Tristán e Iseo

RISTÁN E

Ilustracións: alumnado de 4º ESO Educación plástica e visual: Isidora Gil

SEO

Versión galega de María Belem Sánchez a partir do texto de Alicia Yllera, Alianza Editorial, 1998

Cantos coñeceron ao señor Tristán e a súa señora e namorada dona Iseo antes deran unha man ao lume que deixaran de cantar os seus loores, pois tales eran -e tantas- as súas prendas, que non podían menos que gabarllas, sempre e por toda a parte onde os seus nomes enlazados se mentasen.

Prestáballes falar da figura lanzal de Tristán, da franqueza que gastaba no trato de vasalos e iguais, da finura que o adornaba no andar e no vestir, da súa largueza cos pobres, da discreción das súas falas... E, se admirábeis eran estas virtudes e merecementos, o que máis os marabillaba -e nunca deixaban de pregoar- era a calidade do seu corazón, brando para os febles, leal para o amor, fero cos traidores.

Non menos loaran as grazas e encantos de Iseo, a quen apelidaron a das garcetas de ouro, porque era o seu cabelo como o sol da mañá cando raia, e brillantes tamén eran todas as súas perfeccións: o corpo xeitoso, o espírito alegre, a amor rendido para o seu Tristán.

Tanto e tanto contaron as súas aventuras aqueles que os serviran, que os seus feitos e nomes viñeron parar en cancións; e tanto e tanto se cantaron estas que dos seus ditos e obras enchéronse os libros; e por centos -se cadra, por milleirosandan viaxando desde aquela, de boca en boca e de man en man.

Esta é a historia, rapaces, dos desventurados amores de Tristán e Iseo, os máis leais e famosos namorados que poboaron as lendas. Máis devotos amantes endexamais se viran, nin se han de ver, por máis que nelas suspiren romeos e quixotes, aldonzas e xulietas.

Viviu hai moito tempo na nación de Cornualla, Marcos, un rei sempre metido en leas con outros señores, porque estes agora lle disputaban un castelo, mañá, un señorío e, como lle saísen revoltosos e nunca tivesen paraxe, levaron a Marcos, de seu pacífico, a un guerrear continuo. Rivalín, señor de Leonís e vasalo seu, tíñalle prestado lanza e mesnada nestes

afáns fronteirizos máis dunha vez, e, á conta do seu valimento, o rei acolleuno na súa roda. Por ese camiño veu coñecer Rivalín á señora do seu corazón, a doce irmá de Marcos, a princesa Brancafror.

Abrazou Marcos a Rivalín como irmán e deulle a man de Brancafror e atrás da man deulle ela o corpo e a alma enteiros, que moi fiel e amante señora fose para o seu esposo, se non for pola guerra que llo roubou. Lonxe do seu home pasou o tempo da preñez e, cando lle chegou o de parir, andaba Rivalín loitando contra os inimigos do seu rei e cuñado e lonxe pereceu. En chegando as novas da súa morte a Brancafror, caeu ela nos máis negros coidados e non houbo conforto que lle aliviase a dor, nin aínda a tenrura do fillo que non daba aquecido o seu sangue, xa frío en demasía, porque nel levaba a semente da morte, planta funesta que logo había florecer. Como chegase ao mundo no medio da tristeza, chamou a criatura Tristán e por Tristán o coñeceu o mundo, mais non súa nai que orfo o deixara, tres días despois de nacer, na corte do mariscal Roald, a quen todos chamaba Fegardante.

Porfillou Roald a Tristán entregándollo para que o educase ao aio Governal quen, en chegando o fillo de Brancafror aos quince anos, determinou que estaba xa vencido o prazo para que este se probase nas lides da cabalaría, o que moito apraceu ao rapaz. Desta guisa, coa beizón de Fegardante e cos seus palafréns, criados e vituallas, partiu cara Cornualla, terra de onde lle dixeran a Tristán que súa nai era natural. Mais antes de chegaren, pediu aos seus fieis que non declarasen o seu parentesco co rei a persoa ningunha. E máis aínda os instou a facérense pasar por pobres camiñantes.

Xa nas estremas do reino de Marcos, preguntaron polo castelo do rei e encamiñárono cara Tintagel, prevíndoo de que a cidade estaba so encantamento e de que desaparecía dúas veces por ano. Sen saberen se había de se declarar diante deles ou se ocultaría aos seus ollos, como ao parecer acontecía ás veces, chegaron á beira da muralla.

Tintagel cegounos co brillo da súas pedras, fulxentes como folla de espada, e admirounos o balbordo do mar que, aos seus pés, lambendo a penedía na que se asentaba, parecía un cadelo enrabechado, medoño para calquera, agás para a súa ama e señora que por riba del moitos metros se alzaba, impoñente e fermosa. Como visen en Tintagel que era Tristán doncel ben adestrado nas artes da caza e nos trobadorescos mesteres, acollérono no palacio de Marcos, onde o rei o tomou baixo a súas ás sen saber que era o seu propio sobriño a quen así protexía. Velaí que chegou o momento de armalo cabaleiro e, despois de recibir as armas de seu tío, partiu á procura de gloria e de vinganza, pois retou ao asasíno do seu pai, recobrou os señoríos que lle foran roubados e deixando a Fegardante ao cargo do seu goberno volveu a Cornualla onde o seu nome gañou fama despois que vitorioso saíse da aventura que a seguir vos contarei.

Nesa altura, era Cornualla vítima dunha renda infame imposta polos irlandeses, cuxo rei enviaba para cobrala ao seu máis fero barón, o Morholt, un xigante de proporcións descomunais a quen ninguén ousara desafiar, por crúa e feroz que for a pretensión do cobrador. Até que Tristán se enfrontou a el, cada cinco anos, por maio, requiría de Marcos a entrega de trescentos mozos e trescentas mozas, todos trescentos de non máis de quince anos.

Ofreceuse Tristán para derrotar o Morholt e librar os mozos da súa segura morte e ningún lle disputou esa honra, porque máis a consideraban tolemia que ousadía, á vista do combate desigual ao que o doncel se aprestaba. O mesmo Morholt, vendo a disposición do seu adversario, marabillouse do valor do seu inimigo e quixo saber quen era aquel valente.

Daquela foi cando Tristán declarou a súa nobre ascendencia e o seu parentesco con Marcos. A este o corazón fendíaselle, pedíndolle unha metade que impedise a contenda e medrándolle a outra no peito, por mor do orgullo que tiña daquel sobriño que viña de coñecer. Armado e coa beizón do seu tío, botouse Tristán ao mar ao encontro do Morholt.

Seguiron os cornualleses o combate co corazón nun puño, e desde lonxe albiscaban cruzados os reflexos das lanzas, escoitaban o piafar das cabalgaduras e non daban visto cal dos contendentes levaba a peor parte, porque as ondas que erguía o mar, envolvían de tal maneira a praia na que lidaban cabalos e cabaleiros que, nada sabían da sorte da contenda, mais ben se vía que a fortuna, malia botaren na refrega os contendentes desde o alborexar ata a caída do sol, non acababa de favorecer a ningún.

Chegado o fin do día, cando viron que a vela do Morholt se achegaba á costa de Cornualla, encollénronse os corazóns de todos porque presumiron que na embarcación viña o xigante, quen -xa vencedor de Tristán- demandaría o fatal tributo.

Espantáronse moito cando distinguiron nela a Tristán que, a berros, lles encomendaba aos irlandeses que enterrasen o Morholt e dixesen ao seu rei que endexamais voltasen por Cornualla.

En Irlanda, o dó polo Morholt foi descomunal. A irmá do rei, a raíña Iseo e a súa sobriña, Iseo a Loira -unha donceliña de non máis de catorce anos, bela como un amañecer- prepararon beberaxes e unturas para os feridos, pois eran coñecedoras das virtudes das herbas e dos filtros salutíferos. A elas chegou o Morholt, aínda coa punta da espada de Tristán chantada no cranio e fixéronlle un pranto como era debido a tan principal señor. Iseo mesma, coas súas finas mans, arrincou o anaco da espada da fronte do seu tío e gardouna nunha arquiña moi rica e traballada, pero como unha lasca de espada pezoñenta gardou no peito o nome de Tristán que, des iso, só podía escoitar chea de carraxe. Á sazón, en Tintagel, Tristán foi confortado cos bálsamos e pomadas a que alcanzaba a ciencia dos galenos do seu tío, mas a ferida que recibira do Morholt deitaba polo laño un pus negro que fedía ata o punto de que nin os máis achegados eran quen de aturar o cheirume. Tristán non comía, nin durmía, nin se lle compoñía a saúde. O cabaleiro entón pregou a Marcos que lle consentise retirarse a unha choupana onda a praia a agardar a morte en canto contemplaba o mar por onde viñera a súa perdición.

Estando un día ollando para os cantís veulle ás mentes procurar en terras distantes a menciña que o curase. Pediu a Marcos que lle deixase ir nesa demanda, fornecéndoo cunha balsiña, algunhas vituallas e auga limpa. Pregou tamén despois que o embarcasen e deixasen a balsa á deriva.

ELI

Levaba Tristán a soa compaña da súa arpa e nela tocaba a súa tristeza e ela foi o consolo dos sete días e noites que durou a súa travesia sen rumbo. Despois desa semana uns pescos que escoitaran a doce melodía que viña do mar, fórono procurar nas súas barcas e atoparon a Tristán feble e sen sentido sobre o seu leito. Levárono a seguir ata un porto onde lle dixeron que a raíña e a súa filla poderían curalo, pois eran doctas en remedios e pócemas.

Preguntando Tristán en que país estaba, contáronlle que aquilo era o país de Irlanda, pois as ondas conducírano ao lugar onde xacera o Morholt e onde a raíña Iseo acariñaba no seu seo a paixón da vinganza. Sabedor de que, se declaraba quen era, alí mesmo lle darían morte, ocultou o seu nome e dixo chamarse Tantrís e ser xograr e náufrago. Ningún recoñeceu naquel Tantrís, desfigurado pola dor, ao garrido Tristán que os humillara. E a mesma Iseo a Loira empeñou na súa curación todos os segredos da súa famosa ciencia e gastou días e noites á beira do seu leito ata que a melloría de Tristán foi tan completa co paso do tempo foi volvendo ao seu ser natural, polo que ordenou de regresar a Tintagel por medo de ser recoñecido na terra do Morholt.

!

"

Moita festa fixeron en Tintagel á chegada de Tristán e foi este facéndose cabaleiro principal na corte do seu tío que con el para todo se aconsellaba.

Marcos era nesa altura un home vedraio que xa se conformaba con ficar solteiro e sen fillos, pois en Tristán pensaba asegurar a sucesión; mais uns baróns felóns había entre os seus cabaleiros que, non vendo ben o progreso de Tristán, envexosos, buscaban o seu mal.

Corréronlle a mentira de que era bruxo, xa que só por obra de maxia se explicaba a curación do seu mal, e envelenando a outros coas mesmas envexas e calumnias, puxeron a toda corte en contra do doncel, pois de ningunha maneira querían ser vasalos seus. Foron daquela onda Marcos e instárono a que tomase unha esposa que dese fillos ao trono, ameazando con facerlle guerra se non accedía. Marcos resistíase e porfiaba en que xa tiña herdeiro, mais, por facer boa paz e que ningún pensase que o animaba a cobiza, tamén Tristán aconsellou a seu tío para que casase. Cedeu este daquela ás demandas dos baróns e emprazounos de alí en dúas semanas para declararlles quen había de ser a princesa elixida, mais non sabía como iso podía acontecer.

