Bilgi Çağı Ağustos 2009 Sayı 60 by Bilgi Çağı

editörden

3G ile ilgili obsesyonu anlamak zor

Geçti¤imiz ay›n en çok konuflulan konusu hiç flüphesiz telekomünikasyon sektörü oldu. 2007 y›l›nda ertelenen 3G ihalesi y›l içinde tamamlanabilmifl ve her üç operatör de lisanslar›n› alm›fllard›. 30 Temmuz ise bu lisanslar ile müflterilere hizmet verilmeye bafllanan tarih olarak herkesi heyecanland›rd›. Her mecrada 3G ilanlar› gördük, Avea, Vodafone ve Turkcell baz› restoranlardaki kahve bardaklar› dahil hemen her yere 3G yazd›lar. Gazete, dergi sayfalar›, televizyon reklamlar›, sinema reklamlar›, d›fl mekan giydirmeleri, reklam panolar›, otobüs duraklar›, radyolar… Her yerde 3G yank›land›. Öyle ki art›k 3G sanki kendi dal›nda bir kahramana, hayalimizdeki her fleyi bize verebilecek cep telefonunun içindeki cine dönüfltü. Sa¤l›k problemlerimizin derman› 3G’de, sosyal hayat›m›z›n tad› tuzu 3G’de, ifl hayat›m›zdaki problemlerin çözümü 3G’de. Bu sayede milyonlarca yeni abone cinden kendi dileklerini dilemek için hemen abone olmaya kofltular. Bu duruma Türkiye’de bulunan UMTS Forum’um yöneticileri de flafl›rd›lar, öyle ki “‹ngiltere’de insanlar 3G’yi asla duymad›lar, Türkiye’de

neden böyle bir tan›t›m var, biz de tam anlamad›k ama her pazar›n kendi dinamikleri vard›r” dediler. 3G için, hele ki bu teknolojinin geldi¤i 121. ülke iken, Fas 2006 y›l›ndan beri 3G kullan›yorken, zil tak›p oynamak biraz abart›ya kaçt› sanki. Türkiye her zaman dinamik olmas›, teknolojiye olan yatk›nl›¤› ile övünürken ileri ülkelerde 4G’nin uygulanmay› bafllad›¤› bu günlerde 3G için bu kadar sevinmek, geçmifl bir teknolojiyi bu kadar gürültü ile karfl›lamak övündü¤ümüz her fley ile çeliflen bir durum yaratt›. Gerçekten de 3G ile ilgili bu obsesyonu anlamak çok zor. Çünkü burada önemli olan 3,4,5 G de¤il. Mobil geniflbant teknolojisinin kullan›lmaya bafllanmas›. Mobil geniflbant Türk Telekom ve Avea’n›n 3G ile Wi-Fi yak›nsamas›ndan do¤an servisler vermesine Turkcell’in iflitme engelli vatandafllar›m›za görüntülü olarak müflteri hizmeti sa¤layan ça¤r› merkezi teknoloji gelifltirmesine olanak sa¤l›yor. Hiç flüphesiz bunlar ola¤anüstü hizmetler ve kesinlikle hem sosyal hem de ekonomik getirisi olacak konular.

Ancak bunca tan›t›ma ra¤men halk›n ö¤renebildi¤i görüntülü konuflma, maç seyretme ve ucuz olan tarifelerin d›fl›na ç›kmad›. Bunun bafll›ca sebebi 3G için operatörlerin ödeyece¤i 5 milyar dolara varacak lisans ve yat›r›m bedelidir. Çok do¤al olarak tüm operatörler bir an önce en yüksek say›da aboneye ulafl›p 4G ihalesinden önce olabildi¤ince kar etmek için çabal›yorlar. Bu da bizi geliflmifl ülkelerin 5 y›l gerisine itiyor. Düflünün bu 5 milyar dolar› flirketler Ar-Ge için ay›rabilselerdi dünyan›n en ileri yaz›l›mlar›n› üretemezler miydi? Türkiye birden telekomünikasyon yaz›l›m ve uygulamalar›nda dünya y›ld›z› olmaz m›yd›? Bunun yerine hükümet lisans bedelinden alaca¤› milyon dolarlar›n hesab›n› yaparak Türkiye’ye zaman kaybettirdi. Halbuki çok rahatl›kla ihaleyi geniflbant ihalesi olarak konumlay›p isteyene 4G isteyene WiMax a¤› kurma olana¤› verseydi, flirketler de kendi olanak ve stratejileri do¤rultusunda en iyi teknoloji seçip destekleselerdi böylece tam anlam›yla rekabetçi ve teknolojik ilerlemeye dayal› bir sektör yaratmaya katk› sa¤lasalard›… Ersu Ablak

içindekiler

Türkiye Bilişim Vakfı Adına İmtiyaz Sahibi Faruk Eczacıbaşı faruk.eczacibasi@bilgicagi.com Genel Yayın Yönetmeni Cem Tecimen cem.tecimen@bilgicagi.com Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Ersu Ablak ersu.ablak@bilgicagi.com Yayın Koordinatörü Nida Öğütveren nida.ogutveren@konakmedya.com Yayın Editörü Gülizar Büyükkara gulizar.buyukkara@konakmedya.com Yayın ve Danışma Kurulu Leyla Arsan, Edip Emil Öymen, Behçet Envarlı Cemil Arıkan, Kemal Cılız Haber Merkezi Sorumlusu Demet Şeker Akgüneş Yönetim Türkiye Bilişim Vakfı Halk Sokak No: 35 Golden Plaza F Blok, Kat: 2 Daire: 6 Sahrayıcedit Kadıköy / İstanbul Tel: 0216 467 04 99 – 216 467 08 45 Faks: 216 360 33 56 Eposta info@tbv.org.tr İletişim Adresi Konak Bilişim Teknolojileri ve Kültürel Ürünler Tic. A.Ş. Abbasağa Mah. Yıldız Cd. No: 21 Beşiktaş / İstanbul Tel: 0212 236 23 10 www.bilgicagi.com Grafik Tasarım Emre Alptekin Fotoğraf Muhsin Ergün, Barış Hasan Bedir Reklam Rezervasyon Burçin Yıkılmaz burcin.yikilmaz@konakmedya.com Gökşen Kılıç goksen.kilic@konakmedya.com Tel: 0212 236 23 10 Baskı SCALA, Basım, Yayım, Tanıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Tel: 0212 281 62 00 Faks: 0212 269 07 34

Editörden

Makro Bak›fl

Ay›n Sorusu

Dünyadan Haberler

Türkiye’den Haberler

Röportaj / Ulaflt›rma Bakan› Binali Y›ld›r›m

Dosya / Telekomünikasyonda inovasyon h›z› yavafl

Röportaj / Serbest Telekomünikasyon ‹flletmecileri Derne¤i (TELKODER) Yönetim Kurulu Baflkan Vekili Tanju Erkoç

U‹G’den Notlar / Biliflimde at›l›m için eylem plan›

Baflar› Öyküsü / Küçük ba¤›fllarla büyük projeler

Ne yap›yoruz, Ne yapmal›y›z / Telekomünikasyondaki potansiyelimizi kullanam›yoruz

Makale / 3G, teknolojik yak›nsama, hukuki sorunlar ve ilkeler

Mercek / Telekomda Türkiye’den inovasyon örnekleri

Röportaj / Türkiye Biliflim Derne¤i (TBD) Baflkan› Turhan Mentefl

Makale / ‹novasyon ve telekom: Yeni bir “fiöhretler Salonu”

Bak›fl Aç›s› / Büyük resim

Perspektif / Bilgi Toplumu’nun lokomotifi olarak telekomünikasyon

F›rsatlar

Aylık süreli yayın olup ücretsiz dağıtılmaktadır. www.konakmedya.com Bilgi Çağı dergisinin içeriği ve tasarımı Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş. tarafından hazırlanmakta olup Basın Kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndan kaynaklanan tüm hakları Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş.’ye aittir. Dergi içeriğinde yer alan yazılar, fotoğraflar ve görsel tasarım Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş.’nin yazılı izni olmadan kısmen veya tamamen kullanılmaz.

Ana sponsorlar

Makro Bak›fl

Faruk Eczac›bafl›

Dünya, cebe girdi Türkiye, A¤ustos 2009’da 3G teknolojisine de geçti. Tüm dünyada bu teknolojiye geçen ülkeler s›ralamas›nda 121. durumday›z. Benim çocuklu¤umda “dünyada 82.5 ülke var” diye bir tekerleme vard›... Anlafl›lan say› biraz daha artm›fl... fiaka bir yana, rekabet ortam›nda, teknoloji gelifltirme ve uygulamalar›na uyum gibi konularda biraz da listelerin ön s›ralar›nda olmak gerçekten bu kadar güç müdür?

Cep telefonunun, sadece cebe s›¤an seyyar (mobil) bir telefon olmad›¤›, baflka ifllere de yarad›¤›, 11 Eylül 2001 sald›r›s› s›ras›nda ve sonras›nda görüldü. O gün binlerce kifli, olay› cep telefonlar›n›n videolar›na ve kameralar›na kaydetti. Bunlar› birbirleriyle paylaflt›. Ortada henüz Facebook, Flickr, YouTube yoktu ama e-posta vard›. Binlerce kifli aras›nda e-postalar gitti geldi. 9/11 facias›, örgütlü resmi haber mecralar›na (medium) girmeden, gayriresmi ve örgütsüz bir “vatandafl gazetecili¤i” mecras›nda dolaflt›. Vatandafl, olay yerinden “yay›na”, örgütlü resmi mecralardan önce bafllam›fl oldu. 9/11 olay yeri yak›n›ndaki New York Üniversitesi Gazetecilik Okulu ö¤rencileri ve hocalar›, ellerinde telefon, sokak sokak dolaflarak o günü kaydettiler. Olaydan sadece bir ay sonra bu görsel ve iflitsel kay›tlar› hem e-kitap hem bask› kitap olarak yay›nlad›lar. Tarihte ilk kez, böylesine büyük bir terör olay› s›ras›nda neyin nas›l yafland›¤›, bunca çok kaynak taraf›ndan görsel, iflitsel ve sözel kayda

geçirilmifl oldu. 9/11, cep telefonunun, sadece telefon olmad›¤›n›, çoklu ortam içeren yepyeni bir iletiflim arac› oldu¤unu dünya aleme gösteren bir milatt›r. Daha sonraki terör ve do¤a (Güney Asya Tsunamisi, 2004) olaylar›nda da cep telefonu, bu kez daha geliflkin teknolojisiyle yine örgütlü resmi haber mecralar›ndan önce yapt›¤› kay›tlar› dünyaya yayd›. Londra’da 7 Temmuz 2005 terör olaylar›nda yerin alt›nda metrolarda mahsur kalanlar›, dünya, yolcular›n d›flar›ya gönderdikleri e-postalara ekli foto¤raf ve videolardan izledi. Bu yeni iletiflim biçiminden etkilenen geleneksel haber mecralar›, çareyi, sitelerinde “vatandafl gazetecili¤i” köfleleri açmakta buldular. BBC ve CNN, o gün bugündür izleyicilerinden “gördükleri ilginç resim ve videolar› paylaflmalar›n›” istiyor. Cep telefonu, 1980’lerde otomobile tak›l› hantal bir kutuyken 2009 A¤ustos itibariyle internete ba¤lanan, e-posta al›p veren, MP3 kullanarak müzik çalan, radyo dinleyen, tv

izleyen, GPS ve oyun özelli¤iyle birlikte daha bir çok özellik bar›nd›ran “çok amaçl› bir iletiflim arac›”na dönüflmüfl durumda. O kadar ki, bunlar›n havada, uçaklarda da kullan›lmaya bafllanmas› tart›fl›l›yor. Yerde ise, havayolu flirketleri, yolcular›na uçufllar›yla ilgili bir çok bilgiyi art›k cep telefonuyla veriyor. Halen en yayg›n kullan›lan›, bileti telefondan ödeme ve elektronik bilet numaras› iletimi. Baflka pazarlama yöntemleri de s›rada. Çeflitli markalar›n k›yas›ya rekabet etti¤i mobil telefon piyasas›nda tüketici, bu araçlarla en çok ne yap›yor diye araflt›r›lm›fl. Haziran 2009 verilerine göre dünya çap›nda yüzde 80 gibi yüksek bir oranla en çok kullan›lan özelli¤i, telefonla ‹nternete ba¤lanmak oldu¤u saptanm›fl. (1) Anket sonuçlar›; foto¤raf çekmek ve paylaflmak, eposta kullan›m›, mü-

meyle ilgili oldu¤u belirtilmiyorsa da, patent say›lar› bir fikir verebilir: Yar›-iletken ve çoklu ortam üretim piyasas›nda 2008’de (sadece ABD’de) verilen patent say›s› 8 bin 800 kadar. (2) Bugün vard›¤›m›z ve yar›nlarda varaca¤›m›z noktalar›n yol haritas›n› asl›nda daha 1970’lerde görenler vard›. MIT Media Lab kurucusu Nicholas Negroponte tam 30 y›l önce 1979’da “convergence” (Türkçe önerilen: Kesiflim, yöndeflim) kavram›n› ortaya att›¤›nda daha Apple Macintosh icat edilmemiflti. Daha Microsoft yoktu. Daha telefon, otomobillere bile girmemiflti. Negroponte, “convergence” derken flunu kastediyordu: Her türlü görsel yay›nc›l›k ve sinema, bilgisayar sanayii, tüm bas›n-yay›n za-

Cep telefonu, 1980’lerde otomobile tak›l› hantal bir kutuyken 2009 A¤ustos itibariyle internete ba¤lanan, e-posta al›p veren, MP3 kullanarak müzik çalan, radyo dinleyen, tv izleyen, GPS ve oyun özelli¤iyle birlikte daha bir çok özellik bar›nd›ran “çok amaçl› bir iletiflim arac›”na dönüflmüfl durumda. O kadar ki, bunlar›n havada, uçaklarda da kullan›lmaya bafllanmas› tart›fl›l›yor. Yerde ise, havayolu flirketleri, yolcular›na uçufllar›yla ilgili bir çok bilgiyi art›k cep telefonuyla veriyor. Halen en yayg›n kullan›lan›, bileti telefondan ödeme ve elektronik bilet numaras› iletimi. Baflka pazarlama yöntemleri de s›rada. zik/radyo dinlemek, GPS ve/ya Bluetooth özelli¤inden yararlanmak, d›fl bellek (flash disc-USB) kullanmak, oyun oynamak diye s›ralan›yor. Bu arada, “telefon” olarak da kullan›l›yor elbette! Bütün bu ileri teknoloji, boyutlar› sürekli ufalan bu araçlara nas›l s›¤›yor? Sorunun tek yan›t› var: Ar-Ge ve inovasyonla... Biliflim flirketlerinin ald›¤› patentler Ar-Ge ve inovasyon çal›flmalar›n›n göstergesidir. Bu patentlerin ne kadar›n›n cep telefonu gelifltir-

man içinde ortak bir zeminde toplanacak ve bir araya gelecek. (3) 30 y›l öncenin öngörüsü bugün gerçek oldu. Ve Türkiye, A¤ustos 2009’da 3G teknolojisine de geçti. Tüm dünyada bu teknolojiye geçen ülkeler s›ralamas›nda 121. durumday›z. Benim çocuklu¤umda “dünyada 82.5 ülke var” diye bir tekerleme vard›... Anlafl›lan say› biraz daha artm›fl... fiaka bir yana, rekabet ortam›nda, teknoloji gelifltirme ve uygulamalar›na uyum gibi konularda biraz da listelerin ön s›ralar›nda olmak gerçekten bu kadar güç müdür?

Kaynakça 1: Smartphone satisfaction numbers, 15 July 2009. http://www.emarketer.com/Article.aspx?R=1007180&Ntt=Smartphone+satisfaction&No=1&xsrc=article_head_sitesearchx&N=0&Ntk=basic 2: http://www.ificlaims.com/IFIPatents010909.htm 3: Stewart Brand, The Media Lab: Inventing the Future at MIT. New York: Viking Penguin, 1987, p.11

Ay›n Sorusu

Türkiye olarak telekomünikasyondaki yenilikleri neden geriden takip ediyoruz, bu durumda toplumun ve devletin nas›l bir pay› var?

Teknolojiye bafltan sahip olursan›z kurallar› siz koyars›n›z

Tüm Telekomünikasyon ‹fl Adamlar› Derne¤i (TÜTED) Baflkan› Murat Dikici

Telekomünikasyon sektöründe üretim yapan kendi ölçeklerinde Türkiye'nin en büyük firmalar›ndan birinin CEO’sunun söylemifl oldu¤u bir laf, yaklafl›k 3 y›ld›r kulaklar›mda. "Biz yeni teknolojileri, ancak dünya pazarlar›nda denendikten sonra Türkiye'ye getirebiliyoruz, çünkü yeni teknolojileri üretebilmek ve devam›n› sa¤layabilmek için yeterli sermaye gücümüz yok". Asl›nda ülkemizin gerçeklerini yukar›daki cümle ile özetlemek mümkün. Konunun derinli¤ine inecek olursak, k›saca özetleyelim. Örne¤in 3G; Türkiye bu teknolojiye bundan 5 y›l önce geçebilirdi. Avrupa birli¤i ülkelerinde çok yüksek bedellerle verilen lisans ücretleri sebebiyle birçok Avrupal› operatör, senelerce bu alanda yat›r›m yapamay›p abone say›s›n› art›ramam›flt›r. Ama izlendi¤i üzere son 1 y›l içinde abone say›s› dünya genelinde 449 milyon adete ulafl›p çok ciddi bir art›fl göstermifltir. Türkiye bu teknoloji

ile tan›fl›rken 3.5 G ile bu hizmete bafllamas› ve BTK’n›n lisans verirken, Ar-Ge personeli çal›flt›rma zorunlulu¤u getirmesi, önümüzdeki y›llarda katma de¤erli hizmetler alan›nda ülkemizden yeni yarat›c› fikirlerin ve firmalar›n ç›kmas›na sebep olacakt›r. Yeni teknolojilerin kullan›lmaya bafllad›¤› an, kurallar› daha konmadan, ülkelerin karar koyucular› aç›s›ndan benimsenmifl olmas› çok önemlidir. E¤er teknolojiye, kurallar›n›n konmas› aflamas›nda ortak olursan›z, bu teknolojinin yan›nda yer al›rs›n›z. Maalesef ülkemiz bu konularda bir tak›m hamleleri yapmakta geç kalm›flt›r. Burada toplumun tüm katmanlar›n›n etkisiz kalarak bu yeniliklerin ülkemize zaman›nda ulaflmamas› ile ilgili sorumluluklar› vard›r. Umar›z ki bu dönemden sonra hep birlikte bu olaylar› seyretmeyip, gerekli müdahaleleri hemen yapar›z ve ülkemizi bulundu¤u durumdan daha iyi flartlara tafl›r›z.

Dünyadan Haberler

Telekomünikasyon dünyas›n›n yeni sitesi

Telekomünikasyon dünyas›n› birlefltirecek yeni bir web sitesi aç›ld›: www.mobileworldlive.com. Dünya GSM Birli¤i (GSMA) taraf›ndan aç›lan yeni web sitesi sektörü bir araya getirmeyi ve aktörler aras›nda önemli bir iletiflim arac› olmay› amaçl›yor. Sitede GSMA taraf›ndan düzenlenen Dünya Mobil Kongresi, Asya Mobil Kongresi gibi önemli etkinliklerin haberlerinin yan›nda, telekomünikasyonu ilgilendiren her türlü konu yer alacak. Site ayr›ca Web 2.0 imkanlar›ndan da faydalanarak

videolar ve interaktif ortamlarla kullan›c› dostu bir yap›ya sahip olacak. Ayr›ca sektörün ileri gelenleri ile yap›lan röportajlar hem yaz›l› hem de görsel olarak sitede ilgililerle buluflturulacak. Telekomünikasyon sektörünü bir araya getirecek siteyi www.mobileworldlive.com adresinden ziyaret etmek mümkün.

Günefl’ten bin kat büyük y›ld›z

Frans›z Paris Uzay Çal›flmalar› Laboratuvar› ve Astrofizik Gözlemevi (LESIA) astronomlar›n›n fiili'de kurulu Avrupa Astronomik Araflt›rma Teflkilat› (ESO) teleskobuyla yapt›klar› gözlemlerde, Orion tak›m y›ld›z›nda Günefl'in 1000 kat› büyüklü¤ünde ve 100 bin kat› parlakl›¤›nda oldan Betelgeuse y›ld›z› keflfedildi. Günefl Sistemi'nin büyüklü¤ü kadar gaz bulutu ile kapl› olan Betelgeuse, oldukça genç bir y›ld›z; 4,5 milyar yafl›ndaki Günefl'e karfl›l›k sadece birkaç milyon yafl›nda.

35 bin y›ll›k müzik

2013’te 2,2 milyar internet kullan›c›s›

‹

‹nternet kullan›c›lar›n›n say›s›n›n 2013 y›l›nda 2,2 milyar› bulabilece¤i bildirildi. Forrester flirketinin yapt›¤› araflt›rmada, 2008'de 1,5 milyar olan internet kullan›c›lar›n›n say›s›n›n, 2013'te 2,2 milyar› bulabilece¤i belirtildi. Araflt›rmac›lardan Zia Daniell Wigder, dünya genelindeki ekonomik yavafllamaya ra¤men her y›l internet kullan›c›lar›n›n say›s›n›n artt›¤›n› söyledi. Wigder, kullan›c› say›s›n›n 2013 y›l›na kadar

yüzde 45 artmas›n›n beklendi¤ini ifade etti. Araflt›rmac›lar, 2013'te internet kullan›c›lar›n›n yüzde 43'ünün Asya'da, yüzde 13 kadar›n›n Kuzey Amerika'da, yüzde 22'sinin Avrupa'da, yüzde 11'inin Latin Amerika'da olaca¤›n› tahmin ediyor. Y›lda yüzde 11'lik art›flla 2013'te sadece Çin'de 377 milyon 100 bin internet kullan›c›s›n›n olaca¤› ve Çin'in, 260 milyon 500 kullan›c›n›n bulunaca¤› ABD'nin aç›k ara önüne geçece¤i öngörülüyor.

Almanya Tueningen Üniversitesi’nden arkeologlar, Hohle Fels Ma¤aras›’nda kemikten yap›lm›fl, 35.000 y›ll›k bir flüt bulduklar›n› ve bunun bilinen en eski el yap›m› müzik aleti oldu¤unu aç›klad›lar. 12 parçaya ayr›lm›fl halde bulunup araflt›rmac›lar taraf›ndan birlefltirilen flütün, 22 cm uzunlu¤unda, 5 delikli ve ucunun t›rt›kl› oldu¤u ve k›z›l akbaba kemi¤inden yap›ld›¤› belirtiliyor.

Yang›na robotla müdahale Yang›n kurtarma o p e r a syonlar› art›k robotlar taraf›ndan gerçeklefltirilecek. Son 2 y›ld›r bu konuda çal›flmalar ve denemeler sürdüren Londra itfaiyesinin robotlar› kullan›ma haz›r. ‹ngilizler yang›nla mücadele için 2 ayr› tip robot kullanacaklar. QinetiQ robotlar›n›n ilki olan Talon daha önce Irak'ta bomba imha görevleri de yürütmüfltü. Ufak ve kontrolü oldukça kolay olan Talon'un görüntü iletme özelli¤i ve termal kameras› yang›n ile ilgili tüm detaylar› yak›ndan incelemeyi sa¤layacak. Black Max adl› dört tekerlekli ikinci robot ise oldukça iri ve su püskürtecek hortuma sahip.

‹nternetten müzik indirene a¤›r ceza ABD'de bir mahkeme, internetten müzik indiren üniversite ö¤rencisine 675 bin dolar para cezas› verdi. Universal, Warner ve Sony gibi büyük plak flirketlerinin açt›¤› dava Boston'da görüldü. Fizik doktoras› yapan 25 yafl›ndaki Boston Üniversitesi ö¤rencisi Joel Tenenbaum, müzik dosyas› indirdi¤ini ve da¤›tt›¤›n› kulland›¤›n› kabul etti. Mahkeme Telif Haklar› Yasas›'n› ihlal etti¤ine karar verilen ö¤renciyi 4 plak flirketine 675 bin dolar ödemeye mahkum etti.

Petrol bitiyor

Uluslararas› Enerji Ajans› "Petrol bitiyor" uyar›s›nda bulundu. Uyar›y› yapan kifli ajans›n baflekonomisti Fatih Birol. Birol, dünyadaki bafll›ca petrol sahalar›n›n ço¤unda, üretimde zirve noktas›n›n afl›ld›¤›n› ve bu durumun küresel krizden ç›k›fl› engelleyebilece¤ini söylüyor. Uyar›ya göre, 10 y›l içinde küresel petrol üretimi zirve yapacak ancak petrol tahmin edilenden de h›zl› tü-

keniyor. Buna ek olarak, petrol üreten ülkelerde kronik bir yat›r›m eksikli¤i var ve bu durum gelecek befl y›l içinde küresel ekonomik krizden ç›k›fl umutlar›n› da söndürebilir. Birol, 2010'dan itibaren petrol s›k›nt›s›n›n çekilmeye bafllamas›yla ço¤u Orta Do¤u'da bulunan petrol üreticisi ülkelerin pazar gücünün artaca¤›n› söyleyerek, Bat›l› güçleri uyar›yor.

Körler için otomobil üretildi ABD'nin Maryland eyaletindeki Virginia Tech Üniversitesi ö¤rencileri körler için bir otomobil tasarlad›. Körler için tasarlanan otomobilin deneme sürüflü üniversitenin park›nda baflar›yla yap›ld›. Deneme sürüflünde, gözleri görmeyen 20 kifli, s›rayla bindikleri otomobilin sürüflünü baflar›yla tamamlad›lar. Kumda giden üstü aç›k küçük bir araç üzerinde baz› gerekli de¤iflikliklerin teknolojik olarak uyarlanmas›yla ortaya ç›kan otomobil,

yol durumunu belirlemek için kullan›lan bir lazer alg›lay›c›, sürücüyü titreflim yoluyla h›z ve ne zaman durulaca¤› konular›nda uyaran bir yelek ile ne tarafa dönülece¤ini sürücüye sesli komutla ileten bir kulakl›ktan olufluyor. Virginia Tech Üniversitesi ö¤rencilerince tasarlanan araç, ABD Ulusal Körler Federasyonunun 2004 y›l›nda körler için bir otomobil gelifltirilmesi için bafllatt›¤› yar›flma üzerine ortaya ç›kt›. 9

Türkiye’den Haberler

Biyo-yak›t için büyük ad›m

Sabanc› Üniversitesi, Mühendislik ve Do¤a Bilimleri Fakültesi Ö¤retim Üyesi Doç. Dr. Hikmet Budak ve ekibi, biyo-yak›t üretimi konusunda yürüttü¤ü çal›flmayla ABD Tar›m ve Enerji Bakanl›klar› taraf›ndan verilen 1.3 milyon dolarl›k ödülün sahibi oldu. ABD Tar›m ve Enerji Bakanl›klar›, genetik ve moleküler biyoloji araçlar›n› kullanarak bitkilerden biyo-yak›t üretimi için yürütülen 7 proje için toplam 6.3 milyon dolarl›k kaynak ay›rm›flt›. Budak'›n yönetiminde, çeflitli üniversite ve araflt›rma kurulufllar›ndan di¤er 5 bilim adam› ile birlikte yürütülen araflt›rma, büyük ölçüde Türkiye'de yetiflen, bu¤daya benzer "Brachypodium distachyon" isimli bitki üzerinde yap›l›yor. 3 y›ld›r süren araflt›rma-

lar kapsam›nda, Sabanc› Üniversitesi'nde bu bitkinin 116 de¤iflik saf hali gelifltirildi. Araflt›rma sonucunda bu bitki ile biyo yak›t üretimi mümkün olacak.

Pardus 2009 piyasada

TÜB‹TAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araflt›rma Enstitüsü (UEKAE) bünyesinde gelifltirilen ve herkesin kolayca kurup kullanabilece¤i, Linux tabanl› bir iflletim sistemi Pardus’un son sürümü Pardus 2009, kullan›c›larla bulufltu. Pardus 2009’un Kurulum CD'sinde bir masaüstü kullan›c›s›n›n gereksinim duyaca¤› her türlü yaz›l›m bulunuyor. Pardus 2009, bilgisayar teknolojileri hakk›nda temel bilgiye sahip

olan ve kiflisel bilgisayarlar›n› klasik ihtiyaçlar› için kullanabilen tüm kullan›c›lar› hedefliyor. YALI ve PiSi'de yap›lan iyilefltirmeler ile kurulum h›z› 2 kat artan Pardus 2009, ortalama bir bilgisayara 15 dakikada kurulabiliyor. Ayr›ca kurulu sistemde son yap›lan güncellemeleri geri almak, silinen önyükleyiciyi tekrar yüklemek gibi kurtarma ve sorun giderme ifllemleri de yeni YALI ile yap›labiliyor. Gelifltirilen önbellek sistemi ile Paket Yöneticisi ve PiSi art›k çok daha h›zl› çal›fl›yor.

