“Anoda. Kamień na szańcu” to poparty rzetelną wiedzą, latami poszukiwań, rozmów z ludźmi i bogatą dokumentacją obraz harcerza, żołnierza, patrioty. Jednak przede wszystkim to opowieść o człowieku - z krwi i kości, o swojskim chłopaku, obdarzonym niezwykłą charyzmą i urokiem osobistym, o którym jego znajomi mówili: “Był legendą swojego pokolenia. To on pierwszy rzucił butelką podczas akcji pod Arsenałem. Postać pomnikowa? Gdzie tam, niesamowity zgrywus” [wmrokuhistorii.blogspot. com].
1. Alert trwał 5 lat : harcerze i harcerki w KL Auschwitz / ZygmuntZonik. 1989 Oświęcim, najstraszliwsza nazwa w dziejach ludzkości, stał się terenem walki o byt w formach do tego czasu nieznanych. Człowiek pokazywał, jaki jest naprawde. W tej dżungli ludzkiej harcerze starali się ze wszystkich sił, aby wilcze prawa nie zapanowały wszedzie i do końca. Ich cichym hasłem było: Uwolnić się od strachu, precz z ponurymi nastrojami, głowa do góry, godna postawa. (...) Druhowie nieśli chętną pomoc bliźnim, za brata uważali każdego innego harcerza, I nie tylko harcerza. W cieniu śmierci organizowali samopomoc i szkolenia. a w ruchu kulturalnoartystycznym próbowali nawiązywać do dawnych tradycji ognisk harcerskich. Obóz stał się dla nich sprawdzianem postaw humanitarnych i patriotycznych. W aneksie wykaz 920 nazwisk druhów i druhen [lubimyczytac.pl]. 2. Anoda : kamień na szańcu / Piotr Lipiński. 2015 Jan Rodowicz “Anoda” był legendą Szarych Szeregów. To on pierwszy rzucił butelkę z benzyną podczas akcji pod Arsenałem. UB przyszło po niego w Wigilię 1948 roku. Dwa tygodnie później już nie żył. Oficjalna wersja mówiła, że sam wyskoczył z okna czwartego piętra gmachu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Nikt z bliskich w to nie uwierzył, a okoliczności jego śmierci do dziś pozostają nierozwiązaną zagadką. Piotr Lipiński w swojej najnowszej książce “Anoda. Kamień na szańcu” z rozmachem nakreśla portret tej niezwykłej postaci, próbując odpowiedzieć jaki naprawdę był Janek z Szarych Szeregów.
3. Batalion “Zośka” / Anna Borkiewicz-Celińska. 1990 Prof. Zawadzki, pisząc o batalionie “Zośka”, wspominał, jak to koledzy jego syna w dniu imienin życzyli mu - to znaczy Tadeuszowi - “krzepkości ducha w walce z przeciwnościami i wiary w istnienie prawdy na świecie”. Życzenia takie były wówczas z pewnością bardzo potrzebne. Ale potrzebne były i potem tym, którzy przetrwali. Chcieli przecież w dalszym ciągu być wiernymi sprawom, o które walczyli w czasie wojny, i tym samym być wiernymi sobie. A to wymagało krzepkości ducha. A może jeszcze w większym stopniu wiary w istnienie prawdy na świecie. - ze słowa końcowego [lubimyczytac.pl]. 4. Całym życiem : Szare Szeregi w relacji naczelnika / Stanisław Broniewski (“Stefan Orsza”). 