1
Unha sonora canción corría coma un río polas rúas da aldea; era a hora na que mozos e mozas, cansos dos traballos e das preocupacións do día, formaban ruidosos grupos na claridade da limpa tardiña, para expresar a súa alegría en sons tinguidos de melancolía. A soñadora tardiña envolvía de misterio o ceo azul transformando todo en vaguidade e distancia. Xa viña o solpor e non calaban as cancións. Coa bandurra nas mans, escapou entre os cantantes un mozo, o cosaco Liefko, o fillo do alcalde da aldea, un cosaco que leva un pucho de astracán, un cosaco que vai pola rúa batendo as cordas coa man e bailando a un tempo. Mais velaí que vai parando diante da porta dunha xata,1 rodeada de cerdeiras. De quen é a xata? De quen é a porta? Despois de calar un pouco comezou a tocar e a cantar: 1
xata: cabana, chouza rural típica de Ucraína.
2
“Xa está cerca a tardiña e o sol baixiño vén xunto miña, ai, vén, meu cariño.” “Seguro que non ha ter o sono profundo a miña fermosa de ollos claros”. Despois de rematar a canción e acercarse á ventana, dixo o cosaco: -Halia, Halia2! Dormes ou non queres verme? Has ter medo de que nos vexan ou, se cadra, non queres sacar a túa cara branquiña ao frío? Non teñas medo, que non che hai ninguén. A tardiña queceu e, se alguén aparece, tapareite co meu abrigo, envolvereite co meu cinto, agachareite nos meus brazos e ninguén nos verá; se vén o aire frío, arrimareite inda máis contra o meu peito e quecerás a bicos; cubrirei os teus brancos pés co meu sombreiro. Corazón meu, meu peixiño, prenda! Asómate un momento; inda que sexa, saca polo ventanuxo a túa branca man... Non, ti durmir, non dormes, rapaza orgullosa! Falou máis forte, con voz de quen se avergoña da humillación do momento: -Encántache facer a miña burla, adeus! Xa volvera as costas, puxera o pucho e xa se apartaba orgulloso do ventanuxo, peiteando de vagar as cordas da bandurra, cando o manubrio de madeira da porta xirou dando un renxido e a porta abriu de todo; envolta no crepúsculo, unha moza de dezasete primaveras mirou medrosa a un lado e outro e, sen soltar o manubrio de madeira, cruzou o limiar. Na penumbra, os ollos claros lucían sedutores como estreliñas; brillaba un fermoso colar de coral e ao ollo de lince do mozo non lle escapou o rubor que lle incendiaba as meixelas. -Mira que es impaciente!- díxolle ela a media voz- Xa te incomodaches! Como fuches escoller esta hora? Polas rúas anda a xente remexendo ás moreas... eu trémolle a todo...
2
Halia: diminutivo ruso de Hanna.
3
-Ai, pois non tremas, miña fermosa Halia, achégate máis a min- díxolle o mozo abrazándoa e sentando xunto a ela no limiar da porta, despois de apartar a bandurra que levaba colgada do pescozo cunha longa correa. -Sabes que me é duro pasar tempo sen verte. -Sabes que penso?- interrompeuno ela- Algo me di á orella que, de aquí adiante, xa non nos veremos tanto. A xente onda vós é ruín: as mozas miran con tantos celos e os mozos... E mesmo fixeime que a miña nai leva tempo botándome duras olladas. Estábache eu máis contenta entre estraños. Con estas últimas palabras saíulle na cara un aceno de angustia. -Non levas máis ca dous meses no teu lugar de nacemento e xa te aburres! Abúrrote eu? -Ti non me aburres- dixo ela cun sorriso- Eu quérote, cosaco de cellas negras! Quérote por eses ollos castaños que tes; cada vez que me miras con eles é como se a alma se me alegrara e me quedara a gusto. Que suave moves o teu negro bigote. Cando vas pola rúa tocando a bandurra encántame escoitarte. -Oh, miña Halia!- exclamou o mozo bicándoa e arrimándoa máis contra o peito. -Vale, xa chegou, Liefko! Dime antes se xa lle falaches ao teu pai? -De que?- dixo el, coma quen esperta do son- De que queremos casar? Falei. Mais a palabra ‘falei’ non soaba moi animada nos seus labios. -E que? -E que queres? O vello chocho fixo o xordo, conforme o seu xeito. Non escoita nada e inda rifa que se vou por aí, que se Deus saberá que trasnadas farei polas rúas cos mozos... pero non teñas pena, miña Halia, palabra de cosaco de que hei convencelo. -Non depende máis ca de ti, Liefko, dicir a palabra... Todo ha ser ao teu xeito. Eu só sei que, ás veces, non debía escoitarte, pero dis unha palabra e, sen querer, fago o que che parece. 4
-Mira, mira- continuou ela, apoiando a cabeza no seu ombro e levantando os ollos ao alto, onde palidecía o inmenso e quente ceo ucraíno que as engruñadas pólas das cerdeiras lles tapaban- Mira, alá, alá, lonxe, como brillan as estreliñas: unha, outra, unha terceira, unha cuarta, unha quinta...Será verdade que son os anxos de Deus que abren os ventanuxos das súas sagradas moradas no ceo e nos miran? Que, Liefko? Serán eles que miran a 5
nosa terra? E se a xente tivese ás coma os paxaros... alá habían voar alto, alto... ai, que medo! Onda nós non hai un carballo que chegue ao ceo, pero nalgún lugar, nunha terra afastada, seica hai unha árbore que co cumio chega ao propio ceo e Deus baixa por ela á terra a noite antes da Semana Santa. -Non, Halia, Deus ten unha longa escada que baixa do ceo ata a terra. Colócana os santos arcanxos antes do domingo de resurrección e, tan axiña como Deus pon o pé no primeiro chanzo, todas as ánimas impuras bótanse a voar e caen a milleiros de cabeza no inferno. Velaí por que en Semana Santa non hai na terra unha soa ánima impura. -Que mansa corre a auga, coma un neno no rolo!- continuou Hanna, sinalando un estanque rodeado por un sombrizo bosque de pradairos e salgueiros que afundían nel as súas lúgubres pólas. O estanque, coma un vello sen forza, retiña entre os seus fríos brazos o afastado ceo escuro, cubrindo de xeados bicos as ardentes estrelas, que escintilaban debilmente no medio do morno océano do ceo nocturno, coma quen presente a inminente aparición da brillante raíña da noite. Nun outeiro, xunto ao bosque, durmía unha casa de madeira coas contras pechadas e o tellado cuberto de musgo e malas herbas. Crespas maceiras medraban diante das súas fiestras, o bosque envolvíaa na súa sombra cubríndoa dunha estraña escuridade; un mato de abeleiras estendíase diante do seu limiar e corría ata o estanque. -Acórdame coma un soño…- dixo Hanna sen quitarlle a mirada de enriba- Hai moito, moito tempo, cando inda era pequena e vivía coa miña nai, desa casa contaban cousas terribles. Liefko, ti, has sabelas, seguro, cóntamo! -Deus vaia con elas, miña fermosa! Que non contarán as vellas e a xente ignorante? A ti non che ha servir máis que para asustarte e non durmir tranquila. -Cóntamo, cóntamo, mozo de cellas negras!- dixo ela acercándolle a cara á meixela e abrazándoo. 6
-Non, claro, ti non me queres. Ti tes outra moza. Non me vou asustar e durmirei tranquila pola noite. Agora si que non vou durmir, como non mo contes... Cóntamo, Liefko. -Con razón di a xente que anda o demo coas mozas e tíralles da curiosidade. Pois escoita, meu corazón. Hai moito tempo vivía nesa casa un sótnik3. O sótnik tiña unha filla, unha rubia señorita, branca coma a neve, como a túa cariña. Ao sótnik había tempo que lle morrera a muller e acordou casar con outra: “Hasme mimar coma sempre, papá, cando teñas outra muller?” “Hei, miña filliña, inda máis que antes hei arrimarte ao meu corazón e inda máis brillantes serán os pendentes e os colares que che regale! Trouxo o sótnik a muller nova á súa nova casa. Fermosa era a muller nova, branca e rosada era a nova muller, pero botoulle á fillastra unha mirada tan terrible que lle escapou un berro, nada máis vela. Así e todo, a severa madrasta non deu palabra en todo o día. Chegou a noite; o sótnik e a muller marcharon ao seu dormitorio e a branca señorita tamén se pechou no seu cuarto. Estaba triste e chorou, mais velaquí que unha estraña gata negra se desliza ata ela. O pelo bríllalle e as garras de aceiro trecoléanlle no chan. Ela, asustada, pegou un salto e sentou nun banco e a gata, atrás dela; saltou ao catre e a gata tamén. Entón, de súpeto, a gata botóuselle ao pescozo e púxose a afogala. Ela arrancouna cun berro e chimpouna ao chan, mais outra vez se desliza a estraña gata. Á filla entroulle entón tal furia que botou a man ao sable do pai que colgaba na parede e golpeou con el o chan. Alí quedou a pata coas garras de aceiro. A gata refuxiouse cun berro nun escuro recuncho. A muller nova botou todo o día sen saír do dormitorio. Saíu aos tres días cunha man vendada. A pobre da moza decatouse de que a madrasta era unha bruxa e que fora a ela a quen lle desgraciara a man. Aos catro días, o sótnik 3
sótnik: derivado da palabra rusa sot, ‘cen’, suboficial cosaco, especie de centurión, que mandaba en cen homes.