Yeni klonlama merkezi

TÜB‹TAK Marmara Araflt›rma Merkezi’nden sonra Türkiye’de klonlama yapan ikinci merkez ‹nönü Üniversitesi olacak. ‹nönü Üniversitesi Deney Hayvanlar› Üretim ve Araflt›rma Merkezinde gen ve hayvan klonlamas› yap›lmas› için çal›flma bafllat›ld›. Deney Hayvanlar› Üretim ve Araflt›rma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Yusuf Türköz, T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi Doç. Dr. Önder Çelik'in haz›rlad›¤› bir proje do¤rultusunda merkezde gen ve hayvan klonlamak istediklerini, bu konuda TÜB‹TAK'tan onay beklediklerini aç›klad›. Merkezin altyap› olarak klonlama çal›flmalar›na uygun oldu¤unu bildiren Prof. Dr. Türköz, TÜB‹TAK'tan izin al›nd›ktan sonra klonlama çal›flmalar›na bafllanaca¤›n› ifade etti.

Eski telefonlar ihraç edilecek 3G hayat›m›za girdikten sonra eski telefonlar›n yerini de 3G uyumlu telefonlar alacak. Ancak eski telefonlar bofla gitmeyecek. Ulaflt›rma Bakanl›¤›'n›n mevcut telefonlar› çöpe gitmekten kurtaracak proje üzerinde çal›fl›yor. ‹lk etapta görüntülü konuflturamayan 8 milyondan fazla cep telefonu, firmalar›n toplama merkezlerinde bak›mdan geçirilip garanti belgesi düzenlenecek. Ard›ndan düflük vergiyle Uganda, M›s›r ve Irak'a ihraç edilecek.

Türk robotu Japonya yolcusu Gazi Üniversitesi ''RoboGazi'' toplulu¤unun Asya Pasifik Yay›n Birli¤i'nin (ABU) organizasyonuyla gerçeklefltirilen ''ROBOCON'' ulusal robot yar›flmas›nda birinci seçilen ''yolcu robotu'', Japonya'da düzenlenecek uluslararas› yar›flmada Türkiye'yi temsil edecek. Gazi Üniversitesi Teknik E¤itim Fakültesi Ö¤retim Üyesi ve toplulu¤un akademik dan›flman› Prof. Dr. Ömer Faruk Bay, Gazi Üniversitesi Teknik E¤itim Fakültesi Robot Toplulu¤u olan RoboGazi'nin yüksek teknolojiyi sat›n almak yerine üretmeyi ve bu konuda uzmanlar yetifltirmeyi hedefledi¤ini belirtiyor.

Formula-G ve Hidromobil A¤ustos’ta

TÜB‹TAK Formula-G ve Hidromobil Yar›fllar›, 8-9 A¤ustos 2009 tarihleri aras›nda ‹zmir P›narbafl› Yar›fl Pisti’nde yap›lacak. ‹lki 1985’te ‹sviçre’de gerçeklefltirilen günefl enerjisiyle çal›flan otomobillerle yap›lan yar›fllar, ülkemizde de TÜB‹TAK taraf›ndan düzenleniyor. Türkiye’nin her yerinden üniversite tak›mlar›n›n kendi ürettikleri araçlarla kat›ld›klar› yar›fllardan TÜB‹TAK FormulaG bu y›l 5. kez, TÜB‹TAK Hidromobil ise 3. kez gerçeklefltirilecek. Geçen yüzy›l›n bafl›ndan beri var olan yaln›zca elektrikle ilerleyen otomobil düflüncesi, çevre koruman›n artan önemine paralel olarak üzerinde daha çok konuflulan bir konu haline geldi. Alternatif enerji kaynaklar› konusunda kamuoyunda

fark›ndal›¤› yükseltmek, araflt›rmac›lar› enerji kaynaklar›yla çal›flacak ürünler ortaya koymaya özendirmek amac›yla düzenlenen TÜB‹TAK Formula-G Günefl Arabalar› Yar›fl› ve TÜB‹TAK Hidromobil Hidrojen Arabalar› Yar›fl›, ö¤rencilerin yarat›c› fikirlerini üretime geçirebilmelerine ve kendilerini gelifltirebilmelerine de imkan sa¤l›yor. 2009 y›l›nda, 40 Günefl Arabas› tak›m› ve 21 Hidromobil tak›m› yar›fllara kat›lmak için baflvurdu.

Biliflim Zirvesi "Yeni Dünya”y› konuflacak

7-10 Ekim 2009 tarihleri aras›nda TÜYAP Beylikdüzü Fuar ve Kongre Merkezi'nde düzenlenecek olan Biliflim Zirvesi'09'un bu y›lki ana temas› 'Yeni Dünya Yeni Yaflam'. Biliflim Zirvesi'09'da telekom, esa¤l›k/tele sa¤l›k, enerji, savunma ve yeni medya konferanslar› ile ifl dünyas›na yönelik ifl çözümleri ve teknoloji oturumlar› yer alacak. Biliflim Zirvesi'09 kapsam›nda düzenlenecek 'Genç Zirve' ise bu y›l

yeni dünyan›n gençlerini biraraya getirerek, gençlerin fikirlerini ve projelerini yar›flt›racak. 2000 y›l›ndan bu yana düzenlenen ve uluslararas› bir etkinlik olarak sektöre ›fl›k tutan 'Biliflim Zirvesi'09, farkl› sektörlerdeki ifl ve biliflim profesyonellerini, sivil toplum kurulufllar›n›, akademisyenleri, siyasileri ve üst düzey kamu yöneticilerini de a¤›rlayarak, biliflim kullan›m›n› tüm ifl dünyas›n›n paylafl›m›na sunuyor.

Röportaj

Türkiye 3N’ye en do¤ru zamanda geçti

Ulaflt›rma Bakan› Binali Y›ld›r›m, telekomünikasyonda yeni teknolojilerin Türkiye’ye geç gelmesini serbestleflmenin ve özellefltirmenin geç gerçekleflmesine ba¤l›yor. Ancak Y›ld›r›m’a göre Türkiye 3N’ye geç kalmad›, aksine en uygun zamanda geçti. Bundan sonra geliflmelerin daha h›zl› olaca¤›n› müjdeleyen Y›ld›r›m, Türkiye’nin 4G (4. Nesil) teknolojisine de yak›n bir zamanda kavuflaca¤›n› ifade ediyor.

Türkiye’de telekomünikasyon alan›nda özel ve kamu taraf›nda toplam Ar-Ge harcamalar› 2007’de 6,4 milyar TL’yi buldu. Ancak telekomünikasyonda Ar-Ge ve inovasyon sadece parayla de¤il kamunun çizdi¤i s›n›rlarla da ilgili. Ulaflt›rma Bakan› Binali Y›ld›r›m, sektörde faaliyet gösterecek iflletmecilerin Ar-Ge’ye yönelik teflviki ve yerli üreticilerin desteklenmesi konusunda çal›flmalar yapt›klar›n› ve bu konuda bir istikrar sa¤lamay› amaçlad›klar›n› söylüyor. “3N hizmet sunumunda tedarikçi firmalara Ar-Ge flart› getirdik. Bu flart›n ülkemizde Ar-Ge faaliyetlerine ve istihda-

ma katk› sa¤layaca¤›n› düflünüyoruz” diyen Y›ld›r›m’a göre Türkiye 3N’ye flartlar›n› olgunlaflt›rd› ve uygun bir zamanda geçti. Y›ld›r›m, “Uygun olan en k›sa sürede 4G teknolojileri de gelir” diyor. 3N’den sonra telekomünikasyon sektöründe devlet en çok hangi alanlar› destekleyecek? Devletin telekomünikasyon sektörüne en önemli hizmeti, bu sektörde faaliyet gösterecek iflletmecilere uygun yat›r›m ve hizmet sa¤lama ortam› ve rekabet flartlar›n›n oluflturulmas›, yenilikçili¤in ve yeni hizmetlerin ortaya ç›kar›lmas›n›n teflviki, sektördeki tüketi-

cilerin haklar›n›n korunmas› ve buna yönelik tedbirlerin al›nmas› olacak. Telekom teknolojileriyle bilgi toplumuna do¤ru Ar-Ge konusunda nas›l teflvikler planlan›yor? Bu do¤rultuda bilindi¤i üzere 12 Mart 2008 tarihli Resmi Gazete’de yay›nlanan 5746 say›l› Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakk›nda Kanun ile Türkiye genelinde teknolojik bilgi üretilmesi, üretim kalitesi ve verimlili¤in art›r›lmas› amaçland›. Bu Kanun ile; • Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Kanunlar›nda bulunan

yüzde 40 olan Ar-Ge indirim oran› yüzde 100’e ç›kar›ld›. • Ar-Ge personelinin ücretlerine yüzde 80 oran›nda gelir vergisi istinas› verildi. • Ar-Ge personelinin ücretlerinden dolay› ödenmesi gereken sosyal sigorta iflveren hissesinin yüzde 50’lik k›sm› 5 y›l süreyle Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan karfl›lanacak. • Ar-Ge Kanunu kapsam›nda yap›lan sözleflmelerle ilgili Damga Vergisi istinas› getirildi. • Yine üniversite mezunu gençlerin yenilik ve teknoloji odakl› fikirlerini sunmalar› ve bunlar›n uygun görülmeleri halinde 100 bin TL’ye kadar hibe fleklinde yard›m yap›lmas› imkan› söz konusu. Bunun yan›nda, bilgi iletiflim sektöründe Ar-Ge faaliyetleri yürüten firmalar›n Bakanl›¤›m›zca desteklenmesi de düflünülen hususlar aras›nda yer alabilecek. 3N, WiFi, WiMax teknolojilerinin Türkiye için stratejik önemleri nedir? 3N teknolojilerle spektrum daha etkin kullan›labiliyor. Di¤er bir ifadeyle; hem ses hem görüntü görüflme imkan› sa¤lan›rken, bilgiye daha h›zl› (veri iletimi) ulafl›lmas› söz konusu olacak. Bir di¤er iletiflim teknolojisi, WiMax’in teorikte 75Mbit/s’lik iletim h›z› ve 50 km’lik bir alan içinde bilgi iletimi sa¤layabilmesi bu teknolojinin cazibesini art›r›yor. Yine WiMax flebekelerin, kurulufl kolayl›¤›, genifl kapsamas›, esnekli¤i, tüm dünyada ayn› standartlar ve frekanslar›n söz konusu olmas›, ucuz müflteri ekipman› sayesinde yay›l›m›n›n kolay ve h›zl› olmas› bekleniyor. WiFi teknolojiyi birço¤umuz ev ve iflyerlerimizde kablosuz internete ba¤lanmak

için kullanmaktay›z. Lisans gerektirmeyen frekanslarda çal›flan WiFi, di¤er kablosuz çözümlere göre daha ucuz ve kolay al›n›p kurulabiliyor. Halk›m›z›n geniflbant teknolojilerinden azami derecede istifade etmesini sa¤lamak bilgi toplumuna giden yolda büyük önem arz ediyor. Bilgi toplumu olma hedefine ilerleyen toplumumuzun tüm bu iletiflim teknolojilerini kullanarak bilgiye daha h›zl› ve etkin ulaflmas› amaçlan›yor. Geç kalmam›z›n nedeni serbestleflme ve özellefltirme Telekomünikasyondaki yenilikleri geriden takip etmek zorunda kal›yoruz, neden? Sektörde yeni teknolojilere ait hizmetlerin sunulmas›n›n gecikmesinde, ülkemizde Avrupa’ya göre daha geç gerçekleflen serbestleflme ve özelleflmenin etkisi büyük oldu. Nitekim 2004’te gerçekleflen serbestleflmenin ard›ndan sektörde faaliyet gösteren lisans verilmifl, iflletmeci say›s› artm›fl, daha yüksek rekabet ortam›yla yeni teknolojilerin ve hizmetlerin pazara girifli h›zlanm›flt›r. Serbestleflmenin geç yap›lmas›, rekabetin ve dolay›s›yla yeni teknolojilerin ülkemize geç ulaflmas›na neden oldu. Bununla birlikte, art›k serbest bir telekomünikasyon

piyasas›na sahip bulunuyoruz ve bundan sonra daha iyiye gidece¤imizi düflünüyorum. Di¤er taraftan teknoloji üreten bir ülke olabilmemiz için, ArGe çal›flmalar›n›n art›r›lmas› ve desteklenmesi gerekiyor. Bu aç›dan biraz önce ifade etti¤imiz teflvik kanunu önemli bir kilometre tafl› niteli¤inde. Ülkemizin potansiyeli büyük Telekomünikasyon sektörü Ar-Ge ve inovasyon konusunda kapasitesini yeterince kullan›yor mu? Bunun geliflmesi için devletin izledi¤i özel bir strateji var m›? Kapasitenin tam anlam›yla kullan›ld›¤›n› söylemek zor. Ülkemiz büyük bir potansiyele sahip ve bunun harekete geçirilmesi gerekiyor. Sektörün büyümesinde ve devaml›l›¤›n›n sa¤lanmas›nda önemli etkenlerden birisi yerli Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinin desteklenmesi olacak. Daha önce belirtildi¤i üzere, Ar-Ge Kanunu ile bu çal›flmalar destek kapsam›na al›nd› ve destekler art›r›ld›. ‹letiflim sektörüne iliflkin bir uygulama olarak 3N yetkilendirmesi ihalesi örnek gösterilebiliyor. Bilindi¤i üzere; Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu’nun gerçeklefltirdi¤i 3N hizmet ve altyap›lar›na iliflkin yetkilendirmede; iflletmecilere, yapacaklar› altyap› yat›r›mlar›nda yerli imalat flirketleriyle iflbirli¤i yapmalar› ve yerli istihdam sa¤lamalar› zorunlu hale getirildi. Bu amaçla; • fiebekeye iliflkin yat›r›mlar›n (donan›m, yaz›l›m) en az yüzde 40’›n›n, üç y›l içinde aflamal› olarak en az 500 mühendisin çal›flt›¤› B‹T alan›nda Ar-Ge projeleri gelifltirmek üzere Türkiye’de kurulmufl 13

Röportaj

Ar-Ge merkezi bulunan tedarikçi flirketlerden sa¤lanmas› • En az yüzde 10’unun da Türkiye’de ürün ve sistem gelifltirmek üzere kurulmufl olan KOB‹ niteli¤indeki tedarikçilerden sa¤lanmas› gibi yükümlülükler getirildi. Bu do¤rultuda; 3N hizmetlerin altyap› yat›r›mlar› için ayr›lan fonlar›n olabildi¤ince ülkemizde de¤erlendirilerek ç›kt›ya dönüfltürülmesi, bu sektörde yerli KOB‹’lerin ve üniversitelerin fark›ndal›¤›n›n oluflturulmas› ve yerli istihdama katk› sa¤lanmas› amaçland›. Bu konu ayn› zamanda 10. Ulaflt›rma fiuras› kapsam›nda tüm ilgili kurum/kurulufllar›n temsilcilerinin kat›l›m›yla ele al›nacak.

4N teknolojilerini; en az 100 Mbps veri iletimine imkân tan›yan bir standart olarak niteliyor, kimileri ise her an, her yerden kesintisiz iletiflime olanak sa¤layan bir sistem olarak görüyor. Bu konuda çal›flmalar ve spekülasyonlar hala devam ediyor olsalar da, flu aflamada gelinen noktada 4N teknolojilerinin muhtemelen OFDM tekni¤ine dayanaca¤›n›, tamamen IP tabanl› olacaklar›n› ve bu teknolojiler üzerinden çok yüksek h›zda veri iletmenin mümkün olaca¤›n› söyleyebiliriz. LTE ve WiMAX gibi OFDM tabanl› teknolojilerin 4N’ye giden yolda önemli kilometre tafllar› olabilece¤ini söylemek mümkün. Ülkenin

4G için devletin bir öngörüsü ya da Ar-Ge stratejisi var m›? Uygulamaya geçiflte bu kez AB’yi yakalayabilir miyiz? fiu anda 4G ya da 4N (Dördüncü Nesil) olarak da ifade edilebilecek ve geniflbant veri iletimine imkân tan›yacak teknolojilerin neler oldu¤u, flebeke mimarisi ve hangi özellikleri tafl›yaca¤› konusunda Uluslararas› Telekomünikasyon Birli¤i (ITU) ve di¤er kurulufllarca resmi bir karar al›nm›fl de¤il. Kimileri

yetkili kurum ve mercileri bu konudaki geliflmeleri yak›ndan takip ediyor ve buna göre strateji gelifltiriyor.

3N’ye geçiflte sorunlar yafland› m›? Bildi¤iniz üzere, yak›n bir geçmiflte 3N hizmetlerini yetkilendirdik, ço¤u Avrupa ülkelerinin 3N’ye geçiflleri sanc›l› oldu¤u halde biz uygun say›lan bir zaman diliminde yetkilendirme yapt›¤›m›z için ülke olarak 3N’ye geçifli sorunsuz bir flekilde atlatmak-

tay›z. 3N hizmet sunumunda tedarikçi firmalara Ar-Ge flart› getirdik. Bu flart›n ülkemizde Ar-Ge faaliyetlerine ve istihdama katk› sa¤layaca¤›n› düflünüyoruz. Teknolojideki ilerlemelere paralel olarak 4N yetkilendirmesinde de Ar-Ge deste¤imizi 3N paralelinde de¤erlendirmek gerekir diye düflünüyorum. Burada önemli olan, yetkilendirmeleri ülkemiz flartlar› çerçevesinde do¤ru zamanda yapmak. 3N’de çok geç kalm›flt›k. Bu geç kalman›n sebepleri neydi, bu konuda neler yapmak gerekli, ne gibi önlemler al›yorsunuz? Öncelikle, 3N teknolojilerinin yetkilendirilmesinde geç kal›nm›fl bir durum bulunmad›¤›n› bilhassa belirtmek istiyorum. Teknolojinin geliflmesini tamamlamas›n›, pazar dinamiklerinin yerine oturmas›n›, teknolojik uygulamalar›n sorunsuz flekilde hayata geçirilmesini müteakip ülke tecrübelerinden de azami derecede istifade ederek ülkemiz flartlar› çerçevesinde en uygun olabilecek bir zaman diliminde 3N yetkilendirmesini gerçeklefltirdik. Nitekim, baz› AB ülkelerinde 2000’li y›llar›n hemen bafllar›nda yap›lan 3N yetkilendirmeleri olumsuz sonuçlar do¤urmufl, hatta baz› operatörler lisanslar›n› iade etmifllerdir. Halbuki, biz en uygun bir zamanda lisans vererek, 3N’ye geçifl dönemini sorunsuz bir flekilde atlatm›fl bulunmaktay›z. Yetkilendirmeleri, kendi pazar flartlar›m›z ve dinamiklerimiz çerçevesinde, teknolojik geliflmeleri de takip ederek en uygun zaman diliminde yapmak en do¤ru yaklafl›m olacakt›r.

Siemens’in Dönüflümsel Veri Merkezi ile sürdürebilir biliflime do¤ru

Biliflim öyle stratejik bir sektör haline geldi ki hem daha az enerji harcayarak çevreye az zarar vermeli hem de di¤er sektörlerde karbon emisyonunu düflürmeye katk› sa¤lamal›. Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri’nin sundu¤u Dönüflümsel Veri Merkezi stratejisi tam da bu konuda firmalara destek oluyor. Bu strateji, yönetiflim ile çevresel süreklilik ve enerji verimlili¤i gibi hususlar› içeren, dünyan›n sürdürülebilir teknoloji kullan›m›na iliflkin tek bütünsel yaklafl›m›.

Dünyada 30 milyon sunucu var ve bu say› gün geçtikçe daha da art›yor. 2020 y›l›nda biliflim sektörünün neden oldu¤u karbon emisyonunun sivil havac›l›k sektöründen daha fazla olaca¤› tahmin ediliyor. Bu nedenle biliflimde yeflil teknolojilerin önemi hem dünyan›n gelece¤i hem de flirketler için son derece önem kazand›. Dahas› biliflimin di¤er tüm sanayi kollar›nda karbon emisyonunun azalt›lmas›na katk› sa¤lay›c› bir rolü de olmas› gerekiyor. Yani çözümlerinin daha sürdürülebilir olmas› bekleniyor. ‹flte bu noktada Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri sürdürülebilir IT için Dönüflümsel Veri Merkezi stratejisini öneriyor. Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri, bu stratejiyi önce kendisi için uygulad› ve büyük bir tecrübe sahibi oldu. Örne¤in, Almanya’daki veri merkezlerinin say›s›n› 100’den 30’a düflüren Siemens IT Çözümleri

ve Hizmetleri, enerji tüketimini yüzde 80 oran›nda azaltt› ve geliflmifl yeni sunucular›n› devreye ald›. So¤utma için yer alt› sular›n›n, ›s› üretimi için at›klar›n kullan›m› gibi uygulamalar da, çevreye duyarl› ve ekonomik sonuçlar elde edilmesine katk› sa¤lad›. Dönüflümsel Veri Merkezi, Sürdürülebilir IT modelinin anahtar bir unsuru. Bu model, yönetiflim ile çevresel süreklilik ve enerji verimlili¤i gibi hususlar› içeren, dünyan›n sürdürülebilir teknoloji kullan›m›na iliflkin tek bütünsel yaklafl›m›. Dönüflümsel Veri Merkezi, merkezi olmayan enerji yönetimi çözümleri, su bilgi sistemleri, emisyon, veri de¤iflimi, telematik, ak›ll› flebeke enerjisi da¤›t›m› ile e-sa¤l›k altyap›s› gibi konular› kaps›yor. Dönüflümsel Veri Merkezi çözümünün alt›nda üç ana unsur yat›yor: Aktif Enerji Yönetimi, Kurumsal Sanallaflt›rma ve Biliflim Otomasyonu.

Aktif Enerji Yönetimi: Finansal, çevresel ya da sosyal, hangi alanda olursa olsun sürdürülebilirli¤i sa¤laman›n yolu, enerjinin verimli kullan›ld›¤› Dönüflümsel Veri Merkezi’nden geçiyor. Aktif Enerji Yönetimi kavram›, etkin güç ve so¤utma, güç yönetimi ile mikroifllemci flasisi tasar›mlar›, kabin de¤ifltirme ve çevresel kontrollere iliflkin en iyi uygulamalar› içeriyor. Computational Fluid Dynamic (CFD) modelleri, s›cak ve so¤uk hava sirkülasyonunu azaltmakla kalmayan, ayn› zamanda potansiyel so¤utma problemlerini de ortadan kald›ran daha ileri bir veri merkezi tasar›m› yaratmak için kullan›l›yor. Kurumsal Sanallaflt›rma: Dönüflümsel Veri Merkezi’nin ikinci ana unsuru olan Kurumsal Sanallaflt›rma olgusu, bilgi iflleme kapasitesinin ifl taleplerine uygun olarak tahsis edilen bölümünü artt›r›yor. Kurumsal Sanallaflt›rma, veri iflleme, birlefltirme, iyilefltirme ve sanallaflt›rman›n tüm avantajlar›n› içinde bar›nd›r›yor. Çekirdek veri

merkezi operasyonlar›na standart olmufl bu yaklafl›m, felaket an›nda verilerin kurtar›lmas› ile birlikte ifl devaml›l›¤› hizmetlerini de içeren, yüksek düzeyde eriflilebilir ve hata tolerans› olan bir bilgi iflleme ortam›n›n oluflmas›n› sa¤l›yor. Bu uygulama, Siemens IT Çözümleri ve Hizmetleri flirketinin kendi IT maliyetlerini yüzde 30 oran›nda düflürmesini de mümkün k›l›yor. IT Otomasyonu: Etkin IT yönetimi sa¤layan IT Otomasyon yaklafl›m›, IT Altyap› Kütüphanesi (ITIL) ve IT Hizmet Yönetimi (ITSM) ile tutarl› tek tip standartlar uyguluyor. IT Otomasyon çözümleri, olay, sorun, konfigürasyon, de¤ifltirme, yaz›l›mlar, finansal veriler, süreklilik, eriflilebilirlik ve kapasite gibi tüm IT ifllemlerinin uygulanmas› ve yönetimine yönelik olarak kullan›l›yor. Dönüflümsel Veri Merkezi’nin üç ana unsuru olan Aktif Enerji Yönetimi, Kurumsal Sanallaflt›rma ve IT Otomasyonu, benzersiz bir de¤ere sahip, uzun süreli veri süreklili¤i sa¤l›yor.

Dönüflümsel Veri Merkezi, merkezi olmayan enerji yönetimi çözümleri, su bilgi sistemleri, emisyon, veri de¤iflimi, telematik, ak›ll› flebeke enerjisi da¤›t›m› ile e-sa¤l›k altyap›s› gibi konular› kaps›yor.

Dosya - Gülizar Büyükkara

Telekomünikasyonda inovasyon h›z› yavafl

“Toplumsal geliflimin kald›rac›” olarak tan›mlanan telekomünikasyon gerçekten de tüm dünyada hemen her sektörden daha önce ilerliyor ve toplumsal geliflime büyük katk› sa¤l›yor. Türkiye’de de durum farkl› de¤il, Ar-Ge’ye ve inovasyona yat›r›m yapan en önemli sektörlerden biri telekomünikasyon. Oysa d›flar›dan bakt›¤›m›zda durumumuz pek de iç aç›c› görünmüyor. Avrupa’n›n 5-6 y›l önce kullanmaya bafllad›¤› 3 G’ye (3. Nesil) yeni geçtik. 4G (4. Nesil) flu anda sadece uzun vadede hayalleri süsleyen bir teknoloji. Belki de gereken düzenlemeler yap›lsa flu anda 3G yerine 4G’ye yat›r›m yap›yor olabilir, mobil numara tafl›ma yerine sabit – mobil hatlar aras› tafl›may› tart›fl›yor olabilirdik. Telekomünikasyon sektörü tüm hareketlili¤ine ve zenginli¤ine ra¤men uzun zamand›r çözülemeyen sorunlar›yla bo¤ufluyor ve bu nedenl e inovasyon h›z› düflüyor.

3G’nin hayata geçti¤i 2009 Temmuz ay›, telekomünikasyon aç›s›ndan Türkiye’nin en önemli dönemlerinden biri oldu. “Telefon konuflmak için de¤il haberleflmek içindir” denilen dönemler böylece geri kald›. Art›k içerik ve hizmetler her zamankinden daha önemli. Bu nedenle Ar-Ge ve inovasyon hem teknolojilerin hakk›n› vermek hem müflteriyi memnun etmek hem de rekabet edebilmek için hayati birer unsur haline geldi.

