CYKL DYSKURSYWNY Kurator: Jan Sowa
Część Pierwsza
Biennale Warszawa
Warszawa, styczeń—czerwiec 2018
Zdjęcie na pierwszej stronie: Ludzie gromadzili się na Placu Republiki w Paryżu każdej nocy przez 10 dni, aby dyskutować o tym, jak poprawić społeczeństwo. Podniesienie ręki oznacza, że zgadzasz się z mówcą, 10 kwietnia 2016 roku, Paryż, fot. Olivier Ortelpa.
Wydarzenia ostatnich lat przyzwyczaiły nas już do kryzysów, załamań i politycznych katastrof. Często usłyszeć można opinię, że znajdujemy się w momencie społeczno-politycznego przesilenia oraz impasu. Najczęściej towarzyszy jej jednak mało pogłębiony namysł nad politycznymi wyzwaniami współczesności połączony z rytualnymi, niemalże automatycznymi reakcjami: skandowanie haseł „Wolność!” oraz „Demokracja!” przeplata się z powtarzaniem obiegowego przekonania, że populizm jest wybuchem irracjonalnego resentymentu niewdzięcznego i ciemnego ludu, który nie docenia dobrodziejstw wolnorynkowego kapitalizmu oraz demokracji parlamentarnej. Cykl „Solidarność 2.0” to propozycja poszerzenia i przesunięcia namysłu nad społeczno-polityczną kondycją współczesnych społeczeństw poprzez spojrzenie na sam ich fundament — demokrację — niejako z ukosa: oś zaproponowanej przez nas refleksji wyznaczy nie tyle polityczna współczesność, czyli realia systemu parlamentarno-przedstawicielskiego, co przekonanie, że demokracja jest pewną formą kolektywnego życia, której podstawę stanowi uznanie władzy politycznej za dobro wspólne. Postawiony w takiej optyce liberalny parlamentaryzm okaże się tylko jednym z możliwych sposobów demokratycznej organizacji władzy i to, wbrew powszechnemu przekonaniu, sposobem nie najbardziej demokratycznym.
Zaproponowanemu przez nas cyklowi wykładów i dyskusji patronuje Solidarność nie tylko dlatego, że jest on kontynuacją pracy, jaką wykonaliśmy wspólnie, przygotowując spektakl „Solidarność. Rekonstrukcja” i jego drugą odsłonę — „Solidarność. Nowy projekt” — wyreżyserowane przez Pawła Wodzińskiego. Solidarność jest dla nas jednym z najbardziej interesujących i ważkich wydarzeń w najnowszej historii, ponieważ postawiła w samym centrum swojej działalności postulat uspołecznienia kontroli nad wszelkimi obszarami ludzkiego świata, a więc konstrukcji tego, co w dzisiejszej terminologii filozoficzno-politycznej określa się jako ustrój dóbr wspólnych. Pomysł ten, opisany szczegółowo w programie Solidarności z 1981 roku zatytułowanym Samorządna Rzeczpospolita, poszedł w zapomnienie, nie znaczy to jednak, że stracił swoją aktualność. Zestawiając pomysły wysunięte wtedy przez Solidarność z teorią i praktyką demokratycznej samoorganizacji, spróbujemy wydobyć owo radykalne dziedzictwo Solidarności spod nacjonalistyczno-religijnej patyny, jaka pokryła naszą zbiorową pamięć o rewolucji początku lat 80. ubiegłego stulecia.
Na cykl „Solidarność 2.0” złożą się dwa bloki wydarzeń: 1) wykłady Jana Sowy dotyczące demokracji w jej najróżniejszych możliwych wydaniach 2) oraz spotkania z osobami albo bezpośrednio zaangażowanymi w samozorganizowane, demokratyczne przedsięwzięcia, albo też zajmującymi się ich systematycznym badaniem: współczesna Rożawa (Kurdystan) spotka się z Nestorem Machno i jego Wolnym Terytorium z ukraińskich stepów początku 20. wieku, Obóz Puszcza z ruchami Occupy i Oburzonych, polski kooperatywizm z utopiami cyfrowej demokracji, a uwspólnianie instytucji kultury z demokracją egalitarnych wspólnot plemiennych oraz demokracją pracowniczą. Zapraszamy na podróż po owym zaskakującym i inspirującym świecie demokratycznych form życia.
16.01, 18.00
„Sztuka nie bycia rządzonym”, czyli demokracja jako forma życia. Wykład Jana Sowy.
