SEMINARIUM Kacpra Pobłockiego
9 spotkań
Antropologia planetarnej urbanizacji Miejsce: siedziba Biennale Warszawa, ul.Mokotowska 29a (wejście przez podwórze od ul. Marszałkowskiej)
Warszawa, styczeń—lipiec 2018
Biennale Warszawa
Od dekady ponad połowa ludzkości mieszka w miastach, a człowiek — dzięki procesowi planetarnej urbanizacji — z istoty wiejskiej stał się istotą miejską. Jednocześnie epicentrum światowej urbanizacji nieuchronnie przenosi się z Zachodu do krajów Globalnego Południa. To nie Paryż czy Nowy Jork, ale Lagos, São Paulo czy Dubaj stały się „miastami przyszłości”. Ta epokowa zmiana oznacza, że miasto i miejskość jakimi je znaliśmy przechodzą fundamentalną redefinicję. Stoimy intelektualnie bezradni wobec owej transformacji, gdyż cały aparat pojęciowy, którym dysponujemy, został stworzony na bazie zachodniego doświadczenia historycznego. Dlatego punktem wyjścia w niniejszym seminarium będą procesy przestrzenne zachodzące obecnie w miastach każdego (niemal) kontynentu. Na podstawie lektury kluczowych książek będziemy zastanawiać się jak bardzo radykalne jest obecne przewartościowanie. Czy faktycznie, jak twierdzą niektórzy, na naszych oczach dokonuje się fundamentalna transformacja niemalże każdej sfery działalności człowieka?
Niniejsze seminarium będzie stanowiło przygotowanie teoretyczne do czerwcowej konferencji o Warszawie, organizowanej przez EUROREG oraz Biennale Warszawa w ramach International Network for Urban Research and Action (INURA). INURA to międzynarodowa sieć badaczy, aktywistów, urbanistów, dziennikarzy i urzędników, którzy co roku jadą do nowego miasta aby nauczyć się jak ono działa. Warszawska konferencja będzie już 28 edycją tego przedsięwzięcia — wcześniej spotkania odbywały się m.in. w Meksyku, Toronto, Lizbonie, Stambule, Atenach, Berlinie czy Hawanie. W odróżnieniu od klasycznych konferencji akademickich, spotkania INURY opierają się przede wszystkim na serii miejskich wycieczek, organizowanych i prowadzonych zawsze przez lokalnych badaczy i badaczki. Celem warszawskiej edycji będzie dokonanie wielopoziomowej diagnozy miasta. Jest ona potrzebna, gdyż dostępne nam teorie nie są w stanie wyjaśnić spójności przestrzennej Warszawy — tego jaka jest przestrzenna logika za różnymi, często sprzecznymi, procesami jakie w niej zachodzą.
Zamiast zaczynać od jakiejś ogólnej teorii (np. postsocjalizmu, transformacji ustrojowej etc.), punktem wyjścia będzie dla nas codzienność miasta. Tygodniowa konferencja będzie stanowiła intensywną rozmowę między badaczami lokalnymi i międzynarodowymi. Ostatecznym celem niniejszego seminarium — kontynuowanego jesienią — będzie opracowanie materiału powstałego w efekcie konferencji i dokumentującego jej wyniki oraz wygenerowanie nowej narracji na temat tego „jak działa” współczesna Warszawa. Będzie to monografia w języku angielskim pod roboczym tytułem Warsaw Vernacular Atlas. Jednym z celów seminarium jest wspólne wypracowanie formuły tej książki.