3G: 3G yani 3. Nesil, cep telefonundan ya da bilgisayar›ndan h›zl› internet ba¤lant›s› ve servisler sa¤layan yeni mobil teknolojinin ismi. 3G, Uluslararas› Telekomünikasyon Birli¤i taraf›ndan tan›mlanan; GSM EDGE, UMTS, CDMA2000, DECT ve WiMAX teknolojilerini kapsayan bir standartlar ailesi. Verilen hizmetler aras›nda mobil kullan›c›lar için genifl-alanda kablosuz telefon görüflmeleri, görüntülü aramalar ve kablo-

suz veri aktar›m› var. 2G ve 2.5G hizmetleriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda, 3G eflzamanl› konuflma ve veri hizmetleriyle daha yüksek veri h›zlar›n› (HSPA+ ile inifl yolunda 14.4 Mbit/s ve ç›k›fl yolunda 5.8 Mbit/s'e ulaflan h›zlar›) destekliyor. Türkiye 30 Temmuz itibari ile 3G hizmetlerinden faydalanmaya bafllad›. 3G lisanslar ise 28 Aral›k 2008’de yap›lan ihale ile 3 mobil opera-

Son dönemlerde telekomünikasyon sektörünün gündemini meflgul eden teknolojiler asl›nda bu alanda Ar-Ge ve inovasyonun da çekirde¤ini oluflturuyor. Bu nedenle 3G, Wimax ve LTE teknolojilerini k›saca ele almakta fayda var. 19

Dosya

tör aras›nda paylafl›ld›. Buna göre A Tipi 3G lisans› Turkcell’in oldu. Aç›k artt›rmada Turkcell 358 milyon euro önermiflti. B Tipi 3G lisans› ise Vodafone ald›. B tipi lisans ihalesinde iki kat›l›mc› olan Vodafone ve Avea 250 milyon euro yaz›l› teklif verdiler. Ancak çekilen kura sonucu bu lisans Vodafone’un oldu. C Tipi 3G lisans› ise Avea’n›n oldu. Avea, C tipi lisans ihalesi için kat›l›mc› tek firma olarak 214 milyon euro teklif verdi ve ihaleyi kazand›. Wimax: WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access), IEEE 802.16 standartlar›n› kullanan aletler için bir sertifika iflareti. Verici antenden yaklafl›k 50 km mesafeye kadar bir etki alan› ve 75 Mbps indirme ile bir çeflit kablosuz ba¤lant› sistemi olan WiMAX’in mevcut servislere nazaran daha uygun fiyatl› bir alternatif

sunarak büyüyece¤i düflünülüyor. WiMAX sat›fl›n›n 2010’a kadar 10 milyon adedi geçece¤ini öngörülüyor. LTE (Long Term Evolution – Uzun Dönemli Dönüflüm) ya da 4G: Mobil telefon a¤lar›ndaki h›z› artt›rmak için flu anda üzerine çal›fl›lan ve uygulanan radyo teknolojisi. LTE’ye 4 nesil telefon hizmetleri de demek mümkün ancak asl›nda 3.9G demek daha do¤ru. fiu anda dünyada pek çok Telekom firmas› 4G üzerine çal›fl›yor ve çok büyük yat›r›mlar yap›yor. Mobil cihazlarda video devri 3G ile bafllasa da yüksek çözünürlüklü video devri 4G ile aç›lacak. Türkiye’nin mobil teknolojiler konusunda geldi¤i yer henüz 3G. Oysa 3G uzun y›llard›r dünyada kullan›lan bir teknoloji. Bugün bir Afrika ülkesi olan Fas bile 2006’dan beri 3G kullan›yor. Üçüncü ne-

10 fikirden biri baflar›l›ysa yeterli Turkcell Servis ve Ürün Gelifltirmeden Sorumlu Genel Müdür Yard›mc›s› Cenk Bayrakdar Türkiye’de çok nitelikli insan kayna¤› var. Ancak, önemli olan nokta, bu nitelikli insan kayna¤›na Ar-Ge yapabilecekleri altyap›y›, deste¤i ve vizyonu sunabilmek. 2003 y›l›nda Türkiye’nin ilk teknoloji öngörü projesi Vizyon 2023 TÜB‹TAK önderli¤inde gerçeklefltirildi. Bu projenin ç›kt›s› olan, Türkiye’nin uzun vadeli Ar-Ge ve teknoloji yol haritas›n›n hayata geçirilmesi kritik önemli. Ayr›ca bu plan›n her y›l gözden geçirilerek, geliflme ve ihtiyaçlara göre revize edilmesi gerekiyor. Dünyada geliflmifl tüm ülkeler bu konuya önem veriyor ve teknolojik öngörü çal›flmalar›n› sistematik olarak planl›yor, ç›kt›lar›n› hayata geçiriyor ve düzenli olarak revize ediyorlar. Art›k dünya, bilgi dünyas›. Ülkelerin mevcut kaynaklar›n› göz önünde bulundurarak, dünyada en az bir alanda en iyi olmay› hedeflemesi ve bu alana yat›r›m yapmas› gerekiyor. Özellikle bu alanda Ar-Ge destekleri giriflimcilere ve Ar-Ge yapan flirketlere h›zl› ve etkin bir flekilde aktar›lmal›. Inkübasyon ve risk sermayesi altyap›lar›n›n da aciliyetle kurulmas› çok faydal› olur. Bazen dünyay› de¤ifltiren fikirler hiç umulmad›k yer ve kiflilerden ç›kabiliyor. Ar-Ge kaynaklar›n› aktar›rken biraz daha fazla risk al›nabilir. ‹novasyon konusunda en ileri olan ülkeler aras›nda yer alan ‹srail, 10 giriflimden birinin baflar›l› olmas›n›n son derece kabul edilebilir bir oran oldu¤unu savunuyor. Bazen öyle fikirler ortaya ç›k›yor ki, 100 tane Ar-Ge projesini finanse edebiliyor. 20

sil Avrupa'ya 5 y›l önce geldi. 10 milyar dolara lisanslar› sat›ld›. Avrupa Politikalar› Merkezi (Center for European Policy Studies-CEPS) ad›na, Prof. Andrea Renda, Dr. Selen Guerin ve Dr. Emrah Arbak taraf›ndan haz›rlanan "Bilgi Toplumu ve Medya" Bafll›kl› 10. Fas›l Hakk›nda Etki De¤erlendirmesi raporunda söylenenler asl›nda telekomünikasyon alan›nda Avrupa’ya oranla durumumuzu çok güzel yans›t›yor: “Telekomünikasyon alan›nda, Avrupa Komisyonu taraf›ndan Kas›m 2008’de yay›nlanm›fl bulunan en son ‹lerleme Raporu’nda, Türkiye’nin AB müktesebat› ile kademeli uyu-

munda ilerleme kaydetmekte oldu¤unu kabul edilmifltir. Ancak, evrensel hizmet, yetkilendirme ve özellikle ‹SS (Internet Servis Sa¤lay›c›l›¤›) pazar›nda olmak üzere sabit hatl› telefon sektöründe rekabeti teflvik etme ihtiyac› da dahil bir dizi konuda hala çözümlendirilmemifl endifleler bulunmaktad›r. Ayr›ca, operatörlere tarh edilmekte olup, özellikle mobil iletiflim sektöründe pazara girifl, yayg›nl›k ve kullan›m yo¤unlu¤una zarar verdi¤i ispatlanm›fl bulunan iletiflim vergilerinin azalt›lmas›na yönelik ihtiyaç da söz konusudur. Son olarak ise, sektör düzenleyicisi olan kurumun göreceli ba¤›ms›zl›¤›n›n Tür-

kiye’nin bu alandaki büyümesine zarar verece¤i tespit edilmifltir” Türkiye’de cep telefonu penetrasyonu 65 milyonluk bir cep telefonu kullan›c› kitlesi sayesinde yüzde 85’leri geçti. Ancak bu durum mobil teknolojilerin tamamen verimli kullan›ld›¤› anlam›na gelmiyor. Ancak 3G’nin gelmesi geç olmas›na ra¤men büyük bir ad›m. Çünkü cep telefonlar›n›n yüksek penetrasyonu 3G ile birleflince dijital uçurum biraz daha azalm›fl olacak. Avea Katma De¤erli Servisler Direktörü Ceyda Y›ld›r›m, 3G teknolojisi ile art›k herkesin h›zl› internet kullan›c›s› hali21

Dosya

ne gelece¤ini ifade ediyor. Bu sayede ülkemizdeki tüm cep telefonu kullan›c›lar› internet üzerinden dünyan›n tüm bilgilerine ulaflabilecek. Bu da Türkiye’nin dijitalleflmesi ve bilgi toplumuna dönüflmesi yolunda büyük katk›lar sa¤layacak. Y›ld›r›m “3G teknolojisi ile Türkiye'de en büyük fark, mobil genifl bant hizmetlerinde olacakt›r. 3G ile film, müzik gibi e¤lence endüstrisinin yap› tafllar›n› oluflturan içeriklere yeni bir eriflim kanal› aç›lm›fl olacak. 3G ile özellikle UGC (user generated content) olarak adland›r›lan kullan›c›lar taraf›ndan üretilen içerikler, facebook, myspace gibi sosyal a¤ ortamlar› ve bunlarla bütünleflik çal›flabilen mobil uygulamalar daha fazla önem kazanacak” diyor. Öte yandan, h›zl› mobil internet, mobil ticareti desteklemek amac›yla gelifltirilen teknolojiler ve bunlar›n olanak tan›yaca-

¤› sponsorlu hizmetler, reklam, mobil ödeme ve ticaret, mesajlaflma ile müzik/video servisleri geliflecek. Bu gibi hizmetlerin geliflmesi elbette kendi kendine olmuyor. Telekomünikasyon firmalar› çok büyük yat›r›mlar yaparak yeni uygulama ve hizmetler gelifltiriyorlar. Ancak devletten de baz› beklentileri var. Turkcell Servis ve

Avea Teknopark bir teknoloji üssü olacak Avea Katma De¤erli Servisler Direktörü Ceyda Y›ld›r›m Ar-Ge’nin bir flirketin sürdürülebilir baflar›s›n›n en önemli faktörlerinden biri oldu¤unu düflünüyorum. Avea olarak bu y›l içerisinde Ar-Ge çal›flmalar›na h›z vermek ve inovatif projeler gelifltirmek amac›yla Ümraniye’de Avea Teknopark’› hizmete açt›k. Türkiye’nin teknoloji üssü olmas› amac›yla tasarlad›¤›m›z bu merkez ile inovasyona ve sektör geliflimine katk›da bulunaca¤›m›za yürekten inan›yoruz. Öte yandan, gerçeklefltirece¤imiz Ar-Ge çal›flmalar›m›zla d›fla ba¤›ml›l›¤›m›z azal›rken, ülkemizde istihdam, bilgi birikimi ve teknolojinin geliflimine katk› sa¤lamay› hedefliyoruz. Teknoloji alan›nda faaliyet gösteren flirketlerin Ar-Ge departmanlar›n›n etkin bir flekilde çal›flmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Çünkü bu alanda faaliyet gösteren flirketler dünyadaki rakipleriyle rekabet edebilmek için ürünlerini gelifltirmek zorundalar. 22

Ürün Gelifltirmeden Sorumlu Genel Müdür Yard›mc›s› Cenk Bayrakdar “Milli politika oluflturmak aç›s›ndan devletle sektör aras›nda daha yak›n bir iflbirli¤i ve ortak bir bak›fl aç›s› önemlidir. Ar-Ge desteklerinin uygulanmas›nda yaz›l›m sadece bir araç olarak kabul edilmemeli. Yani tekni¤in bilinen durumunu gelifltiren bir bulufl, bilimsel literatürde gelifltirme ya da araflt›rma (research) riski içermiyor olsa da, çal›flman›n yaz›l›m içermesi de¤er tafl›mal›. Sonuçta tüm di¤er alanlarda verilen Ar-Ge destekleri gibi yaz›l›m çal›flmala-

Firmalar›n çal›flmalar› ise ArGe olarak de¤erlendirilmedi¤inden projeleri ço¤unlukla destek alam›yor” diyerek operatörlerin s›k›nt›lar›na dikkat çekiyor.

r›na verilen desteklerin art›r›lmas›n› bekliyoruz” diyor. “Yeni Ar-Ge destek yasalar›nda yaz›l›ma özel bir yer verilmeye çal›fl›ld›¤›n› söyleyen Bayrakdar, teknoloji serbest bölgeleri ile ilgili de¤ifliklik tasla¤›nda seri üretimin vergiden muafiyeti düzenlemesinin asl›nda imalat sanayini hedeflese de yaz›l›m sektörü için önemli oldu¤unu belirtiyor. Y›ld›r›m “Sektör oyuncular› olarak içinde yaz›l›m kullan›m› olan her tür çal›flman›n Ar-Ge olarak nitelendirilmesi gerekti¤ine inan›yoruz. Devlet taraf›nda desteklerin Ar-Ge’den çok ‘yenilik’ yakla-

fl›m› ile yaz›l›ma verilmesi ile çözüm üretilmeye çal›fl›ld›. Yeni Ar-Ge destek yasas›nda bu yaklafl›m görülüyor. Fakat, henüz çok küçük boyutlarda olan sektör firmalar› için yasayla çözüm getirilmeli. Hiçbirinin 50 kifli üzerinde Ar-Ge merkezi kurabilme flans› yok. Yasadan yararlanman›n di¤er yöntemi olan proje bazl› yaklafl›mda ise yine Ar-Ge d›fl›nda ç›k›fl yok.

Borusan Telekom Genel Müdürü Mehmet Bafler ise sabit hatta rekabet flartlar›n›n henüz tam olgunlaflmad›¤›n› bu nedenle hem alternatif operatörlerin hem de müflterilerin dezavantajl› durumda oldu¤unu ifade ediyor. Bafler “ECTA’n›n (European Competitive Telecommunications Association) yapt›¤› denetimlere göre rekabet konusunda ‹ngiltere’de bir numara, Türkiye ise sonuncu. Rekabet olmay›nca da flirketler oyun alan› bulam›yor. Oyun alan› olmay›nca para, para olmay›nca da yeterince inovasyon olmuyor. Bu nedenle rekabeti etkin bir flekilde tesis edecek düzenlemeler gerekiyor” diyor.

Telekomda inovasyon için rekabette eflitlik Borusan Telekom Genel Müdürü Mehmet Bafler Avrupa bizden çok daha iyi. Ama Türkiye’ye genel olarak bakarsak telekomünikasyon sektörü inovasyon aç›s›ndan geri de¤il. Di¤er sektörlere göre daha iyi. Zaten bu sektör lokomotif bir sektör oldu¤u için geride kalmas› pek mümkün de¤il. Cep telefonu ve mobil telefonunda da çok ciddi penetrasyon var. Bu ekonomik flartlara veya e¤itime ba¤l› de¤il. Fakat Türkiye dünyaya göre telekomünikasyonda geri çünkü rekabet tam yerleflmifl de¤il. Rekabet deyince çok fazla operatörün oldu¤u, müflteriye farkl› farkl› hizmetlerin sunuldu¤u, düzenlemeler sayesinde herkesin rahatça hareket edebildi¤i ve bir oyuncunun daha avantajl› durumda olmad›¤› bir ortamdan söz ediyoruz demektir. Yani di¤er oyuncular›n elin kolunun ba¤lanmad›¤› bir ortam. Bu konuda da yerimizde saym›yoruz ilerleme var ama istedi¤imiz gibi de¤il. 23

Röportaj

Devlet telekomünikasyonda rekabete destek olmuyor Serbest Telekomünikasyon ‹flletmecileri Derne¤i (TELKODER) Yönetim Kurulu Baflkan Vekili Tanju Erkoç, “E¤er serbestleflmenin gerektirdi¤i tüm flartlar yerine getirilmifl olsayd›, bugün telekomünikasyon alan›ndan 40 milyar dolarl›k bir gelir elde edilebilirdi” diyor. Di¤er sektörlere etkileri hesaba kat›ld›¤›nda rakam daha da büyüyor. Bu nedenle Erkoç, devletin en az›ndan serbestleflme ve rekabet konusunda destek olmasa bile köstek olmamas› gerekti¤ini söylüyor.

Serbest Telekomünikasyon ‹flletmecileri Derne¤i (TELKODER) uzun süredir telekomünikasyon alan›nda rekabetin geliflmesi için çal›fl›yor. Özellikle Türk Telekom ve di¤er sabit operatörler aras›nda dengeli bir rekabet için mü-

cadele eden kurumun 2009 y›l› için bekledi¤i pek çok düzenleme var. TELKODER Yönetim Kurulu Baflkan Vekili Tanju Erkoç, Türkiye’nin telekomünikasyon alan›nda durumunun özellikle OECD ülkelerine nazaran çok iyi olmad›¤›n› bu durumun ekonominin di¤er alanlar›na da yans›d›¤›n› ifade ediyor. Erkoç’a göre devletin bu yenilikleri bir gelir kap›s› olarak görmesi, di¤er yandan piyasada var olan iflletmecilerin piyasaya yeni girmek isteyenleri kendileri için bir tehlike olarak alg›lamalar› rekabetin önüne geçiyor. Oysa telekomünikasyonda geliflim için rekabet flart, devletin ise en az›ndan bu konuda engel olmamas› gerekiyor. Erkoç, 2009’da yap›lmas› gerekenlerle ilgili uzun bir öneri ve beklenti listesi de s›ral›yor. Telekomünikasyon konusunda neden dünyan›n gerisinde kal›yoruz? Dünyada toplam telekomünikasyon hizmetleri gelirleri 1,5 trilyon dola-

r›, Türkiye dahil 30 ülkeyi kapsayan OECD ülkelerinde ise toplam telekomünikasyon hizmetleri gelirleri 1 trilyon dolar› geçti. Abone bafl›na y›ll›k gelir rakam› olan 193 dolar ile Türkiye 30 OECD ülkesi aras›nda son s›rada yer al›yor. Türkiye bugün dünyan›n 16. büyük ekonomisine sahip olmas›na karfl›n, telekomünikasyon alan›nda elde edilen gelirler s›ralamas›nda ve özellikle de rekabet alan›nda h›zla kat etmesi gereken uzun bir yol var. Serbestleflmenin gerektirdi¤i tüm flartlar yerine getirilmifl olsayd›, bugün telekomünikasyon alan›ndan 40 milyar dolarl›k bir gelir elde ediliyor olabilirdi. Bu geliflmenin di¤er sektörlerde yarataca¤› olumlu etki de hesaba kat›ld›¤›nda, ülke ekonomisine çok daha büyük katk› sa¤lanabilirdi. Bunlar›n yan› s›ra Türkiye, OECD ve AB ülkeleri aras›nda flehir içi telefon görüflmelerinin rekabete aç›lmad›¤› tek ülke olma özelli¤ini de tafl›yor. Bu kronik ve önemli eksikli¤in en k›sa sürede giderilmesiyle birlikte sektörün büyük bir hareketlilik kazanaca¤›na inan›yoruz.

Dünya ile karfl›laflt›r›rsak nas›l bir tablo ortaya ç›k›yor? Türkiye’deki ve dünyadaki duruma karfl›laflt›rmal› olarak bakacak olursak: • Türkiye’de yüzde 7,32 olan geniflbant yayg›nl›k oran› AB ülkelerinde yüzde 22,9, OECD ülkelerinde yüzde 21,6, • Türkiye’de ortalama 1 MB olan internet eriflim h›z› AB ve OECD ülkelerinde 4 MB’in üzerinde, • Türkiye’de yüzde 94,3 olan yerleflik operatörün geniflbant pazar pay› AB ülkelerinde yüzde 45,6, • Türkiye’de yüzde 92 olan yerleflik operatörün sabit telefon pazar pay› AB ülkelerinde yüzde 60. Türkiye’de tam serbestleflmenin ve tam rekabetin sa¤lanmas›yla yukar›daki dünya ortalamalar›na bir kaç y›l içerisinde ulaflmam›z gerekiyor.

Bir baflka deyiflle bu verilere bak›ld›¤›nda, geniflbant konusunda Türkiye’nin Avrupa standartlar›n› yakalayabilmesi için önünde yapmas› gereken çok fley oldu¤u görülüyor. Alternatif iflletmecilerin pazar pay›n›n yüzde 5,6 oldu¤u geniflbant piyasas›nda rekabet ortam›n›n bir an önce iyilefltirilmesi gerekiyor. Bunun için Yerel A¤›n Paylafl›ma Aç›lmas› (YAPA), Veri Ak›fl› Eriflimi (VAE) ve altyap› kurulumunun etkinlik kazanmas› önemli bir gereklilik olarak karfl›m›za ç›k›yor. Bu do¤rultuda, alternatif iflletmecilerin pazar pay› hedefinin bir y›l sonra en az yüzde 20’ye ulaflacak flekilde belirlenmesi ve gerekli düzenleme ve stratejilerin bir an önce hayata geçirilmesi gerekiyor. Devlet telekomünikasyon konusunda en çok hangi alanlar› desteklemeli?

3G, Türkiye için elbette önemlidir. Ancak di¤er önemli konular› da gözden kaç›rmamak gerekiyor. Bunlar›n en önemlilerini Kablo TV flebekesinin özellefltirilmesi, sabit telefon ve internet alanlar›nda rekabetin gelifltirilmesi olarak sayabiliriz. Bu alanlarda devletin destek vermesi de¤il, sadece yolu açmas› bekleniyor. WIFI, Wimax ve di¤er teknolojiler dünya üzerinde ticari uygulamalar› olan teknolojilerdir. Bu teknolojilerin getirece¤i hizmet çeflitlili¤i, h›z ve fiyat avantajlar›ndan ülkemizin de yararlanabiliyor olmas› önemlidir. Ancak bu gibi konular› stratejik olarak görmek yanl›fl. Bu teknolojilerden yararlanabilmek için devletin bir yat›r›m yapmas›, kaynak kullanmas› gerekmiyor. Devletin yapmas› gereken, bu teknolojiler kullan›larak hizmet üretilmesine engel olmamakt›r. 25

Röportaj

Telekomünikasyon alan›ndaki yeniliklerin önüne geçen uygulama örnekleri oldu mu? Telekomünikasyondaki yenilikleri Türk insan›n›n ve özel teflebbüslerinin günü gününe takip etmekte olduklar›ndan emin olabilirsiniz. Ancak devletin bu yenilikleri bir gelir kap›s› olarak görmesi, di¤er yandan piyasada var olan iflletmecilerin piyasaya yeni girmek isteyenleri kendileri için bir tehlike olarak görmeleri sonucunda, telekomünikasyondaki yenilikler ve yeni oyuncular ülkemize gelmekte güçlük yafl›yor. Bu konuda ülke vatandafllar› var olan tekel konumundaki iflletmeler neyi uygun görürse onunla yetinmek durumunda b›rak›l›yor. Buna yönelik onlarca örnek verilebilir. Örne¤in, ülkemizde 1990’l› y›llarda beri var olan kablo flebekesinin geniflbant internet sunumu için kulland›r›lmamas›, 2000 y›l›nda henüz Türkiye’de ADSL

hiç yokken, bu hizmeti vermek isteyen teflebbüslere izin verilmemesi, Wimax ve MVNO (Sanal mobil flebeke hizmeti iflletmecili¤i) gibi çok bilinen uygulamalar için bugün bile izin verilmemesi say›labilir. Telekomünikasyon sektöründe rekabetin önemi nedir? Telekomünikasyon sektöründe Ar-Ge ve inovasyonun gelifltirilmesi için rekabetin gelifltirilmesi gerekir. Serbestleflmenin amac›, sabit ve mobil piyasalarda daha çok iflletmecinin faaliyet göstermesinin sa¤lanarak tam rekabetin tesis edilmesidir. Ancak bu yolla tüketicinin haklar› korunabilir; yat›r›m, istihdam, yerli Ar-Ge art›r›labilir. Yeni Elektronik Haberleflme Kanunu’nda eksik kalan en önemli konulardan birisi, uydu haberleflmesinin Avrupa Birli¤i (AB) normlar›na uygun olarak serbestlefltirilmemesi-

dir. Bugün ülkemizde tek yönlü de olsa ciddi bir uydu yer istasyonu üretimi var. Çift yönlü yer istasyonu üretimi de k›sa bir süre içinde bafllayabilir. Ancak yeni Kanun ile bir yandan Ar-Ge’nin desteklenmesi öngörülürken di¤er yandan Ar-Ge’yi yok edecek TÜRKSAT gibi tekelci yap›lar kuruluyor. Bu da önemli bir çeliflki do¤uruyor. E¤er uydu haberleflmesinin stratejik önemi varsa o zaman ülkemizde de uydu, yer istasyonu ve kontrol yaz›l›mlar› teknolojilerinin geliflmesine izin verilmesi gerekiyor. Bu da ancak söz konusu cihazlar›n serbest bir flekilde kullan›lmas› ve verilecek hizmetlerin gelifltirilmesi sayesinde mümkün olacakt›r. Rekabet konusunda nas›l bir yerdeyiz? Telekomünikasyon hizmetleri alan›nda 10 y›ld›r pazar›n ana yap›s› de¤iflmiyor. Türk Telekom ve üç GSM iflletme-

cisi (Turkcell, Vodafone ve Avea) telekom pazar›n›n ana oyuncular› olmay› sürdürüyor. 2008 y›l sonu verilerine göre ülkemizde 17,5 milyon sabit telefon, 6 milyon geniflbant internet, 65,8 milyon GSM ve 1,1 milyon Kablo TV abonesi bulunuyor. Türk telekomünikasyon sektörünün ana faaliyet alanlar›na ve bu alanlara göre firma da¤›l›mlar›na bak›ld›¤›nda flöyle bir ortam görünüyor: • Sabit telefon: Bu alanda faaliyet gösteren yaklafl›k 20 iflletmeci bulunuyor. Pazar›n yüzde 92’si Türk Telekom’un hakimiyetinde. Bu firman›n ciro büyüklü¤ü yaklafl›k 5,4 milyar TL. Pazarda faaliyet gösteren alternatif iflletmecilerin

toplam pazar pay› yüzde 8, bu firmalar›n toplam ciro büyüklükleri ise 460 milyon TL. • ‹nternet: Bu alanda faaliyet gösteren yaklafl›k 10 adet iflletmeci bulunuyor. Geniflbant internet Türkiye’de yüzde 98,5 oran›nda ADSL teknolojisi ile sa¤lan›yor. Kablo internet kullan›m oran› AB’de yüzde 15,3 iken Türkiye’de sadece yüzde 1,1. Türk Telekom’un sahibi oldu¤u TTNet pazar›n yüzde 93,3’üne, alternatif iflletmeciler yüzde 5,6’s›na, Türksat ise yüzde 1,1’ine sahip bulunuyor. Bu alandaki toplam ciro büyüklü¤ü yaklafl›k 1 milyar TL. • GSM: Bu alanda 3 flirket faaliyet gösteriyor. Bu firmalar›n toplam ciro büyüklü¤ü 13,5 milyar TL’yi buluyor.

• Kablo TV: Bu alanda 1 flirket faaliyet gösteriyor. Pazar›n tamam›na hakim olan bu firman›n ciro büyüklü¤ü yaklafl›k 100 milyon TL. AB ülkelerinde alternatif iflletmecilerin sabit telefon alan›nda pay› yüzde 40, internet alan›nda pay› ise yüzde 56’d›r. Önümüzdeki bir kaç y›l içerisinde hedefimiz ve amac›m›z AB oranlar›na ulaflmak olmal›d›r. Son dönemde at›lan ad›mlar ve Elektronik Haberleflme Kanunu (EHK) kapsam›nda yap›lacak düzenlemelerle birlikte, alternatif iflletmecilerin pay›n›n 2009 sonunda hem sabit telefonda hem de internet alan›nda en az yüzde 10’a ulaflmas› bekleniyor.

ÖNER‹LER TELKODER Yönetim Kurulu Baflkan Vekili Tanju Erkoç 2009’da yap›lmas›n› bekledikleri düzenlemeleri flöyle s›ral›yor: ➤ Sabit Telefon Hizmeti (STH) iflletmecilerine Türk Telekom ile ayn› co¤rafi alan kodlar›ndan “numara tahsis-

leri” yap›lmal›. ➤ Sabit Telefon ‹flletmecilerinin flehiriçi telefon hizmeti vermeleri önündeki tarife yoluyla yap›lan engelleme

➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤ ➤

kald›r›lmal›. BTK karar› ile Hesapl›hatt ve Standarthatt abonelerinin alternatif iflletmecilerden flehiriçi telefon hizmeti almalar› yasaklanm›flt›r. Yasaklanan aboneler toplam abonelerin yüzde 96’s›n› oluflturuyor. “Toptan Hat Kiralanmas›” konusundaki düzenleme en k›sa sürede yap›lmal›. “K›smi Özel Devreler – Partial Private Circuit PPC” konusunda tarifeler ç›kar›lmal›. Toptan telefon tarifeleri perakende s›n›rs›z tarifelere uygun hale getirilmeli. Mobil iletiflim ile rekabetin sa¤lanabilmesi için UMTH (Uzak Mesafe Telefon Hizmeti) iflletmecilerine GSM flebekelerinden ça¤r› bafllat›lmas›na izin verilmeli. “Fiyat s›k›flt›rmas› ve y›k›c› fiyatland›rman›n tespiti ve önlenmesi” konusunda düzenleme yap›lmal›. “Tesis paylafl›m›”, “maliyete dayal› toptan ücretler” ve “de¤iflik pazarlarda etkin piyasa gücüne sahip iflletmecilerin takip edilip pazarlar aras› sübvansiyon yap›lmas›n›n önlenmesi” gibi konular çözümlenmeli. Sabit Numara Tafl›nabilirli¤i uygulamas› 10 Eylül 2009’da bafllat›lmal›. Yal›n ADSL uygulamas› bafllat›lmal› ve Yal›n ADSL tarifeleri mevcut tüm tarife paketleri için geçerli olmal›. ‹nternet ve sabit telefon alanlar›nda iflletmeciler aras›ndaki abonelik geçifli düzenlenmeli. Yerel A¤›n Paylafl›ma Aç›lmas› (YAPA) konusundaki sorunlar giderilmeli. Uydu haberleflmesi serbestlefltirilmesinin önüne kanun ile getirilen k›s›tlama kald›r›lmal›. Kablo flebekesi acil olarak özellefltirilmeli. WiMAX teknolojisi alan›ndaki frekans tahsisleri yap›lmal›. Telekomünikasyon alan›nda Altyap›/Hizmet Ayr›m› sa¤lanmal›. Cep telefonu alan›nda rekabeti art›racak Sanal Mobil Operatörlü¤ü (MVNO) uygulamas›ndaki ‘Çifte Hazine Pay›’ sorunu çözülmeli. Özel ‹letiflim Vergisi (Ö‹V) tamamen kald›r›lmal›. 27

U‹G’den Notlar

Cemil Ar›kan, Selçuk Karaata

Biliflimde at›l›m için eylem plan› Biliflim sektörünün iç dinamiklerle gelifltirilmesine yönelik yorumlar›n yan›nda, politika belirleyicilerin dikkat etmeleri gereken belirli alanlar mevcuttur: Bunlar sektörün dinamiklerini sa¤lamlaflt›r›c› tamamlay›c› bilginin yarat›lmas› ve kullan›m› fleklinde özetlenebilir. Biliflim endüstrisine verimli kullan›m alanlar› aç›lmas› farkl› disiplinlerden bilgi birikimine ve bu teknik bilgi birikimi ile yönetim tecrübesinin sentezlenmesine ihtiyaç gösterir.

