Bilgi Çağı Mart 2009 Sayı 55 by Bilgi Çağı

editörden

Uçak havada ama pilot kim? Türkiye’de 90 milyona yak›n cep telefonu var. MSN Messenger’in abonesi ise 28 milyona ulaflm›fl durumda. Tüm dünyada MSN'i en çok kullanan ülke Brezilya'n›n ard›ndan Türkiye. Bu veriler hep Türk insan›n›n teknolojiye ne kadar merakl› oldu¤u ve onu ne kadar sevdi¤ini göstermek için kullan›l›r. Ancak bu bizim teknolojiden ziyade konuflmay› çok sevdi¤imizin, bilgi aktarman›n bilgi toplumu olman›n önüne geçti¤inin de bir göstergesi olabilir. Bilgi toplumu ve medya fasl›n›n kolay geçmesi bekleniyordu ama san›ld›¤› gibi h›zla aç›lan ve kapat›lan bir fas›l olmayaca¤› ortada. AB’ye göre pek çok konuda gerideyiz. Bilgi toplumunu betimlemek kolay de¤il. Çünkü çok genifl bir alandaki pek çok alt konuyu kaps›yor. Ancak kesin olan bir fley var ki bilgi toplumu, teknoloji sayesinde birbirleriyle konuflabilen insanlar toplulu¤u demek de¤il. Bu bilgi toplumu olmak için gerek ama yeter flart de¤il. Bilgi toplumu teknoloji arac›l›¤›yla bir bireyden di¤erine aktar›lan bilgiden de¤er üretebilen bir yap›da olmal›. Bilgi toplumunu ilgilendiren sektörlerin toplumun sosyal- kültürel ve ekonomik yap›s›n› kapsayan genifl uygulama alanlar› var. Fakat ülke genelindeki yat›r›mlar› ve bilgi toplumu olma yolundaki stratejileri takip edecek bir yap› henüz yok. Türkiye’de 2008 y›l› sonu itibar›yla 6 milyon olan genifl bant abone say›s› 2003’de 100 bin civar›ndayd›. O tarihten bu yana penetrasyon oran› da y üzde 8 seviyesine ulaflt›. Yine o dönemden bu yana bireysel kullan›c›lar›n eriflebilece¤i genifl bant iletiflim h›zlar› da 30 kat artt›. Art›k 4 Mbps seviyesinde internet yayg›n olarak kullan›yor. Türkiye, 71 milyonun üzerinde oldu¤u tahmin edilen nüfusuna ra¤men 7 milyon 270 bin internet kullan›c›s›yla dünyada 24'üncü s›rada yer al›yor. Bu oran say›ca iyi olsa da oran olarak AB üye ülkelerin alt›nda. Dosyam›z›n sonuç bölümünde Türkiye, görece iyi say›labilecek düzeyde çaba harcasa da bilgi toplumu olma yolunda yap›lan uygulamalar›n yetersiz oldu¤u belirtiliyor. Bu nedenle Türkiye’nin çok yol almas› gerekti¤i ile birlikte özellikle bu konu Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu’nun sorumluluk alan›na girdi¤inden, aç›lan fas›ldaki 111 hedefin hepsini tamamlayabilmesi için kuruma daha yüksek sorumluluk verilmesi gerekti¤i de vurgulan›yor. Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu’nun veya oluflturulacak bir üst kurumun görev paylafl›m›n› çok titiz bir flekilde takip etmesi bu fasl›n kapanmas›n› kolaylaflt›racak. Lizbon Stratejisi’nin hedefine ulaflma konusunda Avrupa Birli¤i’nin üç konuda aç›l›m yapmas› öngörülüyor. Bunlardan ilki, bütünleflik bir Avrupa bilgi alan› oluflturularak Avrupa’n›n yat›r›m ve istihdam aç›lar›ndan daha çekici hale getirilmesi. ‹kincisi, bilgi ve iletiflim teknolojileri alan›nda yenilikçilik ve Ar-Ge’ye yat›r›m, üçüncüsü ise yaflam kalitesinin art›r›lmas›na yönelik. Türkiye bu konularda öncelik edecek bir kuruma ac il ihtiyaç duyuyor. Türkiye bu alanda biraz da kaptans›z bir gemiye veya pilotsuz bir uça¤a benziyor. Mürettebat elinden geleni yap›yor ama pilotun kumandas› ve müdahaleleri olmadan nereye uçtu¤umuzu kimse bilmiyor.

Ersu Ablak

içindekiler

Türkiye Bilişim Vakfı Adına İmtiyaz Sahibi Faruk Eczacıbaşı faruk.eczacibasi@bilgicagi.com Genel Yayın Yönetmeni Cem Tecimen cem.tecimen@bilgicagi.com Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Ersu Ablak ersu.ablak@bilgicagi.com Yayın Editörü Gülizar Büyükkara gulizar.buyukkara@konakmedya.com Yayın ve Danışma Kurulu Leyla Arsan, Edip Emil Öymen, Behçet Envarlı Cemil Arıkan, Kemal Cılız Haber Merkezi Sorumlusu Demet Şeker Akgüneş Yönetim Türkiye Bilişim Vakfı Halk Sokak No: 35 Golden Plaza F Blok, Kat: 2 Daire: 6 Sahrayıcedit Kadıköy / İstanbul Tel: 0216 467 04 99 – 216 467 08 45 Faks: 216 360 33 56 Eposta info@tbv.org.tr İletişim Adresi Konak Bilişim Teknolojileri ve Kültürel Ürünler Tic. A.Ş. Abbasağa Mah. Yıldız Cd. No: 21 Beşiktaş / İstanbul Tel: 0212 236 23 10 www.bilgicagi.com Grafik Tasarım Emre Alptekin Fotoğraf Muhsin Ergün, Barış Hasan Bedir Reklam Rezervasyon Burçin Yıkılmaz burcin.yikilmaz@konakmedya.com Gökşen Kılıç goksen.kilic@konakmedya.com Tel: 0212 236 23 10 Baskı SCALA, Basım, Yayım, Tanıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Tel: 0212 281 62 00 Faks: 0212 269 07 34

1 4 6 8 10 12 16

Editörden Makro Bak›fl Ay›n Sorusu Dünyadan Haberler Türkiye’den Haberler Röportaj / Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Kurumu ‹nternet Daire Baflkan› Osman Nihat fien Röportaj / Devlet Planlama Teflkilat› Müsteflar Vekili Halil ‹brahim Akça

20 23

Röportaj / Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Baflkan› Zahid Akman Baflar› Öyküsü / Biliflim sektörü AB fonlar›na TÜB‹SAD’la ulafl›yor

24 30 34 36 40 42 44 48 50 55 56 60

Dosya / Ad›m ad›m bilgi toplumuna do¤ru Röportaj / Devlet Planlama Teflkilat› Bilgi Toplumu Daire Baflkan› Recep Çakal Makale / Küresel Kriz, B‹T ve i2010 Giriflimi Ne yap›yoruz, ne yapmal›y›z / Sosyal bir yap› olmadan bilgi toplumu olabilir miyiz? U‹G’den Notlar / Bilgi toplumunun temel kavramlar› Avea’dan Haberler /Avea “Her Yöne S›n›rs›z” tarifesi ile rakipsiz Bilgi Ça¤› Hukuku / Elektronik Haberleflme Kanunu’nun getirdikleri Röportaj / ECS- Mühendislik ve Dan›flmanl›k Hizmetleri Kurucusu Haluk Tekbulut Makale / Bilgi toplumuna geçiflte genifl bant internet hizmetleri Görüfl / Yeni trend: E¤lendirerek ö¤retmek Perspektif / Türkiye’nin AB standartlar›nda ça¤dafl bilgi toplumuna dönüfltürülmesi Mercek / Türkiye’nin 7.ÇP Performans›: Gelifliyoruz ama Avrupa’da daha fazla bulunabilmeliyiz

F›rsatlar

Aylık süreli yayın olup ücretsiz dağıtılmaktadır. www.konakmedya.com Bilgi Çağı dergisinin içeriği ve tasarımı Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş. tarafından hazırlanmakta olup Basın Kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndan kaynaklanan tüm hakları Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş.’ye aittir. Dergi içeriğinde yer alan yazılar, fotoğraflar ve görsel tasarım Konak Bilişim Teknolojileri Kültürel Ürünler ve Medya Tanıtım Hizmetleri A.Ş.’nin yazılı izni olmadan kısmen veya tamamen kullanılmaz.

Ana sponsorlar

Faruk Eczac›bafl›

Tarih tekrarlanamaz Küreselleflmenin sonu mu geldi? Tarihin gerçekten tekrarlanmad›¤›n› anlayabilmek için ça¤›m›z›n geçmifle göre ne farkl›l›k getirdi¤ini iyi de¤erlendirmek zorunda oldu¤umuz düflüncesindeyim. Sessiz ve derinden gelen iletiflim boyutunun, ülkeleri birbirine çok daha kal›n ve güçlü bir zincirle ba¤lad›¤›n› umuyorum.

on bir kaç ayd›r, ciddi diye nitelendirebilece¤imiz elimize her ald›¤›m›z dergi, gazete, televizyon program›n›n ciklet gibi dünyada yaflanan ekonomik krizi çi¤nemesi bofluna de¤il. B›rak›n bugün üretimde bulunan orta yafl kufla¤›n›, daha önceki iki kuflak da bu kadar a¤›r bir kriz yaflamad›. Roman, tarih ve ekonomi kitaplar› d›fl›nda, ancak 1929 krizinde uzman olanlar bundan önce yaflanan bu boyutta bunal›mlar hakk›nda bilgiler verebiliyorlar.

Bundan neredeyse 30 y›l önce çal›flma hayat›na, çiçe¤i burnunda bir genç olarak 24 Ocak kararlar›n›n verildi¤i dönemin arifesinde bafllam›flt›m. Arkas›ndan ekonomimizin girdi¤i derin kriz henüz üretim aflamas›na geçmifl bir genç beynin piflmesi için en do¤ru ortamlardan biriydi. Ancak Türkiye’nin yaflad›¤› ne ilk krizdi ne de son olacakt›. 20 y›l› aflk›n bir süre boyunca ülkemiz krizler aç›s›ndan yeni deneyimler kazanmak konusunda hiç eksik kalmad›. Ancak zaman zaman d›fl flartlardan da etkilenme-

mize ra¤men hepsini ülkemize özgü krizler olarak yaflad›k. Son gerçek bunal›m›m›z ise “Anayasa Atma” olay› ile bafllayan 2001 y›l›ndayd›. Ancak, Turgut Özal’›n mimar› oldu¤u 24 Ocak kararlar›n›n ülkemizin ekonomik tarihinde özel bir yeri vard›. Türkiye ilk defa küreselleflmeye ad›m atmaya karar vermifl ve bir kabuk de¤ifltirme süreci bafllam›flt›. “‹thal ikamecili¤i” felsefesi ve “Türk Paras›n›n K›ymetini Koruma Kanunu” gibi bir tak›m al›flt›¤›m›z ça¤d›fl›l›klardan kurtulmak, d›flsat›ma yönelme al›flkanl›¤›n› kazanmak Türkiye’ye önemli bir bunal›m yaflatt› ancak sonuçta o dönem yaflanmas› gereken bir çocuk hastal›¤› idi. Bugün yaflanan ise küresel bir bunal›m. Türkiye’nin 30 y›l önce ç›kt›¤› yolculukta ise önemli bir durak. Her krizde biraz daha aç›ld›¤›m›z “d›flar›s›” bizim kadar güç durumda... Hatta baz› ülkeler bizden de güç durumda... Öncelikle d›flsat›m a¤›rl›kl› ülkeler al›flmad›klar› flekilde zarar gördüler. 2008’in son çeyre¤inde Almanya yüzde 8, Japonya ise yüzde 12 kü-

Makro bak›fl

çüldü. Asl›nda ekonominin 2009 y›l›n›n ilk yar›s›nda a¤›r bir darbe alaca¤› konusunda fikir birli¤i vard›. fiubat ay›n›n sonunda krizin derinli¤i konusunda oldukça kötümser rakamlar ardarda gelirken süresi veya hastal›¤›n tedavisi konusunda kafalar hala bulan›k. Küreselleflmeyi e¤er mal, sermaye ve iflgücünün serbest dolafl›m› olarak adland›r›rsak her üç alanda da büyük bir darbe yenildi¤i muhakkak.(1) 2008’in ilk yar›s›na kadar y›lda yüzde 20 gibi bir h›zla artan mal, ülkeleraras› ticaret hacmi bir anda durma noktas›na gelinceye kadar fren yapt›. Benzeri korku hikayeleri bir süre daha artmaya devam edecek gibi duruyor. A¤›r bunal›mlar genellikle geçerli varsay›mlar› sorguluyor. 1930’lu y›llar ekonomilerin kapanmas›na ve faflizmin yükselmesine neden olmufltu. E¤er tarih tekerrürden ibaretse flu anda ayn› sorular›n sorulmas›yla da karfl› karfl›ya kalabiliriz: Küreselleflmenin sonu mu geldi? Tarihin gerçekten tekrarlanmad›¤›n› anlayabilmek için ça¤›m›z›n geçmifle göre ne farkl›l›k getirdi¤ini iyi de¤erlendirmek zorunda oldu¤umuz düflüncesindeyim. Mal, sermaye ve iflgücünün yan›s›ra belki de küreselleflmeyi as›l gerçeklefltiren faktörün bilgi ve onu sa¤layan iletiflim olanaklar›n› da dahil etti¤imiz takdirde görüntünün çok daha farkl› bir boyuta gelece¤ine inan›yorum. Sessiz ve derinden gelen iletiflim boyutunun, ülkeleri birbirine çok daha kal›n ve güçlü bir zincirle ba¤lad›¤›n› umuyorum. Bu zinciri koparmaya çal›flman›n dünyam›z›n art›k kald›ramayaca¤› boyutta felaketlere neden olabilece¤ini düflünecek olursak zinciri s›k›laflt›rmak ve kal›nlaflt›rmak daha da önem kazan›yor. Avrupa Birli¤i ile aram›zda yeni aç›lan “Bilgi Ça¤› ve Medya”

müzakereleri sembolik olmaktan da öteye çok önemli bir anlam tafl›yor. AB’nin ‹letiflim ve Medya Sorumlusu Viviane Reding, ça¤dafl iletiflimin internet vas›tas›yla yap›lan sosyal paylafl›mdan geçti¤ini anlat›rken, bunlar›n “resmi ve profesyonel kurumlara ve topluma yararl› olduklar›n›” ifade ediyor.(2)

Bilgi toplumunun ayr›lmaz parças› internet, t›pk› 1880’lerde elektri¤in olmazsa olmaz varl›¤› kadar önemli. Ve nas›l elektrik, bütün üretim ve tüketim biçimlerini zamanla de¤ifltirdiyse, internet de son 15 y›lda ayn›s›n› çok daha büyük bir h›zla gerçeklefltiriyor. Ve elektrikten önemli bir fark› da, sürekli olarak kendisini yenileyerek, daha yeni uygulamalar› “kendi içinde” do¤urmas›. Örne¤in, sosyal paylafl›m, Web 2.0 yaflam biçiminin olmazsa olmaz› haline geldi. Sadece AB ülkelerinde internet kullan›c›lar›n yüzde 35’i kendisini sosyal paylafl›mc› olarak tan›ml›yor. ‹nternet kullanan AB vatandafllar›n›n yüzde 56’s› ise sosyal paylafl›m sitelerini ziyaret etti¤ini söylüyor. Ülkemizde de dünya ölçeklerinde kullan›m› çok yo¤un olan sosyal paylafl›m sitesi Facebook’u Time dergisinde ç›kan esprili makale, “yafl› gitgide 30’lar›n üzerine ç›kmaya bafllayan kullan›c›lar›n tercih etti¤i bir sosyal paylafl›m biçimi” olarak tan›mlan›yor: “Çoluk çocuk kullans›n diye tasarland›. Ama öyle anlafl›l›yor ki, kaderini, ana babalar› yafl›ndaki milyonlar saptayacak.”(3) Kuflkusuz, günümüzün derin bunal›m›n› “internet”in çözecek hali yok... Bilgi toplumu, bilgi ça¤›, iletiflim olanaklar› da çözmeyecek. Ama birlikte girilen bir krizi birlikte çözmek için kullan›lmas› gereken çok önemli bir temel araç dizisi olmas› gerekti¤i de muhakkak. Ça¤›m›z›n olanaklar› çerçevesinde küreselleflmenin ne kadar geri dönülmez bir yolda oldu¤unun asit testi (!) galiba bu krizde belli olacak.

1) The Economist: 21 fiubat 2009 “Turning their backs on the world” sayfa 57 2) Viviane Reding. “Social Networking in Europe” bafll›kl› konuflmas›. Safer Internet Forum, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/08/465 (Luxembourg, 26 Eylül 2008.) 3) TIME 2 Mart 2009 “Facebook is for Old People”, sayfa 40. http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1879169,00.html

ay›n sorusu

Türkiye’nin Bilgi Toplumu ve Medya konusunda öncelikleri ne olmal›, hangi konular öne ç›kar›lmal›?

Fasl›n baflar›s› 5 ana kritere ba¤l› Bilgi Toplumu ve Medya fasl›n›n müzakerelerinin geçici olarak kapat›lmas› için afla¤›da belirtilen 5 adet teknik kapan›fl kriterinin Türkiye taraf›ndan yerine getirilmesi gerekiyor: • Elektronik haberleflme müktesebat› ve bilgi toplumu hizmetleri müktesebat› ile mevzuat uyumunu tamamlamas›. • Piyasa analizlerini takiben etkin piyasa gücüne sahip operatörlere yönelik al›nacak rekabeti sa¤lamaya dönük önlemlerin ve genel yetkilendirme rejiminin müktesebata uygun olarak uygulanmas›n› güvence alt›na almas›. • Elektronik haberleflme alan›nda müktesebat› uygulamaya yönelik yeterli idari kapasitenin yan›s›ra telekomünikasyon düzenleyicisinin fleffafl›¤›n›, öngörülebilirli¤ini ve ba¤›ms›zl›¤›n› temin etmesi.

