëèðàíè, îòêîëêîòî ìàñîâà ïðàêòèêà íà ìåñòíî íèâî. Òîâà î÷åâèäíî å çàñëóãà íàé-âå÷å íà óñèëèÿòà íà îðãàíèçàöèèòå, îñúùåñòâÿâàùè ïðîåêòèòå. Ãëàâà âòîðà å ïîñâåòåíà íà ìåòîäîëîãèÿòà íà îöåíêàòà. Òàçè ìåòîäîëîãèÿ âêëþ÷âà ñëåäíèòå åëåìåíòè: 1. Ñúáèðàíå íà èíôîðìàöèÿ ÷ðåç íàáëþäåíèå è àíàëèç íà äîêóìåíòè çà ðàáîòàòà íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå ïðîåêòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â îñåì ãðàäà íà Áúëãàðèÿ. Ïîñåòåíè áÿõà âñè÷êè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, ïðîó÷åíà áåøå öÿëàòà äîêóìåíòàöèÿ îò ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè, ñâúðçàíà ñ ïðîöåñà – íàöèîíàëíà è ëîêàëíà, ïðàâèòåëñòâåíà è íåïðàâèòåëñòâåíà. Îñúùåñòâåíè áÿõà íàä 200 èíòåðâþòà ñ ïåðñîíàëà íà ïðîåêòèòå, ñ ïðåäñòàâèòåëè íà ìåñòíèòå âëàñòè, ñ äèðåêòîðè è ó÷èòåëè, ñ ðîìñêè äåöà è ðîäèòåëèòå èì è äð. 2. Îáîáùàâàíå è âòîðè÷åí àíàëèç íà îöåíêèòå ïî ìàòåìàòèêà è áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà îò íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå â ÷åòâúðòè êëàñ, ïðîâåäåíî ïðåç ìàé 2007 ã. çà ãðàäîâåòå, â êîèòî äåéñòâàò íåïðàâèòåëñòâåíèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè. ×ðåç òàçè òåõíèêà åêèïúò ïîëó÷è âúçìîæíîñò äà èçïîëçâà íåçàâèñèìà âúíøíà îöåíêà íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà äåöàòà. 5

3. Òåðåííî èçñëåäâàíå ïî ìåòîäà íà ïðÿêîòî àíêåòíî äîïèòâàíå ñðåä ðîìñêè ó÷åíèöè, ó÷àñòâàëè â íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå è åäèí îò òåõíèòå ðîäèòåëè. Èçñëåäâàíåòî áå ïðîâåäåíî âúâ Âèäèí, Ïëåâåí, Ñëèâåí è Ñòàðà Çàãîðà ñðåä 328 ðîìñêè äåöà è îùå òîëêîâà òåõíè ðîäèòåëè è å ïúðâèÿò îïèò ó íàñ íå ñàìî çà óñòàíîâÿâàíå íà áëàãîïðèÿòíèòå è íåáëàãîïðèÿòíèòå ôàêòîðè, êîèòî âëèÿÿò âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ, íî è çà îöåíÿâàíå ñèëàòà íà âëèÿíèåòî èì. Ãëàâà òðåòà å ïîñâåòåíà íà îïèñàíèå íà ñúñòîÿíèåòî íà îñåìòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè. Òÿ ñå ñúñòîè îò îñåì ÷àñòè – ïî åäíà çà âñåêè îò òÿõ. Âñÿêà îò ÷àñòèòå å êîìïîçèðàíà ïî åäíàêúâ, îïðåäåëåí îò åäèííàòà èçñëåäîâàòåëñêà ìåòîäèêà íà÷èí. Òîâà äàâà âúçìîæíîñò çà ñðàâíèìîñò ìåæäó ðàçëè÷íèòå ïðîåêòè, êîèòî ðàáîòÿò â òâúðäå ðàçëè÷íè óñëîâèÿ. Ðàçëè÷íè ñà è ðîìñêèòå îáùíîñòè â îñåìòå ãðàäà – ïî áðîé; ïî ïðåîáëàäàâàù ñúñòàâ íà ðàçëè÷íèòå ðîìñêè ñóáãðóïè; ïî ñòåïåí íà èíòåãðèðàíîñò/ìàðãèíàëèçèðàíîñò íà ðîìèòå â ñúîòâåòíèòå ãåòà; ïî ñîöèàëíîòî ïîëîæåíèå íà õîðàòà; ïî æèëèùíà è êîìóíàëíà èíôðàñòðóêòóðà íà ñúîòâåòíèòå ðîìñêè ïîñåëåíèÿ. Òúé êàòî îñíîâíèÿò èçñëåäîâàòåëñêè èíñòðóìåíò, ñ êîéòî áå ñúáèðàíà èíôîðìàöèÿòà - ïðîòîêîëà çà ñúáèðàíå íà äàííè îò ïðîåêòèòå, å ñúùèÿò, êàòî òîçè èçïîëçâàí â ïðåäèøíèòå äâà äîêëàäà, ñðàâíèìîñòòà å âúçìîæíà íå ñàìî ìåæäó ïðîåêòèòå, íî è â äèàõðîíåí ïëàí îò 2002 ã. íàñàì. Âñÿêà ÷àñò ñúäúðæà ñëåäíèòå åëåìåíòè: • Îáùî îïèñàíèå íà ïðîåêòà. Òóê ñå îïèñâàò êîëè÷åñòâåíèòå ïàðàìåòðè íà ïðîåêòà – áðîé çàïèñàíè äåöà ïðåç ãîäèíèòå; ðàçïðåäåëåíèåòî èì ïî âúçðàñò; êâàðòàëèòå îò êîèòî èäâàò; îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåòèÿ íà äåöàòà è äèíàìèêàòà èì ïðåç ãîäèíèòå; íà÷èíà, ïî êîéòî ñå òðàíñïîðòèðàò äåöàòà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà; ïàðàìåòðèòå íà òåçè ó÷èëèùà è äð. • Åêèï, îñúùåñòâÿâàù ïðîåêòà. Äàâà ñå îïèñàíèå íà åêèïà íà ïðîåêòà ñ ïîäðîáíî èçáðîÿâàíå íà ôóíêöèèòå íà âñåêè íåãîâ ÷ëåí; îïèñâà ñå äèíàìèêàòà â ÷èñëåíîñòòà è â êâàëèôèêàöèÿòà íà åêèïèòå ïðåç ãîäèíèòå. • Ïåäàãîãè÷åñêè ïðîôèë íà ïðîåêòà. Òîâà å íàé-âàæíèÿ åëåìåíò îò îïèñàíèåòî è â íåãî ñå ïðàâè îöåíêà íà íà÷èíà, ïî êîéòî ñå îñúùåñòâÿâà ïåäàãîãè÷åñêàòà ðàáîòà âúâ âñåêè îò ïðîåêòèòå ñúñ ñèëíèòå è ñëàáè ñòðàíè íà âñåêè åêèï. Ïðèâåæäàò ñå ñúîòâåòíè äàííè îò íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå ïðåç ïðîëåòòà íà 2007 ã. è ñå ïðîñëåäÿâà äèíàìèêàòà íà óñïåâàåìîñòòà íà äåöàòà â ïðîåêòèòå ïðåç ãîäèíèòå. • Èçâúíêëàñíà ðàáîòà. Îïèñâà ñå êàêâà èçâúíêëàñíà äåéíîñò ñ äåöàòà å ðàçâèâàíà ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè è êàê òÿ äîïðèíàñÿ çà ðåçóëòàòíîñòòà íà ïðîåêòèòå. • Ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå. Îïèñâà ñå ìàòåðèàëíàòà ïîìîù, êîÿòî äåöàòà è òåõíèòå ðîäèòåëè ïîëó÷àâàò âúâ âèä íà õðàíà, ó÷åáíè ïîñîáèÿ, äðåõè è äð.

• Ïîëèòè÷åñêà, àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà íà ïðîåêòà. Òàçè ÷àñò âúâ âñÿêî îïèñàíèå å ïîñâåòåíà íà âçàèìîäåéñòâèåòî íà ïðîåêòèòå è âúíøíàòà – âëàñòîâà è êóëòóðíà ñðåäà, â êîÿòî òå ðàáîòÿò. Â öåëîñòòà ñè òîçè ìîäåë íà îïèñàíèå äàâà âúçìîæíîñò çà âñåîáõâàòíî îáðèñóâàíå íà äåéíîñòòà íà ïðîåêòèòå è íà òåõíèòå ðåçóëòàòè. Êàêòî è ïðåäè, è ñåãà ïðîåêòúò âúâ Âèäèí å ïúðâåíåö ïî âñè÷êè ïîêàçàòåëè è îñâåí òîâà, çàäàâà íîâè ìîäåëè íà ðàáîòà, êîèòî òåïúðâà ùå ñå óñâîÿâàò îò äðóãèòå. Ïðîåêòèòå â Ìîíòàíà è â Ïëåâåí ðàáîòÿò óñòîé÷èâî è ïîêàçâàò äîáðè ðåçóëòàòè, íî áè ñëåäâàëî äà èíòåíçèôèöèðàò äåéíîñòòà ñè, à ïëåâåíñêèÿ ñïåöèàëíî – äà ïîìèñëè çà òàêîâà óñúâúðøåíñòâàíå íà ðàáîòàòà, êîåòî áè ïîçâîëèëî äà ñå íàìàëÿò ðàçõîäèòå è äà ñå çàïèñâàò ïîâå÷å äåöà. Ïðîåêòúò â Ñëèâåí ïðîäúëæàâà äà ðàáîòè ñ íàé-ìàðãèíàëèçèðàíèòå æèòåëè íà ìîæå áè íàé-ëîøîòî ïî óñëîâèÿ íà æèâîò, áåäíîñò íà æèòåëèòå, ìèçåðíîñò íà èíôðàñòðóêòóðàòà è ò.í. ãåòî â Áúëãàðèÿ – ãåòîòî â êâ. „Íàäåæäà“. Âúïðåêè òàçè âúçìîæíî íàé-íåáëàãîïðèÿòíà îáñòàíîâêà, òîçè ïðîåêò óñïåøíî ñú÷åòàâà ïåäàãîãè÷åñêàòà ñè ñúñ ñïåöèôè÷íà ñîöèàëíà ôóíêöèÿ è ìîæå äà áúäå äåìîíñòðèðàí êàòî ïðèìåð çà ðåçóëòàòíà ðàáîòà â êðàéíî òåæêà ñîöèàëíà ñðåäà. Ïðîåêòèòå â Áåðêîâèöà è â Ïëîâäèâ ñà îòíîñèòåëíî íîâè. Òå òåïúðâà èìàò äà íàáèðàò îïèò è äà óñúâúðøåíñòâàò ðàáîòàòà ñè. Íà ïëîâäèâñêèÿ ïðîåêò ïî-ñïåöèàëíî áè ìîãëî äà ñå ïðåïîðú÷à äà óñúâúðøåíñòâà ìåõàíèçìèòå ñè çà âúòðåøåí êîíòðîë è îò÷åòíîñò, òàêà ÷å íÿêîè íåáëàãîïîëó÷èÿ, ñâúðçàíè ñ íàáèðàíåòî, èçâîçâàíåòî è ïîäãîòîâêàòà íà äåöàòà è ñúñ ñðåäñòâàòà, èçðàçõîäâàíè çà òîâà, äà áúäàò èçáåãíàòè â áúäåùå. Ïðîåêòúò â Ñòàðà Çàãîðà ðàáîòè óñòîé÷èâî, âúïðåêè êàðäèíàëíàòà ïðîìÿíà, êîÿòî íàñòúïè òàì – ñìÿíà íà îñúùåñòâÿâàùà ãî îðãàíèçàöèÿ, ïðåç 2005 ã. Ïðîåêòúò â Ñîôèÿ ñå íóæäàå îò ðàçøèðÿâàíå íà áàçàòà îò ïðèåìíè ó÷èëèùà, ñ êîèòî ðàáîòè è îò óñúâúðøåíñòâàíå âçàèìîäåéñòâèåòî íà îðãàíèçàöèÿòà „Ðîìàíè Áàõò“, êîÿòî ãî ðåàëèçèðà, ñúñ ñîôèéñêèòå îáðàçîâàòåëíè âëàñòè. Ïðàêòèêàòà íà ïîäïèñâàíå íà ñïîðàçóìåíèÿ ñ òÿõ ñëåäâà äà ñå íàñúð÷è è çàäúëáî÷è. Êàòî öÿëî, âêëþ÷âàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà â èíòåãðèðàíà îáðàçîâàòåëíà ñðåäà íàìàëÿâà îòñúñòâèÿòà îò ó÷èëèùå è îòïàäàíåòî îò ó÷èëèùå. Â òîâà îòíîøåíèå èìà çíà÷èìà ðàçëèêà ìåæäó ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ñå îáó÷àâàò â ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà è òåçè, êîèòî ñå îáó÷àâàò èçâúí ãåòîòî. Ãëàâà ÷åòâúðòà å ïîñâåòåíà íà ôàêòîðèòå, êîèòî âëèÿÿò íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè, çàâúðøèëè ÷åòâúðòè êëàñ. Â íåÿ ñå èçëàãàò ðåçóëòàòèòå îò àíêåòíîòî ïðîó÷âàíå ñðåä 328 ðîìñêè ó÷åíèöè îò ÷åòâúðòè êëàñ (êëàñúò, â êîéòî ïðåç ïðîëåòòà íà 2007 ã. ÌÎÍ ïðîâåäå íàöèîíàëíîòî 7

âúíøíî îöåíÿâàíå íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ) è ñðåä îùå òîëêîâà òåõíè ðîäèòåëè. Îò âñè÷êè äåöà, 99 ñà ó÷àñòíèöè â ïðîåêòèòå, à îñòàíàëèòå, ñ êîèòî ñå ïðàâÿò ñðàâíåíèÿòà, ñå îáó÷àâàò â ñåãðåãèðàíè êâàðòàëíè ó÷èëèùà. Ôàêòîðèòå, îêàçâàùè âëèÿíå âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ ñà âúòðåøíè (ñåìåéíè) è âúíøíè (íà ñðåäàòà). Âëèÿíèåòî íà âñåêè åäèí îò òåçè ôàêòîðè áå èçñëåäâàíî ñúñ ñïåöèàëíà àíêåòà, îñúùåñòâåíà îò 23 àíêåòüîðè â ÷åòèðè ãðàäà, êîèòî îáùî íàïðàâèõà 656 èíòåðâþòà ñ äåöà è ðîäèòåëè. Íÿêîè îò ôàêòîðèòå îò ñåìåéíàòà ñðåäà èìàò îòíîñèòåëíî åäíîïîñî÷íî è îòíîñèòåëíî åäíîçíà÷íî (ïîëîæèòåëíî èëè îòðèöàòåëíî) âëèÿíèå: ãîëåìèíà íà ñåìåéñòâîòî; îáðàçîâàíèå íà ðîäèòåëèòå; åçèê, íà êîéòî ñå îáùóâà ñ äåöàòà â ðàìêèòå íà ñåìåéñòâîòî; ñòåïåíòà, â êîÿòî äåöàòà ñå âêëþ÷âàò ïðè îñèãóðÿâàíå ïðåõðàíàòà íà ñåìåéñòâîòî; ñòåïåíòà, â êîÿòî íà äåöàòà ñå íàëàãà äà ðàáîòÿò ïî âðåìå íà âàêàíöèèòå; ñòåïåíòà, â êîÿòî ðîäèòåëèòå ñà â ñúñòîÿíèå äà ïîìàãàò íà äåöàòà ñè ïðè ïîäãîòîâêà íà äîìàøíè è óñâîÿâàíå íà ó÷åáíèÿ ìàòåðèàë; ñòåïåíòà, â êîÿòî ñåìåéñòâîòî å â ñúñòîÿíèå äà îñèãóðè íà äåöàòà â êúùè äîñòúï äî êíèãè, êîìïþòðè, èíòåðíåò è ïåðèîäè÷íà ïðåñà; ñòåïåíòà, â êîÿòî äåöàòà èìàò äîñòúï äî áèáëèîòåêà, åçèêîâè êóðñîâå, åêñêóðçèè è ëàãåðè èçâúí ðàìêèòå íà ó÷èëèùåòî. Ôàêòîðèòå îò îáðàçîâàòåëíàòà è ãðàäñêàòà ñðåäà äåéñòâàò ïî-êîõåðåíòíî è ïî-ñèëíî âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå äåöà. Íàé-âàæíèòå îò òÿõ ñà: ïîñåùåíèåòî íà ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà/êëàñ; ïîñåùåíèåòî íà ïîëóèíòåðíàòíà ãðóïà; âúçìîæíîñòòà çà ïîëçâàíå íà êîìïþòúð è èíòåðíåò â ó÷èëèùå; âúçìîæíîñòòà çà ñïîðòóâàíå â ó÷èëèùå; âúçìîæíîñòèòå çà íàïóñêàíå íà êâàðòàëà ïî êîíêðåòíè ïîâîäè – ïî÷èâêà ñ ðîäèòåëèòå, åêñêóðçèè, ïîñåùåíèå íà äðóãè íàñåëåíè ìåñòà. Â ãëàâàòà ïîäðîáíî å îïèñàíî êàê, â êàêâà ñòåïåí è â êàêâà ïîñîêà âëèÿå âñåêè îò òÿõ. Çà ðàçëèêà îò ïúðâèòå äâà äîêëàäà, â íàñòîÿùèÿ å âêëþ÷åíà, â Ãëàâà ïåòà, ïî èñêàíå íà äîíîðà – Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä, è ñïåöèàëíà îöåíêà íà ðàçõîäèòå çà åäíà áúäåùà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ. Òÿ ñå îñúùåñòâè ïî ñïåöèàëíà ìåòîäîëîãèÿ, ïðåäâàðèòåëíî äîãîâîðåíà è îäîáðåíà îò Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä. Êàêòî èçñëåäîâàòåëñêàòà ìåòîäîëîãèÿ, òàêà è òàçè çà îñúùåñòâÿâàíå íà ôèíàíñîâàòà îöåíêà, áÿõà äèñêóòèðàíè è îäîáðåíè îò øèðîê êðúã àâòîðèòåòíè ñïåöèàëèñòè – ñîöèîëîçè, ïåäàãîçè, êóëòóðîëîçè è ïðàêòèöè ñ ãîëÿì è ïðèçíàò îïèò â èíòåãðèðàíîòî îáðàçîâàíèå. Ïîäõîäúò, èçïîëçâàí ïðè ñúñòàâÿíåòî íà òàçè îöåíêà âêëþ÷âà òðè ñòúïêè: 1. Îïðåäåëÿíå íà ðàçõîäèòå çà èíòåãðàöèÿ íà åäíî ðîìñêî äåòå, ó÷àñòâàùî â îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàù íåïðàâèòåëñòâåí äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò; 2. Îïðåäåëÿíå íà áðîÿ è ìåñòîïîëîæåíèåòî íà òåðèòîðèàëíî ñåãðåãèðàíèòå ðîìñêè ó÷èëèùà, çà êîèòî èìà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà äåñåãðåãàöèÿ, êàêòî è íà áðîÿ íà ðîìñêèòå äåöà, îáó÷àâàùè ñå â òÿõ, è 8

3. Ïðèëàãàíåòî íà òàçè ìåòîäîëîãèÿ äîâåäå äî ñëåäíèòå îñíîâíè èçâîäè: • Ðàçõîäèòå çà èíòåãðàöèÿ íà åäíî ðîìñêî äåòå, ó÷àñòâàùî â îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàù íåïðàâèòåëñòâåí äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò, ñà ìåæäó 130 è 250 åâðî; • Áðîÿò íà ðîìñêèòå äåöà, îáó÷àâàùè ñå â òåðèòîðèàëíî ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà è äåòñêè ãðàäèíè, çà êîèòî ìîæå äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å èìà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà äåñåãðåãàöèÿ â Áúëãàðèÿ, å îêîëî 33 000; • Åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà òåðèòîðèàëíà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ, êîÿòî áè îáõâàùàëà ó÷åáíèòå çàâåäåíèÿ, çà êîèòî èìà èçðàçåíà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà äåñåãðåãàöèÿ, áè ñòðóâàëà 4 290 000 – 8 250 000 åâðî çà åäíà ãîäèíà, 21 450 000 – 41 250 000 çà ïåò ãîäèíè èëè 42 900 000 – 82 500 000 åâðî çà äåñåò ãîäèíè ïî öåíè êúì 2007 ã. Ïî òàêúâ íà÷èí çà ïðúâ ó íàñ å äàäåíà îáîñíîâàíà îöåíêà íà åâåíòóàëíèòå ðàçõîäè çà äåñåãðåãàöèÿòà â äúëãîñðî÷åí ïëàí è òîâà ìîæå äà ïîìîãíå íà äúðæàâàòà è íà ÍÏÎ â óñúâúðøåíñòâàíåòî íà ñòðàòåãèÿòà èì çà è ïîäõîäèòå êúì ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ. Íàêðàÿ íà ãëàâàòà ñà îïèñàíè íàêðàòêî ÷åòèðèòå âúçìîæíè ìîäåëà íà äåñåãðåãàöèÿ, ïðèëîæèìè ïðè ðàçëè÷íè óñëîâèÿ â Áúëãàðèÿ.

Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ

ÁÅË

Áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà

ÁÕÊ

Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò

ÄÏÑ

Äâèæåíèå çà ïðàâà è ñâîáîäè

ÄÓÅÌ ÌÎÍ

Ìèíèñòåðñòâî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà

ÍÏÎ

Íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ

ÍÓ

Íà÷àëíî ó÷èëèùå

ÎÓ

Îñíîâíî ó÷èëèùå

ÏÈÃ

Ïîëóèíòåðíàòà ãðóïà

ÐÈÎ

Ðåãèîíàëåí èíñïåêòîðàò ïî îáðàçîâàíèå

ÐÎÔ

Ðîìñêè îáðàçîâàòåëåí ôîíä

ÑÎÓ

Ñðåäíî îáùîîáðàçîâàòåëíî ó÷èëèùå

ÑÊÃÒ ÖÎÈÄÓÅÌ

Äåöà è ó÷åíèöè îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà

Ñòîëè÷íà êîìïàíèÿ çà ãðàäñêè òðàíñïîðò Öåíòúð çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà

Óâîä Ïðåç àâãóñò 2007 ã. Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò ïðèå äà èçâúðøè îöåíêà íà äåéñòâàùèòå ïðîåêòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ, îñúùåñòâÿâàíè îò íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè è ôèíàíñèðàíè îò Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä (ÐÎÔ). ÁÕÊ ñå àíãàæèðà ñ íàáëþäåíèå è îöåíêà íà òåçè ïðîåêòè îùå îò ñàìîòî èì ñòàðòèðàíå ïðåç 2000 ã.1 Íàñòîÿùàòà îöåíêà å ôèíàíñèðàíà îò îñíîâíèÿ äîíîð íà ïðîåêòèòå, Ðîìñêèÿò îáðàçîâàòåëåí ôîíä, è å òðåòàòà ïîðåä, êîÿòî ñå ïðàâè ïî ñðàâíèìà, ìàêàð è íå èäåíòè÷íà ìåòîäîëîãèÿ ñ ïúðâèòå äâå. Ïîíàñòîÿùåì â Áúëãàðèÿ äåéñòâàò îñåì íåïðàâèòåëñòâåíè ïðîåêòà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â ãðàäîâåòå Áåðêîâèöà, Âèäèí, Ìîíòàíà, Ïëåâåí, Ïëîâäèâ, Ñëèâåí, Ñîôèÿ è Ñòàðà Çàãîðà. Öåëòà íà òåçè ïðîåêòè íàé-îáùî å äà èçâåäàò äåöàòà îò ðîìñêîòî ãåòî è äà ãè çàïèøàò â îáùèíñêè ó÷èëèùà â ãðàäà, â êîèòî òå äà ñå îáó÷àâàò çàåäíî ñ îñòàíàëèòå ñâîè âðúñòíèöè â èíòåãðèðàíà ñðåäà, ïðè çà÷èòàíå íà òÿõíàòà åòíîêóëòóðíà èäåíòè÷íîñò. Ñ òîâà ïðîåêòèòå öåëÿò äà îñèãóðÿò ïî-äîáðî îáðàçîâàíèå íà ðîìñêèòå äåöà, êàêòî è ñîöèàëèçàöèÿ â ìóëòèêóëòóðíà ñðåäà îùå îò íàé-ðàííà äåòñêà âúçðàñò. Â èçïúëíåíèå íà òàçè öåë âñåêè îò ïðîåêòèòå îñèãóðÿâà íà ðîìñêèòå äåöà îò îáîñîáåíèòå êâàðòàëè â ñúîòâåòíèÿ ãðàä ðàçíîîáðàçíè óñëóãè, êîèòî ïîäïîìàãàò òîçè ïðîöåñ: òðàíñïîðòèðàíå íà äåöàòà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà; îñèãóðÿâàíå íà òÿõíàòà áåçîïàñíîñò; äîïúëíèòåëíà ïåäàãîãè÷åñêà ïîäêðåïà; çàêóïóâàíå íà ó÷åáíèöè, ó÷åáíè ïîñîáèÿ è õðàíà; èçâúíêëàñíè ìåðîïðèÿòèÿ; ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå; ïîäêðåïà çà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ îò ìåñòíàòà îáùåñòâåíîñò, ïîäïîìàãàíå êâàëèôèêàöèÿòà íà ïðåïîäàâàòåëèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è äðóãè. Ìåòîäîëîãèÿòà íà ïðåäèøíèòå äâå îöåíêè íà ÁÕÊ âêëþ÷âàøå êàêòî îáùè, òàêà è ñïåöèôè÷íè åëåìåíòè â çàâèñèìîñò îò äèíàìèêàòà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ è íà æåëàíèåòî íà äîíîðà. Íàñòîÿùàòà îöåíêà çàïàçâà òîçè ïîäõîä. Òÿ èçïîëçâà ñúùèòå èíäèêàòîðè, êîèòî äàâàò âúçìîæíîñò çà òðàñèðàíå íà âðåìåâàòà äèíàìèêà è ñúïîñòàâÿíåòî íà ïðîåêòèòå, íî âêëþ÷âà è íÿêîè íîâè åëåìåíòè. Ïî èñêàíå íà äîíîðà, òÿ öåëè äà íàïðàâè îöåíêà íà ðàçõîäèòå çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. Äðóãèÿò íîâ åëåìåíò å îïèòúò äà ñå èçñëåäâàò ïî åäèí ïî-ñèñòåìåí íà÷èí ôàêòîðèòå, êîèòî âëèÿÿò íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå äåöà.

Предишните две оценки са публикувани в: Български хелзинкски комитет, Първите стъпки: Оценка на неправителствените десегрегационни проекти в шест града на България, София, 2002 г., достъпна на: www.bghelsinki.org; Български хелзинкски комитет, Пет години по-късно: Неправителствените проекти за десегрегация на ромското образование в България, София, 2005 г., достъпна също на: www.bghelsinki.org 11

Çà ïîñòèãàíåòî íà òåçè äâå öåëè èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ðàçðàáîòè íîâè ìåòîäîëîãèè, êîèòî áÿõà êîíñóëòèðàíè ñ øèðîê êðúã ñïåöèàëèñòè.2 Çà îñúùåñòâÿâàíåòî íà íàñòîÿùàòà îöåíêà ÁÕÊ ôîðìèðà èçñëåäîâàòåëñêè åêèï, êîéòî âêëþ÷âà Ñâåòëàíà Òà÷åâà, Ëþáà Áàòåìáåðãñêà, Åìèë Êîåí è Êðàñèìèð Êúíåâ. Âñè÷êè ÷ëåíîâå íà åêèïà èìàò íàòðóïàí çíà÷èòåëåí îïèò â íàáëþäåíèåòî è îöåíêèòå íà ïðîåêòè, ñâúðçàíè êàêòî ñ ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, òàêà è ñ äðóãè ïðîáëåìè íà ðîìñêàòà èíòåãðàöèÿ. Åìèë Êîåí è Êðàñèìèð Êúíåâ ó÷àñòâàõà â äâåòå ïðåäèøíè îöåíêè íà ïðîåêòèòå çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, îñúùåñòâåíè îò ÁÕÊ. Â äîïúëíåíèå èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïðèâëå÷å ãîëÿì áðîé ñúòðóäíèöè â íàñåëåíèòå ìåñòà, â êîèòî ñå îñúùåñòâÿâàõà ïðîåêòèòå. Îòäåëíèòå ÷àñòè îò íàñòîÿùàòà ïóáëèêàöèÿ áÿõà íàïèñàíè êàêòî ñëåäâà: • Êðàñèìèð Êúíåâ ïîäãîòâè: óâîä è ãëàâè I, II, IV, êàêòî è îïèñàíèåòî íà ïðîåêòà â Ñòàðà Çàãîðà; • Ñâåòëàíà Òà÷åâà ïîäãîòâè: ãëàâà V, êàêòî è îïèñàíèåòî íà ïðîåêòèòå âúâ Âèäèí è Ïëîâäèâ; • Ëþáà Áàòåìáåðãñêà ïîäãîòâè: îïèñàíèåòî íà ïðîåêòèòå â Ìîíòàíà, Ñîôèÿ è Áåðêîâèöà; • Åìèë Êîåí ïîäãîòâè: ðåçþìåòî, êàêòî è îïèñàíèåòî íà ïðîåêòèòå â Ñëèâåí è Ïëåâåí. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï áëàãîäàðè íà âñè÷êè, êîèòî ïîäïîìîãíàõà íàñòîÿùàòà îöåíêà ñúñ ñúòðóäíè÷åñòâî è åêñïåðòèçà. Ñïåöèàëíà áëàãîäàðíîñò äúëæèì íà âñè÷êè õîðà è èíñòèòóöèè, êîèòî íè ñúäåéñòâàõà ïðè ïîñåùåíèÿòà â îòäåëíèòå ãðàäîâå – åêèïèòå, êîèòî èçïúëíÿâàò äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè, ÌÎÍ, ïðåäñòàâèòåëè íà ÐÈÎ, äèðåêòîðè íà ó÷èëèùà, îáùèíñêè âëàñòè, ðîäèòåëè è ó÷åíèöè. Âñè÷êè èçêàçàíè ìíåíèÿ â ïóáëèêàöèÿòà ñà èçêëþ÷èòåëíà îòãîâîðíîñò íà èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï.

По-подробно за методологията вж. Глава II.

Ãëàâà I. Ðàçâèòèå íà îôèöèàëíàòà ïîëèòèêà êúì ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ ñëåä 2005 ã. Ïîëèòè÷åñêè àíãàæèìåíòè çà äåñåãðåãàöèÿ 1. Îñíîâíè æàëîíè Îôèöèàëíàòà ïîëèòèêà íà áúëãàðñêèòå âëàñòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â ãîäèíèòå ñëåä ïðèåìàíåòî íà Ðàìêîâàòà ïðîãðàìà çà ðàâíîïðàâíî èíòåãðèðàíå íà ðîìèòå â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî ïðåç àïðèë 1999 ã. ñå ëóòàøå ìåæäó ïîëèòè÷åñêè óñòàíîâêè è ïðàêòèêà, ìåæäó äóìè è äåëà. Â ïåðèîäà ïðåäè ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ êúì Åâðîïåéñêèÿ ñúþç íåéíàòà îñíîâíà öåë áå äà ïîêàæå íà åâðîïåéñêèòå ïàðòíüîðè, ÷å ñòðàíàòà å ãîòîâà äà ïðåäïðèåìå ìåðêè â îòãîâîð íà êðèòèêèòå è ïðåïîðúêèòå çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå â äîêëàäèòå íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ.3 Òåçè ìåðêè çà äúëúã ïåðèîä îò âðåìå îñòàíàõà ñàìî íà õàðòèÿ. Åäâà ïðåç 2007 ã. äúðæàâàòà çàïî÷íà äà îòäåëÿ ñðåäñòâà çà ïîäïîìàãàíå íà ïðîöåñà íà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. Äâà ñà îñíîâíèòå æàëîíà íà îôèöèàëíàòà ïîëèòèêà êúì ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ ñëåä 2005 ã.: ïðèåìàíåòî ïðåç þíè 2006 ã. îò ïàðëàìåíòà íà Íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà ðàçâèòèå íà ó÷èëèùíîòî îáðàçîâàíèå è ïðåäó÷èëèùíîòî âúçïèòàíèå è ïîäãîòîâêà (ïî-íàòàòúê çà êðàòêîñò: Íàöèîíàëíà ïðîãðàìà)4 è ñúçäàâàíåòî è ïúðâèòå ñòúïêè â äåéíîñòòà íà Öåíòúðà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà å ïî ñúùåñòâî êðà÷êà íàçàä ïî îòíîøåíèå íà âå÷å ïðèåòèòå îò áúëãàðñêèòå âëàñòè àíãàæèìåíòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå.5 Äîêóìåíòúò å äîñòà ìåê ïî îòíîøåíèå íà êîíñòàòàöèèòå è òâúðäå íåîïðåäåëåí â ïðåïîðúêèòå. Òîé èçîáùî íå ãîâîðè çà ñåãðåãàöèÿ è íåîáõîäèìîñò îò äåñåãðåãàöèÿ. Â íåãî ñå èçèñêâà íà âñè÷êè äåöà äà ñå îñèãóðè „ðàâåí ñòàðò“, êîåòî âîäè äî òîâà äà ñå ïîëàãàò „ñïåöèàëíè ãðèæè“ çà „äåöà, êîèòî íå ãîâîðÿò äîáðå áúëãàðñêè“, êàêòî è çà „äåöà ñúñ ñïåöèàëíè îáðàçîâàòåëíè ïîòðåáíîñòè“. Âúïðåêè ÷å ïðåäâèæäà ïîñòàâÿíå íà äåöàòà îò ìàëöèíñòâàòà â „èíòåãðèðàùà ñðåäà“, Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà ðàçãëåæäà òðàíñïîðòèðàíåòî íà ó÷åíèöè åäèíñòâåíî â êîíòåêñòà íà „îïòèìèçèðàíå íà ó÷èëèùíàòà ìðåæà è ðàçâèòèå íà ñèñòåìàòà 3

Вж БХК, Пет години по-късно: Неправителствените проекти за десегрегация на ромското образование в България, София, 2005 г., с.11-15 (по-надолу: БХК, Пет години покъсно).

Достъпна в Интернет на адрес: http://www.minedu.government.bg/opencms/export/sites/mon/ documents/frontpage/MON_Programa_obrazovanie.pdf.

Вж: OSI-EUMAP/ESP/RPP, Equal Access to Quality Education for Roma, vol. 1, Budapest, OSI, 2007, p.54. 13

îò ñðåäèùíè ó÷èëèùà“. Ìíîãî îò îñòàíàëèòå ñòðàòåãè÷åñêè öåëè, çàÿâåíè â Ðàìêîâàòà ïðîãðàìà (êàòî íàïðèìåð ïðîòèâîäåéñòâèå íà ðàñèçìà è îáó÷åíèå ïî ìàé÷èí åçèê) íå ñà îòðàçåíè â Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà. Âúïðåêè òåçè íåäîñòàòúöè íà Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà, äðóãè îôèöèàëíè äîêóìåíòè íà áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïðåóòâúðæäàâàò íåãîâèòå àíãàæèìåíòè ïî îòíîøåíèå íà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. Ïðåç ôåâðóàðè 2005 ã. ïðàâèòåëñòâîòî ïðåäñòàâè Ïëàí çà äåéñòâèå çà Äåñåòèëåòèåòî íà ðîìñêîòî âêëþ÷âàíå, â êîéòî ñà ôîðìóëèðàíè ðåäèöà öåëè â òàçè íàñîêà, êàòî íàïðèìåð äåñåãðåãàöèÿ íà äåöà îò ñåãðåãèðàíè ãåîãðàôñêè ðàéîíè, êàêòî è äåéñòâèÿ, íàñî÷åíè êúì èíòåãðàöèÿ íà äåöà îò ñïåöèàëíèòå ïîìîùíè ó÷èëèùà.6 Äðóãèòå îôèöèàëíè äîêóìåíòè ñà òåçè çà ñúçäàâàíåòî è äåéíîñòòà íà Öåíòúðà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. Öåíòúðúò çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà (ïî-íàòàòúê çà êðàòêîñò: Öåíòúð çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ) áå ñúçäàäåí ñ Ïîñòàíîâëåíèå ¹4 íà Ìèíèñòåðñêè ñúâåò îò 11 ÿíóàðè 2005 ã.7 Ïðàâèëíèêúò çà óñòðîéñòâîòî, äåéíîñòòà è îðãàíèçàöèÿòà ìó íà ðàáîòà îáà÷å áå ïðèåò ïîâå÷å îò ãîäèíà ïî-êúñíî ñ Ïîñòàíîâëåíèå ¹108 íà Ìèíèñòåðñêè ñúâåò îò 8 ìàé 2006 ã. Ïîñëåäâà ïðîäúëæèòåëåí ïåðèîä íà áåçäåéñòâèå è óïðàâëåíñêè õàîñ. Åäâà ñ Ðåøåíèå ¹256 îò 23 àïðèë 2007 ã. íà Ìèíèñòåðñêè ñúâåò áå ïðèåòà ïðîãðàìà çà äåéíîñòòà íà Öåíòúðà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ çà ïåðèîäà 2007-2009 ã. Òÿ áå ïîñëåäâàíà îò ïðèåìàíåòî íà 15 ìàé 2007 ã. îò íåãîâèÿ óïðàâèòåëåí ñúâåò íà ïëàí çà äåéíîñòòà ïðåç 2007 ã. Ñïîðåä Ïîñòàíîâëåíèå ¹4 Öåíòúðúò çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ ñå ñúçäàâà ñ öåë äà ðàçðàáîòâà, ôèíàíñèðà è ïîäêðåïÿ ïðîåêòè, êîèòî äà íàñúð÷àâàò ðàâíèÿ äîñòúï äî êà÷åñòâåíî îáðàçîâàíèå íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà â Áúëãàðèÿ. Çà èçïúëíåíèåòî íà òàçè äåéíîñò ñå ïðåäïîëàãà Öåíòúðúò äà èçïîëçâà ñðåäñòâà îò äúðæàâíèÿ áþäæåò, íî ñàìî êàòî „äîïúëâàùî ôèíàíñèðàíå“ íà ïðîåêòè, ïîäêðåïåíè îò âúíøíè äîíîðè. Íåãîâàòà òðèãîäèøíà ïðîãðàìà çà äåéíîñòòà, ïðèåòà ñ Ðåøåíèå ¹256 íà Ìèíèñòåðñêè ñúâåò óñòàíîâÿâà ïåò ñòðàòåãè÷åñêè öåëè:8 1. Ãàðàíòèðàíå ïðàâîòî íà ðàâåí äîñòúï äî êà÷åñòâåíî îáðàçîâàíèå íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. 2. Ñúõðàíÿâàíå è ðàçâèâàíå íà êóëòóðíàòà èäåíòè÷íîñò íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà.

Република България, Национален план за действие за Десетилетието на ромското включване, 2005-2015, цели 1.1.1 до 1.2.4, достъпен заедно с тези на осем други страни на Интернет страницата на Десетилетието на адрес: http://www.romadecade.org/action.htm.

Вж по-подробно за перипетиите по неговото създаване и дейност: БХК, Пет години покъсно, с.13-14.

Вж програмата на: http://coiduem.mon.bg/index2.php?m=4&p=3, посетен на 3.12.2007 г.

3. Ñúçäàâàíå íà ïðåäïîñòàâêè çà óñïåøíà ñîöèàëèçàöèÿ íà äåöàòà è ìëàäèòå õîðà îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. 4. Ïðåâðúùàíå íà êóëòóðíîòî ìíîãîîáðàçèå â èçòî÷íèê è ôàêòîð çà âçàèìíî îïîçíàâàíå è äóõîâíî ðàçâèòèå íà ïîäðàñòâàùèòå è çà ñúçäàâàíå àòìîñôåðà íà âçàèìíî óâàæåíèå, òîëåðàíòíîñò è ðàçáèðàòåëñòâî. 5. Ôîðìèðàíå íà ïîäõîäÿù ñîöèàëíî-ïñèõîëîãè÷åñêè êëèìàò, êîéòî äà áëàãîïðèÿòñòâà ðåàëèçàöèÿòà íà ñòðàòåãèÿòà. Äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå ñå ïðåäïîëàãà äà áúäå âêëþ÷åíà êàòî ÷àñò îò ïúðâàòà ñòðàòåãè÷åñêà öåë. Öåíòúðúò çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ ñå ïðåäïîëàãà äà èçðàçõîäâà 50% îò ñðåäñòâàòà ïî ïðîãðàìè çà ôèíàíñèðàíå íà òàçè ñòðàòåãè÷åñêà öåë. Òåçè ïðîåêòè, ñïîðåä òðèãîäèøíàòà ïðîãðàìà, ìîãàò äà âêëþ÷âàò: • Ïðîåêòè, íàñî÷åíè êúì ïîäïîìàãàíå íà ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ è ïîñëåäâàùà èíòåãðàöèÿ; • Ïðîåêòè, ñâúðçàíè ñ îïòèìèçàöèÿ íà ó÷èëèùíàòà ìðåæà â îáùèíèòå ñ ìàëêè è ðàçïðúñíàòè íàñåëåíè ìåñòà, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç ïîäïîìàãàíå íà ñðåäèùíèòå ó÷èëèùà çà ãàðàíòèðàíå íà êà÷åñòâåíî îáðàçîâàíèå â òÿõ; • Ïðîåêòè çà ïîäîáðÿâàíå íà ó÷èëèùíàòà ñðåäà â ïðèåìíèòå äåòñêè ãðàäèíè è ó÷èëèùà; • Ïðîãðàìè è ïðîåêòè, öåëÿùè èçâåæäàíå íà äåöà áåç óâðåæäàíèÿ îò ïîìîùíèòå ó÷èëèùà; • Ïðîåêòè, íàñî÷åíè êúì àäàïòàöèÿòà íà äåöà â äåòñêèòå ãðàäèíè è íà÷àëíèòå ó÷èëèùà, çà êîèòî áúëãàðñêèÿò åçèê íå å ìàé÷èí; • Ïðîåêòè, ñâúðçàíè ñ èçñëåäîâàòåëñêà äåéíîñò îòíîñíî îáðàçîâàòåëíàòà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà; • Ïðîåêòè, îñúùåñòâÿâàùè íàáëþäåíèå è îöåíêà çà ãàðàíòèðàíå ïðàâîòî íà ðàâåí äîñòúï äî êà÷åñòâåíî îáðàçîâàíèå íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. Äîñåãà Öåíòúðúò çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ å ïðîâåë ñàìî åäèí êîíêóðñ, â ðàìêèòå íà êîéòî ïî ïðîãðàìàòà çà ãàðàíòèðàíå íà ðàâåí äîñòúï äî êà÷åñòâåíî îáðàçîâàíèå íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà áÿõà ïðåäâèäåíè 550 000 ëåâà (281 186 åâðî). Îêîí÷àòåëíîòî êëàñèðàíå íà ïîäàäåíèòå ïðîåêòè áå èçâúðøåíî íà 03.10.2007 ã. Îò ñïèñúêà íà îäîáðåíèòå ïðîåêòè,9 ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà îò êîèòî ñà çà äåòñêè ãðàäèíè, å òðóäíî äà ñå ïðåöåíè äîêîëêî òå çàñÿãàò äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. Ìàêàð àíãàæèðàíåòî íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà ñ ôèíàíñîâîòî ïîäïîìàãàíå íà èíòåãðàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå çàñåãà äà å ñëàáî, íÿìà íèêàêâî ñúìíåíèå, ÷å äåéñòâàùèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè ãî ïîäòèêíàõà ïî íÿêîëêî íà÷èíà, ïîêàçâàéêè: 9

Вж списъка на: http://coiduem.mon.bg/docs/klasirani1.doc, посетен на 03.12.2007 г. 15

• ÷å èçâåæäàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà îò ñåãðåãèðàíèòå êâàðòàëíè ó÷èëèùà å âúçìîæíî è ìîæå äà áúäå óñòîé÷èâî; • ÷å òîçè ïðîöåñ ñå ïîäêðåïÿ îò ðîìñêèòå ðîäèòåëè; • ÷å êîãàòî å âíèìàòåëíî îáìèñëåí è ïðîâåäåí, ïðîöåñúò ìîæå äà ïðåîäîëåå ïúðâîíà÷àëíàòà ñúïðîòèâà íà áúëãàðñêèòå ðîäèòåëè; • ÷å äåñåãðåãàöèÿòà ìîæå äà ñå ðàäâà íà ïîäêðåïàòà èëè ïîíå äà íå ìîáèëèçèðà àêòèâíà ñúïðîòèâà íà ïîëèòè÷åñêè è îáùåñòâåíè ñèëè íà ìåñòíî íèâî. Èñòîðè÷åñêàòà çàñëóãà íà äåéñòâàùèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè å òúêìî â ïîêàçâàíåòî íà âúçìîæíîñòòà è óñòîé÷èâîñòòà íà ïðîöåñà, ïðåñè÷àíåòî íà âñÿêàêâè àðãóìåíòè, òúðñåùè èçâèíåíèå â „íåïîäãîòâåíîñòòà“ íà ðîìñêàòà îáùíîñò è íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî êàòî öÿëî. 2. Ïîëèòè÷åñêè àíãàæèìåíòè çà äåñåãðåãàöèÿ Ïîëèòè÷åñêèòå àíãàæèìåíòè íà áúëãàðñêèòå âëàñòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, ïîíå íà õàðòèÿ, îñòàíàõà óñòîé÷èâè ïðåç âñè÷êèòå ãîäèíè ñëåä ïðèåìàíåòî íà Ðàìêîâàòà ïðîãðàìà çà ðàâíîïðàâíî èíòåãðèðàíå íà ðîìèòå â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Ñàìàòà Ðàìêîâà ïðîãðàìà ãîâîðè çà íåîáõîäèìîñòòà îò „ïúëíîòî ïðåìàõâàíå íà îáîñîáåíèòå â ðîìñêèòå êâàðòàëè ó÷èëèùà“.10 Â íåÿ îáà÷å íå ñòàâà äóìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ôàêòè÷åñêè îáîñîáåíèòå â ðåçóëòàò îò ìèãðàöèÿ èëè äðóãè ôàêòîðè äå ôàêòî ðîìñêè ó÷èëèùà â ñåëàòà íà Áúëãàðèÿ. Ïîäîáåí å è ïîäõîäúò íà Ñòðàòåãèÿòà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà îò þíè 2004 ã. Â íåéíàòà ÷àñò, òðåòèðàùà ñïåöèôè÷íèòå ñòðàòåãè÷åñêè öåëè â îáðàçîâàíèåòî íà ðîìñêîòî ìàëöèíñòâî, îòíîâî ñå ãîâîðè çà „ïúëíîöåííà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêè äåöà â åòíè÷åñêè ñìåñåíè ãðóïè â äåòñêè ãðàäèíè è íà ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä â êëàñîâå ñúñ ñìåñåí åòíè÷åñêè ñúñòàâ â ó÷èëèùà (ïðèåìíè) èçâúí ðîìñêèòå êâàðòàëè“.11 Ñòðàòåãèÿòà ïðåäâèæäà èçãðàæäàíåòî íà ìðåæà îò ñðåäèùíè ó÷èëèùà â îáùèíèòå ñ ìàëêè è ðàçïðúñíàòè íàñåëåíè ìåñòà.12 Íî èçãðàæäàíåòî íà ïîäîáíà ìðåæà íèêúäå íå ñå îáâúðçâà ñ äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. Äðóãèÿò îñíîâîïîëàãàù äîêóìåíò, ðàçêðèâàù ðàìêèòå íà ïîëèòè÷åñêèòå àíãàæèìåíòè íà áúëãàðñêèòå âëàñòè êúì äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, å öèòèðàíèÿò ïî-ãîðå Íàöèîíàëíèÿò ïëàí çà äåéñòâèå, èçðàáîòåí âúâ âðúç10

Рамкова програма за равноправно интегриране на ромите в българското общество, Част 5.1, достъпна на: http://www.bghelsinki.org/index.php?module=pages&lg=bg&page=lawfp, посетен на 04.12.2007 г.

Стратегия за образователна интеграция на децата и учениците от етническите малцинства, одобрена от министъра на образованието и науката на 11 юни 2004 г., Част IV.1.1.1, достъпна на: http://www.minedu.government.bg/opencms/export/sites/mon/left_menu/ documents/strategies/strategy_integration.pdf, посетен на 04.12.2007 г.

Пак там, Част ІІІ, Направление 4.

êà ñ Äåñåòèëåòèåòî íà ðîìñêîòî âêëþ÷âàíå. Â íåãî äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå âêëþ÷âà „ïðåìåñòâàíå íà äåöàòà èçâúí ðîìñêèòå êâàðòàëè è çàêðèâàíå íà åòíè÷åñêè îáîñîáåíèòå äåòñêè ãðàäèíè è ó÷èëèùà ïðè îñèãóðÿâàíå íà íåîáõîäèìèÿ òðàíñïîðò è çà÷èòàíå æåëàíèåòî íà ðîäèòåëèòå“.13 Îòíîâî íå ñòàâà äóìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà äå ôàêòî îáîñîáåíèòå ðîìñêè ó÷èëèùà â ìàëêèòå íàñåëåíè ìåñòà. Îãðàíè÷àâàíåòî íà ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ ñàìî äî êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà, íàìèðàùè ñå ãëàâíî â ãðàäîâåòå, å âúçïðèåòî êàòî åäèíñòâåíà âúçìîæíîñò è â ëèòåðàòóðàòà, êîÿòî àíàëèçèðà ïîëèòèêàòà íà äåñåãðåãàöèÿ â Áúëãàðèÿ ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Òàêà íàïðèìåð, â åäíî îò ïîñëåäíèòå ñè èçñëåäâàíèÿ Éîñèô Íóíåâ, äúðæàâåí åêñïåðò â ÌÎÍ, ïîääúðæà òåçàòà, ÷å äåñåãðåãàöèÿòà „ìîæå äà ñå ïðèëîæè ñàìî â 90 äåòñêè ãðàäèíè è ó÷èëèùà“ â ãðàäîâåòå. Ñïîðåä íåãî „îñòàíàëèòå ó÷åáíè çàâåäåíèÿ ñå íàìèðàò â ìàëêè íàñåëåíè ìåñòà, êúäåòî òå ñà åäèíñòâåíè è âúçìîæíîñòòà çà äåñåãðåãàöèÿ ÷ðåç ñìåñâàíå íà ðîìñêè ñ äðóãè äåöà å ñâåäåíà ïî÷òè äî íóëà“.14 Èçâîä: Èçðàçåíàòà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ å îãðàíè÷åíà äî ïðåìàõâàíå íà ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà è äåòñêè ãðàäèíè, îáñëóæâàùè ãðàäñêèòå ðîìñêè êâàðòàëè, è çàïèñâàíåòî íà äåöàòà, êîèòî ñå îáó÷àâàò òàì, â îñòàíàëèòå ãðàäñêè ó÷èëèùà.

Република България, Национален план за действие за Десетилетието на ромското включване, 2005-2015 г.

Йосиф Нунев, Ромите и процесът на десегрегация в образованието, София, ИК „Куна“, 2006, с.67 17

Ãëàâà II. Ìåòîäîëîãèÿ íà îöåíêàòà Îöåíêàòà íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè áå èçâúðøåíà â ïåðèîäà ñåïòåìâðè–äåêåìâðè 2007 ã. Òÿ ñúâïàäíà ñ íàöèîíàëíàòà ñòà÷êà íà áúëãàðñêèòå ó÷èòåëè, íàé-ãîëÿìàòà ñèíäèêàëíà àêöèÿ íà òàçè ïðîôåñèîíàëíà ãðóïà â èñòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ, ïðîäúëæèëà áëèçî ìåñåö è ïîëîâèíà îò âòîðàòà ïîëîâèíà íà ñåïòåìâðè äî íà÷àëîòî íà íîåìâðè. Îöåíêàòà âêëþ÷è ñëåäíèòå îòíîñèòåëíî îáîñîáåíè äåéíîñòè: • Ñúáèðàíå íà èíôîðìàöèÿ è ïðîó÷âàíå íà ëèòåðàòóðàòà çà çàêîíîäàòåëñòâîòî, ïîëèòèêàòà è èçñëåäâàíèÿòà íà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè; • Ñúáèðàíå íà èíôîðìàöèÿ ÷ðåç íàáëþäåíèå è àíàëèç íà äîêóìåíòè çà ðàáîòàòà íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå ïðîåêòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â îñåì ãðàäà íà Áúëãàðèÿ; • Îáîáùàâàíå è âòîðè÷åí àíàëèç íà îöåíêèòå ïî ìàòåìàòèêà è áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà îò íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå â ÷åòâúðòè êëàñ, ïðîâåäåíî ïðåç ìàé 2007 ã. çà ãðàäîâåòå, â êîèòî äåéñòâàò íåïðàâèòåëñòâåíèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè; • Òåðåííî èçñëåäâàíå ïî ìåòîäà íà ïðÿêîòî àíêåòíî äîïèòâàíå ñðåä ðîìñêè ó÷åíèöè, ó÷àñòâàëè â íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà è åäèí îò òåõíèòå ðîäèòåëè. Ñïåöèàëåí ôîêóñ íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå áå îöåíêàòà íà ðàçõîäèòå çà åäíà áúäåùà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ. Òÿ ñå îñúùåñòâè ïî ñïåöèàëíà ìåòîäîëîãèÿ, ïðåäâàðèòåëíî äîãîâîðåíà è îäîáðåíà îò Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä.15 Ïðåäè äà çàïî÷íå ïîñåùåíèÿòà ñè ïî ìåñòà, èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï êîíñóëòèðà åëåìåíòè îò ìåòîäîëîãèÿòà íà îöåíêàòà ñúñ ñïåöèàëíî ïîäáðàí ñúâåò îò åêñïåðòè – ïåäàãîçè, ñîöèîëîçè, åòíîëîçè è àäìèíèñòðàòîðè â ñôåðàòà íà îáðàçîâàíèåòî. 1. Ñúáèðàíå íà èíôîðìàöèÿ ÷ðåç íàáëþäåíèå è àíàëèç íà äîêóìåíòè çà ðàáîòàòà íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå ïðîåêòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â îñåì ãðàäà íà Áúëãàðèÿ Â ïåðèîäà ñåïòåìâðè-äåêåìâðè 2007 ã. èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïîñåòè ïî íÿêîëêî ïúòè âñè÷êè ãðàäîâå, â êîèòî ñå îñúùåñòâÿâàò ïðîåêòè çà äåñåãðåãà15

Вж Глава V.

öèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, ôèíàíñèðàíè îò ÐÎÔ. Öåëòà íà òåçè ïîñåùåíèÿ áå äà ñå ñúáåðå íà ìÿñòî èíôîðìàöèÿ çà ñòðóêòóðàòà, íà÷èíà íà ðàáîòà è ìåñòíàòà ïîäêðåïà çà ïðîåêòèòå. Íàáëþäåíèåòî íà èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï áå ñòðóêòóðèðàíî îò ñïåöèàëåí âúïðîñíèê, ÷èèòî èíäèêàòîðè áÿõà â ãîëÿìà ñòåïåí ñúâìåñòèìè ñ òåçè îò ïðåäèøíèòå îöåíêè (Âæ Ïðèëîæåíèå 4). Ñëåäâàéêè òåçè èíäèêàòîðè åêèïúò ïðåäïðèå: • Ñúáèðàíå íà ðàçëè÷íè äîêóìåíòè, ñâúðçàíè ñ ïðîåêòèòå (îöåíêè, îïèñàíèÿ íà ïðîåêòèòå, äîêëàäè ïðåä äîíîðè, òåêóùè äîêëàäè íà ÷ëåíîâå íà åêèïà, äîêëàäè íà ðåãèîíàëíèòå èíñïåêòîðàòè ïî îáðàçîâàíèå (ÐÈÎ) íà ÌÎÍ, íàó÷íè ïóáëèêàöèè, èíôîðìàöèîííè áðîøóðè, ïóáëèêàöèè â ìåäèèòå è äð.); • Ïðîâåæäàíå íà ïîâå÷å îò 200 èíòåðâþòà ñ: - ðúêîâîäèòåëèòå íà ïðîåêòèòå è ñ ÷ëåíîâåòå íà åêèïèòå íà ïðîåêòèòå; - ÐÈÎ íà ÌÎÍ è íà îáùèíñêèòå ñëóæáè çà óïðàâëåíèå íà îáðàçîâàíèåòî; - ðîäèòåëè íà ðîìñêè äåöà, êîèòî ñà çàïèñàíè â ïðîãðàìàòà; - ðîìñêè äåöà, êîèòî ñà çàïèñàíè â ïðîãðàìàòà; - ðîìñêè äåöà, êîèòî íå ñà çàïèñàíè â ïðîãðàìàòà; - äèðåêòîðè è ó÷èòåëè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà; - íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, ðàáîòåùè â ñôåðàòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå; - ðîìñêè àêòèâèñòè è ðîìè, çàåìàùè ñëóæáè â äúðæàâíàòà è îáùèíñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ; - äðóãè åêñïåðòè; • Ïîñåùåíèÿ ñ öåë íàáëþäåíèå â ðîìñêèòå êâàðòàëè è ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà. Ìàêàð åêèïúò äà ðàçäåëè âúòðåøíî îòãîâîðíîñòèòå çà îòäåëíèòå ïðîåêòè ìåæäó ðàçëè÷íèòå ñâîè ÷ëåíîâå, òå ïîñåùàâàõà è äðóãèòå ïðîåêòè ñ öåë äà ïîëó÷àò ïðåäñòàâà çà öÿëîòî è äà ïîäïîìîãíàò äðóãèòå ñè êîëåãè â ñúáèðàíåòî íà èíôîðìàöèÿòà. Â êðàÿ íà ïîñåùåíèÿòà èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïðîâåäå ôîêóñ-ãðóïà ñ íÿêîëêî îò ïåäàãîãè÷åñêèòå ðúêîâîäèòåëè íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè (Âæ Ïðèëîæåíèå 3). 2. Îáîáùàâàíå è âòîðè÷åí àíàëèç íà îöåíêèòå ïî ìàòåìàòèêà è áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà îò íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå â IV êëàñ, ïðîâåäåíî ïðåç ìàé 2007 ã. çà ãðàäîâåòå, â êîèòî äåéñòâàò íåïðàâèòåëñòâåíèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè Â ñðåäàòà íà ìàé 2007 ã. Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà ïðîâåäå íàöèîíàëíî âúíøíî îöåíÿâàíå íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ó÷åíèöèòå îò ÷åòâúðòè êëàñ. Òîâà ñòàíà ÷ðåç òåñòîâå ïî ìàòåìàòèêà, áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà, „×îâåêúò è îáùåñòâîòî“ è „×îâåêúò è ïðèðîäàòà“. Òåñòîâå19

òå âêëþ÷âàõà çàäà÷è îò çàòâîðåí òèï ñ âúçìîæíè òðè îòãîâîðà, îò êîèòî ñàìî åäèí å âåðåí. Â äîïúëíåíèå êúì òåñòà ïî áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà ñå ïðîâåäå è äèêòîâêà.16 Çà ïðîâåæäàíåòî íà âúíøíîòî îöåíÿâàíå ÌÎÍ èçäàäå ñïåöèàëíà èíñòðóêöèÿ. Îöåíÿâàíåòî íà ðåçóëòàòèòå îò òåñòîâåòå ñå îñúùåñòâè îò êîìèñèè, îïðåäåëåíè îò äèðåêòîðèòå íà ó÷èëèùàòà, â êîèòî íå ñå ïðåäïîëàãàøå äà ó÷àñòâàò ó÷èòåëèòå, êîèòî ïðåïîäàâàò â ñúîòâåòíèÿ êëàñ. Òåñòîâåòå ñå îöåíÿâàõà ÷ðåç òî÷êè îò 0 (íàé-íèñêà îöåíêà) äî 20 (íàé-âèñîêà îöåíêà), êàòî áå ïðåäâèäåíà è ñïåöèàëíà ìåòîäèêà çà òðàíñôîðìèðàíå íà òî÷êîâàòà ñèñòåìà â èçïîëçâàíàòà â áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå øåñòîáàëíà ñèñòåìà. Î÷àêâàíèÿòà êúì âúíøíîòî îöåíÿâàíå áÿõà òî äà äàäå åäíà îáåêòèâíà îöåíêà íà ïîñòèæåíèÿòà íà ÷åòâúðòîêëàñíèöèòå. Íà ïðàêòèêà îáà÷å íå íàâñÿêúäå òåñòîâåòå ñå ïðîâåäîõà ñ íåîáõîäèìàòà áåçïðèñòðàñòíîñò, êîåòî íàïðàâè íÿêîè îò ðåçóëòàòèòå êðàéíî ñúìíèòåëíè.17 Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï îáîáùè è àíàëèçèðà ðåçóëòàòèòå îò òåñòîâåòå ñàìî ïî ìàòåìàòèêà è áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà â ãðàäîâåòå, â êîèòî äåéñòâàõà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè – îáåêò íà îöåíêàòà. Öåëòà áå äà ñå ñúïîñòàâÿò ðåçóëòàòèòå íà ðîìñêèòå äåöà, îáó÷àâàùè ñå â ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà, ñ òåçè íà ðîìñêèòå äåöà, îáó÷àâàùè ñå â èíòåãðèðàíà îáðàçîâàòåëíà ñðåäà â ðàìêèòå íà íà÷àëíèÿ åòàï íà îáðàçîâàíèå. Àíàëèçúò ñúùî òàêà äàäå âúçìîæíîñò çà ñúïîñòàâêà è ñ ðåçóëòàòèòå íà îñòàíàëèòå ÷åòâúðòîêëàñíèöè, ó÷àñòâàëè â òåñòà â ñúîòâåòíîòî íàñåëåíî ìÿñòî. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïîëó÷è ïîäêðåïà îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà, íî ñúäåéñòâèåòî íà ðåãèîíàëíèòå èíñïåêòîðàòè ïî îáðàçîâàíèåòî íå âèíàãè áå íà íèâî. 3. Òåðåííî èçñëåäâàíå ïî ìåòîäà íà ïðÿêîòî àíêåòíî äîïèòâàíå ñðåä ðîìñêè ó÷åíèöè, ó÷àñòâàëè â íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå è åäèí îò òåõíèòå ðîäèòåëè Êàòî èçïîëçâà äàííèòå îò âúíøíîòî îöåíÿâàíå, èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïðåäïðèå òåðåííî èçñëåäâàíå âúâ Âèäèí, Ïëåâåí, Ñëèâåí è Ñòàðà Çàãîðà ïî ìåòîäà íà ïðÿêîòî àíêåòíî äîïèòâàíå ñðåä ðîìñêè ó÷åíèöè, ó÷àñòâàëè â íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà, êàêòî è ñðåä åäèí îò òåõíèòå ðîäèòåëè. Öåëòà íà òîâà èçñëåäâàíå áå äà ñå ïðîâåðè êàê âëèÿÿò ïîðåäèöà îò ôàêòîðè âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ó÷åíèöèòå-ðîìè, çàâúðøèëè ÷åòâúðòè êëàñ ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà. Ñ ïîìîùòà íà ìåñòíè àíêåòüîðè áÿõà ïðîâåäåíè àíêåòè ñ 328 äåöà-÷åòâúðòîêëàñíèöè, îáó÷àâàùè ñå â ñåãðåãèðàíè è èíòåãðèðàíè ñðåäè è ñ îùå 328 òåõíè ðîäèòåëè. Ðàáîòàòà íà òåðåí áå ïðîâåäåíà ìåæäó 10 îêòîìâðè è 20 íîåìâðè 2007 ã.18 16

Тестовете, заедно с ключовете с отговори могат да се намерят на: http://www.mon.bg/opencms/opencms/top_menu/news/archiv2007-1/07-05-14_tests.html, посетена на 04.12.2007 г.

Вж по-долу частта за Видин.

По-подробно за методологията на анкетното допитване виж Глава ІV

Ãëàâà III. Îïèñàíèå íà äåéñòâàùèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè À. Âèäèí 1. Îñíîâíè ïðîáëåìè ïðåä îáðàçîâàòåëíàòà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà â ãðàäà 1.1. Êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå ÎÓ „Åïèñêîï Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè“ Â ãðàä Âèäèí èìà åäèí îáîñîáåí ðîìñêè êâàðòàë, íàðå÷åí „Íîâ ïúò“. Â íåãî æèâåÿò ðàçëè÷íè ðîìñêè ãðóïè, ñðåä êîèòî êàëàéäæèè, öóöóìàíè, ëàeøè, âúæàðè è êîøíè÷àðè. Ïî äàííè îò Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ íàñåëåíèåòî â êâàðòàëà ïîíàñòîÿùåì å îêîëî 10 000 æèòåëè. Òàì âñå îùå ôóíêöèîíèðà ñåãðåãèðàíî êâàðòàëíî ó÷èëèùå – ÎÓ „Åïèñêîï Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè“. Ïî äàííè îò ÐÈÎ Âèäèí, ñúãëàñíî Îáðàçåö 1, çà ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà â ÎÓ „Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè“ ñà çàïèñàíè 469 ó÷åíèêà. Íà÷àëíèêúò íà ÐÈÎ Âèäèí, êàêòî è åêñïåðòèòå îò ÐÈÎ, ñ êîèòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ðàçãîâàðÿ, ñà ïðîòèâ çàêðèâàíåòî íà êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå. Â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà å èìàëî òðè ïàðàëåëêè IV êëàñ, îò òÿõ IV á êëàñ ïîïàäà â íàöèîíàëíàòà èçâàäêà çà ïèëîòíî òåñòâàíå íà íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå, à îñòàíàëèòå äâå, IV à è IV â êëàñ, ïðàâÿò òåñòîâåòå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà ñúîòâåòíî íà 15 è 16 ìàé 2007 ãîäèíà. Ðåçóëòàòèòå îò òåñòîâåòå îò íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ïî áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà, êàêòî è ïî ìàòåìàòèêà ñà ïðåäñòàâåíè â ñëåäíàòà òàáëèöà:19 Òàáëèöà 1: Ðåçóëòàòè îò òåñòîâåòå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà â ÎÓ „Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè“ Áðîé Áðîé ó÷åíèöè, Ðåçóëòàòè ó÷åíèöè äúðæàëè òåñòà ïî ÁÅË â êëàñ 4 „à“

1820

Ðåçóëòàòè îò äèêòîâêàòà

Ðåçóëòàòè ïî ìàòåìàòèêà

11,83

2,39

15,56

9,26

1,87

12,17

По данни от РИО Видин за паралелката, попаднала в националната извадка, и по данни от протоколите, предоставени от ОУ „Еп. Софроний Врачански“ за останалите две паралелки.

И от двата теста отсъстват едни и същи ученици. 21

4 „á“

4 „â“

1722

Îáùî/ ñðåäíî

11,1021

11,38

11,41

3,29

18,18

8,82

2,55

14.05

11,45

2,84

15,04

9,73

2,21

12,53

Àêî âçåìåì ïðåäâèä íåÿâèëèòå ñå íà òåñòîâåòå ó÷åíèöè, êîèòî ñà åäíè è ñúùè è â äâåòå ïàðàëåëêè, êàêòî íà òåñòà ïî ÁÅË, òàêà è íà òîçè ïî ìàòåìàòèêà, ìîæåì äà äîïóñíåì, ÷å: • òúé êàòî äàòèòå çà òåñòîâåòå ñà áèëè èçâåñòíè ïðåäâàðèòåëíî, äåöàòà íå ñà ñå ÿâèëè, çàùîòî ñà ñëàáè ó÷åíèöè è áèõà ïîíèæèëè îáùîòî íèâî íà êëàñà è ó÷èëèùåòî êàòî öÿëî; • òå íå ñà ñå ÿâèëè, òúé êàòî òåñòîâåòå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà ñà ñå ïðîâåëèâ äâà ïîðåäíè äíè è å âúçìîæíî îòñúñòâàëèòå ó÷åíèöè äà ñà áèëè áîëíè, êàêòî è äà ñà îòñúñòâàëè ïî äðóãà îñíîâàòåëíà ïðè÷èíà. Òúé êàòî íå ìîæåì äà ñìå ñèãóðíè äàëè è êîå îò äâåòå äîïóñêàíèÿ å âÿðíî, â òàáëèöàòà ñà ïîêàçàíè è ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå îò äâåòå ïàðàëåëêè ñëåä ïðèñúæäàíå íà ñëóæåáíè äâîéêè (ðåäîâåòå ñà îöâåòåíè â ñèâî) íà íåÿâèëèòå ñå. Ùå ñìÿòàìå ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå ñëåä ïðèñúæäàíå íà 0 òî÷êè íà íåÿâèëèòå ñå çà ïî-äîñòîâåðíè îò ãëåäíà òî÷êà öåëèòå, êîèòî ñè ïîñòàâÿ íàöèîíàëíîòî ñòàíäàðòèçèðàíî âúíøíî îöåíÿâàíå êàòî ìåõàíèçúì çà èç÷åðïàòåëíî ïðåäñòàâèòåëíî ñúïîñòàâÿíå ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå îò åäèí è ñúùè îáðàçîâàòåëåí åòàï, îöåíåíè ïî åäíà è ñúùà ìåòîäèêà è ñ åäèí è ñúùè èíñòðóìåíòàðèóì â íàöèîíàëåí ìàùàá. Òàêà ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå (ñëåä ïðèñúæäàíå íà 0 òî÷êè íà íåÿâèëèòå ñå íà òåñòà) ñðåäíî çà ó÷èëèùåòî ïî ÁÅË ñà 11,94 òî÷êè îò âúçìîæíè 25 èëè â ðàìêèòå íà äîáúð 4 ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà. Ðåçóëòàòèòå îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà ñðåäíî çà ó÷èëèùåòî (ñëåä ïðèñúæäàíå íà 0 òî÷êè íà íåÿâèëèòå ñå íà òåñòà) ñà 12,53 îò âúçìîæíè 20 èëè îòíîâî åêâèâàëåíò íà äîáúð 4 ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà. Àêî âçåìåì ïðåäâèä îáà÷å ðåçóëòàòèòå ñàìî íà ÿâèëèòå ñå ó÷åíèöè îò IVà è IV â êëàñ, òî è íà äâàòà òåñòà òå ñà ñå ïðåäñòàâèëè ñ ìíîãî äîáúð ðåçóëòàò ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà. Ðåçóëòàòèòå íà ÿâèëèòå ñå ó÷åíèöè íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà îò IV â êëàñ å 18,18 òî÷êè, êîåòî å åêâèâàëåíò íà îòëè÷åí ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà. Ïî èíôîðìàöèÿ îò åêñïåðòèòå îò ÐÈÎ, ñ êîèòî ðàçãîâàðÿõìå, IV á êëàñ, êîéòî å ïîïàäíàë â èçâàäêàòà, å íàé-ñëàáèÿò îò òðèòå êëàñà. Òîçè ðåçóëòàò îáà÷å, 21

В информацията, предоставена ни от РИО Видин не са дадени отделно резултатите на учениците от диктовката, поради което приемаме, че те са включени в общия резултат от теста по БЕЛ.

И от двата теста отсъстват едни и същи ученици.

îò åäíà ñòðàíà, ñå äúëæè íà 100 ïðîöåíòîâîòî ïðèñúñòâèå íà âñè÷êè ó÷åíèöè íà òåñòîâåòå, à îò äðóãà, è íà ïî-ñòðîãèÿ êîíòðîë ïðè òÿõíîòî ïðîâåæäàíå. Êàòî ñå èìàò ïðåäâèä ïîêàçàíèòå èçêëþ÷èòåëíî ëîøè ðåçóëòàòè îò ó÷åíèöèòå â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå íà òåñòîâåòå, ïðîâåäåíè îò ÁÕÊ ïðåç 2005 ãîäèíà23, äåìîíñòðèðàíèòå ñåãà ðåçóëòàòè îò ó÷åíèöèòå ñà ïîâå÷å îò äîáðè. Êàê ñå ïîñòèãà òàêúâ ðåçóëòàò çà äâå ó÷åáíè ãîäèíè? Äàëè òåñòîâåòå íå ñà áèëè ìíîãî ðàçëè÷íè êàòî ñòåïåí íà òðóäíîñò? Èëè ïúê îðãàíèçàöèÿòà è êîíòðîëúò ïðè òÿõíîòî ïðîâåæäàíå ñà áèëè îò ðàçëè÷íî åñòåñòâî è ñúîòâåòíî ñà äîïðèíåñëè çà ðàçëèêàòà â ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå? Òîâà ñà âúïðîñè, êîèòî èçèñêâàò ñïåöèàëíà ïðîâåðêà, êîÿòî åêèïúò, ïðîâåæäàù ìîíèòîðèíãà, íå ìîæå äà íàïðàâè. Íî ðåçóëòàòèòå è îò äâàòà òåñòà âúâ Âèäèí íå èçãëåæäàò äîñòîâåðíè. 1.2. Ëèïñà íà îáùèíñêà ïîëèòèêà ïî îòíîøåíèå íà êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå Äðóã îñíîâåí ïðîáëåì çà ãðàäà, êîéòî ñïîäåëÿò ïîâå÷åòî îò õîðàòà, ñ êîèòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ðàçãîâàðÿ å, ÷å îáùèíàòà íå ñúçäàâà íèêàêâè ñòèìóëè çà ðîäèòåëèòå äà çàïèñâàò äåöàòà ñè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùå. Ñïåöèàëíî çà ðîìñêèòå ðîäèòåëè å ïî-ñêúïî äåòåòî èì äà ó÷è â ãðàäà, çàùîòî çà äà ãî èçïðàòÿò äà ó÷è â ãðàäñêî ó÷èëèùå, òî òðÿáâà äà å îáëå÷åíî äîáðå, òðÿáâà äà ñå ñúîáðàçÿâà ñ ãðàôèêà íà àâòîáóñà è àêî ãî èçïóñíå, äà ïëàùà òðàíñïîðòà ñè äî ó÷èëèùåòî, òðÿáâà äà ìó äàäàò ïàðè çà äåíÿ çà õðàíà. Îáðàòíî, ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå, êàêòî è ñåëñêèòå ó÷èëèùà, ñúçäàâàò ñòèìóëè çà ðîäèòåëèòå äà çàïèñâàò äåöàòà ñè òàì íåçàâèñèìî îò êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî, êîåòî ïîëó÷àâàò – äàâàò èì äúðâà, ïîçâîëÿâàò èì äà îòñúñòâàò áåç ïðè÷èíà, ìîãàò äà îòèäàò áîñè è íåäîáðå îáëå÷åíè, ìîãàò ïî âñÿêî âðåìå äà ñå ïðèáåðàò âêúùè è äà ÿäàò. Àêî ðîäèòåëèòå ñà â ÷óæáèíà è íå ñå èíòåðåñóâàò îò äåòåòî ñè, äîïúëíèòåëíî ñå óâåëè÷àâàò ïðåïÿòñòâèÿòà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ. Áåäíîñòòà è áåçðàáîòèöàòà ñà îñíîâíèòå ñòèìóëè ðîäèòåëèòå äà çàïèñâàò äåöàòà ñè â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå. Ïîðàäè òîâà è äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò å èçðàáîòèë è ïðèëàãà ñèñòåìà îò ñòèìóëèðàùè êîìïåíñàòîðíè óñëóãè, êîèòî äà ïðèâëè÷àò ðîìñêèòå äåöà êúì ãðàäñêèòå ó÷èëèùà è äà ãè çàäúðæàò â òÿõ ìàêñèìàëíî äúëãî. Ïî îöåíêà íà ÐÈÎ Âèäèí, îáùèíàòà òðÿáâà äà íàïðàâè ïîâå÷å, çà äà ðàçêðèå ùàòîâå çà ïîìîùíèöè íà ó÷èòåëÿ âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà â ãðàäà. Ñïîðåä íà÷àëíèêà íà ÐÈÎ è åêñïåðòèòå, ñ êîèòî ðàçãîâàðÿõìå òîâà å äîêàçàëà ñâîÿòà åôåêòèâíîñò ïîçèöèÿ â ó÷èëèùåòî, êîÿòî îò íÿêîëêî ãîäèíè âå÷å íå ñå ôèíàíñèðà îò ïðîåêòà íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“, íî îáùèíàòà áè ìîãëà äà ðàçêðèå è äà ïîääúðæà òàêèâà ùàòîâå â ó÷èëèùàòà. Ñ òîâà, îò åäíà ñòðàíà, ùå ñå óëåñíè ðàáîòàòà ñ ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, çàùîòî ïîìîùíèöèòå íà ó÷èòåëÿ ñà „íåîáõîäèìè è ïîëåçíè ïîñðåäíèöè ìåæäó ó÷èòåëèòå è ðîäèòåëèòå, ïîäïîìàãàùè àäàïòàöèÿòà íà äåòåòî êúì íîâàòà ó÷èëèùíà ñðåäà.“24 23

Вж БХК, Пет години по-късно, с. 61.

Програма на РИО Видин. 23

2. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ðàáîòè ïî ïðîåêò çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå îò 2000 ã. íàñàì, êàòî ïîñòàâÿ íà÷àëîòî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ â Áúëãàðèÿ è ñúçäàâà ìîäåë çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, êîéòî â ïîñëåäñòâèå çàïî÷âà äà ñå ïðèëàãà è â äðóãè ãðàäîâå â ñòðàíàòà. Ïúðâîíà÷àëíî ïðîåêòèòå ñå ôèíàíñèðàò îò Roma Participation Programe íà Èíñòèòóò Îòâîðåíî îáùåñòâî, Áóäàïåùà, Óíãàðèÿ, à îò 2006 ã. ôèíàíñèðàíåòî èì ñå ïîåìà îò Ðîìñêè îáðàçîâàòåëåí ôîíä. Êúì ìîìåíòà „Îðãàíèçàöèÿ ÄÐÎÌ“ êàòî ÍÏÎ ðàáîòè ñàìî ïî ïðîåêò „Äåñåãðåãàöèÿ è ïîäêðåïà: âõîä êúì è èçõîä îò êà÷åñòâåíî îáðàçîâàíèå“, íàñî÷åí êúì îáðàçîâàòåëíàòà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà è ó÷åíèöè. Îñîáåíî âàæíî å, ÷å ïðîåêòúò âå÷å ñå íàñî÷âà íå ïðîñòî êúì èçâîçâàíåòî íà ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä äî ó÷èëèùàòà â ãðàäà, íå ïðîñòî êúì âêëþ÷âàíåòî èì â îáðàçîâàòåëíèÿ ïðîöåñ, íî è êúì èçõîäà îò îáðàçîâàíèåòî. Ïðè òîâà è íà âõîäà, è íà èçõîäà ñå äúðæè ñìåòêà íå ïðîñòî çà áðîÿ äåöà, à è çà êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî, êîåòî ïîëó÷àâàò òå. Åêèïúò íà îðãàíèçàöèÿòà å àíãàæèðàí ñàìî ñ èçïúëíåíèåòî íà òîçè ïðîåêò, êîåòî ìó ïîçâîëÿâà äà êîíöåíòðèðà öÿëàòà ñè åíåðãèÿ è êîìïåòåíòíîñòè â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ â ãðàäà. Âñè÷êè ó÷èëèùà â îáùèíàòà ðàáîòÿò íà äåëåãèðàíè áþäæåòè îò 2000 ãîäèíà. Â áëèçêèòå ñúñåäíè ñåëà èìà çàïèñàíè äåöà îò êâàðòàëà, êîèòî ñå èçâîçâàò ñ àâòîáóñèòå íà ÌÎÍ ïî ïðîãðàìàòà çà îïòèìèçàöèÿ íà ó÷èëèùíàòà ìðåæà. Äàííè çà çàâúðøèëèòå ñ ïðîåêòà äåöà è ó÷åíèöè îò ó÷åáíàòà 2001/2002 ã. äî ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà, ñà ïðåäñòàâåíè â ñëåäíàòà ãðàôèêà: Ãðàôèêà 1

Ìåæäó ïúðâàòà è âòîðàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñå íàáëþäàâà íàé-ãîëÿìî óâåëè÷åíèå íà çàâúðøèëèòå ó÷åíèöè. Îò ó÷åáíàòà 2003/2004 ã. êàòî öÿëî áðîÿò íà âêëþ÷åíèòå â ïðîåêòà ðîìñêè äåöà çàïî÷âà äà íàìàëÿâà (ñ ìàëêî èçêëþ÷åíèå ïðåç ñëåäâàùàòà ó÷åáíà ãîäèíà), êîåòî ñå äúëæè íà ñòðåìåæà íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ äà çàïèñâà îòíîñèòåëíî ðàâíîìåðåí áðîé äåöà âúâ âñè÷êè ïàðàëåëêè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, à òå ñà îãðàíè÷åí áðîé. Çàïèñàíèòå â ïðîåêòà è çàâúðøèëèòå ñúîòâåòíàòà ó÷åáíà ãîäèíà ìîì÷åòà ñà ïîâå÷å îò ìîìè÷åòàòà ïðåç âñè÷êè ó÷åáíè ãîäèíè. Îò 2002/2003 äî 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà áðîÿò íà çàâúðøèëèòå ó÷åíèöè å îòíîñèòåëíî ïîñòîÿíåí. Ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ó÷åáíè ãîäèíè òîé ñïàäà ñúîòâåòíî ñ 35 è ñ 40 ó÷åíèêà, êîåòî ìîæå äà ñå äúëæè íà ðåäèöà îáåêòèâíè è ñóáåêòèâíè ïðè÷èíè, íî ñúñ ñèãóðíîñò âëèÿíèå âúðõó òàçè òåíäåíöèÿ èìà è ïîñòîÿííîòî óâåëè÷àâàíå äåëúò íà çàïèñàíèòå â ãèìíàçèàëåí åòàï íà îáðàçîâàíèå è çàâúðøèëè ó÷åíèöè (Âæ Ãðàôèêà 2). Ãðàôèêà 2

Îò ãðàôèêàòà å âèäíî, ÷å ñ âñÿêà ñëåäâàùà ó÷åáíà ãîäèíà äåëúò íà çàâúðøèëèòå ïî ïðîåêòà ðîìñêè äåöà â íà÷àëåí è ïðîãèìíàçèàëåíò åòàï íà îáðàçîâàíèåòî íàìàëÿâà, çà ñìåòêà íà ïîñòåïåííîòî óâåëè÷åíèå äåëà íà çàâúðøèëèòå ðîìñêè äåöà îò ãèìíàçèàëåí åòàï. Òîâà ïîêàçâà, ÷å ïðîåêòúò íå ïðîñòî çàïèñâà ó÷åíèöè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, íî óñïÿâà äà ãè çàäúðæè òàì è ñëåä çàâúðøâàíå íà îñíîâíî îáðàçîâàíèå. Íàé-ãîëÿì äÿë (59,6%) îò çàâúðøèëèòå ñ ïîäêðåïàòà íà ïðîåêòà ðîìñêè äåöà â íà÷àëíèÿ åòàï íà îáðàçîâàíèå – îò ïîäãîòâèòåëåí äî 4 êëàñ, ñå íàáëþäàâà ïðåç ó÷åáíàòà 2001/2002 ãîäèíà. Çàïèñàíèòå â ïðîãèìíàçèàëåí åòàï 25

íà îáðàçîâàíèå ñà íàé-ãîëÿì äÿë ïðåç ó÷åáíèòå 2001/2002 è 2002/2003 ãîäèíà, ñúîòâåòíî 40,4% è 40,6%. Ïðåç ó÷åáíàòà 2002/2003 ãîäèíà äåëúò íà çàïèñàíèòå ó÷åíèöè â íà÷àëíèÿ åòàï íà îáðàçîâàíèå íàìàëÿâà çà ñìåòêà íà çàïèñâàíåòî íà ó÷åíèöè â ãèìíàçèàëíèÿ åòàï – 10,1% îò âñè÷êè çàïèñàíè ó÷åíèöè ïðåç ó÷åáíàòà ãîäèíà. Ïðîåêòúò çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå âúâ Âèäèí îùå îò ñàìîòî íà÷àëî ñå îòëè÷àâà ñ òîâà, ÷å çàïèñâà ðîìñêè äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà íåçàâèñèìî îò êëàñà, â êîéòî òå ó÷àò. Òàçè ñïåöèôè÷íà ëèïñà íà ïîäáîð íà äåöà ó÷àñòíèöè â ïðîåêòà25 äî ãîëÿìà ñòåïåí äàâà âúçìîæíîñò íà åêèïà, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà, äà ðàáîòè ñ âñè÷êè ãðàäñêè ó÷èëèùà è ñúùåâðåìåííî äà îáõâàùà íàé-ìíîãî ðîìñêè äåöà â ñðàâíåíèå ñ âñè÷êè îñòàíàëè ïðîåêòè. 2.1. Ó÷èëèùà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò Ïîíàñòîÿùåì äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò âúâ Âèäèí ðàáîòè ñ 12 ó÷èëèùà. Îò ñàìîòî íà÷àëî, êîãàòî ñòàðòèðà ðàáîòàòà ïî ïðîåêòà. Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ñå ñòðåìè äà çàïèñâà ðîìñêè äåöà âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà â ãðàäà. Òîâà å ìíîãî âàæåí äúëãîñðî÷åí ñòðàòåãè÷åñêè õîä, êîéòî íå ïîçâîëÿâà îáîñîáÿâàíåòî íà „áåëè“ è „öèãàíñêè“ ó÷èëèùà è êàòî ðåçóëòàò îò òîâà íå ñúçäàâà ïðåäïîñòàâêè çà âòîðè÷íà ñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêè äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Áëàãîäàðåíèå íà óñèëèÿòà íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ è äîáðîòî ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó åêèïà è äèðåêòîðèòå íà ó÷èëèùàòà â ãðàäà, òàçè òåíäåíöèÿ íå ñúùåñòâóâà èëè ðàçâèòèåòî é ñå ñïèðà â çàðîäèø. Âúâ Âèäèí èìà ó÷èëèùå, â êîåòî ïîñòåïåííî ñå óâåëè÷àâà äåëúò íà ðîìñêèòå äåöà è îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ âå÷å íå çàïèñâà ðîìñêè äåöà â òîâà ó÷èëèùå - ÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“. Ïî èíôîðìàöèÿ îò ã-æà Ïàíàéîòîâà â òîâà ó÷èëèùå ðîìñêèòå äåöà âå÷å ñà ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà îò âñè÷êè äåöà, çàïèñàíè â ó÷èëèùåòî. Ïðåç ó÷åáíàòà 2001/2002 ãîäèíà ó÷åíèöèòå, êîèòî çàâúðøâàò ñ ïîìîùòà íà ïðîåêòà øåñò îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ñà îòíîñèòåëíî ðàâíîìåðíî ðàçïðåäåëåíè. Íàé-ãîëÿì å äåëúò íà çàïèñàíèòå ó÷åíèöè â ÎÓ „Îòåö Ïàèñèé“, à íàé-ìàëúê – â ÑÎÓ „Ï.Ð. Ñëàâåéêîâ“. Ïðåç 2002/2003 ó÷åáíà ãîäèíà íàé-ãîëÿì äÿë îò ðîìñêèòå äåöà ñà çàâúðøèëè ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, êúäåòî îò íàé-ðàííà âúçðàñò ó÷åíèöèòå ñå çàïèñâàò â èçáðàí îò òÿõ ïðîôèë ïî èçêóñòâà. Ïðåç òàçè ó÷åáíà ãîäèíà ïî ïðîåêòà íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ñà âêëþ÷åíè îùå 3 ó÷èëèùà – ìàòåìàòè÷åñêàòà è äâå ïðîôåñèîíàëíè ãèìíàçèè, êîåòî å ðåçóëòàò îò ïîñòåïåííîòî íàðàñòâàíå íà äåëà íà ó÷åíèöèòå â ãèìíàçèàëåí åòàï íà îáðàçîâàíèå. Ïðåç 2003/2004 ó÷åáíà ãîäèíà ïðîåêòúò îáõâàùà âñè÷êè îñíîâíè è ñðåäíè îáùîîáðàçîâàòåëíè ó÷èëèùà â ãðàäà, êàòî îòíîâî íàé-ãîëÿì äÿë ðîìñêè ó÷åíèöè ñà çàâúðøèëè ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, ñëåäâàíî îò ÑÎÓ „Öàð Ñèìåîí Âåëèêè“, çà êîåòî â ãðàäà ñå ãîâîðè êàòî çà „åëèòíîòî“ ó÷èëèùå. 25

Вж повече по темата в доклада от фокус групата с педагозите от проектите, Приложение 3.

Ïðåç ó÷åáíàòà 2004/2005 ãîäèíà íàé-ãîëÿì äÿë îò ðîìñêèòå ó÷åíèöè ñà çàâúðøèëè ÎÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“ è ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, êàòî çíà÷èòåëíî ñå óâåëè÷àâà è äåëúò íà çàâúðøâàùèòå ðîìñêè ó÷åíèöè â ÏÒÃ „Âàñèë Ëåâñêè“. Ïðåç 2005/2006 ó÷åáíà ãîäèíà îñâåí ïðîôåñèîíàëíèòå ãèìíàçèè â ãðàäà, ðîìñêè ó÷åíèöè îò ïðîåêòà çàâúðøâàò è Ìàòåìàòè÷åñêàòà ãèìíàçèÿ. Êàòî öÿëî äåëúò íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè â ñðåäíèòå îáùîîáðàçîâàòåëíè ó÷èëèùà è â ïðîôåñèîíàëíèòå ãèìíàçèè çíà÷èòåëíî íàðàñòâà. È ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà äåëúò íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè â ãèìíàçèàëåí åòàï íà îáðàçîâàíèåòî å ãîëÿì, êàòî ñå çàïàçâà âèñîê è äåëúò íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè â ñðåäíèòå îáùîîáðàçîâàòåëíè ó÷èëèùà, êîåòî å èíäèêàöèÿ çà äîáðàòà ðàáîòà íà åêèïà, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà. 2.2. Áðîé ðîìñêè äåöà âúâ âñÿêà ïàðàëåëêà Åêèïúò, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà, ñå ñòðåìè äà çàïèñâà äî 30% ðîìñêè äåöà âúâ âñÿêà ïàðàëåëêà. Êúäåòî èìà êëàñîâå ñ ïîâå÷å ðîìñêè äåöà, òîâà ñå äúëæè íà ñïåöèôè÷íèÿ ïðîôèë íà ïàðàëåëêàòà è èçáîðà íà äåòåòî äà áúäå çàïèñàíî â êîíêðåòåí êëàñ (ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“). Ðàâíîìåðíîòî ðàçïðåäåëåíèå íà äåöàòà êàêòî â îòäåëíèòå êëàñîâå, òàêà è â ó÷èëèùàòà â ãðàäà å îñîáåíî âàæíî ñ îãëåä ìèíèìèçèðàíå íà óñëîâèÿòà íÿêîå îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà äà ïîïàäàíå â çàòâîðåíèÿ êðúã íà âòîðè÷íàòà ñåãðåãàöèÿ. 2.3. Óñëóãè, êîèòî ïðîåêòúò ïðåäîñòàâÿ íà ó÷åíèöèòå îò ðîìñêèòå ïðîèçõîä 2.3.1. Ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå Ìíîãî âàæíà ÷àñò îò ïðîåêòà íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ å ðàáîòàòà ñ ðîäèòåëèòå íà ðîìñêèòå äåöà. Òÿ ñå ñúñòîè îò íÿêîëêî ïîñëåäîâàòåëíè åòàïà: 1. ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå îò ãëåäíà òî÷êà íà ìîòèâàöèÿòà èì äà çàïèøàò äåòåòî ñè â íÿêîè îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà; 2. óáåæäàâàíå íà ðîäèòåëèòå äà ñå àíãàæèðàò ïî-ñåðèîçíî ñ îáðàçîâàíèåòî íà ñâîåòî äåòå; 3. îðãàíèçèðàíå íà ñïåöèàëíè ðîäèòåëñêè ñðåùè çà ðîäèòåëè, ÷èèòî äåöà ó÷àñòâàò â ïðîåêòà; 4. îðãàíèçèðàíå íà ðîäèòåëñêè ñðåùè ñ ðîäèòåëè, ÷èèòî äåöà ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, îòíîñíî ñïåöèôè÷íè ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñ îòïàäàíåòî îò ó÷èëèùåòî – ìèãðàöèÿ, áåäíîñò è äðóãè. Â ðåçóëòàò îò òàçè ðàáîòà â ó÷èëèùíèòå íàñòîÿòåëñòâà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ÷ëåíóâàò ðîìñêè ðîäèòåëè. Îò êðàÿ íà 2005 ã. Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ å îðãàíèçèðàëà ÷åòèðè ðîäèòåëñêè ñðåùè, ïîñâåòåíè íà ïðîáëåìèòå, êîèòî ïîðàæäà ñåçîííàòà ìèãðàöèÿ çà 27

îáðàçîâàíèåòî íà äåöàòà â ãðàäà. Òîâà å ïðîáëåì, êîéòî çàñÿãà íå ñàìî ðîìñêèòå, íî è áúëãàðñêèòå ñåìåéñòâà, êîèòî èìàò äåöà â ó÷èëèùíà âúçðàñò. Ïðåç 2006/2007 ãîäèíà äèðåêòîðúò íà ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“ å íàïðàâèë ðîäèòåëñêà ñðåùà ñàìî çà ðîìñêèòå ðîäèòåëè, êîåòî ïðåäèçâèêâàëî àäåêâàòíà ðåàêöèÿòà íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“. 2.3.2. Òðàíñïîðò íà äåöà è ó÷åíèöè îò êâàðòàë „Íîâ ïúò“ äî ó÷èëèùàòà â ãðàäà Â ãðàä Âèäèí íÿìà ãðàäñêè òðàíñïîðò, ïîðàäè êîåòî çà ïðèäâèæâàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà îò êâàðòàëà äî ó÷èëèùàòà â ãðàäà å íåîáõîäèìî äà ñå èçïîëçâà ñïåöèàëåí òðàíñïîðò è îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ãî îñèãóðÿâà. Ïðîåêòúò ðàçïîëàãà ñ äâà àâòîáóñà, êîèòî ñà â äîáðî òåõíè÷åñêî ñúñòîÿíèå, à îò ïðåäñòîÿùàòà ó÷åáíà ãîäèíà è ñ åäèí ìèêðîáóñ. Òúé êàòî ïîâå÷åòî äåöà, çàïèñàíè â ïðîåêòà, ó÷àò íà äâå ñìåíè ãðàôèöèòå íà àâòîáóñèòå ñà îñîáåíî íàòîâàðåíè è òå ïðàâÿò ïî íÿêîëêî êóðñà íà äåí. Îò íÿêîëêî ãîäèíè åêèïúò íà ïðîåêòà å èçãðàäèë ìåõàíèçúì, ÷ðåç êîéòî îò åäíà ñòðàíà, îáëåê÷àâà ðàáîòàòà íà àâòîáóñèòå è òåõíèÿ ãðàôèê, à îò äðóãà – ñòèìóëèðà ðîìñêèòå äåöà ñàìè äà ïîñåùàâàò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà áåç äà ðàç÷èòàò íåïðåìåííî íà àâòîáóñèòå íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“. Òðàíñïîðòèðàíåòî îò ðîìñêèÿ êâàðòàë äî ãðàäñêèòå ó÷èëèùà íå ñå èçïîëçâà îò âñè÷êè äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà â ïðîåêòà ñà çàïèñàíè 756 äåöà îò ïîäãîòâèòåëåí äî 13 êëàñ, êàòî îò òÿõ ñàìî 460 èçïîëçâàò ïðåâîçà, êîéòî îñèãóðÿâà ïðîåêòúò îò êâàðòàëà äî ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Ó÷åíèöèòå ñëåä VIII êëàñ, êàêòî è âñè÷êè ó÷åíèöè îò ÑÎÓ „Öàð Ñèìåîí Âåëèêè“, íå èçïîëçâàò àâòîáóñèòå íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“. Çà ó÷åíèöèòå ñëåä VIII êëàñ ñå ïðåäïîëàãà, ÷å ñà äîñòàòú÷íî ãîëåìè è ìîòèâèðàíè, çà äà ïðîäúëæàò ñâîåòî îáðàçîâàíèå áåç íåïðåìåííî äà èì ñå îñèãóðÿâà òðàíñïîðò. Çà ó÷åíèöèòå îò ÑÎÓ „Öàð Ñèìåîí Âåëèêè“ íå ñå îñèãóðÿâà òðàíñïîðò, çàùîòî ïî èíôîðìàöèÿ îò åêèïà íà ïðîåêòà, ÐÈÎ, ó÷èòåëè, ðîäèòåëè è ó÷åíèöè òîâà å „åëèòíîòî“ ãðàäñêî ó÷èëèùå è äåöàòà, êîèòî ó÷àò â íåãî ñàìè ñè îñèãóðÿâàò ïúòóâàíåòî îò è äî ó÷èëèùå. Åêèïúò íà ïðîåêòà èçïîëçâà òîçè àðãóìåíò, êàêòî è ñúçäàäåíàòà â ó÷èëèùåòî òðàäèöèÿ ìàëêèòå ó÷åíèöè äà áúäàò âîäåíè äî ó÷èëèùå è ïîñðåùàíè ñëåä ÷àñîâåòå îò ñâîèòå ðîäèòåëè. Òàêà ðîäèòåëèòå íà ðîìñêèòå äåöà, çàïèñàíè â ó÷èëèùåòî, ñå ëèøàâàò îò òðàíñïîðòà è â çàìÿíà äåòåòî èì ó÷è â „åëèòíîòî“ ãðàäñêî ó÷èëèùå, à òå ñà ÷àñò îò ðîäèòåëñêàòà îáùíîñò è ïî íèùî íå ñå îòëè÷àâàò îò ðîäèòåëèòå íà îñòàíàëèòå äåöà, çàïèñàíè â íåãî. Òîâà îò åäíà ñòðàíà èíòåãðèðà ðîìñêèòå äåöà ñ òåõíèòå âðúñòíèöè, à îò äðóãà – èíòåãðèðà è ðîìñêèòå ðîäèòåëè ñ áúëãàðñêèòå ðîäèòåëè è ñúçäàâà óñëîâèÿ äà áúäàò ÷àñò îò ó÷èëèùíàòà îáùíîñò. Ñïîðåä Äîíêà Ïàíàéîòîâà òàçè ïðàêòèêà çàñåãà å óñïåøíà è íå ïîðàæäà íåãàòèâíè ðåàêöèè ñðåä ðîäèòåëèòå íà ðîìñêèòå äåöà â ÑÎÓ „Öàð Ñèìåîí Âåëèêè“. Åêèïúò íà ïðîåêòà îáà÷å îò÷èòà ôàêòà, ÷å òîâà å òàêà, çàùîòî â ó÷èëèùåòî íå ñà çàïèñàíè äåöà îò íàé-áåäíèòå ñåìåéñòâà â êâàðòàëà. Äî ó÷èëèùåòî äåöàòà õîäÿò ñ òðàíñïîðò, îñèãóðåí îò òåõíèòå ðîäèòåëè – ëè÷íè àâòîìîáèëè, òàêñè 28

èëè ìàðøðóòêà. Çà ðîäèòåëèòå å ÿñíî ïðåäâàðèòåëíî, ÷å àêî èñêàò äåòåòî èì äà ó÷è â „åëèòíîòî“ ãðàäñêî ó÷èëèùå, òå ëè÷íî ùå òðÿáâà äà ïîåìàò ðàçõîäèòå ïî íåãîâèÿ ïðåâîç äî òàì. Òîâà ñïîðåä Ïàíàéîòîâà å ìåõàíèçúì çà ìîòèâèðàíå è ñòèìóëèðàíå íà ðîìñêèòå ðîäèòåëè, à íå ñàìî íà òåõíèòå äåöà äà ñå èíòåãðèðàò â ñðåäàòà íà ó÷èëèùåòî, êàòî ñïàçâàò, ñúçäàäåíèòå òàì òðàäèöèè. Åêèïúò íà ïðîåêòà ñå ñòðåìè ïîñòåïåííî äà ìîòèâèðà ðîìñêèòå ðîäèòåëè ñàìè äà ïîåìàò àíãàæèìåíò äà âîäÿò äåöàòà ñè íà ó÷èëèùå â ãðàäà. Òîâà å „âúçïèòàòåëíà“ ìÿðêà ïî îòíîøåíèå íà íÿêîè êàòåãîðèè ðîäèòåëè, êîèòî ìîãàò äà ñè ïîçâîëÿò ñàìè äà îñèãóðÿò òðàíñïîðòà íà ñâîåòî äåòå äî ó÷èëèùå. Äèðåêòîðèòå íà ÎÓ „Îòåö Ïàèñèé“ è ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, êàêòî è ïðåäñòàâèòåëèòå íà ÐÈÎ Âèäèí îáúðíàõà âíèìàíèå íà ïðîáëåìèòå â ó÷åáíèÿ ïðîöåñ, êîèòî ñúçäàâàò çàòðóäíåíèÿòà ñ èçâîçâàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà. Ïîðàäè ëèïñàòà íà òðàíñïîðò íÿêîè ðîìñêè äåöà íå ìîãàò äà ó÷àñòâàò â ãîëÿìà ÷àñò îò èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè, îðãàíèçèðàíè îò ó÷èëèùåòî. Åêèïúò, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà, ñúùî èçðàçè çàãðèæåíîñò êúì ïðîáëåìèòå ñ òðàíñïîðòèðàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà îò êâàðòàëà äî ó÷èëèùàòà â ãðàäà, êîèòî ñïîðåä òÿõ ñå ñúñòîÿò â òîâà, ÷å íå âñè÷êè ó÷èëèùà ñâúðøâàò ïî åäíî è ñúùî âðåìå, êîåòî ñúçäàâà çàòðóäíåíèÿ ñ ãðàôèêà íà àâòîáóñà. Ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà îáà÷å Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ å èçïðàòèëà ãðàôèêà çà äâèæåíèå íà àâòîáóñèòå âúâ âñÿêî ó÷èëèùå è äèðåêòîðèòå ñà ñå ñúîáðàçèëè ñ íåãî ïðè îðãàíèçàöèÿòà íà ñìåíèòå â ó÷èëèùå, êîåòî å èíäèêàöèÿ çà ïúëíîöåííî ïàðòíüîðñòâî ìåæäó åêèïà íà ïðîåêòà è äèðåêòîðèòå íà ó÷èëèùà, ñ êîèòî ðàáîòÿò. 2.3.3. Çàêóñêè Îò ïåò ãîäèíè íàñàì ïî ïðîåêòà íå ñå îñèãóðÿâàò çàêóñêè. Îòïàäàíåòî íà òàçè äåéíîñò ñå èçïîëçâà êàòî ñòèìóë îò ñòðàíà íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“, íàñî÷åí êúì ðîäèòåëèòå è öåëÿù ïîñòåïåííî äà ãè àíãàæèðà ñ âñå ïîâå÷å äåéíîñòè, ñâúðçàíè ñ îáðàçîâàíèåòî íà òåõíèòå äåöà. Âðåìåòî, êîåòî îñòàâà ñâîáîäíî ìåæäó ðåäîâíèòå ÷àñîâå è ÷àñîâåòå â ÏÈÃ è îáèêíîâåíî å ïðåäâèäåíî çà îáÿä, îïðåäåëåíî å ïðîáëåì çà ìíîãî îò äåöàòà â ïðîãèìíàçèàëíèÿ åòàï. Íÿêîè èçïîëçâàò òîâà âðåìå, çà äà ñè òðúãíàò îò ó÷èëèùå è òàêà íå ïîñåùàâàò ÏÈÃ. Ïðîáëåì â ãðàäà å çàíåìàðåíàòà ñòîëîâà áàçà â ó÷èëèùàòà. Ìíîãî îò ó÷èëèùíèòå ñòîëîâå ñà ïðåâúðíàòè â øèâàøêè öåõîâå, îò êîèòî ñå ïîëó÷àâàò îãðîìíè íàåìè. Äîðè â ó÷èëèùà, êúäåòî ñòîëîâàòà áàçà íå å îòäàäåíà ïîä íàåì, òÿ íå ñå èçïîëçâà ïî ïðåäíàçíà÷åíèå. Â ãðàäà íå ôóíêöèîíèðà íèòî åäèí ó÷èëèùåí ñòîë. 2.3.4. Ó÷åáíèöè Ïðîåêòúò îñèãóðÿâà ó÷åáíèöè è ó÷åáíè ïîìàãàëà íà äåöàòà ñïîðåä îïðåäåëåíè ñîöèàëíè êðèòåðèè, êîèòî ñà ñúãëàñóâàíè ñ ðîäèòåëè è ó÷èòåëè. Ñðåä òåçè êðèòåðèè ñà: 29

1. äåòåòî äà å îò ìíîãîäåòíî ñåìåéñòâî; 2. äà å ñèðàê; 3. äà èìà ïîâå÷å îò äâàìà ó÷åíèöè â ñåìåéñòâîòî; 4. äà èìà áåëåæêà çà äîõîäèòå íà ñåìåéñòâîòî îò ñîöèàëíèòå ñëóæáè. Âñÿêî ñåìåéñòâî ïîäàâà ìîëáà â Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“, ïðèäðóæåíà îò ñúîòâåòíèòå äîêóìåíòè è åêèïúò íà ïðîåêòà îöåíÿâà ìîëáàòà ñïîðåä îïðåäåëåíèòå êðèòåðèè. Îñâåí îöåíêàòà ïî ïðåäñòàâåíèòå äîêóìåíòè èìà âúçìîæíîñò çà êîíêðåòíà èíäèâèäóàëíà îöåíêà íà âñåêè îò ðàçãëåæäàíèòå ñëó÷àè, òúé êàòî êîîðäèíàòîðèòå ïî ïðîåêòà ïîçíàâàò âñÿêî ñåìåéñòâî. 2.3.5. Èçâúíêëàñíè äåéíîñòè, îðãàíèçèðàíè îò ïðîåêòà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ïðîäúëæàâà äà îòäåëÿ ñåðèîçíî âíèìàíèå íà èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè, êîèòî ñå îðãàíèçèðàò íà ìóëòèêóëòóðíà îñíîâà. Ïðåç ìèíàëàòà 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ïî ïðîåêòà ñà áèëè îðãàíèçèðàíè ñëåäíèòå èçâúíêëàñíè äåéíîñòè: • Âèêòîðèíè çà âñè÷êè ó÷åíèöè íà òåìà „Íàðîäíè áóäèòåëè îò Âèäèíñêèÿ êðàé“ â ïàðòíüîðñòâî ñ ÐÈÎ; • Ëèòåðàòóðåí êîíêóðñ „Ìîÿòà âàêàíöèÿ“ çà íà÷àëåí êóðñ. Â ðàìêèòå íà ïúðâè êðúã êîíêóðñúò ñå ïðîâåæäà íà ó÷èëèùíî íèâî, êúäåòî ñå èçëú÷âàò íàé-äîáðèòå ïðåäñòàâèòåëè íà âñÿêî ó÷èëèùå. Òåçè ïðåäñòàâèòåëíè îòáîðè ó÷àñòâàò íà âòîðè êðúã, ñëåä êîéòî ñå èçëú÷âàò ïîáåäèòåëè çà ïúðâî, âòîðî è òðåòî ìÿñòî. Â òîçè êîíêóðñ íàðàâíî ñ îñòàíàëèòå ó÷àñòâà è ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå, çà äà ìîãàò îñòàíàëèòå ó÷èëèùà, à è åêèïúò íà ñàìîòî ó÷èëèùå, äà ïðåöåíÿò êàê ñå ñïðàâÿò äåöàòà, êîèòî ó÷àò òàì â ñðàâíåíèå ñ îñòàíàëèòå äåöà, êîèòî ó÷àò â ãðàäà; • Â ÎÓ „Îòåö Ïàèñèé“ ñå å ïðîâåæäàë ÑÈÏ ïî ðîìñêè ôîëêëîð ïî ïðîãðàìàòà íà „Àìàëèïå“; • Îðãàíèçèðàíî å ñúùî òåàòðàëíî ñòóäèî; åêîëîãè÷íè ïðîåêòè; êîíêóðñè çà ìëàä ôèçèê è ìëàä áèîëîã; • Çà Êîëåäà å îðãàíèçèðàí ïðàçíèê, êàòî âñÿêî ó÷èëèùå å èìàëî ïî 15 ìèíóòè äà ñå ïðåäñòàâè, êàêòî íàìåðè çà äîáðå íà òåìà „Äåöàòà ñà òîëåðàíòíè“. Â êðàÿ íà ïðàçíèêà ñà ðàçäàäåíè ãðàìîòè è äðåáíè íàãðàäè íà äåöà, íà ó÷èòåëè, íà ðîäèòåëè, íà çàìåñòíèê-êìåòà íà ãðàäà, êàêòî è íà çàìåñòíèê îáëàñòíèÿ óïðàâèòåë, êàòî õîðà, àíãàæèðàíè ñ äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ. Â ïðîåêòíîòî ïðåäëîæåíèåòî çà 2007/2008 ó÷åáíà ãîäèíà å ïðåäâèäåíî ôîêóñúò íà èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè, îðãàíèçèðàíè ïî ïðîåêòà, äà ñå ïîñòàâè â òðè îò ó÷èëèùàòà, ñ êîèòî ðàáîòè Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“, â êîèòî ó÷åíèöèòå îò ðîìñêè ïðîèçõîä ñà ïîêàçàëè íàé-íèñêè ðåçóëòàòè ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíàòà ãîäèíà â ñðàâíåíèå ñ ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå îò îñòàíàëèòå ó÷èëèùà â ãðàäà. Òàêèâà ïðèîðèòåòíè îò ãëåäíà òî÷êà íà èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè ïî 30

ïðîåêòà ñà ó÷èëèùà: ÑÎÓ „Ë. Êàðàâåëîâ“. ÑÎÓ „Ï.Ð. Ñëàâåéêîâ“ è ÎÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“. 2.3.6. Äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå Â çàäúëæåíèÿòà íà âñåêè ó÷èòåë ïî õîðàðèóì âëèçà äà îñèãóðÿâà äîïúëíèòåëíè èíäèâèäóàëíè ÷àñîâå íà èçîñòàâàùè äåöà. Òîâà å çàêîíîâî çàäúëæåíèå íà ó÷èòåëèòå, êîåòî åêèïúò íà ïðîåêòà óñïÿâà äà èçïîëçâà çà êîìïåíñèðàíå íà åâåíòóàëíè ïðîáëåìè, êîèòî ñðåùàò èíòåãðèðàíèòå â ãðàäñêî ó÷èëèùå ðîìñêè äåöà. Îñîáåíî ïîëåçíà â òîâà îòíîøåíèå å ðàáîòàòà íà ó÷èòåëèòå îò êëóá „Åäèíñòâî“, êîèòî ñâîåâðåìåííî èäåíòèôèöèðàò ïîòðåáíîñòèòå íà èçîñòàâàùèòå äåöà è çà òÿõ ñå îñèãóðÿâàò äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå èëè îò òÿõ ñàìèòå, èëè îò òåõíè êîëåãè â ó÷èëèùåòî (ïîâå÷å çà êëóá „Åäèíñòâî“ âæ. â Åêèï íà ïðîåêòà). Ñúãëàñíî ïðîåêòîïðåäëîæåíèåòî íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ äî ÐÎÔ çà ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà ñà ïðåäâèäåíè äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå çà òðè ãðóïè äåöà: ïîäãîòâèòåëíè òðèìåñå÷íè îáó÷åíèÿ çà 50 äåöà íà 6 ãîäèíè, êîèòî ùå ñå çàïèñâàò â „åëèòíèòå“ ãðàäñêè ó÷èëèùà; åäíîãîäèøíà äîïúëíèòåëíà ïîäãîòîâêà çà 50 ðîìñêè äåöà, êîèòî ùå êàíäèäàòñòâàò â „åëèòíè“ ãèìíàçèè ñëåä 7 êëàñ; 4-ìåñå÷íà äîïúëíèòåëíà ïîäãîòîâêà çà êàíäèäàò-ñòóäåíòñêè èçïèòè çà 50 ðîìñêè ó÷åíèêà. Çà ó÷èòåëèòå, êîèòî ïðîâåæäàò òîâà äîïúëíèòåëíî îáó÷åíèå, ñà ïðåäâèäåíè õîíîðàðè. Çà ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà â ïðîåêòíîòî ïðåäëîæåíèå íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ñà çàëîæåíè äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå çà ñúùèòå òðè òèïà ïîäãîòâèòåëíè ãðóïè, íî â íàìàëåí ñúñòàâ: çà äî 25 äåöà, êîèòî ùå ñå çàïèøàò â ïúðâè êëàñ íà „åëèòíèòå“ ãðàäñêè ó÷èëèùà; çà 35 ó÷åíèöè, êîèòî çàâúðøâàò 7 êëàñ è ùå êàíäèäàòñòâàò â „åëèòíè“ ãèìíàçèè; êàêòî è çà 10 ãèìíàçèñòè, êîèòî ùå ïðîäúëæàò îáðàçîâàíèåòî ñè â óíèâåðñèòåò èëè êîëåæ. 2.3.7. Ñòèìóëè è ñòèïåíäèè çà ðîìñêè ó÷åíèöè ñ îòëè÷åí óñïåõ Ñïîðåä ïðîåêòíîòî ïðåäëîæåíèå íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ çà 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ñà ïðåäâèäåíè ìåñå÷íè ñòèïåíäèè çà 30 ðîìñêè ó÷åíèöè ñ îòëè÷åí óñïåõ. Êàòî äîïúëíèòåëåí ñòèìóë çà ðîìñêèòå ó÷åíèöè ñ îòëè÷åí óñïåõ å ïðåäâèäåí ëåòåí ëàãåð, áåç äà å êîíêðåòèçèðàíî òî÷íî çà êîëêî îò òÿõ. Çà ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä, êîèòî êàíäèäàòñòâàò â ãèìíàçèè â äðóãè ãðàäîâå è â óíèâåðñèòåòè, ïðîåêòúò ïðåäâèæäà ïîêðèâàíå íà ðàçõîäèòå çà òðàíñïîðò è íà òàêñèòå çà âñè÷êè èçïèòè. Îöåíÿâàùèÿò åêèï ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ îò åêèïà íà ïðîåêòà, ÷å ó÷åíèöè ñ äîáúð óñïåõ â ðàìêèòå íà ó÷åáíàòà ãîäèíà ñà áèëè íà ëåòåí ëàãåð. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï íå ðàçïîëàãà ñ èíôîðìàöèÿ êîëêî îò ó÷àñòâàùèòå â ïðîåêòà ó÷åíèöè ñà ïîëó÷èëè ñòèïåíäèè.