Unhas andoriñas librárono da incerteza deixando caer nas súas mans unhas febras, douradas como o mesmo sol, por onde Marcos achou que se libraría das presións dos nobres, se lles dicía que só había de ser casado coa dona daquelas guedellas e que apenas esta e non outra había reinar no seu corazón. A invención non foi do gusto de Tristán, porque comprendeu que os baróns verían, e con razón, que non era esta senón unha argucia para dilatar a elección da dama e, alén diso, podían sospeitar que fora el mesmo quen a inspirara. Con mentes de afastar as iras e as envexas dos cabaleiros, ofreceuse a Marcos para ir á procura dunha dama que era fama que moraba na illa do Morholt, alcumada a Loira pola sona dos seus cabelos dourados. Así, se en Irlanda perecía -como era de temer-, aplacaríase a ira dos baróns felóns; e se traía a princesa a Tintagel -como era o seu intento- calaría as barbas dos revoltosos. Concedeu Marcos e, gardando en segredo a derrota que levaban, aparellaron unha nave moi ben provista de todo e con cen cabaleiros garridos e valentes compoñendo a comitiva.

!

Alicia

Ao chegaren a Weiseforte, tal era o nome do peirao onde dera morte ao Morholt, Tristán enviou a Governal e mais a un escudeiro coa encomenda de que preparasen a visita, mais avisándoos de que a embaixada fose encuberta e de que se presentasen como mercadores que facían moitos e ricos trafegos: caldeiros, fíos, ourivería, finos panos, frautas, especias, coiros, peles, esmeraldas e cans de caza, entre outros. Mais, ao desembarcaren na terra de Irlanda, non tiveron que gardarse moito de seren recoñecidos, porque os moradores da illa andaban moi alporizados cun dragón ou bestial enxendro que arrasaba searas, envelenaba o aire e apavoraba o mundo cos seus ouleos e bafaradas e non repararon nos forasteiros.

Nin cabaleiros que se lle enfrontasen, nin tributos que se lle ofrecesen apagaban a sede de morte daquel demo infernal e o mesmo rei Gormon ofreceu a filla e a metade do reino a quen for quen de matar a besta. Mais Tristán foi de cabeza ao seu encontro e arremeteu contra o dragón, sen ter dó do seu cabalo que, espantado, se erguía sobre os pés de atrás. Na primeira acometida, partiulle a lanza contra o coiro, escamoso e duro e no que non entraba o ferro, quedando a mercé do monstro. Xa se vía engulido -pois entre as fauces da besta estaba- cando, da labarada que delas saíu, pereceu a cabalgadura sobre a que Tristán se erguía cabaleiro. Aproveitou daquela Tristán as fauces abertas do dragón para chantarlle a espada ata o puño, no máis fondo do fondo da gorxa. Cortoulle a lingua Tristán e gardouna como proba e trofeo, mais, como pasara moito tempo arrimado ao dragón e respirando a pezoña do seu alento, caeu redondo ao chan e sen sentido.

Certo cabaleiro, curto de xenio e deshonesto, senescal do rei por máis sinais, ao escoitar os urros da besta agonizante, chegouse ao lugar da contenda marabillándose do que viu. Argallou daquela un plan para tirar proveito da fazaña de Tristán e foise ao castelo dicindo que fora el quen vencera o dragón e reclamou o premio do seu valor. Moito se estrañou o rei, pois o senescal tiña nota de covarde, mais advertiu á súa filla de que estivese pronta ao casamento, pois pensaba cumprir a súa

promesa. Iseo pregou aos ceos para que non a entregasen a aquel trampulleiro, sabedora de que era imposibel que fose o matador o dragón. Pero como era unha dona discreta, chamou ao seu paxe e á súa doncela Brangel e con eles foi ata o lugar onde xacía o monstro e alí descubriron as armas maltreitas de Tristán e de alí a un pouco atoparon ao cabaleiro medio morto entre as herbas dunha bouza. Rescatárono dunha segura morte e levárono coa súa impedimenta ata o castelo para coidalo.

Ao ilo bañar, pois tiña o corpo todo ensanguentado e cheo de tisno, caeulles do fardel a lingua do dragón e o corazón brincoulle a Iseo no peito. Nese punto comprendeu o engano do senescal e o valor de Tristán ao que coidou e confortou con coidados e unturas. Servicial, foi lustrar as deslucidas armas do doncel e reparou na espada cachena. Procurando na súa arquiña a punta gardada desde a loita co Morholt, comprendeu que esta era a peza que encaixaba na outra. A carraxe percorreuna e foise coma unha loba doente cara Tristán querendo darlle morte. Este detívolle o brazo e, sosegado e humilde, pediulle que o escoitase, pois polo seu amor loitara contra o dragón e pola súa vida contra o Morholt. Contou tamén Tristán o motivo da súa embaixada e como seu tío e señor, Marcos, a procuraba para esposa e non para escrava, por mor do brillo de dúas febras de ouro dos seus cabelos que até el chegaran. Aplacouse a furia nos ollos de Iseo e beixou a Tristán facendo con el as paces.

A comitiva de Tristán, que na embarcación o agardaba, foise cara o castelo, onde se desfixo o engano do senescal e se declarou Tristán ante os irlandeses como quen era, a saber, o matador do Morholt, o vencedor do dragón e o emisario de Marcos, que para seu tío pedía a man de Iseo. Satisfeitos os de Irlanda coas promesas de Tristán, Gormon entregou a man da súa filla a Tristán, quen a tomou no nome do seu tío. Festexaron as vodas e as paces que desta maneira se cumprían, e fixéronse os preparativos da viaxe que había levar a noiva a Cornualla. Co enxoval ben garnido e en compaña da súa fiel Brangel, agardaba Iseo o día da partida. A nai de Iseo cociñou con herbas galantes un filtro de amor que gardou nunha redoma. Moi a escuso, encargou a Brangel que llo dese a beber aos noivos mesturado no viño do casamento, porque deste xeito, obraríase o milagre e as vontades dos esposos quedarían presas unha da outra para sempre sen que poder humano puidese nunca desfacer a forza de amor que así os obrigaba.

"

#

! !

$

Grande baleiro deixou Iseo na súa terra e moi chorada foi a súa partida, mais, xa no barco, fraqueou a confianza da dona, porque a saudade aparellada á dúbida pintábanlle a Tristán, outra volta, como un fero raptor que a conducía cara un destino ben incerto. Recollida na súa estancia con Brangel, desfacíase en prantos pola súa terra e en van Tristán tocaba a arpa e intentaba confortala con razóns que lle falaban da honra que a agardaba como raíña dos cornualleses e dos merecementos do marido. Un día a calor apertounos moito e Iseo acudiu á leal Brangel para que lle apagase a secura que sentía. A doncela, que estaba adormecida polo bochorno da hora, tomou unha copa e foina encher a unha redoma que onda outras semellantes se gardaba sen reparar que era aquela que tiña a virtude de concertar as vontades dos que bebían xuntos dela.

Tomou dela Tristán e ofreceu a Iseo o resto que quedaba na copa e, na mesma, sentiron amolecer o corazón e olláronse de tal xeito que Brangel decatouse, aínda que tarde, do seu erro.

Contra razón lles latexaba no sangue e se estendía o veleno do amor, facendo presa nos seus corazóns e nos seus corpos, que forza no mundo non era xa quen de separar. De balde foi a teimosia de Iseo, quen desexando odiar a Tristán, sentíase fraquear e vía como a carraxe se desfacía en tenro amor polo cabaleiro; en van foi tamén a porfía de Tristán, quen poñendo todo o seu empeño en cumprir o mandado do seu tío e en non facerlle traizón nin co pensamento, era cativo do amor e amor era o único señor de quen de alí para adiante foi vasalo leal. Eis como o descoido de Brangel foi a alcaiota daqueles amantes desventurados.

Chegados a Tintagel, anunciáronse as vodas, repicaron os sinos nas igrexas, correu a voz e todo se concertou para que fosen sonadas: cabaleiros e donas, cregos e bispos -con requintadas e ricas vestimentas- acudían ao castelo por vieiros cubertos de flores; franqueáronse as portas do palacio e os pobres entraron e partillaron a ledicia do rei; os xograres tocaron a cítola e cantaron loores á beleza de Iseo a Loira; mais esta maldicía a súa negra fortuna.

#

!

$ !

Brangel, autora da súa desgraza, ideou con Tristán un ardide para que Marcos non chegase a ser sabedor da infamia en que os tres vivían. E foi este que tras as cerimonias e os ritos da voda e da tornavoda, chegados á noite en que Marcos había de tomar a Iseo, viu o rei como Tristán, ao se despedir, apagaba os fachóns da alcoba, dicindo ser este un costume irlandés que facía favor á honestidade de Iseo; Marcos, algo privado polo viño de Irlanda servido no banquete, non reparou en que, agochada no escuro da estancia, tomara Brangel o lugar de Iseo, sendo a fiel criada á que abrazou e desvirgou o rei, moi ao seu sabor, sen desconfiar que non era a súa muller aquela coa que partillaba leito. Á alba cada doncela volveu ao seu lugar e Marcos espertou coa luz dos cabelos de Iseo a Loira.

Os días pasaban en Tintagel. Iseo era amada por Marcos, honrada pola corte e ben servida cada noite polo seu señor don Tristán, mais proíalle na alma a tortura do adulterio e o medo de ser descuberta. Reparou que a súa ventura e a do seu amigo estaban á mercé de Brangel, encubridora dos seus encontros, e comezou a odiala.

O demo ditoulle á orella unha astucia para librarse daquela ameaza. Chamou primeiro a un par de servos e encomendoulles roubar unha doncela no bosque e alí mesmo darlle morte e traerlle, en proba, a lingua. Despois chamou a Brangel e, facéndose a enferma, pediulle, con moi boas maneiras e pola fe que lle tiña, que se encamiñase ao bosque á procura dunhas herbas para remedio do seu corpo maltreito. No bosque, os servos apreixárona, e xa se dispoñían a cumprir o ordenado chantando as súas espadas na tenra carne da doncela cando esta lles explicou de onde viña a xenreira da raíña e como ela ningunha culpa tiña, afora servir moi lealmente aos dous culposos. E dixo aínda que era ela a agraviada, pois, por mor dos amores criminais de Tristán e Iseo, lixara ela a súa honra a noite que xacera co rei. Os servos tiveron dó dela e

deixárona fuxir, matando un cervo e cortándolle a lingua para ofrecela a raíña como falsa proba de que cumpriran o mandado.

En Tintagel, cando a raíña preguntou aos servos polo resultado da súa encomenda, mostrouse repesa do que ordenara e houbo de facer matar os servos por cumpriren a súa vontade, que ía e viña co aire. Carpía e berraba pola perda de Brangel e os servos, daquela, confesaron que a moza estaba viva e que no bosque se agochaba. Mandoulles ir por ela e, cando a aldraxada Brangel chegou onda a súa señora, esta abrazouna suplicando á doncela que lle perdoase.

% !

Suave se deslizaba o tempo para os amantes, que a escuso se encontraban cada noite sen coñecemento de Marcos nin escándalo da corte. Así fóronse confiando e a febre que lles ardía no sangue fíxoos menos cautelosos. E foi ela que unha noite de lúa na que un dos baróns felóns velaba no xardín a carón dos pazos da raíña, descubriu na neve as pegadas dun home que conducían a aquelas recatadas estancias. Seguiu o rastro como can de presa e, a cuberto entre o mato, chegou á porta vendo que o pecho estaba descorrido e que dentro da alcoba descansaba a raíña nos brazos de Tristán. Argallou o barón cos outros felóns unha vinganza que acabase con Tristán e que non fose enfrontalo coas armas, pois temían o valor do seu brazo. Velaí como denunciaron a traizón diante de Marcos e requiríronlle que polos seus ollos o comprobase indo ás agachadas unha noite ao cuarto da raíña; mais, coa axuda de Brangel, burlaron os amantes a vixilancia do marido cornudo.