• Ulusal yasal çerçevenin televizyon yay›nlar›n›n al›m› ve yeniden iletimi özgürlü¤ü prensibi ile uyumu sa¤layacak önlemler dahil olmak üzere görsel iflitsel politika alan›ndaki müktesebat› uyumlaflt›rmay› hedefleyen hukuki düzenlemeleri kabul etmesi. • Görsel iflitsel düzenleyici sürecin fleffafl›¤›n›n ve yetkili düzenleyici kurumun ba¤›ms›zl›¤›n›n güçlendirilmesi için kabul edilen önlemlerin, etkilerine yönelik olarak ilgili paydafllarla istiflare sürecini tamamlamas›. Önümüzdeki süreçte fasl›n kapan›fl kriterlerinin karfl›lanmas›na yönelik çal›flmalara a¤›rl›k verilecek. Türkiye ilgili kurumlar›yla ve Avrupa Komisyonu ile bu yönde teknik düzeyde görüflmelerini sürdürüyor. ■

Avrupa Birli¤i Genel Sekreteri Büyükelçi Mustafa O¤uz Demiralp

Teknik altyap›ya ve yasal düzenlemelere a¤›rl›k verilmeli

Eurohorizons Dan›flmanl›k Yönetim Kurulu Baflkan› Dr. fiebnem Karauçak

Bugün, AB ve birçok geliflmifl ülkede bilgi altyap›s› son derece geliflmifl oldu¤u için, hizmetlerin çeflitlili¤i ve kalitesi tart›fl›l›yor. AB, genifl band›n yayg›nlaflt›r›lmas› için 1 milyar Euro de¤erinde kaynak ay›rmay› planl›yor. Türkiye’nin de bu alana öncelik vermesi, hem kablolu hem kablosuz genifl bant hizmetlerini gelifltirmesi ve yayg›nlaflt›rmas› gerekiyor. Bu do¤rultuda öncelikle, altyap› eksikli¤inin giderilmesi ve yasal düzenlemelerin gelifltirilmesi flart. Bunun yan› s›ra, elektronik iletiflim piyasas›nda, özellikle sabit hatta, rekabetin iyilefltirilmesi, iletiflim hizmetlerine uygulanan yüksek vergilerin düflürülmesi ve düzenleyici kurumun tam anlam›yla ba¤›ms›zl›¤›n›n temin edilmesi gerekiyor. Türkiye’nin bu alanlardaki eksiklerini gidermesi için, AB uyum süreci mükemmel bir rehber niteli¤inde. Bu ba¤lam-

da, Elektronik Haberleflme Kanunu’nun ç›kar›lmas› son derece önemli bir ad›m oldu. Ancak, yasal iyilefltirmelerin devam etmesi önem tafl›yor. AB’nin halen tart›flmakta oldu¤u son Telekomünikasyon Paketi’ni dikkatle incelememiz gerekiyor. AB’nin gelece¤ine yön verecek olan bu tart›flmalar, fiber optik kablolardan oluflan yeni nesil a¤lar›n döflenmesi, elektronik iletiflim piyasas›nda rekabetin art›r›lmas› ve tüketici haklar›n›n daha ileri düzeyde korunmas› gibi çok önemli konular› kaps›yor. Ayr›ca, Türkiye aç›s›ndan önemli bir problem olan “say›sal uçurum”un kapat›lmas› da AB’ye kat›l›m ile iliflkilendirebilece¤imiz bir süreç. Zira, AB, k›rsal bölgelerin bilgi ve iletiflim teknolojilerine erifliminde büyük potansiyel sunan genifl band›n “evrensel hizmet” kapsam›na al›nmas›n› da tart›fl›yor. ■

dünyadan haberler

Genifl banta 1 milyar Euro yat›r›m AB üyesi ülkeler k›rsal kesimde de genifl bant eriflimini art›rmak için harekete geçti. AB üyesi ülkelerde k›rsal nüfusun yar›dan fazlas›n›n genifl bant eriflimi yok. Komisyon bu tespitten hareketle, 28 Ocak 2009'da, k›rsal bölgelerin genifl banda eriflimini sa¤lamak amac›yla, 2009-2010 döneminde 1 milyar Euro'luk kaynak ay›rmay› teklif etti. Bu kayna¤›n, küresel ekonomik krizle mü-

ABD’li bilim adamlar› beyindeki düflünceleri yüzde 80 oran›nda okuyabilen bir taray›c› gelifltirdi. Nashville’deki Vanderbilt Üniversitesi taraf›ndan kaydedildi. Nature dergisinde yay›mlanan geliflmeye göre, alt› gönüllüye bakt›klar› resimlerle ilgili ne düflündükleri soruldu. Kiflilerin beyinlerinin monitör görüntüleri sayesinde ne

c adele çe r çe v e si nde, üretim ve tüketimi tetikleyecek altyap› yat›r›m› fleklinde kullan›lmas› ve özel sektör yat›r›m-

‹nsan beyni okundu

Çin yine sansürledi

düflündükleri belirlendikten sonra cevaplar al›nd› ve MRI beyin taray›c›n›n yüzde 80 oran›nda düflünceyi okuyabildi¤i görüldü. Daha önce de California Üniversite’sinde benzer teknikler gelifltirilmiflti. Bilim adamlar› taray›c›n›n yüzde 80 oran›nda düflünceleri okuyabilmesinin insanl›k için çok önemli bir geliflme oldu¤unu, ancak hastan›n r›zas› d›fl›nda, kötü emeller için kullan›lma ihtimalinin de "korkutucu" oldu¤unu söylediler. Özel s›rlar›n aç›¤a ç›kmas›, gizlili¤in kalmamas› gibi rahats›z edici unsurlarla birlikte, beyin okuma tekniklerinin pek çok suç olay›n› aç›¤a kavuflturaca¤› da vurgulan›yor. ■

Çin'de pornografiyle mücadele çerçevesinde yürütülen kampanya kapsam›nda 276 internet sitesi daha kapat›ld›. Böylece kampanya kapsam›nda bu y›l kapat›lan sitelerin say›s› 1911'i buldu. Resmi fiinhua haber ajans›na aç›klama yapan bir yetkili, kampanyada baz› sonuçlar al›nmas›na ra¤men, halen sorunlar bulundu¤unu söyledi. Ad›n› aç›klamayan yetkili, kampanyan›n daha sonra cep telefonu oyunlar›, internetteki romanlar, bloglar, videolar, radyo programlar›, cep telefonu web siteleri, sohbet odalar› ve mesaj gruplar›na geniflletilece¤ini belirtti. ■

Her dilde 112 AB, 112'ye iliflkin fark›ndal›¤›n art›r›lmas› ve üye ülkelerdeki acil durum merkezlerinin çok dilli hizmet vermesinin sa¤lanmas› için 11 fiubat'›, "Avrupa 112 Günü" ilan ederek yo¤un bir kampanya bafllatt›. AB vatandafllar›, tüm üye ülkelerde ortak numara olarak kullan›lan 112'yi arayarak acil yard›m hizmeti alabiliyor. 1998'den beri üye ülkelerin tamam›nda geçerli olan 112 hatt›na, sabit ve mobil telefon kullan›c›lar›, ücretsiz eriflebiliyor. 2003 y›l›ndan bu yana operatörler, arayan kiflinin çabuk bulunmas› için, yer bilgisini acil hizmet sunan birimlere ulaflt›r›yor. Uygulaman›n 10 y›ld›r geçerli olmas›na karfl›n, halen dört AB

lar›n› teflvik etmesi amaçlan›yor. Araflt›rmalara göre, genifl band›n 2006-2015 döneminde 1 milyon istihdam yaratmas› ve ilgili ekonomik faaliyetlerde 850 milyar Euro'luk art›fl sa¤lamas› bekleniyor. AB, bu potansiyelden hareketle, genifl band›n, herkesin belirli kalitede ve uygun fiyatlarla temel elektronik iletiflim hizmetlerine eriflimini ifade eden "evrensel hizmet" kapsam›na al›nmas›n› da tart›fl›yor. ■

vatandafl›ndan sadece biri 112'nin tüm üye ülkelerde geçerli oldu¤unu biliyor. Konuya iliflkin fark›ndal›k düzeyinin en yüksek oldu¤u ülke yüzde 58 ile Çek Cumhuriyeti iken, en düflük fark›ndal›k seviyesi yüzde 3 ile ‹talya'da. Bilgi eksikli¤inin yan› s›ra, üye ülkelerin tümünde çok dilli hizmet verilmemesi nedeniyle, 112 hatt›n› arayan her on kifliden üçü dil sorunu yafl›yor. ■

Sosyal paylafl›m zararl› ‹ngiliz bilim adamlar› sosyal paylafl›m sitelerinin gençlerin beynine zarar verdi¤i uyar›s›nda bulundu. ‹ngiliz Nörolog Susan Greenfield, Facebook, Twitter ve Bebo gibi soyal paylafl›m sitelerinin, gençlerin beyninde endifle verici de¤iflikliklere yol açt›¤›n›, bu siteleri s›k kullananlar›n zamanla iletiflim yeteneklerini kaybederek, bencil bireyler haline dönüfltüklerini iddia etti. Dünya genelinde 150 milyondan fazla kiflinin arkadafllar›yla iletiflim halinde bulunmak, foto¤raf, video paylaflmak, faaliyetleri ve düflüncelerini güncellefltirmek için Facebook üyesi oldu¤u belirtiliyor. Kullan›c›lar›na sadece mesaj paylafl›m› olana¤› sa¤layan Twitter'›n ise toplam 6 milyon üyesi bulunuyor. ■

Çiplerle sinir tedavisi Bilim insanlar›na göre bilgisayar yongalar› (çipleri) bir gün sinir sistemimizi onarmakta kullan›labilir. Araflt›rmac›lar, silikon yongalar üretip onlarla insan vücudunda hasar görmüfl dokular› yenilemeye yak›n olduklar›n› düflünüyorlar. Edinburgh Üniversitesi’nde gelifltirilen yöntemle nöronlar çok küçük bilgisayar yongalar› üzerinde geliflerek detayl› örüntüler oluflturuyor. Araflt›rmac›lar bu yöntemle yongalar üretip bunlarla hasar görmüfl sinirleri ya da kas liflerini onarabilmenin yolunun aç›ld›¤›n› söylüyor. Ayr›ca, ileride

yapay vücut parçalar›n›n yarat›lmas›nda da bu yöntemin kullanabilece¤ini ekliyorlar. Araflt›rmay› yürüten grubun baflkan› Prof. Dr. Alan Murray gelifltirilen yöntem

AB telekomünikasyon bakanlar› bir araya geldi

AB ülkelerinin telekomünikasyon bakanlar› ile Komisyon'un Medya ve Bilgi Toplumu'ndan sorumlu üyesi Viviane Re-

ding, geçti¤imiz ay, elektronik iletiflim sektörünün gelece¤ini ve Telekomünikasyon Paketi'ni de¤erlendirmek üzere bir araya geldi. Paket kapsam›nda Radyo Spektrum politikas›, yeni nesil a¤lar, düzenleyici kurumlar aras› iflbirli¤inin güçlendirilmesi, Komisyon'un telekomünikasyon piyasas›n›n uyumlaflt›r›lmas›na ve ulusal düzenleyici kurumlar›n ald›¤› kararlara iliflkin yetkileri tart›fl›ld›. Üye devletler elektronik iletiflim sektörüne iliflkin yetkilerini devretmeye yanaflmad›klar› için, Komisyon'a yaln›zca tavsiye yetkisi verilmesi üzerinde duruluyor. Radyo frekanslar›n›n, ulusal düzeyde mi yoksa AB düzeyinde mi düzenlenece¤i konusu da halen belirsizli¤ini koruyor. ■

için ‘Küçük olmakla beraber t›p uzmanlar› ve bilim insanlar›n›n hedefledi¤i silikon yongalarla t›bbi nakiller gerçeklefltirme yolu için önemli bir ad›md›r’ diyor. ■

Uzayda trafik kazas› Biri Amerikan di¤eri Rus iki büyük iletiflim uydusu Sibirya üzerinde çarp›flt›. ‹ki büyük enkaz bulutu oluflturan ve Uluslararas› Uzay ‹stasyonu’nu küçük de olsa bir tehdit alt›na sokan çarp›flman›n 10 fiubat’ta gerçekleflti¤i bildirildi. Çarp›flma türünün ilk örne¤i say›l›yor. Amerikan Uzay ve Havac›l›k Ajans›’n›n (NASA) aç›klamas›nda Rus iletiflim uydusunun 1993’de f›rlat›ld›¤›, bir ton a¤›rl›¤›nda oldu¤u ve art›k çal›flmad›¤›n› sand›klar› söyleniyor. Amerikan iletiflim uydusununsa 1997’de f›rlat›lm›fl olan yar›m tonluk bir uydu oldu¤u belirtiliyor. ■

17 web firmas› çocuklar› korumak için anlaflt› AB ülkelerinin telekomünikasyon bakanlar› ile Komisyon'un Medya ve Bilgi Toplumu'ndan sorumlu üyesi Viviane Reding, geçti¤imiz ay, elektronik iletiflim sektörünün gelece¤ini ve Telekomünikasyon Paketi'ni de¤erlendirmek üzere bir araya geldi. Paket kapsam›nda Radyo Spektrum politikas›, yeni nesil a¤lar, düzenleyici kurumlar aras› iflbirli¤inin güçlendirilmesi, Komisyon'un telekomünikasyon piyasas›n›n uyumlaflt›r›lmas›na ve ulusal düzenleyici kurumlar›n ald›¤› kararlara iliflkin yetkileri tart›fl›ld›. Üye devletler elektronik iletiflim sektörüne iliflkin yetkilerini devret-

meye yanaflmad›klar› için, Komisyon'a yaln›zca tavsiye yetkisi verilmesi üzerinde duruluyor. Radyo frekanslar›n›n,

ulusal düzeyde mi yoksa AB düzeyinde mi düzenlenece¤i konusu da halen belirsizli¤ini koruyor. ■

türkiye’den haberler

3. Uluslararas› G›da ve Beslenme Kongresi Antalya’da TÜB‹TAK Marmara Araflt›rma Merkezi (MAM) G›da Enstitüsü’nün düzenledi¤i 3. Uluslararas› G›da ve Beslenme Kongresi 22-25 Nisan 2009 tarihleri aras›nda Antalya’da gerçeklefltirilecek. Kongre, g›da ve beslenmenin önemli ve dikkat çeken konular›n› günümüz ve gelecek aç›s›ndan projeksiyonlar›n› da içerecek flekilde ele al›nacak. Böylece en güncel araflt›rma sonuçlar›ndan elde edilen do¤ru ve güncellenmifl bilginin paylafl›lmas› hedefleniyor. Kongre-

nin temel amac›, g›da ve beslenme alanlar›nda üretilen bilimsel verilerin, endüstriyel paydafllar›n› da kapsayacak flekilde tüm sektör mensuplar›yla paylafl›lmas›na yönelik bir platform oluflturmak. Kongrede Avrupa Birli¤i 7. Çerçeve Program› kapsam›nda G›da, Tar›m, Bal›kç›l›k ve Biyoteknoloji bafll›klar›yla ilgilenen bilim insanlar› ve endüstriyel paydafllar aras›nda iflbirli¤i oluflturmak için de¤iflik aktiviteler de yap›lacak. ■

YASED’in yeni baflkan› Piraye Antika oldu

Uluslararas› Yat›r›mc›lar Derne¤i’nin (YASED) yeni baflkan› Piraye Antika oldu. YASED’in 28. Ola¤an Seçimli Genel Kurulu’nda yeni yönetim kurulu belirlendi.

HSBC Türkiye CEO’su Piraye Antika, dernek baflkan› olurken, Baflkan Vekilli¤ine Mete Hüsemo¤lu, Baflkan yard›mc›l›klar›na Dilek Yard›m, Adnan Nas ve Tamer Haflimo¤lu getirildi. Genel kurula Devlet Bakan› ve AB Baflmüzakerecisi Egemen Ba¤›fl da kat›ld›. Ba¤›fl, konuflmas›nda, “Küresel sermayeden, Türkiye’nin AB üyeli¤i konusunda elini tafl›n alt›na koymas›n› bekliyoruz” dedi. Ba¤›fl küresel sermayenin önemine de¤inerek, “Milliyetçilik b›y›k b›rakmakla olmuyor. Vatan için çal›flmak, uluslararas› sermayenin gelmesini sa¤lamak gerek” dedi. ■

Pardus’›n yeni sürümü karfl›n›zda Çekirdek kadrosu TÜB‹TAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araflt›rma Enstitüsü (UEKAE) yaz›l›mc›lar›ndan oluflan, yüzlerce kiflilik gönüllü gelifltirici ile güncellenen ulusal Linux da¤›t›m› Pardus’un yeni sürümü Alt›n Çakal (Canis aureus) kullan›ma haz›r. Ad›n› Anadolu’nun yaflam alan› tehdit alt›nda olan canl›lar›ndan biri olan Alt›n Çakal’dan alan “Pardus 2008.2 Canis aureus” tüm Pardus sürümleri gibi GNU Genel Kamu Lisans› (GPL) ile ücretsiz olarak elde edilip, özgürce da¤›t›l›p ço¤alt›labiliyor. A¤ Yöneticisi - 2008.2 ile birlikte yeni sürüme yükseltilen A¤ Yöneti-

cisi ve a¤ yap›land›rma altyap›s› pek çok yenilik içeriyor. Kullan›c› ve ba¤lant› tabanl› DNS ayarlar› iyilefltirmeleri, DHCP ve zaman afl›m› iyilefltirmeleri, ASCII olmayan ESSID iyilefltirmeleri ilk göze çarpan yenilikler. ■

Telekulaklara kötü haber TÜB‹TAK, dinlemeyi önleyen kriptolu bir cep telefonu üretti. Piyasaya sunulmayacak olan telefon, Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK) için özel olarak üretildi. Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araflt›rma Enstitüsü (UEKAE) taraf›ndan üretilen cihaz, M‹LCEP-K1 ad›n› tafl›yor. Telefon, sesleri ve verileri kriptolayarak dinlemenin önüne geçiyor. Üretim çal›flmalar›na 2006’da bafllanan kriptolu telefon sayesinde ulusal gizlilik dereceli bilgiler cep telefonlar› arac›l›¤›yla paylafl›labilecek. TÜB‹TAK’›n telefonla ilgili haz›rlad›¤› broflürde, GSM a¤›nda seslerin ve verilerin yaln›zca mobil telefon ile baz istasyonu aras›nda flifrelendi¤i belirtilerek, bu nedenle mevcut GSM a¤›n›n iletiflim aç›s›ndan ciddi güvenlik aç›klar›na sahip oldu¤u belirtildi. ■

‹lk WiMAX Türkiye konferans› gerçekleflti Mobil genifl bant ba¤lant›n›n gelece¤i olarak görülen WiMAX teknolojisini ele alan WiMAX Türkiye Konferans› gerçeklefltirildi. WiMAX teknolojisinin 2003 y›l›ndan beri kat etti¤i yol, tüketicilere sundu¤u avantajlar ve Türkiye’deki WiMAX uygulamalar› ile bu uygulamalar›n genifl kitlelerle buluflma sürecinin tart›fl›ld›¤› platformda, WiMAX’›n Türkiye’deki gelece¤i de konu edildi. W‹MAX, WiMAX Forum taraf›ndan gelifltirilen telekomünikasyon

teknolojilerine verilen bir ortak isim. Bu teknolojiler, farkl› veri transferi yöntemleri ile mobil genifl bant veri iletiflimine olanak tan›yan protokollerin, çok daha genifl bir alan› kapsayarak da¤›t›lmas›na olanak veriyor. ‹lk WiMAX flebekesi 2002’de Kore’de kurulmufltu. 2006’da ABD’li 3G operatörü Sprint ve Clearwire flirketlerinin iflbirli¤iyle kurulan WiMAX flebekesi, 2007’de teknolojinin bir standart olarak belirlenmesini sa¤lad›. ■

