II. PROJEKTY I REALIZACJE

Zniszczenia II wojny światowej wymusiły wdrożenie rozwiązań mających niezwłocznie zapewnić dach nad głową ludziom, którzy stracili domy. Państwowy monopol systemu i realizacji budownictwa ułatwił wprowadzenie regulacji przyspieszających ten proces. W latach 1949–1956 realizowana była w Polsce architektura socrealistyczna, definiowana jako ”socjalistyczna w treści i narodowa w formie”. Jak wspomina Wojciech Zabłocki, który studiował architekturę razem ze Stanisławem Kwaśniewiczem:

Gdy rozpoczynaliśmy studia, byliśmy pod opresją architektury socrealistycznej, ale podchodziliśmy do tego z humorem. Jednocześnie w Bibliotece Śląskiej studiowaliśmy zagraniczne pisma poświęcone architekturze

”Przygoda” z budownictwem socrealistycznym, które okazało pracochłonne i dość drogie, dobiegła wkrótce końca, uznano wtedy, że lepszym rozwiązaniem będą proste prefabrykowane bloki. W dorobku Stanisława Kwaśniewicza w zakresie budownictwa mieszkaniowego znajdują się głównie mniejsze (os. Koszutka, os. Kopalniana) i większe (os. Zagórze, os. Paderewskiego) zespoły takich bloków oraz dwa solitery – budynki nazywane popularnie Dolarowiec (ul. Uniwersytecka) i Ślizgowiec (ul. Korfantego). W celu zrównoważenia prostoty bryły Kwaśniewicz wielką wagę przykładał do zindywidualizowania i plastyki elewacji.

W 1959 roku ustalono pierwszy normatyw dotyczący metrażu mieszkań. Ciasnotę mieszkań częściowo rekompensowało otoczenie. Bloki stawiano w dużych odległościach od siebie, planowano zieleń i przestrzenie wspólne. Ponadto w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych obowiązywały normatywy dotyczące liczby placówek handlowych, szkół, przedszkoli itd., przypadających na określoną liczbę mieszkańców, dlatego, projektując osiedla, równolegle z budynkami mieszkalnymi Stanisław Kwaśniewicz projektował i te obiekty towarzyszące.

W niniejszym rozdziale zostaną zaprezentowane realizacje Stanisława Kwaśniewicza z zakresu architektury mieszkaniowej. Będą to zarówno małe, jak i wielkie zespoły zabudowy osiedlowej, jednostkowe bloki mieszkalne, jak i nieliczne w dorobku autora domy jednorodzinne.

Osiedle Koszutka – Niebieskie Bloki 9

● Lokalizacja: Katowice, ul. Grażyńskiego

● Podstawa: plan zagospodarowania przestrzennego dzielnicy Koszutka (dawniej osiedle Marchlewskiego) w Katowicach (współautorzy Marian Skałkowski, Mieczysław Król)

● Koncepcja urbanistyczna: tzw. Blok D os. J. Marchlewskiego (żłobek, ośrodek zdrowia, pawilon handlowy), ul. Ordona, Katowice Koszutka; współautorzy: Marian Skałkowski, Tadeusz Sadowski (1970)

● Projekt: 1958–1959

● Realizacja: 1963

● Zakładana liczba mieszkańców: 3500

● Konstrukcja: mgr inż. Tadeusz Krzysztofiak

● Wykonawca: Katowickie Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego10

Ze względu na usytuowanie w pobliżu wychodni uskoku Arkona i konieczność dylatowania, każdy z budynków składa się z trzech segmentów połączonych przegubowymi przewiązkami. Tworzą one trzy zespoły powiązane projektowanymi pawilonami usługowymi. Każdy zespół posiada wewnątrz tereny zielone przeznaczone do zabaw dla dzieci. Budynki usytuowano osią podłużną w kierunku północ-południe.

Było to prototypowe rozwiązanie przewidziane na IV kategorię szkód górniczych.

Na parterze ulokowano osiem boksów garażowych. Różnice w poziomach terenu przy szczytach budynków, dochodzące do 50 cm, kompensowane są na wysokości garaży. Ponadto na parterze znajdują się: pomieszczenie na śmieci, pomieszczenie na wózki i rowery, 2 pralnie, 4 suszarnie, mieszkanie M3 dla stróża, 4 mieszkania M4 i jedno M2.

Wyższe kondygnacje obsługiwane są dwiema klatkami schodowymi i dwiema windami. Szczelina dylatacyjna służy jednocześnie do doświetlenia klatek schodowych. Na każdym z typowych pięter znajduje się 12 mieszkań (2 × M6, 8 × M4, 2 × M3). Konieczność utrzymania średniej 44 m2 na mieszkanie, przy takiej strukturze wymagała kształtowania mieszkań w dolnych granicach normatywu. Skutkiem tego kuchnie zaprojektowano jako laboratoryjne z zabudową wg katalogu mebli typowych. Znajduje się tu też szafka spiżarniana, wentylowana bezpośrednio przez ścianę. W mieszkaniach M3 i M4 w kuchni zamontowano termy do ciepłej wody. Zastosowano szafy wbudowane oraz pawlacz dostępny z przedpokoju lub łazienki.

Konstrukcja budynków jest półuprzemysłowiona. Piwnice są żelbetowe wylewane, od parteru zastosowano szkielet żelbetowy na siatce 6,0 × 4,8 m i 6,0 × 2,7 m wypełniony gazobetonem. Zaprojektowano stropy kanałowe, a nad piwnicą strop Akermana.

9 Pierwsze osiedle spółdzielcze w Katowicach, źródło: Archiwum Urzędu Miasta Katowice, sygn. 5/3591-3594.

10 S. Gadomski, Nowa dzielnica katowickiej Koszutki, ”Trybuna Robotnicza” 15.09.1961, nr 219.

Stanisław Kwaśniewicz wspominał, jak wojewoda Jerzy Ziętek chciał, żeby śródmieście i wjazd z ul. Chorzowskiej wyróżniały się na tle szarości miasta, więc założył, że domy będą bardzo nowoczesne – intensywna niebieska barwa, otwory w dole fasady i motyw żagielków na balkonach11