E des í, como viran que a dúbida aniñaba no corazón de Marcos, Tristán determinou ir acubillarse na casa dun fidalgo que vivía nun burgo ao pé da vila e quitarse da vista do seu tío. Alí agardou o momento de volver á súa amada, como o señor Ulises agardou a volta a Ítaca, pois, para os amantes, o tempo que están lonxe é un desterro e un para o outro son a única e verdadeira patria.

&

Polos bos oficios de Brangel chegaban a Iseo recados de Tristán, que cada noite labraba en codias de bidueiro mensaxes para a súa dama, ceibándoas despois nun regato que, desde as frorestas veciñas, corría cara o castelo e pasaba por baixo das estancias da raíña. Alí chegaban para que a ben avisada Brangel as apañase. Se Brangel conseguía, mercé ás súas artes de alcaiota, levar lonxe ao rei e Tristán, desde a súa atalaia na cima dun piñeiro, vía o camiño libre de espías, as mensaxes eran de bo agoiro e Iseo voaba cara Tristán nas ás do Amor, lixeira coma un suspiro e como nun suspiro pasaba para eles a noite, enleados nas súas amorosas loitas e nas máis amorosas paces.

Moito tempo botaron sen que os baróns felóns puidesen nada contra eles, mais un día chegou que, andando no verxel fóra do castelo un anano astrólogo ao que chamaban Frocín, leu nas estrelas a proba do adulterio e, comunicándollo aos baróns, estes animárono para que lle declarase esta verdade ao rei, como así fixo.

Marcos, aínda porfiando en que non habían ser certas as advertencias que lle chegaban do ceo e da terra, pensou en calar barbas a todos cantos calumniaban a súa dona e raíña e fixo a proba definitiva mandando preparar unha montería e anunciando que estaría fóra do castelo, a cazar, por volta dunha semana. Mais nesa mesma noite acudiu ao lugar de encontro dos amantes con mentes de sorprender a súa traizón.

Agochado entre as altas ramas do piñeiro que se erguía a carón da fonte que levaba as misivas de Tristán, ollou como o sobriño saltaba o valado que circundaba o verxel e como se achegaba ao regato, pronto a ceibar nel os anaquiños de

bidueiro labrados. Era un luar claro e en canto confiaba á corrente as labras de bidueiro con recados de amor para Iseo, viu na auga, coma nun espello, a sombra do rei e dixo para si: —Perdidos estamos; se, cando menos, puidese recobrar eses pauciños…—; mais xa estes corrían cara as estancias de Iseo. A Iseo fáltalle tempo para chegarse onda o seu amigo e cando está perto veo sentado ao pé do piñeiro e marabíllase de que non veña onda ela correndo a abrazala. Detense a espreitar a negrura da noite e, coma Tristán, descobre a imaxe do rei abalando na corrente do río. Daquela o demo segrédalle á orella unha estrataxema para enganar ao cabrón do marido e, entre salaios, quéixase: —Tristán, señor, como ousades convocarme a altas horas da noite? Non sabedes que os baróns felóns envelenaron con caloñas ao voso tío e agora el pensa que estou perdida de amor por vós? Ben sabe Deus que tan enganados andan e como antes quixera arder mil veces que traizoar ao meu señor. Ábrenseme as carnes coa dor dos seus ciúmes. Non comprende que candos vos miro con devoción é amor del o que sae dos meus ollos? Non sabe que como a un fillo vos miro, pois coma fillo fostes para el cando loitastes contra o Morholt? Non ve que se algún afecto tedes para min é porque como unha nai vos atendín cando o dragón vos deixou por morto alá na miña terra a onde chegastes coa encomenda de procurar esposa para el? Señor, polo rei vos amei e por ese amor vén a miña desgraza. Deixádeme ir, que non quero que o rei me apañe aquí, pois os seus ollos habían ver traizón no aprecio que vos teño.

Tristán abenzoa os ceos pois comprende que xa Iseo está avisada do risco que corren e respóndelle: —Señora, non é o rei o culpábel, mais os conselleiros covardes que lle deitaron na orella falsas sospeitas.

—Ben dicides, señor. Adornan ao rei prendas de cabaleiro e da súa largueza e discreción non agardaría tal desconfianza, non sendo que os alferróns dos baróns o levasen a erro. Deixádeme ir, Tristán, que non é honesto estarmos tan preto un do outro nestas soidades.

—Agardade, miña señora, pois sen o voso auxilio estou perdido. Intercedede ante o meu tío para que se me devolva o meu arnés, que o teño en peñor, e marcharei á ventura servir a outro señor por volta dun ano ata que se aplaque a súa ira e se descubra a falacia dos baróns. Señora, iso vos pido, pois a vós escoitaravos.

—Como me pedides tal cousa, Tristán? Sabedes que vós sodes a causa da súa desconfianza. Se tal pedise, pensaría ter a proba dunha traizón que só aniña no peito dos baróns. Non farei ren. Deixádeme coa miña desgraza e tomade con resignación a vosa.

Iseo foise e Tristán ficou chorando ao pé do piñeiro e falando como entre si: —En mala hora cheguei á casa do meu tío; en mala hora me enfrontei ao Morholt, a quen todo o reino temía e diante do que todos se humillaban; en mala hora fun procurar a morte a Irlanda, vencendo ao dragón e gañando a Iseo, a das garcetas de ouro, para o meu tío. Nada son para el as veces que aprestei o meu brazo na súa honra e na do seu reino, pois o seu amor por min crébase cada vez que os cabaleiros felóns e envexosos argallan mentiras sobre Tristán.

E como Tristán acompañase estas tristes razóns con moitos ais e moitos golpes de peito, moveu a compaixón o corazón do seu tío que, convencido de que fora enganado por Frocín e mais polos baróns, determinouse a perdoalo e a non dubidar máis daqueles dous pobres. Por súa vez, o anano leu no setestrelo que estaba en perigo e fuxiu ao país de Gales.

Volveu Marcos á alcoba da raíña e fixo alí a última proba: —Señora, vistes ao meu sobriño?- preguntou.

—Señor, ben sei que non me haberedes crer, mais aínda así, declarareivos a verdade. Vin a Tristán esta noite e falei con el debaixo dun piñeiro a onde me suplicou que fose. Non puiden negarme pois é o voso sobriño e de Irlanda me trouxo para entregarme a vós en matrimonio. Alí me pediu que intercedese ante vós para que lle devolvesen o arnés que ten en peñor e ir á procura de honra e aventuras, pois, para a nosa desgraza, prestastes oídos aos cabaleiros felóns que mal vos aconsellan e menten sobre nós. Esa é a verdade e xa podo morrer, pois non hei temer a carraxe divina.

Marcos abrazou a infiel, pois pensaba que fixera moito desaforo ao desconfiar dela e, á alba, enviou recado a Tristán por Brangel para que á súa casa regresase, agasallándoo coma a un fillo e con moitos remorsos por ter dubidado da súa lealdade.

Así favorecidos pola fortuna e polo seu enxeño, retomaron os amantes os seus encontros con moito solaz dos seus espíritos e non menos dos seus corpos, coméndose cos ollos cando non se podían comer cos beizos.

!

' "

Volveu tamén Frocín a palacio e Marcos, xeneroso, acolleuno e perdoouno. Mais o ánimo dos baróns felóns, tan contrario a Tristán, non tiña acougo e axiña volveron a poñer nun brete ao rei, ameazando con abandonar o seu servizo se non desterraba a Tristán e repudiaba a Iseo pois, dicían, non querían ser cómplices de tamaña infamia, e conminábano para que escoitase a Frocín, como sabio e astrólogo, porque este lle había quitar a venda dos ollos. O anano propuxo ao rei a seguinte argallada: —Señor—díxo Frocín— envía a Tristán ata Carduel cunha mensaxe para o rei Artur e nada lle digas desta viaxe antes da hora de deitarse.

Despois de descabezar o primeiro soño, vaite da alcoba, pois, se Tristán ama a Iseo con amor culpábel, ha querer despedirse dela, halos apañar en falta e non poderán negalo.

O anano, co consentimento do rei, foi mercar catro denarios de flor de fariña e agochouna no regazo para esparexela, cando todos durmisen, entre os leitos de Tristán e dos reis, que estaban separados só polo ancho dunha lanza.

Acepta Tristán o encargo de seu tío e matina como fará para abrazar a súa amada unha última vez antes da partida.

Parécelle ver na contrafeita cara do anano que algunha armadanza se está preparando en contra súa e decátase da astucia do tal, pero, cando ve saír a Marcos, bota contas e confía en que poderá saltar dun leito a outro sen pisar a fariña, pois é lixeiro e a distancia non é moita. Co devezo de Iseo, non repara en que aínda nesa mesma tarde, mentres andaba á caza dun xabaril, este lle asestara unha ferida nunha perna e en que ten o laño aberto e deitando sangue e que, malia o seu salto, lixeiro coma o dun corzo, este vai caendo na flor da fariña e lixando os brancos lenzos do leito real.

!

Deste descoido veu o triunfo dos felóns, pois os amantes foron presos e prepárase xa todo para ofrecelos ao lume e ao público escarño. Por todo o reino corre a nova e alporízanse as xentes que aman a Tristán, aman a raíña e non entenden de honras e desacatos, pero saben ben da porfía de amor e da gratitude que deben ao valor do cabaleiro. Todos choran desconsolados, todos compadecen aos desventurados, todos pregan ao rei o perdón dos amantes.

No camiño cara o seu suplicio, onde as lapas xa berran o seu nome, Tristán pide aos seus gardas que lle permitan entrar a unha capela para pedir a Deus perdón polos seus pecados. A capela, dilles, ten só unha entrada e eles están armados. Non hai perigo de que fuxa. Os gardas consenten, desátano, entra na ermida e, dereito coma un fuso, atravesa a nave e céibase por unha alta fiestra a onde galga, pois mellor quere morrer así que abrasado no lume e na infamia. A fiestra está a moitos pés do chan, mais o ceo favorece a Tristán e a túnica coa que se cobre ínchase co vento e amortece a caída. Mentres os gardas esperan á porta da ermida que remate de pórse a ben con Deus, Tristán corre como se o levase o demo.

Cando os gardas descobren a burla, o pobo alégrase pola boa ventura do cabaleiro e Iseo sorrí aliviada e resignada á súa sorte agora que sabe que Tristán está a salvo. Governal, o aio de Tristán, foxe co cabalo de Tristán e coas súas armas, pois teme que a ira de Marcos se cebe no servo ao non poder satisfacerse no amo. No camiño, Tristán chama por el e pídelle que lle axude a armarse, pois debe ir liberar a súa señora dunha morte cruel e tomará vinganza daqueles que a teñen presa.

Governal convénceo para que demore a súa desforra, porque non é empresa fácil de acometer. A raíña está perdida e tempo haberá para castigar a aqueles que a inxurian. O seu tío está tolo de carraxe; humillado pola fuxida, carga na

adúltera a forza do castigo e manda que lla traian para ceibala ás lapas que para Tristán estaban destinadas. As xentes de Lancien ven pasar, caladas e tristes, a fermosa Iseo, atada e conducida ao seu suplicio. Entre todos, álzase a voz do vello senescal, o bo Dinas, que suplica clemencia para a belida e avisa a Marcos de que a espada de Tristán, ben probada en mil lides, se levantará contra o seu rei, agora que se sabe que fuxiu, e que pode temer a destrución dos seus baróns e do seu reino, pois todos son un fato de covardes.