7
mandoulle á filla traer auga e varrer a xata, como a unha simple campesiña, e non aparecer polos apousentos do señor. Foille duro á pobriña, pero non había nada que facer: había que cumprir a vontade do pai. Aos cinco días o sótnik botou á filla da casa, descalza e sen unha codela de pan sequera para o camiño. Só entón a señorita comezou a chorar cubrindo a súa branca cara coas mans: “Acabaches coa túa propia filla, papá! E coa túa alma pecadora acabou a bruxa! Deus cho perdoe, porque, desgraciada de min, non quere que siga neste mundo!” -Velaí! Viches?- entón Liefko volveuse a Hanna sinalándolle a casa co dedoMira alá, un chisco despois da casa, a beira máis alta do estanque, a señorita botouse á auga desde aquela beira e desde entón xa non está neste mundo... -E a bruxa?” interrompeuno medrosa Hanna dirixíndolle uns ollos chorosos. -A bruxa? Ás vellas deulles por dicir que desde aquela, nas noites de luar, todas as afogadas saen ao xardín do señor para quentarse á luz da lúa e seica a filla do sótnik é a súa soberana. Unha noite seica viu á súa madrasta, botouse a ela berrando e chimpouna á auga. pero a bruxa amolouna daquela, pois baixo a auga converteuse nunha das afogadas e así foi como escapou ás canas verdes coas que as afogadas querían pegarlle. Failles ti caso ás mulleres! Tamén contan que a señorita reúne cada noite as afogadas e míralles a cara, unha por unha, intentando acertar cal delas é a bruxa e seica inda non acertou! Se atopa a algún vivo, obrígao a axudala a acertar, se non ameázao con afogalo na auga. Velaí, miña Halia, o que contan os vellos. O dono actual quere construír nese lugar unha destilería, mesmo trouxo un destilador profesional... Pero.. sinto voces! Han ser os nosos que volven do baile. Adeus, Halia, durme tranquila e non penses neses contos de vellas. Despois de dicir aquilo, abrazouna máis forte, bicouna e marchou. -Adeus, Liefko!- dixo Hanna, dirixindo os soñadores ollos ao bosque escuro. A esa hora unha enorme lúa brillante comezaba a recortarse maxestosa no 8
horizonte; inda estaba a metade oculta por tras da terra, pero xa enchía o mundo enteiro con aquela luz solemne. Os seus raios acariciaban o estanque e as sombras das árbores comezaban a distinguirse claramente sobre a verdura escura. -Adeus, Hanna!- sentiu por tras unhas palabras acompañadas de bicos. -Volviches!- dixo ela dando a volta. Pero apartouse ao ver diante un mozo descoñecido. -Adeus, Hanna- volveu sentir e volveu bicala alguén na meixela. -O demo había traer a estoutro!- dixo ela para si. -Adeus, querida Hanna! E inda un terceiro! -Adeus, adeus, adeus, Hanna… Os bicos caíanlle de todas partes. -Velaí toda a banda!- berrou Hanna escapando da tropa dos mozos adoecidos por collela. -Non se fartan de bicarme a todas horas! Deus meu, logo non poderei asomarme á rúa! Despois daquelas palabras pechou a porta de golpe e pasoulle a tranca de ferro dando un chío.
9
Coñecedes a noite ucraína? Que non coñecedes a noite ucraína! Fixádevos: no medio do ceo loce a lúa; ilumina a inmensa bóveda despexada que inda se volve máis grande; arde e respira. Toda a terra está bañada nunha luz de prata e un aire, de marabillosa pureza, fresco e sufocado a un tempo, transporta, cheo de neve, un océano perfumado. Noite divina! Noite encantada! Quietos e inspirados quedaron os bosques, cheos de escuridade, botando unha enorme sombra. Quedos e tranquilos están os estanques, as súas augas escuras e frías presas na triste escuridade dos verdes xardíns. Virxinais matos de ameneiros e cerdeiras bravas afundan timidamente as súas raíces nas xélidas augas, de cando en vez trémenlle as follas, como quen se enfada, cando o aire fresco do vento nocturno vén un instante roubarlles un bico. Toda a paisaxe dorme, mais enriba todo alenta, todo é marabilloso e solemne. Na alma todo é inmenso, prodixioso, no seu fondo xorden unha morea de harmoniosas visións prateadas. Noite divina! Noite encantada! De súpeto todo se anima: os bosques, os estanques e as sombras. Corre a maxestosa chamada do reiseñor ucraíno e parece que a lúa a escoita no medio do ceo. Que encantadora dorme a aldea no outeiro; inda máis brancos, inda máis claros brillan os grupos de casas baixo a lúa; inda máis nítidos se recortan nas sombras o seus muros 10
baixos. Os cantos calaron. Todo está en calma. A xente decente xa dorme. En ningún sitio hai máis luz que a dos ventanuxos. Só nalgunha porta unha familia retardada cea á deshora. -Así non se baila o hopak4! Estou vendo que non sempre se consegue. Con que contos me vén o compadre? Hop-trala, hop-trala, hop, hop, hop! Así falaba para si un muxik5 de mediana idade, que ía bailando borracho pola rúa. -Deus santo! Así non se baila o hopak, por que mentir? Deus meu, así non! Hop-trala, hop-trala! Hop, hop, hop! -Mira o home, que perdido vén! A un mozo inda lle quedaba ben, pero a ese vello porco!... Anda bailando de noite pola rúa, para que os rapaces lle fagan a burla! Así lle berrou unha vella que pasaba levando nos brazos un mangado de palla. -Métete na túa xata! Onde vai que é hora de durmir! -Xa vou!- dixo o muxik parando- Xa vou! Eu non recoñezo a ningún alcalde! Crerá el que é alcalde; alcalde por botarlle auga fría á xente morta de frío e mesmo levanta o nariz! Si, alcalde, alcalde! Eu son o meu propio alcalde. Velaí... ou que Deus me leve, que Deus me leve! Eu son o meu propio alcalde. Por iso e non porque... Acercouse á primeira xata que topou, parou diante do ventanuxo apalpando o cristal cos dedos para dar co manubrio de madeira e comezou a dicir: -Muller, abre! Muller, rápido, dígoche que abras! Que a este cosaco lle chegou a hora de durmir! -Onde vas, Kaliénik? Deches cunha xata allea!- berráronlle por tras rindo unhas mozas que volvían do baile- Cómpre indicarche a túa xata? 4 5
hopak: tipo de baile ucraíno. muxik:campesiño ruso.
