niektóre feministki (jak chociażby Simone de Beauvoir, która sprzeciwiała się niszczeniu egzemplarzy książki przez francuskie władze w 1955 roku – a więc w parę lat po tym, jak na indeks ksiąg zakazanych Kościoła rzymskokatolickiego trafiła jej własna książka pt. „Druga płeć”).
1. 120 dni Sodomy czyli szkoła libertynizmu / Donatien Alphonse François de Sade (1904) Donatien Alphonse François de Sade był często nazywany szaleńcem, bluźniercą i pornografem. I, należy uczciwie przyznać, rzeczywiście był po części każdym z nich. Gdyby jednak oprócz chęci szokowania czytelników (i wrodzonej umiejętności czynienia tego) Sade nie miał do powiedzenia nic ważnego, nie pamiętano by o nim 200 lat później. Żaden zwykły pornograf na coś takiego nie zasługuje. Choć więc „120 dni Sodomy czyli szkoła libertynizmu”, ukochane dzieło Sade’a będące zbiorem perwersyjnych historii opowiadanych przez cztery doświadczone prostytutki, jest bez wątpienia wysoce odpychające i obrazoburcze, to świadczy też ono o pragnieniu doprowadzenia do ekstremum filozofii libertynizmu i do sporządzenia jak najdoskonalszego przepisu na osiągnięcie „wolności absolutnej”. Wartość naukową dostrzegali w „120 dniach Sodomy” lekarze i antropolodzy (m.in. pierwszy wydawca książki, doktor Iwan Bloch, który odnalazł w nim wyczerpującą kategoryzację fetyszy), za źródło inspiracji uznawali je cenieni XX-wieczni artyści (np. Jean Cocteau czy André Breton), a pomimo licznych oskarżeń o mizoginizm, dzieła Sade’a broniły też
2. 451 stopni Fahrenheita / Ray Bradbury (1953) Zważywszy, że akcja „451º Fahrenheita” rozgrywa się w świecie przyszłości, gdzie czytanie książek jest zabronione, a wszystkie prywatne zbiory biblioteczne są palone przez grupę zaciekłych strażaków, często interpretuje się tę powieść jako protest przeciwko cenzurze. Bradbury niejednokrotnie podkreślał, że nie takie było jego zamierzenie: chodziło mu raczej o krytykę ogłupiającej ludzi telewizji, której rozwój miałby doprowadzić do tego, że nikomu po prostu nie będzie chciało się czytać. Książki są więc w „451º Fahrenheita” eliminowane przede wszystkim jako niepotrzebna konkurencja dla święcącej sukcesy telewizji, a z kolei gazety wypierane są przez kolorowe ale pozbawione głębszej treści komiksy. Gdzieś w tle pobrzmiewa jednak wątek anty-cenzorski: czytanie książek czy nawet gazet sprawia, że ludzie samodzielnie myślą i trudniej ich kontrolować; podporządkowanie ich rytmowi nieskomplikowanych telewizyjnych programów i zastąpienie słów obrazkami ma sprawić, że będą myśleli tak, jak każe im ktoś inny, trzeba tylko zadbać żeby nigdy nie zabrakło im tego typu rozrywki – stąd też w prezentowanej przez Bradbury’ego przyszłości ekrany telewizyjne zdobią niemalże każde pomieszczenie mieszkalne. To po prostu nie mogło się spodobać cenzorom – zwłaszcza amerykańskim. 3. Archipelag GUŁag / Aleksander Sołżenicyn (1973) Dzieło Sołżenicyna to w znacznej mierze opis jego własnych przeżyć obozowych z lat 1945-1953, który został jednak uzupełniony relacjami innych osób mających tego typu doświadczenia, przedstawiając tym samym problem rosyjskiego ludobójstwa w znacznie szerszej perspektywie. A problem był to niemały, choć na Zachodzie aż do 1973 r. w zasadzie nic o nim nie wiedziano; wystarczy powołać się na liczby, które przytacza Sołżenicyn: czystki dokonywane w ZSRR kosztowały życie co najmniej 15 milionów osób, a więc o około jedną trzecią więcej niż nagłośnione w całym świecie zbrodnie hitlerowskie. W „Archipelagu
GUŁag” pisarz oprowadza więc czytelników po obozach pracy przymusowej, które jemu samemu dane było poznać (aresztowano go za krytyczne uwagi wobec stalinizmu, jakie odważył się wyrazić w liście do przyjaciela), a jednocześnie prezentuje historię systemu represji w ZSRR. W kolejnych rozdziałach w sposób bardzo szczegółowy i niejednokrotnie szokujący opisana jest całkowita przemiana więźnia gułagu: od kogoś kto uznaje się za praworządnego obywatela i uparcie żąda wyjaśnienia powodów jego „niesprawiedliwego aresztowania”, aż do kogoś całkowicie pogodzonego z losem, kierującego się już wyłącznie instynktem przetrwania. Po publikacji książki – oczywiście na zachodzie Europy, nie w ZSRR – natychmiast wydalono pisarza z ojczyzny i pozbawiono radzieckiego obywatelstwa. 4. Azyl / William Faulkner (1931) Książka zakazana z powodów obyczajowych. Azyl znalazł się w 1948 roku na liście dziewięciu powieści uznanych za obsceniczne w wyniku procesu kryminalnego w sądzie Filadelphia County w Pensylwanii z powodu erotycznych fragmentów, motywów gwałtu, „popularyzowania” podglądactwa i prostytucji.