O rei non escoita as advertencias. O seu corazón está danado pola traizón e nos ollos e no peito árdelle unha furia que o abrasa. Non pensa máis que en ver retorcerse aquel corpo amado nesoutra cacharela que se ergue cada vez máis alta.

Dinas despídese do rei. Non hai alma cristiá que poida sufrir aquela estampa con paciencia: A raíña Iseo vai achegándose á fogueira, esguía e como de neve feita, o seu brial gris reberetado con fíos de ouro, mais menos brillantes que os que lle refulxen nas trenzas. A das garcetas de ouro ten a face serena, pero dos ollos escorren ríos de bágoas que moven a compaixón.

De entre a plebe chégase ao rei un leproso que se encara con el e pídelle que procure para a dama un castigo superior ao do lume, que, a fin de contas, limpa e purifica. Marcos está disposto a infrinxirlle á súa muller outro castigo con tal que se demostre que é máis doloroso, máis longo, máis humillante. Iván, que así se chama o leproso, pide ao rei que entregue a Iseo aos malatos, que coma el non teñen trato carnal con muller pois ningunha se lles achega con noxo da súa doenza, para que viva nas súas cabanas, beba e coma das súas cuncas e durma nos seus xergóns, de todos gozada e aldraxada.

Daquela Iseo bótase aos pés de Marcos e prégalle que a queime, pois sonlle as lapas mil veces máis gustosas que aqueles astrosos que con degaro a contemplan, pero Marcos non cede e dálla a Iván que, con outros coma el, a arrastra cara o camiño, agochándose detrás dunhas matogueiras para entre todos os malatos tomala alí mesmo.

Quixo o ceo que fose nese mesmo lugar onde Governal e Tristán estaban á espreita e onde, non sen librar disputa longa e desigual contra os malatos, libertaron a Iseo. Tristán, cego de furia, defendeu a súa señora daquela man de cans doentes, mais, con todo, era cabaleiro e os desgraciados leprosos, uns despoxos, repugnando a un valente coma el tomar o seu desquite de tan vil xentalla.

Neste punto as lendas non aclaran se Iván e os outros morreron esganados ou se Tristán lles perdoou a vida; o caso é que Tristán, Iseo e Governal, ben acontecidos neste transo, tomaron a verea que os levaba lonxe da corte de Marcos e buscaron acubillo no bosque de Morois, que desde esa noite había ser a súa casa por moito tempo.

Naquela altura, o anano Frocín vivía agasallado no reino de Marcos e os baróns envexosos preguntáronlle estrañados cal era a razón pola que o rei o tiña en tanta estima. Ata daquela gardara o anano un segredo do rei que ninguén máis ca el coñecía, pero certa noite o viño dos baróns desatou a lingua do anano e reveloulles que Marcos tiña orellas de cabalo. Estes non tardaron en dicirlle ao rei que tamén eles estaban no allo. O rei, daquela, botouse ao anano coa espada desenvaiñada e rebandoulle a cabeza. Velaí como achou o anano astrólogo a súa morte.

O bosque de Morois era xeneroso en caza, pesca e froitos bravos, que ofrecía con largueza aos amantes, non estrañando estes nin os mulidos xergóns, nin as aquecidas estancias, nin os ricos tapices e delicadas viandas do castelo, porque a delicia de amor rebordaba deles e estendíase sobre todo o que vían, comían e ata sobre o duro chan no que cada noite se refocilaban.

En certa ocasíón, cabalgando os dous polo bosque, descubriron ao lonxe unha ermida. Vivía alí un santo varón, frei Ogrín o ermitán, que recoñeceu a Tristán e avisouno do bando que se publicara en contra súa e da recompensa de cen moedas de prata que Marcos ofrecía a quen o entregase vivo ou morto. Despois, mostrouse compasívo e instounos a que se arrepentisen e confesasen os seus pecados para poder abrazar a misericordia divina. Tristán, vendo que era Ogrín un bo home, explicoulle a orixe dos seus desgraciados amores e que foran vítimas dun filtro de amor que ningún dos dous tomara pola súa vontade, mais por un negro azar; pero o ermitán mandoulle devolver a raíña ao seu dono e marido e afeoulle a traizón feita ao seu señor, merecente dos castigos máis duros. En van lle contou Tristán o que xa tiñan sufrido e expiado esa traizón con cadeas, ameazas de lume, inxurias de malatos e desterro no bosque, porque Ogrín non vía máis que desgraza e pecado e rezou toda a noite para que Deus lles concedese a graza do arrepentirse.

En Morois continúan Iseo e Tristán co seu fiel Governal vivindo entre alimañas, cazando e durmindo ao raso ou nunha cabana feita coa ramaxe, mais a felicidade dos proscritos embázaa o remorso do pecado desde que Ogrín lles falara e os conminara a arrepentirse.

Ata eles chegan un día os ouveos dun can que deseguida Tristán recoñece. É Husdén, o seu fiel Husdén que esmorecía na canceira real deitando uns laios que conmoveron ao propio rei. Marcos abrándase ao ver ao animal e céibao e este voa ás estancias de Tristán á procura do seu rastro. Osma, procura, atopa e bótase á carreira cara o bosque ata onde o seguen Marcos e a súa corte, pois comprenden que o cadelo leva a mesma derrota que o seu amo; mais, como se internara na froresta sen perder o folgo, correndo sempre e ouveando, e como xa a noite se abalanzaba sobre a terra, a comitiva real volveuse ao castelo, porque non estaban certos de non perder as vereas e quedar perdidos na espesura por mor de ir en pos do can.

Cando o amo e o can se atopan, cae o animal rendido aos pés de Tristán, que o conforta e decide adestralo para que aprenda a cazar pola calada, porque os ladridos poden denunciar a súa presenza no bosque. Aprende Husdén esta arte de caza e é marabilla ver como cobra un coello, ou un corzo, como o agocha baixo a ramallada ou nun herbazal e vai despois en silencio á procura do seu amo para que este vaia buscar a presa.

O bosque de Morois foi así cada vez máis pródigo en bondades e tornouse seguro coma unha fortaleza desde o día en que Governal ouviu chegar a un dos baróns felóns que se internara perseguindo un gamo, apañouno por sorpresa e, dun tallo, cortoulle a cabeza, levándolla despois a Tristán como trofeo e en cobro da mala herba que Ganelón, que ese e non outro era o felón, sementara no corazón do rei. Ninguén se atrevía xa a achegarse ao bosque, e moito menos a meterse na súa entraña. A lenda de Tristán medraba e os corazóns dos baróns encollíanse ao escoitar o seu nome.

Por volta de dúas anos levaban vivindo no corazón do Morois, Iseo coa pena de ver ao seu Tristán privado de honra e Tristán co pesar de ver a súa Iseo sen os afagos e luxos da corte, cada vez máis delgada, pois eran moitas as penalidades daquela vida, malia que as compensaban co gozo inmenso dos seus corazóns namorados.

% ! (

Iseo estaba a piques de esvaecer de cansazo cando atoparon unha cabana na que gorecerse da calor e Tristán propuxo á súa señora faceren unha sesta para compoñerse un pouco. Deitáronse un a carón do outro, moi xuntos, mais sen tocárense, e deste xeito os atopou un froresteiro que, en canto os recoñeceu, a piques estivo de berrar e espertalos. Sabía que, se Tristán se vía así sorprendido, tempo lle faltara ao cabaleiro para quitarlle a vida. Sen facer máis ruído, marchou tan axiña como puido ao castelo pensando xa en facer a súa fortuna coa recompensa que esperaba gañar de Marcos. Agardou a que o rei, que xogaba ás chucas cos baróns, acabase a partida e, cando estivo só, contoulle o que vira na cabana do bosque. Mandou daquela Marcos que nada dixese, se quería a recompensa e non tiña pena coa vida.

Foise sen ser visto o rei cara o Morois, seguindo as indicacións do froresteiro e atopando os amantes tal como este lle revelara. Moita carraxe levaba Marcos, mais ao chegar onda os dormentes viunos indefensos, vestidos e non abrazados, pois entre eles estaba a espada de Tristán. Viu tamén no dedo de Iseo o anel que el lle entregara ao desposala e, mudando de parecer, pois ben determinado ía a matalos, cambiou o anel de Iseo polo seu, cambiou a espada de Tristán pola súa e volveu ao castelo, aínda remoendo o xeito no que debía proceder.

Ao espertar Iseo decatouse de todo e sabéndose descubertos novamente aprestáronse a fuxir, pois pensaban que Marcos había volver e daquela a Fortuna, sempre tan propicia, non habería poder contra a súa furia.

Mal haxa o lovendrín, o filtro de amor maldito que a nai de Iseo preparara para a súa filla coa virtude de enlazar as vontades dos amantes de tal xeito que por espazo de tres anos non houbo forza capaz de separalas; mal haxa o lovendrín, beberaxe da desgraza, pois, cumprido ese prazo, o poder do filtro minguou e podían estar os amantes xa separados por máis dunha semana, aínda que os efectos da apócema non se extinguisen.

Foi despois de tres anos xustos cando os remorsos asaltaron a Tristán, que pensou en procurar o perdón de Marcos e, confesándose con Iseo, achouna determinada ao sacrificio, polo que xuntos foron á ermida de Ogrín, de quen tan bos consellos recibiran, por ver se podía axudalos a tomar un camiño máis libre de culpa. O ermitán aconselloulles que escribisen a Marcos e pedisen o seu perdón, escondendo, con todo -pois non cabía esperar tanta misericordia de ningún marido- a traizón que fixeran e porfiando na súa inocencia e na virtude nunca turbada da raíña. Na carta debía ofrecerse Tristán a defender esa “verdade” co seu brazo contra calquera que ousase dubidar da súa palabra, limpando, de paso, a honra de Iseo co sangue da súa espada. Alén diso, debía dar descontos sobre a súa fuxida, sobre o rapto de Iseo aos malatos, sobre o tempo pasado como proscritos no Morois e insistir en que non houbera nunca sombra de pecado e en que todas estas accións deviñan da necesidade, pois non hai necesidade maior que a de salvar a vida.

Foi conforme Tristán, pero pediu que a resposta de Marcos se colgase na Cruz Vermella, no medio da landa, por medo ao bando que contra el se ditara. Escribiu Ogrín a carta e, con Governal, chega Tristán á cidade, onde o fiel servo queda custodiando as armas e o cabalo e parte Tristán cara o castelo, burlando os vixías, escalando as murallas e chegándose aos apousentos do seu tío. Chámao entón desde a fiestra e espértao. Este pregunta. Tristán responde, di o seu nome, e, deseguida, foxe deixando a carta no lintel. Regresa onde Governal o agarda co corazón nun puño e volven ambos á ermida.

Alí Ogrín pasara a noite en oración e eles pasan o día á espera da resposta do rei.

Convoca Marcos á súa corte, lelles a carta que Ogrín escribiu en nome de Tristán. Escoitan todos e ven que, á par da clemencia que se pide ao rei para el e para a raíña, desafía o cabaleiro coas armas a quen dubide da súa palabra.

Decátanse os felóns de que no corazón de Marcos xa non hai carraxe e desexa acoller aos proscritos. Reparan en que non lles convén opórse, pois terían que enfrontar o valor de Tristán, a quen todos temen, e aconsellan desta volta ao rei para que levante a orde contra os fuxidos, acolla no seu leito e trono a Iseo, esposa pola lei de Roma, e envíe a Tristán a servir como cabaleiro ao rei de Galvoia, que está en guerra contra o rei Corvos, impóndolle un prazo de dous ou tres anos de servizo lonxe da corte.