3M Türkiye fabrikas›na 5 milyon dolar yat›r›m

HP, fabrika aç›yor

3M Yönetim Kurulu Baflkan› ve Üst Yöneticisi (CEO) George Buckley, Türkiye’yi

Dünyan›n en büyük PC üreticisi Hewlett Packard (HP) Türkiye’de ayda 200 bin masaüstü bilgisayar üretimi yapacak bir fabrika aç›yor. Fabrikaya 60 milyon dolarl›k yat›r›m yap›lacak. Baflbakanl›k Yat›r›m Ajans› 9 ay süren görüflmeler sonunda firmay› ikna etmeyi baflard›. Böylece HP, 60 milyon dolar yat›r›mla 18 ayda infla edilecek fabrika için Türkiye’yi seçti. Çek Cumhuriyeti’ndeki fabrikas›ndan binin üzerinde iflçi ç›karan HP’nin üretim anlaflmas› yapt›¤› Foxconn taraf›ndan iflletilecek olan bölgesel üretim tesisi, 2 bin kifliye ulaflacak istihdam f›rsat› sunacak. Çorlu’da üretilecek bilgisayarlar›n 2010 y›l›nda piyasada olmas› bekleniyor. ■

bölgesel tedarik merkezi yapmak için çal›flmalara bafllad›klar›n› söyledi. Sa¤l›ktan karayolu güvenli¤ine kadar 10 bini aflk›n ürün üreten 3M’in CEO’su Türkiye’ye yapt›¤› ziyaret s›ras›nda Türkiye’deki ifl ortaklar›yla da bulufltu. Buckley, sat›fllar›n yüzde 14’e yak›n düfltü¤ünü, talebe göre üretimlerini azaltt›klar›n› ancak inovasyonel yaklafl›m sayesinde kriz sürecini kolay atlatacaklar›n› söyledi. 3M Türkiye Genel Müdürü Karim Sarahni de, Çerkezköy’de bulunan fabrikada üç olan vardiya say›s›n› ikiye indirdiklerini ama eleman ç›karmad›klar›n› ifade etti. Sarahni, fabrikay› bu y›l 5 milyon dolar yat›r›mla büyüteceklerini aç›klad›. ■

ABD’nin ‹nsan Haklar› Raporu’nda Türkiye Amerikan D›fliflleri Bakanl›¤›’n›n 2008 ‹nsan Haklar› Raporu, ABD D›fliflleri Bakan› Hillary Clinton taraf›ndan aç›kland›. Raporda Türkiye’nin insan haklar›na genelde sayg›l› oldu¤u ancak baz› alanlarda sorunlar›n hala devam etti¤i vurguland›, iflkencede özellikle art›fl oldu¤u vurguland›. ABD 2008 ‹nsan Haklar› raporunda, Telekulak, Ergenekon davas›, Deniz Feneri yolsuzlu¤u da yer ald›. Bas›n özgürlü¤ünün Türkiye’de bulunmad›¤› savunulan raporda, aralar›nda Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n da bulundu¤u baz› hükümet yetkililerinin, iktidar partisi AKP ile Almanya ba¤lant›l› bir yolsuzlu¤a ad›n›n kar›flmas›n› yay›nlayan gazete ve bas›n kurulufllar›n› sert bir flekilde elefltirdi¤i vurguland›. Rapor-

da, 2003 ile 2008 aras›nda, iflkence suçlamalar›yla ilgili hakk›nda soruflturma aç›lan güvenlik görevlilerinden 2 bin 140 kiflinin sadece yüzde 2’sinin disiplin cezas› ald›¤› belirtildi. ■

NTV Bilim ç›kt› Do¤ufl Yay›n Grubu, “NTV Bilim” isimli yeni bir dergi ç›kar›yor. Dergide bilim ve teknolojideki yeni geliflmeler, insanl›¤›n gelece¤ini etkileyecek bulufllar ve bilimle ilgili pek çok haber yer alacak. NTV Genç Bilim dergisi ve BBC’nin ‹nsan Beyni (The Human Mind) adl› belgeseli de NTV Bilim’in ilk say›s›nda hediye olarak veriliyor. NTV Bilim dergisinin genel yay›n yönetmeni Raflit Gürdilek ilk say›da derginin ç›k›fl amac›yla ilgili olarak flu sözleri söylüyor: “Yepyeni bir bilim dergisiyle karfl›n›zday›z. Heyecanl›y›z; çünkü hedefimiz büyük: Bilimi, flimdiye kadar oldu¤undan daha genifl kitlelere tafl›mak.” ■

04 11

röportaj

Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu ‹nternet Daire Baflkan› Osman Nihat fien:

türkiye sansürcü de¤il Bilgi toplumu deyince akla ilk önce internet geliyor. Yaflam›m›z›n her geçen gün daha büyük bir bölümü de internete tafl›n›yor. Hal böyle olunca internet konusunda yap›lan çal›flmalar, internette güvenlik ve içeri¤in özgürce paylafl›m› gittikçe konular› gittikçe önem kazand›. Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu ‹nternet Daire Baflkan› Osman Nihat fien, internetin güvenli kullan›m› için dünyadaki uygulamalardan hareket ederek Türkiye’ye özgü bir yap› oluflturmak üzere çal›flmalar›n bafllad›¤›n› söylüyor.

‹

nternet bilgisayar› afl›p telefonlar›m›za da girdi, üstelik her geçen gün artan bir h›zla. Ayn› h›zla pek çok alan internete tafl›nmaya, hem kamu hem de özel sektörde pek çok ifllem internetten yap›lmaya baflland›. Dolay›s›yla bu konudaki hukuki düzenlemeler ve uygulamalar hemen herkesin ilgi alan›na giriyor. Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu ‹nternet Daire Baflkan› Osman Nihat fien, hayat›m›za bu denli nüfuz eden internetin güvenli¤i için hem hukuki çerçevede

Osman Nihat

hem de Avrupa Birli¤i’ne uyum sürecinde pek çok çal›flman›n yap›ld›¤›n› anlat›yor. Ancak internet ve bilgisayar penetrasyonu çok h›zl› artt›¤› için baz› düzenlemelerin geri kald›¤›n› da kabul ediyor. fien’e göre zamanla bu uygulama ve düzenlemeler iyileflecek. ‹nternette sansür konusunda ise tepki al›nd›¤› kadar kat› uygulama yapmad›klar›n› söyleyen fien, müstehcenlik ve çocuklar›n cinsel istismar› suçlar›n›n devam etmesi durumunda sansürün de mecburen sürece¤ini söylü-

yor. Bu arada internette site engellemeleri için yeni bir yöntem gündemde. Bu yöntem genellikle demokratik olmayan ülkelerin baflvurdu¤u “URL Filtreleme” yöntemi. fien, IP adresinden engelleme konusunda yap›lan elefltirilerin bu uygulama içinde yap›laca¤›n› düflünüyor . Ancak URL Filtreleme modeli flu anda Bakanl›k taraf›ndan araflt›r›l›yor. Bu model kullan›lmaya bafllan›rsa o zaman sansürcü ülkeler aras›na kat›lma ihtimalimiz artacak. ‹nternet "Bilgi Toplumu ve Medya" bafll›¤› içinde nas›l bir yere ve öneme sahip? Bilgisayar, telekomünikasyon ve medya bilimlerinin birbirine yak›nsamas› ile dijital kameradan, MP3 çalara, mobil telefondan, evimizdeki internet ba¤lant›s›na kadar günlük hayat›m›zda s›kl›kla kulland›¤›m›z ve hayat›m›z› kolaylaflt›ran birçok ürün ve hizmet, “bilgi toplumu” ürünlerini oluflturuyor. Bilgi ve iletiflim teknolojileri (B‹T) ö¤renme, çal›flma, yaflama ve e¤lenme biçimlerimizde devrim yapt›, endüstri, devlet, toplum ve insanlar›n etkileflimde oldu¤u rolleri radikal bir flekilde yeniden belirlendi. ‹nternet kullan›m›n›n yayg›nlaflmas›, söz konusu yak›nsama ve dijital devrimin gerçekleflmesinde çok önemli bir rol oynad›. Avrupa Birli¤i’nde, bilgi toplumu için politikalar›n ve eylemlerin belirlenmesi ve desteklenmesi, AB Komisyonu’nun genel direktörlüklerinden birisi olan Bilgi Toplumu ve Medya Genel Direktörlü¤ü taraf›ndan yürütülüyor.

İnternet ihbar hatları kuruldu ‹nternetin güvenli kullan›m› için ne gibi çal›flmalar yap›l›yor? AB Bilgi Toplumu ve Medya Genel Direktörlü¤ü, 1999 y›l›ndan bu yana internetin güvenli kullan›m› için “Güvenli ‹nternet Programlar›n›”(Safer Internet Programme) hayata geçirdi. Güvenli ‹nternet Programlar› çerçevesinde, güvenli bir bilgi toplumunun oluflturulmas› için üç ana alanda faaliyetler gerçeklefltiriliyor. Birincisi ‹nternet ‹hbar Hatlar›n›n kurulmas› ve ihbar merkezlerinin birbirleriyle iflbirli¤i ve koordinasyonunu sa¤layacak INHOPE birli¤i. Bu birlik ile yasad›fl› ve zararl› tüm çevrimiçi içeriklerin flikayet edilmesine olanak tan›yan ihbar merkezlerinin uluslararas› koordinasyonunu ve bilgi paylafl›m›n› sa¤l›yor. ‹kincisi INSAFE program›. Bu program›n temel hedefi de baflta çocuklar ve gençler olmak üzere internetin güvenli kullan›m›n› yayg›nlaflt›rmak ve bu konuda kullan›c›lar› bilinçlendirmek. Di¤er bir faaliyet alan› bu y›l alt›nc›s› düzenlenen “Güvenli ‹nternet Günü” etkinlikleri. Bu etkinliklerle de güvenli internet kullan›m bilincinin yayg›nlaflt›r›lmas›n› sa¤lay›c› önlemlerin al›nmas› amaçlan›yor. Türkiye’de Telekomünikasyon ‹letiflim Baflkanl›¤› tam olarak bu çerçevede konuyu ele al›yor ve AB’ye

paralel bilinçlendirme faaliyetlerine öncülük ediyor. Bilgi Toplumu ve Medya fasl› çerçevesinde internetin güvenli kullan›lmas› için Türkiye’nin neler yapmas› gerekiyor? Öncelikle Baflkanl›¤›m›zca, internetin güvenli kullan›m›n›n desteklenmesi, bu konuda bilinçlendirme faaliyetlerinin yürütülmesi ve yasad›fl› ve zararl› içeriklerle mücadele edilmesi kapsam›nda yürütülen

faaliyetler AB’nin Bilgi Toplumu ve Medya alan›na temel bak›fl aç›s› ile paralellikler arz ediyor. Nitekim 5651 say›l› yasay› internete getirilen bir k›s›tlama ya da sansür yasas› olarak de¤erlendirmek çok yanl›fl ve yan›lt›c›. 5651 say›l› yasayla AB Avrupa Komisyonu Bilgi Toplumu ve Medya Baflkanl›¤›’n›n amaç ve faaliyetleri aras›nda tam bir paralellik var. Çünkü baflkanl›¤›m›z bu yasaya dayanarak güvenli internet kullan›m e¤itim ve bilincini gelifltirmek amac›yla somut ad›mlar att›. Bu ad›mlardan birincisi Türkiye’de bir ihbar sistemini kurmufl ve iflletiyor olmas›. Bu kapsamda Telekomünikasyon ‹letiflim Baflkanl›¤›, Bilgi ve ‹hbar Merkezini (http://www.ihbarweb.org.tr) 23 Kas›m 2007’de faaliyete geçirdi. AB taraf›ndan kurulan Uluslararas› ‹nternet ‹hbar Merkezleri Birli¤i INHOPE’a üye olmas› konusunda da giriflimlerini bafllatt›. ‹kinci olarak güvenli internet kullan›m bilincini yayg›nlaflt›rmak amac›yla www.guvenliweb.org.tr internet sitesini hayata geçirdi. Bu faaliyet de AB bünyesinde yer alan INSAFE program›n›n Türkiye’deki karfl›l›¤› içinde say›labilir. Bunun d›fl›nda 5651 say›l› yasada öngörülen ‹nternet Kurulu sürekli toplant›lar yap›yor ve Türkiye’de bu konularda yap›lan ve yap›lmas› düflünülen bu gelifltirici faaliyetleri genifl bir flekilde de¤erlendiriyor.

röportaj

Türkiye önlem düşüncesini sonradan geliştirdi ‹nternetin hem kiflisel hem de ticari kullan›m›n›n güvenli¤i konusunda Türkiye’nin eksikleri neler? Türkiye’nin bu konudaki en önemli eksi¤i yayg›nlaflan internete karfl› düzenli ve sistematik önlem alma gere¤ini daha yeni düflünmüfl olmas›. Bu nedenle de istenilen düzeye ulaflmak için ‹nternet Dairesi Baflkanl›¤›m›z›n zamana ihtiyac› var. Çünkü bu konularda çok güzel projeler flekilleniyor ancak hayata geçmesi zaman gerektiriyor. Örne¤in, internetin h›z›n› düflürmeden, bilgiye özgürce ulaflmay› engellemeden, yüksek maliyetlere katlanmadan geliflmifl ve etkin olarak kullan›lan standart özelliklere sahip filtreleme sistemlerini hayata geçirmek zaman gerektiren önemli bir konu. ‹nternet sansürleri çok fazla tepki toplamas›na ra¤men devam ediyor, bir siteden bir sayfay› sansürlemek yerine binlerce internet sayfas› ayn› anda kapat›l›yor. Bu konuyu çözmek ve tepkileri engellemek için nas›l bir çal›flma yap›yorsunuz? Baflkanl›¤›m›z 5651 say›l› “‹nternet Ortam›nda Yap›lan Yay›nlar›n Düzenlenmesi ve Bu Yay›nlar Yoluyla ‹fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk›nda Kanun” ile verilmifl görevi yerine getiriyor. Kanunun 8. maddesinde say›lan suçlar›n oluflmas› durumunda ilgili yer veya eriflim sa¤lay›c›n›n yurtd›fl›nda olmas› durumunda baflkanl›kça re'sen (do¤rudan) eriflimin engellenmesi yap›labiliyor. Müstehcenlik ve çocuklar›n cinsel istismar› suçlar›n›n olufl-

mas› ve yer veya eriflim sa¤lay›c›n›n yurtiçinde bulunmas› durumunda yine baflkanl›kça re'sen eriflimin engellenmesi yap›l›p mahkeme onay›na sunuluyor. Ayr›ca yetkili mahkemelerin vermifl olduklar› kararlar› da uyguluyor. Baflkanl›¤›m›za internet web site engellemeleri için “URL Filtreleme” kurulmas› baflvurusu ilk geldi¤inde hemen konuyla ilgili bir çal›flma bafllat›ld›. 5651 say›l› yasan›n da ifade etti¤i gibi internette belirli suçlarla mücadeleyi baflkanl›¤›m›z internet aktörleri olan içerik, yer ve eriflim sa¤lay›c›lar› üzerinden yap›yor. Bahsedilen baflvurudaki “URL Filtreleme” altyap›s› kurulmas› konusunda ivedilikle eriflim engelleme altyap›lar›n› kuran ‹nternet Eriflim Sa¤lay›c›lara yaz›l› olarak baflvuruldu. Bu yaz›m›za verilen cevaplar flu flekilde özetlenebilir: “Biz (‹nternet Eriflim Sa¤lay›c›lar) bu konuda daha önceden bir çal›flma yapmad›k, ama genel görüflümüz, bu iflin ilk olarak Türkiye’de internet h›z›n› yavafllataca¤›, kurulumun ve devaml›l›¤›n›n sa¤lanmas›n›n zor ve masrafl› olaca¤›, e¤er kurulacaksa internet ç›k›fllar›nda ve masraf› Kurumumuz taraf›ndan karfl›lanarak kurulmas› gerekti¤i fleklinde.” fiu an için, baz› eriflim sa¤lay›c›larla pilot çal›flma yapma konusu gündemimizde. Baflkanl›¤›m›z, bu konuda tecrübesi olan firmalarla -ki baz›lar› yurtd›fl›ndan geldi- görüflmeler yapt›.

