Performatyka protestu
Biennale Warszawa
CYKL SPOTKAŃ
Kuratorka: Joanna Krakowska
Warszawa, marzec–czerwiec 2018
Zdjęcie na pierwszej stronie: Protestujący w Bolonii, którzy w listopadzie 2011 roku okupowali kino, dom handlowy oraz uniwersytet pod hasłem “No austerity occupy everywhere“, w reakcji na uchwaloną przez włoski parlament ustawę stabilizacyjną, Bolonia, 11 listopada, fot. 15MayRevolution.
Performatyka protestu
Performatyka protestu, ale także oporu, kontestacji, afirmacji i solidarności to cykl historyczno-polityczny, w którym chodzi nie tylko o przeszłość, ale i o przyszłość – o konkretną wiedzę na temat strategii, organizacji i konsekwencji manifestacji publicznych. Mowa tu będzie o dawnych, ale i o najnowszych doświadczeniach stawiania oporu, wyrażania sprzeciwu, manifestowania solidarności. Spróbujemy zarazem wspólnie pozyskać wiedzę praktyczną i prawną od zaproszonych gości – ekspertek i ekspertów, organizatorów i organizatorek akcji protestacyjnych, parad, marszów, zgromadzeń.
Miasto zawsze było przestrzenią najrozmaitszych protestów. Place, ulice, mury, witryny, budynki publiczne, kawiarnie, kościoły, parki, teatry, chodniki, galerie, osiedla, sklepy i nadrzeczne bulwary, ale też ubrania i rekwizyty ludzi w tłumie – to miejsca-media, które w dowolnej chwili posłużyć mogą za polityczną trybunę – do manifestowania emocji, wyrażania aspiracji i formułowania żądań. Każdy ruch emancypacyjny, kontestacyjny czy rewolucyjny zaczynał się od przejęcia przestrzeni miejskiej – zburzenia więzienia, zdobycia pałacu, okupacji parku, zajęcia ulic i placów, wtargnięcia do kościoła. Przejęcie prowadziło do nieodwracalnego przekształcenia tych miejsc. Przekształcenie zaś nadawało im nową moc – symboliczną i polityczną. Podczas kolejnych spotkań z tego cyklu przyjrzymy się historycznym i współczesnym strategiom przewłaszczania i przekształcania przestrzeni publicznej, najbardziej efektownym formom manifestowania sprzeciwu i artykułowania żądań, najskuteczniejszym sposobom perswazji, przyciągania uwagi i wprowadzania w obieg własnych postulatów i haseł.
Performanse protestu, oporu i solidarności to projekt historyczny i polityczny, realizowany z przekonaniem, że doświadczenie udanych przewrotów i przemian społecznych, powodzenie ruchów emancypacyjnych i równościowych zależało zawsze i w ogromnej mierze zależeć będzie od ich performatywnej mocy i efektowności. Wychodząc od karnawałowego doświadczenia, jakim był czas Solidarności 1980-1981 oraz następne lata naznaczone protestami społecznymi i aktami indywidualnego oporu, manifestującymi się wielką różnorodnością środków i form, przejdziemy do analizy najważniejszych strategii protestu pod kątem ich celów i skuteczności. Od choreografii zbiorowej i sposobów jej organizacji, przez metody wykorzystywania środków tak efektownych jak ogień i tak radykalnych jak głodówka, po bierne i czynne prowokacje, akcje oporu cywilnego oraz różnorakie działania artystyczne. Propozycja, by najważniejszym rewolucjom, rewoltom i protestom społecznym ostatnich dziesięcioleci przyjrzeć się nie tyle pod kątem ideologicznym, lecz przede wszystkim strategicznym, wymusi siłą rzeczy refleksję zarówno na temat realnej przemocy jak i niebezpiecznego wymiaru przemocy symbolicznej.