11
-Indicádema, amables señoritas! -Señoritas? Escoitástelo?- respondeu unha- Que educado o Kaliénik! Só por iso haberá que indicarlle a súa xata... mais non! Antes, baila. -Bailar? Ai, que mozas tan agudas! Kaliénik expresábase de vagar, sorrindo, ameazándoas cambaleándose, porque as pernas non lle paraban no sitio.
co
dedo
e
-E deixádesme darvos un bico? Heivos dar un bico a todas, a todas! Púxose a correr atrás delas con pasos tortos. As mozas berraron aparvadas, pero colleron folgos e, ao ver que Kaliénik non tiña as pernas moi lixeiras, correron noutra dirección. 12
-Velaí está a túa xata!- berráronlle elas marchando e sinaláronlle unha isba6 moito máis grande que as demais, propiedade do alcalde da aldea. Obediente, Kaliénik marchou lentamente nesa dirección sen deixar de criticar ao alcalde. -Pero… quen é ese alcalde para excitar tan malas falas e rumores? Ai, ese alcalde é unha cara importante na aldea. Mentres Kaliénik chega ao final do seu camiño, nós habemos dicir algo sobre el. Nada máis velo ao lonxe, toda a aldea bota a man ao pucho. As mozas máis novas danlle os bos días. A que mozo non lle gustaría ser alcalde? O alcalde ten libre acceso a todas as caixiñas de rapé.7 Mesmo un robusto muxik aguanta o pucho na man todo o tempo que o alcalde ten os gordos e bastos dedos metidos na súa tabaqueira de madeira. Na xunta ou no consello da aldea, malia que o seu poder estea limitado a algúns votos, o alcalde sempre consegue que valla a súa e manda nivelar e alisar un camiño ou cavar foxos a quen lle parece. O alcalde ten mal humor, é rudo de aspecto e non lle gusta moito falar. Xa hai ben tempo- cando a gran tsarina Catarina, de feliz memoria, fora a Crimea- que o escolleran a el para a súa escolta; pasara dous días enteiros na misión e mesmo tivo a honra de sentar no pescante co cocheiro da tsarina. Desde aquela, o alcalde aprendeu a inclinar, caviloso, a cabeza con fachenda, alisar os longos bigotes caídos e mirar de esguello cos seus ollos de aguia; desde aquela, o alcalde, falen do que falen, sempre atopa o xeito de dirixir a conversa a cando el levara á tsarina sentado no pescante da carruaxe imperial. Ao alcalde gústalle facer o xordo ás veces, sobre todo cando escoita o que non lle convén. O alcalde non pode soportar á xente elegante: el sempre leva un pucho de negra la caseira e abróchase cun cinto de la colorado e ninguén lle viu nunca outra roupa, exceptuando, se cadra, naquela ocasión do paso da 6 7
isba: casa rusa de madeira, propia do campo. rapé: tabaco de picadura.
13
tsarina por Crimea, cando levara un abrigo azul de cosaco; así e todo, non está moi claro se, en toda a aldea, alguén acorda esa ocasión, mais o abrigo gárdao nunha arca baixo chave. O alcalde é viúvo, pero na súa casa vive unha cuñada que lle prepara o xantar e a cea, lava os bancos, branquea a xata, reméndalle as camisas e goberna a casa. Na aldea tamén din que non son parentes nin nada, pero nós xa sabemos que o alcalde ten moitos inimigos, encantados de divulgar sobre el toda clase de calumnias. Se cadra, tamén lles deu corda o feito de que á súa cuñada nunca lle agradou que o alcalde marchara a un campo onde traballaran labregas, nin onda un cosaco que tivese filla moza. O alcalde é birollo, pero o ollo que lle queda é doente e pode ver ao lonxe unha boa paisana; así e todo, non o dirixe el sobre unha cara fermosa antes de asegurarse de que a súa cuñada non o pode ver. Xa dixemos acerca do alcalde case todo o que cómpre e o borracho do Kaliénik non chegou á metade do camiño, mais inda ha obsequiar ao alcalde con todas as finas palabras que só a súa lingua sabe atopar, tan disposta a todas as trangalladas, menos ao que vén ao caso.
14
-Que non, que non, rapaces, que non quero! Que perdidos sodes! Non vos chegou andar por aí de troula? Sen iso, xa nos teñen por perdidos. Mellor ide durmir! Así lles falaba Liefko aos disolutos dos compañeiros que viñan propoñerlle novas trasnadas. -Adeus, amigos, pasade a noite tranquilos! Escapou deles con rápidos pasos pola rúa. “Estarán durmindo os claros ollos da miña Hanna?” pensou acercándose á xata, xunto ás cerdeiras que xa coñecemos. No medio do silencio sentíase unha conversa tranquila. Liefko parou. De súpeto brillou unha camisa entre as árbores. 15
“Que será iso?” pensou acercándose e escondeuse detrás dunha árbore. A luz do luar iluminou a cara dunha moza de pé diante del. “É Hanna!...pero quen é ese home alto de costas que está con ela?” En balde o mirou. A sombra cubríao de pes a cabeza, só lle daba a luz un pouco por diante, só un paso máis, pero tiña medo de que o descubrisen. Apoiouse silandeiro nunha árbore e decidiu quedar no sitio. A moza pronunciou claramente o seu nome. -Liefko? Liefko inda é un neno!- dixo rouco e a media voz o home alto- Se algún día o atopo onda ti, agárroo polos pelos... “Gustaríame saber quen é o fulano para tanto gabarse de agarrarme polos pelos!” Liefko falou baixiño e estirou o pescozo tratando de non perder unha palabra, pero o descoñecido continuou tan quedo que non puido entender nada. -Non che dará vergoña!- dixo Hanna cando aquel acabou coa súa parolaMentes, tratas de amolarme; ti non me queres e nunca hei crer que me queiras! -Xa sei- seguiu o home alto- Liefko díxoche tantas parvadas que che puxo a cabeza tola. Entón pareceulle ao mozo que a voz do descoñecido non lle era tan descoñecida, como se xa a escoitara. -Xa lle aprenderei a Liefko quen son eu!- e o descoñecido inda seguiu- Cre que non vexo todas as súas xogadas. Fillo de cadela, ha probar que puños teño.” Diante destas palabras, Liefko xa non puido conter a rabia. Deu tres pasos cara el e ergueu a man con todas as ganas para darlle ao descoñecido un golpe tal que, malia a súa visible forza, se cadra non había quedar no sitio, pero, nese momento, a luz deulle de cheo no rostro e Liefko quedou aparvado ao ver diante del ao seu pai. Só un espasmo involuntario da cabeza e un lixeiro asubío entre os dentes expresaron o seu asombro. Ao lado sentiuse un ruído; Hanna marchou á xata voando lixeira e pechou a porta dun golpe. 16
-Adeus, Hanna!- berrou nese momento un dos mozos acercándose por tras e abrazando ao alcalde, pero recuou asustado dun salto ao toparse co seu duro bigote. -Adeus, fermosa!- berrou outro, mais esta vez un violento empuxón do alcalde mandouno polo aire. -Adeus, adeus, Hanna!- berráronlle algúns mozos, colgándoselle do pescozo. -Non afogaredes, malditos lacazáns!- berrou o alcalde, soltándose deles e pateando o chan- Que teño eu para parecerme a Hanna, fillos de Satanás? Oxalá acabedes na forca coma os vosos pais! Xuntástesvos como as moscas no mel! Xa vos darei eu Hanna! -O alcalde, o alcalde, é o alcalde!- berraron os rapaces escapando en todas as direccións. -Ai ho, papá- dixo, reposto do seu asombro Liefko, seguindo coa mirada ao alcalde que marchaba xurando. “Velaí os trucos con que anda! Estupendo! E ti preguntándote por que razón facía sempre o xordo, cada vez que ías falarlle do asunto! Ti deixa, vello tramposo, vouche aprender a roldar as fiestras das mozas; vouche aprender a roubar as mozas alleas!”- Ei, rapaces! Vinde, vinde- berrou acenándolles aos mozos coa man e volveu xuntarse unha morea deles. 17
-Vinde aquí! Mandeivos durmir, pero cambiei de idea; estou disposto a saír convosco toda a noite, se fai falta. -Mira que cousa!- dixo un corpulento mozo de ombros anchos con fama de ser o máis festeiro e carallán da aldea- A min paréceme todo aburrido cando non se pode saír como está mandado e armar trangalladas. Síntome como se me faltase algo, como se perdese o pucho ou a pipa, quero dicir, non coma un cosaco e velaí. -Estades hoxe dispostos a incomodar ben ao alcalde? -Ao alcalde? -Si, ao alcalde. E logo, que se cre? Trátanos coma se fose o xefe dos cosacos e non lle chega con facer de nós o que quere, senón que inda anda tentando as nosas mozas. Penso que non hai en toda a aldea unha boa moza atrás da que non correra o alcalde. -Así é, así é!- berraron cunha soa voz todos os mozos. -Rapaces, que clase de servos somos? Seica non somos da mesma raza ca el? Somos, a Deus grazas, cosacos libres! Rapaces, probarémoslle que somos cosacos libres! -Probarémosllo!- berraron os mozos- E, tratándose do alcalde, non hai que esquecer ao secretario. -Non esqueceremos ao secretario!- A propósito, discorrín unha canción sobre o alcalde. Veña, vóuvola aprender- proseguiu Liefko, golpeando coa man as cordas da bandurra. -Escoitade, que cada un se disfrace do que lle pareza! -De carallada, alcalde dos cosacos!- dixo un robusto carallán, dando cun pé no outro e batendo coas mans.