3. Åêèï, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà Åêèïúò, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà, ñå ñúñòîè îò ðîìè è áúëãàðè, êîåòî å ñúçíàòåëíî òúðñåí èíòåãðàöèîíåí èíñòðóìåíò. Ïî ïðîãðàìà íà Áþðîòî ïî òðóäà çà ïðåêâàëèôèêàöèÿ íà áåçðàáîòíè îò îêòîìâðè â Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ñà íàçíà÷åíè äâàìà òåõíè÷åñêè ñåêðåòàðè, íà êîèòî ïëàùà Áþðîòî ïî òðóäà. Âñè÷êè ÷ëåíîâå íà åêèïà íà ïðîåêòà ðàáîòÿò íà òðóäîâè äîãîâîðè è ïîëó÷àâàò çàïëàòèòå ñè ïî áàíêîâ ïúò. Âñåêè îò ÷ëåíîâåòå íà åêèïà èìà äëúæíîñòíà õàðàêòåðèñòèêà. Çàïëàòèòå íàðàñòâàò ïîñòåïåííî âñÿêà ãîäèíà, êàòî èìà âúçìîæíîñòè è çà èíäèâèäóàëíî óâåëè÷åíèå ñïîðåä ðåçóëòàòèòå íà âñåêè ÷îâåê. Ñ âðåìåòî â åêèïà ñå òúðñÿò õîðà ñ ïî-âèñîê îáðàçîâàòåëåí ñòàòóñ, êîåòî „...íè äàâà âúçìîæíîñò äà ðàáîòèì ïî-ïðîôåñèîíàëíî. Ïðîìåíèòå â èçèñêâàíèÿòà êúì åêèïà, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà, ñå íàëàãàò îò äèíàìèêàòà íà ñàìèÿ ïðîåêò, îò ðåçóëòàòèòå, êîèòî ñìå ïîñòèãíàëè ïðåç ãîäèíèòå, êàêòî è îò ïðîáëåìèòå, êîèòî ñðåùàìå“ - Ïàíàéîòîâà. Â òîçè ñìèñúë òåêó÷åñòâîòî â åêèïà îòðàçÿâà ðàçâèòèåòî íà ñàìèÿ ïðîåêò ïðåç ãîäèíèòå è ñå ñòðåìè ïî àäåêâàòåí íà÷èí äà îòãîâàðÿ íà âúçíèêâàùèòå ïðîáëåìè. Â òàáëèöàòà ïî-äîëó ñà ïðåäñòàâåíè ïðîìåíèòå â åêèïà, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ó÷åáíè ãîäèíè, ñúãëàñíî ïðîåêòíèòå ïðåäëîæåíèÿ íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ äî ÐÎÔ. Òàáëèöà 2: Åêèï, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà ×ëåíîâå íà åêèïà26

Áðîé 2006/2007

2007/2008

Ðúêîâîäèòåë

Êîîðäèíàòîðè

Ïñèõîëîçè

Ïåäàãîçè

Øîôüîðè

Îôèñ ìåíèäæúð

Ìåäèåí åêñïåðò

Êîîðäèíàòîð çà çàñòúïíè÷åñêà ðàáîòà

Ñ÷åòîâîäèòåë

Îáùî

Според заложеното в проектните предложения до РОФ.

На непълен работен ден.

Êúì ìîìåíòà â ïðîåêòà ñà íàçíà÷åíè äâàìà ïåäàãîçè, êîèòî èìàò îïèò â ðàáîòàòà ñ äåöà îò ìàëöèíñòâåí ïðîèçõîä, äúëãî âðåìå ñà ïðåïîäàâàëè â Êúðäæàëè. Òå ñà ïåäàãîçè îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä è ñà ñåìåéñòâî. Æåíàòà å íà÷àëåí ó÷èòåë, à íåéíèÿò ñúïðóã å ó÷èòåë ïî áèò è òåõíèêà. Âñåêè îò êîîðäèíàòîðèòå îòãîâàðÿ çà äâå ó÷èëèùà. Âúâ âñÿêî ó÷èëèùå èìà äåöà-îòãîâîðíèöè, êîèòî íàíàñÿò îòñúñòâèÿòà â ñïèñúêà è ãî ïðåäàâàò íà êîîðäèíàòîðèòå â êðàÿ íà âñÿêà ñåäìèöà. Èìà îòãîâîðíèê çà íà÷àëåí, çà ïðîãèìíàçèàëåí è çà ãèìíàçèàëåí êóðñ. Çà äåöàòà-îòãîâîðíèöè èìà ñïåöèàëíè ñòèìóëè. Îñâåí òîâà äà ñè îòãîâîðíèê âå÷å ñàìî ïî ñåáå ñè å àâòîðèòåòíà ïîçèöèÿ â êëàñà è ó÷èëèùåòî. Êîîðäèíàòîðèòå íà ñâîé ðåä äîïúëíèòåëíî ïðîâåðÿâàò çà îòñúñòâèÿ, àêî âúçíèêíå ïðîáëåì. Òîâà å ñïåöèôè÷åí ñòèìóë çà îñòàíàëèòå äåöà, êîèòî àêî ñà àêòèâíè è íå îòñúñòâàò, ìîæå íà ñâîé ðåä äà ñòàíàò îòãîâîðíèöè. Îò 3 ãîäèíè íàñàì âå÷å íÿìà íàñòàâíèöè ïî ó÷èëèùàòà. Íàñòàâíèê (ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ) âúâ âñÿêî ó÷èëèùå å àáñîëþòíî íåîáõîäèì ïîíå ïðåç ïúðâèòå íÿêîëêî ãîäèíè îò ñúâìåñòíàòà ðàáîòà ìåæäó ó÷èëèùåòî è ïðîåêòà. Ñëåä òîâà ñ ãîäèíèòå ïúðâî, ñå ôîðìèðà ñòàáèëíî ÿäðî îò ðîìñêè ó÷åíèöè â ó÷èëèùåòî; âòîðî, ñàìîòî ó÷èëèùå ïðèäîáèâà îïèò â ðàáîòàòà ñ ðîìñêè äåöà; òðåòî, ðîäèòåëèòå ñè èçãðàæäàò êîíòàêòè è ïî-ëåñíî ñå äîâåðÿâàò íà ó÷èëèùåòî, îáùóâàò ïî-÷åñòî ñ ó÷èòåëè, ïî-ñïîêîéíè ñà çà äåöàòà ñè è ñëåä òîçè ïåðèîä íàñòàâíèêúò ïîñêîðî çàïî÷âà äà ïðå÷è. Êîãàòî òîçè ïúðâè åòàï çàâúðøè, íåãîâàòà ðîëÿòà â ó÷èëèùåòî ñå èç÷åðïâà è òîé ïî-ñêîðî çàïî÷âà äà âðåäè, çàùîòî îêîëî íåãî ñå îáîñîáÿâà ãðóïàòà íà ðîìñêèòå äåöà è òîâà ïðåïÿòñòâà êîíòàêòèòå èì ñ îñòàíàëèòå ó÷åíèöè.28 Â ïðîöåñà íà ïðåõîä ìåæäó ðàçëè÷íèòå åòàïè îò èíòåãðàöèÿòà íà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùå îñîáåíî âàæíà å ðîëÿòà íà ïñèõîëîãà íà ïðîåêòà, êîéòî ðàáîòè ðåãóëÿðíî ñ äåöàòà, ñ ðîäèòåëèòå, ñ ó÷èòåëèòå è ñå íàìåñâà àäåêâàòíî ïðè âúçíèêíàëè èíöèäåíòè. Ìíîãî âàæíà ÷àñò îò åêèïà íà ïðîåêòà ñà ó÷èòåëèòå-÷ëåíîâå íà êëóá „Åäèíñòâî“. Òîâà å êëóá çà âçàèìîïîìîù, ñôîðìèðàí îò Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“, â ñúñòàâà íà êîéòî âëèçàò ïðåäñòàâèòåëè íà ó÷èòåëèòå îò âñè÷êè ó÷èëèùà â ãðàäà. Ó÷àñòèåòî â òîçè êëóá å äîáðîâîëíî, êàòî ïðåäñòàâèòåëèòå íà âñÿêî ó÷èëèùå ñå îïðåäåëÿò îò äèðåêòîðà ìó. Îñíîâíèòå äåéíîñòè íà ÷ëåíîâåòå íà êëóá „Åäèíñòâî“ ñà: ïðåäîñòàâÿíå íà äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå çà èíäèâèäóàëíà ðàáîòà ñ äåöà, êîèòî èìàò çàòðóäíåíèÿ â ó÷åáíèÿ ïðîöåñ; èçãîòâÿíå íà àíàëèçè çà óñïåõà íà âñè÷êè äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà; èçãîòâÿíå íà àíàëèçè çà îòñúñòâèÿòà íà ó÷åíèöèòå; ïîñðåäíè÷åñòâî ìåæäó åêèïà íà ïðîåêòà, êëàñíèòå ðúêîâîäèòåëè è ó÷èëèùåòî êàòî öÿëî; ïîñðåäíè÷åñòâî ñ óïðàâëåíñêî-àäìèíèñòðàòèâíîòî íèâî âúâ âñÿêî ó÷èëèùå. Ñúáèðàíèÿòà íà êëóá „Åäèíñòâî“ ñå ñúñòîÿò âåäíúæ èëè äâà ïúòè ìåñå÷íî. Êàòî ñòèìóë çà ó÷àñòèåòî ñè â òîçè êîëåãèàëåí îðãàí ó÷èòåëèòå îò êëóáà ïîëó÷àâàò ìîðàëíè íàãðàäè – ãðàìîòè è öâåòÿ ïî êîíêðåòíè ïîâîäè è ó÷èëèùíè ïðàçíèöè. 28

Вж. частта за десегрегационния проект в град Монтана по-долу, където е описан точно такъв проблем с наставник в едно от градските училища. 33

Ðàáîòàòà ïî ïðîåêòà ñå îðãàíèçèðà è óïðàâëÿâà ïîñðåäñòâîì èçãîòâÿíåòî íà ñåäìè÷íè ïëàíîâå, êàòî âñåêè ÷ëåí íà åêèïà èçãîòâÿ ñåäìè÷åí îò÷åò çà ñâúðøåíàòà ðàáîòà ñúãëàñíî çàëîæåíîòî â ïëàíà. 4. Îðãàíèçàöèÿ íà ðàáîòàòà è èçïúëíåíèå íà ïðîåêòà 4.1. Îòïèñâàíå íà äåöàòà îò êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå è çàïèñâàíå â ìàñîâèòå ó÷èëèùà â ãðàäà Îòíîøåíèÿòà ìåæäó Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ è ñåãðåãèðàíîòî êâàðòàëíî ó÷èëèùå íå ñà íèêàê äîáðè. Òîâà å ðàçáèðàåìî, òúé êàòî ïðîåêòúò ñå îïèòâà äà çàïèñâà êîëêîòî å âúçìîæíî ïîâå÷å ðîìñêè äåöà â ó÷èëèùíàòà ìðåæà â ãðàäà è ñ òîâà íåèçáåæíî íàìàëÿâà ó÷åíèöèòå â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå. Êîåòî íà ñâîé ðåä ñúçäàâà ïðîáëåìè ñ èçäàâàíåòî íà îòïóñêíè ñâèäåòåëñòâà îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå è çàïèñâàíåòî íà ó÷åíèöè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. 4.2. Ðåçóëòàòè íà äåöàòà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà Ñðåäíèÿò ãîäèøåí óñïåõ íà âñè÷êè äåöà è ó÷åíèöè, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà âàðèðà ïðåç ãîäèíèòå ïî ñëåäíèÿ íà÷èí: Ãðàôèêà 3

Îò ãðàôèêàòà ñå âèæäà, ÷å ñðåäíèÿò ãîäèøåí óñïåõ íà çàïèñàíèòå â ïðîåêòà ó÷åíèöè ïîñòåïåííî ñïàäà ñ âñÿêà ó÷åáíà ãîäèíà, êàòî îò ìíîãî äîáúð 4,59 ïðåç 2001/2002 ñïàäà ñ ïîâå÷å îò åäèíèöà äî 3,52 ïðåç 2005/2006 ó÷åáíà ãîäèíà. Ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñðåäíèÿò ãîäèøåí óñïåõ íà âêëþ÷åíèòå â ïðîåêòà ó÷åíèöè îòíîâî ñå ïîâèøàâà ñ ïîâå÷å îò ïîëîâèí åäèíèöà è äîñòèãà 4,14. Ïîñòåïåííèÿò ñïàä â ñðåäíèÿ ãîäèøåí óñïåõ íà ó÷åíèöèòå îò ðîìñêè ïðîèçõîä, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, âåðîÿòíî ñå äúëæè íà êîìáèíàöèÿ îò ôàêòîðè, ñðåä êîèòî íå ìàëêî çíà÷åíèå èìà íàáëþäàâàíàòà òåíäåíöèÿ çà ïîñòåïåííî óâåëè÷åíèå äåëà íà ðîìñêè ó÷åíèöè â ãèìíàçèàëåí åòàï íà îáðàçîâàíèå. Çà 34

òÿõ ó÷åáíèÿò ìàòåðèàë å ïî-òðóäåí, ïî-îáåìåí, à è íå âñè÷êè îò òåçè ó÷åíèöè ñà èìàëè âúçìîæíîñò äà ó÷àò â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà îò ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò è äà ñå èíòåãðèðàò ïúëíîöåííî â îáðàçîâàòåëíèÿ è ñîöèàëíèÿ æèâîò íà ñúîòâåòíîòî ó÷èëèùå. Â ñëåäâàùàòà òàáëèöà å ïðåäñòàâåí ñðåäíèÿò ãîäèøåí óñïåõ íà ó÷åíèöèòå îò ïðîåêòà ïî ó÷èëèùà è ó÷åáíè ãîäèíè: Òàáëèöà 3: Ñðåäåí ãîäèøåí óñïåõ íà ó÷åíèöèòå, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà ïî ó÷èëèùà è ó÷åáíè ãîäèíè Ó×ÈËÈÙÅ

2006/ 2007

2005/ 2006

2004/ 2005

2003/ 2004

2002/ 2003

2001/ 2002

1.ÑÎÓ „Öàð Ñèìåîí Âåëèêè“ 2.ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“ 3.ÑÎÓ „Ëþáåí Êàðàâåëîâ“

4.64

4.42

4.25

4.55

4.61

5.00

4.52

4.35

3.77

4.05

3.90

5.00

4.29

4.38

4.20

4.21

4.20

4.75

4. ÑÎÓ „Ï.Ð. Ñëàâåéêîâ“

3.86

3.55

3.60

3.70

3.98

4.23

5. ÎÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“

3.76

4.24

4.25

6. ÎÓ „Îòåö Ïàèñèé“

4.01

4.05

4.00

3.70

4.61

7. ÎÓ „Èâàí Âàçîâ“

4.53

4.38

4.17

8. ÑÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“

3.93

3.89

3.40

3.83

3.80

4.00

ÑÎÓ „Öàð Ñèìåîí Âåëèêè“ å ó÷èëèùåòî ñ ïîñòîÿíñòâàùî äîáúð óñïåõ íà ó÷åíèöèòå îò ðîìñêè ïðîèçõîä, êîéòî âàðèðà ìåæäó 4,25 è 5,00 ïðåç îòäåëíèòå ó÷åáíè ãîäèíè. ÑÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“, â êîåòî èìà çàïèñàíè íàé-ìíîãî ðîìñêè äåöà, å ñ ïîñòîÿíñòâàùî íèñúê óñïåõ ïðåç ãîäèíèòå (ìåæäó 3,40 è 4,00) â ñðàâíåíèå ñúñ ñðåäíèÿ ãîäèøåí óñïåõ íà ó÷åíèöèòå îò ïðîåêòà â îñòàíàëèòå ãðàäñêè ó÷èëèùà. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï íÿìà äàííè çà ãîäèøíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè â ïðîôåñèîíàëíèòå è â ïðîôèëèðàíèòå ãèìíàçèè â ãðàäà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2004/2005 ãîäèíà âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà, çàïèñàíèòå ó÷åíèöè ïî ïðîåêòà äåìîíñòðèðàò íàé-íèñêèÿ ñðåäåí ãîäèøåí óñïåõ. Èçêëþ÷åíèå ïðàâè ÎÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“, çà êîåòî âúïðîñíàòà ó÷åáíà ãîäèíà å ïúðâà îò ãëåäíà òî÷êà íà çàïèñâàíåòî íà ðîìñêè äåöà îò ïðîåêòà.29 Ó÷åáíàòà 2004/2005 ãîäèíà å ïúðâà êàòî ó÷àñòèå â ïðîåêòà è çà ÎÓ „Èâàí Âàçîâ“, íî â íåãî ãîäèøíèÿò óñïåõ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè ñå ïîâèøàâà. Õàðàêòåðíî è çà äâåòå ó÷èëèùà å ïîñòåïåííîòî íàìàëÿâàíå íà çàâúðøâàùèòå ñúîòâåòåí êëàñ ðîìñêè ó÷åíèöè 29

Според „ДРОМ“ съществува практика, през първата година от постъпването на ромски ученици в дадено училище по десегрегационните проекти, учителите ги толерират и се отнасят по-снизходително към техните възможности и постижения, което води до изкуствено завишаване на резултатите им спрямо следващите учебни години. 35

ñ âñÿêà ñëåäâàùà ó÷åáíà ãîäèíà: â ÎÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“ çàâúðøèëèòå ïî ïðîåêòà ó÷åíèöè ïðåç 2004/2005 ãîäèíà ñà 86, ñëåäâàùàòà ãîäèíà íàìàëÿâàò íà 33 è äîñòèãàò 27 ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà; â ÎÓ „Èâàí Âàçîâ“ ïðåç 2004/2005 ãîäèíà ñà çàâúðøèëè 25 ó÷åíèêà, ïðåç ñëåäâàùàòà ãîäèíà òå ñà 11, à ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ñòàâàò 5. Ñðåäíèÿò óñïåõ îò íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ïî ÁÅË è ïî ìàòåìàòèêà íà ó÷åíèöèòå îò 4 êëàñ, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà, å ìíîãî äîáúð. Òàáëèöà 4: Ñðåäåí óñïåõ íà ó÷åíèöèòå, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà íà òåñòîâåòå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà ÒÅÑÒ ÏÎ

ÑÐÅÄÅÍ ÓÑÏÅÕ

Áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà

Ìí. äîáúð 4.55

Ìàòåìàòèêà

Ìí. äîáúð 4.60

Àêî ñðàâíèì ñðåäíèÿ óñïåõ îò äâàòà òåñòà íà ðîìñêèòå äåöà îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå è íà òåçè, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà è ó÷àò â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ùå çàáåëåæèì ðàçëèêè â òî÷êîâîòî îöåíÿâàíå, êîèòî ñà â ïîëçà íà äåöàòà îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå. Ñúùåñòâóâàùèòå ðàçëèêè íå ñå îòðàçÿâàò íà îöåíêèòå ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà, êîèòî ñà â ðàìêèòå íà ìíîãî äîáúð, êàêòî ïî ÁÅË, òàêà è ïî ìàòåìàòèêà çà ðîìñêèòå äåöà îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà è çà ðîìñêèòå äåöà îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå. Òóê îáà÷å íå áèâà äà çàáðàâÿìå ñúìíåíèÿòà â êà÷åñòâîòî íà îðãàíèçàöèÿòà è ïðîâåæäàíåòî íà âúíøíîòî îöåíÿâàíå â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå, êîèòî èçêàçàõìå ïî-ãîðå. Òàáëèöà 5: Ñðåäåí óñïåõ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå è îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà îò äâàòà òåñòà

Ðîìñêè äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà

Ïîäëåæàùè

Ó÷àñòâàëè

Ñðåäåí óñïåõ

ÎÓ „Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè“

Áúëãàðñêè åçèê

Ó÷àñòâàëè

Ñðåäíè îöåíêè íà ðîìñêèòå äåöà îò êâàðòàëíîòî è ãðàäñêèòå ó÷èëèùà

Ïîäëåæàùè

Ìàòåìàòèêà

15,04

14,29

45 32 14,19

45 34 13,58

Íàé-íèñúê ñðåäåí óñïåõ â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà Íàé-âèñîê ñðåäåí óñïåõ â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà

14,73 18,05

15,73 18,49

Êàòî èìàìå ïðåäâèä îïèñàíèòå ïî-ãîðå ñåðèîçíè ñúìíåíèÿ îòíîñíî êîðåêòíîñòòà íà äàííèòå îò êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå îò ãîðíàòà òàáëèöà, åäâà ëè èìà ñìèñúë äà ñðàâíÿâàìå ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò êâàðòàëíîòî è îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Àêî ñðàâíèì îáà÷å ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà, ñ òîçè íà âñè÷êè ó÷åíèöè îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ñå îêàçâà, ÷å ðåçóëòàòèòå îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà íà ðîìñêèòå äåöà îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ñà ïî-íèñêè â ñðàâíåíèå ñ íàé-íèñêèÿ ñðåäåí óñïåõ ïî ìàòåìàòèêà íà ÷åòâúðòîêëàñíèöèòå îò âñè÷êè ãðàäñêè ó÷èëèùà. À ñðåäíèÿò óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà å ñ ïîâå÷å îò 2 òî÷êè ïî-íèñúê â ñðàâíåíèå ñ íàé-íèñêèòå ñðåäíè ñòîéíîñòè íà óñïåõà ïî ÁÅË íà âñè÷êè ÷åòâúðòîêëàñíèöè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Ðîäèòåëèòå íà ðîìñêèòå äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà, ñ êîèòî ðàçãîâàðÿõìå åäíîçíà÷íî îïðåäåëèõà îáðàçîâàíèåòî íà äåöàòà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà êàòî ïî-äîáðî â ñðàâíåíèå ñ òîâà â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå. Îñâåí ñ îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà ðîìñêèòå äåöà, çàïèñàíè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ðàáîòàòà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò ñå îòðàçÿâà è âúðõó îòíîøåíèÿòà íà ðîìñêèòå è áúëãàðñêèòå ó÷åíèöè â ó÷èëèùå, ìåæäó ðîäèòåëèòå íà ðîìñêèòå è áúëãàðñêèòå äåöà, â ó÷èëèùíàòà ñðåäà êàòî öÿëî. Â èíòåðâþ ñ îöåíÿâàùèÿ åêèï áèâø ó÷èòåë â ñðåäíî ó÷èëèùå îò ðîìñêè ïðîèçõîä ñïîäåëè íàáëþäåíèåòî ñè âúðõó èãðèòå íà ðîìñêèòå äåöà. Ñïîðåä íåãî äåöàòà, êîèòî ó÷àò â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå ñè èãðàÿò íà áóëêè, êóìóâå, âúçïðîèçâåæäàéêè òèïè÷íî ñåìåéíè ðîëè è îòíîøåíèÿ, äîêàòî òåçè, êîèòî ó÷àò â ó÷èëèùà â ãðàäà, ñè èãðàÿò íà ëåêàðè è ó÷èòåëè. Òîâà å ïîêàçàòåëíî çà ðîëÿòà, êîÿòî èãðàå äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîöåñ ïî îòíîøåíèå ñîöèàëèçàöèÿòà íà äåöàòà è ðàçøèðÿâàíåòî íà òåõíèÿ æèçíåí îïèò è âúçïðèÿòèÿ. Äåòåòî â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå íÿìà åæåäíåâíè ïðè÷èíè äà íàïóñêà îãðàíè÷åíèÿ è èçîëèðàí ïåðèìåòúð íà êâàðòàëà è òðóäíî áè âúçïðîèçâåëî â èãðèòå ñè ïðîôåñèîíàëíè ðîëè êàòî òåçè íà ëåêàðÿ è ó÷èòåëÿ. Çà íåãî íåïîñðåäñòâåíî äàäåíè â îïèòà ìó ñà ðîäíèíèòå è áëèçêèòå, ñ êîèòî îáùóâà åæåäíåâíî. Ïî îöåíêè íà äèðåêòîðèòå íà ÎÓ „Îòåö Ïàèñèé“ è ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“ ðåçóëòàòèòå îò èíòåãðàöèÿòà íà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùå ñå îíàãëåäÿâàò ñ òîâà, ÷å áúëãàðñêèòå è ðîìñêèòå äåöà âå÷å ñà ïðèÿòåëè. Ìåæäó äåöàòà è äîñåãà âúçíèêâàò êîíôëèêòè, íî òîâà ñå ñëó÷âà ñ âñè÷êè è íå å íà åòíè÷åñêà îñíîâà. „È ïðåäè ïðîåêòà â ó÷èëèùåòî å èìàëî çàïèñàíè ðîìñêè äåöà, íî òå ñà áèëè ñàìî äåöà íà áîãàòè ðîäèòåëè. ...Ñåãà òóê èìà âñÿêàêâè ðîìñêè äåöà, êîèòî ñà ìåðèëî è ïðèìåð çà îñòàíàëèòå. Â íà÷àëîòî èìàøå ïðîáëåìè, íî ñëåä òîëêîâà ãîäèíè ðàáîòà 37

îòíîøåíèÿòà ìåæäó ðîìñêèòå äåöà è òåõíèòå ñúó÷åíèöè ñà ïðåêðàñíè. Òå ñà ïðèÿòåëè.“ - ã-í Ãåðàñèìîâ, äèðåêòîð íà ÎÓ „Îòåö Ïàèñèé“. „Ïîðàäè ñïåöèôèêàòà íà ó÷èëèùåòî â íåãî âèíàãè ñà ó÷èëè òàëàíòëèâè ðîìñêè äåöà. Áëàãîäàðåíèå íà òàëàíòà ñè òå ñå âïèñâàò ïðåêðàñíî êàêòî â ó÷èëèùíèòå äåéíîñòè, òàêà è â ðàçëè÷íè èçâúíó÷èëèùíè ìåðîïðèÿòèÿ – êîíöåðòè, èçÿâè è äð. Äóõîâèÿò îðêåñòúð íàïðèìåð, íå å ñúùèÿò áåç åäèí îò ðîìñêèòå ó÷åíèöè.“ - ã-í Ìèëàíîâ, äèðåêòîð íà ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“ 4.3. Ïîäãîòâèòåëíè ãðóïè è êëàñîâå Â ïîâå÷åòî ãðàäñêè ó÷èëèùà, êàêòî è â êâàðòàëíîòî èìà ïîäãîòâèòåëíè êëàñîâå. Îñâåí òîâà â ãðàäà èìà ðàáîòåùà ìðåæà îò äåòñêè ãðàäèíè, â êîèòî èìà ïîäãîòâèòåëíè ãðóïè. Ïðîåêòúò ðàáîòè ñ ïîäãîòâèòåëíèòå êëàñîâå â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Â ãðàäà èìà ïîäãîòâèòåëíè ãðóïè è êëàñîâå, íî ïî ïðîåêòà ñå çàïèñâàò äåöà ñàìî â ïîäãîòâèòåëíè êëàñîâå â ó÷èëèùàòà â ãðàäà. Ïðîåêòúò ðàáîòè äîáðå ñ äåòñêèòå ãðàäèíè â êâàðòàë „Íîâ ïúò“. 4.4. Ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè Âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà â ãðàäà, êàêòî è â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå èìà ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè (ÏÈÃ), êîèòî ñà ïëàòåíè îò îáùèíàòà. Â òÿõ ó÷åíèöèòå ïîäãîòâÿò äîìàøíèòå ñè è ïîëó÷àâàò äîïúëíèòåëíî îáó÷åíèå îò êâàëèôèöèðàíè ïåäàãîçè. Âñÿêà ÏÈÃ âêëþ÷âà 4 ó÷åáíè ÷àñà. Ïîëèòèêà íà îáùèíàòà å äà îòêðèâà ÏÈÃ âúâ âñÿêî ó÷èëèùå, â êîåòî èìà ðîìñêè äåöà, äåöà îò ñîöèàëíî ñëàáè ñåìåéñòâà è äåöà â íà÷àëåí êóðñ. Ã-æà Ïàíàéîòîâà å ÷ëåí íà Ñúâåòà ïî îáðàçîâàíèå êúì îáùèíàòà, êúäåòî âñåêè äèðåêòîð çàÿâÿâà êîëêî ÏÈÃ èñêà è ñúâåòúò ðåøàâà ñïîðåä áðîÿ äåöà êîëêî ÏÈÃ äà ñå îòïóñíàò íà âñÿêî ó÷èëèùå. 4.5. Îòñúñòâèÿ îò ó÷èëèùå Íåèçâèíåíèòå îòñúñòâèÿ îò ó÷èëèùå íà äåöàòà, çàïèñàíè â ïðîåêòà ïðåç ïîñëåäíàòà 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà, ñà îòðàçåíè â ñëåäâàùàòà òàáëèöà: Òàáëèöà 6: Íåèçâèíåíè îòñúñòâèÿ íà ó÷åíèöèòå, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà ïî ó÷èëèùà çà ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà

Ó×ÈËÈÙÅ

ÁÐÎÉ ÍÅÈÇÂÈÍÅÍÈ ÎÒÑÚÑÒÂÈß30

ÑÎÓ „Öàð Ñèìåîí Âåëèêè“

(I – VIII êëàñ) – 215; (IX – XIII êëàñ) – 421

ÑÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“

(I – VIII êëàñ) – 194; (IX – XII êëàñ) – 288

В този брой неизвинени отсъствия са включени и закъсненията за час, които се равняват на една трета неизвинено отсъствие.

ÑÎÓ „Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ“

(I – VIII êëàñ) – 333, îò êîèòî 286 ñà íàïðàâåíè îò 2 ó÷åíèêà

ÑÎÓ „Ë. Êàðàâåëîâ“

(I – VIII êëàñ) – 212

ÎÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“

(I – VIII êëàñ) – 384, îò êîèòî 239 ñàìî îò åäèí ó÷åíèê, çàìèíàë â ÷óæáèíà

ÎÓ „Îòåö Ïàèñèé“

(I – VIII êëàñ) – 235

ÑÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“

(I – VIII êëàñ) – 283

ÏÃÎÕ „Âåëà Ïèñêîâà“

(IX – XII êëàñ) – 143

ÒÌÒ „Âàñèë Ëåâñêè“

(IX – XII êëàñ) – 357

ÒÈÕ „Àñåí Çëàòàðîâ“

(IX – XIII êëàñ) – 24

Â ïúðâèòå äâå ó÷èëèùà, â êîèòî èìà çàïèñàíè ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä êàêòî â íà÷àëåí è ïðîãèìíàçèàëåí åòàï, òàêà è â ãèìíàçèàëåí åòàï íà îáðàçîâàíèå, ñå íàáëþäàâà çàâèøåí áðîé íåèçâèíåíè îòñúñòâèÿ ñëåä 9 êëàñ. Â ïðîãèìíàçèàëíèÿ åòàï íà îáðàçîâàíèå íåèçâèíåíèòå îòñúñòâèÿ íà ó÷åíèöèòå âàðèðàò îêîëî 200, êàòî â ÑÎÓ „Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ“ è â ÎÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“ îòñúñòâèÿòà ñà ñúîòâåòíî 333 è 384, íî ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò òÿõ ñà íàïðàâåíè îò åäíè è ñúùè ó÷åíèöè. Íàé-ìíîãî ñà íåèçâèíåíèòå îòñúñòâèÿ â ïðîãèìíàçèàëåí åòàï â CÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“ - 283. Íåèçâèíåíèòå îòñúñòâèÿ ÷åñòî ñà ðåçóëòàò îò ìèãðàöèÿ â ñòðàíàòà è ÷óæáèíà è çàñÿãàò ñúùî è áúëãàðñêèòå äåöà âúâ Âèäèí. 4.6. Îòïàäàíå îò ó÷èëèùå Ïîâå÷åòî ñëó÷àè íà îòïàäàíå íà äåòå îò ó÷èëèùå âúâ Âèäèí ñà ðåçóëòàò îò ìàñîâàòà ìèãðàöèÿ îñíîâíî èçâúí ñòðàíàòà. Ëîøèòå óñëîâèÿ íà æèâîò â ãðàäà ñà îñíîâíà ïðè÷èíà öåëè ñåìåéñòâà äà òúðñÿò ïðåïèòàíèåòî ñè èçâúí ãðàäà è èçâúí ñòðàíàòà. Òîâà âàæè êàêòî çà ðîìñêèòå, òàêà è çà áúëãàðñêèòå äåöà. Îáèêíîâåíî ðîìñêèòå äåöà, îñâåí ïîðàäè ìèãðàöèÿòà è áåäíîñòòà, îòïàäàò îò ó÷èëèùå ïîðàäè ðàííèòå áðàêîâå, îñîáåíî çà ìîìè÷åòàòà. 4.7. Îáó÷åíèå çà ó÷èòåëè, êîèòî ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà Â èíòåðâþòàòà ñ ÷ëåíîâåòå íà åêèïà, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà, êàêòî è â èíòåðâþòàòà ñ äèðåêòîðè íà ó÷èëèùà íå ñå ñïîìåíà äà ñà ïðîâåæäàíè îáó÷åíèÿ íà ó÷èòåëè, êîèòî ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà. Ñïîðåä Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ òàçè ïîòðåáíîñò ñå çàïúëâà äîíÿêúäå ñúñ ñúçäàäåíèÿ êëóá íà ó÷èòåëè, êúäåòî îáà÷å ïî-ñêîðî ñå îáìåíÿ îïèò îò ñòðàíà íà âêëþ÷åíèòå â êëóáà ó÷èòåëè êàòî ìåæäó êîëåãè, à íå ñå ïðîâåæäà îáó÷åíèå çà ðàáîòà â ìóëòèåíè÷åñêà ñðåäà.

Îñîáåíî âàæíà çà èíòåãðàöèÿòà íà ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà è çà òÿõíîòî ïúëíîöåííî âêëþ÷âàíå â îáðàçîâàòåëíèÿ ïðîöåñ, å ïîäãîòîâêàòà íà ó÷èòåëèòå äà ðàáîòÿò â ìóëòèåòíè÷åñêà è ìóëòèêóëòóðíà ñðåäà. Òúé êàòî âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà â ãðàäà è â ïî÷òè âñè÷êè ïàðàëåëêè èìà çàïèñàíè ðîìñêè ó÷åíèöè òðÿáâà äà ñå ãàðàíòèðà, ÷å âñè÷êè ó÷èòåëè ñà ïîäãîòâåíè äà ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà. Òîâà èçèñêâà ïëàíèðàíåòî è îñúùåñòâÿâàíåòî íà àêòèâíà îáó÷èòåëíà ïðîãðàìà, ïîäãîòâåíà ñúâìåñòíî îò ÐÈÎ Âèäèí, îáùèíàòà, ÍÏÎ è ðàçëè÷íè âèñøè ó÷èëèùà, â êîÿòî äà ó÷àñòâàò âñè÷êè ó÷èòåëè. 5. Ïîëèòè÷åñêà, àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà çà ïðîåêòà Îáùåñòâåíîñòòà â ãðàäà ïîäêðåïÿ ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ, êîåòî å âèäèìî îò îòíîøåíèåòî íà ðîäèòåëèòå íà ó÷åíèöè îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä. Çà ïîäîáíà ïîäêðåïà è ïðèÿòåëñêè îòíîøåíèÿ ìåæäó ó÷åíèöèòå îò ðîìñêè è áúëãàðñêè ïðîèçõîä ñâèäåòåëñòâàò è äèðåêòîðèòå íà ó÷èëèùàòà, ñ êîèòî ðàçãîâàðÿõìå. Îòíîøåíèåòî íà ó÷èòåëèòå â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà êúì ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ ñúùî å áëàãîïðèÿòíî è ïîäêðåïÿùî, êàòî áëàãîäàðåíèå íà ðàáîòàòà íà åêèïà, îñúùåñòâÿâàù ïðîåêòà òîâà äàëå÷ íå å ñïîðàäè÷åí ñëó÷àé â îòäåëíî ó÷èëèùå è â ðàáîòàòà íà êîíêðåòåí ó÷èòåë, à å ñòàíàëî ìàñîâà ïðàêòèêà â ó÷èëèùàòà â ãðàäà. Íÿêîè îò ðîìñêèòå ëèäåðè â ãðàäà òâúðäî ïîäêðåïÿò ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ, êàêòî è ïðîåêòà. Íî èìà îáùèíñêè ñúâåòíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä â ãðàäà, êîèòî ÷åñòî ãëàñóâàò ðåøåíèÿ íà îáùèíñêèÿ ñúâåò, ïðåïÿòñòâàùè ðàáîòàòà íà ïðîåêòà, çà êîåòî ñâèäåòåëñòâàò ðúêîâîäèòåëÿò íà ïðîåêòà, êàêòî è íà÷àëíèêúò íà ÐÈÎ-Âèäèí. Òîâà ñïîðåä åêèïà íà ïðîåêòà ñå äúëæè íàé-âå÷å íà òÿõíàòà íåãðàìîòíîñò, êîÿòî ãè ïðàâè ìàíèïîëèðóåìè è ïîäâëàñòíè íà ïàðòèéíè èíòåðåñè. 5.1. Ïàðòèè Â îáùèíñêèÿ ñúâåò íà ãðàä Âèäèí ïðåäè ïîñëåäíèòå ìåñòíè èçáîðè èìà øåñò ïðåäñòàâèòåëè íà ðîìñêàòà îáùíîñò îò ïàðòèÿ „Ðîìà“. Äîêîëêî òå âëèÿÿò íà îáùèíñêàòà ïîëèòèêà è àíãàæèðàíîñò ñ ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå å ïîä âúïðîñ. Ïî èíôîðìàöèÿ îò ÐÈÎ Âèäèí, êàêòî è îò Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ îáùèíàòà íå å îñîáåíî àíãàæèðàíà ñ ïðîöåñà è äîðè íàïðîòèâ, èìà îáùèíñêè ñúâåòíèöè, êîèòî òâúðäî ïîäêðåïÿò ñúùåñòâóâàíåòî íà êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå. 5.2. ÐÈÎ Âèäèí Âúïðåêè íàëè÷èåòî íà 5-ãîäèøíî ñïîðàçóìåíèå çà ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó ÐÈÎ Âèäèí è Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“, îòíîøåíèÿòà ìåæäó òÿõ ñà ñëîæíè. Èìà äåéíîñòè, ïî îòíîøåíèå íà êîèòî äâåòå èíñòèòóöèè äåéñòâàò êàòî ïàðòíüîðè, íàïðèìåð ïðè îðãàíèçèðàíåòî íà íÿêîè èçâúíêëàñíè äåéíîñòè. 40

Íî èìà è ñëó÷àè è òåìè, ñïðÿìî êîèòî ÐÈÎ Âèäèí è Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ñà â êîíôëèêò. Äîêàçàòåëñòâàòà çà òîâà ñà ìíîãî è îò ðàçëè÷íè èçòî÷íèöè. 5.3. Îáùèíà „Îðãàíèçàöèÿ ÄÐÎÌ“ å ó÷àñòâàëà â èçãîòâÿíåòî íà îáùèíñêèÿ ïëàí çà èíòåãðàöèÿ íà ìàëöèíñòâàòà. Íî ëèïñàòà íà âîëÿ çà ïðèëàãàíåòî íà òîçè ïëàí, êàêòî è ëèïñàòà íà äåéñòâèÿ ïî íåãîâîòî èçïúëíåíèå ñúçäàâà óñåùàíå çà íåàíãàæèðàíîñò è ëèïñà íà âèçèÿ ïî âúïðîñèòå íà îáðàçîâàòåëíàòà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå â îáùèíàòà êàêòî ó èçïúëíÿâàùèòå ïðîåêòà, òàêà è ó ïðåäñòàâèòåëè íà îñòàíàëèòå èíñòèòóöèè íà ìåñòíî íèâî – ÐÈÎ, ó÷èëèùà. 5.4. Ìåäèè Ïðîåêòúò íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ñè ñúòðóäíè÷è óñïåøíî ñ íÿêîëêî íàöèîíàëíè è ðåãèîíàëíè ìåäèè – Êàíàë 1 íà ÁÍÒ, bTV, „24 ÷àñà“, „Òðóä“, êàêòî è ÒÂ „Âèäèí“, ÒÂ „Ðîìà“, „Êîíêóðåíò“, „Âèäèí“ è „Íèå“. Áëàãîäàðåíèå íà òîâà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ðåãèîíàëíè è íàöèîíàëíè ïå÷àòíè è åëåêòðîííè ìåäèè Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ ðàçïðîñòðàíÿâà è ïîïóëÿðèçèðà èäåèòå ñè çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå â îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà, êàêòî è ðåçóëòàòèòå îò èçïúëíåíèåòî íà ïðîåêòà. Â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ àìåðèêàíñêî ÍÏÎ WITNESS ñúçäàâàò äâà ôèëìà çà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, ÷ðåç êîèòî ïîïóëÿðèçèðàò äåñåãðåãàöèîííèÿ ìîäåë è çàïîçíàâàò ðîäèòåëè, ó÷èòåëè è çàèíòåðåñîâàíè ñòðàíè ñ íåãîâèòå ïðåäèìñòâà. 5.5. Öúðêâè Â êâàðòàë „Íîâ ïúò“ âúâ Âèäèí ôóíêöèîíèðàò íÿêîëêî åíâàíãåëèñòêè öúðêâè, êîèòî â èçâåñòíà ñòåïåí äîïðèíàñÿò çà ìîòèâèðàíåòî íà ðîìñêèòå ñåìåéñòâà äà çàïèñâàò äåöàòà ñè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, êàêòî è äà îáðúùàò ïîâå÷å âíèìàíèå íà îáðàçîâàíèåòî íà äåöàòà ñè. 6. Ñëó÷àè íà äèñêðèìèíàöèÿ â ó÷èëèùàòà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò Êàòî öÿëî âúâ Âèäèí ñëó÷àèòå íà äèñêðèìèíàöèîííè ïðîÿâè ñïðÿìî ðîìñêèòå ó÷åíèöè è òåõíèòå ðîäèòåëè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ñà ìàëêî è ñà ïî-ñêîðî èíöèäåíòíè. Îò èíòåðâþòàòà ñ äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà, êàêòî è ñ òåõíèòå ðîäèòåëè íå èäåíòèôèöèðàõìå íèòî åäèí ñëó÷àé íà äèñêðèìèíàöèîííî îòíîøåíèå. Êîåòî íå îçíà÷àâà, ÷å òàêîâà íå å èìàëî, à ÷å òå íå ñà ãî óñåòèëè êàòî äèñêðèìèíàöèÿ è íå ñè ãî îáÿñíÿâàò ñ âðàæäà íà åòíè÷åñêà îñíîâà. Çà èíöèäåíòíè ñëó÷àè íà äèñêðèìèíàöèÿ íè ðàçêàçàõà õîðàòà îò åêèïà, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà, äèðåêòîð íà åäíî îò ó÷èëèùàòà, êàêòî è íà÷àëíèêúò íà ÐÈÎ Âèäèí. Ñ òåçè èçîëèðàíè ñëó÷àè íà äèñêðèìèíàöèîííè ïðàêòèêè â ó÷èëèùàòà åêèïúò íà ïðîåêòà ñå ñïðàâÿ ñâîåâðåìåííî. 41

Á. Ìîíòàíà 1. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà 1.1. Äîñòúï íà ðîìñêèòå äåöà äî èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà Âñè÷êè îáùîîáðàçîâàòåëíè ó÷èëèùà â Ìîíòàíà ïðèåìàò äåöà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, òàêà ÷å äåöàòà îò ñåãðåãèðàíèÿ ðîìñêè êâàðòàë „Êîøàðíèê“ ìîãàò äà çàâúðøàò îáðàçîâàíèåòî ñè â ó÷èëèùå ïî èçáîð íà ñåìåéñòâîòî. Äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ ðàáîòè ñ ïåò îò äåâåòòå îáùîîáðàçîâàòåëíè ó÷èëèùà â ãðàäà, à ÷åòèðè íå ñà âêëþ÷åíè â ïðîåêòà. Äâå îò ó÷àñòâàùèòå – 1 ÎÓ „Êèðèë è Ìåòîäèé“ è 6 ÎÓ „Ëþáåí Êàðàâåëîâ“, ñå íàìèðàò â áëèçîñò äî ðîìñêèÿ êâàðòàë „Îãîñòà“, ïî÷òè â öåíòúðà íà ãðàäà, è â òÿõ ïðîöåíòúò íà ðîìñêè äåöà òðàäèöèîííî å âèñîê. 2 ÑÎÓ „Íèêîëà Éîíêîâ Âàïöàðîâ“ è 9 ÑÎÓ „Éîðäàí Ðàäè÷êîâ“ ñà â ïåðèôåðèÿòà íà ãðàäà è ñà íàé-îòäàëå÷åíè îò êâàðòàë „Êîøàðíèê“. Â ãðàäà èìà åäíî îáîñîáåíî ó÷èëèùå â ðîìñêèÿ êâàðòàë „Êîøàðíèê“ – ÎÓ „Ãåîðãè Áåíêîâñêè“. Òî âñå îùå íå å çàêðèòî, âúïðåêè íèñêîòî êà÷åñòâî íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ òàì ïî ìíåíèåòî íà ðîäèòåëè è ÍÏÎ. Âèñîê ïðîöåíò ðîìñêè äåöà îò êâàðòàë „Êîøàðíèê“ ñå îáó÷àâàò è â áëèçêîòî ñåëî Ñòóäåíî áó÷å – â ÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“. Ïî äàííè íà ÐÈÎ Ìîíòàíà â ó÷èëèùåòî ïðåç ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà ñå îáó÷àâàò 60 äåöà, îò êîèòî 40 ñà îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Ó÷èëèùåòî ñå å ñåãðåãèðàëî. Â Ìîíòàíà èìà äâà îáîñîáåíè ðîìñêè êâàðòàëà – „Îãîñòà“ è „Êîøàðíèê“. Â êâàðòàë „Îãîñòà“ íÿìà ó÷èëèùå è äåöàòà âèíàãè ñà ñå îáó÷àâàëè â áëèçêèòå 1 ÎÓ è 6 ÎÓ, çàåäíî ñ äåöà îò áúëãàðñêè åòíè÷åñêè ïðîèçõîä. Öåëåâàòà ãðóïà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ ñà äåöàòà îò êâàðòàë „Êîøàðíèê“, ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò êîèòî ñà ñå îáó÷àâàëè â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå „Ãåîðãè Áåíêîâñêè“. Îò ñòàðòèðàíåòî ñè ïðåäè ñåäåì ãîäèíè äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ ðàáîòè ñ äåöà îò ïúðâè äî îñìè êëàñ. Ïðåäè ÷åòèðè ãîäèíè „Øàì“ ðàçøèðÿâà öåëåâàòà ñè ãðóïà è âêëþ÷âà äåöà â ïîäãîòâèòåëåí êëàñ â äåòñêèòå ãðàäèíè. 1.2. Ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå â êâàðòàë „Êîøàðíèê“ Ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå „Ãåîðãè Áåíêîâñêè“ ñà ñå îáó÷àâàëè 53 äåöà îò ïîäãîòâèòåëåí äî òðåòè êëàñ. Ïàðàëåëêà ÷åòâúðòè êëàñ íå å áèëà ñôîðìèðàíà. Ó÷åíèöè îò „Êîøàðíèê“ ñå îáó÷àâàõà â IV êëàñ â ó÷èëèùåòî â Ñòóäåíî Áó÷å. Êúì ó÷èëèùåòî â êâàðòàëà å èìàëî è ïîìîùíà ïàðàëåëêà, â êîÿòî ñà îáó÷àâàíè çäðàâè äåöà ïî äàííè íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ è íà „Ìîíèòîðèíã íà èçïúëíåíèåòî íà Íàöèîíàëíèÿ ïëàí çà äåéñòâèå – Äåñåòèëåòèå íà ðîìñêîòî âêëþ÷âàíå 2005 – 2015 ãîäèíà“, ïðîâåäåí îò åêèï íà ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“ è ôîíäàöèÿ Ñ.Å.Ã.À. Ïðåç òàçè ãîäèíà ïîìîùíàòà ïàðàëåëêà â ó÷èëèùåòî â „Êîøàðíèê“ å çàêðèòà îò ÐÈÎ Ìîíòàíà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå „Ãåîðãè Áåíêîâñêè“ ñà çàïèñàíè çíà÷èòåëíî ïîâå÷å äåöà â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíàòà ó÷åáíà 42

ãîäèíà. Ñôîðìèðàíà å è ïàðàëåëêà ÷åòâúðòè êëàñ. Çàïèñàíèòå äåöà â ó÷èëèùåòî ñà 91 îò ïîäãîòâèòåëåí äî ÷åòâúðòè êëàñ ïî äàííè íà ÐÈÎ Ìîíòàíà. ÎÓ „Ãåîðãè Áåíêîâñêè“ å ôîðìàëíî îñíîâíî ó÷èëèùå è ñå ïðåäïîëàãà äà çàïèñâà äåöà äî îñìè êëàñ. Íà ïðàêòèêà òî çàïèñâà ñàìî äî ÷åòâúðòè êëàñ. Òîåñò, öåëåâàòà ãðóïà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò å îòíîñèòåëíî ìàëêà. Âúïðåêè òîâà, òîé âñå îùå íå å îáõâàíàë âñè÷êè äåöà â êâàðòàëà. Ïî ïðåöåíêà íà ÁÕÊ åêèïúò íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ èìà êàïàöèòåò äà îáõâàíå â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò äåöàòà îò êâàðòàë „Êîøàðíèê“, íàé-âå÷å òåçè, êîèòî ïðåäñòîè äà áúäàò çàïèñàíè â ïîäãîòâèòåëåí è ïúðâè êëàñ. Òîâà ùå ïîçâîëè ïîñòåïåííîòî çàêðèâàíå íà ó÷èëèùåòî. 1.3.Îáùè äàííè çà ïðîåêòà Ïðåç ñåäìàòà ñè ãîäèíà ïðîåêòúò îáõâàùà 287 äåöà îò ïîäãîòâèòåëåí äî îñìè êëàñ, ïî äàííè íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ è íà ÐÈÎ Ìîíòàíà. Îáùî 314 ñà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùàòà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò, ñïîðåä ôîíäàöèÿòà. Îò òÿõ 100 ñà çàïèñàíè â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà îò ðîäèòåëèòå ñè. Ñúùåâðåìåííî ðîìñêèòå äåöà, çàïèñàíè îò ñåìåéñòâàòà ñè, ñúùî ïîëçâàò ÷àñò îò óñëóãèòå íà ôîíäàöèÿòà, ïðåäîñòàâÿíè è íà îñòàíàëèòå - òðàíñïîðò, çàêóñêà. Òÿõ „Øàì“ ñúùî ñìÿòà çà ó÷àñòíèöè â ïðîåêòà. Äèíàìèêàòà íà çàâúðøèëèòå ñ ïðîåêòà äåöà â ìàñîâèòå ó÷èëèùà â Ìîíòàíà ìîæå äà ñå ïðîñëåäè íà ñëåäâàùàòà ãðàôèêà. Â äàííèòå ñà âêëþ÷åíè âñè÷êè äåöà, ïîëçâàëè óñëóãèòå íà ôîíäàöèÿòà. Ãðàôèêà 4

Ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè ïðîåêòúò å íàìàëèë áðîÿ íà íîâèòå äåöà, êîèòî âêëþ÷âà â ïðèåìíè ó÷èëèùà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà, ïðåäìåò íà íàñòîÿùàòà îöåíêà, â ïðîåêòà ñà âêëþ÷åíè îáùî 28 íîâè äåöà, íà êîèòî ôîíäàöèÿòà ïðåäîñòàâÿ ðàçëè÷íè óñëóãè. Çà ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà â ïúðâè êëàñ â ó÷èëèùàòà â ãðàäà ñà çàïèñàíè 36 îò îáùî 46 äåöà îò êâ. „Êîøàðíèê“, ðîäåíè ïðåç 2000 ã., ïî äàííè íà ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà. Ñ åäíà ÷àñò îò òåçè äåöà (16), îðãàíèçàöèÿòà å ðàáîòèëà è ïðåç ìèíàëàòà ãîäèíà, êîãàòî ãè å ïðèâëÿêëà â ïîäãîòâèòåëíè ãðóïè â äåòñêèòå ãðàäèíè. Â èñòîðèÿòà íà ïðîåêòà èìà äâå ïî-ãîëåìè âúëíè íà óâåëè÷àâàíå íà áðîÿ íà îáõâàíàòèòå äåöà. Ïðåç âòîðàòà ãîäèíà â ïðîåêòà ñà çàïèñàíè äâà ïúòè ïîâå÷å äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà – îò 78 íà 152. Âòîðîòî ãîëÿìî óâåëè÷åíèå íà äåöà å ïðåç ïåòàòà ãîäèíà – ïðèâëå÷åíè ñà 50 íîâè äåöà, îò êîèòî ïî÷òè ïîëîâèíàòà â ïðîãèìíàçèàëíà ñòåïåí. Ïðåç òðåòàòà ãîäèíà íà ïðîåêòà „Øàì“ çàïî÷âà äà ðàáîòè è ñ äåöà â ïîäãîòâèòåëíèòå ãðóïè â äåòñêèòå ãðàäèíè. Â ñúùàòà ãîäèíà ôîíäàöèÿòà ðåøàâà äà íàáëåãíå íà ðàáîòà îñíîâíî ñ äåöà îò ïúðâè êëàñ. Îñíîâíèÿò àðãóìåíò çà òîâà å, ÷å êîëêîòî ïî-ðàíî äåöàòà çàïî÷íàò äà ó÷àò â ìàñîâè ó÷èëèùà è çàåäíî ñ áúëãàðñêèòå ñè âðúñòíèöè, òîëêîâà ïî-óñïåøíî ñå ñïðàâÿò â ó÷èëèùå. Åäíî îò ïîñòèæåíèÿòà íà „Øàì“ å âêëþ÷âàíåòî â ïðèåìíè ó÷èëèùà íà äåöà îò íàé-áåäíèòå ñåìåéñòâà â „Êîøàðíèê“, êîèòî ñà ïðèøúëöè â êâàðòàëà. Ïî äåôèíèöèÿ äåöàòà îò òåçè ñåìåéñòâà ïîñåùàâàò îáîñîáåíèòå ó÷èëèùà â ìàõàëèòå. Òîâà äàëè îðãàíèçàöèÿòà ùå óñïåå äà ïðèâëå÷å è âêëþ÷è â ìàñîâèòå ó÷èëèùà äåöàòà íà íàé-áåäíèòå ñåìåéñòâà â êâàðòàëà, ùå îïðåäåëè è äàëè ùå ìîæå äà ñå çàêðèå ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå. Âúïðîñúò ñòàâà îùå ïî-çíà÷èì ñúñ ñïèðàíåòî íà ñîöèàëíèòå ïîìîùè îò ÿíóàðè 2008 ã., êîèòî ñà îñíîâåí èçòî÷íèê íà äîõîäè çà íàé-áåäíèòå â êâàðòàëà, ïðèøúëöèòå, êîèòî æèâåÿò ïî õúëìà íàä „Êîøàðíèê“. Ïî äàííè íà „Øàì“ ùå áúäàò çàñåãíàòè îêîëî 70% îò æèòåëèòå íà „Êîøàðíèê“.31 2. Åêèï íà ïðîåêòà Åêèïúò íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ ñå ñúñòîè îò 11 ÷îâåêà – 1 ðúêîâîäèòåë, 1 ïåäàãîãè÷åñêè ñúâåòíèê, 5 íàñòàâíèêà, êîîðäèíàòîð çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëè, îôèñ ñúòðóäíèê, øîôüîð, ñ÷åòîâîäèòåë è ñîöèàëåí ðàáîòíèê. Ñ÷åòîâîäèòåëÿò è ñîöèàëíèÿò ðàáîòíèê ðàáîòÿò êúì ïðîåêòà äîáðîâîëíî. Âñåêè èìà äëúæíîñòíà õàðàêòåðèñòèêà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò â Ìîíòàíà çàïî÷âà äà ðàáîòè ñ íîâ ïåäàãîãè÷åñêè ñúâåòíèê – Ìàðèåòà Áàé÷åâà, ñ îïèò â ðàáîòàòà ñ äåöà îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà è äåöà áèëèíãâè. Îöåíÿâàùèÿò 31

Интервю с Петър Борисов, председател на фондация „Шам“, Монтана, 5 октомври 2007 г., За повече информация относно спирането на социалните помощи виж колективната жалба срещу България по механизма на Европейската социална харта: http://www.coe. int/t/e/human_rights/esc/4_collective_complaints/list_of_collective_complaints/CC44Index_ en.asp#TopOfPage.

åêèï îñòàíà ñ îòëè÷íè âïå÷àòëåíèÿ îò ïåäàãîãè÷åñêèÿ ñúâåòíèê – ïîçíàâà äåöàòà, îòäåëÿ èì èçêëþ÷èòåëíî ãîëÿìî âíèìàíèå, íàáëÿãà íà èíäèâèäóàëíèòå ïîòðåáíîñòè íà âñÿêî åäíî îò òÿõ. Äîïúëíèòåëíî ïåäàãîãè÷åñêèÿò ñúâåòíèê êîîðäèíèðà ðàáîòàòà íà íàñòàâíèöèòå è ðàáîòè çàåäíî ñ òÿõ. Ïåäàãîãè÷åñêèÿò ñúâåòíèê êúì ïðîåêòà ïîëó÷àâà èíôîðìàöèÿ îò ó÷èòåëèòå è îò íàñòàâíèöèòå çà ïðîãðåñà íà äåöàòà è çà ïðîáëåìèòå, êîèòî èìàò ïî ðàçëè÷íèòå ïðåäìåòè. Ïðîâåæäà èíäèâèäóàëíè çàíèìàíèÿ ñ òÿõ çà ïðåîäîëÿâàíå íà ïðîáëåìèòå, êîèòî ñðåùàò ñ ó÷åáíèÿ ìàòåðèàë. Âðåìåòî é å ðàçïðåäåëåíî ìåæäó ïåòòå ó÷èëèùà ïî ïðîåêòà, êàòî ðàáîòè ïî åäíà ñåäìèöà âúâ âñÿêî ó÷èëèùå. Ïåäàãîãè÷åñêèÿò ñúâåòíèê ñå çàíèìàâà ñ äåöàòà â íà÷àëíî îáðàçîâàíèå, êàòî çàåäíî ñ íàñòàâíèêà îêàçâà ïîìîù è íà òåçè â ïåòè - îñìè êëàñ. Âúâ âñÿêî îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà â Ìîíòàíà èìà íàçíà÷åí ïî åäèí íàñòàâíèê. Âñè÷êè íàñòàâíèöè ñà îò ðîìñêàòà îáùíîñò. Èçèñêâàíèÿòà ïðè íàçíà÷àâàíåòî èì å äà èìàò ñðåäíî îáðàçîâàíèå. Åäèíèÿò îò íàñòàâíèöèòå å ïåäàãîã íà÷àëíî îáðàçîâàíèå è ðàáîòè ñ äåöàòà â 5-òî ó÷èëèùå. Ïðèíîñ íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â Ìîíòàíà å, ÷å ÷àñò îò ìëàäåæèòå, ðàáîòèëè êàòî íàñòàâíèöè, ïðîäúëæèõà äà ó÷àò âèñøå îáðàçîâàíèå. Ïðîäúëæàâàíåòî íà îáðàçîâàíèåòî å è ïðè÷èíàòà åäèí îò íàñòàâíèöèòå äà íàïóñíå ïðîåêòà ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà. Íàñòàâíèöèòå ñïîäåëÿò, ÷å íå ñà äîâîëíè îò íèñêîòî çàïëàùàíå ïî ïðîåêòà. Íàñòàâíèöèòå ïîåìàò ñóòðèí äåöàòà îò êâàðòàëà, ïðèäðóæàâàò ãè äî ïðèåìíîòî ó÷èëèùå è îñòàâàò òàì äî êúñíèÿ ñëåäîáÿä. Äîêàòî ó÷åíèöèòå â ïúðâè êëàñ èìàò ÷àñîâå, íàñòàâíèöèòå îáñúæäàò ñ äèðåêòîðà è ó÷èòåëèòå ïðîáëåìèòå, êîèòî èìàò äåöàòà è îñîáåíî îòñúñòâèÿòà. Òîãàâà ñå ñâúðçâàò è ñ êîîðäèíàòîðà çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëè, êîéòî ïðîâåðÿâà çàùî îòñúñòâàùèòå äåöà íå ñà íà ó÷èëèùå. Íàñòàâíèöèòå ñà õîðàòà, ñ êîèòî ó÷èòåëèòå ñå ñâúðçâàò ïðè ïðîáëåìè ñ óñïåõà, äèñöèïëèíàòà, ïðèñúñòâèåòî íà äåöàòà èëè êîãàòî èñêàò äà ïðåäàäàò ñúîáùåíèå íà ðîäèòåëèòå. Íàñòàâíèöèòå ñëåäÿò è îñèãóðÿâàò ðåäîâíà èíôîðìàöèÿ è äîêëàäè çà óñïåõà íà ó÷åíèöèòå. Òå ñëåäÿò è çà ïîñåùàåìîñòòà íà ó÷åíèöèòå îò ïúðâè äî îñìè êëàñ, à ñëåä ïðèêëþ÷âàíå íà ó÷åáíèòå çàíÿòèÿ ïîìàãàò â çàíèìàëíèòå. Òÿõíà çàäà÷à å è ðàçïðåäåëåíèåòî íà çàêóñêèòå, îñèãóðåíè ïî ïðîåêòà. Êîîðäèíàòîðúò çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëè, çàåäíî ñ íàñòàâíèöèòå, ïîääúðæà âðúçêàòà ñ ðîäèòåëèòå â êâàðòàëà. Ïðåäè íà÷àëîòî íà ó÷åáíàòà ãîäèíà åêèïúò è íîâèòå ÷ëåíîâå ñà ïðåìèíàëè îáó÷åíèå çà ðàáîòà ñ äåöà è ðîäèòåëè. Ó÷èòåëèòå îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñà áèëè âêëþ÷åíè â îáó÷åíèå ïî ïðîåêò íà ÔÀÐ ïðåç ìèíàëàòà ãîäèíà. Íÿêîè îò òÿõ ïîñåùàâàò è ìàãèñòúðñêèòå ïðîãðàìè êúì Áëàãîåâãðàäñêèÿ óíèâåðñèòåò. 3. Ïåäàãîãè÷åñêè ïðîôèë 3.1. Îðãàíèçàöèÿ íà ïðîåêòà Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà ïðîåêòúò å îáõâàíàë ÷ðåç ñîáñòâåíè óñèëèÿ 203 äåöà îò ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà (ÏÃ) äî VIII êëàñ, ïî äàííè íà ÐÈÎ-Ìîíòàíà. 45

Â ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà ñà áèëè âêëþ÷åíè 16 äåöà â äâå öåëîäíåâíè äåòñêè ãðàäèíè â Ìîíòàíà. Ïîâå÷åòî îò òÿõ ñà ïîñòúïèëè â ïúðâè êëàñ â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà â ãðàäà. Ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà ïðîåêòúò å ðàáîòèë ñúñ 187 äåöà îò I äî VIII êëàñ. Îò òÿõ 111 èëè 59% ñà ó÷åíèöè îò íà÷àëíèÿ êóðñ. Ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà îò ó÷èëèùå ñà îòïàäíàëè 16 ó÷åíèêà. Ïîâå÷åòî îò òÿõ ñà çàìèíàëè ñúñ ñåìåéñòâàòà ñè â ÷óæáèíà. Ïîðàäè ðàííè áðàêîâå ñà îòïàäíàëè 3 ìîìè÷åòà, îùå òîëêîâà ñà ïðåêúñíàëè îáðàçîâàíèåòî ñè ñëåä 8 êëàñ çàðàäè æåíèòáà. Ó÷åíèöèòå ñà ðàçïðåäåëåíè ðàâíîìåðíî ïî ïàðàëåëêè, êàòî ôîíäàöèÿòà è äèðåêòîðèòå ñïàçâàò ïðèíöèïà ðîìñêèòå äåöà â êëàñ äà íå íàäâèøàâàò 20-30% èëè îò 3 äî 5 äåöà. Êúäåòî èìà ïîâå÷å ðîìñêè äåöà â ïàðàëåëêà, òîâà ñå äúëæè íà ñïåöèôè÷íèÿ é ïðîôèë è íà ïðåäïî÷èòàíèÿòà íà ðîäèòåëèòå (íàïðèìåð 5 ÑÎÓ, êîåòî å ïðîôèëèðàíî ó÷èëèùå ïî èçêóñòâà). Îáùèíàòà è ÐÈÎ ñúùî ïîäêðåïÿò òîçè ïðèíöèï. Òå ñëåäÿò ÷ðåç äàííèòå, ïîäàâàíè îò äèðåêòîðèòå, ðàçïðåäåëåíèåòî íà ðîìñêèòå äåöà äà áúäå äî 30% â êëàñ. Ó÷åíèöèòå ñà ðàçïðåäåëåíè ðàâíîìåðíî ïî ó÷èëèùàòà â ãðàäà. Ó÷åíèöèòå â ïðîåêòà ñå îáó÷àâàò íà äâå ñìåíè è ñå òðàíñïîðòèðàò ñ àâòîáóñ è ìèêðîáóñ, ñîáñòâåíîñò íà ôîíäàöèÿòà. Òå ñà ïðèäðóæàâàíè îò íàñòàâíèêúò, êîéòî îñòàâà â ó÷èëèùåòî ïî âðåìå íà çàíÿòèÿòà. Âúâ âñÿêî ó÷èëèùå íàñòàâíèêúò, êîéòî å ïîåë ãðèæàòà çà äåöàòà â ïðîåêòà, èìà îñèãóðåíà êëàñíà ñòàÿ, â êîÿòî èäâàò äåöàòà è ìîãàò äà ãî íàìåðÿò âèíàãè òàì. Òîâà äàâà âúçìîæíîñò íà íàñòàâíèêà äà ðåàãèðà âåäíàãà â ñëó÷àé íà íÿêàêúâ ïðîáëåì. Íàñòàâíèöèòå ñå îôîðìÿò êàòî çàùèòíèöè è öåíòúð çà äåöàòà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Òîâà îáà÷å ñå îêàçâà ïðå÷êà ïðåä îáùóâàíåòî íà äåöàòà ñ áúëãàðñêèòå èì ñúó÷åíèöè – âìåñòî çàåäíî ñ òÿõ â êîðèäîðà èëè íà äâîðà, ïðåç ìåæäó÷àñèÿòà äåöàòà îòèâàò ïðè íàñòàâíèêà. Òîåñò îòíîâî ñå îáîñîáÿâàò. Îò åäíà ñòðàíà, íàñòàâíèêúò å íà ðàçïîëîæåíèå íà äåöàòà êàòî çàùèòíèê, îò äðóãà ñòðàíà, îêîëî íåãî òå ñå èçîëèðàò îò âðúñòíèöèòå ñè. Â ñòàèòå íà íàñòàâíèöèòå ñå ïðîâåæäà è äîïúëíèòåëíàòà ïîäãîòîâêà îò ïåäàãîãà íà ïðîåêòà – èíäèâèäóàëíè çàíèìàíèÿ ñ äåöàòà, êîèòî òðÿáâà äà íàâàêñâàò ó÷åáåí ìàòåðèàë. 3.2.Óñïåõ íà äåöàòà â ïðîåêòà Ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñðåäíèÿò óñïåõ íà îáõâàíàòèòå â ïðîåêòà äåöà áå 4,38. Îò çàïî÷âàíåòî íà ïðîåêòà ó÷åíèöèòå óâåëè÷àâàò ñðåäíèÿ ñè óñïåõ. Àêî â íà÷àëîòî ñðåäíèÿò óñïåõ å äîáúð 3,73, òî ïðåç ÷åòâúðòàòà ãîäèíà îò èçïúëíåíèåòî íà ïðîåêòà òîé ñå ñòàáèëèçèðà îêîëî äîáúð. Ñðåäíèÿò ãîäèøåí óñïåõ íà ó÷åíèöèòå ñå óâåëè÷àâà äî 4,43 ïðåç ïåòàòà ãîäèíà.

Òàáëèöà 7: Äèíàìèêà íà óñïåõà íà äåöàòà, ó÷àñòâàùè â äåñåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò Ó÷åáíà ãîäèíà 2006/2007 2005/2006 2004/2005 2003/2004 2002/2003 2001/2002

Ñðåäåí ãîäèøåí óñïåõ íà äåöàòà â ïðîåêòà Ñðåäåí ãîäèøåí óñïåõ* 4.38 4.43 4.09 3.85 4.03 3.73

II-IV êë.

V-VIII êë.

4.64 4.60 4.52 4.12 3.96 3.45

4.13 4.25 3.67 3.60 4.10 3.90

*Ñðåäíèÿò ãîäèøåí óñïåõ å èç÷èñëåí íà áàçàòà íà ñðåäíèÿ óñïåõ íà äåöàòà âúâ âñÿêî îò ó÷èëèùà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà.

Îñåçàåìà å ðàçëèêàòà â ñðåäíèÿ óñïåõ íà ó÷åíèöèòå îò âòîðè – ÷åòâúðòè êëàñ è òåçè îò ïåòè – îñìè êëàñ. Ïðåç ïúðâèòå ÷åòèðè ãîäèíè óñïåõúò íà ó÷åíèöèòå â ïðîãèìíàçèàëåí êóðñ å ñðåäíî 3.81. Òîâà ñà êàêòî ó÷åíèöèòå, çàâúðøèëè îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå â „Êîøàðíèê“, òàêà è òåçè, êîèòî ñà áèëè òàì äî âòîðè è òðåòè êëàñ. ×àñò îò îñíîâíèòå ïðè÷èíè çà íèñêèÿ óñïåõ ñà ïðîïóñêèòå â îáðàçîâàíèåòî, êîèòî ó÷åíèöèòå íå óñïÿâàò äà íàâàêñàò è ðàçëèêàòà â èçèñêâàíèÿòà è ñðåäàòà íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Óñïåõúò íà äåöàòà 5-8 êëàñ ñå óâåëè÷àâà ïðåç ïåòàòà ãîäèíà. Òîâà å ãîäèíàòà, êîãàòî â ïåòè êëàñ ïîñòúïâà ïúðâèÿò âèïóñê, çàïî÷íàë îò ïúðâè êëàñ â ïðèåìíî ó÷èëèùå. Ñ óâåëè÷àâàíåòî íà óñïåõà, ïðîåêòúò óñïÿâà äà ïðåîäîëåå è äðóã îñíîâåí ïðîáëåì - îòïàäàíå íà ó÷åíèöèòå ñëåä ïåòè êëàñ. Ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ó÷åáíè ãîäèíè 2005/2006 è 2006/2007 ñå çàïàçâà áðîÿò íà äåöàòà, êîèòî çàâúðøâàò V-VIII êëàñ â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà â ãðàäà. Òîâà ñà îòíîâî âèïóñêèòå, çàïî÷íàëè îò I êëàñ â ïðèåìíè ó÷èëèùà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà 11 äåöà ñà îñòàíàëè íà ïîïðàâèòåëåí èçïèò, åäíà ÷àñò îò òÿõ ïî ìóçèêà. Íÿìà îñòàíàëè äà ïîâòàðÿò êëàñà. Âúâ âñÿêî ó÷èëèùå ïîîùðÿâàò ó÷åíèöèòå îòëè÷íèöè îò äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò. Ñïîðåä äèðåêòîðèòå îáà÷å ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà ïî ïðîåêòà å ïî-íèñúê îò òîçè íà îñòàíàëèòå äåöà â ó÷èëèùå. Ôîíäàöèÿ „Øàì“ íÿìà ñðàâíèòåëíè äàííè çà óñïåõà íà äåöàòà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Èíäèêàòîð çà óñïåõà è ñïîðåä åêèïà íà ôîíäàöèÿòà ñà òåõíèêóìèòå, â êîèòî ó÷åíèöèòå ïðîäúëæàâàò ñðåäíîòî ñè îáðàçîâàíèå. Ïîâå÷åòî êàíäèäàòñòâàò ñ óñïåõ ïî äèïëîìà è ñà ïðèåìàíè â ñïåöèàëíîñòè, â êîèòî áàëúò å ïî-íèñúê. 3.3. Ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè Îñíîâíèòå ôîðìè çà íàâàêñâàíå ñà ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè è äîïúëíèòåëíèòå ÷àñîâå, êîèòî ó÷èòåëèòå äàâàò â ðàìêèòå íà çàäúëæèòåëíèòå êîí47

ñóëòàöèè. Âúâ âñÿêî îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ó÷èòåëèòå äàâàò èíäèâèäóàëíè êîíñóëòàöèè íà ó÷åíèöèòå ñ ïðîïóñêè â ó÷åáíèÿ ìàòåðèàë. Äîïúëíèòåëíî ïåäàãîãè÷åñêèÿò ñúâåòíèê ðàáîòè èíäèâèäóàëíî ñ äåöàòà äî IV êëàñ, êîèòî èçîñòàâàò ñ ìàòåðèàëà. Ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñà áèëè ïðåäâèäåíè âúâ âñÿêî ó÷èëèùå çà ó÷åíèöèòå îò I-IV êëàñ è çà òåçè â V-VI êëàñ. Òå ñå ôèíàíñèðàò îò îáùèíàòà. Âúâ âñÿêî ó÷èëèùå ñà áèëè îðãàíèçèðàíè ïî äâå ñáîðíè ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè – åäíà çà I-IV êëàñ è åäíà çà V-VI êëàñ, êàòî ïîñëåäíàòà ñà ïîñåùàâàëè ïî æåëàíèå è ó÷åíèöèòå â ñåäìè è îñìè êëàñ. ÏÈÃ ñå âîäÿò îò ó÷èòåëè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Ïîñåùàåìîñòòà â ÏÈÃ äî IV å 100%. Äåéíîñòèòå ïî ïðîåêòà ñà îðãàíèçèðàíè òàêà, ÷å äåöàòà ñå òðàíñïîðòèðàò îáðàòíî ñëåä ïðèêëþ÷âàíå íà çàíèìàëíèòå. Ìíîãî ïî-íèñêà å ïîñåùàåìîñòòà íà ó÷åíèöèòå â ïðîãèìíàçèàëíà ñòåïåí ñïîðåä äèðåêòîðèòå íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Îò òàçè ó÷åáíà ãîäèíà îáùèíàòà å íàìàëèëà ôèíàíñèðàíåòî íà ÏÈÃ è â ðåçóëòàò ñà ñïðåíè ãðóïèòå çà ïðîãèìíàçèàëíà ñòåïåí âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà. Òîâà å ïðîáëåì äîêîëêîòî çàíèìàëíèòå ñà îñíîâíàòà ôîðìà íà ïîäãîòîâêà è äîïúëíèòåëíè çàíèìàíèÿ â ïðîãèìíàçèàëíà ñòåïåí. Ñúùåâðåìåííî óñïåõúò íà ó÷åíèöèòå â ïðîåêòà îñòàâà ñðàâíèòåëíî íèñúê è ÏÈÃ å íåîáõîäèì. 3.4. Îòñúñòâèÿ îò ó÷èëèùå Ïî ìíåíèå íà âñè÷êè èíòåðâþèðàíè â Ìîíòàíà, êàòî öÿëî äåöàòà îò äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè îòñúñòâàò îò ó÷èëèùå ïî-ðÿäêî îò äåöàòà â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå. Îñíîâåí ïðîáëåì ñà îòñúñòâèÿòà íà ó÷åíèöèòå â ñåäìè è îñìè êëàñ. Ïðåç çèìíèòå ìåñåöè ïîñåùàåìîñòòà íà äåöàòà å äîáðà. Îòñúñòâèÿòà çàïî÷âàò ïðåç ïðîëåòòà, êîãàòî ÷àñò îò ðîäèòåëèòå ñà âúâëå÷åíè â ñåçîííà ðàáîòà, ïî äàííè íà „Øàì“. Äâà ñà îñíîâíèòå ìåõàíèçìè, êîèòî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà èçïîëçâàò çà íàìàëÿâàíå íà îòñúñòâèÿòà. Ïúðâèÿò, îòíàñÿíå íà ïðîáëåìà äî íàñòàâíèêà â ñúîòâåòíîòî ó÷èëèùå, êîéòî äà ïîòúðñè âðúçêà ñúñ ñåìåéñòâîòî, çà äà ñå èçÿñíÿò ïðè÷èíèòå çà îòñúñòâèåòî è äà ñå íàìåðè äåòåòî. Âòîðèÿò ìåõàíèçúì å ñàíêöèÿ ÷ðåç ñïðàâêèòå çà íåèçâèíåíè îòñúñòâèÿ, êîèòî äèðåêòîðèòå èçïðàùàò äî äèðåêöèÿòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå, è ñ êîèòî ñå ñïèðàò íÿêîè ñåìåéíè ïîìîùè çà äåöà. Ïðàâèëíèêúò çà ïðèëàãàíå íà Çàêîíà çà ñåìåéíèòå ïîìîùè çà äåöà çàäúëæàâà äèðåêòîðèòå íà ó÷èëèùà äà èçïðàùàò ìåñå÷íè ñïðàâêè çà äåöàòà ñ íàä ïåò íåèçâèíåíè îòñúñòâèÿ. 3.5. Ðîäèòåëñêè ñðåùè Ôîíäàöèÿòà îðãàíèçèðà ðîäèòåëñêè ñðåùè â ðîìñêèÿ êâàðòàë â íà÷àëîòî íà âñåêè ñðîê. Ðîäèòåëñêèòå ñðåùè ñà ñ ó÷àñòèåòî íà ó÷èòåëèòå îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è èìàò âèñîêà ïîñåùàåìîñò. „Øàì“ îðãàíèçèðà òðàíñïîðò çà ñåìåéñòâàòà íà ðîäèòåëñêèòå ñðåùè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Âúïðåêè òîâà ïîñåùàåìîñòòà å íèñêà ñïîðåä äèðåêòîðèòå è åêèïà íà ôîíäàöèÿòà. Åäèíñòâåíî 48

îò 5 ÑÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“ îòêàçâàò äà ïîñåùàâàò îðãàíèçèðàíèòå îò „Øàì“ ñðåùè â êâàðòàëà. Àðãóìåíòúò å, ÷å èíòåãðàöèÿòà è ðàâíèÿò äîñòúï îçíà÷àâàò ðàâíîïîñòàâåíîñò íà âñè÷êè äåöà è ðîäèòåëè. Ñïîðåä äèðåêòîðêàòà íà „Õðèñòî Áîòåâ“ Âèëìà Ãåîðãèåâà íÿìà ïðîáëåì ñ ïðèñúñòâèåòî íà ðîäèòåëèòå.32 3.6. Ïðîÿâè íà äèñêðèìèíàöèÿ Ñïîðåä äèðåêòîðèòå, íàñòàâíèöèòå è ðîäèòåëèòå, ñ êîèòî ñå ñðåùíà îöåíÿâàùèÿò åêèï, íÿìà ñëó÷àè íà äèñêðèìèíàöèîííî ïîâåäåíèå â êëàñíàòà ñòàÿ è ìåæäó äåöàòà â ó÷èëèùå. Êîíôëèêòèòå ìåæäó òÿõ ñå îöåíÿâàò êàòî „íîðìàëíè“, „ìåæäó äåöà“, à íå íà åòíè÷åñêà îñíîâà. Èçêëþ÷åíèå å îöåíêàòà íà ïåäàãîãè÷åñêèÿ ñúâåòíèê, ñïîðåä êîãîòî â íÿêîè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà èìà äèñêðèìèíàöèÿ. Ïðèìåðúò, êîéòî äàäå áåøå: „Íèêîãà íå ñúì ïðåäïîëàãàëà, ÷å ó÷èòåë ìîæå äà ñå îáúðíå êúì äåòå ñ „ìðúñåí öèãàíèí“. Â ðàçãîâîðè ñ îöåíÿâàùèÿ åêèï äåöà îò ïðîåêòà ñïîäåëèõà, ÷å ñà îáèæäàíè îò äðóãèòå ñè âðúñòíèöè ñ „öèãàíèí“, êîãàòî ñà â ó÷èëèùå. Ñïîðåä åêèïà íà „Øàì“ è ðúêîâîäñòâàòà íà ó÷èëèùàòà, â ñëó÷àèòå, â êîèòî èìà ïðîáëåì, è äâåòå ñòðàíè óñïÿâàò äà ðåàãèðàò ñâîåâðåìåííî. Ñïîðåä îöåíÿâàùèÿ åêèï òðÿáâà îùå äà ñå ðàáîòè ñðåùó ïðîÿâè íà äèñêðèìèíàöèÿ â êëàñíàòà ñòàÿ è äà ñå óâåëè÷àò ñúâìåñòíèòå äåéíîñòè ìåæäó äåöàòà â ó÷èëèùå. 3.7. Ðåçóëòàòè îò òåñòîâåòå íà íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå Â íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ñà ó÷àñòâàëè 34 äåöà îò ïðîåêòà, îáó÷àâàíè â ÷åòâúðòè êëàñ â ïåòòå ïðèåìíè ó÷èëèùà, ñ êîèòî ðàáîòè ôîíäàöèÿ „Øàì“. Òúé êàòî ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà íå å èìàëî ñôîðìèðàíà ïàðàëåëêà â îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå „Ãåîðãè Áåíêîâñêè“, òàì íå ñà ïðîâåæäàíè òåñòîâå è íÿìà âúçìîæíîñò äà ñå ñðàâíè íèâîòî íà äåöàòà. Òàáëèöà 8: Ñðåäåí ðåçóëòàò îò òåñòîâåòå íà ó÷åíèöèòå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â ñðàâíåíèå ñ ðåçóëòàòèòå îò òåñòà íà ÁÕÊ ïðåç 2005 ã. Ó÷åáíà ãîäèíà

Ñðåäåí óñïåõ ïî ÁÅË

Ñðåäåí óñïåõ ïî ìàòåìàòèêà

2006/2007

15.21

15.14

2005/2006

3.83

4.25

Çàáåëåæêà: Ðåçóëòàòèòå îò 2006/2007 â ïðåäõîäíèÿ äîêëàä íà ÁÕÊ ñà îöåíåíè ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà.33

Интервю с Вилма Георгиева, директор на 5 СОУ „Христо Ботев“, Монтана, 5 октомври 2007 г.

Ср.: БХК, Пет години по-късно, с.70. 49

Ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà óñïåõúò íà ó÷åíèöèòå å ìíîãî äîáúð 5 è ïî äâàòà ïðåäìåòà. Ó÷åíèöèòå â Ìîíòàíà ïîêàçâàò ìíîãî ïî-äîáðè ðåçóëòàòè â ñðàâíåíèå ñ ïðåäèøíîòî îöåíÿâàíå, ïðîâåäåíî îò ÁÕÊ ïðåç 2005 ãîäèíà. Òîãàâà óñïåõúò íà äåöàòà, ÿâèëè ñå íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà, å äîáúð 3,83, ñðàâíåíèå ñ ìíîãî äîáúð 4,92 ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà. Ðåçóëòàòúò ïî áúëãàðñêè åçèê ïðåç 2005/2006 å áèë 4,25 â ñðàâíåíèå ñ 4,67 ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà. 4. Ôèíàíñîâà óñòîé÷èâîñò Äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò â Ìîíòàíà ñå ôèíàíñèðà èçöÿëî îò Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä. Ôîíäàöèÿòà îáà÷å èìà ñïå÷åëåí ïðîåêò êúì Ìèíèñòåðñòâî íà âúíøíèòå ðàáîòè íà Ôðàíöèÿ, íàñî÷åí êúì ó÷åíèöè â ñðåäíèÿ êóðñ. Äâå îò ó÷èëèùàòà ïàðòíüîðè ñà êàíäèäàòñòâàëè ïî êîíêóðñèòå íà Ìèíèñòåðñòâî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà, îáÿâåíè ïî Åâðîïåéñêèÿ ñîöèàëåí ôîíä. „Øàì“ å ïàðòíüîð è â äâàòà ïðîåêòà. Êúì ìîìåíòà íà ïðèêëþ÷âàíå íà äîêëàäà âñå îùå íÿìàøå äàííè äàëè ïðîåêòíèòå ïðåäëîæåíèÿ ñà îäîáðåíè. Îñíîâíèòå àêòüîðè â ïðîöåñà íà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ â Ìîíòàíà – ôîíäàöèÿ „Øàì“, ó÷èëèùàòà è îáùèíàòà - âå÷å òúðñÿò è äîïúëíèòåëíî ôèíàíñèðàíå çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà. Ñïîðåä ïðîâåäåíèòå èíòåðâþòà ñ ïðåäñòàâèòåëè íà åêèïà íà ôîíäàöèÿòà, äèðåêòîðèòå â ó÷èëèùàòà è åêèïà íà ìîíèòîðèíãà, íàé-âàæíèòå êîìïîíåíòè çà ïðîåêòà â Ìîíòàíà ñà îñèãóðÿâàíåòî íà òðàíñïîðò çà ó÷åíèöèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, íàñòàâíèöèòå, ïåäàãîãè÷åñêèÿò ñúâåòíèê è ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè. Ôèíàíñîâàòà óñòîé÷èâîñò íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ çàâèñè îò ðåñóðñíàòà îáåçïå÷åíîñò íà òåçè êîìïîíåíòè è îò ñòåïåíòà, â êîÿòî âñåêè åäèí îò îñíîâíèòå ó÷àñòíèöè – ôîíäàöèÿ „Øàì“, ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è îáùèíàòà îñèãóðÿâàò ôèíàíñîâè ñðåäñòâà. Åäèíñòâåíî ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè îò ìîìåíòà íà ñúçäàâàíåòî ñè ñà ôèíàíñèðàíè îò âúíøåí èçòî÷íèê - îáùèíàòà. Êàêòî ñïîìåíàõìå ïî-ãîðå, ïðåç òàçè ó÷åáíà ãîäèíà ñðåäñòâàòà çà òÿõ ñà íàìàëåíè, êîåòî âîäè äî çàêðèâàíåòî íà ãðóïèòå â ïðîãèìíàçèàëíèÿ êóðñ âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà. Òîâà äîïúëíèòåëíî íàìàëÿâà øàíñîâåòå íà ïî-ãîëåìèòå äåöà çà íàâàêñâàíå íà ìàòåðèàëà è ñúîòâåòíî çà ïðîäúëæàâàíå íà îáðàçîâàíèåòî èì. Äî ìîìåíòà äåéíîñòèòå, çà êîèòî ó÷èëèùàòà ñà êàíäèäàòñòâàëè çà âúíøíî ôèíàíñèðàíå ñà äîïúëâàùè è íå ñà ïîêðèòè îò ïðîåêòà. Ðîìñêèÿò îáðàçîâàòåëåí ôîíä îñòàâà åäèíñòâåíèÿò èçòî÷íèê, êîéòî îñèãóðÿâà êàêòî ïðîâåæäàíåòî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò, òàêà è ôèíàíñîâàòà ìó ñòàáèëíîñò. Äî ìîìåíòà àêòèâíèòå ñóáåêòè, êîèòî òúðñÿò ôèíàíñîâè ñðåäñòâà çà èíòåãðèðàíå íà ðîìñêèòå äåöà, ñà ó÷èëèùàòà è ôîíäàöèÿ „Øàì“. Îáùèíàòà îñèãóðÿâà èçèñêâàíîòî îò äîíîðèòå ïàðòíüîðñòâî ïðè êàíäèäàòñòâàíå, íî òÿ ñàìàòà íå å àêòèâåí ñóáåêò ïðè îñèãóðÿâàíåòî íà ôèíàíñîâè ðåñóðñè. Âúïðåêè ÿñíàòà è ïîñòîÿííà ïîëèòè÷åñêà ïîäêðåïà íà îáùèíàòà êúì äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò, ôèíàíñîâèÿò é ïðèíîñ ïðåç íàñòîÿùàòà ó÷åáíà ãîäèíà å íàìàëÿë 50

êðèòè÷íî – ñúêðàòåíè ñà ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè â 5-8 êëàñ – îñíîâíàòà ôîðìà íà äîïúëíèòåëíà ïîäãîòîâêà íà ðîìñêèòå äåöà â ïðîãèìíàçèàëíèÿ åòàï. Âúïðåêè ÷å êúì ìîìåíòà íà ïðîâåæäàíå íà ìîíèòîðèíãà, „Øàì“ ðàç÷èòà îñíîâíî íà ñðåäñòâàòà íà Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä, îðãàíèçàöèÿòà èìà ïîòåíöèàë äà äèôåðåíöèðà èçòî÷íèöèòå ñè íà ôèíàíñèðàíå. Äîêàçàòåëñòâî å ñïå÷åëåíèÿò ïðîåêò êúì Ìèíèñòåðñòâî íà âúíøíèòå ðàáîòè íà Ôðàíöèÿ, ñ êîéòî ñà îñèãóðåíè äåéíîñòè êúì äðóãà öåëåâà ãðóïà – ó÷åíèöèòå â ñðåäíàòà ñòåïåí íà îáðàçîâàíèå. Êàòî ÷àñò îò îñèãóðÿâàíåòî íà äîïúëíèòåëíè ñðåäñòâà, ôîíäàöèÿòà ïëàíèðà ïðåç 2008 ã. äà îñèãóðè îò îáùèíàòà ïîëîâèíàòà îò ñðåäñòâàòà íåîáõîäèìè çà òðàíñïîðòèðàíå íà ó÷åíèöèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. 5. Ñîöèàëíè óñëóãè Ïðîåêòúò ïðåäîñòàâÿ ñëåäíèòå ñîöèàëíè óñëóãè: òðàíñïîðò, ó÷åáíè ïîìàãàëà çà ó÷åíèöèòå äî IV êëàñ, ïúëåí êîìïëåêò ó÷åáíèöè è ó÷åáíè ïîìàãàëà îò ïåòè äî îñìè êëàñ, çàêóñêà çà âñè÷êè ó÷åíèöè, èçâúíó÷èëèùíè äåéíîñòè, äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå, òðàíñïîðò çà ðîäèòåëèòå ïðè ðîäèòåëñêèòå ñðåùè è âðúçêà ñ ó÷èòåëèòå. Ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ïúëíèÿò êîìïëåêò óñëóãè ñå å èçïîëçâàë îò 168 äåöà îò îáùî 271 çàâúðøèëè ñ ïðîåêòà. Îñòàíàëèòå ñà ñå ïîëçâàëè ñàìî îò íÿêîè óñëóãè. Ïðåç ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà ñà ñïðåíè çàêóñêèòå íà ó÷åíèöèòå â ïðîãèìíàçèàëíèÿ êóðñ, òúé êàòî òå ãè èçõâúðëÿò, îáÿñíÿâàò îò ôîíäàöèÿòà. Íà ïðàêòèêà îáà÷å ôîíäàöèÿòà îñèãóðÿâà ìíîãî ïîâå÷å óñëóãè, òúé êàòî ïúëíî îáãðèæâà è çàêðèëÿ äåöàòà. Íàñòàâíèöèòå ñïîäåëÿò, ÷å òå äîðè âîäÿò ÷àñò îò äåöàòà íà ëåêàð âìåñòî ðîäèòåëÿ. Ôîíäàöèÿòà ïîåìà ïúëíàòà ãðèæà ïðåç äåíÿ çà äåöàòà. „Ôîíäàöèÿòà ñå ãðèæè çà äåòåòî“, áå åäíà îò ïðè÷èíèòå, êîèòî ïî÷òè âñè÷êè ðîäèòåëè ñïîäåëèõà ïðè ðàçãîâîðèòå ñ îöåíÿâàùèÿ åêèï, çà çàïèñâàíå íà äåöàòà èì â ïðîåêòà. Åêèïúò ïî ïðîåêòà îïðåäåëÿ èççåìâàíåòî íà ôóíêöèèòå íà ðîäèòåëÿ êàòî ïðîáëåì, òúé êàòî ñíåìà îòãîâîðíîñòòà íà ñåìåéñòâîòî êúì äåöàòà è íå ñòèìóëèðà àíãàæèðàíîñòòà ìó â îáðàçîâàíèåòî èì. Ïåäàãîãúò íà ïðîåêòà îïðåäåëÿ íåçàèíòåðåñîâàíîñòòà íà ðîäèòåëèòå êàòî îñíîâåí ïðîáëåì. Ôîíäàöèÿòà âúçíàìåðÿâà ïðîåêòúò é çà ñëåäâàùàòà ãîäèíà äà áúäå ôîêóñèðàí âúðõó ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå, èçâúíêëàñíè äåéíîñòè è äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå. Íàìåðåíèÿòà íà îðãàíèçàöèÿòà ñà äà íàìàëè ïðåäëàãàíèòå ñîöèàëíè óñëóãè çà ñìåòêà ïî-ãîëÿìà îòãîâîðíîñò îò ñåìåéñòâàòà. Ïðåç ñëåäâàùàòà ó÷åáíà ãîäèíà „Øàì“ ïðåäâèæäà 50% îò ñòîéíîñòòà íà ó÷åáíèöèòå è ó÷åáíèòå ïîìàãàëà äà ñå ïîåìàò îò ðîäèòåëèòå, à çàêóñêèòå äà îòïàäíàò. Èçêëþ÷åíèå ùå áúäàò ñàìî äåöàòà íà ñîöèàëíî ñëàáèòå ñåìåéñòâà. Ïðîåêòúò íå îñèãóðÿâà ìíîãî èçâúíêëàñíè çàíèìàíèÿ. Îò ãîäèíè ôîíäàöèÿòà ïîääúðæà òàíöîâ àíñàìáúë êúì ó÷èëèùåòî ïî èçêóñòâàòà â ãðàäà. Îðãàíèçèðàíè ñà 2 åêñêóðçèè çà äåöàòà â ïðîåêòà äî Âúðøåö, êàòî íàãðàäà çà äåöà ñ óñïåõ íàä 4.00. Â åêñêóðçèèòå ñà ó÷àñòâàëè ñàìî ðîìñêè äåöà îò ïðîåêòà. 51

Ëèïñàòà íà ðàáîòà è ñ áúëãàðñêè äåöà, êàêòî è íåâêëþ÷âàíåòî èì â îáùè äåéíîñòè ñå îïðåäåëÿ êàòî ñëàáîñò íà ïðîåêòà îò ïåäàãîãà ã-æà Ìàðèåòà Áàé÷åâà è îò ðúêîâîäèòåëÿ ã-í Ïåòúð Áîðèñîâ. Ôîíäàöèÿòà âúçíàìåðÿâà äà ðàçøèðè äåéíîñòèòå íàñî÷åíè êúì äåöàòà îò äâàòà åòíîñà. 6. Ðàçâèòèå íà ïðîåêòà Ïðåç ïîñëåäíèòå ÷åòèðè ãîäèíè ïðîåêòúò â Ìîíòàíà ïðîìåíÿ ñòðàòåãèÿòà ñè è ñå íàñî÷âà êúì âêëþ÷âàíå íà äåöà îò äåòñêàòà ãðàäèíà è ïúðâè êëàñ. Åêèïúò ñïîäåëÿ, ÷å äåöàòà, âêëþ÷åíè â èíòåãðèðàíà ñðåäà îò ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà, ñå ñïðàâÿò ìíîãî ëåêî â ó÷èëèùå â ñðàâíåíèå ñ âêëþ÷èëèòå ñå ïîêúñíî â ïðîåêòà. Îñíîâíèÿò ôîêóñ íà äåéíîñòèòå íà ïðîåêòà å íàñî÷åí êúì äåöàòà â íà÷àëíà ñòåïåí íà îáðàçîâàíèå è êúì òÿõíîòî àäàïòèðàíå â ó÷èëèùå. Âêëþ÷åíèòå íîâè äåöà â ïðîåêòà ïðåç ìèíàëàòà è íàñòîÿùàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñà îñíîâíî â ïúðâè êëàñ. Íàçíà÷åíèÿò ïåäàãîãè÷åñêè ñúâåòíèê â ïðîåêòà ðàáîòè èíäèâèäóàëíî ñ òÿõ è ñ òåçè, êîèòî èìàò íóæäà îò äîïúëíèòåëíà ïîìîù. Ñïîðåä ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà ã-í Ïåòúð Áîðèñîâ ïðåç ñëåäâàùàòà ó÷åáíà ãîäèíà ùå ìîæå äà ñå çàêðèå ó÷èëèùåòî â êâàðòàë „Êîøàðíèê“. Îôèöèàëíî îáùèíàòà è ðåãèîíàëíèÿò èíñïåêòîðàò ñà äåêëàðèðàëè ïîäêðåïàòà ñè çà çàêðèâàíå íà ó÷èëèùåòî. Ñïîðåä îáùèíàòà îáà÷å ó÷èëèùåòî ñðåùà ïîäêðåïàòà íà ÷àñò îò ðîìñêèòå ëèäåðè è íà ÷àñò îò îáùíîñòòà â êâàðòàëà. Ðåàëíè ñà îïàñåíèÿòà, ÷å ñúñ çàòâàðÿíåòî ìó åäíà ÷àñò îò äåöàòà íà íàé-áåäíèòå ñåìåéñòâà íÿìà äà ïîñåùàâàò ó÷èëèùàòà â ãðàäà, òúé êàòî ðîäèòåëèòå íå ìîãàò äà ãè èçäúðæàò è íå ñà àíãàæèðàíè ñ îáðàçîâàíèåòî èì. Ðåøàâàùî çà çàêðèâàíåòî íà îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå â Ìîíòàíà å ñïîñîáíîñòòà íà „Øàì“ äà ïðèâëå÷å â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà íàé-áåäíèòå äåöà â êâàðòàëà è äà ðàáîòè äîðè ñ òåçè, êîèòî íÿìàò íàâèöè çà ó÷åíå è íå ïîëó÷àâàò ïîäêðåïà îò ðîäèòåëèòå ñè. Çàäúðæàíåòî è àäàïòèðàíåòî íà äåöàòà â èíòåãðèðàíà ñðåäà å íåâúçìîæíî áåç óìåíèÿ è ìîòèâàöèÿ íà ó÷èòåëèòå äà êîìïåíñèðàò ïðîïóñêèòå â ïîäãîòîâêàòà èì è äà ãè âêëþ÷àò â ó÷èëèùíàòà ñðåäà. Îñíîâíèòå íàïðàâëåíèÿ, â êîèòî åêèïúò íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ âúçíàìåðÿâà äà ðàçâèâà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò, ñà: • Ôîêóñ âúðõó äåöàòà I – IV êëàñ è îñèãóðÿâàíå íà ñòàáèëíà îñíîâà, êîÿòî äà èì äàäå âúçìîæíîñò äà ïðîäúëæàò îáðàçîâàíèåòî ñè ïî-íàòàòúê; • Ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå çà âúâëè÷àíåòî èì â îáðàçîâàíèåòî íà äåöàòà; • Ñúâìåñòíè äåéíîñòè ìåæäó áúëãàðñêè è ðîìñêè äåöà íà ìóëòèêóëòóðíà îñíîâà; • Ðàáîòà ñ ó÷åíèöè VIII – ÕII êëàñ çà çàâúðøâàíå íà ñðåäíîòî èì îáðàçîâàíèå.