Gośćmi tych spotkań będą osoby o praktycznym doświadczeniu i teoretycznym przygotowaniu, dysponujące wiedzą prawniczą, medyczną, organizacyjną i techniczną, z którymi porozmawiamy między innymi o pragmatycznych aspektach performatywnych działań protestacyjnych. Wśród zaproszonych gości znajdą się między innymi: Zbigniew Bujak, Maria Świetlik, Beata Siemieniako, Suzi Andreis, Grzegorz Ziółkowski, Yga Kostrzewa, Anna Zawadzka, Kolektyw Czarne Szmaty.
Joanna Krakowska
Joanna Krakowska jest historyczką teatru współczesnego, eseistką i redaktorką, profesorką Instytutu Sztuki PAN i wicenaczelną miesięcznika „Dialog”. Wydała monografie Mikołajska (2011) i PRL. Przedstawienia (2016). Jest współautorką książek Soc i sex (2009) i Soc, sex i historia (2014), a także współredaktorką antologii (A)pollonia. Twenty First Century Polish Drama and Texts for the Stage (2014) oraz słownika Platform. East European Performing Arts Companion (2016). Wydała antologię tekstów dla teatru Transfer! (2015). Kieruje projektem „HyPaTia” www.hypatia.pl – poświęconym kobietom w historii polskiego teatru. Stypendystka Fulbrighta, laureatka Nagrody im. Jerzego Giedroycia. Jako uczestniczka teatralnego kolektywu była współautorką dwóch spektakli Kantor Downtown (Teatr Polski w Bydgoszczy, 2015) i Pogarda (Komuna // Warszawa, 2016).
Biennale Warszawa
Biennale Warszawa jest publiczną instytucją nowego typu oraz nazwą nowego międzynarodowego programu kulturalno-politycznego, łączącego działalność badawczą, aktywistyczną i artystyczną. Ideą Biennale Warszawa jest gromadzenie i porządkowanie wiedzy na tematy związane ze współczesną kulturą, sztuką, ale także polityką. W jego ramach tworzone są i poddawane refleksji nowe idee artystyczne, polityczne, społeczne, ekonomiczne, ekologiczne a także wypracowywane alternatywne modele działania w postkryzysowym świecie. Koncept kuratorski programu Biennale Warszawa wynika ze sposobu myślenia oraz założeń działalności Instytucji w trzech obszarach: sztuki/kultury, badania/ dyskursu oraz aktywizmu/polityki. Połączenie tych obszarów działania artystycznego daje szansę na wzajemne wzmacnianie potencjału każdego z nich, osiągnięcie synergii, a także nie marnowanie idei, dzieł i inicjatyw, które zostały wypracowane. Taki styl działania oznacza również transfer idei, wiedzy i pomysłów w obie strony
pomiędzy nauką i sztuką, włączanie sztuki w działania interwencyjne i aktywistyczne w przestrzeni publicznej lub tworzenie projektów badawczo-artystycznych (art-based research). Pomaga w wypracowywaniu nowych, alternatywnych i pozytywnych projektów życia, polityki, wspólnoty, ekonomii i kultury. Istotne jest to, by z wielości perspektyw i doświadczeń nie tworzyć niemożliwych do zniesienia różnic, a nowy świat zaprojektować poprzez uaktywnienie wyobraźni, która ogniskuje uwagę na tym, co wspólne i uniwersalne, a nie na tym, co dzieli i segreguje. Pierwsza edycja Biennale Warszawa odbywa się w latach 2017/2019 w Warszawie. Jest realizowana zarówno w ramach stałego programu, jak i kilkutygodniowego festiwalu, zamykającego dwuletni cykl pracy.
17.03 sobota 14.00
SOLIDARNOŚĆ Logocentryczna rewolucja
14.04 sobota 11.00–14.00
ZGROMADZENIE Choreografia zbiorowa
12.05 sobota 11.00–14.00
OGIEŃ Spóźniona widzialność
26.05 sobota 11.00–14.00
PROTEST GŁODOWY Męczennicy sprawy
16.06 sobota 11.00–14.00
PROWOKACJA Performatywna przemoc
30.06 sobota 11.00–14.00
PERFORMANS Radosna twórczość
Tablice z 21 postulatami Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego umieszczone na budynku portierni przy Bramie nr 2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina, Gdańsk, 31 sierpnia 1980 roku, fot. Krzysztof Korczyński.