Dünya ekonomik sisteminin yaflad›¤› t›kanma, hemen hemen her ülkenin bu t›kanmay› atlatabilmek ve bir daha böylesine güçlükler yaflamamak ad›na uzun soluklu önlemler almas›n› sa¤lad›. Avrupa Birli¤i de ‹sveç dönem baflkanl›¤›nda The Lund Declaration isimli bir bildirgeyi Temmuz 2009’da yay›mland›. Bilgi Ça¤›’n›n bu say›s›nda Ulusal ‹novasyon Giriflimi olarak bu bildirgenin çerçevesine yer verece¤iz. Yaz›m›z telekom sektörüne odaklanman›n ötesinde makro bir bak›fl aç›s› sa¤lamaktad›r. Telekom sektörünün Ar-Ge ve inovasyon yetene¤ini gelifltirmesine dair mesajlar›n da var oldu¤u yeni bir Avrupa Birli¤i yaklafl›m›n› ortaya koyarak bu mesajlar› somutlaflt›rmay› hedefledik. Yaz›m›z›n sonunda Türkiye’nin Telekom dahil olmak üzere biliflim sektöründeki at›l›m ihtiyac›na dönük politik yaklafl›m› ortaya koymaya çal›flt›k.

Avrupa’da yap›lan araflt›rman›n bugünün dünyas›nda bafl edilmesi gereken alanlara (Grand Challenges olarak an›lmaktad›r) odaklanmas›; mevcut durumda odaklan›lan kat› tematik yaklafl›mlardan uzaklaflmas› gerekti¤inin alt› çizilmektedir. Bu söylem Avrupa’n›n kurumlar› ve üye ülkeler aras›nda yeni bir mutabakata ça¤r› olarak görülmekte, Avrupa’ya ait olan ve ulusal mekanizmalar›n birbiriyle uyumlu hale getirilmesi ve iflbirli¤inin fleffafl›¤a ve güvene dayal› bir biçimde yap›land›r›lmas› gerekti¤i hat›rlat›lmaktad›r. Güçlüklerle bafl edilebil28

mesi, sorunlar›n tan›mlanmas› ve bunlara yan›t verilebilmesi hem kamudan hem de özel sektörden paydafllar›n katk›lar›n› gerektirmektedir. Sürece dahil olan bu kurumlar›n ise küresel ölçekte düflünmeleri, sorunlar› fleffaf süreçlerle dikkate al›p çözmeleri gerekmektedir. Lund Konferans› sorunlara çözüm getirmek ad›na yeni bir faz olarak bafllam›fl, Avrupa Konseyi’ne ve Avrupa Parlamentosu’na bu süreci daha da ileri götürmeleri için ça¤r› yapm›fl, süreç boyunca da Avrupa Komisyonu ile iflbirli¤i halinde çal›flmalar› sal›k verilmifltir. Avrupa bilgi toplumunun çözüm gelifltirebilmek için en iyi analizleri yapmas›, güçlü eylemler bütünü gelifltirebilmesi ve kaynaklar›n› art›rmas› gerekmektedir. Küresel ›s›nma; daralan enerji, su ve g›da arz›; yafllanan nüfus; kamu sa¤l›¤›; salg›n hastal›klar ve güvenlik konular›nda sürdürülebilir çözüm önerileri getirmek gerekmektedir. Özellikle baflar›lmas› gereken hedef Avrupa’n›n eko etkin bir ekonomi (eco-efficient economy) haline dönüfltürülmesi gerekti¤idir. Avrupa Araflt›rma Alan›’n›n (European Research Area) bafl edilmesi gereken alanlarla ilgili gerçekçi tan›mlamalar› yapmas› gerekmektedir. Bunun için de siyasi deste¤e ihtiyaç oldu¤u bilinmektedir. Söz konusu siyasi deste¤in de al›nmas› ile birlikte araflt›rma önceliklerinin bafl edilmesi gereken alanlara odak-

lanmas› sa¤lanabilir. Çözüm kamu ve özel sektör aras›ndaki ortakl›klar› ve özellikle KOB‹’lerin çözüm aflamalar›na dâhil edilmesini gerektirmektedir. KOB‹’lerin sorun çözme kapasitelerinin yüksekli¤inin bir avantaj olarak kullan›labilece¤i savunulmaktad›r. Üye ülkelerin araflt›rma önceliklerine dair bölgesel, ulusal ve topluluk genelinde pro-aktif stratejiler gelifltirmeleri gerekmektedir. Çerçeve Programlar›’n›n da bu talebe yan›t verebilir olmas› gerekir. Bu nedenle, Avrupa Komisyonu’nun ve üye devletlerin birlikte gelecek programlar›n› tasarlarken genel bir anlaflma zemini oluflturarak, uygun ve etkin bir ifl bölümü üzerinde mutabakat sa¤layarak bu çal›flmalar› yürütmeleri gerekir. Güncel ekonomik ve sosyal güçlüklerle bafl

sosyal ve ekonomik etkisini art›rabilmek için çeflitli tedbirlere ihtiyaç duyulmaktad›r. Politikalarla araflt›rma politikalar› aras›ndaki ba¤lant›lar› güçlü k›labilmek için ba¤lar›n güçlendirilmesine ihtiyaç söz konusudur. Kamu sat›n alma, sorunlar› çözüme dönük politikalar ve öncelik belirlemeye dair çal›flmalar›n deste¤iyle talep odakl› politikalar›n arz merkezli araflt›rma ve inovasyon politikalar›n› desteklemesi gerekmektedir. • Mükemmeliyet ve birbiriyle ba¤lant›lar› güçlü bir biçimde yap›lanm›fl kurumlar›n varl›¤›. Avrupa araflt›rma gücünün rekabetçi bir yap›ya kavuflabilmesinde; üniversitelerin modernleflmesi ve üniversitelerin ve araflt›rma kurumlar›n›n aras›ndaki iflbirli¤ini gelifltirmenin anahtar bileflenleri oldu¤u kabul edilmektedir.

Biliflim endüstrisinde de¤iflim çok h›zl› gerçeklefliyor. Belirgin bir alanda sahip olunan göreli rekabet avantaj›n›n sürekli bir kalk›nmay› sa¤lama f›rsat› az olabilir. Bu nedenle yenilik yaratabilmenin süreklili¤ini sa¤layacak politikalar›n belirlenmesi ve izlenmesi gerekiyor.

edilmesi afla¤›daki alanlarda da çaba sarf edilmesini gerekli k›lmaktad›r: • Araflt›rma topluluklar› taraf›ndan bafllat›lan öncü araflt›rman›n (frontier research) güçlü k›l›nmas›. Özellikle beklenmeyen-hesap edilemeyen floklarla karfl›lafl›lmas› durumlar›nda Avrupa Birli¤i’nin gereksinim duyulan uzmanl›kla donanmas› amac›yla bilgide çeflitlili¤e ihtiyaç duyulmaktad›r. Araflt›rmac›lar aras›nda rekabetin var olmas›, Avrupa’n›n uluslar aras› mükemmellik düzeyine ulaflmas›na destek olacakt›r. • Biyoteknoloji, biliflim teknolojileri, malzeme ve nanoteknoloji gibi alanlarda Avrupa’n›n küresel lider konuma ulaflmas›. • ‹fl gelifltirme ve kamu politikalar›na dair hedefleri destekleyebilmek için talep ve arz taraf›n› bir araya getirmek. Sanayi, çevre ve sosyal politikalar, tar›msal ve bölgesel kalk›nma gibi konularda üretilen yeni bilginin

• Riske karfl› tolerans gösteren ve güvene dayal› yaklafl›m› benimsemifl bir araflt›rma fonlama mekanizmas›n›n oluflumu. Böyle bir hedef finansal düzenlemelerde ve kurallarda gereksinim duyulan de¤ifliklikleri gündeme tafl›maktad›r. Küresel güçlüklerle bafl edebilmek için gündeme al›nacak eylemler sürekli ekonomik kalk›nma için bir zorunluluktur. Bu süreç ise toplumsal kalk›nma için kad›n ve erke¤in eflit koflullara sahip olabildi¤i, sosyal, dini, kültürel güçlüklerle bafl edebilmek için yeni olanaklar do¤uracak olan çözümlerin üretildi¤i bir ortam› gerekli k›lmaktad›r. Son bölümde Telekom sektörünün çok güçlü bir parça olarak varl›¤›n› sürdürdü¤ü biliflim sektörüne dönük, Türkiye’ye dair çözüm önerilerini gündeme tafl›mak isteriz. Bu çözüm önerilerini Bilgi Ça¤› dergisinde tan›mlam›flt›k, yinelemek yerinde olacakt›r: 29

U‹G’den Notlar

Küresel güçlüklerle bafl edebilmek için gündeme al›nacak eylemler sürekli ekonomik kalk›nma için bir zorunluluktur. Bu süreç ise toplumsal kalk›nma için kad›n ve erke¤in eflit koflullara sahip olabildi¤i, sosyal, dini, kültürel güçlüklerle bafl edebilmek için yeni olanaklar do¤uracak olan çözümlerin üretildi¤i bir ortam› gerekli k›lmaktad›r. 1. ‹hracat politikalar›n› do¤ru platforma oturtmaks›z›n ithal ikamesi politikalar› üretmek baflar›s›zl›kla sonuçlanabilir. Di¤er taraftan, teknoloji transferini destekleyen ve biliflim sektöründe iç üretim kaynaklar›n› teflvik etmenin faydalar› görülebilir. 2. Biliflim endüstrisinde de¤iflim çok h›zl› gerçekleflmektedir. Belirgin bir alanda sahip olunan göreli rekabet avantaj›n›n sürekli bir kalk›nmay› sa¤lama f›rsat› az olabilir. Bu nedenle yenilik yaratabilmenin süreklili¤ini sa¤layacak politikalar›n belirlenmesi ve izlenmesi gereklidir. 3. Biliflim endüstrisinin gelifliminde ihracat odakl› üretimle beraber iç pazar›n geliflimi, toplu üretim-mass production imkânlar›n›n yarat›l›p yarat›lamayaca¤›n›n iyi analiz edilmesi gerekir. ‹ç pazar›n ihtiyac› ile beraber, dünya ve iç pazar talepleri aras›ndaki farkl›l›¤›n net bir biçimde ayr›mlanmamas›ndan kaynaklanan nedenlerle uyumsuz stratejik yaklafl›mlar ve zararlar do¤abilir. Bu alanda baflar›l› olmufl ülkelere dikkat edildi¤inde biliflim sektöründe oldu¤u gibi di¤er sektörler için de genel ihracat stratejilerinde bir uyum ve sa¤l›kl› yap›lanma oldu¤u gözlenmektedir. Hindistan, Brezilya, Çin gibi büyük ülkelerin kendi iç pazarlar›n›n büyüklü¤ü ve teknoloji üretim kapasitelerinin yeterli olmas› nedeniyle kendi biliflim endüstrilerini destekleme imkânlar› mevcuttur. 4. fiu ana kadar yap›lan çal›flmalar›n baz›lar›n›n geliflmekte olan ülkelerin uluslararas› rekabet arenas›na ç›kacak özellik ve niteliklerde ürün gelifltirme yetenekleri olabildi¤ine dair güçlü bir kan›t henüz elimizde mevcut de¤ildir. Di¤er taraftan, biliflim endüstrisinde farkl›laflt›r›lm›fl ürünlerin genellikle geliflmifl ülkelerde üretilebildi¤i izKaynakça Lund Declaration, July 2009

lenmektedir. ‹hracat odakl› stratejinin önündeki en büyük engel de budur. Bu nedenle geliflmekte olan ülkelerin bu sektörde iflleri daha da güç olmakta ve yo¤un çaba sarfetme gere¤i ortaya ç›kmaktad›r. 5. Biliflim sektörünün iç dinamiklerle gelifltirilmesine yönelik yorumlar›n yan›nda, politika belirleyicilerin dikkat etmeleri gereken belirli alanlar mevcuttur: Bunlar da sektörün dinamiklerini sa¤lamlaflt›r›c› tamamlay›c› bilginin yarat›lmas› ve kullan›m› fleklinde özetlenebilir. Biliflim endüstrisine verimli kullan›m alanlar› aç›lmas› farkl› disiplinlerden bilgi birikimine ve bu teknik bilgi birikimi ile yönetim tecrübesinin sentezlenmesine ihtiyaç gösterir. Bir organizasyon içerisinde yeni bir model yaratabilmek bu teknolojilerin kullan›m›ndaki baflar› imkân›n› art›rabilecektir. Sonuç olarak, Türkiye’nin biliflim sektörünün elektronik, bilgisayar ve telekomünikasyon komponentlerini kendi kaynaklar›yla ve ülke s›n›rlar› içinde üretebilecek insan kayna¤› oldu¤u inanc›nday›z. Sahip olunan bu potansiyeli kinetik enerjiye çevirecek eylemler harekete geçirilmifltir. Ancak çok h›zl› ve planl› hareket etmek gerekmektedir. Burada devletin düzenleyici ve destekleyici rolünün önemli ve yönlendirici oldu¤u gözden kaç›r›lmamal›d›r. Ayr›ca üniversitede yap›lan araflt›rmalar›n sadece akademik çevrede kalmamas›, iflletme dünyas›yla karfl›l›kl› bilgi ve tecrübe paylafl›m›n›n yaratabilece¤i hiçbir zaman kopmayacak kadar sa¤lam bir a¤ sistemi yarat›lmal›d›r. Biliflim teknolojilerinin kullan›m› kadar üretimine yönelik çabalar›n ülkemizin özellikle bugünlerde ihtiyac› olan iflgücü kazan›m›n› ve kalk›nmay› destekleyece¤i düflüncesindeyiz.

Baflar› Öyküsü

Küçük ba¤›fllarla büyük projeler Mobilera mobil telekomünikasyon alan›nda inovatif uygulamalara imza atm›fl bir firma. Hem yerli hem de yabanc› firmalara mobil çözümler sunan Mobilera, Türkiye’deki ilk Mobil Ba¤›fl Kampanyas›’n› yapt›. Bu sayede çok küçük ba¤›fllarla büyük projelerin gerçekleflmesine arac›l›k etti.

Mobilera 2001’den beri Türk ve dünya telekomünikasyon pazar›na inovatif çözümler sunuyor. Firma, içerik, mobil pazarlama gibi alanlarda yerli ve yabanc› firmalarla çal›fl›yor. Mobilera’n›n Türkiye’deki mobil pazar›n geliflimine birçok katk›s› var. Türkiye’deki ilk SMS kampanyas› (2001), ilk pull SMS kampanyas› (2003), ilk mobil bazl› segmente edilmifl ba¤l›l›k yönetimi SMS kampanyalar› (2005), ilk viral SMS kampanyas› (2006), ilk mobil kupon projesi (2006), ilk bluetooth aç›khava SMSMMS kullan›m› (2007), ilk ürün tan›ma (image recognition) MMS projesi (2009), ilk mobil “Var m›s›n, Yok musun?” SMS uygulamas› (2009) Mobilera ile gerçeklefltirildi.

2003’te yap›lan kampanya sonraki mobil ba¤›fl kampanyalar› için de örnek teflkil etti ve böylece küçük miktarlarda toplanan ba¤›fllarla önemli toplumsal projeler gerçeklefltirildi. Mobilera’n›n, Türkiye E¤itim Gönülleri Vakf›’na (TEGV) sundu¤u “mobil ba¤›fl kampanyas›” projesi fikri ilk aflamada, 2003’te bir operatörün fatural› hatl› müflterilerine yönelik düzenlenen "Elimi Tut" kampanyas› olarak hayata geçti. 2004’te ayn› SMS numaras› ile tüm operatörler üzerinden ba¤›fl yapabilmek mümkün oldu. Mobilera, öncülü¤ünü yapt›¤› bu çal›flmalardan dolay›, ilgili operatörlerle birlikte 2004’te Platin Dergisi “Sosyal Sorumluluk Projesi Büyük Ödülü”ne lay›k görüldü.

Bunun gibi örneklerden bir tanesi de bireylerin sosyal sorumluluklar›na katk› sa¤layan mobil ba¤›fl kampanyas› oldu.

Projenin teknik altyap›s›, 2008 itibari ile yaln›z fatural› hatlarla de¤il, kontorlü hatlarla da ba¤›fl yapabilmek üzere gelifltirildi. Ba¤›fl yapmay› teflvik etmek amac›yla, “ba¤›fl hediye etme” uygulamas› da gelifltirildi. Bir baflkas› ad›na bir kuruma ba¤›fl yapabilmek de art›k mümkün. Bunun için ad›na ba¤›fl yap›lacak kiflinin cep telefon numaras›n› bilmek yeterli oluyor. Bu proje; “ba¤›fl yapma”n›n sadece ekonomik

olarak güçlü kiflilerin, üst düzey yönetici ve sanayicilerden oluflan say›l› bir kesim taraf›ndan yapabilece¤i alg›s›n› de¤ifltirdi ve “Damlaya damlaya göl olur” yaklafl›m› ile ba¤›fl yapman›n tüm halka, ba¤›fl severlere yay›l›m›n› destekledi. Cep telefonu üzerinden çok kolay bir flekilde ba¤›fl yapabilme ba¤›fl severler için yeni bir alternatif kanal oldu. Bu çal›flmalar›, bankalar›n web sitelerinden yap›lan ba¤›fllar izledi. Bu kapsamda Mobilera, Türkiye’de alternatif dijital ba¤›fl kanal›n›n oluflturulmas›na öncülük yapm›fl oldu. 2003’teki TEGV mobil (SMS) ba¤›fl kampanyas›ndan elde edilen gelir, y›l içindeki tüm ba¤›fl miktar›n›n yüzde 30’u civar›nda. Bu miktar, ek gelirin ne kadar büyük oldu¤unu ve yarat›lan alternatif kanal›n katma de¤erini gösteriyor.

Mobil ba¤›fl kampanyas› yaz›l›m›, operatörlerle SMS interaktivitesini sa¤layan entegrasyon modülü, gelen/giden mesajlar›n raporlama arayüzlerinde gösterimini sa¤layan veritaban›, web tabanl› raporlama arayüzleri ve mesaj al›flveriflini sa¤layan kampanya yönetim modüllerinden olufluyor. Bugüne kadar yap›lan tüm kampanyalarda ayn› yaz›l›m kullan›ld›.

Mobilera’n›n uygulamas›n› yapt›¤› mobil ba¤›fl kampayalar› flu flekilde iflliyor: • Ba¤›fl verenler, ba¤›fl verilecek kurulufl için tüm operatörlerde tahsis edilmifl k›sa numaraya SMS (k›sa mesaj) gönderiyorlar. • Mesajlar operatör taraf›ndan al›nd›ktan sonra yine operatör taraf›ndan ücretlendiriliyor. Örne¤in ba¤›fl miktar› 10 TL ise abonenin o operatör taraf›ndan kesilen o ayki faturas›na 10 TL yans›t›l›yor. • Mesaj operatör sistemleri taraf›ndan al›nd›ktan sonra Mobilera'nin sistemlerine düflüyor ve Mobilera'nin sistemlerinden de cevap mesaj› gönderiliyor. • Ba¤›fl yap›lan kurulufl ve GSM operatörlerinin SMS (k›sa mesaj) trafi¤ini ve ba¤›fl say›s›n› takip edebilmeleri için web rapor arayüzleri haz›rlan›yor.

Mobilera’n›n mobil ba¤›fl kampanyas› yürüttü¤ü STK’lar • AÇEV (Anne Çocuk E¤itim Vakf›) • AKUT (Arama Kurtarma Derne¤i) • ÇEV (Ça¤dafl E¤itim Vakf›) • EÇEV (Ege Ça¤dafl E¤itim Vakf›) • ÇYDD (Ça¤dafl Yaflam› Destekleme Derne¤i - "Baba Beni Okula Gönder" kampanyas›) • Turkcell ("Kardelenler" kampanyas›) • TEMA (Türkiye Erozyonla Mücadele A¤açland›rma ve Do¤al Varl›klar› Koruma Vakf›) • TEGV (Türkiye E¤itim Gönülleri Vakf› - "Elimi Tut" kampanyas›) • OFD (Omurilik Felçlileri Derne¤i) • UNICEF 33

Ne Yap›yoruz Ne Yapmal›y›z

Leyla Arsan

Telekomünikasyondaki potansiyeli kullanam›yoruz Geçti¤imiz ay BTK öncülü¤ünde haz›rlanan 10. Ulaflt›rma fiuras› ‹letiflim Ar-Ge Çal›fltay› taslak raporu yay›nland›. Çal›flmada Wimax/WLAN gibi kablosuz eriflim yöntemleriyle k›rsal kesimlere daha az maliyetle daha etkin hizmet sa¤layabilme f›rsat› ile bilgisayar ve internet eriflim altyap›s› yayg›nl›¤›n›n yetersiz olmas›, internet eriflimi, donan›m ücretlerinin telekomünikasyon hizmetlerine yönelik vergilerin di¤er ülkelere k›yasla yüksek olmas› tehditleri öne ç›kt›.

EITO’nun Eylül 2008’de yay›nlad›¤› Avrupa B‹T Pazar›na Bak›fl Raporu’na bak›ld›¤›nda, B‹T alt sektörleri aras›nda telekom pazar›n›n her y›l daha fazla büyüdü¤ünü görebiliriz. EUROSTAT’›n ‹lk 10 Alt Sektörde AB Ar-Ge Yat›r›mlar›, 2005 Tablosu’nda da, Ar-Ge yat›r›mlar› aç›s›ndan Avrupa’n›n en önde gelen kurumlar›n›n yer ald›¤› ilk 10 alt sektörüne bakt›¤›m›zda, Ar-Ge yat›r›mlar›nda telekomünikasyon cihazlar› yüzde 8,2 ile 3., elektrik bileflenleri ve cihazlar› yüzde 6 ile 5., sabit hat telekomünikasyon yüzde 3,1 ile 7., yar›iletken teknolojileri yüzde 3 ile 8., yaz›l›m yüzde 2,7 ile 9. s›rada yer al›yor. Çal›flan bafl›na Ar-Ge yat›r›m› en yüksek olan sektör 47 bin 100 euro ile telekomünikasyon cihazlar› sektörü. Benzer bir yaklafl›mla, farkl› sektörler aras›nda yükselen AB B‹T flirketleri aras›nda, yaklafl›k 4 milyar euro’luk Ar-Ge yat›r›m›yla Nokia 6. s›rada, 2,7 milyar euro ile Ericsson 10. s›rada yer al›yor. Bununla birlikte, AB’de lider konumda olan telekom operatörleri Avrupa elektronik iletiflim pazar›ndaki yavafllamaya karfl› bir tak›m stratejileri gelifltiriyor. Bu stratejiler; geliflmekte olan d›fl pazarlara yat›r›m, maliyetlerde k›s›nt› (yeni nesil a¤ ve kaynaklar› dâhil), yenilikçi ifl modellerinin ge-

lifltirilmesi (katma de¤erli hizmetler, farkl› hizmetlerin bütünlefltirilmesi, sabit-mobil hat dönüflümü, kullan›c›lara yönelik daha karmafl›k yaklafl›mlar) büyümenin mevcut müflterilere sa¤lanacak olan farkl› yeni hizmetlerden sa¤lanmas› bekleniyor. AB mobil teknolojiler ile ilgili Ar-Ge stratejilerini belirleyen eMobility Teknoloji Platformu, Aral›k 2008’de stratejik araflt›rma gündemini yay›nlad›. 2020 hedefi olarak da “anl›k tedarik ortam› ve anlaml›, çoklu sensörlü bilgi ve içeri¤e eriflimi sa¤layarak, bireylerin yaflam kalitelerini iyilefltirmek” belirlenmifl. Buna göre, mobil teknolojilerin Ar-Ge’sinin araflt›rma metodolojisi flu flekilde kuruluyor: fiirketler, KOB‹’ler, operatörler ve B2B uygulamalar›nda verimlilik, ak›ll› ulafl›m sistemleri, enerji, istihdam, sa¤l›k ve bak›m, e¤itim ve ö¤retim ve çevre sektörlerinde güvenirlik ve uçtan uca bütünleflik çözümler ile, bireylere, ailelere, gruplara ve topluluklara basitlik sa¤lamak. Tüm bunlar› gerçeklefltirebilmek için de, her an her yerde (ubiqitiouos) hizmetler ve ba¤lant›lar, ba¤lant›s›z kullan›c› deneyimleri ile ilgili Ar-Ge çal›flmalar›n›n WMAN, WPAN, WLAN, WSN, Fixed, Cellular ve Broadcast teknolojileri üzerinde yap›lmas›. Bu metodolojiye göre, her bir araflt›rma alan› basitlik, verimlilik, güvenirlik ve uçtan uca bütün-

leflik çözümler aç›s›ndan de¤erlendiriliyor, buna da SET metodu deniyor. Avrupa projelerinde hem var›z hem yokuz eMobility araflt›rma gündeminin oluflturulmas›nda Avrupa’dan 5’i üniversite olmak üzere, 17 kurumdan 18 uzman kat›lm›fl. Bu kurumlardan baz›lar›; Nokia, VTT, Alcatel-Lucent, Fraunhofer FOKUS, Ericsson, Robotiker. eMobility Teknoloji Platformu’na Avrupa’dan toplam 612 kurum üye. Bu üyelerin yüzde 40’›n› KOB‹’ler, yine bir yüzde 40’›n› araflt›rma kurumlar› ve kalan yüzde 20’sini de büyük endüstri gruplar› temsil ediyor. Türkiye’den kat›lan toplam üye say›s› ise 18. Bu kurumlar›n yüzde 50’si KOB‹, yüzde 22’si araflt›rma kurumu, yüzde 28’i de büyük endüstri grubu. Türkiye’den üyelerin ço¤u yaz›l›m flirketleri, Turkcell d›fl›nda telekomu temsil eden baflka bir grup yok. Türkiye’den bu platforma kat›l›m›n artmas›nda 6. Çerçeve Program› taraf›ndan fonlanan TBV, TÜB‹TAK ve TAGES taraf›ndan baflar›yla sonland›r›lan B‹T Sektörüne uluslararas› Ar-Ge iflbirlikleri ve fonlar› ile ilgili fark›danl›k ve projeler kazand›ran EASIER projesinin katk›s› da var. fiu anda Türkiye’den üyeler stratejik araflt›rma çal›flma gruplar› içinde aktif olarak yer alm›yorlar. Bununla birlikte, telekomünikasyon alan›nda özel ve kamu kaynaklar›ndan finanse edilen Ar-Ge projelerini bafllatan ve yürüten bir EUREKA kümesi olan CELTIC taraf›ndan kabul edilen 4 Türk

AB, mobil teknolojiler ile ilgili Ar-Ge stratejilerini belirleyen eMobility Teknoloji Platformu, Aral›k 2008’de stratejik araflt›rma gündemini yay›nlad›. 2020 hedefine göre, mobil teknolojilerin Ar-Ge’sinin araflt›rma metodolojisi flu flekilde kuruluyor: fiirketler, KOB‹’ler, operatörler ve B2B uygulamalar›nda verimlilik, ak›ll› ulafl›m sistemleri, enerji, istihdam, sa¤l›k ve bak›m, e¤itim ve ö¤retim ve çevre sektörlerinde güvenirlik ve uçtan uca bütünleflik çözümler ile bireylere, ailelere, gruplara ve topluluklara basitlik sa¤lamak.

projesinin de orta¤› olan Turkcell, ayn› zamanda CELTIC Yönetim Kurulu üyesi oldu. Daha önce CELTIC’te en çok proje yapan kurum olan Mobilera’dan sonra Turkcell’in kat›l›m›yla da Türk telekom Ar-Ge’cileri CELTIC toplulu¤una kat›l›m sa¤lam›fl oldular. Türkiye’de de bu alanda birçok etkinlikler düzenleniyor. Avrupa’da CELTIC’in iflletilmesine katk› sa¤layan kurumlar ise: Alcatel Lucent, BT, Deutsche Telekom, Ericsson, Eurescom, France Telecom, Italtel, Nokia Siemens Networks, RAD Data Communications, Telefónica, Telenor ve Thomson. Tüm bu güzel geliflmelere ra¤men, her ülkenin kendi ulusal fonuyla desteklenen CELTIC projelerinde Türkiye olarak çok ma¤dur durumlarda kalabiliyoruz. TÜB‹TAK taraf›ndaki destek süreçlerinin çoklu iflbirli¤i projelerine uygun olmamas› ve yavafll›¤›, hatta baz› projelerin CELTIC etiketi alm›fl olmas›na ra¤men, reddediliyor olmas›, baz› Türk flirketlerinin projelerden ayr›lmas›na sebep oluyor ya da tüm motivasyonlar›n› k›r›yor. Kendi ülkemizdeki kurumlar›m›za bunu yapmamal›y›z, daha fazla teflvik edici ve destekleyici olmal›y›z. Aksi takdirde, nas›l Ar-Ge harcamalar›m›z› yükseltebiliriz? Ayr›ca, yine eMobility teknoloji platformu stratejik uygulamalar ajandas›n› yay›nland›. Burada özellikle 6. ve 7. Çerçeve Programlar› 35

Ne Yap›yoruz Ne Yapmal›y›z

DPT taraf›ndan yay›nlanan Bilgi Toplumu ‹statistikleri 2009 Raporu’na bakt›¤›m›zda, Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Sektörü Pazar› Göstergeleri’nde B‹T Pazar büyüklü¤ü 2007’de telekom pazar›n yüzde 76’s›n›, 2008’de yüzde 72’sini kaps›yor. B‹T sektörünün GSY‹H’daki pay›na bakt›¤›m›zda, telekom pazar› yine 2007’de yüzde 76 ve 2008’de yüzde 72’lik bir paya sahip. Bu durum, hem telekomun çok ciddi bir geliflme potansiyeli oldu¤unu hem de 2008’deki düflüflten ötürü ciddi bir biçimde geliflme için acil eylem ve önlemlerin al›nmas› gerekti¤ini ortaya koyuyor.

taraf›ndan fonlanan kritik öneme sahip 36 sa¤l›k ve eriflilebilirlik projesi, 82 ulafl›m projesi, 94 çevre projesi ve araflt›rma iflbirlikleri yer ald›. Bu projelere ve araflt›rma çal›flmalar›na www.emobility.eu.org adresinden ulafl›labilir.

sistemleri ve Pv6 tabanl› iletiflim altyap›s› ve buna ba¤l› yenilikçi, zengin servis ve uygulamalar›n da geliflmesinin telekom önündeki f›rsatlar olarak belirlendi.