1983 Całym życiem” nie jest klasycznym wojennym pamiętnikiem. To raczej sprawozdanie z wypełnionej pracy, zestawienie założeń z efektami, wreszcie rachunek sumienia dowódcy. Konspiracyjne harcerstwo stanowiło bezpośrednią kontynuację przedwojennego ZHP dostosowanego do warunków okupacji. Z jednej strony, jako jedna z instytucji podziemnego państwa, miało kontynuować jak najszerzej pojętą pracę wychowawczą. Równocześnie istniały zadania czysto wojskowe. Szare Szeregi należały do szerokiego zaplecza Armii Krajowej. Harcerski rodowód miały m.in. powstańcze bataliony “Zośka” i “Parasol”, których walka stała się jednym z symboli powstańczej legendy. Książka Broniewskiego oddaje ten dwoisty, edukacyjny i zarazem militarny charakter harcerskiej służby. Autor przedstawia zadania i prace kolejnych stopni szaroszeregowej organizacji - najmłodszych “Zawiszaków”, następnie Bojowych Szkół, wreszcie Grup Szturmowych. Przypomina typowe, jak
i najbardziej znane akcje, w których brali udział harcerze. Książka komendanta “Orszy” jest uzupełnieniem znanych ze szkolnych lektur prac Aleksandra Kamińskiego [lubimyczytac.pl]. 5. Druhno Oleńko !, Druhu Andrzeju ! : gawęda o twórcach Harcerstwa Polskiego Oldze i Andrzeju Małkowskich / Barbara Wachowicz. 1995 Książka poświęcona Oldze i Andrzejowi Małkowskim, twórcom harcerstwa polskiego. To gawęda ukazująca ich niezwykłe biografie w świetle nowych dokumentów, odkryć, relacji, listów, zdjęć. Autorka miała szczęście dotrzeć do Druhny Oleńki jeszcze za jej życia i uzyskać pasjonujące wywiady. W książce idziemy tropem Druhny Oleńki i Druha Andrzeja od dzieciństwa po ich ostatnie dni, od pierwszych drużyn skautowych we Lwowie po twórcze działania drużyn pod ich patronatami istniejącymi dziś [naukowa.pl].
szkole, w każdej klasie czy drużynie harcerskiej można wybrać te, które podobają się Wam najbardziej, i zorganizować – imprezę dla szkoły z okazji Dnia Nauczyciela, wieczornicę dla szczepu harcerskiego z innej szkoły, występ dla dzieci na podwórku, ognisko na obozie harcerskim lub kolonii. Pomysłow możecie mieć wiele [ze wstępu].
6. Dziennik harcerza i “Szarotki” : (1939-1944) / Edward Niesobski, Jadwiga Pfeiferówna ; oprac., przedm. Andrzej Drzycimski. 1986 Autentyczne zapiski dwojga ludzi, którym przyszło żyć w okrutnym, amoralnym czasie okupacji hitlerowskiej. Szczególna wartość dziennika polega na bieżącym, nawet codziennym, opisie obserwacji, działań, odczuć i wzajemnej miłości młodzieńca, mającego w pierwszym dniu wojny zaledwie 16 lat, a w momencie gdy stanął przed plutonem egzekucyjnym w obozie w Żabikowie pod Poznaniem niecałe lat 20, i jego młodszej o rok sympatii - Słonecznej Szarotki [biblionetka.pl]. 7. Florian Marciniak naczelnik Szarych Szeregów / Stanisław Broniewski. 1988 Konspiracyjny tryb pracy Floriana Marciniaka, a także burze, które przyszły po jego aresztowaniu (6 maja 1943 r.) spowodowały, że ilość materiałów źródłowych o nim jest znikoma. Znikoma również jest i nadal topnieje liczba świadków jego życia i działalności. Autor czuł obowiązek moralny opisania tego życia i działalności, przekazania osoby Floriana Marciniaka pamięci przyszłych pokoleń i dopełnienia w ten sposób obrazu Polski Podziemnej [ze wstępu].
