editörden
Evet, her fley mümkündür
B
Bilgi Ça¤›’n› Türkiye Biliflim Vakf› ile birlikte oluflturulan vizyon do¤rultusunda haz›rlamaya bafllad›¤›m›z ilk say›larda “Bir röportaj yapt›m ve hayat›m de¤iflti” diyebilece¤im pek çok kifli ile görüfltüm. Hayatlar›n› dinledikçe kendinden ve bilgisinden emin, cesur insanlar›n neler yapabileceklerini hayretler içerisinde dinliyordum. Baz›lar› hiç bilmedikleri ülkelerde ceplerinde befl kurufl paralar› yokken milyar dolarl›k flirketlerin tohumlar›n› atm›fl, baz›lar› dünyan›n en büyük laboratuarlar›nda halen kullan›lmakta olan yüzlerce patente katk› sa¤lam›fl, baz›lar› bulunduklar› bölgenin kaderini de¤ifltirmifl kiflilerdi. Bu kiflilerin herkes gibi etten ve kemikten oldu¤unu anlamam uzun sürdü. Onlar süper kahramanlard› ve yapt›klar› imkans›za yak›nd›.
Ancak daha sonra, y›llar içinde Türkiye’den de pek çok giriflimci, bilim insan› ve proje yöneticisi ile konufltukça, asl›nda sadece yabanc› ülkelerde harikalar yaratm›fl insanlar›n de¤il bu ülkelerde var olan ve insan› her aç›dan teflvik eden sistemin de bir süper kahraman say›labilece¤ini fark ettim. Türkiye’de kalmay› tercih edenler de Amerika ya da Avrupa’da
ola¤anüstü baflar›lar yakalam›fl kifliler kadar iyi e¤itimli, zeki ve cesurlard›. Ancak Türkiye’de kalanlar›n enerjisinin büyük k›sm› sistem ile bo¤uflmaya, yabanc› ülkelerde yaflayanlar›n hiç düflünmelerine gerek olmayan fleyler hakk›nda gecelerini gündüzlerine katarak düflünmeye harcan›yordu. Bu konular›n bir k›sm›n› daha önceki say›lar›m›zda ele ald›k. Bu say›m›zda ise yine giriflimci bir insan›n fikrini ve ifl plan›n› gerçek bir firmaya dönüfltürmesinde destek olan giriflim sermayesi araçlar›ndan ve melek yat›r›mc› olarak tabir edilen kiflilerden bahsedece¤iz. Giriflim sermayesi Türkiye’de kalmay› tercih edenlerin bulmakta en çok zorland›¤› kolaylaflt›r›c› etkenlerden birisi. E¤er bir kolaylaflt›r›c› etkeni bulmak zorsa, kolaylaflt›r›c› özelli¤ini kaybetti¤ini rahatl›kla söyleyebiliriz. Melek yat›r›mc›lar ise çok nadir olarak bulunabilen, kim olduklar›n› bilen flansl› bir az›nl›¤›n network’üne dahil olan kifliler. Melek yat›r›mc›lar yeni giriflimcili¤e soyunan kiflilerle hemen hemen ayn› süreçlerden geçtikleri için onlar› en çok anlayan ve dertlerine derman olabilecek nitelikte olan insanlar. Ancak Türkiye gibi giriflimci olman›n teflvik edilmedi¤i bir ülkede
elbette deneyim kazanm›fl ve bunlar› aktarabilecek nitelikte olan baflar›l› giriflimcisi say›s› da çok az. Zaten Türkiye’de bir avuç melek yat›r›mc›n›n ço¤u ülke özleminden yabanc› ülkelerdeki ifllerini b›rak›p gelen kifliler. Dünyan›n farkl› ülkeleri giriflimcilerin iflini kolaylaflt›rmak için ellerinden geleni yaparken, Türkiye halen kendi vatandafllar›na güvenmemeyi ve ifllerini zorlaflt›rmay› seçiyor. Bu bir tercih meselesi ve art›k Türkiye’nin giriflimcilerine güvenmeyi ve onlar› desteklemeyi tercih etmeleri bekliyoruz. Hollanda’da ö¤renciyken bir ifl kurma fikri ile gitti¤imiz yerel otorite, 3 Türk’ten oluflan giriflimci grubun bitmek tükenmek bilmeyen, neyin mümkün neyin mümkün olmad›¤›na dair sorular›m›za verdi¤i “Yeter art›k daha fazla soru sormay›n, Hollanda’ya yat›r›m yapmak isteyenler için her fley mümkündür” cevab›n› Türkiye’de de duymak istiyorum. Art›k Türkiye’de giriflimcilere hay›r, yapamazs›n›z yerine evet, her fley mümkündür diyebilmenin vakti geldi.
Ersu Ablak
içindekiler
Türkiye Bilişim Vakfı Adına İmtiyaz Sahibi Faruk Eczacıbaşı faruk.eczacibasi@bilgicagi.com Genel Yayın Yönetmeni Cem Tecimen cem.tecimen@bilgicagi.com Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Ersu Ablak ersu.ablak@bilgicagi.com Yayın Koordinatörü Nida Öğütveren nida.ogutveren@konakmedya.com Yayın Editörü Gülizar Büyükkara gulizar.buyukkara@konakmedya.com Yayın ve Danışma Kurulu Leyla Arsan, Edip Emil Öymen, Behçet Envarlı Cemil Arıkan, Kemal Cılız Haber Merkezi Sorumlusu Demet Şeker Akgüneş Yönetim Türkiye Bilişim Vakfı Halk Sokak No: 35 Golden Plaza F Blok, Kat: 2 Daire: 6 Sahrayıcedit Kadıköy / İstanbul Tel: 0216 467 04 99 – 216 467 08 45 Faks: 216 360 33 56 Eposta info@tbv.org.tr İletişim Adresi Konak Bilişim Teknolojileri ve Kültürel Ürünler Tic. A.Ş. Abbasağa Mah. Yıldız Cd. No: 21 Beşiktaş / İstanbul Tel: 0212 236 23 10 www.bilgicagi.com Grafik Tasarım Emre Alptekin Fotoğraf Muhsin Ergün, Barış Hasan Bedir Reklam Rezervasyon Burçin Yıkılmaz burcin.yikilmaz@konakmedya.com Gökşen Kılıç goksen.kilic@konakmedya.com Tel: 0212 236 23 10 Baskı SCALA, Basım, Yayım, Tanıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Tel: 0212 281 62 00 Faks: 0212 269 07 34
1
Editörden
4
Makro Bak›fl
6
Ay›n Sorusu
8
Dünyadan Haberler
10
Türkiye’den Haberler
12
Vizyon / Airties Yönetim Kurulu Üyesi Ziya Boyac›giller
18
Haber / Giriflimciler ve yat›r›mc›lar ayn› a¤da buluflacak
20
Görüfl / Riski büyük olan›n kazanc› da büyük olur
22
Rehber / Giriflimci finansman› rehberi
24
Dosya / Giriflimci “risk” orta¤› ar›yor
30
Röportaj / Avrupa ‹fl Melekleri A¤› ‹dare Müdürü Claire Munck
34
Ne yap›yoruz, Ne yapmal›y›z / Para babalar› ve annelerine ça¤r›
38
U‹G’den Notlar / “Bafllang›ç sermayesi” bafllang›ç aflamas›nda
44
Makale / 40 flirketin büyümesini sa¤layan Coventure’›n hikayesi
48
Haber / Goldenhorn Ventures Kurucu Orta¤› Ahmet Aykaç
52
Özel Haber / ‹nternet giriflimcilerinin arac› mele¤i: Etohum
56
Perspektif / Daha fazla giriflim, istihdam ve inovasyonun anahtar›: Alternatif finansman yöntemleri
60
Bak›fl Aç›s› / Giriflim Sermayesi ve ifl melekleri yat›r›mlar›
62
F›rsatlar
Aylık süreli yayın olup ücretsiz dağıtılmaktadır. www.konakmedya.com Bilgi Çağı dergisinin içeriği ve tasarımı Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş. tarafından hazırlanmakta olup Basın Kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndan kaynaklanan tüm hakları Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş.’ye aittir. Dergi içeriğinde yer alan yazılar, fotoğraflar ve görsel tasarım Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş.’nin yazılı izni olmadan kısmen veya tamamen kullanılmaz.
Ana sponsorlar
Makro Bak›fl
Faruk Eczac›bafl›
Sisteme uyamayanlar›n baflar›s› ABD toplumunun çekirde¤ini “baflaramam›fl” ama yeni bir aray›fla girmeyi göze alm›fl olanlar oluflturuyor. AB’yi ise as›rlar boyu “baflarm›fllar”›n oluflturdu¤u sistemlerin bir araya gelmesi olarak kabul edebiliriz. AB, uyum sorunlar›n›n uzun uzun tart›fl›larak, uzlaflarak, uzlaflamazlarsa vazgeçerek veya ileri atarak gidermeyi esas alan bir yap› üzerine kuruldu. ABD’nin, kurulurken genlerinin içine yerleflmifl “giriflimcilik” AB’nin sisteminin içine yerlefltirilmeye çal›fl›l›yor. Ancak AB’nin pazar dinami¤i hala ABD’yi yakalayabilmekten çok uzak.
1
17. yüzy›l›n bafl›ndan itibaren, dini bask›lardan bunalm›fl olanlardan bafllayarak “ipten kaz›ktan kurtulmufl” serserilere kadar uzanan yüzbinlerce Avrupal›, “Eski K›ta”y› terk edip kendilerini Kuzey Amerika’da buldular. Bu insan kalabal›¤›n›n belki de tek ortak yönü, kendi ülkelerinin sistemleri ile bafla ç›kmay› baflaramam›fl olmalar›yd›. Yeni bir aray›fla girmifllerdi. ‹flte asl›nda ABD toplumunun çekirde¤ini “baflaramam›fl” ama yeni bir aray›fla girmeyi göze alm›fl olanlar oluflturuyor. Di¤er bir deyiflle, Avrupa ve dünyan›n geri kalan k›sm›na “Kusura bakmay›n, ama öyle olmaz böyle olur” diye oluflan bir vizyonun sonucunda kurulmufl bir ülke.
ABD’nin, dönemin, öncelikle Eski K›ta’daki, di¤er ülkelerden fark›, “giriflimcilik” kavram›n› daha Anayasas›n›n içinde bar›nd›rmas›. Anayasan›n onaylanmas›ndan itibaren bütün bir ülkenin sistemi bir kaç yüzy›ld›r her türlü yasama, yürütme ve yarg› organlar› ile giriflimcili¤i desteklemek, yolunu açmak ve düze-
4
ni korumak üzere gelifltirildi. Baflka ülkelerde “baflaramayanlar” bir araya gelerek yeni sistemde bulufltular ve kendi çözümlerini üretme “özgürlü¤ünü” yaflad›lar. Bu “baflaramayanlar”›n kendileri, çocuklar›, torunlar› baflarm›fl olacaklar ki, bugün giriflimcilik deyince insan›n akl›na gelen ilk ülke ABD oluyor. ABD’nin tüm kültürü, özel giriflimcilik yap›s›n› –neredeyse- sorgulanmayacak derecede korumak üzerine flekillendi. Hatta o kadar ki, 2008’in, ekonomik krizin en yo¤un olarak yaflanmaya baflland›¤› Ekim ay›nda, Amerikan hükümetinin destek olarak vermek istedi¤i 700 milyar dolar›, “Özel sektöre haks›z teflvik veriliyor, batan bats›n” diye reddeden Kongre yüzünden en kritik bir kaç günü kaybetti. Ve belki bütün dünyan›n etkilendi¤i bunal›m›n gereksiz yere daha da derinleflmesine neden oldu (Konumuzla tam ilgili de¤il belki ama yine ayn› nedenlerden dolay› neredeyse son 20 y›ld›r yine ABD’de bafllat›lan “deregülasyon” veya serbest b›rakma modas›, finans dünya-
s›n› öyle bir etkisi ald›na ald› ki, sonucunda zaten kufla¤›m›z›n gördü¤ü en yo¤un ekonomik kriz yafland›). Risk sermayesi, melek sermaye, çeflitli borsalar›, ikinci, üçüncü el piyasa düzenlemeleri, zaman zaman eyaletlere göre de¤iflen farkl› hukuki altyap›lar› ve çeflitli katmanlardan oluflan özel, sivil destek örgütleriyle oluflturdu¤u serbest piyasa ve giriflimcilik altyap›s›n›n yaratt›¤› dinamizm, di¤er ülkelerin kuflkusuz çok daha ilerisinde. Karfl›l›¤›nda, örne¤in, Avrupa Birli¤i’ni ise, teorik olarak, üye ülkelerin hukuki, sosyal ve kültürel altyap›s›n›n bir bileflkesi olarak veya as›rlar boyu “baflarm›fllar”›n oluflturdu¤u sistemlerin bir araya gelmesi olarak kabul ede-
dünyada yer alabilmek amac›yla iddia sahibi olacak tüm ülkelerin yine de kendilerini kabul ettirebilmeleri için ayn› dinamizme ihtiyac› var... Türkiye de dahil olmak üzere. Kendi ayaklar› üstünde durabilecek, kendi kurumlar›yla mücadele etmek için enerji kaybetmeyen, destek sistemlerinin sinerjisinden yararlanan, devletinin denetleme gücüne güvenen bir ekonomi ancak bu dinamizmi sa¤layabilir. Risk almay› destekleyen, tüm katmanlar›yla do¤ru dürüst iflleyen bir yarat›c› piyasa mekanizmas› da bu dinamizmin önkofluludur. Baflaramam›fllar ve onlar›n torunlar›ndan ö¤renilecek yine de çok fley var...
ABD’nin, dönemin, öncelikle Eski K›ta’daki, di¤er ülkelerden fark›, “giriflimcilik” kavram›n› daha Anayasas›n›n içinde bar›nd›rmas›. Anayasan›n onaylanmas›ndan itibaren bütün bir ülkenin sistemi bir kaç yüzy›ld›r her türlü yasama, yürütme ve yarg› organlar› ile giriflimcili¤i desteklemek, yolunu açmak ve düzeni korumak üzere gelifltirildi.
biliriz. Uyum sorunlar›n›n uzun uzun tart›fl›larak, uzlaflarak, uzlaflamazlarsa vazgeçerek veya ileri atarak gidermeyi esas alan bir yap› üzerine kuruldu Avrupa Birli¤i. ABD’nin, kurulurken genlerinin içine yerleflmifl “giriflimcilik” Avrupa Birli¤i’nin sisteminin içine yerlefltirilmeye çal›fl›l›yor. Hatta Eski K›ta’da giriflimcili¤i sorgulayan sistem tart›flmas› bile zaman zaman hala gündeme geliyor. Avrupa Birli¤i’nin pazar dinami¤i, daha hala ABD’yi yakalayabilmekten çok uzak. Yaflad›m›z ekonomik bunal›m dönemi kuflkusuz bir tak›m yap›sal de¤iflikliklere gebe. Ve bu yap›sal de¤iflikliklerin gerçekleflmesi de uzun y›llar alacak. Bunal›m›n zaten belki en temel nedeni ABD’nin küreselleflen ekonomide iddial› kalabilmek için “deregülasyon” politikalar›yla yaratt›¤› afl›r› dinamizm beklentisi oldu. Hem kendisine hem de yerkürenin geri kalan k›sm›na çok büyük zarar verdi. Ancak gerek bu krizden ç›kmak, gerekse gelecek
5
Ay›n Sorusu
“Türkiye’de melek yat›r›mc›lar›n durumu nedir, bu tür yat›r›mlar›n say›lar› nas›l artt›r›labilir?”
Melek yat›r›mc›lar› temsil edecek birliklere ihtiyaç var
Melek yat›r›mc›lar, giriflimcilerin kendi sermayeleri ile genç firmaya giriflim sermayesi fonlar› taraf›ndan yap›lacak ilk yat›r›m aras›ndaki finansman aral›¤›nda firman›n ihtiyaç duydu¤u sermayeyi sa¤layan yat›r›mc›lard›r. Melek yat›r›mc›lar›n en önemli ay›rt edici özelli¤i kendilerine ait fonlar kullanarak yat›r›m yapmalar›d›r. Ancak, ismin oluflturabilece¤i beklentinin aksine, melek yat›r›mc›lar da yüksek getiri beklentisi ve profesyonel karar ve de¤erlendirme süreçleri ile yat›r›m yapan profesyonel yat›r›mc›lard›r. Di¤er yat›r›mc›lardan tek farklar›, yat›r›m›n riskini kendi servetlerinin bedeline üstlenmeleridir. Tipik melek yat›r›mc› profili, daha önceden yat›r›m konusunda baflka bir giriflimden giriflimci olarak yüksek getiri sa¤lam›fl, ilgili pazar› ve oyuncular› iyi anlayan ve tan›yan, “seri giriflimci” karakterine sahip kiflilerdendir. Bu
06
anlamda melek yat›r›mc›lar da yapt›klar› yat›r›m›n getiri ve riskini, kendilerine olas› maliyetleri ile de¤erlendirebilen ve kabul eden bir nevi “nitelikli yat›r›mc›”d›r.
Melek yat›r›mc› yat›r›m yapt›¤› firmaya sa¤layaca¤› yönlendirme, ifl bilgisi ve ifl referans› ile sa¤lad›¤› maddi imkana ek olarak bir katma de¤er sa¤lar. Melek yat›r›m firmaya sadece sermaye girifli de¤ildir. Melek yat›r›mc›l›¤›n ihtiyaç duydu¤u iki temel unsur, bilgiye güvenilir ve kolay eriflim, yat›r›m ile ilgili haklar›n› gözeten bir ticaret ve vergi mevzuat›d›r. Giriflime d›flar›dan ilk yap›lan yat›r›m olmas› dolay›s› ile melek yat›r›mlar hisse sunulmaya en aç›k yat›r›mc›lard›r. Bu sebeple melek yat›r›mc›lar için Venture Capital (Giriflim Sermayesi) fonlar›na hisse sat›fl› ile ç›k›fl önemli bir öncelik oluflturmaktad›r. Melek yat›r›mc›lar›n güçlü geliflti¤i ülke-
Türkiye Teknoloji Gelifltirme Vakf› (TTGV) Genel Sekreter Yard›mc›s› Mete Çakmakç›
lerde ihtiyaç duyulan bilginin paylafl›m› için Giriflim Sermayesi Birlikleri (VCA) ve Melek Yat›r›mc› A¤lar›n›n (BAN) önemli roller üstlendi¤ini görüyoruz. Maalesef ülkemizde her iki anlamda da ciddi giriflimlere ve geliflmeye ihtiyaç bulunuyor. Melek yat›r›mc›lar ile ilgili verileri, beklentileri ve sorunlar› temsil edilebilecek bir platform mevcut de¤ildir. Ayr›ca ticaret ve vergi mevzuat›m›zda da d›fl yat›r›mc›lar›n hak ve kazanç muafiyetleri ile ciddi gelifltirmelere ihtiyaç bulunmaktad›r.
Dünyadan Haberler
Konuflan fareler geliyor
B
Bilim adamlar› insan DNA's›ndaki konuflma geni olarak bilinen FOXP2'yi farelere yerlefltirerek, iletiflimlerindeki de¤ifliklikleri tespit etmeyi baflard›. CelAlmanya'daki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü araflt›rmac›s› Wolfgang Enard, farelerin DNA's›na yüklenen insan geniyle farelerde iletiflim arac› olan ses renginde ve beynin çal›flma yönteminde de¤ifliklikler sap-
tad›. Araflt›rmada, FOXP2 yüklenerek genetik de¤iflime u¤rayan farelerin beyin sinir ba¤lant›lar›nda ve yeni do¤mufl farelerin annesinden ayr›yken ultrasonik (ses ötesi) düzeyde ç›kard›klar› "c›yaklama" sesi de dahil seslerinde önemli de¤iflikler gözlemlendi. Araflt›rmac›lar, bu genin farede dudak kaslar›, akci¤erleri, g›rtlak ve dil kontrolü sa¤lad›¤›n› tahmin ediyor.
300 y›ll›k sorun çözüldü
M
Matematikçi Jakob Bernoulli'nin 300 y›ld›r çözülemeyen “Bernoulli say›lar›”n›, ‹sveç'te yaflayan 16 yafl›ndaki Irakl› göçmen çözdü. ‹sveç'te yaflayan 16 yafl›ndaki Irakl› göçmen, 300 y›ld›r çözülemeyen bir matematik bilmecesini sadece 4 ayda çözerek bir anda ülkenin en çok konuflulan genci oldu. Muhammed Altoumaimi, 17. yüzy›lda yaflayan ‹sviçreli matematik-
8
çi Jakob Bernoulli'nin buldu¤u bir hesaplama dizisi olan ve 300 y›ld›r bir türlü çözülemeyen ‘Bernoulli say›lar›'n›, sadece 4 ay içinde aç›klay›p basitlefltirecek bir formül üretti. Genç dahi, buldu¤u formülün ifle yarayaca¤›na kimseyi inand›ramay›nca ‹sveç'in Uppsala Üniversitesi'ndeki profesörlerle temasa geçti. Böylece çal›flmas›n›n tamamen do¤ru oldu¤u ortaya ç›kt›.
Deprem’de kurtar›c› robot y›lan
Tokyo Teknoloji Enstitüsü’nde gelifltirilen y›lan fleklindeki robotlar depremde hayat kurtaracak. Robotlar dar alanlarda hareket ederek, tafl›d›klar› kamera, sensör ve mikrofonlarla göçük alt›nda kalanlar› tespit ediyor. Bu robot üzerine çal›flan Prof. Shiegeo Hirose, bu dalda bir dahi say›l›yor. Labaratuvar›nda 70’den fazla robotun deneme ve gelifltirme çal›flmalar› sürüyor.
‹lk ticari 4G ‹sveç'te Ericsson ve TeliaSonera, dünyan›n ilk ticari 4G/LTE (4. Nesil - LongTerm Evolution) sahas›n› ‹sveç’te kurdu. Söz konusu çal›flma, mobil dijital otoyol hayalinin gerçe¤e dönüflmesi anlam›nda bir kilometre tafl› olarak dikkat çekiyor. LTE, internet TV, mobil video bloglar›, online video oyunlar› ve mobil ofisler gibi servislerin ihtiyaç duydu¤u ultra-yüksek veri h›zlar›n› sa¤layarak, mobil geniflbant kullan›c› deneyimini farkl› bir boyuta tafl›yacak. Günümüz mobil geniflbant flebekelerinden çok daha yüksek veri h›zlar› sunan saha, 2010 y›l›nda kullan›ma aç›lmas› planlanan ticari bir flebekenin parças› olacak.
Türkiye’den Haberler
‹nternet kazan Türkler kepçe
‹
‹nternet tüketici al›flkanl›klar›n› inceleyen comScore adl› flirketin araflt›rmas›na göre, Türkiye, internette en fazla zaman geçiren Avrupa ülkesi. ‹nternet kullan›m› konusunda Almanya, 40 milyon kullan›c› ile Avrupa’da ilk s›rada yer al›rken, Türkiye 17 milyon 762 bin kifli ile Avrupa’n›n en büyük 7’inci internet kullan›c› kitlesine sahip ülke oldu. Türkiye internette zaman geçirme konusunda ise tüm Avrupa ülkelerini geride b›rakt›. Bu y›l›n Nisan ay› istatistikle-
rine göre, Türkiye’de internet kullan›c›lar›, ay›n yaklafl›k 32 saatini internet bafl›nda geçirdi. Kullan›c› bafl›na t›klanan internet sayfas› say›s› ise 3 bin 44 oldu. Türkiye’de internet kullan›c›lar›n›n en fazla ilgi gösterdi¤i siteler s›ras›yla, Google, Microsoft ve Facebook oldu. Avrupa’da bu alanda Türkleri ‹ngilizler takip ediyor. Araflt›rmada, ‹ngiltere’de internet kullan›c›lar› ayda ortalama 29 saati internet bafl›nda geçirdi¤i ve kifli bafl›na 2 bin 482 sayfa t›kland›¤› ortaya ç›kt›.
Pardus Linux Temmuz’da kullan›mda
Avea Teknopark aç›l›fl› yap›ld›
Avea, 18 milyon dolarl›k yat›r›m ile Ar-Ge ve Teknoloji Merkezi “Avea Teknopark”› hayata geçirdi. Teknoloji yat›r›mlar›n› sürdüren Avea’n›n, Ar-Ge çal›flmalar›na h›z vermek ve inovatif projeler gelifltirmek amac›yla Ümraniye’de 18 milyon dolarl›k yat›r›m ile açt›¤› Avea Teknopark’ta 550 kifli çal›fl›yor. 2006 y›l›ndan bu yana önemli teknolojik yat›r›mlar yapan Avea, Ümraniye’de 17 bin metrekare alan üzerine kurdu¤u Avea Teknopark’ta yenilikçi ve özgün, ürün ve servisler gelifltirecek.
Ericsson, Bizitek'i sat›n ald›
T
TÜB‹TAK, Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araflt›rma Enstitüsü (UEKAE) deste¤i ile gelifltirilen yerli Linux da¤›t›m› Pardus Linux iflletim sisteminin 2009 sürümü Temmuz'da kullan›mda. Anadolu pars›n›n Latince ismi olan Panthera pardus tulliana'dan alan Linux temelli iflletim sistemi Pardus'un yeni sürümü Pardus 2009, 17 Temmuz
10
2009 günü kullan›c›lar›n be¤enisine sunulacak. Pardus 2009, kullan›c›lara yeni Plasma teknolojisi ve görsel efektlerle zenginlefltirilmifl KDE 4 masaüstü ortam›n› sunacak. Sistem altyap›s›nda ise daha fazla donan›ma destek verilecek olan Pardus 2009'da, Ext4 dosya sistemi ile kullan›c›lar çok daha kararl› ve performansl› bir sisteme sahip olacak.
Ericsson, Türkiye’nin yaz›l›m flirketlerinden Bizitek'in yüzde 100 hissesini alarak bünyesine katt›. Bizitek bünyesinde yar› zamanl› pozisyonlar da dahil 117 çal›flan›n tamam›, görevlerini Ericsson çat›s› alt›nda sürdürecek. Bizitek Müflteri ‹liflkileri Yönetimi, ‹fl Süreçleri Yönetimi ve ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi'ne yönelik yaz›l›mlar gelifltirmek üzere 2000 y›l›nda Probil ifltiraki olarak kurulmufltu.