7. Îáùåñòâåíà ïîäêðåïà Åäíî îò íàé-ãîëåìèòå ïîñòèæåíèÿ íà ôîíäàöèÿ „Øàì“ å ïîäêðåïàòà, êîÿòî ïðîöåñúò íà äåñåãðåãàöèÿ ïîëó÷àâà ñðåä îáùåñòâåíîñòòà íà êâàðòàë „Êîøàðíèê“. Ôîíäàöèÿòà å óñïÿëà äà íàïðàâè îáðàçîâàíèåòî â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà ïîïóëÿðíî ñðåä ðîäèòåëèòå è äà íàìàëè ïðåñòèæà íà êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå. Êàêòî ñòàíà ÿñíî îò ïðîâåäåíèòå ðàçãîâîðè ñ ðîäèòåëè îò êâ. „Êîøàðíèê“, ñïîäåëåíî ìíåíèå ñðåä ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ å, ÷å êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàíèå íà äåöàòà òàì å íèñêî, ïîäãîòîâêàòà å ñëàáà, à êîíòðîë íÿìà. „Øàì“ ñå ïîëçâà ñ äîâåðèå ñðåä îáùåñòâåíîñòòà â êâàðòàëà. Ñúùåâðåìåííî „ôîíäàöèÿòà ñå ãðèæè çà òÿõ“ å åäíî îò íàé-÷åñòî èçòúêâàíèòå îò ðîäèòåëèòå ïðåäèìñòâà è ïðè÷èíè äà èçáåðàò îáðàçîâàíèåòî â ãðàäà. Äîðè ñåäåì ãîäèíè ñëåä çàïî÷âàíåòî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò, ðîäèòåëèòå ñå äîâåðÿâàò íå íà ó÷èëèùåòî, íà âðúñòíèöèòå íà äåöàòà ñè èëè íà ïðèåìíàòà ñðåäà, à íà ãðèæàòà íà íàñòàâíèêà è íà ôîíäàöèÿòà. Îñòàâà âúïðîñúò äàëè áåç ôîíäàöèÿòà ðîäèòåëèòå áèõà äîâåðèëè äåöàòà ñè â „áúëãàðñêî ó÷èëèùå“, èçâúí îáùíîñòòà è ãåòîòî. Îòâîðåí å âúïðîñúò è â êàêâà ñòåïåí ïðîåêòúò äîïðèíàñÿ çà èçãðàæäàíå íà îòíîøåíèÿ, îáùóâàíå è ïðèåìàíå ìåæäó äåöàòà îò ðàçëè÷åí åòíè÷åñêè ïðîèçõîä â ó÷èëèùå. Íàìåðåíèåòî íà ôîíäàöèÿòà äà óâåëè÷è èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè è äà âêëþ÷è â òÿõ äåöà îò áúëãàðñêè è ðîìñêè ïðîèçõîä ùå ïîìîãíå çà ðåøàâàíåòî è íà äâàòà ïðîáëåìà. Ïðîåêòúò ïîëó÷àâà ïîäêðåïà îò îáùèíàòà è Ðåãèîíàëíèÿ èíñïåêòîðàò ïî îáðàçîâàíèå. Ðåãèîíàëíèÿò èíñïåêòîðàò äåìîíñòðèðà èçêëþ÷èòåëíî äîáðî ïîçíàâàíå íà ïðîåêòà. Îáùèíàòà êàòî èíñòèòóöèÿ ïîäêðåïÿ íàïúëíî ïðîåêòà, íî ôèíàíñîâàòà é ïîäêðåïà å âñå îùå îãðàíè÷åíà. Òÿ å ôèíàíñèðàëà ñúçäàâàíåòî íà ÏÈÃ, êîãàòî òå ñà áèëè íàëîæèòåëíè, çà äà íàâàêñàò ðîìñêèòå äåöà ïðîïóñêèòå â ïîäãîòîâêàòà ñè è äà ñå çàäúðæàò â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà â íà÷àëîòî íà ïðîåêòà. Ïðåç òàçè ó÷åáíà ãîäèíà îáà÷å å íàìàëèëà îòïóñíàòèòå ñðåäñòâà è ïîëîâèíàòà îò ÏÈÃ ñà ñúêðàòåíè. Ñïîðåä îáùèíñêèÿ Ïëàí çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ ôîíäàöèÿ „Øàì“ å îñíîâíîòî äåéñòâàùî ëèöå ïðè âêëþ÷âàíåòî íà ðîìñêè äåöà â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà. Íà ïðàêòèêà äåéíîñòèòå, çà êîèòî ôîíäàöèÿòà å ïîñî÷åíà êàòî îòãîâîðíèê, é ñúçäàâàò ñâîáîäà íà ðàáîòà è âúçìîæíîñò äà âêëþ÷âà ðîìñêè äåöà â ìàñîâèòå ó÷èëèùà. Ñ òàêà äåëåãèðàíèòå îòãîâîðíîñòè îáà÷å, îáùèíàòà å âúâëå÷åíà è àíãàæèðàíà â ïðîöåñà äàëå÷ ïî-ìàëêî. Îùå ïîâå÷å, ÷å â îáùèíñêèÿ ïëàí íå ñà çàëîæåíè è ôèíàíñîâè ñðåäñòâà çà ïðåäâèäåíèòå äåéíîñòè. Ïðîåêòúò â Ìîíòàíà ïîëó÷àâà äîáðî ìåäèéíî îòðàçÿâàíå ïî äóìèòå íà ðúêîâîäèòåëÿ ìó ã-í Ïåòúð Áîðèñîâ è äîáðà ìåäèéíà ïîäêðåïà. Äîáðè ñà îòíîøåíèÿòà è ñ ìåñòíî áàçèðàíèòå äúðæàâíè èíñòèòóöèè – îòäåë „Çàêðèëà íà äåòåòî“ è äèðåêöèÿ „Ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå“.

Â. Ïëåâåí 1. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà 1.1. Äèíàìèêà íà áðîÿ íà ó÷àñòíèöèòå ïî ãîäèíè Ïðîåêòúò „Ñâîáîäåí äîñòúï íà ðîìñêèòå äåöà äî âñè÷êè ó÷èëèùà íà ãðàä Ïëåâåí è ðåãèîíà“ ñúùåñòâóâà îò 2001 ã. è ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà áåøå, êàêòî è çà äðóãè ïðîåêòè, øåñòà çà íåãî. Èçïúëíèòåë îò íà÷àëîòî è äîñåãà å ðîìñêàòà ÍÏÎ ôîíäàöèÿ „Àìàëà – Ð“ ñ ïðåäñåäàòåë ã-í Ìèëàí Íèêîëîâ. Ïðåç 2006 /2007 ã. â ïðîåêòà å èìàëî çàïèñàíè 178 äåöà, à ñà îòïàäíàëè 15 äåöà 34, êîåòî å åäèí ìàëúê áðîé, òàêà ÷å óñïåøíî çàâúðøèëèòå ñà 163. Äèíàìèêàòà íà ó÷àñòèåòî íà ðîìñêèòå äåöà â ïðîåêòà ïî ãîäèíè å ïîêàçàíà íà ãðàôèêàòà ïî-äîëó: Ãðàôèêà 5

Ïî òàêúâ íà÷èí çà øåñò ãîäèíè ïðîåêòúò å îñúùåñòâèë ðúñò îò îêîëî 65%. Çà ñðàâíåíèå, òîçè â Ñëèâåí å íàðàñíàë ïîâå÷å îò òðè ïúòè, âúâ Âèäèí – ñúùî. Ïî êëàñîâå ðàçïðåäåëåíèåòî íà äåöàòà å ñëåäíîòî çà 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà: ïîäãîòâèòåëåí êëàñ – 21 èëè 11,79%, îò I äî IV êëàñ – 87 èëè 48,9%, îò V 34

Според данни на г-н Валери Николов, педагогически ръководител на проекта, причините за отпадането са следните: 3 деца са „се върнали в сегрегираното училище в с. Буковлък“, 2 са „се преместили в други училища в Плевен“, 3 „са заминали с родителите си в чужбина“, а 2 деца „са се преместили с родителите си в други градове в България“. За останалите 3 деца няма данни. Интервю, проведено на 11 октомври 2007 г.

äî VIII êëàñ – 67 èëè 37,6%, ãèìíàçèàëåí êóðñ – 3 èëè 1,7%. Êàêòî è ïðåäè äâå ãîäèíè, îòíîñèòåëíèÿò äÿë íà ó÷åíèöèòå îò íà÷àëíèÿ êóðñ (âêëþ÷èòåëíî ïîäãîòâèòåëíèÿ êëàñ) å îêîëî 60%.35 Îáîçíà÷åíèòå â äîêëàäà îò 2005 ã. òåíäåíöèè çà ïëåâåíñêèÿ ïðîåêò ïðîäúëæàâàò äà ñà â ñèëà è äíåñ. Çà òîâà ãîâîðÿò ôàêòèòå. Ïúðâèÿò å âå÷å ñïîìåíàòèÿò îòíîñèòåëíî íèñúê ðúñò íà áðîÿ íà çàïèñàíèòå è çàâúðøâàùè äåöà, à âòîðèÿò å êîíñòàíòíî âèñîêàòà „öåíà“ íà åäíà çàâúðøâàùî äåòå, èç÷èñëåíà êàòî ñúîòíîøåíèå ìåæäó îáùèòå ðàçõîäè íà ïðîåêòà è áðîÿ íà çàâúðøâàùèòå äåöà. Ïðåç 2005 ã. áå êîíñòàòèðàíî, ÷å „òîâà å ïðîåêòúò ñ íàé-ãîëÿìî ñúîòíîøåíèå íà îáùèÿ áþäæåò êúì áðîÿ íà çàâúðøèëèòå äåöà è ó÷åíèöè â ïðîåêòà (378,4 ù.ä. íà åäèí çàâúðøèë ïðåç 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà)“.36 Ñåãà ïîëîæåíèåòî å ïîäîáíî, êàòî îò äëúãîãîäèøíèòå ïðîåêòè ñàìî ïðîåêòúò â Ñòàðà Çàãîðà èìà ïî-âèñîêà öåíà íà çàâúðøèëî äåòå îò òîçè â Ïëåâåí. Ïðîåêòúò â Áåðêîâèöà ñúùî å ïî-ñêúï, íî çà íåãî 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà áåøå ïúðâà, à òîâà ïðåäïîëàãà âèñîêè, íî åäíîêðàòíè ðàçõîäè çà àâòîáóñè, êîèòî îñêúïÿâàò âñåêè íîâîçàïî÷âàù ïðîåêò. Ïî òàêúâ íà÷èí ðàçõîäèòå çà åäíî äåòå â ïëåâåíñêèÿ ïðîåêò ñà äâà ïúòè ïî-âèñîêè îò òåçè â ñîôèéñêèÿ, ïî÷òè äâà ïúòè ïî-âèñîêè îò íàïðàâåíèòå â Ìîíòàíà. À âúâ Âèäèí „öåíàòà“ íà äåòå å ïîâå÷å îò äâà è ïîëîâèíà ïúòè ïî íèñêà îò òàçè â Ïëåâåí.37 1.2. Ó÷èëèùà, êîèòî ñà îáåêò íà äåéíîñòòà íà ïðîåêòà Îò ñàìîòî ñè ñúçäàâàíå äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò â Ïëåâåí ñå ñòðåìè äà èçâåäå äåöàòà îò îáîñîáåíîòî ðîìñêî ó÷èëèùå ÎÓ „Êëèìåíò Îõðèäñêè“ â ñ. Áóêîâëúê, êîåòî âñúùíîñò å ãîëåìèÿò ðîìñêèÿò êâàðòàë íà Ïëåâåí, ðàçïîëîæåí íà îêîëî 4-5 êì îò ãðàäà. Òàì ñïîðåä äàííè, ïðåäîñòàâåíè îò ã-í Ìèëàí Íèêîëîâ, ñåãà æèâåÿò îêîëî 3000 äóøè ðîìè – õðèñòèÿíè è ìþñþëìàíè. Ïî îôèöèàëíè äàííè íà ó÷èëèùåòî (ñïèñúöè íà äåöàòà ïî êëàñîâå) â íåãî ïðåç íàñòîÿùàòà ó÷åáíà ãîäèíà (2007/2008, íî äàííèòå ñà ïîäîáíè è çà ìèíàëàòà) ñå ó÷àò 444 äåöà, îò êîèòî 408 â íà÷àëíèÿ è ïðîãèìíàçèàëíèÿ êóðñ è 36 â ïîäãîòâèòåëåí êëàñ. Ñïîðåä ã-í Âàëåðè Òîäîðîâ, ïåäàãîãè÷åñêè ðúêîâîäèòåë íà ïðîåêòà, â äåéñòâèòåëíîñò „â ó÷èëèùåòî õîäÿò âñåêè äåí íå ïîâå÷å îò 100 äåöà“.38 Â èçâåñòíà ñòåïåí ñëàáîòî íàìàëåíèå íà áðîÿ íà äåöàòà â òîâà îáîñîáåíî ó÷åáíî çàâåäåíèå (ïðåç 2001/2002 ïî îôèöèàëíè äàííè òàì ñà áèëè çàïèñàíè 500 äåöà39) ñå äúëæè è íà äåéíîñòòà íà ôîíäàöèÿòà. 35

БХК, Пет години по-късно, с. 98.

Пак там

За конкретните числови съотношения вж. Приложение 1. Трябва да се има предвид, че в Стара Загора проектът смени ръководството си, след като премина през сериозна криза преди две години.

Интервю с Валери Тодоров, педагогически ръководител на проекта, 11 октомври 2007

БХК, Първите стъпки: оценка на неправителствените десегрегационни проекти в шест града на България, София, 2002 г., с. 44. 55

Îñâåí òîâà â Ïëåâåí èìà îùå åäíà ðîìñêà ìàõàëà – „Áàëàáàèð“ (ñåãàøíîòî èìå å êâ. „Èçòîê“), ñ îêîëî 800 æèòåëè. Òóê å âàæíî äà ñå îòáåëåæè, ÷å â íåÿ íÿìà îáîñîáåíî ðîìñêî ó÷èëèùå. Òàìîøíèòå ðîìñêè ó÷åíèöè ïîñåùàâàò ãðàäñêè ó÷èëèùà, è íàé-âå÷å ÑÎÓ „Õðèñòî Ñìèðíåíñêè“40, à è äðóãè, êîèòî ñà ñè èíòåãðèðàíè ïðîñòî çàùîòî íÿìà ñåãðåãèðàíè â òîçè ìàëúê êâàðòàë, ãðàíè÷åù ñ ãîëåìè ìàñèâè, â êîèòî æèâåÿò áúëãàðè. ×àñò îò ðîì÷åòàòà òàì ïîñåùàâàò ó÷èëèùà â ãðàäà ñ ïîñðåäíè÷åñòâîòî íà ôîíäàöèÿòà. Ñïîðåä ã-æà Ñåðãååâà, åêñïåðò „Íà÷àëíî îáðàçîâàíèå“ â ÐÈÎ íà ÌÎÍ, è âúâ ó÷èëèùå „Í. Âàïöàðîâ“, è â „Ï. Áåðîí“, è â „Õð. Ñìèðíåíñêè“ èìà äåöà, êîèòî ñà ðîì÷åòà, æèâåÿò áëèçî äî òåçè ãðàäñêè ó÷èëèùà, ó÷àò â òÿõ, íî ïîëçâàò íÿêîè óñëóãè îò ôîíäàöèÿòà.41 Ïðåç ìèíàëèòå ãîäèíè ïðîåêòúò ñå å çàíèìàâàë è ñúñ ñåãðåãèðàíîòî ÍÓ „Êèðî Ñòàíåâ“, íàìèðàùî ñå íåïîñðåäñòâåíî äî ðîìñêàòà ìàõàëà „Áàëàáàèð“, åäíî ìèçåðíî ìàëêî ó÷èëèùå ñ íèùîæíî êîëè÷åñòâî ðîìñêè äåöà (ïðåäè äâå ãîäèíè áÿõà îêîëî 20).42 Íî ïðåç 2006 ã. íàé-ñåòíå òî áåøå çàêðèòî è ñåãà åäèíñòâåíèÿò îáåêò íà äåéíîñòòà íà ïëåâåíñêèÿ ïðîåêò îñòàâà ó÷èëèùåòî â ñ. Áóêîâëúê. Ïðîåêòúò íà „Àìàëà – Ð“ íåñúìíåíî èìà çàñëóãè çà çàêðèâàíåòî íà òîâà ïñåâäîó÷èëèùå. 1.3. Ïðèåìíè ó÷èëèùà, â êîèòî å äåéñòâàë ïðîåêòúò Ïî èíôîðìàöèÿ íà åêèïà íà ïðîåêòà, ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà òîé å çàïèñàë ðîìñêè äåöà â ñëåäíèòå ó÷èëèùà, êàêòî å ïîêàçàíî íà òàáëèöàòà ïîäîëó: Òàáëèöà 9: Ó÷èëèùà, ñ êîèòî å ðàáîòèë ïðîåêòúò ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà Ó÷èëèùå

Áðîé äåöà

ÎÓ „Í. É. Âàïöàðîâ“

ÑÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“

ÎÓ „Ïåòúð Áåðîí“

ÎÓ „Â. Ëåâñêè“

ÑÎÓ „Ï.Ê. ßâîðîâ“

Îáùî

178

„Ромчета, посещаващи несегрегирани училища вън и независимо от дейността на проекта, е имало и има в СОУ „Хр. Смирненски“, което е близо до кв. „Изток“ (известен със старото си име „Балабаир“), разположен между Плевен и кв. „Буковлък“ – пак там, с. 100

Интервю с г-жа Сергеева, 11 октомври 2007 г.

БХК, Пет години по-късно, с. 99

Îò ñàìîòî íà÷àëî ôîíäàöèÿòà ðàáîòè âñå ñ òåçè ïåò ó÷èëèùà, ñ êîèòî ñúùåñòâóâàò ñòàáèëíè âðúçêè. Ðàçïðåäåëåíèåòî íà äåöàòà ïî ïàðàëåëêè â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà å îò åäíî äî øåñò â ïàðàëåëêà. Ñïîðåä èíôîðìàöèÿ îò „Àìàëà-Ð“ äåöàòà ñà íå ïîâå÷å îò òðè â ïàðàëåëêà, íî ïîðàäè íàìàëÿâàíå íà áðîÿ íà ó÷åíèöèòå â ó÷èëèùàòà è ñëèâàíåòî íà äâå ïàðàëåëêè â åäíà, íàñòúïâàò èçìåíåíèÿ è ñå óâåëè÷àâà áðîÿò íà ðîìñêèòå äåöà â íÿêîè îò òÿõ. Íî îò ïðèëîæåíîòî îò ôîíäàöèÿòà ðàçïðåäåëåíèå ñå âèæäà, ÷å ñàìî â äâå-òðè ïàðàëåëêè äåöàòà ñà ïî øåñò. Ñðåäíîòî ÷èñëî ðîì÷åòà â ïàðàëåëêèòå íà èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà å 2-3, à èìà è ïàðàëåëêè, â êîèòî èìà ñàìî ïî åäíî ðîìñêî äåòå. 1.4. Ïðåâîç íà äåöàòà Äåöàòà ñå ïðåâîçâàò îò êâ. „Áóêîâëúê“ ñ ïîìîùòà íà äâà àâòîáóñà. Ïî äàííè, ïðåäîñòàâåíè îò ðúêîâîäñòâîòî íà ôîíäàöèÿòà, 110 äåöà âñåêè äåí ñå èçâîçâàò îò è äî ïåòòå ó÷èëèùà ñ àâòîáóñèòå, 53 äåöà, æèâååùè â êâ. „Èçòîê“, õîäÿò â ÑÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“ ïåøà, çàùîòî òî å ðàçïîëîæåíî äîñòà áëèçî äî êâàðòàëà. Òúé êàòî ïîâå÷åòî äåöà ó÷àò â ïúðâà ñìÿíà, ñóòðèí ïúòóâàò è äâàòà àâòîáóñà, à ó÷åùèòå â ñëåäîáåäíàòà ñìÿíà ñå ïðåâîçâàò ñàìî ñ åäèí. 1.5. Çàïèñâàíå íà äåöàòà Ïðèðàñòúò íà äåöà â ïðîåêòà çà äâå ãîäèíè ñëåä îöåíêàòà îò 2005 ã. å 35 äåöà. Åêèïúò ñå îïëàêâà, ÷å ñå íàëàãà òâúðäå ìíîãî äà áúäàò àãèòèðàíè ðîäèòåëèòå, ÷å èìà êîíêóðåíöèÿ îò ó÷èëèùåòî â ñ. Ïåëèøàò, êîåòî å áëèçî äî êâ. „Áóêîâëúê“ è îò òàì ìèêðîáóñ âñåêè äåí îòêàðâà íàé-ìàëêî 15 äåöà äî òàìîøíîòî ó÷èëèùå, êàòî îñâåí òîâà íà ðîìèòå ñå ðàçäàâàò è îòîïëèòåëíè ìàòåðèàëè. Òîâà ó÷èëèùå, ñïîðåä ôîíäàöèÿòà, âå÷å ñå å ïðåâúðíàëî â ðîìñêî, ìàêàð â ñåëîòî äà æèâåÿò ìàëêî ðîìè. Ñïîðåä ñëóæèòåëèòå íà ïðîåêòà êîíêóðåíöèÿòà ìåæäó ó÷èëèùàòà çà ïðèâëè÷àíå íà ðîìñêè äåöà â óñëîâèÿòà íà ãëàä çà ó÷åíèöè, å ìíîãî ñèëíà. Òå òâúðäÿò, ÷å èìà èçâåñòíî êîëè÷åñòâî ðîìñêè ðîäèòåëè, êîèòî âçèìàò îñèãóðåíèòå îò ïðîåêòà äðåõè è ó÷åáíèöè çà äåöàòà, à ïîñëå, ïîä ðàçëè÷íè ïðåäëîçè, ñïèðàò äåöàòà ñè îò ó÷àñòèå â íåãî. 1.6. Äîïúëíèòåëíè óñëóãè, êîèòî îñèãóðÿâà ïðîåêòúò Íà âñè÷êè äåöà, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, ôîíäàöèÿòà êóïóâà âñè÷êè íåîáõîäèìè ó÷åáíè ïîñîáèÿ (òåòðàäêè è ò.í. „ó÷åáíè òåòðàäêè“, õèìèêàëêè, ìîëèâè è ò.í.), êàêòî è – êîåòî å âàæíî – ó÷åáíèöè íà âñè÷êè äåöà ñëåä ÷åòâúðòè êëàñ. Ó÷åáíèöèòå çà íà÷àëíèÿ êóðñ, êàêòî ñå çíàå, ñå ïðåäîñòàâÿò áåçïëàòíî îò äúðæàâàòà. Íà äåöàòà îò ñîöèàëíî ñëàáè ñåìåéñòâà, ñëåä ìîëáà è ïî ïðåöåíêà íà êîîðäèíàòîðèòå íà ïðîåêòà, ñå êóïóâàò àíöóçè è ñïîðòíè åêèïè. Ïî òàêúâ íà÷èí ôîíäàöèÿòà ïðåäîñòàâÿ åäèí ñðàâíèòåëíî áîãàò íàáîð îò ïðèäîáèâêè íà äåöàòà, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà, è íà ñåìåéñòâàòà èì. Íî èçãëåæäà òîâà íå å 57

äîñòàòú÷íà ìîòèâàöèÿ çà ìíîçèíñòâîòî îò ðîìñêèòå ðîäèòåëè â ñ. Áóêîâëúê, àêî ñå ñúäè ïî îòíîñèòåëíî íåãîëåìèÿ ïðèðàñò íà äåöà â ïðîåêòà. Ïî êàòåãîðè÷íîòî ìíåíèå íà ã-í Ìèëàí Íèêîëîâ, äà ñå äàäàò äåöàòà íà ïðîåêòà å ìíîãî èçãîäíî çà ðîäèòåëèòå. „Ñàìî çà ÷åòâúðòè êëàñ è ñàìî çà ïîìàãàëà, èñêàò íà ðîäèòåëèòå ïî 30 ëâ., à íèå èì ãè êóïóâàìå“, êàçà òîé.43 1.7. Îðãàíèçàöèÿ íà âñåêèäíåâíàòà ðàáîòà Êàêòî è äðóãèòå ïðîåêòè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, ïðîåêòúò îñèãóðÿâà ïðåâîçà íà äåöàòà äî ó÷èëèùàòà è âðúùàíåòî èì îò òàì. Ó÷åíèöèòå ñà ïðèäðóæàâàíè îò íàñòàâíèöè, êîèòî ñòîÿò â ó÷èëèùàòà, êúäåòî èìàò ñòàè. Ñóòðèí íàñòàâíèöèòå ñå ãðèæàò äåöàòà äà ñå êà÷àò íà àâòîáóñèòå è îòáåëÿçâàò êîå ãî íÿìà, à ïî âúçìîæíîñò ñå îñâåäîìÿâàò è çà ïðè÷èíèòå íà îòñúñòâèåòî. Íàñòàâíèöèòå ñëóæàò çà æèâà âðúçêà ìåæäó ó÷èòåëèòå è ðîäèòåëèòå íà äåöàòà, ìåæäó ðúêîâîäñòâîòî íà ôîíäàöèÿòà è ó÷èòåëèòå. Îñâåí òîâà ñëåäÿò äàëè äåöàòà ñà âçåëè ñúñ ñåáå ñè íåîáõîäèìèòå ïîñîáèÿ çà ðàáîòà â ó÷èëèùå. Òå ïîñðåäíè÷àò çà ðàçðåøàâàíå íà äðåáíè êîíôëèêòè ìåæäó ðîìñêèòå è áúëãàðñêèòå äåöà, êîãàòî òàêèâà ñå ñëó÷âàò. Â Ïëåâåí ÏÈÃ ñå ôèíàíñèðàò îò îáùèíàòà è çàòîâà ôîíäàöèÿòà íå ïîääúðæà òàêèâà. Íî òÿ äîïëàùà íà ó÷èòåëèòå, çà äà ìîãàò äåöàòà äà ïîëó÷àâàò äîïúëíèòåëíî îáó÷åíèå, êîåòî áåçóñëîâíî å åäèí ïðàâèëåí ïîäõîä. 2. Åêèï, îñúùåñòâÿâàù ïðîåêòà 2.1. Ñúñòàâ, êîìïîçèöèÿ, ìîòèâàöèÿ, ôóíêöèè Ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà åêèïúò, îñúùåñòâÿâàù äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Àìàëà – Ð“, ñå å ñúñòîÿë îò 14 äóøè ñ ïîçèöèè: Òàáëèöà 10: Ñúñòàâ è äëúæíîñòíè õàðàêòåðèñòèêè íà åêèïà íà ïðîåêòà ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà Äëúæíîñò

Ðúêîâîäèòåë íà ïðîåêòà

Àäìèíèñòðàòèâåí îòãîâîðíèê

Ïåäàãîãè÷åñêè ðúêîâîäèòåë

Íàñòàâíèöè

Êîîðäèíàòîðè

Øîôüîðè

Ñ÷åòîâîäèòåë

Îáùî

Интервю на 11 октомври 2007 г.

Áðîé ëèöà

Íàñòàâíèöèòå ñà îò ðîìñêè ïðîèçõîä è ïîçíàâàò äîáðå äåöàòà. Ìîòèâàöèÿòà çà ðàáîòà íà åêèïà å çàäîâîëèòåëíà â îáùè ëèíèè. Èìà ìíåíèå ñðåä åêèïà, ÷å çàïëàòèòå áè ñëåäâàëî äà ñà ïî-âèñîêè. Ìèíàëàòà ãîäèíà ñå å íàëîæèëî äà áúäàò ñìåíåíè äâàìà íàñòàâíèöè, çàùîòî ïðåäèøíèòå çàìèíàëè „íà ãóðáåò“ â Ãúðöèÿ. Ïðè÷èíàòà å â íåäîñòàòú÷íîòî çàïëàùàíå, ñïîðåä êîëåãèòå íà çàìèíàëèòå. Íàñòàâíèöèòå, îñâåí òîâà, êîåòî áå îïèñàíî ïî-ãîðå â ðàçäåëà „Îðãàíèçàöèÿ íà âñåêèäíåâíàòà ðàáîòà“, ïðåäàâàò ïåðèîäè÷íî (íà äâå ñåäìèöè) äîêëàäè çà äåéíîñòòà ñè è çà óñïåõèòå è ïðîáëåìèòå íà äåöàòà â òåõíèòå ó÷èëèùà, à ñúùî è âîäÿò ñòàòèñòèêà íà ïðèñúñòâèÿòà, îòñúñòâèÿòà è óñïåõà íà äåöàòà. Íàñòàâíèöèòå ñà ïåò, çàùîòî ñà ðàçïðåäåëåíè ïî åäèí âúâ âñÿêî ïðèåìíî ó÷èëèùå. Øîôüîðèòå, ðàáîòåùè íà íåïúëåí ðàáîòåí äåí, èçâîçâàò äåöàòà. Ñ÷åòîâîäèòåëêàòà, âîäåùà ôèíàíñîâàòà îò÷åòíîñò íà ïðîåêòà, ñúùî íå å íàåòà íà ïúëåí äåí. Àäìèíèñòðàòèâíàòà äåéíîñò íà ïðîåêòà ñå âîäè îò àäìèíèñòðàòèâíèÿ îòãîâîðíèê, êîéòî ñå ãðèæè è çà âñåêèäíåâíîòî ñïàçâàíå íà ãðàôèêà îò øîôüîðèòå è íàñòàâíèöèòå. Ãðàôèêúò å ðàáîòà è íà ïåäàãîãè÷åñêèÿ ðúêîâîäèòåë. Ðúêîâîäèòåëÿò íà ïðîåêòà, ñúâìåñòíî ñ ïåäàãîãè÷åñêèÿ ðúêîâîäèòåë íàïðàâëÿâà öÿëîñòíàòà ðàáîòà íà ïðîåêòà – ñúñòàâÿ ïëàíîâåòå çà ðàçâèòèå, îñúùåñòâÿâà êîíòàêòèòå è âçàèìîäåéñòâèåòî ñ ãðàäñêèòå âëàñòè è ñ ÐÈÎ íà ÌÎÍ, à ñúùî è ñ ðúêîâîäñòâàòà íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Òîé óïðàâëÿâà îñîáåíî âàæíàòà çà âñåêè äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò äåéíîñò ïî íàáèðàíå íà íîâè äåöà âñÿêà ãîäèíà. Òîâà å ðàáîòà, ñâúðçàíà ñ ìíîãî àãèòàöèÿ è õîäåíå îò êúùà íà êúùà, êîÿòî îñúùåñòâÿâà îòáåëÿçàíèÿ âå÷å ïðèðàñò íà äåöà â ïðîåêòà. Õàðàêòåðåí çà òîçè ïðîåêò å êîëåêòèâíèÿò äóõ, êîéòî ñå óòâúðæäàâà è ñúõðàíÿâà ÷ðåç ïåðèîäè÷íè ñúáðàíèÿ íà öåëèÿ êîëåêòèâ, ïðîâåæäàíè âåäíúæ íà âñåêè äâå ñåäìèöè. Ðàáîòåùèòå â ïðîåêòà èìàò äîáðå íàïðàâåíè îïèñàíèÿ íà çàäúëæåíèÿòà ñè. 3. Ïåäàãîãè÷åñêè ïðîôèë íà ïðîåêòà Êàêòî ïðåäè äâå ãîäèíè, è ñåãà ïåäàãîãè÷åñêîòî ðúêîâîäñòâî íà ïðîåêòà ñå îñúùåñòâÿâà îò ã-í Âàëåðè Òîäîðîâ. Òîé èìà íåîáõîäèìîòî îáðàçîâàíèå è âå÷å å íàòðóïàë îïèò â ðàáîòàòà ïî ïðîåêòà, êàêúâòî ìó ëèïñâàøå ïðåç 2005 ã. 3.1. Ôóíêöèè íà ïåäàãîãè÷åñêèÿ ðúêîâîäèòåë Â ïëåâåíñêèÿ ïðîåêò ïåäàãîãè÷åñêèÿò ðúêîâîäèòåë íàáëþäàâà äèíàìèêàòà íà óñïåõèòå (è íà íåóñïåõèòå, àêî èìà òàêèâà) íà äåöàòà. Îñâåí òîâà òîé îðãàíèçèðà äîïúëíèòåëíèòå ÷àñîâå, êîèòî ôîíäàöèÿòà ïëàùà íà ó÷èòåëèòå â ÏÈÃ, êîíêðåòèçèðàéêè çàåäíî ñ òÿõ îò êàêâà òî÷íî äîïúëíèòåëíî ïîäãîòîâêà ñå íóæäàå âñÿêî êîíêðåòíî äåòå, àêî ó÷åáíèòå ìó ðåçóëòàòè ñà ïî-ñëàáè. 59

Ìèíàëàòà ãîäèíà ïðîåêòúò å ïðîâåë, çà äà ñâåðè íàáëþäåíèÿòà ñè âúðõó óñïåâàåìîñòòà íà ó÷åíèöèòå, ñîáñòâåí òåñò ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà ñàìî çà ñâîèòå äåöà. Áè áèëî ìíîãî äîáðå, àêî òàçè ïîëåçíà ïðàêòèêà áúäå âúçïðèåòà è îò äðóãèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè. Ñëåäâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å â Ïëåâåí – ïî âå÷å óñòàíîâåíà òðàäèöèÿ – ïåäàãîãè÷åñêèÿò ðúêîâîäèòåë ñå çàíèìàâà è ñ íåùà êàòî ïèñàíå íà íîâè ïðîåêòè, êóïóâàíå íà ó÷åáíèöè, íàäçîð âúðõó øîôüîðèòå (òîâà áè ñëåäâàëî äà å çàäúëæåíèå íà àäìèíèñòðàòîðà, íî è ïåäàãîãúò, ïî íåÿñíè ïðè÷èíè, ñå çàíèìàâà ñ îðãàíèçàöèÿ íà âñåêèäíåâíàòà äåéíîñò íà øîôüîðèòå). Îñâåí òîâà òîé íåïîñðåäñòâåíî ðúêîâîäè - âñåêè äåí – åæåäíåâèåòî íà íàñòàâíèöèòå, êîåòî å íåãîâî ïðÿêî çàäúëæåíèå. 3.2. Ðàçïðåäåëåíèå íà äåöàòà ïî ñìåíè Ïðîòèâíî íà ïðàêòèêàòà â äðóãè ïðîåêòè, â ïëåâåíñêèÿ (íî, òîâà íå çàâèñè ñàìî îò íåãî) èìà äåöà îò íà÷àëíèÿ êóðñ è äîðè îò ïúðâè êëàñ, êîèòî ó÷àò âòîðà ñìÿíà. Òàêîâà íàïðèìåð å ïîëîæåíèåòî â ÎÓ „Ï. Áåðîí“, êúäåòî 20 äåöà îò ïðîåêòà îò ïúðâè äî ÷åòâúðòè êëàñ ó÷àò ñëåäîáåä. 3.3. Ðîäèòåëñêè ñðåùè Êàêòî è íà äðóãè ìåñòà, ïðîåêòúò ñúäåéñòâà íà ðîäåëèòå è èì ïðåäîñòàâÿ òðàíñïîðòà ñè, çà äà îòèäàò îò Áóêîâëúê äî ñúîòâåòíèòå ó÷èëèùà çà ðîäèòåëñêè ñðåùè. Íî âïå÷àòëåíèåòî å, ÷å ñàìî íàé-ìîòèâèðàíèòå ðîäèòåëè õîäÿò íà òåçè ñðåùè è ÷å äåëúò íà íåïîñåùàâàùèòå ãè ðîäèòåëè å âèñîê. 3.4. Ñðåäåí óñïåõ íà äåöàòà îò ïðîåêòà Çà ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà ñðåäíèÿ óñïåõ íà äåöàòà å áèë „Äîáúð (3,91)“. Ïðåç ãîäèíèòå òîé å áèë êàêòî ñëåäâà: Òàáëèöà 11: Ñðåäåí óñïåõ íà äåöàòà îò ïðîåêòà ïî ãîäèíè

Ó÷åáíà ãîäèíà

Ñðåäåí óñïåõ

2006/2007

Äîáúð (3,91)

2005/ 2006

Äîáúð (4,18)

2004/ 2005

Äîáúð (4,24)

2003/ 2004

Äîáúð (4,13)

2002/ 2003

Äîáúð (3,85)

2001/ 2002

Äîáúð (3,78)

Âèæäà ñå, ÷å ñëåä åäèí âúçõîäÿù òðåíä îò 2001/2002 äî 2005/2006 ó÷åáíà ãîäèíà, òåíäåíöèÿòà ñå å ïðå÷óïèëà è ïðåç ìèíàëàòà ãîäèíà óñïåõúò å ïàäíàë. Ðúêîâîäèòåëèòå íà ôîíäàöèÿòà îáÿñíÿâàò òîâà ñ åìèãðàöèÿ íà ðîäèòåëñêè ñåìåéñòâà, êîèòî âçèìàò ñúñ ñåáå ñè äîáðè ïî óñïåõ äåöà, êàêòî è ñ òîâà, ÷å ïðåç ìèíàëàòà ãîäèíà áèëè ïðèåòè äåöà, êîèòî íå ñà ìèíàëè ïðåç ïîäãîòâèòåëåí êëàñ. Çà îòáåëÿçâàíå å, ÷å â ÑÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“, â êîåòî èìà è äîñòà äðóãè ðîìñêè äåöà, íåó÷àñòâàùè â ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿòà, ñðåäíèÿò óñïåõ å íàéâèñîê – äîáúð (4,34). Êàêòî è ïðåäè, è ñåãà îò ôîíäàöèÿòà òâúðäÿò, ÷å çèìíî âðåìå ïîñåùàåìîñòòà íà ó÷åáíè çàíÿòèÿ ïàäà ïîðàäè òîâà, ÷å ñåìåéñòâàòà íÿìàò ïàðè çà äðåõè è îáóâêè è çàòîâà íÿêîè îò äåöàòà áèâàò ñïèðàíè çà èçâåñòíî âðåìå îò ïîñåùåíèÿ íà ó÷èëèùå. Íÿìà äàííè îò îáùèíñêèÿ îòäåë „Îáðàçîâàíèå“ èëè îò ÐÈÎ íà ÌÎÍ äà ñà ïðîâåæäàëè íÿêàêâà êâàëèôèêàöèÿ ñ åêèïà. 4. Ðåçóëòàòè îò òåñòîâåòå Ïðåç ìèíàëàòà ãîäèíà â IV êëàñ íà ïðîåêòà å èìàëî 19 äåöà. Íî ñàìî ÷åòèðè îò òÿõ ñà îò ó÷èëèùåòî â ñ. Áóêîâëúê è òåõíèòå îöåíêè ñà ìíîãî äîáðè – ñðåäíî 15,5 òî÷êè ïî ÁÅË è ñðåäíî 16 òî÷êè ïî ìàòåìàòèêà. Äðóãèòå äåöà â ÷åòâúðòè êëàñ ïðîñòî íå èäâàò îò òîâà ñåëî, òå ñà îò ãðàäà. Òàêà ÷å íÿìà ñìèñúë òåõíèòå ðåçóëòàòè äà ñå ñðàâíÿâàò ñ òåçè íà äåöàòà îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå, êúäåòî òåñò ñà ïðàâèëè 30 äåöà ïî ìàòåìàòèêà ñúñ ñðåäåí óñïåõ 14,5 òî÷êè è 29 äåöà ïî ÁÅË ñúñ ñðåäåí óñïåõ 12,1 òî÷êè. Îáùèÿò áðîé íà äåöàòà, êîèòî ïî ñïèñúê å òðÿáâàëî äà ïðàâÿò òåñòîâå ïî äâàòà ïðåäìåòà, å 48. Ðåçóëòàòúò íà ÷åòèðèòå äåöà å ìíîãî äîáúð, íî ïîðàäè ëèïñàòà íà ñúïîñòàâèìîñò, íå å êîðåêòíî äà ñå ïðàâÿò ïî-íàòàòúøíè èçâîäè. 5. Èçâúíêëàñíà ðàáîòà è ñîöèàëíè äåéíîñòè Ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ôîíäàöèÿòà å îðãàíèçèðàëà êîëåäíè òúðæåñòâà ñ íàãðàäè çà äåöàòà. Òå ñà íåäîñòàòú÷íè è ñëåäâà äà ñå ïîëîæàò óñèëèÿ çàíàïðåä äà ñå îñèãóðè ôèíàíñèðàíå çà ïîâå÷å è ïî-ðàçíîîáðàçíè èçâúíêëàñíè äåéíîñòè. 5.1. Ôîðìè íà êâàëèôèêàöèÿ, îðãàíèçèðàíè îò ôîíäàöèÿòà Îðãàíèçèðàëà å ñåìèíàð â ñ. Ëåñèäðåí, íî òîé èçãëåæäà ïî-ñêîðî å áèë ñâîåîáðàçíà ôîðìà íà ïðåäàâàíå íà îïèò íà íîâîîáðàçóâàíèÿ ïðîåêò â Áåðêîâèöà. Ñúùî òàêà å èìàëî ñåìèíàð âúðõó „áîðáàòà ñ äèñêðèìèíàöèÿòà“, êîéòî ñå å ïðîâåë íà 3 ÿíóàðè 2007 ã. ñ ëåêòîðè äâàìà þðèñòè îò Ñîôèÿ.

6. Ïîëèòè÷åñêà, àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà íà ïðîåêòà Ñïîðåä ðúêîâîäñòâîòî íà ôîíäàöèÿ „Àìàëà – Ð“ îòíîøåíèÿòà èì ñ îáùèíñêèòå ôàêòîðè è ñ ÐÈÎ íà ÌÎÍ ñà äîáðè. Âñÿêà ãîäèíà òå ãè èíôîðìèðàò çà ðàáîòàòà íà ïðîåêòà. Â ãðàäà, òâúðäÿò òå, íÿìà ïðîáëåìè ñúñ çàïèñâàíåòî íà äåöàòà è íèêîé íå ïðå÷è íà òîâà, çàùîòî „èìà ãëàä çà äåöà ïîðàäè äåìîãðàôñêàòà êðèçà“. Íèòî îáùåñòâåíè, íèòî ïîëèòè÷åñêè ñèëè è èíñòèòóöèè ïðå÷àò íà ïðîåêòà, òâúðäÿò îò ôîíäàöèÿòà. Òå îòáåëÿçâàò, ÷å â ìèíàëè ãîäèíè îáùèíàòà å ïëàùàëà íà íàñòàâíèöèòå èì, íî ñåãà íå ãî ïðàâè, çàùîòî ïåðñîíàëíî íà÷àëíè÷êàòà íà îòäåë „Îáðàçîâàíèå“ íå ãëåäà äîñòàòú÷íî ïîëîæèòåëíî íà ðàáîòàòà èì. Çàäîâîëñòâî îò ñúòðóäíè÷åñòâîòî ñè ñ ïðîåêòà èçðàçèõà è èíòåðâþèðàíè îò íàñ äèðåêòîðè. Òå ñà ìíîãî äîâîëíè, èçâúí âñè÷êî äðóãî, ÷å ïðîåêòúò èì „äîñòàâÿ äåöà“ è òàêà íÿêîè îò òÿõ óñïÿâàò äà çàäúðæàò áðîÿ íà ïàðàëåëêèòå è ñúîòâåòíî – áðîÿ íà ó÷èòåëèòå. Òàêà íàïðèìåð, äèðåêòîðúò íà ÎÓ „Ïåòúð Áåðîí“ Ãåøåâ çàÿâè, ÷å „íà 99% ñúì äîâîëåí îò ïðîåêòà. Íÿìàì íèêàêâè ïðîáëåìè ñ òåçè äåöà. Ïîääúðæàì íåïðåêúñíàòà âðúçêà ñ ã-í Íèêîëîâ è ñ ã-í Òîäîðîâ.“44 Íåãîâîòî ìíåíèå ñå ñïîäåëÿ è îò äèðåêòîðêàòà íà ÑÎÓ „Ï. ßâîðîâ“ Ãðúí÷àðîâà. „Íÿìàì íèêàêâè ïðîáëåìè ñ „Àìàëà – Ð“, çàùîòî íàñòàâíèöèòå ðàáîòÿò ìíîãî äîáðå“, êàçà òÿ.45 ÐÈÎ íà ÌÎÍ ïîääúðæà äåêëàðàòèâíî ïðîåêòà è ñìÿòà, ÷å ðàáîòàòà ìó âúðâè äîáðå. Íî òîâà, ÷å ïîäêðåïàòà å ôîðìàëíà ëè÷è îò òîâà, ÷å Ñåðãååâà, öèòèðàíèÿò âå÷å åêñïåðò „Íà÷àëíî îáðàçîâàíèå“ â ÐÈÎ íà ÌÎÍ êàçà, ÷å „ó÷èëèùåòî â Áóêîâëúê íå å ðîìñêî, à îáèêíîâåíî ñåëñêî ó÷èëèùå“ è îñâåí òîâà, òÿ „íå ìîæå äà ðàçáåðå çàùî òåçè äåöà òðÿáâà äà ó÷àò â ãðàäà“.46 Òîâà íÿìà êàê äà ñå âúçïðèåìå îñâåí êàòî âúòðåøíî íåïðèåìàíå íà èäåèòå íà äåñåãðåãàöèÿòà. Òàêà ÷å ó÷èëèùíèòå ðúêîâîäñòâà ïîäêðåïÿò ïðîåêòà, îò÷àñòè è çàùîòî èì ïîìàãà äà ñå ñïðàâÿò ñ íÿêîè ñâîè îñòðè ïðîáëåìè (ëèïñàòà íà äåöà), à äðóãèòå îáðàçîâàòåëíè ñòðóêòóðè èìàò ïàñèâíî äåêëàðàòèâíà ïîäêðåïà, à ïîëèòè÷åñêèòå è îáùåñòâåíèòå ñèëè â Ïëåâåí íå ïðîÿâÿâàò èíòåðåñ êúì ïðîåêòà è ïðîáëåìèòå ìó.

Интервю с г-н Гешев, 11 октомври 2007 г.

Интервю с г-жа Грънчарова, 11 октомври 2007 г.

Интервю с г-жа Сергеева, 11 октомври 2007 г.

Ã. Ñëèâåí 1. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà 1.1. Äèíàìèêà íà áðîÿ íà äåöàòà ïî ãîäèíè È ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ïðîåêòúò „Äåñåãðåãàöèÿ – Ñëèâåí“ â ãð. Ñëèâåí ñå îñúùåñòâÿâàøå îò Ðîìñêàòà ìëàäåæêà îðãàíèçàöèÿ (ÐÌÎ) ñ ïðåäñåäàòåë ã-æà Ñòåëà Êîñòîâà, ïåäàãîã ïî îáðàçîâàíèå. Òîçè ïðîåêò, êàêòî å èçâåñòíî, ñòàðòèðà ïðåç 2001 ã., òàêà ÷å ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà çà íåãî áåøå øåñòà. Òàêà òîçè ïðîåêò èìà âå÷å íàòðóïàí îïèò è ñúçäàäåíè òðàäèöèè. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ã. â ïðîåêòà íà ÐÌÎ ñà ó÷àñòâàëè 407 äåöà, à óñïåøíî ñà çàâúðøèëè 286 îò òÿõ, ò.å. 121 äåöà ïî ðàçëè÷íè ïðè÷èíè ñà îòïàäíàëè. Äèíàìèêàòà çà óñïåøíî çàâúðøèëèòå ïðåç ñúîòâåòíàòà ó÷åáíà ãîäèíà äåöà å ïðåäñòàâåíà â ñëåäíàòà ãðàôèêà: Ãðàôèêà 6

ßñíî ñå âèæäàò âúçõîäÿùàòà ëèíèÿ íà ðàçâèòèå äî 2005 ã. è ñïàäúò â ñëåäâàùèòå äâå ãîäèíè. Íÿìàìå äàííè çà ðàçëèêàòà ìåæäó áðîÿ íà ó÷àñòâàùèòå è íà çàâúðøèëèòå çà âñè÷êè ãîäèíè, íî ñúäåéêè îò äàííèòå çà 2004/200547 è 2006/ 2007 ãîäèíà ìîæåì äà çàêëþ÷èì, ÷å è â ìèíàëîòî òÿ å áèëà äîñòà ãîëÿìà. Îò àíàëèçà íà ÷èñëàòà íà çàâúðøèëèòå è ñúîòâåòíî íà çàïèñàíèòå äåöà â ïðîåêòà ïî ãîäèíè ñå âèæäà, ÷å ñ âðåìåòî äâåòå áðîéêè ñå ñòàáèëèçèðàò ñ ëåê 47

БХК, Пет години по-късно, с. 81. През 2004/2005 учебна година са участвали 431 деца, от които са завършили 368. 63

ñïàä ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè. Íàìàëÿâà äåëúò íà íîâîçàïèñàíèòå â ïúðâè êëàñ äåöà, à ñå óâåëè÷àâà òîçè íà ïðîãèìíàçèñòèòå. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà ðàçïðåäåëåíèåòî íà óñïåøíî çàâúðøèëèòå 286 äåöà ïî ó÷èëèùíè ñòåïåíè å ñëåäíîòî: â íà÷àëíà ñòåïåí (îò I äî IV êëàñ) 202 äåöà, èëè 70,6%, à îñòàíàëèòå 84 äåöà, èëè 29,4%, ñà îò ïðîãèìíàçèÿòà (îò V äî VIII êëàñ, ïî-òî÷íî äî VII, çàùîòî ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà â îñìè êëàñ, çà ðàçëèêà îò ïðåäèøíè ãîäèíè, íå å èìàëî äåöà îò ïðîåêòà). Ñëåäâà äà ñå îòáåëåæè ðàñòåæúò êàêòî íà áðîÿ, òàêà è íà îòíîñèòåëíèÿ äÿë íà äåöàòà îò ïðîãèìíàçèÿòà – ïðåäè äâå ãîäèíè òå áÿõà ñàìî 20, à äåëúò èì áåøå åäâà 5,5%48, äîêàòî ñåãà ïðîãèìíàçèñòèòå ñà 4 ïúòè ïîâå÷å ïî áðîé è 6 ïúòè ïîâå÷å êàòî äÿë îò îáùîòî ÷èñëî. À ïðåç 2003/2004 ó÷åáíà ãîäèíà îò îáùî çàâúðøèëè 359 äåöà ñàìî 42 èëè 11,7% ñà áèëè â ïðîãèìíàçèàëíèÿ êóðñ.49 1.2. Îáùè íåáëàãîïðèÿòíè ôàêòîðè íà ñðåäàòà, ñïåöèôè÷íè çà ñëèâåíñêèÿ ïðîåêò Ïðè àíàëèçà íà îòíîñèòåëíî ãîëåìèÿ áðîé îòïàäíàëè ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà äåöà (121) è íà ó÷åáíèòå ðåçóëòàòè íà äåöàòà (âæ. ðàçäåëà „Ðåçóëòàòè îò òåñòîâåòå“ ïî-äîëó) ñëåäâà äà èìàìå ïðåäâèä íÿêîè ñïåöèôè÷íè çà Ñëèâåí è íåáëàãîïðèÿòíè çà ðàáîòàòà íà ïðîåêòà ôàêòîðè. Ìåæäó òÿõ íàéâàæíèòå ñà, ïúðâî, ÷å ðîäèòåëèòå ñà ñå ïðåìåñòèëè â äðóã ãðàä èëè äúðæàâà â òúðñåíå íà ïðåïèòàíèå (ôàêòîð çà îòïàäàíå íà äåöà) è âòîðî, ÷å ïîðàäè êðàéíàòà ñè áåäíîñò ìíîãî ñåìåéñòâà ñà ïðåäïî÷åëè äà ñïðàò äåöàòà ñè îò ó÷àñòèå â ïðîåêòà, çàùîòî òîâà ïðåäïîëàãà èçëèçàíå íà äåöàòà èçâúí ãåòîòî, à îñîáåíî ïðåç çèìàòà ìíîãî ñåìåéñòâà îò ðîìñêèÿ êâàðòàë „Íàäåæäà“, êîéòî å ìîæå áè íàé-áåäíîòî ãðàäñêî ðîìñêî ãåòî ó íàñ, íÿìàò ñðåäñòâà äà êóïóâàò íà äåöàòà äðåõè è îáóâêè, êîèòî ñà íåîáõîäèìè, çà äà ìîãàò ó÷åíèöèòå äà ñå ïîÿâÿâàò â ãðàäà. Â ãåòîòî è ñúîòâåòíî â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå äåöàòà ìîãàò äà õîäÿò îáëå÷åíè êàê äà å. Îñâåí òîâà, è òóê, êàêòî è íà äðóãè ìåñòà â ñòðàíàòà, â ñåãðåãèðàíîòî 6 ÎÓ „Áðàòÿ Ìèëàäèíîâè“, êàêòî íè îáÿñíè è ïåðñîíàëúò íà ÐÌÎ, è íÿêîè ðîäèòåëè, „ëåñíî äàâàò áåëåæêè çà ïîñåùåíèå, äîðè äåòåòî äà íå õîäè ðåäîâíî íà ó÷èëèùå“, à òåçè áåëåæêè ñà íåîáõîäèìî óñëîâèå çà ïîëó÷àâàíåòî íà ñîöèàëíè ïîìîùè. Â òàçè âðúçêà å âàæíî äà ñå èçòúêíå, ÷å íàïèñàíîòî â ïðåäèøíèÿ äîêëàä çà õîäà íà äåñåãðåãàöèîííèòå íåïðàâèòåëñòâåíè ïðîåêòè â Áúëãàðèÿ „Ïåò ãîäèíè ïî-êúñíî“ çà îáñòàíîâêàòà, â êîÿòî ðàáîòè ïðîåêòúò â Ñëèâåí, âàæè íàïúëíî è ñåãà, äâå ãîäèíè ïî-êúñíî. Ãåòîòî „Íàäåæäà“, îò êîåòî ïðîåêòúò íà ÐÌÎ íàáèðà äåöà, å ìÿñòî, â êîåòî õîðàòà íå ñàìî æèâåÿò â äúëáîêà áåäíîñò, íî è â êîåòî êóëòóðíàòà èçîëàöèÿ íà îáèòàòåëèòå îò ïî-øèðîêèÿ ñâÿò è äîðè îò îòñ48

Пак там.

Данните са предоставени от ръководителката на десегрегационния проект на РМО в Сливен г-жа Стела Костова, интервюирана на 18 октомври 2007 г.

òîÿùèÿ íà íÿêîëêî êèëîìåòðà öåíòúð íà ãðàä Ñëèâåí å ïî-äúëáîêà, îòêîëêîòî êúäåòî è äà å äðóãàäå â Áúëãàðèÿ, êúäåòî èìà äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè.50 Êàêòî áåøå èçòúêíàòî è ïðåäè äâå ãîäèíè, äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò â Ñëèâåí îùå ïðåç 2001 ã. „ñå íàñî÷è êúì íàé-áåäíèòå ñëîåâå íà ðîìñêîòî íàñåëåíèå îò êâ. „Íàäåæäà“. Òîâà áåøå è ïðîäúëæàâà äà å „åäíà ñúçíàòåëíî èçáðàíà ñòðàòåãèÿ“, è çàòîâà „ñîöèàëíîòî ïîëîæåíèå íà çàïèñàíèòå â ïðîåêòà äåöà å ïî-íèñêî îò òîâà íà äåöàòà, çàïèñàíè â ñåãðåãèðàíîòî ðîìñêî ó÷èëèùå“.51 Ïî ñâèäåòåëñòâàòà íà êîîðäèíàòîðè è íàñòàâíèöè îò ïðîåêòà, äåöàòà â íåãî è ñåãà ñå íàáèðàò ñàìî îò ñåìåéñòâà, æèâóùè â ãîëÿìîòî ãåòî „Íàäåæäà“ îñíîâíî îò ñðåäèòå íà òàêà íàðå÷åíèòå „ãîëè öèãàíè“, äîêàòî äðóãèòå – ïî-çàìîæíèòå – êàòî „ãðàäåøíèöè“ è „ìóçèêàíòè“ ïðåäïî÷èòàò äà äàâàò äåöàòà ñè â êâàðòàëíîòî VI ÎÓ „Áðàòÿ Ìèëàäèíîâè“, ðàçïîëîæåíî íåïîñðåäñòâåíî âúòðå â ñúùîòî ãåòî.52 Ñ äðóãè äóìè, è ïðåäè äâå ãîäèíè, è ñåãà, â ïðîåêòà ó÷àñòâàò íàé-âå÷å äåöà îò íàé-áåäíèòå, äîðè êàòàñòðîôàëíî áåäíè ñåìåéñòâà, êúäåòî êàòî öÿëî óñëîâèÿòà ó÷åíèöèòå äà ñå ïîäãîòâÿò çà ó÷åáíè çàíÿòèÿ â êúùè ñà êðàéíî ëîøè. Ñïîðåä ã-æà Ñòåëà Êîñòîâà, íå ïî-ìàëêî îò 80% îò ðîäèòåëèòå íà äåöàòà, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè, èìàò êàòî åäèíñòâåí èçòî÷íèê íà äîõîäè ñîöèàëíèòå ïîìîùè.53 1.3. Ñïåöèôè÷íà êóëòóðíà ìèñèÿ Ïî åäèíîäóøíîòî ìíåíèå íà åêèïà íà ïðîåêòà è íà âúíøíèòå íàáëþäàòåëè íà ðàáîòàòà ìó ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò äåöàòà, êîèòî ó÷àñòâàò, âúîáùå íå áèõà õîäèëè íà ó÷èëèùå, àêî íå áåøå èíèöèàòèâàòà íà ÐÌÎ, à îñâåí òîâà, ìíîçèíñòâîòî îò òÿõ íå áèõà ïîñåùàâàëè äîðè è ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå, ìàêàð ÷å îáðàçîâàíèåòî äî 16-ãîäèøíà âúçðàñò å çàäúëæèòåëíî. À íå ïî-ìàëêî âàæíî çà òåçè äåöà, ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò êîèòî äî ïúðâîòî âîçåíå ñ àâòîáóñ íà ïúò çà ãðàäñêîòî ó÷èëèùå íèêîãà íå ñà èçëèçàëè âúí îò òåðèòîðèÿòà íà ãåòîòî, å ÷å ÷ðåç ïîñåùåíèåòî ñè íà ó÷èëèùà, êúäåòî ìíîçèíñòâîòî îò äåöàòà ñà áúëãàð÷åòà, íàó÷àâàò äîáðå äà ãîâîðÿò îôèöèàëíèÿ åçèê, êîåòî åäâà ëè ùåøå äà ñå ñëó÷è, àêî íå ó÷àñòâàõà â ïðîåêòà. 1.3.1. Íàëè÷èå íà ðàñèçúì Ïðè òîâà âàæíî å äà êàæåì, ÷å îáùàòà àòìîñôåðà, â êîÿòî ïðåáèâàâàò äåöàòà îò ïðîåêòà â ñëèâåíñêèòå ïðèåìíè ó÷èëèùà, íå å íà íåîáõîäèìîòî íèâî. Ïðè åäíî îò ïîñåùåíèÿòà íà èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï â Ñëèâåí, ñúñòîÿëî ñå íà 18 îêòîìâðè 2007 ã. ñå ÷óõà ìíîãî îïëàêâàíèÿ çà òîâà, ÷å „ó÷èòåëèòå îáèæäàò 50

БХК, Пет години по-късно, с. 82. Сега, според екипа на проекта на РМО, в квартал „Надежда“ живеят вече около 18 000 роми.

БХК, Пет години по-късно, стр. 82

Интервю с Божидар Симеонов, координатор в проекта, 18 октомври 2007 г.

Интервю със Стела Костова, 18 октомври 2007 г. 65

íàøèòå äåöà, ñëàãàò ãè äà ñåäÿò íà ïîñëåäíèòå ÷èíîâå“54, „èìà îáèäè êúì äåöàòà, ó÷èòåëèòå ñè ãëåäàò ñâîÿ ñè èíòåðåñ“.55 À êîîðäèíàòîðúò íà ïðîåêòà çà 11 ÑÎÓ çàÿâè, ÷å „íàøèòå äåöà âñå ãè ñëàãàò äà ñåäÿò îòçàä, ìàêàð è íå âñè÷êè, íî ïîâå÷åòî“.56 Òîâà ìíåíèå, ìàêàð è ñ ðåçåðâè, ñå ïîäêðåïÿ è îò ã-æà Ñòîèëîâà, åêñïåðò „Íà÷àëíî îáðàçîâàíèå“ â ÐÈÎ íà ÌÎÍ. Â èíòåðâþ ñ íåÿ òÿ êàçà, ÷å ïðàêòèêàòà äà ñå ñëàãàò ðîì÷åòàòà äà ñåäÿò íàé-îòçàä â êëàñíèòå ñòàè íå ñúùåñòâóâà âúâ 2 ÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“ (íî òàì èìà ñàìî 10 ðîì÷åòà) è â ÍÓ „Àíòîí Èâàíîâ“ (19 äåöà), íî ÿ èìà äîñòà èçðàçåíà â 10 ÑÎÓ „Éîðäàí Éîâêîâ“ (òàì äåöàòà ñà ìíîãî – 42), â 11 ÑÎÓ „Êîíñòàíòèí Êîíñòàíòèíîâ“, êúäåòî èìà 58 äåöà è â 5 ÑÎÓ „Ïåéî ßâîðîâ“ (17 äåöà).57 Ïðè ïîñåùåíèåòî ñè â 7 ó÷èëèùå â ãðàäà íà 29 íîåìâðè 2007 ã. åêèïúò ñ î÷èòå ñè âèäÿ êàê åäíà îò ïðåïîäàâàòåëêèòå – ó÷èòåëêà ïî èñòîðèÿ – íàâèêâàøå ðîìñêèòå äåöà è ïðåä íàñ êàçà, ÷å òå „íå ìîãàò äà ñõâàùàò àáñòðàêòíè èäåè, íàëè çíàåòå“. Ïðè äîêëàäâàíå çà äðåáåí èíöèäåíò â êëàñà, ñòàíàë íÿêîëêî ìèíóòè ïðåäè ïîñåùåíèåòî íè (ó÷åíèöè ñå ñáèëè), òàçè ó÷èòåëêà âåäíàãà, áåç êàêâîòî è äà å ðàçñëåäâàíå, îáâèíè çà ñëó÷àÿ ðîìñêîòî ìîì÷å è îíåâèíè áúëãàðñêîòî, à äèðåêòîðêàòà, ïðèäðóæàâàùà íè â îáèêîëêàòà, âúîáùå íå ðåàãèðà. È â òðèòå ó÷èëèùà, êîèòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïîñåòè, êàêòî è â ðîìñêèÿ êâàðòàë „Íàäåæäà“, èìàøå äåöà, êîèòî ñå îïëàêâàõà îò òîâà, ÷å áúëãàðñêèòå èì ñúó÷åíèöè ãè îáèæäàò. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ñúùî òàêà âèäÿ ìíîãî ðîìñêè äåöà äà ñåäÿò íà ïîñëåäíèòå ÷èíîâå â êëàñíèòå ñòàè. Âåðîÿòíî èìåííî òîâà, ÷å ïðîåêò „Äåñåãðåãàöèÿ“ íà ÐÌÎ – Ñëèâåí ïðèâëè÷à â ñîöèàëíî ïåäàãîãè÷åñêàòà ñè ðàáîòà äåöà îò íàé-áåäíèòå îò áåäíèòå ñåìåéñòâà, êîèòî â ðåä ñëó÷àè íå ìîãàò è äà ñà îáëå÷åíè êàêòî ïîäîáàâà íà íåôîðìàëíèÿ ñòàíäàðò çà îáëåêëà íà äåòå â ó÷èëèùå ñåãà, è çà êîèòî ïîëçâàíåòî íà òå÷àùà âîäà â êúùèòå èì å ãîëÿì ïðîáëåì çàðàäè ëèïñàòà é, å íåîñúçíàòàòà, íî ìîùíà ïðè÷èíà çà ðàñèñòêîòî îòáëúñêâàíå íà äåöàòà îò ñòðàíà êàêòî íà ÷àñò îò ñúó÷åíèöèòå èì, òàêà è íà íÿêîè ó÷èòåëè è ó÷èëèùíè ðúêîâîäèòåëè. 1.4. Ó÷èëèùà, â êîèòî å äåéñòâàë ïðîåêòàúò Ïðîåêòúò å îñúùåñòâÿâàë äåéíîñòòà ñè è ïðåç òàçè ãîäèíà, êàêòî è ïðåç ìèíàëàòà 2005/2006, â 11 ãðàäñêè ó÷èëèùà. Íà òàáëèöàòà ïî-äîëó ñà ïðåäñòàâåíè ó÷èëèùàòà è áðîÿò íà äåöàòà îò ïðîåêòà âúâ âñÿêî îò òÿõ:

Интервю с Кольо Димитров, координатор в проекта, Сливен, 18 октмври 2007 г.

Интервю с Кольо Димитров.

Интервю с този координатор на 18 октомври 2007 г.

Интервю с г-жа Стоилова, Сливен, 18 октомври 2007 г.

Òàáëèöà 12: Ó÷èëèùà, ñ êîèòî å ðàáîòèë ïðîåêòúò â Ñëèâåí ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà Ó×ÈËÈÙÅ

ÁÐÎÉ ÄÅÖÀ

ÍÓ „Àíòîí Èâàíîâ“

ÍÓ „Õàäæè Äèìèòúð“

2 ÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“

3 ÑÎÓ „Ä-ð Èâàí Ñåëèìèíñêè“

4 ÎÓ „Äèìèòúð Ïåòðîâ“

5 ÑÎÓ „Ïåéî ßâîðîâ“

7 ÎÓ „Ïàíàéîò Õèòîâ“

8 ÎÓ „Þðèé Ãàãàðèí“

10 ÑÎÓ „Éîðäàí Éîâêîâ“

11 ÑÎÓ „Êîíñòàíòèí Êîíñòàíòèíîâ“

12 ÎÓ „Åëèñàâåòà Áàãðÿíà“

Îáùî

286

Êàêòî ñå âèæäà, äåöàòà îò ïðîåêòà ñà ðàçïðåäåëåíè íåðàâíîìåðíî ïî ó÷èëèùàòà. Â 3 ÑÎÓ „Ä-ð Èâàí Ñåëèìèíñêè“ èìà åäâà 3 äåöà, â 4 ÎÓ „Äèìèòúð Ïåòðîâ“ èìà 7, äîêàòî çà ñìåòêà íà òîâà â 8 ÎÓ „Þðèé Ãàãàðèí“ ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò ïðîåêòà ñà 70. Òîâà å åäíà ÷åòâúðò îò âñè÷êè äåöà, êîèòî èçâåæäà ÐÌÎ – Ñëèâåí. Îáùèÿò áðîé íà ó÷åíèöèòå â 8 ÎÓ „Þðèé Ãàãàðèí“ ïðåç òàçè ó÷åáíà ãîäèíà å 528 ïî èíôîðìàöèÿ íà äèðåêòîðêàòà ìó, ñ êîÿòî åêèïúò ðàçãîâàðÿ ïðè âòîðîòî ñè ïîñåùåíèå â Ñëèâåí.58 Òîâà ó÷èëèùå å ðàçïîëîæåíî â åäèí îò êðàèùàòà íà ãîëÿìîòî ãåòî „Íàäåæäà“ è ïðîåêòúò å çàïèñàë äîñòà äåöà â íåãî, âúïðåêè ÷å íÿìà íóæäà äà ïîëçâàò àâòîáóñ. Íî äåöàòà òóê èìàò íàñòàâíèöè (â Ñëèâåí ãè íàðè÷àò êîîðäèíàòîðè) è îò ïðîåêòà òå ïîëó÷àâàò óñëóãè. Ñïîðåä äèðåêòîðêàòà Êî÷åâà òîâà, ÷å èìà êîîðäèíàòîð îò ÐÌÎ â òîâà ó÷èëèùå å „ðåøàâàùèÿò ôàêòîð äåöàòà äà ïîñåùàâàò îòíîñèòåëíî ðåäîâíî ó÷èëèùåòî“, çàùîòî „èìà ìíîãî äåöà, ÷èèòî ðîäèòåëè ñà çàìèíàëè íà ðàáîòà â ÷óæáèíà, äåöàòà èì ñà îñòàâåíè íà ãðèæèòå íà áàáè è äÿäîâöè è àêî íå å êîîðäèíàòîðúò, êîéòî âñåêè äåí îáõîæäà äîìîâåòå èì è âîäè äåöàòà, ìàêàð è áåç àâòîáóñ, òå ïðîñòî íå áèõà èäâàëè.“59 Â òîâà ó÷èëèùå ó÷àò îêîëî 110 ðîìñêè äåöà è äâå òðåòè îò òÿõ ñà îò ïðîåêòà. Ïðè òîâà òî, ìàêàð è áëèçî äî ãåòîòî è ñ äîñòà ðîìñêè äåöà â íåãî, íå å ñåãðåãèðàíî, à æåëàíèåòî íà ðîäèòåëèòå äà ïðàùàò äåöàòà â äîáðî ó÷èëèùå áëèçî äî äîìîâåòå èì, å åñòåñòâåíî. Ïîëîæèòåëíî å è òîâà, ÷å áðîÿò íà äåöàòà îò ïðîåêòà íà ÐÌÎ â òîâà ó÷èëèùå å íàìàëÿë â ñðàâíåíèå ñ ïîëîæåíèåòî ïðåäè äâå ãîäèíè – òîãàâà òàì ñà ó÷èëè 82 äåöà îò ïðîåêòà, à ñåãà ñà 70.60 58

Интервю с Кочева, директор на 8 ОУ „Юрий Гагарин“, Сливен, 29 ноември 2007 г.

Пак там.

БХК, Пет години по-късно, с. 83. 67

1.5. Ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå Ïîðàäè ó÷èòåëñêàòà ñòà÷êà, â ÐÈÎ íà ÌÎÍ â Ñëèâåí íå ìîæàõà äà íè êàæàò òî÷íèÿ áðîé íà çàïèñàíèòå â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå 6 ÎÓ „Áðàòÿ Ìèëàäèíîâè“ – çà òàçè ó÷åáíà ãîäèíà äåöà, íî íè óâåðèõà, ÷å äàííèòå íè çà áðîÿ íà ó÷åùèòå â íåãî îò ïðåäè äâå ãîäèíè ñà ïî÷òè ñúùèòå è ñåãà.61 Òàêà ìîæå äà ñå âèäè, ÷å ïðîåêòúò èçâåæäà åäèí çíà÷èòåëåí äÿë – ïîâå÷å îò 20% îò ðîìñêèòå äåöà îò íàé-áåäíèÿ ðîìñêè êâàðòàë – ãåòîòî „Íàäåæäà“, âúí îò ïðåäåëèòå ìó. Êàêòî è ïðåç 2005 ã., ïðîåêòúò îáõâàùà âñè÷êè ãîëåìè ó÷èëèùà â Ñëèâåí ñ èçêëþ÷åíèå íà ÍÓ „Âàñèë Ëåâñêè“, ÷èéòî äèðåêòîð ã-í Êàäèðåâ óïîðèòî îòêàçâà äà ïðèåìå ðîìñêè äåöà, çàùîòî òå íå ñà îò ðàéîíà íà íåãîâîòî ó÷èëèùå è çàùîòî â ó÷èëèùåòî ìó âå÷å èìàëî ìàëöèíñòâà è íÿìà íóæäà îò äîïúëíèòåëåí áðîé ìàëöèíñòâåíè ó÷åíèöè.62 Ïîçèöèÿòà íà òîçè äèðåêòîð å íåèçìåííà îò ñàìîòî ñòàðòèðàíå íà ïðîåêòà è òîâà å îòáåëÿçàíî â ïðåäèøíèòå äîêëàäè íà ÁÕÊ.63 1.6. Ïðåâîç íà äåöàòà Òðàíñïîðòèðàíåòî íà äåöàòà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñå å îñúùåñòâÿâàëî ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñ äâà àâòîáóñà è åäèí ìèêðîáóñ. Ñàìàòà ÐÌÎ ïðèòåæàâà åäèí àâòîáóñ è åäèí ìèêðîáóñ, à âòîðèÿò àâòîáóñ ñå íàåìà îò ÄÀÏ – Ñëèâåí. ÐÌÎ èìà è îùå åäèí àâòîáóñ, íî å ñïðÿí îò äâèæåíèå ïðåç þíè 2007 ã., çàùîòî ñå å ïîâðåäèë è å áðàêóâàí ïî-êúñíî, çàùîòî å ìíîãî ñòàð è íå ìîæå äà ñå ðåìîíòèðà. Êàêòî è ïðåç ìèíàëèòå ãîäèíè, è ñåãà ïðîåêòúò çàïèñâà ñàìî äåöà îò ïúðâè êëàñ. Íÿìà îñîáåíè ïðîáëåìè ñúñ çàïèñâàíåòî, çàùîòî ÐÌÎ å óñòàíîâèëà òðàéíè îòíîøåíèÿ ñ äèðåêòîðèòå íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è ïðîöåñúò íà çàïèñâàíå è ðàçïðåäåëÿíå íà äåöà ïî êëàñîâå âå÷å å îòðàáîòåí. Íî â 5 ÑÎÓ „Ïåéî ßâîðîâ“ ìèíàëàòà ãîäèíà âúâåëè çà ïúðâè êëàñ ïðîöåäóðà, íàïîäîáÿâàùà ïðèåìåí èçïèò è êëàñèðàëè æåëàåùèòå äà ó÷àò â òîâà ó÷èëèùå äåöà ñúîáðàçíî ðåçóëòàòèòå îò íåÿ. Ïîðàäè òîâà öÿëà ãðóïà ðîì÷åòà, êîèòî ïðîåêòúò èñêàë äà çàïèøå â òîâà ó÷èëèùå, íå âëåçëè â íåãî, ìàêàð ÷å ÇÍÏ íå ïðåäâèæäà òàêàâà ïðîöåäóðà çà ïúðâè êëàñ.64

Тогава „сегрегираното 6 СОУ „Братя Миладинови“ е обучавало, поне на хартия, 1150 ученици през 2004/2005 учебна година. Поради големия брой отпаднали, едва 33% от тях са в прогимназиалната степен“, БХК, Пет години по-късно, с. 82.

По сведения, дадени от ръководителя на проекта г-жа Костова. Интервюто е проведено на 18 октомври 2007 г.

Пак там, стр. 83

По данни от интервюирани на 18 октомври 2007 г. координатори и педагози от проекта на РМО.

1.7. Îðãàíèçàöèÿ íà âñåêèäíåâíàòà ðàáîòà íà ïðîåêòà Àâòîáóñèòå è ìèêðîáóñúò òðúãâàò îò ðîìñêèÿ êâàðòàë „Íàäåæäà“ â 7:00 ÷. ñóòðèíòà è ïî ãðàôèê îáõîæäàò ó÷èëèùàòà. Äåöàòà ó÷àò è ñóòðèí, è ñëåäîáåä. Ó÷åùèòå â ïúðâà ñìÿíà ñòîÿò â ó÷èëèùå äî îêîëî 12:30 ÷., à ñëåä òîâà ïîäãîòâÿò óðîöèòå ñè â çàíèìàëíè, êîèòî ñà îðãàíèçèðàíè ñïåöèàëíî çà òÿõ îò ïðîåêòà. Â Ñëèâåí, êàêòî è ïðåäè äâå ãîäèíè, îáùèíàòà íå ïîääúðæà ÏÈÃ ñ èçêëþ÷åíèå íà òåçè çà ïúðâîêëàñíèöè, òàêà ÷å ïåäàãîçèòå íà ïðîåêòà îñúùåñòâÿâàò äîïúëíèòåëíî îáó÷åíèå äî îêîëî 16:00 ÷àñà â ñëåäîáåäíàòà ñìÿíà, ñëåä êîåòî ó÷åíèöèòå ñå ïðèáèðàò âêúùè. Àâòîáóñèòå äîêàðâàò â çàíèìàëíè ó÷åùèòå âúâ âòîðà ñìÿíà äâà èëè äâà è ïîëîâèíà ÷àñà ïðåäè íà÷àëîòî íà çàíÿòèÿòà. Ïðîåêòúò ïëàùà îáåäíîòî õðàíåíå íà âñè÷êè äåöà â íåãî, ñ èçêëþ÷åíèå íà òåçè â 5 ÑÎÓ „Ïåéî ßâîðîâ“, êúäåòî íÿìà ñòîë. Âñè÷êè îáðàçîâàòåëíè äåéöè, ñ êîèòî ðàçãîâàðÿ åêèïúò, ïîä÷åðòàõà îñîáåíàòà âàæíîñò íà ïðèñúñòâèåòî íà ðîìèòå – íàñòàâíèöè èëè êîîðäèíàòîðè, êàêòî â àâòîáóñèòå, òàêà è â ó÷èëèùå ïî âðåìå íà çàíÿòèÿ. Íÿêîè îò äåöàòà, îñîáåíî îò ïî-ìàëêèòå, íå èñêàò äà âëèçàò â ÷àñîâåòå, çàùîòî èçïèòâàò ñòðàõ îò âñå îùå íåïîçíàòèòå èì ãðàäñêè ó÷èëèùà è çàùîòî, êàêòî âå÷å áå êàçàíî, â ñëèâåíñêèòå ó÷èëèùà èìà îòíîñèòåëíî ÷åñòè ïðîÿâè íà ðàñèçúì. Òîãàâà êîîðäèíàòîðúò çàìåñòâà ðîäèòåëèòå. Äèðåêòîðúò íà 10 ÑÎÓ „Éîðäàí Éîâêîâ“ çàÿâè, ÷å „àêî íÿìà êîîðäèíàòîðè, ó÷èòåëèòå òðóäíî áèõà îñèãóðèëè äåöàòà äà âëèçàò âúâ âñè÷êè ÷àñîâå, ùåøå äà å ìíîãî ãîëÿì âàêóóìúò“.65 Îò äðóãà ñòðàíà, òîâà ÷å çà ðîìñêèòå äåöà å îñèãóðåíà è çàíèìàëíÿ, à çà äðóãèòå – íå, ñúçäàâà è èçâåñòíè ïðîáëåìè, ñïîðåä äèðåêòîðà.66 2. Åêèï, îñúùåñòâÿâàù ïðîåêòà 2.1. Ñúñòàâ è êîìïîçèöèÿ Ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà åêèïúò, êîéòî å îñúùåñòâÿâàë ïðîåêòà „Äåñåãðåãàöèÿ“ íà ÐÌÎ – Ñëèâåí ñå å ñúñòîÿë îò 38 äóøè è òàêà ñëèâåíñêèÿò ïðîåêò å íàé-ìíîãîëþäíèÿò îò âñè÷êè. Òîâà ñå äúëæè íà ãîëåìèÿ áðîé íàñòàâíèöè (êîîðäèíàòîðè) - 21 äóøè. Íî òå íå òåæàò íà áþäæåòà íà ïðîåêòà, çàùîòî ñà áåçðàáîòíè ðîìè, íàåòè ñ ïîìîùòà íà Áþðîòî ïî òðóäà è âêëþ÷åíè â îáùèíñêàòà ïðîãðàìà çà ñóáñèäèðàíà âðåìåííà çàåòîñò. Òàêà ÐÌÎ óñïÿâà äà îñèãóðè ïî äâàìà êîîðäèíàòîðè âúâ âñÿêî îò ó÷èëèùàòà, ñ êîèòî ðàáîòè. Åêèïúò íà ïðîåêòà ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà å âêëþ÷âàë ñëåäíèòå ïîçèöèè è áðîéêè õîðà:

Интервю с директора на 10 СОУ „Йордан Йовков“ е проведено на 18 октомври 2007 г.

Същото интервю. 69

Òàáëèöà 13: Äëúæíîñòè è áðîéêè õîðà íà åêèïà íà ïðîåêòà â Ñëèâåí Äëúæíîñò

Áðîé ëèöà67

Ðúêîâîäèòåë

Òåõíè÷åñêè (àäìèíèñòðàòèâåí) ñúòðóäíèê

Ïåäàãîã

Êîîðäèíàòîð

Øîôüîð

Êîîðäèíàòîðè çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå

Êîîðäèíàòîð çà ðàáîòà ñ èíñòèòóöèèòå

Îáùî

2.2. Äîïúëíèòåëíà ñîöèàëíà ôóíêöèÿ íà ïðîåêòà Ñ íàåìàíåòî íà áåçðàáîòíè ðîìè çà êîîðäèíàòîðè ïðîåêòúò ïðèáàâÿ è íîâà ôóíêöèÿ êúì îñíîâíèòå ñè êóëòóðíî-îáðàçîâàòåëíè òàêèâà: ñúçäàâà çàåòîñò íà äúëãîñðî÷íî áåçðàáîòíè ðîìè è âúðøè ìíîãî ïîëåçíà ñîöèàëíà ðàáîòà. Àêî íå áÿõà íàåòè îò ÐÌÎ, òåçè 21 ðîìè ùÿõà â îáùèÿ ñëó÷àé äà áúäàò ðàáîòíèöè ïî ÷èñòîòàòà ïî ïðîãðàìèòå çà âðåìåííà çàåòîñò. 2.3. Ôóíêöèè íà êîîðäèíàòîðèòå Êîîðäèíàòîðèòå – íàé-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ïåðñîíàëà íà ïðîåêòà – èìàò çà çàäà÷à äà ïîåìàò äåöàòà îò ñïèðêèòå íà àâòîáóñèòå â êâàðòàëà, äà ãè ïðèäðóæàò äî ó÷èëèùàòà è äà ãè âúðíàò ñ àâòîáóñèòå îáðàòíî íà ðîäèòåëèòå èì. Ïî âðåìå íà ó÷åáíèòå çàíèìàíèÿ òå ñòîÿò â ó÷èëèùåòî, íî íå âëèçàò â êëàñíèòå ñòàè. Äåöàòà ãè òúðñÿò ïî âðåìå íà ìåæäó÷àñèÿòà. Îñâåí òîâà òå ñà æèâàòà âðúçêà ìåæäó ó÷èëèùàòà è ðîäèòåëèòå: ñëåäÿò çà óñïåõà íà äåöàòà è óâåäîìÿâàò ðîäèòåëèòå, ãðèæàò ñå – â ðàìêèòå íà âúçìîæíîòî – çà ðåäîâíîòî ïîñåùåíèå íà ó÷åáíèòå çàíÿòèÿ îò äåöàòà. Òå, ÷ðåç ñåäìè÷íèòå ñè äîêëàäè, óâåäîìÿâàò ðúêîâîäñòâîòî íà ïðîåêòà ñâîåâðåìåííî çà âñè÷êè ïðîáëåìè, êîèòî âúçíèêâàò â ó÷èëèùíîòî åæåäíåâèå ñ ðîìñêèòå äåöà, íàìèðàùè ñå äàëå÷ îò ïðèâè÷íàòà ñè ñðåäà. Òå ñúùî òàêà ñëåäÿò çà îòñúñòâèÿòà íà äåöàòà è ãè îò÷èòàò íà ïåäàãîãè÷åñêèÿ ðúêîâîäèòåë íà ïðîåêòà, êîéòî â Ñëèâåí å ðúêîâîäèòåëêàòà íà öåëèÿ ïðîåêò Ñòåëà Êîñòîâà. Ïðåäèøíèÿò ïåäàãîãè÷åñêè ðúêîâîäèòåë íà ïðîåêòà, Ïåòúð Êîòàíîâ, ïåíñèîíèðàí ïåäàãîã, âå÷å íå ðàáîòè â íåãî. 67

От координаторите 21 са наети по програма за временна заетост на Бюро по труда – Сливен и има още 2, на които проектът плаща, между тях един главен координатор, който служи като супервайзер на другите.

2.4. Ôóíêöèè íà ðúêîâîäñòâîòî Ã-æà Êîñòîâà êîîðäèíèðà è íàïðàâëÿâà öÿëàòà ïåäàãîãè÷åñêà ðàáîòà â ïðîåêòà: íàáèðàíåòî íà íîâè äåöà, çàïèñâàíåòî èì â ó÷èëèùàòà, ïðàâèëíîòî ðàçïðåäåëåíèå íà äåöàòà, òàêà ÷å äà áúäå ñïàçåíî ïðàâèëîòî â åäíà ïàðàëåëêà äà íÿìà ïîâå÷å îò 3-4 ðîì÷åòà, çà äà ìîæå âñÿêî îò òÿõ äà ïðåáèâàâà êîëêîòî ñå ìîæå ïîâå÷å â áúëãàðñêà êóëòóðíà è åçèêîâà ñðåäà. Âàæíî çàäúëæåíèå íà ïåäàãîãè÷åñêèÿ ðúêîâîäèòåë å ïëàíèðàíåòî è ðåàëèçèðàíåòî íà èçâúíêëàñíàòà äîïúëíèòåëíà ïåäàãîãè÷åñêà ðàáîòà ñ äåöàòà, êîÿòî â Ñëèâåí ñå îñúùåñòâÿâà îò ïåò ñïåöèàëíî íàåòè çà òàçè öåë ïåäàãîæêè. Ïåäàãîãè÷åñêèÿò ðúêîâîäèòåë ïðåãëåæäà ñåäìè÷íèòå îò÷åòè íà êîîðäèíàòîðèòå è èì äàâà íåîáõîäèìèòå óêàçàíèÿ. Îñâåí òîâà ã-æà Êîñòîâà ïîääúðæà íåïðåêúñíàò êîíòàêò ñ ðúêîâîäèòåëèòå è ñ ó÷èòåëèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Ñïîðåä îöåíÿâàùèÿ åêèï ã-æà Êîñòîâà, âúïðåêè ìíîãîáðîéíèòå ñè äðóãè çàäúëæåíèÿ êàòî ðîìñêè ëèäåð, ðúêîâîäèòåë íà ÍÏÎ, êîåòî îñúùåñòâÿâà è äðóãè äåéíîñòè îñâåí äåñåãðåãàöèÿòà, è êàòî âòîðè ìàíäàò ÷ëåí íà Ñëèâåíñêèÿ îáùèíñêè ñúâåò ñå ñïðàâÿ óäà÷íî ñúñ çàäúëæåíèÿòà ñè. 2.5. Ôóíêöèè íà ïåäàãîçèòå Ïåòòå ïåäàãîçè ðàáîòÿò ïî ãðàôèê âñåêè äåí ñ äåöàòà îò ðàçëè÷íèòå ó÷èëèùà è èì äàâàò òàêà íåîáõîäèìàòà çà òÿõ äîïúëíèòåëíà ïîäãîòîâêà. Êàêòî è ïðåäè, è ñåãà â Ñëèâåí íÿìà ïëàùàíè îò îáùèíàòà ÏÈÃ, àêî íå ñìÿòàìå òåçè çà ïúðâîêëàñíèöèòå, è òîâà å ãîëÿì ïðîïóñê íà îáùèíñêàòà îáðàçîâàòåëíà ïîëèòèêà. Âïðî÷åì ïðàêòèêàòà îòäàâíà å ïîêàçàëà è äîêàçàëà, ÷å ÏÈÃ ñà íóæíè äàëå÷ íå ñàìî íà ðîìñêèòå äåöà. Ïåäàãîãè÷åñêàòà ðàáîòà ïî ïðîåêòà ñå ïîäêðåïÿ ñúùî òàêà îò ãëàâíèÿ êîîðäèíàòîð, êîéòî å ìëàä ÷îâåê, ðîì, ñòóäåíò. Òîé îáèêàëÿ âñåêè äåí ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, çíàå âñè÷êè ïðîáëåìè íà êîîðäèíàòîðèòå, à èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ëè÷íî ñå óáåäè, ÷å çíàå îãðîìíîòî ìíîçèíñòâî îò äåöàòà ïî èìå è å çàïîçíàò ñ äîìàøíèòå è/èëè ó÷èëèùíèòå ïðîáëåìè íà âñÿêî åäíî. Áëàãîäàðåíèå íà íåãîâèÿ îðãàíèçàöèîíåí îïèò âúðâè ãëàäêî ñëîæíàòà ðàáîòà ïî äîâåæäàíåòî è îòâåæäàíåòî âñåêè äåí íà ïîâå÷å îò 300 äåöà äî è îò 11 ïðèåìíè ó÷èëèùà ïî òî÷íî îïðåäåëåí ãðàôèê. 3. Ïåäàãîãè÷åñêè ïðîôèë íà ïðîåêòà 3.1. Îðãàíèçàöèÿ íà ïåäàãîãè÷åñêàòà äåéíîñò â ïðîåêòà Êàêòî áå âå÷å ñïîìåíàòî, ïåäàãîãè÷åñêàòà ðàáîòà ñå ðúêîâîäè ëè÷íî îò ã-æà Ñòåëà Êîñòîâà. Òÿ íàïðàâëÿâà ãîëåìèÿ åêèï íà ïðîåêòà â íåãîâàòà ðàáîòà ïðè âåðîÿòíî íàé-íåáëàãîïðèÿòíèòå çà íåÿ óñëîâèÿ – êðàéíà áåäíîñò íà ìíîçèíñòâîòî îò ðîìñêèòå ñåìåéñòâà, æèâååùè â êâ. „Íàäåæäà“. Âàæíî óñëîâèå çà íîðìàëíîòî îñúùåñòâÿâàíå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè å äà íÿìà ïðåêàëåíî ìíîãî ðîìñêè äåöà â åäèí êëàñ, çà äà íå ïî÷íå ïðîöåñ 71

íà âòîðè÷íà ñåãðåãàöèÿ. Åêèïúò íà ÐÌÎ ñïàçâà òîâà è â ðåçóëòàò â ïàðàëåëêà íÿìà ïîâå÷å îò ïåò îò òÿõ, ìàñîâèÿò ñëó÷àé å òå äà ñà ïî òðè â ñòàíäàðòåí êëàñ îò 22-24 ó÷åíèêà. Îáó÷åíèåòî â Ñëèâåí å äâóñìåííî, à çà ïúðâîêëàñíèöèòå – ñàìî ïðåäè îáåä. Ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ñà îòïàäíàëè îòíîñèòåëíî ìíîãî äåöà – 121. (Ïî òîçè âúïðîñ âæ. êîìåíòàðà ïî-ãîðå â ðàçäåëà „Îáùè äàííè çà ïðîåêòà“). Òóê ìîæå äå ñå äîïúëíè ñàìî òîâà, ÷å â èçâåñòíà ñòåïåí îòïàäàíåòî ñå äúëæè íà, àêî ìîæåì òàêà äà ñå èçðàçèì, ñâðúõóñèëèÿòà íà åêèïà äà ïðèâëå÷å êîëêîòî ñå ìîæå îò òåçè íàé-áåäíè îò áåäíèòå äåöà, ïðîèçõîæäàùè îò ñåìåéñòâà, êîèòî ÷åñòî ñå ìåñòÿò, çà äà ñè òúðñÿò ïðåïèòàíèå è â êîèòî ðîäèòåëñêàòà ìîòèâàöèÿ äåöàòà èì äà ó÷àò íå å âèñîêà. Çà ìíîçèíñòâîòî îò òåçè ðîäèòåëè ôîðìàëíîòî îáðàçîâàíèå íå å ñðåä âîäåùèòå ïðèîðèòåòè, çàùîòî ñòîëåòèÿ íà ñâèðåïà äèñêðèìèíàöèÿ ñà íàñëîèëè â ïîêîëåíèÿòà, ÷å „ðîìúò è îáðàçîâàí äà å, ïàê íÿìà äà ãî äîïóñíàò äî õóáàâà ðàáîòà“ è çàòîâà â ÷àñò îò ñåìåéñòâàòà ðîäèòåëñêèÿò êîíòðîë çà ðåäîâíîòî ïîñåùåíèå íà ó÷èëèùå îò äåöàòà å ìíîãî ñëàá èëè âúîáùå ëèïñâà. Íå ñà ìàëêî ðîäèòåëèòå, êîèòî çàïèñâàéêè äåöàòà ñè â ïðîåêòà, ñìÿòàò, ÷å ñëóæèòåëèòå ìó òðÿáâà äà ñå ãðèæàò çà âñè÷êî îêîëî òåõíèÿ ó÷åíèê(öè) è êîãàòî òîâà íå ñòàâà ïî íà÷èíà, ïî êîéòî òå ñà ñè ïðåäñòàâÿëè, çàïèñâàò äåöàòà ñè îòíîâî â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå, êîåòî ïúðâî, å ñúâñåì áëèçî äî æèëèùàòà èì, è, âòîðî, ìíîãî ïî-ëåñíî äàâà áåëåæêè çà ðåäîâíî ïîñåùåíèå, íåîáõîäèìè çà ïîëó÷àâàíåòî íà ñîöèàëíèòå ïîìîùè. Çàíèìàëíèòå, èëè ÏÈÃ, êîèòî ïðîåêòúò å ñúçäàë è çà êîèòî ïëàùà íà íàåòè ïåäàãîçè (5 äóøè), èìàò âàæíà ðîëÿ. ×ðåç äîïúëíèòåëíîòî îáó÷åíèå, êîåòî äàâàò, ÏÈÃ çàïúëâàò äåôèöèòà â çíàíèÿòà íà äåöàòà, äúëæàù ñå íà ñïåöèôèêàòà íà êóëòóðíàòà èì ñðåäà è ñà ñâîåîáðàçíà ãàðàíöèÿ, ÷å äåöàòà ùå îòèäàò íà ó÷èëèùå ñëåäâàùèÿ äåí ñ èçïúëíåíè äîìàøíè ðàáîòè. ÐÌÎ îñèãóðÿâà íà âñè÷êè äåöà ó÷åáíè ïîñîáèÿ, à íà òåçè, íà êîèòî äúðæàâàòà íå äàâà áåçïëàòíè ó÷åáíèöè – è òÿõ. 3.2. Ðúñò íà ñðåäíèÿ óñïåõ Ïîêàçàòåëíî å, ÷å ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà îò ïðîåêòà ïðåç ïîñëåäíèòå òðè ãîäèíè íåïðåêúñíàòî ñå ïîêà÷âà – ïðåç 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà òîé å áèë 3,40, ïðåç ñëåäâàùàòà ñå ïîâèøàâà äî 3,50, à ïðåç 2006/2007 å ñòèãíàë 3,64. Òîé, ðàçáèðà ñå, ñè îñòàâà îòíîñèòåëíî íèñúê, íî òóê ïî-âàæíà å òåíäåíöèÿòà êúì ïîâèøàâàíå. Ïðåç 2006/2007 ã. íàé-âèñîê å áèë óñïåõúò íà äåöàòà îò ïðîåêòà â ÎÓ „Þðèé Ãàãàðèí“ – 4,23, à íàé-íèñúê â ÎÓ „Ïàíàéîò Õèòîâ“ – 3,18. Â 8 ÎÓ „Þðèé Ãàãàðèí“ ó÷àò íàé-ìíîãî äåöà – 70. Íî òå îñíîâíî ïðîèçõîæäàò îò ïî-äîáðàòà, ïî-áëàãîóñòðîåíàòà è ñ ïî-ìàëêà ñòåïåí íà áåçðàáîòèöà ÷àñò îò ãåòîòî „Íàäåæäà“. Òàì ñåìåéíèòå óñëîâèÿ ñà îòíîñèòåëíî ïî-áëàãîïðèÿòñòâàùè ó÷åáíèòå óñïåõè, îòêîëêîòî íà îñòàíàëèòå äåöà, è òîâà ñå îòðàçÿâà âúðõó ó÷åáíèÿ ðåçóëòàò. 72

3.3. Êîíòàêòè ñ ó÷èëèùàòà Ðúêîâîäñòâîòî íà ïðîåêòà, âÿðíî íà âå÷å óñòàíîâåíàòà òðàäèöèÿ, ïåðèîäè÷íî ñå ñðåùà ñ äèðåêòîðèòå è ó÷èòåëèòå íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà çà îáñúæäàíå íà òåêóùè âúïðîñè íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ. Âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà îùå ïðè çàïî÷âàíåòî íà äåñåãðåãàöèîííàòà äåéíîñò ñà áèëè ïðîâåäåíè – ñúâìåñòíî ñ ÐÈÎ – îáó÷åíèÿ íà ó÷èòåëèòå çà ðàáîòà â ìóëòèêóëòóðíà ñðåäà, à ó÷èòåëñêèÿò êîðïóñ, ïðåìèíàë òåçè îáó÷åíèÿ, ðàáîòè è äîñåãà ñ äåöàòà íà ïðîåêòà. Êîîðäèíàòîðèòå íå ó÷àñòâàò â ó÷åáíèÿ ïðîöåñ, çàùîòî íÿìàò ïåäàãîãè÷åñêî îáðàçîâàíèå, íî ïîíÿêîãà – òâúðäå ðÿäêî – ïîìàãàò íà ó÷èòåëèòå, àêî ðîìñêèòå äåöà, èìàò çàòðóäíåíèÿ â ðàçáèðàíåòî íà íÿêîè èçðàçè èëè ìîìåíòè îò óðîöèòå íà áúëãàðñêè. Êîîðäèíàòîðèòå èìàò îñèãóðåíè – â ïî÷òè âñè÷êè ó÷èëèùà – ñòàè, â êîèòî ñåäÿò ïðåç ÷àñîâåòå. Òàì èäâàò äåöàòà ñëåä òÿõ, àêî íÿìàò ÏÈÃ, äîêàòî ÷àêàò ðåéñà è ïîäãîòâÿò óðîöèòå ñè çà ñëåäâàùèÿ äåí ñ ïîìîùòà íà ïåäàãîçèòå îò ÏÈÃ è ïðè íàäçîðà íà êîîðäèíàòîðèòå âúâ âðåìåòî, êîãàòî íÿìà ÏÈÃ. 3.4. Ðîäèòåëñêè ñðåùè Êàêòî è ïðåäè, ïðîåêòúò àêòèâíî ñúäåéñòâà íà ðîäèòåëèòå äà ïîñåùàâàò ðîäèòåëñêèòå ñðåùè, êîèòî ó÷èëèùàòà îðãàíèçèðàò. Òîé ïðåäîñòàâÿ íà ðîäèòåëèòå òðàíñïîðò, áåç êîéòî ïúòóâàíåòî îò ãåòîòî äî öåíòúðà íà ãðàäà áè áèëî íåïîñèëíî – íèòî êàòî ðàçõîä íà âðåìå, íèòî êàòî íàëè÷íîñò íà ïàðè – çà ïîâå÷åòî ðîäèòåëè. Ïðè òåçè ñðåùè ïåðñîíàëúò íà ïðîåêòà â ñúîòâåòíèòå ó÷èëèùà çàäúëæèòåëíî ïðèñúñòâà è âçèìà ó÷àñòèå. Íî ìíîãî îò äèðåêòîðèòå è ó÷èòåëèòå ñå îïëàêàõà, ÷å ðîäèòåëèòå ðÿäêî ïîñåùàâàò òåçè ñðåùè. 4. Ðåçóëòàòè îò òåñòîâåòå 4.1. Îáùè äàííè Â Ñëèâåí â ïðîåêòà èìà îáùî 78 äåöà ÷åòâúðòîêëàñíèöè, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà è ñà áèëè èçïèòàíè ÷ðåç òåñò ïðåç ìàé 2007 ã. ïî ÁÅË è ïî ìàòåìàòèêà. Â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå 6 ÎÓ „Áðàòÿ Ìèëàäèíîâè“ îáùî 194 äåöà68 å òðÿáâàëî äà ïðåìèíàò ïðåç òåñò. Â äåéñòâèòåëíîñò òåñòîâå ïî ìàòåìàòèêà ñà ïðàâèëè 44 äåöà ïî-ìàëêî (33 „îòñúñòâàùè“ è 11 „îòïàäíàëè“69), à ïî ÁÅË 46 äåöà ïî-ìàëêî (35 „îòñúñòâàùè“ è 11 „îòïàäíàëè“).

Толкова са според официален списък, правен в началото на учебната година.

В оригиналните протоколи от теста, с които оценяващият екип разполага, срещу имената на повечето от децата, които фигурират в списъка, но не са правили теста, са поставени нули. Срещу имената на 11 от децата обаче е написано „отпаднал“ и това очевидно са тези, които са били записани в четвъртите класове на ОУ „Братя Миладинови“ в началото на учебната година, но поради дълго непосещаване на училището или по други причини са „отпаднали“. Останалите неучастващи са били болни ли са отсъствали по неуважителни причини. 73

Îò 78-òå ÷åòâúðòîêëàñíèöè â ïðîåêòà ïî ìàòåìàòèêà òåñòúò å ïðàâåí îò 24 äåöà ïî-ìàëêî, à ïî ÁÅË – îò 19 äåöà ïî-ìàëêî. Ñðåäíèÿò óñïåõ íà âñè÷êè äåöà îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà å 8,28 òî÷êè, à ïî áúëãàðñêè åçèê å 7,44 òî÷êè. Ñðåäíèÿò óñïåõ ñàìî íà ïðàâèëèòå òåñòîâåòå (êàòî ñå ìàõíàò ëèïñâàùèòå) îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå ïî ìàòåìàòèêà å 10,7 òî÷êè, à ïî áúëãàðñêè åçèê å 9,75 òî÷êè. Ñúîòâåòíî ñðåäíèÿò óñïåõ íà âñè÷êè äåöà îò èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà ïî ìàòåìàòèêà å 7,66 òî÷êè, à ñàìî íà âçåëèòå ó÷àñòèå â òåñòà - 11,07 òî÷êè. Ïîäîáíî å ïîëîæåíèåòî è ïî áúëãàðñêè åçèê – ñðåäíèÿò óñïåõ íà âñè÷êè ðîìñêè äåöà îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ïî áúëãàðñêè åçèê å 6,97 òî÷êè, à ñàìî íà âçåëèòå ó÷àñòèå â òåñòà – 9,37 òî÷êè. Òåçè äàííè ìîãàò äà ñå îáîáùÿò â ñëåäíàòà òàáëèöà: Òàáëèöà 14: Ñðåäåí óñïåõ îò òåñòîâåòå íà äåöà îò ñåãðåãèðàíîòî è îò èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà â Ñëèâåí Ìàòåìàòèêà

Áúëãàðñêè åçèê

Ïîäëåæàùè

Ó÷àñòâàëè

Ñðåäåí óñïåõ

Ïîäëåæàùè

Ó÷àñòâàëè

Ñðåäåí óñïåõ

Ðîìñêè äåöà â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå

194

150

10,7

194

148

9,75

Ðîìñêè äåöà â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà

11,07

9,37

Ó÷àñòíèöè â òåñòîâåòå

4.2. Àíàëèç íà äàííèòå Êàòî öÿëî ðàçëèêèòå ìåæäó óñïåõà íà äåöàòà îò ñåãðåãèðàíîòî è îò èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà å ìíîãî ìàëêà – îò ïîðÿäúêà íà 1 äî 2 òî÷êè, êîåòî ïðè ìàêñèìàëíî âúçìîæåí ðåçóëòàò îò 20 òî÷êè äàâà ðàçëèêà îò ïîðÿäúêà íà 5 äî 10 ïðîöåíòà. Êîãàòî îáà÷å ñå âãëåäàìå â ðåçóëòàòèòå ñàìî íà ÿâèëèòå ñå äåöà, ò.å. êàòî ñå èãíîðèðàò íóëåâèòå ðåçóëòàòè íà îòñúñòâàùèòå, òîãàâà ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà èìàò ïî-âèñîê ñðåäåí ðåçóëòàò ïî ìàòåìàòèêà – 11, 07 òî÷êè ñðåùó 10,7 íà ó÷åíèöèòå îò êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå, à ïðåäèìñòâîòî íà ó÷åíèöèòå îò ñúùîòî ó÷èëèùå ïî áúëãàðñêè åçèê ñå ñâåæäà äî 0,38 òî÷êè, êîåòî â ñúùíîñò ñïîêîéíî ìîæå äà áúäå îòäàäåíî íà ñëó÷àéíîñò, çàùîòî ïðåèç÷èñëåíî â ïðîöåíòè, òî áè îçíà÷àâàëî, ÷å äåöàòà îò êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå èìàò ñàìî ñ îêîëî 2% ïî-äîáúð ðåçóëòàò ïî áúëãàðñêè åçèê îò òåçè â ñìåñåíèòå ó÷èëèùà. 74

Ïàðàäîêñúò, î÷åðòàí â ïðåäèøíèÿ äîêëàä çà ñëèâåíñêèòå äåöà, à èìåííî ÷å „äåöàòà îò äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â Ñëèâåí ñà íàé-îáãðèæâàíè â ñðàâíåíèå ñ âñè÷êè îñòàíàëè ïðîåêòè; âúïðåêè òîâà òåõíèòå ðåçóëòàòè ñà ïî-íèñêè“70 ñè îñòàâà. Ìàëêî íåùà ìîãàò äà ñå èçìåíÿò çà ìíîãî êúñèÿ ñðîê îò äâå ãîäèíè – îñîáåíî êîãàòî òå ñà ðåçóëòàò îò äåéñòâàëè ñ äåñåòèëåòèÿ íåãàòèâíè ôàêòîðè. Çàòîâà èçâîäèòå çà ïðè÷èíèòå íà îòíîñèòåëíî íèñêèòå ó÷åáíè ðåçóëòàòè íà äåöàòà îò ñëèâåíñêèÿ ïðîåêò, íàïðàâåíè ïðåäè äâå ãîäèíè, âàæàò ñ ïúëíà ñèëà è ñåãà: • çíà÷èòåëíî ïî-íèñêèÿò ñîöèàëåí ñòàòóñ íà äåöàòà, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà, îò òåçè, êîèòî ó÷àò â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå; • íåèçæèâåíèÿ ñêðèò ðàñèçúì íà íåìàëêà ÷àñò îò ïåäàãîçèòå, êîåòî äîâåæäà äî ÷àñòè÷íà ñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà âúòðå â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà. Çà ñúæàëåíèå, î÷åâèäíî ó÷èëèùíèòå ðúêîâîäñòâà èìà êàêâî îùå ìíîãî äà ïðàâÿò, çà äà ñå èçêîðåíÿò âñè÷êè ïðîÿâè íà ðàñèçúì îò êëàñíàòà ñòàÿ. 5. Èçâúíêëàñíà ðàáîòà Êàòî ñå ïî÷íå îò ó÷åáíàòà 2004/2005 ãîäèíà, äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â Ñëèâåí íàìàëè ïîðàäè ïî-ìàëêèòå ñóáñèäèè, îòïóñêàíè çà öåëòà îò äîíîðèòå, èçâúíêëàñíàòà ðàáîòà è ñîöèàëíèòå äåéíîñòè, êîèòî ïðîåêòúò îñèãóðÿâà. Òàçè ïîëèòèêà íàìèðà ñâîåòî îïðàâäàíèå â òîâà, ÷å íå áèâà ñ èçêóñòâåíè ñðåäñòâà äà ñå ïîääúðæà èíòåðåñúò íà ðîäèòåëèòå êúì äåñåãðåãàöèÿòà. Íî èçâúíêëàñíàòà ðàáîòà, êîãàòî ñå ïðîâåæäà íà ìóëòèêóëòóðíà îñíîâà, ñúçäàâà ïîçèòèâíà àòìîñôåðà çà îáðàçîâàíèå è ñîöèàëèçàöèÿ. Êàêòî è ïðåç äðóãèòå, è ïðåç èçòåêëàòà ãîäèíà ïðîåêòúò å îðãàíèçèðàë êîëåäíî òúðæåñòâî è å ðàçäàâàë íà äåöàòà äðåáíè ïîäàðúöè. Òîâà îáà÷å íå å äîñòàòú÷íî è çàòîâà å äîáðå äîíîðúò äà ïðåîñìèñëè ïîëèòèêàòà ñè â òàçè íàñîêà è äà äàâà ïàðè çà ïîâå÷å èçâúíêëàñíè ìåðîïðèÿòèÿ íà ìóëòèêóëòóðíà îñíîâà. 6. Ïîëèòè÷åñêà, àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà íà ïðîåêòà Ïî ïðèíöèï ïðîåêòúò â Ñëèâåí ñå ïîäêðåïÿ îò âëàñòîâèòå ôàêòîðè â ãðàäà, îùå ïîâå÷å ÷å ðúêîâîäèòåëêàòà ìó ã-æà Êîñòîâà å â ñúñòàâà íà îáùèíñêèÿ ñúâåò. Ìîæå áè ïîðàäè òîâà è ñåãà îáùèíàòà, â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ìåñòíîòî áþðî ïî òðóäà, ïðîäúëæàâà äà îòäåëÿ ðåñóðñ è ïîðàäè òîâà ñëèâåíñêèÿò ïðîåêò ìîæå äà ñè ïîçâîëè äà íàåìå òàêîâà ãîëÿìî êîëè÷åñòâî êîîðäèíàòîðè (íàñòàâíèöè). È âúïðåêè òîâà, íå å èçëèøíî äà ñå öèòèðà òóê èçÿâëåíèåòî íà äèðåêòîðêàòà íà 10 ÑÎÓ „Éîðäàí Éîâêîâ“, êîÿòî êàçà: „Çà âñè÷êèòå ñåäåì ãîäèíè ñëèâåíñêàòà îáùèíà íå óñïÿ äà ïðåâúðíå èíòåãðàöèÿòà â òðàéíà îáùèíñêà ïîëèòèêà. Òÿ ïî-ñêîðî å ðàâíîäóøíà êúì íåÿ“.71 Îáùèíñêàòà ïîäêðåïà áè áèëà ìíîãî ïî-äåéñòâåíà îò ñåãàøíàòà, àêî îáùèíñêèÿò îáðàçîâàòåëåí îòäåë 70

БХК, Пет години по-късно, с. 88-89.