18
-Que luxo! Que ganas! Cando te pos tolo parece como se che acordaran os vellos tempos. Que ben, que a gusto a alma; síntome coma no paraíso. Veña, caralláns! Veña, carallada! A tropa botou a correr armando barullo polas rúas. As vellas devotas, que espertaban polos berros, abrían os ventanuxos e persignábanse con mans adormecidas dicindo: -Agora si que van os mozos de carallada.
19
Non quedaba máis ca unha soa xata iluminada no fondo da rúa: a vivenda do alcalde. Xa había un cacho que o alcalde acabara de cear e xa levaría ben tempo durmindo, se a esa hora non tivese un visitante, un destilador enviado para construír unha destilería por un terratenente, dono dunhas poucas leiras entre os cosacos libres. Xusto baixo as imaxes,8 no lugar de honor, sentaba o visitante, un home baixo e gordecho, cuns olliños sempre riseiros, nos que parecía escrita a satisfacción coa que fumaba a súa corta pipa; non paraba de chuspir e de premer co dedo o tabaco que caía convertido en cinza. Unha nube de fume erguíase lixeira por riba envolvéndoo nunha néboa azulada. Parecía como se á enorme cheminea dunha destilería, aburrida de estar asentada no seu tellado, lle dese por ir de paseo para acabar sentando á mesa, conforme é debido, na xata do alcalde. Por baixo do nariz saíalle un bigote curto e espeso,
8
as imaxes: tradicionalmente o mellor lugar da casa era reservado para colgar unha imaxe relixiosa: a virxe co neno ou similar.
20
tan borroso na atmosfera de tabaco que parecía un rato que o destilador atrapara e levara sobre a boca, acabando co monopolio do gato de ámbar. O alcalde, como anfitrión que era, non levaba máis ca unha camisa e anchos pantalóns de liño. A súa mirada de aguia, coma o sol da tardiña, pouco a pouco comezaba a chiscar e a escurecer. No cabo da mesa fumaba unha pipa un de entre as decenas de aldeáns que formaban a tropa do alcalde, e, por respecto ao anfitrión, sentaba co abrigo posto. -Pensa vostede- dixo o alcalde volvéndose ao destilador e tapando a boca que se lle abría- instalar logo a súa destilería? -Se Deus quere, este outono xa destilamos. Para a festa da intercesión da virxe, apóstolle a que os pés do señor alcalde han ir trazando eses pola estrada. Ao pronunciar esas palabras, os olliños do destilador desapareceron e, no seu lugar, ilumináronselle unhas faíscas que lle chegaban ata as orellas, o peito comezoulle a trecolear coa risa e os seus alegres labios deixaron un momento a fumegante pipa. -Deus o queira!- dixo o alcalde debuxando coa boca algo parecido a un sorrisohoxe, grazas a Deus, as destilerías xa van aparecendo, mais, ao tempo, cando eu escoltara á tsarina pola estrada de Piereiaslav, o defunto Biesborodko... -Pero, amigo, que tempos che acordan! Daquela desde Kremenchug ata Romni non se contaban dúas destilerías. Pero agora... escoitaches o que inventaron eses malditos alemáns? Seica van destilar non con leña, como todo cristián honrado, senón cun vapor diabólico...- E ao dicir estas palabras o destilador mirou caviloso a mesa e as súas mans estendidas por riba- Como é ese vapor, ai Deus, non cho sei! -Que parvos eses alemáns, Deus nos libre!- dixo o alcalde- Habíalles dar eu uns paus a eses fillos de cadela! Onde se viu nunca que se puidese destilar con vapor, ou? Como tampouco se pode levar á boca unha cullerada de sopa sen queimar os labios, como un porquiño... 21
-Ai, amigo- declarou a cuñada, despois de sentar na estufa cruzando os pés por baixo- vas vivir todo este tempo onda nós sen a muller? -E para que a quero? Outra cousa sería se sacase dela algo bo. -Seica non está boa?- preguntou o alcalde espetándolle enriba o seu ollo. -Como vai estar boa! É máis vella que o demo! Ten a cara chea de engurras, como un saco baleiro. A baixa constitución do destilador volveu a trecolear cunha violenta risada, pero nese momento algo comezou a tentar a porta. A porta abriuse e atravesou o limiar un labrego sen quitar o pucho, coma quen non quere a cousa, e plantouse no medio da xata, mirando ao teito coa boca aberta. Era o noso vello coñecido Kaliénik. -Por fin na casa!- dixo sentando no banco xunto á porta, sen prestar atención aos presentes- Mira que o demo me fixo longo o camiño! Andas e andas e non se lle ve o final! Teño as pernas como se alguén mas tronzara. Ei, vella, alcánzame a zamarra para deitarme. Ao forno non che me acerco, non che me acerco. Deus, como me doen as pernas! Alcánzama, que está aí, baixo as imaxes; só mira de non tirar a cunca coa picadura de tabaco. Non, deixa, non a toques, non a toques! Debes estar borracha hoxe... Fóra de aí, que xa a collo eu. Kaliénik ergueuse un chisco, pero espetouno no banco unha forza invencible. -Dá gusto- dixo o alcalde- chega á casa allea e ponse a mandar coma na súa casa! Poñédeo fóra de vez! -Déixao quedar, amigo!- dixo o destilador colléndolle a man- Este home dános proveito: canta máis xente así... a destilería ha irnos de marabilla! Así e todo esas palabras non as inspiraba a bondade, senón que o destilador cría en todas as supersticións e botar a un home que xa estaba sentado, conforme pensaba, daba mala sorte. 22
-E cando chegue a vellez, que!- gruñía Kaliénik deitándose no banco- Inda estaría ben se estivese borracho, pero non o estou. Non estou borracho, ai, Deus! Por que hei mentir? Estou disposto a afirmalo diante do propio alcalde. E o alcalde, a min que? Non había rebentar, fillo de cadela! Chúspolle por riba! Oxalá lle pase por riba un carro a ese demo birollo! Botarlle á xente auga en plena xeada!” -Ai ho! Colouse un porco na xata e pon as patas na mesa- dixo o alcalde erguéndose incomodado do seu sitio; mais nese momento caeulle aos pés unha pesada pedra que entrou rompendo a fiestra en mil cachos. O alcalde quedou parado. -Como chegue a saber- dixo o alcalde collendo a pedra do chan- quen é o desgraciado que tirou a pedra, hei aprenderlle a tirarse el mesmo! Que bromas!- continuou el examinándoa na man cunha ollada inflamada- Non había atragoárselle a pedra! -Para, para! Deus te libre, amigoparouno o destilador pálido- Deus te libre neste e no outro mundo de botarlle a ninguén esas maldicións! -Xa chegou o avogado defensor! Que vaia a paseo! -Nin se che ocorra, amigo; seica non sabes o que lle pasou á miña defunta sogra? -Á túa sogra? -Si, á miña sogra. Unha tardiña, se cadra, algo máis cedo que hoxe, sentaron para cear a miña defunta sogra e o meu defunto sogro, o criado, 23