Obrona demokracji stała się dla wielu środowisk i organizacji zadaniem numer jeden — tak w Polsce, jak i w innych miejscach na świecie. Czy jednak na pewno wiemy, czym jest demokracja i co stanowi jej istotę? W głównym nurcie debaty publicznej jest ona albo utożsamiana z parlamentaryzmem i takimi liberalnymi elementami naszego ustroju, jak trójpodział władzy czy wolność mediów albo też rozumiana jako samowola suwerena. W rzeczywistości jednak ustrój liberalno-przedstawicielski wcale nie powstał, aby być wcieleniem demokratycznych ideałów, a te ostatnie nie są wcale zbudowane wokół mechanizmów skutecznego sprawowania arbitralnej władzy przez większość. Ich istotą jest coś dokładnie przeciwnego: osiągnięcie stanu immanencji władzy, w którym wspólnota polityczna jest ciągle funkcjonującą mocą konstytuującą, poddaną rządom władzy ukonstytuowanej.
JAN SOWA — dialektyczno-materialistyczny — teoretyk i badacz społeczny. Studiował polonistykę, filozofię i psychologię na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na Université Paris 8 w Saint-Denis. Doktor socjologii (2006), habilitował się z kulturoznawstwa (2013). Prowadził badania i wykładał na uczelniach w Polsce i za granicą. Jest członkiem zespołu Biennale Warszawa. Był współtwórcą wydawnictwa Ha!art oraz Spółdzielni Goldex Poldex. Pracował też jako dziennikarz w Polskim Radiu i kurator w galerii Bunkier Sztuki w Krakowie. Członek Komitetu Nauk o Kulturze Polskiej Akademii Nauk, związany z Wolnym Uniwersytetem Warszawy. Jest autorem oraz redaktorem kilku książek, w tym Fantomowe ciało króla (2012), Inna Rzeczpospolita jest możliwa (2015) oraz — wspólnie z Krzysztofem Wolańskim — Sport nie istnieje (2017). Publikował w Polsce i za granicą m. in. we Francji, Stanach Zjednoczonych, Meksyku, w Czechach i na Węgrzech.
23.01, 18.00
Obóz dla Puszczy jako samozorganizowane przedsięwzięcie demokratyczne.
Walka w obronie Puszczy Białowieskiej była jednym z najważniejszych wydarzeń społeczno-politycznych 2017 roku. Skupiła ona ludzi z najróżniejszych środowisk i doprowadziła do ogromnej mobilizacji aktywistyczno-obywatelskiej. O ile cele tej walki są powszechnie znane i były wielokrotnie omawiane przez media, o tyle mniej uwagi poświęca się stronie organizacyjnej całego przedsięwzięcia. W czasie spotkania przyglądniemy się temu właśnie formalno-organizacyjnemu aspektowi Obozu dla Puszczy, który zgodnie z opinią zaangażowanych w niego aktywistek i aktywistów był wielkim ćwiczeniem egalitarnej, demokratycznej samo-organizacji. Joanna Pawluśkiewicz i Jakub Rok podzielą się swoimi doświadczeniami z Obozu dla Puszczy, opowiadając o strategiach i wyzwaniach skutecznego, grupowego działania.
Spotkanie z Joanną Pawluśkiewicz i Jakubem Rokiem, aktywistkami zaangażowanymi w obronę Puszczy Białowieskiej.
JOANNA PAWLUŚKIEWICZ — reżyserka, pisarka, aktywistka. Pochodzi z Krakowa. Studiowała filmoznawstwo i skończyła Szkołę Wajdy. W latach 90. była producentką i realizatorką: “Halogra!my” z Kubą Wojewódzkim i Łucją Kryńską oraz pierwszego programu o muzyce techno z Jackiem i Maciejem Sienkiewiczami. Koordynowała Krakowski Festiwal Filmowy. Autorka powieści Pani na domkach. Była współzałożycielką klubu Bomba w Krakowie oraz scenarzystką seriali, m.in. Bez tajemnic, Usta usta i Pakt. Współzałożycielka Klubu Komediowego w Warszawie, w którym występuje. Współtworzy Obóz dla Puszczy.
JAKUB ROK — aktywista, badacz, absolwent ochrony środowiska i geografii w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Matematyczno-Przyrodniczych Uniwersytetu Warszawskiego oraz gospodarki przestrzennej w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych. Od 2010 r. jest pracownikiem EUROREG-u. Uczestniczył w realizacji szeregu projektów naukowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym zlecanych m.in. przez Bank Światowy, Agendę ONZ ds. Rozwoju (UNDP), Komisję Europejską, Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, Narodowe Centrum Nauki, Urząd Miasta Stołecznego Warszawy. Prowadził badania w Polsce, Niemczech i Wielkiej Brytanii. Brał udział w konferencjach międzynarodowych m.in. w Polsce, Islandii, Hiszpanii, Niemczech i Turcji. Współtworzy Obóz dla Puszczy.
30.01, 18.00
Demokracja we wspólnotach plemiennych.