5. Bastion / Stephen King (1978) Zakazana w jednej ze szkół w Oregonie (1989 r.) za sceny przypadkowego seksu i przemocy.
Niestety, „Buszujący w zbożu” nigdy nie doczeka się filmowej adaptacji. Po nieudanym według Salingera przeniesieniu na ekran jego opowiadania „Moje zwariowane serce”, autor nie zgodził się na jakąkolwiek ekranizację swojej twórczości. Co ciekawe, w roku 2008 świat obiegła wiadomość, że nadchodzi premiera „Buszującego w zbożu”. Okazało się jednak, że Nigel Tomm, twórca rzeczonego filmu, stworzył dzieło, w którym przez 75 minut widzimy niezmieniający się niebieski ekran. Ten zabieg ma ponoć zmusić widza do wyobrażenia sobie, jak film na podstawie powieści Salingera miałby wyglądać. 7. Chata wuja Toma / Harriet Beecher Stowe (1852) Książka zakazana w Illinois (1984) na wniosek radnego ze względu na rasizm i niestosowny język (użycie w niej słowa „nigger”). Zdanie radnego podzielili uczniowie i rodzice. Od momentu wydania budziła silne emocje w USA, została też zakazana w 1853 r. w Rosji z powodu podważania nauk Kościoła prawosławnego i poddawanie w wątpliwość autokratycznej władzy. 8. Cujo / Stephen King (1981) Książka wywoływała liczne protesty, była oskarżana o to, że „nie nadaje się dla młodego czytelnika”. Zawiera „wyrażenia nie do zaakceptowania” oraz liczne „sceny przemocy”.
6. Buszujący w zbożu / Jerome David Salinger (1951) „Buszujący w zbożu” pełen jest kontrowersji. Do dziś jest ponoć jedną z niewielu lektur, po którą uczniowie sięgają z własnej woli. Powieść Salingera była swego rodzaju biblią dla zabójcy Johna Lennona, Marka Davida Chapmana. A to na pewno nie przysporzyło pozytywnej popularności samej książce, która w wielu szkołach w Stanach Zjednoczonych została zakazana, m. in. za plugawy język, opisy związane z seksualnością czy propagowanie nieodpowiedniego dla nastolatków bohatera. Rzeczywiście, Holden Caulfield był zbuntowany i niepoprawny, ale to na tym właśnie polega jego urok i dlatego tak często ta książka przyciąga młodzież. W roku 1978 książkę usunięto z listy lektur szkolnych w Stanach Zjednoczonych, tłumacząc ten ruch zbyt dużą liczbą wulgarnych wrażeń. Naliczono wtedy aż 725 słów uznawanych za przekleństwa.
9. Czerwone i czarne / Stendhal Czerwone i czarne to najbardziej znana powieść autorstwa Stendhala. Wydana pierwszy raz w 1831 r. we Francji. Z powodu zawartych w powieści treści krytycznych wobec Kościoła w 1864 r. umieszczona na indeksie ksiąg zakazanych. 10. Cztery pory roku / Stephen King Książka usunięta z kilku bibliotek szkolnych w USA ze względu na „nie spełnianie standardów społecznych”. W jednej ze szkół książki zakazano na prośbę rodziców. 11. Dekameron / Giovanni Boccaccio Znalazła się na rzymskim indeksie w 1559 r., zakaz potwierdzono 5 lat później. Utwór zakazany w USA przez dziesięciolecia na podstawie dokumentu „Federal AntiObscenity Act” (1873). W 1954 r. trafił na czarną listę National Organization of Decent Literature za obsceniczność, wulgarność, lubieżność i brak przyzwoitości.
12. Doktor Żywago / Boris Pasternak Zakazana w Rosji do 1988 r. za antywojenny, kontrrewolucyjny wydźwięk i krytykę stalinizmu. Kiedy w 1958 r. Pasternakowi przyznano Literacką Nagrodę Nobla, został zmuszony do odmowy jej przyjęcia. Jedna z najczęściej cenzurowanych książek wg Jonathona Greena. 13. Folwark zwierzęcy / George Orwell Do końca lat 80. XX w. książka była zakazana przez polską cenzurę, ponieważ przedstawiała ustrój totalitarny, nawiązując do rosyjskich władz. Pierwsze oficjalne polskie wydanie ukazało się dopiero w 1988 r., mimo to od końca lat 70. powieść cieszyła się dużym zainteresowaniem i krążyła w drugim obiegu. W Kenii zakazano jej w 1991 r., ponieważ krytykowała skorumpowanych przywódców, natomiast w 2002 r. w szkołach w Zjednoczonych Emiratach Arabskich z powodu... bohaterów w postaci mówiących świń. Uznano, że taki obraz godzi w wartości religii islamskiej.