Türkiye’de de geçti¤imiz ay (Temmuz 2009) BTK öncülü¤ünde, 10. Ulaflt›rma fiuras› ‹letiflim Ar-Ge Çal›fltay› taslak raporu yay›nland›.

Ayr›ca Ar-Ge ve yenilikçilik sistemin gelifltirilmesi yönünde 26 ana hedef, bu hedeflere yönelik olarak öncelikli at›lmas› gereken ad›mlar belirlendi. Bu hedeflere ulaflabilmek için öncelikle, teknolojinin uluslararas› boyutta geliflti¤ini düflünerek, uluslararas› bir Ar-Ge iflbirli¤i politikas›n›n öncelikli olarak uygulanmas› gerekiyor.

Kamu, özel sektör, üniversite ve STK’lardan oluflan yaklafl›k 60 kiflinin kat›l›m›yla yap›lan çal›fltaylar sonucunda ortaya ç›kan raporda yeni nesil flebekeler ile ilgili bir SWOT analizi çal›flmas› yap›ld› ve bu çal›flmada Wimax/WLAN gibi kablosuz eriflim yöntemleriyle k›rsal kesimlere daha az maliyetle daha etkin hizmet sa¤lanabilme imkan› f›rsat› ile bilgisayar ve internet eriflim altyap›s› yayg›nl›¤›n›n yetersiz olmas›, internet eriflimi, donan›m ücretlerinin yüksek olmas›, telekomünikasyon hizmetlerine yönelik vergilerin di¤er ülkelere k›yasla yüksek olmas› tehditleri en çok öne ç›kt›. Ayn› zamanda RFID, web 2.0, web 3.0, sosyal web uygulamalar›, sanal güvenlik

DPT taraf›ndan yay›nlanan Bilgi Toplumu ‹statistikleri 2009 Raporu’na bakt›¤›m›zda, Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Sektörü Pazar› Göstergeleri’nde B‹T Pazar büyüklü¤ü 2007’de telekom pazar›n yüzde 76’s›n›, 2008’de yüzde 72’sini kaps›yor. B‹T sektörünün GSY‹H’daki pay›na bakt›¤›m›zda, 2007’de yüzde 4,6 ve 2008’de yüzde 4,8 iken, telekom pazar› B‹T sektörü içinde yine 2007’de yüzde 3,18 ile yüzde 76 ve 2008’de yüzde 2,90 ile yüzde 72’lik bir paya sahip. Bu durum, hem telekomun çok ciddi bir geliflme potansiyeli oldu¤unu hem de 2008’deki düflüflten ötürü ciddi bir biçimde geliflme için acil eylem ve önlemlerin al›nmas› gerekti¤ini ortaya koyuyor.

Ulusal hedeflere ulaflmak için AB Ar-Ge iflbirli¤i

ÖNER‹LER ➤ Acil olarak, Telekom operatörleri ve mobil teknolojileri yaz›l›m flirketlerinin öncülü¤ünde Türkiye Telekom

ve Mobil Teknolojiler Platformu kurulmal›. BTK ‹letiflim Ar-Ge Çal›fltay› çal›flmalar› da bu platformdan yürtülmeye devam etmeli. Bunun için TÜB‹TAK ‹fiBAP deste¤i al›nabilir. ➤ eMobility Teknoloji Platformu’nda daha etkin olarak yer almal›, stratejik araflt›rma gündemlerine katk› sa¤lamal›, bu do¤rultuda da daha fazla 7. Çerçeve Program› projesinde yer almal›. ➤ CELTIC projelerindeki yer alma gücümüzü sürdürmeliyiz. Ancak bunun için TÜB‹TAK TEYDEB’in daha fazla destek olmas› ve CELTIC etiketi alan projeleri daha kolay fonlamas› gerekiyor.

Bilgi Ça¤› Hukuku - Kadir Has Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku, Anabilim Dal› Baflkan› Doç. Dr. Tekin MEM‹fi

3G, teknolojik yak›nsama, hukuki sorunlar ve ilkeler Biliflim ve iletiflim teknolojilerindeki h›zl› geliflim, yeni hukuki sorunlar› da karfl›m›za ç›karm›flt›r. ‹nternet denilen yeni ortama hangi hukuki kurallar›n uygulanaca¤› tart›flmas›nda hayli mesafe al›nm›flt›r. Ancak teknolojik ilerlemenin ortaya ç›kard›¤› sorunlar, bunlardan ibaret de¤il. ‹ç içe giren teknolojilerin ortaya ç›kard›klar› sorunlara hangi kurallar›n ve düzenlemelerin uygulanaca¤› ciddi tart›flmalara yol açm›flt›r.

Teknolojinin h›zla ilerledi¤i ve yeni ifl modellerinin gelifltirildi¤i h›zl› bir süreç yafl›yoruz. Gerçekten h›zl› bir süreç. Zira bu sat›rlar›n yazar› gibi pek ço¤umuz çok da geç say›lmayacak y›llarda, 1995’lerde telefon aboneli¤i için yaklafl›k 3 y›l beklemek zorundayd›. Hard diski olmayan bilgisayarlar›n servet say›labilecek rakamlara sat›ld›¤›, bir küçük ifllem için bilgisayarlar›n bafl›nda 5 dakika bekledi¤imiz zamanlar hiç de eski tarihler de¤il. ‹nternetin nas›l bir fley oldu¤una dair dinledi¤imiz flehir efsaneleri de hala hat›r›mda. Oysa bugün sadece avuç içlerimizde bulunan telefonlar bile on y›l öncesinin bilgisayarlar›ndan kat kat h›zl›.

Hem biliflim hem de iletiflim teknolojilerindeki bu h›zl› geliflim, bugüne kadar karfl›m›za ç›kmam›fl yeni hukuki sorunlar› da ç›karm›flt›r. ‹nternet denilen yeni ortama hangi hukuki kurallar›n uygulanaca¤› temel tart›flmas›nda art›k günümüzde bir hayli mesafe al›nm›flt›r. Ancak teknolojik ilerlemenin ortaya ç›kard›¤› sorunlar, sadece bunlardan ibaret de¤il. Farkl› teknolojilerin birlefltirilmesi yani bir di¤er ad› ile yak›nsama, asl›nda çözümü zor olan yeni sorunlar› ortaya ç›karm›flt›r. Zira iç içe giren bu teknolojilerin ortaya ç›kard›klar› sorun henüz tam olarak çözülememifl iken bir de hangi kurallar›n ya da düzenlemelerin uygulanaca¤› sorunu ciddi tart›flmalara yol açm›flt›r. 38

Yaz›m›z›n hemen bafl›nda belirtmek gerekir ki, en az›ndan ülkemizde geliflen teknolojiye hukuki aç›dan do¤ru bir yaklafl›m›n sergilendi¤i, sorunlar olmas›na karfl›n, örne¤in internetin Bas›n Kanunu ile düzenlenmek istenmesi gibi yaklafl›m art›k tamamen terk edilmifltir. Yak›nsama, mobil telefon, internet, radyo ve televizyon yay›nlar›n›n ayn› ortamdan sunulabilmesi, de¤iflik medya türlerinin bir arada bulunmas›, birçok ifl modelinin mobil telefonlara aktar›lmas› ile teknolojilerin yak›nlaflmas›n›, bitifltirilmesini ifade eder. Bu çal›flmada teknolojinin getirdi¤i yak›nsamayla gelen sorunlar, özellikle “3G” teknolojisi temel al›narak ele al›nacak ve hukuki çözümün genel ilkeleri ortaya konulacakt›r. Bu sorunlar›n çözümünde hukukçular›n tavr›, klasik bir çözüm tarz› ile s›n›rl› kalacak olursa o zaman teknolojik, ekonomik geliflimi durdurmak ve toplumun geliflmesini engellemek gibi daha ciddi bir sorunla karfl›laflabiliriz. ‹flte afla¤›daki yaz›da, bu konuyu ele alarak temel hukuki yaklafl›mlar› ve ilkeleri tespit etmeye çal›flaca¤›m. 3G teknolojisi ve yeni hukuki sorunlar m›? Bugünlerde yo¤un bir flekilde konuflulan 3G teknolojisinin sadece getirdi¤i imkanla-

ra bakacak olursak nelerin daha h›zla de¤iflti¤ini ve de¤iflece¤ini görme imkan›na sahip olabiliriz. 3G ile mesajlaflma, internet eriflimi ve yüksek h›zda çoklu haberleflme deste¤i sa¤lanacak, konumland›rma hizmetleri yap›labilecek, geliflmifl güvenlik yöntemleri sayesinde mobil ticarete ortam sa¤lanacak, medya habercili¤i aç›s›ndan çekilen video görüntülerinin en h›zl› bir flekilde haber merkezine yerlefltirilmesi imkan› verilecek, h›zl› internet ile filmler ve videolar daha h›zl› indirilecek, görüntülü konuflma yap›labilecek ve mobil TV izlenebilecek. Telekomünikasyon alan›nda yaflanan bu de¤iflimlerle birlikte asl›nda daha önceden birlikte sunulan radyo hizmetine ilave olarak televizyon teknolojisi de mobil olarak sunulabilecek, sanal toplant›lar yap›labilecek. Bunun yan› s›ra sa¤lanan ileri teknoloji ile h›zl› aktar›mlar yap›labilecek, bu da yeni ifl modellerini ortaya ç›karacak. Bu geliflmelerin ortaya ç›karaca¤› hukuki sorunlar› grupland›rarak ele alacak olursak flu bafll›klar alt›nda bir s›ralama yap›labilir. • Bu teknolojiye hangi kurallar uygulanacak? • Sesli ve görüntülü kullan›m ile birlikte kiflilik haklar› nas›l etkilenecek? • Fikri haklar bak›m›ndan ortaya hangi sorunlar ç›kacak? • Yeni iflletme modellerinin kontrol ve denetimi nas›l sa¤lanacak? • Yeni teknoloji ile sunulan reklamlara hangi kurallar uygulanacak? Asl›nda s›ralad›¤›m›z bu sorunlar, karfl›m›za ç›kacak olan sorunlardan sadece bir kaç›. Zira 3G teknolojisi ile yaflad›kça yeni sorunlarla da karfl›laflaca¤›z. Sorunlar hakk›nda Mobil televizyon ya da internetin sunulmas› ile birlikte gelecek olan teknolojiye telekomünikasyon mevzuat›n›n m› yoksa RTÜK mevzuat›n›n m› uygulanaca¤› sorunu, asl›nda ilk defa karfl›m›za gelen bir sorun de¤il. Zira bu ihtimal, hukukçular aras›nda tart›fl›lan bir problemdi. ‹nternet üzerinden

ya da mobil telefonlardan sunulan televizyon yay›nlar›na, telekomünikasyon mevzuat›n›n sadece iletiflimin sunulmas› ile ilgili teknik sürece uygulanaca¤› konusunda fikir birli¤i oluflmufl gibidir. Telekomünikasyon mevzuat›n›n sadece olay›n iletifliminin teknik süreci ile ilgilenip içeri¤e müdahale etmemesi, “teknoloji nötr” dedi¤imiz bir ilkeyi ortaya ç›kard›. Bu ilke ile birlikte en az›ndan ilk planda ortaya ç›kabilecek, hangi mevzuat›n uygulanaca¤› sorunu k›smen çözüme kavuflturuldu. K›smen diyorum, zira mobil telefonda sunulan hizmetlerin içeri¤ine bigane kalmak tamamen de baflar›lamam›flt›r. Özellikle cepten sunulan reklamlar konusunda Elektronik Haberleflme Kanunu’nun 50. maddesinde düzenleme yap›lmas›, asl›nda dolayl› olarak içeri¤e de müdahalenin ilk sinyali say›labilir. Görüntülü kullan›mlar ile birlikte kiflilik haklar›n›n ciddi bir flekilde ihlal edilebilme tehlikesi de beraberinde gelmektedir. Ortam dinlenmesi sendromunu yaflayan bir ülkede art›k ortam izlenmesini de beklemek gerekecek. ‹zinsiz çekilen gösterimlerle birlikte özel hayat›n gizlili¤i ve belki de yeni taciz yöntemleri akla gelen ilk sorunlar olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Hakaretler, küfürler hatta bir tahmine göre boflanmalar da artacak. Belki de mahkemeler, baz› kiflilere 3G’li telefon teknolojisini kullanmaya iliflkin tedbir uygulayabilecek. Hemen belirtelim ki, örnekledi¤imiz bu sorunlar›n asl›nda hiçbirisi, temelde teknolojinin geliflimi ile ilgili de¤ildir. Zira bunlar temel problemler olup teknoloji, sadece bunlar› kolaylaflt›rmaktad›r. Sorun teknolojiye ait olmamas›na karfl›n yine de genel tedbirlerin ve hukuki engelleme taleplerinin teknolojiye getirilece¤inden kuflku duymamal›y›z. Baz› alanlarda, örne¤in saunalara ve hamamlara belki de 3G teknolojisi ile girifle engel olunacak. fiayet bu yasaklar ve yasaklar›n kapsam› artarsa bu sefer de iletiflim özgürlü¤ünün k›s›tlanmas›ndan bahsetmeye bafllayaca¤›z. Fikri haklar bak›m›ndan ortaya ç›kan sorunlar ise daha da yo¤unlaflacak. Zira mobil telefondaki h›z›n artmas›, ciddi anlamda telif haklar› ile korunan video ve filmlerin 39

Bilgi Ça¤› Hukuku

Mevcut hukuk kurallar›n›n kullan›m›nda ve yorumlanmas›nda çok dikkatli olunmal›d›r. Temel kanunlar›m›z›n yaklafl›k yüz y›ll›k bir düzenleme oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda bu kurallar›n yeni teknolojilere aynen uygulanmas›n›n ortaya ç›karabilece¤i mahzurlar da daha iyi anlafl›l›r. Bu kurallar›n yeni teknolojiye ye hiç uygulanmamas› ya da yeniden yorumlanmas› ve teknoloji dostu bir yeni yaklafl›m›n sergilenmesi gerekir.

daha yayg›n olarak izinsiz kullan›m›na neden olacak. ‹nternetin geliflimi ile ciddi flekilde gelir kayb›na u¤rayan müzik ve film endüstrisinin bu teknolojiden daha da olumsuz etkilenece¤ini söyleyebiliriz. Bu durumda elbette internetle bafllayan fikri haklar›n nas›l korunaca¤› tart›flmas›, bir kez daha alevlenecektir. Belki de bu yeni dönemde art›k maktu bir harç esas›na dayanan ve bütün müzik ve film kullan›m›n esas oldu¤u, buna karfl›n teknoloji kullananlar›n faturalar›na yans›t›lan cüzi ücretleri bir kere daha konuflaca¤›z. Belki de böylece eser sahipleri ile eserleri izinsiz olarak kullananlar aras›nda bozulan dengeyi bir nebze de olsa giderebilece¤iz. Ortaya ç›kacak olan sorunlardan biri de yeni ifl modellerinin nas›l kontrol edilece¤i. Özellikle internetin geliflimi ile karfl›m›za ç›kan evden çal›flma metotlar›n›n yan›na bir de mobil çal›flma eklenecek. “Home ofis” kavram›na asl›nda yeni yeni al›fl›rken bir de “mobil ofis” dedi¤imiz yeni bir kavram›n hayat›m›za girdi¤ine flahit olaca¤›z. Bu ifl modelleri aras›nda ilk akla gelenler, mobil video konferans, görüntülü konuflma, mobil video izleme, lokasyon bazl› pazarlama servisleri olmaktad›r. Lokasyon bazl› pazarlama ve promosyon servisleri ile birlikte do¤ru reklam, tüketicinin korunmas› sorunu ciddi bir flekilde gündeme gelecek. Bu ifl modellerini kimin ve hangi nedenle denetleyece¤i konusu karfl›m›za ç›kacakt›r. Benzeri sorunlar›, vergi hukuku alan›nda daha da güçlü bir flekilde hissedece¤imizi söyleyebiliriz. Bir baflka problem de reklam mevzuat›n›n yeni teknolojiye nas›l uygulanaca¤›d›r. Özellikle 3G teknolojisi ile yap›lan bir reklam›n ulusal m› yerel mi oldu¤u önem kazanmaktad›r. Zira reklam›n ulusal reklam say›lmas› halinde uygulana40

cak cezalar›n miktar› ciddi flekilde artmaktad›r. 3G teknolojisi ile yap›lan reklam›n ne zaman yerel ne zaman ulusal oldu¤u tart›flmalar›ndan ba¤›ms›z yeni bir çözümün bulunmas› gerekti¤i aç›kt›r. Yeni reklam metotlar›n›n da bu dönemde yeniden de¤erlendirilece¤i söylenebilir. Gerçekten reklam pazar› için kaç›r›lmaz bir f›rsat olan 3G, yeni reklam türlerini hayat›m›za tafl›yacak. Elbette sald›rgan olanlar›n ve tüketiciyi yan›lt›c› olanlar›n engellenmesi gerekti¤inde flüphe yok. Ancak bu konularda s›n›rlar›n net olarak çizilmesi de kolay de¤il. Örnek dava ve karar Yukar›da genel olarak sorunlara temastan sonra bu konuda geçen yüzy›lda verilmifl bir kararla hukuki yaklafl›m›n nas›l olaca¤›na bakal›m. Teknolojinin gelifliminin önüne, hak ihlallerinin olaca¤› endiflesi ile hukuk kurallar› engel olarak konulmaya çal›fl›lmaktad›r. Gerçekten bu anlamda Sony firmas›na karfl› aç›lan dava örnek olarak verilebilir. Bu dava Sony firmas›n›n, video kay›t cihaz›n› üretmesi nedeniyle Amerika’da aç›lm›flt›r. Asl›nda tart›fl›lan sorun, üretilen cihaz›n, bir taraftan video kay›tlar› yaparken di¤er taraftan fikri haklar›n ihlaline kolayl›k sa¤layaca¤›d›r. Gerçekten Sony taraf›ndan üretilen video kay›t cihazlar›, al›c›lar taraf›ndan büyük ölçüde hukuka ayk›r› olarak telif hakk› bak›m›ndan korunan eserlerin kopyalanmas›nda kullan›labilecekti. Bu durum ise film üreticileri için elbette istenmeyen bir geliflimdi. Universal Studios, bu cihazlar dolay›s›yla Sony firmas›n›n sorumlu tutulmas›n› mahkemeden talep etmifltir. Universal firmas›na göre bu ihlallere yard›mdan dolay› Sony de sorumlu olmal›d›r. Zira Sony, sundu¤u teknoloji ile kiflilere korunan haklar›n ihlallerinde yard›mc› olmaktayd›.

Görüntülü kullan›mlar ile birlikte kiflilik haklar›n›n ciddi bir flekilde ihlal edilebilme tehlikesi de beraberinde gelmektedir. Ortam dinlenmesi sendromunu yaflayan bir ülkede art›k ortam izlenmesini de beklemek gerekecek. ‹zinsiz çekilen gösterimlerle birlikte özel hayat›n gizlili¤i ve belki de yeni taciz yöntemleri akla gelen ilk sorunlar olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Hakaretler, küfürler hatta bir tahmine göre boflanmalar da artacak.

Bu dava, daha sonra da s›k s›k gündeme gelecek olan hukuk kurallar›n›n teknolojinin önüne bir engel olarak ç›kar›lmas›n›n ilk örneklerindendir. Ancak bu davan›n iyi taraflar›ndan biri de sonraki davalarda, örne¤in Napster davas›nda ya da Kaza davas›nda emsal gösterilmesidir. Mahkeme yapm›fl oldu¤u incelemede bu teknolojinin dikkate de¤er ölçüde hukuka uygun amaçlar için de kullan›labildi¤ini tespit etmifltir. Bu gibi durumlarda yeni teknolojinin sunucusu, fikrî hak ihlalleri için sorumlu olmamal›d›r. Fakat sorumluluktan kurtulman›n flart›, üretilen teknolojinin ayn› zamanda yasal kullan›mlar için uygun olmas›d›r. Olayda gelifltirilmifl olan video kay›t sistemi, her ne kadar telif hakk› bak›m›ndan korunan eserlerin kopyalanmas›nda kullan›lsa da ayn› zamanda yasal kullan›mlara da uygun bulunmufltur. Mahkemenin bu karar›nda vurgulad›¤› bir ilke daha vard›r ki o da son derece önemlidir. Hukuk kurallar›, sadece hak ihlallerinin olabilece¤i endiflesi ile teknolojinin önünde engel teflkil etmemelidir. Gerçekten bu ilke, son derece önemlidir ve yukar›da ortaya ç›kabilece¤ini söyledi¤imiz sorunlar›n çözümünde ilk basamak teflkil etmelidir.

Bu ilkeleri flu flekilde s›ralayabiliriz: • Kiflilik haklar›n›n ya da fikri haklar›n ihlal edilece¤i gerekçesi ile teknolojinin kullan›m› engellenmemeli ve asla s›n›rland›r›lmamal›. Zira hukuk, haklar›n ihlal edilece¤i flüphesi ile teknolojik geliflimi engellemez. ‹hlallerin yo¤unlaflt›¤› alanlarda çok lokal s›n›rlamalar›n getirilmesi düflünülebilir ancak bu s›n›rlamalar›n istisna oldu¤u hiç unutulmamal›d›r. • Getirilen kurallar ya da sorunlara bulunan hukuki çözümler, teknolojinin getirdi¤i rekabetçi yap›ya zarar vermemelidir. Bilakis, yeni teknolojide ifl modellerinin ve rekabetçi yap›n›n önündeki engeller kald›r›lmal›d›r. • Mevcut hukuk kurallar›n›n kullan›m›nda ve yorumlanmas›nda çok dikkatli olunmal›d›r. Temel kanunlar›m›z›n yaklafl›k yüzy›ll›k bir düzenleme oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda bu kurallar›n yeni teknolojilere aynen uygulanmas›n›n ortaya ç›karabilece¤i mahzurlar da daha iyi anlafl›l›r. Bu kurallar›n yeni teknolojiye ya hiç uygulanmamas› ya da yeniden yorumlanmas› gerekir. Bu yorumlarda, teknoloji dostu bir yeni yaklafl›m›n sergilenmesi gerekir.

Sorunlar›n çözümünde ilkeler Yukar›da ortaya ç›kan sorunlara k›smen temas edilmekle birlikte detaylara girilmemifltir. Zira bütün sorunlar› bir makalede ele al›p incelemek mümkün de¤ildir. Yeni teknolojiyi kulland›kça farkl› sorunlarla karfl›laflaca¤›m›zdan da flüphem yok. Bu sorunlar elbette daha etrafl›ca ele al›nacak. Her birisi için tek tek hukuki bir çözüm ortaya koymamakla birlikte genel ilkelerin belirlenmesi daha yerinde olacakt›r.

• Tüketicinin, kiflilik haklar›n›n ve fikri haklar›n korunmas› elbette önemlidir. Ancak hukukumuzda mevcut olan s›k› ve maddi anlamda koruman›n yerini, önceden bilgilendirme, ayd›nlatma ve fleffafl›k ilkelerini gelifltirerek de¤ifltirme yoluna gitmeliyiz. Böylece s›k› ve teknolojiyi ve ifl modellerini s›n›rlay›c› etkiyi getiren mevcut sistemin yerini, genel ama kiflinin ayd›nlat›lmas›na ve r›zas›na dayal› yeni bir sistem alabilecektir.

Ali Akurgal

Telekomda Türkiye’den inovasyon örnekleri Telekom sektöründe bakınca dünya çapında pek çok inovasyon örneği görmek mümkün. Özellikle genibant hizmetlerinde yeni uygulamalar sınır tanımıyor. Bu yazıda sizlere, genibant çağına telli tarafta da telsiz tarafta da nasıl hizmetler hazırlanıyor, bir röportajlar demeti ile yansımalar sunmayı hedefledim. Konuklarımızın konularını, istekleriniz doğrultusunda, ileriki sayılarda derinliğine ele alabiliriz.

Ülkemizde inovasyon giriflimleri telekom alan›nda di¤er elektronik sektörlerine göre daha belirgin. Genifl aç›dan bak›nca, yaz›l›m›n kendinden bekleneni verebilmesi için donan›ma, donan›m›n son kullan›c›ya verilebilmesi için de mekani¤e ihtiyaç duydu¤unu, bir kabuk içine konulmas›n›n kaç›n›lmaz oldu¤unu görüyoruz. YÖK’ün, katsay› engelini kald›r›p ‹mam Hatip Lisesi mezunlar›n›n mühendis olabilmelerinin önünü açs›n m› diye çok tart›fl›l›yor da, bir “üretim toplumu” yaratmay› amaçlayan meslekleri alt meslek gruplar›na bölüp, b›rak›n di¤er mesleklerle iliflkisini, kendi komflu alt gruplar›ndan bile soyutlamaya çal›flan sisteme kimse dönüp bakm›yor. Sonuçta, mekanik ile donan›m›, donan›m ile yaz›l›m› uyuflturabilecek insan (ço¤unlukla) yetifltirmiyoruz. Bu nedenle olsa gerek, donan›m›n kabu¤u ile birlikte yurt d›fl›ndan haz›r geldi¤i, yaz›l›mla üzerine bir k›s›m ifllevsel farkl›l›klar eklenebilecek ürünlerin bask›n oldu¤u telekom alan›nda yeniflim, kendine daha kolay yer buluyor. Sizler bu dergiyi elinize ald›¤›n›zda, telekomda bir viraj daha dönülmüfl, yeni, uçsuz bucaks›z gibi görünen bir alana ç›k›lm›fl olacak: 30 Temmuz 2009 üçüncü kuflak hizmetlerinin bafllang›ç günü. 3N, gezgin iletiflimde geniflbant ça¤›n›n bafllang›c› demek. Asl›nda telli iletiflimde geniflbant ça¤› çoktan bafllayabilirdi, ama bir azmettirme beklercesine, 3N’nin hizmete sunulmas› gerekti. Art›k bir süre, konumuz, tel-

lide de, telsizde de geniflbant. Bu yaz›da sizlere, geniflbant ça¤›na telli tarafta da telsiz tarafta da nas›l hizmetler haz›rlan›yor, bir röportajlar demeti ile yans›malar sunmay› hedefledim. Konuklar›m›z›n konular›n›, istekleriniz do¤rultusunda, ileriki say›larda derinli¤ine ele alabiliriz. Gezgin iletiflimde sunulan geniflbant›n kullan›lmas›, yaln›zca GSM’de sunulan hizmetlerle s›n›rl› kalmamas›, yeni hizmetlerin son kullan›c› taraf›ndan zahmetsizce edinilebilmesi, kolayca kurulabilmesi, s›kça yenilenmesi, iyilefltirilmesi, gelifltirilmesi ve güncel tutulmas› ile mümkün. Yoksa kimse, k›rda bay›rdayken, e-postalar›na bakmak veya internette sörf yapmak u¤runa 3N peflinde koflmayacak.