$

)

Apréstanse a separarse os amantes, determinados a reparar o seu pecado, pero o corazón esgázaselles por mor do tempo que esperan estar lonxe un do outro. Ofrece Tristán unha prenda de amor e a promesa de que, desde onde estea, sempre o seu pensamento irá con Iseo e que, cando ela o requira, ha de valerlle el, en paz ou en guerra.

Pide Iseo que lle deixe a Husdén e dálle ao cabaleiro un anel de xaspe verde para manter acesa a súa lembranza e mais para darlle protección. E dille que, se un día un mensaxeiro viñer onda ela da súa parte, non o atenderá non sendo que lle mostre ese anel, mais que, en vendo ela o anel, saberá que vén verdadeiramente de Tristán e que, por louco ou sandeu que for o mandado que el lle faga, ela cumprirá co que lle pida ou morrerá por el.

Sepáranse contritos os amantes para cumprir a vontade do rei, e este, pesaroso de ver partir ao seu sobriño, mais determinado a deixalo marchar, ofrécelle que tome o que quixer do seu enxoval, pois mais parece esmoleiro que cabaleiro, ao que Tristán responde que nada precisa e que parte gozoso a servir a Galvoia. Encamíñao o rei na súa partida e moitos cabaleiros da corte tamén o acompañan, pero todos regresan ao caer a tarde, agás Dinas que aínda quere agasallalo un pouco máis coa súa compañía. Cando están sós os dous, Tristán encarga a Dinas que, se un día chegar recado desde o seu exilio por vía do seu servo e amigo Governal, que o atenda e faga canto este lle pida. Dinas prométeo e sepáranse cun abrazo.

No castelo, a raíña é honrada e agasallada con festas e cerimonias e, para celebrar o seu regreso, déronse banquetes, abríronse as portas aos pobres e outorgouse a liberdade a uns centos de servos, armando cabaleiros a vinte donceis, fastos que no reino non foran vistos desde o tempo das súas vodas.

Pero Tristán non chegou á corte de Galvoia; antes torceu a súa derrota e foi agocharse nos confíns de Cornualla, onda o froresteiro Orri, quen o recibiu e ocultou na súa adega vivindo agochado no soto con Governal e agardando desde alí novas da súa amiga que puntuais lle chegaban grazas ao criado Perinís.

Non descansaron moito os baróns felóns despois de que Tristán marchara e acabaran os festexos polo regreso da raíña.

Aproveitando un día de montería, foron onda Marcos e, finxindo que o facían porque miraban polo seu nome e pola gloria do reino, esixíronlle que fixese xurar a Iseo en público a súa inocencia e que a expulsase do reino se esta se negaba.

Marcos retrucou que faría volver a Tristán para que se medise con eles se, dunha vez para sempre, non o deixaban en paz e insistían en manchar coas súas insidias a honra da raíña.

Temerosos de que fose cumprir a ameaza, queren desdicirse e remendar o erro, mais Marcos, carraxento, pregúntalles por que non se enfrontaron a Tristán cando aquel os desafiara e, farto xa de aturar as súas linguas de serpe, mándaos marchar lonxe do reino.

" *

Retiráronse eles aos seus feudos e castelos, mais ameazaron con declaracións de guerra inminentes e Marcos volveu ao castelo onde Iseo repara en que está irado e suavemente pregúntalle cal é o motivo do seu anoxo. Marcos explícalle o que pasara no monte e Iseo ofrécese a cumprir o gusto dos felóns e a facer o xuramento que demandaran. E, cando Marcos lle pregunta que cando quere dar satisfacción a estes malvados, ela responde que no prazo de quince días a contar desde o presente. Marabíllase daquela o rei por tanta premura e ámaa máis e máis se convence da súa lealdade, pero Iseo pon unha condición: —Esposo e rei, non teño no reino parentes nin irmáns que poidan valerme así que de pouco había servir un xuramento nesta corte onde os baróns me odian; mais, se demostro a miña inocencia ante Artur e os seus cabaleiros, eles han ser os meus fiadores e baterán o ferro contra quen novamente queira erguer contra min outra caloña. Pido por iso que, de aquí a quince días, acuda todo o mundo á Branca Landa para o xuízo e estean todos presentes. Así se fixo. Os baróns felóns regresaron, contentos, pois pensaban que viñan para ser testemuñas da caída de Iseo.

Esta axiña chama a Perinís e envía con el recado a Tristán para que lembre todos os traballos de amor pasados e para que, no prazo estipulado, vaia ata un vao que chaman do Mal Paso, que se sente sobre un outeiriño, á beira da bouza que está para acó da Landa Branca, e, disfrazado de leproso para que ninguén poida recoñecelo, pida esmola aos que pasen por alí camiño da Landa. Así o promete Tristán e Perinís vai entón a Carduel onde está Artur cos seus cabaleiros e diante deles explica a demanda de Iseo, que Artur acolle de grao, preparando con tres dos seus cabaleiros da Táboa a viaxe a Cornualla.

O día chegou e aló marcha Tristán en figura de leproso cara o Mal Paso, no sen antes encargar a Governal que lle leve o cabalo e as armas e que os teña dispostos e agochados á espera de que el llos requira, pois agarda participar no torneo

levando na lanza como enseña a manga que Iseo lle regalara. Alí pide esmola humildemente e a todos se achega, a todos importuna. Uns danlle, outros néganlle; uns rinse, outros teñen dó da súa desgraza, pero ningún sospeita.

Van chegando todos e, ao aproximarense á bouza, berra aos cabaleiros para que entren nela insistindo en que é só un cacho onde hai lama, e en que, despois, os cabalos pasan a pé enxoito; mais, cando os cabalos pisan aquel bullo, os cascos entérranse, os cabalos espántanse e, cada vez, hai máis lama e entérranse máis.

Ao chegar rei Artur, Tristán -contrafeito, pero lizgairo- pídelle as polainas para cubrir os seus pés enfermos e Artur, compadecido, dállas; ao pasar Marcos, Tristán pídelle esmola e o rei, con pena polo malato, ofrécelle a súa capucha e, despois pregúntalle canto hai que está así e por quen lle veu o mal, ao que Tristán responde que vai para tres anos e que o seu mal veulle pola súa amiga quen o apañara do seu marido, que era malato. Pregúntalle o rei quen é a súa amiga e Tristán responde que a súa amiga se viste como Iseo, o que divirte ao rei que se ri coa tolería do esmoleiro. Chégase onda eles Artur e pregunta por Iseo, ao que Marcos responde que vén polo páramo en compaña de Dinas, e os dous concordan na dificultade que hai para atravesar o Mal Paso. Cando os felóns aparecen, preguntan a Tristán por onde pasarían mellor e el méteos polo lugar onde os cabalos máis afondan e rise para si, mais ninguén fai caso da loucura dun leproso.

Cando a bela Iseo se aproxima, ve de lonxe o que pasa e sorrí para si, pois os baróns felóns acaban de caer na lama e están todos enzoufados nela. Dinas berra desde o seu lado do vao: —Señora, poñede tino ao pasar, pois ensuciaredes o vestido.

Iseo prepara o cabalo para cruzar con tanta arte coma un escudeiro. Chega ao vao, mete as esporas ao cabalo e pasa ao outro lado sen manchar o branco armiño do seu brial. Todos se marabillan da beleza e aínda máis cando se dirixe ao malato e lle pide que a axude a cruzar levándoa ás costas. El renega, ela porfía; el acepta e, levando a raíña ao cabaliño, semella que lle custa non dar con ela na lama, tanto é o esforzo que parece que fai.

Cando chegan ao outro lado, o malato pídelle unha esmola. Todos concordan en que ben o merece, mais Iseo négase dicindo que xa ten abondo coas doas dos dous reis e que non pensa en darlle cousa a ese lacazán, botando contas de canto gañaría tal día coma ese e canto lle darán pola capucha e polas polainas. En canto todos gozan co falso anoxo da raíña, Tristán desaparece con Governal, que o agarda con dous cabalos enselados e dúas lanzas e escudos. Esconden os dous a face, oculta tras un veu e, atravesando un prado, volven xurdir á vista de todos na Branca Landa.

Don Galván pregunta se alguén sabe quen serán eses dous cabaleiros e Girflet, o outro cabaleiro de Artur, afirma seren cabaleiros doutro mundo. En canto comeza o torneo, fanse ver Governal e Tristán, que derrotan a todos os seus adversarios e desaparecen tralas xustas, deixando a todos abraiados coa forza do seu brazo. E xa pola landa se estende un ruxerruxe que fala de dous cabaleiros fantasmas que veñen de avergoñar os señores de Cornualla.

A Landa ferve co balbordo de cabalos e cabaleiros; escóitanse as cítaras dos xograres, os requebros corteses dos amantes que ben saben servir as súas señores nos versos das súas cantigas; os mercadores ambulantes vocean as súas

mercadorías; estoupan en gargalladas os escudeiros despois de que polo baixo rexouben dos seus señores; brincan os cans de caza presentindo montería, piafan os cabalos esfondados polo esforzo das xustas, brillan os ferros, os lombos suorentos das bestas, os ollos das doncelas, os ricos enxovais dos nobres… pero o xuramento non ha ser ata mañá. Esa noite todos dormen na landa. Os pavillóns dos reis ao fondo, as tendas dos nobres dispostas en ringleiras, e énchese a noite cos sons dos durmiñóns que se remexen nos seus xergóns. Ao raiar o día é o xuramento. As estrelas non dormen, a raíña tampouco.

Ao alborexar, toda aquela comitiva disponse en dúas ringleiras, unha de cada lado da alfombra que por diante da tenda de Marcos se estende. Ten o fino traballo dos obradoiros de oriente e, sobre ela, caixas e estoxos, campás de vidro, cofres incrustados de pedraría encerran as santas reliquias polas que a raíña ha xurar a súa inocencia. Da tenda sae Iseo, coas súas guedellas lampexando máis que os raios do sol, que a esa hora non quenta ben porque é aínda cedo. Tómana Artur dunha man e Marcos doutra e Artur desafía a baterse con el a quen ousar luxar a honra da raíña despois que a súa virtude se confirme. Daquela, Iseo fala, moi pálida, moi fermosa e claramente afirma que endexamais entre as súas pernas entrara varón, sacado o malato que a levara a cachapernas no día antes e mais o seu señor e esposo, o rei.

Non cae un raio do ceo, nin muda a súa face, nin hai sinal divino que contradiga o que a dona xurara. Todos aclaman a raíña. Artur promete acudir en súa defensa contra quen, de aquí para adiante, argallar infamias contra ela. Marcos promete non dubidar xamais da súa esposa e empeña gustoso a súa palabra. E, cando todos toman a súa verea e regresan aos seus pazos, castelos e vilas, toma Perinís o camiño que o levará ata o señor Tristán que, impaciente, agarda noticias de Iseo e, cando lle chegan, moito se prace o cabaleiro nas razóns que lle trae o servo, pois todo saíu ao seu sabor.

+ , -.

/% 0.

+*,* %+ % 1 .%. ,1 &*+ 20 *2. *

* ,3* ,14%+*

Pasados uns días, a raíña esforzábase en compracer a Marcos mostrándose na corte leda e rebuldeira, pero esmorecía en silencios amargos e longos cando soa se achaba. En soños, a ledicia de outrora renacíalle no peito, pois non había noite que non os partillara con Tristán a quen, en segredo, aínda levaba no peito.

E Tristán desfacíase nunha loita cruel, pois o amor que debía ao seu tío, a súa propia honra e gloria de cabaleiro, o arrepentimento e a promesa feita ao ermitán levábano a desexar estar lonxe -só lonxe podería resistir a chamada que mesmo soñando lle facía Iseo- pero a tentación era moi forte e, dubidando en saír vitorioso se non se determinaba a partir, decidiu deixar ao bo froresteiro Orri e, con Governal, tomar o camiño de Gales.