8. Harcerki 1939-1945 : relacje - pamiętniki / wyb. i oprac. Krystyny Wyczańskiej ; przy współpracy Zofii Florczak, Danuty Januszajtis-Połeciowej i Anny Szolc. 1985 Monografia pt. Harcerki 1939-1945 jest pracą zbiorową pod red. Marii Straszewskiej. Publikacja zawiera wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Historii PAN, okraszone relacjami bezpośrednich uczestniczek ruchu oporu harcerek podczas II wojny światowej. Z książki tej, dowiesz się o historii kobiecego ruchu harcerskiego w czasie II wojny światowej, o dorobku harcerek w działalności konspiracyjnej, z bezpośrednich relacji, jak wyglądała działalność bojowa harcerek i życie codzienne podczas okupacji [lubimyczytac.pl]. 9. Kiermasz rozmaitości / red. Adam Czetwertyński ; ilustr. Zbigniew Lengren. 1975 To kolejny, dziesiąty już tomik serii „Nasze ogniska”. Zatytułowany został „Kiermasz rozmaitości”. Bo czego w nim nie ma… Wiersze, inscenizacje, monologi, skecze… Tematyka jest różna, choć przede wszystkim obraca się wokół szkoły i harcerstwa, wokół mniejszych i większych błędów, które zdarza się Wam popełniać, wokół spraw, o których warto pamiętać, które służą kształtowaniu charakterów każdego z Was. Jak wykorzystać naszą książkę? Z tekstów tych w każdej
10. Kronika drużyny harcerskiej : 7 Suwalska im. Adama Mickiewicza z lat 1927-1928 / Jan Sadowski. 2002 Historia polskiego harcerstwa jest niewiele młodsza od angielskiego pierwowzoru ruchu skautowego. Źródeł jego należy doszukiwać się we Lwowie, gdzie wsparcie społeczne, prawne, organizacyjne i finansowe zapewniało mu Towarzystwo „Sokół’. Do działalności harcerskimi włączali się przedstawiciele i innych ruchów i organizacji: Zarzewia, Zetu, Petu, itp. Pułkownik Jan Sadowski urodził się 10 kwietnia 1912 r. w Mariampolu. Od 1922 r. jest harcerzem, a od roku 1935 instruktorem ZHP. Książka jest zapisem wspomnień autora [ze wstępu]. 11. Mury harcerska konspiracyjna drużyna w Ravensbrück: wspomnienia / red. Andrzej Szefer ; oprac. Józefa Kantor, Maria Żmijowa. 1986 Dzieje konspiracyjnej drużyny harcerskiej „Mury” w Ravensbruck dowodzą, że, działając wspólnie, można było przetrwać najcięższe nawet warunki życia obozowego, zachowując godność osobistą oraz postawę Polaka i patrioty. Opracowanie jest w ten sposób skonstruowane, że każda z przedstawionych gawęd, a jest ich 12, stanowi odrębną całość tematyczną. W publikacji zamieszczono kilka wierszy tematycznie związanych z obozem koncentracyjnym w Ravensbruck i harcerkami spod znaku „Murów” [ze wstępu].
12. Notatnik Iki / Jolanta Chełstowska ; il. Ryszard Kryska. 1987 W harcerstwie są setki tysięcy dziewcząt. Tymczasem w prasie i książkach czyta się przede wszystkim o harcerzach, także różne materiały z pomysłami dla zastępów i drużyn przeznaczone są dla harcerzy. Można odnieść wrażenie, że w organizacji są sami chłopcy (…) Dziewczęta w harcerstwie mają takie same prawa jak chłopcy. Również prawo do mówienia o sw3ojej pracy, kłopotach, a może i nieco innym spojrzeniu na świat, czy innych zainteresowaniach (…) Ika odważyła się. Swoje osobiste notatki udostępniła redakcji „Drużyny”, które publikowała w „Propozycjach” co miesiąc od lutego 1984 roku. Zebrane w książeczkę z serii „Biblioteczka zastępowego” – dedykujemy wszystkim dziewczętom w szarych mundurkach. A może zajrzą do nich i chłopcy? [ze wstępu]. 