Enocta’yla SPK s›nav›na haz›rl›k
Sermaye Piyasas› Kurulu (SPK) sertifikas› s›nav›na gireceklerin e¤itimini Enocta sa¤l›yor. E-ö¤renme sektöründe faaliyet gösteren Enocta, 10 y›ld›r banka ve sigorta flirketlerine yönelik haz›rlad›¤› e-ö¤renme içeriklerinden elde etti¤i deneyimi SPK s›navlar›na haz›rlananlara yans›t›yor. ‹nternet üzerinden kolayca ulafl›lan Enocta SPK S›nav› e¤itimleri, renkli grafikler ile destekleniyor, soyut kavramlar› somutlaflt›rmak amac›yla animasyon ve görseller kullan›l›yor. Böylece s›nava haz›rlananlar karmafl›k konular› daha kolay kavr›yor.
ICT PSP’ye resmen dahil olduk Türkiye’nin Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Program›'n›n (CIP) ikinci bilefleni olan Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Politika Destek Program›’na (ICT PSP) iliflkin Mutabakat Zapt› imzaland›. 26 May›s 2009 tarihinde Belçika’n›n baflkenti Brüksel’de imzalanan mutabakat zapt›, Türkiye’nin ICT PSP’ye 1 Ocak 2009 tarihi itibariyle kat›ld›¤›n› belgeliyor.
‹stanbul Erkek Lisesi'ne ISEF büyük ödülü
I
Intel Uluslararas› Bilim ve Mühendislik Fuar› (ISEF), 10-15 May›s tarihleri aras›nda ABD’nin Nevada eyaletindeki Reno kentinde düzenlendi. Yaklafl›k 50 ülke ve bölgeden fikirlerini paylaflmak, son teknolojilere dayanan projelerini göstermek, 4 milyon dolarl›k burs ve ödüller için yar›flmak üzere 1500’den fazla
genç bilimciyi bir araya getiren ISEF’te Tak›m Projeleri Büyük Ödülü’nü, yar›flmaya Türkiye ad›na kat›lan ‹stanbul Erkek Lisesi’nden Murat Aslan ve Erdem Bafle¤mez kazand›. Ö¤renciler Türkiye’yi “Nikel-Titanyum Alafl›m›n› Kullanarak HareketDenge Sistemleri Gelifltirilmesi ve Sistemlerin Etkilerinin Karfl›laflt›r›lmas›” isimli projeleriyle Fizik dal›nda temsil ettiler.
3G’yi yüzde 77 biliyoruz
G
GFK Türkiye Omnibus Araflt›rmalar› taraf›ndan 16 ilde yap›lan araflt›rmaya göre halk›n yüzde 77’si 3G’nin (3. Nesil) ne oldu¤unu biliyor. Araflt›rma sonuçlar›na göre en çok televizyondan ö¤renilen 3G, “görüntülü görüflme” ve “cepten h›zl› internet ba¤lant›s›” olarak tan›mlan›yor. GFK Türkiye’nin, Ocak, fiubat ve
Mart aylar›nda 16 ilde yapt›¤› 3G geniflband teknolojisi Omnibus araflt›rmas›, Türk halk›n›n 3G ile ilgili bilgi düzeyinin artt›¤›n› gösterdi. 1312 kiflilik bir denek grubu ile yap›lan araflt›rman›n sonucuna göre; 3G’nin bilinirli¤i y›l›n ilk üç ay›nda art›fl trendini sürdürerek Mart ay›nda yüzde 77’ye ulaflt›.
11
Vizyon
Ekonomik riskler azalmazsa kimse “melek” olmaz Ziya Boyac›giller, ABD’de de¤eri 5 milyar dolara ulaflm›fl Maxim Integrated Products Inc. isimli firman›n kurucu orta¤›. 2003’de Türkiye’ye döndü, 4 y›lda Airties, Artesis, Vistek, Kodalfa gibi Türk teknoloji flirketlerinin yarat›lmas›na kat›ld›. Türkiye’de melek yat›r›mc›l›¤›n öncülerinden biri olan Boyacigiller’e göre, devlet, yat›r›mc›y› teflvik etmek için gereken düzenlemeler üzerine e¤ilmeli.
S
Silikon Vadisi’ndeki Maxim Integrated Products Inc.’i kuranlardan ve 17 y›l bu flirkette çal›flarak cirosunu 1 milyar dolara çal›flan say›s›n› 5 bine ç›karan Ziya Boyac›giller, 2000 y›l›nda bu iflten ayr›larak yeniden giriflimcili¤e döndü ama bu kez bir “melek” olarak. Türkiye’deki ilk melek yat›r›mlar› yaparak bu alanda bir öncü olan Boyac›giller, 9 y›ld›r Silikon Vadisi ve Türkiye’deki yeni bafllayan teknoloji flirketlerine yat›r›mc› ve dan›flman olarak hizmet veriyor.
Sabanc› Üniversitesi ‹dari Bilimler Fakültesi’nde ders de veren Boyac›giller, Türkiye’de melek yat›r›mc›l›¤›n geliflmesi için bilinçli bir çal›fl-
12
ma yürütüyor. Boyac›giller’in bu konudaki en büyük baflar›s› Türkiye’nin en büyük modem firmas› Airties Kablosuz ‹letiflim. Boyac›giller, erken aflama yat›r›mc›lar› konusunda fikir ve tecrübelerine dan›fl›lacak en önemli isimlerden biri. Bilgi Ça¤› dergisi olarak biz de kendisine erken aflama yat›r›mlar› ve melek sermaye hakk›nda sorular sorduk. Boyac›gillere’e göre Türkiye’de yeterince giriflimci var, ancak yat›r›mc› az, çünkü onlar› bu konuda teflvik edecek düzenlemeler yetersiz kal›yor. Nas›l melek yat›r›mc› oldunuz? Ekim 2000’de Silikon Vadisi’nde s›f›rdan bafllat›p 17 sene çal›flt›¤›m flirketimizden (Maxim Integrated Products Inc.) ayr›l-
d›m. Ayr›lmam›n sebebi bir bak›ma giriflimcili¤e tekrar dönebilmek içindi. Maxim, 17 y›l sonra 1 milyar dolar ciroya, ve 5 bin çal›flan›n üstüne ç›km›flt›. Bu büyüklükte her flirkette oldu¤u gibi, ifle bürokrasi ve politika yerleflmeye bafllam›flt›. 2000 senesinde Stanford Üniversitesi’ni yeni bitirmifl üç genç mühendisin bafllatmak istedi¤i bir giriflimi destekleyerek yeni bir yola ilk ad›m›m› att›m. Bu giriflim (Aeroprise Inc.) bugün hala devam ediyor. Çok say›da baflar›s›z ifli de destekledim. Bu “melek yat›r›mc›l›¤›n” kaç›n›lmaz sonuçlar›ndan biridir. Mevduat, yat›r›mdan fazla kazand›r›yor Türkiye’de melek yat›r›mc› pazar›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? Kavram yeni olunca, “piyasa” da yeni oluyor. Yani, hem Venture Capital (VC), hem melek yat›r›mc›lar yok denecek kadar az Türkiye’de. VC olarak birkaç tane say›labilir. Melek yat›r›mc› say›s›n› bilmek zor, çünkü bu yat›r›mc›lar kendi paralar›n› yat›rd›klar› için bir ifl kurmak zorunda olmuyorlar. Genelde yaln›z çal›flt›klar›ndan bir dernek veya guruba kat›lm›yorlar. Tabii ki ifl bafllarken para yat›-
ran herkes, bence “melek yat›r›mc›” de¤il; örne¤in dost, aile ve akrabalar. Türkiye’de bu tür sermayelerin geliflmesinin önünde ne gibi engeller var? Türkiye’de giriflimcili¤e yat›r›lacak sermaye birikimi fazlas›yla var. Her ülkede oldu¤u gibi önemli olan bu paray› harekete geçirmek. Para sahibinin kabaca iki hedefi vard›r: Ana paray› kaybetmemek ve en uygun getiriyi elde etmek. Giriflim sermayesi iflinde olanlar bunu IRR (‹ç Getiri Oran›) denilen bir ölçüt kullanarak yapar. Örne¤in banka faizi, IRR faizine eflittir. (Risk sermayesinin uzun vade birleflik IRR’si ABD’de 17,5). Türkiye’de bu tür sermayelerin ifllerlik kazanmas› için, öncelikle yüksek faiz oranlar›na ve getirim ekonomisinin önüne geçilmesi gerekiyor. Enflasyon ekonominin en basit göstergesidir. Türkiye enflasyonu afla¤›lara çekti, faizlerin de inmesini sa¤layabilir. Bugün, Türkiye’de risksiz say›lacak bir mevduat hesab› size yüzde 12 ödeyebiliyor. Bu ABD’de yüzde 3 civarlar›nda. En riskli say›lacak yat›r›mlardan biri olan giriflim sermayesi uzun dönem ortalama yüzde 17.5 getiriyor. Bu tabii güzel bir getiri ama “uzun dönem”in alt›n› çizmek gerekiyor. Bu, yasal düzenlemeyle belirlenmifl ve 10-12 y›l aras›. Hem de bir defa bir fona para yat›rmakla bu ortalamaya eriflmeyebiliyorsunuz. Uzun süre yat›r›yorsunuz, baz› fonlar kar yap›yor (1994-2000 aras› gibi) ve baz› fonlar bat›yor (20002009 aras› gibi). Ama toplamda ortalamay› yakal›yor. Türkiye’de neredeyse hiç beklemeden ve risk almadan ayn› yere gelebiliyor para sahipleri... Yani, niye giriflim sermayesine
versin paras›n›. Bir de fonu yönetecek yetiflmifl eleman olmas› flart, böyle elemanlar yaklafl›k 10 y›lda yetifliyorlar. Ayr›ca yasal altyap›n›n sizi korumas› ve size yard›m etmesi gerekiyor. Türkiye’de yolsuzluk bir rekabet avantaj› Yap›sal bir engelimiz de var m› bu konuda? En önemli engellerden biri de rüflvet ve yolsuzluk sorunu. Devletin temel görevlerinden,
sorumluluklar›ndan biri bu bence. Vatandafllara güven veren bir ortam sa¤lamak sadece büyük ordu/polis bulundurmakla olmuyor, Ekonomik güvenlik sa¤lamak da bir o kadar önemli. Rüflvet ve yolsuzluk ile yarat›lan rekabet avantaj›, küresel dünyaya aç›lmay› engelleyebiliyor veya kanunlara uyan giriflimcileri cezaland›r›p kanunlar› k›ranlar› ödüllendiriyor. Bu alanda yap›lan rüflvet ve yolsuzlukla nas›l mücadele edilebilir? Rüflvet ve yolsuzlukla mücadele etmek, hükümet isterse, zor de¤il. ABD’de vergi kaç›rmak en büyük suçtur. Önce cezay› büyük yapacaks›n›z. Vergi ka-
ç›rmay› yakalamak da bugünün imkanlar› ile zor de¤il. Herkese bir numara vereceksin ve bankalara giren ç›kan paralar› denetleyeceksin. Kara paray› saklamak için para ya yurtd›fl›na ç›kacak ya da yast›k alt›na girecek. Devletler aras› anlaflmalarla, bilhassa bu kriz ortam›nda, yurtd›fl›ndaki paralar› belirlemek de art›k mümkün oluyor. Bu konu çok önemli. Yeni yay›mlanan bir araflt›rma, milli geliri 10 bin dolara gelmifl ülkelerin ekonomide fleffafl›k
yarat›lmadan yukar›lara çekilemeyece¤ini belirtiyor (Harvard Business Review, 2008). Türkiye de geliflmeye devam etmek için bu sorunu aflmak zorunda. Bence bu iflle baflbakanl›k seviyesinde ilgilenilmesi gerekiyor. Yeni kurulan ve baflar›yla çal›flan “Baflbakanl›k Yat›r›m Destek ve Dan›flmanl›k Ajans›” güzel bir örnek. Benzer bir “Baflbakanl›k Giriflimcilik Destek ve Dan›flmanl›k Ajans›” kurulup, Türkiye’de giriflimcilerin yarat›lmas› ve desteklenmesi sa¤lanabilir, h›zland›r›labilir. Türkiye için melek yat›r›mc› say›s›n›n artmas› neden önemli? Melek yat›r›mc›, giriflimciden 13
Vizyon
sonra zincirin en önemli ve ikinci halkas›d›r. Hersey devlet eliyle olamaz, zaten devlet dünyan›n her yerinde giriflimciler için çok yeteneksiz bir iflverendir. Ya devlete vergi verirsiniz ve devletin bu vergi ile giriflimcileri desteklemesini beklersiniz, ya da melek yat›r›m›n önünü açars›n›z ve devletten daha iyi bu iflleri yapacaklarda arzu ve istek yarat›rs›n›z. ABD’de yat›r›mc›, paras›n› yat›rd›¤›nda devlet ile ortak çal›fl›r. Paras›n› kaybedince devlet bunu vergiden düflürmesine izin verir. Yat›r›mc› zararinin yüzde 15 - 30 aras›n› kazanc›ndan oluflan vergiden düfler. Giriflim sermayesi flirketlerinin kulland›¤› özel bir yap› ile (LLP - S›n›rl› Sorumluluk Ortakl›klar›) çifte vergilendirme önlenir. Yani, VC’ye para yat›ranlar›n destekledi¤i giriflimci, flirketi paraya döndürünce (sat›fl veya halka aç›larak), hem VC hem de VC’ye para veren yat›r›mc› vergi ödemez. VC toplad›¤› ve da¤›tt›¤› paralar› vergisiz olarak ifller. Ekonomik kalk›nmada önemli olan, kapitalin kullan›l›r hale getirilmesidir. Bunu sa¤lamak için hem riskin azalt›lmas› (rüflvet, yolsuzluk, ekonomik istikrar, yasal yap›lanma) hem de teflvik ve destekler gerekmektedir. Ancak o zaman çok say›da para sahibi, paras›n› banka ve rant getiren yat›r›m araçlar›na ek olarak giriflimcilere yönlendirmek isteyebilir. Melek yat›r›mc› olmas› da giriflimlerin desteklenmesini getirir. Melek yat›r›mc› sayesinde büyüyen birkaç firma örne¤i verebilir misiniz? Benim kurucu orta¤› oldu¤um AirTies flirketi bir örnek. Türkiye’de en çok kablosuz ADSL modem satan flirket oldu. 2004’te bafllatt›¤›m›z AirTies 14
bugün 50 milyon dolar ciroya ulaflt›. Türkiye’nin d›fl›nda Yunanistan, Ukrayna, Rusya, Almanya, ve Hindistan’a ihraç etmeye bafllad›, 200 kifliye kaliteli ifl yaratt›, 10 bine yak›n kifliye de dolayl› olarak ekonomik gelir sa¤l›yor. Benim d›fl›mda da örnekler var. Fuat Sami’nin LabX’i bunlardan biri. Bafllatt›¤› Kobay A.fi. DNA’s› belirlenmifl kobay fare yetifltiren bir giriflim. LabX 75 melek yat›r›mc›dan olufluyor. Biletix de iyi bir örnek, hem de giriflimcilerin ikisi de Türkiye’de yaflayan Kanada vatandafl›. ‹novasyon yönetimini bilen az Bu tür sermaye türlerini artt›rmak için özel sektöre ne gibi görevler düflüyor? Giriflimcilik kurulu flirketler için de çok önemli. Bunu kavramsallaflt›rmak için ‹ngilizcede özel bir kelim türetildi: “intrapreneur”. Yani kabaca “flirket içinden giriflimcilik.” Bizdeki ço¤u flirket al-sat iflleri yap›yor veya teknoloji transferi ad›
alt›nda üretim sistemlerini al›p Türkiye’de kuruyor. Burada yanl›fl olan inovasyon ile ürün yaratma sürecinin sadece son bölümünün yap›l›yor olmas›. Yabanc› flirketin yaratt›¤› ifl modelini al›p Türkiye’de uyguluyorlar, sadece üretim, pazarlama ve sat›fl yap›yorlar. Bunun zarar› inovasyon yönetimini bilen çal›flan yetiflmemesi oluyor. Bu, inovasyon deneyimi ve kültürü, Silikon Vadisi’nin ve ‹srail’in kuvvetli yönlerinden biri... Giriflimcilik aç›s›ndan kendini destekleyen bir 盤 etkisi yarat›yor. Türkiye’de ise yeni pazar yaratmay› bilen, yeni ürün yaratmay› bilen, tasar›m› yönetmeyi bilen çal›flan say›s› çok yetersiz. Türkiye’de fikir var, ama icra edecek olanlar çok az... Ayr›ca, özel sektörün inovasyona yönelmesi bu a盤› kaparken, Türkiye için ciddi bir ekonomik katk› yaratacakt›r. Dünyaya aç›lm›fl bir flirket oraya satt›¤› ürünlerden elde etti¤i paralar› Türkiye’ye getirdi¤inde, cirosunun anlam› de¤iflmifl oluyor.
Finans sektöründe Siemens ortakl›¤›, esneklik ve yenilik anlam›na geliyor
Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri’nin sundu¤u çözümler, finans sektöründe faaliyet gösteren firmalar›n süreçlerini hatas›z yürütmelerini sa¤l›yor. Son 10 y›lda, yeni teknolojiler ve çal›flma yöntemlerinin öncü uygulamac›lar› olan bankalar›n Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri’nden alabilece¤i hizmetler, bir yandan müflteri memnuniyetini artt›r›rken, di¤er yanda iflletme maliyetlerini düflürüyor. Sigorta dünyas›nda ise, ürün inovasyonu, acente iflbirli¤i, müflteri yönetimi, gelifltirilmifl risk yönetimi ve do¤ru ifllem prosedürleri konusunda Siemens ortakl›¤› tart›flmas›z rekabet üstünlü¤ü sa¤l›yor.
Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri, çeflitli sektörlere yönelik çözümlerini tan›tan toplant›lar›na devam ediyor. Daha önce telekom ve endüstriyel üretim süreçlerine yönelik çözümleri hakk›nda bilgi veren Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri, Haziran ay›nda da, finans sektöründe firmalar›n hayat›n› kolaylaflt›ran çözümleri hakk›nda bilgi verilecek olan bir toplant› yapacak. Toplant›da, Yönetim Dan›flman› Tarkan Göyük “Müflteri deneyimini mükemmellefltirin. Her müflteriden bir dost yarat›n” isimli bir sunum yapacak. TÜS‹AD Ulusal ‹novasyon Giriflimi Yöneticisi Selçuk Karaata’n›n “Finansta inovasyon kald›rac›; daha esnek, daha h›zl›, daha karl›” bafll›kl› sunumu ve Konak Medya Genel Müdürü Ersu Ablak’›n “Bankac›l›kta Web 2.0 ile masraflar›n›z› kontrol alt›na al›n” bafll›kl› sunumu ile program devam edecek. Avrupa’dan bir baflar› hikayesine de yer verilecek olan etkinlik boyunca kat›l›mc›lar Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri'nin finans sektörüne yönelik çözüm ve hizmetleri hakk›nda bilgi alabilecekler. Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri'nin çok genifl bir ürün yelpazesini içeren finans sektörüne yönelik çözümleri, bankac›l›k ve sigorta olmak üzere iki ana bölüme ayr›l›yor. Siemens, bankalar›n; • Müflteri ihtiyaçlar›na, son derece esnek ve “tek piyasal›” ürünler gelifltirerek ve bunlar› piyasaya h›zl› bir flekilde adapte ederek daha h›zl› cevap vermelerini, • Yasal uyumluluk sa¤lamalar›n› ve tüm risk türlerini daha etkin bir flekilde yönetmelerini, • IT ve iletiflim hizmetlerini bir arada ve etkin bir flekilde kullanarak da¤›t›m kanallar›n› piyasalara entegre etmelerini ve • ‹fl zekas›n› daha iyi kullanarak müflteri ihtiyaçlar›na daha h›zl› bir flekilde cevap vermelerini sa¤l›yor. Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri'nin çözümleri sigortac›l›k alan›ndaki firmalara da daha rasyonel sigortac›l›k imkan› veriyor ve afla¤›daki yetkinliklerle firman›n en büyük destekçisi haline geliyor. • IT sistemlerinden iletiflim sistemlerine, araç ve donan›mlardan yaz›l›m ve a¤lara, bina güvenli¤inden finansal hizmetler proseslerine kadar tüm alanlarda komple çözüm sunma yetene¤i • ‹letiflim çözümleri, piyasa analizleri ve iddia yönetimi dahil olmak üzere sektöre özgü çözümler • Avrupa’n›n patent lideri, 30 bin yaz›l›m mühendisi ve her gün 30’u aflan bulufl adedi ile gerçek bir yenilikçi güç
Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri taraf›ndan finans sektörüne sunulan hizmetler Ak›ll› Kartlar • Eriflim • Sat›fl Noktas› • Güvenlik Biyometrik Tan›mlama Uygulamalar› Tümleflik Kritik Bina Sistemleri ve ‹çerikler • Eriflim • Yang›n • Ifl›kland›rma • S›cakl›k Bina Güvenli¤i Sistemleri • Dijital Video Sistemi ile Takip • Elektronik Eriflim Kontrolü • ‹zinsiz Girifl Alg›lama • ‹zleme Hizmetleri Yang›n Alg›lama ve Uyar› Sistemleri ve Acil Tahliye Sistemleri • Duman Kontrolü • Yang›n Söndürme Sistemleri Bilgi Güvenli¤i • Güvenlik Analizi ve Dan›flmanl›k • Güvenlik Mimarileri ve Unsurlar› • Kontrollü Güvenlik Mobil Bankac›lar için A¤ Kurulumu • Cep Telefonu • Internet • Kiflisel Dijital Yard›mc› (PDA) Tümleflik, Internet Gezgini Tabanl› Portal Mobil Bilgisayar Sistemleri fiubelerin Görevleri • Sat›fl Performans› ve Müflteri Karl›l›¤› • Kanal Entegrasyonu • Altyap› ve ‹letiflim • Güvenlik
Ses ve Veri ‹letiflim A¤lar› • ‹leri Düzey ‹letiflim Merkezleri • ‹letiflim ve Yönetim Araçlar› • Yüksek H›zl› Internet Eriflimi (HSIA) • Güvenli A¤lar • Internet Üzerinden Ses ‹letiflimi Protokolü (VoIP) • Sesli Mesaj Çözümleri Veri Merkezi Yenileme • Uygulama • Entegrasyon • Operasyon Bilgi ve ‹letiflim D›fl Kaynak Hizmetleri • IT ve ‹letiflim D›fl Kaynak Hizmetleri • Yönetilen Hizmetler Müflteri ‹liflkileri Merkezi • Analitik Müflteri ‹liflkileri Merkezi Uzaktan Hizmet A¤› Çoklu kanal entegrasyonu ATM Yönetimi • Tam Donan›ml› ATM Yönetimi Ça¤r› Merkezi Tümleflik Ça¤r› Merkezi Evden Telefon Bankac›l›¤› Güvenli Çevrimiçi ‹letiflimi • Elektronik Bankac›l›k ‹letiflimi • Çevrimiçi Fatura Görüntüleme ve Ödemeler • Veri Girifli Hizmetleri • ‹fl Süreçleri D›fl Kaynak Hizmetleri Çok Kanall› Entegrasyon Uzaktan Hizmet A¤› Müflteri ‹liflkileri Merkezi • Analitik Müflteri ‹liflkileri Merkezi Evden Telefon Sigortac›l›¤› Güvenli Çevrimiçi ‹letiflimi • Elektronik Sigortac›l›k ‹letiflimi
Haber
Giriflimciler ve yat›r›mc›lar ayn› a¤da buluflacak Mersin ve çevresinde iyi fikirleri olan giriflimcilerini ve paras›n› de¤erlendirmek isteyen yat›r›mc›lar›n› bir araya getirecek bir a¤ kuruluyor. Koordinatörlü¤ünü Mersin Ticaret ve Sanayi Odas›’n›n yürüttü¤ü “MersinBAN” isimli proje, Türkiye’nin odalar bünyesinde kurulmas› hedeflenen ilk “BAN – ‹fl Melekleri A¤›” sistemini içeriyor.
A
ABD ve Avrupa’da erken aflama sermayedarlar›n› birlefltirmek için ‹fl Melekleri A¤› (BAN -Business Angels Network) olarak bilinen bir sistem uygulan›yor. Sistem ifl fikri ve sermaye aras›nda bir köprü oluflturmak amac›yla ortak bir platform sa¤l›yor. Bu platform, “‹fl fikri, bilgisi ve plan› olan fakat parasal kayna¤› yetersiz” giriflimcilerle, potansiyel yat›r›m f›rsatlar› arayan yat›r›mc›lar› güvenli bir flekilde buluflturmay› hedefliyor. Bu sayede giriflimciye alternatif finansman kayna¤› sunulan bir sistem olufluyor. ABD ve Avrupa’da yayg›n olarak uygulanan "BAN" sistemi art›k Türkiye’de de var. Mersin ve çevresi için önemli bir yat›r›m ve mali kaynak arac› olacak olan MersinBAN (Mersin ‹fl Melekleri A¤›) isimli proje bu konuda METUTECHBAN’dan (ODTÜ - Teknokent Teknoloji Yat›r›mc›lar› Derne¤i) sonra Türkiye’deki ikinci örnek olacak. Koordinatörlü¤ünü Mersin Ticaret ve Sanayi Odas›’n›n (MTSO) yürüttü¤ü “MersinBAN” projesi, odalar bünyesinde bir pilot uygulama ol-
18
ma özelli¤i de tafl›yor. MTSO kapsam›nda faaliyet gösteren “MersinBAN” Avrupa ‹fl Melekleri A¤›’na (EBAN) Türkiye’den ilk üye. EBAN’da, 20 ülkeden 49 ulusal ve uluslararas› ifl melekleri a¤› bulunuyor.