Türkiye sansürcü değil, orantısız Bu görüflmeler sonucu nas›l bir karara var›ld›? Firmalarla olan görüflmemizden ç›kan sonuç, bu yöntemin bat› ülkelerinde tercih

edilmedi¤i, daha çok Türkiye’nin güneyinde bulunan ve demokratik olmayan ülkelerde tercih edildi¤i, maliyetin en az milyon dolarlar› bulaca¤› ve her y›l güncellenmesi gerekti¤i yönünde. Bu görüflmelerin ertesinde, demokratik ülkelerde benzer bir ifllemin yap›l›p yap›lmad›¤› konusunda çal›flmalara baflland›. fiu an iki demokratik bat› ülkesinde URL filtreleme benzeri bir yap› üzerinde çal›flmalar yap›l›yor. Bu ülkelerin ilgili otoriteleri ile ba¤lant›lar kuruldu ve görüflmeler devam ediyor. Mevcut uygulamam›z olan ve demokratik bat› ülkelerinin hemen hepsinde aynen uygulanan, alan ad›ndan ve IP adresinden eriflim engelleme konusundaki elefltirilerin URL filtrelemesi hakk›nda da yap›laca¤› çok aç›k. Türkiye’nin sansürcü bir ülke olarak alg›lanmas›n›n önüne geçmek mümkün olacak m›? Ayr›ca, yapt›¤›m›z incelemelerde gördü¤ümüz çok önemli bir konu, dünyada s›n›r tan›mayan gazeteciler örgütü (http://www.rsf.org) gibi özgür ve hür bas›n yanl›s› birçok organizasyon, Türkiye’deki internet içerik düzenlemesini sansürcü bir uygulama olarak s›n›fland›rm›yor. AB Türkiye 2008 ilerleme raporunda da, ülkemiz uygulamalar›ndan orant›s›z olarak bahsediliyor fakat uygulamalar sansürcü bir uygulama olarak nitelendirilmiyor. ‹nternet kara delikleri (‹nternet black holes) diye ifade edilen ve internetin dokuz düflman› diye de belirtilen ülkelerin, internet altyap›s›nda (‹nternet backbone) URL filtreleme altyap›s›n› kurmufl olmalar› düflündürücü bir konu. Türkiye uygulamalar›n›n afl›r› sansürcü ve internet düflman› olarak ifade edilen listelerde olmamas›na ra¤men, URL altyap›s› kurulursa sansürcü ülkeler aras›na girebilme ihtimalimiz, URL altyap›s›n› kurma konusundaki Baflkanl›¤›m›z›n en büyük çekincesidir. Bütün bu ifade edilenlere ra¤men, do¤ru, mant›kl›, internet kullan›c›lar›na rahats›zl›k vermeyecek, makul ücretlerde, yönetilebilir ve kendi ihtiyaçlar›m›za göre özgün bir URL filtreleme altyap›s› kurma konusunda çal›flmalar›m›z devam ediyor. Bu konuda, yap›c› elefltirilere ve özgün fikirlere aç›k oldu¤umuzu belirtmek istiyoruz. ■

röportaj

türkiye ile ab aras›ndaki say›sal uçurum kalkacak Avrupa Birli¤i telekomünikasyon ve dijital medya hizmetlerinin genel çerçevesini ve vizyonunu i2010 Stratejisi ile pekifltirdi. Türkiye ise bu stratejiye tam uyum peflinde. Ancak maddi imkanlar›n yetersizli¤i ve büyük dijital uçurum, Türkiye’nin önündeki en büyük engeller. Devlet Planlama Teflkilat›, tam uyum için genifl bant altyap›s›n›n yayg›nlaflt›r›larak hizmet kalitesinin art›r›lmas› ve fiyatlar›n›n düflürülmesini hedefliyor.

vrupa Birli¤i 2000 y›l›nda Lizbon Stratejisiyle h›z verdi¤i bilgi toplumu dönüflüm sürecine 2005 y›l›nda i2010 stratejisi ile yeniden flekil verdi. Bu strateji, e-Avrupa 2005 Eylem Plan›n›n tamamlanmas›n›n ard›ndan Lizbon stratejisinde ortaya konulan politikalar do¤rultusunda “i2010: Büyüme ve ‹stihdam için Avrupa Bilgi Toplumu” ad›yla kabul edildi. i2010 Stratejisi telekomünikasyon ve dijital medya hizmetlerinin temel çerçevesini çizmifl oldu. Böylece stratejinin “3 i”si olan “bilgi, yenilikçilik ve içerme” konular› öne ç›kar›ld›. Türkiye de vakit kaybetmeden bu stratejilere ayak uydurmak istiyor. Ancak veriler de al›nacak çok yol oldu¤unu gösteriyor. Türkiye’de Ar-Ge harcamalar› AB ortalamas›n›n alt›nda. Ar-Ge personel say›s›, AB ortalamas›n›n üçte biri kadar. AB’de özel sektör taraf›ndan yap›lan Ar-Ge faaliyeti oran› yüzde 64 iken bu oran Türkiye’de yüzde 37’de kal›yor. Bilgi ve iletiflim teknolojileri (B‹T) kullan›m›nda da AB’yi yakalamam›z henüz çok güç görünüyor. Devlet Planlama Teflkilat› Müsteflar Vekili Halil ‹brahim Akça, Türkiye’nin B‹T konusunda AB’ye yüzde yüz uyumu hedefledi¤ini söylüyor. Ancak Türkiye’nin stratejisi AB’ye göre daha farkl›, çünkü AB yafllanan nüfusuna yönelik politikalar gelifltirirken, Türkiye genç nüfusun B‹T konusunda e¤itilmesi yönünde çal›flmalar yap›yor. Akça, yenilenen mevzuatlar sayesinde telekomünikasyon sektörüne girmenin yat›r›mc›lar için daha kolay hale gelece¤ini ve rekabetin büyük oranda artaca¤›n› haber veriyor.

i2010 Stratejisi hakk›nda k›saca bilgi verir misiniz? AB neden böyle bir stratejiye ihtiyaç duydu? i2010 Stratejisi, esas itibariyle AB’nin Lizbon Stratejisi ile ortaya koydu¤u dünyan›n en rekabetçi bilgiye dayal› ekonomisi olma hedefinin gerçeklefltirilmesi yönünde yeni ve kapsaml› bir yaklafl›m içeriyor. i2010 Stratejisinde “3 i”, “bilgi, yenilikçilik ve içerme”yi ifade ediyor. AB, Lizbon Stratejisi’nde de belirlendi¤i gibi 2000’li y›llar›n bafl›ndan bu yana B‹T’in teknolojileri-

nin, ekonomik ve sosyal geliflme ve istihdam›n önemli bir itici gücü oldu¤unun fark›na vard›. Bu dönemde, ABD’nin ekonomik performans›ndaki art›fl›n, bilgi ve iletiflim teknolojilerinde daha çok Ar-Ge ve daha h›zl› yat›r›m yapmaktan kaynakland›¤› görüldü. Bu durum, Avrupa Birli¤i’nin rakipleri karfl›s›nda rekabet gücü aç›s›ndan önemli bir risk olarak alg›land›. Söz konusu riskin, baflta kamu hizmetlerinin sunumu olmak üzere ifl ve ifllemlerin tüm alanlarda bilgiye dayal› ve daha etkin hale getirilmesi, Ar-Ge faaliyetlerine daha fazla yat›r›m ve toplumun genelinde bilgisayar okuryazarl›¤›n›n ve yeteneklerin art›r›lmas› ile azalt›labilece¤i öngörüldü. K›sacas› bütün bu faktörler, temelde Avrupa Birli¤i’nin bilgiye dayal› rekabetçi ekonomisini güçlendirmek ve vatandafllar›n yaflam kalitesini art›rmak için bilgi ve iletiflim teknolojilerinin sundu¤u olanaklar› en üst seviyede kullanarak, üye ülkeler aras›nda bütünleflik bir bilgi toplumu oluflturmay› amaçlayan i2010 Stratejisi’nin ortaya ç›kmas›na zemin haz›rlad›. Günümüzde Avrupa Birli¤i’nde GSMH art›fl›n›n dörtte birinin ve verimlili¤in yüzde 40’›n›n bilgi ve iletiflim teknolojileri ile iliflkili oldu¤u ifade ediliyor.

2014’te analog yayınlar bitiyor

Halil ‹brahim Akça

Türkiye’nin telekomünikasyon ve dijital medya hizmetlerine ait temel politikas› ve vizyonu nedir? Ülkemizin telekomünikasyon hizmetlerine iliflkin temel politikas›, telekomünikasyon

sektöründe etkin rekabet ortam›n›n tesis edilerek, rekabetçi, yayg›n ve ucuz iletiflim altyap› ve hizmetlerinin sunulmas›n›n sa¤lanmas›d›r. Gelece¤e yönelik vizyonumuz ise telekomünikasyon sektöründeki mevzuat›n AB müktesebat›yla uyumlaflt›r›lmas› ve etkin flekilde uygulanmas›d›r. Etkin piyasa gücüne sahip iflletmecilerin rekabeti aksatan davran›fllar›n›n yak›ndan takip edilerek aksakl›klar› giderecek orant›l› tedbirlerin zaman›nda al›nmas› ve bu flekilde rekabetçi bir sektör yap›s›n›n oluflturulmas› da bu vizyonun bir parças›. Dijital medya konusunda ise temel politikam›z, dijital yay›nc›l›¤a geçilerek, izleyicilerin kaliteli ve katma de¤erli hizmetlere erifliminin sa¤lanmas›. Bu çerçevede, AB müktesebat›yla da uyumlu olarak gerekli hukuki düzenlemelerin yap›lmas› ve Haberleflme Yüksek Kurulu Karar› gere¤ince 2012 y›l›nda karasal say›sal yay›nc›l›¤a bafllanmas›, analog yay›nlar›n ise en geç 2014 y›l›nda sonland›r›lmas› planlan›yor.

h›zl› genifl bant eriflim altyap›s›n›n oluflturulmas›, • Say›sal içerik ve yenilikçi hizmetlerin gelifltirilmesini motive etmek üzere ekonomik ve yasal belirsizli¤in azalt›lmas›, • Cihaz ve platformlar›n birlikte ifllerli¤inin sa¤lanmas› ve farkl› platformlar üzerinde çal›flabilecek servisler gelifltirilmesi, • Elektronik ortama güvenin art›r›lmas› amac›yla internetin doland›r›c›l›k ve zararl› içeri¤in yay›lmas› amaçl› kullan›m›n›n önüne geçilmesi ve teknolojik baflar›s›zl›klar›n önlenmesi olarak tan›mlanabilir. Türkiye’nin bilgi, yenilikçilik ve içerme alanlar›nda zay›f kald›¤› noktalar› iflaret edebilir misiniz? Ülkemizin en büyük eksikli¤i, Ar-Ge ve yenilikçilik alan›nda nitelikli personel azl›-

¤› olarak de¤erlendirilebilir. Bilgi ve iletiflim sektörü aç›s›ndan da temel sorun budur. Nitelikli insan gücünün varl›¤› sektörü etkileyen di¤er dinamikler içinde ön kofluldur. Türkiye ‹statistik Kurumu’nun (TÜ‹K) Sanayi ve Hizmet Sektöründe Yenilik Anketi 2004-2006 anketinde ifade edilen di¤er sorunlar ise maddi kaynaklar›n yetersizli¤i ve maliyetlerin yüksekli¤i. Özellikle bilgi teknolojileri aç›s›ndan bakt›¤›m›zda maliyetlerin yüksekli¤i büyük bir sorun de¤il. Ancak maddi kaynaklar›n yetersizli¤i nedeniyle yenilikçilikten çok fiyata dayal› bir rekabet yaflan›yor. Güçlü bir yan olarak ise üniversiteler ve di¤er araflt›rma kurumlar›nda yürütülen araflt›rma faaliyetlerimiz var. Bu faaliyetlerin en önemli sonucu olan bilimsel makale say›s› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ülkemiz, Bilimsel At›f

i2010 stratejisinde bulunan 3 bafll›k konusunda Türkiye ne gibi çal›flmalar yap›yor, yap›lan yat›r›mlar›n boyutu nedir? Bu bafll›klardan biri olan Tek Avrupa Bilgi Alan› ile henüz bütünleflme sa¤lanamayan B‹T pazar›n›n tek bir pazar haline dönüflümü, karfl›lanabilir ve yüksek bant genifllikli iletiflim, zengin ve çeflitli içerik ile say›sal hizmetlerin sunumu kast ediliyor. B‹T’te inovasyon ve Ar-Ge’ye yat›r›m ile Avrupa’n›n önde gelen rakipleri ile aras›ndaki fark›n kapat›lmas› suretiyle Ar-Ge ve inovasyonda yüksek performans hedefleniyor. Bir di¤er bafll›k olan “‹çerme” ile daha iyi kamu hizmetleri, yaflam kalitesi ile de herkesin bilgi toplumunun sundu¤u f›rsatlardan yararlanmas›, daha nitelikli kamu hizmetlerinin sa¤lanmas›n›n teflvik edilmesi, insanlar›n yaflam kalitelerinin art›r›lmas›nda B‹T’in potansiyelinden faydalan›lmas› amaçlan›yor.

En büyük eksiğimiz nitelikli Ar-Ge personeli Tek Avrupa Bilgi Alan› ile ilgili hangi sektörler ne yönde gelifltiriliyor? i2010, Tek Avrupa Bilgi Alan›’n› oluflturmak üzere ortaya ç›kan 4 temel konu: • Zengin içeri¤i tafl›yabilecek yüksek

röportaj

Endeksi’nde 19. s›rada yer al›yor. Türkiye’nin bir di¤er eksikli¤i ise, nüfusun B‹T’e eriflimindeki yetersizlikleri. TÜ‹K taraf›ndan yap›lan 2008 Hanehalk› Biliflim Teknolojileri Kullan›m Anketine göre, hanelerde internet sahipli¤i oran› yüzde 24,5’te kal›yor. Vatandafllara güvenilir internet sunmaya yönelik toplu kullan›ma aç›k merkezler s›n›rl›. Bunlar da daha çok il ve ilçe merkezlerinde kurulu bulunuyor. Ayr›ca, bireylerin B‹T yetkinlikleri ve B‹T kullan›m› yeterli seviyede de¤il. ‹nternet kullan›m› k›sa süre içinde artarak yüzde 35,8’e ulaflm›fl olmas›na ra¤men, AB ülkelerine k›yasla oran›n daha da yükselmesine ihtiyaç var. B‹T kullan›m›nda halen e¤itim, gelir, ifl durumu, cinsiyet, yaflanan bölge itibar›yla farkl›l›klar bulunuyor. Say›sal uçurumun giderilmesi konusunda daha çok mesafe kat etmemiz gerekiyor. Peki Türkiye’nin iyi oldu¤u veya iyiye gitti¤i noktalar yok mu? Genç nüfus yap›s›na sahip olmak Türkiye’nin bu konuda en büyük avantaj›. Stratejide, hâlihaz›rda B‹T’i en çok kullanan ö¤renciler, çal›flanlar ve iflsizler bilgi toplumuna dönüflümde itici gücü oluflturacak odak kitle. Bu nedenle, özellikle, gelece¤in iflgücünü oluflturan ö¤rencilere B‹T okur-yazarl›¤›n›n kazand›r›lmas› amaçlan›yor. Bu kapsamda, okullarda BT laboratuvarlar›n›n kurulmas› ve internet ba¤lant›s› çal›flmalar›nda büyük aflama kaydedildi. Odak kitleye B‹T yetkinli¤inin kazand›r›lmas› ve B‹T erifliminin sa¤lanmas› ile ayn›

zamanda B‹T kullan›m›ndan ekonomik ve sosyal fayda da sa¤lanabilecek. Genifl bant aç›s›ndan da Türkiye, AB’ye nispetle geride kal›yor. Say›sal içerik ve yenilikçi hizmetler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, bu alan AB’de de henüz emekleme aflamas›nda olsa da, yarat›lan içerik, sosyal a¤lar ve çevrimiçi oyunlar›n kullan›m› h›zla yayg›nlafl›yor. Di¤er taraftan, artan internet kullan›m›yla birlikte internet reklamc›l›¤› da çok h›zl› bir flekilde büyüyor. ‹nternet reklamc›l›¤› ülkemizde de gelifliyor. Say›sal içerik oluflturma ve bunun paylafl›lmas›na iliflkin platformlar da art›yor. AB ile Türkiye aras›nda say›sal bir karfl›laflt›rma yaparsak nas›l bir tablo ç›k›yor karfl›m›za? Ar-Ge ve yenilikçilik alan›nda ülkemizin AB ile karfl›laflt›r›lmas› B‹T sektörüne yönelik karfl›laflt›rmalar için de fikir verebilir. Ülkemizde Ar-Ge harcamalar›n›n GSYH içindeki pay› 2006 y›l› itibar›yla yüzde 0,76 olup yüzde 1,84’l›k AB-27 ortalamas›n›n alt›nda. Ar-Ge personel say›m›z›n toplam iflgücüne oran› 2006 itibar›yla, yüzde 1,33 olan AB-27 2006 y›l› ortalamas›n›n üçte bir seviyesinde. Özel sektör taraf›ndan gerçeklefltirilen Ar-Ge faaliyetlerinin oran› ise yüzde 37 olup, yüzde 64’lük AB-27 ortalamas›n›n gerisinde. Gelir seviyesi, gelir da¤›l›m› ve hayat standartlar›n›n AB’de yüksekli¤inden ötürü B‹T’e eriflim ve B‹T kullan›m›nda AB ortalamalar› Türkiye ortalamalar›n›n üstünde. Say›sal içeri¤e eriflim anlam›nda da AB’deki bireylerin baflta ‹ngilizce olmak üzere kendi dilleri d›fl›ndaki dillere hâkim olabilmeleri bir flans yarat›yor. Türkiye’nin AB ve di¤er önde olan ülkelerle aras›ndaki say›sal uçurumu gidermesi gerekiyor. Türkiye, genç nüfusa sahip olma flans›n› kulland›¤› takdirde bilgi toplumuna dönüflüm yolunda büyük mesafe kat edebilece¤inden, Türkiye’nin yat›r›mlar› ve politikalar› gençlere odaklanma yönünde a¤›rl›k kazan›yor. AB ise yafllanan nüfusu için B‹T’i kullanma konusunda neler yap›laca¤›na dair önceliklere sahip. Eriflim ve Yetkilendirme Direktifi Türkiye’ye neler getirecek? AB’nin Yetkilendirme Direktifi, bildirim ve kullan›m hakk› esasl› basit bir genel yetki-

lendirme rejimini benimsedi. 5809 say›l› Elektronik Haberleflme Kanunu’nun 2008 y›l› Kas›m ay›nda yürürlü¤e girmesinden önce ülkemizde uygulanan yetkilendirme rejimi 4 ayakl› bir yap›yd›. Elektronik Haberleflme Kanunu bu durumu de¤ifltirerek ülkemizin elektronik haberleflme alan›ndaki yetkilendirme rejimini AB ile uyumlu hale getirdi. Di¤er taraftan, ikincil mevzuat›n Elektronik Haberleflme Kanunu do¤rultusunda güncellemesi hususundaki çal›flmalar da Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu taraf›ndan sürdürülüyor. Bu çal›flmalar tamamland›¤›nda yetkilendirme rejimi aç›s›ndan ülkemizin AB müktesebat›na uyumu sa¤lanm›fl olacak. AB’nin Eriflim Direktifi, eriflim ve ara ba¤lant›ya iliflkin olarak öncelikle ilgili pazar tan›mlar›n›n ve pazar analizlerinin yap›lmas›n› ve varsa etkin piyasa gücüne sahip iflletmecilerin belirlenmesini öngörüyor. Ayr›ca, düzenleyici otorite, yapt›¤› piyasa analizleri do¤rultusunda etkin piyasa gücüne sahip iflletmecilere, piyasa aksakl›¤›n›n do¤as›yla orant›l› olarak fleffafl›k, ayr›mc› olmama, hesap ayr›m›, belirli flebeke bileflenlerine eriflim, fiyat kontrolü ve maliyet muhasebesine iliflkin yükümlülükler getirebiliyor. Ülkemizde de Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu taraf›ndan eriflim ve ara ba¤lant›yla iliflkili pazarlara iliflkin pazar analizleri yap›lm›fl ve etkin piyasa gücüne sahip iflletmeciler belirlendi. Mevcut Eriflim ve Ara Ba¤lant› Yönetmeli¤i bu süreçleri tan›ml›yor.