Интервю с директорката, проведено в Сливен на 8 октомври 2007 г. 75

íàïðàâè ñâîé ïðèîðèòåò áîðáàòà ñðåùó âñè÷êè ïðîÿâè íà ðàñèçúì â êëàñíàòà ñòàÿ. Êàêòî è ïðåäè, è ñåãà ÐÈÎ íà ÌÎÍ ïîäêðåïÿ ïðîåêòà, ìàêàð è ñàìî íà äóìè. Îñíîâíàòà êîíöåïöèÿ òàì å, ÷å „äåñåãðåãàöèÿòà å íåùî õóáàâî è íèå ÿ ïîäêðåïÿìå, íî ïðîåêòúò òðÿáâà äà çàñèëè ðàáîòàòà ñ ðîäèòåëèòå“.72 Êàê îáà÷å ÐÈÎ ìîæå äà ñå âêëþ÷è è ñ êàêâî ìîæå äà ïîìîãíå â òàçè „ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå“, òàêà è íå ñòàíà ÿñíî íà îöåíÿâàùèÿ åêèï.

Ä. Ñòàðà Çàãîðà 1. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà Äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò â Ñòàðà Çàãîðà ïðåìèíà ïðåç ñåðèîçíî ñúòðåñåíèå ïðåç ó÷åáíàòà 2005/2006 ã. Òîãàâà íåãîâîòî ðúêîâîäñòâî áå ñìåíåíî ñëåä ãîäèíè íà íåäîáðî óïðàâëåíèå è ëîøè ðåçóëòàòè íà òåñòîâåòå îò ìàé 2005 ã.73 Ñëåäâàéêè ïðåïîðúêèòå íà ÁÕÊ, Ðîìñêèÿò îáðàçîâàòåëåí ôîíä ñïðÿ ïîäêðåïàòà ñè çà ôîíäàöèÿ „Äúãà“ è îò 2005/2006 ó÷åáíà ãîäèíà çàïî÷íà äà ïîäêðåïÿ äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ñ ðúêîâîäèòåë ã-í Àëåêñàíäúð Êðà÷îëîâ. Ã-í Êðà÷îëîâ å èçâåñòåí ðîìñêè àêòèâèñò, áèâø îáùèíñêè ñúâåòíèê â Ñòàðà Çàãîðà è îðãàíèçàòîð íà ãîäèøíèÿ ôåñòèâàë çà ðîìñêè ôîëêëîð â ãðàäà. Ïðåõîäúò îò ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Äúãà“ êúì òîçè íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ïðåìèíà ïðåç èçâåñòíè òðóäíîñòè, íî óñïÿ ñðàâíèòåëíî áúðçî äà ñòàáèëèçèðà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ â Ñòàðà Çàãîðà. Ïî ñâåäåíèå íà ã-í Êðà÷îëîâ, ïðåç ó÷åáíàòà 2005/2006 ã. íåãîâèÿò åêèï å óñïÿë äà çàïèøå îêîëî 100 îò ó÷åíèöèòå, ó÷àñòâàëè â ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Äúãà“, êàòî îñòàíàëèòå ñà ñå âúðíàëè îáðàòíî â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà. Çà òðàíñïîðòèðàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ïîëçâà ÷àñòíà ôèðìà, çà óñëóãèòå íà êîÿòî òîé çàïëàùà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ã. â ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ „Îáó÷åíèå íà ðîìñêè äåöà â áúëãàðñêèòå ó÷èëèùà“ ñà ó÷àñòâàëè 230 ðîìñêè äåöà, à óñïåøíî ñà çàâúðøèëè 188 îò òÿõ. Îòïàäíàëèòå ñà 42. Íà Ãðàôèêà 7 ïî-äîëó å ïðåäñòàâåíà äèíàìèêàòà íà áðîÿ íà äåöàòà, óñïåøíî çàâúðøèëè ó÷åáíàòà ãîäèíà îò çàïî÷âàíåòî ìó ïðåç 2001 ã. äî ñåãà.

Интервю с г-жа Стоилова, експерт „Начално образование“ в РИО на МОН, Сливен, 18 октомври 2007 г.

Вж БХК, Пет години по-късно, с.72-80

Ãðàôèêà 7

Êàêòî ñå âèæäà îò ãðàôèêàòà, ñëåä äðàñòè÷íèÿ ñïàä ïðåç 2005/2006 ó÷åáíà ãîäèíà, ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ å ïîâèøèëà áðîÿ íà çàïèñàíèòå â ïðîåêòà äåöà, íî å âñå îùå äàëå÷ îò ïèêà íà çàïèñàíèòå îò ôîíäàöèÿ „Äúãà“ ðîìñêè äåöà îò 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà. Îñíîâíàòà ÷àñò îò äåöàòà-ó÷àñòíèöè â ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ æèâåÿò â äâàòà ãîëåìè ñúñåäíè ðîìñêè êâàðòàëà íà Ñòàðà Çàãîðà, „Ëîçåíåö“ è „×îìëåêà“, ñ îáùî îêîëî 25 000 æèòåëè. Íàñåëåíèåòî â òÿõ å íàìàëÿëî ìàëêî â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíèòå ãîäèíè, îñíîâíî ïîðàäè åìèãðàöèÿ. Äâåòå ñåãðåãèðàíè êâàðòàëíè ó÷èëèùà, ÑÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“ è 12 ÎÓ „Ãåîðãè Ãúðáà÷åâ“, êúì îêòîìâðè 2007 ã., ïî ñâåäåíèÿ íà ÐÈÎ Ñòàðà Çàãîðà, èìàõà çàïèñàíè îáùî 1498 ó÷åíèöè. Òîåñò, äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ óñïÿâà äà èçâåäå îò êâàðòàëà îêîëî 1/8 îò äåöàòà â ó÷èëèùíà âúçðàñò. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà 63,8% îò óñïåøíî çàâúðøèëèòå ñ ïðîåêòà äåöà ñà áèëè â íà÷àëíà ñòåïåí, îñòàíàëèòå – â ïðîãèìíàçèàëíà. Ïðåç ãîäèíàòà ñòàòèñòèêàòà íà åêèïà îò÷èòà çàïèñàíè ðîìñêè äåöà â îáùî 12 ãðàäñêè ó÷èëèùà. Íà Òàáëèöà 18 ïî-äîëó å ïðåäñòàâåíî ðàçïðåäåëåíèåòî èì â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ïî áðîé íà ó÷àñòâàëèòå â ïðîåêòà. Òàáëèöà 15: Ó÷àñòíèöè â ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ïî ïðèåìíè ó÷èëèùà Ó÷èëèùå

Áðîé ó÷åíèöè

1 ÎÓ „Ãåîðãè Áàêàëîâ“

2 ÎÓ „Ïåòêîâ Ðà÷îâ Ñëàâåéêîâ“

ÑÎÓ „Ìàêñèì Ãîðêè“

5 ÎÓ „Ìèòüî Ñòàíåâ“

6 ÎÓ „Ñâ. Íèêîëà“

7 ÎÓ „Ìèòðîïîëèò Ìåòîäè Êóñåâ“

9 ÎÓ „Âåñåëèí Õàí÷åâ“

ÎÓ „Ãåîðãè Ðàé÷åâ“

Ìóçèêàëíî ó÷èëèùå „Õðèñòèíà Ìîðôîâà“

ÑOÓ „Òîäîð Êàáëåøêîâ“

ÑÎÓ „Âàñèë Ëåâñêè“

3 ÎÓ „Êîëüî Ãàí÷åâ“

Îáùî

230

Íà ïðàêòèêà â ÷åòèðè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñà çàïèñàíè îáùî øåñò äåöà, êàòî òðè îò øåñòòå ñà çàïèñàíè â Ìóçèêàëíîòî ó÷èëèùå, à â îñòàíàëèòå òðè – ïî åäíî äåòå âúâ âñÿêî. Â íèòî åäíî îò òåçè ó÷èëèùà ïðîåêòúò íå îñèãóðÿâà òðàíñïîðòèðàíå. Òîåñò, çàïèñâàíåòî ñòàâà îñíîâíî â îñåì ó÷èëèùà íà Ñòàðà Çàãîðà. Îò òÿõ ñåäåì ñà îñíîâíè è åäíî å ÑÎÓ. Â òÿõ äåöàòà ñà ðàçïðåäåëåíè íåðàâíîìåðíî. Íàé-ìíîãî ñà òå â 1 ÎÓ „Ãåîðãè Áàêàëîâ“, â êîåòî ïðåç ãîäèíàòà ñà õîäèëè îáùî 67 äåöà. Òîâà ïåðèôåðíî ó÷èëèùå å íàé-îòäàëå÷åíî îò äâàòà ðîìñêè êâàðòàëà è çàïèñâàíåòî â íåãî íà òîëêîâà ìíîãî äåöà íå å îñîáåíî ðàöèîíàëíî. Ãîëåìèÿò áðîé çàïèñàíè â íåãî âåðîÿòíî å íàñëåäñòâî îò ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Äúãà“, êîÿòî ñúùî èìàøå íàé-ìíîãî äåöà â 1 ÎÓ. Çíà÷èòåëåí óñïåõ íà ïðîåêòà å çàïèñâàíåòî íà äåöà â äâåòå öåíòðàëíè è ñìÿòàíè çà „åëèòíè“ ó÷èëèùà â ãðàäà – 6 ÎÓ „Ñâ. Íèêîëà“ (22 äåöà) è 2 ÎÓ „Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ“ (12 äåöà). Èçâúí îáñåãà íà ïðîåêòà, êàòî ñå èçêëþ÷àò äâåòå ó÷èëèùà â ðîìñêèòå êâàðòàëè, ñà îñòàíàëè îáùî 10 íà÷àëíè, îñíîâíè, ñðåäíè è ÷àñòíè ó÷èëèùà íà òåðèòîðèÿòà íà ãðàäà. Ïðè÷èíèòå, ïîðàäè êîèòî ïðîåêòúò íå ðàáîòè ñ òÿõ, ñà ðàçëè÷íè: îòäàëå÷åíîñò îò ìàðøðóòèòå íà àâòîáóñèòå, íàëè÷èå â òÿõ íà ðîìñêè äåöà îò äðóãè ðàéîíè íà ãðàäà, ñòðàõ, ÷å ñëåä çàâúðøâàíåòî èì ðîìñêèòå äåöà íÿìà äà ïðîäúëæàò ïî-íàãîðå (ïðè íà÷àëíèòå), íåæåëàíèå íà ðúêîâîäñòâàòà íà ó÷èëèùàòà äà çàïèñâàò äåöà è äð. Åêèïúò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ å ïðåêðàòèë ñúòðóäíè÷åñòâîòî ñ 11 ÎÓ „Íèêîëàé Ëèëèåâ“, â êîåòî ðîìñêèòå äåöà â ìèíàëîòî íå íàìåðèõà ïîäõîäÿù ïðèåì è ïîêàçàõà ìíîãî íèñêè ðåçóëòàòè íà òåñòà îò 2005 ã.74 Òðàíñïîðòèðàíåòî íà äåöàòà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñòàâà ñ äâà àâòîáóñà íà ÷àñòíà ôèðìà, ñ êîÿòî ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ å ñêëþ÷èëà äîãîâîð. Åêèïúò íà ïðî74

Вж БХК, Пет години по-късно, с.78-79.

åêòà ñïîäåëè, ÷å 33 äåöà, çàïèñàíè â ÎÓ „Ãåîðãè Ðàé÷åâ“, íå ïîëçâàò àâòîáóñ, à õîäÿò ïåø äî ó÷èëèùåòî, êîåòî ñå íàìèðà áëèçî äî êâàðòàë „Ëîçåíåö“. Ïðè ïîñåùåíèåòî ñè â 7 ÎÓ „Ìèòðîïîëèò Ìåòîäè Êóñåâ“ èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ, ÷å ïîäîáíà å ñèòóàöèÿòà è ñ íÿêîè çàïèñàíè â òîâà ó÷èëèùå äåöà îò êâàðòàë „×îìëåêà“, êîéòî ñå íàìèðà áëèçî äî òîâà ó÷èëèùå. Àâòîáóñèòå ïîòåãëÿò ñóòðèí â 7:00 ÷. îò äâå ðàçëè÷íè òî÷êè íà êâàðòàëèòå è ñå ñúáèðàò â êðàÿ íà âúòðåøíîêâàðòàëíèòå ñè ìàðøðóòè, êúäåòî îáìåíÿò äåöà. Ñëåä òîâà ñå îòïðàâÿò ïî äâà îñíîâíè ìàðøðóòà, óñëîâíî íàðå÷åíè „ñåâåðåí“ (7 ÎÓ, ÑÎÓ „Ìàêñèì Ãîðêè“, 2 ÎÓ, 9 ÎÓ) è „þæåí“ (5 ÎÓ, 6 ÎÓ, 1 ÎÓ). Ñëåä êàòî òðàíñïîðòèðàò äåöàòà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, åäèíèÿò îò àâòîáóñèòå ñå âðúùà, çà äà âçåìå äåöàòà, êîèòî ïîñåùàâàò ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè ñóòðèí. Ïî ïîäîáåí íà÷èí â òå÷åíèå íà äåíÿ àâòîáóñèòå ïðàâÿò îùå íÿêîëêî êóðñà, çà äà âúðíàò è äà âçåìàò äåöà, ó÷åùè èëè ïîñåùàâàùè ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè â ðàçëè÷íè ñìåíè. Ãîëåìèòå ðàçñòîÿíèÿ â Ñòàðà Çàãîðà, ãðàä ñ ïîâå÷å îò 160 000 æèòåëè, ïðàâÿò òðàíñïîðòèðàíåòî íà äåöàòà òðóäîåìêà è ðåñóðñîåìêà ðàáîòà. Ðúêîâîäèòåëÿò íà ïðîåêòà ñïîäåëè, ÷å èçïîëçâàíåòî íà âúíøíà ôèðìà çà òðàíñïîðòèðàíå íà äåöàòà å çà ïðåäïî÷èòàíå ïðåä êóïóâàíåòî íà ñîáñòâåíè àâòîáóñè ïîðàäè òîâà, ÷å ñå èçáÿãâàò äîïúëíèòåëíèòå ãðèæè çà òÿõíîòî ñúõðàíÿâàíå è ïîääðúæêà.75 Åêèïúò íà ïðîåêòà ñïîäåëè, ÷å îñíîâåí êîíòèíãåíò çà çàïèñâàíå â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà ñà äåöàòà, íà êîèòî ïðåäñòîè äà òðúãíàò íà ó÷èëèùå â ïúðâè êëàñ. Òîé îñíîâíî ðàáîòè ñ ðîäèòåëèòå íà äåöàòà îò äåòñêè ãðàäèíè ¹10 è ¹24, êîèòî îáñëóæâàò êâàðòàëèòå „Ëîçåíåö“ è „×îìëåêà“. Ìàêàð è ðÿäêî, çàïèñâàò è äåöà îò ïî-ãîðíè êëàñîâå. Â òåçè ñëó÷àè åêèïúò ñúîáùè, ÷å ðîäèòåëèòå ñðåùàò òðóäíîñòè ïðè ïîëó÷àâàíå íà îòïóñêíè ñâèäåòåëñòâà îò ðúêîâîäñòâàòà íà äâåòå êâàðòàëíè ó÷èëèùà. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï íå ïîëó÷è ñâåäåíèÿ çà òðóäíîñòè ïðè çàïèñâàíåòî íà ðîìñêè äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà íà Ñòàðà Çàãîðà. Íÿêîëêî ñúòðóäíèöè íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“, ñ êîèòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ðàçãîâàðÿ, ñúîáùèõà, ÷å ðúêîâîäñòâàòà íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñå îòíàñÿò ñ ðàçáèðàíå è äîðè òúðñÿò ôîíäàöèÿòà çà äåöà. Òàêà, ïðåäè íà÷àëîòî íà 2007/2008 ó÷åáíà ãîäèíà ðúêîâîäñòâîòî íà 2 ÎÓ „Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ“ ñàìî å ïîèñêàëî ñðåùà ñ åêèïà, çà äà îáñúäÿò çàïèñâàíåòî íà äåöà â òîâà „åëèòíî“ ó÷èëèùå.76 Íà ñâîé ðåä äèðåêòîðêàòà íà äðóãîòî „åëèòíî“ 6 ÎÓ „Ñâ. Íèêîëà“ ñïîäåëè, ÷å â íà÷àëîòî íà 2007/2008 ó÷åáíà ãîäèíà ó÷èëèùåòî å èìàëî âúçìîæíîñò äà çàïèøå ïîâå÷å ðîìñêè äåöà, íî ôîíäàöèÿòà íå å óñïÿëà äà èì ãè îñèãóðè.77 Â òàçè ñèòóàöèÿ ìîæå ñàìî äà ñå ñúæàëÿâà, ÷å íà òîçè åòàï ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ íå å â ñúñòîÿíèå äà ñå âúçïîëçâà îò îòêðèòèòå âúçìîæíîñòè çà çàïèñâàíå íà ðîìñêè äåöà â äîáðèòå ñòàðîçàãîðñêè ó÷èëèùà. 75

Интервю с Александър Крачолов, председател на фондация „Лозенец“, Стара Загора, 06. 11. 2007 г.

Интервю с Доротея Златанова, технически сътрудник в екипа на фондация „Лозенец“, Стара Загора, 06. 11. 2007 г.

Интервю с Милена Генова, директор на 6 ОУ „Св. Никола“, Стара Загора, 06. 11. 2007 г. 79

2. Åêèï, îñúùåñòâÿâàù ïðîåêòà Ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ â Ñòàðà Çàãîðà å ïîääúðæàë ãîëÿì åêèï – îáùî 23 äóøè. Òîé âêëþ÷âà: • 1 ðúêîâîäèòåë, • 1 ïåäàãîãè÷åñêè åêñïåðò, • 2 êîîðäèíàòîðè çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå, • 6 íàñòàâíèöè, • 8 âúçïèòàòåëè, • 1 òåõíè÷åñêè ñúòðóäíèê, • 1 ñ÷åòîâîäèòåë, • 1 øîôüîð, • 1 ïåäàãîãè÷åñêè êîíñóëòàíò, • 1 êîíñóëòàíò ïî çàñòúïíè÷åñòâî. ×àñò îò åêèïà, êîéòî å ðàáîòèë ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà, áå íàïóñíàë èëè áå îñâîáîäåí â íà÷àëîòî íà íîâàòà 2007/2008 ó÷åáíà ãîäèíà, êîãàòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï îñúùåñòâè ïîñåùåíèÿòà ñè â Ñòàðà Çàãîðà. Ïðåç íîâàòà ó÷åáíà ãîäèíà èìàøå ñåäåì íîâè ÷ëåíîâå, âêëþ÷èòåëíî ïåäàãîãè÷åñêèÿò åêñïåðò, ã-í Äèìèòúð Èâàíîâ, çàìåíèë ìèíàëîãîäèøíèÿ åêñïåðò ã-æà Ìèëåíà Èëèåâà. Îñâåí ïåäàãîãè÷åñêèÿò åêñïåðò, ïðåç íîâàòà ó÷åáíà ãîäèíà áÿõà ñìåíåíè îùå òðèìà âúçïèòàòåëè, äâàìà íàñòàâíèöè è òåõíè÷åñêèÿò ñúòðóäíèê. Òåçè ñìåíè, âêëþ÷èòåëíî íà íèâî ðúêîâîäñòâî íà ïðîåêòà, áÿõà äîíÿêúäå ïðåêúñíàëè ïðèåìñòâåíîñòòà â íåãîâîòî ôóíêöèîíèðàíå. Ñòàðîçàãîðñêèÿò ïðîåêò èìà íàé-ìíîãî ïåäàãîçè â ñðàâíåíèå ñ âñè÷êè äðóãè ôóíêöèîíèðàùè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè â Áúëãàðèÿ. Òåõíèÿò îáù áðîé å 10. Îò òÿõ îñåì ñà âúçïèòàòåëè, íàåòè äà ïðåïîäàâàò â ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Âúçïèòàòåëèòå íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ âîäÿò çàíÿòèÿ ñëåä èëè ïðåäè ÷àñîâåòå ñ ðîìñêèòå äåöà, çà äà êîìïåíñèðàò ëèïñàòà íà ïëàòåíè îò îáùèíàòà ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè, îñâåí â ïúðâè êëàñ, åäèí ñòàð äåôåêò íà îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà â Ñòàðà Çàãîðà.78 Òå ðàáîòÿò âúâ âñè÷êè ïðèåìíè ó÷èëèùà, â êîèòî èìà ñðàâíèòåëíî ãîëÿì áðîé ðîìñêè äåöà. Â 1 ÎÓ „Ãåîðãè Áàêàëîâ“ ñà äâàìà. Â äîïúëíåíèå êúì âúçïèòàòåëèòå âñÿêî ïðèåìíî ó÷èëèùå ñúñ çíà÷èòåëåí áðîé äåöà èìà íàçíà÷åí íàñòàâíèê – ðîì. Íàñòàâíèêúò ïúòóâà ñ äåöàòà îò êâàðòàëèòå è îñòàâà ñ òÿõ ïðåç öåëèÿ äåí. Òîé îñèãóðÿâà ïðèñúñòâèåòî íà äåöàòà â ó÷èëèùå, òÿõíîòî ñíàáäÿâàíå ñ ó÷åáíèöè è ó÷åáíè ïîñîáèÿ è ïîñðåäíè÷è ìåæäó äåöàòà è òåõíèòå ðîäèòåëè ïî âñÿêàêâè ïðîáëåìè, êîèòî âúçíèêâàò â õîäà íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ. Ïðèåìíèòå ó÷èëèùà îñèãóðÿâàò ñòàè, â êîèòî ïðåïîäàâàò âúçïèòàòåëèòå è êîèòî ñå ïîëçâàò îò íàñòàâíèöèòå çà ïðèþòÿâàíå íà äåöàòà, êîèòî èç÷àêâàò àâòîáóñèòå. 78

Вж БХК, Пет години по-късно, с.77.

Äâàìàòà êîîðäèíàòîðè çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå â ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ñà çàåòè îñíîâíî â ïúðâîíà÷àëíàòà êàìïàíèÿ çà çàïèñâàíå. Â ïðîåêòà å âêëþ÷åíà êàòî ïåäàãîãè÷åñêè êîíñóëòàíò è äîöåíò Âåñêà Øîøåâà, ðúêîâîäèòåë íà êàòåäðà „Ñîöèàëíè äåéíîñòè“ â Òðàêèéñêèÿ óíèâåðñèòåò â Ñòàðà Çàãîðà. Äîö. Øîøåâà ïðîâåæäà ïåäàãîãè÷åñêè áåñåäè ñ ïúðâîêëàñíèöèòå â ïðîåêòà â íà÷àëîòî íà ó÷åáíàòà ãîäèíà è îùå âåäíúæ â ñðåäàòà íà ãîäèíàòà ñ öåë ïðîâåðêà íà ðàâíèùåòî è íà ïðîãðåñà â îáðàçîâàòåëíèÿ ïðîöåñ. Ïðåç 2006/2007 ã. òÿ å ïðèâëÿêëà çà äîáðîâîëíà ðàáîòà â ïðîåêòà íÿêîëêî ñòóäåíòè îò Ìåäèöèíñêèÿ ôàêóëòåò íà óíèâåðñèòåòà. 3. Ïåäàãîãè÷åñêè ïðîôèë íà ïðîåêòà 3.1. Îðãàíèçàöèÿ íà ïåäàãîãè÷åñêàòà äåéíîñò â ïðîåêòà Ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ïåäàãîãè÷åñêàòà äåéíîñò íà äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ñå å ðúêîâîäèëà îò ïåäàãîãè÷åñêèÿ åêñïåðò, ãîñïîæà Ìèëåíà Èëèåâà. Ïðåç íîâàòà 2007/2009 ó÷åáíà ãîäèíà òÿ å áèëà çàìåíåíà îò ãîñïîäèí Äèìèòúð Èâàíîâ, ïåäàãîã ñ äúëãîãîäèøåí îïèò êàòî ó÷èòåë è äèðåêòîð íà ó÷åáíè çàâåäåíèÿ â Ñòàðà Çàãîðà è îáëàñòòà. Òîé îáà÷å áå íàçíà÷åí â ïðîåêòà îò íà÷àëîòî íà íîâàòà ó÷åáíà ãîäèíà è íå óñïÿ äà ñïîäåëè ïðåä èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï êîé çíàå êàêúâ îïèò è âèçèÿ. Ïåäàãîãè÷åñêèÿò åêñïåðò, êîéòî å ôàêòè÷åñêèÿò ðúêîâîäèòåë íà ïðîåêòà â Ñòàðà Çàãîðà, ñëåäè çà ðåäîâíîòî òðàíñïîðòèðàíå íà äåöàòà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, êàêòî è çà ðàáîòàòà íà âúçïèòàòåëèòå è íàñòàâíèöèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Âúçïèòàòåëèòå çàíèìàâàò äåöàòà âñåêè äåí âúâ âðåìåòî çà ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè ïî òðè ó÷åáíè ÷àñà. Òå ðàáîòÿò â äâå ñìåíè, êàêòî è ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ó÷èëèùàòà â Ñòàðà Çàãîðà (9 îò äâàíàäåñåòòå ó÷èëèùà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò). Ïî÷òè âñè÷êè ðîìñêè äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, ñ ìàëêî èçêëþ÷åíèÿ, ïîñåùàâàò ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè. Â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ðîìñêèòå äåöà ñà ðàçïðåäåëåíè ïî 2-3 â ïàðàëåëêà. Êàòî ñå èìà ïðåäâèä áðîÿ äåöàòà â ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ è áðîÿ íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, åêèïúò íå ñå å çàòðóäíèë äà ñïàçè òîâà ñúîòíîøåíèå, ñ èçêëþ÷åíèå íà åäèíè÷íè ñëó÷àè â 1 ÎÓ „Ãåîðãè Áàêàëîâ“, êúäåòî èìà ïîâå÷å ðîìñêè äåöà. Â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, â êîèòî ó÷àò ïî-ìàëêî ðîìñêè äåöà, èìà è ïî åäíî â ïàðàëåëêà. Îñíîâíàòà ÷àñò îò òÿõ, âêëþ÷èòåëíî òåçè, êîèòî ó÷àò âòîðà ñìÿíà, ïðåêàðâàò â ó÷èëèùå öåëèÿ äåí. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà åêèïúò íà ïðîåêòà âíèìàòåëíî å ñëåäèë îòñúñòâèÿòà íà ó÷åíèöèòå. Íåèçâèíåíèòå îòñúñòâèÿ ñà íàé-ìíîãî òàì, êúäåòî äåöàòà ñà íàé-ìíîãî – â 1 ÎÓ „Ãåîðãè Áàêàëîâ“ (384), ñëåäâàíî îò ÎÓ „Ãåîðãè Ðàé÷åâ“ (252) è 7 ÎÓ „Ìèòðîïîëèò Ìåòîäè Êóñåâ“ (231). Ðàçäåëåíè íà áðîÿ íà äåöàòà, òå âàðèðàò â èíòåðâàëà 6-8 íåèçâèíåíè îòñúñòâèÿ ñðåäíî íà äåòå çà ãîäèíàòà â ðàçëè÷íèòå ó÷èëèùà. Îòñúñòâèÿòà áå åäèí îò ïðîáëåìèòå, êîèòî áÿõà ïîñòàâåíè îò äèðåêòîðêàòà íà 6 ÎÓ „Ñâ. Íèêîëà“ ïî âðåìå íà ñðåùàòà ñ èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï.79 Ñòàðîçàãîðñêèÿò 79

Интервю с Милена Генова, директор на 6 ОУ „Св. Никола“, Стара Загора, 6. 11. 2007 г. 81

ïðîåêò ðåãèñòðèðà åäèí çíà÷èòåëåí áðîé îòïàäíàëè äåöà ïðåç èçìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà, îáùî 42 èëè 18% îò âñè÷êè ó÷àñòâàëè. Êàòî ïðè÷èíè åêèïúò îòáåëÿçâà çàìèíàâàíå çàåäíî ñ ðîäèòåëèòå â ÷óæáèíà è òðóäíî àäàïòèðàíå, îñîáåíî ïðè äåöàòà, êîèòî íå ñà ïîñåùàâàëè äåòñêà ãðàäèíà. Â èíòåðâþòàòà, êîèòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïðîâåäå ñ äåöà, âúçïèòàòåëè è íàñòàâíèöè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñòàíà ÿñíî, ÷å îáùî âçåòî ðîìñêèòå äåöà ñà äîáðå ïðèåòè è îáãðèæåíè, à ó÷èòåëèòå è âúçïèòàòåëèòå ñëåäÿò âíèìàòåëíî çà êîíôëèêòè íà åòíè÷åñêà îñíîâà. Íÿêîëêî äåöà îò 6 ÎÓ „Ñâ. Íèêîëà“ ñå îïëàêàõà, ÷å ñúó÷åíèöèòå èì ãè îáèæäàò íà „öèãàíè“.80 Ó÷èòåëèòå îáà÷å ñâîåâðåìåííî íàó÷àâàò çà òîâà è âçåìàò íåîáõîäèìèòå ìåðêè. Â äðóãè ó÷èëèùà, êàòî íàïðèìåð â 7 ÎÓ „Ìèòðîïîëèò Ìåòîäè Êóñåâ“, èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï íå ïîëó÷è íèêàêâè îïëàêâàíèÿ îò äåöà çà ðàñèñòêè ìîòèâèðàíè îáèäè. Ïðè ñðåùàòà ñ äèðåêòîðêàòà, ã-æà Äîðà Äèìèòðîâà, ñòàíà ÿñíî, ÷å ðúêîâîäñòâîòî íà ó÷èëèùåòî îáðúùà ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà ñúçäàâàíåòî íà ãîñòîïðèåìíà îáðàçîâàòåëíà ñðåäà çà ðîìñêèòå äåöà.81 3.2. Ðåçóëòàòè îò òåñòîâåòå Â Òàáëèöà 16 ïî-äîëó ñà ïðåäñòàâåíè â îáîáùåí âèä è â ñðàâíèòåëíà ïåðñïåêòèâà ðåçóëòàòèòå îò òåñòîâåòå, ïðîâåäåíè îò ÌÎÍ ïðåç ìàé 2007 ã. ïî áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà (ÁÅË) è ïî ìàòåìàòèêà íà ó÷åíèöèòå îò ÷åòâúðòè êëàñ â äâåòå ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà â Ñòàðà Çàãîðà, êàêòî è íà ó÷åíèöèòå, îáó÷àâàíè â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà ïî ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“. Çà ñðàâíåíèå â íåÿ ñà ïðåäñòàâåíè íàé-íèñêèÿò è íàé-âèñîêèÿò ñðåäåí óñïåõ â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Òàáëèöà 16: Ñðåäåí óñïåõ íà òåñòîâåòå â Ñòàðà Çàãîðà

Ó÷àñòâàëè

Ñðåäåí óñïåõ

Ïîäëåæàùè

Ó÷àñòâàëè

Ñðåäåí óñïåõ

Áúëãàðñêè åçèê

Ïîäëåæàùè

Ìàòåìàòèêà

Ðîìñêè äåöà â ÑÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“

10.98

13.46

Ðîìñêè äåöà â ÎÓ „Ã. Ãúðáà÷åâ“

11.44

11.8

Ó÷àñòíèöè â òåñòîâåòå

Интервю със Зара Йорданова, ученичка от V в клас на ОУ „Св. Никола“, Стара Загора, 06.11.2007 г.; Интервю с Тодор Панчев, ученик от VІ д клас на ОУ „Св. Никола“, Стара Загора, 06.11.2007 г.

Интервю с Дора Димитрова, директор на 7 ОУ „Митрополит Методи Кусев“, Стара Загора, 06.11.2007 г.

Ðîìñêè äåöà â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà

13.9

12.3

Íàé-íèñúê ñðåäåí óñïåõ â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà

15.31

13.54

Íàé-âèñîê ñðåäåí óñïåõ â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà

19.08

19.28

Ðåçóëòàòèòå ïîêàçâàò çíà÷èòåëíî ïî-äîáúð óñïåõ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè, îáó÷àâàíè â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà íà Ñòàðà Çàãîðà. Åäèíñòâåíèÿò ïî-äîáúð ñðåäåí óñïåõ ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò ñåãðåãèðàíîòî ÑÎÓ „Õðèñòî Ñìèðíåíñêè“ ñà ïîêàçàëè íà òåñòà ïî áúëãàðñêè åçèê. Òîçè ðåçóëòàò îáà÷å ñå îòíàñÿ ñàìî çà ó÷åíèöèòå, êîèòî ñà ñå ÿâèëè íà òåñòà, à òå ñà 52 îò îáùî 70 çàïèñàíè â ÷åòâúðòè êëàñ íà ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà. Ïîâå÷å îò 1/4 èëè 25,7% îò òåçè ó÷åíèöè íå ñà äúðæàëè è äâàòà òåñòà. Ãîëåìèÿò áðîé òðàéíî îòñúñòâàùè äåöà ïðåç ãîäèíàòà å ñåðèîçåí ïðîáëåì çà òîâà, êàêòî è çà ìíîãî äðóãè ñåãðåãèðàíè ðîìñêè ó÷èëèùà â Áúëãàðèÿ. Ïîäîáíà è äîðè â íÿêîè ïóíêòîâå îùå ïî-ìðà÷íà å êàðòèíàòà â 12 ÎÓ „Ãåîðãè Ãúðáà÷åâ“. Â íåãî ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà â ÷åòâúðòè êëàñ ñà áèëè çàïèñàíè 56 ó÷åíèöè. Îò òÿõ ïî ñâåäåíèå íà ÐÈÎ 56 ñà äúðæàëè òåñòà ïî ÁÅË, à 39 – ïî ìàòåìàòèêà. Ñðåäíèÿò óñïåõ îò òåñòîâåòå ïî ÁÅË â ñâåäåíèåòî íà ÐÈÎ å 8,88 òî÷êè, à ïî ìàòåìàòèêà – 11,44 òî÷êè. Ïîäïèñàíî îò äèðåêòîðà íà 12 ÎÓ ñâåäåíèå îáà÷å, ñ êîåòî ÁÕÊ ðàçïîëàãà, ñúäúðæà èíôîðìàöèÿ çà 55 ó÷åíèöè îò 5 êëàñ çà ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà, îò êîèòî çà 15 íÿìà èíôîðìàöèÿ çà îöåíêè îò òåñòà. Â ñâåäåíèåòî íà ÐÈÎ ñúùèÿò áðîé, 15 ó÷åíèöè, èìàò îöåíêà 1 òî÷êà. Òîâà íàñî÷âà êúì èçâîäà, ÷å 15 ó÷åíèöè (27,3%) íå ñà ïðàâèëè òåñòà ïî ÁÅË, à 17 ó÷åíèöè (30,3%) íå ñà ïðàâèëè òåñòà ïî ìàòåìàòèêà. Ñðåäíàòà îöåíêà îò òåñòà ïî ÁÅË ïðè òàçè ïðåäïîñòàâêà âêëþ÷âà è ó÷åíèöèòå, êîèòî íå ñà ïðàâèëè òåñòà, íî êîèòî ñà îöåíåíè ñ 1 òî÷êà. Àêî ìåòîäèêàòà íà èç÷èñëåíèå íà òî÷êèòå ïî ÁÅË ñå ïðèðàâíè êúì ìåòîäèêàòà íà èç÷èñëåíèå íà òî÷êèòå ïî äðóãèòå òåñòîâå, òîãàâà ñðåäíàòà îöåíêà ïî ÁÅË áè áèëà 11,8 òî÷êè. Îò çàïèñàíèòå â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ îò òåñòà ïî ÁÅË å îòñúñòâàëî ñàìî åäíî äåòå, êîëêîòî è îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà. Òîâà ïðàâè 5,9% îò îáùèÿ áðîé íà ïîäëåæàùèòå. Ðåçóëòàòèòå íà ðîìñêèòå äåöà îò ïðîåêòà ñà ïî-äîáðè îò òåçè íà äåöàòà â ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà êàêòî íà áàçà ó÷àñòâàëè (ñ èçêëþ÷åíèå íà ðåçóëòàòèòå ïî ÁÅË, ñðàâíåí ñ òîçè íà äåöàòà îò ÑÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“), òàêà è îñîáåíî êàòî ñå âçåìàò ïðåäâèä îòñúñòâàëèòå. Ðàçëèêàòà ïî ìàòåìàòèêà å çíà÷èòåëíî ïî-ãîëÿìà îò òàçè ïî ÁÅË. Âúïðåêè òîâà, òåõíèòå ðåçóëòàòè ñà çíà÷èòåëíî ïî-íèñêè îò ñðåäíèòå çà èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà â ãðàäà. Çà òîâà î÷åâèäíî äîïðèíàñÿò ìíîãîáðîéíèòå ôàêòîðè, âëèÿåùè âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ èçâúí èíòåãðèðàíîòî îáðàçîâàíèå. 3.3. Èçâúíêëàñíà ðàáîòà è ñîöèàëíè äåéíîñòè Ôîêóñúò íà ñòàðîçàãîðñêèÿ äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò å âúðõó àíãàæèðàíîñòòà íà ðîìñêèòå äåöà â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà öåëîäíåâíî. Êàêòî ñå èçðàçè 83

ïðåäñåäàòåëÿò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ã-í Êðà÷îëîâ – „ðàáîòà ïî öÿë äåí â ó÷èëèùå, âðúùàíå âêúùè óìîðåíè, ëÿãàíå è íà ñëåäâàùèÿ äåí ïàê â ó÷èëèùå, òàêà ÷å äà îñòàíå êîëêîòî å âúçìîæíî ïî-ìàëêî âðåìå çà ìàõàëàòà“.82 Â òàçè êîíöåïöèÿ îñòàâàò ìíîãî ìàëêî âúçìîæíîñòè çà èçâúíêëàñíè äåéíîñòè. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï íå ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ çà òàêèâà, èçâúí ðóòèííè ÷åñòâàíèÿ íà ðîæäåíè äíè è êàëåíäàðíè ïðàçíèöè. Ïðîåêòúò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ îñèãóðÿâà ìíîãî îò íåîáõîäèìîòî çà ó÷èëèùå çà âñè÷êè ðîìñêè äåöà, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà. Òîé çàêóïóâà âñè÷êè ó÷åáíè ïîñîáèÿ çà ó÷åíèöèòå îò íà÷àëíàòà ñòåïåí, êîèòî ïîëó÷àâàò ó÷åáíèöèòå ñè áåçïëàòíî îò ó÷èëèùàòà. Çà ó÷åíèöèòå îò ïðîãèìíàçèàëíàòà ñòåïåí ïðîåêòúò îñèãóðÿâà êàêòî ó÷åáíèöèòå (òå çàñåãà íå ñå ïðåäîñòàâÿò áåçïëàòíî îò äúðæàâàòà), òàêà è ó÷åáíèòå ïîñîáèÿ. Ðîäèòåëèòå íà ó÷åíèöèòå-ó÷àñòíèöè â ïðîåêòà òðÿáâà äà èì êóïÿò åäèíñòâåíî ÷àíòèòå. Ïðîåêòúò ñúùî òàêà íå îñèãóðÿâà äðåõè è îáóâêè çà íèêîå äåöàòà. Âñè÷êè ó÷àñòíèöè â ñòàðîçàãîðñêèÿ ïðîåêò ïîëó÷àâàò áåçïëàòíà õðàíà íà îáÿä ïî äîãîâîð ñ îáùèíñêîòî äðóæåñòâî „Ó÷åíè÷åñêî õðàíåíå ÅÎÎÄ“, êîÿòî ñå çàïëàùà îò ïðîåêòà. Ó÷åíè÷åñêè ñòîëîâå èìà â ïî÷òè âñè÷êè ïðèåìíè ó÷èëèùà, ñ èçêëþ÷åíèå íà 2 ÎÓ „Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ“. Ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò òîâà ó÷èëèùå ïîñåùàâàò ñòîëà íà ÑÎÓ „Ìàêñèì Ãîðêè“, êîåòî ñå íàìèðà ìíîãî áëèçî äî 2 ÎÓ. Ïðîáëåì ïî îòíîøåíèå íà õðàíåíåòî ñïîäåëè åäèíñòâåíî äèðåêòîðêàòà íà 7 ÎÓ „Ìèòðîïîëèò Ìåòîäè Êóñåâ“ ã-æà Äîðà Äèìèòðîâà. Â òîâà ó÷èëèùå ðîìñêèòå äåöà ñúùî ïîñåùàâàò ñòîëà íà ÑÎÓ „Ìàêñèì Ãîðêè“, êîåòî å ïî-îòäàëå÷åíî îò 7 ÎÓ. Äåöàòà îò ó÷èëèùåòî, êîèòî íå ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, ñå õðàíÿò â íàìèðàùèÿ ñå íàáëèçî ðåñòîðàíò „Ëåáåäà“, êîéòî ïðåäëàãà îáÿä çà ó÷åíèöèòå íà ñòîéíîñò 1,50 ëâ. Áþäæåòúò íà ïðîåêòà, îò äðóãà ñòðàíà, îòïóñêà ñàìî 1 ëåâ çà îáÿä íà ó÷åíèê. Ãîñïîæà Äèìèòðîâà èçðàçè æåëàíèå äåöàòà ïî ïðîåêòà ñúùî äà ñå õðàíÿò â ðåñòîðàíò „Ëåáåäà“.83 3.4. Ïîëèòè÷åñêà, àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà íà ïðîåêòà Ïðåäñåäàòåëÿò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ã-í Êðà÷îëîâ ñïîäåëè ïðåä èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï, ÷å äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò â Ñòàðà Çàãîðà ñå ðàäâà íà ïîäêðåïàòà íà âñè÷êè çàèíòåðåñîâàíè èíñòèòóöèè è îðãàíèçàöèè â ãðàäà. Òîâà âêëþ÷âà äîðè êðàéíî íàöèîíàëèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ „Àòàêà“, ïðåäñòàâèòåëè íà êîÿòî ñà çàñâèäåòåëñòâàëè ïîäêðåïàòà ñè çà ïðîåêòà ëè÷íî íà ã-í Êðà÷îëîâ.84 Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï èìàøå âúçìîæíîñò äà ñå óáåäè â äîáðîòî ðàçïîëîæåíèå êúì ïðîåêòà íà íà÷àëíèêà íà Ðåãèîíàëíèÿ èíñïåêòîðàò ïî 82

Интервю с Александър Крачолов, председател на фондация „Лозенец“, Стара Загора, 6. 11. 2007 г.

Интервю с Дора Димитрова, директор на 7 ОУ „Митрополит Методи Кусев“, Стара Загора, 06.11.2007 г.

Интервю с Александър Крачолов, председател на фондация „Лозенец“, Стара Загора, 06.11.2007 г.

îáðàçîâàíèåòî ã-í Ëþáîìèð Ëþáåíîâ.85 Åêèïúò îáà÷å íÿìàøå âúçìîæíîñò äà ðàçãîâàðÿ ñ ïðåäñòàâèòåëè íà îáùèíà Ñòàðà Çàãîðà ïîðàäè íåÿñíîòàòà îêîëî òåêóùèòå ìåñòíè èçáîðè. Äî ïðèêëþ÷âàíåòî íà íàñòîÿùàòà îöåíêà â Ñòàðà Çàãîðà òàêà è íå ñòàíà ÿñíî êîé å ñïå÷åëèë èçáîðèòå è ÷èé ùå áúäå åêèïúò, êîéòî ùå óïðàâëÿâà ãðàäà ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè. Ïîäêðåïàòà, êîÿòî äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Ëîçåíåö“ ïîëó÷àâà îò ðàçëè÷íèòå îðãàíèçàöèè è èíñòèòóöèè â Ñòàðà Çàãîðà å ïðåäèìíî ïàñèâíà. Åäèíñòâåíàòà àêòèâíà ïîäêðåïà å çàÿâèëî íàñêîðî ìåñòíîòî ñäðóæåíèå „Ñàìàðÿíè“, êîåòî å èçðàçèëî æåëàíèå äà ñå âêëþ÷è ñ êîíêðåòíà ðàáîòà ïî ïðîåêòà. Èçâúí òîâà ïðîåêòúò íå å ïîëó÷èë íèêàêâà ôèíàíñîâà ïîäêðåïà îò êîãîòî è äà áèëî â ãðàäà è ã-í Êðà÷îëîâ íå ñìÿòàøå, ÷å ïîäîáíà ïîäêðåïà ìîæå äà ñå î÷àêâà â ñêîðî âðåìå.

Å. Ïëîâäèâ 1. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà Ïðîåêò „Äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêèòå ó÷èëèùà â ãðàä Ïëîâäèâ“ ñå èçïúëíÿâà îò ôîíäàöèÿ çà ðåãèîíàëíî ðàçâèòèå „Ðîìà - Ïëîâäèâ“ îò 2005/2006 ó÷åáíà ãîäèíà. Îñâåí íåãî ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ èçïúëíÿâà è ðåäèöà äðóãè ïðîåêòè. Íà òàáëèöàòà ïî-äîëó ñà ïðåäñòàâåíè çàïèñàíèòå â ïðîåêòà äåöà çà ïúðâèòå äâå ó÷åáíè ãîäèíè. Òàáëèöà 17: Áðîé çàïèñàíè ðîìñêè äåöà â ïðîåêòà ïî êëàñîâå è ïîë Ó×ÅÁÍÀ ÃÎÄÈÍÀ

ÎÁÙ ÁÐÎÉ ÄÅÖÀ

2006/2007 2005/2006

ÏÎ ÊËÀÑÎÂÅ

182

1 61

2 3 4 5 6 61 15 18 13 10

120

14 19 15

ÏÎ ÏÎË 7 2

8 2

Ì 99

Æ 83

Ïðåç ïúðâàòà ó÷åáíà ãîäèíà îò ñòàðòèðàíåòî íà ïðîåêòà 45,6% îò çàâúðøèëèòå ó÷åíèöè ñà ìîìè÷åòà, à îñòàíàëèòå 54,4% ñà ìîì÷åòà. Ïðåç ñëåäâàùàòà ó÷åáíà ãîäèíà îòíîñèòåëíèÿò äÿë íà ìîìè÷åòàòà íàìàëÿâà äî 40,8%, à òîçè íà ìîì÷åòàòà ñå óâåëè÷àâà äî 59,2%. Ïðåç âòîðàòà ó÷åáíà ãîäèíà îò ðàáîòàòà íà ïðîåêòà ïîñòåïåííî ñå ïîâèøàâàò çàâúðøèëèòå â íà÷àëíèÿ åòàï íà îáðàçîâàíèå ó÷åíèöè, çà ñìåòêà íà òåçè îò ïðîãèìíàçèàëíèÿ åòàï, êîåòî å ðåçóëòàò îò ñòðàòåãèÿòà íà åêèïà äà îáõâàùà 85

Интервю с Любомир Любенов, началник на РИО-Стара Загора, Стара Загора, 18 октомври 2007 г. 85

äåöàòà îò âúçìîæíî íàé-ðàííà âúçðàñò – ïðåäó÷èëèùåí åòàï èëè ïúðâè êëàñ. Ïîðàäè íåîòäàâíàøíîòî ñòàðòèðàíå íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â Ïëîâäèâ íå ìîãàò äà ñå îòêðîÿò ÿñíè òåíäåíöèè îòíîñíî çàâúðøèëèòå ñ ïîäêðåïàòà íà ïðîåêòà ðîìñêè äåöà â ðàçëè÷íèòå åòàïè íà îáðàçîâàíèå. 1.1.Ðîìñêèòå êâàðòàëè â ãðàä Ïëîâäèâ Ïî äàííè îò åêèïà, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà, òå ðàáîòÿò ñ äåöà îò ÷åòèðè ðîìñêè êâàðòàëè â ãðàäà - „Ñòîëèïèíîâî“, „Øåêåð ìàõàëà“, „Õàäæè Àñàí ìàõàëà“ è „Àðìàí ìàõàëà“. Ñïîðåä òÿõ â „Ñòîëèïèíîâî“ æèâåÿò îêîëî 28 000 æèòåëè, â „Øåêåð ìàõàëà“ – îêîëî 3000, â „Õàäæè Àñàí ìàõàëà“ – îêîëî 3000 æèòåëè è â „Àðìàí ìàõàëà“ – îêîëî 2000 æèòåëè. Ñïåöèàëíî â „Ñòîëèïèíîâî“ íåçàêîííèòå ïîñòðîéêè ïîñòîÿííî ñå ìíîæàò. Êðàé ðåêàòà âå÷å å âúçíèêíàëà íîâà ÷àñò îò êâàðòàëà, êúäåòî ñå çàñåëâàò „ïðèøúëöè“ îò äðóãè ãðàäîâå. Ïîðàäè òîâà ïî îöåíêà íà åêèïà íà ïðîåêòà â „Ñòîëèïèíîâî“ æèâåÿò 40 000 ðîìè, îò êîèòî åäâà 50 ñà çàâúðøèëè ñðåäíî îáðàçîâàíèå è íèâîòî íà íåãðàìîòíîñò å ìíîãî âèñîêî. 1.2. Êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà Â „Ñòîëèïèíîâî“ èìà ÷åòèðè ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà, à â „Øåêåð ìàõàëà“ åäíî, â êîèòî ïî îöåíêà íà ã-í Âàñèë Âúðãóëåâ,86 ïåäàãîã íà ïðîåêòà è äèðåêòîð íà åäíî îò ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà, ñà çàïèñàíè îêîëî 3000 äåöà. Ñúùåñòâåí ïðîáëåì â êâàðòàëà ñà è íåîáõâàíàòèòå îò îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà äåöà íà ó÷èëèùíà âúçðàñò, êîèòî ñïîðåä ã-í Âúðãóëåâ ñà îêîëî 600. Äèðåêòîðúò íà ÑÎÓ „Í. Âàïöàðîâ“ èäåíòèôèöèðà ïðîáëåìè â ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà, ñâúðçàíè ñ ïðîïóñêè â ïîäãîòîâêàòà íà ó÷èòåëèòå, áåç äà ïðîáëåìàòèçèðà ñúùåñòâóâàíåòî íà òîçè òèï ó÷èëèùà. 1.3. Ó÷èëèùà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò Ñïîðåä ïðåäîñòàâåíàòà èíôîðìàöèÿ îò ôîíäàöèÿ „Ðîìà“, ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà îò ñòàðòèðàíåòî íà ïðîåêòà â ðàáîòàòà ñà âêëþ÷åíè îñåì îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà å âêëþ÷åíî è íà÷àëíî ó÷èëèùå „Õð. Áîòåâ“, ñ êîåòî ó÷èëèùàòà ñòàâàò äåâåò, à ïðåç òåêóùàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñå âêëþ÷âà è ÑÎÓ „Ñâ. Ñåäìî÷èñëåíèöè“, â êîåòî ñà çàïèñàíè ñåäåì ó÷åíèêà.

Интервю с Васил Въргулев, Пловдив, 5 октомври 2007 г.

Ãðàôèêà 8

Âúâ âñè÷êè ó÷èëèùà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò áðîÿò íà ó÷åíèöèòå ïðåç âòîðàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñå óâåëè÷àâà. Èçêëþ÷åíèå ïðàâè ñàìî ÎÓ „Àëåêî Êîíñòàíòèíîâ“, êúäåòî ó÷åíèöèòå îñòàâàò äâàìà. Ïðåç âòîðàòà ó÷åáíà ãîäèíà â ïðîåêòà ñå âêëþ÷âà îùå åäíî ó÷èëèùå, ÍÓ „Õð. Áîòåâ“, â êîåòî ñà çàïèñàíè 12 ó÷åíèêà. Ïî äàííè íà ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ áðîÿò íà çàïèñàíèòå ïî ïðîåêòà ðîìñêè ó÷åíèöè çà òåêóùàòà ó÷åáíà ãîäèíà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà å 182 êàòî òàçè öèôðà å âúçìîæíî äà ñå ïðîìåíè íåçíà÷èòåëíî ñëåä îêîí÷àòåëíîòî ôîðìèðàíå íà ïàðàëåëêèòå, êîåòî áåøå çàáàâåíî, ïîðàäè ïðîäúëæèëàòà ïîâå÷å îò ìåñåö ó÷èòåëñêà ñòà÷êàòà.87 Â äâå îò ó÷èëèùàòà - ÎÓ „Ä. Äèìîâ“ è ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“, êîèòî ñå íàìèðàò â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî äâàòà ðîìñêè êâàðòàëà è ïðåäè ñòàðòèðàíåòî íà ïðîåêòà ñà ñå çàïèñâàëè äåöà îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Ñ âúâåæäàíåòî íà äåëåãèðàíè áþäæåòè, ñòðåìåæúò íà âñÿêî ó÷èëèùå äà çàïèñâà ïîâå÷å äåöà, òàêà ÷å äà çàïúëíè ïàðàëåëêèòå ñè íà ìàêñèìóìà íà íîðìàòèâà, ñå óâåëè÷àâà, ïîðàäè êîåòî âúâ ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ âå÷å ïîñòúïâàò èñêàíèÿ îò ñòðàíà íà äèðåêòîðè â ãðàäà çà çàïèñâàíå íà äåöà îò êâàðòàëà. Òîâà îò åäíà ñòðàíà, å âúçìîæåí ìåõàíèçúì çà èçâåæäàíå íà ïîâå÷å äåöà îò êâàðòàëà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, íî îò äðóãà - ñúçäàâà ïðîáëåìè, çàùîòî: • ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ íÿìà âúçìîæíîñò äà ïðåäîñòàâÿ óñëóãèòå ïðåäâèäåíè ïî ïðîåêòà çà ïîâå÷å äåöà; • îáùèíàòà íå ñå íàåìà äà îñèãóðè ïîíå òðàíñïîðòà çà òåçè äåöà è äà îòêðèå ùàò çà íàñòàâíèê âúâ âñÿêî ó÷èëèùå; • ó÷èòåëèòå â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà íå ñà ïîäãîòâåíè äà ðàáîòÿò ñ äåöà îò ìàëöèíñòâàòà. 87

По последни данни от фондация „Рома“, предоставени през януари 2008 година, броят на ромските ученици, участващи в проекта е 217. 87

1.4. Äåòñêè ãðàäèíè, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò Ñïîðåä ïðîåêòîïðåäëîæåíèåòî äî ÐÎÔ çà ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà ïðîåêòúò ðàáîòè ñ øåñò äåòñêè ãðàäèíè. Òîâà ñå íàëàãà ïîðàäè ôàêòà, ÷å ïðîåêòúò ñå ñòðåìè äà îáõâàùà äåöà îò ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà/êëàñ è ñëåä òîâà äà ãè íàñî÷âà êúì ïúðâè êëàñ, íî â ìíîãî ìàëêî îò ó÷èëèùàòà â ãðàäà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò, èìà ïîäãîòâèòåëíè êëàñîâå. Çàòîâà ïðîåêòúò ñå ñòðåìè äà ðàáîòè ñ äåòñêè ãðàäèíè â ãðàäà. Ïîâå÷åòî äåöà, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, ñà ïîñåùàâàëè äåòñêà ãðàäèíà, íåçàâèñèìî äàëè ïî ïðîåêòà èëè íå. Òîâà å èçèñêâàíå îò ñòðàíà íà åêèïà íà ïðîåêòà îùå íà åòàïà íà ïîäáîð íà äåöàòà, êîèòî ùå ó÷àñòâàò çà ñúîòâåòíàòà ó÷åáíà ãîäèíà. 1.5. Áðîé ðîìñêè äåöà âúâ âñÿêà ïàðàëåëêà Ñúãëàñíî ïðîåêòîïðåäëîæåíèÿòà äî ÐÎÔ çà íàñòîÿùàòà è çà ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà äåëúò íà ðîìñêèòå äåöà â ïàðàëåëêèòå â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà òðÿáâà äà å äî 40% îò ñúñòàâà íà êëàñà. Ñïîðåä èíôîðìàöèÿ îò ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà îïòèìàëíèÿò âàðèàíò çà èíòåãðàöèÿòà íà ðîìñêèòå äåöà å òå äà ñà îò 2 äî 4 â êëàñ. Òîâà å ïðàâèëíà ñòðàòåãèÿ êàêòî îò ãëåäíà òî÷êà íà îòäåëíèòå ãðàäñêè ó÷èëèùà, çà äà ñå èçáåãíàò ïðåäïîñòàâêèòå çà çàäåéñòâàíå íà âòîðè÷íà ñåãðåãàöèÿ, òàêà è îò ãëåäíà òî÷êà ðàçâèòèåòî íà ïðîåêòà. Êàòî îñîáåíî âàæíà òóê å ïîäêðåïàòà îò ñòðàíà íà îáùèíàòà è ÐÈÎ. Ñïîðåä äèðåêòîðúò íà ÑÎÓ „Í. Âàïöàðîâ“ ñ ïî äâå ðîìñêè äåöà â êëàñ ñå îñúùåñòâÿâà íàé-äîáðå òÿõíàòà èíòåãðàöèÿ. Íà÷àëíèÿò ó÷èòåë îò ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“, ñ êîãî ðàçãîâàðÿõìå, ñìÿòà, ÷å îïòèìàëíèÿò áðîé ðîìñêè äåöà â êëàñ å òðè. Ïî èíôîðìàöèÿ îò Àíòîí Êàðàãüîçîâ ïðîöåäóðàòà çà ïîäáîð íà äåöàòà, êîèòî äà ó÷àñòâàò â ïðîåêòà å ñëåäíàòà – âçåìàò ñå ðåçóëòàòèòå îò îöåíêèòå íà âñÿêî äåòå ïðè çàâúðøâàíå íà ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà/êëàñ è ñå ãîâîðè è ðàáîòè ñ ðîäèòåëèòå íà òåçè, êîèòî ñà ïîëó÷èëè íàé-äîáðè îöåíêè ïî áúëãàðñêè åçèê è ñòåïåí íà óñâîåíè ó÷åáíè íàâèöè. Óñòàíîâåíàòà ïðîöåäóðà çà ïîäáîð íà äåöà, ó÷àñòíèöè â ïðîåêòà, îò åäíà ñòðàíà, ãàðàíòèðà óñòîé÷èâîñò íà ïðîåêòà, çàùîòî çà äåòå, êîåòî âëàäåå äîáðå áúëãàðñêè è å óñâîèëî íàâèöè çà ó÷åáåí òðóä íå áè òðÿáâàëî äà èìà ïðè÷èíè äà íå ñå ñïðàâè ñ ó÷åáíèÿ ïðîöåñ â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà è/èëè äà îòïàäíå. Îò äðóãà ñòðàíà îáà÷å, òàçè ïðîöåäóðà çà ïîäáîð íà äåöà, ó÷àñòíèöè â ïðîåêòà, îáðè÷à íàé-áåäíèòå è íàé-ïðîáëåìíè äåöà çà äúëãî âðåìå äà îñòàíàò â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå èëè èçîáùî äà íå áúäàò îáõâàíàòè îò îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà. Ñïîðåä åäèí îò íàñòàâíèöèòå â åêèïà íà ïðîåêòà èìà è äîïúëíèòåëíà ïðîöåäóðà çà ïîäáîð íà äåöà – âñåêè íàñòàâíèê ñè ïîäáèðà äåöàòà êàòî îñíîâåí 88

êðèòåðèé å òå äà æèâåÿò â ðàéîíà, êúäåòî æèâåå íàñòàâíèêúò.88 Òîâà äî ãîëÿìà ñòåïåí óëåñíÿâà ðàáîòàòà íà íàñòàâíèöèòå è ÿ ïðàâè ïî-åôåêòèâíà, çàùîòî òå èìàò åæåäíåâåí ïîãëåä âúðõó äåöàòà, çà êîèòî îòãîâàðÿò, êàêòî è íåïîñðåäñòâåí êîíòàêò ñ òåõíèòå ðîäèòåëè. 1.6. Ïðåêîìåðíî çàïèñâàíå íà ðîìñêè äåöà ñàìî â íÿêîè ãðàäñêè ó÷èëèùà Ïîðàäè ñïåöèôèêèòå íà ãðàäà, îñîáåíîñòèòå íà ãðàäñêàòà èíôðàñòðóêòóðà è ó÷èëèùíàòà ìðåæà, â Ïëîâäèâ ñúùåñòâóâà ðåàëíà îïàñíîñò íÿêîè îò ó÷èëèùàòà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò, äà ïðîäúëæàò äà çàïèñâàò ïîâå÷å ðîìñêè äåöà â ñðàâíåíèå ñ îñòàíàëèòå ãðàäñêè ó÷èëèùà. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å ïîñòåïåííî â òÿõ ùå ñå çàïèñâàò âñå ïîâå÷å ðîìñêè äåöà, êîåòî ùå ïðåäèçâèêà ðåàêöèè îò ñòðàíà íà áúëãàðñêèòå ðîäèòåëè è òúé êàòî ïðîåêòúò íÿìà êàïàöèòåò äà âêëþ÷è âñè÷êè ó÷èëèùà â ãðàäà, íà ó÷èëèùàòà, êîèòî ðàáîòÿò ñ ïðîåêòà ùå èì èçëåçå èìå íà „öèãàíñêè“. Ïî äóìèòå íà ã-æà Èãíàòîâà, òîâà âå÷å ñå ñëó÷âà â íåéíîòî ó÷èëèùå ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“, âúïðåêè ÷å ïðîåêòúò ðàáîòè ñ òÿõ îò ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà. Òóê çà èìåòî, ñ êîåòî ó÷èëèùåòî ñå å ïðî÷óëî â îáùåñòâîòî, äîïðèíàñÿ è ïîëèòèêàòà íà äèðåêòîðêàòà äà çàïèñâà ðîìñêè ó÷åíèöè â ó÷èëèùåòî ìíîãî ïðåäè äà ñòàðòèðà ïðîåêòúò, òúé êàòî ó÷èëèùåòî ñå íàìèðà â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî êâàðòàë „Ñòîëèïèíîâî“. Ôàêòúò, ÷å â ðàéîíà ñúùåñòâóâàò äâå „áåëè ó÷èëèùà“, êîèòî íå çàïèñâàò ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä, äîïúëíèòåëíî âëîøàâà ïîëîæåíèåòî íà ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“ è â íåãî âå÷å ñå çàðàæäàò ïðåäïîñòàâêè äà ñòàíå ñåãðåãèðàíî ó÷èëèùå ñàìî ñëåä íÿêîëêî ãîäèíè. Ïðåäïîñòàâêè çà ïîïàäàíå â ãîðíèÿ ïîðî÷åí êðúã èìà è â ÎÓ „Ä. Äèìîâ“, êîåòî ïî ïîäîáèå íà ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“ ñå íàìèðà â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî ðîìñêèÿ êâàðòàë „Øåêåð ìàõàëà“. Ñïîðåä äèðåêòîðà íà ÑÎÓ „Íèêîëà Âàïöàðîâ“, êîåòî ñå íàìèðà â ãðàäà è å âêëþ÷åíî â ïðîåêòà, ïðè÷èíèòå çà îòêàçà äà ñå çàïèñâàò ðîìñêè ó÷åíèöè â åäíî ó÷èëèùå ñà ñëåäíèòå: „Ïðè÷èíèòå, ïîðàäè êîèòî äðóãè äèðåêòîðè îòêàçâàò äà ïðèåìàò ðîìñêè äåöà ñà äâå ñïîðåä ìåí: 1) çà äà íå èì áÿãàò áúëãàðñêèòå äåöà; 2) çàùîòî íå ðàçáèðàò ïðîáëåìà è íÿìàò âèæäàíå çà ðåøàâàíåòî ìó. Òå èñêàò ó÷èëèùåòî èì äà å „÷èñòî“, ñàìî ñ áúëãàðñêè äåöà. Êàê òîãàâà òåçè ó÷èòåëè ùå èñêàò äà ïîëó÷àâàò çàïëàòà, êîÿòî ïîëó÷àâàò êîëåãèòå èì, ðàáîòåùè ñ äåöà îò ìàëöèíñòâàòà è ñ äåöà ñúñ ÑÎÏ?“89 Òîâà ïîñòàâÿ åäèí îñîáåíî âàæåí âúïðîñ ïðåä äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, à èìåííî îáó÷åíèåòî íà âñè÷êè ó÷èòåëè â ñòðàíàòà ñúãëàñíî îïðåäåëåí ïëàí, îòðàçÿâàù íàëè÷èåòî íà ïðèîðèòåòíè ó÷èëèùà è äåòñêè ãðàäèíè, ó÷èòåëèòå â êîèòî äà ïîëó÷àò ñúîòâåòíîòî îáó÷åíèå, òàêà ÷å äà ñà ïîäãîòâåíè çà ðàáîòà ñ ðîìñêè ó÷åíèöè â ìóëòèêóëòóðíà è ìóëòèåòíè÷åñêà ñðåäà. 88

Интервюто с Гюлезар Садък, наставник по проекта, Пловдив, 5 октомври 2007 г.

Интервюто с Елена Александрова, директор на СОУ „Н. Вапцаров“, Пловдив, 5 октомври 2007 г. 89

2. Îðãàíèçàöèÿ è èçïúëíåíèå íà ïðîåêòà 2.1. Óñëóãè, êîèòî ïðîåêòúò ïðåäîñòàâÿ íà ó÷åíèöèòå îò ðîìñêèòå ïðîèçõîä Ïî èíôîðìàöèÿ îò ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà, ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ îñèãóðÿâà íà äåöàòà, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, ðàíèöè, ó÷åáíèöè, ó÷åáíè ïîìàãàëà, ó÷åáíè ïîñîáèÿ, çàêóñêè, òðàíñïîðò. Ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà åäíà ôèðìà îò ãðàäà å îñèãóðèëà çà äåöàòà àíöóçè. Äèðåêòîðúò íà ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“ ñúoáùè, ÷å êúì íà÷àëîòî íà ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà, êàêòî è çà ïðåäõîäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ñà çàïèñàíè â òîâà ó÷èëèùå, íå ïîëó÷àâàò íèêàêâè óñëóãè îò ïðîåêòà – òðàíñïîðò íå èì ñå îñèãóðÿâà, òúé êàòî ó÷èëèùåòî å áëèçêî äî êâàðòàëà; çàêóñêè íå èì ñå îñèãóðÿâàò; â ó÷èëèùåòî íÿìà íàñòàâíèê, êîéòî äà ñå ãðèæè çà äåöàòà; ó÷åáíèöèòå èì ãè îñèãóðÿâà äúðæàâàòà, òúé êàòî òîâà ñà äåöà ñàìî â ïúðâè è âòîðè êëàñ; çà ó÷åáíèòå ïîñîáèÿ è ïîìàãàëà íå áåøå ñèãóðíà äàëè ñà çàêóïåíè îò ñåìåéñòâàòà íà äåöàòà èëè îò ôîíäàöèÿ „Ðîìà“. Îñâåí òîâà, ñïîðåä íåÿ, äåöàòà ïî ïðîåêòà íå ïîëçâàò ÏÈÃ, äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå è íàñòàâíèê. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï óñòàíîâè, ÷å äèðåêòîðúò íà ó÷èëèùåòî, â êîåòî ñïîðåä äàííèòå, ïðåäîñòàâåíè íè îò ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ ñà çàïèñàíè íàé-ìíîãî äåöà îò ïðîåêòà, íå çíàåøå êàêâî ïðàâè òîçè ïðîåêò, êàêâè óñëóãè ïðåäîñòàâÿ íà äåöàòà, ó÷àñòâàùè â íåãî. Ã-æà Èãíàòîâà îò íàñ íàó÷è, ÷å ïî ïðîåêòà èìà ïðåäâèäåíè äåéíîñòè êàòî îáó÷åíèå çà ó÷èòåëè, êîèòî ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà, ÏÈÃ, äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå çà äåöà, êîèòî ñðåùàò ïðîáëåìè ñ ó÷åáíèÿ ïðîöåñ, èçâúíêëàñíè äåéíîñòè, îñèãóðÿâàíå íà çàêóñêè, ó÷åáíèöè è ó÷åáíè ïîñîáèÿ, òðàíñïîðò.90 Ñïîðåä ïîñëåäâàù ðàçãîâîð91 ñ äèðåêòîðà íà ó÷èëèùåòî óñòàíîâèõìå, ÷å îò êðàÿ íà ïúðâèÿ ó÷åáåí ñðîê çà äåöàòà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, êîèòî ó÷àò â I è II êëàñ è ó÷àñòâàò â ïðîåêòà å îñèãóðåí íàñòàâíèê è èì ñå ïðåäîñòàâÿò çàêóñêè. Òîâà ñà 25 ó÷åíèöè â I è II êëàñ. Äåöàòà îò êâàðòàë „Øåêåð ìàõàëà“ íå ïîëçâàò òðàíñïîðò ïî ïðîåêòà, çàùîòî ó÷àò â áëèçêîòî äî êâàðòàëà ÎÓ „Ä. Äèìîâ“. Äåöàòà îò êâàðòàë „Ñòîëèïèíîâî“, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, ñå èçâîçâàò ñ åäèí àâòîáóñ è äâà ìèêðîáóñà äî ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Äåöàòà, çàïèñàíè â ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“, íå èçïîëçâàò òðàíñïîðòà, îñèãóðåí îò ôîíäàöèÿ „Ðîìà“, çàùîòî ó÷èëèùåòî å ñúâñåì áëèçêî äî êâàðòàëà. Ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà 63 äåöà îò ïðîåêòà íå ñà èçïîëçâàëè òðàíñïîðòà, îñèãóðåí îò ôîíäàöèÿ „Ðîìà“, 39 îò òÿõ ó÷àò â ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“, à 24 â ÎÓ „Ä. Äèìîâ“ è ïî èíôîðìàöèÿ îò åêèïà íà ïðîåêòà îòèâàò äî ó÷èëèùàòà ïåøà, ïðèäðóæåíè îò íàñòàâíèöèòå. Ñïîðåä åêèïà, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà, ïîääúðæàíåòî íà àâòîáóñà â äîáðî ñúñòîÿíèå èçèñêâà çíà÷èòåëíè ðàçõîäè. 90

Интервю с Игнатова, директор на СОУ „Симон Боливар“, Пловдив, 11 октомври 2007 г.

Разговор по телефона, проведен на 24 март 2008 г.

Îñèãóðÿâàíåòî íà çàêóñêè çà äåöàòà îò ïðîåêòà å óñëóãà, êîÿòî ïîëçâàò ó÷àñòâàùèòå â ïðîåêòà ðîìñêè ó÷åíèöè ñàìî â íÿêîè îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Ïîðàäè ñêîðîøíîòî ñòàðòèðàíå íà ïðîåêòà ïîâå÷åòî çàïèñàíè â íåãî äåöà ñà â íà÷àëåí åòàï íà îáðàçîâàíèå è çà òÿõ äúðæàâàòà îñèãóðÿâà íåîáõîäèìèòå ó÷åáíèöè. Ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ ñå ãðèæè çà íàáàâÿíåòî íà ó÷åáíèòå ïîñîáèÿ òåòðàäêè, õèìèêàëêè, ó÷åáíè êîìïëåêòè, ðàíèöè. Ïðîáëåì çà ðîìñêèòå äåöà ñïîðåä äèðåêòîðè è ó÷èòåëè îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà å íàáàâÿíåòî íà íåîáõîäèìèòå ïîìàãàëà è ó÷åáíè òåòðàäêè. 2.2. Èçâúíêëàñíè äåéíîñòè è äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå Ïî ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ â ó÷èëèùàòà íå ñå îðãàíèçèðàò èçâúíêëàñíè äåéíîñòè, çàùîòî ôèíàíñèðàíåòî å íåäîñòàòú÷íî è ñå ôîêóñèðà âúðõó ó÷åáíàòà ÷àñò. Â ïðîåêòîáþäæåòà íà ôîíäàöèÿòà çà ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà ñà çàëîæåíè ñðåäñòâà çà äâå åêñêóðçèè çà âñè÷êè äåöà îò ïðîåêòà äî íÿêîÿ îò çàáåëåæèòåëíîñòèòå â ãðàäà. Â ïðîåêòîáþäæåòà íà ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ çà íàñòîÿùàòà ó÷åáíà ãîäèíà, îñâåí òåçè åêñêóðçèè, å ïðåäâèäåíî è îðãàíèçèðàíåòî íà 4-äíåâíî çåëåíî ó÷èëèùå çà 80 äåöà îò ïðîåêòà è 10 ó÷èòåëÿ. Òîçè òèï èçâúíêëàñíè äåéíîñòè îò åäíà ñòðàíà, ñúçäàâàò âúçìîæíîñòè çà äåöàòà äà íàïóñíàò êâàðòàëà çà äåí èëè ïîâå÷å, êàêòî è äà îáùóâàò ñ ó÷èòåëèòå ñè â èçâúíó÷åáíî âðåìå. Îò äðóãà ñòðàíà îáà÷å, êîãàòî â èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè íå ñà âêëþ÷åíè âñè÷êè äåöà îò äàäåí êëàñ è ó÷èëèùå, òîâà íà ñâîé ðåä îáîñîáÿâà ðîìñêèòå äåöà. Èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè, êîèòî îðãàíèçèðàò îòäåëíèòå ó÷èëèùà, ñà îòâîðåíè çà âñè÷êè ó÷åíèöè îò ó÷èëèùåòî è â òÿõ ñå âêëþ÷âàò êàêòî ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä, òàêà è òåõíè ñúó÷åíèöè îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä. Â ïðîåêòîïðåäëîæåíèÿòà äî ÐÎÔ çà íàñòîÿùàòà è çà ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà êàòî äåéíîñò 12 å çàïèñàíî, ÷å òúé êàòî â ó÷èëèùàòà íå ñà ðàçêðèòè ãðóïè çà äîïúëíèòåëíà ðàáîòà ñ äåöà, òîâà ñå íàëàãà äà ïðàâè åæåäíåâíî ôîíäàöèÿòà â çàëèòå íà ó÷èëèùå „Âòîðè øàíñ“. Òàêà ñëåä ÷àñîâåòå äåöàòà èìàò âúçìîæíîñò äà ñå ïîäãîòâÿò çà ñëåäâàùèÿ ó÷åáåí äåí, äà íàïèøàò äîìàøíèòå ñè è äà èì ñå îêàæå ïîìîù ïðè íóæäà îò íàñòàâíèê èëè îò ó÷èòåë. Ñïîðåä äèðåêòîðèòå íà äâåòå ó÷èëèùà, êîèòî ñå íàìèðàò â áëèçîñò äî äâàòà ðîìñêè êâàðòàëà â ãðàäà, âñåêè ó÷èòåë èìà èçðàáîòåí ãðàôèê çà ïðåäîñòàâÿíå íà èíäèâèäóàëíè êîíñóëòàöèè è äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå çà èçîñòàâàùè äåöà, êîèòî ñðåùàò ïðîáëåìè ñ ó÷åáíèÿ ìàòåðèàë. 2.3. Ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå Ðàáîòàòà ñ ðîäèòåëèòå íà äåöà îò ïðîåêòà ñå ïðîâåæäà îñíîâíî íà äâà åòàïà: 1. íà ïúðâèÿ ïîäãîòâèòåëåí åòàï ÷ëåí íà åêèïà ðàçãîâàðÿ ñ ðîäèòåëè, ÷èèòî äåöà ïîäëåæàò íà çàïèñâàíå â ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà/êëàñ, êàòî ñå ñòàðàå äà ãè óáåäè â çíà÷èìîñòòà íà îáðàçîâàíèåòî çà ðàçâèòèåòî íà òÿõíîòî äåòå è 91

â ïî-äîáðèòå âúçìîæíîñòè, êîèòî ïðåäëàãàò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà â ñðàâíåíèå ñ êâàðòàëíèòå; 2. íà ñëåäâàùèÿò åòàï, ñëåä êàòî ðîäèòåëÿò å çàïèñàë äåòåòî ñè â íÿêîå îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, êîîðäèíàòîðúò çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëè îðãàíèçèðà åæåìåñå÷íè ñðåùè ñ ðîäèòåëè, íà êîèòî òå èìàò âúçìîæíîñò äà ñïîäåëÿò âúçíèêíàëè ïðîáëåìè. Ïðè íåîáõîäèìîñò êîîðäèíàòîðúò çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëè îðãàíèçèðà èíäèâèäóàëíè ñðåùè ñ ðîäèòåëè è êîíñóëòàöèè. 2.4. Äîïúëíèòåëíî ôèíàíñîâî íàòîâàðâàíå çà ðîäèòåëèòå, ÷èèòî äåöà ó÷àñòâàò â ïðîåêòà Ñïîðåä ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà, îò íåãîâîòî ñòàðòèðàíå äî ñåãà íå ñå å ñëó÷âàëî ðîäèòåëè, ÷èèòî äåöà ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, äà ïðåäîñòàâÿò ôèíàíñîâà ïîìîù. Òúêìî îáðàòíîòî, òå ðàç÷èòàò äà ïîëó÷àò óñëóãè îò ïðîåêòà. Ðîäèòåëèòå íà äåöà îò ïðîåêòà, ñ êîèòî ðàçãîâàðÿ èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï, îöåíÿâàò ðàçëèêèòå â îáðàçîâàíèåòî, êîåòî ïðåäëàãà ñåãðåãèðàíîòî êâàðòàëíî ó÷èëèùå è ó÷èëèùåòî â ãðàäàë. Îñâåí òîâà òå èçòúêâàò è äîïúëíèòåëíèòå ðàçõîäè, êîèòî ñå íàëàãà äà ïðàâÿò, êîãàòî çàïèøàò äåòåòî ñè â ãðàäñêî ó÷èëèùå. È òîâà ñà ðàçõîäè â äîïúëíåíèå êúì ðàçõîäèòå, êîèòî ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ âå÷å å íàïðàâèëà çà òåçè äåöà. 3. Åêèï, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï êîíñòàòèðà ìàëêà ðàçëèêà ìåæäó çàïèñàíîòî â ïðîåêòîïðåäëîæåíèåòî çà íàñòîÿùàòà ó÷åáíà ãîäèíà è èíôîðìàöèÿòà, ïîëó÷åíà îò ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà – âìåñòî çàïèñàíèòå 10 íàñòàâíèöè è 4 ïåäàãîçè, ïî ïðîåêòà ðàáîòÿò 11 íàñòàâíèöè è 3 ïåäàãîçè. Çàíèìàëíèòå, êîèòî ñå îñèãóðÿâàò ïî ïðîåêòà ñà ìíîãî âàæíà äåéíîñò çà óñïåõà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ, êàêòî è çà èíäèâèäóàëíèòå ðåçóëòàòè íà âñÿêî îòäåëíî äåòå, îñîáåíî êîãàòî â ó÷èëèùåòî íÿìà ÏÈÃ. Îñîáåíà â òîçè ïðîåêò å ñïåöèôè÷íàòà ðîëÿ íà ïåäàãîãà íà ïðîåêòà ã-í Âúðãóëåâ, êîéòî å äèðåêòîð íà åäíî îò ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà â êâàðòàëà - ÑÎÓ „Íàéäåí Ãåðîâ“. Òîâà å îñîáåíà ïîçèöèÿ íà êîíôëèêò íà èíòåðåñè. Îò åäíà ñòðàíà, ïåäàãîãúò ðàáîòè çà ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ êàòî ÷ëåí íà åêèïà íà ïðîåêòà, à îò äðóãà ñòðàíà, òîé å äèðåêòîð íà íàé-ãîëÿìîòî ñåãðåãèðàíî ó÷èëèùå â ãðàäà è íÿìà èíòåðåñ ó÷èëèùåòî, êîåòî ðúêîâîäè äà áúäå çàêðèòî. Ñïîðåä ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà îáà÷å, àâòîðèòåòúò íà ã-í Âúðãóëåâ â ïåäàãîãè÷åñêèòå ñðåäè â ãðàäà å ïîëåçåí çà ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ. Òåêó÷åñòâîòî â åêèïà íå å ãîëÿìî. Õîðàòà ñà ìîòèâèðàíè äà ðàáîòÿò, çàùîòî òîâà å ïîñòîÿííà ðàáîòà íà òðóäîâ äîãîâîð, êîÿòî íîñè ïðåñòèæ íà ÷îâåêà â êâàðòàëà. Ïîäáîðúò íà åêèïà ñå ïðàâè ñ êîíêóðñè. Íÿêîè îò ÷ëåíîâåòå íà åêèïà ðàáîòÿò ïî ïðîåêòà áåç êîíêóðñ, íî ïðåäè òîâà ñà áèëè äîáðîâîëöè âúâ ôîíäàöèÿòà è ðúêîâîäèòåëÿò èìà ïðåêè âïå÷àòëåíèÿ îò òÿõíàòà ðàáîòà. Èçèñ92

êâàíèÿòà ñà òðè – äà èìàò ïîíå ñðåäíî îáðàçîâàíèå, äà ñà ðîìè è äà ãîâîðÿò ñúîòâåòíèÿ åçèê – ðîìñêè èëè òóðñêè. Ïðè ñïåöèàëíè ñúáèòèÿ, êîèòî èçèñêâàò ïîâå÷å õîðà, ñå ïîëçâàò íàåòè ïî äðóãè ïðîåêòè íà ôîíäàöèÿòà. Ñïîðåä ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà, äîðè îáùèíàòà äà ñå àíãàæèðà ñ òðàíñïîðòà íà äåöàòà äî ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, íåîáõîäèìîñòòà îò íàñòàâíèöèòå ùå îñòàíå, „çàùîòî ïðîöåñúò å ìíîãî äúëúã“. Äèðåêòîðèòå íà ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ñ êîèòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ðàçãîâàðÿ, ñúùî íàìèðàò çà îñîáåíî ïîëåçíà íà òîçè åòàï ðîëÿòà íà íàñòàâíèöèòå. 4. Îðãàíèçàöèÿ íà ðàáîòàòà è èçïúëíåíèå íà ïðîåêòà 4.1. Îòïèñâàíå íà äåöàòà îò êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå è çàïèñâàíå â ìàñîâèòå ó÷èëèùà â ãðàäà Ïðîåêòúò â Ïëîâäèâ íå å èìàë ïðîáëåìè ñ êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà çà èçäàâàíå íà îòïóñêíè ñâèäåòåëñòâà íà äåöàòà. 4.2. Ðåçóëòàòè íà äåöàòà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà Èíôîðìàöèÿòà, êîÿòî íè ïðåäîñòàâè åêèïúò íà ïðîåêòà çà ñðåäíèÿ ãîäèøåí óñïåõ íà äåöàòà, êàêòî è çà ðåçóëòàòèòå èì îò äâàòà òåñòà, å â îêðóïíåí è îáîáùåí âèä, êîéòî íå ïîçâîëÿâà îò äàííèòå äà ñå íàïðàâè ïî-äåòàéëåí àíàëèç. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïîèñêà âúïðîñíàòà èíôîðìàöèÿ îò ÐÈÎ Ïëîâäèâ, êîèòî âúïðåêè óêàçàíèÿòà îò ÌÎÍ äà ñúòðóäíè÷àò íà åêèïà, èçâúðøâàù ìîíèòîðèíãà, îòêàçàõà äîñòúï äî îöåíêèòå íà äåöàòà îò äâàòà òåñòà, ïîä ïðåäòåêñò, ÷å íå ñà àäìèíèñòðàòîð íà ëè÷íè äàííè.92 Ïî èíôîðìàöèÿ îò åêèïà, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà, ñðåäíèòå ãîäèøíè îöåíêè íà ó÷åíèöèòå ñà â ðàìêèòå íà äîáúð è ìíîãî äîáúð. Ïðåç ó÷åáíàòà 2005/2006 ãîäèíà ó÷åíèöèòå îò âñè÷êè ó÷èëèùà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà, ñå ïðåäñòàâÿò ñ äîáðè îöåíêè, à ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñðåäíèÿò óñïåõ íà âñè÷êè ó÷èëèùà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà å ìíîãî äîáúð. Ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà â ÎÓ „Êíÿç Àëåêñàíäúð I“, ÎÓ „Âàñèë Ëåâñêè“, ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“ è ÎÓ „Àëåêî Êîíñòàíòèíîâ“ ó÷åíèöèòå ïîâèøàâàò ãîäèøíèÿ ñè óñïåõ íà ìíîãî äîáúð. Ïðåç ñúùàòà ó÷åáíà ãîäèíà â ïðîåêòà å âêëþ÷åíî è ÍÓ „Õðèñòî Áîòåâ“, â êîåòî çàïèñàíèòå ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä ñúùî èìàò ìíîãî äîáúð óñïåõ. Íà òåñòîâåòå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà îò íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ðîìñêèòå äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà, ñà ïîëó÷èëè ñðåäíî ñúîòâåòíî äîáðè è ìíîãî äîáðè îöåíêè. Òîâà å ìàêñèìàëíîòî, êîåòî îöåíÿâàùèÿò åêèï óñïÿ äà óñòàíîâè â Ïëîâäèâ. Îñâåí îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà äåöàòà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ìíîãî âàæíè ðåçóëòàòè îò ðàáîòàòà íà ïðîåêòà ñà: ïðîìåíèòå â îòíî92

Предоставянето на обобщени данни за резултатите от двата теста обаче няма нищо общо с администрирането на лични данни. 93

øåíèåòî êúì îáðàçîâàíèåòî îò ñòðàíà íà äåöàòà è òåõíèòå ðîäèòåëè; âúçìîæíîñòòà ðîìñêèòå è áúëãàðñêèòå äåöà äà îáùóâàò ïîìåæäó ñè; âúçìîæíîñòòà ðîäèòåëèòå íà ðîìñêè è áúëãàðñêè äåöà äà îáùóâàò ïîìåæäó ñè. 4.3. Ïîäãîòâèòåëíè ãðóïè è êëàñîâå Â ïîâå÷åòî ãðàäñêè ó÷èëèùà íÿìà ïîäãîòâèòåëíè êëàñîâå è ïîðàäè òîâà ïðîåêòúò å ïðèíóäåí äà ðàáîòè ñ äåòñêè ãðàäèíè, çà äà çàïèñâà äåöàòà îùå îò ïîäãîòâèòåëíèÿ åòàï ïðåäè ïúðâè êëàñ. Îñîáåíî âàæåí å òîçè åòàï çà äåöàòà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, çà äà îâëàäåÿò áúëãàðñêèÿ åçèê è äà ïðèäîáèÿò ó÷åáíè íàâèöè. 4.4. Ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè Â ïîâå÷åòî ãðàäñêè ó÷èëèùà èìà ÏÈÃ, êîèòî ñå ïîääúðæàò îò îáùèíàòà êàòî ùàò è ñå ïîñåùàâàò îò âñè÷êè äåöà â ó÷èëèùåòî, êîèòî èìàò æåëàíèå. Àêî â äàäåíî ó÷èëèùå íÿìà ÏÈÃ, ðîìñêèòå äåöà ïîñåùàâàò ÏÈÃ, êîèòî ïðîåêòúò îðãàíèçèðà íà äâå ñìåíè â çàëèòå íà ó÷èëèùå „Âòîðè øàíñ“. 4.5. Îòñúñòâèÿ îò ó÷èëèùå Ïî èíôîðìàöèÿ îò åêèïà, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà â ãðàä Ïëîâäèâ ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà íàïðàâåíèòå íåèçâèíåíè îòñúñòâèÿ ïî ó÷èëèùà ñà êàêòî ñëåäâà: Òàáëèöà 18: Áðîé íåèçâèíåíè îòñúñòâèÿ íà ó÷åíèöèòå îò ïðîåêòà çà ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà Ó÷èëèùå

Áðîé íåèçâèíåíè îòñúñòâèÿ

ÎÓ „ Êíÿç Àëåêñàíäúð“

ÑÎÓ „Íèêîëà Âàïöàðîâ“

ÑÎÓ „Õðèñòî Ã. Äàíîâ“

ÑÎÓ „ Ïàèñèé Õèëåíäàðñêè“

ÎÓ „Âàñèë Ëåâñêè“

ÑÎÓ „Äèìèòúð Äèìîâ“

ÍÓ „Õðèñòî Áîòåâ“

ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“

ÎÓ „Àëåêî Êîíñòàíòèíîâ“

Îòñúñòâèÿòà íà äåöàòà îò ó÷èëèùå ñà îñíîâíî ïî áîëåñò è îùå ñúùèÿ äåí íàñòàâíèêúò ïðîâåðÿâà çàùî äàäåíî äåòå íå å äîøëî íà ó÷èëèùå. 4.6. Îòïàäàíå îò ó÷èëèùå Ïî èíôîðìàöèÿ îò åêèïà, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà, åäèíñòâåíî ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà îò íåãîâîòî ñòàðòèðàíå èìà îòïàäíàëè äåöà, êîåòî ñå äúëæè íà äîïóñíàòà îò òÿõíà ñòðàíà ãðåøêà – çàïèñàëè ñà äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà äèðåêòíî â VII êëàñ, êîèòî íå ñà èçäúðæàëè íà òåìïîòî è íàòîâàðâàíåòî òàì. Äðóãà ïðè÷èíà çà îòïàäàíåòî ñà ðàííèòå áðàêîâå. Ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà îò ïðîåêòà ñà îòïàäíàëè îáùî 16 äåöà ïî ðàçëè÷íè ïðè÷èíè. Ïîðàäè ñìÿíà íà ìåñòîæèòåëñòâîòî ñà îòïàäíàëè ÷åòèðè äåöà. Òðóäíàòà àäàïòàöèÿ å ñòàíàëà ïðè÷èíà çà îòïàäàíåòî íà îùå ÷åòèðè äåöà, ëèïñàòà íà ìîòèâàöèÿ â êîìáèíàöèÿ ñúñ ñåìåéíè ïðîáëåìè å ïðåäèçâèêàëà îòïàäàíåòî íà øåñò äåöà. Ïî çäðàâîñëîâíè ïðè÷èíè ñà îòïàäíàëè äâå äåöà. Òàáëèöà 19: Áðîé îòïàäíàëè îò ïðîåêòà äåöà ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà Ó÷èëèùå

Áðîé îòïàäíàëè äåöà

Ïðè÷èíè çà îòïàäàíåòî

ÎÓ „ Êíÿç Àëåêñàíäúð“

Òðóäíà àäàïòàöèÿ íà äåòåòî

ÑÎÓ „Íèêîëà Âàïöàðîâ“

Ñìÿíà íà ìåñòîæèâååíå

ÑÎÓ „Õðèñòî Ã. Äàíîâ“

Ëèïñà íà ìîòèâàöèÿ â äåöàòà è ðîäèòåëèòå. Ïðîáëåìè â ñåìåéñòâîòî, ðàçòðîãíàò áðàê

ÑÎÓ „ Ïàèñèé Õèëåíäàðñêè“

Ïî çäðàâîñëîâíè ïðè÷èíè

ÎÓ „Âàñèë Ëåâñêè“

Ñìÿíà íà ìåñòîæèâååíå

ÑÎÓ „Äèìèòúð Äèìîâ“

Òðóäíà àäàïòàöèÿ íà äåòåòî

ÍÓ „Õðèñòî Áîòåâ“

Òðóäíà àäàïòàöèÿ íà äåòåòî

ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“

Ëèïñà íà ìîòèâàöèÿ

4.7. Îáó÷åíèå çà ó÷èòåëè, êîèòî ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà Ó÷èòåëèòå îò âñè÷êè ó÷èëèùà, ñ êîèòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ðàçãîâàðÿ, ñ èçêëþ÷åíèå íà ÑÎÓ „Ñèìîí Áîëèâàð“, ñà ó÷àñòâàëè â îáó÷åíèå ïî ïðîåêòà, âîäåíî îò ä-ð Éîñèô Íóíåâ, äúðæàâåí åêñïåðò â ÌÎÍ. Ñïîðåä ïåäàãîãà íà ïðîåêòà, îáà÷å öÿëîñòíè îáó÷åíèÿ ñ ÿñíà ïðîãðàìà è îáó÷èòåëè çà äèðåêòîðè è ó÷èòåëè íå å èìàëî.93 93

Интервю с Васил Въргулев, педагогически експерт, Пловдив, 5 октомври 2007 г. 95

5. Ïîëèòè÷åñêà, àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà çà ïðîåêòà 5.1. Ïàðòèè Ïðîåêòúò ñúñ ñèãóðíîñò ñå ïîäêðåïÿ îò ÄÏÑ. Íà ìåñòíèòå èçáîðè ïðåç îêòîìâðè 2007 ã. Àíòîí Êàðàãüîçîâ áåøå êàíäèäàò çà îáùèíñêè ñúâåòíèê îò ÄÏÑ, íî íå áå èçáðàí â Îáùèíñêèÿ ñúâåò â Ïëîâäèâ. 5.2. Îáëàñòíà àäìèíèñòðàöèÿ Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï íÿìà èíôîðìàöèÿ Îáëàñòíàòà àäìèíèñòðàöèÿ íà Ïëîâäèâ äà ïîäêðåïÿ ïðîåêòà è ïðîöåñúò íà äåñåãðåãàöèÿ êàòî öÿëî. 5.3. ÐÈÎ Ïëîâäèâ ÐÈÎ Ïëîâäèâ èìàò óòâúðäåí Ãîäèøåí ïëàí ïî èçïúëíåíèå íà ïëàíà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà, ñúçäàäåí ïðåç ñåïòåìâðè 2005 ã., òî÷íî êîãàòî ñòàðòèðà è ïðîåêò „Äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêèòå ó÷èëèùà â ãðàä Ïëîâäèâ“. Êàòî öÿëî ïëàíúò å ðàçïèñàí ïîäðîáíî ïî äåéíîñòè, î÷àêâàíè ðåçóëòàòè îò òÿõíîòî èçïúëíåíèå, èíñòèòóöèè, êîèòî ñà àíãàæèðàíè ñ èçïúëíåíèåòî íà êîíêðåòíèòå äåéíîñòè è ñðîêîâå, â êîèòî äà ñå ðåàëèçèðàò òå. Ïðîáëåìàòè÷íî îáà÷å å êàê ñå îñúùåñòâÿâà çàëîæåíîòî â ïëàíà áåç ïðåäâèäåíî ôèíàíñèðàíå è áåç ÿñíîòà êîÿ äåéíîñò ñ êàêâè ñðåäñòâà ñå îáåçïå÷àâà. Ïëàíúò ñå ôîêóñèðà âúðõó èçïúëíåíèåòî íà ïåò ñòðàòåãè÷åñêè öåëè: 1. Ãàðàíòèðàíå ïðàâîòî íà ðàâåí äîñòúï äî êà÷åñòâåíî îáðàçîâàíèå íà ÄÓÅÌ; 2. Ñúõðàíÿâàíå è ðàçâèâàíå íà êóëòóðíàòà èäåíòè÷íîñò íà ÄÓÅÌ; 3. Ñúçäàâàíå íà ïðåäïîñòàâêè çà óñïåøíà ñîöèàëèçàöèÿ íà ÄÓÅÌ; 4. Ïðåâðúùàíå íà êóëòóðíîòî ìíîãîîáðàçèå â èçòî÷íèê è ôàêòîð çà âçàèìíî îïîçíàâàíå è äóõîâíî ðàçâèòèå íà ïîäðàñòâàùèòå è çà ñúçäàâàíå íà àòìîñôåðà íà âçàèìíî óâàæåíèå, òîëåðàíòíîñò è ðàçáèðàòåëñòâî; 5. Ôîðìèðàíå íà ïîäõîäÿù ñîöèàëíî-ïåäàãîãè÷åñêè êëèìàò, êîéòî äà áëàãîïðèÿòñòâà ðåàëèçàöèÿòà íà íàöèîíàëíàòà ñòðàòåãèÿ. Áåç äà èìàìå çà öåë äà ïðîâåæäàìå ìîíèòîðèíã íà èçïúëíåíèåòî íà ïëàíà íà ÐÈÎ, ìîæåì äà êàæåì, ÷å ãîëÿìà ÷àñò îò çàëîæåíèòå â íåãî äåéíîñòè, êîèòî áåçñïîðíî ñà âàæíè, íå ñà îñúùåñòâåíè. Îñâåí òîâà ïëàíúò ñå îòíàñÿ çà ó÷åáíàòà 2005/2006 ãîäèíà, áåç äà å àêòóàëèçèðàí çà ñëåäâàùèòå äâå ãîäèíè. Êúì ìîìåíòà íà ïîñåùåíèåòî íà èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï â Ïëîâäèâ94 ÐÈÎ ñå ðúêîâîäåøå îò è.ä. ã-æà Àíòîàíåòà Ïàêîâà, íà÷àëíèê íà åäèí îò îòäåëèòå íà èíñïåêòîðàòà, òúé êàòî íåãîâèÿò íà÷àëíèê áåøå â ñëóæåáåí îòïóñê ïîðàäè 94

5 октомври 2007 г.

ó÷àñòèå â èçáîðèòå çà ìåñòíà âëàñò â ãðàäà. Ãîñïîæà Ïàêîâà î÷åâèäíî íå áå çàïîçíàòà ñ ïðîáëåìà è êîãàòî ñå óâåðè, ÷å íÿìà äà íè å ïîëåçíà, ïîâèêà ñâîÿ êîëåãà, ã-í Ðàäåâ, êîéòî îòãîâàðÿ çà ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿ „Ðîìà“. ÐÈÎ ñúäåéñòâàò íà ïðîåêòà, äîêîëêîòî îêàçâàò íàòèñê âúðõó äèðåêòîðèòå íà ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà äà èçäàâàò îòïóñêíè ñâèäåòåëñòâà íà äåöàòà è ñúîòâåòíî âúðõó îñòàíàëèòå äèðåêòîðè äà çàïèñâàò ðîìñêè äåöà. Ã-í Ðàäåâ ñúâñåì ïðàâèëíî îòáåëÿçà íåîáõîäèìîñòòà ìåæäó ÐÈÎ è ôîíäàöèÿòà, êîÿòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà, äà ñå ïîäïèøå ñïîðàçóìåíèå çà ñúòðóäíè÷åñòâî, â êîåòî ÿñíî äà ñå ðàçïèøàò àíãàæèìåíòèòå è îòãîâîðíîñòèòå íà âñÿêà îò ñòðàíèòå â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ. 5.4. Îáùèíà Â Ñòðàòåãèÿòà çà èíòåãðàöèÿ íà ìàëöèíñòâàòà â îáùèíà Ïëîâäèâ çà ïåðèîäà 2004-2007 ãîäèíà ñà ïðåäâèäåíè íÿêîè êîíêðåòíè äåéíîñòè, êîèòî áèõà óëåñíèëè ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ: „Âúâåæäàíå íà äëúæíîñòòà ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ îò åòíîñèòå â ïîäãîòâèòåëíèÿ êëàñ; èçðàáîòâàíå íà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ çà „ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà“; îñèãóðÿâàíå íà ó÷åáíè ïîìàãàëà è ó÷åáíèöè çà ñîöèàëíî ñëàáè ó÷åíèöè îò 2 äî 8 êëàñ; îñèãóðÿâàíå íà ðåäîâíà ïîñåùàåìîñò è çàäúðæàíå â ó÷èëèùàòà ÷ðåç èçãîòâÿíå íà ïðîãðàìè çà äåöà, çàñòðàøåíè îò îòïàäàíå“ Íî íà ïðàêòèêà íèòî åäíà îò òÿõ íå å èçïúëíåíà. 5.5. Ìåäèè Â ïðîåêòîïðåäëîæåíèÿòà íà ôîíäàöèÿ „Ðîìà“ äî ÐÎÔ çà íàñòîÿùàòà è ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà å ïðåäâèäåíà äåéíîñò çà ïîïóëÿðèçèðàíå äåéíîñòèòå ïî ïðîåêòà ñ èçïðàùàíå íà åæåìåñå÷íè ïðåññúîáùåíèÿ äî âñè÷êè ìåñòíè è ïî-ãîëåìèòå íàöèîíàëíè ìåäèè. Íÿìàìå èíôîðìàöèÿ äîêîëêî òàçè äåéíîñò ñå èçïúëíÿâà îò åêèïà ïî ïðîåêòà. 5.6. ÍÏÎ Îöåíÿâàùèÿò åêèï íå ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ åêèïúò, îñúùåñòâÿâàù ïðîåêòà, äà ñè ñúòðóäíè÷è ñ äðóãè ÍÏÎ â õîäà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ. 5.7. Öúðêâè Ôóíêöèîíèðàùàòà Åâàíãåëñêà ïåòäåñÿòíà öúðêâà ïîääúðæà èäåÿòà íà ïðîåêòà è ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ êàòî öÿëî. Ïî èíôîðìàöèÿ îò åêèïà íà ïðîåêòà îêîëî 150 äåöà ïîñåùàâàò òàçè öúðêâà è îò òÿõ îêîëî 50 ñà âêëþ÷åíè â ïðîåêòà.

6. Ñëó÷àè íà äèñêðèìèíàöèÿ â ó÷èëèùàòà, ñ êîèòî ðàáîòè ïðîåêòúò Îöåíÿâàùèÿò åêèï ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ çà íåãàòèâíè ðåàêöèè îò ñòðàíà íà áúëãàðñêè ó÷åíèöè è òåõíè ðîäèòåëè ñïðÿìî äåöàòà è ðîäèòåëèòå îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Ïðîÿâèòå íà äèñêðèìèíàöèÿ ñà ñâúðçàíè ãëàâíî ñ îáèäè, íàñî÷åíè êúì ðîìñêèòå äåöà. Äèñêðèìèíàòèâíè ïðîÿâè èìà è îò ñòðàíà íà áúëãàðñêè ðîäèòåëè è òå ñå èçðàçÿâàò â ñúïðîòèâà ñðåùó çàïèñâàíå íà ðîìñêè äåöà â ó÷èëèùåòî, â êîåòî ó÷è äåòåòî èì.