“MersinBAN ” projesi AB – Türkiye Odalar Forumu (EU-Turkey Chamber Forum- ETCF) program› kapsam›nda hayata geçti. Program, Aral›k 2007’den bu yana Avrupa Ticaret ve Sanayi Odalar› Birli¤i (EUROCHAMBERS) taraf›ndan, Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) ile iflbirli¤i içerisinde yürütülüyor. ETCF, Avrupa Komisyonu’nun, baflta Türkiye olmak üzere aday ülkeler ile AB aras›ndaki sivil toplum diyalogunun güçlendirilmesi politikas› çerçevesinde yer alan bir proje. ETCF bu proje kapsam›nda oluflturulan hibe program› vas›tas› ile sivil toplumun üyeleri olan Türk Odalar› ve Borsalar› ile AB’de bulunan muhataplar› aras›ndaki ortak bilgi, diyalog ve uzun vadeli iflbirli¤ini güçlendirecek. Böylece, AB ile Türk ifl dünyas›n›n bütünleflme sürecine katk›da bulunulacak. MersinBAN projesi kapsam›nda ise Türkiye’deki giriflimcili¤e destek verilmesi ve bölgesel kalk›nma hedefli yat›r›mlar›n çekilmesi sa¤lanacak.
Melek sermaye yat›r›m› hakk›nda her fley
gulamaya konan çözüm yollar›ndan biri olarak görülüyor.
Mersin’in inovasyon haritas›n› çizen ve AB taraf›ndan fonlanan RIS-Mersin (Mersin için Bölgesel ‹novasyon Stratejisi) projesi kapsam›nda yenilikçilik ve giriflimcilik de dahil olmak üzere birçok konuyla ilgili çal›flmalar yürütülmüfltü. Fakat alternatif finansman kaynaklar› konusu aç›k b›rak›lm›flt›. MersinBAN projesi bu a盤› kapatmak için gündeme getirildi ve proje AB Hibe Programlar› kapsam›nda hayata geçirilmeye hak kazand›. “MersinBAN” sistemi ile oluflturulacak alternatif finansman kayna¤› sayesinde bölgeye hem ulusal hem uluslararas› yat›r›m yap›lmas› sa¤lanmas› umuluyor. Yani bölgenin ekonomik kalk›nmas› için uy-
MersinBAN projesi dahilinde, ilgilenenler, ‹fl Melekleri, ‹fl Plan› Haz›rlama, Fikri Mülkiyet Haklar› konular›nda uzmanlar›ndan detayl› e¤itimler alabilecek. Ulusalda ortaklar›n bölgelerinde bilinçlendirme çal›flmalar› yap›lacak. ‹fl fikrine sahip giriflimci ve bu fikirlere yat›r›m yapabilecek potansiyel ifl adamlar› (ifl melekleri) listeleri oluflturulacak. Seminerlerde “Nas›l ifl mele¤i olunur, ifl mele¤i a¤› nedir, giriflimci için ifl mele¤i nedir, fikri mülkiyet haklar› nas›l korunur, ifl plan› nas›l haz›rlan›r?” gibi sorunlar›n yan›tlar› verilecek. Böylece “MersinBAN” içindeki network artt›r›lacak ve ifl fikri olan giriflimciler ve yat›r›mc›lar aras›ndaki iliflki güçlenecek. Yat›r›m-
c›n›n ihtiyaç duydu¤u ifl fikirlerine ve giriflimcilere daha kolay ulaflabilmesi sa¤layacak olan MersinBAN, proje kapsam›nda Yat›r›mc›, Giriflimci ve Dan›flman havuzlar› kurulacak. Çünkü öncelikle bölgelerinde ve sonras›nda ulusalda bilinçlendirme çal›flmalar›n›n yap›lmas› hedefleniyor. ‹fl melekleri a¤› sistemi ve sunulacak hizmet sayesinde giriflimci ve yat›r›mc› say›s›n›n artt›r›lmas› da hedefler aras›nda yer al›yor. Giriflimci aç›s›ndan daha iyi ifl plan› oluflturma ve kendini yat›r›mc›ya sunma konular›nda daha e¤itimli ve haz›r olmalar›na da yard›m edilecek. Oluflturulacak dan›flman havuzu ile efllefltirme süreçlerinde hem yat›r›mc› hem de giriflimci taraf›na destek sa¤lanacak.
Proje nas›l yürütülecek? “MersinBAN” projesi Mersin Ticaret ve Sanayi Odas› koordinatörlü¤ünde yerelde fianl›urfa Ticaret ve Sanayi Odas›, ‹ngiltere’den Liverpool Ticaret ve Sanayi Odas› ve Thames Valley Ticaret Odalar› Grubu ortakl›¤›nda yürütülecek. Proje de ifltirakçi olarak Mersin Teknoloji Gelifltirme Bölgesi ve Yönetimi – Technoscope, Çukurova Kalk›nma Ajans›, Avrupa ‹fl Melekleri A¤› ve Yenileflim Derne¤i yer alacak. Proje ayn› zamanda Türkiye’nin içinde bulundu¤u Avrupa Birli¤i (AB) sürecinde de konumu içeri¤i itibari ile önem arz ediyor. Bu proje sayesinde kurulacak olan “MersinBAN” Türkiye’ye yap›lacak yat›r›mlar ve kurulacak ulusal ve uluslararas› ifl birliktelikleri aç›s›ndan önemli bir pilot uygulama ve referans olacak. 19
Görüfl
Semih Akçomak
Riski büyük olan›n kazanc› da büyük olur Fikri geçmifli çok eskilere dayanmas›na ra¤men risk sermayesi, ancak son 50 y›lda kurumsallaflmas›n› tamamlayabildi. ‹lk modern risk sermayesi kurumu 1946’da Amerika’da American Research & Development Corporation (ARD) ad› alt›nda faaliyet göstermeye bafllad›. ARD’nin ilk icraatlar›ndan birisi yeni kurulmakta olan Digital Equipment Record adl› iflletmeye yüzde 77 hisse karfl›l›¤›nda 70 bin dolar yat›r›mla ortak olmas›yd›.
R
Risk sermayesi üzerine dersler, risk sermayesi örnekleri ile bafllar. Genelde de hep ayn› örnekle: Kristof Kolomb’un Amerika’y› keflfi asl›nda bir risk sermayesi ürünüdür. Hikaye flöyle geliflir: Bütün kafliflerin do¤u ticaret yollar› bulmak için rekabet etti¤i bir dönemde Kristof Kolomb bat›ya gitmek ister. Kolomb, Portekiz kral›ndan red cevab› ald›ktan sonra ‹spanyol, ‹talyan ve Venedik tüccarlar›ndan keflif gezisi için gerekli kayna¤› toparlayamaz. Gerekçesi basittir. Herkes do¤uya giderken, Kolomb’un bat›ya gitme fikri büyük risk içermektedir. Gezi ileride ne oldu¤unu bilmeden bat›ya hareket etmek fikri üzerine kurulmufltur. Karaya ulaflamama, f›rt›nalar, okyanus koflullar› ve gemilerin dayan›kl›l›¤› gibi pek çok etmen risk fonksiyonuna dahil olmufltur. Sonunda ‹spanya Kraliçesi Isabella pek fark›nda olmadan Colomb’a dünyan›n en kazançl› risk sermayesini sa¤lar.
Risk sermayesi konusundaki herhangi bir yaz›ya veya konuflmaya bunun gibi çarp›c› bir örnekle bafllamak ne kadar do¤ruysa bunu dünyan›n ilk risk sermayesi olarak tan›mlamak da bir o kadar yanl›fl. Sonuçta ticaretin oldu¤u her yerde risk vard›r ve her riskli ticaret ortam› firsatlar› de¤erlendirmek isteyen yeni iflletmeler do¤urur. Çeflitli parametreler ›fl›¤›nda, gelece¤i görüp risk alarak yat›r›m yapan finansörlerin kazanc› da büyük olur. Fikri geçmifli çok eskilere dayanmas›na ra¤men risk sermayesi, ancak son 50 y›lda kurumsallaflmas›n› tamamlayabilmifltir. ‹lk modern risk sermayesi kurumu 1946’da Amerika’da American Research & Development 20
Corporation (ARD) ad› alt›nda faaliyet göstermeye bafllad›. ARD’nin ilk icraatlar›ndan birisi yeni kurulmakta olan Digital Equipment Record adl› iflletmeye yüzde 77 hisse karfl›l›¤›nda 70 bin dolar yat›r›mla ortak olmas›yd›. ARD’nin bu yat›r›m›n›n de¤eri 25 y›lda 5 bin kat artarak 350 milyon dolara ulaflt›. fiu anda Amerika’da 100 milyar dolar civar›nda risk sermayesi yat›r›m sto¤u bulunuyor. Risk sermayesi know-how getirmeli Risk sermayesini sadece finansal yat›r›m olarak alg›lamak yanl›fl olur. Risk sermayesini sa¤layan kurum beraberinde know-how getirmekle yükümlü. Hatta ço¤u zaman risk sermayedar› taraf›ndan sa¤lanan know-how finansal yat›r›mdan daha de¤erli hale gelebiliyor. Sadece yat›r›m yaparak bu yat›r›mdan kazanç bekleyen iflletmeler kimi zaman büyük hüsrana u¤rayabiliyor. Örne¤in, Boston Üniversitesi 1987’de bioteknolojinin gelece¤ini düflünerek bir bioteknoloji firmas›na yat›r›m yapma karar› ald›. 1987-1992 aras› yap›lan yat›r›m miktar› toplam 90 milyon dolara ulaflt›. Bu süreçte pek çok risk sermayedar› yeterli kazanç elde edemeyece¤i düflüncesiyle kurulan ifltirake kat›l›m davetini geri çevirdi. Bu yat›r›m›n 1997’de karfl›l›¤› sadece 4 milyon dolard›. Bugün pek çok ülkede irili ufakl› risk sermayesi fonlar› faaliyet gösteriyor. Özellikle, Amerika, Güney Kore ve ‹skandinav ülkelerinde risk sermayesi yeni kurulan iflletmelere önemli boyutlarda finansman sa¤l›yor. Bu konuda sa¤l›kl› ve güncel veri bulmak çok kolay
de¤il. Bu yüzden grafik 2000-2002 y›llar›na ait rakamlar› yans›t›yor. Risk sermayesinin fakl› ülkelerdeki boyutunu karfl›laflt›rmak için 2000-2002 aras›ndaki risk sermayesi sto¤unu GSMH’ye oranlad›m. Grafikten görülece¤i üzere Amerika bu alanda da aç›k ara lider. Amerika’y› bat› ve kuzey Avrupa’n›n geliflmifl ekonomileri izliyor. Çin, Malezya ve Hindistan gibi geliflmekte olan ülkelerde bile hat›r› say›l›r büyüklükte risk sermayesi fonlar› birikmifl durumda.
olmaz. Hindistan ve Malezya bile Türkiye’den daha iyi konumda bulunuyor. Ancak son 5 y›lda, baflkanl›¤›n› Leven Bosut’un yapt›¤› Türk Risk Sermayesi Derne¤i’nin (TurkVCa) çabalar› vas›tas›yla yap›sal engellerin bir bir ortadan kalkt›¤›n› gördük. Bu de¤iflikliklerle yabanc› risk sermayesi fonlar›n›n Türkiye’ye ilgisi artm›fla benziyor. fiu an itibariyle yerleflik ve yerleflik olmayan fonlar›n toplam 250 milyon euro civar›nda risk sermayesi faaliyeti oldu¤u tahmin ediliyor.
Asl›nda grafik bir aç›dan yan›lt›c› olabilir. Buradaki rakamlar ülkelere yap›lan yat›r›mlar› gösteriyor. Örne¤in, bir Amerikan fonu Hindistan’a yat›r›m yapt›¤›nda yat›r›m tutar› Hindistan verisi içerisinde görünüyor. Yani teorik olarak bir ülke, s›n›rlar› içerisinde risk sermayesi yat›r›m fonu olmamas›na ra¤men di¤er ülkelerden büyük miktarda risk sermayesi çekebilir. Zaten 2005 rakamlar›na göre AB ülkelerinin çekti¤i risk sermayesi tutarlar›na bak›ld›¤›nda, yaklafl›k yüzde 50’sinin yerleflik olmayan fon kaynakl› oldu¤u görülüyor. Her fleyin küreselleflti¤i dünyam›zda risk sermayesi de giderek artan ölçüde küresellefliyor.
fiu andaki kriz ortam›nda risk sermayesinin daha da önemli oldu¤unu söyleyebilirim. Sonuçta krizler ayn› zamanda birçok f›rsat da do¤urur. Bu f›rsatlar› de¤erlendirmek isteyen giriflimcilerin, bankalar›n flüpheci oldu¤u bu dönemlerde, risk sermayesi fonlar›na daha çok ihtiyaç duydu¤unu söyleyebiliriz. Elbette, risk sermayedarlar› da bankalar›n süphecili¤ini paylaflabilir. Ancak bu kurumlar risk çeflitlendirmesi yapt›klar› için bankalara oranla daha istekli davran›rlar. Özellikle kriz ortamlar›nda Türk risk sermayesi fonlar›n›n daha karamsar bir tutum tak›nd›¤›n› düflünüyorum. Risk sermayesindeki giderek artan globalizasyonu düflünersek, kriz dönemlerinde yerleflik sermayeden daha çok yabanc› risk fonlar›n› nas›l çekeriz diye düflünmek daha do¤ru olur. Sonuçta yabanc› fonlar›n artan hareketlili¤ini yerleflik fonlar›n hareketleri takip edecektir.
Krizde risk sermayesi önem kazand› Peki Türkiye bu geliflmelerin neresinde? Türkiye’deki risk sermayesi fonlar›n›n emekleme aflamas›nda oldu¤unu söylemek pek yanl›fl
Risk sermayesinin GSYH’ya oran› (%)
21
Rehber
Giriflimci finansman› rehberi Bilgi Ça¤› dergisi bu ay, “Giriflimcili¤in finansman›n› ve ülke ekonomisine katk›s›n›” konu ediyor. Dergi boyunca pek çok makale, haber ve röportajda ele al›nacak konular içinde geçen terimleri k›saca tekrar aç›klamakta fayda var.
Melek Yat›r›mc› (Angel Investor)
Çekirdek Sermayesi (Seed Capital)
Henüz fikir aflamas›nda olan bir ifl f›rsat›na yat›r›m yapan, iflletmelerin büyümeleri için sermaye sa¤layan kiflilere Melek Yat›r›mc› deniyor. Özellikle geliflmifl ülkelerde çok yayg›n. 50 binden 1 milyon dolarak kadar yap›lan yat›r›mlar bu kapsama giriyor. Yat›r›mc› yeni bir fikirle kurulan bu firmaya ortak oluyor ve bilgi ve birikimlerini de bu firmaya aktarmaya bafll›yor. Stratejik kararlarla yönlendirmeler veriyor.
Bu kavram, fikir aflamas›nda yap›lan finansmanlar için kullan›l›yor. Melek yat›r›m kapsam›na giren bu fonlar›n büyüklü¤ü 50 bin ila 150 bin aras›nda de¤ifliyor. Bu aflamada firma henüz kurulmasa bile fikir ticarilefltirmeye çok yak›n bir noktada bulunuyor.
Risk ve Giriflim Sermayesi (Venture Capital) Melek yat›r›mc›lardan sonra devreye giren risk sermayedarlar› daha profesyonel hareket ediyorlar. Bu sermaye pek çok kurumun bir araya gelerek oluflturdu¤u fonun bir parças›. Asgari yat›r›mlar› 1 milyon ABD Dolar› üzerinde olan risk sermayedarlar›, bu fonu büyütmek uygun f›rsatlar arayan yöneticilerden olufluyor.
Özel Yat›r›m veya Yat›r›m Fonlar› (Private Equity) Özel yat›r›m fonlar›, 1 milyon dolar›n üzerinde bir sermaye ile belli bir piyasa de¤eri üzerine ulaflm›fl ancak büyüme potansiyelini sürdüren firmalara yap›lan yat›r›mlar› ifade ediyor. Fon yöneticileri yönetim kuruluna giriyor ve hem stratejik kararlarda hem de firman›n büyümesinde etkin rol oynuyorlar. 4 ila 7 y›l sonra ise firman›n hisselerini flirket sahiplerine veya d›flar›ndan kifli veya kurumlara satarak firmadan ayr›l›yorlar.
22
Bafllang›ç Finansman› (Start-Up Capital) Ar-Ge faaliyetlerinin ikinci aflamas› olan gelifltirme bölümünde devreye giren sermayelere bu isim veriliyor. Bu finansman s›ras›nda firma kurulmufl oluyor, fikir ise ticarileflmeye haz›rlan›yor. Sermaye 150 bin ila 250 bin aras›nda de¤ifliyor.
Erken Aflama ve Geçit Finansman› (Early Stage and Gate Financing) fiirketin iyiye gitti¤i dönemde baflar›n›n sürmesi ve flirketin büyümesi için devreye giriyor. Bu aflamada firma ticari de¤ere sahip, fikir ise ticarileflmifl ve para getirmeye bafllam›fl bulunuyor. Ancak özellikle yönetimsel destekle firmay› daha iyi yerlere getirmek hedefleniyor.
Kuluçka Yat›r›m (Incubator) Henüz fikir aflamas›nda olan bir giriflime yaklafl›k 100 bin TL yat›r›m yapmak Kuluçka Yat›r›m olarak de¤erlendiriliyor. Bu fikirler özellikle üniversitelerde gelifltirilen, bilimsel çal›flmalar oluyor. Yat›r›m yap›lan fikir ticarilefltirmeye henüz uzak olsa da, ileri aflamada önemli bir ifl kayna¤› olaca¤› tahmin ediliyor.
Dosya - Gülizar Büyükkara
Giriflimci ar›yor
24
Risk, giriflim, melek… Ad› ne olursa olsun Türkiye’de yenilikçi fikirlerin katma de¤ere dönüflmesi için bir tak›m sermaye türlerinin ve bu iflle ilgilenen profesyonellerin devreye girmesinin vakti geldi. Çünkü bu sermaye türlerini oluflturan fonlar, iyi oldu¤u halde, hiçbir ekonomik katk› yapmadan sönüp giden fikirlerin hayata dönmesini, büyümesini, istihdama katk› sa¤lamas›n›, hatta dünya çap›nda bir fl irket olmas›n› sa¤l›yor. Yenilikçi fikirler, Türkiye’nin en büyük kaynaklar›ndan biri. Bunlar› yeflerip büyütecek ortam›n önemli aktörlerinden olan risk, giriflim ve melek sermaye türleri henüz Türkiye’de çok yeni. ‹yi örnekler olmas›na ra¤men say› az, pazar çok küçük. Bu fonlar›n artmas›, kamunun bu konuda daha çok bilgi sahibi olmas› ve devletin bunu teflvik etmesi gerekiyor.
Y
Yeni ifllerin, pazarlar›n ve yeni kazançlar›n ortaya ç›kmas› ekonomik düzenin sürdürebilirli¤i için hayati önem tafl›yor. Aksi halde, ekonomi yeterince büyümedi¤i gibi, pazarlar tekellefliyor, ekonomik kazanç tek tarafl› hale geliyor. Para artsa bile, gelir uçurumu küçülmüyor. Bu nedenle ekonomiye kat›lacak her türlü yeni ifl, üretim ve kazanç f›rsat›n›n de¤erlendirilmesi gerekiyor. Bunu sa¤laman›n yollar›ndan biri de giriflim finansman›n› sa¤layan fon ve sermaye türleri. Toplad›klar› fonlar›n miktar›, yat›r›m yapt›klar› firmalar›n boyutlar›, ülkenin ekonomisine göre isimleri de¤iflen bu fon ve sermayelerin temel amac› iyi bir fikirle kurulmufl bir flirkete finansman ve yönetim deste¤i vererek onun piyasa de¤erini artt›rmak. Bu tür fonlar›n hepsi asl›nda birer yat›r›m arac› ve elbette uzun vadede ekonomik beklentileri var. Ancak yat›r›m yap›lan firman›n belli bir de¤er ulaflarak ekonomiye katk› yapacak hale gelmesi, flirketin kurulmas›n› sa¤layan fikirlerin katma de¤ere dönüflmesi ve bunlar›n getirece¤i ekonomik faydalar›n ülke ekonomisi olumlu etkilemesi de beklentilerin önemli bir parças›n› oluflturuyor.
Bu fon ve sermayelerin temel özelli¤i, fonu yöneten insanlar›n firmaya ortak olmas›, yani yönetim kurulunda yer almas›. Böylece bu ortaklar, flirkete stratejik tüm konularda da destek oluyor ve firmaya yön veriyor. Fon kapsam›nda belirlenen süre sonunda ise hisseler, flirketin sahiplerine veya d›flar›dan kifli veya kurumlara sat›l›yor. Bu fon ve sermaye türlerini 4 ana gruba ay›rmak mümkün. • Incubator (Kuluçka - Henüz fikir aflamas›nda olan bir giriflime yaklafl›k 100 bin TL yat›r›m yapmak) • Angel Investor (Melek Yat›r›mc› – Yeni kurulmufl olan bir firmaya 100 ila 500 bin TL aras›nda yat›r›m yapmak) • Venture Capital (Risk Sermayesi – Belli bir piyasa de¤erine ulaflm›fl olan bir firmaya 500 bin ila 1 milyon TL yat›r›m yapmak) • Private Equity (Özel Sermaye Fonlar› ismi verilen bu fonlar 1 milyon ve üzerinde yat›r›m›, piyasa de¤eri oldukça iyi olan, ancak büyüme potansiyelini halen sürdüren firmalara yap›yor)
ayn›. Ancak yat›r›m yap›lan firman›n yaflam döngüsüne ve fonun miktar›na göre isimler de¤ifliyor. En kritik aflama erken dönem Bu fon ve sermayelerin devreye girdi¤i aflamalar da oldukça önemli. Çekirdek Sermayesi (Seed Capital) denilen sermaye, fikir aflamas›nda yap›lan finansmana verilen isim. Bu sermayenin riski yüksek olmas›na ra¤men, fikrin iyi ifl yapmas› durumunda getiriler de büyük oranda art›yor. Bafllang›ç Finansman› (Start-Up Capital) ise Ar-Ge faaliyetlerinin ikinci aflamas› olan gelifltirme aflamas›nda devreye giriyor. Bu iki aflamada devreye
Bu isimler alt›nda verilen fonlar›n amaçlar› temelde 25
Dosya
sokulan sermayeye “Melek Yat›r›m” deniyor. Bunlar›n hemen arkas›ndan gelen Erken Aflama ve Geçit Finansman› da (Early Stage and Gate Financing) flirketin iyiye gitti¤i dönemde baflar›n›n sürmesi ve flirketin büyümesi için devreye giriyor. Köprü Finansman› (Bridge Financing) 6 ay ile 1 y›l içerisinde halka aç›lmay› ümit eden flirketlere yönelik bir yat›r›m fonu. Halka aç›lana kadar firmaya katk› sa¤lan›yor. Bu yat›r›mlardan en kritik olan belki de fikir aflamas›nda olan flirketlere veya yeni kurulmufl olanlara yap›lan yat›r›mlar. Çünkü iyi bir fikrin hayata geçmesini sa¤l›yorlar. Ancak en büyük risk de yine bu fonlarda al›n›yor. Çünkü hiç kimse henüz yeni olan bir fikrin ne kadar baflar›l› olup olamayaca¤›n› tahmin edemiyor. ‹yi fikirlerin kaybolup gitmemesi için yap›lmas› gereken de bu yüksek miktarlardaki riskleri göze almak ve mümkün oldu¤unda çok yeni fikre yat›r›m yaparak baflar› olas›l›¤›n›
yükseltmek. Türkiye’de giriflimcili¤in artmas› için bu fonlar›n kullan›lmas› gerekiyor. Asl›nda yüzy›llard›r insanlar para getirecek ifl veya fikirlerini gönüllü olarak zaman zaman destekliyorlar. Ancak melek yat›r›m daha profesyonelce, belli kurallar çerçevesinde yap›l›yor. Üstelik melek yat›r›mc›lar ifl tecrübesi, paras› ve bilgisi olan insanlardan olufluyor. Bu insanlar inand›klar› ve gelecek gördükleri bir fikre yat›r›m yap›yorlar. Bu yat›r›m sadece para de¤il. Ortaya birikimlerini koyan bu insanlar firmalar›n stratejik kararlar›nda etkin rol oynuyorlar. Bunun yan›nda, yat›r›m yapt›klar› flirketler için pazarlama faaliyetlerini ve di¤er operasyonel iflleri yönetecek insan kayna¤› da temin ediyorlar. Melek yat›r›m›n, paran›n miktar› d›fl›nda, risk sermayesi ve özel sermaye fonlar›ndan en büyük farklar›ndan biri daha esnek bir yap›da olmalar›. Bu iki fon, daha profesyonel yat›r›mc›lardan ge-
Devlet, yönetim deste¤ine arac› olmal› Serhat Görgün - ‹novent Genel Müdürü “Devletin erken aflamada yat›r›m yapmas› önemli. Devletin bu aflama için baz› destekleri var ama daha organize yap›lmas› gerekiyor. Fakat bu destekler yönetim, insan kaynaklar› pazarlama gibi konularda verilen desteklerle güçlendirilmeli. Devlet o paray› verdikten sonra ne oldu¤unu sorgulam›yor. Devlet veya TÜB‹TAK belki bu destekleri do¤rudan veremez ama destekledi¤i firmalar› bizim gibi oluflumlara yönlendirebilir. Ayr›ca bu tür oluflumlar›n artmas› için daha çok teflvik mekanizmas› oluflturabilir. Bundan sonra dünya liginde bir oyuncu olmak istiyorsak teknoloji yaratmam›z flartt›r. Bunun da yolu erken aflamaya odaklan›p bu serüvene en bafl›nda yat›r›m yapmak. Bugün önümüzdeki 20 y›l içinde dünya devi olacak bir flirket ç›kacaksa Türkiye’de, bu flirket bugünün KOB‹’lerinden ya da laboratuvar›nda bir fleyler bulmak için çal›flan hocalar›m›zdan birisi olacak. Dolay›s›yla, bu erken aflamaya konsantreolmal›y›z. ” 26
lirken, pek çok kurumun oluflturdu¤u paray› farkl› firmalara yat›rarak riski de da¤›tm›fl oluyorlar. Melek yat›r›mc›lar ise flah›s olarak bu riski al›yorlar. Özel sermaye ve risk fonlar› pek çok kurumun bir araya getirdi¤i fonlar oldu¤u için, bu fonlar›n yönetilmesi de kesin kurallar çerçevesinde oluyor. Melek yat›r›mc›lar ise hem flirketler yeni olufltu¤u için hem de kiflisel hareket edebildi¤i için daha esnek ve h›zl› hareket edebiliyor. ‹srail, en büyük giriflim sermayesi pazar› Risk, girisim sermayesi ve melek yat›r›m›n en fazla oldu¤u ülke ABD. Wall Street Journal’a göre 2008’de sadece ABD’de risk sermayesi yat›r›mlar› 16 milyar dolar civar›nda. New Hampshire Üniversitesi’nde bulunan Giriflim Sermayesi Araflt›rma Merkezi verilerine göre melek
yat›r›mc›lar 19 milyar dolar civar›nda finansman sa¤lad›lar. ABD’de melek yat›r›mc› say›s›n›n da 200-300 bin civar›nda oldu¤u tahmin ediliyor. ABD bu konuda dünyadaki en büyük örnek. ‹srail de ABD’yi örnek alarak bu konuda büyük bir baflar›ya ulaflt›. 1990’lar›n bafl›nda ülkede, geliflimi ve ifl yarat›lmas›n› sa¤lamak için giriflim sermayesi altyap›s›n› kurma karar› al›nd› ve 1993’de hükümetin deste¤i ile “Yozma” ad›n› verilen bir proje gelifltirildi. Devletin 100 milyon dolar ile bafllatt›¤› bu proje, ‹srail’in dünyada Silikon Vadisi ve Boston’dan sonra en büyük giriflim sermayesi pazar› haline gelmesini sa¤lad›. Böylece 2008’de yaklafl›k 1 milyar dolar yat›r›lm›fl sermaye miktar›na ulaflt›lar. Ayr›ca, ‹srail ordusu askerlik s›ras›nda yetenekli olanlar› ay›r›p e¤iterek öncelikle kendi için gerekli olan teknolojileri yara-
tacak bir çal›flan gücü oluflturuyor, hem de askerlik sonras› bu çal›flanlar›n giriflim piyasas›na yeni fikirlerle at›lmas›na olanak sa¤l›yor. Örnekler bir elin parmaklar›n› geçmiyor Türkiye’de ise henüz istatistik ç›kar›lacak kadar bir pi-
yasa bile yok. Sadece elle gösterilen birkaç melek yat›r›mc› ve risk sermayesi fonu var. Melek yat›r›mc›lar aras›nda en çok tan›nan isim Ziya Boyac›giller. Boyac›giller, Türkiye’de ilk melek yat›r›m› yapan insanlardan biri. ABD’de de¤eri 5 milyar dolara ulaflm›fl Maxim Integrated Products Inc. isimli firman›n
Büyüyen flirket inovatiftir Göktekin Dinçerler - Turkven Private Equity Yönetici Orta¤› “Büyüme aç›s›ndan öyle ya da böyle inovasyon mutlaka önemli. Biz bu tip al›flkanl›klar› olan, yenilikçi kapasitesi olan flirketlere yat›r›m yap›yoruz. Zaten fon yöneticisi olarak en önemli görevimiz bu tip flirketleri bulmak. Geçmifllerine bakarak iyi yönetilip yönetilmediklerini anlamak. O firmaya ortak olduktan sonra da biz yönetim kuruluna faal olarak gidip gelmeye bafllad›¤›m›zda kendi kurumsal ve kiflisel birikimlerimi aktar›yoruz. Bu firmada stratejik kararlar al›n›rken, yeni ürünleri, yeni pazarlar› ve rekabet koflullar›n› ve f›rsatlar› bilen insanlar›n bu firmalara büyük katk›s› oluyor. Bu tür insanlar› getirmek de zaten fon yöneticisi olarak bizim iflimiz. Biz özellikle yurtd›fl›nda bu ifli baflar›l› flekilde yapm›fl olan insanlar› buluyoruz. Kendi birikimlerimizi kurumsal olarak aktarmaya çal›fl›yoruz. fiirketin bu tip konularda d›flar›ya aç›labilmesini d›flar›dan yard›m alabilmesini sa¤lamak bu anlamda bizim yapt›¤›m›z en önemli katk›.” 27
Dosya
lan Teknoloji Yat›r›m A.fi yönetiyor. Teknoloji Yat›r›m A.fi Genel Müdürü Haluk Zontul, yenilikçi fikirleriyle bir flirket kurmufl giriflimcilere hem para hem de yönetim deste¤i ile yard›mc› olduklar›n› söylüyor. 8 milyon dolarl›k ilk fon ile özellikle yaz›l›m, medikal gibi alanlarda faaliyet gösteren flirketlere yaz›l›m yapan firma, bu ifle 2007’de bafllad›.