13. Pamiętniki żołnierzy baonu “Zośka” : powstanie warszawskie / aut. wyb., red. Tadeusz Sumiński ; współaut. Jerzy Waleszkowski ; i in. 1981 Mariusz Olczak w tekście „Jak powstawały pamiętniki żołnierzy bataliony Zośka”, pisze, że akcja zbierania wspomnień została zainicjowana już w 1945 roku. Jej głównym animatorem był Jan Rodowicz „Anoda” , kierownik Biura Archiwum Baonu „Zośka”. Został aresztowany w 1948 (zginął tragicznie w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach w gmachu MBP), ale archiwum tylko częściowo wpadło w ręce UB. Pierwsze wydanie pamiętników mogło się ukazać dopiero w 1957 roku. Wyboru dokonał i redagował wspomnienia Tadeusz Sumiński. Jak pisze Olczak, Sumiński widział pamiętniki jako dzieło literackie, nie zaś opracowanie historyczne. I rzeczywiście, czuć podczas lektury rękę redaktora, nadającego podobny styl wspomnieniom. Niemniej jednak ich dokumentalna wartość nie podlega kwestii. Niewątpliwym walorem pamiętników żołnierzy batalionu „Zośka” jest to, że w znakomitej części powstawały wkrótce po wojnie. Nie uległy zatem deformacjom, jakie często są – z powodu zacierania się pamięci,włączania we własną relację późniejszej wiedzy, a także mitologizacji – cechą wspomnień pisanych po wielu latach. Opublikowana w książce lista żołnierzy batalionu „Zośka” liczy 608 nazwisk. Ponad połowa żołnierzy zginęła podczas Powstania Warszawskiego [dzieje.pl].
16. Piotr Pomian, szef Głównej Kwatery Szarych Szeregów / Danuta Kaczyńska, Gotfryd Pyka. 1984 „Piotr” poznałem na jesieni 1942 roku, kiedy (…) przeprowadzaliśmy szkolenie wizytatorów Pasieki, czyli Głównej Kwatery Szarych Szeregów. Trzeba było ich przygotować do udziału w akcji kształcenia podharcmistrzów na terenie całego kraju, która miała rozpocząć się w styczniu 1943 roku. Znajomość z terenu pracy konspiracyjnej – obaj byliśmy od listopada 1942 roku członkami Pasieki – przerodziła się w serdeczną przyjaźń. Razem przeżywaliśmy chwile zwycięstw i klęsk Szarych Szeregów, a szczególnie odbicie więźniów pod Arsenałem w Warszawie 26 marca 1943 roku i wkrótce potem 6 maja 1943 roku aresztowanie naczelnika Marciniaka… [z okładki]. 14. Pełnić służbę...: z pamiętników i wspomnień harcerek Warszawy 1939-1945 / red. Anna Zawadzka, Zofia Zawadzka ; przedm. Aleksander Kamiński. 1983 Niezwykłą lekturą są te dzienniki i wspomnienia harcerek Warszawy z lat 1939-1945. Sstanowią zbiór materiałów źródłowych z lat okupacji i Powstania oraz pamiętnikarskich wspomnień uczestniczek wydarzeń z tamtego czasu. Ale zarazem – pisane z dnia na dzień przez młodziutkie dziewczęta lub kobiety wspominające po latach swą młodość – są psychologicznym zwierciadłem polskiej młodzieży zaangażowanej w ruchu samoobrony i samopomocy narodowej oraz walki z najeźdźcą. A ponadto są świadectwem osiągnięć wychowawczych i inicjatyw okupacyjnych harcerstwa tamtych lat, osiągnięć i inicjatyw zaskakujących nawet znawców – swą inwencją, uczciwością, wyrobieniem społecznym i dzielnością [z przedmowy]. 15. Pierwsze zbiórki w nowo założonej drużynie zuchowej / Beata Kowalska. 1988 Książka powstała na podstawie doświadczeń autorki zebranych w czasie prowadzenia drużyny zuchowej. Każdy zaczynający pracę drużynowy zuchów musi przekształcić gromadę dzieci w drużynę zuchową. Ten trudny okres w pracy drużynowego decyduje często o powodzeniu dalszej jego działalności. Książeczka ułatwi zorganizowanie zajęć w pierwszych tygodniach pracy z dziećmi [ze wstępu].