ras i płci, kiedy uczucia ludzkie podlegają inwersjom i odchyleniom od fizjologicznej i obyczajowej normy, nie przestając być katalizatorem intensywnych przeżyć psychicznych i duchowych. Miłość różnych typów, także homoerotyzm, wypełniająca tę książkę, spełnia w niej istotną rolę. Ogólny obraz życia nowojorskiego środowiska intelektualno-artystycznego ma w tej powieści charakter infernalny, jest oskarżeniem gorącym i żarliwym tego życia pustego, wśród pozorów i quasi-wartości, oskarżeniem przejmującym wręcz grozą. Ale w tym piekle współczesnym toczy się walka, ludzie zmagają się z losem, marzą o Beatrycze i wyrywają się ku niej. 17. Kandyd / Wolter Książka zakazana w USA w 1929 roku z powodu rzekomej obsceniczności. W roku 1944 Poczta USA zażądała wykreślenia pozycji z katalogu książek dostarczanych za ich pośrednictwem. 14. Grona gniewu / John Steinbeck Kto by przypuszczał, że ta nagrodzona Pulitzerem powieść wielkiego amerykańskiego pisarza mogła trafić na listę książek zakazanych? A jednak – opisy biedy i ciężkich warunków życia w czasach wielkiego kryzysu okazały się tak szokujące dla wielu czytelników, że książka była niejednokrotnie palona publicznie. To, czym zachwycali się krytycy, nie przemówiło do zwykłego czytelnika, który uważał, że Steinbeck przesadził i obraził tym samym uczucia wielu ciężko pracujących farmerów. W rzeczywistości Steinbeck w „Gronach gniewu” nie tylko nie przejaskrawił sytuacji, ale wręcz opisał ją w złagodzonej formie. 15. Grupa / Mary McCarthy Książka zakazana z powodów obyczajowych. To dzieło zakazane w Irlandii do 1967 roku ze względu na szczegółowe opisy romansów ośmiu bohaterek powieści, będącymi grupą przyjaciółek, nota bene absolwentek Vassar College z 1933 roku. 16. Inny kraj / James Baldwin Akcja powieści “Inny kraj” toczy się w środowisku nowojorskiej bohemy artystycznej i skupia się wokół problemów i powikłań miłosnych między ludźmi różnych
18. Kochanek lady Chatterley / David Herbert Lawrence Fabuła książki nie jest szczególnie złożona: główna bohaterka, Constance Chatterley, żyjąca ze sparaliżowanym od pasa w dół mężem, otrzymuje od niego pozwolenie na szukanie satysfakcji seksualnej z innymi mężczyznami; niedługo potem znajduje je w związku z zatrudnionym przez jej męża gajowym Parkinem – mężczyzną, którym wcześniej gardziła ze względu na prostackie zachowanie i przynależność do niższej klasy społecznej. Pod pretekstem takiej to nieco perwersyjnej opowieści, Lawrence’owi udaje się przemycić krytykę konwenansów pętających angielskie społeczeństwo oraz w obrazowy sposób przedstawić zgubne efekty pogłębiania się różnic klasowych. Wszystko to przyozdobione jest jednak wystarczającą ilością wulgaryzmów i bardzo dosłownie opisywanego seksu między dwójką bohaterów, aby niektórzy czytelnicy i krytycy nie chcieli dostrzegać w książce niczego poza „pornografią”. A należy przyznać, że sceny erotyczne w „Kochanku Lady Chatterley” – skupiające się w znacznej mierze na przekazaniu czytelnikowi uczuć ogarniętych namiętnością postaci – są nie tylko zaskakująco, jak na lata 20., bezpruderyjne, ale także niezwykle sugestywne, skonstruowane ze wspaniałym wyczuciem, jakiego próżno szukać u podrzędnych pisarzy parających się prawdziwą pornografią albo tanią erotyką. Dzisiaj książka „Kochanek Lady Chatterley” nie budzi kontrowersji, nie wydaje się też zbyt śmiała, ale w Wielkiej Brytanii nie można było kupić jej pełnego tekstu aż do roku 1960. Przez trzydzieści lat (od 1929 do 1959) zakazane było wwożenie jej do USA.
temat relacji międzyrasowej, relacji człowieka z Bogiem, ludzkiej seksualności. 21. Książę / Nicholo Machiavelli Książka znalazła się na indeksie tytułów „absolutnie zakazanych” przez Kościół Rzymskokatolicki. Katolicy nie mogli czytać, ani nawet posiadać tego dzieła. Protestanci oskarżali autora o wydarzenia nocy świętego Bartłomieja, był on wg nich bezpośrednio odpowiedzialny za śmierć 50 tys. hugenotów. Na niekorzyść książki działał w latach późniejszych fakt, że stanowiła ona dla Benito Mussoliniego argument popierający istnienie władzy dyktatorskiej.
19. Kocia kołyska / Kurt Vonnegut Książka zakazana z powodów religijnych. Kocia kołyska to powieść, w której fakt zastępuje miejsce fikcji, a fikcja staje się faktem. Narrator zamierza napisać książkę o wybuchu pierwszej bomby atomowej i życiu jej twórcy, doktora Feliksa Hoenikera. Tymczasem trafia na wyimaginowaną wyspę San Lorenzo, skąd obserwuje rzeczywistą zagładę Ameryki, która miała być tematem jego powieści. Wariacje Vonneguta na temat ludzkiej pomysłowości i zamiłowania do zabaw i gier (doktor Hoeniker stworzył swoją bombę dla zabawy) obrazują kondycję naszej cywilizacji, w której ludzie wolą uciekać w fantazję i kłamstwa, zawierzyć choćby najbardziej nieprawdopodobnej religii niż zmagać się z rzeczywistością i prawdą. Kocia kołyska jest jedną z najważniejszych pozycji w bogatym dorobku Kurta Vonneguta, urzekającą bogactwem pomysłów i komizmu. 20. Kolor purpury / Alice Walker Zakazana w szkole w Oakland (Kalifornia; 1984), w szkołach w Pensylwanii (1992), usunięto ją także z bibliotek szkolnych w Zachodniej Virginii. Przyczyną były niepokojące idee na
22. Lolita / Vladimir Nabokov Po napisaniu „Lolity”, opowiadającej o zauroczeniu dojrzałego mężczyzny dorastającą dziewczynką, w 1953 r., Nabokov, przebywający już wówczas na emigracji w Stanach Zjednoczonych, zwrócił się z propozycją publikacji książki do kilku czołowych amerykańskich wydawnictw, m.in. Viking Press, Simon & Schuster i Doubleday, ale żadne z nich nie było gotowe podjąć takiego ryzyka. Odmawiano autorowi tłumacząc, że wydanie dzieła o takiej tematyce zaprowadziłoby i jedną i drugą stronę za kratki, albo też proponowano zmiany fabularne, na które nie mógł się zgodzić. Ostatecznie druku „Lolity” podjęło się w 1955 r. francuskie wydawnictwo Olympia Press słynące z odważnych publikacji w języku angielskim. Pierwsze gromy posypały się na książkę jeszcze w tym samym roku, kiedy uznany angielski pisarz i krytyk Graham Greene na łamach „Sunday Times” zaliczył ją do najlepszych powieści roku. Nie zgodził się z tą opinią redaktor „Sunday Express”, John Gordon, i czym prędzej podzielił się swoją opinią z czytelnikami, tłumacząc im, że dzieło Nabokova to czysta pornografia. „Lolita” była zakazana we Francji, Wielkiej Brytanii i kilku innych krajach.