a criada e uns cinco nenos. A sogra sacou para a bandexa unhas galuskas9 da pota, para que non estivesen tan quentes. Despois do traballo, todos estaban famentos e non podían esperar que arrefriasen, así que as colocaban en longos espetos de madeira e púñanse a comer. De onde chegou, de súpeto, un home e quen viña sendo, iso saberao Deus; invítano a achegarse á mesa. Como non darlle de xantar a un home con fame? Tamén lle deron un espeto, mais o invitado ataca nas galuskas, coma unha vaca na herba. En canto eles comían unha e metían os espetos a por outra, o fondo da bandexa xa quedara pulida como o piso dun palacio. A sogra volve traer máis pensando: o invitado xa estará farto e ha tragar menos. Nada diso, inda se puxo a comer con máis ansia! E volveu deixar baleira a segunda bandexa. Entón a sogra pensa: “Pero non habías afogar coas galuskas!” Inda non acabara a famenta sogra de pensalo, cando afogou de súpeto e caeu. Botáronse a valerlle, mais velaí que xa dera o seu último alento. -Estívolle ben a ese maldito lambón, como ten que ser!- dixo o alcalde. -Estaríalle, mais non quedou aí a cousa. Desde ese momento a miña sogra xa non tivo tranquilidade. Nada máis vir a noite, canda ela chega o morto, senta sobre a cheminea, o maldito, cunha galuska entre os dentes. De día todo está tranquilo, nin traza del, pero nada máis vir a noitiña, mira ao teito e xa está sentado sobre a cheminea o fillo de cadela! -Coa galuska entre os dentes? -Coa galuska entre os dentes! -Incrible, amigo! Escoitei algo moi parecido dunha defunta... Entón o alcalde parou. Ao pé da fiestra sentíase un rumor e pegadas de bailaríns. Primeiro soaron as pousadas cordas dunha bandurra e unha voz comezou canda elas. As cordas puxéronse a vibrar con máis forza e unhas voces a acompañala e unha canción empezou a soar impetuosa: 9
galuskas: boliñas de pasta típicas da cociña ucraína, moi parecidas aos gnocchi italianos.
24
“Rapaces, seica non escoitastes? O noso alcalde non é dunha peza! Ao birollo do noso alcalde ándanlle soltas todas as xuntas da cabeza. Apértalle ao alcalde, toneleiro, as xuntas dos teus aros de aceiro, O engruñado do alcalde ten pelo cano É máis vello que o demo e máis parvo! Mais inda así é vicioso e adoecido Chíscalle o ollo a todas as rapazas... Pero que parvo, máis que parvo! Cómpreche ben ir onda as mozas O que máis che cómpre é ir á tumba! Collédeo polo bigote, polo pescozo, Polas guedellas, polas guedellas! -Que tremenda canción, amigo!- dixo o destilador inclinando un chisco a cabeza e volvéndose ao alcalde, estupefacto diante de tal atrevementoTremenda! O único malo é que mencionan ao alcalde con palabras non moi amables... Volveu poñer as mans sobre a mesa cunha suave emoción nos ollos, disposto a escoitar, pois baixo a fiestra trecoleaban risos e berros. - Outra vez! Outra vez! Mais unha mirada aguda había ver que a sorpresa non deixou moito tempo ao alcalde parado no sitio. Só o gato experimentado deixa ás veces correr dese xeito ao rato inexperto arredor do propio rabo, que traza rápido un plan, cando lle corta o camiño ao burato. Inda estaba o solitario ollo do alcalde dirixido á fiestra, cando, despois de acenarlles aos asistentes, xa tiña a man sobre a madeira do manubrio da porta. 25
De súpeto, sentiuse un berro na rúa e o destilador, que entre as súas calidades tamén contaba a curiosidade, despois de encher de tabaco a pipa, saíu correndo á rúa, pero os pillabáns xa se dispersaran. -Non, ti non me escapas!- berraba o alcalde tirando polo brazo dun home cunha zamarra negra de la de ovella coa pel volta. O destilado foi correndo para verlle a cara a ese infractor da orde, máis recuou asustado ao ver a longa barba e o fociño estrañamente colorado. -Non, ti non me escapas!- berraba o alcalde que seguía a tirar do prisioneiro dereito cara a porta; este non parecía opoñer resistencia, senón que o seguía tranquilo, como quen está na súa casa. -Carpo, abre a despensa!- díxolle o alcalde a un asistente- Metémolo na despensa escura e despois imos espertar ao secretario, xuntamos aos asistentes, pillamos a todos eses lacazáns hoxe mesmo e ditamos sentenza! O asistente púxose a fedellar nun pequeno pecho que colgaba na entrada e abriu a despensa. Nese momento o preso, aproveitando a escuridade da entrada, liberouse da súa man cunha forza inesperada. -Onde vas?- berrou o alcalde colléndoo do pescozo inda con máis forza. -Deixa! Que son eu!- sentiuse unha voz fina. -Non che vai valer, non che vai valer, amigo! Xa podes disfrazarte de demo ou de muller, a min non me amolas! Botouno á despensa escura de tal xeito que o pobre do preso comezou a laiarse en canto aterrou no chan. A seguir dirixiuse, escoltado polo asistente, á casa do secretario; atrás deles, botando fume coma un barco, ía o destilador. Os tres ían cavilosos, coas cabezas gachas, cando, ao entrar nunha rúa escura, de súpeto, berraron a un tempo, despois de levar un bo golpe na fronte. Respondeulles un berro semellante. O alcalde, chiscando os ollos, viu asombrado ao secretario con dous asistentes. 26
-Ía á túa casa, señor secretario! -E eu onde a túa excelencia, señor alcalde! -Están pasando cousas raras, señor secretario! -Cousas ben raras, señor alcalde! -O que? -Os rapaces andan adoecidos! Corren en bandadas polas rúas. Acórdanse da túa excelencia con tales palabras... que dá vergoña dicilas, mesmo a un moscovita borracho habíalle dar reparo repetilas coa súa sucia lingua. 27
O delgado secretario, cos seus bombachos a cadros e o seu chaleco cor do levedo, dicía todo isto estirando o pescozo cara diante para volvelo de seguida á súa posición anterior. -Estaba collendo o sono cando me levantaron da cama eses malditos lacazáns cos seus porcos berros e ruídos! Dispúñame a darlles unha boa rifa, mais, en canto puña os bombachos e o chaleco, desapareceron correndo cada un polo seu lado, pero, así e todo, o xefe non nos escapou e agora segue cantando na xata onde pechan aos presos. Ardíame a cabeza por saber quen é o paxaro, pero ten o fociño tan pintado de cinza, coma o propio demo que forxa os cravos para os pecadores. -E como vai vestido, señor secretario? -Cunha zamarra negra coa pel virada, o fillo de cadela! -Ah! Non estarás mentindo, señor secretario? E se ese lacazán estivese agora pechado na miña despensa? -Non, señor alcalde! Ti serás quen se equivocou, sinto dicilo! -Traede unha luz, imos velo! Trouxeron a luz, abriron a porta e o alcalde berrou asombrado ao ver diante del á súa cuñada. -Dime, se fas o favor- con tales palabras empezou ela- se xa perdiches a cabeza de todo? Tiñas nese cabezón teu de birollo unha pinga de cerebro cando me botaches á despensa escura? E tan bo día que non peguei coa cabeza no gancho de ferro; seica non che berrei que era eu? Agarráchesme coas túas patas de ferro, maldito borracho, e empuxáchesme! Non habían empuxarte así os demos no outro mundo!... Esa última palabra pronunciáraa ela xa fóra, na rúa, onde se dirixira fose pola razón que fose. -Si, xa vexo que es ti!- dixo o alcalde recobrando o sentido- E ti que dis, señor secretario? Non é un desgraciado ese canalla? -Si, un desgraciado, señor alcalde! 28