BIENNALE WARSZAWA to nowa formuła Teatru „Scena Prezentacje”, wprowadzająca model działania charakterystyczny dla instytucji publicznej nowego typu, łączącej działalność badawczą, aktywistyczną i artystyczną. To także nazwa nowego transdyscyplinarnego i międzynarodowego wydarzenia kulturalno-politycznego, tworzonego w Warszawie, którego pierwsza edycja odbywa się w latach 2017/2019. Jest ono realizowane zarówno w ramach stałego programu, jak i kilkutygodniowego festiwalu, zamykającego dwuletni cykl pracy. W programie Biennale Warszawa kojarzymy działania artystyczne z badaniami społecznymi, łączymy sztukę, kulturę, politykę i teorię, świadomie zacierając różnice pomiędzy dziedzinami. Szczególną wagę przykładamy do transnarodowej współpracy, której celem jest podjęcie najważniejszych dla współczesności tematów politycznych, społecznych, kulturowych, ekologicznych i ekonomicznych. EUROREG to interdyscyplinarna jednostka badawczodydaktyczna, działająca na Uniwersytecie Warszawskim, zajmująca się – już pod połowy lat 70. – interdyscyplinarnymi studiami miejskimi. Kadra składa się z 18 pracowników naukowych wywodzących się z takich dziedzin jak geografia, ekonomia, socjologia, antropologia czy politologia. Również od połowy lat 70. odbywają się czwartkowe otwarte seminaria EUROREG-u, na które zapraszani są czołowi specjaliści i specjalistki z kraju i zagranicy. EUROREG jest wydawcą pisma „Studia Lokalne i Regionalne” oraz oferuje elitarne, interdyscyplinarne i cenione przez pracodawców studia magisterskie na najbardziej oryginalnej gospodarce przestrzennej w Polsce.
Do udziału w seminarium zapraszamy badaczki i badaczy miejskich zainteresowanych udziałem w całorocznym przedsięwzięciu. Jedynym warunkiem uczestnictwa jest biegła znajomość języka angielskiego oraz umiejętność czytania tekstów akademickich w tym języku. Każde spotkanie będzie moderowaną dyskusją na temat zadanej wcześniej książki. Każdy uczestnik będzie musiał przygotować jedno wystąpienie będące wprowadzeniem do dyskusji oraz przeczytać wszystkie zadane lektury. Aktywne uczestnictwo w seminarium upoważnia do bezpłatnego udziału w czerwcowej konferencji INURY (23.06—1.07) oraz w jesiennych pracach redakcyjnych nad książką Warsaw Vernacular Atlas, która będzie efektem zarówno seminarium jak i konferencji INURY. Maksymalna liczba uczestników to 15 osób.
Rekrutacja
Uczestniczkom i uczestnikom seminarium zapewniamy dostęp do zadanych lektur.
Prosimy o nadsyłanie zgłoszenia wraz z CV oraz krótką motywacją (do 300 słów).
Zgłoszenie prosimy składać pod adresem: zapisy@biennalewarszawa.pl
Rekrutacja na bezpłatne seminarium odbywać się będzie do 12 stycznia 2018 roku.
Wyniki rekrutacji ogłoszone zostaną 15 stycznia 2018 roku.
Prowadzący
Dr KACPER POBŁOCKI — jest antropologiem społecznym. Kształcił się w United World College of the Altantic (Wielka Brytania), University College Utrecht (Holandia) oraz Central European University (Węgry). Jego praca doktorska pt. The Cunning of Class — Urbanization of Inequality in Post-war Poland (2010) została wyróżniona nagrodą Prezesa Rady Ministrów. Autor tekstów z zakresu studiów miejskich, antropologii porównawczej i ekonomicznej oraz historii społecznej. W 2009 roku stypendysta kierowanego przez Davida Harveya ośrodka The Center for Place, Culture and Politics przy The City University of New York. Współautor książki Anty-bezradnik przestrzenny — prawo do miasta w działaniu (2013, nagroda im. Jerzego Regulskiego), współredaktor książki Architektura niezrównoważona (2016) oraz autor tomu Kapitalizm. Historia krótkiego trwania (2017). Pracuje w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz w Centrum Europejskich Studiów Lokalnych i Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego (EUROREG).