17. Poradnik organizatora obozów harcerskich / I.S. Kwatera ZHP [Związku Harcerstwa Polskiego] Główna.1979 Jest to drugie wydanie wyboru tekstów, które ukazały się na łamach „Motywów” i „Harcerstwa”. Łączy je wspólna tematyka, obejmująca zagadnienia organizacyjnoprogramowe Harcerskiej Akcji Letniej. Wybór tych właśnie materiałów podyktowany został ich ciągle aktualną wartością dla wszystkich organizatorów letniego wypoczynku dzieci i młodzieży [ze wstępu]. 18. Sakwa włóczykija / Stefan Sosnowski, Jan Stykowski. 1988 Pierwszy polski podręcznik survivalu pisany w czasach kiedy nikt o nim nie słyszał :) Jej adresatami byli turyści i harcerze [lubimyczytac.pl]. 19. Szare Szeregi : harcerze 1939-1945. T.1. Materiały relacje / pod red. Jerzy Jabrzemski. 1988 Oddana do rąk czytelników poniższa praca jest krokiem przygotowawczym do przyszłej pełnej monografii harcerstwa męskiego w konspiracyjnych Szarych Szeregach. Opracowanie poniższe musi być traktowane jako w wielu przypadkach skrótowe, próbujące przywołać w pamięci i uchronić przed zapomnieniem ważne wydarzenia i osiągnięcia młodzieży harcerskiej w mrokach okupacyjnej nocy [ze wstępu].
najbliżsi; młodzieży, dla której miłość do ojczyzny nie była szkolnym sloganem, młodzieży pełnej niebotycznych lanów, płomiennej zapałem nie liczącym się z poświęceniami (…) [ze wstępu].
20. Tropami powstańczej przesyłki : zapiski zawiszaka / Jerzy Kasprzak. 1979 5 września 1939 roku, w piątym dniu II wojny światowej, w wyniku nalotu hitlerowskich samolotów na Dworzec Wschodni w Warszawie zginęło od bomb 30 harcerek, pełniących służbę sanitarną przy rannych żołnierzach polskich. Od pierwszych dni wojny aż po dramatyczne dni Powstania Warszawskiego 1944 około 5 tysięcy harcerek ze Związku Koniczyn i prawie 9 tysięcy harcerzy z Szarych Szeregów toczyło na różnych odcinkach walkę z niemieckim okupantem. Nie zabrakło w niej 12-15-letnich chłopców – zawiszaków [czytam.pl]. 21. W alejach spacerują “Tygrysy” : sierpień-wrzesień 1944 / Elżbieta Ostrowska.1978 Książka, która leży przed Wami, nie jest ani historyczną syntezą, ani rozprawą naukową. Są to wspomnienia młodej dziewczyny, jednej z tych, które dorastały w latach wojennych, a świadectwo swej dojrzałości zdobywały nie tylko na tajnych kompletach, ale w Szarych Szeregach walczącej Warszawy. Są to wspomnienia przedstawicielki młodzieży, wychowanej w cieniu okrucieństw Pawiaka, Oświęcimia i Majdanka, wśród ulicznych salw egzekucyjnych, od których ginęli
22. W gromadach Czerwonego Harcerstwa TUR / red. Kazimierz Wojciechowski.1982 Czerwone Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, w skrócie Czerwone Harcerstwo działało w latach 1926-1939. Była to lewicowa organizacja młodzieżowa, częściowo stosująca metody organizacji harcerskiej, organizowała działalność kulturalną i sportową, nastawiona antyklerykalnie, zwalczająca antysemityzm. Organizacja powstała z inicjatywy Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Czerwone Harcerstwo zrzeszało chłopców i dziewczęta od 12. do 16. roku życia, następnie wychowankowie przechodzili do Organizacji Młodzieżowej TUR, PPS lub innych organizacji związkowych, bądź politycznych. Organizacja miała na celu wychowanie młodzieży w duchu socjalizmu i równości społecznej [wikipedia]. Książka to wspomnienia członków tej organizacji. 