A pena inzaba na alma de Tristán e púñaa máis negra que o pecado, así que, cando pasaban preto do castelo, abandonou Tristán a Governal e dirixíndose ao pazo do rei foi procurar a súa amada, sen ouvir os rogos do seu fiel servo que lle pedía que volvese. Nun amén saltou os valados, cruzou o foxo burlando as vixías e chegouse ao verxel dos seus pasados encontros con Iseo e, desde alí, lanzou un canto como de reiseñor que Iseo coñecía moi ben do tempo en que viviran no Morois. Ao escoitalo, desprendeuse a señora dos brazos do rei, atravesando en silencio as salas onde as sentinelas que gardaban o castelo adormeceran e franqueando as portas que a separaban do seu amor mentres seguía o rastro do rechouchío, tan belo e magoante que cortaba as cordas do corazón ouvilo.

Abrazáronse e xaceron xuntos boa parte da noite e todos os propósitos de enmenda faliron. Tristán volveu á casa de Orri e cada noite repetíase a dozura daqueloutra, repetíanse os cantos do reiseñor, repetíanse os abrazos e o suave pracer dos corpos enlazados, mais, con esta gustosa rutina, veu o descoido e fixéronse imprudentes.

Certa mañá en que Tristán volvía ao seu acubillo con Orri, un servo sorprendeuno e avisou aos baróns de que, se quixeren, podían moi ben tomar a súa desforra, que moito desexaban despois da humillación sufrida canda o xuramento na landa. Así foi. Argallaron que, aganchando un deles polo muro arriba, se apostaría onda a fiestra da raíña para que, cando esta recibise a Tristán, puidese o escalador sorprendelos en flagrante adulterio.

Poucos días despois, sabendo dona Iseo que o rei marchaba cedo e que estaría fóra todo o día, enviou a Perinís para que avisase a Tristán de que ansiosa agardaba por el. Tal fixo Perinís, e xa Tristán voaba cara o castelo nas ás do amor cando veu a Godoine, un dos felóns, atravesar a chaira. Agochouse Tristán para asaltalo, mais, daquela, saíulle de entre o mato Denoalen, outro felón. Non quixo perder a ocasíón Tristán e, caendo sobre el, alí mesmo lle deu morte coa espada. Despois Tristán foi apañar por sorpresa a Godoine, mais xa o felón estaba lonxe e rubindo as pedras que se alzaban ata as salas de Iseo.

A escuso, espreita Godoine o que pasa no cuarto da raíña: chega primeiro Perinís; tras el, Brangel, aínda co peite da súa señora na man; a seguir, entra Iseo, que descobre un movemento na fiestra, pero cala; aparece Tristán, co seu arco nunha man e as trenzas de Denoalen na outra. Ofrece á súa señora este trofeo en pago polas ofensas que do felón recibira. Ela olla a Tristán e pídelle que empolgue o arco, porque quere ver se está ben tirante en canto, por acenos, sinala a fiestra onde o a sombra de Godoine apagou a claridade do día. Tristán disimula, sabedor de que as súas vidas penden da súa pericia de arqueiro. Dúas setas parten do arco que nunca falla e o felón cae atravesado ao pé do muro. Iseo abraza a Tristán e despois apártao de si en canto lle di: —Ai, amigo, fuxe agora e non te demores no camiño. Ben ves que os felóns coñecen o teu refuxio e non pararán ata buscar a túa desgraza.

) )

!

&

5

6 !

Deste xeito, partiuse Tristán de Cornualla e dos brazos de Iseo. Os seus pasos levárono a Galvoia para servir ao señor deste territorio na guerra que libraba contra moi feros e desleais baróns. Alí, por valente e xeneroso, deixou memoria nos lais que na súa honra se compuxeron, desafiou cabaleiros, crebou as cadeas de máis de mil cativos e saíu vencedor de desafíos e combates sen número.

O duque de Gilan, que alí era señor, acolleuno e agasallouno con largueza, pois xa a fama das súas fazañas chegara ata aquela corte, mais Tristán andaba triste: a cabeza dobrada sobre o peito, os ollos ausentes, a color perdida… E o que máis o contristaba era saber que a alma da súa amiga había de estar en Cornualla tan desazada e triste como a súa en Gales. De balde Gilan o tentaba co xadrez e cos dados, en van o distraía con conversas de monterías e batallas… En nada paraba mentes e nada contentaba o seu corazón doente. O duque daquela mandou chegarse a Petit-Crû, un canciño moi gracioso que unha fada de Avalón lle regalara. Marabillouse Tristán co cadeliño, pois era a súa pel brillante como pluma de ouriolo; e, como o tornasol se vira na procura da luz, así viraba a cor de Petit-Crû, do branco ao amarelo, do negro ao verde e do verde ao vermello. Alén diso, leva ao pescozo un axóuxere virtuoso que tira as penas de quen o escoita. Tristán pensa na súa señora e en enviarlle a Petit-Crû por aquecerlle o peito co conforto da música que do axóuxere sae, tal como lle acontece a el, que sente a caloriña do sangue no seu despois de moitos días de escuro desespero.

Gilan comprácese ao ver a Tristán sorrir e pídelle que tome a arpa e cante para el os lais da súa vida e aventuras. Así o fai Tristán e é tal o gozo que lle dan as súas cantigas ao duque que lle implora que non deixe de cantar e promételle en pago que lle dará canto pida. Canta Tristán o Lai das Bágoas, o Lai da lembranza da vitoria -que glosa aquela que o doncel tivera

fronte o Morholt- o Lai da beberaxe, o da ledicia e o Lai da Madreselva… E, ata a caída do sol, canta o desventurado os cinco lais da súa vida, chamados por todos lais de Bretaña, que na boca de xograres andan de Bretaña a Galiza.

Cando chegou a noite, reclamou Tristán ao duque que cumprise coa promesa que lle fixera e pediu que lle dese o canciño Petit-Crû para enviarllo á súa amiga. Concedeullo Gilan, mais foi porque empeñara a súa palabra e non de grao, que moito lle pesaba perder aquela marabilla. Contento con saber que a súa señora tiña no Petit-Crû un conforto do longo apartamento de que os dous se doían, partiu Tristán de Gales e andou á ventura por Normandía e Roma e ata España chegou para bater o seu ferro contra o do Gran Orgulloso de África, sobriño daqueloutro que a Artur se enfrontara por mor da ofensa que este lle fixera pedíndolle unhas barbas para coser á súa pelica.

Ata Bretaña chegou un día Tristán, sempre a par do fiel Governal, e alí foron testemuñas da ruína do reino que outrora fora rico e respectado. Polo camiño, case ermo, non atoparon alma que lles dese razón daquela desfeita. Na noite da terceira xornada, un ermitán abriulles a súa cabana e partillou con eles a súa pobre cea, atendendo despois as demandas de Tristán que quería saber as causas daquel infortunio. Contou o seu hospedeiro que estaban no feudo do duque Hoel de Bretaña, pai dunha doncela que o conde Riol de Nantes, vasalo do primeiro, cobizaba para esposa. Hoel negáralle a man da doncela porque pensaba que o vasalo era baixo de mais para tomala e Riol, ofendido, moveu guerra contra o seu señor, arrasando as searas, queimando pradarías, saqueando aldeas e forzando ao duque a agocharse en Carahes, unha praza próxima a onde estaban.

Marcharon Tristán e Governal cara o castelo de Carahes, onde Tristán ofreceu os seus servizos, que o duque aceptou. Tiña Hoel un fillo chamado Kaherdín que era do tempo de Tristán co que saíu da praza á procura de víveres, pois o forte estaba sen abastos e, agochados e amparados na noite, roubaron no campamento do conde unha carreta con provisións que foi sostén do castelo por máis dunha semana. E, aínda que na fortaleza había menos homes, un día si e outro tamén facían merma nas forzas do inimigo chegando o momento no que o conde levantou o sitio e fuxiu a unha cidade próxima. Ata alí chegaron Tristán e Kaherdín coas súas mesnadas e os sitiadores foron daquela os sitiados e non houbo xa para eles tregua nin descanso: con dardos ou con pedras, os asaltantes tomaron a torre na que resistían Riol e os seus homes que, vencidos, houberon de asínar a paz e devolver os feudos roubados ao duque.

# !

Julio

7

Longas xornadas pasara Tristán con saudades da súa señora, mais de volta no castelo, coñeceu a irmá de Kaherdín, que Iseo se chamaba -Iseo a das Brancas Mans- e era a máis discreta e fermosa señora que vira Tristán, non sendo a súa amiga Iseo a Loira. Mais, con ser moi leal amante e ter os ollos do corazón firmemente postos na súa amiga, os da face abríanse de abraio ao ollar a Iseo a das Brancas Mans, que moito se semellaba á de Cornualla, sacando a cor do cabelo porque a desta era trigueira e a da outra, dourada. Como nos lais que cantaba Tristán puxera moitas veces o nome da súa amiga, pensou Kaherdín que o cabaleiro cortexaba a súa irmá, porque no refrán ou na finda Iseo aparecía, Iseo minha senhora, Iseo minha amiga… Iseo amor de amores, Iseo minha vida… Un día Kaherdín, vendo que Tristán nada lle dicía deste amor, preguntoulle:

—Por que, amigo, non me declaraches este amor que sentes por miña irmá? Moito che debemos e meu pai o duque xa te ama como fillo, pois como o seu fillo e canda el defendiches o reino. Non sabes que, se pedires a man de Iseo, de bo grao meu pai cha outorgaría?

Non quixo Tristán contradicir a Kaherdín pois entendeu que non podía desfacer aquel engano sen poñer en risco a honra da súa amiga. Nesa altura había xa longo tempo que non tiña novas de Iseo a Loira, e a serpe da desconfianza aniñou no seu espírito, pensando moitas veces se a súa Iseo o esquecería ou se gozaría nos brazos do marido cando a el se entregase.

Maldiciu a súa sorte e o día que tomara a maldita apócema que tantos gozos e tantos males lle trouxera e preguntábase, no acubillo das noites que non podía durmir -que eran as máis delas pois non achaba descanso- se tamén el, sen deixar de servir a súa señora Iseo, podería gozar os deleites da carne aparellados ás leas amatorias. O dardo do desexo que a beleza de Iseo a das Brancas Mans chantou no cabaleiro tíñao en vela de maitíns a laudes e de laudes a prima.

Venceu o desexo os seu receos e nesa vitoria moita parte tivo a dúbida de Tristán sobre a firmeza do amor da súa señora. Á fin, concertáronse as vodas con Iseo a das Brancas Mans e foron moi alegres e celebradas. Mais, chegada a noite, as doncelas vestían ao esposo na antecámara da noiva e aconteceu que o anel de Iseo que levaba Tristán desde o tempo do Morois caeu ao chan e Tristán volveu en si, reparando no desaforo que facía ao amor profesado á irlandesa. Non quixo mancar a súa esposa e argallou unha mentira para non xacer con ela aquela noite e non facerlle traizón a Iseo a Loira, primeira e señora no seu corazón; mais, por aquel tempo, o felón Andret chegouse a dona Iseo coa nova das vodas do cabaleiro coa señora doutro reino, facéndolle así a peor das inxurias que del recibira. Mal sabía ela que o seu Tristán seguía a ser seu, pois por máis dun ano a esposa de Don Tristán, a Branca Iseo, foi dona virgo.

Tampouco era sabedora a raíña de que, aínda que Tristán finxía ser san e conforme coa súa fortuna, aínda que festexaba, cazaba e ría, xogaba e tocaba a arpa, cando non estaba en compaña o demo do amor insatisfeito roíalle a alma.