kurucu orta¤›yd›. 2003’te Türkiye’ye dönerek, 4 y›lda Airties, Artesis, Vistek, Kodalfa gibi Türk teknoloji flirketlerinin yarat›lmas›na katk›da bulundu. Boyac›giller firmalara erken aflamada çekirdek sermaye sa¤l›yor. Buna benzer bir çal›flma Sabanc› Üniversitesi bünyesinde kurulan ‹novent firmas› taraf›ndan gerçeklefltiriliyor. ‹novent asl›nda üniversite sanayi iflbirli¤ini art›rmak üzere kurulan ve üniversitelerde gelifltirilen fikirlerin sanayileflmesi için finansman sa¤layan bir kurulufl. ‹novent Genel Müdürü Serhat Görgün, bu fikirleri destekleyip ticarilefltirdikten sonra da finansman ihtiyac›n›n
sürdü¤ünü söylüyor. Bu nedenle de “çekirdek sermaye” fleklinde bir fon oluflturmaya karar verdiklerini ifade ediyor. Çünkü ‹novent sayesinde Türkiye’de ne kadar çok projenin bu flekilde bir finansmana ihtiyaç duyduklar›n› anlam›fllar. fiu anda kurulum aflamas›nda olan fon, kurulma aflamas›ndan sonra firmalar›n yanlar›nda olacak. Bu fondan faydalanarak kendini ispat eden firmalar ise belki de giriflim sermayesi alacak, daha da büyüdüklerinde Private Equity’lerle de¤erlerini büyük oranda artt›racaklar. ‹novent’in oluflturdu¤u fonun bir benzerini Türkiye Teknoloji Vakf› bünyesinde kuru-
Melek yat›r›mc›lardan sonra, art›k bu sermayelerin boyunu aflan paralara ihtiyaç duyan firmalar içinde yaklafl›k 1,5 y›l önce GoldenHorn Ventures kurulmufltu. GoldenHorn Ventures da çok yenilikçi bir fikirle kurulan ve bu fikriyle belli bir yere gelen firmalara 500 bin ila 1 milyon dolar civar›nda yat›r›m yap›yor. Türkiye’de türünün ilk örne¤i olan bu firma, pek çok kuruluflun oluflturdu¤u 8 milyon dolar civar›ndaki ilk fonuyla yat›r›mlar›n› yapt›. Daha büyük çapl› ikinci bir fon oluflturma aflamas›na gelen flirket, bu fonla çok daha de¤iflik alanlarda daha fazla say›da firmaya yat›r›m yapmaya haz›rlan›yor. Türkiye’de tüm bu fonlar›n boyutu aflan daha büyük
Mevzuat bizi zorluyor Haluk Zontul - TTGV Teknoloji Yat›r›m A.fi Genel Müdürü “Türkiye’de üniversite sanayi iflbirli¤i yeterince geliflmemifl durumda. Bu nedenle üniversitelerden di¤er geliflmifl ülkelere göre daha az ticari fikir ç›k›yor. Oysa biz bu sermayeleri yap›m›z gere¤i daha çok üniversiteden gelen fikirlere yat›r›m olarak kullan›yoruz. Dahas›, Türkiye’de bilim insanlar›n›n giriflimci olmas› kültürel olarak pek s›cak karfl›lanm›yor. Ayr›ca bu alanda giriflim mevzuat›na göre çal›flmak zor. Çünkü çok ciddi raporlama ve personel yükümlülükleri var. Bunlar belli bir perspektiften bak›larak haz›rlanm›fl. Örne¤in SPK’n›n (Sermaye Piyasas› Kurulu) mevzuat›na hakim insanlar çal›flt›rman›z gerekiyor oysa biz teknoloji iflindeyiz. Teknolojik fikirlere ortak oluyoruz. Burada bir vergi avantaj› var ama o mevzuata uyabilmek için iflinize yaramayacak personel bulundurman›z, çok uzun raporlar haz›rlaman›z gerekiyor.” 28
çapl› yat›r›mlara da ihtiyaç duyuluyor. Bu bofllu¤u ise Türkiye’nin ilk Private Equity fonunu oluflturan Turkven dolduruyor. Turkven, pek çok kurumu bir araya getirerek oluflturdu¤u fonlarla bir firmaya 1 milyon dolar›n üzerinde yat›r›m yap›yor. Bir flirketin belli bir hissesini veya tamam›n› sat›n alan Turkven’in, ortak oldu¤u firmalar asl›nda oldukça büyük flirketler. Mavi, Uno Ekmek, ‹ntercity, Migros gibi firmalar›n çeflitli oranlarda hisselerine sahip olan firma, 4- 7 y›l aras›nda bu firman›n orta¤› olarak para ve yönetim deste¤i veriyor. Firma de¤erini yaklafl›k 3-4 kat art›rd›ktan sonra bu hisseleri satan Turkven, fona yeni paralar kazand›rmak için baflka yat›r›mlar›n pefline düflüyor. Fonlar› art›racak fon da laz›m Sanayi Bakanl›¤› da giriflimcileri desteklemek için 100 bin TL civar›nda teflvik veriyor. Melek yat›r›m olarak tan›mlanabilecek olan bu destek Ar-Ge yasas› kapsam›nda belirlenen “Teknogiriflim” program› bünyesinde veriliyor. Fikirleri ile Sanayi Bakanl›¤›’na baflvuran giriflimciler, istenilen flartlar› yerine getirdikleri takdirde yaklafl›k 100 bin TL almaya hak kazanarak giriflimlerini büyütme flans› yakal›yorlar. Bütün fonlar›n yan›nda, bu fonlara fon sa¤lamak üzere oluflturulan fonlar da var. “Fonlar›n fonu” denilen bu oluflum ile Türkiye, TTGV’nin ortak oldu¤u iVCi, (‹stanbul Venture Capital Initiative-‹stanbul Risk Sermayesi Girifli-
mi) sayesinde tan›flt›. Bu yap›lar, kurumsal yat›r›mc›lar›n do¤rudan giriflim sermayesi fonlar›na yat›r›m yapmak yerine, kendi fon büyüklüklerinin ötesinde bir büyüklük yakalamalar›n› sa¤l›yor. Daha büyük fon daha fazla yat›r›m aday›n› inceleme, de¤erlendirme ve bu sayede daha olumlu bir portföy risk profili oluflturmak anlam›na geliyor. TTGV’nin kurucu
yat›r›mc› olarak taraf oldu¤u fonlar›n fonu program› iVCi, yenilikçi KOB‹’lerin ihtiyaç duydu¤u kaliteli finansman› sa¤layacak bir giriflim sermayesi sektörünün Türkiye’de oluflmas›n› desteklemeyi de hedefliyor. Program, KOB‹’lere yat›r›m yapacak giriflim sermayesi fonlar›n›n kurulmas›n› özendirecek nitelikte, bu fonlara yat›r›mc› olarak kat›lacak bir üst fonun oluflturulmas› ve yönetilmesine yönelik faaliyet gösteriyor. 29
Röportaj
Avrupa ‹fl Melekleri A¤› EBAN’›n görevi, bilinç oluflturmak Avrupa’daki ifl meleklerini bir araya toplayan, Avrupa ‹fl Melekleri A¤› (EBAN) 27 ülkeden 100’den fazla kurumu bir araya getiriyor. EBAN ‹dare Müdürü Claire Munck, a¤›n, kuruldu¤undan bu yana üyeleri için katma de¤eri yüksek bir dizi hizmet sundu¤unu söylüyor. Munck’a göre EBAN ‘efllefltirme görevi’nin çok ötesine geçiyor ve tüm piyasay› temsil ediyor.
A
Avrupa ‹fl Melekleri A¤› (EBAN), 1999 y›l›nda, Avrupa’n›n önde gelen ifl melekleri a¤lar›ndan oluflan bir grup taraf›ndan, EURADA (Avrupa Bölgesel Kalk›nma Ajanslar› Birli¤i) ile Avrupa Komisyonu’nun mali deste¤iyle kuruldu. EBAN’›n amac› ifl meleklerinin bölgesel ekonomik kalk›nmadaki rolleri hakk›nda tüm Avrupa’y› bilinçlendirmek, giriflimcileri ve yat›r›mc›lar› bir araya getirmek. Kuruldu¤u günden beri EBAN, afla¤› yukar› 20 üyeli bir organizasyondan, 27 ülkede kurulu 100’den fazla üye kurumu içinde bar›nd›ran büyük bir birli¤e dönüfltü. Türkiye’nin de üyesi oldu¤u EBAN, günümüzde Avrupa’da faaliyet gösteren 320 ifl melekleri a¤›ndan yaklafl›k 250 tanesini temsil ediyor. Avrupa’daki yat›r›m piyasas›n› temsil eden EBAN, melekler piyasas›nda araflt›rmalar yapmak, gerçekleri ve e¤ilimleri tespit etmek, en iyi uygulamalar› tan›mlamak gibi hizmetler de veriyor. EBAN ‹dare Müdürü Claire Munck, EBAN’›n basit bir efllefltirme görevi yapmad›¤›n›, bu konudaki bilinçlendirme çal›flma-
30
lar›na kat›ld›¤›n› ve yat›r›mlar›n artmas›nda büyük katk› sa¤lad›¤›n› söylüyor. Munck, EBAN ile ilgili merak etti¤imiz sorular› yan›tlad›. EBAN’›n fonksiyonlar› nelerdir? EBAN, geleneksel olarak, Brüksel’de, Avrupal› karar vericilerin nezdinde ifl melekleri yat›r›mc›lar› ile ifl melekleri a¤lar›n›n ç›karlar›n› koruyor. EBAN’›n, ticari bir birlik olarak, bölgesel inovasyonun ön aflamalar›n›n finansman›nda ifl meleklerinin rolünü ve ticari iflletmelerin bilinirli¤ini sa¤lamak, yat›r›mc›lar ile giriflimciler aras›nda görüflmelerin yap›lmas›n› kolaylaflt›rmak, ifl melekleri a¤lar›n›n rolünü tan›mlamak üzere kamu yetkililerini bilinçlendirmek gibi önemli görevleri var. Sermaye a盤›n› kapatmak üzere çal›flan tüm aktörleri temsil etme çabas› içinde, giriflim sermayesi fonlar›n›n kurulumunu desteklemek için tam katk› sa¤l›yor. Söz konusu sermaye a盤›, flirketin bulundu¤u ülke, sektör gibi faktörlere ba¤l› olarak 50 bin Euro ile 3 milyon Euro aras›nda de¤ifliyor. Bu koflullar alt›nda, henüz
kurulufl aflamas›nda bulunan flirketler, kendi ifllerinin finansman›nda en büyük zorlu¤u yafl›yorlar. Çünkü bu tür bir finansman son derece riskli ve/veya bu flirketlerin iflleri için herhangi bir teminatlar› bulunmuyor. Hedef yat›r›m piyasas›n› büyütmek EBAN’a nas›l üye olunuyor? ‹fl melekleri a¤lar›ndan oluflan federasyonlar, ülkeleraras›, ulusal, bölgesel ve yerel etki alan›na sahip ifl melekleri a¤lar›, bafllang›ç aflamas›ndaki girifl sermayesi fonlar›, Avrupa’da bafllang›ç aflamas›ndaki yat›r›m piyasas›n›n tan›t›m›n› yapan di¤er kurum ve kurulufllar EBAN’a üye olabiliyor. EBAN’›n hedeflerini biraz daha aç›klayabilir misiniz? Hedeflerimizi flu flekilde s›ralayabilirim: • Avrupa’daki bafllang›ç aflamas›ndaki yat›r›m piyasas›n› temsil etmek, • Melekler piyasas›nda araflt›rmalar yapmak, gerçekleri ve e¤ilimleri tespit etmek, • En iyi uygulamalar› tan›mlamak ve paylaflmak,
• Avrupa’daki ifl melekleri a¤lar› ile bafllang›ç aflamas›ndaki fonlar›n rolünü anlatmak ve bilinirliklerini sa¤lamak, • Sektördeki aktörler aras›ndaki sinerjiyi ve a¤ oluflturma f›rsatlar›n› ortaya ç›karmak, • Avrupa’da profesyonel yap›lar ile kalite standartlar›n›n ortaya ç›kmas›n› sa¤lamak, • Melekler ve bafllang›ç aflamas›ndaki yat›r›mlar endüstrisini ve hareketlerini desteklemek.
fiirketler, özellikle de KOB‹’ler için giriflim sermayesi, ifl melekleri ve çekirdek fonlar›n önemi nedir? Çok az say›da flirket, giriflim sermayesi finansman› için uygundur. ‹ster ifl melekleri olsun, isterse giriflim sermayesi fonlar› olsun, giriflim sermayesi yat›r›mc›lar› yüksek büyüme potansiyeline (y›ll›k yüzde 20) sahip özel teknolojiler veya ifl modelleri ile ilgileniyorlar. KOB‹’lerin sadece yüzde 4’ü giriflim sermayesi finansman›ndan fay-
temelen söz konusu giriflimcinin iflletmesini finanse etmezler çünkü henüz söz konusu iflletmede teknolojinin kullan›m› problemlere yol aç›yordur veya iflletmenin kendini ispatlam›fl bir piyasas› yoktur. Halihaz›rda, giriflim sermayesi fonlar›n›n toplam yat›r›m› 3 milyon Euro’dan az. Bu nedenle, 25 bin Euro ile 3 milyon Euro aras›nda de¤iflen mali ihtiyaçlar için giriflimciler, giriflim sermayesi flirketlerinin söz konusu iflle ilgilenecekle-
“Yüksek düzeyde bir inovasyon kültürü ve giriflimci ruhu tafl›yan ve büyük bir pazar› olan Türkiye’de yüksek büyüme potansiyeline sahip flirketleri desteklemek için ifl mele¤i kültürünün geliflmesi gerekiyor. Türkiye’deki ifl melekleri a¤lar›n›n en önemli görevlerinden biri de ifl meleklerinin oynad›¤› rol hakk›nda insanlar› bilinçlendirmek ve bu piyasan›n geliflimini h›zland›rmak. Bu aflamada, kamu kurumlar›na da önemli görevler düflüyor.”
‹fl melekleri a¤lar›n›n flirketlere sundu¤u hizmetleri anlatabilir misiniz? EBAN’›n, ticari bir birlik olarak, ifl melekleri veya giriflimciler ile do¤rudan bir temas› yok. Y›llar içerisinde ifl melekleri a¤lar›, üyeleri (ifl melekleri) için katma de¤eri yüksek bir dizi hizmeti, risk sermayesi için kendilerine gelen giriflimcilere sunmak üzere, basit bir ‘efllefltirme görevi’nin çok ötesine geçtiler. ‹fl meleklerince sunulan hizmetler aras›nda, melekler ve giriflimcilere e¤itim hizmetleri verilmesi, flirketlerde ifl melekleri kat›l›m›n› artt›rmak için ek yat›r›m fonlar›n›n kurulmas›, ticari faaliyetlerde birlikte yat›r›m yapmalar› amac›yla birden çok melek için sendikalaflma f›rsatlar›n›n yarat›lmas› gibi katk›lar yer al›yor.
dalanabilir. Ancak bu iflletmeler, yenilikçi do¤alar› nedeniyle, önümüzdeki on y›l içinde bulunduklar› ülkedeki istihdam›n afla¤› yukar› yar›s›n› sa¤layacaklar. ‹fl melekleri, yüksek potansiyele sahip, bafllang›ç aflamas›ndaki KOB‹’ler için kritik bir rol oynuyorlar. Çünkü melekler, bu iflletmelere sadece sermaye temin etmekle kalm›yor, ayn› zamanda iflletmelere ak›l hocal›¤› da yap›yorlar.
ri bir aflamaya gelebilmek amac›yla, bireysel ifl melekleri, ifl melekleri sendikalar›, ek yat›r›m fonlar› ve bafllan-
Kriz olumsuz etkiledi ‹flin çok bafl›nda olanlar ne yap›yor? Bir giriflimci bir iflletme kurdu¤unda, bafllang›ç aflamas›nda gerekli olan fonlar›, ailesi, arkadafllar› ve kendi kaynaklar›ndan temin eder. Bu dönemde bankalar, muh31
Röportaj
g›ç aflamas›ndaki fonlarla kurulan yan yat›r›mlardan finansman temin etmeye çal›flmal›. Bu sermayelerin miktar›, sözleflme bafl›na 25 bin Euro ile 75 bin Euro aras›nda de¤ifliyor. fiirketlerin karfl› karfl›ya kald›klar› ‘sermaye bofllu¤u’ flu flekilde aç›klanabilir: Mevcut krizde en büyük s›k›nt›lardan biri, ileriki aflamalarda aktif olan yat›r›mc›lar›n yat›r›m›n bafllang›ç aflamas›nda giderek artan bir flekilde sorumluluk almaktan kaç›nmaya bafllamalar›. ‹fl melekleri, yat›r›m yapmak için, flirketlerin yenilikçi fikirlerini hangi kriterlere göre seçiyorlar? ‹fl meleklerinin, yat›r›m yap›lacak potansiyel flirketlerde arad›klar› kriterler flunlar: • Mevcut ve kapsaml› bir ifl plan› • Güçlü ve kendini ifline adam›fl bir yönetim ekibi • ‹spatlanm›fl piyasa • Yüksek büyüme potansiyeli / ölçülebilirlik / güçlü ticari öngörüler (3 y›l için 5 milyon Euro) • Fikri eserlerin korunmas› • Paraya dönüfltürülmeden önceki gerçekçi flirket de¤erlemesi • Ç›k›fl stratejisi Ancak tüm bunlar›n yan›nda en önemli olan, giriflimcinin nitelikleri. EBAN Kongresi 2010’da Ankara’da fiirket bafl›na ortalama yat›r›m miktar› hakk›nda bilgi verebilir misiniz? EBAN, her y›l, ifl melekleri a¤lar›ndan gelen piyasa bilgilerini toplar. Kurum, halihaz›rda, 2008 faaliyetleri için 32
toplanan verileri kesinlefltiriyor. Anlaflma bafl›na ortalama yat›r›m miktar› 2007’de flirket bafl›na yaklafl›k 170 bin Euro’ydu. Türkiye hakk›nda bu konudaki gözlemleriniz neler? Yüksek düzeyde bir inovasyon kültürü ve giriflimci ruhu tafl›yan ve büyük bir pazar› olan Türkiye’de yüksek büyüme potansiyeline sahip flirketleri desteklemek için ifl mele¤i kültürünün geliflmesi gerekiyor. Türkiye’deki ifl melekleri a¤lar›n›n, ifl meleklerinin oynad›¤› rol hakk›nda insanlar› bilinçlendirmek ve bu piyasan›n geliflimini h›zland›rmak. Bu aflamada, kamu kurumlar›na da önemli görevler düflüyor: • ‹fl melekleri kültürünün geliflimine destek olmal›lar. Türkiye’den çeflitli rol modelleri ile baflar› hikayelerinin tespit edilmesinin de bu noktada çok büyük bir önemi var. • Türkiye çap›nda, profesyonel ifl melekleri a¤lar›n›n geliflimine destek olmal›lar. • ‹fl meleklerinin dahil olmas› sayesinde kurulufl aflamas›n›n henüz bafl›nda yap›lan anlaflmalar›n kalite ve adedini artt›rmak üzere ifl melekleri ve giriflimciler için e¤itim programlar› desteklenmeli. • Türkiye’deki ifl melekleri için, meleklere destek olmak üzere mali teflvikler, kamu ve özel ortakl›klar›n yan yat›r›m fonlar› fleklinde kurulumu gibi unsurlar› da içeren avantajl› bir ortam yarat›lmal›. Ayr›ca kamu kurumlar›n›n, di¤er mal varl›¤› de¤iflimi f›rsatlar› karfl›s›nda, flirketlerin bafllang›ç aflamas›nda finanse edilmesi aç›-
s›ndan net bazda yüksek de¤ere sahip bireylerin de kat›l›m›n› teflvik etmeleri önemli. Türkiye için önerileriniz var m›? Bir sonraki y›ll›k EBAN Kongresi, ODTÜ Teknokent taraf›ndan 15-16 Nisan 2010 tarihlerinde ‹stanbul’da gerçeklefltirilecek. Her y›l düzenlenen bu etkinlik, ifl melekleri ile bafllang›ç aflamas›ndaki yat›r›mlar piyasas›n›n mevcut durumunu görüflmek üzere 30 ülkeden 300 kat›l›mc›y› bir araya getiriyor. Umar›z, Türkiye’deki ifl melekleri piyasas› ad›nda uygun bir ekosistemin yarat›lmas›na katk›da bulunmak üzere, potansiyel yat›r›mc›lar, ifl melekleri grup müdürleri, bafllang›ç aflamas›ndaki fonlar›n yöneticileri, siyaset yap›c›lar ve benzeri kiflilerden yüksek oranda bir kat›l›m olur. Bu etkinlik, Avrupa çap›ndaki en iyi uygulamalar hakk›nda bilgi sahibi olma ve di¤er meleklerle bir a¤ oluflturma f›rsat› yaratacak.
Ne Yap›yoruz Ne Yapmal›y›z
Leyla Arsan
Para babalar› ve annelerine ça¤r› Avrupa Risk Sermayesi Birli¤i EVCA’n›n yapt›¤› bir araflt›rmada Avrupa’daki risk sermayesi uygulamalar›n›n ekonomik ve sosyal etkisi analiz edilmifl. Araflt›rmaya kat›lan flirketlerin yüzde 94’ü “Risk sermayesi olmasayd› var olamazd›k ya da daha yavafl geliflirdik”, yüzde 4,7’si “Ayn› flekilde geliflmeye devam ederdik” diyenlerden olufluyor.
‹
‹novasyon için devlet desteklerinin oldu¤u kadar risk sermayesinin de çok önemi var. Özellikle ifl fikrini uygulamaya koyabilmek üzere yap›lan Ar-Ge çal›flmalar›ndan sonra, elde edilen prototipi ve yeni bilgiyi ürün ya da hizmete dönüfltürerek kârl›l›¤› sa¤layabilmek için, k›saca inovasyonu oluflturabilmek için baflka bir itici güce ihtiyaç bulunuyor.