Æ. Ñîôèÿ 1. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà Ôîíäàöèÿ „Ðîìàíè Áàõò“ çàïî÷âà ðàáîòà ïî ïðîåêò „Äåñåãðåãàöèÿ íà êâàðòàë „Ôàêóëòåòà“, Ñîôèÿ“ ïðåäè ÷åòèðè ãîäèíè, ïðåç ó÷åáíàòà 2003/2004 ãîäèíà. Îðãàíèçàöèÿòà ðàáîòè îñíîâíî ñ äåöà îò ïúðâè äî øåñòè êëàñ îò êâàðòàë „Ôàêóëòåòà“ – òîâà ñà çàïèñàíèòå ïðåäè ÷åòèðè ãîäèíè äåöà â ïúðâè è âòîðè êëàñ â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà. Íàé-ãîëåìèòå îò òÿõ ïðåç ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà ñà â VI êëàñ. Äîïúëíèòåëíî ôîíäàöèÿòà ïîäïîìàãà ó÷åíèöè â 123 ÑÎÓ „Ñò. Ñòàìáîëîâ“, 92 ÑÎÓ „Àëåêî Êîíñòàíòèíîâ“ è 28 ÎÓ „Äèìèòúð Òàëåâ“ â ðàéîí „Êðàñíà ïîëÿíà“, êîèòî íå ñà âêëþ÷åíè â íàñòîÿùèÿ ïðîåêò êúì ÐÎÔ. Íàñòîÿùàòà îöåíêà ñå îòíàñÿ åäèíñòâåíî äî ïðîåêò „Äåñåãðåãàöèÿ íà êâàðòàë „Ôàêóëòåòà“, Ñîôèÿ“. Ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà (2006/2007) â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò íà ôîíäàöèÿ „Ðîìàíè Áàõò“ ñà âêëþ÷åíè îáùî 247 äåöà îò ïúðâè äî ïåòè êëàñ. 226 çàâúðøâàò ó÷åáíàòà ãîäèíà. Îò ïðîåêòà îòïàäàò 21 ó÷åíèêà îò I – IV êëàñ. Òðèíàéñåò îò òÿõ ñå ïðåìåñòâàò â äðóãè ó÷èëèùà - áëèçî ïîëîâèíàòà ñå âðúùàò â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå, 75 ÎÓ „Òîäîð Êàáëåøêîâ“. Îòïàäíàëè îò ó÷èëèùå ñà 8 äåöà. Ïðåç 2006/2007, 33 äåöà îò âèïóñêà, ñ êîéòî ôîíäàöèÿòà å çàïî÷íàëà ðàáîòà ïðåäè ïåò ãîäèíè, ñà ó÷èëè è çàâúðøèëè ïåòè êëàñ. Ïðåç ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà çà ïúðâè ïúò „Ðîìàíè Áàõò“ èìà âèïóñê â øåñòè êëàñ. Çàïèñàíè ñà 26 äåöà. Íÿìàìå èíôîðìàöèÿ êàêâî ñå å ñëó÷èëî ñ îñòàíàëèòå 7, çàâúðøèëè ïåòè êëàñ ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà. Äèíàìèêàòà íà âêëþ÷âàíèòå â ïðîåêòà äåöà è êîëêî îò òÿõ ñà ïðîäúëæàâàëè â ñëåäâàùè êëàñîâå ìîæå äà ñå ïðîñëåäè îò ñëåäâàùàòà òàáëèöà:

Òàáëèöà 20: Áðîé çàïèñàíè ðîìñêè äåöà â ïðîåêòà ïî êëàñîâå è ïîë â ïåðèîäà 2003/2007 ãîäèíà Êëàñîâå

Ïîë

Ó÷åáíà ãîäèíà

Îáù áðîé äåöà

2007/2008

250

55 64 49

33 20 26

2006/2007

247

68 35 31

2005/2006

174

2004/2005 2003/2004

132

118

35 33

132

115

56 58 28

148

38 41 52

48 37

Ïðàâè âïå÷àòëåíèå ãîëÿìîòî òåêó÷åñòâî íà äåöà â ïðîåêòà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2004/2005 ãîäèíà ïî÷òè åäíà òðåòà îò äåöàòà âúâ II êëàñ íå ïðåìèíàâàò â III êëàñ, â IV êëàñ ñà ïðåìèíàëè 50% îò çàïèñàíèòå â III êëàñ, à â V ñà ïîñòúïèëè åäíà òðåòà îò çàïèñàíèòå â IV. Òðóäíà çà ïðîåêòà å è ó÷åáíàòà 2005/2006 ãîäèíà, êîãàòî îò ïúðâè âúâ âòîðè êëàñ è îò âòîðè â òðåòè ïðåìèíàâàò ìàëêî ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà äåöà. Îñòàíàëèòå ñå âðúùàò â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå. Ñïîðåä ôîíäàöèÿòà îò ïðîåêòà ñà îòïàäàëè îòäåëíè äåöà ïîðàäè ãîëÿì áðîé îòñúñòâèÿ. Òîâà îáà÷å íå îáÿñíÿâà òåêó÷åñòâîòî ïðåç âñè÷êèòå ãîäèíè íà ïðîåêòà äî 2006/2007. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà – ïðåäìåò íà îöåíêàòà – îðãàíèçàöèÿòà îòíîâî óâåëè÷àâà ó÷åíèöèòå â IV è V êëàñ, íî îòïàäíàëèòå îò ïðîåêòà ñà çíà÷èòåëíî ïî-ìàëêî îò ïðåäèøíèòå ãîäèíè. 1.1. Äîñòúï äî îáðàçîâàíèå íà ðîìñêèòå äåöà îò êâ. „Ôàêóëòåòà“ Äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò, îñúùåñòâÿâàí îò „Ðîìàíè Áàõò“, å åäèíñòâåíèÿò íà òåðèòîðèÿòà íà Ñîôèÿ è îáõâàùà åäèí îò íàé-ãîëåìèòå îáîñîáåíè ðîìñêè êâàðòàëè â ñòðàíàòà – êâàðòàë „Ôàêóëòåòà“. Ïî äàííè íà ôîíäàöèÿòà, ñ êîèòî òÿ îáîñíîâàâà ïðîåêòîïðåäëîæåíèåòî ñè ïðåä Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä, â êâàðòàëà æèâåÿò îêîëî 40 000 ðîìè. Òàçè öèôðà ñå ïîääúðæà è îò äðóãè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Ïî äàííè íà ðàéîí „Êðàñíà ïîëÿíà“ îôèöèàëíî â ÅÑÃÐÀÎÍ ñà ðåãèñòðèðàíè îêîëî15000 – 16000 ãðàæäàíè, ïî îöåíêà íà ðàéîííîòî êìåòñòâî íåîôèöèàëíèÿò áðîé íà æèòåëèòå íà „Ôàêóëòåòà“ å íàä 25 000.95 Êàêúâ å áðîÿò íà äåöàòà â êâàðòàëà íà âúçðàñò îò 6 äî 16 ãîäèíè, êîèòî ïîäëåæàò íà çàäúëæèòåëíî îáðàçîâàíèå, íèòî åäíà èíñòèòóöèÿ èëè îðãàíèçàöèÿ íå ñå íàåìà äà êàæå. Èíñòèòóöèèòå íå óñïÿâàò äà óñòàíîâÿò òî÷íèÿ áðîé íà æèâååùèòå âúâ „Ôàêóëòåòà“ ïîðàäè ïîñòîÿííî ìèãðèðàùèòå îò äðóãè ãðàäîâå ãðàæäàíè, æèâååùè áåç àäðåñíà ðåãèñòðàöèÿ è ïðàêòèêàòà ìíîæåñòâî äîìàêèíñòâà äà ñà ðåãèñòðèðàíè íà åäèí àäðåñ. Íÿìà òî÷íè äàííè êîëêî 95

Данните са от интервю с представител на район „Красна поляна“, проведено по изследване „Ромите в София – от изолация към интеграция“ на екип на катедра Социология, СУ „Св. Климент Охридски“ с ръководител проф. дсн Майя Грекова, в периода април-юни 2007 г. 99

ñà ïðèäîøëèòå â êâàðòàëà è íàé-âå÷å êàêâà ÷àñò îò òÿõ ñà òóê ñ äåöàòà ñè. Ñúùåâðåìåííî è èíñòèòóöèèòå, è ãðàæäàíñêèòå îðãàíèçàöèè, è åêñïåðòèòå ñà êàòåãîðè÷íè, ÷å èìà íåîáõâàíàòè â ó÷èëèùå äåöà. Íà òåðèòîðèÿòà íà êâàðòàë „Ôàêóëòåòà“ èìà åäíî ó÷èëèùå îò ïîäãîòâèòåëåí äî VIII êëàñ, â êîåòî ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñà ñå îáó÷àâàëè îôèöèàëíî 1100 ó÷åíèêà ïî äàííè íà ôîíäàöèÿ „Ðîìàíè Áàõò“. Ïî äàííè íà ôîíäàöèÿòà, öèòèðàíè è îò ÐÈÎ – Ñîôèÿ, ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà 605 äåöà îò „Ôàêóëòåòà“ ñà ñå îáó÷àâàëè â ïðèåìíè ó÷èëèùà â ðàéîíèòå „Âúçðàæäàíå“ è „Îâ÷à Êóïåë“. Èëè îáùî 1705 ó÷åíèêà îò I äî VIII êëàñ îò „Ôàêóëòåòà“ ñà çàïèñàíè â îáðàçîâàòåëíè èíñòèòóöèè. Äîïúëíèòåëíî îùå 247 äåöà ñà îáõâàíàòè ïî ïðîåêòà íà „Ðîìàíè Áàõò“ êúì ÐÎÔ. Àêî ñå îáîáùÿò äàííèòå íà ÐÈÎ Ñîôèÿ è íà ôîíäàöèÿ „Ðîìàíè Áàõò“ ñå ïîëó÷àâà, ÷å 1952 ó÷åíèêà îò êâàðòàë „Ôàêóëòåòà“ ñà áèëè âêëþ÷åíè â ñèñòåìàòà íà îáðàçîâàíèå ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà. Î÷åðòàíèÿò ïðîáëåì èìà çà öåë äà èçîñòðè âíèìàíèåòî êúì ëèïñàòà íà òî÷íà èíôîðìàöèÿ êîëêî ñà äåöàòà âúâ „Ôàêóëòåòà“. Ñòîëè÷íà îáùèíà, ÌÎÍ, ÐÈÎ è ãðàæäàíñêèòå îðãàíèçàöèè, áåç äà èìàò òî÷íè äàííè çà êîëêî äåöà íîñÿò îòãîâîðíîñòòà äà ïîëó÷àò çàäúëæèòåëíî îáðàçîâàíèå, íå ìîãàò äà èçïúëíÿò àíãàæèìåíòèòå ñè ïî çàêîí èëè ñïîðåä ìèñèÿòà íà îðãàíèçàöèÿòà. Íåîáõîäèìî å îáùèíàòà, çàåäíî ñ íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè, íî áåç äà ïðåõâúðëÿ íà òÿõ îòãîâîðíîñòòà, äà íàïðàâè ïðîó÷âàíå êîëêî ñà äåöàòà íà òåðèòîðèÿòà íà „Ôàêóëòåòà“. Òàêà ùå èìà ïî-òî÷íà èíôîðìàöèÿ è çà æèòåëèòå òàì. Ñïåêóëàöèèòå ñ áðîÿ èì ïðåä äîíîðèòå, ìåäèèòå è îáùåñòâåíîñòòà ðåêóøèðàò îòðèöàòåëíî âúðõó èìèäæà íà öåëåâàòà ãðóïà, çà êîÿòî ñå ðàáîòè. 1.2. Äîñòúï íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè äî èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà Ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò „Ôàêóëòåòà“ ñå îáó÷àâàò â 9 ïðèåìíè ó÷èëèùà â ðàéîíèòå „Âúçðàæäàíå“ è „Îâ÷à Êóïåë“ ïî äàííè íà ÐÈÎ Ñîôèÿ. Òîâà ñà 92 ÑÎÓ „Àëåêî Êîíñòàíòèíîâ“, 123 ÑÎÓ „Ñòåôàí Ñòàìáîëîâ“, 135 ÑÎÓ è 28 ÎÓ „Äèìèòúð Òàëåâ“, 67 ÎÓ „Âàñèë Äðóìåâ“, 136 ÎÓ „Ëþáåí Êàðàâåëîâ“, 66 ÑÎÓ „Ôèëèï Ñòàíèñëàâîâ“, 88 ÑÎÓ „Äèìèòúð Ïîïíèêîëîâ“ è 149 ÑÎÓ „Èâàí Õàäæèéñêè“. Ôîíäàöèÿ „Ðîìàíè Áàõò“ ðàáîòè ñ ïåò ó÷èëèùà â ðàéîíèòå „Îâ÷à Êóïåë“ è „Âúçðàæäàíå“: • 67 ÎÓ „Âàñèë Äðóìåâ“– ðàéîí „Âúçðàæäàíå“; • 136 ÎÓ „Ëþáåí Êàðàâåëîâ“ – ðàéîí „Âúçðàæäàíå“; • 66 ÑÎÓ „Ôèëèï Ñòàíèñëàâîâ“ – ðàéîí „Îâ÷à Êóïåë“; • 88 ÑÎÓ „Äèìèòúð Ïîïíèêîëîâ“ – ðàéîí „Îâ÷à Êóïåë“; • 149 ÑÎÓ „Èâàí Õàäæèéñêè“ – ðàéîí „Îâ÷à Êóïåë“.

100

Â íà÷àëîòî íà ïðîåêòà ôîíäàöèÿòà çàïî÷âà ðàáîòà ñ ÷åòèðè îò ãîðíèòå ó÷èëèùà, à ïðåç 2005 ã. âêëþ÷âà ó÷åíèöè è â 67 ÎÓ â êâ. „Áàòàëîâà âîäåíèöà“, â êîåòî òðàäèöèîííî ñå îáó÷àâàò ðîìñêè äåöà îò êâàðòàëà. Ó÷èëèùàòà â „Êðàñíà ïîëÿíà“, â êîèòî ñúùî ñà çàïèñâàíè äåöà ïî ïðîåêòà, ñà ïðåêðàòèëè îòíîøåíèÿòà ñ „Ðîìàíè Áàõò“, ñëåä êàòî ôîíäàöèÿòà çàâåäå äåëî ñðåùó òÿõ çà äèñêðèìèíàöèÿ íà åòíè÷åñêà îñíîâà ïîðàäè îòêàç îò çàïèñâàíå íà ðîìñêè äåöà â åäíî îò ó÷èëèùàòà.96 Â ðåçóëòàò ó÷åíèöè îò êâ. „Ôàêóëòåòà“ ïðîäúëæàâàò äà ñå îáó÷àâàò â ó÷èëèùàòà â êâàðòàëà, íî îòíîøåíèÿòà ìåæäó äèðåêòîðèòå è ôîíäàöèÿòà ñà ïðåêðàòåíè. Äåöàòà ïî ïðîåêòà íå ñà ðàâíîìåðíî ðàçïðåäåëåíè ïî ó÷èëèùà, îñîáåíî ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà, êîåòî ñúçäàâà óñëîâèÿ çà âòîðè÷íî ñåãðåãèðàíå íà ó÷èëèùà. Íÿêîëêî ïúòè ïîâå÷å ñà ó÷åíèöèòå â 67 ÎÓ â êâ. „Áàòàëîâà âîäåíèöà“ è â 136 ÎÓ. Ïî÷òè ñèìâîëè÷åí – 20, å áðîÿò íà äåöàòà â 88 ÑÎÓ, êîåòî å åäíî îò ãîëåìèòå ó÷èëèùà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà. Ïðè÷èíàòà, ïî äóìèòå íà ôîíäàöèÿòà è íà ïîìîùíèê äèðåêòîðà, ñà ó÷åíèöèòå â IV êëàñ, êîèòî ñà ñå âúðíàëè â ñåãðåãèðàíîòî 75 ÎÓ. Ñïîðåä ïîìîùíèê-äèðåêòîðà, òîâà íå å äîáúð ïîêàçàòåë çà ó÷èëèùåòî.97 Ïðè÷èíè çà îòïàäàíåòî íå áÿõà îáÿñíåíè. Ðàçïðåäåëåíèåòî íà äåöàòà ïî ïðîåêòà è äèíàìèêàòà, ñ êîÿòî ñå óâåëè÷àâà âêëþ÷âàíåòî èì â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ÷ðåç äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò, ìîæå äà ñå ïðîñëåäè â ñëåäâàùàòà òàáëèöà. Òàáëèöà 21: Áðîé äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà ïî ãîäèíè è ïî ó÷èëèùà Áðîé äåöà â ó÷èëèùå

Ó÷åáíà ãîäèíà 67 ÎÓ

136 ÎÓ

88 ÑÎÓ

66 ÑÎÓ

149 ÑÎÓ

2007/2008

2006/2007

2005/2006

2004/2005

2003/2004

Äî ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà âñå îùå å áèë ñðàâíèòåëíî çàïàçåí áàëàíñúò íà äåöàòà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Èçêëþ÷åíèå å áèëî ñàìî 136 ó÷èëèùå, êúäåòî ñà âêëþ÷åíè äâà ïúòè ïîâå÷å äåöà â ñðàâíåíèå ñ îñòàíàëèòå ó÷èëèùà. Â 136 ñúùî ñå îáó÷àâàò òðàäèöèîííî ïî-ãîëÿì áðîé ðîìñêè äåöà, æèâååùè îêîëî áóë. „Êîíñòàíòèí Âåëè÷êîâ“. Âúïðåêè òîâà ó÷èëèùåòî å âêëþ÷åíî îùå îò ñà96

Виж БХК, Пет години по-късно, с.106.

Интервю с помощник директор на 88 СОУ „Димитър Попниколов“, проведено на 28.11.2007 г. 101

ìîòî íà÷àëî â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò. Òîâà å è åäíî îò ó÷èëèùàòà ñ íàé-ãîëÿì îòëèâ íà äåöà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä. 1.3. Ïðåêîìåðíî çàïèñâàíå íà ðîìñêè ó÷åíèöè â íÿêîè îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà Îòëèâúò íà áúëãàðñêè ó÷åíèöè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñå îïðåäåëÿ êàòî îñíîâåí ïðîáëåì îò âñè÷êè ó÷àñòíèöè â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ – „Ðîìàíè Áàõò“, ÐÈÎ, äèðåêòîðè è ó÷èòåëè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Äîðè èçâåäåíè ïî äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò îò îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå â êâ. „Ôàêóëòåòà“, â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ðîìñêèòå äåöà ñå îòäåëÿò îò âðúñòíèöèòå ñè. „Îò ìèíàëàòà ãîäèíà èìà åäíà òåíäåíöèÿ, â êîÿòî äåöàòà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä íàïóñêàò òåçè ó÷èëèùà. Áðîÿò íà äåöàòà êàòî öÿëî íàìàëÿâà, ïî òîçè íà÷èí ñå óâåëè÷àâà áðîÿò íà ðîìñêèòå äåöà. È äå ôàêòî ïðàâèì îùå åäèí âèä ñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî íàñåëåíèå, êîåòî íå å äîáúð ïîêàçàòåë“, å îöåíêàòà íà ñòàðøè åêñïåðò ïî èíòåãðèðàíî îáó÷åíèå, ñïåöèàëíè ó÷èëèùà è ÄÄËÐÃ â ÐÈÎ Ñîôèÿ. Íà ïðàêòèêà áðîÿò íà ðîìñêèòå äåöà íàäâèøàâà 50% â äâå îò ïåòòå ó÷èëèùà, îáõâàíàòè â ïðîåêòà – 67 è 136. Îòëèâ îò áúëãàðñêè ó÷åíèöè îáà÷å èìà îò âñè÷êè èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà â „Êðàñíà ïîëÿíà“, „Îâ÷à Êóïåë“ è „Âúçðàæäàíå“, âúïðåêè ÷å â ïîâå÷åòî ó÷èëèùà äåöàòà îò ðîìñêè ïðîèçõîä íå íàäâèøàâàò 30%. Òàêúâ å ñëó÷àÿò íàïðèìåð ñ 149 ÑÎÓ â „Îâ÷à Êóïåë“, â êîåòî äåöàòà ïî ïðîåêòà ñà åäâà 7% îò âñè÷êè ó÷åíèöè. Ïî äóìèòå íà ïðåäñòàâèòåë íà ÐÈÎ Ñîôèÿ îêîëíèòå ó÷èëèùà ñà ïúëíè. Ïîä „îêîëíè“ ñå èìà ïðåäâèä íå ñàìî íàìèðàùè ñå â ñúñåäñòâî, íî è ñ ìàëúê áðîé ðîìñêè äåöà. Âòîðè÷íî ñåãðåãèðàíè, ïî äàííè íà ÐÈÎ Ñîôèÿ, ñà 67 ÎÓ „Âàñèë Äðóìåâ“ è 136 ÎÓ „Ëþáåí Êàðàâåëîâ“. Åäíà îò ïðè÷èíèòå, äîâåëè äî òîçè ðåçóëòàò, å è ñòðàòåãèÿòà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò – è äâåòå ó÷èëèùà ñà áëèçî äî ðîìñêè ìàõàëè è â òÿõ ñà ñå îáó÷àâàëè ãîëÿìà ÷àñò îò æèâååùèòå òàì äåöà. Âúïðåêè òîâà òå ñà âêëþ÷åíè â ïðîåêòà. Íà ïðàêòèêà ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà ó÷åíèöè â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò – 150, ïðåç ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà, ñå îáó÷àâàò â ó÷èëèùà, êúäåòî äåöàòà îò ðîìñêè ïðîèçõîä ïðåîáëàäàâàò. Â 67 ÎÓ „Âàñèë Äðóìåâ“ â „Áàòàëîâà âîäåíèöà“ îêîëî 60% îò ó÷åíèöèòå ñà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, ïî äàííè íà ÐÈÎ. Â ó÷èëèùåòî òðàäèöèîííî ñå îáó÷àâàò ðîìñêèòå äåöà æèâååùè â „Áàòàëîâà âîäåíèöà“, äîïúëíèòåëíî òî å âêëþ÷åíî â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò. Âúâ „Âàñèë Äðóìåâ“ èìà îáùî 239 ó÷åíèêà ïðåç òàçè ó÷åáíà ãîäèíà, îò òÿõ 60 ñà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, æèâååùè â „Áàòàëîâà âîäåíèöà“, 60 ñà äåöàòà îò „Ôàêóëòåòà“. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï îñòàíà ñ îòëè÷íè âïå÷àòëåíèÿ îò äèðåêòîðà íà ó÷èëèùåòî è îò ïåäàãîçèòå, ñ êîèòî ðàçãîâàðÿ. Ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå îò òåñòîâåòå, äèíàìèêàòà íà óñïåõà èì, ïîñåùàåìîñòòà ñà áåçñïîðíî íà ìíîãî ïî-âèñîêî íèâî îò òîâà íà ó÷åíèöèòå â 75. Âúïðåêè òîâà, îùå åäíî óâåëè÷àâàíå íà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùåòî, ùå äîâåäå äî ïîâòîðíîòî èì ñåãðåãèðàíå. Â 136 ÎÓ ðîìñêèòå äåöà ñà íàä 70%, ïî äàííè íà ÐÈÎ. Â ó÷èëèùåòî òðàäèöèîííî ñå îáó÷àâàò äåöà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, æèâååùè îêîëî áóë. „Êîíñ102

òàíòèí Âåëè÷êîâ“, óë. „Ïåðíèê“, îò íÿêîëêî ãîäèíè è îò Âèåòíàìñêèòå îáùåæèòèÿ, ïî äàííè íà äèðåêòîðà íà ó÷èëèùåòî. Îòëèâúò íà äåöà òàì çàïî÷âà ïðåç ó÷åáíàòà 2004/2005 ãîäèíà ïî ïðåöåíêà íà ðåãèîíàëíèÿ èíñïåêòîðàò.98 Â ìîìåíòà ó÷åíèöè, åòíè÷åñêè áúëãàðè, èìà îñíîâíî â ïîñëåäíèòå êëàñîâå íà ïðîãèìíàçèÿòà. Â íà÷àëíèÿ êóðñ ñà îñíîâíî îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Çà äà ïðèâëå÷å ó÷åíèöèòå îò ðîìñêèÿ êâàðòàë, äèðåêòîðúò íà 136 ÎÓ å âúâåë ðàçëè÷íè èíèöèàòèâè è ïðîåêòè – „Ãîëÿì áðàò, ìàëúê áðàò“, „Ó÷èëèùå çà âñÿêî äåòå“, îñèãóðåí å îáÿä çà ó÷åíèöèòå â Äâîðåöà íà äåöàòà è äð.. Ñòðàòåãèÿòà íà ó÷èëèùåòî å äà êîíêóðèðà îñòàíàëèòå ó÷èëèùà (“áúëãàðñêèòå“), êàòî ïðåäîñòàâÿ ðàçëè÷íè óñëóãè çà ó÷åíèöèòå ñè. Áúëãàðñêèòå ñåìåéñòâàòà â êâàðòàëà (Çîíà Á19) îáà÷å íå çàïèñâàò äåöàòà ñè âúïðåêè ïðåäëîæåíèòå óñëóãè. „Îïèòâàìå ñå äà ïðîáèåì, íî îáùåñòâîòî íå íè ïðèåìà.“, îáÿñíÿâà äèðåêòîðúò. Îïèòúò íà 136 ó÷èëèùå ïîêàçâà, ÷å çà äà ñå ïîçèöèîíèðà ó÷èëèùåòî ïî-óñïåøíî ïðåä êâàðòàëíàòà îáùíîñò, òðÿáâà äà ñå ðàáîòè çà íàìàëÿâàíå íà àíòèðîìñêèòå ñòåðåîòèïè â îáùíîñòòà. Â ïðîòèâåí ñëó÷àé ïðåäëàãàíèòå óñëóãè îñòàâàò ñàìî çà äåöà îò åäíà åòíè÷åñêà îáùíîñò. Òîâà îòíîâî ñåãðåãèðà ðîìñêèòå ó÷åíèöè. Â òàçè „áèòêà“ ó÷èëèùåòî íå ìîæå äà ñå ñïðàâè áåç ïîäêðåïàòà íà îáùèíàòà è íà ôîíäàöèÿ „Ðîìàíè Áàõò“. Â ñëó÷àÿ íà 136 ñå òúðñè ïîäêðåïàòà íà îáùèíàòà. Èçòåãëÿíå íà ó÷åíèöè èìà íå ñàìî îò ó÷èëèùàòà ñ íàä 50% ðîìñêè äåöà. Ñ åòèêåò „öèãàíñêî“ ñðåä æèòåëèòå íà êâàðòàë „Îâ÷à êóïåë“ å èçâåñòíî è 149 ÑÎÓ, ñïîäåëÿ äèðåêòîðà íà ó÷èëèùåòî.99 Â íà÷àëîòî íà 2007/2008 ó÷åáíà ãîäèíà òàì ñå îáó÷àâàò åäâà 36 ðîìñêè äåöà îò îáùî 520. Ñïîðåä ÐÈÎ Ñîôèÿ ïîäîáíè ñà ïðîáëåìèòå è íà ó÷èëèùàòà â ðàéîí „Êðàñíà ïîëÿíà“, â êîèòî ó÷àò è ðîìñêè ó÷åíèöè.100 Ñïîðåä ïðåäñòàâèòåë íà ÐÈÎ Ñîôèÿ óñïåøåí ìîäåë íà äåñåãðåãàöèÿ å 88 ÑÎÓ, êúäåòî ó÷àò 20 äåöà ïðè îáùî 1100 è èìà êàïàöèòåò äà ïîåìå îùå. 2. Åêèï íà ïðîåêòà Eêèïúò íà ïðîåêòà â Ñîôèÿ ñå ñúñòîè îò 15 ÷îâåêà: äâàìà àäìèíèñòðàòîðè, ÷åòèðèìà ïåäàãîçè, ñåäåì ïîìîùíèöè íà ó÷èòåëÿ, åäèí êîîðäèíàòîð çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëè, ñ÷åòîâîäèòåë è ðúêîâîäèòåë. Ïåäàãîãè÷åñêè ñúâåòíèê å äîöåíò Àíãåëèíà Èâàíîâà, à ðúêîâîäèòåë íà ïðîåêòà Ìèõàèë Ãåîðãèåâ. Ïðîåêòúò å íàçíà÷èë ïî åäèí ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ çà âñÿêî îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Çà äâå îò òÿõ - 67 è 136, êúäåòî áðîÿò íà äåöàòà å íàé-ãîëÿì, ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ó÷åáíè ãîäèíè ïîìîùíèöèòå íà ó÷èòåëÿ ñà äâàìà. Âñè÷êè òå ñà íàçíà÷åíè íà ìèíèìàëíà çàïëàòà êúì ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Ôîíäàöèÿòà äîïëàùà êúì îñ98

Интервю със старши експерт по интегрирано обучение, специални училища и ДДЛРГ, РИО София, проведено на 15.11.2007 г.

Интервю с директора на 149 СОУ „Иван Хаджийски“, проведено на 15.10.2007 г.

100

По данни от интервюта с учители и директори на училища в кв. „Красна поляна“, проведени през 2007 г. от екип на катедра Социология в СУ с ръководител проф. дсн. Майя Грекова. 103

íîâíàòà èì çàïëàòà. Èçêëþ÷åíèå ñà ñàìî äâàìàòà äîïúëíèòåëíè ïðåäñòàâèòåëè íà ôîíäàöèÿòà â 67 è 136 ó÷èëèùå, êîèòî ïðåç òàçè ó÷åáíà ãîäèíà ñà íà ùàò êúì îðãàíèçàöèÿòà. Åäèí ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ â ïðîåêòà îòãîâàðÿ ñðåäíî çà îêîëî 30 äåöà. Ôóíêöèèòå íà ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ â Ñîôèÿ ñà èäåíòè÷íè ñ òåçè íà íàñòàâíèöèòå â îñòàíàëèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè. Ïîìîùíèöèòå íà ó÷èòåëÿ ñå ãðèæàò çà äåöàòà äîêàòî ñà â ó÷èëèùå, ñëåäÿò çà óñïåõà è ðàçâèòèåòî èì è èíôîðìèðàò ôîíäàöèÿòà, îñúùåñòâÿâàò âðúçêàòà ìåæäó ó÷èëèùåòî è ñåìåéñòâîòî. Çà öåëòà òå ñëåäÿò îòñúñòâèÿòà è îöåíêèòå íà äåöàòà è ïðàâÿò åæåñåäìè÷íè äîêëàäè, êîèòî ñå îáñúæäàò íà ïåòú÷íèòå ñðåùè íà åêèïà. Ïîìàãàò íà ó÷èòåëèòå â ðàçëè÷íè âñåêèäíåâíè ñèòóàöèè è èì ñúäåéñòâàò, êàòî îñúùåñòâÿâàò âðúçêà ñúñ ñåìåéñòâîòî. Ñóòðèí ïîìîùíèêúò íà ó÷èòåëÿ ïîåìà ó÷åíèöèòå îò êâàðòàëà, ïðèäðóæàâà ãè äî ïðèåìíîòî ó÷èëèùå, êúäåòî îñòàâà ïî âðåìå íà ó÷åáíèòå çàíÿòèÿ è ñå âðúùà çàåäíî ñ òÿõ â êâàðòàëà. Ïåäàãîãúò íà ïðîåêòà ïîääúðæà îòíîøåíèÿ ñ äèðåêòîðèòå íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è ñ îñòàíàëèòå èíñòèòóöèè – ÐÈÎ, îáùèíà; îòãîâàðÿ çà îðãàíèçàöèÿòà íà òðàíñïîðòà, ïîìàãà íà ïîìîùíèöèòå íà ó÷èòåëÿ è íà ïðàêòèêà îòãîâàðÿ çà âñåêèäíåâíîòî èçïúëíåíèå íà ïðîåêòà. Ñëåäè èíôîðìàöèÿòà çà îöåíêèòå è çà îòñúñòâèÿòà íà äåöàòà, ïîääúðæàíåòî íà äîêóìåíòàöèÿòà è ðúêîâîäè ìåòîäè÷åñêè ïðîåêòà. Ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà, êîãàòî äîö. Èâàíîâà ñòàâà ïåäàãîã íà ïðîåêòà, îòëèâúò íà äåöà å íàìàëÿë, à óñïåõúò èì â ó÷èëèùå ñå å ïîâèøèë. Åêèïúò íà ïðîåêòà ðàáîòè â åäíà ñðàâíèòåëíî íåáëàãîïðèÿòíà ñðåäà çà îñúùåñòâÿâàíå íà äåñåãðåãàöèÿ ñ íåñèãóðíà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ íà ìåñòíî ðàâíèùå, íå âèíàãè äîáðå íàñòðîåíè èíñòèòóöèè è ìíîãî ïî-ñëàáî èçðàçåí äåìîãðàôñêè ïðîáëåì â Ñîôèÿ â ñðàâíåíèå ñ îñòàíàëèòå ðåãèîíè íà Áúëãàðèÿ. Åêèïúò óñïÿâà äà ïîñòèãíå äîáðè ðåçóëòàòè ñ óñïåõà íà äåöàòà. Ñúùåâðåìåííî ñòðàòåãèÿòà íà ïðîåêòà äà çàïèñâà ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà ó÷åíèöè â ó÷èëèùàòà, â êîèòî è ïðåäè òîâà ñà ñå îáó÷àâàëè ðîìñêè äåöà, å äîâåëà äî ïîâòîðíà ñåãðåãàöèÿ â 136 ÎÓ êàêòî íà äåöàòà îò Ôàêóëòåòà, òàêà è íà òåçè, îò Âèåòíàìñêèòå îáùåæèòèÿ è áóë. Êîíñòàíòèí Âåëè÷êîâ, êîèòî íå ñà âêëþ÷åíè â ïðîåêòà íà Ðîìàíè Áàõò. Àêî íå ñå íàìàëè áðîÿ íà ðîìñêèòå äåöà ïî äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò, îáó÷àâàíè â 67 ÎÓ, äî äâå ãîäèíè òå ñúùî áúäàò ñåãðåãèðàíè îò âðúñòíèöèòå ñè. 3. Îðãàíèçàöèÿ íà ïðîåêòà 3.1. Ó÷àñòíèöè â ïðîåêòà Ïî äóìèòå íà ïåäàãîãà íà ïðîåêòà äîö. Èâàíîâà ôîíäàöèÿòà ñïàçâà äâà îñíîâíè ïðèíöèïà ïðè âêëþ÷âàíå íà íîâè äåöà â ïðîåêòà: • Ïðèåìà ó÷åíèöè ñàìî â I è II êëàñ, êàòî îñèãóðÿâà ëÿòíî ó÷èëèùå çà òÿõ; • Èñêà ëèìèò îò äèðåêòîðèòå êîëêî äåöà ìîãàò äà ïðèåìàò â I êëàñ. 104

Ôîíäàöèÿòà âêëþ÷âà äåöà â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà îò I êëàñ, òúé êàòî ïîâå÷åòî äåöà âúâ „Ôàêóëòåòà“ íå ïîñåùàâàò äåòñêà ãðàäèíà, íå ñà áèëè îáõâàíàòè è â ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà, ñúîòâåòíî îùå â íà÷àëíà ñòåïåí èçîñòàâàò ñ ìàòåðèàëà. Ïåäàãîãúò íà ïðîåêòà àðãóìåíòèðà ïîäõîäà ñ îïèòà ñè ñ äåöà â ó÷èëèùåòî âúâ „Ôàêóëòåòà“: „Çàùîòî 70-80% îò äåöàòà â ïúðâè êëàñ ñà íåãðàìîòíè ïðåç àïðèë ìåñåö. Íå ïîçíàâàò îùå áóêâèòå èëè àêî ãè ïîçíàâàò, íå ìîãàò äà ñðè÷àò, à âå÷å ñà ìèíàëè íà ÷èòàíêà. Êîåòî îçíà÷àâà, ÷å â III, IV êëàñ çàêúñâàò. Òîâà å ïðè÷èíàòà äà èìà îêîëî 30% îòïàäíàëè â 75“.101 Åäíà ÷àñò îò çàïèñàíèòå â ïðîåêòà äåöà íå ñà ïîñåùàâàëè äåòñêè ãðàäèíè è ïîäãîòâèòåëåí êëàñ â 75 ó÷èëèùå. Çà äà ãè ïîäãîòâè çà ïúðâè êëàñ, ôîíäàöèÿòà îðãàíèçèðà ëÿòíî ó÷èëèùå çà âñè÷êè ó÷åíèöè, êîèòî ùå áúäàò âêëþ÷åíè â ïðîåêòà ïðåç ñúîòâåòíàòà ó÷åáíà ãîäèíà. Ëÿòíîòî ó÷èëèùå ïðîäúëæàâà 1 ìåñåö è ÷àñîâåòå ñå âîäÿò îò ïðåïîäàâàòåëè â íà÷àëíàòà ñòåïåí ñ ó÷àñòèåòî íà ïîìîùíèê-âúçïèòàòåëèòå. Äåöàòà ñå ðàçïðåäåëÿò â òðè ãðóïè, ïî 20 âúâ âñÿêà. Ïðåç ìèíàëàòà ãîäèíà ÷àñîâåòå ñà áèëè âîäåíè îò ó÷èòåëèòå â 75 ÎÓ. Äèíàìèêàòà íà ïðîåêòà ïîêàçâà, ÷å ïî÷òè âúâ âñè÷êè ñëó÷àè, êîãàòî â ïðèåìíè ó÷èëèùà ñà âêëþ÷âàíè íîâè ó÷åíèöè âúâ âòîðè êëàñ, åäíà ÷àñò îò òÿõ ñëåä òîâà ñà îòïàäàëè ïîðàäè íåñïðàâÿíå ñ ìàòåðèàëà. Ïðåç âòîðàòà ãîäèíà íà ïðîåêòà âúâ âòîðè êëàñ èìà ïîíå 20 íîâè äåöà è âèïóñêúò å îò 58 ó÷åíèêà, à â òðåòè êëàñ ñëåäâàùàòà ãîäèíà ñà çàïèñàíè 31. Îòïàäíàëè îò ïðîåêòà îò òîçè âèïóñê ñà 27 ó÷åíèêà. Òåíäåíöèÿòà ñå çàïàçâà ïî÷òè âúâ âñè÷êè ñëó÷àè, êîãàòî ïðîåêòúò å óâåëè÷àâàí ñ äåöà èçâúí ïúðâè êëàñ. Íà ïðàêòèêà ôîíäàöèÿòà íå ñïàçâà çàëîæåíèÿ ïðèíöèï è å çàïèñâàëà íîâè ó÷åíèöè â 3-òè, 4-òè è 5-è êëàñ. Ñèòóàöèÿòà ñå ïðîìåíÿ ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà, êîãàòî ïåäàãîãè÷åñêè ðúêîâîäèòåë íà ïðîåêòà å äîö. Èâàíîâà. Íàìàëÿâà áðîÿò íà äåöà, çàïèñàíè â ïðèåìíè ó÷èëèùà ñëåä 1-âè êëàñ, íàìàëÿâà è îáùîòî òåêó÷åñòâî íà äåöàòà â ïðîåêòà. Ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà îðãàíèçàöèÿòà å ðàáîòèëà ñàìî ñ äåöà äî 5-è êëàñ, ïî äàííè íà äèðåêòîðèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è íà ïåäàãîãà. Âúïðåêè èçáðàíèÿ ïîäõîä íà ðàáîòà, â ïîäàäåíîòî ïðîåêòîïðåäëîæåíèå äî Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä å çàëîæåíà ðàáîòà ñ ó÷åíèöè äî VIII êëàñ. Â ìåæäèííèÿ äîêëàä äî äîíîðà, ïðåäîñòàâåí íè îò ôîíäàöèÿòà, ñà îòðàçåíè ñàìî äåéíîñòèòå è ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå, ñ êîèòî ðåàëíî å ðàáîòåíî. Êàòî èçèñêâà ëèìèò îò äèðåêòîðèòå çà äåöàòà, êîèòî ìîãàò äà ïðèåìàò, ôîíäàöèÿòà èçáÿãâà êîíôðîíòàöèÿòà. Ñúùåâðåìåííî òàêà ñå îñòàâÿ âúçìîæíîñò è íà ïðåïîäàâàòåëèòå äà ïðåöåíÿò ñ êîëêî äåöà ìîãàò äà ðàáîòÿò. Îò äðóãà ñòðàíà, ñ îòëèâà íà äåöà è ñúñ ñòðåìåæà íà âñÿêî ó÷èëèùå äà îñèãóðè ìàêñèìàëåí ùàò, ñå óâåëè÷àâà áðîÿò ðîìñêè äåöà, êîèòî ó÷èëèùàòà èìàò íóæäà äà ïðèåìàò. Ñúîáðàçÿâàéêè ñå ñ ïîòðåáíîñòèòå íà ó÷èëèùàòà ñå ñòèãà äî ñèòóàöèèòå íà 67 ÎÓ è 136 ÎÓ, êúäåòî ðîìñêèòå äåöà îò äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò çàïúëâàò ïî÷òè ïîëîâèíàòà ïàðàëåëêà. 101

Интервю с доц. Ангелина Иванова, педагогически експерт в проекта, 15 октомври 2007 г. 105

3.2 Áðîé ðîìñêè äåöà â ïàðàëåëêà Íåîáõîäèìî å äà ñå íàïðàâè óòî÷íåíèåòî, ÷å äàííèòå ñà ñàìî çà ðîìñêèòå äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà íà ôîíäàöèÿòà. Äîïúëíèòåëíî â 67 ÎÓ ñå îáó÷àâàò äåöà îò ðîìñêè ïðîèçõîä â Áàòàëîâà âîäåíèöà, â 136 ÎÓ îò „Êîíñòàíòèí Âåëè÷êîâ“, óë. „Ïåðíèê“ è Âèåòíàìñêèòå îáùåæèòèÿ. Â 66 ÑÎÓ èìà äåöà îò ðàçëè÷åí åòíè÷åñêè ïðîèçõîä – òóðñêè, àðìåíñêè, ðóìúíñêè - ïî äóìèòå íà ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ îò „Ðîìàíè Áàõò“, êîéòî å ðàáîòèë â ó÷èëèùåòî. Çà ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò å çàïèñàë 60 íîâè äåöà â ïúðâè êëàñ. Âúâ âòîðè êëàñ ñà ñå îáó÷àâàëè 35 äåöà, â òðåòè 31 è â ÷åòâúðòè 35. Ïî äàííè íà „Ðîìàíè Áàõò“ ðàçïðåäåëåíèåòî íà äåöàòà ïî ïàðàëåëêè å êàêòî ñëåäâà: • 67 ÎÓ .........10-12, • 136 ÎÓ .......10-12, • 66 ÑÎÓ ..........4-5, • 88 ÑÎÓ ..........4-5, • 149 ÑÎÓ ........4-5. Î÷åâèäíî â ïúðâèòå äâå ó÷èëèùà ðîìñêèòå ó÷åíèöè ïðåîáëàäàâàò â ïàðàëåëêèòå. 3.3. Îðãàíèçàöèÿ íà ïðîåêòà Âñåêè ïåòúê ïåäîãîãè÷åñêèÿò ðúêîâîäèòåë è ïîìîùíèöèòå íà ó÷èòåëÿ îáñúæäàò èíôîðìàöèÿòà çà îòñúñòâèÿòà, óñïåõà è ïðîáëåìèòå íà äåöàòà â ïðîåêòà. Òåçè ñðåùè ñà îòâîðåíè è çà ðîäèòåëèòå íà äåöàòà, êàòî ñå òúðñè òÿõíîòî ó÷àñòèå. Ôîíäàöèÿòà îðãàíèçèðà ðîäèòåëñêè ñðåùè â êâàðòàëà âñåêè ïúðâè ïåòúê îò ìåñåöà ñ ó÷àñòèåòî è íà ó÷èòåëè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Âñÿêî äåòå ïðèòåæàâà èíäèâèäóàëåí êàðòîí ñ èíôîðìàöèÿ çà ñåìåéñòâîòî, ñîöèàëíîòî ïîëîæåíèå è ñåìåéíàòà ñðåäà. Â êàðòîíà ñå îòðàçÿâà è ñðî÷íèÿò óñïåõ íà äåòåòî ïðåç ó÷åáíàòà ãîäèíà. Ñ âñÿêî îò ó÷èëèùàòà, îáõâàíàòè â ïðîåêòà, „Ðîìàíè Áàõò“ èìà ñêëþ÷åí äîãîâîð çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ðåãëàìåíòèðàíè àíãàæèìåíòè è íà äâåòå ñòðàíè. Ôîíäàöèÿòà ïîåìà àíãàæèìåíòà äà îñèãóðè ïðèñúñòâèåòî íà äåöàòà, óñëîâèÿ çà öåëîäíåâíà îðãàíèçàöèÿ íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ, õðàíà, äà àêòèâèðà ðîäèòåëèòå, äà ðàçðåøàâà âúçíèêíàëèòå ïðîáëåìè ïðè èçïúëíåíèåòî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò. Ó÷èëèùàòà, îò ñâîÿ ñòðàíà, äàâàò èíôîðìàöèÿ íà ôîíäàöèÿòà çà âúçíèêíàëè ïðîáëåìè è êîíòðîëèðàò èçïúëíåíèåòî íà çàäúëæåíèÿòà íà ó÷èòåëèòå, ñïîðåä äëúæíîñòíàòà èì õàðàêòåðèñòèêà. Ïðîåêòúò èçïîëçâà ÷åòèðè àâòîáóñà, êîèòî ñà íàåòè îò Ñòîëè÷íà êîìïàíèÿ „Ãðàäñêè òðàíñïîðò“ (ÑÊÃÒ). Äîãîâîðúò å ñêëþ÷åí çà åäíà ãîäèíà. Ó÷åíèöèòå ñå îáó÷àâàò â äâå ñìåíè. Òúé êàòî ó÷åíèöèòå âòîðà ñìÿíà îò 149 ÑÎÓ è 88 ÑÎÓ â „Îâ÷à Êóïåë“ ïðèêëþ÷âàò ïî ðàçëè÷íî âðåìå ó÷åáíè çàíÿòèÿ, çà äà ñå ïðèáåðàò ñ àâòîáóñà ñå íàëàãà äà èçëÿçàò ïî-ðàíî îò çàíèìàëíÿ èëè äà ïðî106

ïóñíàò ïîñëåäíèÿ ÷àñ. Åêèïúò íà ïðîåêòà ñå îïèòâàøå äà ðàçðåøè ïðîáëåìà. Íåçàâèñèìî îò ñêëþ÷åíèÿ äîãîâîð ñúñ ÑÊÃÒ, ôîíäàöèÿòà è äèðåêòîðèòå èìàò ïðîáëåì ñ òî÷íîñòòà íà àâòîáóñèòå. 3.4. Óñïåõ íà äåöàòà â ïðîåêòà Ñðåäíèÿò ãîäèøåí óñïåõ íà äåöàòà ïî ïðîåêòà çà 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà å ìíîãî äîáúð 4,80. Óñïåõúò, ïîäàäåí îò „Ðîìàíè Áàõò“, å èç÷èñëåí íà áàçàòà íà îöåíêèòå ïî áúëãàðñêè åçèê è ìàòåìàòèêà. Àðãóìåíòúò íà ôîíäàöèÿòà å, ÷å òîâà ñà ïðåäìåòè, íà ÷èÿòî ïîäãîòîâêà åêèïúò äúðæè íàé-ìíîãî. Íàé-âèñîê å ñðåäíèÿò óñïåõ â 136 ÑÎÓ – îòëè÷åí 5,50. Ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà ñå å ïîâèøèë ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà â ïðîåêòà âúâ âñè÷êè ïðèåìíè ó÷èëèùà. Óñïåõúò íà ó÷åíèöèòå â 149 ó÷èëèùå ñå å ïîâèøèë ñ åäíà åäèíèöà â ñðàâíåíèå ñ ó÷åáíàòà 2005/2006. Ïî÷òè ñ åäíà åäèíèöà ñà îöåíåíè ïî-âèñîêî ïðåç ó÷åáíàòà ãîäèíà è ðåçóëòàòèòå íà ó÷åíèöèòå âêëþ÷åíè â 136-î ó÷èëèùå – îò ìíîãî äîáúð 4,80 íà îòëè÷åí 5,50. Åäèíñòâåíî ñ 0,20 ñòîòíè ñå å ïîíèæèë óñïåõúò ïî áúëãàðñêè è ìàòåìàòèêà íà äåöàòà ïî ïðîåêòà â 67 ó÷èëèùå. Íà ïîïðàâèòåëåí èçïèò ñà îñòàíàëè îñåì äåöà îò ïúðâè äî ÷åòâúðòè êëàñ. Ñàìî åäíî å îñòàíàëî äà ïîâòàðÿ êëàñà. Âñè÷êè äåöà äî ÷åòâúðòè êëàñ ñà îáõâàíàòè â ÏÈÃ. Â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà íÿìà îòêðèòè ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè çà ó÷åíèöèòå â ïåòè è øåñòè êëàñ. Çà äà ñå êîìïåíñèðàò ïðîïóñêèòå, äåöàòà èçïîëçâàò è äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå â ðàìêèòå íà çàäúëæèòåëíèòå êîíñóëòàòèâíè ÷àñîâå, äàâàíè îò ó÷èòåëèòå âúâ âñÿêî ó÷èëèùå. 3.5. Îòñúñòâèÿ îò ó÷èëèùå Äåöàòà âêëþ÷åíè â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â Ñîôèÿ èìàò íàé-ìíîãî îòñúñòâèÿ â ñðàâíåíèå ñ îñòàíàëèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, ïðè âñå ÷å áðîÿò íà äåöàòà â ñîôèéñêèÿ ïðîåêò íå íàäâèøàâà çíà÷èòåëíî òîçè â îñòàíàëèòå ïðîåêòè. Ïî äàííè íà ôîíäàöèÿòà ãîëÿìà ÷àñò îò îòñúñòâèÿòà ñà íàïðàâåíè îò åäíè è ñúùè äåöà. Ïðîáëåìúò ñ íåïðèñúñòâèåòî íà äåöàòà îáà÷å ñå èçâåæäà êàòî îñíîâåí îò âñè÷êè äèðåêòîðè, ñ êîèòî ñå ñðåùíà îöåíÿâàùèÿò åêèï. Äèðåêòîðèòå ñà êàòåãîðè÷íè, ÷å ñ ðåäîâíèòå îòñúñòâèÿ ñå çàâúðòà ñïèðàëàòà íà ïðîïóñíàò ìàòåðèàë, êîéòî ñëåä òîâà òðóäíî ñå íàâàêñâà îò äåòåòî, âîäè äî èçîñòàâàíåòî è ÷åñòî äî îòïàäàíåòî ìó îò ïðîåêòà. Òàáëèöà 22: Îòñúñòâèÿ íà äåöàòà â ïðîåêòà çà ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà Ó÷èëèùå 67 ÎÓ 136 ÎÓ 88 ÑÎÓ 66 ÑÎÓ 149 ÑÎÓ

Áðîé îòñúñòâèÿ 460 840 532 428 625 107

Àêî ñå âçåìå ïðåäâèä áðîÿ íà çàïèñàíèòå ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ðîìñêè äåöà, íàé-ìíîãî îòñúñòâèÿ ñðåäíî íà äåòå ñà íàïðàâåíè â 88 ÑÎÓ (14,7 îòñúñòâèÿ ñðåäíî íà äåòå) è â 149 ÑÎÓ (16 îòñúñòâèÿ ñðåäíî íà äåòå). Ó÷èòåëèòå ñà êàòåãîðè÷íè, ÷å ïðè ðåäîâíè îòñúñòâèÿ ñúùèòå òåçè äåöà èìàò ïðîáëåìè ñ íàâàêñâàíåòî íà ìàòåðèàëà. Ñúùåâðåìåííî îò ó÷èëèùàòà ïðèçíàâàò, ÷å êàòî íå ñàíêöèîíèðàò îòñúñòâèÿòà, äîïúëíèòåëíî íå ñòèìóëèðàò äåöàòà è ðîäèòåëèòå äà èäâàò ðåäîâíî íà ó÷èëèùå. Çàâúðòà ñå ñïèðàëà íà íåðåäîâíîòî ïîñåùåíèå è íà òðóäíîñòè ñ ó÷åáíèÿ ìàòåðèàë. Çà äà ðåøàò ïðîáëåìà, ïîìîùíèöèòå íà ó÷èòåëÿ â ó÷èëèùàòà ñè âîäÿò òåòðàäêè ñ îòñúñòâèÿòà íà äåöàòà, ïîñåùàâàò ðîäèòåëèòå è ãîâîðÿò ñ òÿõ. Ñëó÷âà ñå äà ñå âúðíàò â êâàðòàëà ïðåç äåíÿ è äà âçåìàò äåòåòî, äà ãî çàâåäàò íà ó÷èëèùå, àêî çíàÿò, ÷å å çäðàâî. Åêèïúò íà ôîíäàöèÿòà ñïîäåëÿ çà óñïåøíè ñëó÷àè, â êîèòî å õîäèë íÿêîëêî ïúòè â äîìà íà äåòåòî, çà äà ãîâîðè ñ ðîäèòåëÿ. 3.6. Ðåçóëòàòè îò íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå Òàáëèöà 23: Ñðåäåí óñïåõ íà òåñòîâåòå íà íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå â Ñîôèÿ ïî ó÷èëèùà è åòíè÷åñêà ãðóïà íà ó÷åíèöèòå Ó÷åáåí ïðåäìåò ÁÅË Ìàòåìàòèêà

149 ÑÎÓ Á* 13 16

Ð** 9 9

88 ÑÎÓ Á 17 16

Ð 9 13

Ó÷èëèùå 66 ÑÎÓ Á Ð 11 10 16 17

136 ÎÓ Á 14 16

75 ÎÓ Ð 9 13

Ð 7 12

* Ó÷åíèöè îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä ** Ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä

Â íàöèîíàëíîòî âúíøíî îöåíÿâàíå ïî áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà è ìàòåìàòèêà ñà ó÷àñòâàëè 35 ó÷åíèêà â ÷åòâúðòè êëàñ, âêëþ÷åíè â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò íà „Ðîìàíè Áàõò“. Òåñòîâåòå ñà ñå ïðîâåëè â ÷åòèðè îò ó÷èëèùàòà, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà. Â 67 ÎÓ ïðåç ìèíàëàòà ãîäèíà íå å èìàëî âèïóñê ÷åòâúðòîêëàñíèöè ïî ïðîåêòà, òúé êàòî ôîíäàöèÿòà çàïî÷âà äà ðàáîòè ñ ó÷èëèùåòî ïðåäè òðè ãîäèíè. Ðåçóëòàòèòå íà òåñòîâåòå ïî ÁÅË íà äåöàòà â ïðîåêòà ñà ìåæäó 9 è 10 òî÷êè, êîèòî ñå ðàâíÿâàò íà äîáúð 4 ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà. Ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà ñà ñå ïðåäñòàâèëè ïî-äîáðå è íà äâàòà òåñòà â ñðàâíåíèå ñ ó÷åíèöèòå îò ñåãðåãèðàíîòî 75 ÎÓ. Åäèíñòâåíîòî èçêëþ÷åíèå å òåñòúò ïî ìàòåìàòèêà â 149 ÑÎÓ. Ðàçëèêàòà ìåæäó óñïåõà íà ðîìñêèòå è îñòàíàëèòå ó÷åíèöè å çíà÷èòåëíà ïî ÁÅË â 88 ÑÎÓ – äîáúð íà ó÷åíèöèòå â ïðîåêòà è îòëè÷åí íà „îñòàíàëèòå“. Íàé-áëèçêè ñà ðåçóëòàòèòå íà òåñòà è ïî ÁÅË, è ïî ìàòåìàòèêà â 66 ÑÎÓ, â êîåòî ñå îáó÷àâàò îñíîâíî ó÷åíèöè îò ðàçëè÷íè åòíè÷åñêè ãðóïè. 108

Íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà íàé-âèñîêè ñà ðåçóëòàòèòå â 66 ÑÎÓ, êîèòî ñå ðàâíÿâàò íà îòëè÷åí ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà. Íàé-íèñêè ñà â 149 ÑÎÓ – äîáúð 4 ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà, ñðåùó ìíîãî äîáúð â 136 ÎÓ è â 88 ÑÎÓ. Ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà ðàçëèêàòà ìåæäó óñïåõà íà ó÷åíèöèòå å ïî-ìàëêà. 3.7. Ïðîÿâè íà äèñêðèìèíàöèÿ Ïî äàííè íà ïîìîùíèöèòå íà ó÷èòåëÿ êúì ôîíäàöèÿòà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, êúäåòî ñà ïðåäèìíî äåöà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, íÿìà ïðîÿâè íà äèñêðèìèíàöèÿ îò ñòðàíà íà îñòàíàëèòå äåöà è íà ó÷èòåëèòå. Òîâà ñà 67 ÎÓ, 136 ÎÓ è 66 ÑÎÓ. Â ïúðâèòå äâå îñíîâíàòà ãðóïà äåöà ñà îò ðîìñêè åòíè÷åñêè ïðîèçõîä. Â 66 ÑÎÓ äåöàòà ñà îò ðàçëè÷íè åòíîñè è „òàì ñèòóàöèÿòà å äðóãà“.102 Îöåíêàòà íà äèðåêòîðà íà 149 ÑÎÓ „Èâàí Õàäæèéñêè“ å, ÷å íÿìà íàïðåæåíèå ìåæäó äåöàòà. Íî ïî äàííè íà åêèïà íà ôîíäàöèÿòà ïðîáëåìè ìåæäó äåöàòà èìà â ó÷èëèùàòà â „Îâ÷à êóïåë“, êúäåòî òåõíèÿò áðîé å ïî-ìàëúê. Ôîíäàöèÿòà è äèðåêòîðèòå ñà èçãðàäèëè ðàáîòíè îòíîøåíèÿ, êîèòî èì ïîçâîëÿâàò äà ðåàãèðàò è ðàçðåøàâàò ïðîáëåìèòå. Îñíîâíèÿò ïðîáëåì å íåïðèåìàíåòî íà ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ îò îáùåñòâåíîñòòà â ðàéîíèòå „Îâ÷à Êóïåë“ è „Âúçðàæäàíå“, ñúîòâåòíî îòòåãëÿíåòî íà äåöàòà îò ó÷èëèùàòà, êîèòî îáó÷àâàò ðîìñêè ó÷åíèöè. 4. Ñîöèàëíè óñëóãè è èçâúíêëàñíè äåéíîñòè Äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò â Ñîôèÿ ïðåäîñòàâÿ ñëåäíèòå ñîöèàëíè óñëóãè: òðàíñïîðò äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà çà äåöàòà I – IV êëàñ, ó÷åáíè ïîìàãàëà è òåòðàäêè, çàêóñêè. Çà ïî-ãîëåìèòå ó÷åíèöè ñå îñèãóðÿâà òðàíñïîðò ñàìî äî ó÷èëèùå. Âðúùàò ñå ñàìè, òúé êàòî àâòîáóñèòå íà ôîíäàöèÿòà ìèíàâàò ïðåäè êðàÿ íà ÷àñîâåòå èì, çà äà ïðèáåðàò äåöàòà äî IV êëàñ. Ðîäèòåëèòå ñà ïîäïèñàëè äåêëàðàöèÿ, ÷å ñà ñúãëàñíè äåòåòî èì äà ñå ïðèáèðà ñàìî. Ëèïñàòà íà òðàíñïîðò å ïðè÷èíàòà ÷àñò îò äåöàòà, êîèòî ó÷àò â „Îâ÷à êóïåë“, äà ïðîäúëæàò V êëàñ â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå è äà íàïóñíàò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Òàêúâ å ñëó÷àÿò â 149 ÑÎÓ â „Îâ÷à Êóïåë“. Ïî äóìèòå íà äèðåêòîðà è íà åêèïà íà ôîíäàöèÿòà ðîäèòåëèòå ñå ïðèòåñíÿâàò äåöàòà èì äà ñå ïðèáèðàò ñàìè âå÷åð. Ôîíäàöèÿòà å îñèãóðèëà ó÷åáíèöè è ó÷åáíè ïîìàãàëà çà ó÷åíèöèòå ñëåä IV êëàñ. Ïî äóìèòå íà äèðåêòîðèòå íà ó÷èëèùàòà òå ñà ñàìî çà íÿêîè îò ó÷åíèöèòå, òúé êàòî „Ðîìàíè Áàõò“ íÿìà âúçìîæíîñò äà ïîäñèãóðè âñè÷êè. Ôîíäàöèÿòà áåøå óñïÿëà äà íàìåðè äàðåíèå îò „Íàðîäíà ïðîñâåòà“ è ïîäïîìîãíà ñ ó÷åáíèöè ó÷åíèöèòå îò ó÷èëèùàòà (íåçàâèñèìî äàëè ñà âêëþ÷åíè â ïðîåêòà), êîèòî ïîëçâàõà èçäàíèÿòà íà ñúîòâåòíîòî èçäàòåëñòâî. Äåñåãðåãàöèîíèÿò ïðîåêò â Ñîôèÿ, ïîäîáíî íà íÿêîè îò îñòàíàëèòå ïðîåêòè â ñòðàíàòà, íå ïðåäîñòàâÿ èçâúíêëàñíè äåéíîñòè. Ïî ïðîåêò èìà çàëîæåíè 102

Интервю с помощник на учителя в 136 ОУ „Любен Каравелов“, работил и в 66 СОУ. 109

ïîñåùåíèÿ â äåòñêèÿ êîìïëåêñ „Ïàòèëàíöè“ çà äåöàòà â ëÿòíîòî ó÷èëèùå. Ñïîðåä ïåäàãîãà íà ïðîåêòà èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè ñà íåäîñòàòú÷íè.103 Îò åäíà ñòðàíà, òå ñà íåîáõîäèìè, çà äà ñå èçâåäàò äåöàòà îò ãåòîòî, òúé êàòî íÿêîè íå ñà íàïóñêàëè êâàðòàëà. Îò äðóãà ñòðàíà ñà âàæíè è ñúâìåñòíèòå äåéíîñòè ñ âðúñòíèöèòå èì â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Îñíîâíèÿò ïðîáëåì ïðåä ó÷àñòèåòî íà äåöàòà îò ïðîåêòà â ïîâå÷åòî èçâúíêëàñíè äåéíîñòè, îðãàíèçèðàíè îò ó÷èëèùàòà, å çàïëàùàíåòî íà íåîáõîäèìèòå ñðåäñòâà. 5. Îáùåñòâåíà ïîäêðåïà çà ïðîåêòà Ìíåíèåòî íà èíñòèòóöèèòå çà „Ðîìàíè Áàõò“ ìîæå äà ñå îáîáùè ñ êîìåíòàðà íà åêñïåðò îò ÐÈÎ Ñîôèÿ: „Ôîíäàöèÿòà å äîñòà àêòèâíà, çà ñúæàëåíèå è äîñòà àãðåñèâíà“. Íåçàâèñèìî èëè áëàãîäàðåíèå íà èçïîëçâàíèòå ìåòîäè „Ðîìàíè Áàõò“ èìà ïîäïèñàíè ñïîðàçóìåíèÿ çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ÐÈÎ Ñîôèÿ è ñúñ Ñòîëè÷íà îáùèíà, êîèòî èíñòèòóöèîíàëèçèðàò îòíîøåíèÿòà èì. Ìåìîðàíäóìúò çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñúñ Ñòîëè÷íà îáùèíà ñòàâà ôàêò ñëåä äúëãè ïðåãîâîðè ìåæäó äâåòå ñòðàíè, çàïî÷íàëè ñëåä êàòî ôîíäàöèÿòà ñåçèðà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ. Ìîòèâúò å ïðîÿâåíà äèñêðèìèíàöèÿ êúì äåöàòà îò êâàðòàë „Ôàêóëòåòà“, Ñîôèÿ, èçðàçåíà â „íåäîïóñêàíå íà ðîìñêèòå äåöà äî ðàâåí ñòàðò è êà÷åñòâåíî îáðàçîâàíèå îò ñòðàíà íà Ñòîëè÷íà îáùèíà è ðàéîí „Êðàñíà ïîëÿíà““.104 Ïî ïðåïîðúêà íà êîìèñèÿòà äâåòå ñòðàíè èçãîòâÿò ñïîðàçóìåíèå çà ñúòðóäíè÷åñòâî. Â ñïîðàçóìåíèåòî å çàëîæåí áðîÿò íà ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ùå ñå îáó÷àâàò ïðåç íàñòîÿùàòà ó÷åáíà ãîäèíà â ó÷èëèùàòà â ðàéîí „Êðàñíà ïîëÿíà“. Íà ïðàêòèêà òîâà ñà ó÷åíèöèòå, êîèòî ñå îáó÷àâàò â ìîìåíòà â ó÷èëèùà èçâúí „Ôàêóëòåòà“. Äîïúëíèòåëíî â ñïîðàçóìåíèåòî å çàëîæåí è ïðèåìà íà äåöàòà, ó÷àñòâàùè â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò. Ñ ìåìîðàíäóìà îáùèíàòà ïðèåìà äà îòïóñíå ñðåäñòâà çà îáÿä íà âñè÷êè äåöà îò ñîöèàëíî ñëàáè ñåìåéñòâà â ó÷èëèùàòà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà. Â êðàÿ íà íîåìâðè 2007 ã. çàïî÷íàõà äà ñå ñôîðìèðàò êîìèñèè ïî ó÷èëèùàòà, êîèòî äà îïðåäåëÿò ñúîòâåòíèòå äåöà. Ìåìîðàíäóìúò ïðåäâèæäà ñúùî îáùèíàòà äà ïîåìå ïîëîâèíàòà îò ðàçõîäèòå çà òðàíñïîðò äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà íà äåöàòà ïî ïðîåêòà. Ïðåç íîåìâðè 2007 ã. ñå ÷àêàøå êîìèñèÿòà ïî òðàíñïîðòà êúì Ñòîëè÷íèÿ îáùèíñêè ñúâåò äà çàïî÷íå ðàáîòà. Ìåìîðàíäóìúò çàëàãà ôîíäàöèÿòà, îáùèíàòà, äèðåêòîðèòå íà äåòñêèòå ãðàäèíè è íà ó÷èëèùàòà äà îáñúæäàò ñúâìåñòíî ïðèåìà íà äåöà çà âñÿêà ó÷åáíà ãîäèíà ÷ðåç: 103

Интервю с доцент Ангелина Иванова, педагогически експерт в проекта, 15 октомври 2007 г.

104

Официално съобщение на фондация Романи Бахт до медиите, публикувано на сайта на организацията: http://baht2000.free.bg/pres.html

110

1. Îáîáùàâàíå íà èíôîðìàöèÿòà çà ïîäëåæàùèòå íà çàäúëæèòåëíî îáó÷åíèå ïî ÅÑÃÐÀÎÍ ÿíóàðè âñÿêà ãîäèíà. 2. Îáñúæäàíå íà êîíêðåòíè äåòñêè ãðàäèíè è ó÷èëèùà, êîèòî ðàáîòÿò ñ äåöà â ïîäãîòâèòåëíè ãðóïè/êëàñîâå. 3. Ðàáîòíè ñðåùè ìåæäó îáùèíàòà, ôîíäàöèÿòà è äèðåêòîðèòå íà äåòñêè ãðàäèíè è ó÷èëèùà çà îáñúæäàíå íà ïðèåìà íà äåöà îùå ïðåç ôåâðóàðè. Îáùèíàòà ñå àíãàæèðà è äà ôèíàíñèðà ïðàçíóâàíåòî íà òðàäèöèîííè ðîìñêè ïðàçíèöè – Âàñèëèöà, Òîäîðîâ äåí (ïðàçíèê íà „Ôàêóëòåòà“), 8 àïðèë, êàêòî è íÿêîè èíèöèàòèâè íà ó÷èëèùàòà â ðàéîí „Êðàñíà ïîëÿíà“. Äîïúëíèòåëíî îáùèíàòà ïîåìà äà îñèãóðè ó÷åáíà áàçà è ó÷èòåëè çà ïðîâåæäàíåòî íà ëÿòíîòî ó÷èëèùå íà ôîíäàöèÿòà. Ïàðòíüîðñòâîòî íà „Ðîìàíè Áàõò“ ñ ÐÈÎ Ñîôèÿ ñúùî å ðåãëàìåíòèðàíî ñúñ ñïîðàçóìåíèå. Òî ïðåäâèæäà: 1. Â ãîäèøíèòå ïëàíîâå íà ó÷èëèùàòà äà ñå îòáåëÿçâàò òðàäèîöèîííèòå ðîìñêè ïðàçíèöè. 2. Ïðèîðèòåòíî îáó÷åíèå íà ó÷èòåëè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. 3. Ïðîâåæäàíå íà ñåìèíàðè ñ Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ ñ ó÷àñòèåòî íà äèðåêòîðè è ó÷èòåëè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Ïðåç 2006/2007 ãîäèíà ÷àñò îò ó÷èòåëèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà áÿõà âêëþ÷åíè â ìàãèñòúðñêè ïðîãðàìè êúì Þãîçàïàäíèÿ óíèâåðñèòåò â Áëàãîåâãðàä ïî ïðîãðàìà ÔÀÐ 2003. Ôîíäàöèÿòà íå ðàáîòè ñ íèòî åäíà îò öúðêâèòå íà òåðèòîðèÿòà íà „Ôàêóëòåòà“.

Ç. Áåðêîâèöà 1. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà Ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà å ïúðâà çà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â Áåðêîâèöà. Ïðîåêòúò ñå îñúùåñòâÿâà îò ôîíäàöèÿ çà Ðåãèîíàëíî è êóëòóðíî ðàçâèòèå „Íàíãëå 2000“ ñ ðúêîâîäèòåë Òàøêî Òàíîâ. Äåñåãðåãàöèîííèÿò ìîäåë íà ïðîåêòà â Áåðêîâèöà å óíèêàëåí â ñðàâíåíèå ñ îñòàíàëèòå ïðîåêòè ïî äâå ïðè÷èíè: 1. Çà ïúðâè ïúò äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò ñå èçâúðøâà îò îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî íå å îò ãðàäà, â êîéòî ðàáîòè; 2. Îò ñàìîòî íà÷àëî íà ïðîåêòà åêèïúò, êîéòî ãî îñúùåñòâÿâà å ñìåñåí è ÷àñò îò íàñòàâíèöèòå, êîèòî ðàáîòÿò ïðÿêî ñ ðîìñêèòå äåöà ñà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä. 111

Æèòåëèòå íà Áåðêîâèöà ñà îêîëî 15 700. Â ãðàäà èìà åäèí îáîñîáåí ðîìñêè êâàðòàë „Ðàêîâèöà“ ñ îêîëî 3 430 ðîìè, êîøíè÷àðè è ìóõ÷èè, ïî äàííè íà „Íàíãëå“. Äîìàêèíñòâàòà ñà 857. Êâàðòàëúò å â íà÷àëîòî íà Áåðêîâèöà è å îòäàëå÷åí îò ó÷èëèùàòà â ãðàäà. Â Áåðêîâèöà íÿìà è ãðàäñêè òðàíñïîðò, êîéòî äà óëåñíÿâà êîìóíèêàöèÿòà ìåæäó êâàðòàë „Ðàêîâèöà“ è îñòàíàëàòà ÷àñò íà ãðàäà. Ïîâå÷åòî îò ðîìèòå â êâàðòàë „Ðàêîâèöà“ ñå çàíèìàâàò ñ äúðâàðñòâî è òúðãîâèÿ è ïúòóâàò ñåçîííî. Îòñúñòâèåòî íà ðîäèòåëèòå, êîèòî ÷åñòî âçèìàò è äåöàòà ñúñ ñåáå ñè, å åäèí îò îñíîâíèòå ïðîáëåìè ïðè ðàáîòàòà íà „Íàíãëå“ è ó÷èòåëèòå ñ äåöàòà îò êâàðòàëà. Â êâàðòàëà èìà åäíî îáîñîáåíî ó÷èëèùå „Ã.Ñ. Ðàêîâñêè“, â êîåòî ñå îáó÷àâàò äåöà îò I äî VIII êëàñ. 2. Ó÷èëèùíà ìðåæà â Áåðêîâèöà Â Áåðêîâèöà èìà ÷åòèðè îñíîâíè ó÷èëèùà, åäíî îò êîèòî â ðîìñêèÿ êâàðòàë. Â ãðàäà èìà ñúùî ïîìîùíî ó÷èëèùå „Õðèñòî Áîòåâ“, ÄÎÂÄËÐÃ „Ë. Òåíåâà“ è îçäðàâèòåëåí èíòåðíàò. Â ïîìîùíîòî ó÷èëèùå è â îçäðàâèòåëíèÿ èíòåðíàò ãîëÿìà ÷àñò îò äåöàòà ñà îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Êàêâà ÷àñò îò äåöàòà â ïîìîùíîòî ó÷èëèùå è â îçäðàâèòåëíèÿ èíòåðíàò ñà ñúñ ñïåöèàëíè îáðàçîâàòåëíè è çäðàâîñëîâíè ïîòðåáíîñòè èçèñêâà ñïåöèàëíî èçñëåäâàíå, êîåòî åêèïúò íà îöåíêàòà íÿìàøå êàê äà ïðîâåäå. Â îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå â êâàðòàë „Ðàêîâèöà“ ñå îáó÷àâàò îêîëî 370 äåöà îò ïîäãîòâèòåëåí äî îñìè êëàñ ïî äàííè íà ôîíäàöèÿ „Íàíãëå“. Äåöà îò êâàðòàë „Ðàêîâèöà“ ñå îáó÷àâàò è â ó÷èëèùåòî â ñúñåäíîòî ñåëî Áúðçèÿ, êîåòî ñå å ïðåâúðíàëî âúâ âòîðè÷íî ñåãðåãèðàíî. Îùå ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà ôîíäàöèÿ „Íàíãëå 2000“ çàïî÷âà äà ðàáîòè ñ âñè÷êè ó÷èëèùà â Áåðêîâèöà, â êîèòî ñå îáó÷àâàò äåöà îò áúëãàðñêè åòíè÷åñêè ïðîèçõîä. Âúïðåêè ÷å ó÷èëèùàòà ó÷àñòâàò â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò, ó÷åíèöèòå â òÿõ íå ñà ðàçïðåäåëåíè ðàâíîìåðíî. Íàé-ìíîãî ñà äåöàòà â 1 ÎÓ „Í.É. Âàïöàðîâ“, êîåòî å çàïî÷íàëî äà ðàáîòè ñ ðîìñêè äåöà ïðåäè 5 ãîäèíè. Òàì ñå îáó÷àâàò 49 äåöà, ïðèâëå÷åíè îò åêèïà íà ôîíäàöèÿ „Íàíãëå“, ïî äàííè íà ÐÈÎ-Ìîíòàíà è íà „Íàíãëå“. Âúâ âòîðî îñíîâíî ó÷èëèùå „Õð. Ñìèðíåíñêè“ ñå îáó÷àâàò 39 äåöà ïî ïðîåêòà. Òî å è íàé-áëèçî äî êâàðòàë Ðàêîâèöà. Íàé-ìàëêî 14, ñà äåöàòà â 3 ÎÓ „Èâàí Âàçîâ“. Ñïîðåä ïðîâåäåíèòå èíòåðâþòà ñ åêèïà íà ïðîåêòà è ó÷èòåëñêèòå êîëåêòèâè îò îñòàíàëèòå äâå ó÷èëèùà, 3 ÎÓ ñå îáîñîáÿâà êàòî „áúëãàðñêî“ è èçïîëçâà òîâà ïðè êàìïàíèèòå ñè çà íàáèðàíå íà äåöà. Àðãóìåíòúò íà äèðåêòîðà íà ó÷èëèùåòî å, ÷å å çàïúëíåí êàïàöèòåòúò è ðàáîòè ñ ðîìñêè äåöà îò áëèçêèÿ äîì „Ë. Òåíåâà“. Âúïðåêè òîâà, àêî íå ñå àíãàæèðàò ðàâíîìåðíî âñè÷êè ó÷èëèùà ñ îáó÷åíèåòî íà ðîìñêè äåöà, èìà îïàñíîñò äâåòå ó÷èëèùà, êîèòî ïðèåìàò àêòèâíî äåöà îò êâàðòàë „Ðàêîâèöà“ äà ïîëó÷àò åòèêåòà „öèãàíñêè“. Ñúîòâåòíî 3 ÎÓ „Èâàí Âàçîâ“ ðèñêóâà äà áúäå ñúùî ñåãðåãèðàíî, íî êàòî „áúëãàðñêî“ ó÷èëèùå.

112

Íåäîñòèãúò íà äåöà â ó÷èëèùàòà â Áåðêîâèöà, êàêòî è â îñòàíàëèòå ãðàäîâå, ó÷àñòâàùè â äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè, å åäèí îò îñíîâíèòå ôàêòîðè, êîèòî „óëåñíÿâàò“ âêëþ÷âàíåòî íà ðîìñêè äåöà â ïðèåìíè ó÷èëèùà. ×åñòî ðîìñêèòå äåöà „ñïàñÿâàò“ ïàðàëåëêà. Ó÷àñòíèöèòå â ïðîåêòèòå, êàêòî â Áåðêîâèöà, òàêà è â Ìîíòàíà, Ïëåâåí è Âèäèí ñà êàòåãîðè÷íè, ÷å ñ ïðèáëèæàâàíåòî íà ó÷åáíàòà ãîäèíà è îôîðìÿíåòî íà äîêóìåíòàöèÿòà ïî Ñïèñúê 1 ñå óâåëè÷àâà íàòèñêúò âúðõó òÿõ çà „äàâàíå“ íà äåöà. Åäèíñòâåíîòî ó÷èëèùå â Áåðêîâèöà, êîåòî å çàïàçèëî áðîÿ íà ó÷åíèöèòå ñè ïðåç ïîñëåäíèòå 5 ãîäèíè ïî÷òè íåïðîìåíåí å 3 ÎÓ, òîâà â êîåòî ñå îáó÷àâàò íàé-ìàëêî ðîìñêè äåöà. Îñòàíàëèòå ó÷èëèùà èçïèòâàò çàòðóäíåíèÿ ïðè ñôîðìèðàíåòî íà ïàðàëåëêèòå ñè è çàïàçâàíåòî íà ùàòà ïî òðóäîâ äîãîâîð. Òàáëèöà 24: Îáù áðîé äåöà â îñíîâíèòå ó÷èëèùà â Áåðêîâèöà Áðîé çàïèñàíè äåöà

Ó÷èëèùå 1 ÎÓ

2 ÎÓ

3 ÎÓ

Áðîé äåöà 2007/2008

291

267

335

Áðîé äåöà ïðåäè 5 ãîäèíè

370

360

370

Ïðè çàïî÷âàíåòî íà ïðîåêòà ôîíäàöèÿ „Íàíãëå“ óñïÿâà äà çàïèøå 100 äåöà îò ïîäãîòâèòåëåí äî îñìè êëàñ â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà â ãðàäà. Îò òÿõ 71 çàâúðøâàò óñïåøíî ó÷åáíàòà ãîäèíà, ïî äàííè íà ôîíäàöèÿòà. Â õîäà íà îáó÷åíèå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà îòïàäàò 29 äåöà. Îñíîâíàòà ãðóïà îòïàäíàëè ñà ó÷åíèöè â ñåäìè è îñìè êëàñ, êîèòî íå óñïÿâàò äà íàâàêñàò ïðîïóñêèòå â îáðàçîâàíèåòî ñè, ïîëó÷åíî â îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå. 3. Åêèï íà ïðîåêòà Âñè÷êè îñòàíàëè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè ñà âîäåíè îò õîðà, ìàêàð è íå îò êâàðòàëà, ñ êîéòî ðàáîòÿò, òî ïîíå îò ñúùèÿ ãðàä. Ôîíäàöèÿ „Íàíãëå 2000“ å ðåãèñòðèðàíà â Ìîíòàíà è äî çàïî÷âàíåòî íà ïðîåêòà íå å ðàáîòèëà â Áåðêîâèöà. Ðúêîâîäèòåëÿò íà ïðîåêòà Òàøêî Òàíîâ è íåãîâèÿò êîëåãà Âåñåëèí Ëàêîâ ñà îò Ìîíòàíà. È äâàìàòà ñà ñðåä îñíîâàòåëèòå, çàïî÷íàëè äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò òàì. Ïðåç ïîãëåäà íà îáùåñòâåíîñòòà â Áåðêîâèöà ôîíäàöèÿ „Íàíãëå“ çàïî÷âà ðàáîòà êàòî „÷óæäåíåö“ îò äðóã ãðàä. Ðúêîâîäèòåëÿò íà ïðîåêòà íå å ÷óæä íà îáùíîñòòà â êâàðòàë „Ðàêîâèöà“, òúé êàòî èìà áëèçêè ðîäíèíè â Áåðêîâèöà. Îðãàíèçàöèÿòà îáà÷å å ÷óæäà çà ìíîçèíñòâîòî îò áúëãàðèòå â ãðàäà, êîèòî ñå îòíàñÿò ñ íåäîâåðèå êúì íåÿ. Åêèïúò íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â Áåðêîâèöà ñå ñúñòîè îò 10 ÷îâåêà: ðúêîâîäèòåë, ñ÷åòîâîäèòåë, ïåäàãîã, òðèìà íàñòàâíèöè, êîîðäèíàòîð, øîôüîð, êîîðäèíàòîð çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëè è êîíñóëòàíò. Ðúêîâîäèòåë íà ïðîåêòà å Òàøêî Òàíîâ. 113

Îùå â íà÷àëîòî ïðîåêòúò â Áåðêîâèöà ñòàðòèðà ñ åêèï îò ðîìè è áúëãàðè. Ñ èçêëþ÷åíèå íà ðúêîâîäèòåëÿ è êîîðäèíàòîðà, îñòàíàëèÿò åêèï íà ïðîåêòà å îò Áåðêîâèöà. Èçáèðàí å ñ êîíêóðñ, îáÿâåí â ìåñòíèòå ìåäèè. Ïðè çàïî÷âàíåòî íà âñè÷êè îñòàíàëè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè êëþ÷îâàòà ðîëÿ íà íàñòàâíèêà, êîéòî ðàáîòè äèðåêòíî ñ ðîäèòåëèòå, ãàðàíòèðà ïðåä òÿõ ñèãóðíîñòòà íà äåöàòà èì è èìà çàùèòíà ôóíêöèÿ çà ðîìñêèòå äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, å äîâåðåíà íà ðîìè. Ïðîåêòúò â Áåðêîâèöà å åäèíñòâåíèÿò, íàçíà÷èë íà òàçè êëþ÷îâà ïîçèöèÿ è õîðà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä, êîèòî äèðåêòíî ðàáîòÿò ñ ðîäèòåëèòå è äåöàòà îò ðîìñêèÿ êâàðòàë. Ïðîåêòúò å íàçíà÷èë íàñòàâíèê âúâ âñÿêî åäíî îò òðèòå ïðèåìíè ó÷èëèùà. Äâàìà îò íàñòàâíèöèòå ñà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä, íàçíà÷åíè çàðàäè ïåäàãîãè÷åñêîòî ñè îáðàçîâàíèå. „Ðîäèòåëèòå (â êâàðòàëà, áåë.àâò.) ãëåäàò ïî-äîáðå íà õîðàòà îòâúí, êîãàòî èäâàò äà ãè àãèòèðàò. Íå ãè áúðêàò ñ ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè, èìàò àâòîðèòåò ïîíåæå ãè âèæäàò, ÷å ñà îáðàçîâàíè“ å åäèí îò àðãóìåíòèòå íà ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà çà èçáîðà íà íàñòàâíèöè îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä.105 Êîîðäèíàòîðúò çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå è åäèíèÿò íàñòàâíèê ñà îò êâàðòàë „Ðàêîâèöà“. Ïåäàãîãúò íà ïðîåêòà ïîääúðæà êîíòàêòè ñ äèðåêòîðèòå íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, ñ ó÷èòåëèòå è ðîäèòåëèòå. Îðãàíèçèðà ñúùî è àäìèíèñòðàòèâíàòà ðàáîòà â ïðîåêòà. Öåëèÿò åêèï ðàáîòè äèðåêòíî ñ ðîäèòåëèòå îò êâàðòàëà. Íàñòàâíèöèòå ïîåìàò ñóòðèíòà äåöàòà îò êâàðòàëà, îòèâàò ñ òÿõ äî ó÷èëèùåòî è îñòàâàò òàì ïðåç öåëèÿ äåí, äîêàòî ïðèêëþ÷àò ó÷åáíèòå çàíÿòèÿ. Íàñòàâíèöèòå ñà âðúçêàòà ìåæäó ðîäèòåëèòå è ó÷èòåëèòå. Âúçíèêíàëèòå ïðîáëåìè â ó÷èëèùå ñå ðåøàâàò îò íàñòàâíèöèòå, ïåäàãîãúò íà ïðîåêòà è ðúêîâîäèòåëÿ. Çà âñÿêî äåòå ñå âîäè èíäèâèäóàëíî äîñèå ñ îöåíêè. Åêèïúò å áèë íà îáìåí íà îïèò â Ïëåâåí. Ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà ïðîåêòúò è íàñòàâíèöèòå ñà áèëè êîíñóëòèðàíè îò Éîñèô Íóíåâ, äúðæàâåí åêñïåðò â Ìèíèñòåðñòâî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà. Îáó÷åíèÿ íà ó÷èòåëèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà íå ñà ïðîâåæäàíè. 4. Îðãàíèçàöèÿ íà ïðîåêòà 4.1. Îáõâàò íà ïðîåêòà „Íàíãëå“ èçáèðà äà çàïî÷íå äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ â Áåðêîâèöà îñíîâíî ñ äåöà äî ÷åòâúðòè êëàñ. Íàä 70% îò äåöàòà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà ïðåç ïúðâàòà ó÷åáíà ãîäèíà, ñà îò ïîäãîòâèòåëåí äî IV êëàñ. Íàé-ìíîãî ñà äåöàòà â ïîäãîòâèòåëåí è ïúðâè êëàñ, îáùî 40. Îò âòîðè äî ÷åòâúðòè êëàñ ñà âêëþ÷åíè 37 ó÷åíèöè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Â ïðîãèìíàçèàëíà ñòåïåí ïðîåêòúò å çàïèñàë 23 äåöà. Íàé-ìíîãî ñà çàïèñàíèòå äåöà â ïåòè êëàñ – 10. 105

Интервю с Ташко Танов, председател на фондация „Нангле“, Берковица, 19 октомври 2007 г.

114

Òàáëèöà 25: Ðàçïðåäåëåíèå ïî êëàñîâå íà ðîìñêèòå äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà Ó÷åáíà ãîäèíà

Îáù áðîé äåöà

2006/2007 2007/2008

Äåöà, ðàçïðåäåëåíè ïî êëàñîâå ÏÊ

100

123

Ïðåç òàçè ó÷åáíà ãîäèíà â ïðîåêòà ñà çàïèñàíè 123 äåöà èëè 48 íîâè äåöà. Ôîíäàöèÿòà ïðîäúëæàâà äà çàïèñâà äåöà îò âñè÷êè êëàñîâå. Ôîêóñúò îáà÷å îñòàâàò äåöàòà â ïîäãîòâèòåëåí è ïúðâè êëàñ. Îò òÿõ 16 ñà â ÏÊ è 8 ñà íîâèòå äåöà, ïðèâëå÷åíè â ïúðâè êëàñ. Âòîðàòà íàé-ãîëÿìà ãðóïà ó÷åíèöè ñà çàïèñàíèòå â VI êëàñ – 8 íîâè äåöà. Ó÷åíèöèòå ó÷àò íà äâå ñìåíè è ñå èçâîçâàò ñ àâòîáóñà íà îðãàíèçàöèÿòà. Ðàçõîäèòå çà çàïëàòà íà øîôüîðà è çà ãîðèâî ñà ïîåòè îò îáùèíàòà. Ïðè ðåìîíò íà àâòîáóñà äåöàòà ñà èçâîçâàíè ñ íàåòè àâòîáóñè èëè ñ òàêñèòà çà ïî-ìàëêèòå ãðóïè ó÷åíèöè. Òúé êàòî íÿìà ãðàäñêè òðàíñïîðò, åäèíñòâåíèÿò íà÷èí çà ïîâå÷åòî îò äåöàòà îò êâàðòàëà äà ñòèãàò äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà å ñ îñèãóðåíèÿ òðàíñïîðò îò ôîíäàöèÿòà. Íÿêîè îò äåöàòà, êîèòî èìàò âúçìîæíîñò, ïîëçâàò è òàêñèòà, îáÿñíÿâàò îò åêèïà íà „Íàíãëå“. Òå îáà÷å ñà ìàëêî. Â íà÷àëîòî íà ïðîåêòà èçâîçâàíåòî ñàìî íà ðîìñêèòå äåöà äî ó÷èëèùå ïðåäèçâèêâà íåäîâîëñòâî ñðåä îáùåñòâåíîñòòà. Îáùèíàòà îòïóñêà äâà àâòîáóñà çà äåöàòà îò äðóãè êâàðòàëè, êîèòî õîäÿò íà ó÷èëèùå â 1 è 2 ÎÓ. 4.2. Îòïàäíàëè ó÷åíèöè Ïî÷òè åäíà ÷åòâúðò îò äåöàòà, çàïèñàíè â ïðîåêòà, ñà íàïóñíàëè ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà. Íàé-ãîëÿì å îòíîñèòåëíèÿò äÿë íà íàïóñíàëèòå ïðèåìíèòå ó÷èëèùà íà òåçè, êîèòî ñà çàâúðøèëè ïåòè êëàñ â ó÷èëèùåòî â „Ðàêîâèöà“. Îò ïîñòúïèëèòå 13 äåöà â ïðèåìíè ó÷èëèùà ñëåä V êëàñ, 8 îòïàäàò â õîäà íà ó÷åáíàòà ãîäèíà. Â ïúðâè êëàñ ñàìî åäíî äåòå ñå å âúðíàëî â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå. Îò ïðîâåäåíèòå èíòåðâþòà ñ åêèïà ïî ïðîåêòà è ðàçãîâîðèòå ñ ó÷èòåëèòå îò 1 è 2 ó÷èëèùå êàòî îñíîâíà ïðè÷èíà èçëèçà íèñêîòî íèâî è ïîäãîòîâêà, êîèòî ó÷åíèöèòå ñà ïîëó÷èëè â îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå â êâàðòàë „Ðàêîâèöà“. Áÿõà öèòèðàíè ñëó÷àè, êîãàòî äåöà îò VI – VIII êëàñ íå ìîãàò äà ÷åòàò äîáðå è íå çíàÿò òàáëèöàòà çà óìíîæåíèå. Ñèòóàöèÿòà â Áåðêîâèöà ïîòâúðæäàâà èçâåñòíîòî îò îïèòà äî ìîìåíòà, ÷å ïîäãîòîâêàòà â îáîñîáåíèòå ó÷èëèùà íå ïîçâîëÿâà íà ó÷åíèöèòå äà ñå âêëþ÷àò êàòî ðàâíè â ñúùàòà îáðàçîâàòåëíà ñòåïåí â ìàñîâèòå ó÷èëèùà. Âòîðàòà îñíîâíà ïðè÷èíà, ïîðàäè êîÿòî îòïàäàò äåöàòà, å äåòñêèÿò òðóä è âêëþ÷âàíåòî èì â áðàíå íà áèëêè è ñúáèðàíå íà äúðâà çàåäíî ñ ðîäèòåëèòå ïðè çàïî÷âàíåòî íà ñåçîíà íàïðîëåò. Çàìèíàëè ñ ðîäèòåëèòå ñè äà ïúòóâàò èëè â „ãîðàòà“ ñà ÷åòèðè äåöà ìåæäó V è VIII êëàñ. 115

4.3. Ïðîáëåìè â ó÷åáíèÿ ïðîöåñ Ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà â ïðîåêòà ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà å äîáúð 3,99. Òàáëèöà 26: Ñðåäåí ãîäèøåí óñïåõ ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò Ñðåäåí ãîäèøåí óñïåõ ïî êëàñîâå

Ó÷èëèùå 1

ÎÓ „Í. É. Âàïöàðîâ“

5.00

3.98

3.00

4.19

3.46

3.50

4.00

Áðîé äåöà â êëàñ*

ÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“

3.50

4.56

3.87

3.95

4.00

3.25

Áðîé äåöà â êëàñ

ÎÓ „Èâàí Âàçîâ“

3.33

3.86

4.78

3.89

5.29

Áðîé äåöà â êëàñ

*Áðîé íà äåöàòà â êëàñ ïðè çàïî÷âàíåòî íà ó÷åáíàòà ãîäèíà. Â ðåäîâåòå, â êîèòî íå å äàäåí óñïåõ, ó÷åíèöèòå ñà îòïàäíàëè â õîäà íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ.

Åäèíñòâåíî äåöàòà â ïúðâè êëàñ â 1 ÎÓ èìàò óñïåõ ìíîãî äîáúð 5,00. Ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å ñëåä 2 êëàñ ñàìî â îòäåëíè ñëó÷àè óñïåõúò íà äåöàòà â ïðîåêòà å ïî-âèñîê èëè ðàâåí íà 4,00. Ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà â 1 ÎÓ å 3,87, à íà 2 ÎÓ å 3,85. Ïî-âèñîê å óñïåõúò â 3 ÎÓ – 4,23, êúäåòî ó÷åáíàòà ãîäèíà ñà ïðèêëþ÷èëè 9 äåöà. Îñíîâíèòå ïðîáëåìè, êîèòî ñðåùàò ó÷èòåëèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, ñà ñâúðçàíè ñ ïðîïóñêèòå â íèâîòî íà äåöàòà. Îñíîâíèòå ôîðìè çà íàâàêñâàíå ñà ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè è äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå ïî îòäåëíèòå ïðåäìåòè. Ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè ñà íà èçäðúæêà íà îáùèíàòà. Âúâ 2 è 3 ó÷èëèùå ñà îðãàíèçèðàíè ïî äâå ñáîðíè ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè – åäíà â I – IV êëàñ è åäíà â V – VI êëàñ. ÏÈÃ â ïðîãèìíàçèàëíà ñòåïåí ñå ïîñåùàâà è îò ïî-ãîëåìèòå ó÷åíèöè â VII è VIII êëàñ. Ó÷èòåëèòå è â äâåòå ó÷èëèùà ñà êàòåãîðè÷íè, ÷å áðîÿò íà ÏÈÃ íå å äîñòàòú÷åí, òúé êàòî äåöàòà ñà ìíîãî, à å íåîáõîäèìà èíäèâèäóàëíà ðàáîòà ñ òÿõ. Ïðåïîäàâàòåëèòå ñà ïðîòèâ è ñáîðíàòà ãðóïà I – IV êëàñ, òúé êàòî äåöàòà ñà áèëèíãâè è èìàò íóæäà îò äîïúëíèòåëíà ðàáîòà ïî áúëãàðñêè åçèê, íå ñàìî îò ïîäãîòîâêà çà ñëåäâàùèÿ äåí. Äâå ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè â íà÷àëíà ñòåïåí èìà ñàìî â 1 ÎÓ, êúäåòî äåöàòà îò êâàðòàëà ñà ïîâå÷å. Ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè ñà îðãàíèçèðàíè êàêòî ñëåäâà: I – III êëàñ, II – IV êëàñ è V – VI êëàñ. Ôîíäàöèÿòà çàïëàùà è äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå çà èíäèâèäóàëíà ðàáîòà íà ó÷èòåëèòå îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñ äåöàòà îò ïðîåêòà. Ñïîðåä ó÷èòåëèòå ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè è äîïúëíèòåëíèòå ÷àñîâå íå ñà äîñòàòú÷íè, çà äà ñå íàâàêñàò ïðîïóñêèòå â ïîäãîòîâêàòà äî ìîìåíòà. Îöåíÿ116

âàùèÿò åêèï ñå ñáëúñêà ñúñ ñèëíè îïëàêâàíèÿ îò ó÷èòåëèòå â äâåòå ó÷èëèùà, â êîèòî ñå îáó÷àâàò ïî-ãîëÿìà ÷àñò îò äåöàòà. Îñíîâíèòå îïëàêâàíèÿ íà ó÷èòåëèòå îò äâåòå ïðèåìíè ó÷èëèùà ñà: • Äåöàòà ìàñîâî íå ñà ïîñåùàâàëè äåòñêà ãðàäèíà è ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà è íå âëàäåÿò äîáðå áúëãàðñêè åçèê. • Òðóäíî å îáó÷åíèåòî åäíîâðåìåííî â êëàñ íà äåöà ñ ðàçëè÷íî íèâî íà âëàäååíå íà åçèêà. • Ëèïñâàò èì íàâèöè çà ó÷åíå è ñòîåíå â ÷àñ. • Ëèïñâàò õèãèåííè íàâèöè. Äåöàòà â Áåðêîâèöà ñà áèëèíãâè. Â ìíîãî îò ñåìåéñòâàòà â êâàðòàëà ñå ãîâîðè îñíîâíî íà ðîìñêè åçèê. Ãîëÿìà ÷àñò îò äåöàòà îò êâ. „Ðàêîâèöà“ íå ñà ïîñåùàâàëè äåòñêà ãðàäèíà è ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà, ñòàíà ÿñíî ñëåä ñðåùèòå ñ åêèïà íà ôîíäàöèÿòà è ó÷èòåëèòå. Ñïîðåä ó÷èòåëèòå èìà ó÷åíèöè, êîèòî íå ìîãàò äà íàâàêñàò ðàçëèêàòà â åçèêà è â IV êëàñ. „Çà òÿõ áúëãàðñêèÿò å êàòî ÷óæä åçèê, òîâà ãè îáåçâåðÿâà è ãóáÿò èíòåðåñ“, å ìíåíèå íà ó÷èòåë â 1 ÎÓ. Àêî äåòñêàòà ãðàäèíà å èçáîð íà ñåìåéñòâîòî, òî ïðåäó÷èëèùíîòî îáðàçîâàíèå å çàäúëæèòåëíî. Îáùèíàòà íå å èçïúëíèëà çàäúëæåíèÿòà ñè äà îáõâàíå âñè÷êè äåöà â ïðåäó÷èëèùíî îáðàçîâàíèå, êàêòî è äà îñèãóðè íåîáõîäèìèòå óñëîâèÿ çà ïðîâåæäàíåòî ìó. Ó÷èòåëèòå ïðåïîðú÷âàò äåöàòà äà èìàò äâå ãîäèíè ïðåäó÷èëèùíî îáðàçîâàíèå, çà äà ìîæå ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà äà ñå íàáëåãíå íà îâëàäÿâàíåòî íà åçèêà. Ó÷èòåëèòå ñà çàòðóäíåíè è ïðè ïðåïîäàâàíåòî íà äåöàòà â êëàñ è ðàáîòàòà ñ ó÷åíèöè ñ ðàçëè÷íî íèâî íà çíàíèÿ. Èìàëî å ó÷èòåëè, êîèòî ñà îòêàçâàëè äà ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà. Ïðîáëåìèòå ñà ðåøàâàíè ìåæäó äèðåêòîðèòå è ïðåäñòàâèòåëèòå íà ôîíäàöèÿòà. Çàòðóäíåíèÿòà â ðàáîòàòà íà ïåäàãîçèòå ñ äåöàòà èçîñòðÿò îòíîøåíèÿòà èì ñ ôîíäàöèÿ „Íàíãëå“ è íàïðåæåíèÿòà ìåæäó òÿõ ñà âèäèìè. Ñúùåâðåìåííî îñåçàåìîòî íåäîâåðèå, ÷å ìîãàò äà ñå ïîñòèãíàò äîáðè ðåçóëòàòè ñ ðîìñêèòå äåöà è ìíåíèÿ êàòî „çà ó÷èòåëÿ å íåïîíîñèìî“, „ñ òåçè äåöà íå ìîæå äà ñå ðàáîòè“, „áðîéêàòà å îãðîìíà“ , ãðàíè÷àò ñ ïðåäóáåæäåíèå è äèñêðèìèíàöèîííî îòíîøåíèå êúì ó÷åíèöèòå. Íåîáõîäèìî å ÐÈÎ äà èçïúëíÿâà çàäúëæåíèÿòà ñè è äà îêàçâà àêòèâíà ìåòîäè÷åñêà ïîìîù íà ó÷èëèùàòà è, íàé-âå÷å, äà ïðåäîñòàâè óñëîâèÿ çà ïî-äîáðà êâàëèôèêàöèÿòà íà ïåäàãîçèòå â Áåðêîâèöà çà ðàáîòà ñ äåöà áèëèíãâè è â ìóëòèêóëòóðíà ñðåäà. Èçãðàæäàíåòî íà óìåíèÿ çà ðàáîòà ñ ðîìñêè äåöà áåøå çàÿâåíî êàòî íåîáõîäèìîñò ïðè ñðåùèòå íà îöåíÿâàùèÿ åêèï ñ ó÷èòåëèòå. Âúïðåêè òðóäíîñòèòå, ôîíäàöèÿ „Íàíãëå“ â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ìåñòíèòå èíñòèòóöèè, óñïÿâà äà ïðèäâèæè íàïðåä ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ â Áåðêîâèöà. 4.4. Ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå Ìîòèâèðàíåòî íà ðîäèòåëèòå å êëþ÷îâî çà óñïåõà íà ïðîåêòà ñïîðåä åêèïà íà „Íàíãëå“. Â êâàðòàëà ïî÷òè íÿìà õîðà ñúñ ñðåäíî îáðàçîâàíèå, îáÿñíÿâàò îò 117

îðãàíèçàöèÿòà. Ïîâå÷åòî îò æèòåëèòå ìó ñà ïúòóâàùè òúðãîâöè èëè äúðâàðè, êîèòî èìàò óñïåõ è áåç îáðàçîâàíèå. Îðãàíèçàöèÿòà ñå áîðè ñ òåçè íàãëàñè è ñå îïèòâà äà óáåäè ðîäèòåëèòå äà çàïèøàò äåöàòà ñè â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà. Îñíîâíèÿò ïðîáëåì, ñ êîéòî ñå ñáëúñêâà „Íàíãëå“ å íàãëàñàòà íà ðîäèòåëèòå äà âçèìàò äåöàòà ñúñ ñåáå ñè, êîãàòî çàìèíàâàò ïî ðàáîòà èëè â ãîðàòà. Ðåçóëòàòúò å íåðåäîâíî ïîñåùåíèå è/èëè îòïàäàíå îò ó÷èëèùå. Èíäèâèäóàëíèòå ñðåùè è ðàçãîâîðè ñà îñíîâíèÿò ïîäõîä, êîéòî îðãàíèçàöèÿòà èçïîëçâà çà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå. „Íàíãëå“ ñúùî ïîëó÷àâà è ñúäåéñòâèå îò ïàñòîðà íà åâàíãåëñêàòà öúðêâà â êâàðòàëà, êîéòî íàñúð÷àâà ÷ëåíîâåòå íà ñâîÿòà öúðêâà äà çàïèñâàò äåöàòà ñè â ó÷èëèùàòà èçâúí êâàðòàëà è ïðåäîñòàâÿ ïîìåùåíèÿ çà ñúáðàíèÿ. Ôîíäàöèÿòà îðãàíèçèðà è ðîäèòåëñêè ñðåùè â êâàðòàëà â åâàíãåëñêàòà öúðêâà. Ðîäèòåëñêèòå ñðåùè ñà ñ ó÷àñòèåòî íà ó÷èòåëè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Îñèãóðåí å è òðàíñïîðò çà ñåìåéñòâàòà ïðè ðîäèòåëñêè ñðåùè, îáÿâåíè îò ó÷èëèùàòà. Ïîñåùàåìîñòòà íà òÿõ íå å âèñîêà. 4.5. Çàïèñâàíå íà äåöà â ïðîåêòà Îðãàíèçàöèÿòà çàïî÷âà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå çà çàïèñâàíå íà äåöàòà èì â ïðèåìíè ó÷èëèùà îùå ïðåç àïðèë 2006 ã. Ïðåç ëÿòîòî íà ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà ó÷èòåëèòå îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñà õîäèëè â êâàðòàëà çàåäíî ñ åêèïà íà „Íàíãëå“ äà óáåæäàâàò ðîäèòåëè äà âêëþ÷àò äåöàòà ñè â òÿõíîòî ó÷èëèùå. Ïî äàííè íà åêèïà íà „Íàíãëå“ è íà ó÷èòåëèòå èìà ïðîáëåìè ñ ïîëó÷àâàíå íà îòïóñêíèòå îò îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå â êâàðòàëà. Ðîäèòåëèòå ñà áàâåíè, âðúùàíè ïî íÿêîëêî ïúòè. Îòïóñêíèòå ñà ïîëó÷àâàíè ñëåä íàìåñàòà íà îáùèíàòà èëè ñëåä êàòî ñà èçèñêâàíè ïî ñëóæåáåí ïúò îò îñòàíàëèòå äèðåêòîðè. Ìåæäó ôîíäàöèÿ „Íàíãëå“ è êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå ñå âîäè âîéíà çà çàäúðæàíå íà äåöàòà. Ïî âðåìå íà ñòà÷íèòå äåéñòâèÿ íà ó÷èòåëèòå, äèðåêòîðúò íà îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå ñå å îïèòâàë äà âúðíå îáðàòíî äåöà, âå÷å çàïèñàíè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Çà äà çàäúðæè äåöàòà, ôîíäàöèÿ „Íàíãëå“ áåøå îðãàíèçèðàëà çà òÿõ ÷àñîâå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, âîäåíè îò íàñòàâíèöèòå ïåäàãîçè íà ïðîåêòà.

118

4.6. Ðåçóëòàòè îò íàöèîíàëíèòå òåñòîâå Òàáëèöà 27: Ñðåäåí óñïåõ íà òåñòîâåòå â Áåðêîâèöà Ìàòåìàòèêà

Áúëãàðñêè åçèê

Ïîäëåæàùè

Ó÷àñòâàëè

Ñðåäåí óñïåõ

Ïîäëåæàùè

Ó÷àñòâàëè

Ñðåäåí óñïåõ

Ðîìñêè äåöà â ÎÓ „Ã.Ñ. Ðàêîâñêè“

10.78

Ðîìñêè äåöà â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà

11.91

10.99

Â íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ïî áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà è ïî ìàòåìàòèêà ñà ó÷àñòâàëè 12 ÷åòâúðòîêëàñíèêà îò îáùî 14 çàïèñàíè â ïðîåêòà. Äâàìà îò ó÷åíèöèòå ñà íà ðåñóðñíî ïîäïîìàãàíå, îáó÷àâàò ñå ïî èíäèâèäóàëíà ïðîãðàìà è íå ñà ó÷àñòâàëè â íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå. Ñðåäíî ïî áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà äåöàòà îò ïðîåêòà èìàò 10,99 òî÷êè, êîåòî ñå ðàâíÿâà íà äîáúð 3,67 ïî øåñòîáàëíàòà ñèñòåìà. Ñðåäíèÿò áðîé òî÷êè îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà å 11,91, êîåòî ñå ðàâíÿâà íà äîáúð 4,42. Ðåçóëòàòèòå ïî ìàòåìàòèêà íà ÷åòâúðòîêëàñíèöèòå ñëåä ñëóæåáíèòå äâîéêè â îáîñîáåíîòî ó÷èëèùå ñà îñåçàåìî ïîíèñêè îò òåçè â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà – 10,78 òî÷êè. Â íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ñà ó÷àñòâàëè 35 ó÷åíèêà îò ó÷èëèùåòî â êâàðòàë „Ðàêîâèöà“, îò îáùî 38 â ÷åòâúðòè êëàñ, ïî äàííè íà ÐÈÎ Ìîíòàíà. 5. Ñîöèàëåí ïðîôèë íà ïðîåêòà Ïðîåêòúò â Áåðêîâèöà îñèãóðÿâà ïúëåí íàáîð îò ñîöèàëíè óñëóãè çà âñè÷êè ó÷àñòâàùè äåöà. Òðàíñïîðò, ïúëåí êîìïëåêò ó÷åáíèöè, òåòðàäêè è ïîñîáèÿ, êîìïëåêò äðåõè è îáóâêè, äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå. Ïðîåêòúò îñèãóðÿâà è õðàíà íà îáÿä íà äåöàòà ïîä ôîðìàòà íà çàêóñêè îò ó÷èëèùíèòå ëàâêè. Õîðàòà, êîèòî ðàáîòÿò â Áåðêîâèöà, îñèãóðÿâàò è òåçè ãðèæè çà äåöàòà. Ïðîåêòúò å çàêóïèë âêëþ÷èòåëíî çäðàâíè êàðòîíè çà äåöàòà. Ñïîðåä ðúêîâîäèòåëÿ è ïåäàãîãà íà ïðîåêòà áåç ñîöèàëíèòå óñëóãè ìíîãî îò ðîäèòåëèòå íå áèõà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Ïðåç ïúðâàòà ó÷åáíà ãîäèíà ïðîåêòúò â Áåðêîâèöà íå å èìàë çàëîæåíè ñðåäñòâà çà èçâúíêëàñíè äåéíîñòè. Âúâ âòîðîòî ïðîåêòíî ïðåäëîæåíèå ñà ïðåäâè119

äåíè. Îò âòîðèÿ ñðîê íà ó÷åáíàòà 2007/2008 ãîäèíà ôîíäàöèÿòà ïðåäâèæäà äà îðãàíèçèðà ðàçëè÷íè äåéíîñòè, â êîèòî äà âêëþ÷è çàåäíî áúëãàðñêè è ðîìñêè äåöà. ×àñò îò òÿõ ùå ñå ïðîâåæäàò â ÷èòàëèùåòî â ãðàäà. Ïðåäâèäåíè ñà òàíöîâ àíñàìáúë, ñïîðòåí îòáîð, ãðúí÷àðñòâî. 6. Îáùåñòâåíà ïîäêðåïà çà ïðîåêòà Ïðè çàïî÷âàíåòî íà ïðîåêòà â Áåðêîâèöà ôîíäàöèÿòà å ïîñðåùíàòà ñ íåäîâåðèå îò îáùåñòâåíîñòòà. „Íå âÿðâàõà, ÷å ñìå ñåðèîçíè“, „Çàùî íèå?“, „Ïîâÿðâàõà ÷àê êàòî âèäÿõà àâòîáóñà“, ðàçêàçâà ðúêîâîäèòåëÿò íà ïðîåêòà Òàøêî Òàíîâ. Âêëþ÷âàíåòî íà ðîìñêè äåöà â ó÷èëèùàòà å áèëî ñúïðîâîäåíî ñ íÿêîëêî ñëó÷àè íà áúëãàðñêè ðîäèòåëè, èçòåãëèëè äåöàòà ñè â 3 ÎÓ, êúäåòî ó÷åíèöèòå ïî ïðîåêòà ñà áèëè íàé-ìàëêî. Áðîÿò íà òåçè ñåìåéñòâà å íåçíà÷èòåëåí. Çà íàãëàñèòå â ñåìåéñòâàòà ãîâîðÿò ó÷èòåëèòå: „×îâåê ñå ó÷è íà òîëåðàíòíîñò â ñðåäàòà, â êîÿòî æèâåå. Âñÿêî äåòå âêúùè ùå ÷óå „âèå íå ñè ïëàùàòå äàíúöèòå, òîêà...“. Ïðåïîðúêàòà íà ó÷èòåëèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà å ðàáîòà è ñ ðîäèòåëèòå îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä. Îáùèíàòà ïîäêðåïÿ ôîíäàöèÿ „Íàíãëå 2000“ è äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò. Ôèíàíñîâî îáùèíàòà å ïîåëà ðàçõîäèòå ïî òðàíñïîðòà è çàïëàòàòà íà øîôüîðà. Îñèãóðèëà å ñúùî è ÏÈÃ êúì ó÷èëèùàòà, íî ïî ïðåöåíêà íà ó÷èòåëèòå òåõíèÿò áðîé íå å äîñòàòú÷åí. Îáùèíàòà ïîäêðåïÿ ïîëèòè÷åñêè ôîíäàöèÿòà, íî îöåíÿâàùèÿò åêèï îñòàíà ñ âïå÷àòëåíèåòî, ÷å áè ìîãëà äà çàåìà ïî-àêòèâíà ïîçèöèÿ ïðè ñïîðîâåòå íà „Íàíãëå“ ñúñ ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå è ïðîáëåìèòå ïðè äàâàíåòî íà îòïóñêíè íà ó÷åíèöèòå. Îñíîâíî îáà÷å å íåîáõîäèìî äà çàñèëè êîíòðîëà âúðõó ïîñåùàåìîñòòà â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå â êâàðòàë „Ðàêîâèöà“. Ìíîãîáðîéíè ñà ñèãíàëèòå è îò åêèïà íà „Íàíãëå“ è îò ó÷èòåëèòå â ãðàäà çà ðåäîâíè îòñúñòâèÿ íà ó÷åíèöèòå. À ïðîáëåìèòå, ñ êîèòî òå ñå ñáëúñêâàò ïðè âêëþ÷âàíåòî èì â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà, ïîêàçâàò ïðîïóñêèòå â îñèãóðåíàòà èì ïîäãîòîâêà. Äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò â Áåðêîâèöà çàïî÷âà îêîëî ãîäèíà ñëåä êàòî îáùèíàòà å îñúäåíà çà äèñêðèìèíàöèÿ. Îáùèíñêàòà ïîëèòèêà å îïðåäåëåíà ÷ðåç Ðàìêîâà ïðîãðàìà çà èíòåãðàöèÿ íà ìàëöèíñòâàòà â îáùèíà Áåðêîâèöà, êîÿòî å ãëàñóâàíà â Îáùèíñêèÿ ñúâåò. Èçáðàíàòà ôîðìà íà äîêóìåíòà ïîçâîëÿâà íà îáùèíàòà ñàìî äà çàÿâè íàñîêèòå, áåç äà ïîåìà êîíêðåòíè àíãàæèìåíòè ñ êîíêðåòíè äåéíîñòè, ñðîêîâå è çàëîæåíè ñðåäñòâà. Åäíà îò ìåðêèòå, çàëîæåíè â Îáùèíñêàòà ðàìêîâà ïðîãðàìà, å èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà â ïðèåìíè ó÷èëèùà. Ïðåäâèäåíî å âêëþ÷âàíåòî èì â ìàñîâè ó÷èëèùà äà çàïî÷íå ïðåç ó÷åáíàòà 2005/2006 ãîäèíà ñ èçâåæäàíåòî íà 100 äåöà ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà. Íà ïðàêòèêà ïðîöåñúò ñòàðòèðà ãîäèíà ïî-êúñíî ñ äåéíîñòòà íà „Íàíãëå 2000“. Ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà íà ïðîåêòà ñà èçâåäåíè 100 äåöà, êîëêîòî ñà çàëîæåíè è â îáùèíñêàòà ïðîãðàìà. Îáùèíñêàòà ïðîãðàìà ïðåäâèæäà ïîåòàïíî äà ñå âêëþ÷àò äåöàòà â ïðèåìíè ó÷èëèùà – ïðåç âòîðàòà ãîäèíà äà ñå óâåëè÷àò ñ 20%, ïðåç òðåòàòà ñ 30% è 120

ïðåç ÷åòâúðòàòà ãîäèíà ñ 50%. Òàêà çàëîæåíèÿò ãðàôèê ïðèêëþ÷âà ïðåç ó÷åáíàòà 2008/2009 ãîäèíà. Ïðîãðàìàòà ïðåäâèæäà äà ñå èçâåäàò îêîëî 200 ðîìñêè äåöà, íî òîâà íå å öåëèÿò áðîé íà îáó÷àâàíèòå ó÷åíèöè â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå. Âñå ïàê âêëþ÷âàíåòî íà ðîìñêè äåöà å åäíî îò ìàëêîòî êîíêðåòíî çàëîæåíè äåéñòâèÿ, ñ êîèòî îáùèíàòà ñå å àíãàæèðàëà. Â ðàìêîâàòà ïðîãðàìà îáùèíàòà å ïîåëà çàäúëæåíèåòî äà îñèãóðè òðàíñïîðò íà ðîìñêèòå äåöà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Àíãàæèìåíòúò ñå èçïúëíÿâà. Â ïðîãðàìàòà ñà çàëîæåíè ðàçëè÷íè ìåðêè, êîèòî áèõà ïîäïîìîãíàëè âêëþ÷âàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà: • Ñòèìóëèðàíå íà ðîìñêè ìëàäåæè, çàâúðøâàùè îñíîâíî îáðàçîâàíèå çà ïðîäúëæàâàíå îáó÷åíèåòî èì â ïî-ãîðíà ñòåïåí – ïðåäîñòàâÿíå íà èíôîðìàöèÿ çà äîíîðñêè îðãàíèçàöèè, îñèãóðÿâàùè ôèíàíñîâà ïîìîù íà ñòóäåíòè îò åòíè÷åñêèòå îáùíîñòè; • Îñúùåñòâÿâàíå íà ôîðìè çà åôåêòèâíà ðàáîòà ñ ðîäèòåëè, êîèòî âúçïðåïÿòñòâàò äåöàòà ñè äà ïîñåùàâàò äåòñêà ãðàäèíà è ó÷èëèùå; • Ñïåöèàëèçèðàíà äåéíîñò íà ó÷èëèùíèòå ïñèõîëîçè è ïåäàãîãè÷åñêèòå ñúâåòíèöè çà óëåñíÿâàíå íà âçàèìíàòà àäàïòàöèÿ íà ðîìñêèòå è äðóãèòå äåöà è ó÷åíèöè êúì íîâàòà îáðàçîâàòåëíà ñðåäà è íàçíà÷àâàíå íà ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ îò ðîìñêè ïðîèçõîä; • Ïðîâåæäàíå íà äåéíîñòè â äåòñêèòå ãðàäèíè è ó÷èëèùàòà çà èçãðàæäàíå íà ïîëîæèòåëíè íàãëàñè êúì îáðàçîâàòåëíàòà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà è äð. Äîêàòî íå ñå ïðåäâèäÿò ôèíàíñîâè ñðåäñòâà, êîíêðåòíè ñðîêîâå è èçïúëíèòåëè, îáùèíàòà íå ãàðàíòèðà èçïúëíåíèåòî íà íàïèñàíèòå ìåðêè. Ðåãèîíàëíèÿò èíñïåêòîðàò ïî îáðàçîâàíèå â Ìîíòàíà îôèöèàëíî ïîäêðåïÿ ïðîåêòà è å çàïîçíàò ñ íåãî. Âúïðåêè òîâà áè ìîãúë äà îêàçâà ïî-ñòðîã ìåòîäè÷åñêè êîíòðîë âúðõó îáó÷åíèåòî â ïîñåùàåìîñòòà â ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå â êâàðòàë Ðàêîâèöà, êàêòî è äà îòãîâîðè íà íóæäèòå îò äîïúëíèòåëíà êâàëèôèêàöèÿ íà ó÷èòåëèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Ñïîðåä ðúêîâîäèòåëÿ íà „Íàíãëå“ ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè â ãðàäà, â òîâà ÷èñëî è „Àòàêà“, âå÷å ïîäêðåïÿò ïðîåêòà. Äåñåãðåãàöèîííèÿò ïðîåêò å îòðàçÿâàí ïîëîæèòåëíî â ìåäèèòå, äîðè è ïðè çàïî÷âàíåòî ìó, êîãàòî îáùåñòâåíîòî ìíåíèå íå å áèëî áëàãîïðèÿòíî íàñòðîåíî.