23. Lot nad kukułczym gniazdem / Ken Kesey Zakazana w wielu amerykańskich szkołach, m.in. w Colorado (1971), Ohio, Nowym Jorku, Idaho, Waszyngtonie, głównie za wulgarne słownictwo, gloryfikowanie działalności przestępczej, opisy brutalności i przyczynianie się do zepsucia młodzieży. W jednaj z kalifornijskich szkół została wycofana (2000) ze względu na rodziców, którzy skarżyli się na wybór przez nauczycieli „śmieci” jako lektur. 24. Malowany ptak / Jerzy Kosiński (1965) „Malowany ptak” otworzył polskiemu emigrantowi Jerzemu Kosińskiemu drogę do kariery w Stanach Zjednoczonych, ale w Polsce uznawany jest za dzieło niesławne. I nie chodzi tu nawet o obfitość szalenie brutalnych scen (choć np. opis wydłubywania oczu łyżeczką może nieprzygotowanego na takie atrakcje czytelnika przyprawić o mdłości), ale o rzekomo antypolską wymowę powieści. Kosiński oparł bowiem fabułę „Malowanego ptaka” na wydarzeniach z własnego dzieciństwa, ale dołożył do nich całe mnóstwo fikcyjnej makabry, ukazując tym samym – zdaniem przeciwników tego dzieła – Polskę i Polaków w bardzo niekorzystnym świetle. Zarzuty o antypolski charakter „Malowanego ptaka” zaczęły się pojawiać od razu po premierze książki w Stanach Zjednoczonych. Podczas gdy recenzent The New York Times pisał o „ponadczasowym obrazie najohydniejszych ludzkich zachowań”, krytyk New York Herald Tribune donosił, że Kosiński portretuje Polaków w „bezlitośnie okrutny” sposób i sugeruje jakoby byli „pomocnikami Niemców w łapaniu i wydawaniu polskich Żydów i Cyganów”.
odpowiedniego narkotyku ma uwarunkować Alexa na odczuwanie wstrętu wobec jakiejkolwiek brutalności. O dziwo, dopiero po kontrowersjach wywołanych przez pojawienie się ekranizacji powieści wyreżyserowanej przez Stanleya Kubricka zaczęto sobie przypominać, że przecież literacki pierwowzór Burgessa jeszcze bardziej niż film epatował przemocą, seksem i wulgaryzmami.
25. Manifest komunistyczny / Karol Marks, Fryderyk Engels W 1878 r. książki zakazano w Niemczech, z powodu dwóch prób zamachu na Wilhelma I. W 1933 r. znalazła się wśród pozycji publicznie palonych przez nazistów. Trafiła też do indeksu ksiąg zakazanych Kościoła Rzymskokatolickiego. Zakazywana była w m. in. 16 krajach na całym świecie. 26. Mechaniczna pomarańcza / Anthony Burgess Najpopularniejsza powieść Burgessa rozgrywa się w niedalekiej przyszłości, a jej głównym bohaterem jest 15-letni Alex, za najlepszą rozrywkę mający włóczenie się po mieście z trójką kumpli i wyszukiwanie ofiar, które można by poturbować; chłopcy nie stronią też od używek i przygodnego seksu. Po oskarżeniu o zabójstwo, Alex trafia do więzienia, a kiedy i tam dopuszcza się zbrodni, władze proponują mu układ: jeśli się podda eksperymentalnej terapii mającej oduczyć go stosowania przemocy, będzie mógł wyjść na wolność. W ramach terapii, bohater zostaje zmuszony do oglądaniu filmów dokumentalnych przedstawiających najgorsze przejawy ludzkiego okrucieństwa (m.in. relacje z hitlerowskich zbrodni w czasach II wojny światowej), a jednoczesne zastosowanie
27. Miasteczko Peyton Place / Grace Metalious W powieści z 1956 r. brak fragmentów o charakterze jawnie seksualnym, cenzorzy krytykowali sposób opisywania seksualności bohaterów, dopuszczających się zdrad małżeńskich i kazirodztwa. Na uwagę zasługuje fakt, że występujące w powieści kobiety — jako jedne z pierwszych w amerykańskiej literaturze popularnej — szukają satysfakcjonujących związków erotycznych, zamiast zadowalać się rolą podrzędną w seksualnych grach mężczyzn, nawet jeśli oznacza to wchodzenie w pozamałżeńskie związki ze ślubnymi mężczyznami. Książka oficjalnie zakazana była przez irlandzką cenzurę od roku 1958 do roku 1967. 28. Myszy i ludzie / John Steinbeck Książkę usunięto z bibliotek szkolnych w Tennessee, kiedy postanowiono pozbyć się wszystkich „brudnych książek” z publicznych szkół i bibliotek. Oskarżono ją o obsceniczność i wulgarny język. Podobny los spotkał ją w stanie Ohio (1980). 29. Na Zachodzie bez zmian / Erich Maria Remarque Zakazana za obsceniczność w USA (w Chicago i Bostonie). W Austrii i Czechosłowacji (1929 r.) zakazano jej czytać żołnierzom, a we Włoszech (1933 r.) została uznana za przejaw antywojennej agitacji. W nazistowskich Niemczech książki zakazano, ponieważ była zniewagą dla Wermachtu, a w 1933 r. znalazła się wśród pozycji palonych publicznie przez nazistów. 30. Nadzy i martwi / Norman Mailer Książka zakazana w Kanadzie w latach 40. 31. Nagi lunch / William S. Burroughs Książkę uznano za obsceniczną w Bostonie w latach 60. XX w., zakazano jej z powodu realistycznych opisów praktyk seksualnych, w tym gejowskich.