Mayıs 2009’da rekabet gelecek Yetkilendirme konusu telekom sektöründe rekabeti nas›l etkileyecek? Yetkilendirme düzenlemeleri, iflletmecilerin telekomünikasyon piyasas›na girip giremeyeceklerini veya hangi flartlarla girebileceklerini belirlemesi nedeniyle sektörde rekabeti çok yak›ndan ilgilendiriyor. Mevcutlara alternatif teflkil edecek altyap› ve hizmetlerin sunulmas›na iliflkin yetkilendirmeler kullan›c›lar aç›s›ndan daha fazla seçenek, daha kaliteli hizmet ve daha düflük fiyatl› tarifeler anlam›na geliyor. Basit ve sektöre girifl önünde minimum engel teflkil eden bir yetkilendirme rejimi iflletmecilerin piyasaya girifllerini kolaylaflt›rmak suretiyle rekabeti art›r›yor. AB düzenlemeleri, telekomünikasyon iflletmecilerinin yetkilendirilmesi aç›s›ndan basit bir genel yetkilendirme rejimini benimsedi. 5809 say›l› Elektronik Haberleflme Kanunu’nu uyar›nca, 2009 y›l› May›s ay›ndan itibaren ülkemizde de ayn› yetkilendirme rejimi uygulamaya konmufl olacak. Yeni yetkilendirme rejimi uyar›nca iflletmeciler, Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu’na bildirimde bulunmak suretiyle, baflka bir onay mekanizmas›na gerek olmaks›z›n, yetkilendirilmifl kabul edilecek. Bu yeni yetkilendirme rejimi, kullan›m hakk› verilmesi gerekmiyorsa, her bir hizmet türü için Kurum’a baflvurup oradan onay al›nmas› ihtiyac›n› ortadan

kald›rarak iflletmecilerin piyasaya giriflini ve faaliyet alan›n› geniflletmesini oldukça kolaylaflt›r›yor. Elektronik Haberleflme Kanunu Türkiye’yi ne yönde de¤ifltirecek? Bu konudaki hedefleri k›saca özetleyebilir misiniz? Bildi¤iniz gibi ülkemizde telekomünikasyon sektörünü düzenleyen yasal altyap› oldukça eski ve da¤›n›kt›. Elektronik Haberleflme Kanunu’nun yasalaflmas›yla sektörü düzenleyen ve AB düzenlemelerine büyük oranda uyumlu tek bir çerçeve kanun oluflturulmufl oldu. Söz konusu kanun ve onun do¤rultusunda güncellenecek ikincil mevzuat›n etkin flekilde uygulanmas›yla ülkemiz telekomünikasyon sektöründe rekabetin geliflece¤ini ve fiyatlar›n düflece¤ini, yeni altyap› ve hizmetlerin sunulmas›n›n kolaylaflaca¤›n›, kullan›c›lar aç›s›ndan daha fazla alternatif ortaya ç›kaca¤›n› düflünüyorum. Önümüzdeki dönemde genifl bant eriflim, kullan›c›lar›n bugün farkl› platformlardan ald›klar› telefon, yay›n ve veri hizmetlerinin üzerinden sunulabildi¤i bir nitelik kazanacak. Dünyadaki gidiflat da bu yönde zaten. Bu nedenle, genifl bant altyap›s›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›, hizmet kalitesinin art›r›lmas› ve fiyatlar›n›n düflürülmesi ülkemiz aç›s›ndan kritik önemde. Tüm bunlar›n elde edilebilmesi aç›s›ndan sihirli kelime ise “rekabet”. ■

röportaj

görsel iflitsel hizmetlerde ab’ye uyum çabalar› sürüyor Türkiye, görsel iflitsel politikalar konusunda da Avrupa Birli¤i’ne uyum sa¤lamaya çal›fl›yor. Çünkü bilgi toplumuna dönüflüm sürecinde görsel iflitsel yay›nlardaki düzenlemeler de büyük yer tutuyor. RTÜK baflkan› Zahid Akman, görsel iflitsel politikalar konusundaki uygulamalar›n de¤ifltirilme aflamas›nda oldu¤unu ifade ediyor. Günlük dilde yay›n izni, reklam pastas›n›n geniflletilmesi bu kapsamdaki ilk uygulamalar.

ürkiye’de radyo ve televizyonlar› denetleyen kurulun ismi herkesin bildi¤i gibi RTÜK yani Radyo ve Televizyon Üst Kurulu. Ancak RTÜK deyince ço¤unlu¤un akl›na hemen sansürler, çocuklar› korumak için getirilen 18 yafl s›n›r› ve sunucular›n gaflar› veya hatalar› yüzünden kapat›lan programlar geliyor. Oysa RTÜK’ün çok önemli baflka görevleri de var. Bunlardan baz›lar› da Bilgi Toplumu ve Medya fasl›n›n gerektirdi¤i politikalarla uyufluyor. Bu politikalar yay›nlar›n kesilmesine de¤il, ço¤u zaman daha kaliZahid Akman

teli yay›nlar yap›lmas›na ve içeriklerin zenginlefltirilmesine hizmet ediyor. Örne¤in, Avrupa Birli¤i’nin televizyon yay›nc›l›¤›n› düzenleyen Görsel-‹flitsel Medya Hizmetleri Direktifi’ne Türkiye uzun y›llard›r taraf. Bu direktif sayesinde ifade özgürlü¤ü, görüfl farkl›l›¤›, kültürel çeflitlilik ve medyada ço¤ulculuk destekleniyor. RTÜK arac›l›¤› ile uyulan bu direktif sayesinde medya okuryazarl›¤›n›n artmas›, tüketicilerin, kamu düzeni ve sa¤l›¤›n›n korunmas›, iflitme ve görme engellilerin medya hizmetlerine eriflimi gibi konular destekleni-

yor. RTÜK baflkan› Zahid Akman ile Bilgi Toplumu ve Medya fasl› çerçevesinde yap›lanlar› ve RTÜK’ün ileriye dönük planlar›n› konufltuk. Türkiye’nin görsel iflitsel politikalar konusunda birinci önceli¤i, AB mevzuat› ile tam uyumunu sa¤lamak. Akman, görsel iflitsel politikalar konusunda Türkiye’nin eksikleri oldu¤unu, yeni medya okuryazarl›¤› e¤itimini desteklemek gibi konular›n gelifltirilmesi gerekti¤ini söylüyor. Akman, ayr›ca yak›nda televizyonda pek çok düzenlemenin de¤iflece¤ini ve reklam pastas›n›n büyüyece¤ini de haber veriyor. S›n›r Tan›mayan Televizyon Direktifinin içeri¤inden bahseder misiniz? S›n›r Tan›mayan Televizyon Direktifi, Avrupa Birli¤i içerisindeki s›n›r aflan televizyon yay›nc›l›¤›n› düzenleyen bir hukuki mevzuat. 3 Ekim 1989 tarihinde yürürlü¤e giren direktifin temel amac› Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesinin ifade özgürlü¤ünü düzenleyen 10. maddesi kapsam›nda televizyon yay›nlar›n›n serbest dolafl›m›na genel esaslar getirmek. Direktif, AB’nin yay›nc›l›k alan›ndaki birincil hukuk düzenlemesi. Direktif teknolojik geliflmelerin h›z›na ve yay›nc›lar›n artan taleplerine ba¤l› olarak günümüze kadar iki revizyon geçirdi. Birinci revizyon çal›flmas› 30 Haziran 1997’de, ikincisi ise 18 Aral›k 2007 ‘de yürürlü¤e girdi. Direktif kapsam›nda yap›lan son de¤ifliklikle birlikte kapsam art›k hem geleneksel yay›nc›l›k olarak tan›mlanan program ak›fll› yay›nc›l›¤a (linear broadcasting) hem de iste¤e ba¤l›, program

ak›fls›z (video-on-demand) yay›nc›l›¤a iliflkin düzenlemeleri içeriyor. Bütün bu hizmetler “görsel-iflitsel medya hizmetleri” bafll›¤› alt›nda toplan›yor. Ayr›ca kapsam de¤iflikli¤inin yan› s›ra özellikle reklamlara iliflkin kurallara ciddi bir esneklik getirildi. Bu de¤ifliklikle beraber direktifin ad› da “Görsel-‹flitsel Medya Hizmetleri Direktifi” oldu.

Görsel-işitsel medya demokrasiyi destekler Görsel-‹flitsel Medya Hizmetleri Direktifi’nin bir vatandafla sa¤lad›¤› avantajlar nelerdir? Görsel-iflitsel medya hizmetleri ekonomik de¤ere sahip hizmet olmalar›n›n yan› s›ra ayn› zamanda kültürel hizmetlerdir. Direktifin ve dolay›s›yla görsel-iflitsel medya hizmetlerinin toplum ve bireyler aç›s›ndan önemi, ifade özgürlü¤ünü, görüfl farkl›l›¤›n›, kültürel çeflitlili¤i ve medyada ço¤ulcu¤u sa¤layarak demokrasiyi desteklemesinden kaynaklan›yor. Bunun yan›s›ra insan onurunun ve temel haklar›n korunmas›, küçüklerin zararl› içeri¤e karfl› korunmas›, medya okuryazarl›¤›n›n, tüketicilerin, kamu düzeni ve sa¤l›¤›n›n korunmas› ile iflitme ve görme engellilerin medya hizmetlerine erifliminin desteklenmesine yönelik hükümler de vatandafla sa¤lad›¤› avantajlar aras›nda de¤erlendirilmeli. Görsel-‹flitsel Medya Hizmetleri Direktifi flu anda Türkiye’de hangi uygulamalar› etkiledi, bu direktif do¤rultusunda ne gibi çal›flmalar yap›ld›? Türkiye, Avrupa nezdindeki bir di¤er hukuki mevzuat olan, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesinin 10. maddesinde yer alan

bilgi alma ve ifade özgürlü¤ü prensibi çerçevesinde haz›rlanan ve uluslararas› bir sözleflme niteli¤indeki Avrupa S›n›rötesi Televizyon Sözleflmesi’ne 1994 y›l›ndan itibaren taraft›r. Avrupa S›n›rötesi Televizyon Sözleflmesi’nin amac›, ifade ve haber alma özgürlü¤ünün çerçevesinde, s›n›rötesi televizyon yay›nlar›n›n belirlenen ortak kurallara uygun olarak, taraf devletler aras›nda serbestçe dolaflabilmesine olanak tan›mak ve üye devletler aras›nda televizyon yay›nc›l›¤› alan›nda ilke, esas ve uygulamalarda birlik ve beraberli¤i sa¤lamak. Sözleflme hükümleri, 20 Nisan 1994’de yürürlü¤e giren 3984 say›l› Radyo ve Televizyonlar›n Kurulufl ve Yay›nlar› Hakk›ndaki Kanun Sözleflme hükümlerine uygun olarak haz›rland›. Ülkemizin 3 Ekim 2005’de bafllayan Avrupa Birli¤ine adayl›k sürecinde yay›nc›l›k yasam›z›n yeni direktife tam uyumunu sa¤lamak üzere yasa de¤iflikli¤i çal›flmas› Üst Kurulumuz taraf›ndan bafllat›ld›. Görsel-iflitsel medya sektöründe rekabetin güçlendirilmesi bir ülke için neden önemlidir? Geleneksel görsel-iflitsel medya hizmetleri -televizyon yay›nc›l›¤›- ve yeni geliflmekte olan iste¤e ba¤l› görsel-iflitsel medya hizmetleri, Avrupa ülkelerindeki özellikle küçük ve orta ölçekli iflletmelerde önemli ifl olanaklar› sunuyor ve ekonomik büyüme ile yat›r›m› destekliyor. fieffafl›¤›n desteklenmesi ve pazara girifl engellerinin azalt›lmas› rekabeti güçlendirecek. Rekabetin güçlenmesi ise, sektör paydafllar›n›n, özellikle yeni teknolojilere dayal› say›sal yay›n hizmetlerinin geliflmesini, içeri¤in çeflitlenmesini, çok seslili¤in ve kaliteli yap›mlar›n

artmas›n› sa¤layacak. Dolay›s›yla izleyici aç›s›ndan her tür bilgiye ve zengin içeri¤e kolayl›kla eriflim mümkün olacak.

En önemli reform günlük dilde yayın izni Türkiye’de görsel-iflitsel politikalar çerçevesinde y›llar içinde neler de¤iflti, bu alanda ne gibi çal›flmalar yap›ld›? Bilindi¤i üzere Türkiye’de televizyon yay›nc›l›¤› TRT yay›nlar› ile birlikte bafllam›fl, daha sonra 1993’de yay›nc›l›k üzerindeki devlet tekelinin Anayasa de¤iflikli¤i ile kald›r›lmas› sonucu özel yay›nc›l›¤›n önü aç›lm›flt›r. 20 Nisan 1994’de yürürlü¤e giren 3984 say›l› radyo ve Televizyonlar›n Kurulufl ve Yay›nlar› hakk›nda Kanun radyo ve televizyon yay›nc›l›¤›na hukuki bir düzenleme getirdi ve bu düzenlemeyi yaparken Avrupa Konseyi’nin S›n›rötesi Televizyon Sözleflmesi hükümleri esas al›nd›. Bu tarihten sonra Yay›nc›l›k Kanunumuzda özellikle Anayasa reformlar› kapsam›nda çeflitli de¤ifliklikler yap›ld›. Bunlar aras›nda en önemlileri ifade özgürlü¤ünün çerçevesinin geniflletilmesi ve bu kapsamda yeniden iletim s›n›rlamas›n›n sözleflmeye uygun olarak kald›r›lmas› ve Türk vatandafllar›n›n günlük yaflamlar›nda kulland›klar› dil ve lehçelerde yay›na izin verilmesidir. 1994’ten bugüne yay›nc›l›k sektörümüzde önemli geliflmeler oldu. Halihaz›rda oldukça dinamik bir yap›ya sahip olan yay›nc›l›k sektörünün öncelikle paydafllar›n›n say›s›nda art›fl yafland›. Bugün itibariyle lisans baflvurusu olan 24 ulusal, 16 bölgesel ve 213 yerel olmak üzere toplam 253 televizyon kuruluflu, 36 ulusal, 102 bölgesel ve 952 yerel olmak üzere 1090 radyo kuruluflu var. Bunlar›n d›fl›nda çeflit-

röportaj

li illerde kablo üzerinden 66 kurulufl televizyon yay›n› yap›yor. Televizyon yay›n› yapmak isteyen 87, radyo yay›n› yapmak isteyen 48 kurulufla uydudan yay›n yapmalar› için gerekli lisans ve yay›n izinleri verildi. Ayr›ca iki say›sal platform say›sal yay›n hizmeti sunuyor. Bu alanda ne kadar yol ald›k, art›lar›m›z ve eksilerimiz neler? Türkiye’nin Bilgi Toplumu konusunda önceliklerin den birincisi, 3984 say›l› Kanunu 18 Aral›k 2007’de de¤ifltirilen AB mevzuat› ile tam uyumunu sa¤lamak. Bu kapsamda, kanunun hem geleneksel yay›n hizmetlerini hem de iste¤e ba¤l› yay›n hizmetlerini düzenleyecek flekilde de¤ifltirilmesi gerekiyor. Bunun yan› s›ra izleyicilerin, özellikle görme ve iflitme engellilerin say›sal yay›nc›l›¤›n önünü açt›¤› yeni yay›n hizmetlerine kolayl›kla eriflimini sa¤lamak üzere hizmet sa¤lay›c›lar›n gerekli uygulamalar› yürürlü¤e koymalar›n›n teflvik edilmesi laz›m. Bir di¤er öncelik de medya okuryazarl›¤› e¤itiminin desteklenmesi. Medya okuryazarl›¤› özellikle bilgi toplumunun geliflimi aç›s›ndan daha bir önem kazan›yor. Medya okuryazarl›¤›, izleyicilerin medyay› etkili ve güvenli bir flekilde kullanmas›n› sa¤layacak beceri, bilgi ve anlay›fl›n kazand›r›lmas›n› hedefliyor. Medya okuryazar› izleyiciler, bilinçli tercihler yap›yor, kendisine sunulan içerik ve hizmetlerin arka plan›n› ve yeni iletiflim teknolojileri vas›tas›yla sunulan f›rsatlar› en iyi flekilde de¤erlendiriyor. Bilgi toplumunun getirdi¤i önceliklerden bir di¤eri ise öz-denetim ve ortak denetimin önem kazanmas› ve desteklenmesi. Devletlerin kendi yarg› yetkileri alt›ndaki sektörlerde öz-denetim uygulamalar›n› teflvik etmeleri bekleniyor.

Reklam pastası genişleyecek Bilgi Toplumu ve Medya fasl›n›n gerektirdi¤i görsel-iflitsel uygulamalar›n Türkiye için öneminden bahsedebilir misiniz? Öncelikle 3984 say›l› Yasan›n “Bilgi Toplumu ve Medya” fasl› kapsam›ndaki görsel-iflitsel mevzuat ile uyumlaflt›r›lmas› gerekiyor. Mevzuat uyumunun yürürlü¤e gir-

mesinin ard›ndan uygulamaya dönük çal›flmalar bafllat›lacak. Bu çal›flmalar medya sektörü ve izleyiciler aç›s›ndan önemli. Öncelikle say›sal teknolojinin beraberinde gelen yeni yay›n hizmetleri sektörün geliflimini sa¤layacak. Yasa de¤iflikli¤iyle düzenlenecek “Avrupa Eserleri” kotas› kapsam›nda yerli yap›m sektörü desteklenecek. Reklam, tele-al›flverifl ve program desteklemesi için kurallar yenilenecek. Bunlar flu flekilde: • Günlük s›n›r uygulamas›n›n kald›r›lmas›, sadece saatlik yüzde 20 uygulamas›n›n düzenlenmesi, • Program içinde 20 dakika ara verilmesi zorunlulu¤unun kald›r›lmas›, • Film yay›nlar›nda 45 dakika ara uygulamas›n›n 30 dakikaya indirilmesi gibi uygulamalarla yay›nc›lara program bütünlü¤üne zarar vermeden esnek kurallar uygulama hakk› verilmesi. Ürün yerlefltirme uygulamas›n›n düzenlenmesiyle birlikte reklam pastas›n›n genifllemesine olanak sa¤lanmas›, • “Kamunun Önemli Olaylara Eriflimi” hükmü alt›nda halk›n önemli bir k›sm›n›n, Üst Kurulumuz taraf›ndan sektörün ilgili kurum ve kurulufllar›n›n görüflleri do¤rultusunda belirleyece¤i önemli spor olaylar›n› flifresiz televizyonlardan canl› izlemelerinin sa¤lanmas›. K›sa gösterim hakk›n›n düzenlenmesi ile halk›n bilgiye eriflimine olanak tan›nmas›.