121

Ãëàâà IV. Ôàêòîðè, êîèòî âëèÿÿò íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè, çàâúðøèëè ÷åòâúðòè êëàñ

1. Òåõíè÷åñêî îïèñàíèå íà èçñëåäâàíåòî Öåëòà íà èçñëåäâàíåòî å äà ïðîâåðè êàê âëèÿÿò ïîðåäèöà îò ôàêòîðè âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà ó÷åíèöèòå, çàâúðøèëè ÷åòâúðòè êëàñ ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ãîäèíà. Èçñëåäâàíåòî å èç÷åðïàòåëíî çà ðîìñêèòå ó÷åíèöè, êîèòî: • ñà ó÷àñòâàëè â íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà; • ÷åòèðè ïîðåäíè ãîäèíè ñà îáó÷àâàíè â ãðàäñêà èëè ñåãðåãèðàíà ñðåäà. Ðàáîòàòà íà òåðåí ïðîäúëæè îò 10 îêòîìâðè äî 20 íîåìâðè.106 Èçñëåäâàíåòî áå ïðîâåäåíî: • ñðåä âñè÷êè ó÷åíèöè, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòèòå, êîèòî èìàò îöåíêè îò íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà; • ñðåä âñè÷êè ó÷åíèöè îò êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà, êîèòî èìàò îöåíêè îò íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà; • ñ åäèí îò òåõíèòå ðîäèòåëè. Èçñëåäâàíåòî å ïðîâåäåíî âúâ Âèäèí, Ïëåâåí, Ñëèâåí è Ñòàðà Çàãîðà ïî ìåòîäà íà ïðÿêîòî àíêåòíî äîïèòâàíå â äîìà íà ðåñïîíäåíòà, êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà ðîäèòåëè, è â ó÷èëèùå, êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà ó÷åíèöè, ÷ðåç ñòàíäàðòèçèðàí âúïðîñíèê (Ïðèëîæåíèå 5). Â îñòàíàëèòå ÷åòèðè ãðàäà, â êîèòî ñå èçïúëíÿâàò äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè – Ñîôèÿ, Ïëîâäèâ, Ìîíòàíà è Áåðêîâèöà, èçñëåäâàíåòî íå å ïðîâåäåíî. Â ðàáîòàòà íà òåðåí ñå âêëþ÷èõà åêèïèòå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè âúâ Âèäèí, Ïëåâåí, Ñëèâåí è Ñòàðà Çàãîðà, çà êîåòî èì áëàãîäàðèì. Òå áÿõà ïîäðîáíî èíñòðóêòèðàíè çà êðèòåðèèòå è íà÷èíèòå íà ïîäáîð íà ðåëåâàíòíè çà èçñëåäâàíåòî ðåñïîíäåíòè, êàêòî è çà ïðîâåæäàíåòî íà àíêåòèòå ñ ó÷åíèöè è ðîäèòåëè. Îãðàíè÷åíèÿ íà èçñëåäâàíåòî: 106

Теренната работа продължи повече от месец поради стачката на учителите и невъзможността в много от училищата в страната да бъдат открити ученици в периода от 15 септември до 8 ноември.

122

• äàííèòå è ðåçóëòàòèòå ñå îòíàñÿò ñàìî çà ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä è çà òåõíèòå ðîäèòåëè; • êàòî åäèíèöà íà àíàëèç ñå ðàçãëåæäà ñåìåéñòâîòî, çàùîòî öåëòà íà èçñëåäâàíåòî å äà ðàçêðèå ôàêòîðèòå, êîèòî âëèÿÿò âúðõó îáðàçîâàíèåòî íà ðîìñêèòå äåöà, à òå íå ñà íåçàâèñèìè îò ñðåäàòà, â êîÿòî ðàñòàò è ñå ðàçâèâàò; • ðåçóëòàòèòå îò âúíøíîòî îöåíÿâàíå íå ïîäëåæàò íà êîíòðîë îò åêèïà, êîéòî ïðîâåæäà èçñëåäâàíåòî. Â ðàáîòàòà íà òåðåí ó÷àñòâàõà îáùî 23 àíêåòüîðè, êîèòî ïðîâåäîõà àíêåòíè ïðîó÷âàíèÿ êàêòî ñëåäâà: Òàáëèöà 28: Ïðîâåäåíè àíêåòè ñ äåöà è ðîäèòåëè ïî íàñåëåíè ìåñòà Âèäèí Ïëåâåí Ñëèâåí Ñòàðà Çàãîðà Îáùî Ïðîâåäåíè àíêåòè ñ äåöà

138

328

Ïðîâåäåíè àíêåòè ñ ðîäèòåëè

138

328

Îáùî

166

276

168

656

Ñ îãëåä ïîñòèãàíå íà ïîñòàâåíàòà èçñëåäîâàòåëñêà öåë çà åäèíèöà íà àíàëèçà èçïîëçâàìå ñåìåéñòâîòî. Çàòîâà äâåòå ñúâêóïíîñòè, òàçè íà ó÷åíèöèòå è òàçè íà ðîäèòåëèòå, íå ìîãàò äà ñå ðàçãëåæäàò íåçàâèñèìî åäíà îò äðóãà. Òîâà àâòîìàòè÷íî ðåäóöèðà åäèíèöèòå íà àíàëèçà äî 328. Ïðåäâèä ñúìíåíèÿòà, êîèòî ïîðîäèõà ó èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï ðåçóëòàòèòå îò íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå íà ó÷åíèöèòå îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå âúâ Âèäèí107, íàïðàâèõìå îáðàáîòêè íà äàííèòå, êàòî àáñòðàõèðàõìå âñè÷êè ðåçóëòàòè, ïîëó÷åíè îò Âèäèí. Îáðàáîòêèòå íà äàííèòå áåç ñëó÷àèòå îò Âèäèí íå ïðîìåíèõà ïî íèêàêúâ íà÷èí èçâîäèòå íè, ïîðàäè êîåòî çà àíàëèçà ïî-äîëó ñìå èçïîëçâàëè âñè÷êè äàííè, ïîêàçàíè â Òàáëèöà 28. 2. Àíàëèç íà ôàêòîðèòå, êîèòî âëèÿÿò íà îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà ðîìñêèòå äåöà Ùå îáîñîáèì ôàêòîðèòå, êîèòî âëèÿÿò íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå äåöà â òðè îñíîâíè ãðóïè – ñåìåéíà ñðåäà, ó÷èëèùíà ñðåäà, ãðàäñêà ñðåäà. Òîâà ãðóïèðàíå ñå îñíîâàâà íà ñëåäíèòå îñíîâíè äîïóñêàíèÿ: 1. Îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà äåöàòà çàâèñÿò îò ñåìåéíàòà ñðåäà – äîõîäè íà ñåìåéñòâîòî, îáðàçîâàíèå íà ðîäèòåëèòå, çàåòîñò íà ðîäèòåëèòå, ÷ëåíîâå â ñåìåéñòâîòî, äåöà äî 16 ãîäèíè â ñåìåéñòâîòî, îòíîøåíèÿ ìåæäó ðîäèòåëè è äåöà â ñåìåéñòâîòî, ðåëèãèÿ, åçèê, íà êîéòî ñå îáùóâà â ñåìåéñòâîòî, âúçìîæíîñòè çà îñèãóðÿâàíå íà äîïúëíèòåëíè çàíèìàíèÿ çà äåòåòî â èçâúíó÷åáíî âðåìå, âúçìîæíîñòè íà ðîäèòåëèòå äà ïîäêðåïÿò ñâîåòî äåòå è ò.í. 107

Вж. по-подробно Глава ІІІ, Раздел А, в който е разгледан проектът във Видин. 123

2. Ó÷åáíèòå ïîñòèæåíèÿ íà äåöàòà çàâèñÿò îò îáðàçîâàòåëíàòà ñðåäà, êîÿòî èì ñå ïðåäëàãà â ó÷èëèùå – òèï ó÷èëèùå, ìàòåðèàëíà áàçà íà ó÷èëèùåòî, èçâúíêëàñíè ôîðìè, îáùóâàíå ñ ïðèÿòåëè è ñúó÷åíèöè, âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ ó÷èòåëè, äèðåêòîðè, ñúó÷åíèöè è ðîäèòåëè íà ñúó÷åíèöè, âúçìîæíîñòè çà èçó÷àâàíå íà ðîìñêè åçèê è ôîëêëîð è äð. 3. Îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà äåöàòà çàâèñÿò îò ïî-îáùàòà ãðàäñêà ñðåäà è ñïåöèôèêèòå íà íàñåëåíîòî ìÿñòî, â êîåòî æèâåÿò òå è òåõíèòå ñåìåéñòâà, êàêòî è îò ñïåöèôèêèòå íà ðîìñêàòà êóëòóðà ïî ìåñòà – íèâî íà èêîíîìè÷åñêî ðàçâèòèå íà ãðàäà è ñúîòâåòíî íèâî íà áåçðàáîòèöà, ðàçëè÷íè îñîáåíîñòè ïðè èçïúëíåíèåòî íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè ïî ìåñòà, íàïðèìåð (ëèïñà íà) ïîäêðåïà îò ñòðàíà íà ÐÈÎ, îáùèíñêè âëàñòè è ò.í.108 2.1. Ñåìåéíà ñðåäà Íàðåä ñ ïàðàìåòðèòå íà îáðàçîâàòåëíàòà ñðåäà, ñ îñîáåíîñòèòå íà ãðàäñêàòà èíôðàñòðóêòóðà, ñúñ ñòåïåíòà íà ñúçäàâàíå è ðàçâèòèå íà òîëåðàíòíîñò â îáùåñòâåíèòå íàãëàñè, èìà ìíîãî íåïîñðåäñòâåíè ôàêòîðè, êîèòî ïðîèçòè÷àò îò ñåìåéíàòà ñðåäà, â êîÿòî ðàñòå è ñå ðàçâèâà âñÿêî äåòå. Òóê ùå ðàçãëåäàìå èçìåðåíèÿòà íà ñåìåéíàòà ñðåäà, êîèòî âëèÿÿò âúðõó äîñòúïà äî îáðàçîâàíèå îò ðàííà âúçðàñò, âúðõó çàäúðæàíåòî â ó÷èëèùå ïîíå äîêàòî äåòåòî å â çàäúëæèòåëíàòà ïî çàêîí ó÷èëèùíà âúçðàñò109, âúðõó íåãîâèòå îáðàçîâàòåëíè ïîñòèæåíèÿ è, â ðåçóëòàò íà âñè÷êî òîâà, âúðõó øàíñîâåòå è ïåðñïåêòèâèòå, êîèòî òî èìà çà ðåàëèçàöèÿ íà òðóäîâèÿ ïàçàð è çà æèòåéñêî ðàçâèòèå. Òàáëèöà 29: Ðàçïðåäåëåíèå íà ðîìñêèòå äåöà ïî òèïîâå ó÷èëèùà ñïîðåä çàåòîñòòà íà ðîäèòåëèòå èì Çàåòîñò íà ðîäèòåëèòå

Êàêâî ðàáîòè ìàéêà òè?

108

Òèï ó÷èëèùå (â %) Êâàðòàëíî

Ãðàäñêî

Ïîñòîÿííà ðàáîòà

68,20

31,8

Âðåìåííà ðàáîòà

71,1

28,9

Íèùî íå ðàáîòè

Â ÷óæáèíà å

38,5

61,5

Вж. по-подробно отделните случаи по градове.

109

Вж. Тачева, Св. „Задължителното образование в сравнителна перспектива: законови постановки и възможни политики“, където са разписани и аргументирани възможни политики за релевантно на съвременните (национални и международни) обществени потребности и изисквания дефиниране на задължителното образование. Анализът е изготвен в рамките на проект „Политическа и правна подготовка за реформа на образователната система“, изпълняван от ERRC с административната подкрепа на БХК и финансиран от РОФ.

124

Êàêâî ðàáîòè áàùà òè?

N: 218

N:94

Ïîñòîÿííà ðàáîòà

67,1

32,9

Âðåìåííà ðàáîòà

79,4

20,6

Íèùî íå ðàáîòè

73,9

26,1

Â ÷óæáèíà å

N: 216

N: 84

Òðÿáâà äà ñå èìà ïðåäâèä, ÷å 69,8% îò èçñëåäâàíèòå ó÷åíèöè ñà çàïèñàíè â ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà, à 30,2% ñà çàïèñàíè â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà. Â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà çàïèñâàò äåöàòà ñè â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí ðîäèòåëè, êîèòî ñà áåçðàáîòíè (72% îò ìàéêèòå è 73,9% îò áàùèòå) è òàêèâà, êîèòî ñà àíãàæèðàíè ñ âðåìåííà ðàáîòà (71,1% îò ìàéêèòå è 79,4% îò áàùèòå). Äåöàòà, ÷èèòî ðîäèòåëè ñà â ÷óæáèíà (61,6% îò ìàéêèòå è 50% îò áàùèòå) è òåçè, ÷èèòî ðîäèòåëè èìàò ïîñòîÿííà ðàáîòà (31,8% îò ìàéêèòå è 32,9% îò áàùèòå) ïî-÷åñòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà. Òîâà âåðîÿòíî ñå äúëæè íà êîìáèíàöèÿ îò ôàêòîðè, ñðåä êîèòî ñúùåñòâåíî çíà÷åíèå èìàò: • íåîáõîäèìèòå ðàçõîäè çà èçäðúæêà íà åäíî äåòå, êîåòî ó÷è â ãðàäñêî ó÷èëèùå; • âúçìîæíîñòòà ðîäèòåëÿò äà îöåíè çíà÷èìîñòòà íà îáðàçîâàíèåòî, êîåòî ùå ïîëó÷è äåòåòî ìó ïðåç ïåðñïåêòèâàòà íà ñîáñòâåíàòà ñè ðåàëèçàöèÿ íà ïàçàðà íà òðóäà. Íà äîëíàòà òàáëèöà å åêñïëèöèðàíî êàê òèïúò çàåòîñò íà âñåêè îò àíêåòèðàíèòå ðîäèòåëè âëèÿå íà èçáîðà íà ó÷èëèùå, â êîåòî äà çàïèøå äåòåòî ñè. Òàáëèöà 30: Ðàçïðåäåëåíèå íà ðîìñêèòå äåöà ïî òèïîâå ó÷èëèùà ñïîðåä çàíèìàíèÿòà íà òåõíèòå ðîäèòåëè Ñ êàêâî ñå çàíèìàâàòå?

Òèï ó÷èëèùå (â %) Êâàðòàëíî

Ãðàäñêî

Âðåìåííà ðàáîòà è íå ñúì ðåãèñòðèðàí â ÁÒ

78,9

21,1

Ðåãèñòðèðàí â ÁÒ è ïîëó÷àâàì ñîöèàëíè ïîìîùè

79,5

20,5

Ðåãèñòðèðàí â ÁÒ è ÍÅ ïîëó÷àâàì ñîöèàëíè ïîìîùè

47,2

52,8

Ðàáîòÿ ïî ïðîãðàìà çà âðåìåííà çàåòîñò

76,9

23,1

Íèùî íå ðàáîòè

71,9

28,1

Ïåíñèîíåð

57,1

42,9

Ïîñòîÿííà ðàáîòà

Ìàé÷èíñòâî

125

Íàé-ãîëÿì å äåëúò íà çàïèñàíèòå â êâàðòàëíè ó÷èëèùà äåöà, ÷èèòî ðîäèòåëè ñà ðåãèñòðèðàíè â Áþðàòà ïî òðóäà (ÁÒ) è ïîëó÷àâàò ñîöèàëíè ïîìîùè, ñëåäâàí îò òåçè, ÷èèòî ðîäèòåëè ðàç÷èòàò íà âðåìåííà ðàáîòà è íå ñà ðåãèñòðèðàíè â ÁÒ. 76,9% îò àíãàæèðàíèòå ïî ïðîãðàìè çà âðåìåííà çàåòîñò ðîäèòåëè, êàêòî è 71,9% îò áåçðàáîòíèòå ðîäèòåëè ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â êâàðòàëíè ó÷èëèùà. 52,8% îò ðåãèñòðèðàíèòå â ÁÒ è íåïîëó÷àâàùè ñîöèàëíè ïîìîùè ðîäèòåëè ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ãðàäñêè ó÷èëèùà. 42,9% îò ïåíñèîíåðèòå ñúùî ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ãðàäñêè ó÷èëèùà, íî òîâà âúâ âñè÷êè ñëó÷àè ñà áàáà èëè äÿäî íà äåòåòî, çàùîòî íåãîâèòå ðîäèòåëè ñà â ÷óæáèíà. Òàáëèöà 31: Âëèÿíèå íà çàåòîñòòà íà ðîäèòåëèòå âúðõó ñðåäíèòå îöåíêè íà òåõíèòå äåöà (N: 328)

Ïîñòîÿííà ðàáîòà

Âðåìåííà ðàáîòà, íåðåãèñòðèðàí â ÁÒ

Ðåãèñòðèðàí â ÁÒ è ïîëó÷àâà ñîöèàëíè ïîìîùè

Ðåãèñòðèðàí â ÁÒ è ÍÅ ïîëó÷àâà ñîöèàëíè ïîìîùè

Ïðîãðàìà çà âðåìåííà çàåòîñò

Áåçðàáîòåí

Ïåíñèîíåð

Ïî ìàé÷èíñòâî

Â ÷óæáèíà

Êàêâî ðàáîòèòå?

4,35

4,55

4,33

4,47

4,38

4,83

4,85

4,5

Ìàòåìàòèêà 4,54

4,7

4,31

4,39

3,92

4,91

5,5

Ñðåäíà îöåíêà îò òåñòîâåòå ïî: ÁÅË

Âëèÿíèåòî, êîåòî îêàçâà òèïà çàåòîñò íà àíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà íåãîâîòî äåòå íå å åäíîçíà÷íî. Ñ íàé-âèñîêè ñðåäíè îöåíêè íà äâàòà òåñòà ñà ñå ïðåäñòàâèëè äåöàòà, ÷èèòî ðîäèòåëè ñà â ÷óæáèíà è ñå îòãëåæäàò îò ñâîè áàáè è äÿäîâöè. Èçíåíàäâàù òóê å ñðåäíèÿò óñïåõ îò äâàòà òåñòà íà äåöàòà, ÷èèòî àíêåòèðàí ðîäèòåë å áåçðàáîòåí.

126

Òàáëèöà 32: Âëèÿíèå íà çàåòîñòòà íà àíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë âúðõó ñðåäíèòå îöåíêè íà ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà (N: 99)

Âðåìåííà ðàáîòà, íåðåãèñòðèðàí â ÁÒ

Ðåãèñòðèðàí â ÁÒ è ïîëó÷àâà ñîöèàëíè ïîìîùè

Ðåãèñòðèðàí â ÁÒ è ÍÅ ïîëó÷àâà ñîöèàëíè ïîìîùè

Ïðîãðàìà çà âðåìåííà çàåòîñò

Ïî ìàé÷èíñòâî

Â ÷óæáèíà

ÁÅË

4,89

4,63

4,08

4,79

4,71 4,17

Ìàòåìàòèêà

5,04

4,88

4,17

4,5

4,33

4,78 4,67

Ïåíñèîíåð

Ñðåäíà îöåíêà îò òåñòîâåòå ïî:

Áåçðàáîòåí

Ïîñòîÿííà ðàáîòà

Êàêâî ðàáîòèòå?

Àêî ðàçãëåäàìå ñðåäíèòå îöåíêè îò äâàòà òåñòà íà ðîìñêèòå äåöà, çàïèñàíè â ãðàäñêè ó÷èëèùà, îòíîâî íàé-âèñîêè ñà îöåíêèòå íà äåöàòà, ÷èèòî ðîäèòåëè ñà â ÷óæáèíà, ñëåäâàíè îò äåöàòà íà ïîñòîÿííî ðàáîòåùè ðîäèòåëè. Îñîáåíî âïå÷àòëåíèå ïðàâè ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà, ÷èèòî ðîäèòåëè ñà àíãàæèðàíè â ïðîãðàìè çà âðåìåííà çàåòîñò, êàêòî è íà áåçðàáîòíèòå. Òàáëèöà 33: Âëèÿíèå íà çàåòîñòòà íà íåàíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë âúðõó ñðåäíèòå îöåíêè íà ðîìñêèòå äåöà (N: 328)

Ñðåäíà îöåíêà îò òåñòîâåòå ïî:

Ïîñòîÿííà ðàáîòà

Âðåìåííà ðàáîòà, íåðåãèñòðèðàí â ÁÒ

Ðåãèñòðèðàí â ÁÒ è ïîëó÷àâà ñîöèàëíè ïîìîùè

Ðåãèñòðèðàí â ÁÒ è ÍÅ ïîëó÷àâà ñîöèàëíè ïîìîùè

Ïðîãðàìà çà âðåìåííà çàåòîñò

Áåçðàáîòåí

Ïåíñèîíåð

Ïî ìàé÷èíñòâî

Â ÷óæáèíà

Êàêâî ðàáîòè Âàøèÿò ïàðòíüîð (ñúïðóã/à)?

ÁÅË

4,51

4,36

4,24

4,49

4,29

5,19

4,5

4,33

4,83

Ìàòåìàòèêà

4,52

4,61

4,19

4,5

3,43

5,22

4,7

4,67

5,6

È òóê äàííèòå íå íè ïîçâîëÿâàò äà íàïðàâèì åäíîçíà÷íà îöåíêà íà âëèÿíèåòî, êîåòî îêàçâà çàåòîñòòà íà ñúïðóã/ïàðòíüîð íà àíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë 127

âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà äåöàòà îò äâàòà òåñòà. Íàé-âèñîê ðåçóëòàò îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà èìàò äåöàòà, ÷èèòî ðîäèòåëè ñà â ÷óæáèíà, ñëåäâàíè îò òåçè, ÷èèòî ðîäèòåë å áåçðàáîòåí. Îáðàòíî - ïî ÁÅË äåöàòà íà áåçðàáîòíè ðîäèòåëè ñà ñ íàé-âèñîê ñðåäåí ðåçóëòàò, è ñà ñëåäâàíè îò òåçè, ÷èèòî ðîäèòåë å â ÷óæáèíà. Òàáëèöà 34: Âëèÿíèå íà îáðàçîâàíèåòî íà àíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà äåöàòà îò äâàòà òåñòà (N: 328)

Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Íåãðàìîòåí

Çàâúðøåíî íà÷àëíî îáðàçîâàíèå

Çàâúðøåíî îñíîâíî îáðàçîâàíèå

Çàâúðøåíî ñðåäíî îáðàçîâàíèå

Âèñøå îáðàçîâàíèå

Çàâúðøåíî îáðàçîâàíèå íà ðîäèòåëÿ

ÁÅË

4,04

4,50

4,46

4,61

6,00

Ìàòåìàòèêà

4,21

4,45

4,52

4,74

6,00

Êàòî îñîáåíî ñúùåñòâåí ôàêòîð çà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå äåöà ñå îòêðîÿâà ñòåïåíòà íà çàâúðøåíî îáðàçîâàíèå îò òåõíèòå ðîäèòåëè. Äîêàçàòåëñòâàòà â òîâà îòíîøåíèå ñà ìíîãî ÿñíè è óáåäèòåëíè. Ñðåäíèÿò óñïåõ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò äâàòà òåñòà ñå ïîâèøàâà ïðàâî ïðîïîðöèîíàëíî ñ åòàïà è ñòåïåíòà íà çàâúðøåíî îáðàçîâàíèå íà àíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë. Ìàëêî ïîâå÷å îò åäíà ÷åòâúðò îò àíêåòèðàíèòå ðîäèòåëè íà ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ñà ó÷èëè â ñåãðåãèðàíè êâàðòàëíè ó÷èëèùà, ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Îñòàíàëèòå 72,3% îò ðîìñêèòå ðîäèòåëè, êîèòî ñà ó÷èëè â ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ñúùèÿ òèï ó÷èëèùà. Ðîäèòåëèòå, êîèòî ñà ó÷èëè â ãðàäñêè ó÷èëèùà îáà÷å ñúùî ñà ïðåäïî÷åëè äà çàïèøàò äåòåòî ñè â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå (62,7%), äîêàòî 37,3% îò ñúùèòå ðîäèòåëè ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ãðàäñêè ó÷èëèùà. Òàáëèöà 35: Âëèÿíèå íà áðîÿ ÷ëåíîâå â ñåìåéñòâîòî âúðõó ðåçóëòèòå íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328) Áðîé ÷ëåíîâå â ñåìåéñòâîòî

128

Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Äî äâàìà ÷ëåíà â ñåìåéñòâî

3-4 ÷ëåííî ñåìåéñòâî

5-6 ÷ëåííî â ñåìåéñòâî

Ñåìåéñòâî ñ ïîâå÷å îò 6 ÷ëåíà

ÁÅË

4,63

4,37

4,14

Ìàòåìàòèêà

4,71

4,26

4,45

Ãîëåìèíàòà íà ñåìåéñòâàòà îïðåäåëåíî âëèÿå âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà. Êîëêîòî ïî-ìàëêî å åäíî ñåìåéñòâî, òîëêîâà ïî-âèñîê å óñïåõúò íà äåòåòî è îò äâàòà òåñòà (èçêëþ÷åíèå ïðàâè åäèíñòâåíî ñðåäíèÿò óñïåõ ïî ìàòåìàòèêà íà äåòå â ñåìåéñòâî ñ ïîâå÷å îò 6 ÷ëåíà). Òàáëèöà 36: Âëèÿíèå íà áðîÿ äåöà â ñåìåéñòâàòà âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà (N: 327) Áðîé äåöà â ñåìåéñòâîòî

Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

ÁÅË Ìàòåìàòèêà

4,66 4,55

4,58 4,67

4,28 4,28

4,52 4,51

4,22 4,39

3,71 4,29

5,5 4,33

3,5 4,5

Áðîÿò íà äåöàòà â ñåìåéñòâîòî îïðåäåëåíî âëèÿå âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ îò äâàòà òåñòà, íî òîâà âëèÿíèå íå å åäíîçíà÷íî. Íàé-âèñîê ñðåäåí óñïåõ ïî ÁÅË ïîêàçâàò äåöàòà, êîèòî æèâåÿò â ñåìåéñòâà ñ ïî åäíî, äâå è ÷åòèðè äåöà.110 Íàéâèñîê ñðåäåí óñïåõ íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà ñà ïîêàçàëè äåöà, êîèòî æèâåÿò â ñåìåéñòâà ñ äâå äåöà, ñëåäâàíè îò ñåìåéñòâà ñ åäíî, ÷åòèðè è îñåì äåöà. Ñðåä èçñëåäâàíèòå ðîìñêè ñåìåéñòâà 33% ðàçïîëàãàò ñ ìåñå÷åí äîõîä ìåæäó 301 è 500 ëåâà, 26,6% ðàçïîëàãàò ñ äîõîä 201-300 ëåâà è 18,8% ðàçïîëàãàò ñ äîõîä ìåæäó 151 è 200 ëåâà íà ìåñåö. 10,7% îò ðîìñêèòå ñåìåéñòâà ðàçïîëàãàò ñ ìåæäó 501 è 800 ëåâà íà ìåñåö, à ïîä 2% îò ðîìñêèòå ñåìåéñòâà ñà äåêëàðèðàëè, ÷å ðàçïîëàãàò ñ íàä 801 ëåâà íà ìåñåö. 2,9% îò ðîìñêèòå ñåìåéñòâà èìàò ïîä 100 ëåâà íà ìåñåö, à 5,8% îò òÿõ ìåæäó 101 è 150 ëåâà íà ìåñåö. Â çàâèñèìîñò îò äåöàòà â ñåìåéñòâîòî è òîçè äîõîä ìîæå äà áúäå äîñòàòú÷åí èëè íå. Òàáëèöà 37: Ðàçïðåäåëåíèå íà ñðåäíèÿ ìåñå÷åí äîõîä íà ñåìåéñòâàòà ñïîðåä áðîÿ íå äåöàòà (N: 328) Ñ êîëêî ëåâà ñðåäíî íà ìåñåö ðàçïîëàãà âàøåòî ñåìåéñòâî?

Áðîé äåöà â ñåìåéñòâîòî 1

310

385

344

306

357

402

400

150

Îò òàáëèöàòà ñå âèæäà, ÷å ñåìåéñòâàòà ñ 6 è 7 äåöà ðàçïîëàãàò ñ íàé-ãîëÿì ñðåäåí ìåñå÷åí äîõîä, ñëåäâàíè îò ñåìåéñòâàòà ñ äâå è ïåò äåöà. Òóê îáà÷å òðÿáâà äà ñå âçåìå ïîä âíèìàíèå ðîëÿòà íà äåòñêèòå íàäáàâêè çà ôîðìèðàíåòî íà ñåìåéíèÿ áþäæåò. 110

Изследваните семейсвата със седем деца са само три, което не ни дава основания за солидни обобщения. 129

Òàáëèöà 38: Âëèÿíèå íà ïîäîõîäíàòà ãðóïà, â êîÿòî ïîïàäàò ðîìñêèòå ñåìåéñòâà âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà (N: 328) Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Äîõîä, ñ êîéòî ðàçïîëàãà ñåìåéñòâîòî íà ìåñåö (â ëåâà) Äî 100

100150

151200

201300

301500

501800

8011000

Íàä 1000

ÁÅË

5,22

5,06

4,5

4,25

4,42

4,7

3,8

Ìàòåìàòèêà

5,13

4,94

4,6

4,38

4,54

4,39

4,4

Âëèÿíèåòî íà äîõîäèòå âúðõó ñðåäíèòå îöåíêè îò äâàòà òåñòà ñúùî å íååäíîçíà÷íî. Íà òàêúâ ðîä âúïðîñè ïî ïðèíöèï õîðàòà ñà ñêëîííè äà íå îòãîâàðÿò òî÷íî. Âúïðåêè òîâà íàé-âèñîê ñðåäåí óñïåõ ïî ìàòåìàòèêà ñà ïîëó÷èëè äåöà îò ñåìåéñòâà ñ íàé-íèñúê äîõîä, ñëåäâàíè îò òåçè, êîèòî æèâåÿò â ñåìåéñòâà ñ íàé-âèñîêèÿ äîõîä. Ïî ÁÅË ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà å íàé-âèñîê ïðè òåçè, êîèòî æèâåÿò â ñåìåéñòâà ñ íàé-âèñîêèÿ äîõîä, ñëåäâàíè îò òåçè, êîèòî ðàçïîëàãàò ñ ïîä 100 ëåâà íà ìåñåö. Òàáëèöà 39: Ðàçïðåäåëåíèå íà îöåíêèòå îò òåñòà ïî ÁÅË ïî ïîäîõîäíè ãðóïè (N: 328) Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Äîõîä, ñ êîéòî ðàçïîëàãà ñåìåéñòâîòî íà ìåñåö (â ëåâà) Äî 100

100150

151200

201300

301500

501800

8011000

Íàä 1000

ÁÅË

5,22

5,06

4,5

4,25

4,42

4,7

3,8

Ìàòåìàòèêà

5,13

4,94

4,6

4,38

4,54

4,39

4,4

Íàé-âèñîê äÿë îò ñëàáèòå îöåíêè ïî ÁÅË ñà ïîëó÷åíè îò äåöà, êîèòî æèâåÿò â ñåìåéñòâà ñ äîõîä 201-300 ëåâà íà ìåñåö. 68,5 % îò ñðåäíèòå îöåíêè ïî ÁÅË ñà ïîëó÷åíè îò äåöà, êîèòî æèâåÿò â ñåìåéñòâà, êîèòî ðàçïîëàãàò ñ äîõîä ìåæäó 201 è 500 ëåâà íà ìåñåö. Ïðèáëèçèòåëíî äâå òðåòè îò äåöàòà, êîèòî ñà ïîëó÷èëè îöåíêà äîáúð íà òåñòà ïî ÁÅË ñà îò ñåìåéñòâà, êîèòî ïîïàäàò â ñúùàòà ïîäîõîäíà ãðóïà. Ïîâå÷å îò äâå òðåòè îò äåöàòà, êîèòî ñà ïîëó÷èëè îöåíêà ìíîãî äîáúð íà òåñòà ïî ÁÅË ñà îò ñåìåéñòâà, êîèòî ðàçïîëàãàò ñ äîõîä ìåæäó 201 è 500 ëåâà íà ìåñåö. Îòëè÷íèòå îöåíêè îò òåñòà ïî ÁÅË ñà ðàçïðåäåëåíè ïî ñëåäíèÿ íà÷èí: ïî 21,8% ñà íà äåöà îò ñåìåéñòâà ñúñ 151 – 200 è 301 – 500 ëåâà íà ìåñåö; ïî 16,4% ñà íà äåöà îò ñåìåéñòâà ñ 201 – 300 è 501 – 800 ëåâà íà ìåñåö, à 14,5% îò îòëè÷íèòå îöåíêè ïî ÁÅË ñà íà äåöà îò ñåìåéñòâà ñúñ 100 – 150 ëåâà íà ìåñåö.

130

Òàáëèöà 40: Ðàçïðåäåëåíèå íà îöåíêèòå îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà ïî ïîäîõîäíè ãðóïè (N: 328) Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà Ñëàá Ñðåäåí Äîáúð Ìíîãî äîáúð Îòëè÷åí

Äîõîä, ñ êîéòî ðàçïîëàãà ñåìåéñòâîòî íà ìåñåö (â %) Äî 100

1,4 5,1 2,9

100150

151200

201300

301500

501800

8,6 6,1 7,4

23,1 16 15,7 19,4 20,6

30,8 36 25,7 25,5 23,5

23,1 36 34,3 31,6 33,8

23,1 8 12,9 11,2 8,8

8011000

Íàä 1000

4 1,4 1 2,9

Íàé-ãîëÿì äÿë îò ðîìñêèòå äåöà, ïîëó÷èëè îöåíêà ñëàá íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà 30,8%, ñà îò ñåìåéñòâà ñ äîõîäè ìåæäó 201 è 300 ëåâà, à îñòàíàëèòå ñëàáè îöåíêè ñà ðàçïðåäåëåíè ïî ðàâíî ìåæäó òðåòà, ïåòà è øåñòà ïîäîõîäíè ãðóïè. Ïî 36% îò äåöàòà, ïîëó÷èëè îöåíêà ñðåäåí íà òåñòà ñà îò ñåìåéñòâà ñ äîõîäè ìåæäó 201 – 300 è 301 – 500 ëåâà íà ìåñåö. Íàé-ãîëÿì äÿë îò äîáðèòå îöåíêè íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà ñà ïîëó÷èëè äåöà îò ñåìåéñòâà ñ äîõîäè 301 – 500 ëåâà íà ìåñåö. Â ñúùàòà ïîäîõîäíà ãðóïà å è íàé-ãîëåìèÿò äÿë îò äåöàòà, ïîëó÷èëè ìíîãî äîáúð è îòëè÷åí íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà. Òàáëèöà 41: Åòàï/ñòåïåí íà çàâúðøåíî îáðàçîâàíèå íà àíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë ïî ïîäîõîäíè ãðóïè (N: 328) Îáðàçîâàíèå íà ðîäèòåëÿ Íåãðàìîòåí Íà÷àëíî Îñíîâíî Ñðåäíî Âèñøå

Äîõîä, ñ êîéòî ðàçïîëàãà ñåìåéñòâîòî íà ìåñåö (â %) Äî 100 3,8 5,4 2,9

100150 7,7 16,2 4,8

151200 23,1 18,9 17,6 19,4 50

201300 38,5 35,1 24,3 25,8

301500 19,2 21,6 36,2 38,7

501800 3,8 2,7 11,9 16,1 50

8011000 3,8

Íàä 1000

1,9

0,5

Îò Tàáëèöà 41 ñå âèæäà, ÷å íåçàâèñèìî îò åòàïà è ñòåïåíòà íà çàâúðøåíî îáðàçîâàíèå íà àíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë, íÿìà íàòðóïâàíèÿ â ïîñëåäíèòå äâå ïîäîõîäíè ãðóïè. Âñå ïàê íåãðàìîòíèòå ðîìñêè ðîäèòåëè ñà êîíöåíòðèðàíè â ÷åòâúðòà, òðåòà è ïåòà ïîäîõîäíè ãðóïè. 38,7% îò òåçè ñúñ ñðåäíî îáðàçîâàíèå ñà ñ äîõîäè 301-500 ëåâà.

131

Òàáëèöà 42: Âëèÿíèå íà åçèêà, íà êîéòî ñå îáùóâà â ñåìåéñòâîòî âúðõó ñðåäíèòå îöåíêèòå îò äâàòà òåñòà (N: 328) Ñ òâîèòå ðîäèòåëè ñè ãîâîðèø íà:

Ñ äåöàòà â ñåìåéñòâîòî ñè ãîâîðèòå íà:

Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Áúëãàðñêè

Ðîìñêè

Òóðñêè

Áúëãàðñêè

Ðîìñêè

Òóðñêè

ÁÅË

4,63

4,37

4,45

4,58

4,39

4,45

ìàòåìàòèêà

4,61

4,42

4,35

4,58

4,47

4,35

Åçèêúò, íà êîéòî ñå ãîâîðè â ñåìåéñòâîòî å çíà÷èì ôàêòîð çà óñïåõà íà ðîìñêèòå äåöà. Îíåçè îò òÿõ, êîèòî îáùóâàò ñ ðîäèòåëèòå ñè íà áúëãàðñêè, èìàò ìíîãî äîáúð ñðåäåí óñïåõ è íà äâàòà òåñòà, ñúîòâåòíî 4,63 ïî ÁÅË è 4,61 ïî ìàòåìàòèêà. Ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà îò äâàòà òåñòà íå ñå îòëè÷àâà ñúùåñòâåíî è îñòàâà â ðàìêèòå íà ìíîãî äîáúð ïðè îòãîâîðà íà ñúùèÿ âúïðîñ îò ñòðàíà íà ðîäèòåëèòå. Ñðåäíèÿò óñïåõ íà äåöàòà, êîèòî ãîâîðÿò ñ ðîäèòåëèòå ñè íà ðîìñêè åçèê, ïàäà â ðàìêèòå íà äîáúð - 4,37 ïî ÁÅË è 4,42 ïî ìàòåìàòèêà. Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà äåöàòà, êîèòî îáùóâàò ñ ðîäèòåëèòå ñè íà òóðñêè åçèê. Òàáëèöà 43: Âëèÿíèå íà ðàçëè÷íè òèïîâå àíãàæèìåíòè íà ðîìñêèòå äåöà âúðõó ñðåäíèÿ èì óñïåõ îò äâàòà òåñòà (N: 328)

Íÿêîëêî ïúòè â ìåñåöà

4,9

4,04 4,52 4,48 4,13 4,38 4,53 4,39

4,33 4,53

Íå

4,43 4,52

Åæåäíåâíî

Íå

Íÿêîëêî ïúòè â ñåäìèöàòà

Íÿêîëêî ïúòè â ìåñåöà

4,28 4,48 3,83 4,44 4,31 4,51 3,86

Åæåäíåâíî

Íå

4,12

ìàòåìà4,57 òèêà

Íÿêîëêî ïúòè â ñåäìèöàòà

Ðàáîòÿ ïî âðåìå íà âàêàíöèèòå

Íÿêîëêî ïúòè â ñåäìèöàòà

Íÿêîëêî ïúòè â ìåñåöà

Ïîìàãàì íà ðîäèòåëèòå ñè çà ïðåõðàíàòà íà ñåìåéñòâîòî

Åæåäíåâíî

Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî: ÁÅË

Ãðèæà ñå çà áðàò/ ñåñòðà

Îò Òàáëèöà 43 ñå âèæäà, ÷å ïîëàãàíåòî íà ãðèæè çà áðàòÿ èëè ñåñòðè îò ñòðàíà íà ðîìñêèòå äåöà íå âëèÿå åäíîçíà÷íî íà ñðåäíèÿ óñïåõ îò äâàòà òåñòà. 132

Íàé-âèñîêèòå ðåçóëòàòè äåìîíñòðèðàò äåöà, íà êîèòî ñå íàëàãà íÿêîëêî ïúòè â ñåäìèöàòà äà ñå ãðèæàò çà ñâîè áðàòÿ è ñåñòðè. Òåçè îò òÿõ, êîèòî åæåäíåâíî ñå ãðèæàò çà ñâîè áðàòÿ è ñåñòðè ïîëó÷àâàò íàé-íèñúê ñðåäåí óñïåõ îò òåñòà ïî ÁÅË, íî íå è îò òîçè ïî ìàòåìàòèêà. Äåöàòà, êîèòî åæåäíåâíî ïîìàãàò íà ðîäèòåëèòå ñè çà îñèãóðÿâàíå ïðåõðàíàòà íà ñåìåéñòâîòî èìàò íàé-íèñúê ñðåäåí óñïåõ ïî ÁÅË (3,83) è ñúîòâåòíî íà òåçè, íà êîèòî íå èì ñå íàëàãà äà ïîìàãàò íà ðîäèòåëèòå ñè ïîëó÷àâàò íàéâèñîê ñðåäåí óñïåõ ïî ÁÅË (4,51). Ðåçóëòàòèòå îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà îáà÷å íå ñà òîëêîâà åäíîçíà÷íè, çàùîòî íàé-âèñîê ñðåäåí óñïåõ èìàò äåöàòà, êîèòî íå ïîìàãàò íà ðîäèòåëèòå ñè, ñëåäâàíè ñ ìèíèìàëíà ðàçëèêà îò 5 ñòîòíè îò òåçè, íà êîèòî ñå íàëàãà åæåäíåâíî äà ïîìàãàò íà ðîäèòåëèòå ñè. Íàé-åäíîçíà÷íî å âëèÿíèåòî âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ ïî ÁÅË íà ðàáîòàòà ïðåç âàêàíöèèòå. Óñïåõúò íà äåöàòà, êîèòî íå ðàáîòÿò ïðåç âàêàíöèèòå å ïî-âèñîê ñ ïîâå÷å îò ïîëîâèí åäèíèöà ñïðÿìî òîçè íà äåöàòà, êîèòî åæåäíåâíî ðàáîòÿò ïî âðåìå íà âàêàíöèèòå. Àíêåòèðàíèòå ðîäèòåëèòå íà 41,7% îò äåöàòà, íà êîèòî èì ñå íàëàãà åæåäíåâíî äà ïîìàãàò çà îñèãóðÿâàíå ïðåõðàíàòà íà ñåìåéñòâîòî ñà ñ ïîñòîÿííà ðàáîòà, è îùå òîëêîâà ðàç÷èòàò íà âðåìåííà ðàáîòà è íå ñà ðåãèñòðèðàíè â ÁÒ. Àíêåòèðàíèòå ðîäèòåëè íà 37,3% îò äåöàòà, íà êîèòî íå èì ñå íàëàãà äà ïîìàãàò çà îñèãóðÿâàíå ïðåõðàíàòà íà ñåìåéñòâîòî ñà ðåãèñòðèðàíè â ÁÒ è ïîëó÷àâàò ñîöèàëíè ïîìîùè, à 21,3% ñà ñ ïîñòîÿííà ðàáîòà. 36,7% îò äåöàòà, êîèòî ðàáîòÿò åæåäíåâíî ïî âðåìå íà âàêàíöèèòå ñà ñ ðîäèòåëè, àíãàæèðàíè ñ ïîñòîÿííà ðàáîòà è îùå òîëêîâà ñà ñ ðîäèòåëè, àíãàæèðàíè ñ âðåìåííà ðàáîòà. 37,7% îò äåöàòà, êîèòî íå ðàáîòÿò ïî âðåìå íà âàêàíöèèòå, ñà ñ ðîäèòåëè, êîèòî ïîëó÷àâàò ñîöèàëíè ïîìîùè è ñà ðåãèñòðèðàíè â ÁÒ, à 21,2% îò òÿõ ñà ñ ðîäèòåëè, àíãàæèðàíè ñ ïîñòîÿííà ðàáîòà. Òàáëèöà 44: Âëèÿíèå íà ðåëèãèÿòà, êîÿòî èçïîâÿäâà ñåìåéñòâîòî âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328) Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Êàêâà ðåëèãèÿ èçïîâÿäâà âàøåòî ñåìåéñòâî? Èñëÿì

Õðèñòèÿíñêà

Íèêàêâà

ÁÅË

4,62

4,43

4,62

Ìàòåìàòèêà

4,16

4,57

4,62

Ñ íàé-âèñîê ñðåäåí ðåçóëòàò è íà äâàòà òåñòà ñå ïðåäñòàâÿò äåöà, ÷èèòî ñåìåéñòâà íå èçïîâÿäâàò íèêàêâà ðåëèãèÿ. Ñúñ ñúùèÿ ðåçóëòàò îò òåñòà ïî ÁÅË – 4,62 ñå ïðåäñòàâÿò äåöà, ÷èèòî ðîäèòåëè èçïîâÿäâàò èñëÿì, äîêàòî íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà òåçè äåöà èìàò íàé-íèñúê ñðåäåí ðåçóëòàò. Ñ íàé-íèñúê ñðåäåí ðåçóëòàò îò òåñòà ïî ÁÅË ñà äåöàòà, ÷èèòî ðîäèòåëè èçïîâÿäâàò õðèñòèÿíñêà ðåëèãèÿ. 133

Òàáëèöà 45: Âëèÿíèå íà ïîñåùàâàíàòà îò ñåìåéñòâîòî ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328) Êàêâà ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ ïîñåùàâàòå?

Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Äæàìèÿ

Ïðàâîñëàâíà öúðêâà

Åâàíãåëñêà öúðêâà

Íå ïîñåùàâàì

ÁÅË

4,67

4,46

4,39

4,62

ìàòåìàòèêà

4,09

4,81

4,43

4,81

Îòíîâî â ñåìåéñòâàòà, êîèòî ñå îòëè÷àâàò ñ íàé-âèñîêà ñòåïåí íà ñåêóëàðèçàöèÿ äåöàòà ñà ïîëó÷èëè íàé-âèñîê ñðåäåí óñïåõ è íà äâàòà òåñòà. Íàé-âèñîê ñðåäåí óñïåõ îò òåñòà ïî ÁÅË è ñúîòâåòíî íàé-íèñúê ñðåäåí óñïåõ îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà èìàò äåöà, ÷èèòî ðîäèòåëè ïîñåùàâàò äæàìèè. Äåöàòà, ÷èèòî ðîäèòåëè ïîñåùàâàò ïðàâîñëàâíè õðàìîâå ñå îòëè÷àâàò ñ ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ è îò äâàòà òåñòà â ñðàâíåíèå ñ äåöàòà, ÷èèòî ðîäèòåëè ïîñåùàâàò åâàíãåëñêè öúðêâè. Êîãàòî ÷åòåì òåçè è ãîðíèòå ðåçóëòàòè îáà÷å òðÿáâà äà âçåìåì ïîä âíèìàíèå ôàêòà, ÷å â êâàðòàë „Íàäåæäà“ íà Ñëèâåí åâàíãåëñêèòå öúðêâè ðàáîòÿò ñðåä íàé-áåäíèòå è ìàðãèíàëèçèðàíè ñåìåéñòâà, äîêàòî äåöàòà îò ïîèíòåãðèðàíèòå ñåìåéñòâà ñà ìþñþëìàíè. Òàáëèöà 46: Âëèÿíèå íà ïîñåùàâàíàòà îò ñåìåéñòâîòî ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ âúðõó èçáîðà íà ó÷èëèùå, â êîåòî äà ó÷è äåòåòî (N: 328) Êàêâà ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ ïîñåùàâàòå? (â %)

Òèï ó÷èëèùå

Äæàìèÿ

Ïðàâîñëàâíà öúðêâà

Åâàíãåëñêà öúðêâà

Íå ïîñåùàâàì

Êâàðòàëíî

43,4

85,7

Ãðàäñêî

56,6

14,3

Ìíîãî èíòåðåñíî å îòíîøåíèåòî ìåæäó èçïîâÿäâàíàòà ðåëèãèÿ îò ñòðàíà íà àíêåòèðàíèÿ ðîäèòåë è çàïèñâàíåòî íà äåòåòî â ãðàäñêî èëè ñåãðåãèðàíî ó÷èëèùå. 80% îò ðîäèòåëèòå, êîèòî ïîñåùàâàò äæàìèè ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â êâàðòàëíè ó÷èëèùà. Ïðèáëèçèòåëíî ñúùèÿò å äåëúò íà ðîäèòåëèòå, êîèòî ïîñåùàâàò åâàíãåëñêè öúðêâè è ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà. Îñîáåíî ñúùåñòâåí å äåëúò íà ðîäèòåëèòå, íåïîñåùàâàùè íèêàêâè ðåëèãèîçíè èíñòèòóöèè, êîèòî ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà – 85,7%. Ïî îòíîøåíèå çàïèñâàíåòî íà äåòåòî â ãðàäñêè ó÷èëèùà íàé-ãîëÿì å äåëúò íà ðîäèòåëèòå, êîèòî ïîñåùàâàò ïðàâîñëàâíè õðàìîâå – 56,6%.

134

Òàáëèöà 47: Âëèÿíèå íà ïîñåùàâàíàòà îò ñåìåéñòâîòî ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ âúðõó èçáîðà íà ãðàäñêî ó÷èëèùå, â êîåòî äà ó÷è äåòåòî (N: 99) Êàêâà ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ ïîñåùàâàòå? (â %) Òèï ó÷èëèùå

Äæàìèÿ

Ïðàâîñëàâíà öúðêâà

Åâàíãåëñêà öúðêâà

Íå ïîñåùàâàì

Ãðàäñêî

5,7

48,9

38,6

6,8

Áëèçî ïîëîâèíàòà îò ðîäèòåëèòå, êîèòî èçïîâÿäâàò ïðàâîñëàâíà õðèñòèÿíñêà ðåëèãèÿ è ïîñåùàâàò ïðàâîñëàâåí õðàì, ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. 38,6% îò ðîäèòåëèòå, êîèòî ïîñåùàâàò ðàçïðîñòðàíåíèòå â ðîìñêèòå êâàðòàëè åâàíãåëñêè öúðêâè, çàïèñâàò äåöàòà ñè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Åäâà 5,7% îò ìþñþëìàíèòå, êîèòî ïîñåùàâàò äæàìèè, ñà çàïèñàëè äåöàòà ñè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Åâàíãåëèñòèòå ñà ñèëíî ñâðúõïðåäñòàâåíè â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà, òúé êàòî òåõíèÿò äÿë ñðåä ðîìñêèòå îáùíîñòè â ðàçãëåæäàíèòå ãðàäîâå å ìíîãî ïî-ìàëúê îò ïðåäñòàâÿíåòî èì â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà. Òàáëèöà 48: Ðàçïðåäåëåíèå íà åòàïà/ñòåïåíòà íà çàâúðøåíî îáðàçîâàíèå íà àíêåòèðàíèòå ðîäèòåëè ñïðÿìî òèïà ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ, êîÿòî ïîñåùàâàò (N: 328) Îáðàçîâàíèå íà ðîäèòåëÿ Íåãðàìîòåí Íà÷àëíî Îñíîâíî Ñðåäíî Âèñøå

Êàêâà ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ ïîñåùàâàòå? (â %) Äæàìèÿ 9,5 7,3 7,7 12,9

Ïðàâîñëàâíà öúðêâà 14,3 24,4 22 45,2 100

Åâàíãåëñêà öúðêâà 47,6 53,7 57,9 29

Íå ïîñåùàâàì 28,6 14,6 12,4 12,9

Ïðèáëèçèòåëíî ïîëîâèíàòà îò íåãðàìîòíèòå ðîìñêè ðîäèòåëè ïîñåùàâàò åâàíãåëñêè öúðêâè, à ìàëêî ïîâå÷å îò åäíà ÷åòâúðò íå ïîñåùàâàò íèêàêâà ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ. Ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà ðîäèòåëè ñ íà÷àëíî (53,7%) è îñíîâíî (57,9%) îáðàçîâàíèå ñúùî ïîñåùàâàò åâàíãåëñêè öúðêâè. 45,2% îò ðîäèòåëèòå ñúñ ñðåäíî îáðàçîâàíèå ïîñåùàâàò ïðàâîñëàâíè öúðêâè. Êîëêîòî ïî-íèñêî å îáðàçîâàíèåòî íà ðîäèòåëèòå òîëêîâà ïî-÷åñòî òå ïîñåùàâàò ñúîòâåòíèòå ðåëèãèîçíè èíñòèòóöèè. Îáðàòíî, ñ ïîâèøàâàíå ñòåïåíòà íà îáðàçîâàíèå íà àíêåòèðàíèòå ðîäèòåëè ñå çàáåëÿçâà òåíäåíöèÿ ðåëèãèîçíè èíñòèòóöèè äà ñå ïîñåùàâàò ñàìî íà ñúîòâåòíèòå ïðàçíèöè.

135

Òàáëèöà 49: Âëèÿíèå íà îêàçâàíàòà îò ðîäèòåëèòå ïîìîù ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328) Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ÁÅË Ìàòåìàòèêà

Ïîëó÷àâàë ëè ñè ïîìîù îò ðîäèòåëèòå ñè ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà? Äà 4,71 4,83

Ïîíÿêîãà 4,3 4,3

Íå 4,39 4,42

Âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè îò äâàòà òåñòà âëèÿíèå îêàçâà âúçìîæíîñòòà ðîäèòåëèòå äà ïîìàãàò íà äåöàòà ñè ïðè íóæäà. Ó÷åíèöèòå, êîèòî ñà ïîëó÷èëè òàêàâà ïîìîù îò ñòðàíà íà ñâîèòå ðîäèòåëè, èìàò ìíîãî äîáúð ñðåäåí óñïåõ êàêòî ïî ÁÅË, òàêà è ïî ìàòåìàòèêà. Òàáëèöà 50: Âëèÿíèå íà îêàçâàíàòà îò ðîäèòåëèòå ïîìîù ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà âúðõó íàïðàâåíèÿ îò òÿõ èçáîð íà ó÷èëèùå çà äåòåòî èì (N: 328) Òèï ó÷èëèùå Êâàðòàëíî Ãðàäñêî

Ïîëó÷àâàë ëè ñè ïîìîù îò ðîäèòåëèòå ñè ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà? (â %) Äà Ïîíÿêîãà Íå 18,8 26,6 54,6 48,5 25,3 26,3

Äåöàòà, çàïèñàíè â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà, â ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà ñëó÷àè íå ñà ïîëó÷èëè ïîìîù îò ñòðàíà íà ðîäèòåëèòå ñè. Îáðàòíî, 48,5% îò äåöàòà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ñà ïîëó÷àâàëè ïîìîù îò ðîäèòåëèòå ñè ïðåç èçìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà. Òàáëèöà 51: Âëèÿíèå íà íàëè÷íèòå â äîìà ïîìîùíè ñðåäñòâà âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328) Âêúùè èìàø ëè: Ðàäèî

Òåëåâèçîð

Èíòåðíåò

Êîìïþòúð

Êíèãè

Âåñòíèöè è ñïèñàíèÿ

Ó÷åáíèöè

Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå ÁÅË 4,48 4,44 4,78 4,36 4,72 4,32 4,63 4,44 5 4,44 4,44 5,33 4,45 4,49 Ìàòåìàòèêà 4,48 4,58 4,88 4,4 4,78 4,36 4,65 4,5 4,44 4,54 4,51 4,67 4,48 4,65

136

Îñîáåíî ñúùåñòâåíî âëèÿíèå âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà äåöàòà è îò äâàòà òåñòà èìà íàëè÷èåòî íà ïåðèîäè÷íà ïðåñà, êíèãè, êîìïþòúð è èíòåðíåò âêúùè. Òî÷íî îáðàòíîòî å âëèÿíèåòî íà íàëè÷èå íà òåëåâèçîð è ðàäèî âêúùè âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà äåöàòà êàêòî îò òåñòà ïî ÁÅË, òàêà è îò òîçè ïî ìàòåìàòèêà. Òàáëèöà 52: Ðàçïðåäåëåíèå íà âúçìîæíîñòèòå çà ó÷àñòèå â ðàçëè÷åí òèï èçâúíó÷èëèùíè äåéíîñòè ñðåä òèïîâåòå ó÷èëèùà (N: 328) Èçâúí ó÷èëèùå ïîñåùàâàø ëè: (â %) Ñúó÷åíèöè â äðóãè êâàðòàëè

Åêñêóðçèè/ ëàãåðè

Èçëîæáà

Ìóçåé

Êèíî, òåàòúð

Ñïîðò

Áèáëèîòåêà

Òèï ó÷èëèùå

Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Êâàðòàëíî Ãðàäñêî

4,8 95,2 10,1 89,9 7,4 92,6 2,6 97,4 2,2 97,8

17,2 82,8 14,1 85,9 25,3 74,7 23,2 76,8 15,2 84,8 25,3 74,7 22,4 77,6

Â çàâèñèìîñò îò òèïà ó÷èëèùå, êîéòî ïîñåùàâàò äåöàòà, òå èìàò äîñòúï äî è íåîáõîäèìîñò îò ïîñåùàâàíå íà ðàçëè÷åí òèï èçâúíó÷èëèùíè äåéíîñòè. Íàïðèìåð äåöàòà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà, ïîñåùàâàò áèáëèîòåêà, êèíî è òåàòúð, åêñêóðçèÿ è ëàãåð èçâúí ó÷èëèùå íàä òðè ïúòè ïîâå÷å, îòêîëêîòî ñâîèòå âðúñòíèöè â ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà. Â ìóçåé ñà õîäèëè äåöàòà, êîèòî ó÷àò â ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà, áëèçî äåâåò ïúòè ïî-ìàëêî â ñðàâíåíèå ñ òåõíèòå âðúñòíèöè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Äåöàòà îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ñà õîäèëè íà èçëîæáè áëèçî ñåäåì ïúòè ïîâå÷å â ñðàâíåíèå ñ äåöàòà, êîèòî ó÷àò â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà. Îñîáåíî ñúùåñòâåíà çà ïúëíîöåííàòà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà ñðåä òåõíèòå âðúñòíèöè íåðîìè å âúçìîæíîñòòà, êîÿòî ïðåäëàãàò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà çà îáùóâàíå ñ áúëãàðñêè äåöà è çà èçãðàæäàíå íà òðàéíè âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ òÿõ. Äâà ïúòè ïîâå÷å îò äåöà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà, ñà ïîñåùàâàëè ñâîè ñúó÷åíèöè â äðóãè êâàðòàëè íà ãðàäà, â ñðàâíåíèå ñ äåöàòà, êîèòî ó÷àò â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà.

137

Òàáëèöà 53: Âëèÿíèå íà âúçìîæíîñòèòå çà ó÷àñòèå â ðàçëè÷åí òèï èçâúíó÷èëèùíè äåéíîñòè âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328) Èçâúí ó÷èëèùå ïîñåùàâàø ëè Ñúó÷åíèöè â äðóãè êâàðòàëè íà ãðàäà

Åêñêóðçèè/ ëàãåðè

Èçëîæáà

Ìóçåé

Êèíî, òåàòúð

Åçèêîâè êóðñîâå

Ñïîðò

Áèáëèîòåêà

Ñðåäíà îöåíêà îò òåñòà ïî:

Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå ÁÅË 5,04 4,4 4,42 4,47 4,86 4,45 4,61 4,43 4,69 4,43 4,35 4,46 4,78 4,41 4,65 4,43 Ìàòåìàòèêà 5 4,46 4,83 4,47 5,29 4,49 4,71 4,48 4,69 4,49 4,55 4,5 4,93 4,44 4,62 4,46

Çíà÷èì åôåêò âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà äåöàòà îò äâàòà òåñòà èìàò: ïîñåùåíèåòî íà áèáëèîòåêà èçâúí ó÷èëèùå, ïîñåùåíèåòî íà åçèêîâè êóðñîâå, êàêòî è ïîñåùåíèåòî íà åêñêóðçèè è ó÷èëèùíè ëàãåðè. Ïî-ìàëúê, íî âñå ïàê çàáåëåæèì åôåêò âúðõó ïîâèøåíèåòî íà ñðåäíèÿ óñïåõ íà äåöàòà îò äâàòà òåñòà èìàò äåéíîñòè êàòî ïîñåùåíèå íà ñïîðò, êèíî è òåàòúð, ìóçåè, èçëîæáè, êàêòî è ïîñåùåíèå íà ñúó÷åíèöè â äðóãè êâàðòàëè íà ãðàäà. 2.2. Îáðàçîâàòåëíà ñðåäà 69,8% îò âñè÷êè èçñëåäâàíè ó÷åíèöè ó÷àò â ñåãðåãèðàíèòå êâàðòàëíè ó÷èëèùà. Îñòàíàëèòå 30,2% ó÷àò â ãðàäñêà îáðàçîâàòåëíà ñðåäà. Ãðàôèêà 9

138

Îò ãðàôèêàòà å âèäíî, ÷å ñëàáèòå îöåíêè íà ó÷åíèöèòå îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ñà ñ ïîâå÷å îò 6 ïúòè ïî-ìàëêî â ñðàâíåíèå ñ òåçè íà ó÷åíèöèòå îò ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà. Ñúùîòî îòíîøåíèå, íî â ïî-ìàëúê ìàùàá, ñå íàáëþäàâà è çà âñè÷êè îñòàíàëè îöåíêè, êîåòî ñå äúëæè íà ñëåäíèòå ïðè÷èíè: 1) â èçñëåäâàíàòà ñúâêóïíîñò áðîÿò íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè îò êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà å ïîâå÷å îò äâà ïúòè ïî-ãîëÿì â ñðàâíåíèå ñ áðîÿ ðîìñêè ó÷åíèöè, èíòåãðèðàíè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà 229:99; 2) ëèïñàòà íà âúçìîæíîñòè äà êîíòðîëèðàìå îðãàíèçàöèÿòà è ïðîâåæäàíåòî íà âúíøíîòî îöåíÿâàíå, êàêòî è èíôîðìàöèÿòà, ñúáðàíà çà âñåêè îò îòäåëíèòå ïðîåêòè, íè äàâàò ïîâîäè äà ñå ñúìíÿâàìå â äîñòîâåðíîñòòà íà îöåíêèòå, ïîëó÷åíè â ðîìñêèòå ó÷èëèùà (îñîáåíî âúâ Âèäèí). Ãðàôèêà 10

Îñîáåíî âàæíà èíäèêàöèÿ çà ïðîöåñà íà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêè äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà å äåëúò íà òåçè îò òÿõ, êîèòî ñà ïîëó÷èëè äîáðè, ìíîãî äîáðè è îòëè÷íè îöåíêè íà òåñòà ïî ÁÅË. Çà ñòåïåíòà íà åôåêòèâíîñò íà èíòåãðàöèîííèÿ ïðîöåñ ìîæå äà ñå ñúäè è îò ïîëó÷èëèòå äâîéêè íà òåñòà ïî ÁÅË – ñàìî åäíî îò ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà, å ïîëó÷èëî ñëàáà îöåíêà, äîêàòî îò äåöàòà, êîèòî ó÷àò â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà, 10 ñà ïîëó÷èëè ñëàá íà òåñòà ïî ÁÅË.

139

Ãðàôèêà 11

Àêî ðàçãëåäàìå ñðåäíèòå îöåíêè îò äâàòà òåñòà ïî ãðàäîâå ùå çàáåëåæèì, ÷å îöåíêèòå âúâ Âèäèí ñà íàé-âèñîêè,111 êàòî ðàçëèêèòå ìåæäó ñðåäíèòå îöåíêè îò äâàòà òåñòà ñà â ðàìêèòå íà 30 ñòîòíè. Â Áóêîâëúê, êúäåòî äàííèòå ñà ñàìî íà ðîìñêè äåöà îò ñåãðåãèðàíîòî ÎÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“, ñðåäíèÿò óñïåõ îò òåñòà ïî ÁÅË å 4,75, äîêàòî îò òîçè ïî ìàòåìàòèêà å ñ áëèçî åäèíèöà ïî-íèñúê - 3,83. Ìíîãî èíòåðåñíè ñà ðåçóëòàòèòå íà ðîìñêèòå äåöà â Ñëèâåí è Ñòàðà Çàãîðà, çàùîòî íà òåñòà ïî ÁÅË ñðåäíèÿò èì óñïåõ å ïî-âèñîê ñïðÿìî òîçè îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà. Â Ñòàðà Çàãîðà ñðåäíèÿò óñïåõ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè ïî ÁÅË å ìíîãî äîáúð 4,52, à òîçè ïî ìàòåìàòèêà å ñàìî ñ 4 ñòîòíè ïî-íèñúê - 4,48. Â Ñëèâåí ñðåäíèÿò óñïåõ íà ó÷åíèöèòå ïî ìàòåìàòèêà å íàéíèñúê â ñðàâíåíèå ñ âñè÷êè îñòàíàëè ãðàäîâå - äîáúð 4,06, äîêàòî óñïåõúò èì ïî ÁÅË å 4,20. Òàáëèöà 54: Âëèÿíèå íà ïîñåùåíèåòî íà çàíèìàëíÿ âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328) Ïîñåùàâàø ëè çàíèìàëíÿ? Äà

Äà, íî íå âñåêè äåí

Íå

Îöåíêà îò òåñòà ïî ÁÅË

4,61

4,62

4,32

Îöåíêà îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà

4,66

4,53

4,42

Ïîñåùåíèåòî íà çàíèìàëíÿ ñå îêàçâà çíà÷èì ôàêòîð çà óñïåõà íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè, êàêòî ïî ÁÅË, òàêà è ïî ìàòåìàòèêà – òåçè îò òÿõ, êîèòî õîäÿò ðåäîâíî íà çàíèìàëíÿ èìàò ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ ïî ÁÅË ñ 29 ñòîòíè, à ïî 111

Тъй като в Плевен има само четири случая, той може да бъде изключен от сравнението.

140

ìàòåìàòèêà ñ 24 ñòîòíè. Îñîáåíî ñúùåñòâåíà å ðîëÿòà íà çàíèìàëíÿòà â íà÷àëíèÿ åòàï íà îáó÷åíèå, êîãàòî ðîìñêèòå äåöà, îñîáåíî îíåçè îò òÿõ, êîèòî íå ñà ïîñåùàâàëè ðåäîâíèòå ïðåäó÷èëèùíè êëàñîâå èëè ãðóïè, óñâîÿâàò óìåíèÿ è íàâèöè çà ó÷åáåí òðóä è áúëãàðñêè åçèê. Òàáëèöà 55: Âëèÿíèå íà ïîñåùåíèåòî íà çàíèìàëíÿ îò ñòðàíà íà íàé-ìàëêîòî äåòå â ñåìåéñòâîòî âúðõó ðàçïðåäåëåíèåòî íà îöåíêèòå îò äâàòà òåñòà (N: 328) Îöåíêà îò òåñòà ïî ìàòåìàòèêà

Îöåíêà îò òåñòà ïî ÁÅË Íàé-ìàëêîòî ìè äåòå ïîñåùàâà çàíèìàëíÿ (â %) Äà

Ïîíÿêîãà

Ñëàá

9,09

18,18

Ñðåäåí

33,33

Äîáúð

Íå

Äà

Ïîíÿêîãà

Íå

72,73 42,86

0,00

57,14

5,00

61,67 20,00

20,00

60,00

28,75

20,00

51,25 19,18

13,70

67,12

Ìíîãî äîáúð

27,27

16,36

56,36 33,65

16,35

50,00

Îòëè÷åí

35,71

19,64

44,64 41,79

14,93

43,28

Ïîðàäè îïèñàíèòå âå÷å ïðè÷èíè ðàçãëåæäàìå âëèÿíèåòî íà çàíèìàëíÿòà âúðõó îöåíêèòå íà íàé-ìàëêèòå äåöà. 72,73% îò âñè÷êè ñëàáè îöåíêè ïî ÁÅË è 57,14% îò âñè÷êè ñëàáè îöåíêè ïî ìàòåìàòèêà ñà íà äåöà, êîèòî íå õîäÿò íà çàíèìàëíÿ. Ïðèáëèçèòåëíî åäíàêúâ å äåëúò íà ñðåäíèòå îöåíêè, ïîëó÷åíè îò äåöà, êîèòî íå õîäÿò íà çàíèìàëíÿ - îêîëî äâå òðåòè. Îáðàòíî, íàé-ãîëÿì äÿë îò âñè÷êè îòëè÷íè îöåíêè, êàêòî ïî ÁÅË òàêà è ïî ìàòåìàòèêà èìàò äåöà, êîèòî õîäÿò íà çàíèìàëíÿ, ñúîòâåòíî 35,71% è 41,79%. Òàáëèöà 56: Âëèÿíèå íà ïîñåùåíèåòî íà ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà/êëàñ âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328) Ïîñåùàâàë(à) ëè ñè ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà/êëàñ? Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòà ïî:

Äà, ïîâå÷å îò åäíà ãîäèíà

Äà, â ïðîäúëæåíèå íà åäíà ãîäèíà

Íå

ÁÅË Ìàòåìàòèêà

4,65 4,78

4,53 4,55

4,35 4,45

Îñîáåíî ñúùåñòâåí ôàêòîð çà ïúëíîöåííàòà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà å ïîñåùåíèåòî íà çàäúëæèòåëíàòà ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà èëè 141

êëàñ. Â Áúëãàðèÿ òå ñà çàäúëæèòåëíè â ðàìêèòå íà 1 ãîäèíà, íî äåöàòà, êîèòî ñà ïîñåùàâàëè äåòñêà ãðàäèíà ïîâå÷å îò åäíà ãîäèíà èìàò ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ ñ áëèçî 20 ñòîòíè ïî ìàòåìàòèêà è ñ 12 ñòîòíè ïî ÁÅË. Ïðåäëîæåíèå çà ïðîìåíè â ñðîêà íà çàäúëæèòåëíîòî ïðåäó÷èëèùíî îáðàçîâàíèå ñà ïðàâåíè îò ìíîãî åêñïåðòè, êàòî îáùîòî â òåõíèòå ðàçáèðàíèÿ å ïúðâî, äà ñå ïîâèøè äîñòúïúò äî îáðàçîâàíèå îò ñòðàíà íà ðèñêîâèòå ãðóïè äåöà è âòîðî, äà ñå ïîâèøè êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî êàòî öÿëî è íà ðåçóëòàòèòå íà îòäåëíèòå äåöà. Ãðàôèêà 12

Îò ãðàôèêàòà ñå âèæäàò ïðèáëèçèòåëíî åäíàêâè äÿëîâå îò äåöàòà â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà, êîèòî ñà ïîñåùàâàëè ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà/êëàñ â ðàìêèòå íà åäíà ãîäèíà (46,9%) è êîèòî èçîáùî íå ñà ïîñåùàâàëè ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà/êëàñ (46,5%). Îò äåöàòà, çàïèñàíè â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, 51% ñà ïîñåùàâàëè ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà/êëàñ â ðàìêèòå íà åäíà ãîäèíà, à 43,90% íå ñà ïîñåùàâàëè. Òîâà, îò åäíà ñòðàíà, ðàçêðèâà ïðåä äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòèòå îãðîìíî ïîëå íà äåéñòâèå, à îò äðóãà – ïîñòàâÿ âúïðîñà çà íàöèîíàëíà ïîëèòèêà ïî îðãàíèçàöèÿ è ïðîâåæäàíå íà çàäúëæèòåëíî ïðåäó÷èëèùíî îáðàçîâàíèå çà âñè÷êè äåöà è îñîáåíî çà òåçè â ðèñêîâè ãðóïè.

142

Òàáëèöà 57: Ðàçïðåäåëåíèå íà èçïîëçâàíèòå â ó÷èëèùå ïîñîáèÿ ñïîðåä òèïà ó÷èëèùå (N: 328)

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

Ó÷èëèùåí ñòîë

Ñïîðòíà çàëà/áàñåéí

Èíòåðíåò

Êîìïþòúð

Êíèãè îò áèáëèîòåêà

Ó÷åáíèöè è ïîìàãàëà îò áèáëèîòåêà

Â ó÷èëèùå èçïîëçâàø ëè (â %):

Äà

Íå

Êâàðòàëíè 19,60 80,40 16,20 83,8 47,10 52,90 27,30 72,70 44,50 55,50 22,90 77,10 ó÷èëèùà Ãðàäñêè ó÷èëèùà

24,50 75,50

76,50 23,50 49,50 50,50

Ìíîãî âàæíà ÷àñò îò îáðàçîâàòåëíàòà ñðåäà â ó÷èëèùå å ìàòåðèàëíàòà áàçà, ñ êîÿòî ðàçïîëàãà òî è ñòåïåíòà, â êîÿòî òÿ ñå èçïîëçâà îò ó÷åíèöèòå. Îò òàáëèöàòà å âèäíî, ÷å ïî ñúîòâåòíèòå ïîêàçàòåëè êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà ñòîÿò ïî-ëîøî â ñðàâíåíèå ñ ãðàäñêèòå, ùî ñå îòíàñÿ äî äîñòúïà íà ó÷åíèöèòå äî ñúîòâåòíèòå ìàòåðèàëíè ñðåäñòâà. Â êâàðòàëíèòå è â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ãîëÿì äÿë îò äåöàòà (80,4% è 75,5%) íå èçïîëçâàò ïîìàãàëà è ó÷åáíèöè îò áèáëèîòåêàòà, çàùîòî â ðàìêèòå íà íà÷àëíèÿ åòàï íà îáðàçîâàíèå ó÷åáíèöèòå ñå äîñòàâÿò îò äúðæàâàòà. Ó÷åáíèòå ïîìàãàëà îáà÷å ñå íàáàâÿò îòäåëíî ñúñ ñîáñòâåíè ñðåäñòâà íà ñåìåéñòâàòà èëè íà ÍÏÎ, îñúùåñòâÿâàùî äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò.112 Ùî ñå îòíàñÿ äî îñòàíàëèòå ïàðàìåòðè íà ìàòåðèàëíàòà áàçà â êâàðòàëíèòå è ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ðàçëèêèòå â äîñòúïà íà äåöàòà ñà ñúùåñòâåíè – áëèçî åäíà òðåòà îò ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêè ó÷èëèùà èçïîëçâàò êíèãè îò ó÷èëèùíàòà áèáëèîòåêà, äîêàòî çà äåöàòà îò êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà òîçè äÿë å 16,2%. Ïîâå÷å îò äâå òðåòè îò ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà èçïîëçâàò êîìïþòðè, äîêàòî â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà òîâà ïðàâÿò ïî-ìàëêî îò ïîëîâèíàòà äåöà. Ïî÷òè ñúùîòî å ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó èçïîëçâàùèòå èíòåðíåò äåöà â ãðàäñêèòå è â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà, ñúîòâåòíî 49,5% è 27,3%. Ó÷èëèùåí ñòîë èçïîëçâàò åäâà åäíà òðåòà îò äåöàòà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, êàêòî è ìàëêî ïîâå÷å îò åäíà ïåòà îò äåöàòà â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà. Ñïîðòíàòà áàçà â ó÷èëèùàòà ñå èçïîëçâà îò îòíîñèòåëíî åäíàêúâ äÿë äåöà êàêòî â ãðàäñêèòå, òàêà è â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà, ñúîòâåòíî îò 49% è 44,5%.

112

В много от посетените градове получихме информация, че ромските деца често са без необходимите помагала и учебни тетрадки. 143

Òàáëèöà 58: Âëèÿíèå íà èçïîëçâàíèòå â ó÷èëèùå ïîñîáèÿ âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà (N: 328)

Ìàòåìàòèêà ÁÅË

Ó÷èëèùåí ñòîë

Ñïîðòíà çàëà/áàñåéí

Èíòåðíåò

Êîìïþòúð

Êíèãè îò áèáëèîòåêà

Ñðåäíà îöåíêà îò òåñòà ïî:

Ó÷åáíèöè è ïîìàãàëà îò áèáëèîòåêà

Â ó÷èëèùå èçïîëçâàø ëè:

Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå Äà Íå 4,09 4,64 4,28 4,58 4,74 4,23 4,84 4,34 4,80 4,29 4,46 4,55 4,24 4,52 4,40 4,46 4,63 4,24 4,73 4,31 4,57 4,37 4,43 4,77

Ðîìñêèòå äåöà, êîèòî íå èçïîëçâàò ó÷åáíèöè, ïîìàãàëà è êíèãè îò áèáëèîòåêàòà èìàò ïî-âèñîê óñïåõ îò èçïîëçâàùèòå ãè. Òîâà ñå äúëæè íàé-âåðîÿòíî íà âúçìîæíîñòòà ñúùèòå äåöà äà èçïîëçâàò ëè÷íè ó÷åáíèöè, ïîìàãàëà è êíèãè. Íå ñòîÿò òàêà íåùàòà îáà÷å ñ èçïîëçâàíåòî íà êîìïþòðè, èíòåðíåò è ñïîðòíè ñúîðúæåíèÿ â ó÷èëèùàòà. Äåöàòà, êîèòî èçïîëçâàò êîìïþòðè â ó÷èëèùå, èìàò ñ ïîëîâèí åäèíèöà ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà è ñ 40 ñòîòíè ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ íà òåñòà ïî ÁÅË. Àáñîëþòíî ñúùîòî å ñúîòíîøåíèåòî â ïðîìÿíàòà íà ñðåäíèÿ óñïåõ îò òåñòîâåòå ïî ìàòåìàòèêà è ÁÅË ïðè äåöàòà, êîèòî èçïîëçâàò èíòåðíåò â ó÷èëèùå. Òàáëèöà 59: Ðàçïðåäåëåíèå íà èçó÷àâàíåòî íà ðîìñêè åçèê è ôîëêëîð ñïîðåä òèïà ó÷èëèùå (N: 328) Â ó÷èëèùå èçó÷àâàø ëè (â %) Ðîìñêè åçèê

Ðîìñêè ôîëêëîð

Äà

Íå

Äà

Íå

Êâàðòàëíè ó÷èëèùà

100

9,2

90,8

Ãðàäñêè ó÷èëèùà

Çà ïúëíîöåííàòà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà å îñîáåíî âàæíî ïðèåìàùèòå ãè ó÷èëèùà äà ïðåäëàãàò îáðàçîâàíèå ïî ðîìñêè åçèê è ôîëêëîð, òàêà ÷å òÿõíàòà êóëòóðà è åçèê äà ñå ïðåäñòàâÿò êàòî çíà÷èìè, êàòî ôîðìèðàùè òÿõíàòà èäåíòè÷íîñò. Ðåçóëòàòèòå îò èçó÷àâàíåòî íà ðîìñêè åçèê è ðîìñêè ôîëêëîð âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ îò äâàòà òåñòà â èçñëåäâàíèòå ó÷èëèùà ñà ïðîòèâîðå÷èâè. Ïîðàäè íåçíà÷èòåëíèÿ áðîé îòãîâîðèëè ïîëîæèòåëíî íà âúïðîñà íÿìàìå îñíîâàíèå äà íàïðàâèì ñîëèäíè çàêëþ÷åíèÿ. È âñå ïàê çàñëó144

æàâà äà ñå îòáåëåæè ôàêòúò, ÷å â íèòî åäíî êâàðòàëíî ó÷èëèùå íå ñå èçó÷àâà ðîìñêè åçèê è â ïî-ìàëêî îò åäíà äåñåòà îò èçñëåäâàíèòå êâàðòàëíè ó÷èëèùà ñå èçó÷àâà ðîìñêè ôîëêëîð. Òîâà, îò åäíà ñòðàíà, èìà ñâîèòå îñíîâàíèÿ, çàùîòî ñïåöèôè÷íàòà îáîñîáåíîñò íà ðîìñêèòå êâàðòàëè è ïðèëåæàùèòå êúì òÿõ ó÷èëèùà ïðàâè èçëèøíî èçó÷àâàíåòî íà ðîìñêè ôîëêëîð è åçèê â òÿõ. Îò äðóãà ñòðàíà, îáà÷å ëèïñàòà íà ïîäãîòâåíè ó÷èòåëè, êîèòî àêî íå äà ïðåïîäàâàò, òî ïîíå äà ðàçáèðàò ðîìñêè åçèê å ïðè÷èíà çà ëîøîòî êà÷åñòâî íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ â òåçè ó÷èëèùà, îñîáåíî â íà÷àëíèÿ åòàï íà îáðàçîâàíèå. Òàáëèöà 60: Ðàçïðåäåëåíèå íà âúçìîæíîñòèòå, êîèòî ñà èìàëè ðîìñêèòå äåöà çà íàïóñêàíå íà êâàðòàëà è ãðàäà ïî òèïîâå ó÷èëèùà (N: 328)

Òèï ó÷èëèùà

Ïîñåùàâàë(à) ëè ñè äðóã ãðàä? (â %)

Áèë(à) ëè ñè íà Áèë(à) ëè ñè íà ïî÷èâêà ñ ëàãåð/åêñêóðçèÿ îò ðîäèòåëèòå ñè? (â%) ó÷èëèùåòî? (â %)

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

Êâàðòàëíè

51,1

48,9

16,2

83,8

8,7

91,3

Ãðàäñêè

63,6

36,4

29,3

70,7

51,1% îò ðîìñêèòå äåöà îò êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà è 63,6% îò ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ñà ïîñåùàâàëè äðóã ãàðä, ðàçëè÷åí îò òîçè, â êîéòî æèâåÿò. Íà ïî÷èâêà ñ ðîäèòåëèòå ñè ñà õîäèëè äâà ïúòè ïîâå÷å îò ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà â ñðàâíåíèå ñ òåçè, êîèòî ó÷àò â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà. Íàä òðè ïúòè ïîâå÷å ñà äåöàòà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà è ñà õîäèëè íà ëàãåð/åêñêóðçèÿ, îðãàíèçèðàíè îò ó÷èëèùåòî. Ãîëÿìà ÷àñò îò òåçè èçâúíêëàñíè äåéíîñòè ñà îðãàíèçèðàíè â ðàìêèòå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè. Òàáëèöà 61: Âëèÿíèå íà âúçìîæíîñòèòå, êîèòî ñà èìàëè ðîìñêèòå äåöà çà íàïóñêàíå íà êâàðòàëà è ãðàäà âúðõó ñðåäíèÿ èì óñïåõ îò äâàòà òåñòà (N: 328) Ñðåäíà îöåíêà îò òåñòà

Ïîñåùàâàë(à) ëè ñè äðóã ãðàä?

Áèë(à) ëè ñè íà ïî÷èâêà ñ ðîäèòåëèòå ñè?

Áèë(à) ëèñè íà ëàãåð/åêñêóðçèÿ îò ó÷èëèùåòî?

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

ÁÅË

4,59

4,29

4,61

4,41

4,80

4,39

Ìàòåìàòèêà

4,66

4,30

4,57

4,48

4,84

4,45

Îêàçâà ñå, ÷å ðàç÷óïâàíåòî íà ãðàíèöèòå íà êâàðòàëà è âúçìîæíîñòèòå çà äîðè âðåìåííî è êðàòêî íàïóñêàíå íà ñðåäàòà, â êîÿòî æèâåÿò ðîìñêèòå äåöà (íåçàâèñèìî îò ïîâîäà ïî êîéòî ñòàâà òîâà), ñå îòðàçÿâà íà òåõíèòå ñðåäíè 145

îöåíêè îò äâàòà òåñòà. Äåöàòà, êîèòî ñà ïîñåùàâàëè äðóã ãðàä ðàçëè÷åí îò òîçè, â êîéòî æèâåÿò èìàò ñ 30 ñòîòíè ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ íà òåñòà ïî ÁÅË è ñ 33 ñòîòíè ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ íà òåñòà ïî ìàòåìàòèêà â ñðàâíåíèå ñúñ ñðåäíèòå îöåíêè íà äåöàòà, êîèòî íèêîãà íå ñà èçëèçàëè îò ãðàäà, â êîéòî æèâåÿò. Ïî-ìàëúê åôåêò âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà äåöàòà èìà ïî÷èâêàòà ñ ðîäèòåëèòå – äåöàòà, êîèòî ñà ïî÷èâàëè ñ ðîäèòåëèòå ñè èìàò ñ 20 ñòîòíè ïîâèñîê ñðåäåí óñïåõ ïî ÁÅË è ñ 9 ñòîòíè ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ ïî ìàòåìàòèêà. Âëèÿíèåòî äîðè íà ñàìî åäíà èçâúíêëàñíà äåéíîñò âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà ó÷åíèöèòå å ñúùåñòâåíî – òàêà äåöàòà, êîèòî ñà õîäèëè íà åêñêóðçèÿ èëè ëàãåð îò ó÷èëèùåòî èìàò ïî-âèñîê ñðåäåí óñïåõ ïî ÁÅË ñ ïîâå÷å îò 40 ñòîòíè, à ïî ìàòåìàòèêà ñ 39 ñòîòíè. Òàáëèöà 62: Ðàçïðåäåëåíèå íà êîñâåíèòå èíäèêàòîðè çà ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå ïî òèïîâå ó÷èëèùà (N: 328)

Òèï ó÷èëèùà

Ðîì÷å

Ñàì

Òóð÷å

Îòïðåä

Ïî ñðåäàòà

Îòçàä

×èíúò ñå íàìèðà: (â %)

Áúëãàð÷å

Â êëàñ ñòîèø íà åäèí ÷èí ñ: (â %)

Êâàðòàëíè Ãðàäñêè

86,4 49,5

4,8 31,3

8,3 18,2

0,4 1,0

31,1 23,2

41,7 51,5

27,2 25,3

Êàòî êîñâåíè èíäèêàòîðè çà ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå ñïðÿìî ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùíàòà ñðåäà ùå ñìÿòàìå ñëåäíèòå ñëó÷àè: èçîëèðàíå íà ðîìñêî äåòå íà îòäåëåí ÷èí â ñòàÿòà; ïîñòàâÿíå íà äâå ðîìñêè äåöà íà åäèí ÷èí; èçîëèðàíå íà ðîìñêî äåòå íà îòäåëåí è ïîñëåäåí ÷èí â ñòàÿòà. Ìíîãî èíòåðåñíî å ìíåíèåòî íà ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ó÷àò â ñåãðåãèðàíè êâàðòàëíè ó÷èëèùà îòíîñíî åòíè÷åñêàòà ïðèíàäëåæíîñò íà ñúó÷åíèêà, ñ êîéòî ñåäÿò çàåäíî â êëàñ – 86,4% îò òåçè äåöà ïîñî÷âàò, ÷å â êëàñ ñåäÿò çàåäíî ñ áúëãàð÷å, à â òåçè ó÷èëèùà ó÷àò ñàìî ðîìñêè äåöà. Âåðîÿòíî òîâà ñå äúëæè íà ñïåöèôè÷åí îòêàç îò ñàìîèäåíòèôèêàöèÿ, íî çà äà ñå äîêàæå ïîäîáíî ïðåäïîëîæåíèå å íåîáõîäèìî äîïúëíèòåëíî èçñëåäâàíå. Ìíîãî âàæåí óñïåõ íà åêèïèòå, êîèòî èçïúëíÿâàò äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè, êàêòî è íà ó÷èòåëèòå îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà å, ÷å áëèçî ïîëîâèíàòà îò ðîìñêèòå äåöà â òÿõ ñåäÿò çàåäíî ñ áúëãàð÷å è ñà îòíîñèòåëíî ðàâíîìåðíî ðàçïðåäåëåíè â ïðîñòðàíñòâîòî íà êëàñíàòà ñòàÿòà. Áëèçî åäíà òðåòà îò ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà îáà÷å, ïðîäúëæàâàò äà ñåäÿò íà åäèí ÷èí ñ ðîì÷å. Ïðèòåñíèòåëíî å, ÷å 24% îò ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà è ñà íà ïîñëåäíèòå ÷èíîâå ñåäÿò çàåäíî ñ ðîì÷å, à 32% îò òÿõ ñòîÿò ñàìè íà ïîñëåäíèòå ÷èíîâå â ñòàÿòà. 146

Òàáëèöà 63: Ðàçïðåäåëåíèå íà ïðåíåáðåæèòåëíîòî îòíîøåíèå, êîåòî äåöàòà óñåùàò â ó÷èëèùå ïî òèïîâå ó÷èëèùà (N: 328) Â ó÷èëèùå óñåùàì ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå îò (â %)

Òèï ó÷èëèùà

Ó÷èòåëè

Äèðåêòîð

Ñúó÷åíèöè

Ðîäèòåëè íà ìîè ñúó÷åíèöè

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

Êâàðòàëíè

2,6

97,4

0,9

91,1

1,3

98,7

Ãðàäñêè

6,3

93,7

3,2

96,8

3,2

96,8

Äåöàòà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà ñà ñå ñáëúñêâàëè ñ ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå â ðàìêèòå íà ó÷èëèùåòî ñ ìåæäó äâà è òðè ïúòè ïîâå÷å, îòêîëêîòî òåçè, êîèòî ó÷àò â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà. Íàé-âèñîê å äåëúò íà äåöàòà îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, êîèòî ñå ñáëúñêâàò ñ ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå îò ñòðàíà íà òåõíè ñúó÷åíèöè, êîåòî îçíà÷à, ÷å èìà êàêâî äà ñå íàïðàâè êàêòî çà ïðîìÿíà íà îáùåñòâåíèòå íàãëàñè ñïðÿìî ðîìèòå, òàêà è çà ñúçäàâàíå íà òîëåðàíòíà ñðåäà ìåæäó äåöàòà â ó÷èëèùå. Òàáëèöà 64: Âëèÿíèå íà ïðåíåáðåæèòåëíîòî îòíîøåíèå, êîåòî äåöàòà óñåùàò â ó÷èëèùå âúðõó ñðåäíèÿ èì óñïåõ îò äâàòà òåñòà (N: 328) Â ó÷èëèùå óñåùàì ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå îò:

Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Äà

ÁÅË Ìàòåìàòèêà

Ó÷èòåëè

Ðîäèòåëè íà ìîè ñúó÷åíèöè

Äèðåêòîð

Ñúó÷åíèöè

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

4,44

5,2

4,44

4,55

4,43

4,6

4,45

4,5

4,4

4,5

4,33

4,55

4,5

Êàòî öÿëî ïðåíåáðåæèòåëíîòî îòíîøåíèå, ñ êîåòî ñå ñáëúñêâàò ðîìñêèòå äåöà îò ñòðàíà íà ó÷èòåëèòå è äèðåêòîðèòå â ó÷èëèùíàòà ñðåäà, íå âëèÿå íåãàòèâíî âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå èì ðåçóëòàòè.

147

Òàáëèöà 65: Âëèÿíèå íà ïðåíåáðåæèòåëíîòî îòíîøåíèå, êîåòî óñåùàò ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà âúðõó ñðåäíèÿ èì óñïåõ îò äâàòà òåñòà (N: 99) Â ó÷èëèùå óñåùàì ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå îò: Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Äà

ÁÅË Ìàòåìàòèêà

Ó÷èòåëè

Ðîäèòåëè íà ìîè ñúó÷åíèöè

Äèðåêòîð

Ñúó÷åíèöè

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

Äà

Íå

4,4

4,6

4,58

4,61

4,58

4,33

4,6

4,17

4,67

4,66

4,26

4,77

4,33

4,65

Òúé êàòî å òðóäíî äà îöåíèì õàðàêòåðà è èçìåðåíèÿòà íà ïðåíåáðåæèòåëíîòî îòíîøåíèå, êîåòî óñåùàò äåöàòà â êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà îò ñòðàíà íà äèðåêòîð, ó÷èòåëè, ñúó÷åíèöè è òåõíè ðîäèòåëè, îòäåëèõìå ñàìî äåöàòà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà. Îò äàííèòå â òàáëèöà 70 ñå âèæäà, ÷å íàé-ñåðèîçíî âëèÿíèå âúðõó ñðåäíèÿ óñïåõ îò òåñòîâåòå ïî ÁÅË è ìàòåìàòèêà èìà ïðåíåáðåæèòåëíîòî îòíîøåíèå îò ñòðàíà íà ó÷èòåëè è äèðåêòîð, êàêòî è òîâà îò ñòðàíà íà ðîäèòåëèòå íà òåõíè ñúó÷åíèöè. Îò âñè÷êè ðîìñêè äåöà, êîèòî ó÷àò â ãðàäñêè ó÷èëèùà òåçè, êîèòî ñåäÿò ñàìè íà ÷èí â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí ñå ñáëúñêâàò ñ ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå îò ñòðàíà íà òåõíèòå ñúó÷åíèöè. Òîâà ñå îêàçâà íàé-óÿçâèìàòà ãðóïà äåöà îò ãëåäíà òî÷êà íà îáèäè, êîåòî îáà÷å íå âëèÿå âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå èì ðåçóëòàòè. Ïîðàäè òîâà ìîæå äà îáîáùèì, ÷å óìåíèÿòà íà ó÷èòåëèòå çà óïðàâëåíèå íà êëàñíàòà ñòàÿ, êàêòî è àäìèíèñòðàòèâíèòå è óïðàâëåíñêè óìåíèÿ íà äèðåêòîðèòå íà ó÷èëèùà, â êîèòî ó÷àò ðîìñêè äåöà, ñå îêàçâàò êëþ÷îâ ìåõàíèçúì è âúçìîæíîñò çà ïðåîäîëÿâàíå íà èçîëàöèÿòà íà ðîìñêèòå äåöà, êîåòî ñå îòðàçÿâà è âúðõó òåõíèòå îáðàçîâàòåëíè ïîñòèæåíèÿ. Òàáëèöà 66: Ðàçïðåäåëåíèå íà ñðåäíèòå îöåíêè íà ðîìñêèòå äåöà îò äâàòà òåñòà ïî ïîë (N: 328) Ñðåäíè îöåíêè îò òåñòîâåòå ïî:

Ìîì÷åòà

Ìîìè÷åòà

ÁÅË

4,41

4,52

Ìàòåìàòèêà

4,48

4,53

Êàòî öÿëî ñðåäíèÿò óñïåõ íà ìîìè÷åòàòà è îò äâàòà òåñòà å ìàëêî ïî-âèñîê â ñðàâíåíèå ñ òîçè íà ìîì÷åòàòà. Ïî ÁÅË ìîìè÷åòàòà ñà ïîëó÷èëè ñðåäíî ìíîãî äîáúð 4,52, à ïî ìàòåìàòèêà ñà îöåíåíè ñ 4,53. Ñðåäíèòå îöåíêè íà ìîì÷åòàòà îò äâàòà òåñòà îñòàâàò â ðàìêèòå íà äîáúð, ñúîòâåòíî 4,41 ïî ÁÅË è 4,48 ïî ìàòåìàòèêà. 148

2.3. Ñïåöèôèêè íà ãðàäñêàòà ñðåäà è èçñëåäâàíèòå ðîìñêè êâàðòàëè Òàáëèöà 67: Ðàçïðåäåëåíèå íà ñðåäíèÿ áðîé ÷ëåíîâå â åäíî ðîìñêî ñåìåéñòâî ïî íàñåëåíè ìåñòà (N: 328) Ñðåäåí áðîé ÷ëåíîâå â ñåìåéñòâî

Íàñåëåíî ìÿñòî Áóêîâëúê

Ïëåâåí

Âèäèí

Ñëèâåí

Ñòàðà Çàãîðà

5,28

6,5

4,51

5,46

4,62

Íàé-ìíîãîëþäíè ñà ðîìñêèòå ñåìåéñòâà â Ïëåâåí, Ñëèâåí è Áóêîâëúê, à ñ íàé-ìàëêî ÷ëåíîâå ñà ðîìñêèòå ñåìåéñòâà âúâ Âèäèí è Ñòàðà Çàãîðà. Èçêëþ÷èòåëíî âàæåí å ôàêòúò, êîéòî ñå óñòàíîâè â ðåçóëòàò îò èçñëåäâàíåòî – à èìåííî, ÷å ðîìñêèòå ñåìåéñòâà âå÷å íå ñà ìèòè÷íèòå ìíîãîëþäíè ôàìèëèè, èçâåñòíè îò ðîìñêèÿ ôîëêëîð è îáùåñòâåíèòå ìèòîâå. Òàáëèöà 68: Ðàçïðåäåëåíèå íà ñðåäíèÿ äîõîä íà ðîìñêèòå ñåìåéñòâà ïî íàñåëåíè ìåñòà (N: 328) Ñðåäíî ñ êîëêî ëåâà íà ìåñåö ðàçïîëàãà Âàøåòî ñåìåéñòâî?

Íàñåëåíî ìÿñòî Áóêîâëúê

Ïëåâåí

Âèäèí

Ñëèâåí

Ñòàðà Çàãîðà

309

500

333

328

412

Ñðåä ãðàäîâåòå, â êîèòî ñå îñúùåñòâÿâàò äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, íàéáåäíè ñà ðîìñêèòå ñåìåéñòâà â Ñëèâåí è Âèäèí. Â Ñëèâåí ðàçëèêàòà ìåæäó ñòàíäàðòà íà æèâîò íà ðîìñêèòå è íåðîìñêèòå ñåìåéñòâà å î÷åâèäíà, ïîðàäè êîåòî ïðîöåñúò íà äåñåãðåãàöèÿ è èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà èìà ñâîè õàðàêòåðíè îñîáåíîñòè.113 Âúâ Âèäèí îáùàòà áåäíîñò íà íàñåëåíèåòî, õàðàêòåðíà çà ãðàäà, ñå îòðàçÿâà è âúðõó ðîìñêèòå ñåìåéñòâà, íî òóê ðàçëèêèòå â ñòàíäàðòà íà æèâîò ìåæäó ðîìñêèòå è íåðîìñêèòå ñåìåéñòâà íå ñà òîëêîâà ñúùåñòâåíè. Òàáëèöà 69: Ðàçïðåäåëåíèå íà ñðåäíèÿ ìåñå÷åí äîõîä íà ÷ëåí îò ñåìåéñòâî ïî íàñåëåíè ìåñòà (N: 328) Ñðåäåí ìåñå÷åí äîõîä íà ÷ëåí îò ñåìåéñòâî (â ëåâà)?

113

Íàñåëåíî ìÿñòî Áóêîâëúê

Ïëåâåí

Âèäèí

Ñëèâåí

Ñòàðà Çàãîðà

65,66

90,28

80,59

66,03

93,50

Виж описанието на проекта в Сливен в Глава ІІІ, раздел Г. 149

Àêî ðàçãëåäàìå ñðåäíèÿò ìåñå÷åí äîõîä íà ÷ëåí îò ñåìåéñòâî, íàé-áåäíè ñå îêàçâàò ðîìèòå â Ñëèâåí è åäâà ñëåä òîâà ñå íàðåæäàò òåçè âúâ Âèäèí. Òóê èçêëþ÷âàìå Áóêîâëúê, çàùîòî òîâà íå å ñïåöèôè÷íî ãðàäñêà ðîìñêà îáùíîñò, îáîñîáåíà â îòäåëåí êâàðòàë. 3. Èçâîäè Â ðåçóëòàò îò ïðîâåäåíîòî èçñëåäâàíå ìîãàò äà ñå íàïðàâÿò ðåäèöà èçâîäè çà îáðàçîâàòåëíàòà ñðåäà â ãðàäñêèòå è êâàðòàëíèòå ó÷èëèùà â ÷åòèðèòå ãðàäà, êàêòî è ñïåöèôèêèòå íà ðîìñêèòå ñåìåéñòâà è âëèÿíèåòî íà ñåìåéíàòà ñðåäà âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà ó÷åíèöèòå îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Ôàêòîðèòå îò ñåìåéíàòà ñðåäà, êîèòî âëèÿÿò â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí è ñðàâíèòåëíî åäíîçíà÷íî âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ðåçóëòàòè íà ðîìñêèòå äåöà, ñà: • ãîëåìèíà íà ñåìåéñòâîòî; • îáðàçîâàíèå íà ðîäèòåëèòå; • åçèê, íà êîéòî ñå îáùóâà ñ äåöàòà â ðàìêèòå íà ñåìåéñòâîòî; • ñòåïåíòà, â êîÿòî äåöàòà ñå âêëþ÷âàò ïðè îñèãóðÿâàíå ïðåõðàíàòà íà ñåìåéñòâîòî; • ñòåïåíòà, â êîÿòî íà äåöàòà ñå íàëàãà äà ðàáîòÿò ïî âðåìå íà âàêàíöèèòå; • ñòåïåíòà, â êîÿòî ðîäèòåëèòå ñà â ñúñòîÿíèå äà ïîìàãàò íà äåöàòà ñè ïðè ïîäãîòîâêà íà äîìàøíè è óñâîÿâàíå íà ó÷åáíèÿ ìàòåðèàë; • ñòåïåíòà, â êîÿòî ñåìåéñòâîòî å â ñúñòîÿíèå äà îñèãóðè íà äåöàòà â êúùè äîñòúï äî êíèãè, êîìïþòðè, èíòåðíåò è ïåðèîäè÷íà ïðåñà; • ñòåïåíòà, â êîÿòî äåöàòà èìàò äîñòúï äî áèáëèîòåêà, åçèêîâè êóðñîâå, åêñêóðçèè è ëàãåðè èçâúí ðàìêèòå íà ó÷èëèùåòî. Ôàêòîðèòå îò îáðàçîâàòåëíàòà ñðåäà, êîèòî âëèÿÿ â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå äåöà ñà: • ïîñåùåíèåòî íà ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà/êëàñ; • ïîñåùåíèåòî íà ÏÈÃ; • âúçìîæíîñòòà çà ïîëçâàíå íà êîìïþòúð è èíòåðíåò â ó÷èëèùå; • âúçìîæíîñòòà äà ñïîðòóâàò â ó÷èëèùå; • âúçìîæíîñòèòå äà íàïóñêàò êâàðòàëà çà êîíêðåòíè ïîâîäè – äà ïî÷èâàò ñ ðîäèòåëèòå ñè, äà õîäÿò íà åêñêóðçèè îò ó÷èëèùå, äà ïîñåùàâàò äðóãè ãðàäîâå íàé-âå÷å ïî ñåìåéíè ïîâîäè.