Mobinex, bu düflünce ile, GSM üzerinden verilemeyecek hizmetleri bulup ç›kartmay›, bunlar› kullan›c› sevimli (user friendly) flekilde uygulamalara dönüfltürmeyi hedef alm›fl. Genel Müdür Semih Arslano¤lu, bu konuda iddial› olduklar›n› söylüyor. SmartFace adl› ürünleri, GSM’de oldu¤u gibi, 3N’da da, ürün ba¤›ms›z olarak sunulan hizmetleri cep telefonunuza yüklüyor ve bir güncelleme oldu¤unda son kullan›c›n›n iste¤ine bile gerek olmadan tazeliyor. Dahas›, mümkün olan en az veri trafi¤i ile bu ifli yapabilmek için, yaz›l›m parçalar halinde haz›rlan›yor ki, güncelleme s›ras›nda yaln›z de¤ifliklik olan k›sm› yüklemek yeterli olsun. Semih Bey, son kullan›c›n›n bir yeni uygulamay› bafllatabilmek için kaç tufla basmas› gerekti¤ine önem veriyor. Ona göre uygulama en çok birkaç ad›mda kurulmal›. “Asya’dan bak›nca Türkiye Avrupal›” Osman Çelik, Mobinex’in inovasyon motoru. Bu hedefleri tutturmak onun ifli. Osman Bey, SmartFace ad›n› verdikleri, makineden ba¤›ms›z yaz›l›m yükleme, otomatik olarak kurma ve güncelleme platformunun geniflband› uçurmak için yeterli olmad›¤›n›, bunu SmartStore ad›n› verdikleri bir sat›fl penceresi ile bütünlediklerini söylüyor. Bu kitapl›k, 3N iflleticisinin aç›l›fl sayfas›nda haz›r durmakta ve dileyen kullan›c›, bunu t›klay›p içindeki uygulamalardan birini “tutup” masa üstüne sürükledi¤inde uygulama kendili¤inden sat›n al›n›p, indirilip kuruluyor. Osman Bey, Türkiye’nin gezgin uygulama yaz›l›mlar› aç›s›ndan yerini, Avrupa düzeyinde görüyor. ‹lginç de bir gözlemi var. Çokça sat›fl yapt›klar› Asya ülkelerinde, Türkiye’nin bu alanda Avrupal› olarak görüldü¤ünü gözlemifl. Bizi, önde gelen 5-6 AB ülkesinin hemen peflinde görüyorlarm›fl. Fiyatlar›m›z› da daha ucuz bulduklar› için tercih ediyorlarm›fl. Ama “Avrupa’da bu 5-6 ülkeye gitseniz, bizi o Asya ülkeleri aras›nda görüyorlar. Onlar›n ma-

liyetleri ile bizimkileri ayn› tutmaya kalk›p, fiyatlar›m›z› pahal› buluyorlar” diyor Osman Bey. ‹novasyon ve bunu ürünlefltirme konusunda Türklerin bir do¤al yetenekleri var. Bu nedenle çok kullan›fll› ürünler de ortaya ç›kartabiliyorlar. Ama flu da bir gerçek ki, istedi¤iniz kadar inovasyon peflinde koflun, müflterinin neler isteyebilece¤ini önceden kestirip uygulamay› haz›rlay›n, tam vaktinde sunun, bunu bir iflletici eliyle yayg›nlaflt›rmad›¤›n›z durumda sonuç alam›yorsunuz. Telemedya Grubu, gezgin iletiflimin di¤er iletiflim kanallar›ndan (mecra) fark›n› seneler önce hissetmifl. Reklamc›l›k alan›ndan gelen Cihangir Altan, flirketi, gezgin iletiflimde fark yaratacak bir projeye yöneltmifl. Bir reklam›n tan›tt›¤› üründe bir sat›fla neden olma olas›l›¤› yaz›l› bas›nda çok çok düflük. Televizyonda da yüzlerce kanal aras›nda ve izleyicinin ekran› izledi¤i s›rada hedefi bulma olas›l›¤› düflük. Bilgisayarda bile reklam› kime yollad›¤›n›z› bilemiyorsunuz. “Salvo” at›flla hedef kitlenizi taciz ediyorsunuz. Cihangir Bey, kullan›c›s›n›n, Osmanl›ca bir deyiflle “mütemmim cüz”ü (ayr›lmaz parças›) olan cep telefonunun, kifliye özel bir iletiflim kanal› olmas› nedeniyle büyük ayr›cal›¤› oldu¤unu anlat›yor. Öyle ki, bu yolla, seçilmifl kiflilere, ak›ll›ca efllefltirilmifl reklamlar›n ulaflt›r›lmas› durumunda, neredeyse, kullan›c›n›n, bunu bir reklam olarak görmeyip, “hah, iflte tam böyle bir fley ar›yordum” demesinin, bunu bir bilgi hizmeti olarak alg›lamas›n›n mümkün oldu¤unu söylüyor. ‹novasyon bazen ürkektir fiikâyeti, Türkiye’deki iflleticilerin, yabanc›lar taraf›ndan hizmete sunulmam›fl bir uygulamay› öncü olarak sunmaya çekingenlikleri üzerine. Bunda, belki de WAP döneminde büyük beklentilerle sunulan onlarca hizmetin birer patlama yaratacak flekilde tutunmamas›n›n etkisi var. Umar›m, bu “yo¤urdu üfleyerek yeme” devri 3N ile geride kalacak. Bu örnek bize inovasyon karfl›s›nda pazar›n ne kadar ürkek olabilece¤ini de gösteriyor. Cihangir Bey, sözünü etti¤i sistemi de kurmufl, çal›fl›r vaziyette. Sistemin iki ana bilefleni var. Kampanya yönetimi, bir reklam› en do¤ru ve o konuda bilgi eksikli¤i çeken insana ulaflt›racak efllefltirmeyi yapan k›s›m. Bunu Partner Teknoloji’den Ali Koyuncu yapm›fl. Kurucusu Hü-

seyin Özboyac›’n›n yönetiminde, Partner Teknoloji, zâten senelerdir büyük bir iflleticimizin çözüm orta¤›. fiirketin ad› da biraz oradan geliyor. Türkiye’deki kurallar, kiflisel bilgilerin paylafl›m›n› s›n›rlad›¤› için kullan›c› hakk›nda kesin efllefltirmeye yol açan bir profil yaratmak zor. Hüseyin Bey, baflta BTK, kiflilerin özlük haklar›n› korumak u¤runa s›n›r koyan düzenleyici kurumlar›n, kanunlar›n izin verdi¤i s›n›r içerisinde yap›labileceklerin en iyisini yapmakta olduklar›n› anlat›yor. Kiflinin kendi r›zas› ile kendine ait bilgileri vermesi için gerekti¤inde bir soru mesaj› gönderip, yan›tlanmas› karfl›l›¤›nda kontör veya dakika hediye etmek gibi ayr›nt›lar› bile düflünmüfller. Amaç, son kullan›c›n›n yararlanabilece¤i, reklam verenin de bofla reklam da¤›tmak yerine, o bilgiye ihtiyac› olana duyuru yapabilece¤i bir sistem yaratmak. fiafl›rmamak gerek, bu hizmetin cep telefonu taraf›nda yer alan yaz›l›m› da Mobinex’ten. Kendili¤inden kurulan ve bir gün öncesinin raporunu kendili¤inden gönderen, ertesi gün gösterece¤i reklam kliplerini de kendili¤inden güncelleyen bir yap›. Her biri ince inovasyon unsurlar› tafl›yan o kadar ayr›nt› var ki, anlatmas› sayfalar dolusu sürer. Birini aktaray›m, telefonunuzu istedi¤iniz an, “sessiz”e al›r gibi “reklams›z”a da alabiliyorsunuz. Ama bu durumda reklam izlemeyece¤iniz için faturan›zdan indirim alam›yorsunuz. Kifliye özel reklam dönemi Reklam demiflken ve reklam› kifliye özel duruma getirmeye çal›fl›rken, telli iletiflimde benzer bir uygulama ve burada yarat›lan inovasyondan söz etmemek olmaz. Nuks firmas›nda bafllay›p Gate Elektronik’te ticari yaflama geçen bir yay›n çözücü kutu (set top box), yabanc› benzerlerinin birçok özelli¤ini ülkemiz koflullar›na göre derleyip sunuyor. Kutu, reyting aç›s›ndan, yay›n kurulu-

fluna etkileflimli ölçüm olana¤› sa¤l›yor. VoIP ve kamera ba¤lant›s› ile birçok geniflbant uygulamas›na kap›y› aç›yor, önceleri triple play, giderek quadruple, sonradan da multi-play olarak adland›r›lan hizmetler aras› örtüflmeye uygun bir yap› sunuyor. Bu cihaz ile ayn› filmi izleyen iki kifli reklam aras› verildi¤inde kendi ilgi alanlar›na göre ayr› reklamlarla karfl›laflabiliyorlar. Hattâ ayn› eve, ayn› televizyona bir ürün ile ilgili bir reklam verilecekse, hangi program›n aras›nda verildi¤ine ba¤l› olarak reklam›n öne ç›kard›¤› unsur farkl›l›k gösterebiliyor. Diyelim üst orta s›n›f bir otomobil reklam› verilecek, e¤er romantik bir filmin aras›nda ise, arac›n konforu, rahatl›¤› vurgulan›yor. Böylece romantik filmi seyretti¤i varsay›lan kifliye yönelik bir reklam gönderimi yap›l›yor. E¤er maç aras›nda ise, reklam, arac›n dayan›kl›l›¤›, motor gücü gibi daha maç izleyen kiflinin ilgi alan›na hitap eden unsurlar› içeriyor. Cihangir beyin kulaklar› ç›nlas›n! Elbette ay›r›m gene müflteri veri taban›ndaki bilgilere ve izlenen yay›n›n türüne göre. At›l Köprücü, sözünü etti¤im yay›n çözücü kutuyu daha geniflbant›n eriflim a¤›na yans›mad›¤› zamanlarda tasarlay›p gelifltirdiklerini ve bu nedenle flimdilik ticari olan üründe yaln›zca ethernet ba¤lant›s› oldu¤unu söylüyor. Ama “istenirse, ADSL veya VDSL de eklenebilir” diyor. Ethernet ba¤lant›s› ile otellerde uygulama bulan bu IPTV çözümü, asl›nda bodruma kadar fiber (fiber to the basement) uygulamas› yapan iflletici için haz›r ürün gibi duruyor. Zaten projenin bafllang›c›nda da bu kuruluflta yer alan kiflilerin yönlendirmesi var. Kutunun sundu¤u di¤er haz›r hizmetlerin birkaç›, bilgi ekranlar›, internet gezinimi (sörf), VoD (›smarlama video / video on demand), MoD (›smarlama müzik / music on demand) ve ebeveyn denetimi. Telli geniflbant hizmeti iflleticilerinden önde gelen ikisi Tellcom ve Türk Telekom. Tellcom bodruma kadar fiber (fiber to the basement) ve oradan hizmetin tüketim yerine kadar da ethernet kablo teknolojilerini kullan›yor. Türk Telekom ise, köfle bafl›na kadar fiber (fiber to the

curb) ve sonras›nda DSL teknolojilerine odaklanm›fl durumda. Kuflkusuz her ikisinin de kendine göre avantajlar› var. Bodruma kadar fiber ancak o bodrumun üzerinde olan ve belli uzakl›ktaki alanlara hizmet götürüyor ve burada yeterli say›da abone varsa yap›labilir bir yat›r›m. Buna karfl›l›k VDSL ile bile verilemeyecek h›zlar kullan›c›ya sunuluyor. Köfle bafl›na kadar fiber, belki seyrek yap›laflma alan›nda da yap›labilir bir geniflbant yat›r›m›, ama h›z› görece düflük. Bu iki telli geniflbant uygulaman›n içerik aç›s›ndan da farkl›l›klar› olacak. Son kullan›c›lar›n, futbol maçlar›n› HDTV kalitesinde ve neredeyse TV al›c›lar›n›n s›n›rlar›n› yukar› do¤ru zorlayarak bodruma kadar fiber üzerinden verilebilece¤ini söylemek için kâhin olmaya gerek yok. Buna karfl›l›k, köfle bafl›na kadar fiber ile gelen geniflbant olana¤›nda ise, çok zengin bir hizmetler demeti olaca¤›n›n belirtileri gözleniyor. Korsana da çözüm var ADSL denince akla gelen firmalar›n bafl›nda yer alan AirTies, DSL hatt›n›n ucunda yer alacak olan yay›n çözücü kutular› (set top box) tasarlayan flirketlerden. ‹novasyon, uygulaman›n türüne göre çok farkl› alanlarda tasar›mc›lar›m›z› zorluyor. Müjdat Pakkan, yay›nlar kaydedilmesin diye yay›n çözücü kutunun ç›k›fl›na TV yerine bilgisayar tak›l›nca bunu tan›yan, alg›layan ve bilgisayara do¤ru akan görüntü bilgisi vermeyen bir cihaz yapmalar› istendi¤ini ve bunu baflard›klar›n› söylüyor. AirTies, zaten ADSL üzerinden sa¤lanan ba¤lant›n›n kullan›c› taraf›nda ethernet veya telsiz bilgisayar ba¤lant›s›, PBX veya telefon ile VoIP gibi de¤iflik uygulamalar›n› sa¤layan bir firma oldu¤undan, kuflkusuz, geniflbant ba¤lant›s› için yapt›klar› yay›n çözücü kutuya da bunlar› yans›tm›fl durumda. Böylece TV izlemek için al›c› kutunuzu seçerken, VoIP istiyorsan›z kaç hatl› istersiniz, telsiz bilgisayar ba¤lant›s› ister misiniz gibi belirlemeleri yap›p da

seçmeniz gerekecek. Ancak, Müjdat Bey, kutunun merkeze ba¤lant›s›n›n DSL ile s›n›rl› olmad›¤›n› vurguluyor. AirTies’›n en al›flk›n oldu¤u teknolojilerin bafl›nda ethernet geliyor. Bu nedenle bodruma kadar fiber yaklafl›m›nda da en az köfle bafl›na kadar fiber yaklafl›m›nda olduklar› kadar iddial›lar. Ancak, AirTies’›n bizlere as›l sunaca¤› inovasyon ev içi da¤›t›mda. Yay›n çözücü kutudan sonra, odadan odaya IPTV da¤›t›m› için kablo tesisat› çekmenin pek mümkün olmad›¤› düflüncesi ile AirTies, bir ev geniflbant a¤› oluflturma peflinde. 802.11 telsiz eriflimin al›flageldi¤imiz “b” ve “g” uygulamalar› yerine “n” uygulamas›na yönelmifller. Burada hem daha fazla kanal bulunuyor ve dolay›s› ile komflunuz ile bir di¤erinizin yay›nlar›n›n havada çarp›flma olas›l›¤› düflük, hem de 300 Mb/s h›z var. Fakat, as›l inovasyon kanal seçiminde. Sürekli ölçüm ile kullan›lan kanal›n ve di¤er kanallar›n baflar›m (gürültü ve kar›flt›rma) ölçümleri yap›l›yor. Sonuç, en uygun kanala kendili¤inden ve eksiz (seamless) geçifl ve kesintisiz hizmet. Bir baflka inovasyon, aktar›lan bu yüksek h›zdaki verinin aktar›m iflini ifllemcinin üzerinden yapmay›p, yar› donan›m yar› yaz›l›mla sanki bir anahtarlamal› devre gibi ama IP esasl› bir yönlendirici (router) tasar›m›. Böylece 100 Mb/s üzerindeki iflaretleri aktarabilen telsiz ev içi a¤ birimlerini çok ucuza alabilece¤iz. Müjdat Bey belki de At›l Bey’i fiyat rekabeti ile köfleye s›k›flt›racak. De¤erli okuyucular; sizlere telekom alan›nda ülkemizde yarat›lan inovasyondan örnekler sunmaya çal›flt›m. Görülüyor ki, inovasyon, telekomda kendine yer açacak flekilde öne ç›kabiliyor. Telsiz eriflimde, terminallerin haz›r olarak yurt d›fl›ndan geliyor olmas› iflleri biraz kolaylaflt›r›yor ama terminalin yetenekleri ile de k›s›tl›yor. Osman Bey gibi inovasyon motorlar›, bu k›s›tlar içerisinde fleytana pabucunu ters giydirmeye kafa yormaktalar. Gezgin iletiflim alan›nda bir inovasyonun sat›fl› yoluyla son kullan›c›ya ulaflmas›nda olmazsa olmaz unsur iflletici. ‹flletici inovasyonun yer ald›¤› ürünü sat›n al›yor ve son kullan›c›n›n yararlanmas›na sunuyor. Burada öne geçme, hizmetin tasar›m› ile ortaya ç›k›yor. Telli geniflbant eriflimi için ise donan›m› inovasyon sahibinin yapmas› gerekiyor. Bu sefer yetenek seçimi konusunda özgür oluyorsunuz ama devre tasar›m›nda inovasyon öne ç›kmak zorunda kal›yor. Çünkü rekabette en ön s›ray› tutan sat›fl fiyat› buna ba¤l›.

Röportaj

Telekomünikasyonda inovasyon sadece kamunun ifli de¤il “Telekomünikasyon sektörünü güçlü hale getirmek için yap›lmas› gereken fley mobil internetin mümkün oldu¤u kadar eriflilebilir ve kolay kullan›labilir olmas›d›r” Türkiye Biliflim Derne¤i (TBD) Baflkan› Turhan Mentefl’e göre bu sadece devletin görevi de¤il. Ona göre telekomünikasyonda Ar-Ge ve inovasyon için her firman›n kendi stratejisi olmal›. Kamu ise çeflitli iflbirlikleri ile ancak firmalara yard›mc› olabilir.

Türkiye Biliflim Derne¤i (TBD) Baflkan› Turhan Mentefl’e göre Türkiye pek çok sektörde oldu¤u gibi telekomünikasyonda da teknolojiyi üreten de¤il, sadece iyi kullanan konumunda. Bu durumun sorumlusu ise sadece devlet de¤il. Devletin de¤il flirketlerin temel birer Ar-Ge stratejilerinin olmad›¤›n› söyleyen Mentefl’e göre flirketler aktif olmad›¤› sürece devletin deste¤i finansal yard›mdan öteye gidemez.

Telekomünikasyon toplumsal geliflim üzerinde nas›l bir rol oynuyor? ‹letiflim, bir toplumda ortak de¤erlerin kan›ksanmas› ve kültürün zenginleflmesi için katalizör görevi yapar. Son dönemde sosyal a¤lar›n ortaya ç›kmas› ile benzer gruplar›n ortak de¤erlerini paylaflmalar› ve sürekli bir iletiflimi gerçeklefltirmeleri iletiflime de¤er katan bir unsurdur. Bu paylafl›m, toplumsal yak›nlaflmay› ve bir di¤eri hakk›nda daha fazla bilgi sahibi olmay› olanakl› hale getirdi¤i ölçüde fayda sa¤layacakt›r. ‹letiflim, toplumsal geliflimin lokomotifi olarak ele al›nmal› ve bu kapsamda de¤erlendirilmelidir. Buradan hareketle de teleko46

münikasyon eriflilebilir ve sat›n al›nabilir olmak durumundad›r. 3G, WIFI, Wimax teknolojilerinin Türkiye için stratejik önemleri nedir? Telekomünikasyon sektörünü güçlü hale getirmek için yap›lmas› gereken fley mobil internetin mümkün oldu¤u kadar eriflilebilir ve kolay kullan›labilir olmas›d›r. Bu kullan›m› yönlendirmek için de kullan›m amaçlar›n›, yöntemlerini ve s›kl›klar›n› yak›ndan takip etmek gerekiyor. Operatörlerin

bu noktada yapabilecekleri en uygun davran›fl, ifl ortaklar› ile hareket ederek kullan›c›lar›n› daha iyi anlamak ve beklentileri çerçevesinde kiflisellefltirilmifl hizmetleri sunmak olmal›d›r. Hangi a¤ ve teknoloji ile olursa olsun, geniflbant internet erifliminin yayg›nlaflmas›, kullan›m›n›n ve faydalar›n›n katlanarak artmas›na olanak tan›yacakt›r. 3G’den sonra telekomünikasyon sektörünün gündemini en çok hangi alan meflgul edecek, devlet en çok hangi alanlar› destekleyecek? Sektörün üzerinde durmas› gereken iki temel konu var. ‹lki teknolojinin ülkemize yans›t›lmas› ve yayg›n kullan›m›na olanak verilmesi. 3G bunun somut örneklerinden birisi. Yayg›nlaflt›rma konusu yasal gerekliliklerle de desteklenince ortaya flu anda uygun görünen bir tablo ç›kt›. ‹kinci temel konu ise 3G ve ard›l› teknolojilerin kullan›m› ile ortaya ç›kacak olan içerik sorunu. 3G, mobil internet olana¤›n›n ötesinde anlamlar tafl›yor. Bu nedenle içerikte önemli farkl›l›klar ortaya ç›kacak ve operatörler aras›n-

daki temel rekabet unsuru bu hizmetler çerçevesinde oluflacak. Kiflisel ve kurumsal kullan›c›lara yönelik olarak gelifltirilmesi kaç›n›lmaz olan geniflbant mobil uygulamalarda standartlaflma zorunlulu¤u flu an itibari ile kolay ulafl›labilecek bir yerde durmuyor. Onlarca farkl› uygulama, birbirleri ile iletiflim kuramayacak flekilde tasarlan›yor ve her biri gelifltirildi¤i platforma ba¤›ml› halde çal›flabiliyor. Ayr›ca bu farkl›l›k, kullan›c›lar›n hizmetlerden etkin flekilde yararlanma olana¤›n› da s›n›rland›r›yor. Mobil teknolojiler hala kullan›c› odakl› de¤il, teknoloji odakl› tasarlan›yor ve pazarlan›yor. Bu durum iletiflim sektörünün h›zl› geliflimini engelleyecek temel unsurlardan biri. Ayn› zamanda Türkiye’deki sektör flirketleri için bir f›rsat. Telekomünikasyondaki yenilikleri daha h›zl› takip etmek için neler yapabiliriz? Teknolojiyi bir bütün olarak ele ald›¤›m›zda hep ayn› manzara ile karfl›lafl›yoruz. Teknoloji bir yerde üretiliyor ve biz iyi bir kullan›c› oluyoruz. AB’ye ve dünyaya entegre oldu¤umuz bu dönemde, devletin yerli üreticileri koruyacak bir uygulaman›n içerisine girmesini beklemek çok ak›lc› olmayacakt›r. Ancak kamu beklentileri ile özel sektörün bir araya gelebilece¤i ortak projelerin yap›lmas›, yani kamuözel sektör iflbirli¤i temelinde flekillendirilecek çal›flmalar, bu alanda ülkemize bir rekabet avantaj› sa¤layacakt›r. Kamunun da projenin tasar›m›, gelifltirilmesi ve uygulanmas› aflamalar›nda rol oynamas›, sektörün gelifliminde fark yaratacakt›r.

fiu anda sadece fiyatla rekabet var Telekomünikasyon sektörü Ar-Ge ve inovasyon konusunda kapasitesini yeterince kullan›yor mu? Kesinlikle kullanm›yor. Bu alanda bir gereklilik de yeni yeni hissedilmeye baflland›. Operatörlerimizin uluslararas› pazarlara aç›lmas› sonucunda bu motivasyon ortaya ç›kt› ve yat›r›mlar gerçekleflti. Bu biraz da zorunluluk olarak, son dört-befl y›l›n içerisinde oldu. Buradaki temel sorun devletin ortaya ç›kard›¤› ve destekledi¤i bir Ar-Ge stratejisinin ötesinde, flirketlerin böyle bir stratejisinin olmamas›d›r. fiirketler bu alanda aktif olmad›klar› sürece de devletin yapaca¤› hiçbir fley proje bazl› finansal deste¤in ötesine gidemez. Ar-Ge bir flirket kültürü olarak ele al›nmal› ve buna uygun olarak sürdürülmelidir. 4G’yi uygulamaya geçiflte bu kez AB’yi yakalayabilir miyiz? 3G sonras› ve 4G teknolojileri Avrupa’da ve dünyada kullan›lmaya baflland›. Avrupa’n›n baz› bölgelerinde 4G a¤lar› kurulmufl ve test çal›flmalar› yap›l›r durumda. Türkiye’nin orta vadede bu teknolojileri gelifltirebilmesi çok kolay de¤il. Ancak önümüzde çok büyük bir f›rsat var. O da sektörün bu teknolojilerin standartlar›n›n gelifltirilmesinde ve yak›nsama uygulamalar›nda söz sahibi olmas›nda önemli bir f›rsat var. Bir

devletin Ar-Ge stratejisi, sektörel rekabet gücünü ortaya ç›karacak politikalar›n uygulanmas›na olanak tan›yacak desteklerin verilmesi ve ortam›n haz›rlanmas›d›r. Bu noktadan ele al›nd›¤›nda bu ülkedeki destek kapsam› pek çok AB üyesi ülkenin ilerisine geçmifl durumdad›r. Telekomünikasyon sektöründe rekabet konusunda ne kadar yol ald›k? Rekabette belirleyici rol oynayamamak biliflim sektörümüzün temel sorunlar›ndan birisi asl›nda. Bu sorun, teknolojiyi üretemiyor olmaktan kaynaklan›yor. Durum böyle

olunca da rekabetin temel unsuru fiyat haline geliyor. ‹letiflim alan›nda rekabet Türkiye’nin son dönemde üzerinde hassasiyetle durdu¤u bir konu. Bu rekabet, sunulan hizmetlerin çeflitlili¤i ve kalitesi aç›s›ndan kullan›c›ya olumlu flekilde yans›d›. Ancak al›nacak daha çok yol var. Özellikle geniflbant a¤lar›n›n fiyatland›r›lmas›nda ve flehir içi telefon kullan›m›nda rekabetin art›r›yor olmas›, hem kalite, hem de fiyat aç›s›ndan de¤er tafl›yacakt›r. 47

Makale - Yeditepe Üniversitesi Rektör Yard›mc›lar› Prof. Dr. Nilüfer E⁄R‹CAN ve Yrd. Doç. Dr. Aykut ARIKAN

‹novasyon ve telekom: Yeni bir “fiöhretler Salonu” Telekom alan›ndaki bu inovatif faaliyetler tüm sektörlerde farkl›laflm›fl ve art›-de¤erli ifl süreçlerini do¤urdu. Yönetim eskiden statik, lineer ve organizasyonel bir süreçken, art›k dinamik, non-lineer ve asenkron, ancak hepsinden önemlisi ifllevsel bir süreç haline geldi. Mekanik yap›lanma olarak da bilinen konvansiyonel yönetim süreci oldukça statükocu bir hiyerarfliden oluflmaktayd›.