Ülkemizde, özellikle giriflimciler ya da KOB‹’ler Ar-Ge çal›flmas›ndan sonra en büyük zorlu¤u pazarlama ve piyasaya ürün ya da hizmet sunmada yafl›yorlar. Ne tasar›m mühendisli¤i ne de akademik bilgi gerektiren bu süreçlerde pazarlama kavramlar›na, deneyimlerine ve uzmanl›¤›na ihtiyaç var. Piyasaya ç›kabilme gücüne ihtiyaç duyuluyor. Genellikle
küçük giriflimciler ve KOB‹’ler bu noktada çok zorlan›yorlar, yeterli bilgileri veya insan, finans kaynaklar› olmuyor. Ayn› zamanda pazarda yer edinebilmek için de, çok farkl› çabalar gerekiyor. Bu aflamada risk sermayesi flirketlere genellikle yüzde 50 ortak olarak, pazarlama organizasyonu ve iflletmesinde destek olup flirket kârl›l›k sürecine ulafl›nca kendi pay›n› al›p ortakl›ktan ayr›l›yor. Silikon Vadisi risk sermayesi ile ilerliyor Bu yap› en iyi Amerika Birleflik Devletleri’nde uygulan›yor. Silikon Vadisi’nin de oluflmas›ndaki ve halen sürdürülebilmesindeki en önemli etken risk sermayesi sistemi. Giriflimcili¤e ve giriflimcili¤in akademik çal›flmalarla
Gelecek 2 y›l içinde Do¤u Avrupa’da yap›lacak yat›r›m say›s›n›n öngörüsü
Kaynak: EVCA
34
desteklenmesine çok önem veren bu yap›da risk sermayesi sadece büyük sermaye sahiplerinden de¤il, zaman zaman hemen yan›ndaki Stanford Üniversitesi profesörlerinden de sa¤lanabiliyor. 2008 küresel ekonomik kriziyle birlikte Silikon Vadisi’nde de toplam risk sermayesi yat›r›mlar›nda yüzde 7,7’lik bir düflüfl olmufl. Joint Venture Silicon Valley Network ve Silicon Valley Community Foundation taraf›ndan haz›rlanan 2009 Silicon Valley Index Raporu’nda bahsedilen bu düflüfle ra¤men, bölgede temiz enerjiye yat›r›m›n 2007-2008 aras›nda yüzde 94 artt›¤› belirtiliyor. Böylelikle, Silicon Valley Amerika Birleflik Devletleri’nin toplam temiz enerji risk sermayesi yat›r›mlar›n›n yüzde 31’ini oluflturmufl oldu¤u vurgulan›yor. Yine 2008’de B‹T hizmetleri, medya ve e¤lence, biyoteknoloji, telekomünikasyon, medikal cihaz ve hizmetlerine yap›lan risk sermayesi yat›r›m›n›n 2007’ye oranla daha fazla oldu¤u belirtiliyor. Bu da, günümüzde krize ra¤men risk sermayesi yat›r›mlar›n›n ne kadar önem kazand›¤›n› ortaya koyuyor. Avrupa Risk Sermayesi Birli¤i EVCA’n›n yapt›¤› bir araflt›rmada Avrupa’daki risk sermayesi uygulamalar›n›n ekonomik ve sosyal etkisi analiz edilmifl. Araflt›rmaya kat›lan flirketlerin yüzde 94’ü “Risk sermayesi olmasayd› var olamazd›k ya da daha yavafl geliflirdik”, yüzde 4,7’si “Ayn› flekilde geliflmeye devam ederdik”, yüzde 0,8’i “Daha h›zl› geliflirdik” diyenlerden olufluyor. Ayn› raporda, flirketlerin yüzde 89,7’si istihdam› art›rabildiklerini ifade ediyor. Risk sermayesinden yararlanan flirketlerin yüzde 50’si cirosunu art›rm›fl, yüzde 30’unun da cirosu ayn› kalm›fl. EVCA Barometer May›s 2008 Raporu’nda 2000 ve 2004 aras›nda, Avrupa risk sermayesi ve finans flirketlerinin 1 milyondan fazla yeni ifl yarat›lmas›n› sa¤lad›¤›, 630 bin civar›nda yeni iflin risk sermayesi flirketlerinden, 420 bin yeni iflin de flirket sat›fllar›ndan yarat›ld›¤› belirtiliyor. Aral›k 2008’de EVCA taraf›ndan yap›lan bir araflt›rmaya göre, Avrupa’da risk sermayesi yat›r›mlar›n›n en fazla yap›ld›¤› sektörler; yüzde 52.9 ile Enerji ve Çevre, yüzde 47.1 ile ‹letiflim, Bilgisayar ve Tuketici Elektroni¤i, yüzde 41.2 ile Yaflam Bilimleri olarak öne ç›k›yor.
Risk sermayesi yat›r›mlar›nda emekliyoruz Ayn› raporda Do¤u Avrupa’daki gelecek 2 y›lda beklenen risk sermayesi yat›r›m adetleri ülke s›ralamas›nda beklenen en fazla yat›r›m Romanya, Ukrayna ve Polonya’da. Türkiye ise beklenen 5 yeni yat›r›m ile 7. s›rada yer al›yor. Türkiye’nin sadece ABD ve Avrupa genelinde de¤il, Do¤u Avrupa özelinde bakt›¤›m›zda da risk sermayesi yat›r›mlar› aç›s›ndan çok önde olmad›¤› yap›lan araflt›rma ve analiz çal›flmalar›nda ortaya ç›k›yor. Mevcut risk sermayesi flirketleri ve onlar›n baflar›lar› 70 milyon ancak giriflimcilik potansiyeli yüksek genç nüfuslu bir ülke için hiç yeterli de¤il. Gerek teknoparklarda gerekse inkübasyon merkezlerinden ç›kan her flirketin baflar›l› olmad›¤› bir gerçek. Ne var ki; bu flirketlerden baz›lar› uygun risk sermayesi bulamad›klar›ndan baflar›s›z oldular. Bu flirketler yenilikçi çal›flmalar yapm›fl ancak sonuçlar›n› piyasaya sunmada yaflad›klar› kaynak s›k›nt›s› nedeniyle inovasyona çeviremediklerinden kapanmak zorunda kald›lar. Bu nedenle, risk sermayesinin ülkemizde devlet taraf›ndan sa¤lanacak teflvikler ve birtak›m sermaye, akademi, ifl dünyas› gibi a¤larla beslenecek mekanizmalarla bir an önce gelifltirilmesi gerekiyor. Avrupa’da ‹fl Melekleri a¤lar› Bir baflka özel sektör giriflimci deste¤i ise, henüz ifl fikri olan, flirketleflmemifl ya da Ar-Ge çal›flmas›na bafllam›fl ya da bir kuluçka merGeliflim aflamas›nda gözlemlenmifl flirketlerin analizi Start-up (Bafllang›ç) % 44.8
Seed (Çekirdek) % 22.5
Expansion (Büyüme) % 32.7
Kaynak: NUBS/EVCA
35
Ne Yap›yoruz Ne Yapmal›y›z
EVCA’n›n Avrupa’daki risk sermayesi uygulamalar›n›n ekonomik ve sosyal etkisi analizi raporunda flirketlerin yüzde 44,8’inin flirketini yeni kurdu¤u dönemlerde (start-up), yüzde 22,5’inin çekirdek fikir ve yeni flirket kurma döneminde (seed), yüzde 32,7’sinin de mevcut iflini büyütme aflamas›nda (expansion) risk sermayesinden yararland›¤› belirtiliyor. kezinde bulunmam›fl çekirdek bir fikre, belli miktarda sermayesi olan yenilikçi fikirlere destek vermeyi ve risk almay› seven vizyoner kifliler finansal katk›da bulunuyor ve flirket kurduruyor. Henüz ilk döneminde olan bu finansman tohum finansman, erken dönem deste¤i finansman›, bu finansman› sa¤layan kifliler de ifl mele¤i olarak adland›r›l›yorlar. EVCA’n›n Avrupa’daki risk sermayesi uygulamalar›n›n ekonomik ve sosyal etkisi analizi raporunda flirketlerin yüzde 44,8’inin flirketini yeni kurdu¤u dönemlerde (start-up), yüzde 22,5’inin çekirdek fikir ve yeni flirket kurma döneminde (seed), yüzde 32,7’sinin de mevcut iflini büyütme aflamas›nda (expansion) risk sermayesinden yararland›¤› belirtiliyor.
Avrupa’da erken dönem risk sermayesi ve özellikle de ‹fl Melekleri oldukça yayg›n. Avrupa Birli¤i’nde 2005’te 15 AB üyesi ülke için yap›lan araflt›rmada, erken dönemde risk sermayesi sa¤lanmas› ve kullan›lmas› GSY‹H’a oran›na göre, yüzde 5,2 ile ‹sveç en önde yer al›rken, yüzde 5,1 ile Danimarka ve yüzde 4,7 ile ‹ngiltere izliyor. AB-15 ülkesi ise yüzde 2,2 ile 11. s›rada yer al›yor. Avrupa’da risk sermayesi sistemi, büyük finans kurulufllar›n›n yan› s›ra, teknolojinin ve inovasyonun geliflimiyle birlikte, ifl melekleri, kuluçka merkezleri, erken dönem sermayesi sa¤lay›c›lar› ve giriflimcileri destekleyen farkl› yap›lardaki kurumlar›n ortaya ç›kmas›yla geniflledi. Avrupa’da Melek yat›r›mc› dedi¤imiz ifl melekleri EBAN Avrupa ‹fl Melekleri A¤›’n› oluflturuyorlar. Bize de ‹fl Melekleri lâz›m Microsoft, PERA, Innovation, GLE, EURADA ve ANGELSOFT taraf›ndan desteklenen ve Avrupa Komisyonu taraf›ndan 1999’da kurdurulan Avrupa ‹fl Melekleri A¤› EBAN’›n üye say›s› ABD ve Arap Emirlikleri de dahil olmak üzere 70’e yak›n. Türkiye’den Metutech-BAN 36
ve Lab-X, EBAN Rehberi’nde yer alan 2 ‹fl Mele¤i A¤›. Metutech-BAN’da erken dönem ve start-up risk sermayeleri yer al›rken, LabX’de tohum öncesi dönem risk sermayesi yer al›yor. Lab-X son 3 y›lda 20 yeni yaz›l›m ve telekom sektörü oluflumuna destek olmufl. Yak›nlarda bir Mersin ‹fl Melekleri A¤› kurulmas› için bir 7. Çerçeve Projesi üzerinde çal›fl›l›yor. Mersin inovasyon stratejisini oluflturdu¤u için bu yöndeki geliflmeler di¤er illere göre daha h›zl› olabiliyor. ‹stanbul da keflke bu kadar sermayeder potansiyeli ile bir ‹fl Melekleri A¤› oluflturabilse. 2002’de, ülkemizde Türk Risk Sermayesi Derne¤i (TurkVCa) ad›yla bir dernek de kurulmufl, ancak 2004’te faaliyetlerine ara vermifl görünüyor. (www.turkvca.org). AB 7. Çerçeve Program› farkl› teknoloji alanlar›nda risk sermayesi ve ifl melekleri a¤lar›n›n oluflmas›na ve özellikle de KOB‹’lerin ve küçük giriflimcilerin yararlanmas›n› sa¤lamak üzere projelere destek oluyor. Çok yak›n bir zamanda B‹T alan›nda bu konularda Türkiye’den de 7. Çerçeve Program›’na sunulan projelerin durumlar› belli olacak. Öyle görünüyor ki; para babalar› ve annelerini biraz vizyon gelifltirip inovasyona yat›r›m yapmalar›n› sa¤lamak için harekete geçirmek gerek!
ÖNER‹LER ➤ Risk sermayesi oluflumlar›na devlet-özel
sektör-akademi iflbirli¤i olmas›, bu yönde devletin öncü rol oynarak ad›mlar atmas›, ➤ TURKCVA gibi örgütlenmelerin geliflmesi ve kapasitelerini art›rabilmeleri, ➤ ENDEAVOUR gibi sermayedarlar›n destekledi¤i giriflimci örgütlenmelerin yeni ‹fl Melekleri’nin ç›k›fl›na ortam sa¤lamalar›, ➤ AB’nin Risk Sermayesi ve ‹fl Melekleri A¤› gibi oluflumlar›n kurulmas› amac›yla verdi¤i desteklerden yararlanmak için özellikle sektör temsilcisi STK’lar›n bu yönde talep yaratmalar› gerekiyor.
U‹G’den Notlar
Cemil Ar›kan, Selçuk Karaata
“Bafllang›ç sermayesi” bafllang›ç aflamas›nda Melek yat›r›m yoluyla sa¤lanan finansman, uygulamada risk sermayesine benzese de aralar›nda önemli farkl›l›klar var. Risk sermayedar› daha profesyonel bir yat›r›mc› olarak görülüyor, yönetti¤i fon için uygun yat›r›m f›rsatlar› ar›yor. Melek yat›r›mc› ise genellikle amatör bir ruha sahip ve flahs› ad›na, tecrübesine ve ifl geçmifline uygun ya da paralel yat›r›m f›rsatlar› ar›yor. Ülkemizde az da olsa melek yat›r›mc› örnekleri bulunuyor. Ancak di¤er geliflmifl ülkelerde yenilikçi ifl fikirlerinin hayata geçirilmesinde yayg›n olarak kullan›lan ifl melekleri, giriflim sermayesi ve özel sermaye gibi muhtelif fonlar Türkiye’de henüz emekleme aflamas›nda.
G
Giriflimcilikte finansman›n kritik bir önemi var. Geçti¤imiz 10-15 y›l içinde bu konuda Türkiye’de çok önemli de¤ifliklikler yafland›. Uzun zaman boyunca mali sistem daha çok geliflmifl, olgunlaflm›fl endüstrileri tercih etti, çekirdek ya da bafllang›ç seviyelerindeki ço¤u alternatiften uzak durdu.
Bu s›k›nt› özellikle yeni kurulmufl olan ve küçük ölçekli firmalarda daha yo¤un bir biçimde gözleniyor. Bu tarz firmalar gerek net çal›flma sermayesi, gerekse de yat›r›mlar›n› finanse edecek kaynak aray›fl›nda, mali kurumlar›n talep ettikleri nitelikte teminat gösteremiyor. Bunun sonucu olarak hedeflerine
ulaflmakta zorluklarla karfl›lafl›yorlar. Bu nedenle geleneksel finansman yöntemi d›fl›nda giriflimci sermayesi, bafllang›ç sermayesi, ifl melekleri yat›r›mlar› gibi araçlar, yeni teknoloji üretmeye dönük firmalar için daha uygun bir yap›da finansman imkân› sunabiliyor. Bu çerçevede, yenili¤in ve Ar-Ge’nin finansman› için mali enstrümanlar› incelemek gerekiyor. En basit anlat›m›yla, risk sermayesi; kendilerine finansman arayan flirketlerin ve/veya yeni fikirleri olan giriflimcilerin; kendilerine yat›r›m yapabilecekleri yeni fikirleri olan giriflimciler ve flirketler arayan, risk almaya haz›r finans kaynaklar› ve sermayedarlar ile buluflmas›d›r. Risk sermayesi, profesyoneller taraf›ndan oluflturulan ve yüksek özsermaye sahibi kifliler ya da kurumsal yat›r›mc›lar taraf›ndan fonlanan bir yat›r›m fonudur. Genç, dinamik, h›zl› büyüme ve yüksek karl›l›k potansiyeli olan, içindeki risk faktörü iflin do¤as› gere¤i daha yüksek olan projelere yat›r›m yapar. fiirketlerin bafllang›ç sermayeleri için iyi bir kaynakt›r. Finans sektöründe, belirli amaçlar için kullan›m› öngörülen ve bu amaçlar için oluflturulan bir finansal araçt›r. Yat›r›m fonlar›ndan biridir. Giriflim sermayesinin özellikleri Giriflim sermayesinin di¤er finansman kaynaklar›ndan ayr›ld›¤› noktalar› veya di¤er bir deyifl ile farkl›l›klar›n› flöyle s›ralayabiliriz:
38
• Giriflimci flirketlere ortak olarak finansman sa¤larlar. Yat›r›m karfl›l›¤›nda hisse sahibi olarak, flirketin yönetim kurulu gibi organlar›nda yer talep ederler. • Sa¤lad›klar› finansman kayna¤› konvansiyonel finansman mekanizmalar›ndan geri ödeme ve vade bak›m›ndan ayr›l›rlar. Geri ödeme olarak yat›r›m yapt›klar› projenin, ifl fikrinin ya da flirketin büyümesi, baflka bir firma ya da yat›r›mc› grup taraf›ndan sat›n al›nmas› ya da halka aç›lmas› yolu ile hisselerini satmaya öngörürler. Bankalarda oldu¤u gibi bir vade süresi yoktur, sadece yat›r›m ufku denilen bir süre dahilinde flirketten ç›k›fl yapmay› hedeflerler. • Ortak olduklar› flirketlere yeni ürün ve hizmet gelifltirme konusunda yard›m ederler. • Ortak olduklar› flirketlere yeni pazar aç›l›mlar› ve portföylerindeki di¤er yat›r›m yapt›klar› flirketler ile iflbirlikleri sa¤layarak çarpan etkisini art›rmalar› olas›d›r. • fiirketlerin yönetimlerine kat›larak flirket stratejisini belirler ve flirketin kurumsallaflma sürecini h›zland›r›rlar. • Ço¤unlukla az›nl›k hissesini tercih ederler ancak yat›r›m ölçe¤i ve risk paralelinde daha yüksek oranlara da ç›kabilirler. (Maksimum yüzde 49). • Yeni ve h›zl› büyüyen sektör ve flirketleri tercih ederler. • Yüksek getiri beklentisi nedeniyle yüksek risk al›rlar. • Yat›r›mdan genelde 5 - 7 y›l aras›nda ç›kmay› hedeflerler. Melek yat›r›mc›lar nerede? Yüksek risk ve yüksek büyüme potansiyeline sahip firmalara, kurulufllar›n›n bafllang›ç döneminde yat›r›m yapan özel bir yat›r›mc› tipi olarak tan›mlanan melek yat›r›mc›lara Türkiye’de de geçmifl dönemlerden itibaren rastland›¤› ancak bu yat›r›mc›lar›n ad›n›n kon-
mad›¤› ve Türkiye’de organize bir flekilde çal›flamad›klar› dile getiriliyor. Melek yat›r›mc›lar potansiyel gördü¤ü her sektöre yat›r›m yapabiliyor ve söz konusu yat›r›mlar için yol gösteriyor. Melek yat›r›mc›lar giriflime finansal destek vermenin yan› s›ra talep edilmesi halinde yönetim deste¤i de veriyor. Bu yat›r›mc›lar, ilgilendikleri sektörlerle ilgili donan›ml› kifliler ve riskli olsa da ümit vaat eden yeni fikir ve giriflimleri destekliyorlar. Türkiye’de giriflimcinin finansmana ve dan›flmanl›k hizmetlerine ulaflmakta yaflad›¤› s›k›nt›lar göz önüne al›nd›¤›nda, bu yat›r›m tipi esnek ve risk sermayesine oranla daha kolay ulafl›labilir olmas› sebebiyle önem tafl›yor. Melek yat›r›mc›, risk sermayesi fark› Melek yat›r›m yoluyla sa¤lanan finansman, uygulamada risk sermayesine benzemekle birlikte aralar›nda önemli farkl›l›klar bulunuyor. Risk sermayedar› daha profesyonel bir yat›r›mc› olarak görülüyor, yönetti¤i fon için uygun yat›r›m f›rsatlar› ar›yor. Melek yat›r›mc› ise genellikle amatör bir ruha sahiptir ve kendi flahs› ad›na, tecrübesine ve ifl geçmifline uygun ya da paralel yat›r›m f›rsatlar› ar›yor. Di¤er bir yönden, risk sermayesi flirketleri ise kendi alanlar›nda uzmanlaflm›fl kiflilerce yönetilir ve uzmanl›k alanlar› paralelinde ya da bu alanla ilintisi olan yatay ya da dikey pazarlarda hareket eden iflletmelere yo¤unlafl›yor. Melek yat›r›mc› ise s›kl›kla deneyim sahibi oldu¤u alanlar› tercih ediyor ve yat›r›m yapt›¤› iflletmeye bir taraftan katma de¤er sa¤lamaya çal›fl›rken di¤er taraftan da yat›r›m›n›n organik flekilde büyümesini amaçl›yor. Melek yat›r›mc›lar flirketlerin yönetim kuruluna kat›lmakta ancak risk sermayedarlar› kadar çok kontrol talep etmiyor. Gerek melek yat›r›mc› gerekse de risk sermayedar› yüksek kazanç hedefliyor. 39
U‹G’den Notlar
Ülkemizde çok fazla olmamakla beraber Türk melek yat›r›mc› örnekleri bulunuyor. Ancak di¤er geliflmifl ülkelerde yenilikçi ifl fikirlerinin hayata geçirilmesinde yayg›n olarak kullan›lan ifl melekleri, giriflim sermayesi ve özel sermaye gibi muhtelif fonlar Türkiye’de henüz emekleme aflamas›nda bulunuyor. Türkiye’den 2 örnek: METUTECH-BAN, LabX Ülkemizde melek yat›r›mc›lar›n aktif olduklar› baz› örneklerle kan›tland›. Ancak ABD ya da geliflmifl di¤er ekonomilerde oldu¤u gibi bir etkiden henüz söz edemiyoruz. Türkiye’de birkaç organize melek yat›r›mc› grubu bulunuyor. Bunlardan bir tanesi Ankara’da ODTÜ Teknopark yöneticileri ve Teknopark’ta bulunan birkaç flirket sahibinin giriflimiyle kurulmufl olan METUTECH-BAN’d›r. ‹stanbul’da da melek yat›r›mc›lar ve küçük gruplar bulunuyor. ‹stanbul’dan bir örnek ise
40
LabX flirketinin organize etti¤i melek yat›r›mc›lar grubudur. ABD’deki baz› rakamlara bakt›¤›m›zda ise melek yat›r›mc›lar›n çekirdek sermaye ve kurulufl aflamas›nda ne kadar aktif ve etkin bir rol oynad›klar›n› daha iyi görebiliyoruz. ABD Melek Yat›r›mc›lar Derne¤i’nin (ACA) 2008 verilerine göre, ABD’deki kay›tl› 200 binden fazla melek yat›r›mc› 57 bin farkl› flirkete, toplamda 28 milyar dolarl›k yat›r›m yapm›fl durumda. Ortalama flirket ifllem bafl›na yat›r›lan para ise 450 bin dolar civar›nda. Bu rakama k›yasla Türkiye’de bir organizasyon ya da dernek taraf›ndan takip edilmemesine ra¤men yap›lan melek yat›r›m istatistikleri Türkiye’nin ekonomik gücünün oran›nda olmad›. Son verilere göre dünyan›n en büyük 16’nc› ekonomisi olan Türk ekonomisi listede daha üst seviyelerde bulunan ülkelerin sadece küçük bir oran› kadar aktif melek yat›r›m› gerçeklefltirebildi.
ye’dekine oranla çok daha yüksek ve çeflitli seviyelerde oldu¤unu görüyoruz. ABD Ulusal Risk Sermayesi Derne¤i’nin verilerine göre 2008’de ABD’de risk sermayesi flirketleri 2 bin 500’den fazla flirkete toplamda 29 milyar dolar yat›r›m yapt›. Türkiye’de ise risk sermayesi sektör aktivitesinin merkezi bir dernek ya da kurum taraf›ndan istatistiksel olarak takibinin yap›lm›yor olmas› elimizdeki verilerin limitli olmas›na sebep oluyor. Bununla beraber Türkiye’de risk sermayesi flirketi olarak yat›r›m yapan gruplar›n ve bu gruplardan yat›r›m alan flirketlerin say›s›nda art›fl görülüyor. Bu art›fla paralel olarak yurtd›fl› kaynakl› risk sermayesi flirketleri de Türkiye’de yat›r›m almay› baflarm›fl teknoloji flirketleriyle ilgilenmeye bafllad›lar ve bu süreçlerin sonunda baz› yat›r›mlar gerçeklefltirildi.