"! !

! ! !

!

Cazando un día, o duque levou a Tristán ata as lindes do feudo e, sinalando a outra beira do río que fóra dos seus terreos caía, vedoulle o paso ao outro lado pois nesoutra marxe vivía e reinaba o xigante Moldagog co que tiña un pauto polo que este respectaría a paz sempre que ningún cabaleiro no duquesado fose ousado a entrar nos seus dominios, nin aínda por descoido.

Da outra banda do río a froresta era vizosa e belísima e Tristán, sen encomendarse a Deus nin ao demo, botouse un día á corrente do río e, xa do outro lado, baixou do cabalo ao que, quitándolle a sela, agochou entre as árbores dun amenedo que nas marxes medraba. Despois, tomando o seu corno, fixo con el tal estrondo que ata os apenedados confíns do lugar se estremeceron co bruído. Moldagog non era xordo e foi alancando ata alí con todo o largo da súa zancada descomunal, pois era o xigante como todos os xigantes ao uso, alto coma unha torre e forte coma vinte touros. Dos ollos, que eran dúas ascuas, saíanlle faíscas e ardendo saíronlle tamén as palabras que máis parecían urros dunha besta doente: —Quen sodes e que facedes nas miñas terras?

—Señor, a min chaman Tristán e son xenro do duque de Bretaña. Vin desoutro lado do río esta fraga e pensei no lugar para erguer aquí unha casa, cortando as mellores árbores para tirar deles a madeira.

—Vilán ou louco do demo, fuxide axiña se non tedes pena coa vida!

—Señor xigante, hei cortar as árbores que me prazan e, se á miña vontade vos opoñedes, probaredes o frío da miña espada. Rétovos a un combate. O vencedor será dono ao seu pracer da fraga.

Irado e cego, o xigante acometeu coa súa maza que arrebolou contra Tristán; este safou o envite e, antes de que o xigante recobrase a súa arma, choutou, lizgairo coma un esquío, e asestoulle na perna un tallo tal que o xigante caeu ao chan, coxo para sempre. Desde o chan, pregou clemencia o xigante e Tristán, como xeneroso cabaleiro, perdooulle a vida facéndolle xurar que o serviría lealmente e poría ao seu dispor toda a súa habenza e tesouros cando lle fosen demandados.

A seguir, Tristán axudou ao xigante que se escoaba pola ferida e, facéndolle unha perna de madeira, acordou con el que lle daría canteiros, carpinteiros, albaneis, ferreiros e todos cantos oficiais e materiais requirise para unha empresa que tiña en mentes.

Regresou Tristán á corte ao caer a tarde e contou que se extraviara á procura dun porco bravo que fuxira e que tiña propósito de perseguilo en canto saíse o sol. Chegada a hora, volveu partir Tristán cara as terras do xigante e, durante un mes, andou á procura dun xabarín fuxido que en ningures estaba. No medio e medio da fraga descubrira Tristán unha cova con dúas grandes salas de altos teitos abovedados comunicadas por un fermoso arco que a natureza fixera para asombro dos arquitectos, e no teito aberta había unha sima por onde entraba a luz do sol. Mandou tapar Tristán a fenda a uns mestres vidreiros que lle enviara o xigante, tapizou as paredes con ricos panos de flores e quimeras. Engalanou aquel sitio de tal xeito que non se coñecía en toda a cristiandade máis belo pazo nin máis extraordinario lugar, cun órgao de cen tubos, que polas súas bocas susurraban os sons de moitos instrumentos diversos. Ocupaban a segunda sala dúas figuras de feitío humano, tan destramente executadas que parecía que alentaban. A primeira representaba a raíña Iseo e a segunda, a Brangel, cómplice e compañeira. Puxo na man dereita da efixie de Iseo o anel de xaspe que aquela lle entregara para mantemento da súa memoria. Aos pés da raíña, unha imaxe do contrafeito Frocín, en cobre, sufría o peso de tan breve pé e Husdén, o can de Tristán, estaba alí representado ollando a talla de Brangel, que sostiña nas mans unha réplica da copa coa apócema fatal. Había tamén unha imaxe do xigante coa súa perna de madeira, feroz e ameazante coa maza en alto e non faltaba tampouco un Andret de madeira, rodeado polo rabo dun león que apostado a un lado da porta estaba. Cando todo aquel bosque de imaxes estivo rematado, mandou a Governal de vixía para impedir que ningún fose ousado de profanar a súa cova.

%

(

" #

Tristán volveu á corte e, cando a tristeza o vencía, cruzaba a nado o río e ía refuxiarse na cova e alí se recreaba no recordo de Iseo, abrazando a súa imaxe, falándolle ao ouvido doces razóns de amor e, ás veces, mesmo reclamándolle polo abandono en que o tiña, como ciumento ou despeitado.

Certo día, a filla do duque de Bretaña confesoulle ao seu irmán, que a súa vida de casada nin era vida nin era de casada. E Kaherdín foi onda Tristán, ofendido e irado, instándoo para que lle dese satisfacción e explicase a razón do seu proceder: —Por que tomastes como esposa a miña irmá, a máis bela doncela que mora na Bretaña, se pensabades aldraxala co voso desprezo? Ben sei que o seu tenro corpo é hoxe tan branco como as súas mans.

—Señor, pola amizade que nos une, prégovos que comigo veñades a un lugar onde contemplaredes a razón pola que nunca poderei amar a vosa irmá.

Levouno ata a gruta e alí lle presentou á súa amiga e raíña dona Iseo, contándolle, polo miúdo e desde o comezo, todos os pasos que o Amor lle fixera dar. Pediulle entón que xulgase se a muller que lle tiña o corazón cativo era ou non merecente da súa fidelidade, por máis que fosen altas as prendas da súa irmá. Kaherdín non quixo pronunciarse, pois dixo ser aquela imaxe moi fermosa e admirábel, mais non podía el saber se o orixinal era ou non tan fermoso coma ela.

Daquela Tristán propuxo a Kaherdín que fose con el ata Cornualla para comprobalo. E así fixeron. Non chegaran aínda ao castelo cando atoparon ao senescal Dinas que lles contou como a raíña esmorecía e estaba, no seu decaemento, ás portas da morte. Pediulle entón Tristán que os agochase no castelo, ao que accedeu o vello senescal.

Nun aparte, Dinas tomou de Tristán unha misiva para a raíña, a par do anel de xade que aquela lle entregara. Na mensaxe emprazaba á raíña para que, de alí a dous días, pasase con todo o seu séquito pola Branca Landa. A raíña concedeu e foi aquel un alegre cortexo. Kaherdín e Tristán, ocultos trala matogueira, observaban o desfile. E había tan mozas tan garridas e ben adobiadas que Kaherdín pensou recoñecer a Brangel nunhas camareiras. Moitas foron as fillas de Cornualla que deslumbraron a Kaherdín, mais, cando apareceu a carruaxe real coas dúas amigas recostadas nela, o fillo do duque de Bretaña non puido menos que exclamar: —Razón tiñas, Tristán. Confeso que a raíña de Cornualla, Iseo a Loira, é a máis bela señora que hai baixo as estrelas.

Tristán deu a Kaherdín o anel de xade e mandoulle que con el se achegase á carruaxe real e o mostrase a Brangel.

Kaherdín descobre aos pés da raíña ao seu Petit-Crû, acaricia o seu lombo, mais nada di, agardando que, no xesto do afago, Brangel repare no anel de Tristán. Tamén a raíña, ao velo, coñece que Tristán está preto e afirma estar moi cansa e precisar repouso. Atentos os cortesáns aos seus desexo, pasan esa noite no castelo máis próximo. Á hora nona, chegou o cortexo ao castelo e, finxindo indisposición, a raíña retirouse esa noite a un cuarto distinto ao do rei.

Tristán e Kaherdín aproxímanse ao pazo. Alí cóbrense coa capa e o caxato dos peregrinos e deixan cabalos e armas custodiados polos seus escudeiros.

8 "

7

Sería prolixo contar o encontro de Tristán coa súa amiga, as festas que ela lle fixo, os deleites que gozaron, pois foron en demasía.

E tamén o sería falar dos amores que aquel mesmo día estrearon Brangel e Kaherdín, aínda que Brangel non consentiu cumprir completamente os desexos do cabaleiro e, mercé a un filtro máxico que coñecía desde os tempos de Irlanda, fixo que o sono se apoderase do seu amigo e pasou con el a noite sen acabar de outorgar todo canto aquel pretendía. Por algunhas noites repetiuse a argucia, mais Kaherdín maliciouse que había engano e, tirando ao chan a almofada onde Brangel agochara o filtro, fíxose o durmido e agardou que a doncela se deitase. Nesas, o burlado reclamoulle á burladora a prenda que aquela lle negara e esta así o fixo, quedando os dous sobradamente satisfeitos.

Entretidos cos seus tenros afáns, volveron os amantes a ser imprudentes e, aínda que repararon en que o felón Andret os descubrira e Kaherdín e Tristán fuxiron para non ser apañados en falta, non evitaron que o felón atopase o lugar onde os seus escudeiros custodiaban armas e cabalos; antes ben, ao chegaren alí, caeron na emboscada de Andret e a custo conseguiron escapar da celada que lles tenderan.

Sabéndose forte fronte aos cabaleiros desarmados, perseguiunos dicíndolles que non fosen covardes, que se detivesen en nome das súas amigas, porque as deshonraban se así fuxían coma coellos. Deixounos ir o felón, mais levou onda as

señoras o fel do seu veleno e contou o sucedido conforme ao seu interese e proveito, dicindo dos cabaleiros que se negaran a defender o nome e a honra das súas damas. A mentira contristounas grandemente e moito máis a Brangel que pensaba que se entregara a un cabaleiro indigno, que só por burlala a requebrara.

Recobrados os cabalos e as armas, Tristán e Kaherdín argallaron o xeito de ver as súas amigas. Foi este un ardide que xa noutrora usara Tristán: disfrazado de malato, persegue a Iseo certo día en que a comitiva real se retira a rezar a unha capela. Alí todos o corren, todos o insultan, mais el persevera en pós do seu amor, que á fin o recoñece. Brangel tamén descobre o disfrace pero, desta vez, anoxada con Kaherdín e coa raíña que llo meteu polos ollos, non quere ser a alcaiota de Iseo. A raíña insiste, roga, axeónllase, suplica… e Brangel é cada vez máis teimuda. Por fin, accede a cumprir a vontade da raíña e visitar na súa humilde casa ao “malato”. Alí desfai Tristán o desencontro con Kaherdín, afirmando ser falsas as acusacións de Andret, e Brangel leva a Tristán ás salas onde pode pasar a última noite con Iseo. Á alba despídense e Tristán embarca nunha nave onde Kaherdín xa o agarda para regresaren xuntos a Bretaña.

Transcorren longos meses sen noticias de Iseo ata que un xograr chamado Piloise lle trae novas dos tormentos e cilicios a que se somete a súa amiga por gardarlle a ausencia. Mal sofre Tristán estes tormentos que morden as carnes da súa amiga, toda vez que se suman aos que se agarran ás súas. Por iso, outra vez volven os cabaleiros a Cornualla e, durante dúas semanas, solázanse co amor das súas amigas.

%

8 #

"

!

7

Florido ía maio. O rei convocou os baróns a cortes e, con tal motivo, celébranse xustas. Aproveitan Tristán e Kaherdín para participar no torneo. Kaherdín tomou alí a desforra das ofensas que lle fixera Andret na persoa da bela Brangel matando o felón en xusta lida, por mais os cornualleses se rebelaran pois non lles apraceu que un estranxeiro dese morte a un alto conselleiro do reino. Tristán e Kaherdín houberon de fuxir.