Jednym z wyzwań, jakie stawia przed nami planetarna urbanizacja, jest ponowna próba uchwycenia czym jest miasto — które zastąpiło dziś wieś jako „naturalne” środowisko życia człowieka. Z jednej strony mamy wysyp tekstów teoretycznych opisujących globalną skalę totalnego umiastowienia ludzkości (np. Planeta Slumsów Mike Daviesa), a z drugiej sporo badań w skali mikro, dotyczących określonej kwestii miejskiej (transportu, środowiska, mieszkalnictwa etc.) lub określonego miejsca (sąsiedztwa, dzielnicy etc.) Brakuje natomiast dobrych analiz w skali mezo. Na palcach jednej ręki można policzyć udane próby opisania tego, co za Davidem Harveyem możemy nazwać „spójnością przestrzenną miasta” (structured urban coherence). Jak badać i pisać o aglomeracjach w których mieszka 40 milionów osób? Czy skazani jesteśmy jedynie na opisywanie fragmentów czy można jednak pokusić się na próbę takiej syntezy? Lektury, które będą podstawą niniejszego seminarium, pokazują jak szukać owego klucza do zrozumienia wyjątkowości poszczególnych miejsc — nawet jeśli są to wielomilionowe megamiasta. Zastanowimy się jak opisywać różne wymiary spójności przestrzennej tych dynamicznych i nieustannie zmieniających się bytów.
Wprowadzenie — globalny materializm
Czym jest „spójność przestrzenna miasta”? Dlaczego to właśnie od procesów miejskich należy zacząć tworzenie nowej, ugruntowanej teorii dla wyjaśnienia dynamiki XXI wieku? Dlaczego istniejące teorie bardziej przeszkadzają nam niż pomagają w zrozumieniu współczesnych procesów społeczno-ekonomicznych. Na czym polega metoda „globalnego materializmu”?
17.01 środa 18.00—19.30
Lektura: brak
Teoria miejska wychodzi z Zachodu
W 1950 r. istniały na świecie tylko 2 megamiasta — Nowy Jork i Tokio. Ale to właśnie Nowy Jork stał się paradygmatycznym poligonem dla tworzenia pojęć w studiach miejskich. Co by było, gdybyśmy jednak obrali Tokio (do dziś największe miasto na świecie) jako podstawowy punkt wyjścia? Hidenobu Jinnai, autor najważniejszej publikacji o Tokio, pokazuje jak zrobić to dosłownie. Jego książka to opis, odkrytej na podstawie wędrówek po mieście, unikalnej logiki ekspansji przestrzennej miasta oraz polityki planistycznej, która choć nigdzie i nigdy nie została skodyfikowana, jest niezwykle spójna i stanowi alternatywę dla zachodniego modelu rozwoju.
24.01 środa 18.00—19.30
Lektura: Hidebobu Jinnai, Tokyo: a Spatial Anthropology, Berkeley, University of California Press, 1995.
21.02 środa 18.00—19.30
Lektura: Mike Davis, City Of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles, London, Verso 1998.
Archeologia miejskiej przyszłości
Miasto kwarcu Mike Davis’a to jedna z najważniejszych pozycji w studiach miejskich i paradygmatyczny przykład jak — na styku zakorzenionej w przestrzeni analiz polityki, gospodarki i kultury — szukać klucza do wytłumaczenia logiki poszczególnych miast. Dlaczego to właśnie miasta — w tym przypadku Los Angeles z przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku — są laboratoriami przyszłości? Na czym polega przygodność procesów przestrzennych? Jak tworzyć holistyczną (antropologiczną) teorię miasta?
Lektura: Filip de Boeck, Kinshasa. Tales of the Invisible City. Leuven, Leuven University Press 2004.
Widzialne — niewidzialne
14.03 środa 18.00—19.30
Książka towarzysząca zwycięskiej wystawie na Biennale Architektury w Wenecji w 2004 r. pozostaje wciąż niedoścignionym przykładem jak badać to, co w mieście niewidoczne, ulotne czy wręcz nieobecne. Filip de Boeck wyznacza granice poznawcze „globalnego materializmu”, jednocześnie pokazując dlaczego to właśnie ludzkie ciała są podstawową infrastrukturą w miastach globalnego Południa.
Lektury: Asef Bayat, Street Politics: Poor People’s Movements in Iran, New York, Columbia University Press, 1998; James Holston, Obywatelstwo zbuntowanych, Res Publica Nowa (artykuł).