32. Nora czyli dom lalki / Henryk Ibsen W 1883 r. zakazano jej w Alabamie (USA) za propagowanie poglądów feministycznych. 33. Nowy wspaniały świat / Aldous Huxley (1932) Jak pisze Bartłomiej Paszylk: Obrońcom moralności nie spodobała się ani koncepcja uprawiania seksu wyłącznie dla przyjemności, ani też uciekanie się do stosowania narkotyków. Świat Huxleya, odczytywany jako antyutopia, miał być światem doskonałym, w którym ludzie nie toczą wojen, żyją w zgodzie ze sobą, nie są targani negatywnymi emocjami (wszak nie mają ich w ogóle), nie znają przemocy. Z drugiej strony to świat, w którym nie ma rodzin, przywiązania, miłości i panuje hierarchia – ludzie są przypisywani do danej kasty jeszcze przed narodzeniem. To właśnie „niemoralny” sposób życia, jaki Huxley prezentował w swojej książce przyczynił się do jej cenzury. „Nowemu wspaniałemu światu” nie pomagało także to, że pisarz sam eksperymentował z różnymi środkami halucynogennymi. W 1932 roku, niedługo po wydaniu książki, zainteresowała się nią irlandzka rada cenzorów, która zakazała dystrybucji powieści. Oskarżyła ją przy tym o obsceniczność, niemoralność oraz podważanie wartości rodzinnych. W Stanach Zjednoczonych wielokrotnie usuwano książkę z listy lektur szkolnych oraz bibliotek. „Nowy wspaniały świat” w roku 1984 został zaliczony do „brudnej trzydziestki” według magazynu „Playboy”. Książka Huxleya doczekała się niejednej ekranizacji. Za najlepszą z nich można uznać pierwszą, z roku 1980, która wyreżyserowana została przez Burta Brinckerhoffa. 34. Pamiętniki Fanny Hill / John Cleland Osiemnastowieczny bestseller o życiu prostytutki został zakazany w Massachusetts w 1821 r., jak się można domyślić za obsceniczność. Pierwsza książka, która była przedmiotem sprawy sądowej o obrazę obyczajów w USA. 35. Pani Bovary / Gustave Flaubert Książkę oskarżano o „przestępstwo przeciwko moralności”, francuscy wydawcy usuwali z niej fragmenty, które uznawali za niestosowne. W 1888 r. brytyjska gazeta „Tablet” zaatakowała Flauberta, nazywając go pornografem.
37. Pieśń Salomona / Toni Morrison Książki zakazano w wielu amerykańskich szkołach z powodu poniżającego stosunku do czarnoskórych oraz pornograficznego języka. 38. Przeminęło z wiatrem / Margaret Mitchell Zakazana w niektórych amerykańskich szkołach (1978, 1984) ze względu na rasistowski język.
36. Paragraf 22 / Joseph Heller (1961) Książka Hellera uznawana jest dziś za jedno z największych dokonań światowej literatury, jednak i owo dokonanie po publikacji spotkało się z wieloma protestami. W Stanach Zjednoczonych niejednokrotnie wycofywano książkę z bibliotek i próbowano wpisać ją na listę ksiąg zakazanych. Społeczeństwu nie podobał się sposób w jaki Heller opisywał wojnę i pokazywał brutalną prawdę o niej. Sympatii nie przysporzyły książce także oskarżenia o opisy ukazujące przedmiotowe traktowanie kobiet czy te prezentujące niewiarę w Boga. Najsłynniejszy proces związany z publikacją „Paragrafu 22” rozpoczął się w 1972 r., kiedy to rada szkolna w Stronsville w stanie Ohio podjęła decyzję o niewłączaniu książki Hellera do zbiorów bibliotecznych (nie było też w niej miejsca dla dwóch powieści Kurta Vonneguta: „Kociej kołyski” oraz „Niech pana Bóg błogosławi, panie Rosewater”). Rodzice wraz z uczniami szkoły wnieśli do sądu skargę, która jednak została odrzucona. Skutek przyniosła dopiero apelacja: w 1976 r. sad udzielił radzie szkolnej nagany i nakazał umieszczenie książek Hellera i Vonneguta w bibliotece, powołując się na 1. poprawkę do Konstytucji, mówiącą o wolności słowa. (B. Paszylk, „Książki zakazane”) Na szklany ekran książkę Hellera przeniósł Mike Nichols, autor takich przebojów jak „Absolwent” i „Kto się boi Virginii Woolf?”. W filmie zagrali sam Orson Welles, Jon Voight i Anthony Perkins. Premiera miała miejsce w roku 1969.