Son günlerin en gözde sektörlerinden biri telekomünikasyon; yani k›saca telekom. Sektörü bu kadar albenili yapan noktaysa, inovasyon olgusuyla güçlü iliflkisi. Telekom adeta inovasyon kavram›yla iç içe geçmifl durumda. ‹novasyonsuz bir telekom düflünmek imkans›z. ‹flin ilginç yan›, telekomsuz inovasyonu hayal etmeye çal›flmak da bir hayli zorluyor insan›. Bunun nedenleri, belki de, her iki olgunun yaratt›¤›, “zaman s›k›flmas›” olarak da nitelendirilebilecek bir toplumsal etkide sakl›. Telekom araçlar›ndan posta, 4 bin y›l› aflk›n süredir kullan›l›yor. Gazetenin ömrü bunun neredeyse yar›s› kadar olmas›na karfl›n, etkisi postayla karfl›laflt›r›lamayacak ölçüde yüksek. Postadan ç›kanlar, toplumsal hayat›m›z› gazetede ç›kan bir haber kadar etkilemiyor. Dahas› posta ve gazeteye k›yasla, telefon kullan›lmaya bafllayal› flunun fluras›nda sadece 150 y›l oldu; ama gelen bir telefon art›k b›rak›n toplumsal hayat›, özel hayat›m›z› bile etkiliyor. Cep telefonlar›n› ise Türkiye’de sadece 10 y›ld›r kullan›yoruz; ama toplumsal hayat› veya özel hayat›m›z› bir yana koyun, günlük hayat›m›z› ve ifllerimizi bile art›k bunlara göre yapar olduk. K›sacas›, telekom araçlar› gelifltikçe etkileri giderek h›zlan›yor; yani zaman s›k›fl›yor. Telekom alan›nda yaflanan bu “zaman s›k›flmas›”n›n temel nedeni, akademisyen ve yazar Everett Rogers’›n ortaya koydu¤u gibi, bu araçlar›n yol açt›klar› inovatif etkinin giderek daha h›zl› yay›lmas›. ‹novatif etkinin bu yay›l›m›, telekom araçlar›n›n inovasyon olgusuyla etkileflimli toplumsal etkisini ortaya ç›kart›yor: telekom araç-

lar›, inovatif flekilde gelifltikçe, ortaya koyduklar› inovatif etki art›yor; bu etki de telekom araçlar›n›n etkisinin yay›l›m›n› h›zland›r›yor. Sonuçta, telekom araçlar›n›n etkisinin yay›l›m› artt›kça, bu araçlar inovatiflefliyor. Bu etkileflim sonucunda da, ortaya ç›kan sonsuz döngü, sosyolojik aç›dan derinlemesine incelenmesi gereken toplumsal bir zaman s›k›flmas›na yol aç›yor. Toplum ve toplumsal yaflam h›zla dönüflüyor, toplumsal yaflam dönüfltükçe, telekom araçlar›n›n etkisi giderek daha da büyük bir ivmeyle h›zlan›yor. Her fley bu hale nas›l geldi? Asl›na bakarsan›z dün olup biten her fley, bugün olanlar›n habercisi gibiydi. Önce birileri ma¤aralar›n duvarlar›na resimler çizdi; bu resimleri baflkalar› stilize edip resim-yaz›s›na (piktogram) di¤erleri de daha kavramsal simgelere (ideogram) çevirdi. Sonunda harfler ortaya ç›kt› ve toplum ikiye bölündü: okuyup yazabilenler ve di¤erleri. Okuyup-yazabilen ayr›cal›kl› grup, yeni s›n›flar› oluflturdu; bunlar da kendi aralar›nda bölünüp mücadeleye bafllad›lar. Söz yerini yaz›ya b›rakt› ve iflin içine devingen harflerle yaz›y› ve bilgiyi h›zla ço¤altabilen matbaa makineleri girdi. S›n›fsal mücadele tarihte efli benzeri görülmeyecek biçimde yo¤unlaflt›. Ayd›nlanman›n efllik etti¤i Sanayi Devrimi’yle birlikte de patlad›. Bilgi arz›, talebi do¤urdu; talep de arz› destekledi. Enerjinin buhar gücüyle iletimini temel alan mekani¤in, yerini elektrik enerjisine b›rakmas›yla tablo yine de¤iflti: Tarihte ilk defa, ses

gerçek-zamanl› olarak senkronik biçimde iletilebilir oldu, sesi görüntü izledi. Yaz› yerini tekrar söze terk etti. Ama her fley burada bitmedi. Zira sesi ve görüntüyü elektronik sinyallere dönüfltürebilen insan zekas›, görüntü ve sesi kodlamay› da baflar›nca, ortaya bilgi sayabilen acayip bir cihaz ç›kt›. Sonra da, bunlar birbirine ba¤land›. Sonra o ba¤lant›lar da, birbirine ba¤land›. Sonra da, her fley birbirine ba¤land›. Ortaya küresel bir a¤ ç›kt› ve bu a¤, sununda her fleyi de¤ifltirdi. Sonuçta, yaz› yerini sözden geri al›rken, ortaya ABD’li sosyolog Richard Florida’n›n “yarat›c› s›n›f – creative class” olarak tan›mlad›¤› yeni bir s›n›f ç›kt›. Günümüzde yaflanan tüm inovatif de¤iflim ve geliflmeler bu s›n›f›n eseri. Peki, bugün neler oluyor? Florida’n›n yarat›c› s›n›f›n›n ortaya ç›kartt›¤› en inovatif telekom arac› – bugün için – mobil araçlarla bütünleflmifl sosyal a¤lar gibi görünüyor. 2009 ABD Baflkanl›k Yar›fl› çerçevesinde YouTube üzerinde gerçekleflen Obama-McCain tart›flmas›, birçok fleyi kökünden de¤ifltirmifl görünüyor. Tart›flmay› internetten takip eden gençler ve çocuklar, e-postalarla ana-babalar›n›, MMS’lerle de nine ve dedelerini etkilemeyi baflard›lar. Yarat›c› s›n›f, Facebook’la kendi sosyal alan›n›, Monster.com ve LinkedIn’le kendilerine ait yeni bir ifl dünyas›n› ve nihayet YouTube ve Twitter’la da, yeni bir haberleflme mekanizmas›n› ortaya koydu. Bu mekanizma o kadar etkin ve etkiliydi ki, Schipol’de düflen TK-1951 sefer say›l› THY uça¤›n›n haberlerini

bütün ajanslardan önce Twitter ve di¤er sosyal a¤lar duyurunca, CNN bu yeni gazetecilik anlay›fl›n› haber yapmak zorunda kald›. Zira kaza yerinden geçenler hemen kameras› ve internet ba¤lant›s› olan cep telefonlar›na davranm›fllar ve kazay› tüm dünyaya habercilerden bile önce duyurmufllard›. ‹novasyon aç›s›ndan Telekom Telekom alan›ndaki bu inovatif faaliyetler tüm sektörlerde farkl›laflm›fl ve art›-de¤erli ifl süreçlerini do¤urdu. Yönetim eskiden statik, lineer ve organizasyonel bir süreçken, art›k dinamik, non-lineer ve asenkron, ancak hepsinden önemlisi ifllevsel bir süreç haline geldi. Mekanik yap›lanma olarak da bilinen konvansiyonel yönetim süreci oldukça statükocu bir hiyerarfliden oluflmaktayd›. Bunun sonucunda ortaya ç›kan statik yap›, tepede mutlak bir erkin sahibi olan yöneticilerin buyru¤unda çal›flan “elemanlardan” olufluyordu. Bu statik yap› oldukça hantal, içine kapal› ve elefltiriden uzak duran, kurumsal atalete aç›k bir yap›yd›. Telekom araçlar›n›n getirdi¤i inovatif yaklafl›mla, bu statik yap› yerini dinamik bir yap›ya b›rakt›. Organik yap›lanma olarak da adland›r›lan, günümüzün modern yönetim sürecinde, art›k hiyerarflilerin fazla da bir önemi kalmad›. Malcolm Gladwell’in bize gösterdi¤i gibi, art›k kimi flirketlerde görev tan›mlar› ve yönetici/eleman ayr›m› da kullan›lm›yor; sadece yap›lacak ifl, hedefler ve üstlenilen sorumluluklar tan›mlan›yor. Ortada ne hiyerarflik buyruk mekanizma-

fiekil 1. Telekomünikasyon Araçlar› Zaman Çizgisi

Makale

lar› var, ne de buyru¤un kendisi. Bunun yerine ifllevsel telekom mekanizmalar› süreci ayakta tutuyor. Bilgi ve iletiflim teknolojileri tabanl› bu inovatif telekom çözümlerinde ifli kifliler de¤il sistem takip ediyor. Böylelikle, insan sermayesine yarat›c›l›¤›n› sonuna kadar kullanma olana¤› sa¤lanm›fl oluyor. Mekanik yap›lanmadaki “eleman” böylece organik yap›lanmada bireye dönüflümünü tamaml›yor ve “birey” art›k sürecin merkezine oturtuluyor. Mekanik yap›lanman›n çok sevdi¤i etkinlik, zaman yönetimi, maliyet liderli¤i ve verimlilik gibi kavramlar at›llaflarak rafa kalkarken, yazar David Allen’in “Getting Things Done – GTD” (iflleri halletmek) yaklafl›m›yla üretkenlik, yarat›c›l›k ve inovatif düflünce organik yaklafl›m›n günlük hayat›m›zdaki yans›malar›n› ortaya ç›kart›yordu. Tamamen d›fl dünyayla iletiflime aç›k, elefltiriyi yönetsel sürecin bir destek süreci olarak yap›land›rm›fl bu yaklafl›mda ataletin “a”s›n› bulmak mümkün de¤il, zira ataleti yaratacak insan kaynakl› sorunlar neredeyse yok edilmifl durumda. Sürecin en önemli girdisinin bilgi oldu¤u bu yaklafl›mda, konvansiyonel yönetim süreçlerinin aksine, lineer ve organizasyonel yap›lanmaya hiç ihtiyaç yok, çünkü telekom araçlar›n›n ifllevsellefltirdi¤i bilgi asenkron ve

Mekanik Pazarlama

Organik (inovatif) Pazarlama

Tek yönlü iletiflim

Marka diyalogdur

Markan›n bilinirli¤i kutsald›

Marka de¤erini müflteriler belirliyor

Müflteriler demografik gruplan›rd›

Müflteriler davran›fla göre gruplan›yor

‹çeri¤i pazarlamac›lar denetlerdi

‹flletme + müflteri kaynakl› içerik

Yay›l›m rastlant›sald›

Yay›l›m içeri¤e ba¤l›

Michelin Guide: Uzman görüflü

Amazon: Kullan›c› görüflü

Yay›nc›lar kanallar› denetlerdi

Yay›nc›lar iliflkiler kuruyor

Hiyerarflik strateji

Afla¤›dan yukar›ya strateji

Bilgi hiyerarflisi

‹ste¤e ba¤l› (on-demand) bilgi

Maliyet çok önemliydi – CPM

Büyüme için yat›r›m – Ölçümlenir ROI

non-lineer bir ak›flla ifle yön veriyor, ifllevsellik böyle sa¤lan›yor. Uzmanlar de¤il kullan›c›lar söz sahibi Üretim süreci de, bundan pek farkl› de¤il. Modern üretim sürecinde, üretimin temel girdisi olarak bilgi olgusunun tan›mlamas›ndan sonra, telekom araçlar›n›n önemi daha da artm›fl oldu. Dahas› Manuel Castells’in tan›mlad›¤› modern üretim iliflkileri ve biçimlerinde, bilgi art›k anahtar rol oynuyor. Pazardan, tüketiciden, ifl ortaklar›ndan, da¤›t›m a¤›ndan, tedarikçilerden, hatta rakiplerden; k›sacas› tüm d›fl paydafllardan telekom araçlar› üzerinden toplanan bilgi art›k üretim sürecinin ayr›lmaz bir parças› halini ald›. “Talep-üzerine üretim” (ondemand production) olarak adland›r›lan yeni ifl modellerinde, arz, talebin mikro-ölçekli de¤iflimlerine göre özellefltirilmifl olarak (ad hoc) süratle yeniden biçimlendirilebiliyor. Telekom araçlar› olmadan bunlar sadece bilim-kurgu eserlerine konu olan hayallerdi. ‹novatif telekom araçlar›n›n, ifl süreçlerinde yaratt›¤› en büyük de¤iflim, belki de bu günlerden pazarlama alan›nda yaflan›yor. Zira mekanik yaklafl›m›n alfa-nümerik pazarlama flablonlar› (4P, 3C, vb.) da at›llaflarak ifllevsizleflmifl durumda. Bunun en büyük nedeni, inovatif telekom çözümleriyle birlikte, pazarlaman›n bir süreç olarak üretim, ürün tasar›m› ve da¤›t›m süreçleriyle iç-içe geçmifl olmas›. Müflteri deneyimi, ilk nesil telekom araçlar›yla ortaya ç›kan Müflteri ‹liflkileri Yönetimi sistemleriyle zaten saptanarak ölçümlenebilir hale geldi. Ancak yeni nesil telekom araçlar›yla birlikte, müflterinin (tüketici, son kullan›c›, ifl orta¤›, paydafl, ne derseniz deyin) süreçle etkileflimi artt›, hatta müflteri sürecin bir parças› haline geldi. Konvansiyonel mekanik pazarlama anlay›fl›nda pazarlama iletiflimi tüm bütünleflikli¤ine karfl›n tek yönlüydü, marka bilinirli¤i adeta kutsald›, müflteriler demografik ölçütlere göre gruplan›r ve bunlarla kurulacak iletiflimin içeri¤ini pazarlamac›lar denetlerdi ve sonuçta yay›l›m rastlant›sal olurdu. ‹novatif telekom araçlar›na dayal› organik pazarlama yaklafl›m›ndaysa, marka art›k diyalog olarak görül-

mektedir; art›k marka de¤erini müflteriler belirliyor ve bu müflteriler davran›fllar›na göre gruplan›yor, dolay›s›yla diyalogu oluflturan içerik art›k hem iflletme hem de müflteri kaynakl› ve buna ba¤l› olarak da, yay›l›m art›k içeri¤in yani diyalogun kendisine ba¤l›. Dahas› eskiden uzman görüflü önemliyken, art›k Amazon’daki s›radan kullan›c›lar›n yorumlar›na bak›yoruz. Buna koflut olarak da, üretimimizi ve ürünlerimizin tasar›m›n› bu yorum, ihtiyaç ve önerilere göre konumland›rabiliyoruz.

Commons vb. aç›k telif hakk› lisanslama yöntemleriyle gösteren bu inovatif yaklafl›m, telekom araçlar›na da yeni bir bak›fl getirdi. Örne¤in yaz›l›m sektörü, kendisini yaz›l›m üreten ve satan bir sanayi kolu olmaktan, üretilmifl yaz›l›mlar üzerinden hizmet satan bir sektöre dönüfltürmeye bafllad›. CloudComputing ad› verilen bu inovatif yaklafl›m, kendini Internet üzerinde web 2.0 servisleri ile iPhone vb. yeni nesil inovatif telekom araçlar›ndaki art› de¤erli aç›k kaynak kodlu veya lisansl› yaz›l›mlarla hizmet tedarikçili¤i olarak göstermeye bafllad› bile.

Konunun gelece¤inde neler yat›yor? 1995’te Sun Microsystems, Java programlama dilinin lansman›nda “The network is your computer – A¤ art›k bilgisayar›n›zd›r” vizyonunu ortaya koyarken asl›nda bugün yaflad›klar›m›z›n müjdesini veriyor gibiydi. Yeni nesil telekom araçlar›yla art›k tüm telekom altyap›s›, küresel bir a¤ sistemi olarak yeni nesil tüketicinin bir uzant›s› haline geldi. ‹nsanlar art›k ‘Homo Sapiens 2.0’ kavram›n› tart›flmaya bafllad›lar. Öyle ya, eskiden sadece bir tak›m simgeleri okuyup-yazabilen yani bir s›n›f olufltururken, art›k bir tür iletiflim üssü haline gelen ellerimizdeki acayip cihazlarla yeni bir s›n›flarüstü kültür yaratmaya bafllad›k. Bu kültürde üretim biçim ve iliflkileri yeniden tan›mlan›yor, ifl modelleri ifllevsellik ve yap›sall›k kazan›yor, k›sacas› her fley dönüflüyor. Aç›k inovasyon (open innovation) anlay›fl›yla birleflen bu yönelim ortaya Clay Shirky’nin “Here Comes Everybody: The Power of Organizing Without Organizations” (2008) adl› kitab›nda ortaya koydu¤u “crowdsourcing – kitle istihdam›” kavram› ç›km›fl oldu. Kendisini aç›k kaynak kodlu iflletim sistemleri, yaz›l›mlar ve CreativeCommons ile Science-

Google Documents vb. alternatif ofis yaz›l›mlar›n› halihaz›rda bedava olarak internet üzerinden kullanabildi¤imiz flu günlerde, geliflmifl ofis yaz›l›mlar›n›n da internet sürümlerinin haz›rland›¤› haberleri art›k bizleri flafl›rtm›yor. Bu alandaki di¤er bir ilginç geliflme de, örne¤in biliflim devlerinden IBM’in web 2.0 teknolojilerinden faydalanarak, uzun süre alan ürün tasar›m› ve test süreçlerini h›zland›rmaya yönelik olarak gelifltirdi¤i “inovasyon fabrikas›” çözümü. Gelelim yaz›n›n bafll›¤›ndaki “Hall of Fame” yani “flöhretler salonu” kavram›na. Biliflim, robotik ve telekom alan›nda baflta BlackBerry örne¤i olmak üzere birçok inovasyonun befli¤i olan Kanada, özellikle telekom alan›ndaki inovatif Kanada flirketlerine yönelik olarak aç›yor bu yar›flmay›. Amaç ülkenin telekom alan›ndaki liderli¤ini, gelecekte de garanti alt›na almak. Bunun için dünyan›n dört bir yan›ndan inovatif telekom projelerine ça¤r› yap›l›yor. Görünüflte Kanada merkezli olan yar›flma, tüm dünyan›n küresel bir köy haline geldi¤i bugünlerde asl›nda tam anlam›yla uluslararas› bir oluflum. Türkiye’den de kat›l›mc›lar›n oldu¤u bu yar›flma asl›nda bize inovasyon kavram›n›n telekom sektörü aç›s›ndan gelece¤inin de bir projeksiyonunu sa¤l›yor.

Kaynakça • Allen, David (2002), Getting Things Done: The Art of Stress-Free Productivity, Penguin • Castells, Manuel (1996), The Rise of the Network Society, The Information Age: Economy, Society and Culture Vol. I, Blackwell. • Florida, Richard (2002), The Rise of the Creative Class. And How It's Transforming Work, Leisure and Everyday Life, Basic Books • Gladwell, Malcolm (2000), The Tipping Point: How Little Things Can Make a Big Difference, Little Brown • Ommeren, Erik van et. all. (2009), Collaboration in the Cloud: How Cross-Boundary Collaboration is Transforming Business, Microsoft & Sogeti • Rogers, Everett M. (2003), Diffusion of Innovations (5th ed.), Free Press. • Shirky, Clay (2008), Here Comes Everybody: The Power of Organizing Without Organizations, Penguin • Surowiecki, James (2004), The Wisdom of Crowds: Why the Many Are Smarter Than the Few and How Collective Wisdom Shapes Business, Economies, Societies and Nations, Doubleday

Bak›fl Aç›s›

fiirin Elçi

Büyük resim OECD’nin, “Bilim ve Teknoloji” bafll›¤› alt›nda ele ald›¤› bilgi ve iletiflim teknolojilerine (B‹T) ait göstergeler, OECD ülkelerinde sektör büyüklü¤ünün incelenmesiyle bafll›yor. B‹T’in ekonomik de¤iflimin merkezini oluflturan ve h›zl› teknolojik ilerleme ve üretkenlik art›fl› için önemli bir araç olan sektör oldu¤unun alt› çiziliyor.

Ço¤u zaman grafikler, sayfalarca yaz›dan daha etkilidir. OECD’nin 2009 y›l› ekonomik, çevresel ve toplumsal göstergelerini yay›nlad›¤› raporu bunun do¤rulu¤unu kan›tl›yor. Türkiye’nin de grafiklerin ço¤unda yer ald›¤› rapor, pek çok alanda OECD ortalamas› ve di¤er ülkelere göre konumumuzu net bir flekilde görmemizi; e¤ilimleri anlamam›z› ve inovasyon olgusunun tüm politika alanlar›ndaki yeri üzerinde kafa yormam›z› sa¤l›yor.

Raporun her bölümünün ayr› ayr› incelenip di¤er bölümlerle iliflkilendirilerek analiz edilmesinde fayda var. Ama burada biliflim teknolojileriyle ilgili göstergeleri ele alaca¤›m. Sektörün, insan kayna¤› temeline oturdu¤unu göz önüne alarak, ilgilendiren göstergelere de yer veriyorum.

lekomünikasyon hizmetleri sektörünün, B‹T hizmetleri sektöründe yarat›lan katma de¤erde en büyük yere sahip oldu¤u ülkelerin ise Yunanistan, Macaristan, Kore, Portekiz ve Çek Cumhuriyeti oldu¤u belirtiliyor. Sektörel büyüklük ve katma de¤ere iliflkin göstergelerin yer ald›¤› bu bölümde Türkiye yer alm›yor. Bunu takip eden ve sermaye stokunun genifllemesi ve yenilenmesi ve üretim sistemlerine yeni teknolojilerin girmesinin bir arac› olarak ele al›nan B‹T yat›r›mlar›na iliflkin göstergelerde de Türkiye’yi göremiyoruz. Bu alanda en fazla yat›r›m yapan ülkeler s›ras›yla ABD, ‹ngiltere, ‹sveç, Hollanda, Danimarka, Finlandiya, ‹sviçre, Belçika ve Avustralya.

Türkiye’yi içeren istatistikler, B‹T sektörü isOECD’nin, “Bilim ve Teknoloji” bafll›¤› alt›nda tihdam›yla bafll›yor. Do¤rudan B‹T alan›nda ele ald›¤› bilgi ve iletiflim teknolojilerine (B‹T) çal›flan, yaz›l›m gelifltirme gibi, uzmanlara ait göstergeler, OECD ülkelerinde sektör büiliflkin göstergede karfl›m›zdaki tablo flu flekilyüklü¤ünün incelenmesiyle bafll›yor. B‹T’in de: ekonomik de¤iflimin merkezini oluflturan ve h›zl› teknolo- Toplam ekonomide B‹T’le iliflkili mesleklerin oran› (toplam istihdam›n yüzdesi olarak) jik ilerleme ve üretkenlik art›fl› için önemli bir araç olan sektör oldu¤unun alt› çiziliyor. 1995-2006 y›llar› aras›nda Finlandiya, ‹rlanda ve Çek Cumhuriyeti gibi ülkelerde B‹T hizmetleri sektörünün nas›l h›zl›¤› geliflti¤ine; Kore’de 2006 y›l› verilerine göre, B‹T imalat› sektöründeki katma de¤erin imalat sektöründeki toplam katma de¤erin yüzde 21’ine karfl›l›k geldi¤ine dikkat çekiliyor. Te52

Sonraki gösterge, evlerdeki bilgisayar say›lar›yla ilgili. Bu göstergeyle ilgili uzun dönemli e¤ilimlere bak›ld›¤›nda, Kuzey ülkeleri, Japonya ve Kore en önde. Türkiye’nin di¤er birkaç ülke ile birlikte yüzde 50’nin alt›nda bir orana sahip oldu¤u

görülüyor. ‹nternet eriflimi konusunda da benzer bir tablonun söz konusu oldu¤unu ifade ediyor OECD. Kore, ‹zlanda, Hollanda, ‹sveç, Danimarka ve Norveç’te 2007’de yüzde 75’in üzerinde hanede internet eriflimi bulunmaktayd›.

Evlerinde bilgisayar bulunanlar (tüm hane halk›n›n yüzdesi)

S›radaki gösterge, B‹T mallar› ihracat›yla ilgili. Sektördeki ihracat›n, tüm OECD ülkelerinde imalat sanayi ihracat›ndan daha h›zl› büyüdü¤ünün alt› çiziliyor. Büyüme, 1996’da düflük seviyelerden bafllayan Macaristan, Slovak Cumhuriyeti, Çin, Polonya ve ‹zlanda’da en yüksek. OECD, 2007’ye gelindi¤inde, ülkelerin üç bafll›k alt›nda s›n›flanabilece¤ini söylüyor: ‹hracat›n en yüksek oldu¤u ABD, Japonya, Almanya, Kore, Hollanda ve Meksika; nispeten daha az ihracat hacmine sahip ‹ngiltere, Fransa, ‹rlanda, Macaristan, Kanada ve Çek Cumhuriyeti; ihracat›n düflük oldu¤u di¤er ülkeler. Çin’deki çarp›c› art›fl› göstermek için verilen grafik flöyle:

B‹T ekipmanlar› ihracat› (milyar ABD Dolar›)

Bu da Türkiye’nin konumunu bize gösteren OECD ülkelerini kapsayan grafik: B‹T ekipmanlar› ihracat› (milyon ABD Dolar›) 2007

Bak›fl Aç›s›

Di¤er bir gösterge olan telefon ba¤lant›lar› say›s›n›n (sabit ve mobil) h›zl› art›fl›na dikkat çekiliyor. Bu konuda, Türkiye’yi de kapsayan bir grafi¤e yer verilmifl. Telefon eriflimi (100 kifli bafl›na telekomünikasyon eriflim yollar› say›s›)

fiimdi, bu tablonun arkas›ndaki durumu da ilgilendiren insan kayna¤› göstergelerine göz atal›m. Göstergelerden ilki OECD’nin Uluslararas› Ö¤renci De¤erlendirme Program› (PISA) de¤erlendirmesine göre, 15 yafl›ndaki ö¤rencilerin bilim alan›ndaki performanslar›n› gösteriyor: PISA bilim skalas›nda performans, 2006 (ortalama de¤er)

PISA okuma skalas›nda performans, 2006 (ortalama de¤er)

PISA matematik skalas›nda performans, 2006 (ortalama de¤er)

Üniversite mezunlar›n›n oran›yla ilgili durumumuza bakacak olursak, karfl›m›za ç›kan tablo flu flekilde: Üniversite mezunlar›n›n oran› (4 y›l›k üniversite mezunlar›n›n tipik mezuniyet yafl›ndaki nüfusa oran›, yüzde)

25-64 yafl grubunda üniversiteye devam edenler (söz konusu yafl grubundaki nüfusun yüzdesi olarak)

Kaynak: OECD Factbook 2009, Ekonomik, Environmental ve Social Statistics

Perspektif

Tulu Gümüfltekin

Bilgi Toplumu’nun lokomotifi olarak telekomünikasyon Küresel düzlemde, göreli rekabet avantaj›n›n sürekli bir kalk›nmay› sa¤lama f›rsat› az olabiliyor. Bu nedenle ülkeler baz›nda yenilik yaratabilmenin süreklili¤ini sa¤layacak politikalar›n belirlenmesi ve izlenmesi ile iç dinamiklerin gelifltirilmesi gerekli. Bunlar›n bafl›nda da inovasyonu art›r›c› teflvikler ve yasal çerçevenin yarat›lmas› geliyor. Bu kapsamda, bilgi toplumu yaratma hedefiyle telekomünikasyon sektörüne iliflkin sürekli bir hareketlilik içinde olan Avrupa Birli¤i’ne de¤inmekte fayda görüyorum.