Ölçek bir türlü yakalanam›yor Melek yat›r›mc› aktivitesine paralel olarak, risk sermayesi aktivitesinde de Türkiye ekonomik büyüklü¤ünün gerektirdi¤i ölçe¤i yakalayamad›. Bu performans›n nedenleri aras›nda birden fazla faktör s›ralamak mümkün. Bunlar›n aras›nda, teknoloji KOB‹’lerinin say›s›n›n azl›¤›, teknoloji odakl›¤› giriflimcili¤in ve kültürün henüz geliflmekte olmas›, mevcut regülasyon ve mevzuat›n bafllang›ç aflamas›nda al›nmas› gereken yat›r›m riskinin minimizasyonundan çok kontrolüne yönelik olmas› gibi faktörler s›ralanabilir. Tüm bunlara ra¤men Türkiye’de birden fazla risk sermayesi flirketi faaliyet gösteriyor. Bunlar›n baz›lar› erken aflamal› yat›r›mlara odaklan›yor, di¤erleri ise daha geç ve olgun seviyedeki f›rsatlarla ilgileniyor. Yine ABD istatistiklerine bakacak olursak, ABD’deki risk sermayesi aktivitesinin ve ölçe¤inin Türki-
Giriflimcili¤e uygun iklimin yukar›da say›lan unsurlar›n›n varl›¤›, ihtiyaç duyulan finansal kaynaklar›n oluflumuna da imkan verecek. Bu noktada da baz› yeni uygulamalara ihtiyaç var. Mevcut devlet teflvikleri hali haz›rda var olan kamu kaynaklar›n›n aktar›m›na dayal›d›r ve bilindi¤i gibi, ne bu kaynaklar yeterlidir, ne de da¤›t›mlar›n›n verimli/sa¤l›kl› oldu¤u söylenebilir. Devletin rolü projeleri do¤rudan desteklemek de¤il bu projeleri “karl›” bulacak risk sermayesi fonlar›n› desteklemek olmal›d›r. Bu sayede hem ekonomiye d›flar›dan kaynak yaratmak (do¤rudan yat›r›m fleklinde- s›cak para de¤il) hem de bu kaynaklar›n verimli iflletilmesini sa¤lamak mümkün olacakt›r. Yozma projesi baflar› öyküsü oldu D›fl kaynaklar›n yan› s›ra risk sermayesine dönüflecek kaynaklar›n içeride oluflturulmas› da hedeflenmelidir. Bireysel emeklilik fonlar› gibi kaynaklar›n oluflumu teflvik edilmeli, halka aç›k ve denetlenen yat›r›m fonlar›n›n kurulmas› desteklenmelidir. Bu noktada baflar›l› bir uygulama olarak dikkat çeken “Yozma” modeline de¤inmekte fayda var. Yozma, devletin de katk›s› ile yabanc› risk sermayesi flirketlerinin ‹srail’de gerçeklefltire-
41
U‹G’den Notlar
cekleri yat›r›mlar›n desteklenmesi ve ‹srail risk sermayesi pazar›n›n oluflmas›n›/geliflmesini hedefleyen bir iflbirli¤i modelidir. Yozma modelinin ilk uygulamas› 1993’te hayata geçti. Bu program kapsam›nda ‹srailli bir flirket, yabanc› bir risk sermayesi flirketi ile ortak olup 12 milyon ABD Dolar› finansman sa¤lad›¤›nda ‹srail devleti de bu yat›r›ma 8 milyon ABD Dolarl›k bir sermaye ile destek oldu. Modeli benzerlerinden farkl› k›lan temel unsur, devletin rolünün strateji belirleme, denetleme ve kaynak aktar›m› ile s›n›rlanm›fl olmas›d›r. Proje seçiminden karl› bir iflletme oluflumuna ve oradan da ç›k›fl opsiyonunun kullan›m›na kadar olan süreç, ana uzmanl›k alan› proje finansman› olan risk sermayesi flirketlerince yönetiliyor. Böylece do¤as› gere¤i “giriflim f›rsatlar›n› de¤erlendirme” yetisini uhdesinde bulundurmas› beklenemeyecek olan devlet kurumlar›n›n rolü, kimi zaman suistimal tehlikesi de bar›nd›ran yat›r›m destek kararlar›nda “stratejiye uyumun ve finansal ifllemlerin” denetlenmesi ile s›n›rl› k›l›n›yor. Seçimde isabet, yönetimde verimlilik Desteklenecek projelerin “seçiminde isabet ve yönetiminde verimlilik” kendi kaynaklar›n› da iflin içine katan uzman flirketlerden, “denetim” ise asli fonksiyonunu yerine getiren devletten bekleniyor. Bu programdan yararlanmak isteyen flirketlerin teknolojik
42
derinli¤e ve farkl› ürün yelpazesine sahip olmas› ve uluslararas› pazarlar› hedeflemeleri gerekiyor. Yozma modeli, bu programa dahil olan firmalara/ giriflimcilere, ifl stratejisi oluflturmalar›nda, stratejik partnerlerine ulaflmalar›nda ve uluslararas› ofis açmalar›nda da yard›mc› oluyor. Bu do¤rultuda üç y›ll›k bir süre içerisinde her biri 20 milyon dolar› aflan, 10 adet fon oluflturuldu ve birkaç y›l sonra da devlet pay›n›n özel sektör taraf›ndan al›nmas› amaçland›. Yozma’n›n baflar›s› beklenilenin de üzerinde oldu ve 10 ayr› fondan 9’undaki devlet pay› özel sektör taraf›ndan sat›n al›nd›. Bu fonlarla finanse edilen flirketler de ülkenin ileri teknoloji flirketleri haline geldi. Sa¤lanan baflar› ile 1998’de Yozma II program› uygulanmaya baflland›. Grup kuruluflundan beri iki modeli ile 170 milyon ABD Dolar›’na ulaflan fonlar›yla k›rktan fazla flirkete yat›r›m yapt›, çok say›da flirketin ABD ve Avrupa borsalar›nda kamuya aç›lmas›na yard›m etti. Yat›r›m yapt›¤› di¤er flirketlerin de Agilent, America On Line, Cisco, Computer Associates, ECI Telekom, General Instruments, Johnson & Johnson, Medtronic, Microsoft, Sequioa Capital ve Terayon gibi kurulufllarca devral›nmas›n› sa¤lad›. Yozma modelinin yaratt›¤› geliflmeler sonucunda ‹srail’de risk sermayesi yat›r›mlar› da büyük bir ölçüde artt›.
Makale - Coventure ‹fl Gelifltirme Müdürü Tone Speilberg Birkenes
40 flirketin büyümesini sa¤layan Coventure’›n hikayesi Fikir ister endüstriden, akademik alandan, t›p sektöründen isterse herhangi bir kurumla ba¤› olmayan yat›r›mc›lardan gelsin, bir giriflim sermayesi firmas› olan Coventure yenilikçi fikirlerin içinde aktif bir ortak olmay› amaçl›yor. Norveç merkezli Coventure, BT ve telekom, sa¤l›k, inflaat, yenilenebilir enerji gibi ve daha pek çok alanda çal›fl›yor.
C
Coventure A.fi., 1998’de Norveç’in Sørlandet bölgesinde kuruldu. Sørlandet, devlet taraf›ndan özel flirketlerin iflbirli¤i yapmas› yeni ifl ve çal›flma f›rsatlar›n›n ortaya ç›kmas› için pilot bölge olarak seçilmiflti. Kurulufl amac›, büyüme potansiyeli yüksek yeni kurulan flirketleri gelifltirmek ve desteklemekti. Zaman içinde bölgede 40 flirketin büyümesi ve 400 kiflinin istihdam› sa¤land›. Coventure, yaln›zca özel flirketlerle de¤il bölgesel belediye ile de SPINNY isimli bir proje gerçeklefltirdi.
Coventure, yeni kurulan bir flirketin ticari baflar›s›nda etkili olaca¤› ilk y›llarda devreye giriyor. fiirket büyüyene ve hisseleri de¤erlenene kadar, Coventure firman›n aktif bir hissedar› oluyor. 2008 sonbahar› s›ras›nda, finansal krizin en önemli sonucu piyasan›n düflmesi oldu. Bununla birlikte, sektörde yeni fikirleri gelifltirmek ve gerçeklefltirmek üzere büyük bir potansiyel de vard›. Fikirlerin birço¤u ticari ol44
maktan uzakt›. Özellikle kritik dönemlerde, gelecek ifl fikirlerine odaklanmak ve uzun dönemli sistematik olman›n önemi büyüktü. Bu nedenle Coventure bu dönemde önemli bir rol oynad›. Fikir ister endüstriden, akademik alandan, t›p sektöründen isterse herhangi bir kurumla ba¤› olmayan yat›r›mc›lardan gelsin, bir giriflim sermayesi firmas› olan Coventure yenilikçi fikirlerin içinde aktif bir ortak olma-
Yenilikçilik metodolojisi Coventure 2008’de yetkili GainGrowth orta¤› olarak yenilikçilik metodolojisini kullan›yor. Bu metod Harvard Business School’dan Prof. Clayton Christensen taraf›ndan gelifltirildi ve Boston’daki flirketi Innosight LLC taraf›ndan yönetiliyor. GainGrowth bu metodun kullan›m› ve e¤itimi için lisansa sahip bir Norveç flirketi. Bu metod piyasada en iyi ifl yapacak fikri bulmak ve pazarlamak için en etkin yöntem.
y› amaçl›yor. Coventure, BT, telekom, üretim, sa¤l›k, e-sa¤l›k, inflaat, yenilenebilir enerji gibi pek çok alanda çal›fl›yor. Finansal krize ba¤l› olarak, firiklerin say›s› istikrarl› olarak art›yor. Amaç ticari baflar› Coventure; ortaklar›n› seçerken, de¤erlendirme sürecinde, gerekirse kendi a¤›nda yer alan uzmanlara baflvuruyor. fiirketin deneyimi bir ürünü, çözümü ve yetkinli¤i yaymak için en etkili yöntemin onu ifle çevirmek oldu¤unu gösteriyor. Pazar›n oda¤› de¤erlendirme sürecinde önemli bir yer tutuyor. Birinin sizin çözümünüze para ödemek istemesi ve pazar›n bölge ya da ülke ile s›n›rl› olmamas› önemli. Bir flirket kurulduysa amaç yat›r›mc›yla birlikte ticari bir baflar›ya ulaflmak. Fikri mülkiyet ile ilgili her ifl, gelifltirme aflamas›n›n en önemli parças›. Coventure, fikrin her aflamas›nda - patent / tasar›m uygula45
Makale
malar›, ürün tasar›m›, teknolojinin ve ürünün do¤rulanmas›, ifl ve pazar planlar› - çal›fl›yor ve aktif rol al›yor. Ayn› zamanda flirketin kurulumu ile ilgili her türlü resmi döküman› sa¤l›yor, yönetim kurulu seviyesinde çal›flarak flirketi yak›ndan izliyor. fiirketi ve ifl de¤erini güçlendirmek için a¤›n› kullan›yor. De¤erlendirme süreci 10 y›l› aflk›n bir deneyime dayan›yor. Bununla birlikte, arada akademisyenler, giriflimciler ya da üreticiler gibi kabul gören bir platformun olmas› gerekti¤ine de inan›yor. Fikir seminerleriyle 30 yeni flirket kuruldu Coventure’›n en büyük baflar› öykülerinden biri düzenledi¤i fikir seminerleri. Bu seminerlerde pek çok fikir sahibi, fikrini gösterme imkan› buluyor. 2002’de Grimstad’daki Ericsson’un küçülmesi s›ras›nda 300’den fazla insan iflini kaybetmiflti. Bu insanlar, Coventure “NY GIV” olarak adland›r›lan bir projeyi bafllatt›. Yeni ifller yaratmak ve yeni flirketler kurmak için fikir gelifltirmeye teflvik etmek amac›yla fikir seminerleri düzenlendi. Ulusal ve bölgesel seviyede kamu ortakl›¤› ve ilgili belediyeler mali kaynak sa¤lad›. Özel flirketler ekstra olanaklar sa¤lad›lar. Bunun sonucu yaklafl›k 30 yeni flirketin kurulmas› ve bölge46
deki yeteneklerin d›flar› göçünün önlenmesi ile sonuçland›. Ayr›ca bu projenin baflar›s›, Coventure’›n daha çok fikri ele almas› ve yeni flirketler kurulmas› için uygun bir ortam›n oluflmas›n› sa¤lamakt›. MCP – Maritime ‹letiflim Ortakl›¤› A.fi., “NY GIV” projesinin sonuçlar›ndan biriydi. ‹fl fikri bir dönem Ericsson içinde gerçeklefltirilmemifl bir fikirdi. Ericsson’daki küçülme ve fikir gelifltirme çal›flmalar› MCP flirketinin kurulmas›na katk›da bulundu. ‹lk faaliyet CellAtSea ürünüyle kablosuz iletiflim ifli yapmak oldu. fiirket flu anda yüzde 100 Telenor’a ait, Coventure hisselerini azar azar ama iyi fiyatlarla satt›.
Haber
Kaybolan her fikir GSMH’dan birkaç puan götürüyor Türkiye’nin ilk risk sermayesi yat›r›m flirketi Goldenhorn Ventures, yaklafl›k 1,5 y›l önce Türkiye’de iyi fikirlerin kaybolup gitmemesi için yola ç›kt›. Goldenhorn Ventures’›n kurucu orta¤› Ahmet Aykaç’a göre Türkiye’de iyi fikirleri, sermaye ile buluflturmak var olan mevduat sebebiyle çok zor. Bu nedenle kaybolan fikirler ekonomimizden çok fley götürüyor.
A
Ahmet Aykaç, Can Paker ve Mehtap Mae Özkan taraf›ndan kurulan Goldenhorn Ventures, “Risk Sermayesi” (Venture Capital) denilen fi-
48
nansal yat›r›m kurumlar›n›n Türkiye’deki ilk örne¤i. Yani, bir fikrin flirkete dönüfltü¤ü, ancak bu flirketin piyasa de¤erini yeterince yükseltmedi¤i 2 dönemde devreye giren fonlar› sa¤layan bir kurum. Ahmet Aykaç ve Can Paker, Sabanc› Üniversitesi bünyesinde iyi fikirleri ilk aflamada desteklemek amac›yla kurulan ‹nnovent’e de önemli katk›lar yapm›flt›. ‹novent sayesinde Türkiye’de yat›r›m yap›lacak pek çok inovatif fikrin var oldu¤unu gören ikili, bu tür firmalara bir sonraki aflamada yani belli bir ekonomik güce ulaflt›ktan sonra da yat›r›m yap›lmas› gerekti¤i fark etmifller. Böylece Türkiye’deki ilk risk sermayesi kurumu olan Goldenhorn Ventures’u kurarak bu konudaki bofllu¤un bir k›sm›n› doldurmaya çal›flm›fllar. Goldenhorn Ventures’›n yat›r›m yapt›¤› fikirler, herhangi bir ticari fikir de¤il. Dünyada de¤iflim yapacak kapasitede olan, alan›nda kurallar› de¤ifltirecek fikirler GoldenHorn için daha öncelikli. Her risk sermayesi kurumu fikirleri bu flekilde seçmiyor ancak GoldenHorn de¤iflim yaratacak teknoloji-
lere yat›r›m yaparak firman›n uzun vadede dev bir firma olmas›n› hedefliyor. Bu nedenle de alan›nda devrim yapacak fikirlerle kurulmufl genç firmalara öncelik veriyorlar. Yaklafl›k 1,5 y›l önce kurulan Goldenhorn Ventures bünyesinde oluflturulan ilk fon 8 milyon dolar ile yapt›¤› aç›l›fl›, 15 milyon dolar ile kapatt›. Pek çok farkl› kurumun bir araya gelmesiyle oluflturulan fon kapsam›nda de¤iflik fikirlerle kurulmufl yenilikçi firmalara yat›r›m yap›ld›. Bu fonlarla yat›r›m yap›lan firman›n belli bir miktarda hissesi sat›n al›n›yor ve 4-6 y›l aras›nda bu firmaya yönetim ve pazarlama deste¤i veriliyor. Fon yöneticileri, ortak olduklar› bu firmalar›n yönetim kurullar›na üye olduklar› için stratejik kararlar konusunda söz sahibi oluyorlar. Böylece firman›n kar›, dolay›s›yla da piyasa de¤eri artt›r›l›yor. Dönem bitti¤i zaman da hisseler sat›larak yönetim kurulundan ayr›l›yorlar. Ahmet Aykaç, “GoldenHorn’u kurmaya karar verdi¤imiz dönemde, Türkiye’de melek yat›r›m denilen sermaye vard› ve
çok yeni olan fikirlere erken dönemde yat›r›m yap›yordu. Turkven gibi belli bir ekonomik düzeye ulaflm›fl olan firmalara büyük miktarlarda yat›r›m yapan giriflimciler de vard›. Ancak ara dönem denilen yani yeni bir fikirle kurulmufl, flirket olmufl ancak melek sermaye yat›r›m fonlar›n›n boylar›n› aflm›fl olan flirketler için gereken yat›r›m araçlar› tam organize durumda de¤ildi” diye anlat›yor Goldenhorn Ventures’›n kurulma dönemlerini. Türkiye’de yat›r›m bekleyen çok fikir var Türkiye’de 500 bin ila 1 milyon dolar civar›nda yat›r›mlara ihtiyaç duyan firmalara uygun bir fon olmad›¤›n›n alt›n› çizen Aykaç, bu nedenle fikirlerin tam gerçek bir at›l›m yapaca¤› s›rada paras›zl›k nedeniyle yok olduklar›n› söylü-
yor. Bunun yan›nda Türkiye’de yat›r›m yapacak pek çok yenilikçi fikrin var oldu¤unun da s›k s›k alt›n› çiziyor. “Goldenhorn Ventures’› kurdu¤umuzda ilk y›l afla¤› yukar› 500’e yak›n fikir geldi bize. Yani fikir çok. Tabi ki bir k›sm› tam olgunlaflmad›¤› için, bir k›sm› ise ilgi alan›m›za girmedi¤i için hepsine yat›r›m yapmad›k” diyen Aykaç, Goldenhorn Ventures’›n bu alanda önemli bir bofllu¤u doldurdu¤unu söylüyor. Türkiye’de fikrin çok olmas›na ra¤men bu konuda yapt›klar› yat›r›m konusunda büyük bir bilgisizlik oldu¤unu anlatan Aykaç, fikri mülkiyetten, muhasebeye kadar bu konudaki bilgisizlik nedeniyle zorluklar çektiklerini de anlat›yor. Aykaç flu anda çok daha büyük bir fon oluflturmaya bafllad›klar›n› ve bu fonun daha genifl bir yelpazede ve de¤iflik sek-
törlerdeki firmalara yat›r›m yapaca¤›n› söylüyor. Goldenhorn Ventures’›n ilk fonuyla yat›r›m yapt›¤› firmalardan iki tanesi özellikle öne ç›k›yor. Bunlardan birincisi Yogurt Teknolojileri. Bu firma, flu anda Second Life gibi firmalar›n ve pek çok bilgisayar oyununun kulland›¤› 3 boyutlu teknolojiye yeni bir alternatif üretti. Yogurtistan isimli yeni bir sanal dünya kuran firma, çok daha iyi bir yaz›l›m altyap›s› gelifltirdi. Aykaç, Coca Cola, Turkcell gibi firmalara web altyap›s› haz›rlayan firman›n teknolojisinin zaman içinde bütün sanal dünyay› de¤ifltirece¤ini, özellikle oyun alan›nda yeni bir dönem bafllataca¤›n› söylüyor. BeFunky isimli di¤er firma ise dijital foto¤raflar› grafi¤e dönüfltüren ve pek çok Photoshop uygulamas›n› an›nda ger49
Haber
çeklefltiren bir teknoloji üretti. Web 2.0 içeri¤ine büyük katk› yapan bu teknoloji, kiflilerin yarat›c›l›klar›n› gösterebilecekleri ve çok özgün çal›flmalar yapacaklar› bir platform. Para bulmak sorun de¤il Aykaç’a göre Türkiye’de ve dünyadaki sorun para bulmak de¤il. As›l sorun var olan iyi fikri almak ve o fikrin büyümesini sa¤lamak. Bu nedenle paran›n veriminden ziyade flirket verimini artt›racak bir örgütlenme oluflturmak ve bürokrasiyi azaltmak daha faydal›. Çünkü risk sermayesi fonunun amac› yat›r›m yapt›¤› firmadan para kazanmak de¤il. Yat›r›m fonunun amac› flirketi belirli bir boya getirip de¤er artt›rmak suretiyle, firmay› daha büyük paralar koyacak yat›r›mc›lara yönlendirmek. Yani Goldenhorn’un amac› da çok iyi bir fikri erken yakalay›p belirli hissesini almak ve 4-6 y›l içinde de¤erini kat be kat artt›r›p satmak. Sonunda da yat›r›mc›lara sermayeden kazan›lan paralar› vermek. Aykaç, bu tür giriflimlerin önündeki en büyük sorununun mevduat oldu¤unu söylüyor. Çünkü Türkiye’de düzenlenen tüm ifl mevduatlar›
büyük firmalar için düflünülmüfl. Her fley onlara göre tasarlanm›fl. Bir firman›n tüm haklar›n› alabilmesi için anonim olmas› gerekiyor, daha küçükler ise de¤iflik sorunlarla bo¤uflmak zorunda kal›yorlar. Bunun yan›nda risk sermayesi çevresindeki ekosistem de çok zay›f. Türkiye’de çok önemli bir yönetim-
sel birikim olmas›na ra¤men bu birikimin hepsini holdingler bünyelerine ald›klar› için giriflim aflamas›nda tecrübeli insan say›s› çok az. Bu da yola ç›kan fikirlerin yönetimsel zafiyet nedeniyle yolda kalmas›na neden oluyor. Ekonomik ve yönetimsel olarak ayakta kalamayan bir firmay› oluflturan fikir de böylece heder olup gidiyor. Baflar›l› giriflimci say›s›n›n yeterince yüksek olmamas›n› da bu yönetimsel zafiyete ba¤l›yor Aykaç. Kriz bu anlamda GoldenHorn’un ifline yaram›fl çünkü firma dünyan›n de¤iflik ülkelerinde iflsiz kalm›fl birikimli yöneticileri kendi firmalar›nda uygun fiyatlara istihdam etmeye bafllam›fl. Türkiye ekonomisin bel kemi¤ini KOB‹’lerin oluflturdu¤unu söyleyen Aykaç “‹lk bak›flta birkaç büyük firma öne ç›ksa da as›l katma de¤eri ve istihdam› KOB‹’ler sa¤l›yor. Bu nedenle yenilikçi KOB‹’lerin risk sermayesi gibi yat›r›m araçlar›yla desteklemesi gerekiyor” diyor ve ekliyor “Türkiye’de para var, fikir var, giriflimci var ama bunlar›n bir araya getirilmesi ekonomik kalk›nma için bir anlam ifade edecek. Giriflim sermayeleri KOB‹’lerin canlanmas› için büyük önem arz ediyor.”
Para ve fikir buluflmas› için yeni düzenlemeler laz›m “Dünyan›n iktisadi düzeni de¤ifliyor. Art› de¤erin büyük bir ço¤unlu¤unu fikrin sahibi al›yor. Bu nedenle de fikre en bafl›ndan sahip ç›kmak gerekiyor. Yoksa yurtd›fl›nda baflar› sa¤layan Türklerin ekonomimize do¤rudan bir katk›s› yok. Bu nedenle elimizden kaç›rd›¤›m›z her yeni fikir Türkiye’nin GSMH’s›ndan birkaç puan çalm›fl demektir. Bu fikirlerin bir an önce de¤erlendirilmesi, piyasada baflar›l› olup olmayaca¤›n›n anlafl›lmas› ve o fikrin bir an önce ileriye tafl›nmas› gerekiyor. Bu fikirler ancak kuluçka döneminden itibaren Türkiye’de büyürse ekonomiye fayda sa¤lar. Ancak bunun için de üniversite ve ifl dünyas›ndaki hukuki yap›lar›n kesinlikle tekrar düzenlenmesi laz›m. Para ve fikrin bir araya gelmesinde sorunlar yaflan›yor. Hukuki yap›n›n bu piyasas›n›n flartlar›n› kolaylaflt›racak flekilde ele al›nmas› flart.” 50
Özel Haber - Gülizar Büyükkara
‹nternet giriflimcilerinin arac› mele¤i: Etohum Giriflimci Burak Büyükdemir taraf›ndan kurulan Etohum 1 y›ld›r internet fikirleri ile yat›r›mc›lar› buluflturuyor. Sponsorlar› sayesinde internet giriflimcilerinin elinden tutan Etohum flu ana kadar yaklafl›k 10 internet fikrini yat›r›mc›lar ile buluflturdu, halen pek çok fikrin olgunlaflmas›na da destek veriyor.
‹
‹nternet kendi ekonomisinin yaratt›kça bu ekonomi de kendi dinamiklerini yarat›yor. Son dönemlerde pek çok e-fikir ortaya at›l›yor, pek çok giriflimcinin kalbinde kendi eifl’ini yapmak yat›yor. Yakla-
fl›k bir buçuk y›ld›r internette ifl yapmak isteyenlerin elinden tutan bir giriflim var. Etohum isimli bu giriflimi gerçeklefltiren Burak Büyükdemir, internet pazar›n›n daha h›zl› geliflmesi için yola ç›km›fl.
Etohum’un Kurucusu Burak Büyükdemir: Bir internet giriflimi kurulurken çok büyük maddi ihtiyaçlar›n olaca¤›n› düflünmüyoruz. ‹lerleyen aflamalar için girifliciye sermaye verecek, yat›r›m yapacak ifl a¤›n› ile bir araya getirmenin çok daha kritik olaca¤›n› düflünüyoruz. ‹nternet girifliminde do¤ru kaynaklar: insan gücü, yarat›c›l›k, enerji ve süreklilik. Do¤ru yönlendirme, e¤itim, ifl çevresi ve internet toplulu¤u ile iliflkiler hayal etti¤iniz flirketinizi kurmaya veya baflar›ya ulaflt›rmaya daha çok yard›mc› olacak. Bir fikir tek bafl›na asla baflar›ya götürmez, fikir ancak di¤er bileflenlerle bir araya geldi¤inde bir amaca hizmet eder.