150

Ãëàâà V. Îöåíêà íà ðàçõîäèòå çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå Ïî ñïîðàçóìåíèå ñ Ðîìñêèÿ îáðàçîâàòåëåí ôîíä èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïðèå äà èçâúðøè îöåíêà íà ðàçõîäèòå çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ. Öåëòà íà òàçè îöåíêà å äà ñå èç÷èñëè ïðèáëèçèòåëíî òî÷íî ñïîðåä òåêóùè öåíè êîëêî áè ñòðóâàëî çàïèñâàíåòî è îáó÷åíèåòî íà ðîìñêèòå äåöà â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà â òåçè ðåãèîíè íà Áúëãàðèÿ, êúäåòî çà òîâà èìà èçðàçåíà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ. 1. Ìåòîäîëîãèÿ íà îöåíêàòà Àíàëèòè÷íàòà èçõîäíà òî÷êà ïðè îïðåäåëÿíåòî íà åäíîãîäèøíèòå ðàçõîäè çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà ó÷èëèùíà äåñåãðåãàöèÿ ñà äîáðèòå ïðàêòèêè íà òåêóùèòå ïðîåêòè, ôèíàíñèðàíè îò ÐÎÔ. Ðàçõîäèòå ñå ïðåñìÿòàò êàòî åêñòðàïîëàöèÿ íà ðàçõîäèòå çà èíòåãðàöèÿòà íà åäíî ðîìñêî äåòå, âêëþ÷åíî â îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàù äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò, êîéòî âêëþ÷âà âñè÷êè íåîáõîäèìè ïàðàìåòðè íà ñåãà äåéñòâàùèòå ïðîåêòè, âúðõó îáùèÿ áðîé ó÷åíèöè îò ðîìñêè ïðîèçõîä, çàïèñàíè â òåðèòîðèàëíî ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà â ãðàäñêà ñðåäà, çà êîèòî èìà ÿñíî èçðàçåíà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ è/èëè íÿêàêâà ñòåïåí íà àíãàæèðàíîñò íà öåíòðàëíàòà èëè ìåñòíàòà âëàñò çà îñúùåñòâÿâàíå íà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ. Òàçè îöåíêà íå âêëþ÷âà: • Òåðèòîðèàëíî ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà â ñåëñêèòå ðàéîíè, êîèòî ôóíêöèîíèðàò ïðè ðàçëè÷íè èêîíîìè÷åñêè óñëîâèÿ è êúäåòî íÿìà îïèò ñ èçïúëíåíèåòî íà äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè îò íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, à ñúùî òàêà ëèïñâà è ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà òÿõíàòà èíòåãðàöèÿ; • Ðàçõîäèòå çà ïúðâîíà÷àëíî çàêóïóâàíå íà àâòîáóñè èëè äðóãè ïðåâîçíè ñðåäñòâà, êúäåòî òîâà ñå íàëàãà; • Ñïåñòåíèòå ïàðè îò åâåíòóàëíîòî çàòâàðÿíå íà ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà â ðîìñêè êâàðòàëè; • Ðàçõîäèòå çà èíòåãðàöèÿòà íà ðîìñêèòå äåöà, çàïèñàíè â ñïåöèàëèçèðàíè ó÷èëèùà çà äåöà ñ èíòåëåêòóàëíè çàòðóäíåíèÿ, êàêòî è òåçè çà èíòåãðàöèÿ íà äåöà, íàñòàíåíè â äîìîâå çà äåöà ñ äåâèàíòíî ïîâåäåíèå. Îïðåäåëÿíåòî íà ðàçõîäèòå, íåîáõîäèìè çà îñúùåñòâÿâàíå íà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà ó÷èëèùíà äåñåãðåãàöèÿ â Áúëãàðèÿ âêëþ÷âà ñëåäíèòå òðè ñòúïêè: 151

Ñòúïêà 1: Îïðåäåëÿíå íà ðàçõîäèòå çà èíòåãðàöèÿ íà åäíî ðîìñêî äåòå, ó÷àñòâàùî â îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàù íåïðàâèòåëñòâåí äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò • Ùå èçõîäèì îò ïðåçóìïöèÿòà, ÷å äåéíîñòèòå, êîèòî ñå ôèíàíñèðàò â ðàìêèòå íà íàñòîÿùèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè (òðàíñïîðòèðàíå íà äåöà; îñèãóðÿâàíå íà íàñòàâíèöè/êîîðäèíàòîðè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà; îñèãóðÿâàíå íà äîïúëíèòåëíè îáðàçîâàòåëíè è èçâúíêëàñíè äåéíîñòè; äîñòàâÿíå íà îáó÷èòåëíè ìàòåðèàëè; àäìèíèñòðèðàíå íà ïðîåêòà) ñà íåîáõîäèìè çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà. • Âúç îñíîâà íà íàáëþäåíèÿòà íà ôóíêöèîíèðàùèòå ïðîåêòè, îïðåäåëÿìå ñòåïåíòà, äî êîÿòî òå èçïîëçâàò íàëè÷íèòå ðåñóðñè ïî îïòèìàëåí íà÷èí. Òîâà âêëþ÷âà íàïðèìåð îïòèìàëíàòà óïîòðåáà íà àâòîáóñè; ñúùåñòâóâàíåòî íà íåíóæíè ðàçõîäè èëè íà íåçàäîâîëåíè íóæäè; îïòèìàëíîòî èçïîëçâàíå íà ó÷èëèùíàòà ìðåæà â ãðàäà. • Íà ïîñëåäíî ìÿñòî, îïðåäåëÿìå ñðåäíè ðàçõîäè çà èíòåãðàöèÿòà íà åäíî ðîìñêî äåòå, êàòî ðàçäåëÿìå áþäæåòèòå íà îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàùèòå ïðîåêòè íà áðîÿ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè, ó÷àñòâàùè â òÿõ. Ñòúïêà 2: Îïðåäåëÿíå íà áðîÿ è ìåñòîïîëîæåíèåòî íà òåðèòîðèàëíî ñåãðåãèðàíèòå ðîìñêè ó÷èëèùà, çà êîèòî èìà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà äåñåãðåãàöèÿ, êàêòî è íà áðîÿ íà ðîìñêèòå äåöà, îáó÷àâàùè ñå â òÿõ • Íà îñíîâàòà íà ïðîãðàìíè äîêóìåíòè è èçÿâëåíèÿ íà ñëóæèòåëè îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà (ÌÎÍ) îïðåäåëÿìå òèïîâåòå ñåãðåãèðàíè îáðàçîâàòåëíè çàâåäåíèÿ (ó÷èëèùà è äåòñêè ãðàäèíè), çà êîèòî èìà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà äåñåãðåãàöèÿ. • Èäåíòèôèöèðàìå òåçè îáðàçîâàòåëíè çàâåäåíèÿ, óñòàíîâÿâàìå òÿõíîòî ìåñòîïîëîæåíèå è èç÷èñëÿâàìå òîëêîâà òî÷íî, êîëêîòî å âúçìîæíî îáùèÿ áðîé íà ðîìñêèòå äåöà, çàïèñàíè â òÿõ. • Ïðåöåíÿâàìå ñòåïåíòà, äî êîÿòî ùå áúäå âúçìîæíî äà ïðèëàãàìå ìîäåëà íà äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò, îïèñàí â Ñòúïêà 1 çà ó÷èëèùàòà è äåòñêèòå ãðàäèíè îò êðàéíèÿ îñúâðåìåíåí ñïèñúê. • Îïðåäåëÿìå òîëêîâà òî÷íî, êîëêîòî å âúçìîæíî áðîÿ ðîìñêè äåöà, çà êîèòî å ïîäõîäÿùî äà ñå ïðèëîæè ìîäåëúò îò Ñòúïêà 1. Ñòúïêà 3: Îïðåäåëÿíå öåíàòà íà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà òåðèòîðèàëíà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå • Ùå ïîëó÷èì åäíîãîäèøíàòà öåíà çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà òåðèòîðèàëíà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå ñëåä êàòî óìíîæèì êðàéíèÿ áðîé äåöà, çà êîèòî ùå áúäe îñúùåñòâåíà äåñåãðåãàöèÿ, êàêòî å óòî÷íåíî â Ñòúïêà 2, ïî ñðåäíèòå ðàçõîäè çà åäíî èíòåãðèðàíî ðîìñêî äåòå çà ïúðâàòà ãîäèíà, êàêòî å ïîñî÷åíî â Ñòúïêà 1. 152

• Ñëåä êàòî èç÷èñëèì ðàçõîäèòå íà åäíîãîäèøíà áàçà, ìîæåì äà èç÷èñëèì ïðèáëèçèòåëíî êàêâè ùå ñà ðàçõîäèòå çà ïåðèîä îò 5 ãîäèíè è îò 10 ãîäèíè çà ïðèëàãàíå íà ïðîãðàìàòà. Â äîïúëíåíèå êúì îïðåäåëÿíåòî íà ðàçõîäèòå çà íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå åêèïúò ùå èìà âúçìîæíîñò äà îïðåäåëè áðîÿ íà ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ùå îñòàíàò èçâúí îáñåãà íà ïðîãðàìàòà íà ãîäèøíà áàçà. Ñëåä êàòî îïðåäåëèì áðîÿ íà ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ùå áúäàò çàïèñàíè â ïðîãðàìàòà çà åäíà ãîäèíà, ùå ìîæåì äà èçâàäèì òàçè öèôðà îò îáùèÿ áðîé ðîìñêè äåöà â çàäúëæèòåëíàòà ó÷èëèùíà âúçðàñò, êîèòî ñà çàïèñàíè â òåðèòîðèàëíî ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà. Òîâà ùå íè äàäå áðîÿ äåöà, êîéòî ùå îñòàíå èçâúí îáñåãà íà íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ÷ó ïðîòèâîðå÷èâè îöåíêè çà ðàçëèêàòà â öåíàòà íà äåñåãðåãàöèÿòà íà åäíî äåòå ïðåç ïúðâàòà è ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè. Ïîðàäè òîâà íàñòîÿùàòà îöåíêà íå âçåìà ïðåäâèä åâåíòóàëíèòå ðàçëèêè. 2. Ïðèëîæåíèå íà ìåòîäîëîãèÿòà Ñòúïêà 1: Â Ïðèëîæåíèå 1 ñà ïðåäñòàâåíè îáùè äàííè çà äåéñòâàùèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, êîèòî âêëþ÷âàò ðåäèöà ïîêàçàòåëè, íàáëþäàâàíè è ïðè ïðåäèøíèòå îöåíêè.114 Ñåãà êúì òÿõ å âêëþ÷åíî íå ñàìî ñúîòíîøåíèåòî íà îáùèÿ áþäæåò íà ïðîåêòèòå êúì áðîÿ íà çàâúðøèëèòå äåöà (òîåñò, ðàçõîäà çà åäíî çàâúðøèëî äåòå), íî è ñúîòíîøåíèåòî íà îáùèÿ áþäæåò íà ïðîåêòèòå êúì áðîÿ íà ó÷àñòâàëèòå ïðåç ãîäèíàòà äåöà (òîåñò, ðàçõîäà çà åäíî ó÷àñòâàëî äåòå). Ñïîðåä ìíåíèåòî íà èçñëåäîâàòåëñêèÿ åêèï ïîñëåäíîòî ñúîòíîøåíèå å ïî-àäåêâàòåí îòïðàâåí ïóíêò çà èç÷èñëÿâàíåòî íà ðàçõîäèòå çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. Åäíà âñåîáõâàòíà äåñåãðåãàöèîííà ïðîãðàìà î÷åâèäíî ñëåäâà äà âêëþ÷è íå ñàìî òåçè ðîìñêè äåöà, êîèòî çàâúðøâàò óñïåøíî, íî è òåçè, êîèòî åâåíòóàëíî ùå îòïàäíàò. Îò äàííèòå â Ïðèëîæåíèå 1 ñå âèæäà, ÷å íàé-íèñúê å ðàçõîäúò çà åäíî ó÷àñòâàëî äåòå (170 åâðî) â ïðîåêòà â ãðàä Âèäèí. Àêî ðàçõîäúò ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà íà òîçè ïðîåêò ñå ñðàâíè ñ ðàçõîäà ïðåç 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà (90,8 ùàòñêè äîëàðà), ùå ñå âèäè, ÷å ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà òîé ñå å ïîâèøèë çíà÷èòåëíî. Òîâà ïîâèøåíèå ñëåäâà ïîâèøàâàíåòî íà öåíèòå íà ïî÷òè âñè÷êè íåãîâè êîìïîíåíòè ïðåç òîçè ïåðèîä – ãîðèâîòî, íåîáõîäèìî çà òðàíñïîðòèðàíåòî, öåíàòà íà ó÷åáíèòå ìàòåðèàëè, öåíàòà íà íàåìèòå è öåíàòà íà òðóäà. Ïîíàñòîÿùåì âèäèíñêèÿò ïðîåêò å îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàùèÿò îò äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè, ôèíàíñèðàíè îò ÐÎÔ. Ìîæåì äà ïðèåìåì, ÷å òîé ñúäúðæà âñè÷êè íåîáõîäèìè êîìïîíåíòè â îòíîñèòåëíî àäåêâàòíè ñúîòíîøåíèÿ ïðåäâèä êîíêðåòíèòå óñëîâèÿ íà íåãîâîòî ôóíêöèîíèðàíå â òîçè ãðàä. Âñå ïàê ñëåäâà äà ñå èìà ïðåäâèä, ÷å ïðåç 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà âúâ 114

Вж Krassimir Kanev, The First Steps: An Evaluation of the Nongovernmental Desegregation Projects in Six Bulgarian Cities, Budapest, OSI, 2003, p.49; БХК, Пет години по-късно, с.125-126. 153

âèäèíñêèÿ ïðîåêò ñà ó÷àñòâàëè 730 äåöà, îò êîèòî ñà çàâúðøèëè 605. Ñåãàøíèÿò òåõíè÷åñêè è êàäðîâè ðåñóðñ íà ïðîåêòà, êîéòî íå å ñúùåñòâåíî ïðîìåíåí â ñðàâíåíèå ñ 2005 ã., èçãëåæäà å â ñúñòîÿíèå äà ïîåìå åäíî äîïúëíèòåëíî áðåìå, ðàâíÿâàùî ñå íà áðîÿ íà äåöàòà îò 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà. Òîâà áè áèëî åäíî äîïúëíèòåëíî îïòèìèçèðàíå, êîåòî áè íàìàëèëî ðàçõîäà çà åäíî ó÷àñòâàëî äåòå. Àêî ñúîòíîøåíèåòî íà îáùèÿ áþäæåò ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ñå ðàçäåëè íà áðîÿ íà ó÷àñòâàëèòå äåöà ïðåç ïèêîâàòà 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà, áèõà ñå ïîëó÷èëè îïòèìàëíèòå 130 åâðî êàòî ðàçõîä íà åäíî ó÷àñòâàëî äåòå. Òðÿáâà îáà÷å äà ñå èìà ïðåäâèä, ÷å òîçè ðàçõîä å ïðèëîæèì çà ñïåöèôè÷íèòå óñëîâèÿ íà Âèäèí è íàñåëåíèòå ìåñòà, êîèòî ñà ìó ïîäîáíè îò ãëåäíà òî÷êà íà îñîáåíîñòèòå íà ìåñòíàòà ñåìåéíà, ó÷èëèùíà è ãðàäñêà ñðåäà íà ðîìñêàòà îáùíîñò (Âæ Ìîäåë 2 ïî-äîëó). Òîåñò çà åäíà ðîìñêà îáùíîñò, êîÿòî ìàêàð è òåðèòîðèàëíî îáîñîáåíà, å áëèçêà ïî ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêè ñòàòóñ äî òîçè íà îñòàíàëàòà ÷àñò îò íàñåëåíèåòî, êîåòî ÿ ïðèåìà, ìàêàð è íà íÿêàêâî áàçèñíî íèâî. Òàçè ðîìñêà îáùíîñò èìà íÿêàêúâ âúòðåøåí ðåñóðñ è íàãëàñà çà èçäèãàíå íà ñâîÿ îáðàçîâàòåëåí ñòàòóñ, ìîæå äà ïðåäëîæè óñïåøíè ðîëåâè ìîäåëè è íÿêàêúâ ôèíàíñîâ ðåñóðñ çà ïîäïîìàãàíå íà îáðàçîâàòåëíàòà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà. Íà òîçè ìîäåë ñúîòâåòñòâà íÿêàêâà èçãðàäåíà òåõíè÷åñêà è àäìèíèñòðàòèâíà îáðàçîâàòåëíà èíôðàñòðóêòóðà â íàñåëåíîòî ìÿñòî, êîÿòî å â ñúñòîÿíèå äà îòêëèêíå íà ïîòðåáíîñòèòå íà ðîìñêèòå äåöà â èíòåãðèðàíà ñðåäà. Òîåñò, äîñòàòú÷åí êàïàöèòåò íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, âúçìîæíîñòè çà îáõâàùàíå â ïîäãîòâèòåëíè ïðåäó÷èëèùíè ãðóïè íà âñè÷êè äåöà, äîñòàòú÷åí áðîé ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Ïîíàñòîÿùåì îáà÷å òîâà å âúçìîæíî â íÿêîè, íî â íèêàêúâ ñëó÷àé íå âúâ âñè÷êè íàñåëåíè ìåñòà â Áúëãàðèÿ. Â ìíîãî íàñåëåíè ìåñòà ñèòóàöèÿòà å ïîäîáíà íà òàçè â êâàðòàë „Íàäåæäà“ â Ñëèâåí – êðàéíî èçîëèðàíà è îòõâúðëÿíà îò ìàêðîîáùåñòâîòî ðîìñêà îáùíîñò, ñ ìíîãî íèñúê ñîöèàëåí ñòàòóñ, ñ ïî÷òè íèêàêúâ ðåñóðñ çà ñàìîñòîÿòåëíà ïîäêðåïà íà îáðàçîâàòåëíàòà èíòåãðàöèÿ. Â òàçè ñèòóàöèÿ íàãëàñèòå íà ðîìñêèòå ðîäèòåëè êúì îáðàçîâàíå íà äåöàòà ñà îáèêíîâåíî íèñêè, à îáùíîñòòà íå å â ñúñòîÿíèå äà ïðåäëîæè ïîäõîäÿùè ðîëåâè ìîäåëè (Âæ Ìîäåë 3 ïî-äîëó). Â ïîäîáíà ñèòóàöèÿ åñòåñòâåíî ðàçõîäèòå çà îáðàçîâàòåëíàòà èíòåãðàöèÿ ùå áúäàò ïî-âèñîêè îòêîëêîòî â ìîäåëà „Âèäèí“. Çà îïðåäåëÿíå ðàçõîäèòå íà åäíî ó÷àñòâàëî äåòå â òîçè ñëó÷àé ìîæåì äà âçåìåì çà èçõîäåí îòïðàâåí ïóíêò íà àíàëèçà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â Ñëèâåí. Ïðè íåãî ñúîòíîøåíèåòî íà îáùèÿ áþäæåò êúì áðîÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå, ó÷àñòâàëè â ïðîåêòà ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà, å 196,3 åâðî íà åäèí ó÷àñòíèê. Òîâà îáà÷å íå âêëþ÷âà ðàçõîäèòå çà 23 êîîðäèíàòîðè, êîèòî ñà ïëàòåíè îò ìåñòíîòî Áþðî ïî òðóäà. Àêî ñå âêëþ÷àò è òå, ðàçõîäúò çà åäíî äåòå-ó÷àñòíèê íàðàñòâà íà 262 åâðî. Ïî-âèñîêèÿò ðàçõîä çà åäèí ó÷àñòíèê èäâà îò íåîáõîäèìîñòòà îò åäíî ïî-ìàùàáíî ïðèñúñòâèå íà êîîðäèíàòîðè/íàñòàâíèöè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è îò äîïúëíèòåëíîòî îáó÷åíèå, êîåòî ñå ïðåäëàãà â òÿõ. Çàåäíî ñ òîâà òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å ïðîåêòúò â Ñëèâåí ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà å ðàáîòèë ïîä ìàêñèìàëíèÿ ñè êàïàöèòåò îò 425 äåöà ïðåç 2004/2005 ó÷åáíà ãîäèíà. Êàòî ñå èìà ïðåäâèä òîâà, êàêòî è ìàëêî 154

ðàçäóòèÿò áðîé íà êîîðäèíàòîðèòå, ìîæå äà ñå çàêëþ÷è, ÷å åäèí îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàù äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò ïî òîçè ìîäåë áè òðÿáâàëî äà ìîæå äà ñå îñúùåñòâè ïðè ðàçõîä îêîëî 250 åâðî íà ó÷àñòíèê. Âñè÷êè îñòàíàëè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè – îáåêò íà íàñòîÿùàòà îöåíêà, ôóíêöèîíèðàò â åäíà èëè äðóãà ñòåïåí íåîïòèìàëíî. Êîíêðåòíèòå ïðè÷èíè ìîãàò äà ñå âèäÿò â ÷àñòèòå, ïîñâåòåíè íà îòäåëíèòå ïðîåêòè. Çàêëþ÷åíèå: Ðàçõîäèòå çà èíòåãðàöèÿ íà åäíî ðîìñêî äåòå, ó÷àñòâàùî â îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàù íåïðàâèòåëñòâåí äåñåãðåãàöèîíåí ïðîåêò, ñà ìåæäó 130 è 250 åâðî. Ñòúïêà 2: Êàêòî ñòàâà ÿñíî îò Ãëàâà I ïî-ãîðå, áúëãàðñêèòå âëàñòè, äîêîëêîòî èçîáùî äåìîíñòðèðàò ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà îñúùåñòâÿâàíå íà òåðèòîðèàëíà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, ôîêóñèðàò òîçè ïðîöåñ äî ó÷åáíèòå çàâåäåíèÿ, îáñëóæâàùè ñåãðåãèðàíèòå ãðàäñêè ðîìñêè êâàðòàëè. Ñëåä 2001 ã. â Áúëãàðèÿ áÿõà íàïðàâåíè íÿêîëêî îïèòà çà èíâåíòàðèçàöèÿ íà ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà è íà áðîÿ íà äåöàòà â òÿõ.115 Íàé-îñúâðåìåíåíàòà îò òÿõ, âêëþ÷âàùà ìåñòîïîëîæåíèåòî ïî îáëàñòè è íàñåëåíè ìåñòà, íàèìåíîâàíèÿòà è áðîÿ íà ó÷èëèùàòà è äåòñêèòå ãðàäèíè ñ ïîâå÷å îò 50% ðîìñêè äåöà è ó÷åíèöè, êàêòî è áðîÿ íà ðîìñêèòå äåöà â òÿõ, å ïðåäñòàâåíà â Ïðèëîæåíèå 2. Òÿ å èçðàáîòåíà îò ÐÈÎ íà ÌÎÍ â êðàÿ íà 2005 ã. è å ïóáëèêóâàíà â èçñëåäâàíåòî íà Éîñèô Íóíåâ, ãëàâåí åêñïåðò â ÌÎÍ, çà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå.116 Îò ñïðàâêàòà ñå âèæäà, ÷å êúì êðàÿ íà 2005 ã. îáùî â äåòñêèòå ãðàäèíè è ó÷èëèùàòà â Áúëãàðèÿ ñ íàä 50% ðîìñêè äåöà ñå îáó÷àâàò 30 421 äåöà è ó÷åíèöè. Îò òÿõ 2464 ñà äåöà â 24 äåòñêè ãðàäèíè, à îñòàíàëèòå 27 957 ñà ó÷åíèöè â ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà. Îò ñïðàâêàòà ñå âèæäà ñúùî òàêà, ÷å ãîëÿìàòà ÷àñò îò òåçè ó÷èëèùà ñà îñíîâíè. Òúêìî â îñíîâíèòå ó÷èëèùà ñà êîíöåíòðèðàíè è íàéìíîãî ðîìñêè ó÷åíèöè. Òàì, êúäåòî ó÷èëèùàòà ñà ÑÎÓ ìîæå ñìåëî äà ñå çàêëþ÷è, ÷å ïîðàäè ãîëåìèÿ äÿë îòïàäàùè ðîìñêè äåöà îò ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà, îñîáåíî â ãîðíèòå êëàñîâå, îãðîìíîòî ìíîçèíñòâî îò ðîìñêèòå äåöà â òÿõ ñà â îñíîâíàòà îáðàçîâàòåëíà ñòåïåí. Åäíà çíà÷èòåëíà ÷àñò îò ðîìñêèòå äåöà â ñåãðåãèðàíèòå äåòñêè ãðàäèíè ñà â ïðåäó÷èëèùíè ãðóïè. Íàñåëåíèòå ìåñòà, óïîìåíàòè â ñïðàâêàòà, íå ñå ðàçëè÷àâàò ñúùåñòâåíî êàòî òèï îò íàñåëåíèòå 115

116

Вж Open Society Foundation, Roma Schools in Bulgaria – 2001, Soﬁa: OSF-Soﬁa, 2001; Йосиф Нунев, „Анализ на състоянието на училищата, в които се обучават ромски деца“, Стратегии на образователната политика, МНО, Специално издание, 2002 г.; Фондация „Отворено общество“, Ромските училища в България, 2002-2003, достъпно на: http:// www.osi.hu/esp/rei/Documents/Roma%20Schools%20in%20Bulgaria_2002-03.doc, посетен на 30. 11. 2007 г.; Институт „Отворено общество“, Ромските училища в България – 2005, непубликувано; Йосиф Нунев, Ромите и процесът на десегрегация в образованието, с.147-166. Йосиф Нунев, Ромите и процесът на десегрегация в образованието, с.65-66. 155

ìåñòà, â êîèòî â ìîìåíòà äåéñòâàò äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, òîåñò çà òÿõ ïî ïðèíöèï áèõà áèëè ïðèëîæèìè ìîäåëèòå íà äåñåãðåãàöèÿ îò òåçè ïðîåêòè. Ñïðàâêàòà íà ÐÈÎ îáà÷å ñúäúðæà è èçâåñòíè äåôèöèòè. Íàïðèìåð â íåÿ íå å âêëþ÷åíî ñåãðåãèðàíîòî ÎÓ „Õðèñòî Áîòåâ“ âúâ Âåëèêî Òúðíîâî ñ 256 çàïèñàíè ðîìñêè äåöà ïðåç 2006 ã.117 Âåðîÿòíàòà ïðè÷èíà òîâà äà íå å ñòàíàëî å îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å òåçè äåöà è òåõíèòå ðîäèòåëè ñå ñàìîîïðåäåëÿò îñíîâíî êàòî òóðöè. Íî íÿìà íèêàêâî îñíîâàíèå äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å òîâà ó÷èëèùå íå áè ìîãëî äà ñå âêëþ÷è â åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. Ñïðàâêàòà ñúùî òàêà íå ñúîáùàâà çà ñåãðåãèðàíè ãðàäñêè ó÷èëèùà â Ãàáðîâñêà, Ðóñåíñêà è Ðàçãðàäñêà îáëàñòè, êúäåòî êúì êðàÿ íà 2005 ã. èìà íÿêîëêî òàêèâà. Ïðîïóñíàòè ñà è ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà â íÿêîëêî äðóãè ãðàäà, íàìèðàùè ñå â îáëàñòè, êîèòî ñà âêëþ÷åíè â ñïðàâêàòà (Ëîì, Ðàçãðàä, Ðóñå è äð.). Àêî îò òàçè ãëåäíà òî÷êà ïîäëîæèì íà êðèòè÷íà ïðåöåíêà ñïðàâêàòà íà ÌÎÍ ïðåç ïðèçìàòà íà äàííèòå, ïîëó÷åíè îò äðóãè èçòî÷íèöè,118 êúì îáùèÿ áðîé íà ðîìñêèòå äåöà, çàïèñàíè â ñåãðåãèðàíè ãðàäñêè ó÷åáíè çàâåäåíèÿ, òðÿáâà äà ïðèáàâèì îùå îêîëî 3000 äåöà. Äåìîãðàôñêèòå òåíäåíöèè ñðåä ðîìñêèòå îáùíîñòè â Áúëãàðèÿ ñëåä êðàÿ íà 2005 ã. ñà ïðîòèâîðå÷èâè. Îò åäíà ñòðàíà, ïîðàäè ïî-ãîëåìèÿ åñòåñòâåí ïðèðàñò ñðåä ðîìèòå å âåðîÿòíî äåöàòà â ó÷èëèùíà âúçðàñò äà ñà ñå óâåëè÷èëè. Îò äðóãà ñòðàíà, îáà÷å, åìèãðàöèÿòà â ÷óæáèíà å ìîùåí ïðîòèâîäåéñòâóâàù ôàêòîð íà òàçè òåíäåíöèÿ. Êàêòî ñòàâà ÿñíî îò ñèòóàöèÿòà â íÿêîè îò íàñåëåíèòå ìåñòà ñ äåéñòâàùè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, èìà äîðè îáùî íàìàëÿâàíå íà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùíà âúçðàñò. Íà äðóãè ìåñòà îáà÷å èìà óâåëè÷àâàíå. Ïîðàäè òîâà ìîæåì äà ïðèåìåì, ÷å äåìîãðàôñêèòå òåíäåíöèè îò 2005 ã. íàñåòíå íå ñà äîïðèíåñëè ñúùåñòâåíî çà ïðîìÿíà íà áðîÿ íà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùíà âúçðàñò, âêëþ÷èòåëíî òàêèâà íà âúçðàñò çà ïîäãîòâèòåëíà ãðóïà. Çàêëþ÷åíèå: Áðîÿò íà ðîìñêèòå äåöà, îáó÷àâàùè ñå â òåðèòîðèàëíî ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà è äåòñêè ãðàäèíè, çà êîèòî ìîæå äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å èìà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà äåñåãðåãàöèÿ â Áúëãàðèÿ, å îêîëî 33 000. Ñòúïêà 3: Â ñúîòâåòñòâèå ñ âúçïðèåòàòà ìåòîäîëîãèÿ, åäíîãîäèøíàòà öåíà íà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà òåðèòîðèàëíà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ ñå ïîëó÷àâà êàòî óìíîæèì êðàéíèÿ áðîé äåöà, çà êîèòî ùå áúäe îñúùåñòâåíà äåñåãðåãàöèÿ, êàêòî å óòî÷íåíî â Ñòúïêà 2, ïî ñðåäíèòå ðàçõîäè çà åäíî èíòåãðèðàíî ðîìñêî äåòå çà ïúðâàòà ãîäèíà, êàêòî å ïîñî÷åíî â Ñòúïêà 1. Â íàøèÿ ñëó÷àé òîâà îçíà÷àâà óìíîæàâàíå íà 33 000 äåöà è ó÷åíèöè 117

Вж OSI-EUMAP/ESP/RPP, Equal Access to Quality Education for Roma, vol. 1, Budapest, OSI, 2007, p.154.

118

Вж OSI-EUMAP/ESP/RPP, Equal Access to Quality Education for Roma, vol. 1, Budapest, OSI, 2007.

156

ïî 130-250 åâðî íà äåòå. Ïîëó÷àâà ñå 4 290 000–8 250 000 åâðî. Òîâà å èíòåðâàëúò, â êîéòî áè ñå ïîìåñòèëà öåíàòà çà åäíà ãîäèíà íà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ ïî öåíè êúì 2007 ã. Çà ïåòãîäèøåí ïåðèîä òàçè öåíà áè ñå ïîìåñòèëà â èíòåðâàëà 21 450 000–41 250 000, à çà äåñåòãîäèøåí ïåðèîä – â èíòåðâàëà 42 900 000–82 500 000 åâðî. Çàêëþ÷åíèå: Åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà òåðèòîðèàëíà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ, êîÿòî áè îáõâàùàëà ó÷åáíèòå çàâåäåíèÿ, çà êîèòî èìà èçðàçåíà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà äåñåãðåãàöèÿ, áè ñòðóâàëà 4 290 000 – 8 250 000 åâðî çà åäíà ãîäèíà, 21 450 000 – 41 250 000 çà ïåò ãîäèíè èëè 42 900 000 – 82 500 000 åâðî çà äåñåò ãîäèíè ïî öåíè êúì 2007 ã. Àêî ïðèåìåì îöåíêàòà íà ÌÎÍ çà îáù áðîé íà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùíà è ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò îò îêîëî 106 000 ïðåç 2001 ã.119 è íàïðàâèì íÿêîè åêñòðàïîëàöèè âúç îñíîâà íà åñòåñòâåíèÿ ïðèðàñò íà ðîìñêîòî íàñåëåíèå êúì íàñòîÿùèÿ ìîìåíò ùå âèäèì, ÷å åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà òåðèòîðèàëíà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ, îñúùåñòâåíà ïðè ãîðíèòå ïðåäïîñòàâêè, áè îáõâàùàëà îêîëî 30% îò äåöàòà â ó÷èëèùíà è ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò. Àêî ïðèåìåì, ÷å îêîëî 50% îò ðîìñêèòå äåöà, êîèòî ïîñåùàâàò ó÷èëèùå, ñå îáó÷àâàò â ñåãðåãèðàíà îáðàçîâàòåëíà ñðåäà,120 íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà áè îáõâàíàëà îêîëî 60% îò ðîìñêèòå äåöà, îáó÷àâàùè ñå â ñåãðåãèðàíà îáðàçîâàòåëíà ñðåäà. 3. Ìîäåëè çà îñúùåñòâÿâàíå íà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå íà áàçàòà íà îò÷èòàíå íà äîïúëíèòåëíèòå ôàêòîðè, êîèòî âëèÿÿò âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè Àíêåòíîòî ïðîó÷âàíå, êîåòî èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïðîâåäå ñðåä ó÷åíèöè, ó÷àñòâàëè â íàöèîíàëíîòî îöåíÿâàíå è òåõíè ðîäèòåëè, îòêðîè íÿêîëêî ôàêòîðà îò ñåìåéíàòà è îáðàçîâàòåëíàòà ñðåäà, êîèòî âëèÿÿò â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå äåöà. Ïî-âàæíèòå îò òåçè ôàêòîðè âêëþ÷âàò: îáðàçîâàíèåòî íà ðîäèòåëèòå; åçèêà íà îáùóâàíå â ñåìåéñòâîòî è ñ ïðèÿòåëèòå; äîñòúïà äî êíèãè, èíòåðíåò, áèáëèîòåêè è ïåðèîäè÷íà ïðåñà; ïîñåùåíèåòî íà ïîäãîòâèòåëíà ïðåäó÷èëèùíà ãðóïà; ïîñåùåíèå íà ïîëóèíòåðíàòíà ãðóïà; ñîöèàëíèòå êîíòàêòè èçâúí êâàðòàëíàòà ñðåäà è äðóãè121. Âúðõó âúçìîæíîñòèòå çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå âëèÿ119

Тези данни са публикувани в: Йосиф Нунев, „Анализ на състоянието на училищата, в които се обучават ромски деца“, с.110-144.

120

За подробно обсъждане на всички налични данни по този въпрос вж OSI-EUMAP/ESP/ RPP, Equal Access to Quality Education for Roma, рр.42-50.

121

Виж Глава ІV по-горе. 157

ÿò ñúùî è äîïúëíèòåëíè ôàêòîðè êàòî îòäàëå÷åíîñòòà íà ðîìñêèÿ êâàðòàë îò ó÷èëèùàòà â íàñåëåíîòî ìÿñòî; êàïàöèòåòúò íà ó÷èëèùíàòà ìðåæà; ñòåïåíòà íà ïðèîáùàâàíå íà ðîìñêèòå äåöà êúì îáðàçîâàòåëíàòà ñðåäà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Âñåêè åäèí îò òåçè ôàêòîðè âëèÿå âúðõó öåíàòà íà òåðèòîðèàëíàòà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â îòäåëíîòî íàñåëåíî ìÿñòî. Êàêòî ïîêàçâà îïèòúò îò äåéñòâàùèòå äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, ãîðíèòå ôàêòîðè ñà ðàçïðåäåëåíè ïî ðàçëè÷åí íà÷èí â ðàçëè÷íèòå íàñåëåíè ìåñòà íà Áúëãàðèÿ. Â çàâèñèìîñò îò òîâà, öåíàòà íà îïòèìàëíàòà äåñåãðåãàöèÿ áè ìîãëà äà âàðèðà çíà÷èòåëíî îò åäíî ìÿñòî êúì äðóãî. Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï ïðåäëàãà ñëåäíèòå ÷åòèðè ìîäåëà íà äåñåãðåãàöèÿ, êîèòî âçåìàò ïðåäâèä òåçè ôàêòîðè: Ìîäåë 1 („áåçïëàòåí“). Òîçè ìîäåë ìîæå äà ñå îñúùåñòâè áåç íèêàêâè èëè ñ ìèíèìàëíè ñðåäñòâà. Òîé ìîæå äà ñå ïðèëîæè â ìàëêè èëè ñðåäíè ïî ðàçìåð ãðàäîâå, â êîèòî îáîñîáåíèòå ðîìñêè êâàðòàëè íå ñà îòäàëå÷åíè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è äî òÿõ ìîæå äà ñå ñòèãíå ïåø èëè ñ ìèíèìàëíî èçïîëçâàíå íà âúòðåøíîãðàäñêè òðàíñïîðò. Çà òÿõíîòî îñúùåñòâÿâàíå å íåîáõîäèìî ðîìñêèòå äåöà äà áúäàò îáõâàíàòè íàïúëíî â ïîäãîòâèòåëíè ãðóïè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà èëè â äåòñêè ãðàäèíè, â êîèòî òå äà áúäàò ðàâíîìåðíî ðàçïðåäåëåíè; äà èìà äîáðå ôóíêöèîíèðàùà ñèñòåìà íà ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè, îáõâàùàùà âñè÷êè ñòåïåíè; ðîìñêèòå äåöà äà áúäàò äîáðå ïðèåòè îò ó÷èòåëèòå è ñúó÷åíèöèòå ñè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è äà íå ñå íàëàãà ïðèñúñòâèå íà íàñòàâíèê/êîîðäèíàòîð, êîéòî äà èì äàâà ñèãóðíîñò; ìåñòíèòå âëàñòè, ÐÈÎ è îáùåñòâåíîñòòà äà ïîäêðåïÿò èçöÿëî ïðîöåñà è äà èìàò àêòèâíà ðîëÿ â íåãîâîòî îñúùåñòâÿâàíå; ðîìñêèòå ðîäèòåëè äà áúäàò îòíîñèòåëíî àêòèâíè â îáðàçîâàòåëíèÿ ïðîöåñ, ò.å. äà îñèãóðÿâàò ðåäîâíîòî ïðèñúñòâèå íà ñâîèòå äåöà â ó÷èëèùå, äà ïîñåùàâàò ðîäèòåëñêèòå ñðåùè è äà ñå ãðèæàò çà ìàòåðèàëíàòà îñèãóðåíîñò è ïðåõðàíàòà íà ñâîèòå äåöà â ó÷èëèùå. Ìîäåë 2 (Âèäèí). Òîçè ìîäåë ìîæå äà ñå ïðèëîæè âúâ âñÿêàêúâ òèï ãðàäñêè ñðåäè ñ îòíîñèòåëíî îòäàëå÷åíè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà êâàðòàëè è å ïî-åâòèíèÿò îò äðóãèÿ ãðàäñêè Ìîäåë 3. Òîçè ìîäåë ñå îñúùåñòâÿâà îò îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî ïîåìà öÿëîñòíîòî ìó àäìèíèñòðèðàíå. Òîé âêëþ÷âà ïîäïîìàãàíå íà çàïèñâàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà; òðàíñïîðòèðàíåòî èì äî òÿõ; íÿêàêúâ âèä ïåäàãîãè÷åñêà ïîäêðåïà çà çàïúëâàíå íà âúçìîæíèòå äåôèöèòè íà ìåñòíàòà îáðàçîâàòåëíà ñèñòåìà; ñúçäàâàíå íà ñèñòåìà çà ãàðàíòèðàíå íà ïðèñúñòâèåòî íà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùå, îñèãóðÿâàíå íà òÿõíàòà áåçîïàñíîñò, êàêòî è çà âðúçêà ìåæäó òåõíèòå ðîäèòåëè è ïðèåìíèòå ó÷èëèùà (íå íåïðåìåííî ÷ðåç åäèí íàñòàâíèê âúâ âñÿêî îò òÿõ); îãðàíè÷åíî ïîäïîìàãàíå ñàìî íà ïî-áåäíèòå äåöà ñ ó÷åáíè ïîñîáèÿ è õðàíà; îñèãóðÿâàíå íà èçâúíêëàñíè ìåðîïðèÿòèÿ íà ìóëòèêóëòóðíà îñíîâà; îñèãóðÿâàíå íà ïîäêðåïàòà íà ìåñòíèòå âëàñòè è îáùåñòâåíîñòòà çà ïðîåêòà. Â òîçè ìîäåë ðîëÿòà íà ðîìñêèòå ðîäèòåëè å ïî-ïàñèâíà îòêîëêîòî â ïúðâèÿ, êàòî ïàñèâíîñòòà ñå êîìïåíñèðà îò ïîñðåäíè÷åñêàòà ðîëÿ íà îðãàíèçàöèÿòà. 158

Ìîäåë 3 (Ñëèâåí). Òîçè ìîäåë ñúùî ìîæå äà ñå ïðèëîæè âúâ âñÿêàêúâ òèï ãðàäñêè ñðåäè ñ îòíîñèòåëíî îòäàëå÷åíè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà êâàðòàëè, íî èçèñêâà ïîâå÷å ñðåäñòâà îò Ìîäåë 2. Òîé ñúùî ñå îñúùåñòâÿâà îò îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî ïîåìà öÿëîñòíîòî ìó àäìèíèñòðèðàíå. Ìîäåëúò å ïðèëîæèì êúì êðàéíî áåäíè, ìàðãèíàëèçèðàíè è îòõâúðëåíè ãðàäñêè ðîìñêè îáùíîñòè, â êîèòî ëèïñâàò ïîëîæèòåëíè ìîäåëè íà ðîìè, êîèòî ñà óñïåëè çàðàäè ñâîåòî îáðàçîâàíèå; ïðè ñåìåéñòâà, êîèòî ñà íå ïðîñòî ïàñèâíè, íî è ïîíÿêîãà ïðåïÿòñòâàò îáðàçîâàíèåòî íà äåöàòà ñè. Òîçè ìîäåë âêëþ÷âà àêòèâíà ðîëÿ íà îðãàíèçàöèÿòà ïðè çàïèñâàíåòî íà ðîìñêèòå äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, êàêòî è â ïîäãîòâèòåëíè ïðåäó÷èëèùíè ãðóïè â òÿõ èëè â äåòñêèòå ãðàäèíè; òðàíñïîðòèðàíå äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà; îñèãóðÿâàíå íà äîñòàòú÷åí áðîé íàñòàâíèöè/êîîðäèíàòîðè/ïîìîùíèê-ó÷èòåëè, êîèòî äà îñèãóðÿò áåçîïàñíîñòòà íà ðîìñêèòå äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è äà ñëóæàò çà âðúçêà, à ïîíÿêîãà è äà êîìïåíñèðàò ðîëÿòà íà ðîäèòåëèòå; îñèãóðÿâàíå íà öåëîäíåâíî îáó÷åíèå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ÷ðåç ïúëíî îáõâàùàíå íà ðîìñêèòå äåöà â ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè; ïîäïîìàãàíå ñ ó÷åáíèöè è ó÷åáíè ïîìàãàëà íà âñè÷êè ðîìñêè äåöà; îñèãóðÿâàíå íà õðàíà, à â íÿêîè ñëó÷àè è íà äðåõè è îáóâêè â çàâèñèìîñò îò ñåçîíà; àêòèâíà äåéíîñò ïî îñèãóðÿâàíå íà ïîäêðåïàòà íà ìåñòíèòå âëàñòè è îáùåñòâåíîñòòà çà ïðîåêòà; îðãàíèçèðàíå íà èçâúíêëàñíè ìåðîïðèÿòèÿ íà ìóëòèêóëòóðíà îñíîâà. Ìîäåë 4 (ñåëñêè). Òîçè ìîäåë ìîæå äà ñå ïðèëîæè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ñåëñêè ó÷èëèùà, â êîèòî ïðåîáëàäàâàò ó÷åíèöè-ðîìè. Ïðàêòè÷åñêèÿò îïèò â òîâà îòíîøåíèå å òâúðäå îãðàíè÷åí è å òðóäíî äà ñå ïðåäâèäè êàêâà áè áèëà ñðàâíèòåëíàòà öåíà íà ìîäåëà. Äåñåãðåãàöèÿòà íà ñåãðåãèðàíèòå ñåëñêè ó÷èëèùà ìîæå äà ñå îñúùåñòâè êàêòî ÷ðåç çàïèñâàíå â ãðàäñêè ó÷èëèùà, òàêà è ÷ðåç çàïèñâàíå â ñðåäèùíè ñåëñêè ó÷èëèùà. È â äâàòà ñëó÷àÿ òðÿáâà äà ñå âçåìàò ïðåäâèä íàé-ìàëêî òðè îáñòîÿòåëñòâà: • Íåîáõîäèìîñòòà îò ïîâå÷å ðåñóðñè çà òðàíñïîðòèðàíå ïîðàäè ïî-ãîëåìèòå ðàçñòîÿíèÿ; • Íåîáõîäèìîñòòà îò ïî-ïðîäúëæèòåëåí ïðåñòîé íà äåöàòà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà; • Íåîáõîäèìîñòòà îò ïðåîäîëÿâàíå íå ñàìî íà àíòè-ðîìñêèòå ïðåäðàçñúäúöè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, êîãàòî òå ñà ãðàäñêè, íî ñúùî òàêà è íà òåçè, ñâúðçàíè ñúñ ñåëñêèÿ ïðîèçõîä íà äåöàòà; • Ïî-òðóäíàòà âðúçêà ñ ðîäèòåëèòå. Äåñåãðåãàöèÿòà íà ñåëñêèòå ó÷èëèùà îáà÷å íå å íåïðåìåííî ïî-ñêúïà îò òàçè â íÿêîè ãðàäñêè ñðåäè. Òàì ìîãàò äà ñå ïðèëîæàò ãúâêàâè ñõåìè â çàâèñèìîñò îò äðóãèòå ôàêòîðè, êîèòî âëèÿÿò âúðõó öåíàòà: îáõâàùàíåòî â ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè è â ïîäãîòâèòåëíè ïðåäó÷èëèùíè ãðóïè; âúçìîæíàòà ïî-àêòèâíà ïîäêðåïà íà ìåñòíèòå âëàñòè è îáùåñòâåíîñò; âúçìîæíàòà ïî-àêòèâíà ðîëÿ íà ðîäèòåëèòå â íÿêîè íàñåëåíè ìåñòà. Äîðè òðàíñïîðòèðàíåòî, êîåòî 159

â îáùèÿ ñëó÷àé èçãëåæäà äà å ïî-ðåñóðñîåìêî ïðè äåñåãðåãàöèÿòà íà ñåëî, â íÿêîè ñëó÷àè áè ìîãëî äà ñå îêàæå ïî-åâòèíî, êàòî ñå èìàò ïðåäâèä ãîëåìèòå ðàçñòîÿíèÿ è óñëîæíåíèÿ âúòðåøíîãðàäñêè òðàôèê â ìíîãî îò ãîëåìèòå ãðàäîâå, êàêòî è ïî-íèñêàòà öåíà íà òðóäà â ïî-ìàëêèòå íàñåëåíè ìåñòà. Ãîðíèòå ìîäåëè ñëåäâà äà ñå âçåìàò ïðåäâèä ïðè åäèí ïðàãìàòè÷åí ïîäõîä êúì îðãàíèçàöèÿòà è èç÷èñëÿâàíåòî íà öåíàòà íà äåñåãðåãàöèÿòà â ðàçëè÷íèòå îáðàçîâàòåëíè ñðåäè. Òå ïî ðàçëè÷åí íà÷èí êîìïåíñèðàò äåôèöèòèòå, âêëþ÷èòåëíî òåçè, ñâúðçàíè ñ îòñúñòâèåòî íà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ ïðè îðãàíèçèðàíåòî íà èíòåãðàöèîííèÿ ïðîöåñ.

160

Èçâîäè è ïðåïîðúêè 1. Èçâîäè Äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ äíåñ ñå óòâúðäè êàòî áåçàëòåðíàòèâíà ïîëèòèêà, êîÿòî ñå ñïîäåëÿ øèðîêî êàêòî îò äúðæàâàòà, òàêà è îò ðîìñêèòå îáùíîñòè. Ñëåä ïðîäúëæèòåëåí ïåðèîä íà ôîêóñèðàíå ãëàâíî âúðõó ïðîèçâîäñòâî è ïðèåìàíå íà äîêóìåíòè, ñúïðîâîäåíè ñ áåçäåéñòâèå íà ïðàêòèêà, Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà íàé-ñåòíå ïðåäïðèå ïúðâè ñòúïêè êúì ðåàëèçèðàíåòî íà òàçè ïîëèòèêà ÷ðåç äåéíîñòòà íà Öåíòúðà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. Çà öåëèÿ ïåðèîä íà ñâîåòî ôóíêöèîíèðàíå äåéñòâàùèòå íåïðàâèòåëñòâåíè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè ïîêàçàõà óñïåøíè ìîäåëè íà îðãàíèçàöèÿ íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ è ïîëîæèõà ñîëèäíà îñíîâà çà íåãîâîòî ïî-íàòàòúøíî ðàçøèðÿâàíå. Òåçè îò òÿõ, êîèòî ôóíêöèîíèðàõà äîáðå, ïîêàçàõà ãúâêàâîñò, óìåíèå çà ñïðàâÿíå ñ òðóäíîñòèòå è óñïÿõà äà ñå ïðèñïîñîáÿò óñïåøíî êúì ïðîìåíÿùàòà ñå ñðåäà. Íàòðóïàíèÿò îò òÿõ îïèò äàâà âúçìîæíîñò çà îïðåäåëÿíå íà ðàçõîäèòå, íåîáõîäèìè çà åäíà íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ. Ôîðìóëèðàíåòî è îñúùåñòâÿâàíåòî íà åäíà òàêàâà ïðîãðàìà ïðåäïîëàãà ñåðèîçíà ðåôîðìà íà íîðìàòèâíàòà áàçà â ñèñòåìàòà íà îáðàçîâàíèåòî è óñòîé÷èâ ìíîãîãîäèøåí àíãàæèìåíò íà ïðàâèòåëñòâîòî è ìåñòíèòå âëàñòè çà íåéíîòî îñúùåñòâÿâàíå. 2. Ïðåïîðúêè Äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå, åäèí ïðîöåñ ñ íåèçìåðèìà çíà÷èìîñò çà öÿëîòî áúëãàðñêî îáùåñòâî è êëþ÷ êúì ðàâíîïðàâíîòî èíòåãðèðàíå íà ðîìèòå â íåãî, å íà ïúò äà íàâëåçå â ïåðèîäà íà ñâîÿòà çðåëîñò. Â òîçè ïîâðàòåí çà îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà ïåðèîä å íåîáõîäèìî äà ñå íàïðàâè òðåçâà îöåíêà è ðåàëèñòè÷íî ïëàíèðàíå íà ñëåäâàùèòå ñòúïêè íà îáðàçîâàòåëíàòà äåñåãðåãàöèÿ. Çà òàçè öåë íèå îòïðàâÿìå ñëåäíèòå ïðåïîðúêè: 2.1. Ïðåïîðúêè êúì äúðæàâíèòå è ìåñòíèòå îðãàíè, àíãàæèðàíè â óïðàâëåíèåòî íà îáðàçîâàíèåòî • Â ïëàíèðàíåòî íà ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå äúðæàâàòà íå òðÿáâà äà ñå îãðàíè÷àâà ñàìî äî âîëÿòà è èíèöèàòèâàòà íà îòäåëíè îðãàíèçàöèè è èíñòèòóöèè, à äà ïîëîæè åäíà ïî-ñîëèäíà çàêîíîäàòåëíà îñíîâà íà ïðîöåñà, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç îáâúðçâàíå íà áþäæåòíàòà ñè ïîëèòèêà êúì îáùèíèòå ñúñ ñëåäâàíåòî íà ïîëèòèêàòà íà äåñåãðåãàöèÿ. • Öåíòúðúò çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà òðÿáâà äà çàïî÷íå ôèíàíñèðàíåòî íå ñàìî íà îòäåëíè ïðîåêòè íà îðãàíèçàöèè è èíñòèòóöèè, íî è íà öÿëîñòíè ðåãèîíàëíè ïðîãðàìè çà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. 161

• Öåíòúðúò çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ äà ïðèåìå è äà ñëåäâà òàêèâà êðèòåðèè çà îöåíêà íà êà÷åñòâàòà íà ïðîåêòèòå, êîèòî ïîäêðåïÿ, òàêà ÷å äà áúäå ïðåìàõíàòà âúçìîæíîñòòà äà ñå ôèíàíñèðàò ïðîåêòè, êîèòî ñàìî ÷àñòè÷íî è íåïðÿêî îñúùåñòâÿâàò äåñåãðåãàöèÿòà. Çà öåëòà â íàé-ñêîðî âðåìå äà ñå íàïðàâè øèðîêà äèñêóñèÿ ñ âñè÷êè çàèíòåðåñóâàíè ñòðàíè è â ðåçóëòàò ñå èçðàáîòè ñèñòåìà îò êðèòåðèè çà ïîäêðåïà íà äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, êîÿòî äà ñòàíå ïóáëè÷íî äîñòîÿíèå. • ÌÎÍ ñëåäâà äà ñúçäàäå åôåêòèâíà ñèñòåìà îò íîðìè è ìåõàíèçìè çà áîðáà ñ äèñêðèìèíàöèÿòà, ïðèãîäåíè êúì ñïåöèôèêèòå íà îáðàçîâàíèåòî, êîÿòî äà äîïúëíè äåéñòâàùàòà íà íàöèîíàëíî ðàâíèùå óðåäáà, äàäåíà â Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ. Ñèñòåìàòà çà áîðáà ñ äèñêðèìèíàöèÿòà â îáðàçîâàíèåòî òðÿáâà äà áúäå ïðèñïîñîáåíà êúì öåëèòå íà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. • ÌÎÍ òðÿáâà äà çàïî÷íå ïðèîðèòåòíî è íåçàáàâíî äà çàêðèâà ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà â íàñåëåíè ìåñòà, êúäåòî òå ñà ïîâå÷å îò åäíî è êúäåòî ñïåöèôèêèòå íà ãðàäà/ñåëîòî, êàêòî è òåçè íà ó÷èëèùíàòà ìðåæà ïîçâîëÿâàò òîâà. • ÌÎÍ äà íàñúð÷àâà ñ ïîäõîäÿùè ìåðêè ïîëèòèêàòà íà íóëåâî çàïèñâàíå â ñåãðåãèðàíèòå ðîìñêè ó÷èëèùà. • Ðåãèîíàëíèòå èíñïåêòîðàòè ïî îáðàçîâàíèåòî òðÿáâà äà îáâúðæàò ñâîÿòà äåéíîñò ñ öåëèòå íà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. • Âúâ âñè÷êè 28 ÐÈÎ äà ñå îòêðèå ùàò çà åêñïåðò ïî îáðàçîâàíèå íà äåöà îò ìàëöèíñòâàòà, êîéòî ðåñóðñíî è ìåòîäè÷åñêè äà ïîäïîìàãà ó÷èëèùàòà è ó÷èòåëèòå, êîèòî ðàáîòÿò ñ òàêèâà äåöà. • Íà ðåãèîíàëíî íèâî òðÿáâà äà ñå èçãðàäè åôåêòèâåí ìåõàíèçúì çà ñòðîãî ñàíêöèîíèðàíå íà äèðåêòîðè íà ó÷èëèùà, îòêàçàëè äà ïðèåìàò ðîìñêè ó÷åíèöè ïî êàêâàòî è äà áèëî äèñêðèìèíàöèîííà ïðè÷èíà. Çà öåëòà ìèíèñòúðúò íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà äà èçäàäå ñúîòâåòåí âúòðåøíîíîðìàòèâåí äîêóìåíò, ÷ðåç êîéòî äà ñòàíå ÿñíî êàêâà îòãîâîðíîñò áèõà ïîíåñëè òåçè ðúêîâîäèòåëè íà ó÷èëèùà, êîèòî îòêàçâàò ïî äèñêðèìèíàöèîííè ïðè÷èíè äà ïðèåìàò ðîìñêè äåöà. • Îáùèíèòå ñëåäâà äà ïðèåìàò ïëàíîâå çà ðàâíîìåðíî ðàçïðåäåëÿíå íà âñè÷êè ðîìñêè äåöà â ó÷èëèùàòà íà òåõíèòå òåðèòîðèè è äà ñëåäÿò çà òÿõíîòî åôåêòèâíî èçïúëíåíèå. • Äúðæàâàòà è îáùèíèòå äà èçðàáîòÿò è ïðèëîæàò åôåêòèâíà ñèñòåìà çà ìîíèòîðèíã íà íåîáõâàíàòèòå â îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà äåöà â çàäúëæèòåëíà ó÷èëèùíà è ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò. • Äà ñå ñúçäàäàò ìåõàíèçìè çà òÿñíî ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó ÐÈÎ è îáùèíñêèòå ñëóæáè ÃÐÀÎ îòíîñíî êîíòðîë íà ïîäëåæàùèòå íà çàäúëæèòåëíî ïðåäó÷èëèùíî è ó÷èëèùíî îáðàçîâàíèå äåöà â ðàìêèòå íà íàñåëåíîòî ìÿñòî. • Ðåãèîíàëíèòå èíñïåêòîðàòè ïî îáðàçîâàíèå è îáùèíèòå ñëåäâà äà èçïîëçâàò ìàêñèìàëíî êîíòðîëíèòå ñè ôóíêöèè è äà ñëåäÿò çà ðåäîâíîòî ïîñåùåíèå íà ó÷åíèöèòå â ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà. 162

• Äà ñå ñúçäàäàò ìåõàíèçìè çà òÿñíî ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó ÐÈÎ, îáùèíàòà, ðàéîííèòå êìåòîâå, êìåòñêèòå íàìåñòíèöè â ñåãðåãèðàíèòå ðîìñêè êâàðòàëè è ãðàæäàíñêè îðãàíèçàöèè îòíîñíî àêòóàëèçèðàíå íà äàííèòå çà ïîäëåæàùèòå íà çàäúëæèòåëíî îáðàçîâàíèå, êîèòî íå ôèãóðèðàò â ñïèñúöèòå íà ÃÐÀÎ çà ñúîòâåòíàòà îáùèíà, íî ñà íàñòàíåíè â ñúîòâåòíèÿ êâàðòàë. • Îáùèíèòå òðÿáâà äà ñïîñîáñòâàò çà ðàçøèðÿâàíå íà äîñòúïà çà ðîìñêèòå äåöà äî äåòñêèòå ãðàäèíè èçâúí ñåãðåãèðàíèòå êâàðòàëè, çà äà ñå ãàðàíòèðà òÿõíîòî ñîöèàëèçèðàíå çàåäíî ñ îñòàíàëèòå äåöà îò íàé-ðàííà âúçðàñò, óñâîÿâàíåòî íà áúëãàðñêè åçèê è ïîñëåäâàùîòî èì çàïèñâàíå â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà. Òîâà ïðåäïîëàãà îáùèíèòå äà ñúçäàäàò óñëîâèÿ çà îáõâàùàíå â äåòñêà ãðàäèíà íà âñè÷êè äåöà îò ñúîòâåòíîòî íàñåëåíî ìÿñòî ñúîáðàçíî òúðñåíåòî îò ñòðàíà íà ðîäèòåëèòå èì. • Äúðæàâàòà òðÿáâà äà îñèãóðè ôèíàíñèðàíå ÷ðåç äúðæàâíèÿ áþäæåò íà ïîëóèíòåðíàòíèòå ãðóïè âúâ âñè÷êè îáðàçîâàòåëíè ñòåïåíè íàâñÿêúäå, êúäåòî èìà íóæäà îò òÿõ. Òîâà òðÿáâà äà ñå îñúùåñòâè ÷ðåç òàêèâà ïðîìåíè â íîðìàòèâíàòà ðåãóëàöèÿ, êîèòî äà íàïðàâÿò òîâà ôèíàíñèðàíå çàäúëæåíèå íà äúðæàâàòà, à íå âúïðîñ íà äîáðî æåëàíèå íà îáùèíèòå, êàêòî å ñåãà. • Ôèíàíñèðàíàòà îò äúðæàâíèÿ áþäæåò çàäúëæèòåëíà ïðåäó÷èëèùíà ïîäãîòîâêà òðÿáâà äà ñå óâåëè÷è îò åäíà íà äâå ãîäèíè. • Ñèñòåìàòà çà áåçïëàòíî ïðåäîñòàâÿíå íà ó÷åáíèöè è ó÷åáíè ïîñîáèÿ òðÿáâà äà îáõâàíå öÿëàòà ñèñòåìà íà îñíîâíîòî îáðàçîâàíèå. • Äúðæàâàòà äà íàñúð÷è è ôèíàíñèðà èçâúíêëàñíè äåéíîñòè íà ìóëòèêóëòóðíà îñíîâà â ó÷èëèùàòà îò âñè÷êè îáðàçîâàòåëíè ñòåïåíè. • Â ðåãèîíàëíèòå ïëàíîâå çà êâàëèôèêàöèÿ íà ó÷èòåëè ïðèîðèòåòíî äà ñå ïðåäâèæäàò îáó÷åíèÿ çà ó÷èòåëè, êîèòî ðàáîòÿò ñ äåöà îò ìàëöèíñòâàòà. • Âúçìîæíîñòèòå çà ïðåïîäàâàíå íà ðîìñêè åçèê, ðîìñêè ôîëêëîð, ðîìñêà èñòîðèÿ è êóëòóðà â ìàñîâèòå ó÷èëèùà ñëåäâà äà ñå ðàçøèðÿò. Òîâà ïðåäïîëàãà ñúçäàâàíåòî íà ïîäãîòâåíè ïåäàãîãè÷åñêè êàäðè, êîèòî äà ñà â ñúñòîÿíèå äà ïðåïîäàâàò òåçè äèñöèïëèíè. • Ó÷èëèùàòà òðÿáâà äà âêëþ÷àò ïðåäñòàâèòåë íà äåöàòà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, êîèòî ó÷àò â ó÷èëèùåòî, êîéòî äà ó÷àñòâà íà çàñåäàíèÿòà íà ïåäàãîãè÷åñêèÿ ñúâåò. • Ó÷èëèùíèòå íàñòîÿòåëñòâà òðÿáâà äà îñèãóðÿò ó÷àñòèåòî íà ðîäèòåëè íà äåöà îò ðîìñêè ïðîèçõîä, êîèòî ó÷àò â ñúîòâåòíèòå ó÷èëèùà. • Äúðæàâàòà òðÿáâà äà ôèíàíñèðà íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ, ñâúðçàíè ñ ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. • Äúðæàâíàòà ïîëèòèêà íà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå òðÿáâà äà ñå îáâúðæå ñ öåëèòå íà îáðàçîâàòåëíàòà äåñåãðåãàöèÿ. • Äúðæàâíèòå è îáùèíñêèòå âëàñòè òðÿáâà äà ñúçäàäàò åôåêòèâíè ìåõàíèçìè çà ìîíèòîðèíã è ïðîòèâîäåéñòâèå íà ðàñèçìà â áúëãàðñêîòî ó÷èëèùå 163

è èçâúí íåãî è äà íàñúð÷àò, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç ôèíàíñèðàíå, ïðîãðàìèòå, íàñî÷åíè êúì ìåæäóåòíè÷åñêà òîëåðàíòíîñò è ñúòðóäíè÷åñòâî. • Ðåãèîíàëíèòå èíñïåêòîðàòè ïî îáðàçîâàíèåòî òðÿáâà äà îáâúðæàò ñâîÿòà äåéíîñò, âêëþ÷èòåëíî ïåðèîäè÷íèòå ñè ïðîâåðêè ïî ó÷èëèùàòà, ñ öåëèòå íà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. • Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî òðÿáâà äà ïîëîæè óñèëèÿ çà îðãàíèçèðàíå íà ÷àñîâå ïî ðîìñêè åçèê êàòî ìàé÷èí â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà çà äåöàòà ðîìè, êîèòî æåëàÿò äà ãî èçó÷àâàò. Òî òðÿáâà äà ðåâèçèðà ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå â îñíîâíîòî è â ñðåäíîòî ó÷èëèùå ñ öåë ïðèñïîñîáÿâàíåòî ìó êúì ïðèíöèïèòå íà ìóëòèêóëòóðíîòî îáðàçîâàíèå. • Ìåñòíèòå îðãàíè íà âëàñòòà òðÿáâà äà îñèãóðÿò áåçïëàòíîòî òðàíñïîðòèðàíå íà ðîìñêèòå äåöà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, êîãàòî òîâà ñå íàëàãà, êàêòî è äà îêàçâàò âñÿêàêâà äðóãà ïîäêðåïà íà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. 2.2. Ïðåïîðúêè êúì íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè, îñúùåñòâÿâàùè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè è òåõíèòå äîíîðè • Ïëàíèðàíåòî è îñúùåñòâÿâàíåòî íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè òðÿáâà äà âçåìå ïðåäâèä öÿëîòî ìíîãîîáðàçèå îò ôàêòîðè, âëèÿåùè âúðõó ìåæäóåòíè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ â äàäåíîòî íàñåëåíî ìÿñòî, êàêòî è âúðõó îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå äåöà. • Îðãàíèçàöèèòå, îñúùåñòâÿâàùè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, òðÿáâà äà áúäàò ãúâêàâè â ñâîèòå ïîäõîäè è ãîòîâè äà ïðèñïîñîáÿò ñòðàòåãèèòå ñè êúì ïðîìåíÿùàòà ñå ñðåäà. • Ïåäàãîãè÷åñêîòî ðúêîâîäñòâî íà ïðîåêòèòå òðÿáâà äà ñå îñèãóðè íà âñè÷êè åòàïè îò òÿõíîòî îñúùåñòâÿâàíå, âêëþ÷èòåëíî ïðè çàïèñâàíåòî, îïðåäåëÿíåòî íà îáåìà íà äîïúëíèòåëíàòà ðàáîòà ñ äåöàòà, ñúáèðàíåòî íà èíôîðìàöèÿ çà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ è ïîâåäåíèåòî íà äåöàòà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. • Äîïúëíèòåëíàòà ïåäàãîãè÷åñêà ðàáîòà, êîÿòî å îò èçêëþ÷èòåëíî çíà÷åíèå çà ðîìñêèòå äåöà, ñëåäâà äà áúäå ìàêñèìàëíî èíäèâèäóàëèçèðàíà. Òÿ ñëåäâà äà ñå îñúùåñòâÿâà êàêòî â îðãàíèçèðàíèòå îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ôîðìè, òàêà è äîïúëíèòåëíî èçâúí òÿõ â çàâèñèìîñò îò èíäèâèäóàëíèòå íóæäè. Ñëåäâà äà ñå îáúðíå îñîáåíî âíèìàíèå íà äîïúëíèòåëíàòà ðàáîòà â íàñåëåíèòå ìåñòà, â êîèòî íÿìà îðãàíèçèðàíè ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè. Îñèãóðÿâàíåòî íà îïòèìàëåí îáåì äîïúëíèòåëíà ïåäàãîãè÷åñêà ðàáîòà ñëåäâà äà ñòàíå çàäúëæèòåëåí êðèòåðèé çà ôèíàíñèðàíå íà äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè îò äîíîðèòå. • Ïåäàãîãè÷åñêîòî ðúêîâîäñòâî íà ïðîåêòèòå ñëåäâà ìàêñèìàëíî äà ðàçøèðè äîïúëíèòåëíè ôîðìè íà îáó÷åíèå çà ó÷åíèöèòå â ïðîãèìíàçèàëíà ñòåïåí, êàêòî è äà îñèãóðè ðàçëè÷íè ôîðìè, ñ êîèòî äà ïîâèøè ïðèñúñòâèåòî èì â ó÷èëèùå. 164

• Ïðîåêòèòå ñëåäâà äà îðãàíèçèðàò ôîðìè íà ñúòðóäíè÷åñòâî è îáìÿíà íà îïèò ìåæäó äèðåêòîðèòå è ïðåïîäàâàòåëèòå îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ïî âúïðîñè íà äåñåãðåãàöèÿòà íà ðîìñêîòî îáðàçîâàíèå. Óäà÷íî áè áèëî ñúçäàâàíå íà ôîðìàëíè ñòðóêòóðè, êàòî íàïðèìåð ñúâåò íà äèðåêòîðèòå è ó÷èòåëèòå îò èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà, êîèòî ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà. Òàêàâà ôîðìà áè áèëà îñîáåíî ïîëåçíà çà âêëþ÷âàùèòå ñå â ïðîåêòà íîâè ó÷èëèùà, êîèòî íå ñà çàïîçíàòè ñ äåéíîñòèòå ïî ïðîåêòà è ñ ïðîáëåìèòå, êîèòî áèõà ìîãëè äà âúçíèêíàò â õîäà íà ðàáîòàòà èì ñ ðîìñêèòå äåöà è òåõíèòå ðîäèòåëè. Îñîáåíî ïîëåçíî ñúùî òàêà áè áèëî, àêî ïîòåíöèàëíè ó÷èëèùà-ïàðòíüîðè íà ïðîåêòà ñå âêëþ÷àò â òîçè ôîðóì ïîíå åäíà ãîäèíà ïðåäè òÿõíîòî ó÷èëèùå äà çàïî÷íå äà ïðèåìà ðîìñêè äåöà, çà äà ñå çàïîçíàÿò ïðåäâàðèòåëíî ñ ðàáîòàòà íà ñâîèòå êîëåãè. • Ïðè çàïèñâàíåòî íà ðîìñêè äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñëåäâà äà ñå îò÷èòà êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî â òÿõ, ìîòèâèòå èì çà ñúòðóäíè÷åñòâî, åòíè÷åñêèÿò áàëàíñ íà ó÷åíèöèòå â òÿõ, îöåíêèòå íà îáùèíñêîòî ðúêîâîäñòâî è ÐÈÎ íà ÌÎÍ. • Ïðîåêòèòå òðÿáâà äà ñå ñòðåìÿò äà ïîäïèñâàò äúëãîñðî÷íè ñïîðàçóìåíèÿ çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ âñè÷êè èíñòèòóöèè-ïàðòíüîðè. Ñ îáùèíèòå è ÐÈÎ òå ìîãàò äà ñà â ðàìêèòå íà ìàíäàòà íà ñúîòâåòíàòà âëàñò, çà äà ñå ãàðàíòèðà ïîñëåäîâàòåëíîñò è óñòîé÷èâîñò íà àíãàæèìåíòèòå, çàïèñàíè â ñïîðàçóìåíèåòî. Ñ èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùàòà ñïîðàçóìåíèÿòà ìîãàò äà ñà ïî-äúëãîñðî÷íè. Â òåçè ñïîðàçóìåíèÿ ñëåäâà äà ñå èäåíòèôèöèðàò êëþ÷îâè ïðîáëåìè íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ â ãðàäà è äà ñå íàáåëÿçâàò ñòðàòåãè÷åñêè öåëè è ñðåäñòâà çà òÿõíîòî ïîñòèãàíå, êàêòî è ñúîòâåòíè âðåìåâè ñðîêîâå è îòãîâîðíè ëèöà. • Ïðè òðàíñïîðòèðàíåòî íà ðîìñêèòå äåöàòà äî ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñëåäâà äà ñå îñèãóðè ïîâå÷å ãúâêàâîñò, çà äà ìîãàò òå äà ó÷àñòâàò àêòèâíî â ÏÈÃ, â ðàçëè÷íè èçâúíêëàñíè äåéíîñòè è äà èçïîëçâàò ïðåäîñòàâåíèòå èì âúçìîæíîñòè çà èíäèâèäóàëíè êîíñóëòàöèè è äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå â ó÷èëèùàòà. • Ïðîåêòèòå ñëåäâà äà ñúáèðàò è îáîáùàâàò èíôîðìàöèÿ ïî ïðåäâàðèòåëíî îïðåäåëåíà è ñúãëàñóâàíà ñ îñòàíàëèòå ïðîåêòè ñõåìà. Êàòî ìèíèìóì òÿ òðÿáâà äà âêëþ÷âà ñâåäåíèÿ çà çàïèñâàíåòî, îòïàäàíåòî è îòñúñòâèÿòà íà äåöàòà ïðåç ãîäèíàòà; ñâåäåíèÿ çà óñïåõà, âêëþ÷èòåëíî òåêóùèÿ, íà âñÿêî äåòå; îáîáùåíè ñâåäåíèÿ çà ñðî÷íèÿ è ãîäèøíèÿ óñïåõ ïî êëàñîâå è ïðèåìíè ó÷èëèùà; ñâåäåíèÿ çà âñÿêàêâà äîïúëíèòåëíà ðàáîòà ñ äåöàòà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà, âêëþ÷âàùè òî÷íèÿ áðîé íà âçåòèòå äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå ïî êëàñîâå è íà ÷àñîâåòå ïî âðåìå íà âàêàíöèèòå; ñâåäåíèÿ çà âñÿêàêâè èíöèäåíòè ñ äåöàòà è îñîáåíî çà èíöèäåíòè íà åòíè÷åñêà îñíîâà; ñâåäåíèÿ çà ñåìåéñòâàòà íà äåöàòàó÷àñòíèöè â ïðîåêòèòå; ñâåäåíèÿ çà ó÷àñòèåòî íà ðîäèòåëèòå â ðîäèòåëñêèòå ñðåùè; ñâåäåíèÿ, ñâúðçàíè ñ îñèãóðÿâàíåòî íà çàêóñêè, ó÷åáíè ïîìàãàëà, äðåõè è äð. • Ïðîåêòèòå òðÿáâà äà ïðåäâèæäàò ôîðìè íà îáó÷åíèå íà ÷ëåíîâåòå íà åêèïà â èçïúëíåíèå íà òåõíèòå çàäúëæåíèÿ, êàêòî è ïî ïðèíöèïèòå íà ìóëòèêóëòóðíîòî îáðàçîâàíèå. Òîâà îáó÷åíèå òðÿáâà äà îáõâàíå ïðåäè âñè÷êî 165

íàñòàâíèöèòå, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò ñïåöèàëíî ïîäáèðàíè, à òÿõíàòà ðàáîòà – íåïðåêúñíàòî íàáëþäàâàíà. Ñëåäâà äà ñå çàñèëÿò ôèíàíñîâèòå ñòèìóëè çà ðàáîòàòà íà íàñòàâíèöèòå òàêà, ÷å òàçè äëúæíîñò äà ñòàíå ïî-ïðèâëåêàòåëíà çà ìëàäè ðîìè ñ ìèíèìóì ñðåäíî îáðàçîâàíèå. • Ïðîåêòèòå òðÿáâà äà ïîäïîìàãàò êâàëèôèêàöèÿòà íà ó÷èòåëèòå â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà â ðåëåâàíòíè íà öåëèòå íà èíòåãðèðàíîòî îáðàçîâàíèå ñôåðè. Êâàëèôèêàöèÿòà íà ó÷èòåëèòå îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà ñëåäâà äà ñòàíå ïðèîðèòåò â ðàáîòàòà íà Öåíòúðà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. Òîé áè òðÿáâàëî äà ôèíàíñèðà ïîñòîÿííî äåéñòâàùà ôîðìà, ïðåç êîÿòî çàäúëæèòåëíî äà ïîâèøàâàò êâàëèôèêàöèÿòà ñè ó÷èòåëèòå, êîèòî ðàáîòÿò â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà. • Åêèïèòå íà ïðîåêòèòå òðÿáâà äà ïðîäúëæàò îáìÿíàòà íà îïèò ÷ðåç ïåðèîäè÷íè ñðåùè è âçàèìíè ïîñåùåíèÿ. Ïðîôåñèîíàëíèòå ôîðóìè çà îöåíêà íà îïèòà òðÿáâà äà ñòàíàò ÷àñò îò òàçè îáìÿíà. • Åêèïèòå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè òðÿáâà äà ðåàãèðàò íåçàáàâíî è ðåøèòåëíî íà âñÿêàêâè ðàñèñòêè ìîòèâèðàíè îáèäè è íàñèëèÿ â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà. Òå òðÿáâà äà ñå ñòðåìÿò äà ïðèâëè÷àò êîëêîòî å âúçìîæíî ïîâå÷å è íà êîëêîòî å âúçìîæíî ïî-ðàíåí åòàï ðúêîâîäñòâàòà íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà â ñïðàâÿíåòî ñ ïîäîáíè ñèòóàöèè. • Åêèïèòå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè ñëåäâà äà íàñúð÷àâàò ïîçèòèâíèòå ìåæäóëè÷íîñòíè êîíòàêòè ìåæäó áúëãàðñêèòå è ðîìñêèòå äåöà è äà îðãàíèçèðàò ïîäõîäÿùè èçâúíêëàñíè äåéíîñòè ñ òàçè öåë. • Åêèïèòå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè òðÿáâà äà òúðñÿò àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà çà äåñåãðåãàöèÿòà íà âúçìîæíî íàé-øèðîêà îñíîâà ïî ìåñòà. Òå òðÿáâà äà ñå ñòðåìÿò äà íàñúð÷àâàò ãðàæäàíñêîòî ó÷àñòèå â ïðîöåñà è äà àêòèâèðàò ðîìñêèòå ðîäèòåëè è îáùåñòâåíèöè â ïîäêðåïà íà äåñåãðåãàöèÿòà. • Åêèïèòå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè ñëåäâà äà íàñúð÷àâàò ó÷àñòèåòî íà ðîìñêèòå äåöà â èçâúíó÷èëèùíè äåéíîñòè, âêëþ÷èòåëíî êàòî ïîäïîìàãàò äåöàòà îò ñîöèàëíî ñëàáè ñåìåéñòâà. • Åêèïèòå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè ñëåäâà äà ðàáîòÿò ïî-ïëúòíî ñ ðîäèòåëèòå íà ðîìñêèòå ó÷åíèöè è äà îñèãóðÿâàò âúâëè÷àíåòî è ó÷àñòèåòî èì â îáðàçîâàíèåòî íà äåöàòà èì. Åêèïèòå òðÿáâà äà ñå ñòðåìÿò äà àíãàæèðàò ðîäèòåëèòå â ðàçëè÷íè ó÷èëèùíè èíèöèàòèâè, êàêòî è â ïîäõîäÿùè èçâúíêëàñíè äåéíîñòè. • Âñè÷êè äåéñòâàùè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè, íî îñîáåíî òåçè â Ñòàðà Çàãîðà, Áåðêîâèöà, Ïëîâäèâ è Ïëåâåí, òðÿáâà äà áúäàò íàñúð÷åíè äà âêëþ÷àò ïîâå÷å äåöà. • Ïðîåêòèòå ñëåäâà äà îñèãóðÿò, ÷å âñÿêî ðîìñêî äåòå, êîåòî ïîñåùàâà èíòåãðèðàíî ó÷èëèùå å äîáðå íàõðàíåíî è îáëå÷åíî, îñîáåíî ïðåç çèìíèòå ìåñåöè, è äà ïðåäïðèåìàò äåéñòâèÿ êúì ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå íà ñåìåéñòâàòà è äåöàòà â òàçè íàñîêà. 166

• Ïðîåêòíèòå ïðåäëîæåíèÿ ñëåäâà äà ñúäúðæàò òî÷åí áðîé íà ó÷àñòíèöèòå â ïðîåêòà, êàêòî è çàëîæåíè êîëè÷åñòâåíè è êà÷åñòâåíè ðåçóëòàòè, ñúñ ñúîòâåòíèòå èíäèêàòîðè è èçòî÷íèöè íà èíôîðìàöèÿ. Ïðîåêòíèòå ïðåäëîæåíèÿ ñëåäâà äà äåìîíñòðèðàò êîíñèñòåíòíà âðúçêà ìåæäó ïîñòàâåíèòå öåëè, ïðåäâèäåíèòå äåéíîñòè çà ïîñòèãàíåòî èì è çàëîæåíèòå ðåçóëòàòè. Çà äà ñå äîêàæå åôåêòèâíîñòòà íà ïðåäëîæåíèåòî, áè ìîãúë äà ñå èçïîëçâà ìåòîäúò íà ëîãè÷åñêàòà ìàòðèöà. • Ïðîåêòíèòå ïðåäëîæåíèÿ ñëåäâà äà ñå ôèíàíñèðàò îò äîíîðèòå íà áàçàòà íà ÿñíî ôîðìóëèðàíè êðèòåðèè è êàòî ñå âçåìàò ïðåäâèä îñîáåíîñòèòå íà ñðåäàòà, â êîÿòî òå ôóíêöèîíèðàò, êàêòî è ñïåöèôè÷íèòå ïîòðåáíîñòè íà ïðîåêòà. • Äîíîðèòå íà ïðîåêòèòå òðÿáâà äà óïðàæíÿâàò ñòðîã ïåðèîäè÷åí êîíòðîë âúðõó òÿõíîòî ôóíêöèîíèðàíå ïî ïðåäâàðèòåëíî îïðåäåëåíè êðèòåðèè. Ñëåäâà ïî âñÿêàêúâ íà÷èí äà ñå èçáÿãâà âúçíàãðàæäàâàíåòî èëè òîëåðèðàíåòî íà ëîøàòà îðãàíèçàöèÿ è ðåçóëòàòè. Òåçè êðèòåðèè ñëåäâà äà âêëþ÷âàò åäèííè, íî ãúâêàâè (ïîðàäè ðàçëè÷íèòå óñëîâèÿ, â êîèòî ðàáîòÿò) íîðìàòèâè çà èçäðúæêàòà íà ïðîåêòèòå. Äîíîðèòå ñëåäâà äà îñèãóðÿò ðàçëèêèòå â èçäðúæêàòà íà ïðîåêòèòå, êàòî ñå âçåìå ïðåäâèä ñïåöèôèêàòà íà ðàáîòàòà è ñðåäàòà íà âñåêè îò òÿõ. Òåçè ðàçëèêè íå ñëåäâà äà áúäàò ïðîèçâîëíè, à äà ñà îáîñíîâàíè è îïèðàùè ñå íà èçãðàäåí íîðìàòèâ çà èçäðúæêà. • Åêèïèòå íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè òðÿáâà äà òúðñÿò àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà çà äåñåãðåãàöèÿòà íà âúçìîæíî íàé-øèðîêà îñíîâà ïî ìåñòà. Ñëåäâà äà èçïîëçâàò ïúëíîöåííî ïîòåíöèàëà íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà çà ìàêñèìàëíî ðàçøèðÿâàíå íà ïîäêðåïàòà ñðåä îáùåñòâåíîñòòà. • Ïðåäâèä íà èçÿâåíèòå ñëàáîñòè â îðãàíèçàöèÿòà è äåéíîñòòà íà ïðîåêòà â Ïëîâäèâ, òîé ñëåäâà äà ñå ïîäëîæè íà âíèìàòåëåí äîïúëíèòåëåí àíàëèç è îöåíêà. Êúì ðúêîâîäñòâîòî ìó ñëåäâà äà ñå îòïðàâÿò ñïåöèôè÷íè ïðåïîðúêè è ñå îñèãóðè òÿõíîòî ïðèëàãàíå ÷ðåç ñèñòåìåí ïåðèîäè÷åí ìîíèòîðèíã. • ÐÎÔ ñëåäâà äà èçïúëíÿâà êîíòðîëíè ôóíêöèè îòíîñíî ñúäúðæàòåëíîòî èçïúëíåíèå íà ïðîåêòèòå è òÿõíàòà åôåêòèâíîñò, çà äà ñå ìèíèìèçèðàò ðèñêîâåòå îò÷èòàíåòî íà ñðåäñòâàòà îò äàäåí ïðîåêò äà ñòàâà íåçàâèñèìî îò èçïúëíåíèåòî íà äåéíîñòèòå, çà êîèòî ñà ïðåäâèäåíè ñúîòâåòíèòå ñðåäñòâà. Çà öåëòà ïðåäñòàâèòåëñòâîòî íà ÐÎÔ â Áúëãàðèÿ áè ìîãëî äà ïîëó÷è íåïîñðåäñòâåíè è ïðåêè îïåðàòèâíè àíãàæèìåíòè, êàòî íåïðåêúñíàò ñèñòåìàòè÷åí êîíòðîë è ìîíèòîðèíã íà èçïúëíåíèåòî íà ïðîåêòíèòå ïðåäëîæåíèÿ.

167

Ïðèëîæåíèå 1: Îáùè äàííè çà ïðîåêòèòå

Âèäèí

Ïëåâåí

Ìîíòàíà

Ñòàðà Çàãîðà

Ñëèâåí

Ñîôèÿ

Ïëîâäèâ

Áåðêîâèöà

Áðîé íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå, çàâúðøèëè 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà ñ ïðîåêòà

510

163

271

188

286

226

182

Áðîé íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå, ó÷àñòâàëè â ïðîåêòà ïðåç ó÷åáíàòà 2006/ 2007 ã.

557

178

287

230

407

247

198

100

Áðîé íà îòïàäíàëèòå ïðåç ó÷åáíàòà 2006/2007 ã.

121

Ñðåäåí óñïåõ íà çàâúðøèëèòå ó÷åáíàòà 2006/ 2007 ã. ****

4.14

3.91

4.39

4.26

3.64

4.80

Ñðåäåí óñïåõ îò òåñòîâåòå ïî áúëãàðñêè åçèê Ìàòåì. Ìàòåì. Ìàòåì. Ìàòåì. Ìàòåì. Ìàòåì. è ìàòåìàòèêà 14.19 16** 15.14 13.9 11.07 12.5 íà ó÷àñòâàëèòå ðîìñêè ÁÅË ÁÅË ÁÅË ÁÅË ÁÅË ÁÅË ó÷åíèöè îò 13.58 15.5** 15.21 12.3 9.37 9.06 èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà ****

168

3.99

Ìàòåì. 11.91 ÁÅË 10.98

Îòíîñèòåëåí äÿë íà ó÷àñòâàëèòå ó÷åíèöè îò íà÷àëíèÿ êóðñ 39.2% (âêëþ÷èòåëíî ïîäãîòâèòåëíè êëàñîâå)

50%

49.1%

63.8%

70.4%

27.5% 85.16%

77%

Îáù áðîé íà ó÷àñòíèöèòå â åêèïà, îñúùåñòâÿâàù ïðîåêòà

37*

Áðîé íà ïåäàãîçèòå â åêèïà***

Áðîé íà íàñòàâíèöèòå

Ñúîòíîøåíèå íà ïåðñîíàëà êúì áðîÿ íà çàâúðøèëèòå ãîäèíàòà äåöà è ó÷åíèöè â ïðîåêòà

1:34

1:12

1:24

1:8

1:15

1:10

1:7

Îáù áþäæåò íà ïðîåêòà çà 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà (â åâðî) Ñúîòíîøåíèå íà îáùèÿ áþäæåò êúì áðîÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå, ó÷àñòâàëè â ïðîåêòà (åâðî íà åäèí ó÷àñòâàë ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà)

94 730 86 539

170

486.2

86 100 146 106 553 50 537 82 996 67 525 045.80 .05

299.8

435.4

261.8

204.6

419.2

675.2

169

Ñúîòíîøåíèå íà îáùèÿ áþäæåò êúì áðîÿ íà çàâúðøèëèòå äåöà è ó÷åíèöè â 185.75 ïðîåêòà (åâðî íà åäèí çàâúðøèë ïðåç 2006/2007 ó÷åáíà ãîäèíà)

530.9

317.5

532.7

372.6

223.6

456

900.3

* Îò òÿõ 21 êîîðäèíàòîðè, íàåòè ÷ðåç Áþðîòî ïî òðóäà, íà êîèòî çàïëàùà îáùèíàòà. Ïàðè÷íèÿò ïðèíîñ, êîéòî òîâà íîñè çà ïðîåêòà â Ñëèâåí, å èç÷èñëåí êúì ðàáîòà â òå÷åíèå íà 10 ìåñåöà. ** Ñàìî íà ðîìñêèòå äåöà îò êâ. „Áóêîâëúê“, îáó÷àâàùè ñå â èíòåãðèðàíè ó÷èëèùà. *** Òóê ïîä áðîé íà ïåäàãîçèòå â åêèïà èìàìå ïðåäâèä áðîé ÷ëåíîâå íà åêèïà ñ ïåäàãîãè÷åñêî îáðàçîâàíèå (âèæ îïèñàíèåòî è îöåíêàòà íà îòäåëíèòå ñëó÷àè âúâ Âèäèí, Ñòàðà Çàãîðà è Ñëèâåí), êîèòî ñà öåíåí ðåñóðñ çà èçïúëíåíèåòî íà ñúîòâåòíèÿ ïðîåêò, à íå áðîé ïåäàãîçè êàòî äëúæíîñò â ïðîåêòèòå. **** Äàííèòå çà ñðåäíèÿ óñïåõ íà äåöàòà, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà â Ïëîâäèâ, íè áÿõà ïðåäîñòàâåíè âúâ âèä (åäèíñòâåíî ñ äóìè), êîéòî íå ïîçâîëÿâà äà áúäàò èçïîëçâàíè êîðåêòíî ïðè ñðàâíåíèå ñ ðåçóëòàòèòå íà äåöàòà îò îñòàíàëèòå ïðîåêòè.

170

Ïðèëîæåíèå 2: Ñåãðåãèðàíè äåòñêè ãðàäèíè è ó÷èëèùà â ãðàäîâåòå

Îáëàñò

Áëàãîåâãðàä

Áóðãàñ

Áðîé ðîìñêè äåöà

Îáù áðîé ó÷åíèöè

180

100

1. ÎÓ „Àòàíàñ Ìàí÷åâ“, ãð. Àéòîñ

479

484

2. ÖÄÃ „Êàëèíà Ìàëèíà“, ãð. Àéòîñ

3. ÎÓ „Â. Ëåâñêè“, ãð. Áóðãàñ, êâ. „Ãîðíî Åçåðîâî“

216

308

4. ÎÓ „Õð. Áîòåâ“, ãð. Áóðãàñ, êâ. „Äîëíî Åçåðîâî“

150

300

5. ÎÓ „Õ. Áîòåâ“, ãð. Áóðãàñ, êâ. „Ïîáåäà“

320

641

1. ÎÓ „Îòåö Ïàèñèé“, ãð. Âàðíà

371

421

2. ÍÓ „Îòåö Ïàèñèé“, ãð. Äåâíÿ

107

111

3. ÖÄÃ „Çîðíèöà“, ãð. Äúëãîïîë

114

190

4. ÍÓ „Èâàí Âàçîâ“, ãð. Äúëãîïîë

1. ÍÓ „Ï. Ð. Ñëàâåéêîâ“, ãð. Ïàâëèêåíè

Âèä è èìå íà ó÷åáíîòî çàâåäåíèå

Ðîìñêè äåöà (â %)

1. 5 ÑÎÓ ãð. Ïåòðè÷ – Ôèëèàëíî íà÷àëíî ó÷èëèùå â êâàðòàë 182

100

2. ÎÄÇ â ãð. Ðàçëîã, ôèëèàë „Çäðàâåö“

Âàðíà

Âåëèêî Òúðíîâî

171

1. ÖÄÃ ¹ 19 „Çâúí÷å“

100

512

2. ÎÓ „Åïèñêîï Ñîôðîíèé Âðà÷àíñêè“

100

564

1. ÍÓ, ãð. Áÿëà Ñëàòèíà

100

144

1. ÎÓ „Ï. Âîëîâ“, ãð. Äîáðè÷

581

807

2. ÎÓ „É. Éîâêîâ“, ãð. Äîáðè÷

250

358

3. ÍÓ „Áðàòÿ Ìèëàäèíîâè“, ãð. Êàâàðíà

100

205

4. ÖÄÃ „Äåòåëèíà“, ãð. Êàâàðíà

100

165

5. ÖÄÃ ¹2 „Çäðàâåö“, ãð. Òåðâåë

100

134

1. ÎÓ „Ï.Ê. ßâîðîâ“

100

500

2. ÖÄÃ „8 ìàðò“

100

3. ÖÄÃ „Äåòåëèíà“

100

4. ÑÎÓ „Ã. Áåíêîâñêè“

119

189

1. ÎÄÇ „Ìå÷òà“, ãð. Êþñòåíäèë

204

295

2. ÎÓ „Èâàí Âàçîâ“, ãð. Êþñòåíäèë

100

863

3. ÎÓ „Õðèñòàêè Ïàâëîâè÷“, ãð. Äóïíèöà

174

249

Âèäèí

Âðàöà

Äîáðè÷

Êúðäæàëè

Êþñòåíäèë

172

Ìîíòàíà

1. ÍÓ „Ã. Áåíêîâñêè“, ãð. Ìîíòàíà, êâ. „Êîøàðíèê“

100

2. ÎÓ „Ã. Ñ. Ðàêîâñêè“, ãð. Áåðêîâèöà, êâ. „Ðàêîâèöà“

100

493

3. ÍÓ „Â. Ëåâñêè“, ãð. Âúðøåö

100

195

4. ÍÓ „Êë. Îõðèäñêè“, ãð. Ëîì, êâ. „Ìëàäåíîâî“

88,6

5. ÎÓ „Õ. Áîòåâ“, ãð. Ëîì, êâ. „Ìëàäåíîâî“

559

596

1. ÖÄÃ „Çîðíèöà“, ãð. Ïàçàðäæèê

100

132

2. ÖÄÃ „Âúðáèöà“, ãð. Ïàçàðäæèê

100

3. ÍÓ „Ã. Ðàêîâñêè“, ãð. Ïàçàðäæèê

100

771

4. ÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, ãð. Ïàçàðäæèê

100

748

5. ÎÓ „Ë. Êàðàâåëîâ“, ãð. Ïåùåðà

100

398

6. ÍÓ „Ì. Êóìàíîâ“, ãð. Ïåùåðà

100

378

7. ÎÄÇ „Äåíèöà“, ãð. Ïåùåðà

100

8. ÎÓ „Ã. Áåíêîâñêè“, êâ. „9-òà Àñôàëòîâà áàçà“, ãð. Âåëèíãðàä

100

197

9. ÎÓ „Õ. Áîòåâ“, ãð. Ðàêèòîâî, êâ. „Çàïàä“

100

517

10. ÍÓ „Â. Ëåâñêè“, ãð. Ñåïòåìâðè

100

191

Ïàçàðäæèê

173

Ïëåâåí

Ïëîâäèâ

1. ÎÓ „Àë. Êîíñòàíòèíîâ“, ãð. ×åðâåí áðÿã

100

199

2. ÖÄÃ, V êâàðòàë, ãð. ×åðâåí áðÿã

100

3. ÍÓ „Õðèñòî Áîòåâ“, ãð. Ëåâñêè

132

165

4. ÍÓ „Êèðî Ñòàíåâ“, ãð. Ïëåâåí

100

5. ÍÓ „Êíåæèöà“, ôèëèàë „Í. Âàïöàðîâ“, ãð. Êíåæà

100

112

1. ÎÓ „Ïàíàéîò Âîëîâ“, ãð. Ïëîâäèâ

100

625

2. ÎÓ „Ïåí÷î Ñëàâåéêîâ“, ãð. Ïëîâäèâ

100

1580

3. ÍÓ „Êèðèë Íåêòàðèåâ“, ãð. Ïëîâäèâ

100

867

4. ÑÎÓ „Íàéäåí Ãåðîâ“, ãð. Ïëîâäèâ

100

1090

5. ÎÓ „Í. É. Âàïöàðîâ“, ãð. Àñåíîâãðàä

100

723

1. ÎÓ „Éîðäàí Éîâêîâ“, ãð. Ñèëèñòðà

177

286

2. ÍÓ „Âàñèë Ëåâñêè“, ãð. Òóòðàêàí

1. ÎÓ „Áðàòÿ Ìèëàäèíîâè“, ãð. Ñëèâåí

100

1412

2. ÖÄÃ ¹5, ãð. Íîâà Çàãîðà

100

126

3. ÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“, ãð. Íîâà Çàãîðà

100

1096

Ñèëèñòðà

Ñëèâåí

174

1. ÖÄÃ ¹ 62

100

2. ÖÄÃ ¹ 187

100

3.75 ÎÓ ñúñ ÑÏÒÓ /110 ó÷./

100

1624

4. 103 ÎÓ ñúñ ÑÏÒÓ /69 ó÷./

100

414

5. 94 ÎÓ ñúñ ÑÏÒÓ /158 ó÷./

100

570

6. 70 ÎÓ

189

236

1. ÎÄÇ „Ðàäîñò“, ãð. Èõòèìàí

108

2. ÍÓ „Ä. Ìèë÷åâ“, ãð. Èõòèìàí

117

3. ÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, ãð. Èõòèìàí

100

548

4. ÖÄÃ „Ïðîëåò“, ãð. Ñàìîêîâ

141

176

5. ÍÓ „Ï. Áåðîí“, ãð. Ñàìîêîâ

100

436

6.ÎÏÓ „Íåîôèò Ðèëñêè“, ãð. Ñàìîêîâ

342

380

1. ÖÄÃ „Ìèð“, ãð. Íèêîëàåâî

100

2. ÎÓ „Ñâ. Ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, ãð. ×èðïàí

100

440

3. ÎÓ „À. Ñòðàøèìèðîâ“, ãð. Êàçàíëúê

100

384

4. ÖÄÃ ¹4, ãð. Ðàäíåâî

100

5. 12 ÎÓ „Ã. Ãúðáà÷åâ“, ãð. Ñò. Çàãîðà

100

828

6. ÑÎÓ „Õð. Ñìèðíåíñêè“, ãð. Ñòàðà Çàãîðà

100

826

Ñîôèÿ ãðàä

Ñîôèÿ îáëàñò

Ñòàðà Çàãîðà

175

Òúðãîâèùå

Õàñêîâî

Øóìåí

ßìáîë

1. ÏÄÃ êúì ÖÄÃ ¹ 10, ãð. Òúðãîâèùå

100

2. 2 ÎÓ „Í. Âàïöàðîâ“, ãð. Òúðãîâèùå

238

330

3. ÖÄÃ ¹3, ãð. Îìóðòàã

100

4. ÍÓ „Â. Ëåâñêè“, ãð. Îìóðòàã

100

258

5. Ïðîãèìíàçèÿ „Àêàä. Äàêè Éîðäàíîâ“, ãð. Îìóðòàã

365

630

1. ÍÓ „Ã.Ñ. Ðàêîâñêè“, ãð. Õàñêîâî

294

367

2. ÎÓ „Í. Âàïöàðîâ“, ãð. Õàñêîâî

353

441

3. ÎÓ „Ï. ßâîðîâ“, ãð. Äèìèòðîâãðàä

100

369

4. ÍÓ „Ñâ. Ñâ. Êðèë è Ìåòîäèé“, ãð. Ñèìåîíîâãðàä

5. ÍÓ „Õðèñòî Ïîïìàðêîâ“, ãð. Ñâèëåíãðàä

100

128

1. ÎÓ „Í. Âàïöàðîâ“, ãð. Íîâè ïàçàð

122

190

2. Ôèëèàë „Èãëèêà“ íà ÖÄÃ ¹2, ãð. Íîâè ïàçàð

3. ÎÓ „Èâàí Âàçîâ“, ãð. Øóìåí

199

376

1. ÖÄÃ „Ëþëÿöèòå“, ãð. ßìáîë

124

200

2. ÎÓ „Ä-ð Ï. Áåðîí“, ãð. ßìáîë

764

1317

Èçòî÷íèê: ÐÈÎ íà ÌÎÍ êúì 2005 ã.

176

Ïðèëîæåíèå 3: Äîêëàä îò ôîêóñ ãðóïà ñ ïåäàãîçè îò äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè

1. Îïèñàíèå íà ôîêóñ ãðóïàòà Ôîêóñ ãðóïàòà ñå ñúñòîÿ íà 7 íîåìâðè 2007 ã. â îôèñà íà ÁÕÊ, ïðîäúëæè 132 ìèíóòè è áå ìîäåðèðàíà îò ä-ð Êðàñèìèð Êúíåâ. Îò ïîêàíåíèòå 7 ïåäàãîçè îò ïðîåêòèòå â Ñëèâåí, Âèäèí, Ìîíòàíà, Áåðêîâèöà, Ñòàðà Çàãîðà, Ñîôèÿ è Ïëåâåí, ñå îòçîâàõà ñàìî 4. Ïåäàãîãúò íà ïðîåêòà îò Ïëîâäèâ íå áå ïîêàíåí äà ó÷àñòâà âúâ ôîêóñ ãðóïàòà, ïîðàäè äâîéñòâåíàòà ìó ïîçèöèÿ â ïðîåêòà (âæ. ñëó÷àÿ íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîåêò â ãð. Ïëîâäèâ). Âúâ ôîêóñ ãðóïàòà ó÷àñòâàõà Äîíêà Ïàíàéîòîâà, ðúêîâîäèòåë è ïåäàãîã íà ïðîåêòà âúâ Âèäèí, Äèìèòúð Èâàíîâ, ïåäàãîã íà ïðîåêòà â Ñòàðà Çàãîðà, äîö. Àíãåëèíà Èâàíîâà, ïåäàãîã íà ïðîåêòà â Ñîôèÿ è Ïîëèíà Äèìèòðîâà, ïåäàãîã íà ïðîåêòà â Áåðêîâèöà. Ãðóïîâàòà äèíàìèêà ïî âðåìå íà äèñêóñèÿòà áåøå èíòåíçèâíà ñ ÿñíî èçðàçåí äîìèíèðàù ó÷àñòíèê â ëèöåòî íà ã-æà Ïàíàéîòîâà, êàêòî è ñ ÿñíî èçðàçåí ïàñèâåí ó÷àñòíèê â ëèöåòî íà ã-í Èâàíîâ. Òîâà ðàçáèðà ñå, èìà ñâîåòî îáÿñíåíèå â îïèòà íà äâàìàòà ó÷àñòíèöè â ðàáîòàòà èì ïî äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè. Ã-æà Ïàíàéîòîâà èìà âå÷å 8-ãîäèøåí îïèò â èçïúëíåíèå íà ïðîåêòà âúâ Âèäèí, äîêàòî ã-í Èâàíîâ åäâà îò ìåñåö ðàáîòè ïî ïðîåêòà â Ñòàðà Çàãîðà. 2. Ïîäáîð íà ó÷àñòíèöèòå Åêèïúò, êîéòî îñúùåñòâÿâà îöåíêàòà íà ïðîåêòèòå ñå ñïðÿ íà òåçè ó÷àñòíèöè ñëåä êàòî ïîñåòè âñè÷êè äåñåãðåãàöèîííè ïðîåêòè è äîáè ìàêñèìàëíî øèðîêà ïðåäñòàâà çà ðàçâèòèåòî íà îñåìòå ïðîåêòà ïî ìåñòà è çà åêèïèòå, êîèòî ãè èçïúëíÿâàò. Êàòî îñíîâíè ó÷àñòíèöè âúâ ôîêóñ ãðóïàòà èäåíòèôèöèðàõìå ïåäàãîçèòå íà ïðîåêòèòå, çàùîòî òå ñà íàé-áëèçêî äî ñìèñúëà è ñúùíîñòòà íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ è â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí îòãîâàðÿò íà öåëòà, êîÿòî ñå ñòðåìèì äà ïîñòèãíåì â ðåçóëòàò îò ïðîâåæäàíåòî íà ôîêóñ ãðóïàòà. Öåëòà íà ôîêóñ ãðóïàòà áå äà îáñúäèì îáùîòî ñúñòîÿíèå è ïðîáëåìèòå ïðåä äåñåãðåãàöèÿòà, ïåðñïåêòèâèòå çà ðàçâèòèå íà ïðîåêòèòå, ÿäðîòî îò êëþ÷îâè äåéíîñòè, áåç êîèòî äåñåãðåãàöèÿòà íå áè ñå îñúùåñòâèëà, êàêòî è âúçìîæíîñòèòå çà îïòèìèçèðàíå íà ðàçõîäèòå ïî ïðîåêòèòå.