-E non será hora de darlles unha boa lección a todos eses pillabáns e devolverlles a seriedade? -É ben tempo, ben tempo, señor alcalde! -Os parvos cren... Pero que carallo? Pareceume sentir berrar á miña cuñada na rúa... Os parvos cren estar á miña altura. Pensan que eu son un dos seus compañeiros, un simple cosaco! A súa tose e o xiro do pequeno ollo arredor da súa cunca, ao repasalos un despois do outro, deulles a entender que o alcalde se dispuña a dicir algo importante. -No mil... Ai, esas malditas datas... Inda que me maten, non me han acordar! Pois un ano, ao comisario que había daquela, un tal Ledachi, déronlle a orde de elixir entre os cosacos ao máis intelixente de todos. Oh! Este “Oh” pronunciouno o alcalde levantando o dedo. -O máis intelixente de todos! Para escoltar á tsarina. Eu daquela... -Para que falar! Xa o sabe todo o mundo, señor alcalde! Todos saben como mereciches o favor da tsarina, pero agora recoñece que eu tiña razón e que cargaches a túa alma cun pecadiño ao dicir que colleras a ese lacazán coa zamarra virada. -Ah, no que toca a ese demo coa zamarra virada, ese ha servirlles aos outros de escarmento cando lle poña as cadeas e o castigue exemplarmente. Que saiban quen manda! Pois quen nomeou ao alcalde máis que o tsar? Despois xa nos ocuparemos dos outros lacazáns; non me esquece como eses malditos canallas meteron na horta o fato dos porcos para que me comeran as coles e os cogombros; non me esquece como eses fillos do demo se negaron a mallar o meu gran, non me esquece... pero que os leve o demo, cómpreme saber sen falta quen é ese canalla coa zamarra virada. -Paréceme que ha ser un bo paxaro!- dixo o destilador, quen ao longo de toda a conversa fora cubrindo as meixelas de fume como un canón durante unha 29
batalla, e, despois de sacar a corta pipa, transformara os labios nun surtidor de néboa. -De calquera forma, a ese home non estaba mal telo na destilería, mais inda mellor quedaría colgado do alto dun carballo coma un farol. Tal agudeza non lle pareceu estúpida de todo ao destilador e, de seguida, sen esperar a aprobación dos outros, acordou premiarse co seu riso rouco. Nese momento xa estaban cerca da pequena xata á que pouco lle faltaba para caer. Aos nosos viaxeiros medroulles a curiosidade e agrupáronse todos á porta. O secretario sacou unha chave coa que se puxo a fozar arredor do pecho, pero esa era a chave do seu baúl. Medrou a impaciencia. O secretario meteu a man no peto e comezou a buscar e a xurar sen atopala. -Velaquí!- dixo, ao fin, inclinándose e sacándoa das profundidades do espazoso peto dos seus bombachos de lona. A estas palabras, os corazóns dos nosos heroes fundíronse nun so, enorme, que comezou a latexar cun latexo irregular, tan forte que nin sequera o podía afogar o trecoleo do pecho. Abriuse a porta e o alcalde quedou pálido coma o liño; o destilador sentiu un arrepío e os pelos parecíanlle querer saír voando; o espanto pintouse na cara do secretario; os asistentes quedaron espetados no chan, incapaces de pechar as bocas que abriran a un tempo: diante deles estaba a cuñada. Inda que non menos sorprendida ca eles, así e todo, volveulle antes a ela o sentido e fixo ademán de acercarse a eles. -Para!- berroulle o alcalde con salvaxe voz e pechoulle a porta na cara. -Señor, isto é cousa do demo!- continuou el- Lume! Máis lume! Tanto me ten que sexa unha xata pública! Prendédelle lume, prendédello e que non queden nin os ósos do demo na terra! A cuñada, espantada, púxose a berrar ao escoitar por tras da porta o terrible veredicto. 30
-Que facedes, amigos!- dixo o destilador- Pola gloria de Deus, xa tedes canas e non aprendestes nada! Unha meiga non arde con simple lume! Só o lume dunha pipa pode queimala como é debido. Tranquilos, que xa me encargo eu de todo! Despois de dicir iso puxo unha brasa da pipa nun feixe de palla e comezou a soprarlle. En tanto, a desesperación apoderárase da alma da pobre cuñada e puxérase a suplicarlles e a disuadilos a berros. -Parade, amigos! Por que cometer un pecado en balde? -Se cadra non é cousa do demo!- dixo o secretario- E se iso, quero dicir, o que está aí dentro, consente en persignarse, iso ha ser proba certa de que non é o demo. A proposición foi aceptada. -Está calado, Satanás!- continuou o secretario arrimando os labios a unha fenda na porta- Se non te moves do sitio, abrimos a porta! A porta abriuse. -Persígnate!- dixo o alcalde ollando ás súas costas, coma se escollese por onde escapar, en caso de necesidade. A cuñada persignouse. -Que vai ser o demo! Non é máis que a cuñada! -Que maligna forza, muller, te meteu neste burato? A cuñada contoulles entre xemidos como os canallas a colleran á forza na rúa e, malia a súa resistencia, a meteran pola fiestra grande da xata e pecharan a fiestra con puntas. O secretario botou unha ollada: as bisagras da fiestra grande estaban forzadas e estaba apuntalada só contra o marco de riba.
31
-E ti, que! Satanás birollo!- berrou ela acercándose ao alcalde, que comezou a recuar sen quitarlle o ollo de enriba. -Ben sei a túa idea: o que querías era desfacerte de min e quedar libre para ir atrás das mozas sen que ninguén puidese ver como tolea un avó cheo de canas. Pensas que non sei que estiveches falándolle a Hanna onte á noitiña? Ai, seino todo. Sonche mala de amolar e inda moito máis para un estúpido coma ti. Lévoche aguantado moito, pero despois non te queixes... Dixo así, sacoulle o puño e marchou deixando abraiado ao alcalde. -Isto tivo que ser cousa do demo- pensou el rascando a cabeza. -Collémolo- berraron os asistentes entrando nese instante. -A quen collestes?- preguntou o alcalde. -Ao demo coa zamarra virada. -Entregádemo!- exclamou o alcalde agarrando polo brazo ao prisioneiro que traían. -Pero, estades mal da cabeza, ou? Este é o borracho de Kaliénik. -Que desgraciado! Tivémolo entre as nosas mans, señor alcalde!- contestaron os asistentes- pero no rueiro rodeáronos os malditos rapaces, puxéronse a bailar, a empuxarnos, a tirarnos da lingua e conseguiron sacárnolo das mans... Que o demo os leve! Como acabou entre as nosas mans este espantallo no lugar do outro, só Deus o sabe. -Pola miña autoridade, polo distrito enteiro, mando- dixo o alcalde- coller de seguida a ese bandido, de calquera xeito, e a todos os que atopedes na rúa para castigalos! -Piedade, señor alcalde!- berraron algúns poñéndose de xeonllos. -Deberas ver que caras tiñan, que Deus nos mate se, desde que nacemos e nos bautizaron, vimos fociños tan noxentos! Tanto asustarían a un home honrado que despois non habería muller que lle quitase o susto. 32
-Susto héivolo dar eu! Que? Non queredes obedecer? Dádesvos a man con eles? Sodes rebeldes! Que é isto? Pero que é isto? Promovedes a rebelión! Vós... vós... Comunicareillo ao comisario! Agora mesmo. Oístes? Agora mesmo! Correde, voade coma paxaros! Que vos vou... Que me ides… Todos marcharon correndo.