En Bretaña, Kaherdín e Tristán atoparon o reino alporizado polos mesmos baróns aos que xa antes someteran os dous amigos e, novamente, os cuñados fixeron corpo común contra eles, sometendo a Riol a sitio na torre de Carahes. A vitoria foi súa, mais, no medio da refrega, recibiu Tristán tal golpe na cabeza que ningún bálsamo ou físico do reino foron quen de dar alivio ás súas feridas.

Rapada a cabeza, laiábase Tristán da súa sorte, que lonxe da súa señora moi negra se lle facía. Governal díxolle que parecía tolo por pensar en Iseo naquel transo e dixo tamén que tolo era e tolo parecía con aquela súa cabeza rapada.

As razóns de Governal levaron a Tristán a ordenar o xeito de volver a Cornualla. Axiña argallou disfrazarse como un pobre esmoleiro louco, embarcar cara a terra do seu amor e, sempre desvariando coma o malfadado que perdeu o tino e non sabe o que di, ir a Tintagel esperando que alí o acollesen por divertir á corte, como así aconteceu. Presentouse un día no castelo e cando o Rei lle demandou que declarase quen era e de onde viña así dixo:

—Son Picolet, o fillo dunha balea que vivía no mar como unha serea. A miña nación non sei cal sería; unha femia de tigre atopoume entre as rochas e aleitoume, confundíndome coas súas crías. Teño unha irmá moi belida. Eu douche a miña irmá e ti dásme a túa raíña.

O rei non paraba de ri ao ouvir estes desatinos: —E, se estou conforme con ese troco, que has facer ti?

—Oh, no aire teño un palacio de vidro, fermoso e brillante que o sol fai alampar cos seus raios. Entre nubes se agocha. Na súa sala máis rica solazarémonos ela e máis eu.

Todos rexoubaban coas razóns ou, por mellor dicir, coa falta de razón do pobre desgraciado e pedíronlle ao rei que o hospedase no castelo, pois así poderían gozar do seu enxeño e entreter os seráns da corte.

—Non rematei co conto -di Tristán-. Rei Marcos, Brangel deu a Tristán a beberaxe pola que tantas penas padeceu.

Pregunta a túa Iseo se non é certo e, se o nega, direi que foi un soño que tiven. E máis che digo, rei, olla para min! Non che parezo Tantrís? Dei un gran salto, botei pauciños nun río, vivín no monte cunha raíña entre os brazos… Non che parezo Tantrís?

—Basta, sexa. Apiádome de ti. Podes ficar en palacio.

—Rei, lembras cando nos apañaches durmidos na cabana e a espada espida estaba entre os nosos corpos? Ti ollaches unha raiola de sol que polo teito entraba e marchaches.

Daquela é Iseo a que se dirixe a el, coa face acesa pola ira, e chámalle tolo e maldí a nave que ata alí o levou. El replícalle: —Miña señora, se soubésedes quen eu son, nin portas, nin murallas, nin a forza da lei que debedes ao rei sería suficiente para impedirvos que viñésedes ata min. Aínda levo no dedo o anel que me destes, a prenda de amor que tantas desventuras me trouxo. De vós agardo agora que me deades os vosos brazos.

A raíña intenta axotar o tolo, pero el esquiva os golpes e continua coa súa burla. O rei diríxese a el e pregunta: —Vén aquí, larchán, non é verdade que a raíña Iseo é a túa amiga?

—Así é. Por ela vencín ao Morholt e por ela fun a Irlanda en pos dunha febra de ouro que che trouxera unha andoriña.

—Que dis, mentirán, tolo, bébedo? -dille a raíña.

—Bébedo son, en verdade, pois estou bébedo desde o día que me deran a beber a apócema coas herbas que así tolo me deixaron.

Outra vez o rei pregunta:

—E que sabes facer? Cales son os teus oficios?

—Cazo con cans e aves cetreiras.

—Pescas no río?

—Todo o que me enche o ollo, lobos e osos, xabarís e gamos, raposos e lebres e tamén sei tocar a arpa. Amo a unha nobre raíña e non hai no mundo outro amante máis fiel ca min. Co meu coitelo labro ramiñas e déitoas no río. Tamén compoño cantigas.

Daquela, coa súa caxata, golpea aos que ten máis próximos e a asemblea disólvese porque o rei, con tanto falar de caza, ordena saír de montería.

%

(

Retírase a raíña con Brangel e con ela razoa sobre o que acaban de ouvir.

Manda chamar ao tolo e é Brangel quen repara antes ca ela na bela figura do tolo e convéncese de que é propio Tristán que desa guisa se presentou ante a corte para poder estar preto da súa señora, mais Iseo vacila.

Non pode crer que aquel truán que a aldraxou diante de tan nobre asemblea sexa o mesmo belo Tristán a quen adora. Interroga ao tolo e vaille preguntando por todos os seus delirios e el vaille dando cumprida satisfacción coas súas respostas. Despois de aclaradas, as súas sinrazóns non parecen senón asisadas sentenzas.

Mais non se abranda o corazón de Iseo que aínda desconfía e Tristán pregunta por Husdén, ao que a raíña responde que alí preto, nunha estancia, o ten recollido e laioso por estar lonxe do seu dono. Tristán pídelle que o deixe chegarse onda el por ver se aínda o recoñece. Vai Brangel buscalo, corre o can e desfaise en festas para o seu amo e lámbeo e relámbeo e parece que vai rebentar coa ledicia. Quéixase daquela Tristán de que máis firme é a fe dun can que a dunha amiga, pois o can non esquece a man que o acariña. E, ao acariñar a cabeza do can, ve Iseo no dedo de Tristán o anel coa pedra de xaspe que ela lle dera. Finalmente abre os brazos para o seu señor dicindo: —Falsa amiga había ser eu, señor Tristán, se o meu amor tan fraca memoria tiver.

!

# $

7

E, con esta razón, volveron ás súas tenras unións diúrnas e nocturnas e nunca dese lazo se libraran se non for un espía do castelo que os descubriu, obrigándoos outra vez a despedirse. Non por repetidas foron as despedidas menos amargas, mais, como nelas nada houbo distinto doutras que xa antes aconteceran, aforramos o relato, pois son as mesmas bágoas, os mesmos ais e as mesmas promesas de acudir en auxilio do que en perigo estea co mesmo cruzamento de aneis que xa antes se ofrecera.

En Bretaña pasa Tristán moi bos momentos en compañía do seu amigo e cuñado Kaherdín, e xogan e solázanse coas ocupacións propias de cabaleiros nobres e mozos coma eles, como aquela vez que, saíndo a cabalgar xuntos, atoparon a Tristán o Anano, que na demanda de axuda viña, pois Estolt o Fero lle roubara a dama. Por máis que curto de talle, Tristán o Anano era bravo cabaleiro, pero non tiña forza abonda contra Estolt, que vivía nun castelo forte, de altas murallas, protexido polas armas de seis irmáns que tiñan a bisbarra amedrentada coas súas correrías e desaforos.

ELI

Os tres cabaleiros parten, pois, a desfacer o entorto e asaltan os rexos muros, derrotando os casteláns e liberando a dama, mais na refrega morreu Tristán o Anano e Tristán o namorado recibiu tal ferida dunha seta que, malia que en Bretaña o atendan físicos e menciñeiros, por moito que lle fagan emplastos e curas, o laño supura sempre o seu mal e non quere sandar.

Lémbrase daquela Tristán de cando dera morte ao Morholt e, xa cun pé na cova, as mans de Iseo a Loira e os seus saberes de herbas o ataran á vida. Sabe que, se puider chegarse ata Cornualla, a ciencia da súa amiga o curaría, mais está feble e

non pode facer esa viaxe. Chama a Kaherdín e pide falar con el a soas. Iseo a das Brancas Mans espreita coa orella posta no caneiro que separa os cuartos. Escoita como Tristán lle pide a Kaherdín que, no seu nome, vaia a Cornualla e leve a Iseo unha mensaxe para que ela coñeza o seu estado, pois sabe que achará o medio para socorrelo. Idean un ardide para presentarse ante a raíña sen despertar sospeitas e Kaherdín parte coma un comerciante en ricos tecidos e luxosas porcelanas nunha nave que, en vinte días e vinte noites, loita coas ondas que, ao fin, o levan ata a terra do rei Marcos.

Iseo a das Brancas Mans arde da ira, pois escoitou a conversa enteira e o despeito e a carraxe non lle caben no seo. Mais contense e agarda o seu momento, disimula o odio e cada día atende amorosa e comedida ao seu señor esposo, abrázao e sérveo en canto traza o seu desquite.

Chega Kaherdín a Cornualla e ofrece a súa mercadoría á raíña que axiña ve o anel e, aparte con el, se confesa. Kaherdín non se demora en cortesías. A ferida de Tristán é grave. Quen sabe se xa non será tarde? Daquela, con Brangel, argalla dona Iseo o xeito de burlar as gardas do castelo e, nesa mesma noite, as dúas saen e embarcan na nave que, xa aparellada, as agarda no porto. O mar axuda, o vento empurra a nave que moi axiña se pon ás portas de Bretaña, mais, cando case estaban na rota segura que os conduciría ao peirao, o vento vira, as nubes tínguense do negrume da noite e as ondas érguense coma xigantes de bocas abertas que quixesen engulir a nave.

Tristán, na súa postración, desespera; Iseo pensa que non vai chegar a tempo e, se cadra, o seu destino é morrer naquel mar de Bretaña, preto daquel que languidece á súa espera… Mais o mar encalma, o vento sopra de popa, o sol brilla no alto e, cando se albiscan os cantís de Bretaña, os mariñeiros izan a bandeira branca que avisa aos da costa de que xa está de regreso Kaherdín, a corenta días xustos da súa partida.

7

Lixeira entra Iseo a das Brancas Mans na alcoba de Tristán e, chorosa, dille que xa se ven as velas da nave de Kaherdín. Pregunta Tristán a cor da bandeira que no mastro ondea e a ciumenta dille que é negra. Pensa daquela Tristán que Iseo o abandonou; a súa amiga non cumpriu a promesa que lle fixera. Kaherdín regresa, si, mais sen ela. E esta idea é un puñal que se lle chanta no corazón e mata ao coraxoso, ao valente, ao destemido cabaleiro Tristán no máis triste final que en cancións se puxera.

Julio

Ao chegar ao peirao, ven os da embarcación o loito dos corazóns que a todos muda o semblante: Tristán morreu. Iseo pensa que chegou tarde o socorro para o seu amante e quere abrazalo unha última vez. Máis, como o abrazo dura máis tempo do prudente, acoden a separala os señores da corte e apartan de Tristán un corpo sen alma, pois fora aquel un abrazo de morte. Morta de amor está dona Iseo, como nos lais que se cantan en Bretaña.

Desde Cornualla, Marcos, tolo de dor e de remorsos, manda traer os cadaleitos dos amantes. Como pai amaba a Tristán e tenramente amou tamén a Iseo. Castígase, pois pensa que podía ter evitado aquela desgraza e fai que os dous descansen en dous sartegos que xuntos se dispoñen. Andando o tempo, nace unha roseira sobre a tumba de Iseo e, pasados anos, medra unha viña a carón da de Tristán. Xuntas as ramas se confunden e abrazan porque os filtros de amor non son endexamais filtros de morte.

Obradoiro

Gutenberg curso 2014/15 CFR OURENSE

2 somos:

Gerardo Domarco Dopazo Irma Fernández Alonso Isidora Gil González Belén Sánchez Sánchez Carmen Valugo Rúa