Thức cột cổ đại là gì? Phân loại và so sánh các hệ thức cột Nói đến kiến trúc cổ đại Hy Lạp, La Mã không thể không nhắc đến thức cột hay ngày nay còn gọi là hệ cột trụ ngôi nhà. Vậy thức cột cổ đại là gì?
Khái niệm Thức cột là hệ thống tỷ lệ và trang trí thức cột, đây là cách mà người cổ đại tìm kiếm cái đẹp lý tưởng. Trong kiến trúc, thức cột không chỉ là một chi tiết quan trọng trong kết cấu kiến trúc mà nó còn là bộ phận tạo nên tính thẩm mỹ, sự bề thế cho các công trình cổ điển, tân cổ điển.Thức cột Hy Lạp mang đến cho kiến trúc cổ điển một sức sống, một hình thức,biểu trưng cho sự khỏe mạnh, tinh tế, vẻ đẹp trong sáng và sự chịu đựng thử thách của thời gian. Đây là một trong những chi tiết được coi là biểu tượng của kiến trúc cổ đại.
Phân loại các hệ thức cột cơ bản Có 3 loại thức cột cơ bản trong kiến trúc Hy Lạp cổ đại là: Doric, Ionic, Corinth. Tiếp sau đó, khi đế chế La Mã xâm lược Hy Lạp đã mang theo hai hệ thức cột nữa là: Toscan và Composite. So sánh thức cột Hy Lạp và La Mã cổ đại: Hầu hết kiến trúc nền văn minh La Mã đều chịu ảnh hưởng rất lớn từ kiến trúc Hy Lạp, đặc biệt về kiến trúc thức cột họ kế thừa tinh hoa và sử dụng chúng vào các công trình như: cung điện, nhà thờ, đền đài...từ đó sáng tạo và phát triển hơn và cho ra đời những hệ thức cột khác khắc họa đậm nét La Mã hơn. Có thể kể đến là thức cột Toscan là thức cột đơn giản nhất và thức cột Composite là phức tạp với nhiều chi tiết hoa văn trang trí nhất.
So sánh 3 thức cột: Doric, Ionic, Corinth Thức cột Doric Nguồn gốc Thức cột Doric do người Dorian sáng tạo ra, phát triển mạnh mẽ tại miền Nam nước Ý, khác với thức Ionic phát triển ở Thổ Nhĩ Kỳ. Có những vùng người ta có thể tìm thấy cả hai loại cột như ở khu Acropolis ở thủ đô Athena ngày nay, họ xây dựng cả hai loại thức cột này. Trong 5 hệ thức cột Hy Lạp và La Mã thì thức cột Doric là thức cột xuất hiện sớm nhất và đơn giản , xuất hiện vào thế kỷ thứ VII trước Công Nguyên và hoàn thiện vào thế kỷ thứ V. Công trình kiến trúc tiêu biểu còn lưu giữ đến ngày nay là đền thờ Parthenon và đền Propylaea, Hy Lạp.
Đặc điểm Cột Doric hình thành từ một trụ thẳng đứng phình to ở đáy, không có phần đế cột lẫn đầu cột. Phần đầu cột đơn giản, chắc chắn và mạnh mẽ, phần đáy cột phình to dần. Thức cột này xuất phát từ kết cấu gỗ với sự tái hiện và mô phỏng vật liệu gỗ vào đá. Cột Doric có khả năng chịu lực cao nhất. Tỷ lệ đường kính cột trên chiều cao cột khoảng 1:4, tuy nhiên nửa sau thế kỷ 6 TCN, người Hy Lạp dùng thức cột này với tỷ lệ đường kính cột trên chiều cao cột là 1:5 hay 1:6. Thân cột Doric được tạo bởi 20 đường rãnh chạy song song và kết thúc ở đầu cột loe ra to hơn thân cột. Đầu cột có một mũ cột gồm một tấm vuông phía trên và một mũ đỡ cong, có vành khăn phía dưới. Phần dầm đặt trực tiếp nên đầu cột, những dầm này có tác dụng liên kết các đầu cột thành một khung cứng.
Thức cột Ionic Nguồn gốc Thức cột Ionic ra đời từ thế kỷ VI trước CN, Nguồn gốc của chúng là xuất phát từ Ionia – thuộc địa của Hy Lạp và từ giữa thế kỷ 6 TCN. Thức cột Ionic này được bắt đầu sử dụng nhiều ở Hy Lạp từ thế kỷ 5 TCN . Bên cạnh đó Ionia là vùng bao gồm bờ biển phía Tây Nam của Hy Lạp và các hòn đảo của vùng Tiểu Á. Nơi mà người Hy Lạp định cư và thổ ngữ của người Ionia được sử dụng. Đặc điểm Cột Ionic là biểu tượng cho vẻ đẹp nữ tính, mảnh mai và giàu tính trang trí hơn cột Doric. Các trục Ionic xuất hiện với dáng thanh mảnh hơn cột Doric, khá giống với thức cột La Mã. Đầu cột gồm có 2 vòng xoắn ốc được gắn trên đầu được trang trí gờ chỉ và các họa tiết khắc chìm. Đầu cột được trang trí họa tiết chìm, các họa tiết này vô cùng sinh động và xen kẽ nhau một cách đồng đều, phần cuốn ốc này thường nằm trên một mặt phẳng, sau này được uốn cong ra ngoài ở các góc. Chiều cao bằng 9 lần chiều rộng cột. Có 24 rãnh xung quanh thân cột trong khi cột Doric chỉ có 20 rãnh. Các dầm ngang của mẫu thức cột Ionic được phân vị theo chiều ngang thành 3 dải, tỷ lệ đường kính cột trên chiều cao là 1:9. Thức cột Ionic được ứng dụng tại các công trình nổi tiếng như: đền thờ Hera ở Samos, đền Apollo ở Bassae, đền Erecteyon ở Athena, đền Artemis ở Ephesus.
Thức cột Corinth Nguồn gốc Cột Corinth ra đời muộn nhất vào khoảng thế kỷ V TCN, sau hai thức cột: Doric và Ionic. Mặc dù nguồn gốc xuất phát từ một thành phố ở Hy Lạp nhưng lại được sử dụng rộng rãi ở Athen. Nó được đưa vào ứng dụng trong các công trình kiến trúc La Mã như: như đền Mars Ultor trong hệ thống án tòa Augustus, ở Maison Carre Gaul phía Nam, ở đền bậc đài vòng ở Vienna. Đặc điểm Đây là thức cột hoa mỹ, công phu, tỉ mỉ nhất so trong 3 loại thức cột. Thân cột có những rãnh nhỏ, đầu cột trang trí cầu kỳ bằng các họa tiết mảnh mai, hoa lá hình: lá phiến thảo, lẵng hoa, hoặc hình xoắn ốc đậm chất thiên nhiên. Cột có chiều cao bằng 10 lần đường kính cột. Thức cột Corinth cũng có bệ đỡ giống hai thức cột trên nhưng kiêu sa, kỳ vĩ hơn. Ngoài ra thức cột Corinth có 2 loại là: Corinth La Mã và Corinth Renaissance. Những công trình tiêu biểu ngày nay vẫn còn sử dụng thức cột này là: tòa nhà Capitol của Hoa Kỳ và tòa án tối cao…