Bunlara ilave olarak Üst Kurulumuz taraf›ndan bafllat›lan “Ak›ll› ‹flaretler”, “Medya Okuryazarl›¤› E¤itimi”, “‹zleyici Temsilci¤i” ve “Medyada Etik” çal›flmalar› Direktif kapsam›nda desteklenen uygulamalardan baz›lar›. Bu konu çerçevesinde RTÜK’ün ileriye yönelik eylem plan› nedir? Radyo ve Televizyon Üst Kurulu “Bilgi Toplumu ve Medya” bafll›kl› 10. fas›l içerisinde sorumlu kurumlardan birisi olarak yer al›yor. Bilindi¤i üzere 10. fasl›n müzakerelere aç›lmas› 2008’in ikinci yar›s›nda Fransa’n›n dönem baflkanl›¤›nda kararlaflt›r›ld›. Bu kapsamda Türkiye ad›na Üst Kurulumuz taraf›ndan haz›rlanan bir Eylem Plan› sunuldu. Eylem Plan›, AB görsel-iflitsel müktesebat› ile hukuki uyum için aç›k bir takvim ile müktesebat›n bu alanda yürürlü¤e konmas› ve uygulanmas›n› sa¤layacak bir dizi eylemi de sunuyor. Eylem Plan›nda, AB Görsel-iflitsel müktesebat›na genel uyum konusunda, temel mevzuat 3984 say›l› Radyo ve Televizyonlar›n Kurulufl ve Yay›nlar› hakk›nda Kanunun Görsel-‹flitsel Medya Hizmetleri Yönergesi ile uyumlaflt›r›lmas›n›n Aral›k 2009’da tamamlanmas› taahhüt ediliyor. Türkiye, yay›nc›l›k kanunundaki de¤iflikliklere uygun olarak, Eylem Plan›nda belirtildi¤i üzere Mart 2010’a kadar ikincil mevzuatta çok say›da de¤ifliklik yapmay› planl›yor. ■

baflar› öyküsü

biliflim sektörü ab fonlar›na TÜB‹SAD’la ulafl›yor Türkiye Biliflim Sanayicileri Derne¤i (TÜB‹SAD) önemli bir projeyle biliflim sektörüne bilgi deste¤i veriyor. Geçen y›l bafllayan ICTtrain projesi kapsam›nda AB mevzuat› konusunda sektörde yer alan pek çok kurumun bilgilendirilmesi amaçlan›yor. Böylece firmalar ücretsiz olarak mevzuat hakk›nda dan›flmanl›k alabiliyor hem de AB’den fon alabilmek için daha sa¤lam bir altyap›ya sahip oluyor.

ürkiye’nin özellikle Bilgi Toplumu ve Medya fasl› kapsam›ndaki ödevlerine katk› sa¤layacak bir AB projesi var. Türkiye Biliflim Sanayicileri Derne¤i’nin (TÜB‹SAD) yürüttü¤ü projenin ismi “ICTtrain”. Projenin amac›, biliflim sektörünün tabi oldu¤u mevzuat konusunda bilgi birikimin oluflturulmas› ve TÜB‹SAD’›n idari kapasitesinin art›r›lmas›. Proje asl›nda bir nevi dan›flmanl›k hizmeti veriyor. Bir baflka deyiflle TÜB‹SAD bünyesinde bir komite oluflturuluyor. Bu komitede yer alan uzmanlar sektördeki firmalara bu konuda karfl›l›ks›z olarak bilgi veriyor. Böylece firmalar, birçok flirketin yüz binlerce Euro verip ald›¤› mevzuat uyumuyla ilgili dan›flmanl›k hizmetine TÜB‹SAD bünyesinde ücretsiz olarak ulaflabiliyor. Bu proje asl›nda TÜB‹SAD’›n bu alanda kendini ne kadar gelifltirdi¤inin de bir kan›t›. Böyle bir proje TÜB‹SAD’›n biliflimle ilgili AB müktesebat› hakk›nda bilgi sahibi olarak, bu konuda üyelerine ve Türk biliflim sektörüne dan›flmanl›k verecek kapasiteye eriflti¤ini de ispatl›yor. TÜB‹SAD baflkan› Tu¤rul Tekbulut, “Proje sonucunda, TÜB‹SAD’›n üyelerine biliflim sektörünü ilgilendiren mevzuat hakk›nda hizmet verme kapasitesi kuvvetlenecek. Kamu kurumlar›yla beraber yap›lan istiflare süreçlerinde sektör daha iyi temsil edilecek. Karar alma süreçlerinde art› de¤er oluflturma yetene¤imiz artacak” diyor. ICTrain projesi için Avrupa Komisyonu’na baflvuru 2007’de yap›lm›flt›. TÜB‹SAD, Avrupa Komisyonu’nun, Türkiye, H›rvatistan,

Bulgaristan ve Romanya’daki ifl sektörlerinin AB’ye uyumu için açt›¤› “Business Support Program›” çerçevesindeki ça¤r›ya bu proje ile kat›ld›. Proje konsorsiyumunun oluflturulmas›, projenin yaz›lmas›, Avrupa Komisyonu ile gerçeklefltirilen müzakereler, TÜB‹SAD liderli¤inde gerçeklefltirildi. Geçen sene finanse edilmeye de¤er bulunan projenin toplam bütçesi 937 bin 420 Euro. Projenin süresi ise 18 ay. ICTtrain projesinde, 4 tanesi mentorluk ve dan›flmanl›k hizmet veren, 4 tanesi bu hizmetlerden yararlanan olmak üzere 8 ortak bulunuyor. Ortaklar›n hepsi kendi ülkelerinin biliflim sektörlerini temsil ediyor. TÜB‹SAD, proje kapsam›nda Türkiye’de ICTtrain çal›fltaylar› düzenliyor. ‹lk olarak “Avrupa Birli¤i Müktesebat› ve Biliflim Sektörü” bafll›kl› çal›fltay geçen y›l 22 Aral›k’ta düzenlendi. ‹kinci çal›fltay ise “Elektronik Haberleflme, IT ve Bilgi Toplumu”

bafll›¤› ile geçen ay gerçeklefltirildi. Projeden sektörde pek çok kurum faydalanabilecek. Avrupa Birli¤i’nde ifl yapmay› planlayan ya da daha önce yapm›fl kat›l›mc› kurumlar›n üyeleri, BT ile ilgili donan›m üreticileri, yaz›l›m gelifltiricileri, servis sa¤lay›c›lar›, telekomünikasyoncular, bu proje kapsam›nda bilgi düzeylerini art›rabilecekler. Bu firmalar, AB kaynak sa¤lama program›nda nas›l yer alacaklar›, üye flirketler için AB’nin ifl konusundaki düzenleme ve yönetmeliklerinin uygulanmas›, vergiler, gümrük, AB yönetmelikleri hakk›nda bilgi sahibi olacaklar. TÜB‹SAD, baflvurunun onaylanmas› sürecinde de yine bilgi deste¤i verecek. Bunlar›n yan›nda ICTrain projesi sayesinde biliflim politikalar› konusunda fark›ndal›¤›n artmas›, sektöre iliflkin bilgi ve analizler üretilmesi de umuluyor. Proje, TÜB‹SAD aç›s›ndan çok yönlü fayda sa¤layacak. TÜB‹SAD’›n lobi ve iliflki kurma yetenekleri yükseltilecek, sektörü ilgili taraflar önünde temsil ve promosyon gücü artacak. TÜB‹SAD’›n üyeleri, yönetim kadrosu, mevzuat teknik uzman› ve di¤er çal›flanlar›, proje kapsam›nda çeflitli e¤itimler de al›yor. Tekbulut, proje sayesinde TÜB‹SAD’›n finansman ve stratejik planlama konular›ndaki kurumsal yap›s›n›n kuvvetlenece¤ine de dikkat çekiyor. Tekbulut, TÜB‹SAD’›n üyelerine verdi¤i hizmetlerde de geliflmeler olaca¤›n› söylüyor ve ekliyor “Bu proje, biliflim politikalar› konusunda fark›ndal›¤› art›racak, sektöre iliflkin bilgi ve analizler üretilmesini ve bunlar›n duyurulmas›na imkan verecek.” ■

Türkiye geçen y›l Aral›k ay›nda aç›lan Bilgi Toplumu ve Medya müzakere fasl›yla yeni bir sürece girdi. Bu fasl›n aç›lmas›; bilgi toplumuna dönüflüm sürecinde bilgi ve iletiflim teknolojilerinin, bu teknolojilerin kullan›ld›¤› alanlar›n ve görsel iflitsel hizmetlerin geliflmesi için yeni projelerin hayata geçmesi ve mevcut olanlar›n h›zlanmas› anlam›na geliyor. Bu bafll›klar özellikle telekomünikasyon alan›na girdi¤i için en sorumlu kurum Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu (BTK). Ancak farkl› 20 kamu kuruluflu da bu fasl›n konular›ndan sorumlu. Zaten fasl›n Türkiye için belirledi¤i 111 hedef çok büyük bir alan› kaps›yor. Bilgi Toplumu ve Medya fasl›nda AB’ye yüzde yüz uyum, Türkiye için sosyal, siyasi ve ekonomik anlamda büyük bir kalk›nma anlam›na geliyor. Türkiye 35 fas›ldan biri olan Bilgi Toplumu ve Medya’y› baflar›yla bitirirse hem di¤er fas›llarda ifli kolaylaflacak hem de üyeli¤e bir ad›m daha yaklaflacak.

ad›m ad›m bilgi toplumuna do¤ru

dosya GÜL‹ZAR BÜYÜKKARA

ürkiye, y›llardan beri Avrupa Birli¤i kap›s›nda üyelik için bekliyor. Bu bekleyiflin en ümit verici dönüm noktalar›ndan biri 3 Ekim 2005 tarihinde Lüksemburg’ta yap›lan Hükümetler Aras› Konferans ile Türkiye’nin AB'ye kat›l›m müzakerelerine bafllam›fl olmas›. Böylece Müzakere Çerçeve Belgesi yay›nland› ve Türkiye için zorlu ancak bir o kadar da yararl› bir süreç bafllad›. Bu süreçte siyasi kriterlerin yan›nda ekonomik kriterler de ön plana ç›kt›. 120 bin sayfadan oluflan ve AB hukuk sistemini ifade eden AB müktesebat› 35 bafll›kta s›n›fland›r›ld› ve her biri için belirli aral›klarla kat›l›m müzakere fas›llar› a ç › l-

maya baflland›. Bu fas›llardan ikisi olan Bilgi Toplumu ve Medya fasl› ve Sermayenin Serbest Dolafl›m›, 19 Aral›k 2008 tarihinde Brüksel’de gerçeklefltirilen Türkiye-AB Bakanlar Düzeyinde Hükümetler aras› Kat›l›m Konferans›’n›n 6. toplant›s›nda resmi olarak müzakerelere aç›ld›. Bu müzakerelerin amac› Türkiye'nin AB müktesebat›n› kendi iç hukuk sürecine aktarmas›, uygulamaya koymas› ve bunun somut bir flekilde toplumun siyasi ve ekonomik yap›s›n›

etkilemesi. Yani Türkiye bu fas›llar boyunca AB müktesebat›na uyum için pek çok de¤ifliklik ve yat›r›m yapmak zorunda. Bilgi Toplumu ve Medya müzakere fasl›, Türkiye’nin bilgi toplumuna dönüflmesi ve telekomünikasyon sektörünün de¤iflmesi için oldukça önem tafl›yan ve Türkiye’ye büyük sorumluklar yükleyen bir fas›l. Bu fas›l, Bilgi Toplumu ve Medya, Yönetmelikler ve Ar-Ge olmak üzere üç ana bafll›¤a ayr›l›yor. Bu bafll›klar alt›nda ise Türkiye’nin tamamlamas› gereken 111 tane hedef bulunuyor. Bu fas›lda, Devlet Planlama Teflkilat› (DPT) Bilgi Toplumu Dairesi, AB’nin konuyla ilgili müktesebat› ve bu müktesebata karfl›l›k gelen Türk mevzuat›n›n tart›fl›ld›¤› tarama toplant›lar›ndan itibaren koordinasyon faaliyetlerini yürütmekle yükümlü kurum. AB’nin Bilgi Toplumu ve Medya fasl›na iliflkin müktesebat›n uyumuna yönelik çal›flmalar, konuyla do¤rudan veya dolayl› olarak ilgili yaklafl›k 20 kamu kurum ve kuruluflunun da sorumluluk alan›na giriyor. Bilgi Toplumu alan›ndaki müktesebat›n amac›, elektronik haberleflme hizmet ve flebekelerinde serbestleflmenin sa¤lanmas›, tek pazar›n etkili bir flekilde ifllemesinin önündeki engellerin ortadan kald›r›lmas› ve evrensel anlamda mevcut olacak modern hizmetlerin oluflturulmas›. Bu bafll›k içinde bilgi ve iletiflim teknolojileri (B‹T), telekomünikasyon ve medya önemli kavramlar. Bilgi Toplumu ve Medya fasl›nda özellikle B‹T’in kullan›m›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›, bu teknolojilerin bilinçli ve etkin kullan›lmas› büyük bir yer tutuyor. Di¤er bafll›klardaki konular›n temelinde de B‹T bulunuyor. ‹nternet ise bu teknolojilerin en önemlilerinden biri. Ekonomik anlamda süregelen geliflimin h›zland›r›lmas› ve desteklenmesinin sa¤lanmas› için olmazsa olmaz. Bilgi toplumu olarak dünya gündeminin daha etkin bir flekilde takip edilmesi internete ba¤l›. Devlet hizmetlerinin vatandafllara daha etkin ve h›zl› bir flekilde

verilmesi, e¤itimde yer ve zaman kavram›n› ortadan kald›rarak, bu alanda gerçeklefltirilen iyilefltirilmelerin desteklenmesi da internetin faydalar›ndan. Bu nedenle genifl bant üzerinden internet hizmeti sunmak ve bu hizmeti k›rsal kesimleri de içine alacak flekilde yayg›nlaflt›rmak fas›l içinde büyük bir yer tutuyor. Oysa genifl bant hizmetleri Türkiye’de henüz yeterince yayg›n de¤il.

Geniş bantta AB’den yüzde 20 geriyiz Bu aflamada e-Dönüflüm Türkiye projesine bakmak gerekiyor. Bu projenin hedefi vatandafllara daha kaliteli ve h›zl› kamu hizmeti sunabilmek amac›yla kat›l›mc›, fleffaf, etkin ve basit ifl süreçlerine sahip olmay› ilke edinmifl bir devlet yap›s› oluflturmak. Bu nedenle de bilgi toplumuna dönüflüm sürecinde oldukça önemli bir yer tutuyor. E-Dönüflüm Türkiye Projesi’nin bafllad›¤› tarihten bugüne kadar geçen befl y›lda önemli geliflmeler yafland›. Türkiye’de 2008 y›l› itibar›yla iletiflim s e k t ö rü geliri 17 milyar dolara yaklaflt›. Sabit telekomünikasyon alan›nda 2007’de 700 milyon dolar, mobil telekomünikasyon alan›nda ise 1 milyar dolar civar›nda yat›r›m yap›ld›. 2003’de 100 bin civar›nda olan genifl bant abone say›s› 2008 y›l› sonu itibar›yla 6 milyona yaklaflt› ve penetrasyon oran› da yüzde 8 seviyesine ulaflt›. Bu süreçte bireysel kullan›c›lar›n eriflebilece¤i genifl bant iletiflim h›zlar› da 30 kata yak›n artarak 4 Mbps seviyesine ç›kt›. Ancak son y›llarda kaydedilen bu h›zl› büyümeye ra¤men Türkiye’nin penetrasyon oran›, Ocak 2008 itibar›yla yüzde 20 olan AB ortalamas›n›n oldukça alt›nda. Fas›l kapsam›nda konulan hedeflerin tamamlanmas› için bu fark›n kesinlikle kapat›lmas› gerekiyor. Çünkü yenilikçi hizmetlerin kullan›c›lara sunulabilmesi ve yeni ifl modellerinin gelifltirilebilmesi, yüksek iletiflim h›zlar›n› destekleyen genifl bant eriflim altyap›lar›n›n kullan›m›yla yak›ndan ilgili. e-Dönüflüm Türkiye Projesi çerçeve-

dosya

sinde “Bilgi Edinme Hakk› Kanunu”, “Elektronik ‹mza Kanunu”, “Evrensel Hizmet Kanunu”, “‹nternet Ortam›nda Yap›lan Yay›nlar›n Düzenlenmesi ve Bu Yay›nlar Yoluyla ‹fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk›nda Kanun”, “Elektronik Haberleflme Kanunu” ç›kar›ld›. “Türk Ceza Kanunu”nda biliflim suçlar›na yönelik düzenlemelere de yer verildi. Ayr›ca elektronik ortamda fikri haklar›n korunmas›na yönelik 5101 say›l› kanun ile 5194 say›l› Kanun da ç›kar›ld›. Bu yasal düzenlemelerin yan› s›ra, elektronik imzaya iliflkin ikincil mevzuat ile Kamu Sertifikasyon Merkezi oluflturulmas›, Birlikte Çal›flabilirlik Esaslar›n›n düzenlenmesi, kamu internet sitelerinin uymas› gereken esaslar›n belirlenmesine yönelik Baflbakanl›k Genelgeleri ç›kan kararlar aras›nda. Ayn› flekilde, elektronik or-

tamda hizmet sunumunun gerçeklefltirilebilmesi için gereken çok say›da mevzuat de¤iflikli¤i de (Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu) gerçeklefltirildi. Elektronik ortamda gerçeklefltirilen al›flverifllerin mesafeli sat›fllar kapsam›nda de¤erlendirilmesine olanak tan›yan Tüketicinin Korunmas› Hakk›nda Kanunda de¤ifliklik de bu dönemde gerçeklefltirildi. Ancak kiflisel verilerin korunmas›na iliflkin bir yasal düzenleme bu alanda eksik kald›, ancak zaman için de bu düzenlemenin de uygulamaya konmas› bekleniyor.

Telekomünikasyonda etkin rekabet şart Genifl bant pazar›nda rekabetin art›r›larak alternatif iflletmecilerin daha etkin

Vatandafla e-hizmet Vatandafl Odakl› Hizmet Dönüflümü alan›nda vatandafl odakl› yaklafl›m, hizmet dönüflümü, iletiflim yönetimi, sa¤l›k hizmetleri, e¤itim ve kültür hizmetleri, adalet ve emniyet hizmetleri, sosyal güvenlik ve yard›m hizmetleri, vatandafll›k, kay›tlar ve izinler, tar›m, ifl dünyas›, ulafl›m, maliye ve yerel yönetimler gibi 14 farkl› alanda 41 farkl› eylem bulunuyor. Bu eylemlere iliflkin çal›flmalar, ilgili kurumlar taraf›ndan yürütülüyor. Bu eylemlerin d›fl›nda, vatandafl odakl› hizmet dönüflümü konusundaki çok önemli ad›mlardan biri de e-Devlet Kap›s›. Geçti¤imiz Aral›k ay›nda faaliyete geçen projeye yeni hizmetler de entegre edilecek.

rol almas›n›n sa¤lanmas› da bu fas›l çerçevesinde yap›lmas› gerekenlerden. Rekabetin art›r›lmas›yla, genifl bant hizmetlerinin fiyat›n›n azalt›lmas›, kalitesinin art›r›lmas› ve kullan›m›n yayg›nlaflt›r›lmas› amaçlan›yor. 2009 y›l› içerisinde ülkemizde sunulmaya bafllanacak olan üçüncü nesil mobil hizmetler ve önümüzdeki dönemde yetkilendirmeleri yap›lmas› beklenen kablosuz genifl bant eriflim hizmetleri de bu anlamda önemli fayda sa¤layacak. Di¤er taraftan, sadece mevcut genifl bant hizmetlerinin yayg›nlaflt›r›lmas› yetersiz kalabilir. Kullan›c›lara bugünkünden çok daha yüksek iletiflim h›zlar› sunacak yeni nesil eriflim flebekelerine yönelik olarak da iflletmecilerin yat›r›m yapmas›na elveriflli bir ortam haz›rlanmas› da gerekiyor.