17.03 sobota 14.00
SOLIDARNOŚĆ Logocentryczna rewolucja
W okresie 1980–1981 i w następnych latach naznaczonych nieustającą konfrontacją społeczną protesty przeciw władzy przyjęły niezliczone formy, w których zasadniczym elementem pozostawało jednak słowo – hasło, slogan, utwór literacki, napis, druk, forma typograficzna, nowa narracja, historia mówiona. Papierowa amunicja i dyskursywna ofensywa stanowiły główną strategię oporu i protestu od momentu sformułowania 21 postulatów po audycje podziemnego radia i całą kulturę drugiego obiegu. Skrajnie logocentryczna rewolucja Solidarności manifestowała, może po raz ostatni w historii, prawdziwą wiarę w słowo i jego performatywną moc. Wspominając tamten karnawał, warto jednak zapytać o współczesne sposoby manifestowania solidarności i stawiania oporu państwowej przemocy.
Zachęcamy do udziału w demonstracji pod hasłem „Dość rasizmu i faszyzmu”, która rozpocznie się o godzinie 12.00 na pl. Zamkowym, skąd przejdzie na pl. Powstańców Warszawy. O godzinie 14.00 zapraszamy na spotkanie i rozmowę do siedziby Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29a.
14.04 sobota 11.00–14.00
ZGROMADZENIE Choreografia zbiorowa
O organizacji tłumu, reżyserowaniu mas i choreografii zbiorowej wiedzieli coś na gruncie teatru i Erwin Piscator, i Nikołaj Jewreinow, i Leon Schiller. Wiek XX przyniósł rozkwit tych form na gruncie społecznym, odwołując się zarazem do ikonicznych (malarskich i literackich) reprezentacji zbiorowych protestów z wieków minionych. Jak kształtuje się dynamika tłumów w marszach, na wiecach, podczas okupowania miejsc publicznych? Jakie znaczenie mają tu dodatkowe atrybuty – świeczki, klucze, telewizory, goździki czy parasolki? Jak skutecznie i efektownie wyreżyserować miasto? Zgromadzeniem, a zarazem aktem politycznym może być zarówno strajk w fabryce, jak i blokada eksmisji; doroczny marsz, jak i z pozoru niezorganizowany spacer. Pytanie, co w takich okolicznościach wolno, a czego robić nie należy, jakie są nasze prawa i jak ich broni, kiedy są zagrożone?
Parasolowa rewolucja, demonstracje rozpoczęte 22 września 2014 w Hongkongu po ogłoszeniu niedemokratycznych wyborów, poprzez wyłonienie kandydatów wybranych przez komitet nominacyjny podlegający rządowi Chińskiej Republiki Ludowej, Hongkong, wrzesień 2014.
Radykalni demonstranci rzucający koktajle Mołotowa w kierunku pozycji sił Wojsk Wewnętrznych podczas Euromajdanu, Kijów, 19 stycznia 2014 roku, fot. Mstyslav Chernov.
12.05 sobota 11.00–14.00
OGIEŃ Spóźniona widzialność
Ogień pojawia się jako atrybut protestu w sytuacjach skrajnych, kiedy gniew, wściekłość, bezsilność czy rozpacz muszą znaleźć ujście, a inne sposoby zakomunikowania ich zawiodły. Ognia używa się do manifestowania nienawiści, gdy pali się kukły i do wyrażenia solidarności, gdy pali się świeczki. Manifestowanie ogniem może poprzedzać realną przemoc. Może skierować uwagę na własną determinację i gotowość na ryzyko osobiste. Może wreszcie przyjąć formę ofiary całopalnej – jak w przypadku samospalenia buddyjskiego mnicha, Ryszarda Siwca, Walentego Badylaka, Jana Palacha, Piotra Szczęsnego.