177

3. Îñíîâíè ðåçóëòàòè îò ôîêóñ ãðóïàòà Ïúðâèÿò ñïîíòàííî âúçíèêíàë ó ó÷àñòíèöèòå äåáàò áå ñâúðçàí ñ ìîäåëà èëè ìîäåëèòå íà äåñåãðåãàöèÿ ó íàñ. Ñïîðåä ñúçäàòåëèòå íà ìîäåëà âúâ Âèäèí, ïðîöåñúò íà äåñåãðåãàöèÿ ñå îñúùåñòâÿâà ïî åäèí îáù ìîäåë, êîéòî „ñå ñúñòîè â èçâåæäàíå íà äåöàòà îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå â ãðàäñêèòå ó÷èëèùå, à ñòðàòåãèèòå êàê è ïî êàêúâ íà÷èí äà áúäàò èçâåäåíè äåöàòà ìîãàò äà ñà ðàçëè÷íè, íî òîâà âå÷å íå å ìîäåë.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. Îñâåí òîâà ñïîðåä ã-æà Ïàíàéîòîâà îñîáåíî âàæíè åëåìåíòè íà ìîäåëà íà äåñåãðåãàöèÿ ñà ïðîçðà÷íîñòòà è ïîäðîáíàòà äîêóìåíòàöèÿ, êîèòî ïîçâîëÿâàò „äà ñå óñòàíîâè êîé êàêâî ïîëó÷àâà è îò äåöà è îò ðîäèòåëè, â êàêâè èçâúíêëàñíè äåéíîñòè ó÷àñòâà âñÿêî äåòå, êîëêî äåöà ïîëçâàò àâòîáóñèòå è ïî êîå âðåìå è âñè÷êî ìîæå äà áúäå óòî÷íåíî ïî äîêóìåíòèòå.“ Èíòåðåñíî ìíåíèå çà ìîäåëè íà äåñåãðåãàöèÿ ñïîäåëè äîö. Èâàíîâà. Ñïîðåä íåÿ „îò ãëåäíà òî÷êà íà ñàìèÿ ïðîöåñ èìàìå äâà ìîäåëà – òîçè íà îðãàíèçèðàíàòà äåñåãðåãàöèÿ, êîéòî ñå ïðèëàãà â äîñòà ãðàäîâå. Äðóãèÿò ìîäåë å íà íåîðãàíèçèðàíàòà äåñåãðåãàöèÿ ñ äåöà, êîèòî ñúâñåì äîáðîâîëíî è äîðè áåç ó÷àñòèåòî íà ïåäàãîçè è áåç âúíøíà íàìåñà ãè çàïèñâàò â äðóãè ó÷èëèùà, ïîíåæå ðîäèòåëèòå èì èìàò ïîëîæèòåëíà ìîòèâàöèÿ. (…) Â îðãàíèçèðàíèÿ ïðîöåñ äåöàòà ñå èçâîçâàò, ðîäèòåëèòå ãè çàïèñâàò ñ ïîìîùòà íà åêèïà íà ïðîåêòà è ñëåä ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå, ãðèæèì ñå çà õðàíåíåòî èì è çà òåõíèÿ äíåâåí ðåæèì, èìàò ïîìîùíèöè íà ó÷èòåëÿ, êîèòî ãè íàáëþäàâàò, îáãðèæâàò, ïîìàãàò èì, êóïóâàìå ó÷åáíèöè íà ñîöèàëíî ñëàáèòå, ñëåäèì äàëè ó÷àñòâàò â èçâúíêëàñíè äåéíîñòè, êàê ó÷àñòâàò â ó÷èëèùíèòå äåéíîñòè, ñëåäèì óñïåõà èì, îòñúñòâèÿòà, ïðåâåíöèÿ íà îòïàäàíåòî è ïîâòàðÿíåòî. Íî íåîðãàíèçèðàíèÿ ìîäåë íèå ãî èçïóñêàìå, çàùîòî àêî èì ñå äàâàò ó÷åáíèöè, òîâà ïàê å ïî ïðîåêò, íî âñè÷êè îñòàíàëè ãðèæè, êîèòî èì ïðåäîñòàâÿìå íèå, òå íå ãè ïîëó÷àâàò íå ñå ñëåäè çà êà÷åñòâîòî íà èíòåãðàöèÿ, çà ñòåïåíòà íà ñîöèàëèçàöèÿ è îòíîøåíèÿòà èì ñ äðóãèòå äåöà, çà ïðîáëåìè ìåæäó òÿõ, ñ ðîäèòåëè è ó÷èòåëè. Àêî òîâà íå ñå ïðàâè, çà ìåí òîâà íå å èíòåãðàöèÿ. Èìà êîëåãè îò äðóãè ïðîåêòè, êîèòî, çà äà ñè óâåëè÷àò áðîéêàòà, ñè ïèøàò äåöà, êîèòî îò ãîäèíè õîäÿò â ãðàäñêè ó÷èëèùà íåîðãàíèçèðàíî. Èìà ìåñòà, êúäåòî äâàòà åëåìåíòà ñå ïðåïëèòàò, êàêòî å âúâ Âèäèí è Ìîíòàíà.“ Ïúðâèÿò âúïðîñ, êîéòî áå ïîñòàâåí å êîå ïðàâè îò åäíî äåòå ó÷àñòíèê â ïðîåêòà, òúé êàòî â ðàçëè÷íèòå ïðîåêòè íàáëþäàâàìå ðàçëè÷íè ìîäåëè íà ó÷àñòèå è ðàçëè÷íè êðèòåðèè çà òîâà êàêâî îçíà÷àâà åäíî äåòå äà áúäå ó÷àñòíèê â ïðîåêòà. Ïî òîçè âúïðîñ ìîæå äà ñå êàæå, ÷å ñïîðåä ó÷àñòíèöèòå ìîãàò äà ñå ðàçãðàíè÷àò äâà òèïà ïðîåêòè: • Òàêèâà, â êîèòî ó÷àñòíèê â ïðîåêòà å âñÿêî äåòå, êîåòî ïîëó÷àâà êîÿ äà å îò óñëóãèòå íà íåïðàâèòåëñòâåíàòà îðãàíèçàöèÿ: Òîâà îáèêíîâåíî ñà ïðîåêòè, ñ ïî-ãîëÿìà èñòîðèÿ, êîèòî èìàò ïî-ãîëÿì îïèò çàä ãúðáà ñè è âå÷å ìîãàò äà ñè ïîçâîëÿò äà ïðèâëè÷àò äåöà â ãðàäñêèòå 178

ó÷èëèùà áåç íåïðåìåííî äà èì ïðåäîñòàâÿò öåëèÿ ïàêåò îò âúçìîæíè óñëóãè. Åìáëåìàòè÷åí ñëó÷àé çà òîçè òèï ïðîåêòè å ïúðâîîñíîâàòåëÿò íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ìîäåë – ïðîåêòúò âúâ Âèäèí. Ñïîðåä ã-æà Ïàíàéîòîâà: „Ìîòîòî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ å, ÷å âñè÷êè íå ïîëó÷àâàò âñè÷êî. Âñåêè ïîëó÷àâà òîâà, îò êîåòî ñå íóæäàå. Àêî äåòåòî å ñúñ ñëàá óñïåõ, íèå ïëàùàìå õîíîðàðè è ñå ñôîðìèðà ãðóïàòà çà èçîñòàâàùè, íî íå âñè÷êè ïîïàäàò â òàçè ãðóïà.“ Íà ñúùîòî ìíåíèå å è ã-í Èâàíîâ: „Íèå àêî ïîäïîìàãàìå åäíî äåòå ñàìî ìàòåðèàëíî ïî ïðîåêòà, áèõìå ãî áðîèëè êàòî ó÷àñòíèê.“ • Òàêèâà, êîèòî íà ó÷àñòíèöèòå â ïðîåêòà ïðåäîñòàâÿò öåëèÿ ïàêåò îò âúçìîæíè óñëóãè ïî ïðîåêòà: „Ïðè íàñ äåöàòà â ïðîåêòà ñå ïîäïîìàãàò èçöÿëî. Êóïóâàìå ó÷åáíèöè íà âñè÷êè 120 äåöà è âñÿêî äåòå ñå îáãðèæâà èçöÿëî îò ôîíäàöèÿòà, âêëþ÷èòåëíî ãè âîäèì íà ïðîôèëàêòè÷íè ïðåãëåäè è ðîäèòåëèòå ãè íÿìà íèêúäå.“ – Ïîëè Äèìèòðîâà Îñîáåíî âàæíà çà åôåêòèâíîñòòà íà ïðîåêòèòå è ðåçóëòàòèòå îò ôèíàíñèðàíåòî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ ïî ìåñòà å ñúâêóïíîñòòà îò ñëåäíèòå ïàðàìåòðè: • Áðîé çàïèñàíè â ïðîåêòà äåöà. Èìà ïðîåêòè, â êîèòî ñà çàïèñàíè íàä 500 äåöà è òàêèâà, â êîèòî ñà çàïèñàíè 120 äåöà è òå èìàò îòíîñèòåëíî åäíàêâî ôèíàíñèðàíå. • Ñïåöèôèêè íà çàïèñàíèòå â ïðîåêòà äåöà. Àêî äåöàòà, êîèòî ó÷àñòâàò â ïðîåêòà, ñà îñîáåíî áåäíè è èäâàò îò êðàéíî ìàðãèíàëèçèðàíè ÷àñòè íà ãåòîòî, êàêúâòî å ñëó÷àÿò â Ñëèâåí, òå èçèñêâàò îñâåí ïîâå÷å ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå ïî ïðîåêòà è ïîâå÷å ãðèæà îò ñòðàíà íà åêèïà. Òîâà íå îçíà÷àâà, ÷å âúâ Âèäèí äà ðå÷åì, êúäåòî ðàçëèêàòà â ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêîòî ïîëîæåíèå ìåæäó äåöàòà îò êâàðòàëà è òåõíèòå âðúñòíèöè îò ãðàäà å ñúâñåì ìàëêà è äîðè íèêàêâà, òå íå ñå íóæäàÿò îò ñïåöèàëíè ãðèæè è ïîäïîìàãàíå. • Ïîðåäíà ãîäèíà íà ó÷àñòèå â ïðîåêòà çà êîíêðåòíîòî äåòå. Â çàâèñèìîñò îò áðîÿ íà çàïèñàíèòå ïî ïðîåêòà äåöà, îò ìåõàíèçìèòå çà èçïúëíåíèå íà ïðîåêòà è îò ñòåïåíòà íà ðàçâèòèå íà ñàìèÿ ïðîåêò, ñðåäñòâàòà çà èíòåãðàöèÿ íà åäíî ðîìñêî äåòå, êîåòî ó÷àñòâà çà ïîðåäíà ãîäèíà â ïðîåêòà ìîãàò äà ñå îïòèìèçèðàò è äà ñà ïî-ìàëêî â ñðàâíåíèå ñúñ ñðåäñòâàòà, íåîáõîäèìè çà èíòåãðàöèÿòà íà åäíî äåòå, êîåòî çà ïúðâà ãîäèíà ó÷àñòâà â ïðîåêòà. Íàïðèìåð, çà ïðîåêòà âúâ Âèäèí íåãîâèÿò ðúêîâîäèòåë òâúðäè, ÷å ó÷àñòèåòî íà åäíî äåòå â ïðîåêòà ñ âñÿêà ñëåäâàùà ãîäèíà ñòàâà ïî-åâòèíî, êàòî çà òîâà äîïðèíàñÿò ñëåäíèòå îñíîâíè ôàêòîðè: íàòðóïâà ñå àðõèâ îò ó÷åáíèöè; åêèïúò, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà, äîáèâà îïèò è îñúùåñòâÿâà ïî-ëåñíî çàäà÷èòå ñè; åêèïúò âå÷å ìíîãî ïî-ëåñíî êîíòàêòóâà ñ ðîäèòåëèòå íà äåöàòà îò ïðîåêòà; íÿìà íåîáõîäèìîñò îò çàêóñêè è òàêèâà âå÷å íå ñå ïðåäîñòàâÿò; ïðåìàõâà ñå ïîñòåïåííî íåîáõîäèìîñòòà îò íàñòàâíèöèòå. Ïåäàãîãúò íà ïðîåêòà â Áåðêîâèöà, Ïîëè 179

Äèìèòðîâà, êúäåòî âòîðà ïîðåäíà ãîäèíà ñå îñúùåñòâÿâà äåñåãðåãàöèîíåí ïðîöåñ êàçâà òî÷íî îáðàòíîòî: „Íå áèõ êàçàëà, ÷å ðàçõîäèòå íàìàëÿâàò ñïðÿìî ïúðâàòà ãîäèíà, çàùîòî íèå çàëàãàìå åäíè ïàðè çà çàêóñêè è ó÷åáíèöè, à ñåãà òå èäâàò ñ íîâè öåíè. Îñâåí òîâà â ó÷èëèùå ïîñòîÿííî íè èñêàò ïàðè çà íåùî, çà ïîìàãàëà. Ñïðÿìî ìèíàëàòà ãîäèíà îïðåäåëåíî íå ìèñëÿ, ÷å íè å ïî-åâòèíî.“ • Óñëóãè, êîèòî ïîëó÷àâàò çàïèñàíèòå â ïðîåêòà äåöà. Â çàâèñèìîñò îò ãîðíèòå äâå îñîáåíîñòè óñëóãèòå, êîèòî ïîëó÷àâàò äåöàòà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòèòå â îñåìòå ãðàäà, ñà ìíîãî ðàçëè÷íè. Îñâåí òîâà, âå÷å êàòî ÷å ëè íèêúäå â Áúëãàðèÿ äåñåãðåãàöèîíèÿò ïðîöåñ íå ñå îñúùåñòâÿâà ñúñ ñðåäñòâàòà è ìåõàíèçìèòå, ñ êîèòî å ñòàðòèðàëî íåãîâîòî ïðîâåæäàíå âúâ Âèäèí ïðåç 2000 ãîäèíà. Ñ ðàçâèòèåòî íà îòäåëíèòå ïðîåêòè, ñ ïîñòåïåííîòî óâåëè÷àâàíå íà áðîÿ íà îáõâàíàòèòå äåöà, îò÷èòàéêè òåõíèòå ñïåöèôèêè è îñîáåíîñòè, òåíäåíöèÿòà å ïðîåêòèòå äà ìèíèìèçèðàò ïðåäîñòàâÿíèòå ñîöèàëíè óñëóãè, êàòî èçðàáîòâàò ñïåöèôè÷íè êðèòåðèè, ñúãëàñíî êîèòî íà ïîêðèâàùèòå ãè äåöà ñå ïðåäîñòàâÿò åäíè èëè äðóãè óñëóãè. Òàêà âñå ïî-ìàëêî ñòàâàò äåöàòà, ó÷àñòíèöè â ïðîåêòèòå, êîèòî ïîëó÷àâàò ïúëíèÿ ïàêåò îò ïðåäîñòàâÿíè óñëóãè. Ïðîáëåìúò å, ÷å íå âñè÷êè ïðîåêòè ñà èçðàáîòèëè íåîáõîäèìèòå êðèòåðèè è ïîääúðæàò íåîáõîäèìàòà äîêóìåíòàöèÿ, ÷ðåç êîèòî äà ãàðàíòèðàò ïðîçðà÷íîñò è ÿñíîòà ïðè ïðåäîñòàâÿíåòî íà äàäåíà óñëóãà çà äàäåíà ãðóïà äåöà è îòêàçâàíåòî íà ñúùàòà óñëóãà çà äðóãà ãðóïà äåöà. • Ïðåäâèäåíè äåéíîñòè çà èçïúëíåíèå ïî ïðîåêòà. Ñïîðåä íÿêîè îò ïåäàãîçèòå íà ïðîåêòèòå íå å ïðàâèëíî ðàçõîäèòå çà èçïúëíåíèå íà äàäåí ïðîåêò äà ñå èç÷èñëÿâàò íà áàçà ïðîäúëæèòåëíîñò íà ïðîåêòà, âìåñòî íà áàçà ïðåäâèäåíè â ïðîåêòà äåéíîñòè. „Íå å ïðàâèëíî äà ñå ñìÿòàò ðàçõîäèòå ñïðÿìî ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïðîåêòà. Â êðàéíà ñìåòêà òîé ñå ôèíàíñèðà ñïîðåä áðîÿ íà ó÷åíèöèòå è ñïîðåä äåéíîñòèòå, êîèòî ñå çàëàãàò âñÿêà ãîäèíà. Àç ñúì âòîðà ãîäèíà â ïðîåêòà, íî êîãàòî îòèäîõ, èìàøå ìíîãî ìàëêî çàïëàíóâàíè äåéíîñòè ïî íåãî. Ìèíàëàòà ãîäèíà ñè ïîçâîëèõ äà ïëàíóâàì ïîâå÷å äåéíîñòè, ÷àñò îò òÿõ èñêàò ñðåäñòâà, äðóãè – íå. Äåéíîñòèòå, êîèòî èñêàò ñðåäñòâà, îïðåäåëåíî îñêúïÿâàò ïðîåêòà – ñåãà èìàìå äà ðå÷åì çåëåíî ó÷èëèùå, ïîâå÷å èçâúíêëàñíè äåéíîñòè è åêñêóðçèè. Çàùîòî íå ìîæå äà ñå èçâúðøè ñîöèàëèçàöèÿòà íà äåöàòà, êîåòî å âòîðàòà îñíîâíà ÷àñò íà äåñåãðåãàöèÿòà, àêî ãè çàêàðàìå â ó÷èëèùå îò 8 äî 16 ÷àñà è ãè âúðíåì îáðàòíî â ãåòîòî. Òîâà îñêúïÿâà ïðîåêòà.“ – äîö. Èâàíîâà. Òîçè ïðèíöèï íà ôèíàíñèðàíå íà ïðîåêòèòå íà áàçà ïëàíóâàíè äåéíîñòè îáà÷å, îñòàâÿ ìíîãî ïî-ìàëêî âúçìîæíîñòè çà ñëåäåíå äîêîëêî äàäåíà äåéíîñò å àáñîëþòíî çàäúëæèòåëíà çà åôåêòèâíîòî ïðîâåæäàíå íà äåñåãðåãàöèîííèÿ è èíòåãðàöèîíåí ïðîöåñ è äîêîëêî òÿ å ïðîñòî âêëþ÷åíà â ïðîåêòà, çà äà ñå óâåëè÷è íà òàçè áàçà ôèíàíñèðàíåòî ìó. • Ïîðåäíà ãîäèíà îò ñòàðòèðàíåòî íà ïðîåêòà. Îïðåäåëåíî ïðè ñòàðòèðàíåòî íà ïðîåêòà ñà íåîáõîäèìè ñðåäñòâà çà îïðåäåëåí òèï èíâåñòèöèîííè 180

ðàçõîäè, êîèòî ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè îò íåãîâîòî èçïúëíåíèå íå ñà íóæíè. Òàêèâà ñà íàïðèìåð ðàçõîäèòå çà êóïóâàíå íà àâòîáóñè; çà óáåæäàâàíå íà äèðåêòîðèòå, ó÷èòåëèòå è îñòàíàëèòå ìåñòíè èíñòèòóöèè â íåîáõîäèìîñòòà îò ïðîåêòà; çà óáåæäàâàíå íà ðîäèòåëèòå íà ðîìñêèòå äåöà, ÷å å âàæíî äåòåòî èì äà ïîëó÷è îáðàçîâàíèå â ãðàäñêî ó÷èëèùå. Ñ âñÿêà ñëåäâàùà ãîäèíà íåîáõîäèìîñòòà îò òåçè ðàçõîäè äîðè äà íå èç÷åçâà íàïúëíî, ïîíå ñå ïðåâðúùà â ïîääúðæàùà ñïðÿìî íà÷àëîòî íà ïðîöåñà è èíâåñòèöèèòå â íåãîâîòî ñòàðòèðàíå. Îñâåí òîâà ñå íàáëþäàâà òåíäåíöèÿ êîëêîòî ïî-íîâ å ïðîåêòúò, òîëêîâà ïîâå÷å äåéíîñòè è óñëóãè äà ñå ñòðåìè äà ïðåäëàãà òîé, ïðè òîâà çà âñè÷êè äåöà. Â çàâèñèìîñò îò ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïðîåêòèòå; îò îïèòà, êîéòî èìàò åêèïèòå, êîèòî ãè èçïúëíÿâàò; îò ñïåöèôèêàòà íà ðîìñêèÿ êâàðòàë è íåãîâèòå æèòåëè; îò îñîáåíîñòèòå íà ãðàäñêàòà èíôðàñòðóêòóðà è ó÷èëèùíàòà ìðåæà, âñåêè îò ïåäàãîçèòå â ïðîåêòèòå âèæäà íàáîð îò ðàçëè÷íè äåéíîñòè êàòî àáñîëþòíî íåîáõîäèìè çà óñïåõà íà ïðîåêòà, êàòî ÿäðî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ. Ñïîðåä ïåäàãîçèòå íà ïðîåêòèòå ÿäðîòî îò íåîáõîäèìè äåéíîñòè ïî ïðîåêòà âêëþ÷âà: • òðàíñïîðò; • õðàíà, êîÿòî å ðàçëè÷íà îò òåñòåíèòå çàêóñêè, ïðåäîñòàâÿíè íà äåöàòà ïî ïðîãðàìàòà „×àøà òîïëî ìëÿêî“ è ñå ñúñòîè â òîïúë îáÿä; • ïîëóèíòåðíàòíè ãðóïè; • äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå çà èçîñòàâàùèòå äåöà; • ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ, êîéòî íå ïðîñòî îáãðèæâà äåöàòà, íî èì ïîìàãà â ïðîöåñà íà àäàïòàöèÿ â ó÷èëèùíàòà ñðåäà; • êîìïåòåíòíî ñëåäåíå ðàçâèòèåòî íà âñÿêî äåòå, âêëþ÷åíî â ïðîåêòà; • ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå íà ðîìñêèòå äåöà, ñ ó÷èòåëèòå è äèðåêòîðèòå â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ñ ðîäèòåëèòå îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä; • ó÷åáíèöè, ó÷åáíè ïîìàãàëà è ïîñîáèÿ; • èçâúíêëàñíè äåéíîñòè. Çà âñè÷êè ïåäàãîçè îñîáåíî âàæíè ñå îêàçàõà èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè êàòî ÷àñò îò ïðîåêòà è êàòî ìíîãî âàæåí ìåõàíèçúì çà ñîöèàëèçàöèÿ íà äåöàòà â èçâúíó÷åáíî âðåìå. Åäèíñòâåíî ã-æà Ïàíàéîòîâà îáà÷å çàÿâè, ÷å èçâúíêëàñíèòå äåéíîñòè íå å çàäúëæèòåëíî äà ñà ÷àñò îò äåéíîñòèòå ïî ïðîåêòà, çàùîòî ìîãàò äà ñå ïîåìàò îò ñàìèòå ó÷èëèùà. Ñïîðåä íåÿ çàêóñêèòå è òðàíñïîðòúò ñà ðàçõîä, êîéòî ïîñòåïåííî ìîæå äà ñå îïòèìèçèðà – ïðîåêòúò âúâ Âèäèí îòäàâíà íå ïðåäîñòàâÿ çàêóñêè íà äåöàòà, à è òðàíñïîðòúò íå å óñëóãà, êîÿòî ïîëçâàò âñè÷êè çàïèñàíè â ïðîåêòà äåöà. Ñúùî òàêà ñëåä âòîðàòà ãîäèíà îò èçïúëíåíèåòî íà äàäåí ïðîåêò ñïîðåä ã-æà Ïàíàéîòîâà, íÿìà íóæäà îò íàñòàâíèöè èëè ïîìîùíèöè íà ó÷èòåëÿ. 181

Îñòàíàëèòå ó÷àñòíèöè âúâ ôîêóñ ãðóïàòà ñå êîíñîëèäèðàõà îêîëî ñúùåñòâåíàòà ðîëÿ íà íàñòàâíèöèòå è òåõíèòå àáñîëþòíî íåîáõîäèìè ôóíêöèè â ïðîâåæäàíåòî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ. Åòî êàê àðãóìåíòèðàõà òå íåçàìåíèìàòà ðîëÿ íà íàñòàâíèöèòå â ïðîåêòèòå: • íàñòàâíèêúò ïîåìà äî ãîëÿìà ñòåïåí ðîëÿòà íà ðîäèòåëÿ çà äåòåòî â ïðîåêòà: „Ïðè íàñ íàñòàâíèêúò ïîåìà ðîëÿòà íà ðîäèòåë, íà ó÷èòåë è íà âúçïèòàòåë è áåç íåãî íå ìîæå. Íàäÿâàì ñå åäèí äåí äà ñòèãíåì äî ïîëîæåíèåòî âúâ Âèäèí è ó÷èòåëèòå äà âúçïðèåìàò òåçè äåöà êàòî ÷àñò îò êëàñà. Îñâåí òîâà òå (íàñòàâíèöèòå – áåë. àâò.) èìàò ðîëÿ â ó÷èëèùåòî è çàðàäè áúëãàðñêèòå äåöà è å îò ãîëÿìî çíà÷åíèå äàëè íàñòàâíèêúò å îò ðîìñêè ïðîèçõîä èëè íå. Íàñòàâíèêúò îò ðîìñêè ïðîèçõîä å ïîçèòèâåí ïðèìåð çà äåöàòà, îñîáåíî êîãàòî ãè îáèæäàò.“ – Ïîëè Äèìèòðîâà Ïîäîáíî íà òîâà å ïîëîæåíèåòî è â Ñòàðà Çàãîðà ñ åäèíñòâåíàòà ðàçëèêà, ÷å òàì íàñòàâíèêúò íå âëèçà â ÷àñîâåòå è íÿìà íèêàêâè ïåäàãîãè÷åñêè ôóíêöèè. Òîé ïðîñòî îáãðèæâà äåöàòà îò êà÷âàíåòî èì íà àâòîáóñà äî âðúùàíåòî èì âêúùè ñëåä îáÿä. „Îòíîñíî íàñòàâíèöèòå êúì òîçè ìîìåíò íå ìîæåì äà ñå îòêàæåì îò òÿõ, çàùîòî ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò äåöàòà ñà îò 1-4 êëàñ. Çà òåçè ìàëêè äåöà àç ëè÷íî è íàñòàâíèöèòå ñå ñ÷èòàìå îòãîâîðíè çà òåõíèÿ æèâîò è çäðàâå. Àêî íÿìà êîé äà ãè ïðèäðóæàâà, òåçè ìàëêè äåöà êàòî ñå êà÷àò â àâòîáóñà, íå çíàì êàêâî ùå ñòàíå. Âúâ Âèäèí ïîâå÷åòî äåöà ñà ãîëåìè, à è òå íå ïî÷íàõà êàêòî ïðè íàñ ñ äåöà îò ïúðâè êëàñ îñíîâíî, à ñ âñè÷êè êëàñîâå. Â ãîðíèòå êëàñîâå ðîëÿòà íà íàñòàâíèöèòå ïîñòåïåííî îòïàäà, íî àêî íèå ïðîäúëæàâàìå, êàêòî ïðàâèì, äà óâåëè÷àâàìå âñÿêà ãîäèíà áðîéêàòà íà ïúðâè êëàñ âèíàãè ùå èìàìå îïðåäåëåí áðîé äåöà â íà÷àëåí åòàï è çà òÿõ íàñòàâíèê ùå å íóæåí.“ – äîö. Èâàíîâà • îñâåí òîâà íàñòàâíèêúò èìà âàæíè çàùèòíè ôóíêöèè çà ðîìñêèòå äåöà è òåõíèòå ðîäèòåëè âúòðå â ãðàäñêîòî ó÷èëèùå. Òå ãî ïðèâèæäàò êàòî ñâîé ïðåäñòàâèòåë â ãðàäñêàòà ñðåäà. „Îñâåí òîâà ó ðîäèòåëèòå èìà îùå ñòðàõ, ÷å äåöàòà èì ùå áúäàò ìàëòðåòèðàíè â ó÷èëèùàòà. Îò åäíà ñòðàíà, áúëãàðñêèòå ðîäèòåëè íå èñêàò ðîìñêè äåöà â ó÷èëèùàòà íà äåöàòà ñè è âå÷å ìè å âòðúñíàëî äà ñëóøàì êàê áúëãàðñêè äåöà íàïóñêàò ó÷èëèùåòî, çàùîòî â íåãî ñà çàïèñàíè ðîìñêè äåöà è òî ñòàâà „öèãàíñêî“. Îò äðóãà ñòðàíà, îáà÷å ðîìñêèòå ðîäèòåëè ñå ñòðàõóâàò äà íå ìàëòðåòèðàò òåõíèòå äåöà è ïîìîùíèêúò íà ó÷èòåëÿ âíàñÿ èçâåñòíî ñïîêîéñòâèå è ïîìàãà íà äåöàòà äà ñå àäàïòèðàò â íîâàòà ñðåäà.“ – äîö. Èâàíîâà • êîíòðîëíè ôóíêöèè íà íàñòàâíèêà ïî îòíîøåíèå íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ è ïðèñúñòâèåòî íà äåöàòà â ó÷èëèùå. „Íåãî àêî ãî íÿìà, òå ïîëîâèíàòà íÿìà äà õîäÿò íà ó÷èëèùå. Äî ãîëÿìà ñòåïåí äåöàòà õîäÿò íà ó÷èëèùå, çàùîòî ñà ïðèâúðçàíè êúì ïîìîùíèêà íà ó÷èòåëÿ. Èäâàò ðîäèòåëè è êàçâàò èñêàì: äåòåòî ìè äà å â åäè-êîå ñè ó÷èëèùå, çàùîòî òàì å Ñëàâêà (åäèí îò íàñòàâíèöèòå â ïðîåêòà â Ñîôèÿ – áåë. àâò.). Òàêà òå ñà ïî-ñïîêîéíè. (…) 182

Ïúðâî, äåöàòà íÿìà äà ñå çàïèøàò â òåçè ó÷èëèùà áåç íàñòàâíèê. Âòîðî, êîãàòî äåòå ñå íàëîæè äà îòñúñòâà, âåäíàãà ÷ðåç ïîìîùíèêà íà ó÷èòåëÿ ðàçáèðàìå òî çàùî îòñúñòâà. Ñëåä 4 êëàñ âå÷å ãè îòïóñêàìå. Íî ìàëêèòå îïðåäåëåíî èìàò íóæäà. Ó÷èòåëèòå íå èñêàò äà ñå çàíèìàâàò ñ äåöàòà ïðåç îáåäíàòà ïî÷èâêà, à òå ïðåêàðâàò òàì ïîâå÷å îò ÷àñ äîêàòî èì çàïî÷íå çàíèìàëíÿòà è òîãàâà ñ òÿõ å ïîìîùíèêúò íà ó÷èòåëÿ.“ – äîö. Èâàíîâà Ïðîåêòúò âúâ Âèäèí íà òðåòàòà ãîäèíà îò ñâîåòî ñòàðòèðàíå ïðåìàõâà íàñòàâíèöèòå â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, â êîèòî ñà çàïèñàíè äåöà îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Ïðåäâàðèòåëíèòå óñëîâèÿ çà óñïåøíîòî ïðîäúëæàâàíå íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ áåç íàñòàâíèöè âúâ âñÿêî îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ñà: 1. Íàëè÷èå íà êðèòè÷åí áðîé ðîìñêè äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà: „Ïúðâèòå ãîäèíè èìà íóæäà îò íàñòàâíèöè, çàùîòî â ó÷èëèùàòà íÿìà äîñòàòú÷íî íàëè÷èå íà ðîìñêè äåöà. Ñëåä 2-3 ãîäèíà, êîãàòî âå÷å èìà äîñòàòú÷íî ðîìñêè äåöà â ó÷èëèùå è òå íå ñå ñðàìóâàò äà êàæàò, ÷å ñà îò êâàðòàëà, íÿìà âå÷å íóæäà îò íàñòàâíèöè.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà 2. Ðàáîòà ñ äèðåêòîðèòå è ó÷èòåëèòå îò ãëåäíà òî÷êà íà óáåæäàâàíåòî èì, ÷å òîâà ñà òåõíèòå äåöà è ÷å ñà îòãîâîðíè çà òÿõ, êàêòî è çà âñè÷êè îñòàíàëè: „Íî â ñúùîòî âðåìå, åêèïúò íè óáåäè äèðåêòîðèòå è ó÷èòåëèòå, ÷å òîâà äåòåòî äà ñå ÷óâñòâà äîáðå â ó÷èëèùå å òÿõíà ðàáîòà. Â íà÷àëîòî âúâ âñÿêî ó÷èëèùå èìàøå è êàáèíåò íà íàñòàâíèêà, çà äà íå ñòîÿò â êîðèäîðà è äåöàòà, àêî òðÿáâà íåùî äà ñïîäåëÿò ñ íàñòàâíèêà. Ïúê è òîé äà èìà êúäå äà ñòîè ïî âðåìå íà ÷àñîâåòå, äà íå å â êîðèäîðà. Òîâà, ÷å ìëàäåæèòå îò êâàðòàëà íÿìàò ïîäãîòîâêà, ïðå÷è ìíîãî, ïðå÷è è íà ó÷èòåëèòå, äðàçíè ãè, ïðå÷è è íà íàñ. (...) Àç êàòî ó÷èòåë ñúì ïðîòèâ åäèí íåãðàìîòåí ðîìñêè ìëàäåæ äà ìè ñòîè â ÷àñà äîðè ïî òðóäîâî îáó÷åíèå è äà êàçâà íà äåöàòà êàê ñå ëåïè àïëèêàöèÿ, çàùîòî òîé íå çíàå êàê ñå ïðàâè òîâà, çàùîòî òàêà ñå îáåçëè÷àâà ó÷èòåëñêàòà ïðîôåñèÿ. Àêî åäèí ó÷èòåë íå ìîæå äà ñè îðãàíèçèðà ÷àñà ñàì è äà ñè ãî ïðîâåäå, äà ñè èçãîðè äèïëîìàòà! È ÌÎÍ äà íàçíà÷àâà ó÷èòåëè ñïîðåä êðèòåðèè, êîèòî ãàðàíòèðàò, ÷å òå íàèñòèíà ìîãàò äà ðàáîòÿò ñ äåöà. Íàñòàâíèê å íåîáõîäèì ïúðâàòà ãîäèíà, çàùîòî âñè÷êî å íåïîçíàòî è çà ðîäèòåëè, è çà ó÷åíèöè, è çà ó÷èòåëè è òå íå çíàÿò êàêâî å ðîì. Ñ òîâà ðîëÿòà ìó ñå èç÷åðïâà. (...) Ïðåç ïúðâèòå ãîäèíè ïîêàçàõìå íà ó÷èòåëèòå, ÷å òå òðÿáâà äà ñå ãðèæàò çà òåçè äåöà, çàùîòî òå ñà ó÷åíèöè íà òîâà ó÷èëèùå êàêòî è áúëãàðèòå, ÷å òîâà íå ñà ìîèòå äåöà, à òåõíèòå. È êàêòî èìàò ãðèæà çà åäíîòî, òàêà èìàò è çà äðóãîòî. Ñ ìíîãî ðàáîòà ñ ó÷èòåëèòå, ñ äèðåêòîðèòå è ñ åêñïåðòà îò ÐÈÎ Ñèáèëà Ãî÷åâà òîâà ãî ïîñòèãíàõìå. Âíóøèõìå èì, ÷å òå èìàò ïîëçà îò ðîìñêèòå äåöà â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà.(...) Èìàìå îòãîâîðíèöè ó÷èòåëè ïî âñè÷êè ó÷èëèùà, îïðåäåëåíè ñúñ çàïîâåä íà äèðåêòîðà. Áåç äà ñå ïëàùà äîïúëíèòåëíî, ó÷èòåëÿò, êîéòî âîäè çàíèìàëíÿ èìà è òåçè çàäúëæåíèÿ è òîâà ãî ïðàâè äèðåêòîðúò, íåãîâî ïðàâî å êàòî ðàáîòîäàòåë, à àç èìàì ãðèæàòà äà äàì ãðàìîòà íà òîçè ó÷èòåë. Ìíîãî å âàæíî ó÷èòåëèòå äà ñà ñè íà ìÿñòîòî è äà ãè ìîòèâèðàø äà ñè ñâúðøàò ðàáîòàòà.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. Ñïîðåä ðúêîâîäèòåëÿ íà ïðîåêòà âúâ Âèäèí ìíîãî âàæåí â ïðîöåñà íà óáåæäàâàíå íà ó÷èòåëèòå äà ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà å áèë ïðàâîçàùèòíèÿò îïèò íà 183

åêèïà, èçïúëíÿâàù ïðîåêòà. Â íÿêîè ñëó÷àè ñå å ïðèáÿãâàëî è äî çàïëàõè îò ñòðàíà íà Îðãàíèçàöèÿ „ÄÐÎÌ“ çà âúçáóæäàíå íà ñúäåáåí ïðîöåñ ïðè îòêàç îò ñòðàíà íà ó÷èòåë èëè ó÷èëèùå äà îáó÷àâà ðîìñêè äåöà. 3. Íåïðåêúñíàòà è óïîðèòà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå, òàêà ÷å òå âñåêèäíåâíî äà ñå óáåæäàâàò â êîìïåòåíòíîñòòà è ñïîñîáíîñòèòå íà åêèïà è äà âèæäàò ðåçóëòàòè îò ðàáîòàòà ìó ÷ðåç ñâîåòî ñîáñòâåíî äåòå: „È ïðè íàñ ïúðâèòå ãîäèíè èäâàõà è êàçâàõà èñêàìå äà çàïèøåì äåòåòî ñè ïðè Àëüîøà (íàñòàâíèê îò ïðîåêòà – áåë. àâò.). Êàòî ãî ìàõíàõ, äîéäîõà âêóïîì äà ïðîòåñòèðàò è êàçàõà, ÷å àêî íå ãî âúðíà ñè âçèìàò äåöàòà. Îòãîâîðèõ èì, ÷å òå ðåøàâàò è ÷å àç âå÷å ñúì âçåëà ñâîåòî ðåøåíèå è òîé ïîâå÷å íÿìà äà áúäå íàñòàâíèê. Íî òðÿáâà òîâà äà ñòàâà êàòåãîðè÷íî è îáîñíîâàíî. È ñåãà ñëåä íàïóñêàíåòî íà íàñòàâíèöèòå âèäÿõà êîëêî äîáðå ñå ÷óâñòâàò äåöàòà èì. Ñåãà äåöàòà èì èìàò ïîâå÷å ïðèÿòåëè áúëãàðè è êâàðòàëúò ïîâå÷å ñå ïîñåùàâà îò áúëãàðñêè äåöà.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. Äîáðàòà ðàáîòà ñ ó÷èòåëèòå è äèðåêòîðèòå â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ïðåç ïúðâèòå äâå ãîäèíè îò ñòàðòèðàíåòî íà ïðîåêòà äàâà âúçìîæíîñò íà åêèïà äà ðàáîòè ïîâå÷å ñ ðîìñêèòå ðîäèòåëè. Îùå îò ñàìîòî íà÷àëî êàòî ÷àñò îò ïðîåêòà å ñúçäàäåí êëóá „SOS ðîäèòåëè“, â ðàìêèòå íà êîéòî âåäíúæ ìåñå÷íî ñå ïðîâåæäàò ìíîãî ïîëåçíè äèñêóñèè ïî âúçíèêíàëè ïðîáëåìè. Íà äèñêóñèèòå â êëóáà ñå êàíÿò è ðîäèòåëè íà áúëãàðñêè äåöà. „Ïî âðåìå íà äèñêóñèèòå ñ ðîäèòåëèòå ãîâîðèì ìíîãî ïî ðàçëè÷íè íà÷èíè ñ ïñèõîëîçè èëè ñàìèÿò ðîäèòåë èçíàñÿ ëåêöèÿ, ðàçãëåæäàìå êàçóñè, êàíèì è áúëãàðñêè ðîäèòåëè. Íåïðåêúñíàòî ïî ðàçëè÷åí íà÷èí ïîâòàðÿìå, ÷å ÷îâåê, êîãàòî èìà îáðàçîâàíèå èìà ïî-ãîëÿì øàíñ çà ðàáîòà è ïî-ãîëÿì øàíñ äà íàïðàâè èçáîð. (...) Ìíîãî å âàæíî, êîãàòî äàäåíî ñåìåéñòâî èìà ïðîáëåì, äðóã ðîäèòåë ñúñåä äà èäå ïðè íåãî è äà ïîãîâîðÿò. Êîãàòî ðàçãîâàðÿ ðîäèòåë ñ ðîäèòåë, åôåêòúò å ïî-äîáúð, îñîáåíî êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà êîíôëèêòè. (...) Çà Êîëåäà ïðàâèì ãîëÿì êîíöåðò, íà êîéòî âñÿêî ó÷èëèùå ïîëó÷àâà 15 ìèíóòè äà ñå ïðåäñòàâè, êàòî â èçÿâèòå òðÿáâà äà ó÷àñòâàò ðîìñêè è áúëãàðñêè äåöà. Íà òîçè êîíöåðò íàãðàæäàâàì ïðåäñòàâèòåëè íà èíñòèòóöèèòå, çàåäíî ñ êîèòî íàãðàæäàâàìå ðîäèòåëè, ó÷èòåëè è äåöà. Ðîäèòåëè, êîèòî ñà íàïðàâèëè åäè-êàêâî ñè ñúñ ñâîèòå äåöà, èçðàñíàëè ñà è ñàìèòå òå çà îáðàçîâàíèå, ïîëó÷àâàò íàãðàäè â ãîëÿìàòà çàëà ïðåä âñè÷êè è òîâà ñòèìóëèðà ðîäèòåëèòå. Òîé èçëèçà è ïîëó÷àâà ãðàìîòà íà ñöåíàòà çà òîâà, ÷å äåòåòî ìó å îòëè÷íèê, çà òîâà ÷å òîé å íàïðàâèë åäè-êàêâî ñè. Ïîëó÷èë å ãðàìîòà è öÿëàòà ìàõàëà ãîâîðè. Òîâà å ñòèìóë, çàùîòî òîâà å ÷îâåê.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. 4. Ñ âðåìåòî è â ðåçóëòàò îò ðàáîòàòà ó÷åíèöèòå è òåõíèòå ðîäèòåëè îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä ñâèêâàò ñ ïðèñúñòâèåòî íà ðîìñêèòå äåöà è ãè ïðèåìàò êàòî ñâîè ïðèÿòåëè. Ðúêîâîäèòåëÿò íà ïðîåêòà âúâ Âèäèí íå îòðè÷à ðîëÿòà íà íàñòàâíèöèòå â äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ ïî ïðèíöèï. Íî òÿõíàòà ðîëÿ å àáñîëþòíî íåîáõîäèìà ñàìî çà ñòàðòèðàíåòî íà äåñåãðåãàöèîííèÿ ïðîöåñ â íåãîâîòî íà÷àëî.

184

„Çàäúëæèòåëíî â åêèïà ïúðâèòå ãîäèíè òðÿáâà äà èìà õîðà îò êâàðòàëà, íåçàâèñèìî äàëè ñà ãðàìîòíè èëè íå, ìîæå è ñ êèëèéíî îáðàçîâàíèå äà ñà. Íî òðÿáâà äà ñà â åêèïà è òîâà å ÷àñò îò óñïåõà íà ïúðâèòå ãîäèíè, çàùîòî å ìíîãî âàæíî äà ñà îò ñàìèÿ êâàðòàë. Çà õîðàòà å ìíîãî âàæíî äà ïîçíàâàò òîçè ÷îâåê, äà çíàÿò, ÷å å îò òåõíèÿ êâàðòàë è äà æèâåå äî òÿõ.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. Ñëåä óñïåøíîòî ñòàðòèðàíå íà ïðîöåñà, ðîëÿòà íà íàñòàâíèöèòå ñå èç÷åðïâà è òå äîðè çàïî÷âàò ïî-ñêîðî äà ïðå÷àò, îòêîëêîòî äà óëåñíÿâàò ïðîöåñà íà èíòåãðàöèÿ íà ðîìñêèòå äåöà. „Ëîøîòî å, êîãàòî ðîìñêèòå äåöà ñà â ìåæäó÷àñèå è ñå ñúáåðàò îêîëî íàñòàâíèêà è òàêà íå êîíòàêòóâàò ñ âðúñòíèöèòå ñè.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. Êîíòðîëíàòà ôóíêöèÿ íà íàñòàâíèöèòå â ðàìêèòå íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ, ñâúðçàíà ñúñ ñëåäåíå íà îòñúñòâèÿòà è êîíòðîë íà ïîñåùàåìîñòòà, êúì ìîìåíòà âúâ Âèäèí ñå èçïúëíÿâà îò îòãîâîðíèöè ó÷åíèöè çà âñÿêà îò îáðàçîâàòåëíèòå ñòåïåíè âúâ âñÿêî îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Òàêà ñëåä òðåòàòà ãîäèíà îò ñòàðòèðàíåòî íà ïðîåêòà åäíà îò ôóíêöèèòå íà íàñòàâíèöèòå – êîíòðîëíàòà, ñå èçïúëíÿâà îò ñàìèòå ó÷åíèöè ïî ó÷èëèùà è îáðàçîâàòåëíè åòàïè, à îñòàíàëîòî ñå ïîåìà îò 3 êîîðäèíàòîðè, êîèòî îòãîâàðÿò çà ïî äâå è ïîâå÷å ó÷èëèùà è îò ðîäèòåëèòå íà ñàìèòå äåöà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà. Ñúñ ñâîåâðåìåííîòî ïðåìàõâàíå íà íàñòàâíèöèòå, ñå äàâà øàíñ íà ðîìñêèòå ðîäèòåëè äà ïîåìàò ñâîèòå àíãàæèìåíòè êúì äåöàòà ñè è äà áúäàò îòãîâîðíè çà òÿõíîòî áúäåùå. Íî è â ïðîåêòèòå, êúäåòî âñå îùå èìà íàñòàâíèöè ñå îêàçâà, ÷å ñ âñÿêà ñëåäâàùà ãîäèíà àíãàæèðàíîñòòà íà ðîäèòåëèòå çà òåõíèòå äåöà íàðàñòâà. Îñîáåíî âàæíî â íà÷àëîòî íà ïðîöåñà ñå îêàçâà äóáëèðàíåòî íà ðîäèòåëñêèòå ñðåùè. Òàêà îñâåí òåçè, êîèòî ñå ïðîâåæäàò â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, ñå ïðîâåæäàò è ðîäèòåëñêè ñðåùè â êâàðòàëà. Íà òÿõ ñå àêöåíòèðà îñíîâíî íà ïîçèòèâíèòå ïðîìåíè ó äåöàòà (âæ. Ñîôèÿ, Âèäèí, Áåðêîâèöà, Ìîíòàíà). Ìíîãî ïîëåçíî çà ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ â íåãîâîòî íà÷àëî å íà ðîäèòåëñêèòå ñðåùè â êâàðòàëà äà ó÷àñòâàò äèðåêòîðè è ó÷èòåëè îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà, êîèòî äà ïîêàæàò îòíîøåíèåòî ñè êúì ðîìñêèòå äåöà è äà ñå îïèòàò äà çàâëàäåÿò ðîäèòåëèòå. Îáèêíîâåíî â íà÷àëîòî ïîñåùàåìîñòòà íà ðîäèòåëñêèòå ñðåùè â êâàðòàëà å ïî-ãîëÿìà, îòêîëêîòî òàçè íà ðîäèòåëñêèòå ñðåùè â ó÷èëèùàòà â ãðàäà. Â ïðîöåñà íà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå ìíîãî âàæíà å ïðîçðà÷íîñòòà, çà äà ñà óáåäåíè òå çà ñåáå ñè, ÷å íèêîé íå ãè ëúæå è íå îùåòÿâà äåöàòà èì ïî íèêàêúâ íà÷èí: „Àç ïúðâèòå ãîäèíè ïðàâåõ ñðåùè â êâàðòàëà â åäíà ñòàðà äåòñêà ãðàäèíà. Íà òåçè ñðåùè ãîâîðåõà ñàìèòå íàñòàâíèöè è íå ðàçðåøàâàõ íèêàêâè íåãàòèâè, ãîâîðåõìå ñàìî ïîëîæèòåëíè íåùà. Ïúðâàòà ñðåùà ñåïòåìâðè âèíàãè å îáùà è íà íåÿ ïðèñúñòâàò âñè÷êè äèðåêòîðè íà ãðàäñêèòå ó÷èëèùà â êâàðòàëà. Âñåêè äèðåêòîð ñè ïðåçåíòèðà ó÷èëèùåòî – èìàìå òîâà è òîâà, ó÷èòåëè, ñãðàäà êàáèíåòè. Íà ñëåäâàùèòå ñðåùè ãîâîðÿò íàñòàâíèöèòå êàê ñå ÷óâñòâàò äåöàòà â ó÷èëèùå. Êàêâè îáùè ïðîáëåìè èìà ïðè äåöàòà â íà÷àëåí êóðñ è êàêâè ïðîáëåìè ñðåùàò ïî-ãîëåìèòå. È ïîíåæå íàñòàâíèêúò å îò ñàìèÿ êâàðòàë è èìà çíà÷åíèå êàêâî êàçâà è çàòîâà ñå ñòðåìèì äà 185

êàçâà õóáàâè íåùà. Ïîñëå âèíàãè èì äàâàìå âúçìîæíîñò äà çàäàâàò âúïðîñè, êúäåòî èçëèçàò íåãàòèâèòå è îáâèíåíèÿòà êúì íàñ, íàïðèìåð ÷å ñúì ïîëó÷èëà íà Êëèíòúí äîëàðèòå. Âèíàãè íà ïîñòàâåíèòå âúïðîñè îòãîâàðÿì ÿñíî, òî÷íî è êîíêðåòíî. Íèêîãà íå å èìàëî ðúêîïëÿñêàíèÿ âå÷å 8 ãîäèíè. Èìà ìíîãî íåãàòèâèçúì, íî íèå ïîêàçâàìå ñúùíîñòòà è îáÿñíÿâàìå ìíîãî, óáåæäàâàìå ãè àêî òðÿáâà ñ äîêóìåíòè â îôèñà. Íà âñÿêî îáâèíåíèå, ÷å ñúì ïðîäàëà ó÷åáíèöè è íà åäè-êîé ñè äåòåòî å îñòàíàëî áåç ó÷åáíèöè ñå îòãîâàðÿ ñ äîêóìåíòè – ïîêàçâà ñå ïàïêàòà, ìîëáèòå, êðèòåðèèòå çà îöåíêà, îäîáðåíèòå äåöà, êîèòî ñà ïîëó÷èëè ó÷åáíèöè è ñúîòâåòíî çàùî òÿõíîòî íå å ïîëó÷èëî, çàùîòî íå îòãîâàðÿ íà êðèòåðèèòå. Òðÿáâà äà ãè óáåäèø, ÷å òîâà êîåòî êàçâàò íå å òàêà. Òðÿáâà äà ñìå ñïîêîéíè äà îáÿñíÿâàìå âñè÷êî íà ðîäèòåëÿ. Òîé å íîìåð åäíî çà íàñ è òðÿáâà äà å óáåäåí, ÷å íå ãî ëúæåø. Òÿõ ìíîãî ñà ãè ëúãàëè è àêî íå íè ïîâÿðâàò íà íàñ, êðàé, çàáðàâÿò íè è íÿìà äà òè âÿðâàò íèêîãà. Íà âúïðîñèòå êîëêîòî è äà ñà îáèäíè çà íàñ, òðÿáâà äà îòãîâàðÿìå áåç äà ñå îáèæäàìå. Äëúæíè ñìå äà îáÿñíÿâàìå âñè÷êî íà ðîäèòåëÿ äîêàòî íå ãî óáåäèì, ÷å òîé å ðàçáðàë ïîãðåøíî íåùî. Íÿìà íåóäîáíè âúïðîñè çà íàñ. Îòíà÷àëî ðîäèòåëñêèòå ñðåùè áÿõà ìíîãî ìàëêè, îïèòâàõìå ñå äà ãè ïðàâèì êîëîðèòíè è òîâà ïðèâëè÷àøå îùå õîðà. Âèíàãè ñà êàíåíè äèðåêòîðè, êàêòî è ó÷èòåë, êîéòî å íàïðàâèë íåùî ëîøî, ëè÷íî äà ñå èçâèíè íà ðîäèòåëÿ è òî â êâàðòàëà. Èìàëî å ðîäèòåëñêè ñðåùè ïî 4 ÷àñà â êâàðòàëà.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. „Ðîäèòåëñêèòå ñðåùè â ìàõàëàòà ñòàâàò ìíîãî èíòåðåñíè. Òå ïúðâî ìúë÷àò è ïîñòåïåííî çàïî÷âàò äà ñå îòïóñêàò è áëàãîäàðåíèå íà òîâà íàó÷àâàìå íåùà, êîèòî èíà÷å íå ìîæåì äà íàó÷èì. Îïðåäåëåíî èìà ïîëîæèòåëíà òåíäåíöèÿ è ïðèñúñòâèåòî ñå óâåëè÷àâà. Âèíàãè êàòî ïðèêëþ÷âàìå èì êàçâàì äà ðàçêàæàò òîâà, êîåòî ñìå ñè ãîâîðèëè íà ñúñåäêè è ïðèÿòåëêè, êîèòî íå ñà óñïåëè äà äîéäàò. Ïðîçðà÷íîñòòà å ìíîãî âàæíà. Âèíàãè èì êàçâàì íèå ñ êàêâî ðàçïîëàãàìå è êàêâî ùå îñèãóðèì, êàêâî ùå ïðàâèì è êàêâî ìîãàò òå äà íàïðàâÿò. Ïðîáëåìèòå ñè ãè ãîâîðèì íà îòäåëíè ñðåùè, èíäèâèäóàëíî, ñëåä òåçè îáùè ñðåùè èëè îòäåëíî â îôèñà.“ – äîö. Èâàíîâà Îñâåí òîâà â ïðîöåñà íà ðàáîòà ñ ðîäèòåëèòå ìíîãî âàæíî å äà èì ñå îñèãóðè âúçìîæíîñò äà ïîëó÷àâàò è äàâàò èíôîðìàöèÿ, òàêà ÷å åêèïúò, êîéòî èçïúëíÿâà ïðîåêòà, äà å íàÿñíî ñ òåõíèòå ïðîáëåìè, ñ âèæäàíèÿòà è òåðçàíèÿòà èì. Òîâà äàâà âúçìîæíîñò íà åêèïà äà ðåàãèðà ñâîåâðåìåííî è àäåêâàòíî, çàùîòî èìà íåîáõîäèìàòà îáðàòíàòà âðúçêà è èíôîðìàöèÿ îò ðîäèòåëèòå. Ìåõàíèçìèòå çà îñúùåñòâÿâàíå íà òàçè îáðàòíà âðúçêà ñà ðàçëè÷íè ïðè îòäåëíèòå ïðîåêòè: „Âå÷å èìàìå ïðàêòèêà â êðàÿ íà âñåêè ìåñåö, ïîñëåäíèÿ ïåòúê, äà ïîëó÷àâàì ñâåäåíèÿ îò âñåêè ïîìîùíèê íà ó÷èòåëÿ çà ñúñòîÿíèåòî ïî ó÷èëèùà çà âñÿêî äåòå – îòñúñòâèÿ, óñïåõ, ïðîáëåìè – îáîáùàâàì ÿ ïúðâàòà ñåäìèöà îò ìåñåöà, ñúáèðàì ðîäèòåëèòå è ðàçãîâàðÿìå çà âñè÷êî ñëó÷èëî ñå â ó÷èëèùåòî ïîèìåííî çà âñåêè. Òîâà íå å ñàìî íåãàòèâíà èíôîðìàöèÿ, à è ïîëîæèòåëíèòå íåùà. Òÿõ ãè ïðåäñòàâÿò ïîìîùíèöèòå íà ó÷èòåëÿ çà âñÿêî äåòå. Ñëåä òîâà èìàìå áåñåäè. È íà òåçè ñðåùè áðîÿò íà ðîäèòåëèòå ñå óâåëè÷àâà.“ – äîö. Èâàíîâà „Çà ñïîäåëÿíå íà ïðîáëåìè íèå îò âòîðàòà ãîäèíà èìàìå åäíè ñïåöèàëíè êóòèè â àâòîáóñèòå, êúäåòî âñåêè ìîæå äà ïóñíå îïëàêâàíå – äåöà, ðîäèòåëè. Â êðàÿ íà ñåäìèöàòà ñúáèðàìå òåçè ëèñò÷åòà è íà ðàáîòíèòå íè ñðåùè, êîèòî ñà âñåêè ïîíåäåëíèê, 186

ðàçãëåæäàìå ñëó÷àèòå è ñèãíàëèòå. Ìíîãî å âàæíî äà òå÷å èíôîðìàöèÿ îò âñè÷êè ñòðàíè.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. Ïîñëåäíèÿò ìíîãî âàæåí âúïðîñ, êîéòî îáñúäèõà ó÷àñòíèöèòå âúâ ôîêóñ ãðóïàòà ñå îòíàñÿøå äî çàâèñèìîñòòà ìåæäó ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ è äåìîãðàôñêèòå ïðîáëåìè â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî êàòî öÿëî. Âñè÷êè ó÷àñòíèöè èçðàçèõà ïðèòåñíåíèåòî ñè îòíîñíî çàñèëâàùàòà ñå íàïîñëåäúê òåíäåíöèÿ çà „òúðñåíå“ íà ðîìñêè äåöà îò ñòðàíà íà ãðàäñêèòå ó÷èëèùà – „Äåöàòà ñå òúðãóâàò âñå åäíî ñìå íà ïàçàðà.“ – Ïîëè Äèìèòðîâà. Òîâà ñå äúëæè, îò åäíà ñòðàíà, íà íàìàëÿâàíå íà äåöàòà â ó÷èëèùíà âúçðàñò, à îò äðóãà – íà ïîñòåïåííîòî îïòèìèçèðàíå íà ó÷èëèùíàòà ìðåæà ïî ìåñòà. Òåçè äâå ïàðàëåëíè òåíäåíöèè „îïðåäåëåíî ñà îò ïîëçà çà äåñåãðåãàöèÿòà è íè ïîìàãàò, íî íèå òðÿáâà äà ãè èçïîëçâàìå ìíîãî ðàöèîíàëíî.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà. Ïðîáëåìúò å, ÷å â áëèçêèòå ãîäèíè òàçè òåíäåíöèÿ íà ëèïñà íà äåöà çà ïîïúëâàíå íà ïàðàëåëêèòå ïðåäñòîè äà ñå îáúðíå, ïàðàëåëíî íà òîâà ùå ñå óâåëè÷è è íîðìàòèâúò çà ïúëíÿåìîñò íà ïàðàëåëêèòå, íàé-âåðîÿòíî áåç äà ñå ôèêñèðà òàâàí è òîâà ìîæå äà ñå îòðàçè íåãàòèâíî íà ïðîöåñà íà èçâåæäàíå íà ðîìñêè äåöà îò êâàðòàëíèòå ñåãðåãèðàíè ó÷èëèùà è èíòåãðèðàíåòî èì â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Ó÷àñòíèöèòå âúâ ôîêóñ ãðóïàòà èçðàçèõà óâåðåíîñò, ÷å òîâà íÿìà äà ñå ñëó÷è, çàùîòî äîêàòî òàçè òåíäåíöèÿ ñå îáúðíå, ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ùå ñà ñâèêíàëè äà ïðèåìàò è îáó÷àâàò ðîìñêè äåöà, ùå ñà ïðåîäîëåëè ðàñèñòêèòå íàãëàñè è äèñêðèìèíàòèâíè ïðàêòèêè, à äåöàòà è ðîìñêèòå ðîäèòåëè íà ñâîé ðåä ùå ñà ðàçáðàëè ïîëçèòå îò îáðàçîâàíèåòî â èíòåãðèðàíà îáðàçîâàòåëíà ñðåäà. Îñâåí òîâà ñïîðåä ó÷àñòíèöèòå èìà ðåäèöà ôàêòîðè, êîèòî áèõà äîïðèíåñëè çà ïðîäúëæàâàíåòî íà èíòåãðàöèîííèÿ ïðîöåñ è òå ñà: • Ïîääúðæàíå íà ôîðìàëíè ïàðòíüîðñêè îòíîøåíèÿ ñ ó÷èëèùàòà, ÐÈÎ è îáùèíèòå ïî ìåñòà íà áàçà ñêëþ÷åíè ñïîðàçóìåíèÿ, êàêòî è ïîääúðæàíå íà íåôîðìàëíè áëèçêè îòíîøåíèÿ ñ äèðåêòîðèòå íà ó÷èëèùà, ñ åêñïåðòè îò ÐÈÎ è îáùèíàòà. „Îò ñàìîòî íà÷àëî ñúì â ïðåêðàñíè îòíîøåíèÿ ñ äèðåêòîðèòå è â óæàñíè îòíîøåíèÿ ñ îáùèíàòà è ÐÈÎ è âèíàãè âïëèòàì â èçêàçâàíèÿòà è äåéñòâèÿòà ñè íåãîäóâàíèÿòà íà äèðåêòîðèòå, ïîíåæå ãè ïîçíàâàì äîáðå. Ìíîãî å âàæíî äà èìàø îòëè÷íè îòíîøåíèÿ ñ äèðåêòîðèòå. Íà áàçà ñêëþ÷åíèòå ñïîðàçóìåíèÿ è ñ ìíîãî ðàçãîâîðè ñå ïîñòèãà òîâà, ÷å âñÿêà ó÷åáíà ãîäèíà, êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà ïðèåì, äèðåêòîðúò êàçâà íà ïåäàãîãè÷åñêèÿ ñúâåò, ÷å èìàìå ñïîðàçóìåíèå ñ „ÄÐÎÌ“ è âúâ âñÿêà ïàðàëåëêà òðÿáâà äà èìà 30% ðîìñêè äåöà. Îò ïúðâè äî òðåòè íîìåð ñà çà Äîíêà, â 5 „á“ äà ðå÷åì íÿìà ðîìñêè äåöà, íî äà çíàåòå ÷å ñåãà ùå èìà, îñòàâåòå òðè ìåñòà. Àêî íèå íå äåéñòâàìå òàêà, íèêîé íÿìà äà íè êàæå çàïîâÿäàéòå êúäå èñêàòå äà ñëîæèì ðîìñêèòå äåöà. (...) Òðÿáâà äà óáåäèø äèðåêòîðèòå äà ïðèåìàò ðîìñêè äåöà. Òå òðÿáâà äà çíàÿò, ÷å òîâà å ïîëåçíî çà òÿõ. Òðÿáâà äà ñå íàìåðè ïúò êúì âñåêè äèðåêòîð, àêî òðÿáâà è ôàìèëèàðíî, ñ ëè÷íè êîíòàêòè.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà • Äà ñå âúâåäå êîðåêöèÿ â ìåõàíèçìèòå çà îïòèìèçèðàíå íà ó÷èëèùíàòà ìðåæà, êàòî ñå ïðåïîðú÷à íà ÌÎÍ ïðèîðèòåòíî äà ñå çàêðèâàò ñåãðåãèðàíè 187

ó÷èëèùà â ãîëåìèòå ãðàäîâå, êúäåòî èìà ïîâå÷å îò åäíî ñåãðåãèðàíî ó÷èëèùå, âìåñòî äà ñå çàêðèâàò ãðàäñêè ó÷èëèùà. „Àêî èñêàìå äà âúðâÿò ïðîåêòèòå è òå äà ïðîäúëæàâàò êàòî åôåêò è êàòî ðåçóëòàò äà ñà óñòîé÷èâè, ïðèìåðíî â Ñòàðà Çàãîðà òðÿáâà åäíîòî îò ðîìñêèòå ó÷èëèùå äà ñå çàêðèå, âìåñòî äà ñå çàêðèâà íÿêîå îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. Ñúîáðàæåíèÿòà çà òîâà ñà ñëåäíèòå – 12 ÎÓ êàòî ìàòåðèàëíà áàçà è ñãðàäà å â óæàñíî ñúñòîÿíèå ,áåç âúçìîæíîñòè çà îòîïëåíèå è èçèñêâà ìèëèîíè èíâåñòèöèè çà äà ñå ïîäîáðè ñúñòîÿíèåòî ìó, îáðàòíî 1 ÎÓ å â ïåðôåêòíî ñúñòîÿíèå êàòî ñãðàäà. Àêî 12 ÎÓ ñå çàêðèå ÑÎÓ-òî â êâàðòàëà íÿìà äà ìîæå äà ïîåìå âñè÷êè ðîìè ïî îáåêòèâíè ïðè÷èíè è ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ ïî åñòåñòâåí ïúò ùå îòèäàò â ãðàäñêèòå ó÷èëèùà. (...) Íà ÌÎÍ òðÿáâà äà áúäå ïîäñêàçàíî, ÷å ïðè ðåäóêöèÿòà íà ó÷èëèùàòà òðÿáâà äà ñå òúðñè òîçè ïîäõîä, âèñîê ïðîöåíò îò ñåãðåãèðàíèòå ó÷èëèùà äà ñå çàêðèâàò ïðèîðèòåòíî. È áåç äðóãî äåöàòà ãëåäàò åäíî îò äðóãî è êîãàòî åäíî ñå çàïèøå â ïðîåêòà, èñêàò è áðàòîâ÷åäèòå ìó äà èäàò â ñúùîòî ó÷èëèùå, çà äà ìîæå çàåäíî äà ñå âðúùàò. Íå áèâà äà èìà ñòðàõ, ÷å áúëãàðñêèòå äåöà ùå èçáÿãàò è ïîñòåïåííî íÿêîå îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà ùå ñå ñåãðåãèðà.“ – ã-í Èâàíîâ • Âúâåæäàíåòî íà äåëåãèðàíèòå áþäæåòè, ïðîìåíèòå â íîðìàòèâà çà ïúëíÿåìîñò íà ïàðàëåëêèòå è âúâåæäàíåòî íà âúíøíî îöåíÿâàíå ñà êîìïëåêñíè ïðîìåíè â ñèñòåìàòà, êîèòî áèõà áëàãîïðèÿòñòâàëè è êàòàëèçèðàëè ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ: „Îùå îò ÿíóàðè ùå èìà õóáàâà ïðîìÿíà â îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà, ñ âúâåæäàíåòî íà äåëåãèðàíèòå áþäæåòè âñÿêî ó÷èëèùå ùå ñå ñòðåìè äà ïðèâëè÷à ïîâå÷å äåöà è òîãàâà ùå ìó ñå íàëîæè äà ïðåäëàãà îáó÷åíèå â ìóëòèåòíè÷åñêà è ìóëòèêóëòóðíà ñðåäà, çà äà ìîæå äåöàòà, êîèòî ó÷àò â íåãî, äà äàâàò äîáðè ðåçóëòàòè. Âñÿêî ó÷èëèùå ùå èñêà äåöàòà äà èìàò äîáðè ðåçóëòàòè, çàùîòî òå ùå áúäàò ìåðåíè ñ âúíøíî îöåíÿâàíå. Â òàçè ïîñîêà äåñåãðåãàöèÿòà âå÷å ùå èìà ðåàëíè ðåçóëòàòè.“ – ã-æà Ïàíàéîòîâà • Çíà÷èì ïðîáëåì ñå îêàçâà íåâúçìîæíîñòòà ïðîåêòèòå äà âêëþ÷àò âñè÷êè ãðàäñêè ó÷èëèùà êàòî ïàðòíüîðè â ïðîöåñà íà äåñåãðåãàöèÿ è âúçíèêâàùàòà êàòî ðåçóëòàò îò òîâà òåíäåíöèÿ çà îáîñîáÿâàíå íà „öèãàíñêè“ è „áåëè“ ó÷èëèùà ñðåä ìðåæàòà îò ãðàäñêè ó÷èëèùà. Â ðåçóëòàò îò ïðåêîìåðíîòî çàïèñâàíå íà ðîìñêè äåöà ñàìî â íÿêîè îò ãðàäñêèòå ó÷èëèùà òå äîáèâàò ðåïóòàöèÿ íà „öèãàíñêè“, ïîðàäè êîåòî áúëãàðñêèòå ðîäèòåëè çàïî÷âàò ïîñòåïåííî äà îòòåãëÿò äåöàòà ñè â ó÷èëèùàòà, êîèòî íå çàïèñâàò ðîìñêè äåöà è òàêà ïàðòíèðàùèòå íà ïðîåêòà ó÷èëèùà ïîïàäàò â åäèí çàòâîðåí êðúã è ñå ïðèíóæäàâàò äà çàïèñâàò âñå ïîâå÷å ðîìñêè äåöà, ñ êîåòî ñå ñúçäàâàò óñëîâèÿ çà ïîñòåïåííà ñåãðåãàöèÿ íà ó÷èëèùåòî. Òîâà å ïðîáëåì êàêòî â ãîëåìèòå ãðàäîâå, êúäåòî ó÷èëèùíàòà ìðåæà å ãîëÿìà è ïðîåêòèòå òðóäíî îáõâàùàò âñè÷êè ãðàäñêè ó÷èëèùå, íàé-ìàëêîòî ïîðàäè òîâà, ÷å íå ìîãàò äà îñèãóðÿò òðàíñïîðò íà äåöàòà îò êâàðòàëà äî îòäàëå÷åíèòå ó÷èëèùà â ãðàäà (Ïëîâäèâ, Ñîôèÿ, Ñòàðà Çàãîðà), òàêà è â ìàëêèòå ãðàäîâå, êúäåòî ïðîñòî èìà ó÷èëèùà, êîèòî ïî åäíà èëè äðóãà ïðè÷èíà îòêàçâàò äà ðàáîòÿò ñ ðîìñêè äåöà (Áåðêîâèöà).

188

Ïðèëîæåíèå 4: Ïðîòîêîë çà ñúáèðàíå íà èíôîðìàöèÿ îò ïðîåêòèòå I. Îáùè äàííè çà ïðîåêòà 1. Êîëêî äåöà ñà ó÷àñòâàëè â ïðîåêòà îò íåãîâîòî ñòàðòèðàíå äî ñåãà ïî ó÷åáíè ãîäèíè, êëàñîâå è ïîë? ÎÁÙ ÁÐÎÉ ÄÅÖÀ

Ó×ÅÁÍÀ ÃÎÄÈÍÀ

ÏÎ ÏÎË

ÏÎ ÊËÀÑÎÂÅ 0

10 11

Ì Æ

2006/2007 2005/2006 2004/2005 2003/2004 2002/2003 2001/2002

2. Êîëêî è êîè ðîìñêè ó÷èëèùà ñà áèëè äåñåãðåãèðàíè? Êàêúâ å áðîÿò íà ó÷åíèöèòå â òÿõ? Ó×ÅÁÍÀ ÃÎÄÈÍÀ

Ó×ÈËÈÙÅ

ÁÐÎÉ ÄÅÖÀ

1. 2006/2007

2. 3. 1.

2005/2006

2. 3. 1.

2004/2005

2. 3.

189

1. 2003/2004

2. 3. 1.

2002/2003

2. 3. 1.

2001/2002

2. 3.

3. Êîè ðîìñêè êâàðòàëè îáõâàùà ïðîåêòúò, êîëêî å íàñåëåíèåòî â òÿõ è êàêâè ðîìñêè ãðóïè æèâåÿò â òÿõ? 4. Â êîëêî è â êîè ìàñîâè ó÷èëèùà ñå å ïðîâåæäàë ïðîåêòúò? Ó×ÅÁÍÀ ÃÎÄÈÍÀ

Ó×ÈËÈÙÅ 1.

2006/2007

2. 3. 1.

2005/2006

2. 3. 1.

2004/2005

2. 3. 1.

2003/2004

2. 3. 1.

2002/2003

2. 3. 1.

2001/2002

2. 3.

190

ÁÐÎÉ ÄÅÖÀ

5. Êîè ó÷èëèùà (èçâúí äåñåãðåãèðàíèòå) â íàñåëåíîòî ìÿñòî ñà îñòàíàëè íåîáõâàíàòè îò ïðîåêòà? Ïî êàêâè ïðè÷èíè? Ó×ÈËÈÙÅ

ÏÐÈ×ÈÍÈ, ÏÎÐÀÄÈ ÊÎÈÒÎ ÍÅ Å ÂÊËÞ×ÅÍÎ Â ÏÐÎÅÊÒÀ

6. Ñ êîëêî àâòîáóñà ñå å îñúùåñòâÿâàë ïðîåêòúò ïðåç èçìèíàëàòà ó÷åáíà ãîäèíà, äîñòàòú÷íè ëè ñà áèëè è êàêâî å òåõíè÷åñêîòî èì ñúñòîÿíèå ïîíàñòîÿùåì? 7. Èìà ëè äðóãè íà÷èíè, ïî êîèòî äåöàòà ñà ñå ïðèäâèæâàëè îò ðîìñêèÿ êâàðòàë äî ïðèåìíîòî ó÷èëèùå, êîëêî ñà òå è îò êîè êâàðòàëè? ÁÐÎÉ ÄÅÖÀ

ÊÂÀÐÒÀË

ÍÀ×ÈÍ ÍÀ ÏÐÈÄÂÈÆÂÀÍÅ

8. Ïëàíèðàòå ëè äà îáõâàùàòå ïîâå÷å äåöà? 9. Ïëàíèðàòå ëè äà ñúêðàùàâàòå íÿêîè äåéíîñòè – êîè è çàùî? 10. Ïëàíèðàòå ëè äà âêëþ÷èòå â ïðîåêòà íîâè äåéíîñòè – êîè, êàêâî íàëàãà òÿõíîòî âêëþ÷âàíå? 11. Ïëàíèðàòå ëè äà òúðñèòå ïîäêðåïà îò äðóãè äîíîðè? 12. Èìàòå ëè ïîäêðåïà îò äðóãè äîíîðè? II. Åêèï, îñúùåñòâÿâàù ïðîåêòà, è äîêóìåíòàöèÿ 13. Áðîé íà ó÷àñòíèöèòå â åêèïà (îáù è ïî êàòåãîðèè). ÁÐÎÉ Ó×ÀÑÒÍÈÖÈ Â ÅÊÈÏÀ

ÎÒ ÒßÕ 1. Ðúêîâîäèòåë(è) – ........áð. 2. Àäìèíèñòðàöèÿ – ........áð. 2. Ïåäàãîçè – ........áð. 2. Íàñòàâíèöè – ...........áð. 3. Êîîðäèíàòîðè – ........áð. 4. Øîôüîðè – ........áð. 5. Äðóã òèï ïåðñîíàë (ìîëÿ, óòî÷íåòå) ....................................... – ........áð. ....................................... – ........áð. ....................................... – ........áð. 191

14. Áðîé äåöà íà åäèí ÷ëåí îò åêèïà ïðåç ìèíàëàòà ó÷åáíàòà ãîäèíà. 15. Êàêâè ñà àíãàæèìåíòèòå íà âñåêè îò ÷ëåíîâåòå íà åêèïà? Íàëè÷èå íà äëúæíîñòíè õàðàêòåðèñòèêè è ðàçïèñàíè çàäúëæåíèÿ è îòãîâîðíîñòè çà âñåêè îò ÷ëåíîâåòå íà åêèïà? 16. Êàê îöåíÿâàòå æåëàíèåòî íà âñåêè îò ÷ëåíîâåòå íà åêèïà äà ðàáîòè? Àíãàæèðàíè ëè ñà ñ äåöàòà? Àíãàæèðàíè ëè ñà ñ ðîäèòåëèòå? Àíãàæèðàíîñò ñ öåëèòå íà ïðîåêòà? ×ëåíîâåòå íà åêèïà ïîìàãàò ëè ñè? Óñåùàò ëè ñå êàòî çàâèñèìè åäèí îò äðóã èëè âñåêè å ñàì çà ñåáå ñè? 17. Ñïðÿìî ïðåäõîäíè ó÷åáíè ãîäèíè çàïëàùàíåòî íà ÷ëåíîâåòå íà åêèïà ïðîìåíÿ ëè ñå? Èìà ëè ïðîáëåìè ñ óïðàâëåíèåòî íà ôèíàíñîâèòå ñðåäñòâà ïî ïðîåêòà? 18. Âúòðåøíè êîíôëèêòè â åêèïà. Ïðè÷èíè 19. Ñìÿíà íà ÷ëåíîâå íà åêèïà ïðåç èçòåêëàòà ãîäèíà. Ïðè÷èíè. 20. Êàêâè äîêóìåíòè ñå âîäÿò è ñúõðàíÿâàò ïî ïðîåêòà è îò êîãî? 21. Ñúñòîÿíèå íà äîêóìåíòàöèÿòà. 22. Ðúêîâîäñòâî íà ïðîåêòà è ôîðìè íà óïðàâëåíèå. III. Ïåäàãîãè÷åñêè ïðîôèë íà ïðîåêòà 23. Â êàêâè ñìåíè ó÷àò äåöàòà ïî êëàñîâå è ó÷èëèùà? 24. Ïî êîëêî ðîìñêè äåöà â ïàðàëåëêà/êëàñ ó÷àò â ìàñîâèòå ó÷èëèùà? Çà âñÿêî ó÷èëèùå è çà âñÿêà ïàðàëåëêà, â êîÿòî èìà ðîìñêè äåöà! 25. Ñðåäåí óñïåõ íà äåöàòà ïðåç èçòåêëàòà ó÷åáíà ãîäèíà. Ó×ÅÁÍÀ ÃÎÄÈÍÀ 2006/2007 2005/2006 2004/2005 2003/2004 2002/2003 2001/2002

192

ÑÐÅÄÅÍ ÃÎÄÈØÅÍ ÓÑÏÅÕ ÍÀ ÄÅÖÀÒÀ, Ó×ÀÑÒÂÀËÈ Â ÏÐÎÅÊÒÀ

26. Ñðåäåí óñïåõ íà äåöàòà, ó÷àñòâàëè â ïðîåêòà âúâ âñÿêî îò ìàñîâèòå ó÷èëèùà. Ó×ÅÁÍÀ ÃÎÄÈÍÀ

Ó×ÈËÈÙÅ

ÑÐÅÄÅÍ ÃÎÄÈØÅÍ ÓÑÏÅÕ ÍÀ ÄÅÖÀÒÀ, Ó×ÀÑÒÂÀËÈ Â ÏÐÎÅÊÒÀ

2006/2007

2005/2006

2004/2005

2003/2004

• •

2002/2003

• 1. 2001/2002

2. 3.

27. Ñðåäåí óñïåõ íà ðîìñêèòå è íà áúëãàðñêèòå äåöà ïî ó÷èëèùà è êëàñîâå. 28. Ñðåäåí óñïåõ îò íàöèîíàëíèòå òåñòîâå ïî áúëãàðñêè åçèê è ìàòåìàòèêà, ïðîâåäåíè ïðåç ìàé 2007 ã. çà äåöàòà, ó÷àñòâàùè â ïðîåêòà. ÒÅÑÒ ÏÎ

ÑÐÅÄÅÍ ÓÑÏÅÕ

Áúëãàðñêè åçèê è ëèòåðàòóðà Ìàòåìàòèêà

29. Ñðàâíåíèå íà ðåçóëòàòèòå îò íàöèîíàëíèòå òåñòîâåòå ïî áúëãàðñêè åçèê è ìàòåìàòèêà íà ðîìñêèòå äåöà îò ïðîåêòà ñ òåçè îò ñåãðåãèðàíîòî ó÷èëèùå. 30. Ñðàâíåíèå íà ðåçóëòàòèòå îò íàöèîíàëíèòå òåñòîâåòå ïî áúëãàðñêè åçèê è ìàòåìàòèêà íà ðîìñêèòå äåöà ñ òåçè íà áúëãàðñêèòå äåöà â èíòåãðèðàíèòå ó÷èëèùà.

193

31. Íà êàêâî ñå äúëæàò ðàçëèêèòå, àêî èìà òàêèâà, â êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íà ðåçóëòàòèòå îò íàöèîíàëíèòå òåñòîâå ïî áúëãàðñêè åçèê è ìàòåìàòèêà ìåæäó ðîìñêèòå è ìàñîâèòå ó÷èëèùà. 32. Ñïîðåä Âàñ íà êàêâî ñå äúëæàò ðàçëèêèòå, àêî èìà òàêèâà, â êà÷åñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî ìåæäó äåöàòà îò áúëãàðñêè è ðîìñêè ïðîèçõîä â ìàñîâèòå ó÷èëèùà? (íà ðîäèòåëè, äåöà, ÷ëåíîâå íà åêèïà íà ïðîåêòà, ó÷èòåëè, äèðåêòîðè, ðåãèîíàëíèÿ èíñïåêòîðàò ïî îáðàçîâàíèåòî, îáùèíñêèòå âëàñòè è äð.). 33. Äèíàìèêà íà îòïàäàíåòî íà äåöà îò ïðîåêòà ïî ó÷èëèùà è ó÷åáíè ãîäèíè. Ó×ÅÁÍÀ ÃÎÄÈÍÀ

Ó×ÈËÈÙÅ

ÁÐÎÉ ÎÒÏÀÄÍÀËÈ ÄÅÖÀ

ÏÐÈ×ÈÍÈ ÇÀ ÎÒÏÀÄÀÍÅÒÎ

1. 2006/2007

2. 3. • •

2005/2006

• 2004/2005

2003/2004

2002/2003

2001/2002

34. Îòñúñòâèÿ íà äåöàòà ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà. Ó×ÅÁÍÀ ÃÎÄÈÍÀ

Ó×ÈËÈÙÅ -

2006/2007

194

ÁÐÎÉ ÍÅÈÇÂÈÍÅÍÈ ÎÒÑÚÑÒÂÈß

35. Îöåíêà êà÷åñòâîòî íà ïåäàãîãè÷åñêîòî ðúêîâîäñòâî íà ïðîåêòà. Êðèòåðèè çà îöåíêà: îáðàçîâàíèå, îïèò êàòî ïåäàãîã, êúäå å íàòðóïàí òîçè ñòàæ, ïðåäèøíà ðàáîòà, îïèò â ðàáîòà ñ äåöà îò ìàëöèíñòâà. 36. Â ïåäàãîãè÷åñêàòà ðàáîòà ïî ïðîåêòà íàìåñâàò ëè ñå ÐÈÎ, ó÷èòåëè îò ìàñîâèòå ó÷èëèùà, ÍÏÎ, äð. 37. Ïðîöåäóðè çà ïîäáîð íà åêèïà, ðàáîòåù ïî ïðîåêòà. 38. Òåêó÷åñòâî íà ÷ëåíîâåòå íà åêèïà. Ïðè÷èíè. 39. Ìåõàíèçìè çà ïîäáîð íà íàñòàâíèöèòå. Îòêúäå è êàê ñå ïîäáèðàò íàñòàâíèöèòå? 40. Êàêâè ñà íåîáõîäèìèòå êà÷åñòâà, êîèòî òðÿáâà äà ïðèòåæàâà åäèí íàñòàâíèê, çà äà ñè âúðøè äîáðå ðàáîòàòà ñïîðåä âàñ? 41. Ñìåíÿíè ëè ñà íàñòàâíèöè â õîäà íà ó÷åáíàòà ãîäèíà èëè ñëåä ïðèêëþ÷âàíåòî é? Ïðè÷èíè. 42. Èìàëî ëè å îáó÷åíèå, îáìÿíà íà îïèò èëè äðóãè ôîðìè íà êâàëèôèêàöèÿ âúâ âðúçêà ñ äåñåãðåãàöèÿòà íà ó÷èòåëè/äèðåêòîðè îò ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è ïîä êàêâà ôîðìà? 43. Èìàëî ëè å îáó÷åíèå, îáìÿíà íà îïèò èëè äðóãè ôîðìè íà êâàëèôèêàöèÿ íà ÷ëåíîâå íà åêèïà íà ïðîåêòà (è îñîáåíî íà íàñòàâíèöèòå) âúâ âðúçêà ñ äåñåãðåãàöèÿòà è ïîä êàêâà ôîðìà? 44. Èìà ëè äîïúëíèòåëíè ÷àñîâå â ìàñîâèòå ó÷èëèùà çà äåöàòà, âêëþ÷åíè â ïðîåêòà – áðîé, âðåìå íà ïðîâåæäàíå, îáõâàò è ôîðìè íà çàïëàùàíå. Ñ êàêâî ñïîðåä Âàñ òåçè ÷àñîâå äîïðèíàñÿò çà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà äåöàòà? 45. Èìà ëè ôîðìè íà äîïúëíèòåëíî îáó÷åíèå íà ðîìñêèòå äåöà èçâúí ìàñîâèòå ó÷èëèùà. Çàùî ñà íåîáõîäèìè? Êàêâè ðåçóëòàòè ñå ïîñòèãàò ÷ðåç òÿõ? 46. Íàëè÷íîñò íà ó÷åáíèöè è ó÷åáíè ïîñîáèÿ. Ïî ïðîåêòà ëè ñå îñèãóðÿâàò? 47. Èìà ëè äåöà, îñòàíàëè íà ïîïðàâêà ïðåç ïîñëåäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà? Êîëêî, â êîè êëàñîâå è ïî êîè ïðåäìåòè? 48. Êîëêî ÷åñòî ñå ïðîâåæäàò ðîäèòåëñêè ñðåùè â ìàñîâèòå ó÷èëèùà? ×åñòîòà íà ó÷àñòèåòî íà ðîìñêèòå ðîäèòåëè â òÿõ. Ïàñèâíîñò/àêòèâíîñò íà ðîìñêèòå ðîäèòåëè? 49. Èìàëî ëè å ðîäèòåëñêè ñðåùè, îðãàíèçèðàíè îò åêèïà íà ïðîåêòà, êîëêî è êàêâî å ó÷àñòèåòî íà ðîìñêèòå ðîäèòåëè â òÿõ? 50. Åëåìåíòè íà äèñêðèìèíàöèÿ/ñåãðåãàöèÿ â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà (ïîñòàâÿíå íà ðîìñêè äåöà íà îòäåëíè ÷èíîâå íà ïîñëåäíèÿ ðåä, ðàñèñòêè èçêàçâàíèÿ íà ó÷èòåëè/äèðåêòîðè â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è äð.). Íà÷èí íà ðåàãèðàíå ñïðÿìî ïîäîáíè ïðîÿâè îò ñòðàíà íà åêèïà íà ïðîåêòà, ðúêîâîäñòâîòî íà ìàñîâèòå ó÷èëèùà è äðóãè îðãàíè.

195

51. Îòíîøåíèÿ ìåæäó ðîìñêèòå è áúëãàðñêèòå äåöà. Íà÷èí íà ðåàãèðàíå ïðè âúçíèêâàíå íà ïðîáëåìè îò åêèïà íà ïðîåêòà, ó÷èòåëè/äèðåêòîðè íà ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è/èëè äðóãè èíñòèòóöèè. 52. Ôàêòîðè, êîèòî âëèÿÿò íà îáðàçîâàòåëíèòå ïîñòèæåíèÿ íà ðîìñêèòå äåöà èçâúí äåñåãðåãàöèÿòà. IV. Çàïèñâàíå 53. Ïðîáëåìè ñ èçäàâàíåòî íà îòïóñêíè ñâèäåòåëñòâà îò ðîìñêèòå ó÷èëèùà. 54. Èìà ëè ðàéîíèðàíå íà ó÷èëèùàòà â äàäåíîòî íàñåëåíî ìÿñòî, ïîä êàêâà ôîðìà è ñ êàêúâ àêò å ñúçäàäåíî? 55. Èìà ëè îòêàçè îò ñòðàíà íà ìàñîâèòå ó÷èëèùà äà çàïèñâàò ðîìñêè äåöà. Êàêâè ñà ïðè÷èíèòå çà òîâà? 56. Åêèïúò íà ïðîåêòà íàìåñâà ëè ñå ïðè èçáîðà íà ìàñîâî ó÷èëèùå îò ñòðàíà íà ðîäèòåëèòå? 57. Åêèïúò ïîäáèðà ëè äåöàòà ïðè çàïèñâàíå â ïðîåêòà è ïî êàêâè êðèòåðèè? 58. Ðîäèòåëèòå ïîäêðåïÿò ëè ôèíàíñîâî ïðîåêòà? Çà êàêâî ñå èçïîëçâàò òåõíèòå ñðåäñòâà? Èìà ëè êðèòåðèè, ñïîðåä êîèòî åäíè ðîäèòåëè ïëàùàò äàäåíè äåéíîñòè, à äðóãè íå? 59. Çàïèñâàíè ëè ñà â ïðîåêòà (è àêî äà êîëêî) äåöà êîèòî, ïðåäè äà çàïî÷íå ïðîåêòúò, ñà ïîñåùàâàëè ñìåñåíî (íåðîìñêî) ó÷èëèùå? V. Ïîëèòè÷åñêà, àäìèíèñòðàòèâíà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà íà ïðîåêòèòå 60. Îôèöèàëíè äîêóìåíòè íà ìåñòíî íèâî çà ïîëèòèêàòà êúì îáðàçîâàíèåòî íà ðîìèòå. 61. Ïîäêðåïà îò îáùèíñêèòå âëàñòè. 62. Ïîäêðåïà îò ÐÈÎ. 63. Ïîäêðåïà îò ñòðàíà íà ïîëèòè÷åñêèòå ñèëè â ðåãèîíà. 64. Ïîäêðåïà è íàãëàñè ñðåä äðóãè ïóáëè÷íè âëàñòè (îáëàñòíà àäìèíèñòðàöèÿ, îðãàíè íà ïðàâîñúäèåòî, ïîëèöèÿ, ñîöèàëíè ñëóæáè è äð.). 65. Ðàçãëàñÿâàíå â ñðåäñòâàòà çà ìàñîâî îñâåäîìÿâàíå è íàãëàñè êúì ïðîåêòà íà ìåäèèòå. 66. Ïîäêðåïà îò ñòðàíà íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè è äðóãè ñåêòîðè íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî (âêëþ÷èòåëíî ïðîôñúþçè, ñúñëîâíè îðãàíèçàöèè, öúðêâè, ÷èòàëèùà, áèçíåñ). 196

67. Íàãëàñè ñðåä ðîäèòåëèòå íà áúëãàðñêèòå äåöà â ïðèåìíèòå ó÷èëèùà è òÿõíàòà äèíàìèêà. 68. Ïîäêðåïà ñðåä ðîìñêèòå îðãàíèçàöèè, ôîðìàëíè è íåôîðìàëíè ëèäåðè. VI. Ñîöèàëåí ïðîôèë íà ïðîåêòà 69. Îñèãóðÿâàíå íà çàêóñêè, ó÷åáíè ïîìàãàëà è äð. îò ïðîåêòà è îò äúðæàâàòà. (Êàêâî òî÷íî å áèëî îñèãóðåíî îò ïðîåêòà, â êàêúâ îáåì è ñ êàêúâ îáõâàò?) 70. Êàêâè ñà ïðè÷èíèòå ñïîðåä Âàñ åäèí ðîäèòåë äà çàïèøå äåòåòî ñè â ìàñîâî ó÷èëèùå èëè äà ãî çàïèøå â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå? 71. Êàêâî Âè (ñïîðåä Âàñ) êàðà äà (ðîäèòåëÿ) ïðåäïî÷åòåòå äà çàïèøåòå äåòåòî ñè â ìàñîâî ó÷èëèùå? 72. Êàêâî Âè (ñïîðåä Âàñ) êàðà äà (ðîäèòåëÿ) ïðåäïî÷åòåòå äà çàïèøåòå äåòåòî ñè â êâàðòàëíîòî ó÷èëèùå? 73. Èìàëî ëè å äèñêðèìèíàöèîííè ïðàêòèêè îò ñòðàíà íà ìåñòíè îðãàíè è ÍÏÎ ïðè õóìàíèòàðíî ïîäïîìàãàíå ñïðÿìî ó÷àñòíèöèòå â ïðîåêòà. 74. Èìàëî ëè å äåòñêè ëàãåðè è äðóãè èçâúíó÷èëèùíè äåéíîñòè, ïîäïîìîãíàòè îò ïðîåêòà? Â òÿõ ó÷àñòâàëè ëè ñà áúëãàð÷åòà? 75. Èìàëî ëè å íàãðàäè è ïîîùðåíèÿ çà äåöà è ðîäèòåëè – çà êàêâè ïîñòèæåíèÿ è ïîä êàêâà ôîðìà? 76. Èìàëî ëè å ïîäïîìàãàíå íà äðóãè äåöà, èçâúí ó÷àñòíèöèòå â ïðîåêòà, è ïîä êàêâà ôîðìà? VII. Äðóãè ïðîáëåìè, íåîáõâàíàòè ïî-ãîðå...

197

Ïðèëîæåíèå 5: Âúïðîñíèê çà ó÷åíèöè è ðîäèòåëè

ÏÎÐÚ×ÈÒÅË: ÐÎÌÑÊÈ ÎÁÐÀÇÎÂÀÒÅËÅÍ ÔÎÍÄ

ÈÇÏÚËÍÈÒÅË: ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÊÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ

2007 ãîäèíà 198

*+,%.('/ 0) 123('4'

!" #%&' )#+',-, ,&'.,/ )'1.,/2.3

7 )8/) 9'

7 ):%5' () +%.5%;(() ,):%5) +,30 4;6)5)

$%&'()

! ):%5' /%$)5% ; +%<'/)5= %5 <,393 () <,393

'?% (3 ,):%5'

! )?) 9'

7 ):%5' () +%.5%;(() ,):%5) +,30 4;6)5)

$%&'()

! ):%5' /%$)5% $% +%<'/)5= %5 <,393 () <,393

'?% (3 ,):%5'

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

!" #%&' )#+',.,/3

7 ):%5; () +%.5%;(() ,):%5) /)5%

! ):%5; () <,393(() ,):%5) /)5%

.*9

,3$'.5,',)(E)F < G,%5% +% 5,1&)

> *9 9%93(5) .*9 ,3$'.5,',)(E)F < G,%5%

+% 5,1&) ' +%612)<)9 .%4')6(' +%9%?'

@ *9 9%93(5) .*9 ,3$'.5,',)(E)F < G,%5%

+% 5,1&) '

+%612)<)9 .%4')6(' +%9%?'

H ):%5; +% +,%$,)9) 0) <,393(() 0)35%.5

4" %#%&' 7/ >#?.5#&# #6#,# 7;D)EA#B7;D)EA3

7 ):%5' () +%.5%;(() ,):%5) /)5%

! ):%5' () <,393(() ,):%5) /)5%

,3$'.5,',)(E)F < G,%5% +% 5,1&) =" %#%&' 7/ >#?.5#&#, ,/ . ?# %#%&# &;>)#7, 7#3

> *9 9%93(5) 3 ,3$'.5,',)(E)F < G,%5% +%

5,1&) ' +%612)<) .%4')6(' +%9%?' > ' 7A

@ *9 9%93(5) 3 ,3$'.5,',)(E)F < G,%5% +%

5,1&) '

+%612)<) .%4')6(' +%9%?'

7 %&'('

H ):%5' +% +,%$,)9) 0) <,393(() 0)35%.5 7 ):%5' ! 2'B C%&' () &35./) $,)&'() =" '2%' 7# J2/?'&/,/ ?# #6/,' 7/5/I7,&'3 >

'?% (3 +,)<' I

! %&'('

7 *0,).5('

7 ):%5'

! 34) ! 2'B C%&' () &35./) $,)&'() 4" 5#6 2. +)#,- . 7/7,).9 %'.,' :.&/-, 7 ,/+ &%;<.3

'?% (3 +,)<'

> %&'(' 7 ):%5' ! 2'B C%&' () &35./) $,)&'() >

'?% (3 +,)<' @" # ,/+ ?#2#A# 2. ,. 7/ / 1# 7/ A).:.6 ># 7&'. +)#,-B7/7,).3

7 )= 3D3&(3<(%

! )= (;/%6/% +*5' < .3&9'4)5)

> )= (;/%6/% +*5' < 93.34)

3 C" ?#2#A# 2. ,. 7/ 1# D'5#A#6 ?# )'1.,/2.,/ 7. ># '7.AE)-&#?/ D)/G)#?#,# ?# 7/5/I7,&','3

7 )= 3D3&(3<(%

! )= (;/%6/% +*5' < .3&9'4)5)

> )= (;/%6/% +*5' < 93.34)

@" K1)#&?' '7.AE)/?L#M 2. 7,/3

3 0()9 C" '2EJ#&#,/ 2. 7'N.#2?. D'5'<.3

7 E J= F !

# O" 2EJ&#2' 2. 7/ / 1# . 2.6#, ', ,-G9 >#<',' 1/,/,' . ?/ / D'7/<#&#2' )/1'&?' EJ.2.</3

P" # ?-%'/ ', 1/N#,# . ?#2#A# 2. 5E 7/ 1# 7/ A).:. ># 7&'. +)#,- . 7/7,).3

7 )= 3D3&(3<(%

! )= (;/%6/% +*5' < .3&9'4)5)

> )= (;/%6/% +*5' < 93.34)

199

*+,%.('/ 0) 123('4'

O" #2#A# 2. ,. 7/ 1# )#+',.6 D' &)/5/ ?# &#%#?N..,/3

7 )= 3D3&(3<(%

! )= (;/%6/% +*5' < .3&9'4)5)

> )= (;/%6/% +*5' < 93.34)

3 P" ;1/ :.&// ,&'/,' 7/5/I7,&'3

7 )9%.5%;536(% < ()K) .%:.5<3()

/*?)B)+),5)93(5

! '<339 () /<),5',) ' +6)?)93 ()39

> ,' ()K' ,%&('('B:6'0/' Q" 5#6 2. ,&'- 7#5'7,'-,/2?# 7,#- ,#59 %;1/,' :.&//,/3

R" '2%' G')# :.&//,/ & ,&'-,# 7,#-3 J= I !S" ;1/ 7. )'1/?3 %'I A)#1B7/2'3 !!" # %#%;& />.% 7. A'&').6 7 ,&'.,/ )'1.,/2.3

7 *6$),./'

! %9./'

> 1,./'

,1$ 30'/ J= !4" # %#%;& />.% 7. '+<E&#6 7 ,&'.,/ D).-,/2.3

7 *6$),./'

! %9./'

> 1,./'

,1$ 30'/ J= !=" # %#%;& />.% 7. '+<E&#6 7 ,&'.,/ 7;EJ/?.N. & EJ.2.</3

7 *6$),./'

! %9./'

> 1,./'

,1$ 30'/ J= !@" '2-9 D'7'J. ># %#%&' ?#ITJ/7,' 7. A'&').6 7 ,&'.,/ )'1.,/2.3

200

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

Q" # ?-%'/L.M ', 1/N#,# . ?#2#A# 2. 5E 7/ 1# &. D'5#A# ># '7.AE)-&#?/ D)/G)#?#,# ?# 7/5/I7,&','3

7 )= 3D3&(3<(%

! )= (;/%6/% +*5' < .3&9'4)5)

> )= (;/%6/% +*5' < 93.34)

3 R" /N#,# .9 U WX Y )#+',-, 2. D' &)/5/ ?# &#%#?N..,/3

7 )= 3D3&(3<(%

! )= (;/%6/% +*5' < .3&9'4)5)

> )= (;/%6/% +*5' < 93.34)

3 !S" ;1/ :.&// #6/,' 7/5/I7,&'3

7 )9%.5%;536(% < ()K) .%:.5<3()

/*?)B)+),5)93(5

) /<),5',)

> ,' ()K' ,%&('('B:6'0/' !!" 7-%' ', 1/N#,# . 7#5' .5# 2. 7'+7,&/?# 7,#-3

!4" '2%' A'1.?. 7,/ EJ.2. & EJ.2.</3 I !=" 'I %2#7 7,/ >#&;)6.2.3 J=

!@" %#%&' EJ.2.</ 7,/ EJ.2.3

7 :'/(%<3(% 12'6'?3 < /<),5)6)

! :'/(%<3(% 12'6'?3 < $,)&) . &34) %5

(3,%9./' +,%'0C%&

> %9%?(% 12'6'?3

@ +34')6(%L+3&)$%$'23./' '(53,()5

H *0+'5)536(% 12'6'?3 '(53,()5 ,1$% !C" ;1/ 7,/ )'1/?L#M3 B

*+,%.('/ 0) 123('4'

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

!C" 2EJ&#2' 2. 7/ / ?-%'I ', )'1.,/2.,/ ,. K WX 1# ,. D'5'A?/9 %'A#,' 7)/<?/6 >#,)E1?/?./ D). D'1A','&%# ?# 1'5#6?'9 %'A#,' .5#6 &;D)'7 D). EJ/?/ ?# 1#1/? E)'%3

! %(;/%$)

!O" '7/<#&#6 2. >#?.5#2?- D)/1.B72/1 EJ.2.</3

! )= (% (3 <.3/' &3(

!P" '7/<#&#2L#M 2. 7. D)/1EJ.2.<?# A)ED# & 1/,7%# A)#1.?# .2. D)/1EJ.2.</? %2#7 & EJ.2.</3

7 )= < +,%&*6D3('3 () 3&() $%&'()

! )= +%<323 %5 3&() $%&'()

!Q" %;<. .5#6 2.Z J= M N 7 23:('4' ! /51)6(' <3.5('4' ' .+'.)('; > ('$' @ %9+G5*,

H (53,(35 A 363<'0%, # )&'% !R" EJ.2.</ D'2>&#6 2.Z J= M N 7 23:('4' ' +%9)$)6) %5

:':6'%53/)5) ! ('$' %5 :':6'%53/)5) > %9+G5*, @ (53,(35 H +%,5() 0)6)B:).38( A 2'6'?3( .5%6 4S" EJ.2.</ .>EJ#&#6 2.Z J= M N 7 %9./' 30'/ ! %9./' O%6/6%, P 5)(4'= +3.('=

%:'2)'

!O" # %#%;& />.% 7. A'&').,/ 7 1/N#,# &;& #6/,' 7/5/I7,&'3

7 *6$),./'

! %9./'

> 1,./'

,1$ 30'/ J=

!P" # %#%;& />.% 7. '+<E&#,/ 7 #6.,/ D).-,/2.3

7 *6$),./'

! %9./'

> 1,./'

,1$ 30'/ J= !Q" #%&# )/2.A.- .>D'&-1&# #6/,' 7/5/I7,&'3

!R" #%&' D'7/<#&#,/Z

7 ,)<%.6)<() 4*,/<)

! )5%6'23./) 4*,/<)

> <)($36./) 4*,/<)

@ D)9';

,1$% J=

3 +%.3?)<)9

!7 4S" '2%' J/7,' - D'7/<#&#,/3

7 %(3 <3&(*D < .3&9'4)5)

;/%6/% +*5' < 93.34)

> %(3 <3&(*D < 93.34)

) ,36'$'%0(' +,)0('4' 4!" '2-9 D'7'J/,/ ># %#%&' ?#ITJ/7,' 7. A'&').,/ 7 #6.,/ 1/N#3

44" )/> .>5.?#2#,# EJ/+?# A'1.?# D'5#A#2. 2. 7,/ ?# 1/N#,# 7.9 %'A#,' 7)/<?/ >#,)E1?/?./ D). D'1A','&%# ?# 1'5#6?'9 %'A#,' .5# &;D)'7 D). EJ/?/ ?# 1#1/? E)'%3

201

*+,%.('/ 0) 123('4'

4!" >&;? EJ.2.</ D'7/<#&#2 2.Z J= M N 7 ':6'%53/) ! +%,5 > ,%4' +% 5)(4'= +33(3= &,1$% @ 0'/%<' /1,.%<3 H '(%= 53)5*, A 1038 # 06%D:) Q /./1,0''= 6)$3,' R <%' .*123('4' < &,1$' /<),5)6' ()

$,)&)

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

4=" %;<. .5#,/ 2.Z J= M N

7 /51)6(' <3.5('4' ' .+'.)('; ! ('$' > %9+G5*, @ 363<'0%, H )&'% A (53,(35

4@" EJ.2.</ 1/,/,' . D'2>&# 2.3 J= M N

7 23:('4' ' +%9)$)6) %5

:':6'%53/)5) 44" '7/<#&#2L#M 2. 7. 1)EA A)#19 )#>2.J/? ', ,'>.9 ! ('$' %5 :':6'%53/)5) & %'I,' :.&//63

> %9+G5*,

7 J= S

@ (53,(35 E F H +%,5() 0)6)B:).38( A 2'6'?3( .5%6

4C" >&;? EJ.2.</ 1/,/,' . D'7/<#&#2' 2.3 J= M N 4=" .2L#M 2. 7. ?# D'J.&%# 7 )'1.,/2.,/ 7.3

7 ':6'%53/)

7 ! +%,5

> ,%4' +% 5)(4'= +33(3= &,1$% @ 0'/%<' /1,.%<3 4@" .2L#M 2. 7. ?# 2#A/)B/%7%E)>.- ', EJ.2.</,'3 H '(%= 53)5*,

A 1038

7 # 06%D:)

Q /./1,0''= 6)$3,' R <%' .*123('4' < &,1$'

4C" %2#7 7,'.6 ?# /1.? J.? 7Z /<),5)6' () $,)&)

7 %923

! *6$),23

> )9 4O" X.?;,9 ?# %'I,' 7,'.6 & %2#7 7/ ?#5.)#Z

) +,3&('53 ,3&%<3

! % .,3&)5) () .5);5)

)8L%50)& 4P" EJ.2.</ E7/<#2L#M 2. 7. D)/?/+)/:.,/2?' ',?'6/?./ ', 7,)#?# ?#Z J= M N

7 2'536' ! ',3/5%, > *123('4' @ %&'536' ,1$ J=

202

4O" EJ.2.</ 1/,/,' . .>EJ#&# 2.Z J= M N

7 %9./' 30'/ ! %9./' O%6/6%, P 5)(4'= +3.('=

%:'2)' 4P" ./ 2.J?' 7 %#%&' 1'D).?#7-,/ [.?#?7'&' ># EJ#7,./,' ?# 1/,/,' . & D)'/%,#3 9 X WX

*+,%.('/ 0) 123('4'

!Q . 7.Z

7 %923

! %9'23

K \

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

4Q" /,/,' . D'7/<#&#2' 2. / 1)EA A)#1 .>&;? ,'>.9 & %'I,' :.&//,/3

7 S

4R" U'1.2. 2. 7,/ ?# D'J.&%# 7 1/N#,# 7.3

=S" /,/,' . G'1.2' 2. / ?# 2#A/)B/%7%E)>.- ', EJ.2.</ >#/1?' 7 +;2A#)7%. 1/N#3

=!" D')/1 #6.,/ ?#+2]1/?.-9 & EJ.2.</ 1/,/,' . 7+2;7%&#2' 2. 7/ / 7 D)/?/+)/:.,/2?' ',?'6/?./ ', 7,)#?# ?#Z J= M N

7 2'536' ! ',3/5%, > *123('4' @ %&'536' () (3$%<' .*123('4' ,1$ J= =4" ./ 2.J?' & EJ.2.</,'9 %;1/,' EJ. 1/,/,' . 7+2;7%&#2. 2. 7,/ 7 D)/?/+)/:.,/2?' ',?'6/?./ ', 7,)#?# ?#Z J= M N

7 2'536' ! ',3/5%, > *123('4' @ %&'536' () (3$%<' .*123('4' ,1$ J=

203

*+,%.('/ 0) 123('4'

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

==" # %#%&# &;>)#7, 7# . 7 %#%&' 7/ >#?.5#&#, 1/N#,# .3 J

K ^ W = . !O

7 %&'(' 7 ):%5' ! 2'B C%&' () &35./) $,)&'() >

'?% (3 +,)<'

! %&'(' 7 ):%5' ! 2'B C%&' () &35./) $,)&'() >

'?% (3 +,)<'

> %&'(' 7 ):%5' ! 2'B C%&' () &35./) $,)&'() >

'?% (3 +,)<'

@ %&'(' 7 ):%5' ! 2'B C%&' () &35./) $,)&'() >

'?% (3 +,)<'

H %&'(' 7 ):%5' ! 2'B C%&' () &35./) $,)&'() >

'?% (3 +,)<'

204

*+,%.('/ 0) 123('4'

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

=@" %'I %2#7 . & %#%&' EJ.2.</ 7# #6.,/ 1/N#3 J

K ^ W O . !O

IL %&'(' 6). '& 12'6'?3 7 :'/(%<3(% 12'6'?3 < /<),5)6) ! :'/(%<3(% 12'6'?3 < $,)&) . &34) %5 (3,%9./'

+,%'0C%& > %9%?(% 12'6'?3 @ +34')6(%L+3&)$%$'23./' '(53,()5 H *0+'5)536(% 12'6'?3 '(53,()5 ,1$% J= %&'(' 6). '& 12'6'?3 7 :'/(%<3(% 12'6'?3 < /<),5)6) ! :'/(%<3(% 12'6'?3 < $,)&) . &34) %5 (3,%9./'

+,%'0C%& > %9%?(% 12'6'?3 @ +34')6(%L+3&)$%$'23./' '(53,()5 H *0+'5)536(% 12'6'?3 '(53,()5 ,1$% J=

205

*+,%.('/ 0) 123('4'

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

=C" /N#,# . D'7/<#&#2. 2. 7#Z J

K ^ W = . !O

IL 7 35./)

$,)&'() !

%' 1# %'2%' J/7,'3

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'()

! ,3&L 7

12'6'?3(

%' 1# %'2%' J/7,'3 /6).

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'() > ,3&L 7

12'6'?()

%' 1# %'2%' J/7,'3 $,1+)

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'() 7 35./)

$,)&'() !

%' 1# %'2%' J/7,'3

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'() ! ,3&L 7

12'6'?3(

%' 1# %'2%' J/7,'3 /6).

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'() > ,3&L 7

12'6'?()

%' 1# %'2%' J/7,'3 $,1+)

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'() 7 35./)

$,)&'() !

%' 1# %'2%' J/7,'3

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'() ! ,3&L 7

12'6'?3(

%' 1# %'2%' J/7,'3 /6).

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'() > ,3&L 7

12'6'?()

%' 1# %'2%' J/7,'3 $,1+)

7 &() $%&'()

! %L9)6/% %5 3&() $%&'()

> %<323 %5 3&() $%&'()

206

*+,%.('/ 0) 123('4'

*+,%.('/ 0) ,%&'536'

=O" /N#,# . D'7/<#&#2. 2. 7# >#?.5#2?- D)/1.B72/1 EJ.2.</3 J =

K ^ W O . !O 7

! %(;/%$)

=P" %'2%' 2/&# ?# 5/7/N )#>D'2#A# &#6/,' 7/5/I7,&'3 =Q" # %'2%' A'1.?. 7,/3 =R" '2

7 *D

! 3()

K \

207

954-9738-27-8 Ñîôèÿ, 2008