39. Przygody Hucka Finna / Mark Twain Książki zakazywano wielokrotnie (od 1885 do 2004 r.). Jako przyczyny podawano m.in. niski poziom (nadaje się tylko do slumsów), brak elegancji, rasowo obraźliwy język i wydźwięk, ale także... zbytnią rasową tolerancyjność. 40. Przygody Tomka Sawyera / Mark Twain Zakazano jej w pokoju dziecięcym w Brooklynie, bibliotekach publicznych w Nowym Jorku, Denver i Kolorado (1876 r.), a także w Pensylwanii (1994 r.) za rasistowski język.
41. Rok 1984 / George Orwell (1949 rok) Książka Orwella zakazywana była w wielu krajach. W ZSRR jej rozpowszechnianie zostało uniemożliwione w latach 50. XX wieku. Stalin uważał, że wizja pisarza oparta jest na systemie Związku Radzieckiego. W Stanach Zjednoczonych cenzura „Roku 1984” związana była z uznawaniem treści książki za prokomunistyczne i antysemickie. Nie podobało się tam także rzekome zbyt dosłowne przedstawienie scen życia erotycznego. Książkę Orwella wycofywano ze szkół, bibliotek, karano nauczycieli, którzy się na nią powoływali. Wiele prawd z „Roku 1984” na zawsze weszło do języka i do świadomości społecznej. Wyrażenia takie jak „Wielki Brat”, „Nowomowa” czy „Policja Myśli” są dziś używane nie tylko w kontekście powieści Orwella. A sam przymiotnik – orwellowski – jest używany na określenie atmosfery świata z „Roku 1984”, którym zawładnął system totalitarny. W Polsce pierwsze oficjalne tłumaczenie „Roku 1984” ukazało się w roku 1989, jednak już ponad 30 lat wcześniej, bo w 1953 książkę na język polski przetłumaczył Juliusz Mieroszewski.
43. Szatańskie wersety / Salman Rushide (1988) Biografia Mahometa autorstwa Ibn Ishaqa wspomina o wersetach, które prorok miał wstawić do Koranu za podszeptem Szatana ukrywającego się pod postacią archanioła Gabriela. Kiedy Mahomet zrozumiał kto go w tym wypadku tak naprawdę natchnął, zdecydował się usunąć owe szatańskie wersety z Koranu. Salman Rushdie wykorzystał domniemane istnienie tych tajemniczych fragmentów świętej księgi Muzułmanów aby stworzyć dzieło zgodnie uznawane przez wyznawców tej religii za bluźniercze: powieść „Szatańskie wersety”. Sam Rushdie podkreślał, że jego książka nie jest poświęcona wierze, ale „problemowi emigracji, metamorfozie, wewnętrznemu podziałowi człowieka, miłości, śmierci, Londynowi i Bombajowi” – dlatego też nie powinna być traktowana jako krytyka Islamu. Zwracali na to również uwagę liczni krytycy literaccy, zaznaczając, że jest to dzieło o wielkiej wartości literackiej, niezwykle inteligentnie nawiązujące do wielu innych ważnych osiągnięć światowej literatury. Tego typu tłumaczenia nie przekonywały jednak zaślepionych nienawiścią Muzułmanów. Według nich, dopuszczając się stworzenia karykatury Mahometa, Rushdie zasłużył na
śmierć. W lutym 1989 roku szyicki przywódca ajatollah Chomeini nałożył na autora fatwę, nawołując Muzułmanów do wykonania na nim wyroku śmierci za bluźnierstwo. Znacznie rzadziej wspomina się jednak o tym, że fatwa dotyczyła także wszystkich innych, którzy „mieli jakikolwiek związek z publikacją książki i byli świadomi treści, które ze sobą niesie”. Rushdiemu jak dotąd udało się uniknąć śmierci, nie przeprowadzono też poważniejszego zamachu na jego życie, ale takiego szczęścia nie miało parę innych osób pracujących przy wydawaniu „Szatańskich wersetów” w różnych krajach świata. W 1991 roku zamordowano japońskiego tłumacza książki, Hitoshi Igarashiego; włoskiego tłumacza Ettore Capriolo kilkakrotnie pchnięto nożem; cudem uniknął śmierci William Nygaard, norweski wydawca powieści, na którego przygotowano zamach w 1993 roku; w tym samym roku próbowano także pozbawić życia tureckiego tłumacza, Aziza Nesina, co ostatecznie przerodziło się w tzw. masakrę w Sivas (radykalni islamiści podpalili hotel, w którym zatrzymał się Nesin, w wyniku czego życie straciło 37 osób; tłumaczowi udało się zbiec). W siedzibach kilku wydawnictw na całym świecie podłożono bomby. Niektóre kraje postanowiły chronić obywateli przed niebezpieczeństwem. W Wenezueli za czytanie „Szatańskich wersetów” można było trafić do więzienia. Nawet w Stanach Zjednoczonych dwie duże sieci księgarskie wycofały książkę z półek po otrzymaniu gróźb. 44. Szkarłatna litera / Nathaniel Hawthorne Najbardziej publikacją oburzony był Kościół. Propagowanie zachowań amoralnych było nie do przyjęcia. Pożądliwość, zachęcanie do nielegalnych związków to główne zarzuty wobec autora. W USA rodzice uczniów wielokrotnie zabiegali o wycofanie utworu z listy lektur, w większości przypadków jednak do tego nie dochodziło. Książkę uważano za obsceniczną, ponadto zawierała motyw cudzołóstwa. Jeden z rodziców oskarżył też książkę o wulgarne słownictwo, które jednak w powieści nie występuje. Książka była zakazana w Rosji w latach 18521856, w okresie nasilonej cenzury.