52
Büyükdemir’in en büyük hedefi internetin daha büyük bir pazar haline gelmesi. Etohum kuruldu¤u zaman, giriflimcileri bir araya getirmek amac›yla tüm giriflimcilerin kat›labilece¤i bir süreç oluflturmufl. Geçen sene toplam 1200 kifli ve 500 proje baflvurusu gelmifl. Büyükdemir bu baflvurular›n pek ço¤unun sahibi ile görüflmüfl. Ancak kimseye fikrini sormam›fl. Fakat fikir d›fl›nda pek çok sorudan olaflan uzun bir mülakat yapm›fl. Çünkü onlar›n arad›¤› fley yeni fikirlerden ziyade bu fikirleri hayata geçirecek motivasyon, ifl plan›, dirayet ve baz› küçük tecrübeler. Bu mülakat› geçerek, bir giriflimi sonuna kadar götürmeye kararl› oldu¤unu ispatlayanlar daha sonra bir internet giriflimcilik kamp›na sokuluyor. Bu kampta en baflta ifl plan›n›n nas›l yap›ld›¤› olmak üzere pek çok yetkinlik ö¤reniliyor. Bu yetkinliklerin biri de yat›r›mc›lara kendini ifade etmek ve onlar› yat›r›m yapmaya ikna edecek bir sunum haz›rlamak. Ard›ndan bu giriflimcileri yat›r›mc›lar ile buluflturma süreci bafll›yor. Yat›r›mc› projeye ve giriflimciye inan›r-
Büyükdemir, Ethom’u kuraca¤› zaman uzun uzun sponsorlar aram›fl. Özellikle internet firmalar›na gidip bu giriflime sponsor olmalar› için onlar› ikna etmifl. Reklamz, Gittigidiyor, Yemeksepeti, Nokta.com, Mynet ve efiyat.com gibi firmalar bu giriflime sponsor olarak sosyal sorumluluklar›n› yerine geti-
Etohum’un seçti¤i adaylar internet giriflimcili¤i kamp›na kat›ld›klar› zaman, ifl planlar›n› haz›rlarken koçluk ve yönlendirme yap›l›yor, haz›rlad›klar› internet giriflimcili¤i ifl planlar›n› bireysel, kurumsal yat›r›mc› ve flirketlere sunmalar› sa¤lan›yor. ‹nternet konusunda yeni ifl fikri olan henüz flirketini kurmam›fl, ifl fikrini gerçeklefltirmek için flirketini kurmak üzere
Tam olarak melek yat›r›mc› say›lmasa da yapt›¤› ifl itibariyle ayn› amaca hizmet eden Etohum, özellikle yarat›c› fikirleri aram›yor, ancak internet piyasas› yeni oldu¤u için zaten ço¤u fikir do¤as› gere¤i yenilikçi. Bu flirketlere do¤rudan para veya ödül vermeyen Etohum’un en büyük amac› internet fikirleri ile yat›r›mc›lar› buluflturmak. “Biz kimseye fikrini sormuyoruz” diyen Büyükdemir flöyle devam ediyor: “Baflvuranlar›n giriflimci özellikleri tafl›y›p tafl›mad›¤›, bir projeyi yap›p yapamayaca¤› bizim için çok daha önemli. Bu bak›mdan baflvuru yaparken kesinlikle kimsenin internet fikrinizi ö¤renmek istemiyoruz. Bafl-
rirken, bilinirliklerini de artt›r›yorlar. Sponsorluklar sayesinde kurulan Etohum, bugün internet ekonomi konusunda bilgi ve fikir sahibi,
olan veya kurmufl, sermaye, yönetim, pazarlama ve di¤er alanlarda deste¤e ihtiyac› olan herkes Etohum’a baflvuru yapabiliyor.
vuranlar›n yeni ekonomi konusunda bilgi/fikir sahibi olmas›, giriflimcilik konusunda duyulan arzu çok daha önem tafl›yor.”
sa fikre yat›r›m yap›yor ve böylece yeni bir internet firmas› daha hayata geçmifl oluyor. Bu fikirlerden hayata geçenler yol kat etmeye bafllad›¤›nda Etohum da bu iflten pay›n› alacak. Ancak flirket gerçekten kar edene kadar Etohum’un en büyük yard›mc›s› sponsorlar.
kendi internet flirketini kurmak isteyen giriflimcilerle, flirketleri, yat›r›mc›lar› ve profesyonelleri bir araya getiren bir platform. Fikre de¤il motivasyona bak›yoruz
Etohum kurulal› yaln›zca bir y›l olmas›na ra¤men birçok internet firmas›n›n kurulmas›na arac›l›k etti. ‹flte onlardan baz›lar›: Gercekten.com 2007’de Atlantis Müzik Yap›m ad›yla kurdu¤u flirketi ile birçok önemli konser, ulusal ve uluslararas› organizasyonlar düzenleyen Erdal Bozkufl, yak›n arkadafl çevresiyle beraber bu projeyi gelifltiriyor. Ünlüleri, internet arac›l›-
¤›yla hayranlar›yla buluflturacak bir modele sahip olan gercekten.com, bugün, televizyon, sinema, müzik ya da spor dünyas›n›n ünlülerinin isme özel imza ve görüntülerini hayranlar›n›n kap›s›na kadar ulaflt›r›yor. 53
Özel Haber
Ideshot.com ‹nternet sektöründe birçok firmada çal›flan Metin Kahraman ve Harun Pekflen, tüketicilerin ald›klar› ürün ve hizmetler ile ilgili yenilikçi fikir ve önerilerini toplay›p markalara ileten ve bu sayede karfl›l›kl› iletiflimi güçlendirmeyi
hedefleyen bir ifl modeli hayata geçiriliyor. Bugün ideshot.com, yeni ve nitelikli fikirlerini sunan marka dan›flmanlar› ile platformda yer alan markalar aras›nda etkileflimli bir ortam oluflturuyor.
Kartguru.com ‹stanbul Teknik Üniversitesi ‹flletme Mühendisli¤i Bölümü mezunu olan Özgür Alaz kurdu¤u Kartguru.com, bireylerin finansal ve al›flverifle yönelik tercihlerini kolaylaflt›rmay› amaçlayan bir karfl›laflt›rma ve öneri servisi olarak gelifltiri-
liyor. Ücretsiz bir servis olan kartguru.com, tüketicilerin kredi kartlar› ile tasarruf etmelerine yard›mc› olmay›, bankalar›n yeni müflteri kazanma maliyetlerini düflürmeyi ve yeni bir kart sat›fl kanal› yaratmay› hedefliyor.
Kimgelsin.com Kendi konular›nda uzmanlaflm›fl, bunun yan› s›ra müzikle de profesyonel olarak ilgilenen Mohaç Yücel, Ceren Yücel, Selçuk Uzun ve Volkan Ç›nar, internet üzerindeki ihtiyaçlar› yak›ndan analiz ederek kimgelsin.com’u kuruyorlar. A¤›rl›kl› ola-
rak müzik etkinliklerine dair haberlerin al›nmas›n› ve söz konusu etkinlikler için talep yarat›lmas›n› sa¤layan kimgelsin.com, müzisyenler hakk›nda detayl› bilgi de içeren ve genifl bir yafl skalas›na hitap edebilen bir ifl modeli olma niteli¤i tafl›yor.
Ogrence.net Do¤an Kaya Berktafl ve Yekmer fiimflek taraf›ndan hayata geçirilen ogrence.net, dershane, veli ve ö¤renci aras›ndaki etkileflimi sa¤layan web tabanl› bir çözüm niteli¤i tafl›yor. Birçok dershanenin kendi yaz›l›mlar›na sahip olmad›-
¤›, olanlar›nsa istedikleri verimi alamad›klar› fikrinden yola ç›karak kurulan ogrence.net, dershanelerin internet üzerinde kullan›m›n› sa¤lamak üzere gelifltirilen bir ifl modeli olma özelli¤i tafl›yor.
Sunumax.com 1986 do¤umlu Sad›k Kocabafla ve 1990 do¤umlu Cem Kocabafla kardefller taraf›ndan kurulan sunumax.com, televizyon sunucusu gibi bir karakterin, sitelerde hareketli olarak ilgili sitenin hedef kitleye anlatmas›n› sa¤lad›¤› bir ifl modeli niteli¤i tafl›yor. Gelifltirdikleri
bu teknolojiyle k›sa sürede birçok kurumsal firmaya hizmet veren Kocabafla kardefller, yar› yapay zekayla online karakterlerin konuflmas› veya sitelerin içinde belli komutlara göre iletiflime geçmesi için çal›flmalar›n› sürdürüyor.
Userspots.com Mustafa Dalc›, 2006’dan bu yana ODTÜ Bilgi ‹fllem Daire Baflkanl›¤›’nda Web Gelifltiricisi olarak çal›fl›yor. Biliflim sektöründeki ilgi alanlar› semantik web, insan-bilgisayar etkileflimi ve kullan›labilirlik üzerine olan Dalc› taraf›ndan gelifltiri-
len Userspots, site ve yaz›l›mlar› kullan›c›lar ile test ediyor, göz izleme cihaz› ile kullan›c›lar›n göz hareketlerini izliyor ve sitede karfl›lafl›lan sorunlar› bularak sonuçlar› yorumluyor, sonucunda da analiz raporu ile çözüm önerileri sunuyor.
15 günde bir giriflimcilerle toplant› Etohum, sitesinde yapt›¤› duyurularla her 15 günde bir girifl imcileri bir araya getiriyor. Özellikle giriflimcilerin sosyalleflmesini amaçlayan bu toplant›larda çay, kahve içilip sohbet ediliyor. Ayr›ca kendi iflini kurmufl genç giriflimciler, 15 dakika süren bir sunumla ifllerini tan›t›yor ve sorulara yan›t veriyorlar. Bugüne kadar say›lar› 40’a yaklaflan bu toplant›lar internetle ilgili çal›flmak isteyen herkese aç›k. Ankara, ‹zmir ve ‹stanbul’da gerçekleflen toplant›lar› yine sponsorlar finanse ediyor. Ayr›ca toplant›lar daha sonra Etohum’un sitesinden ve Televidyon.com’dan izlenebiliyor. 54
Perspektif
Tulu Gümüfltekin
Daha fazla giriflim, istihdam ve inovasyonun anahtar›:
Alternatif finansman yöntemleri
AB kapsam›nda alternatif finansman modellerinin kullan›m politikas›n›, temel olarak, Birli¤in 2000’de aç›klad›¤› “Lizbon Stratejisi” çerçevesinde de¤erlendirmek gerekiyor. Avrupa’da yeni finansman modellerinin kullan›m amac›, Avrupa’n›n 2010’a kadar dünyan›n küresel rekabet düzeyi en yüksek ve dinamik bilgi-temelli ekonomi olma yolundaki Lizbon hedefleri ile örtüflüyor.
‹
‹novasyonun gelifltirilmesi için sa¤lanmas› en temel koflul, yeniliklerin do¤ufluna elveriflli sosyal, bilimsel ve ekonomik ortam›n yarat›lmas› ve özellikle inovatif fikirlerle yola ç›kan genç giriflimcilerin teflvik edilmesi ve desteklenmesi. Bu teflvik unsurlar›n›n en somut yolu ise yeni giriflimlerin finansman›.
Peki neden finansman konusunda alternatif modeller gündeme geldi? De¤iflen ekonomik yap›lanma içinde ortaya ç›kan yeni ifl modelleri ve say›lar› binler ile ifade edilmeye bafllanan ifl planlar› söz konusu oldu¤unda var olan klasik yollarla sermaye sa¤layan flirketlerin kaynaklar›n›n yetersiz kald›¤› görüldü. Dünyada sermaye, köklü, elit bir gruba üye, genifl finansal güce sahip, büyük yat›r›mc› flirketleri taraf›ndan sa¤lan›yordu. Yeni ekonomi h›zla kendi kurallar›n› oluflturdu. Eski yat›r›m flirketlerinin, yat›r›m yap›lacak planlara karar vermesi ve harekete geçmesi için geçen zaman›n yavafl kalmas› sonucunda yeni yat›r›m türlerine ciddi bir yönelim oldu. Artan yat›r›m taleplerini karfl›lamak ve ortaya ç›kan ifl f›rsatlar›ndan yararlanabilmek için, yeni bir yaklafl›m ve kültür ile iflleyen alternatif finansman yöntemleri gelifltirildi. Bunun sonucunda giriflim flirketlerinin say›lar› h›zla artmaya bafllad›. fiirketlerin hayat döngüleri içerisinde hedef al›nan aflamalar ve risklere göre, çekirdek yat›r›mlar, bafllang›ç finansman›, erken aflama finansman› gibi finansman türleri de önemli birer unsur haline geldi. Özellikle, fikir aflamas›n›n finansman› fleklinde özetlenebilecek olan çekirdek yat›r›m, fikir düzeyindeki bir projenin hayata geçirilmesi ve ticarileflmesine yönelik bir planlama yap›lmas› ve destek sa¤lanmas›n› kaps›yor. 56
Her yeni giriflim bir f›rsat oluflturmak ve yeni bir ürün veya hizmetle pazarda var olan bir bofllu¤u kapatmak amac›n› tafl›yor. Giriflim sermayesi sa¤layan flirketlerin yan› s›ra, kurumsal yap›ya sahip olmayan kifliler baz›nda oluflan ve “melek yat›r›mc›” denilen yeni bir yat›r›mc› kavram› da do¤du. Sermaye flirketlerinin sahip oldu¤u kurumsal yap›n›n d›fl›nda daha h›zl› hareket edebilen, dan›flmanl›k ve vizyon sa¤lay›c› rolleri de üstlenebilen melek yat›r›mc›lar, genelde daha bafllang›ç aflamas›nda olan ve ilk yat›r›m sermaye ihtiyac› daha düflük fikirler ile ilgileniyor. Melek yat›r›mc› faaliyetleri, ya sadece giriflimci iflletmenin kuruluflunda özellikle çekirdek sermayeyi oluflturan finansal deste¤i sa¤lamak, ya sadece giriflimci iflletmenin kurulufl aflamas› veya sonras›nda bilgi deste¤i sa¤lamak, ya da giriflimci iflletmeye hem finansal hem de bilgi deste¤i sa¤lamak olarak s›ralan›yor. Melek yat›r›mc›lar›n kendileri de genellikle baflar›l› birer giriflimci olduklar› için yat›r›m yapt›klar› firmalara ifl konusunda sürekli dan›flmanl›k yaparak ve vizyon sa¤layarak onlara katma de¤er yarat›yor. Giriflim sermayesi, özetle daha önce kurulmam›fl ba¤lant›lar› kurabilme, yeni bir düflünce flemas› yaratabilme, ezberci bak›fl aç›lar›ndan ar›nma, yeni fikirler ve yeni ürünler ortaya koyabilme becerileri ile kal›plaflm›fl›n ötesine geçebilme yetisinin desteklenmesini sa¤l›yor. Bu sermaye türü yarat›c›l›k ve üretkenliklerini hayata geçirme f›rsat› arayan bireylerin, gerek finansman gerekse deneyim ve motivasyon afl›lanmas› konusunda ihtiyaç duyduklar› yard›m› ortaya koyuyor. Yani, yarat›c› ve üretken birey-
lerin ön plana ç›kar›lmas›yla, yenilikçi ürün ve fikirlerin egemen oldu¤u bir yaklafl›m yarat›l›yor. ‹flte bu ortak ak›l, gerek ulus-devletler baz›nda, gerekse Avrupa Birli¤i gibi uluslar› aflan yap›lar taraf›ndan belirli strateji ve eylem planlar› çerçevesinde temellendiriliyor. AB kapsam›nda alternatif finansman modellerinin kullan›m politikas›n›, temel olarak, Birli¤in 2000’de aç›klad›¤› “Lizbon Stratejisi” çerçevesinde de¤erlendirmek gerekiyor. Avrupa’da yeni finansman modellerinin kullan›m amac›, Avrupa’n›n 2010’a kadar Japonya ve ABD'yi de geride b›rakarak, dünyan›n küresel rekabet düzeyi en yüksek ve dinamik bilgi-temelli ekonomi olma yolundaki Lizbon hedefleri ile örtüflüyor. Ekonomik ba¤lamda rekabetçi ve daha çok istihdam sa¤layan bilgi-temelli ekonomi hedefi, bilgi ekonomisini destekleyecek insan kaynaklar›na ve inovatif fikirlere yat›r›m› öngörüyor. KOB‹’lere destekte bankalar yetersiz Kuflkusuz ki KOB‹’ler, Avrupa’y› daha rekabetçi bir yap›ya erifltirecek giriflimcilik, enerji, inovasyon ve istihdam yaratman›n esas kayna¤›d›r. Ancak, becerileri ve varl›klar›n› optimum flekilde kullanabilmek ve yüksek rekabetin yafland›¤› piyasalarda ayakta kalabilmek için KOB‹’ler, yeniden yap›lanma, inovasyon ve üretim konusunda ciddi finansal deste¤e ihtiyaç duyuyorlar. Bankalar hala KOB‹ finansman› konusunda önde gelen kaynaklar ancak, yeni giriflimlerin bafllang›ç aflamas›nda gerekli rolü oynayam›yorlar. Bu çerçevede, AB bünyesinde de giriflim sermayesi, melek yat›r›mc›, çekirdek yat›r›m gibi finansman türleri alternatif yöntemler olarak öne ç›k›yor. Alternatif finansman kaynaklar›na önemli bir yönelim olmas›na ra¤men, Topluluk kapsam›nda bütünleflmifl bir giriflim sermaye pazar› bulunuyor. Pazar› düzenleyici kurallar, ülkeden ülkeye farkl›l›k ve ayr›flma gösteriyor. Bu kapsamda, AB, inovatif giriflimlerin finansman olanaklar›na daha kolay eriflimini sa¤lamak için giriflim sermaye pazar›n› birlefltirmeye çal›fl›yor ve s›n›r ötesi sermaye yat›r›mlar›n› teflvik ediyor. Sermayenin serbest dolafl›m›n›n, Birli¤in finansal bütünleflme konusundaki temel arac› olmas›ndan hareketle, bütünleflmifl ve iyi iflleyen bir giriflim sermayesi pazar›, özellikle daha inovatif ve rekabetçi bir Avrupa amac›na ulaflmak için mali pazar›n önemli bir parças›n› oluflturmuyor.
S›n›r ötesinde çekirdek sermaye kullan›m› zor ‹novatif KOB‹’lerin, AB’nin rekabetçili¤i üzerindeki olumlu etkisine ra¤men, KOB‹’ler ifle bafllama, büyüme ve küresel pazarlarda rekabet konusunda ciddi sorunlar yafl›yorlar. Birlik içindeki sermaye piyasas› pazarlar›n›n da¤›lm›fl yap›s›, inovatif KOB‹’ler için bafllang›ç aflamas›ndaki genel finansman› s›n›rl›yor ve bunun sonucunda üye ülkelerde, giriflim sermayesinin gerekli kitlelere eriflemedi¤i düflünülüyor. Özellikle, çekirdek sermaye ve di¤er erken aflama sermayelerinin s›n›r ötesi hareketlerinde çeflitli engellerle karfl›laflmas›, bu fonlar›n farkl› sanayi dallar›ndaki bilgilerini daha genifl bir co¤rafi alanda kullanmalar›na engel teflkil ediyor. Ülkeler aras›ndaki farkl› ulusal yasal sistemler, idari ve düzenleyici kurallar ile farkl› vergi yap›lanmalar› s›n›r ötesi yat›r›m› güçlefltiriyor. Birkaç farkl› AB ülkesinde yat›r›m yapmak isteyen flirketler, genellikle bu ülkelerde ilave yönetici flirketler ya da idari yap›lanmalar oluflturmak zorunda kal›yorlar. Bu durum hem maliyetli hem de zaman al›c› bir sürece yol aç›yor. Bu zorluklar karfl›s›nda, inovatif KOB‹’lere yard›mc› olmak isteyen AB bir dizi yasal ad›m at›yor. Avrupa Komisyonu, Haziran 2006’da yay›nlad›¤› “KOB‹ Büyümesini Finanse Etmek-Avrupa De¤eri Eklemek” (1) ve Aral›k 2007’de yay›nlad›¤› “Giriflim Sermaye Fonlar›n›n S›n›r Ötesi Engellerini Kald›rmak” (2) isimli bildirimlerimde, hem Birlik hem de üye ülkeler düzeyinde, inovatif KOB‹’lerin finansmana eriflimlerini güçlendirmek amac›yla düzenleyici prosedürler ile vergilere iliflkin engellerin kald›r›lmas› gibi çeflitli tedbirler al›nmas›n› önerdi. Bununla birlikte, üye ülkeler aras›nda, giriflim sermaye fonlar›na iliflkin farkl› ulusal çerçevelerin karfl›l›kl› olarak tan›nmas› yolunda çal›fl›lmas› için genifl kapsaml› bir ortakl›k kurulmas› tavsiye edildi. Avrupa Komisyonu’nun ‹flletmeler ve Sanayi’den sorumlu üyesi Günter Verheugen de, s›n›r ötesi etkinliklerin art›r›lmas›n›n, giriflim sermayesi fonlar›n› gelifltirece¤ini ve portfolyolar›n› çeflitlendirece¤ini belirtiyor. Bu durum özellikle daha küçük fonlar için önemli iken, küçük ülkelerin de daha büyük sermaye pazarlar›ndan yararlanmas›n› sa¤layacak. 57
Perspektif
Bürokrasi azalacak, maliyetler düflecek Avrupa Birli¤i Konseyi düzeyinde de, giriflim sermayesi fonlar›n›n serbest dolafl›m›n›n sa¤lanmas›na iliflkin ça¤r›lar yap›ld›. May›s 2008’de Rekabetçilik Konseyi’nin Sonuç Bildirgesi’nde (3) Avrupa’n›n giriflim sermayesi pazar›ndaki bölünmüfllü¤ün azalmas› yolunda koflullar›n sa¤lanarak inovatif KOB‹’lere ilk aflama sermayesinin ak›fl›n›n art›r›lmas›n›n ve böylece büyümenin finansman›, pazara h›zl› girifli, yeni teknolojilerin kullan›m› ile küresel rekabetin önemine de¤iniliyor. Bu kapsamda üye ülkeler ve Komisyon, s›n›r ötesi giriflim sermayesine yönelik engellerin afl›lmas› konusunda birlikte çal›flmaya davet ediliyor. Bu flekilde düflük ifllem maliyeti, daha yüksek yasal garanti, daha az idari zorluklar ve k›sa süreli süreçlerin oluflaca¤› vurgulan›yor. Avrupa Parlamentosu da Eylül 2008’de yay›nlad›¤› ilke karar›yla (4) AB çap›nda uyumlaflt›r›lm›fl bir giriflim sermayesi pazar› oluflturulmas›, bilhassa KOB‹’ler için bu tür finansman›n s›n›r ötesi dolafl›m›n›n sa¤lanmas› gere¤ini vurgulad›. Öte yandan, AB düzeyinde de Yedinci Çerçeve, Rekabetçilik ve ‹novasyon Programlar› (CIP) gibi Topluluk Programlar›, inovasyon ve giriflimcili¤i desteklemeye yönelik Lizbon önceliklerine odaklan›l›yor. Bununla birlikte yüksek büyüme odakl› ifller için erken aflama yat›r›mc›lar› ile inovatif giriflimcileri bir araya getiren EASY ve finansman arayan giriflimciler için bir pan-Avrupa ifl platformu oluflturan Gate2Growth gibi çeflitli oluflumlar da bulunuyor. ‹novatif KOB‹’ler, KOB‹’lerin göreceli olarak küçük bir parças›n› olufltururken, yeni istihdam olanaklar› ve teknolojiler yaratma konusunda ciddi bir potansiyelleri var. Yat›r›mlar›n büyümeyi atefllemesi, yeni ürünleri ve pazarlar› gelifltirece¤i için ifl olanaklar›, zincirleme reaksiyonla daha yüksek rakamlara ulafl›yor. Giriflim sermayesinin ifl yarat›m›na katk› sa¤lamas› konusundaki araflt›rmalara göre, Avrupa’da giriflim sermayesi ve özel sermaye alan flirketler 2000-2004 aras›nda 1 milyon yeni ifl yarat›rken, bu ifllerin yüzde 60’› giriflim sermayesi ile desteklenen flirketler taraf›ndan yarat›ld› ve bu flirketlerde istihdam yüzde 30 artt›. Ayr›ca, giriflim sermayesi ile desteklenen inovatif ve büyü58
me odakl› flirketler y›ll›k ortalama harcamalar›n›n yüzde 45’ini Ar-Ge’ye yat›r›yorlar. AB çekirdek sermaye için ortak ak›l ar›yor Di¤er alternatif finansman türlerine paralel olarak, melek yat›r›mc›l›k da son y›llarda AB’de ciddi ivme kazand› ve melek yat›r›mc›lar›n etkinlikleri üye ülkelerin sorumlulu¤una b›rak›ld›. Üye ülkelerden, çeflitli yöntemlerle özel yat›r›mc›lar için teflvik sa¤lamalar› bekleniyor. Melek yat›r›mc›lar, giriflimciler ve potansiyel yat›r›mc›lar, bölgesel ve ulusal düzeydeki çeflitli a¤lar, özel ve yar› kamusal örgütler etraf›nda bir araya geliyorlar. 27 ülkeden gelen 13 federasyon, 250 melek yat›r›mc› a¤› ve ortak üyeleri bir araya getiren ve 1999’da Avrupa Komisyonu’nun iflbirli¤inde kurulan Avrupa ‹fl Melekleri A¤› (European Business Angel Network-EBAN) (5), Avrupa ifl melekleri pazar›n› temsil ediyor ve flirketlere yat›r›m yapmak ve onlara deneyimleriyle yard›mc› olmak isteyen giriflimciler ile KOB‹’lerin birbiriyle temas kurabildi¤i bir forum niteli¤i tafl›yor. EBAN verilerine göre, Avrupa’da melek yat›r›mc› a¤lar› ya da ba¤›ms›z düzeyde etkin melek yat›r›mc›lar 75 bin civar›nda bulunuyor. Bu yat›r›mc›lar, y›lda 2–3 milyar euro aras›nda yat›r›m yap›yorlar. Türkiye’den de iki örgüt EBAN üyesi durumunda ve EBAN’›n gelecek kongresinin 2010’da ‹stanbul’da yap›lmas› planlan›yor. Görüldü¤ü üzere, AB çerçevesinde alternatif finansman yöntemlerinin kullan›m›na iliflkin en büyük sorumluluk üye ülkelere düflüyor. Birli¤in küresel düzeyde ve özellikle ekonomik alanda etkin bir güç olarak boy gösterebilmesi için kendi içindeki farkl›l›klar› en aza indirerek, hem bilgi hem sermaye paylafl›m› konusunda h›zla ileri gitmesi ve bütünleflmesi gerekiyor. Öte yandan kaynaklar›n oldu¤u kadar katma de¤erin de ulusal s›n›rlar içinde kalmayaca¤›, Topluluk seviyesinde faaliyetlerin ve geri dönüfllerinin de¤erlendirilebilmesi ile zenginliklerin katlanarak büyüyece¤i göz ard› edilmemeli. Konuya Türkiye perspektifinden bakarsak, öncelikle ABD’de alternatif bir yat›r›m anlay›fl› olarak bafllayan, daha sonra AB düzeyinde yay›lan yeni finansman türlerinin, içinde bulundu¤umuz günlerde yavafl yavafl Türkiye'yi de etkisi alt›na almaya bafllad›¤›n› görebiliriz. Bu durum, küreselleflme ile Türkiye’de de flirket finansman› sürecinin, uluslararas› standartlara yaklaflt›¤›n›n önemli bir göstergesi.