4.04 środa 18.00—19.30
Asef Bayat pisząc o teherańskich „bezruchach miejskich” (urban non-movements) a James Holston analizując genezę brazylijskiego „obywatelstwa zbuntowanych” (insurgent citizenship) pokazują, że aby zrozumieć współczesny proces polityczny należy odrzucić europejską dychotomię między przestrzenią publiczną a prywatną. W jaki sposób to właśnie marginalni mieszkańcy slumsów (w Brazylii) czy też drobni i najczęściej niezauważani uliczni handlarze w Teheranie, stali się centralnymi podmiotami publicznymi? Na czym polega polityka ulicy i materialne podstawy „prawa do miasta”?
Polityka ulicy i obywatelstwo zbuntowanych
Biograficzne sprzeczności kapitalizmu
Reportaż socjologa Mathiew Desmonda o eksmisjach w USA jest jednym z najlepszych przykładów tego jak połączyć strukturalną analizę logiki zurbanizowanego kapitalizmu z opowieścią o losach jednostkowych bohaterów. Jak tworzyć monografie naukowe, które można czytać jak porywającą powieść? Jak za pomocą opisu historii jednego człowieka obnażyć mechanizmu globalnego kapitalizmu?
25.04 środa 18.00—19.30
Lektura: Matthew Desmond, Evicted: Poverty and Profit in the American City, London, Allen Lane, 2016.
Praca w mieście — planeta robotników
16.05 środa 18.00—19.30
Lektura: Paul Mason, Live Working or Die Fighting: How the Working Class Went Global, London, Vintage, 2008.
Często punktem wyjścia w analizach urbanizacji jest miejsce zamieszkania, a miejsce pracy — w którym spędzamy przecież istotną część dnia — pozostaje niezauważone. Paul Mason w swojej globalnej historii klasy robotniczej pokazuje różnorodność robotniczych kultur miejskich (i politycznych) — budując też nić analogii między zmaganiami współczesnych robotników z miast Globalnego Południa z osiągnięciami i walkami robotników Euroameryki z przełomu XIX i XX wieku. Dopiero, gdy włączymy pracę do naszej analizy planetarnej urbanizacji, zobaczymy, że ostatnie 20 lat to nie tylko bezprecedensowa urbanizacja naszej planety, ale również największa rewolucja przemysłowa historii ludzkości.
Warszawa wernakularna
Lektury: Warszawa. Podręcznik zamieszkiwania, red. Edwin Gardner, Christiaan Fruneaux, Anna Ptak i Rani Al Rajji, Warszawa, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 2015; Remigiusz Ryziński, Foucault w Warszawie, Warszawa, Dowody na Istnienie, 2017.
13.06 środa 18.00—19.30
Renesans dyskusji i badań miejskich, jaki obserwujemy od 10 lat w Polsce, w przypadku Warszawy dotyczył głównie jej architektury. Książka Warszawa. Podręcznik zamieszkiwania zamiast uszlachetniać i rehabilitować przestrzenie Warszawy przez jej modernistyczne dziedzictwo, opisuje jej często ignorowaną i niejednokrotnie „przaśną” codzienność. Reportaż akademicki Foucault w Warszawie stanowi z kolei mistrzowski przykład wydobywania nieznanych „małych” miejskich tradycji i kultur (oraz wypartych przestrzeni) i stawiania ich w centrum, zarówno uwagi, jak i analizy. Czy klucz do zrozumienia „spójności przestrzennej” Warszawy leży w jej codzienności?
Warsaw Vernacular Atlas – start!
2.07 poniedziałek 18.00—19.30
Celem spotkania jest przygotowanie zespołu badawczego (również spośród chętnych uczestniczek_ów seminarium), który weźmie udział w konferencji INURY w roli uczestniczących obserwatorów – osób, których zadaniem będzie m.in. utrwalenie spotkania między kilkudziesięcioma badaczami i badaczkami zagranicznymi oraz warszawskimi. To właśnie owo spotkanie oraz wspólna refleksja na temat codzienności Warszawy będzie empirycznym punktem wyjścia do prac nad książką o tym jak „działa” współczesna Warszawa. Formuła książki zostanie wypracowana przez uczestników seminarium. Na razie mamy jedynie jej roboczy tutuł: Warsaw Vernacular Atlas.
Biennale Warszawa
Mokotowska 29a 00-560 Warszawa
biuro@biennalewarszawa.pl www.biennalewarszawa.pl