33
Sen preocuparse de cousa ningunha, sen inquietarse polos perseguidores enviados atrás del, o culpable de toda esta desfeita achegouse a modiño á vella casa e ao estanque. Non fai falta, penso, dicir que era Liefko. A súa zamarra negra estaba desabotoada, o pucho levábao na man. O suor caíalle aos chorros. Maxestoso e sombrizo escurecía o bosque de pradairos. Só a súa estrema, exposta á lúa, estaba salpicada dun fino po de prata. O estanque inmóbil exhalaba frescor sobre o canso camiñante invitándoo a repousar na súa beira. Todo estaba tranquilo; no máis profundo do bosque non se sentía máis que o eco do reiseñor. Un sono invencible comezou logo a pecharlle as pupilas; os cansos membros inclinábanse ao descanso e ao sopor, a cabeza topeneáballe... -Non, se inda hei quedar aquí durmido!- dixo poñéndose en pé e fregando os ollos. 34
Mirou ao seu redor: a noite parecía inda máis brillante. Un resplandor estraño e fascinante fundíase co brillo da lúa. Nunca lle cadrara ver nada parecido. Unha néboa de prata caía sobre o entorno. Un aroma de maceiras floridas e de flores noitaregas fluía por todo o chan. Con asombro miraba el as augas inmóbiles do estanque; a vella casa señorial reflectíase nel boca abaixo, nítida e con clara maxestade; no lugar das sombrizas persianas víanse fiestras e portas de vivos cristais; a través dos límpidos cristais brillaban os dourados. Mais velaquí que se sentiu como abrir unha fiestra. Contendo o alento, sen tremer, nin desviar a mirada do estanque, sentiuse transportado ao seu fondo; viu primeiro aparecer nunha fiestra un branco cóbado e despois asomarse unha fermosa cabeciña de brillantes ollos que relucían entre as ondas dos cabelos castaños e apoiarse sobre o cóbado. Viuna abanear lixeiramente coa cabeza, remexer cos brazos e sorrir...o corazón comezoulle a bater... un tremor percorreu a auga e a fiestra volveu pecharse. Apartouse tranquilamente do estanque e mirou a casa; as sombrizas persianas estaban abertas; a lúa brillaba nos cristais. -Mira que pouco hai que fiarse dos contos da xente- pensou el- A casa é nova, as cores vivas, coma se a acabasen de pintar hoxe. Alí vive alguén. Calou e acercouse máis. Na casa todo estaba tranquilo. Forte e claro soaba o brillante canto do reiseñor; cando se extinguiu en languidez e voluptuosidade, sentiuse o rumor e o trecoleo dos grilos ou os sonoros paxaros das lagoas golpeando co esvaradío pico no ancho espello da auga. Unha suave calma sentiu Liefko no corazón. Afinou a bandurra e púxose a cantar: Ai, lúa, luíña miña Ai, ti co teu claro brillo. Ai, ilumíname a casiña onde está a moza fermosa. Unha fiestra abriuse lentamente e a mesma cariña que vira reflectida no estanque mirábao escoitando atentamente a canción. As súas longas cellas case lle ocultaban os ollos; estaba completamente pálida, coma un pano, coma o luar; pero que marabillosa, que fermosa! Trazou un sorriso!... Liefko comezou a tremer. 35
Cántame unha canción, cosaco!- rogoulle baixiño inclinando a cabeza a un lado e baixando as súas densas cellas. -E que canción podo eu cantarche, miña clara señorita? Unhas lágrimas comezaron a correrlle polo pálido rostro. -Mozo- dixo ela cunha inexplicable emoción nas súas palabras- mozo, atópame a miña madrasta! Non che chorarei nada, recompensareite, fareite rico e opulento! Téñoche mangas bordadas, colares, corais. Dareiche un cinto de perlas bordadas. Téñoche ouro... Mozo, atópame a miña madrasta! É unha bruxa terrible. Non me deixou un segundo en paz. Maltratoume, fíxome traballar coma unha simple campesiña. Quitoume a cor das meixelas cos seus diabólicos encantamentos. Mira o meu branco pescozo. Non marchan, non marchan! Non hai xeito de que marchen as marcas azuis das súas garras de aceiro. Mira os meus brancos pés: moito andaron e non só nas alfombras... pola area ardente, pola terra empapada, polas silvas que rabuñan andaron! E os meus ollos. Mira os meus ollos, non ven coas lágrimas!... Atópama, mozo, atópame a miña madrasta! A súa voz comezaba a subir pero cortouse de súpeto. Regatos de lágrimas baixábanlle pola pálida cara. Ao mozo un sentimento de opresión, cheo de tristeza, premeulle o peito. - Por ti estou disposto a todo, miña dama!- dixo el co corazón emocionadoMais como ou onde podo atopala? -Mira, mira!- dixo ela rápido- Velaí está! Na beira do estanque baila en coro coas miñas rapazas e toma un baño de lúa, pero é lista e astuta. Colleu o aspecto dunha afogada, pero dáme o corpo que está alí. Afogo, sufócome por culpa dela. Por culpa dela non podo nadar lixeira e libre coma un peixe. Afundo e marcho ao fondo como unha chave. Búscaa, mozo! Liefko mirou cara a beira; nunha fina néboa de prata albiscábanse unhas mozas lixeiras coma sombras en brancos camisóns, como un lameiro adornado de lirios; colares e ducados dourados brillábanlles nos pescozos, pero elas estaban pálidas; era como se 36
os seus corpos estivesen formados por nubes transparentes que brillaban atravesadas polo luar de prata. Bailando en coro acercáronse máis. Sentíronse as voces. -Ao corvo, xoguemos ao corvo!- comezaron todas a murmurar, como se fose o rumor do canedo rozado polos aéreos labios do vento, na calma do crepúsculo. -A quen lle toca facer de corvo?
Sacaron as sortes e saíu unha rapaza de entre o grupo. Liefko fixouse nela. A cara, os ombreiros, todo nela era igual que nas demais. O único salientable era 37
que facía o seu papel de mala gana. A tropa estirouse nunha ringleira que escapou lixeira dos ataques do seu depredador. -Non, eu non quero facer de corvo!- dixo a rapaza caendo de canseira- Dáme pena andar roubándolle os pitiños á súa pobre nai!” -Ti non es a bruxa!- pensou Liefko. -Entón quen fai de corvo? As mozas volveron sacar as sortes. -Eu farei de corvo!- ofreceuse unha no medio delas. Liefko fixouse na súa cara con atención. Rápida e audaz ía atrás da ringleira e botábase a todas partes para atrapar a súa presa. Entón Liefko comezou a decatarse de que o seu corpo non brillaba tanto como o das demais e no seu interior víase algo negro. De súpeto sentiuse un berro. O corvo botárase a unha do grupo, agarráraa e a Liefko deulle a sensación como se sacase as garras e lle brillase na cara unha maligna alegría. -A bruxa!- dixo el sinalándoa de súpeto co dedo e volvéndose cara a casa. A dama botouse a rir e as mozas colleron á que fixera de corvo e marcharon con ela. -Como podo recompensarte, mozo? Xa sei, a ti non che cómpre ouro; ti queres a Hanna, pero o duro do teu pai impídeche casar con ela. Agora xa non cho ha impedir; toma, dálle esta nota. Estirou a branca manciña e a cara comezoulle a brillar cunha marabillosa claridade... cun tremor inexplicable e un angustioso bater do corazón colleu el a nota e... espertou.