Telekomünikasyon sektörü de bilgi toplumuna dönüflümde kifliler ve kurumlar aras›ndaki iliflkilerin etkin flekilde yürütülmesi aç›s›ndan kilit öneme sahip. Bu nedenle, telekomünikasyon sektöründe etkin rekabet ortam›n›n oluflturulmas›, tüketici haklar›n›n korunmas› ve evrensel hizmetin sa¤lanmas› gerekiyor. Zaten telekomünikasyon sektörü fas›l içinde en büyük yeri tutuyor. Türkiye’de telekomünikasyon mevzuat›n›n ilgili AB müktesebat›na uyumu konusunda kayda de¤er çal›flmalar yap›ld›. 2000’de eski ismi Telekomünikasyon Kurumu yeni ismi ise Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu (BTK) olan kurum hayata geçirildi. BTK, yetkilendirme, eriflim ve ara ba¤lant›, kullan›c› ve tüketici haklar›, numaraland›rma gibi alanlarda birçok düzenlemeyi yürürlü¤e soktu. Ancak bu düzenlemeler eski düzenlemelerle bir araya geldi¤i zaman baz› kar›fl›kl›klar ortaya ç›kt›. Bu kar›fl›kl›klara son vermek üzere yeni bir kanun gündeme geldi. Böylece Elektronik Haberleflme Kanunu 10 Kas›m 2008 tarihinde yay›mland›. Bu kanun yetkilendirme d›fl›nda bütün düzenlemeleri bir çat› alt›nda toplad›. Kanunun yetkilendirmeye iliflkin hükümleri ise 2009 y›l› May›s ay›nda yürürlü¤e girecek. Telekomünikasyon alan›nda AB müktesebat›na uyum konusunda yetkilendirme oldukça kritik bir nokta. AB müktesebat›, bildirim ve kullan›m hakk› esasl› bir genel yetkilendirme rejimi öngörüyor. Oysa kanun uyar›nca mevcut görev ve imtiyaz sözleflmeleri, ilgili düzenlemelerde öngörülen flartlarla fesih veya iptal edilmezlerse, sözleflmelerin süresi boyunca yürürlükte kalacak. Dolay›s›yla, mevcut görev ve imtiyaz sözleflmeleri aç›s›ndan AB müktesebat›na uyum konusunda önümüzdeki dönemde baz› s›k›nt›larla karfl›lafl›labilir. Bu konu yeni bir çözüm için bekliyor. Telekomünikasyon sektöründe de rekabet henüz yeterince geliflmifl de¤il. Yetkilendirmenin kolaylaflt›r›lmas› ve yeni yat›r›mlar›n önünün aç›lmas› rekabet için ön koflul. Bu nedenle de AB’ye uyumu sa¤lanm›fl mevzuat›n etkin flekilde uygulanmas›,

etkin piyasa gücüne sahip iflletmecilerin rekabeti bozucu davran›fllar›n›n tespit edilerek engellenmesi ve bu anlamda sektörün yak›ndan takip edilmesi gerekecek. Dolay›s›yla, serbestleflen telekomünikasyon sektöründe BTK, düzenlemelerin uygulanmas› aç›s›ndan da büyük bir görev yüklenecek.

Vergi yükü sektörü baltalıyor Türkiye’nin telekomünikasyon alan›ndaki en önemli sorunlardan birisi sektör üzerindeki afl›r› vergi yükü. Bugün mobil telefon hizmetlerinden yüzde 25 Özel ‹letiflim Vergisi (Ö‹V) ve yüzde 18 Katma De¤er Vergisi (KDV) al›n›yor. Bunun yan› s›ra mobil iflletmecilerden yüzde 15 hazine pay›, ilk abonelikte al›nan Ö‹V, kurum pay›, telsiz kullan›m ve ruhsatname ücreti gibi yükler de var. Yani mobil sektördeki vergi oran› yüzde 60’lara yaklafl›yor. Bu oran ile Türkiye dünyada mobil sektördeki vergi oran› aç›s›ndan birinci s›rada. Sabit telefon hizmetleri için ise yüzde 15 Ö‹V ve yüzde 18 KDV al›n›yor. Di¤er taraftan, yak›n zamanda haz›rlanan bir yasa tasar›s› ile sabit ve mobil internet hizmetlerindeki Ö‹V’nin yüzde 5’e indirilmesi söz konusu. Bununla birlikte, internet hizmetlerinin sektördeki pay›, ses hizmetlerine göre düflük. Yani bu uygulama yap›lsa bile vergi yükü yüksek olmaya devam edecek. Fasl›n “Medya” bafll›¤› da Bilgi Toplumu kadar önemli ve onu besler nitelikte. Yay›nc›l›¤›n AB kalite standartlar›nda ve ifade özgürlü¤ünü destekleyecek flekilde sunulmas›, fasl›n “Medya” bafll›¤› içinde ele al›nmay› bekleyen konulardan biri. D›fliflleri Bakanl›¤›, bu bafll›ktaki konular› takip etmek üzere fasl›n eflbaflkanl›¤›n› yürütmekle görevli. Medya konusunda yap›lacak düzenlemelerle AB Müktesebat›na, temel olarak Görsel-‹flitsel Medya Hizmetleri Direktifine uyum sa¤lanacak. Ayn› zamanda teknolojik geliflmeler sonucunda ihtiyaç duyulan iste¤e ba¤l› TV (video-on-demand) benzeri program ak›fls›z medya hizmetleri, IPTV gibi konularda düzenle-

dosya

meler yap›lacak. Say›sal yay›nc›l›¤a geçifl süreci için de hukuki altyap› haz›rlanacak. Medya alan›nda, radyo ve televizyon yay›nc›l›¤›na iliflkin kanunda, vatandafll›k, yetki, yay›n alma ve aktarma özgürlü¤ü, yabanc› sermaye pay› gibi alanlardaki ayr›mc›l›kla mücadelede halen sorunlar yaflan›yor. Türkçe d›fl›nda di¤er dillerde yay›n yap›lmas›n›n önünü açan TRT Yasas›ndaki de¤ifliklik ise oldukça olumlu bir ad›m. Buna karfl›l›k, RTÜK’ün, yay›n sektörünün yönetimine iliflkin olarak yeniden frekans da¤›tmamas› ve geçici lisanslar› gözden geçirmemesi en büyük eksikliklerden biri.

lece hem sektörün uzman iflgücü ihtiyac›n›n karfl›lanmas› hem de istihdam›n art›r›lmas› hedefleniyor. Hem iflbirli¤i ve ö¤renmeyi hem de rekabeti teflvik eden yap›lar Ar-Ge alan›nda faydal› oldu¤u için, kümelenme konusu da destekleniyor. Ortak ArGe çal›flmalar›, Ar-Ge faaliyetlerinde, yo¤un rekabetten do¤an kalite, ileri teknolojik altyap› ve düflük maliyetler gibi avantajlar getiriyor. Bu avantajlardan yararlanabilmek üzere, 2001 y›l›ndan bafllayarak kurulan 31 Teknoloji Gelifltirme Bölgesi’nde bulunan firmalar›n yüzde 60’dan fazlas› BT alan›nda faaliyet gösteriyor.

B‹T alan›nda Ar-Ge ve inovasyon da bu fas›l içinde ele al›nan konulardan biri. ArGe ve Yenilikçili¤in Gelifltirilmesi alan›nda yer alan üç adet eylem kapsam›nda TÜB‹TAK, Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤› ile Yüksekö¤retim Kurulu bünyesinde çeflitli çal›flmalar yürütülüyor. Bu eylemlerin hayata geçirilmesiyle araflt›rma kurumlar› ile kamu ve özel kesim birlikteli¤i sa¤lanm›fl ve B‹T alan›nda yenilikçili¤i destekleyici mekanizmalar gelifltirilmifl olacak. E-Dönüflüm Türkiye ‹cra Kurulu da B‹T sektöründe ihtiyaç duyulan nitelikli personel sorununa çözüm gelifltirmek üzere nitelikli biliflim çal›flanlar› yetifltirilmesine iliflkin karar çerçevesinde baz› uygulamalar yap›lacak. Bu karar çerçevesinde gelifltirilecek programla, özellikle B‹T ile ilgili e¤itim alm›fl ancak iflsiz olan gençlerin uluslararas› geçerlili¤i olan sertifika programlar› vas›tas›yla sektörün ihtiyaç duydu¤u uzmanl›k alanlar›nda yetifltirilmesi sa¤lanacak. Böy-

DPT Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Plan›’nda yer alan Biliflim Vadisi projesi de bu konuda oldukça mesafe al›nmas›n› sa¤layacak. Türkiye’nin bölge ülkeleri içerisinde, uluslararas› bilgi teknolojileri firmalar› için üretim ve operasyon niteli¤i kazanmas› ve gelifltirilmesi, sektörde yer alan küçük ölçekli firmalar›n, uluslararas› firmalar›n bölgesel a¤lar›n› kullanarak yurt d›fl›na aç›l›mlar›n›n sa¤lanmas› Biliflim Vadisi projesinin amaçlar› aras›nda. Bilgi teknolojileri alan›nda d›fl yat›r›m›n ülkeye çe-

kilmesi, sektörde yer alan yerli firmalar›n ifl yetkinliklerinin gelifltirilmesi amaçlar›yla kurulacak olan Biliflim Vadisi’nin çal›flmalar› Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤› taraf›ndan yürütülüyor.

e-Devlet ile 3 milyar dolar tasarruf Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetleri alan›nda sa¤lanan teflvikleri düzenlemek üzere haz›rlanan 5746 say›l› Araflt›rma Gelifltirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakk›nda Kanun da bu fas›lda ön görülen uygulamalara hizmet ediyor. 2 Mart 2008 tarihinde yürürlü¤e giren kanunun özel sektör taraf›ndan gelifltirilen Ar-Ge harcamalar›n› ve özel sektörde istihdam edilen Ar-Ge personeli say›s›n› art›r›c› bir etkisi olacak. Bunun yan›nda, bu alana ayr›lan kamu kaynaklar› da artacak. Türkiye’de 2003’de Ar-Ge’ye ayr›lan kaynak 237 milyon TL iken, 2009’da 1 trilyon TL'ye ulaflt›. Kamu bilgi ve iletiflim teknolojileri yat›r›mlar› da sürüyor. 2002’de 203 yat›r›m projesine 2008 y›l› fiyatlar›yla 402 milyon TL ödenek ayr›ld›. 2008’de 271 proje için ödenek büyüklü¤ü 815 milyon TL oldu. Sektörel öncelik kapsam›nda, 2009-2011 dönemi kamu yat›r›m tahsislerinde de Bilgi Toplumu Stratejisi ile uyumlu elektronik devlet ve bilgi ve iletiflim teknolojilerinin gelifltirilmesine yönelik altyap› yat›r›mlar›na öncelik verildi. E-devlet için uygulamada olan büyük çapl› pek çok proje var. Örne¤in, MERN‹S projesiyle oluflturulan tek numaraya dayal› olarak vatandafl kim-

lik bilgilerinin tutuldu¤u bilgi sistemi, kamu kurumlar› ile paylafl›lmaya baflland›. Tapu ve kadastro bilgilerinin elektronik ortamda tutulmas›n› ve arka ofis ifllemlerinin elektronik ortamda yürütülmesini sa¤layacak TAKB‹S Projesi devam ediyor. Vergi Daireleri Otomasyon Projesi (VEDOP) kapsam›nda 449 vergi dairesinin tamam› ve 585 Mal Müdürlü¤ü’nden 519’u otomasyona geçti. e-Beyanname ve ‹nternet Vergi Dairesi uygulamas›yla vergilerin internet üzerinden beyan› ve ödenmesi sa¤land›. Sosyal sigorta primleri için gelifltirilen e-Bildirge ile elektronik ortamda bildirim yap›lmas› hizmeti devreye al›nd› ve bu yolla büyük kaynak tasarrufu sa¤land›. Ulusal Yarg› A¤› Projesi ile adalet sisteminde etkinli¤i ve verimlili¤i art›r›c› uygulamalar hayata geçirildi. G‹MOP projesi çerçevesinde 119 Gümrük Müdürlü¤ü ve 18 Gümrük Baflmüdürlü¤ü otomasyona geçti. Projenin tamamlanmas›yla ihracat, ithalat ve transit ifllemlerinin yüzde 98'i çevrimiçi ve gerçek zamanl› olarak gerçeklefltiriliyor. Güvenlik ve asayifli için Emniyet Genel Müdürlü¤ü’nün kulland›¤› POLNET projesi hayata geçirildi. Türkiye Sa¤l›k Bilgi Sistemi’nin (TSBS) test çal›flmalar› devam ediyor. Türkiye’deki sa¤l›k kurumlar› için Ulusal Sa¤l›k Veri Sözlü¤ü haz›rland›. Kamu al›mlar›nda etkinli¤i art›rarak daha rekabetçi bir ortam haz›rlamak üzere e-‹hale Projesi bafllat›ld›. Bütçe haz›rl›k ve iflleyifl sürecini destekleyen Bütçe Yönetim Enformasyon Sistemi de art›k kullan›mda. Elektronik fatura ve ticari defterlerin elektronik ortamda tutulmas› ve ibraz›na yönelik uygulama bafllat›ld›, sistem halen alt› kurum taraf›ndan kullan›l›yor. Kamuda e-imza kullan›m› için yasal ve idari altyap› oluflturuldu. Yüksek ö¤retimde yurt ve burs baflvuru ifllemleri elektronik ortama tafl›nd›. Bütün bu e-devlet hizmetleri hem bilgi toplumu için önemli bir ad›m hem de kamu kaynaklar›nda çok önemli miktarlarda tasarruf anlam›na geliyor. OECD taraf›ndan haz›rlanan e-Devlet Türkiye incelemesinde sa¤l›k ve sosyal güvenlik sistemin-

deki yat›r›mlar ile denetimlerin etkinlefltirilmesi, hak sahipli¤inin kontrolü ve sahtecili¤in önlenmesi sayesinde y›ll›k 3 milyar dolar civar›nda tasarruf sa¤land›¤› ortaya kondu. Ayn› raporda vergi ifllemlerinin elektronik ortama tafl›nmas› ve internet bankac›l›¤›n›n kullan›m› ile vergi tahsilat› maliyetinin 2 dolardan 0,35 dolara düfltü¤ü de belirlendi.

İşitsel ve görsel müktesebata uyum zayıf AB’nin 2007’de yay›nlad›¤› ilerleme raporuna göre Türkiye’de bilgi toplumuna dönüflüm hedeflerinin önündeki engellerden biri siyasi sahiplenmenin zay›f olmas›. Ayr›ca mevzuattan kaynakl› sorunlar da fas›l için engel teflkil ediyor. Bilgi toplumuna dönüflümde belirlenen 111 hedeften sadece 3 tanesi tamamlanabildi. 45 tanesinin çal›flmalar› sürüyor. 32 eylem henüz bafllang›ç aflamas›ndayken, 20 hedefe ise henüz hiç bafllanmad›. Raporda Türkiye’nin elektronik iletiflim alan›nda, özellikle ikincil mevzuatla ilgili olarak bir miktar ilerleme kaydetti¤i ancak AB’de uygulanan çerçeveyle yeterince uyumlu olmad›¤›na dikkat çekiliyor. ‹flitsel ve görsel müktesebata uyum ise Türkiye’nin en zay›f oldu¤u noktalardan biri.

rumluluk alan›na giriyor. Ancak yine de konunun sahiplenilmesi konusunda s›k›nt›lar var. Yani Türkiye’nin 111 hedefin hepsini tamamlamas› için konularla ilgili kurumlar›n bu konular› sahiplenmeleri ve üzerlerine düflen görevleri tamamlamalar› gerekiyor. Bir üst kurumun ise hepsini çok titiz bir flekilde takip etmesi Türkiye’yi Avrupa Birli¤i’ne do¤ru bir ad›m daha yaklaflt›racak. Üstelik fas›lda ad› geçen bütün konular Türkiye’nin siyasi, sosyal ve ekonomik aç›dan geliflmesine de büyük katk› sa¤layacak. ■

Yetkilendirme süreci sorunlu 2006’da yay›nlanan ‹lerleme Raporu’nun tespitleri, gelecek süreçte eylem planlar›n›n tasarlanmas› için oldukça önemli bilgiler içeriyor. Mesela sabit ve genifl bant piyasalar›ndaki rekabet düzeyi oldukça yetersiz düzeyde görülüyor. fiehir içi telefon hizmetinin serbestleflmesindeki aksakl›k, söz konusu rekabeti zay›flat›yor. ‹letiflim hizmetlerinden al›nan yüksek vergiler, sorun teflkil etmeye devam ediyor. Evrensel hizmet yükümlülüklerinin alan› ve uygulamas›, ilgili müktesebatla halen uyumlu hale getirilemedi. Te-

Bütün bu bilgilerden ç›kan sonuç, Türkiye, görece iyi say›labilecek düzeyde çaba harcasa da yap›lan uygulamalar›n yetersiz oldu¤u. Bu nedenle Türkiye’nin çok yol almas› gerekiyor. Özellikle bu konu Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu’nun so-

lekomünikasyon alan›ndaki düzenleyici kurum, personel anlam›nda iyi donat›lm›fl olsa da, özellikle yetkilendirme sürecinde yeterince ba¤›ms›z davranam›yor.

röportaj

türkiye bilgi toplumuna dönüflürken baflrolde ‘bit’ var Devlet Planlama Teflkilat› Bilgi Toplumu Daire Baflkan› Recep Çakal “Bilgi Toplumu”nu stratejik üretim faktörünün bilgi oldu¤u ekonomik ve sosyal yap› olarak tarif ediyor. Bu tarifin içinde edevlet uygulamalar›ndan e¤itime, sa¤l›ktan internete pek çok konu var. Bilgi Toplumu Stratejisi Acil Eylem plan› kapsam›nda hayata geçirilen e-Dönüflüm Türkiye Projesi de Türkiye’nin bu tarife uygun bir toplum olmas› için gereken pek çok çal›flmay› içeriyor.