Telekomünikasyon sektöründe 1990’l› y›llarla birlikte bafl döndürücü bir h›zla ilerleyen teknolojik geliflmeler, özellikle dijital devrim ve onu takiben bütün dünyaya h›zla yay›lan internet devrimi, sektörde var olagelmifl normlar›n h›zla de¤iflmesine yol açmaktad›r. Teknoloji taraf›ndan itelenen bu kavramsal ve kuramsal devrimin daha da ileri gidece¤i beklenmektedir. Öyle ki, bu teknolojik geliflmeler, telekomünikasyon sektörünün temel yaklafl›m›n› özetleyen sabit kablolu telefon servisinin evrenselli¤i paradigmas›n›n, yerini h›zla bilgi teknolojisi paradigmas›na b›rakmas›na yol açmaktad›r. Yirmi y›l öncesinde telekomünikasyon flirketleri kamunun tekelinde olan kurulufllarken, günümüzde bu flirketler geleneksel sabit telefon hizmeti veren flirketler olmaktan ç›k›p, mobil ve cep telefonu, internet, kablolu TV, elektronik ticaret gibi yeni ekonomi ad› alt›nda ele al›nan hizmetleri gelifltirmifllerdir. Bununla birlikte, pek çok ülke gerek sektörü gerekse telekom flirketlerini yeniden yap›land›rm›flt›r. K›saca, yeni ekonomi ile birlikte, klasik kalk›nma modellerinin yerini bilgi teknolojisine dayal› bir kalk›nma modeli alm›fl, e¤itimden bankac›l›¤a kadar uzanan pek çok sektörde bilgi teknolojileri geliflmeyi sa¤layan en önemli unsur olmufltur. Avrupa 90’larda telekomünikasyonda rekabeti bafllatt› Teknolojik geliflmeler ile efl zamanl› olarak dünya ticaretinde gözlemlenen serbestleflme ve rekabet art›fl›, telekomünikasyon sektörünün rekabete

aç›lmas› için gerekli koflullar› oluflturmufltur. Nitekim 1980’li y›llarda Amerika Birleflik Devletleri ve ‹ngiltere’den bafllayarak 1990’l› y›llar boyunca k›ta Avrupas› ülkelerinde telekomünikasyon sektörünün rekabete aç›lmas› süreci yaflanm›flt›r. Bu bak›fl aç›s› uyar›nca, serbestlefltirilen telekomünikasyon piyasalar›, daha h›zl› büyüme ve yeni teknolojilere daha çabuk adapte olabilme ve ayr›ca kullan›c›lara daha kaliteli hizmet sunabilme zorunlulu¤u ile karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Bu durum da sektörün inovasyon etkinlikleriyle sürekli canl› tutulmas›n› gerektirmektedir. Telekomünikasyon sektörü üzerinde her zamankinden daha yo¤un bir inovasyon bask›s› bulunuyor. Sert rekabet ve önemli gelir f›rsatlar›, sektördeki oyuncular› insan gücü, mühendislik ve Ar-Ge konusunda sürekli yeni ad›mlar atmaya yöneltmektedir. Öte yandan, küresel düzeydeki güçlükler de, inovasyon etkinliklerini, ülkeler ve flirketler taraf›ndan belirlenen öncelikler aras›nda üst s›ralara tafl›m›flt›r. Telekomünikasyon sektörü, küresel krizden en az etkilenen sektörler aras›nda yer almas›na ra¤men, krizin sektöre iliflkin yat›r›mlar üzerinde yine de olumsuz bir etkisi olmufltur. Bu sebeple, krizin s›k›nt›lar›ndan kurtulmak ve uzun dönemli sürdürülebilir bir büyüme yakalamak için, h›zla de¤iflen telekomünikasyon sektöründe aç›k bir inovasyon modelinin uygulanmas› ve inovatif giriflimlerin desteklenmesi bilhassa önem tafl›maktad›r. Telekomünikasyon sektöründe baflar›n›n temel unsuru, tüketicileri çekmeye

yönelik olarak maliyetleri düflürebilen ve piyasaya yeni aç›l›mlar getiren farkl› sistemler üretebilmekten geçmektedir. Günümüzde devletler ve ulus üstü yap›lanmalar da krizi aflma konusunda telekomünikasyon sektörünün öneminin fark›na varm›fl durumdad›r. Bu çerçevede, Avrupa Toplulu¤u taraf›ndan oluflturulan Avrupa Ekonomik Kurtarma Plan›, geniflbant altyap›s›, Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri hizmetleri ve sürdürülebilir telekomünikasyona ciddi önem atfetmektedir. Ayr›ca Avrupa Birli¤i, Birlik çap›nda 2010 y›l› sonunda yüzde 100 geniflbant yay›l›m› hedefiyle herkese internetin geliflimini gerçeklefltirmeyi planlamaktad›r. Küresel düzlemde, göreli rekabet avantaj›n›n sürekli bir kalk›nmay› sa¤lama f›rsat› az olabilmektedir. Bu nedenle ülkeler baz›nda yenilik yaratabilmenin süreklili¤in sa¤layacak politikalar›n belirlenmesi ve izlenmesi ile iç dinamiklerin gelifltirilmesi gereklidir ki bunlar›n bafl›nda inovasyonu art›r›c› teflvikler ve yasal çerçevenin yarat›lmas› gelmektedir. Bu kapsamda, bilgi toplumu yaratma hedefiyle telekomünikasyon sektörüne iliflkin sürekli bir hareketlilik içinde olan Avrupa Birli¤i’ne de¤inmekte fayda görüyorum. Telekomünikasyon sektörü, AB’nin geliflen bilgi toplumu yap›s›n›n belkemi¤ini oluflturmaktad›r. Sektöre iliflkin inovasyon çal›flmalar› ve bu çal›flmalar›n etkinli¤ini art›rmak için AB, çeflitli düzenleyici kurallar ile rekabeti sürekli teflvik etmektedir. AB’nin telekomünikasyon alan›ndaki politikas›, bir taraftan insanlara yeni bilgi teknolojilerine eriflim f›rsat› sa¤larken, di¤er yandan da küresel düzlemdeki rekabetçi pozisyonunu gelifltirmektir. 2002’de Telekom Paketi kabul edildi Avrupa Birli¤i’nin telekomünikasyon politikas› sektörün ihtiyaçlar›na cevap vermek amac›yla evrimsel bir süreç içerisinde oluflmufltur. 1980’lerin sonu itibariyle, telekomünikasyon sektörünün çeflitli alanlar›nda (radyo, kablolu televizyon, telefon, uydu haberleflmesi, internet ve e-ticaret) gelifltirilmeye bafllanan yasal çerçeve hem hizmetler hem de altyap› aç›s›ndan muhtelif düzenlemeler getirmifltir. Telekomünikasyon sektörü için tek pazar›n oluflturulmas›, sektörün liberallefltirilmesi, GSM’ler için uyumlaflt›r›lm›fl standartlar›n kabul edilmesi, S›n›rs›z Televizyon Yönergesi gibi aç›l›mlar Avrupa Bilgi Toplumu’nun geliflimi için son y›llarda at›lm›fl en

önemli somut ad›mlar aras›ndad›r. Bu kapsamda, Avrupa Birli¤i’nde telekomünikasyon piyasas›, 1 Ocak 1998 tarihi itibariyle tam olarak liberallefltirilmifl olup; söz konusu yasal çerçeve temel olarak tekel piyasas›ndan rekabetçi bir aç›k pazara do¤ru geçiflin sa¤lanmas›na yönelik oluflturulmufltur. Bununla birlikte, telekomünikasyon piyasas›ndaki h›zl› de¤iflim ile geliflen yeni hizmet ve altyap›lar ile ortaya ç›kan yeni sorunlar, söz konusu düzenlemelerin gözden geçirilmesi ihtiyac›n› do¤urmufltur. Bu amaçla tüm elektronik iletiflim ve yay›n flebekelerini kapsayan Telekom Paketi 2002 y›l›nda kabul edilmifl olup; 2003 y›l› Temmuz ay›ndan bu yana uygulanmaktad›r. Bu mevzuat paketi ile sanayinin geliflimi, rekabetin güçlendirilmesi, büyümede art›fl, kamunun ve kullan›c›lar›n yarar›n›n gözetilmesini sa¤lamaya yönelik yasal düzenleyici çerçeve ortaya konulmufltur. 13 Kas›m 2007 tarihinde Avrupa Komisyonu nezdinde kabul edilen yeni Telekom Reform Paketi ise AB’de telekomünikasyon sektöründeki mütemadi ilerleme aray›fl›n›n bir parças› olarak görülmelidir. Reform Paketi, bilgi toplumunun bu öncü sektörünün ça¤›m›z›n gereklerine uydurulmas› hedefi do¤rultusunda, AB vatandafllar›n›n yaflad›klar› ya da seyahat ettikleri Üye Devletlerde iletiflim hizmetlerinden (sabit/mobil telefon, h›zl› internet ba¤lant›s› veya kablolu TV v.s.) daha iyi koflullarda ve daha makul fiyatlarla yararlanmalar›n› sa¤lamak ve AB düzeyinde tek bir Telekom pazar› yaratmaya yönelik olarak kurgulanm›flt›r. Haz›rlanan pakette AB’de tek ve yeni bir Avrupa Telekom Piyasas› Otoritesi’nin oluflturulmas›, rekabeti art›rmak için görev ayr›m› yap›lmas›, radyo spektrumu için yeni düzenlemeler getirilmesi ve tüketici haklar›n› koruyucu bir dizi tedbirler al›nmas› yer almaktad›r. Paketin, 2009 y›l› sonu itibariyle kabul edilmesi ve 2010 y›l› itibariyle yürürlü¤e girmesi beklenirken May›s ay›nda Avrupa Parlamentosu taraf›ndan tüketici haklar›n›n korunmas› ba¤lam›nda getirilen önemli bir de¤ifliklik, tüm paketin onay sürecini etkilemifl bulunmakta olup, paketin onaylanmas›n›n gecikece¤i veya hiç onaylanmayarak gündemden kald›r›laca¤› ihtimallerini do¤urmufltur. 3‹’nin dönemi Avrupa Birli¤i çerçevesinde telekomünikasyon alan›nda yaflanan sürekli geliflim, Birli¤in Mart 59

Perspektif

Avrupa Birli¤i çerçevesinde telekomünikasyon alan›nda yaflanan sürekli geliflim, Birli¤in Mart 2000 tarihinde belirledi¤i Lizbon Stratejisi’ne dayanmaktad›r. Strateji temel olarak, Avrupa’n›n 2010 y›l›na kadar Japonya ve ABD'yi de geride b›rakarak, dünyan›n küresel rekabet düzeyi en yüksek ve dinamik bilgi-temelli ekonomi olmas›n› hedeflemekte ve bilgi toplumu, e¤itim, inovasyon, çevre gibi birçok boyutu içinde bar›nd›rmaktad›r. 2000 tarihinde belirledi¤i Lizbon Stratejisi’ne dayanmaktad›r. Strateji temel olarak, Avrupa’n›n 2010 y›l›na kadar Japonya ve ABD'yi de geride b›rakarak, dünyan›n küresel rekabet düzeyi en yüksek ve dinamik bilgi-temelli ekonomi olmas›n› hedeflemekte ve bilgi toplumu, e¤itim, inovasyon, çevre gibi birçok boyutu içinde bar›nd›rmaktad›r. Lizbon zirvesinde, rekabetçi, dinamik ve bilgi tabanl› bir ekonomiye sahip olmak için ucuz ve kaliteli iletiflim altyap›s›n›n kurulmas›n›n gerekli oldu¤u sonucuna ulafl›lm›fl ve bu çerçevede hem çeflitli eylem planlar› oluflturulmufl hem de sektörel reformlar teflvik edilmifltir. Bu ba¤lamda 2005 y›l›nda kabul edilen i2010: Büyüme ve ‹stihdam için Avrupa Bilgi Toplumu Giriflimi de önem tafl›maktad›r. Keza, söz konusu giriflim, dijital ekonominin gelifltirilmesi hedefi çerçevesinde bilimde, inovasyon, giriflimcilik ve yeni internet teknolojilerini destekleyen politikalar yoluyla daha h›zl› sosyal kalk›nma, istihdam ve refah sa¤lamaya yöneliktir. Genel itibariyle, söz konusu Strateji, üç “i” önceli¤ine dayanmaktad›r (Information space, Innovation and Investment, Inclusion): Tek Avrupa Bilgi Alan› yarat›lmas›, Yenilikçili¤e yat›r›mlar›n teflviki ve Kapsay›c› Avrupa Bilgi Toplumu oluflturulmas›. (1) Tek Avrupa Bilgi Alan› ile hedeflenen; k›saca Avrupa Birli¤i içinde bilgi toplumu ve medya hizmetlerinde aç›k ve rekabetçi tek pazar›n oluflturulmas›d›r. Bu çerçevede, say›sal ekonomi çerçevesinde gerekli yasal düzenlemelerin oluflturulmas› do¤rultusunda güvenli yüksek bant geniflli¤ine sahip iletiflim araçlar› oluflturulmas›, görseliflitsel medya hizmetlerine iliflkin kurallar›n gözden geçirilmesi, elektronik haberleflmeye iliflkin düzenleyici çerçevenin güncellenmesi, güvenli bir bilgi toplumu için strateji gelifltirilmesi gibi öncelikler takvimlendirilmifl ve prati¤e aktar›lm›flt›r. Yenilikçili¤e yat›r›mlar›n teflviki hedefi ise; Ar-Ge faaliyetlerinin teflvik edilmesiyle paralel olarak AB bilgi ve iletiflim teknolojileri araflt›rma yat›r›mlar›n›n yüzde 80 oran›nda art›r›lmas›n› ve bu hedef kapsam›nda özel sektörle iflbirli¤inin güçlendirilmesini öngörmektedir. Öte yandan, Kapsay›c› Avrupa Bilgi Toplumu hedefi ile; toplumun 60

tüm kesimlerini kapsay›c›, daha kaliteli kamu hizmeti sunan (örne¤in, e-sa¤l›k veya e-ihale uygulamalar›) ve yaflam kalitesini art›ran (örne¤in, ak›ll› ve temiz ulafl›m sistemlerinin teflviki) bir bilgi toplumu ideali çerçevesinde tüm kesimlerin bilgi toplumunun imkanlar›ndan faydalanmas›n› sa¤lamaya dönük eylemlerin prati¤e aktar›lmas› söz konusudur. Geniflbanta 1 milyar Euro kaynak i2010 Giriflimi kapsam›nda Avrupa Komisyonu taraf›ndan 28 Ocak 2009 tarihinde al›nan bir karar çerçevesinde, AB’nin yüzde 30’lara varan bir oranda internetten yoksun olan k›rsal alanlar›nda internet eriflimini sa¤lamak, bu alanda yeni istihdam olanaklar› yaratmak ve ifl gelifltirme süreçlerine yard›m etmek amac›yla genifl-bant sistemine 1 milyar Euro kaynak ayr›lmas› öngörülmüfltür. (2) Biliflim teknolojilerinin h›zla yay›ld›¤› ve zaman ile mekan›n ba¤›ms›z hale geldi¤i bir dijital devrim ortam›nda, AB düzeyinde bu denli önemli bir alana destek sa¤lanmas›, sürecin gelece¤i aç›s›ndan oldukça ümit verici bir geliflmedir. Aç›kça görülmektedir ki, AB, Bilgi ve ‹letiflim Teknolojilerine özel bir önem atfetmektedir. Yasal düzenlemeler teknolojik ilerlemeyi kolaylaflt›racak flekilde gelifltirilmekte, internete eriflimde genifl bant a¤lar› giderek yayg›nlaflmakta ve benzeri önlem ve giriflimlerle bilgi ve iletiflim araçlar› toplumsal yaflam›n tüm kademelerine nüfuz eder hale gelmektedir. Atfedilen bu önem, AB ülkelerinin küresel düzeydeki konumunu da yans›maktad›r. Bu çerçevede, Dünya Ekonomik Forumu'nun bu y›l sekizincisini haz›rlad›¤› Küresel Bilgi Teknolojileri 2008–2009 Raporu'na göre AB ülkelerinden Danimarka, Bilgi ve ‹letiflim Teknolojilerinde (B‹T) 134 ülke aras›nda üst üste 3. kez küresel rekabet gücü en yüksek ülke olmay› baflarm›flt›r. B‹T'i, kalk›nma ve rekabet gücünü art›rmada son derece etkin kullanan Danimarka, dünyan›n en geliflmifl B‹T mevzuat›na sahip durumdad›r. 100 kifli bafl›na 36,33 geniflbant internet abone oran› ile dünyada ilk s›rada yer alan Danimarka, 10 bin kifli bafl›na 346 MB/s bant geniflli¤i ile de lider konumdad›r. Rekabet gücü s›ralamas›nda 2. s›ra-

da ‹sveç, 3. s›rada ABD yer al›rken, Finlandiya ve Hollanda ilk 10'a giren di¤er AB ülkeleri olmufltur. AB'nin yeni üyelerinden Estonya, Slovenya, Çek Cumhuriyeti ve Litvanya'n›n, B‹T alan›nda ciddi atak yapt›klar›n›n ve bu teknolojiler sayesinde piyasa ekonomisine daha kolay geçifl sa¤lad›klar›n›n belirtildi¤i raporda, Türkiye, rekabet gücü s›ralamas›nda 61. ülke konumundad›r. 2006-2007 döneminde 52., 207-2008 döneminde 55. s›rada bulunan Türkiye, bu y›l bir önceki y›la oranla 6 basamak gerilemifltir. (3) Türkiye telekomünikasyonda yavafl ilerliyor Türkiye, hem Avrupa Birli¤i’ne uyum çerçevesinde hem de küresel de¤iflimleri yakalama noktas›nda, telekomünikasyon sektöründe son y›llarda önemli ilerlemeler kaydetmifltir. Türkiye'nin Avrupa Birli¤i'ne tam üyelik süreci çerçevesinde "Bilgi Toplumu ve Medya" fasl›, fasla iliflkin aç›l›fl kriterlerinin karfl›lanm›fl olmas› nedeniyle 19 Aral›k 2008 tarihinde müzakerelere aç›lm›flt›r. Bununla birlikte, her ne kadar aç›l›fl kriterlerini karfl›lam›fl olsa da, telekomünikasyon sektörünün Avrupa Birli¤i'ne uyumunu içeren söz konusu bafll›k alt›nda tart›fl›lacak konularda ve küresel düzeydeki performans ba¤lam›nda Türkiye’nin daha fazla çaba sarf etmesi gerekmektedir. Avrupa Komisyonu taraf›ndan 5 Kas›m 2008 tarihinde yay›mlanan ‹lerleme Raporu’nda, Türkiye’nin Bilgi Toplumu ve Medya bafll›¤› alt›nda kaydetti¤i ilerlemeler ve gerçeklefltirmesi gereken at›l›mlar s›ralanmaktad›r. Bu çerçevede, sabit ve geniflbant piyasalar›ndaki rekabet düzeyinin yetersiz olmas›, flehir içi telefon hizmetinin serbestleflmesindeki aksakl›k, iletiflim hizmetlerinden al›nan yüksek vergiler ve evrensel hizmet yükümlülüklerinin alan› ve uygulamas›na iliflkin AB müktesebat›na uyum, ihtiyaç duyulan ilerlemeler aras›nda yer almaktad›r. Öte yandan, 31 Aral›k 2008 tarihinde kabul edilen ve Türkiye’nin AB müktesebat›na uyum taahhütlerini takvimlendiren Üçüncü Ulusal Program’da Bilgi Toplumu ve Medya bafll›¤› alt›nda, söz konusu düzenlemelerin genel itibariyle 2009–2010 y›llar› aras›nda gerçeklefltirilece¤i taahhüt edilmektedir. Böylelikle, elektronik haberleflme sektörünün liberalleflmesi, iyi iflleyen bir rekabet ortam› yarat›lmas›, bilgi ve iletiflim alan›ndaki geliflmelere uyum sa¤lanmas› ve ilgili alanlarda altyap›n›n ve hukuksal dayanaklar›n tesisi hedeflenmektedir. Bu çerçevede, mevzuat›n

uyumu ve uygulanmas› için gerekli kurumsal yap›lanma için yaklafl›k 8 milyon Euro düzeyinde bir finansman ihtiyac› belirlenmifltir. 3N önemli bir ad›m Bu ba¤lamda, Türkiye’de son y›llarda yaflanan olumlu geliflmeleri de göz ard› etmemek gerekiyor. Örne¤in, 2003 y›l›ndan bu yana befl y›ld›r telekomünikasyon sektörünün gündeminde olan, uzun haz›rl›k çal›flmalar› sonucu haz›rlan›p sektörden görüfller al›narak sonuçland›r›lan Elektronik Haberleflme Kanunu’nun 10 Kas›m 2008 tarihinde yürürlü¤e girmesi; bahse konu yasan›n yürürlü¤e girmesini takiben Elektronik Haberleflme Sektörüne iliflkin yetkilendirme Yönetmeli¤i 28 May›s 2009 tarihinde yürürlü¤e girmesi önemli geliflmelerden. Bunun yan› s›ra Numara Tafl›nabilirli¤i Yönetmeli¤i’nin Temmuz bafl›nda kabul edilmifl olup, Yönetmelik uyar›nca mobil numara tafl›nabilirli¤i ve sabit numara tafl›nabilirli¤inin 10 Eylül 2009 tarihinden itibaren uygulamaya geçilmesinin öngörülmesi ile Türkiye’nin mobil iletiflimde 3.nesil elektronik haberleflme hizmetine geçifle haz›rlanmas›, bu anlamda önemli ad›mlar olarak de¤erlendirilebilir. Biliflim teknolojilerinin günümüzde ifl dünyas›n› ve ifl dünyam›z›n yan›nda bir o kadar da sosyal hayat›m›z› ne denli büyük ölçüde etkiledi¤i kaç›n›lmaz bir gerçektir. Türkiye’nin bu teknolojileri kullanma alan›nda belirli bir performans gösterdi¤ini kabul etmek mümkünse de, yeni teknolojilerin özellikle de biliflim teknolojilerinin ülkemizin kurumlar› taraf›ndan üretilmesi ve daha yayg›n kullan›lmas› konusunda yeni ve h›zl› ad›mlar›n at›lmas› gerekmektedir. Türkiye’nin biliflim sektörünün elektronik, bilgisayar ve telekomünikasyon unsurlar›n› kendi kaynaklar›yla ve ülke s›n›rlar› içinde üretebilecek insan kayna¤› oldu¤u kanaatindeyim. Sahip olunan potansiyelin h›zl› ve planl› olarak hayat geçirilmesi konusunda ise özel sektör ve üniversitelerin katk›lar› ile birlikte devletin düzenleyici ve destekleyici rolünün de önemli ve yönlendirici oldu¤u gözden kaç›r›lmamal›d›r. ‹nternet ve iletiflim teknolojilerinin kullan›m›n›n yayg›nlaflmas›n›n ülkelerin ekonomilerine yapaca¤› katk› göz önüne al›n›rsa, bu yeni ekonomi alan›n›n sundu¤u olanaklardan yararlanmak isteyen ülkelerin politik ve ekonomik istikrar›n sa¤lanmas›, yasal çerçeve oluflturulmas› ve teknolojik geliflimin teflvik edilmesine yönelik etkinlikler konusunda eflgüdümlü olarak ilerlemesi elzemdir. 61

Ab F›rsatlar - TAGES Yard›mc› Dan›flman› Gurbet Deniz Yavuz

AB’den Ar-Ge yapan KOB‹’ye destek AB’nin KOB‹’lere yönelik oluflturulan ilk destek program› olan Eurostars Program› ile Ar-Ge yapan KOB‹’lere projeleri için hibeler sa¤lan›yor. Eurostars Program›’na proje sunmak için hem Brüksel’deki Eurostars ofisine hem de Ulusal ‹rtibat Noktas› olan TÜB‹TAK’a yani Uluslararas› Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Program›na projeyi sunmak gerekiyor.

KOB‹’ler Avrupa’da yeni ifl alanlar›n›n aç›lmas› ve geliflmesi için itici güç ve ifl hayat›n›n dinami¤i olarak görülüyor. Bu nedenle Avrupa Birli¤i KOB‹’lerin özellikle araflt›rma, gelifltirme ve inovasyon faaliyetlerine öncelik vermeleri ve uluslararas› alanda iflbirli¤i yaparak yeni projeler gelifltirmelerini amaçl›yor. AB’nin KOB‹’lere yönelik oluflturulan ilk destek program› olan Eurostars Program› ile Ar-Ge yapan KOB‹’lere projeleri için hibeler sa¤lan›yor.

Eureka Program› alt›nda oluflturulan Eurostars Program›, KOB‹’lerin uluslararas› araflt›rma ve inovasyon projeleri bafllatmalar›n› sa¤layan bir hibe destek program›. Eurostars Program› deste¤in-

den yararlanmak için öncelikle aç›lan proje teklif ça¤r›s›na, son baflvuru tarihinden önce bir proje sunmak gerekiyor. Eurostars projesinin bir Ar-Ge projesi olmas› ve yeni bir ürün, süreç veya hizmet gelifltirmesi gerekiyor. Eurostars projelerinde konu s›n›rlamas› bulunmuyor, istenilen her konuda bir proje önerisi sunulabiliyor. Ancak; projenin pazar odakl› bir proje olmas›, süresinin en fazla 3 y›l olarak planlanmas› ve proje sona erdikten sonra 2

y›l içerisinde gelifltirilen ürünün pazara ç›kmaya haz›r olmas› gerekiyor. Biyomedikal veya medikal projelerde ise klinik testlerin proje bitiminden sonra 2 y›l içerisinde gerçeklefltirilmesi gerekiyor. Kimler proje sunabilir? Projelerde en temel koflul uluslararas› iflbirli¤i; yani Eurostars’a üye olan ülkeden en az iki kurumun projede ortak olmas› gerekiyor. (Eurostars Program›’na üye olan ülkeler haritada yeflil renkle gösterilmifltir.) Projedeki faaliyetlerin en az yüzde 50’sini KOB‹’lerin yürütmesi gerekli. Projede koordinatör olarak yer alacak KOB‹’lerin y›ll›k cirosunun en az yüzde 10’unun araflt›rma faaliyetlerine ait olmas› veya personelinin en az yüzde 10’unun Ar-Ge’de çal›fl›yor olmas› temel flartlardan biri. Projede ortak olan di¤er KOB‹’ler için ayn› flart aranm›yor.

Eurostars Program›’na proje sunmak için hem Brüksel’deki Eurostars ofisine hem de Ulusal ‹rtibat Noktas› olan TÜB‹TAK’a yani Uluslararas› Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Program›na projeyi sunmak gerekiyor. Türkiye’den baflvuru yapan kurumlara, destekler TÜB‹TAK taraf›ndan sa¤lan›yor. Projeyi bafllatan kurumun KOB‹ olmas› koflulu ile büyük flirketler, üniversite veya araflt›rma kurulufllar› da Eurostars projelerinde ortak olarak yer alabiliyor. Eurostars projelerinde KOB‹’ler yüzde 75 oran›nda, büyük ölçekli flirketler ise yüzde 60 oran›nda hibeden faydalanabiliyor. Son baflvuru tarihi 24 Eylül 2009 Eurostars Program›’na proje sunmak için son baflvuru ta-

rihlerini takip etmek gerekiyor. fiu an aç›k olan proje teklif ça¤r›s›na proje sunmak amac›yla son baflvuru tarihi 24 Eylül 2009. Ancak, bu tarih proje sunmak için son flans de¤il. 25 fiubat ve 30 Eylül 2010’da sona erecek bir sonraki proje teklif ça¤r›lar›na da proje sunabilir veya baflka kurumlar taraf›ndan haz›rlanan projelerde ortak olarak yer alabilirsiniz. Eurostars Program› ile ilgili bilgi almak için Avrupa Komisyonu’nun Eurostars Program› için resmi web sitesini (http://www.eurostars-eureka.eu/) ve Ulusal ‹rtibat Noktas› olan TÜB‹TAK’›n Program sayfas›n› (http://www.eureka.tubitak.gov.tr/) inceleyebilirsiniz.

F›rsatlar

Enjeksiyon Kal›b›

Elektrik Enerjisi Gözetimi

Hava Filtreleme Çözümleri

‹spanya’dan bir üniversite, gaz destekli enjeksiyon kal›p teknolojisi konusunda genifl bir deneyime sahip. Araflt›rmac›lar kal›p dizayn kurallar›n› belirleyen ve optimum ifllem koflullar›n› seçebilen bütün bir yaz›l›m paketi uyguluyor. Firma en iyi kalitede parça üretebilmeyi sa¤layacak teknik asistanl›k ve deneyimlerini teklif ediyor. Ref: 09 ES 23D2 3DK7

Bilgi teknolojileri (IT) hizmetleri, bak›m, destek ve dan›flmanl›¤›nda faaliyet gösteren bir Romanya firmas› benzer flekilde tan›nan firmalar›n temsilcili¤ini (franchise), ortak yat›r›m yapmay› veya benzer faaliyet gösteren bir firman›n tafleronu olmay› istiyor. Ref: 20090619013

‹sveç’ten bir KOB‹, tek ad›mda havan›n filtrelenmesini sa¤layan bir sistem gelifltirdi. Firma bitmifl ürünleri, parçalar› ve destek servisi teklif ediyor. 20 y›ll›k deneyimi ve sahip oldu¤u teknoloji ve servisi dünya çap›nda bir marka olan firma teknik destekli ortak giriflim antlaflmalar› veya ticari antlaflmalar ar›yor. Ref: 09 SE 67CI 3DYV

Is›-Dayan›ml› Plastik

Gençlere destek

Yaz›l›m Sistemleri

‹ n g i l t ere’den büyük bir firma, yüksek güçte LED modüllerinde kullan›lan optik s›n›f› enjeksiyon kal›pl› plastik parçalar› sa¤layabilecek firmalardan teklif istiyor. Firma lisans, ürün toplama, üretim ve tedarikçi antlaflmalar› ile ilgileniyor. Ref: 09 US 87GA 3EDE

Gençlerin Avrupa’da profesyonel hayata bafllamas›na yard›mc› pedagojik araçlar ve servisler sa¤lamak konusunda uzman olan Frans›z bir firma, Avrupa’dan ortak olarak distribütörler, acenteler, temsilcilikler ar›yor. Firma kendi iflbirli¤i teklifi yan›nda ortak giriflimlere de aç›k oldu¤unu belirtiyor. Ref: 20090708066

Entegre bilgi sistemlerinde uzman bir Yunan firmas›, özellikle g›da endüstrisi, personel bütçelendirme yaz›l›m sistemleri (PBIS), ifl dan›flmanl›k servisleri ve di¤er özelleflmifl yaz›l›m çözümleri konusunda deneyimli. Firma ürünleri için ticari ortaklar (acente, distribütör, temsilci…) ar›yor. Ref: 20090713030

G›da Kalite ‹zleme

Ev Yap›m› G›da Ürünleri

Z›mpara Makineleri

Belçika’dan bir firma, 32 çeflit ev yap›m› tart (quiche) sunuyor. Firma nakliye ve lojistik faaliyetlerini yürütecek ticari ortaklar ar›yor. Ref: 20090710007

Ahflap ve metal sanayide kullan›lan z›mpara makinelerinin üreticisi Danimarkal› bir firma ortak olarak distribütör ve endüstriyel makine üreticileri ar›yor. Ref: 20090505023

Tafl Kesme Fransa’dan bir laboratuar, g›da ürünlerinin tat ve lezzet kalitesinin modernizasyonu için yenilikçi stratejiler öneriyor. Firma g›da sektöründen ticari ortaklar ar›yor. Ref: 09 FR 32I9 3ECY 64

Belçika’dan bir firma, iste¤e ba¤l› uyarlanabilen tafl kesme alan›nda uzman. Firma tafl kesme konusunda (parke tafl›, patinaj önleyici, kap› ve pencere tafllar›...) ticari arac›lar ar›yor. Ref: 20090708041

F›rsatlar hakk›nda daha genifl bilgi için afla¤›daki adreslere baflvurabilirsiniz. Ege Üniversitesi Ege Bilgi ve Yenilik Merkezi EBIC-EGE Elif KAYRAN Adres:

Ege Üniversitesi Kam. EBILTEM Binas› Bornova ‹zmir TR-35100 ‹zmir

Telefon: Email:

0 232 343 4400 -150 elif@ebiltem.ege.edu.tr