26.05 sobota 11.00–14.00
PROTEST GŁODOWY Męczennicy sprawy
Obok samospalenia głodówka jest najradykalniejszą formą protestu, po którą sięgają zazwyczaj bojowniczki i bojownicy przegranych, beznadziejnych lub zwyczajnie bardzo trudnych spraw w sytuacji, gdy jedyną realną nadzieją jest poruszenie opinii publicznej, wywołanie solidarności społecznej i skompromitowanie władzy. Protest głodowy uchodzi za główną strategię non-violence i taka też była jego historia, choć w istocie jest aktem autoprzemocy, a nieraz prowadzi wręcz do męczeńskiej śmierci. Protesty głodowe przez swoją długotrwałość mają swoisty narracyjny potencjał, który warto prześledzić na konkretnych przykładach. Warto też dowiedzieć się, jak ludzki organizm reaguje na długotrwałą głodówkę, jakie są jej skutki zdrowotne, jak głodówkę zakończyć i jak o głodujących dba
Mural z hasłem „St James’s Support the Hunger Strikers” w rejonie Falls Road, Belfast, 20 grudnia 2004, fot. Jimmy Harris.
Zdjęcie przedstawia Rosę Parks, działaczkę na rzecz praw człowieka siedzącą w autobusie, w którym odmówiła ustąpienia miejsca białym pasażerom. Aresztowanie Rosy Parks w grudniu 1955 roku wywołało bojkot miejskich autobusów w proteście przeciwko segregacji oraz zapoczątkowało powstanie nowoczesnego ruchu na rzecz praw obywatelskich. [CC BY 2.0, www.flickr. com/photos/winstonavich/56691220]
16.06 sobota 11.00–14.00
PROWOKACJA Performatywna przemoc
Prowokacja, której celem jest zwrócenie uwagi i wywołanie reakcji, nieraz skrajnej i brutalnej, często w postaci represji karnej przy użyciu całego aparatu władzy i systemu prawnego, jest najskuteczniejszą formą przebijania się do opinii publicznej ze względu na swoje długotrwałe konsekwencje prawne i medialne. Może być sposobem unaocznienia określonego problemu, a zarazem przyczyny protestu oraz środkiem do wywołania debaty publicznej. W prowokację wpisana jest z definicji kontrowersja, a zatem obrócić się ona może bezpośrednio także przeciw protestującym i ich środowisku. Ze względu na swoją szczególna moc odsłaniania realnej przemocy przez zastosowanie przemocy symbolicznej prowokacja ma wybitne walory performatywne.
30.06 sobota 11.00–14.00
PERFORMANS Radosna twórczość
Performans i rozmaite jego odmiany teatralne czy wizualne od początku związany był z kontestacyjnymi ruchami artystycznymi, politycznymi, rewolucyjnymi i prowokacyjnymi. Sam był zmianą i zmianę generował, ale przede wszystkim wnosił w społeczny protest element dotąd niepomyślany, element kreacji, zaskoczenia, przewrócenia czy odwrócenia porządku. Współczesne Czarne Szmaty czy Konsorcjum Praktyk Postartystycznych to spadkobiercy happeningów, spektakli ulicznych, teatru guerilla, Pomarańczowej Alternatywy, Akademii Ruchu i wielu innych performatywnych praktyk, które istniały zanim jeszcze zostały tak nazwane.
Pierwszy Ogรณlnopolski Zjazd Konsorcjum Praktyk Postartystycznych, Lublin, czerwiec 2017.
Instytucja Kultury m.st. Warszawy
Patron medialny
Biennale Warszawa
Warszawa, ul. Mokotowska 29a (wejście przez podwórze od ul. Marszałkowskiej)
biuro@biennalewarszawa.pl www.biennalewarszawa.pl