45. Szklany klosz / Sylwia Plath Autorka cierpiała na depresję, usiłowała popełnić samobójstwo. Pierwsze wydanie zostało podpisane pseudonimem Victoria Lucas, potem dopiero po 70 latach ukazała się pod jej prawdziwym nazwiskiem. Chroniła w ten sposób osoby na których wzorowała swych bohaterów. Bohaterka spotyka na swej drodze samych nieodpowiednich mężczyzn, popada w depresję, jest hospitalizowana, co tylko pogarsza jej stan i w końcu zaczyna myśleć o samobójstwie. Powieść w jakiś sposób autobiograficzna. Książkę uznano za zachęcającą do popełnienia samobójstwa. Nakłaniającą do przygodnego seksu, krytyki przyjętego za właściwy, modelu macierzyństwa i małżeństwa. Książkę wycofano ze szkół różnie decyzje te argumentując. 46. Sztuka kochania / Owidiusz Poemat prawdopodobnie przyczynił się do wygnania Owidiusza z Rzymu w 8 r. n.e. W 1497 r. książkę palono we Florencji pod zarzutem niemoralnej treści, a w 1564 r. trafiła na indeks trydencki.
47. Tessa d’Urberville:historia kobiety czystej / Thomas Hardy 821.111-3 Domniemany gwałt, dziecko z nieprawego łoża, niejasny obraz religii chrześcijańskiej. Książka wywołała skandal obyczajowy. Spotkała ją ostra krytyka. W Stanach ustanowiono zakaz sprzedaży pod groźbą aresztowania i oskarżenia o sianie zgorszenia.
51. Wielki Gatsby / Francis Scott Fitzgerald W 1987 r. zakwestionowano poprawność książki w Baptist College w Charleston ze względu na język i odniesienia o charakterze seksualnym.
48. Uciekaj króliku / John Updike Powieść zakazana w Irlandii w latach 1962-1967 z powodu obsceniczności i nieprzyzwoitości. Zakaz zniosła nowa ustawa o cenzurze publikacji (1967). Książka była też usuwana z amerykańskich szkół i bibliotek ze względu na wulgarny język i opisy aktów seksualnych. 49. Ulisses / James Joyce (1922) „Ulissesa” irlandzkiego pisarza Jamesa Joyce’a zalicza się do największych dzieł światowej literatury, zwracając uwagę na jego pieczołowicie prowadzoną akcję, tak, aby zawierała się w jednym dniu, ale jednocześnie przywoływała na myśl pełne rozmachu przygody głównego bohatera homerowskiej „Odysei”; jest to także powieść-zagadka, wypełniona niezliczoną ilością ukrytych znaczeń, nawiązań do innych tekstów i gier słownych; charakterystyczną cechą powieści jest też pionierskie zastosowanie strumienia świadomości – „surowego”, niejednokrotnie bardzo chaotycznego i pełnego dygresji zapisu ludzkich myśli bez użycia znaków przestankowych. Do niesławy i zakazów rozpowszechniania „Ulissesa” doprowadziło natomiast niespotykane w tamtych czasach wypełnienie go przez autora wulgaryzmami oraz opisami osiągania fizycznej satysfakcji, czy to w łóżku z kochanką, czy też podczas wypróżniania się w toalecie. W związku z tym, „Ulisses” pozostał zakazany w Stanach Zjednoczonych aż do 1933 r., a nie ułatwiło to też oczywiście wydania książki w mniej pruderyjnej Europie. „Ulisses” choć w swej formie trudny do ekranizacji doczekał się niejednej. Najbardziej udaną próbą jest film Josepha Stricka z 1967 roku. 50. Wieczór trzech króli / William Szekspir Utwór wykreślono z programu nauczania w New Hampshire ze względu na ukazywanie homoseksualizmu jako pozytywnego stylu życia.
54. Z zimną krwią / Truman Capote Książka zakazana z powodów obyczajowych. “Z zimną krwią” to pionierska próba nowego pisarstwa, dokument zbrodni popełnionej przez dwóch recydywistów na czteroosobowej rodzinie farmera z Kansas. Wydarzenie to zostało szczegółowo opisane, podobnie jak śledztwo, pościg za mordercami, proces i zachowanie przestępców w sądzie i więzieniu aż po egzekucję. Capote po mistrzowsku przedstawia godny Ajschylosa motyw zbrodni i kary, zmuszając czytelnika do refleksji na temat źródeł zła. 55. Zabić drozda / Harper Lee Zakazana w USA (Minnesocie i Teksasie), także w innych krajach, głównie ze względu na rasistowskie obelgi znajdujące się w książce (m.in. występowanie słowa „nigger”).