Wykład Jana Sowy. Współczesne ustroje parlamentarno-demokratyczne z ich inkluzywnymi prawami politycznymi i równym udziałem wszystkich obywatelek oraz obywateli we władzy uznaje się często za jedne z najważniejszych zdobyczy nowoczesności, a tym samym dowód na naszą wyższość nad mroczną i nieoświeconą przeszłością. Wbrew temu przekonaniu idą jednak liczne teorie i badania antropologiczne, które wskazują, że anty-hierarchiczna, egalitarna i demokratyczna organizacja władzy jest bardzo starym wynalazkiem ludzkości. Demokracja wydaje się raczej odwieczną praktyką człowieka, od której wyjątkiem stały się państwa pojawiające się w historii naszego gatunku stosunkowo niedawno, bo dopiero po rewolucji neolitycznej; ich historia to zaledwie 10% historii homo sapiens. Idąc tropem takich klasyków antropologii, jak Pierre Clastres, James C. Scott czy Marshall Sahlins, przypatrzymy się, jak mogła wyglądać — i wygląda dzisiaj — demokracja we wspólnotach plemiennych.
06.02, 18.00
Z dołu, z góry i na wskroś. Artystyczne instytucje dóbr wspólnych.
Z dołu, w Atenach aktywiści zajmują były teatr Embros, zamknięty z racji na drastyczne cięcia budżetowe. W Wenecji pracownicy sztuki przejmują magazyny solne, położone nad samą laguną, w których urządzają alternatywne centrum artystyczne. Po Polsce lata Szalona Galeria. Z góry, w Middlesbrough, w Północno-Wschodniej Anglii, lokalne centrum sztuki zamieniane jest na muzeum 3.0, użyteczne dla mieszkańców tego post-przemysłowego miasta. W Madrycie Muzeum Królowej Zofii buduje archiwa dóbr wspólnych, we współpracy z kolektywami niezależnych archiwistów. W Eindhoven Vanabbe Muzeum przenicowuje konwencje modernistycznej instytucji sztuki, staje się ośrodkiem krytyki holenderskiego kolonializmu. Na wskroś, artystyczne instytucje dóbr wspólnych powstają na przecięciu oddolnych ruchów pracowników sztuki, ich dążenia do samoorganizacji, oraz zmian inicjowanych przez same publiczne instytucje sztuki. W efekcie ich fuzji wyłaniają się nowe, radykalne modele instytucjonalne. Na przekór muzeom jednego procenta, służących tylko bogatej elicie, takim jak Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku czy nowopowstały Luwr w Abu Zabi, przy budowaniu którego wykorzystywano niewolną siłę roboczą.
Wykład Kuby Szredera.
KUBA SZREDER — wykładowca na WZKW Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Kurator interdyscyplinarnych projektów z pogranicza sztuki, działań publicznych, krytycznej refleksji i społecznych eksperymentów. Jest redaktorem wielu książek i katalogów oraz autorem tekstów z zakresu socjologii i teorii sztuki publikowanych w Polsce i poza jej granicami m.in. ABC Projektariatu (2016) wydanej przez Bęc Zmianę. W 2009 roku zainicjował Wolny Uniwersytet Warszawy, z którym przeprowadził szereg programów badawczych dotyczących współczesnych systemów produkcji kulturowej. W swojej pracy teoretycznej analizuje obecne formy produkcji kulturowej w kontekście późnego kapitalizmu. W 2015 roku obronił doktorat na Loughborough University School of the Arts o politycznych i ekonomicznych aspektach niezależnych projektów kuratorskich.
13.02, 18.00
Nowoczesny parlamentaryzm, czyli między autokracją a demokracją. Idee i praktyki.
Współczesne demokracje parlamentarne uważane są za ucieleśnienie demokracji jako takiej, w rzeczywistości jednak należą do mieszanej tradycji, w której demokratyczne procedury — realizacja woli większości — splatają się z wartościami liberalnymi ograniczającymi ową wolę zestawem nienaruszalnych reguł i wyłączającymi pewne obszary życia społecznego, jak na przykład gospodarkę i własność prywatną, spod demokratycznej kontroli. Wybory, kluczowa instytucja demokracji parlamentarnej, są raczej okazją do wyrażenia naszego przyzwolenia, a nie woli. Wbrew panującym opiniom potraktujemy więc parlamentaryzm nie tylko jako ustrój afirmujący wolę suwerena, ale również jako instytucjonalne ograniczenie demokracji — ustrój symetrystyczny poprzez utrzymanie równego dystansu wobec z jednej strony arystokracji i monarchii, z drugiej zaś radykalnej demokracji. Za przewodniczki posłużą nam debaty Ojców Założycieli amerykańskiej republiki z końca wieku XVIII oraz dwudziestowieczne teorie politologiczne, jak choćby koncepcje poliarchii Roberta Dahla czy konkurencyjnego przywództwa Josepha Schumpetera.