Giriflim sermayesi, yüksek teknoloji ve yenilik içeren yap›larla daha çok örtüfltü¤ü için uyguland›¤› firmalar› uluslararas› bir yap›ya kavuflturuyor ve küresel rekabete haz›rl›yor. Bu avantajlar›na ra¤men Avrupa ve ABD’ye nazaran Türkiye’de kullan›m oranlar› oldukça düflük durumda. Fikir aflamas›nda veya ilk ad›mlar›nda olan ifl planlar›na flu anda Türkiye'de yeterli destek verilmemesi, Türkiye'nin gururu olabilecek fikirler ve ifl planlar›n›n etkin olarak de¤erlendirilmemesine neden olabiliyor. Ancak, kendi çabalar› ile belli bir noktaya gelmifl, aya¤a kalkmaya bafllayan flirketlere yap›lan yard›mlar›ndaki art›fl›n benzeri olarak bafllang›ç aflamas›ndaki desteklerin de zaman içerisinde, do¤ru yönlendirmeler ve anlay›fllar ile iyi yönde de¤iflece¤i kan›s›nday›m. Bu de¤iflim ne kadar h›zl› olursa, Türkiye de¤iflen küresel ekonominin yeni kurallar›na o denli h›zl› uyum sa¤layacak.
büyümelerine ivme kazand›r›yor ve en önemlisi yeni ifl olanaklar› yarat›lmas›na yard›mc› oluyor. Tabii bu da iflsizli¤in kördü¤üm oldu¤u Türkiye için önemli bir ad›m. Ayn› zamanda, melek yat›r›mc› deste¤iyle baflar›ya ulaflan giriflimcilerin, ilerleyen dönemlerde melek yat›r›m yapmaya daha yatk›n olmas› itibariyle ilerde verimli bir sermaye döngüsü de sa¤lanabilecek. Giriflimcili¤in kazan›labilen bir beceri oldu¤u düflüncesinden hareketle yeni giriflimlere elveriflli bir ortam›n sa¤lanmas›n›n ve bu konuda bireysel ve kurumsal deste¤in verilmesinin, inovasyon ve geliflim konusunda çok önemli ad›mlar at›lmas›na katk› sa¤lad›¤› düflünüyorum. Türkiye’de de bu sistemin yayg›nlaflmas› için gerekli ekonomik, politik ve hukuki tedbirlerin al›nmas› ile bu model, ayn› zamanda sürdürülebilir ekonomik geliflmeye de önemli bir ivme kazand›racak.
Türkiye’de de melek yat›r›mc›lar art›yor
Yeni ekonomik düzen, kurallar›na h›zla ayak uyduran ülkelere ciddi avantajlar sa¤l›yor. Küresel ekonomik kriz gerçe¤inde bile, krizle bafl edebilen ve krizi f›rsata dönüfltürenler kazançl› ç›k›yor. F›rsat› yakalamak, kriz ortam›nda yeni fikirleri hayata geçirmekle yak›ndan ilgili. Bu çerçevede, son y›llarda giderek daha fazla önem kazanan alternatif finansman yöntemlerinin farkl› yönleri, hedef kitleleri, kullan›m biçimleri ve özellikle farkl› co¤rafyalarda uygulanabilirliklerinin dikkatle de¤erlendirilmesi ve bu yeni ak›ma ayak uydurulmaya çal›fl›lmas› çok önemli.
Türkiye’deki KOB‹’lerin s›k›nt›lar›n›n bafl›nda sermaye yetersizli¤i, maliyet muhasebesini bilmeme, kurumsallaflamamadan kaynaklanan baz› stratejik planlama ve yönetim sorunlar› ile inovasyon eksikli¤i geliyor. KOB‹’ler finansal sorunlar› sebebiyle b›rak›n inovasyon çal›flmalar›na kaynak ay›rmay› ço¤u zaman varl›klar›n› dahi zorlukla sürdürüyorlar. Bunlar› çözecek anahtar ise yine yeterli finansman sa¤lanmas›. Ancak KOB‹’ler, öz kaynaklar› yeterli olmad›¤› için genellikle flirketi kurduktan sonra büyük bir parasal s›k›nt› çekmeye bafll›yorlar. ‹flte bu noktada giriflim sermayesi, flirketlerin kurtar›c›s› durumuna geliyor. Çünkü giriflim sermayesi flirketin mevcut durumuna de¤il, ileriye dönük nakit ak›fllar›na, yaratacaklar› katma de¤ere, pazardan alabilecekleri potansiyele ve en önemlisi de giriflimcinin vizyonuna bakarak veriliyor. Benzer flekilde, Türkiye’de genellikle anonim kalmay› tercih eden ve say›lar› giderek artan melek yat›r›mc›lar taraf›ndan yap›lan yat›r›mlar da KOB‹’lerin hayatta kalma sürelerini uzat›yor,
Nüfusun ço¤unlu¤unu gençlerin oluflturdu¤u ülkemizde, genç giriflimcilerin krediye, finansmana ve dan›flmanl›k hizmetlerine ulaflmakta yaflad›¤› s›k›nt›lar göz önüne al›nd›¤›nda, alternatif finansman türlerinin yayg›nl›k kazanmas› elzem. Her sektörde mutlaka iyi bir fikir var. Do¤ru fikirlere daha fazla yat›r›m, daha fazla giriflimciyi teflvik edecek ve daha fazla inovasyon ve geliflimin yolu aç›larak Türkiye’de domino etkisi yaratacak. Baflar›l› bir giriflim, her fleyden önce yeni bir ifl demek. Bu ise daha fazla insan kayna¤› ve istihdam anlam›na geliyor.
Kaynakça 1 -“Financing SME Growth-Adding European Value” (June 2006) http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/document.cfm?action=display&doc_id=1181&userservice_id=1&request.id=0 2 “Removing obstacles to cross-border investments by venture capital funds” (December 2007) http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/document.cfm?action=display&doc_id=1021&userservice_id=1&request.id=0 3- Conclusions of the Competitivess Council (May 2008) http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/intm/100715.pdf 4- European Parliament Resolution (September 2008) http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-2008-0425+0+DOC+XML+V0//EN#BKMD-15 5- http://www.eban.org/
59
Bak›fl Aç›s›
fiirin Elçi
Giriflim sermayesi ve ifl melekleri yat›r›mlar› ‹fl melekleri, yüksek kazançlara sahip, kendileri de birer giriflimci olan kiflilerdir. Karfl›l›¤›nda önemli finansal getiriler elde etmek için sahip olduklar› finansal kaynaklar›, deneyim ve ilgi alanlar›na giren kurulma aflamas›ndaki veya yeni kurulan flirketlere yat›r›rlar. ‹fl melekleri de yat›r›m yapt›klar› flirketlerden hisse al›rlar ve aktif olarak yönetimde söz sahibi olmay› ye¤lerler.
‹
‹novasyon için en etkin finansman araçlar›n›n bafl›nda “giriflim sermayesi” ve “ifl melekleri” yat›r›mlar› gelir. Her iki yat›r›m türü de kurulma aflamas›ndaki ve yeni kurulmufl flirketler için önemli f›rsatlar sunuyor. Yat›r›m yap›lan flirketten al›nan hisse karfl›l›¤›nda, gereken finansman ve yönetim dan›flmanl›¤› sa¤lanarak flirketin büyütülmesi ve yap›lan yat›r›m›n çok üstünde gelir elde edilmesi beklenir.
Giriflim sermayesi, önemli ekonomik kazanç getirme potansiyeli olan, genç, h›zl› büyüyen flirketlere deneyimli profesyonellerce finansman sa¤lanmas›d›r. Giriflim sermayesinde yat›r›m için gereken fonlar, konunun uzmanlar› taraf›ndan sermaye piyasas›ndan toplan›r ve büyüme potansiyeli yüksek giriflimlere yat›r›m yap›lmas›yla kullan›l›r. Giriflim sermayesi
fonlar›n›n en baflar›l› uygulamalar›n› ABD’de görüyoruz. Ülkede, 1970’lerden bu yana inovasyonun arkas›ndaki en büyük güç giriflim sermayesidir. Bugün birer dünya devi olan Microsoft, Yahoo, Amazon, Apple, Cisco, Intel, Fedex, Oracle gibi pek çok inovasyon odakl› firma giriflim sermayesi sayesinde kuruldu. ‹fl melekleri, yüksek kazançlara sahip, kendileri de birer giriflimci olan kiflilerdir. Karfl›l›¤›nda önemli finansal getiriler elde etmek için sahip olduklar› finansal kaynaklar›, deneyim ve ilgi alanlar›na giren kurulma aflamas›ndaki veya yeni kurulan flirketlere yat›r›rlar. ‹fl melekleri de yat›r›m yapt›klar› flirketlerden hisse al›rlar ve aktif olarak yönetimde söz sahibi olmay› ye¤lerler.
fiekil 1. OECD ülkelerinde giriflim sermayesinin gayrisafi yurtiçi has›laya oran›
Çekirdek/Bafllang›ç
60
Erken aflama ve geliflme
Giriflim sermayesi
Bu alanda devlete düflen önemli bir görev, özel sermayeyi inovasyonun finansman›na özendirmek; giriflim sermayesi fonlar› ve ifl melekleri için uygun ortam› oluflturmakt›r. Bu amaçla gerekli yasal düzenlemelerin yap›lmas›n›n yan›nda politik ve ekonomik istikrar›n sa¤lanmas› da büyük önem tafl›r. Özel sermaye için bu tarz yat›r›mlar› çekici hale getirmekte kullan›lan önemli bir araç, yat›r›mlar›n dönüfllerini do¤rudan etkileyen vergi teflvikleridir.
Di¤er yandan, giriflim sermayesi ve ifl melekleri yat›r›mlar› konusunda fark›ndal›k yaratma çal›flmalar›; giriflimcilerle yat›r›mc›lar› bir araya getirecek faaliyetlerin desteklenmesi; giriflim sermayesi ve ifl melekleri a¤lar›n›n oluflturulmas›n›n teflviki; bu tarz yat›r›mlar için yüksek etik standartlar›n›n oluflturulmas›n›n sa¤lanmas› da devletin bafll›ca görevleri aras›ndad›r. Giriflimci sermayesi alan›nda devlet müdahalesinin baflar›yla uyguland›¤› ülkelerin bafl›nda ‹srail gelir. ‹srail Hükümeti, 1993’te ülkede giriflim sermayesini harekete geçirebilmek için “Yozma” ad›nda bir program bafllatt›. fiimdi tüm dünyada bir baflar› örne¤i olarak anlat›lan bu programda devlet, özel sektöre çekirdek sermaye olarak kulland›r›lmak üzere 100 milyon dolarl›k bir “fon sepeti” oluflturdu. Bu ana fonu yönetmek içinde “Yozma Giriflim Sermayesi” ad›nda bir yat›r›m flirketi kuruldu.
bu yat›r›mlar, yeni kurulan iflletmeleri destekleyen erken aflama finansman›ndan ziyade büyüme finansman› olarak veriliyor. Yine de, OECD ülkelerinde yüksek teknoloji sektörlerinin giriflim sermayesi içinde pay›, yüzde 41’le az›msanmayacak boyutta. Burada, yüzde 96’yla bafl› ‹rlanda çekiyor; ABD ise yüzde 88’le ikinci s›rada. Grafikler ve ifade edilen OECD ortalamas› Türkiye’ye ait verileri içermiyor. Çünkü 1990’lar›n sonundan bu yana üzerinde çokça konuflulup tart›fl›lsa da, sektör, Türkiye’de geliflemedi. Bunun arkas›nda pek çok neden var: Konunun, devletin inovasyon politikas› öncelikleri aras›na girememesinden özel sektörün (Hem arz, yani yat›r›mc›, hem de talep, yani potansiyel ve mevcut giriflimci) kültürel ve baflka sebeplerden dolay› konunun uza¤›nda kalmas› gibi...
‹novasyonda, özel sektörden kaynaklanan Ana fondan, her biri 20 milyon dolardan dazorluklar devlet müdahalesiyle afl›labildi¤inha fazla olan 10 ayr› giriflim sermayesi fonu den, Türkiye’de de konuyla ilgili gerekli gelifloluflturuldu. Her fona devlet 8 milyon dolar menin sa¤lanmas›nda politika yap›c›lara ve yat›rd›; geri kalan miktar yerli ve yabanc› uygulay›c›lara önemli görevler düflüyor. Uyemeklilik fonlar›, yabanc› giriflim sermayesi gulay›c› kurulufllar olarak, KOSGEB ve TTGV’nin (Türkiye Teknoloji Gelifltirme Vakf›) fonlar›, yabanc› sanayi kurulufllar› ve stratejik ortaklardan sa¤lad›. Yozma, k›sa sürede y›llard›r bu yönde çabalar›n›n devam etti¤ini büyük baflar› yakalad› ve 4 y›l›n sonunda biliyoruz. Çabalar›n ulusal inovasyon sistemi özellefltirildi. Kurulan giriflim sermayesi fonboyutunda etkin bir koordinasyon ve birbirini lar› sa¤lad›klar› finansman ile inovasyona dadestekleyici ve tamamlay›c› faaliyetlerle süryal› pek çok firman›n kurulmas› sa¤land›. ‹sdürülmesiyle giriflim sermayesi endüstrisinin rail’deki giriflim sermayesi endüstrisinin büönünün aç›lmas›n› umuyoruz. yüklü¤ü 1991’de 58 milyon fiekil 2. Toplam giriflim sermayesi yat›r›mlar› içinde dolar iken, Yozma sayesinyüksek teknoloji sektörlerinin pay› de 2000’de 6,5 milyar dolar›n üzerine ç›kt›. ‹letiflim Bilgi teknolojileri Sa¤l›k/Biyoteknoloji Dünya’da ve Türkiye’de Giriflim Sermayesi OECD’nin 2008’de yay›nlad›¤› verilere göre, giriflim sermayesi, OECD ülkelerinde önemli art›fl gösteriyor: 2003’de gayrisafi yurtiçi has›lan›n yüzde 0.04’üne karfl›l›k gelirken, 2006’da yüzde 0,16’ya yükselmifl durumda. Yine de, yandaki grafikte görüldü¤ü gibi, pek çok ülkede 61
Ab F›rsatlar - Gurbet Deniz Yavuz*
Biliflim projelerine 722 milyon Euro’luk AB Hibesi Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri alan›nda proje gelifltirmek isteyenler için AB’nin sundu¤u f›rsatlar devam ediyor. Bilgi ve iletiflim teknolojilerine yönelik yenilikçi projelere destek sa¤lamak üzere 31 Temmuz 2009’da yeni bir proje teklif ça¤r›s› aç›lacak. Aç›lacak bu 5. ça¤r›ya proje teklifi sunmak için son baflvuru tarihi 3 Kas›m 2009.
A
Avrupa Birli¤i desteklerinden yararlanmak üzere Bilgi ve ‹letiflim Teknojileri alan›nda proje baflvurular› 1 Nisan 2009’da sona ermiflti. Ancak; bu alanda proje gelifltirmek isteyenler veya projelere ortak olmak isteyenler için f›rsatlar devam ediyor. Bilgi ve iletiflim teknolojilerine yönelik yenilikçi projelere destek sa¤lamak üzere 31 Temmuz 2009’da yeni bir proje teklif ça¤r›s› aç›lacak. Aç›lacak 5.ça¤r›ya proje teklifi sunmak için son baflvuru tarihi 3 Kas›m 2009. AB 7.Çerçeve Program›, Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Alan› alt›nda aç›lan 5.Ça¤r› ile biliflim projelerine toplam 722 milyon Euro’luk Avrupa Birli¤i
deste¤i sa¤lanacak. AB deste¤i ile yap›lacak projelerin Avrupa Komisyonu’nun belirledi¤i ve ça¤r› kapsam›nda duyurdu¤u konular ve hedeflere yönelik olarak haz›rlanmas›, Avrupa’n›n teknoloji seviyesini ileri tafl›yacak düzeyde olmas›, Avrupa çap›nda uygulanabilir olmas› ve Avrupa Birli¤i ülkelerinden veya aday ülkelerinden de ortaklarla birlikte gelifltirilmesi gerekiyor. E¤er Avrupa çap›nda uygulanabilir, yenilikçi bir fikriniz yoksa ya da projeyi Avrupa Komisyonu’nun istedi¤i baflvuru kriterlerine göre haz›rlay›p, proje ortaklar›n›z› belirlemek için zaman›n›z ve yeterli kayna¤›n›z yoksa, baflka ku-
rumlar taraf›ndan haz›rlanan projelere de kat›lman›z mümkün. ‹lgilendi¤iniz konulardaki projelere kendi uzmanl›klar›n›z, yetkinlikleriniz ve çal›flma alan›n›zdaki deneyimleriniz ile katk›da bulunabilirsiniz. Projelere ortak olarak kat›lmak için proje sahipleri ile iletiflime geçmek birinci ad›m. Bunun için do¤ru adres Avrupa Birli¤i projelerinde iflbirli¤i için ortakl›klar kurulmas›na yard›mc› olan Cordis, Ideal-ist gibi ortak arama a¤lar› ve Brüksel’de düzenlenen bilgi günleridir. 5. proje teklif ça¤r›s›na en son 3 Kas›m 2009’a kadar sunulacak projeler için konular ise flöyle:
7. Çerçeve Program› - Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri 5. Ça¤r› konular› Aç›l›fl Tarihi: 31 Temmuz 2009 Kapan›fl Tarihi: 3 Kas›m 2009 1. Yayg›n ve Güvenilir A¤lar & Servis Altyap›s› 1.1 Gelece¤in A¤lar› 1.2 Hizmet, Yaz›l›m ve Sanallaflt›rmada ‹nternet 1.3 Nesnelerin ‹nterneti ve ‹fl yaflam› A¤lar›n› Destekleyen ‹nternet 1.4 Güvenilir Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri 1.6 Deneysel ‹nternet ve Deney Güdümlü Araflt›rma 3. Bileflenler, Sistemler, Mühendislik 3.1 Nano elektronik Teknolojisi 3.5 fiebekelendirilmifl ‹zleme ve Kontrol Sistemlerinin Mühendisli¤i 3.7 Fotonik 3.9 Mikrosistemler and Boyutu Küçültülmüfl / Heterojen Ak›ll› Sistemler 4. Say›sal Kütüphaneler ve ‹çerik 4.2 Teknoloji ile Zenginlefltirilmifl Ö¤renme 4.3 Ak›ll› Bilgi Yönetimi Yeni ve Geliflen Teknolojiler(FET) 8.4 ‹nsan-Bilgisayar Etkileflimi 8.5 Otonom Sistemlerde Fark›ndal›k 8.6 S›f›r Güç Kay›pl› B‹T 8.9 Yeni ve Geliflen Teknolojilerdeki Aktif Giriflimler için Plan, Eylem ve Topluluklar›n Koordinasyonu 8.10 Yeni Araflt›rma Konular›n›n Belirlenmesi, Yeni ve Geliflen Teknolojilerdeki Aktif Giriflimler için Bilim ve Teknolojideki Küresel Yönelimlerin Belirlenmesi Yatay Destek Eylemleri 9.2 Süren Projeler Aras›ndaki Uluslararas› ‹flbirli¤ini Destekleme
62
TAGES - Yard›mc› Dan›flman
Proje konular›n›n detaylar›, fonlanacak projelerden neler beklenildi¤i ve fonlar›n konular baz›nda da¤›l›m› ile ilgili bilgi Avrupa Komisyonu taraf›ndan yay›nlanan B‹T 20092010 Çal›flma Program› doküman›nda yer al›yor. Çal›flma Program›’n›n son hali proje teklif ça¤r›s›n›n aç›lmas› ile 31 Temmuz 2009’da 7.Çerçeve Program› için resmi web sitesi olan Cordis’te yay›nlanacak. Ça¤r›lar› Tür-
kiye’de Program için Ulusal ‹rtibat Noktas› olan TÜB‹TAK’›n www.fp7.org.tr adresinden de takip edebilirsiniz. Brüksel’de bilgilendirme günleri düzenleniyor Avrupa Komisyonu 7.ÇP B‹T alan›, fonlanacak proje konular› ve baflvuru süreci ile ilgilenenlere bilgi sa¤lamak üzere bilgilendirme günleri dü-
Konu
zenleyecek. Bu etkinlikler, konu bafll›klar›na göre ayr› ayr› düzenlenecek ve kay›t yapt›ran tüm kurumlara ve kiflilere aç›k olacak etkinliklerde kat›l›mc›lar konuyla ilgili bilgi edinirken iflbirli¤i gelifltirme f›rsat› da yakalayacaklar. Avrupa Komisyonu yetkilileri taraf›ndan düzenlenecek 7.ÇP B‹T 5. Ça¤r› bilgilendirme günleri için takvim: Tarih
Yer
Hedef 1.2 Hizmet, Yaz›l›m & Sanallaflt›rmada ‹nternet
09.06.2009
Brüksel
Hedef 1.6 Deneysel ‹nternet ve Deney Güdümlü Araflt›rma
16.06.2009
Brüksel
Hedef 1.4 Güvenilir Bilgi Ve ‹letiflim Teknolojieri
18.06.2009
Brüksel
Hedef 3.9 Mikrosistemler and Boyutu Küçültülmüfl / Heterojen Ak›ll›
23.06.2009
Brüksel
24.06.2009
Brüksel
Sistemler Yeni ve Geliflen Teknolojiler Hedef 8.4. ‹nsan-Bilgisayar Etkileflimi Hedef 8.5. Otonom Sistemlerde Fark›ndal›k Hedef 8.6. S›f›r Güç Kay›pl› B‹T
63
F›rsatlar
Yavafl su jeneratörü
Kap› takma sistemi
Nem oranlar›n›n korunmas›
Yenilikçi teknolojilerin üretilmesi ve pazarlanmas›yla u¤raflan bir ‹talyan firmas›, yavafl su ak›fl›ndan enerji üretilmesiyle ilgili bir teknoloji sunuyor. Jeneratör, kanallarda, nehirlerde, ya da su ak›fl›n›n hidrolik santralle elektrik üretimine elveriflli olmad›¤› durumlarda çal›flabiliyor. Firma, patenti al›n›p test edilmifl teknolojinin gelifltirilmesi ve ticarilefltirilmesi için ticari antlaflmalar ar›yor. Ref: 09 IT 56Z7 3D83
‹nflaat sektörüne yönelik yenilikçi ürünler üreten ‹rlandal› bir firma, hem amatör kullan›c›lar›n hem de profesyonellerin kolay ve h›zl› bir flekilde kap› çerçeveleri ve tak›mlar›n› monte edebilmelerini sa¤layacak, “üç yönlü ayarlanabilir” bir sistem gelifltirdi. Patent baflvurusu kabul edilmifl olan bu sistem için lisans ve pazarlama konusunda iflbirli¤i yapabilecek üretim ortaklar› aran›yor. Ref: 09 IE 51S6 2S41
Tar›m mahsullerinin sulanmas› ile ilgili uzman konumundaki bir ‹ngiliz araflt›rma flirketi, topra¤›n nem de¤erlerinin izlenmesi üzerine etkin, verimli ve süreklili¤i sa¤layan elektronik bir sistem gelifltirdi. Bu sistem, ana alanlara yerlefltirilen ve kay›t edebilme özelli¤ine sahip al›c›lar yolu ile nem azalma oranlar›n› takip ederek kullan›c›n›n girmifl oldu¤u s›n›r noktalarda otomatik müdahale ile gerekli nem oranlar›n›n korunmas›n› sa¤l›yor. Firma ikili iflbirlikleri ar›yor. Ref: 08 GB 43O3 0IOJ
Sak›z temizleyen makine Cep TV uygulamas› Bir Çek mucit, sak›z kal›nt›lar›yla kirlenmifl farkl› yüzeyleri temizleyip kal›nt›lar› ortadan kald›ran bir makine gelifltirdi. Makine sadece sak›z› yüzeyden kald›rm›yor, ayn› zamanda b›rakt›¤› etkiyi de temizliyor. Bu sistem kimyasal kullanm›yor. Firma, baflar›l› bir flekilde test edilmifl olan makine için, ticarilefltirmeye uygun iflbirlikleri ar›yor. Ref: 08 CZ CZTC 0JWP
Bir Portekiz firmas›, cep telefonlar›nda kullan›labilecek yenilikçi bir cep telefonu TV uygulamas› gelifltirdi. Bu uygulama tek bafl›na bir uygulama olarak çal›flabiliyor ya da cep telefonunun taray›c›s›ndan (URL ba¤lant›s›na t›klayarak) direk olarak kullan›labiliyor. Firma, teknik destekli ticari antlaflmalar için ortaklar ar›yor. Ref: 08 PT 65BN 0IXE
Paketleme ürün gurubu
So¤utma ve ›s›tma
Hediyelik çanta, paketleme ka¤›tlar›, çeflitli reklam çantalar› gibi genifl bir paketleme ürün gurubunun uzman üreticisi olan Polonyal› bir firma, toptanc› veya reklam ajans› ar›yor. Firma di¤er üretici firmalar için tedarikçi antlaflmas›n›, tafleron antlaflmas›n› ve kendini de bir distribütör olarak öneriyor. Ref: 20090518021
Alüminyum ve paslanmaz çelik alafl›mlar›ndan üretilen so¤utma ve ›s›tma sistemlerinde (radyatörler, ya¤ ve hava so¤utucular›, yo¤unlaflt›r›c›lar, bütünleflik so¤utucular) uzman bir Roman firmas› ürünleri için distribütör ar›yor. Ref: 20090518034
G›da ürünleri Polonyal› bir firma lyiophilized (kuru dondurma yöntemi) g›da ürünleri için Avrupa’da ve Asya’da ticari arac›lar ar›yor. Ayr›ca tafleronluk antlaflmas› öneriyor. Ref: 20090520021
Dekorasyon ürünleri Frans›z bir firma, flehir ve al›flverifl merkezlerindeki y›lbafl› ›fl›kland›rmalar›na yönelik dekorasyon ürünleri üretiyor. Firma ürünleri için distribütör ar›yor. Ref: 20090518028 F›rsatlar hakk›nda daha genifl bilgi için afla¤›daki adreslere baflvurabilirsiniz. Ege Üniversitesi Ege Bilgi ve Yenilik Merkezi EBIC-EGE Elif KAYRAN
Hidrolik ekipmanlar› Hidrolik ekipman üretiminde, traktör ve tar›m makineleri ve ilgili parçalar›n›n sat›fl›nda, traktörler için sat›fl sonras› serviste uzman olan Roman bir firma, ticari arac› servislerle ilgileniyor. Ref: 20090518049 64
Adres:
Ege Üniversitesi Kam. EBILTEM Binas› Bornova ‹zmir TR-35100 ‹zmir
Telefon: Email:
0 232 343 4400 -150 elif@ebiltem.ege.edu.tr