52. Władca much / William Golding W 1992 r. książkę usunięto z bibliotek szkolnych na Florydzie (1992) ze względu na zawarte w niej przekleństwa, szokujące fragmenty o seksie, obraźliwy stosunek do mniejszości, Boga, kobiet i osób niepełnosprawnych. Mimo że książki zakazano również w Nowym Jorku, znajdowała się ona na liście lektur dodatkowych dla tamtejszych uczniów. 53. Wyznania / Jean-Jacques Rousseau Książka trafiła na indeks Kościoła Katolickiego w 1806 r. Zakazana w USA w 1929 r. Z uwagi na „szkodliwość dla ludzkiej moralności” Urząd Celny zakazał przywozu książki do Stanów Zjednoczonych.
56. Zakochane kobiety / David Herbert Lawrence W powieści Lawrence’a nie ma wyrażeń obscenicznych, ani szczegółowych opisów obscenicznych, a jedynie związek miłosno-erotyczny między dwójką młodych bohaterów oraz homoerotyczna (gdyż nie dochodzi do zbliżenia seksualnego) przyjaźń stały się podstawą do zarzutów ze strony cenzorów. 57. Złote żniwa: rzecz o tym, co się działo na obrzeżach zagłady Żydów / Jan Tomasz Gross Sprawa książki trafiła do polskiej prokuratury. Orzeczono jednak, że nie znieważa ona narodu Polskiego i odmówiono prowadzenia w tej sprawie śledztwa.
59. Zwrotnik Raka / Henry Miller (1934) Książka zakazywana była ze względu na wulgarny język oraz obfitą ilość scen erotycznych, ukazujących perwersyjne upodobania seksualne. Miller oskarżany był o brak jakichkolwiek hamulców i obsceniczność. Powieść była wielokrotnie niedopuszczana do wydania i sprzedaży, na przykład we Francji i Stanach Zjednoczonych, gdzie – paradoksalnie – zaraz po publikacji stała się bestsellerem. Zainteresowanie nią, tak jak zresztą i innymi zakazywanymi przez lata książkami, zostało wzmożone właśnie przez ową nielegalność i oficjalny brak dostępu do lektury. Fragment książki: Wsiedliśmy do tramwaju na Moście Brooklyńskim, żeby dojechać do mieszkania w Greenpoint, gdzie czekało nas przyjęcie u pary kurewek. (…) To, co rozpocząłem tam, na Moście Brooklyńskim, rozpoczynałem już wiele razy przedtem zwykle w drodze do warsztatu mojego ojca. Ten rytuał powtarzałem dzień w dzień niczym w transie. (…) …we wspomnieniu wracały przejazdy tam i z powrotem przez ten most, dojazdy do pracy będącej śmiercią, powroty do domu będącego kostnicą (…) po co ja jadę do pracy, co będę robił dziś wieczorem, gorąca cipa przy moim boku, czy zanurzę jej rękę w kroczu, gdyby tak uciec i zostać kowbojem (…) „Zwrotnik Raka” doczekał się ekranizacji w roku 1970. Reżyserem filmu został Joseph Strick. 58. Zmory: kronika z zamierzchłej przeszłości/ Emil Zegadłowicz Główny bohater staje w kontrspojrzeniu na świat dorosłych: dyrektor szkoły, nauczyciele, katecheta, a znaczące doświadczenia to antysemityzm, lekceważenie drugiego człowieka oraz pierwsze doznania erotyczne. Bohater dojrzewa do wolnego od uprzedzeń i wcześniejszych doświadczeń pojmowania erotyzmu. Szczery autobiograficzny obraz. Zakamuflowane postaci autentyczne. Oburzano się na bluźniercze i plugawe opisy skierowane przeciwko religii. Konfiskata odbywała się na polecenie prokuratury. Pozwolenie na druk trzeciego wydania pojawiło się dopiero po uprzednim ocenzurowaniu. Podawano w wątpliwość jej wartość za antyklerykalny ton, szydzenie z narodu polskiego i szerzenie pornografii.
60. Żywot własny / Benjamin Franklin Dzieło obejmuje życie Franklina, jego dokonania, teorie, ale także zapiski życia intymnego, co w oczach jemu współczesnych nie zasłużyło na pochwałę. Dlatego, ponieważ Beniamin Franklin wniósł w życie Ameryki sporo doniosłych zmian, okrojono w sposób zasadniczy (1818) tekst oryginalny. O autorze uczono na lekcjach historii, dlatego argumentacja opierała się na uzasadnieniu, że czyny niemoralne Franklina należy z książki usunąć. Z biegiem czasu cenzura wobec książki stawała się coraz bardziej łagodna (1886). Dziś nie istnieje wobec tekstu prawie w ogóle.
Źródła: „Tabu w przekładzie” pod redakcją Piotra Fasta i Natalii Strzeleckiej, Katowice-Częstochowa 2007. a l leg ro.pl/ar ty ku l/8-naj ciekawszych-za kazanychksiazek-76753 booknews.pl/?p=173 dzikabanda.pl/teksty/rankingi/10-ksiazek-najbardziejzakazanych/ forma.bloog.pl/id,332630788,title,Ksiazki-zakazane-zewzgledow-spolecznych,index.html?smoybbtticaid=619cdd ksiazki.onet.pl/100-zakazanych-ksiazek-spis-tresci/ggrej lubimyczytac.pl pl.wikipedia.org www.kawerna.pl/aktualnosci/ksiazki/item/5648-tydzieńksiążek-zakazanych-czego-nie-wolno-czytać?.html www.spidersweb.pl/rozrywka/2014/09/24/tydzien-ksiazekzakazanych-najwazniejsze-ksiazki-ktore-cenzurowanostulecia/ zblogowani.pl/wpis/8188297/ksiazki-zakazane