Wykład Jana Sowy.
20.02, 18.00
Democratic Federation of Rojava — an experiment with radical democracy.
Destabilizacja Bliskiego Wschodu, która nastąpiła w czasie ostatnich 5 lat, przyniosła ze sobą falę przemocy i wojen, jakiej region ten nie zaznał od dekad: wojna domowa w Syrii, powolny rozpad Iraku, powstanie Państwa Islamskiego czy fala uchodźców szukających w Europie ratunku przed piekłem, w jaki przeistoczyły się ogromne obszary Bliskie Wschodu, to znane epizody i aspekty owej destabilizacji. O wiele rzadziej mówi się o postępowym i dającym nadzieję eksperymencie rozwijającym się w samym oku owego cyklonu, bo na północy Kurdystanu — o Demokratycznej Federacji Rożawy. Jest ona osobliwą strukturą polityczną, swoistą „demokracją bez państwa”, jak mówi o niej sama Dilar Dirik. U jej podstaw leżą idee demokratycznego konfederacjonizmu opracowane przez kurdyjskiego aktywistę Abdullaha Öcalana i zainspirowane pismami amerykańskiego libertariańskiego socjalisty i anarchisty Murraya Bookchina. Zbudowana została w znacznej mierze przez kobiety pod nieobecność mężczyzn zajętych prowadzeniem wojen na wielu frontach, opiera się na zasadach demokratycznej organizacji władzy i równości płci.
Prezentacja Dilar Dirik. Po wykładzie dyskusję z Dilar Dirik poprowadzi Beata Kowalska.
Spotkanie odbędzie się w języku angielskim.
DILAR DIRIK — socjolożka i aktywistka. Pochodzi z Kurdystanu, jest czynnie zaangażowana w kurdyjskie ruchy feministyczne i wolnościowe. W ostatnich latach wielokrotnie występowała w wielu miejscach na świecie, opowiadając o budowie demokracji bez państwa, zwłaszcza w Rożawie położonej w północno-zachodnim Kurdystanie. Publikowała m.in. w „Open Democracy”, „Roar” oraz „New Compass”. Kończy pisać doktorat na Wydziale Socjologii Uniwersytetu w Cambridge w Wielkiej Brytanii. BEATA KOWALSKA — socjolożka i aktywistka, pracowniczka naukowa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przedmiotem jej zainteresowań badawczych jest muzułmański feminizm i sytuacja kobiet w krajach Bliskiego Wschodu. Pracę badawczą łączy z doświadczeniem w pracy w programach na rzecz równości płci w kraju i za granicą. Najważniejsze stypendia i wykłady zagraniczne to: Cambridge University, Instytut Nauk o Człowieku w Wiedniu, American Centre for Oriental Research w Ammanie, New School for Social Research w Nowym Jorku. Autorka takich książek jak m.in. Kobiety, rozwój, obywatelstwo w Haszymidzkim Królestwie Jordanii (2013) oraz — z Benem Koschalko i Katarzyną Zielińską — Kobieta w kulturze i społeczeństwie (2009).
27.02, 18.00
Demokratyczne alternatywy dla reprezentacji parlamentarnej od greckich polis po liquid democracy.
Chociaż źródeł współczesnej demokracji doszukujemy się najczęściej w starożytnej Grecji, rzadko mówi się o tym, jak bardzo Grecka demokracja była odmienna od znanych nam ustrojów parlamentarno-demokratycznych. Przede wszystkim Grecy nie głosowali i nie organizowali wyborów. Znali instytucję politycznego przedstawicielstwa, uważali jednak, że wyłanianie przedstawicieli w drodze głosowania daje pole do popisu demagogom i prowadzi do najróżniejszych postaci tyranii. Dlatego od głosowania woleli losowanie, uznając, że tylko los jest sprawiedliwy i wszystkich traktuje równo. Współcześnie również nie brakuje pomysłów, aby z demokracji wyeliminować mechanizm wyborów, a wraz z nim całą klasę profesjonalnych polityków i polityczek, którzy z konkurowania o władzę uczynili treść swojego życia i źródło utrzymania. Są nimi takie projekty, jak lottokracja, demarchia czy płynna demokracja (ang. liquid democracy). W czasie spotkania przyglądniemy się tym i innym demokratycznym alternatywom dla polityki parlamentarnej i zastanowimy się nad ich praktyczną wykonalnością we współczesnych społeczeństwach kapitalistycznych.
Wykład Jana Sowy.
Biennale Warszawa
Warszawa, ul. Mokotowska 29a (wejście przez podwórze od ul. Marszałkowskiej)
biuro@biennalewarszawa.pl www.biennalewarszawa.pl