23. Walczące Grodno : wspomnienia harcerza / Jan Siemiński. 1990 Książka ta mogła ukazać się teraz, w nowej sytuacji politycznej, gdy złagodzone zostały przepisy cenzorskie. Zawiera historię harcerstwa grodzieńskiego w okresie międzywojennym oraz udział młodzieży spod znaku lilijki w obronie Grodna podczas zajęcia miasta przez wojska radzieckie i niemieckie. Autor — świadek i uczestnik wielu akcji — odtwarza nie znane wielu czytelnikom realia tamtych dni, nastroje ludności, sylwetki kolegów i mieszkańców Grodna, scenki z życia miasta, postacie wrogów i sojuszników. Po całodziennych ciężkich walkach 20 września miasto zostało utrzymane i w zasadzie oczyszczone z atakującej je broni pancernej. Noc przeszła względnie spokojnie. Jedynie dywersanci dawali znów znać o sobie, nękając pojedynczymi strzałami, oddawanymi na oślep z miejsc zadrzewionych. Na terenie osłoniętym laskiem, w okolicach katolickiego i prawosławnego cmentarza, schroniły się dwa radzieckie pojazdy pancerne. Atakujący przekonali się już
o determinacji obrońców Grodna, woleli więc zaczekać na peryferiach na podejście głównych sił. W wyniku walk prowadzonych w pierwszym dniu spalonych zostało sześć czołgów, a w dniu następnym jeszcze jeden czołg przed budynkiem koszar 81 pułku piechoty [lubimyczytac.pl]. 24. Wyrwani z szeregów : harcerki i harcerze na Pawiaku w latach okupacji hitlerowskiej / Zygmunt Zonik. 1988 Literatura poświęcona harcerzom i harcerkom lat wojny 1939-1945, ich losom, walce z niemieckim okupantem, jest niewielka, a na temat ich martyrologii wręcz znikoma (…) Chciałbym wydobyć z niepamięci i zapomnienia jak najwięcej nazwisk i sylwetek aresztowanych harcerzy. Ukazać, jak w więzieniach i obozach koncentracyjnych stawiali opór i chronili godność, jak tworzyli kręgi samopomocy dla przetrwania fizycznego i duchowego. Chciałbym pokazać, kim byli i jakie wartości reprezentowali [ze wstępu]. 25. Zośka i Parasol : opowieść o niektórych ludziach i niektórych akcjach dwóch batalionów harcerskich / Aleksander Kamiński. 1979 Książka powstała na podstawie sławnego archiwum Jana Rodowicza – Anody, relacji żołnierzy batalionów, dokumentów, listów, pamiętników, konsultacji z matkami poległych. Autor prowadzi swych bohaterów – spadkobierców ideałów Kamieni na szaniec – przez barykady powstańcze od Woli poprzez Starówkę po Czerniaków. Spotykamy na kartach najsłynniejsze postaci Szarych Szeregów: Andrzeja Romockiego – Morro, Piotra Pomiana, Stanisława Leopolda, Czarnego Jasia – Wuttke, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego [iskry.com.pl]. 26. Zuchy : podręcznik instruktora harcerskiego pracującego z zuchami / Marek Wardęcki. 1970 Książka ta jest próbą pokazania jak powinien pracować drużynowy-wychowawca, który nie tylko jest świadomy celów, do jakich dąży, ale zna mechanizmy, którymi operuje i możliwości ich wykorzystania. Mówi ona nie tylko o tym, jak należy się bawić z zuchami, ale dlaczego właśnie tak, a nie inaczej (…) Książka ta z założenia jest podręcznikiem (…) zawiera sporą ilość materiałów praktycznych [ze wstępu].