38
“Estaba durmindo?” dixo Liefko para si erguéndose do outeiro. “Era tan vivo como se fose real!” “Que marabilla, que marabilla!”contestouse el mesmo dando a volta. A lúa parada sobre a súa cabeza indicaba a media noite... Alí todo era silencio; do estanque chegaba un hálito frío; a vella casa coas contras pechadas inspiraba tristeza; o musgo e as malas herbas indicaban que a xente a abandonara había moito. Entón abriu a man que lle quedara apertada durante o sono e berrou de asombro ao ver a nota. “Ai, non había saber eu ler!” pensou volvéndoa dun lado e doutro. Nese instante sentiuse por tras del un rumor. -Non teñades medo, agarrádeo! Non vos desanimades. Somos os asistentes. Apóstovos que é un home e non o demo!... Así berraba o alcalde aos seus compañeiros e Liefko sentiu que o agarraban mans e que algunhas tremían de medo. -Quita a túa estraña máscara, amigo. Xa chega de burlarte da xente!39
seguiu dicindo o alcalde suxeitándoo contra a porta ata que abriu asustado o ollo de par en par. -Liefko, fillo!- exclamou recuando asombrado e baixando os brazos- Es ti, fillo dunha cadela! Mira ti, o fillo do demo! E eu pensando quen será o lacazán, quen será o demo disfrazado que fai as bromas! E resultaches ser ti o unto mal cocido que se lle atragoaba ao teu pai na gorxa! Paréceche ben andar de bandido pola rúa e compoñer cancións!... Ai, ai, ai, Liefko! Que é isto? Seica che pica o lombo? Atádeo! -Mira, papá, mandáronme darche esta nota- dixo Liefko. -Nada de notiñas agora, querido! Atádeo! -Mira, señor alcalde!- dixo o secretario abrindo a nota- É a letra do comisario! -Do comisario? -Do comisario?- repetiron maquinalmente os asistentes. “Do comisario? Incrible! Inda cho entendo menos!” pensou para si Liefko. -Le, le!- dixo o alcalde- Que di o comisario? -Escoitemos que di o comisario!- declarou o destilador, suxeitando entre os labios a pipa e acendéndoa. O secretario tusiu e comezou a ler: -Saúdos ao alcalde Eutiquio Makogonenki. Chegounos noticia de que es un vello parvo e de que, en lugar de cobrar os impostos atrasados e manter a orde na aldea, volvícheste un estúpido e puxécheste a armar líos... -Ai, Deus- interrompeuno o alcalde- que non oio nada! O secretario volveu comezar: -Saúdos ao alcalde Eutiquio Makogonenki. Chegounos noticia de que es un vello par...” 40
-Para, para, non fai falta!- berroulle o alcalde- Non oín, pero creo que inda non chegou o máis importante. Sigue lendo! -A consecuencia do anterior, mándoche casar de seguida o teu fillo Liefko Makogonenki coa cosaca da vosa aldea Hanna Pietrichénkova e tamén reparar as pontes do camiño real e non dar cabalos dos veciños aos funcionarios de xustiza sen o meu coñecemento, inda que veñan directamente da audiencia. Se, ao chegar eu, atopo unha soa orde miña sen cumprir ao pé da letra, serás ti quen responda diso. Comisario, tenente xubilado, Cosme Dierkach Drispanovski. -Mira ti por onde!- dixo o alcalde abrindo a boca. -Escoitastes ou non escoitastes? De todo pedirán contas ao alcalde, así que... a obedecer! A obedecer sen excepción! E non volo pido por favor. E ti- seguiu el volvéndose a Liefko- de acordo coas ordes do comisario... Inda que moito me estraña como había chegar aos seus oídos, voute casar; pero antes has probar o meu látego. Non sabes que o teño colgado na parede xunto ás imaxes? Hei volver sacarlle brillo mañá... Onde colliches esa nota? Liefko, malia a sorpresa que lle causara o xiro tan inesperado da situación, tivo a intelixencia de discorrer outra resposta e disimular a verdadeira forma na que conseguira a nota. -Onte á tardiña marchei á cidade e atopei ao comisario cando baixaba da súa carruaxe. Ao decatarse que eu era da nosa aldea, deume a nota e mandoume expresamente dicirche, papá, que virá cear onda nós á volta. -Díxocho? -Díxomo. -Oístelo?- dixo o alcalde, volvéndose aos seus acompañantes con aires de importancia- O propio comisario en persoa virá cear á nosa casa, quero dicir onda min. 41
-Oh!... Entón o alcalde levantou o dedo e colocou a cabeza coma se pertencera a outro. -O comisario, oídes, vén cear onda min! Que che parece, señor secretario? Isto non che é honra nin nada! Verdade? -Non acordo- contestou o secretario- ningún alcalde que tivera nunca un comisario invitado a cear. -E que non calquera alcalde pode compararse a este alcalde!- declarou o alcalde con aire fachendoso. Na boca quedoulle un aceno; unha especie de pesado riso ronco que máis parecía o fragor dunha apartada tronada empezou a soar nos seus labios. -Que che parece, señor secretario, para tan ilustre invitado non cumpriría mandar que trouxesen de cada casa, cando menos, un polo, unha peza de lona e algo máis... Eh...? -Cumpriría, señor alcalde, cumpriría! -E para cando a voda, papá?- preguntou Liefko. -A voda? Vouche dar eu a ti voda!.. Pois con ocasión de tan ilustre invitado... mañá ha casarvos o pope. Que o demo vos leve! Que o comisario saiba o que significa puntualidade! Así que a durmir, rapaces! Marchade ás vosas casas... Mais o suceso de hoxe recórdame aquela ocasión, cando eu... Con estas palabras o alcalde adoptou a súa acostumada e fachendosa ollada de esguello. -Ai, agora vai contar o alcalde cando escoltou á tsarina!- dixo Liefko, e marchou con rápidos pasos á famosa xata rodeada de cerdeiras. “Que Deus che abra o seu reino celestial, boa e fermosa moza!” pensou el para si, “que no outro mundo sempre rías entre os santos anxos! A ninguén lle falarei da milagre que sucedeu esta noite; só a ti, Hanna, contareicho. Ti serás 42
a única que me crea e canda min rece polo descanso da alma desa infeliz afogada!" Entón xa estaba cerca da xata. A fiestra estaba aberta e o luar atravesábaa para caer sobre Hanna, que durmía coa cabeza apoiada na man; as meixelas tiñan unha suave cor e movía os labios pronunciando o seu nome.
“Durme, miña fermosa! Soña con todo o mellor que hai no mundo e non ha ser mellor que o noso espertar!” 43
Fíxolle o sinal da cruz, pechou o ventanuxo e marchou en silencio. Ao cabo dun anaco, xa todo durmía na aldea; unicamente a lúa seguía navegando brillante e marabillosa polos inmensos páramos do espléndido ceo de Ucraína. Tan solemne alentaba no alto e a noite, a divina noite, consumíase maxestosa. Así de fermosa estaba a terra no divino brillo de prata, mais xa a ninguén recreaba, todos estaban afundidos no sono. Só, de cando en vez, o silencio era interrompido un instante polo ladrar duns cans e inda o borracho Kaliénik pasou un bo cacho a tombos polas rúas somnolentas, á procura da súa xata.
44
45
46