ürkiye Bilgi Toplumu ve Medya fasl›na uyum sa¤larken asl›nda bir bilgi toplumuna yani stratejik üretim faktörünün bilgi oldu¤u ekonomik ve sosyal yap›ya dönüflme çabas›nda. Ancak bunun için çok köklü de¤ifliklikler ve uzun soluklu sosyal projeler gerekiyor. Bilgi ve iletiflim teknolojilerinin (B‹T) toplumun her kesimine nüfuz etmesi flart. Bunun sa¤lanmas› için dolayl› veya dolays›z olarak yaklafl›k 20 kamu kurumu çal›-

Recep Çakal

fl›yor. Bu kamu kurumlar› aras›ndaki ba¤lant›y› sa¤layan en önemli arac›lardan biri de Devlet Planlama Teflkilat› (DPT) Bilgi Toplumu Dairesi. DPT Bilgi Toplumu Dairesi Baflkan› Recep Çakal B‹T alan›ndaki yeniliklerin ekonomik ve sosyal yaflam›n her alan›n› ve toplumun tüm kesimlerini çeflitli yönlerden etkisi alt›na ald›¤›n› ifade ederken bu konudaki öncülü¤ün kamuya düfltü¤üne de dikkat çekiyor. Bu amaçla yap›lan çal›flmalardan bahseden Çakal’›n anlatt›klar›na göre devlet e¤itimden sa¤l›¤a, internetten, e-devlet ifllemlerine kadar köklü ve büyük bir çal›flman›n içinde. Bu çal›flmalardan baz›lar›n›n meyvesi al›nsa da özellikle e¤itime yap›lan yat›r›mlar›n yarar› ilerleyen y›llarda daha çok görülecek. Bilgi Toplumu ve Medya fasl›ndaki baflar›m›z› ise bir sonraki ilerleme raporunda görme f›rsat› bulaca¤›z. Bilgi Toplumu Nedir? K›saca bir tan›m›n› yapabilir misiniz? Bilgi ve iletiflim teknolojilerindeki yenilikler, ekonomik ve sosyal yaflam›n her alan›n› ve toplumun tüm kesimlerini çeflitli yönlerden etkisi alt›na al›yor. Kamu yönetimi yaklafl›mlar›n›, ifl dünyas›n›n ifl yapma usullerini ve bireylerin yaflamlar›n› derinden etkiliyor, toplumsal dönüflüme neden oluyor. Bilgi Toplumu iflte bu dönüflümün sonucudur. Çok k›sa bir tan›m vermek gerekirse, bilgi toplumu stratejik üretim faktörünün bilgi oldu¤u ekonomik ve sosyal

yap› olarak tarif edilebilir. Bilgi Toplumu ve Medya konusuyla ilgili yaklafl›k 20 kamu kurum ve kuruluflunun koordinasyonunda Bilgi Toplumu Dairesi oldukça yo¤un çal›flmalar yürütüyor.

Türkiye e-dönüşüm sürecinde Acil Eylem Plan› kapsam›nda uygulamaya koyulan “e-Dönüflüm Türkiye” projesinin kapsam› nedir? e-Dönüflüm Türkiye Projesi, tek bafl›na geleneksel anlamda bir proje olmay›p, çok genifl kapsaml› bir dönüflüm projesini ifade ediyor. Burada ifade edilen “dönüflüm”, sadece ekonomik ve ticari hayatta de¤il, ayn› zamanda kamu kurumlar›m›z›n, özel sektör kurulufllar›n›n ve vatandafllar›m›z›n günlük aktivitelerinde de bir dönüflüme karfl›l›k geliyor. Dolay›s›yla eDönüflüm Türkiye Projesi, bilgi ve iletiflim teknolojileri ile ekonomik ve sosyal faaliyetleri bütünüyle kavrayan ve bu faaliyetleri de¤ifltiren yeni ve ça¤dafl yaflam› temsil ediyor. Proje çerçevesinde haz›rlanarak uygulanan eylem planlar› ve stratejiler, Türkiye’nin bilgi toplumuna geçiflini sa¤lamak üzere birçok alanda yap›lmas› gerekenleri içeren yol haritalar›. Sosyal dönüflümden, teknolojiye, vatandafl odakl› hizmet dönüflümünden, kamu yönetiminde modernizasyona, rekabet edebilirlikten, Ar-Ge ve yenilikçili¤e kadar çok genifl alana yay›lm›fl bileflenleri bulunuyor.

Proje k a p s am›nda neler yap›l›yor? Proje kapsam›nda, özellikle Bilgi Toplumu Stratejisi’nin hayata geçmesinden itibaren pek çok kazan›m ortaya konuluyor. Bunlar›n tamam›n› burada saymak mümkün de¤il ancak önemli birkaç alandaki geliflmeyi özetlemekte yarar görüyorum. Bilgi ve iletiflim teknolojilerinin (B‹T) e¤itim alan›nda kullan›m›, bilgisayar ve internet kullan›m oranlar›, e-devlet hizmetlerinde yaflanan geliflme ve sunulan hizmet çeflitlili¤i, yasal düzenlemeler, e-devlet kap›s›n›n hizmete girmifl olmas› ve buna benzer pek çok konuda önemli baflar›lar kazan›ld›. Öncelikle, B‹T kullan›m›nda e-Dönüflüm Türkiye projesinin bafllad›¤› döneme k›yasla önemli mesafeler kat edildi. Mobil telefon abone yo¤unlu¤unda yüzde 33 seviyesinden 2008 sonu itibar›yla yüzde 89 seviyesine, genifl bant abone yo¤unlu¤unda binde 5 seviyesinden yüzde 8’e yak›n bir düzeye, internet kullan›c› yo¤unlu¤unda ise yüzde 6’lar seviyesinden yüzde 36’lar seviyesine gelindi. Bilgi Toplumu Stratejisi’nin haz›rland›¤› 2006 y›l› itibar›yla yüzde 60 seviyelerinde oldu¤u tahmin edilen iflletmelerde bilgisayar sahipli¤i ve internet

Bakanl›¤›na ba¤l› 186 kütüphaneye bilgisayar ve ekipman kurulum ifllemleri tamamland›.

eriflimi düzeyi Ocak 2008 ölçümlerine göre yüzde 90 seviyesine eriflti.

e-devlet çalışmaları tek çatı altında toplandı Proje e¤itimi de kaps›yor, bu alanda ne gibi çal›flmalar yap›ld›? Bilgi toplumunun gerektirdi¤i insan kaynaklar›n›n yetifltirilmesi kapsam›nda ö¤rencilere temel B‹T e¤itiminin verilmesi amac›yla okullarda BT altyap›s› kuruluyor. Ocak 2009 itibar›yla, sekiz ve üzeri dersli¤i ve en az 150 ö¤rencisi bulunan okullarda toplam 27 bin 897 BT s›n›f› kuruldu. 2008 y›l› sonu itibar›yla Milli E¤itim Bakanl›¤› bünyesindeki 38 bin 482 okul ve kurumun genifl bant internet ba¤lant›s› gerçeklefltirildi. Kamu ‹nternet Eriflim Merkezi olarak hizmet vermek üzere 842 Halk E¤itim Merkezine, 265 Mesleki E¤itim Merkezine, Türk Silahl› Kuvvetleri bünyesindeki 227 k›fllaya ve Kültür ve Turizm

E-devlet konusunda Türkiye ne kadar mesafe ald›? Kamu kurum ve kurulufllar› taraf›ndan yürütülen çeflitli e-devlet çal›flmalar›, eDönüflüm Türkiye Projesi ile tek çat› alt›nda topland› ve bütünlük içerisinde yürütülmeye baflland›. Proje kapsam›nda elektronik ortamda etkin bilgi paylafl›m›n›n sa¤lanmas› ve hukuki altyap›n›n oluflturulmas›na özel önem verildi. 20032008 döneminde kamu B‹T yat›r›mlar›nda önemli art›fllar sa¤land›. 2002’de 203 projeye 2008 y›l› fiyatlar›yla 402 milyon TL ödenek tahsis edilmiflken, 2008’de 271 proje için 815 milyon TL ödenek ayr›ld›. Bu dönemdeki yat›r›mlarla, pek çok önemli e-devlet projesi hayata geçirildi. Etkin bilgi paylafl›m›n› teminen gerçek kifliler için Vatandafll›k Numaras›, tüzel kiflilikler için Vergi Numaras› kullan›lmas› prensibi benimsendi. Ayr›ca, toplumun genifl kesimlerine hitap eden, kulan›m oran› ve getirisi yüksek olmas› beklenen e-devlet hizmetlerinin öncelikli olarak uygulamaya geçirilmesine azami gayret gösterildi.

röportaj

ICT PSP’ye katılmak isteyenler Bilgi Toplumu Dairesi’ne ICT PSP 2009 Y›l› Ça¤r›s›, 29 Ocak 2009 tarihinde aç›ld›, 2 Haziran 2009 tarihinde ise kapanacak. 2009 y›l›nda programa kat›l›ma iliflkin mutabakat zapt›n›n imzalanacak olmas› nedeniyle Türkiye’de ilgili taraflar›n proje teklifleri haz›rlayarak ortak bulma veya di¤er taraflarca haz›rlanacak projelerde yer alma yönünde çaba sarf etmeleri gerekiyor. Bilgi Toplumu Dairesi Baflkan› Recep Çakal programa kat›lmak isteyenlere her türlü yard›m› yapmaya haz›r olduklar›n› ifade ediyor. 8 ana bafll›k alt›nda desteklenmesi öngörülen projeler için toplam 105 milyon Euro ayr›ld›. 2009 y›l› ifl program›nda flu bafll›klar yer al›yor: • Sa¤l›k, Yafllanma ve ‹çermeye Yönelik Olarak Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri • Say›sal Kütüphaneler • Kamu Kurumlar› ve Yönetiflim ‹çin B‹T • Enerji Verimlili¤i ve Çevreye Yönelik Olarak B‹T • Çok Dilli ‹nternet • Kamu Kesimi Bilgisi • ‹nternetin Geliflimi ve Güvenli¤i • Aç›k ‹novasyon, Kullan›c› Deneyimi ve Yaflayan Laboratuvarlar

ICT PSP’nin 7 yıllık bütçesi 730 milyon Euro Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Politikalar› Destek Program› kapsam›nda yapt›¤›n›z çal›flmalardan bahseder misiniz? Lizbon Stratejisiyle Avrupa Birli¤i’nin dünyan›n en rekabetçi ve dinamik bilgi tabanl› ekonomisi olmas› hedefi do¤rultusunda, Avrupa Komisyonu 2006 y›l›nda ald›¤› bir kararla daha önceki birçok program› tek çat› alt›nda toplayan Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Program›n› (CIP) oluflturuldu. CIP alt›ndaki üç alt programdan biri olan ve yedi y›ll›k dönem için yaklafl›k 730 milyon Euro bütçeli Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Politika Destek Program›nda (ICT PSP), i2010: Büyüme ve ‹stihdam için Avrupa Bilgi Toplumu Giriflimi’nde belirlenen politika alanlar› ve öncelikleri dikkate al›narak haz›rland›. Türkiye’nin bu programa kat›lma niyetinin beyan edildi¤i 2007 y›l›ndan bu yana kat›l›ma iliflkin müzakereler sürdürüldü. ICT PSP’ye kat›l›m›na iliflkin mutabakat zapt›n›n 2009 y›l› içinde imzalanmas› bekleniyor. Bu program›n Türkiye’deki koordinasyonundan sorumlu olan DPT, bir yandan kat›l›ma iliflkin müzakere-

leri sürdürürken bir yandan da program›n Türkiye’de tan›t›m›na iliflkin çeflitli faaliyetler yürütüyor. Bu kapsamda, 2007 ve 2008 y›llar›nda Ankara’da bilgilendirme günleri düzenlendi, kamu ve özel sektör, sivil toplum örgütleri, üniversite ve araflt›rma kurumlar›ndan pek çok kifli bu toplant›lara kat›ld›. Ayr›ca, ICT PSP’nin ve program›n 2009 y›l› ça¤r›s›n›n tan›t›m› kapsam›nda 12 fiubat 2009 tarihinde Ankara’da ve 14 fiubat 2009 tarihinde ‹stanbul’da olmak üzere iki adet toplant› düzenlendi. Di¤er taraftan, Ulusal ‹rtibat Noktalar› arac›l›¤›yla karfl›l›kl› olarak a¤ oluflturma faaliyetleri yürütülüyor, projelerde taraf olmak isteyenlere yard›mc› olunuyor. “Pan Avrupa e-Devlet Hizmetlerinin ‹dareler, ‹fl Dünyas› ve Vatandafllara Birlikte ‹fller Sunumu Program›” (IDABC) kapsam›nda yap›lan çal›flmalarla Türkiye’de nelerin de¤iflmesi hedefleniyor? 2004’e kadar iki faz halinde yürütülen bu program 2005-2009 dönemini içerecek flekilde “Pan Avrupa e-Devlet Hizmetlerinin ‹dareler, ‹fl Dünyas› ve Vatandafllara Birlik-

Mobil telefon abone yo¤unlu¤unda yüzde 33 seviyesinden 2008 sonu itibar›yla yüzde 89 seviyesine, genifl bant abone yo¤unlu¤unda binde 5 seviyesinden yüzde 8’e yak›n bir düzeye, internet kullan›c› yo¤unlu¤unda ise yüzde 6’lar seviyesinden yüzde 36’lar seviyesine gelindi. 2006 y›l› itibar›yla yüzde 60 seviyelerinde oldu¤u tahmin edilen iflletmelerde bilgisayar sahipli¤i ve internet eriflimi düzeyi Ocak 2008 ölçümlerine göre yüzde 90 seviyesine eriflti. te ‹fller Sunumu” (IDABC) ad›yla yeniden tan›mland›. Program›n uygulama alan› kamu sektöründen sonra özel sektörü ve bireyleri de kapsayacak flekilde geniflletildi. IDABC, altyap› hizmetlerini gelifltirmek, Avrupa Birlikte Çal›flabilirlik K›lavuzuna uygun yap›lanmalar oluflturmak ve ayr›ca e-devlet konusunda kurumlar aras› iflbirli¤ini gelifltirmek üzere ortak yarar projelerine a¤›rl›k veriliyor. Programlara kat›l›m bir yandan gelecekte gerçekleflmesi öngörülen AB üyeli¤ine uyum haz›rl›klar›na katk› sa¤l›yor. Di¤er yandan ise ülkemizde yürütülen e-dönüflüm ve e-devlet projelerine destek oluyor. Kat›l›m sa¤lanan dönemde Türkiye’de bafllat›lan ve devam eden pek çok çal›flma, program kapsam›nda oluflturulan çal›flma gruplar›n›n faaliyetleri ile

benzerlik örtüflüyor. Örne¤in, elektronik imza ve elektronik ihale altyap›lar›n›n oluflturulmas› ve birlikte çal›flabilirlik çer-

çevesinin oluflturulmas› ve güncellenmesi ile ilgili olarak ülkemizde yap›lan çal›flmalarda, söz konusu çal›flma gruplar›n›n deneyim ve ç›kt›lar›ndan yararlan›ld›. Program›n bir baflka yarar›, ülkemizin e-devlet çal›flmalar›nda önemli bir yer tutacak olan vatandafll›k kart› ile ilgili olarak Nüfus ve Vatandafll›k ‹flleri Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan yürütülen çal›flmalar›n, program kapsam›nda yürütülen eID Çal›flma Grubuna kat›l›m sa¤lanarak, uzun vadede AB ülkeleri ile uyumunun sa¤lanmas›na yönelik tedbirlerin al›nmas›na olanak vermesi olacak. Ayr›ca program bünyesinde, panAvrupa hizmetlerinin sunumunda elektronik veri de¤iflimi için kullan›lan sTESTA’ya(Devletleraras› güvenli a¤ ba¤lant›s›) kat›ld›k. ■

makale / Dr. Özgür Uçkan*

Küresel Kriz, B‹T ve i2010 Giriflimi ‹nternet baflta olmak üzere B‹T kullan›m›ndaki düzenli art›fl süreklili¤ini koruyor ve küresel dijital nüfus giderek art›yor. Teknoloji ve özellikle de B‹T orta vadede krizin etkilerini azaltmakta ve kal›c› rekabet avantaj› yakalamakta önemli f›rsatlar da sunuyor. B‹T ile geliflen sosyal fayda, verimlilik ve inovasyon kapasitesi kriz sonras› dönüflecek küresel ekonomide rekabet avantaj›n›n temelini oluflturuyor.

rizler s›ras›nda gelecekteki büyüme ve inovasyon kapasitelerine yap›lan yat›r›ma h›z vermek, viraj› alman›n tek yolu olabilir. Belki de gelecek krizlere verebilece¤imiz tek cevap teknolojidir. Bilgi ve iletiflim teknolojileri (B‹T) sektörünün küresel geliflim dinamikleri, ürün ve hizmet ticareti, ihracat-odakl› do¤rudan yabanc› yat›r›m ve telekom hizmetleri baflta olmak üzere s›n›r-ötesi birleflmeler ve sat›nalmalardan kaynaklan›yor. Sürekli maliyet avantaj› kazanan firmalarla, mal ve hizmet üretim yeteneklerindeki geliflimle, Do¤u Avrupa ve BIRC (Brezilya, Hindistan, Rusya ve Çin) ülkelerinde yükselen yeni pazarlarla do¤an etkililik odakl› üretim rekabeti ihtiyac› bu dinamikleri belirliyor. B‹T’nin küresel kullan›m›nda da sürekli bir art›fl yaflan›yor. Bu, küresel ekonominin süre giden yay›l›m›n›n, bilgi ekonomisinin gelifliminin ve hizmet sektörlerinin ön plana geçmesinin kaç›n›lmaz sonucu. (OECD, 2007: 210)

Öte yandan, B‹T sektörü dikey bir eksen gibi kat ederek etkiledi¤i di¤er tüm sektörlerle etkileflim içinde. Sektörlere ve kurumsal/bireysel kullan›c›lara ba¤l› de¤ifliklikler gösteriyor. T›pk› onlar gibi küresel ekonomideki makro ve mikro geliflmelere karfl› duyarl›. 2007 bafl›ndan bu yana geliflen, finans dünyas›yla bafllay›p reel ekonomiyi de içine alan küresel kriz, B‹T sektörünü sarst›. Krizin 2010 sonuna kadar devam edece¤i ve etkilerinin en az befl y›l sürece¤i tahmin ediliyor. Tüketim e¤ilimlerindeki yavafllama, artan iflsizlik, birbiri ard›na resesyona giren ekonomiler ve finansal dalgalanmalar B‹T sektörünü küresel ölçekte olumsuz etkiliyor. Özellikle daralan tüketim ve tüm sektörlerde flirketlerin yat›r›m hacimlerindeki düflüfl, B‹T harcamalar› baflta olmak üzere, tüm segmentleriyle sektörün gelirlerinde önemli düflüfllere neden oluyor. Dolay›s›yla B‹T Ar-Ge’si, ihracat ve yeni yat›r›mlar bundan olumsuz etkileniyor. Perakende sat›fllar› azald›kça e-ticaret gelirleri de azal›yor, reklam gelirleri düflüyor. Mobil iletiflim sektöründe donan›m baflta olmak üzere ciddi bir daralma var. Yine de OECD bölgesinde B‹T sektörünün ekonomilerin genelinden daha iyi bir performans gösterdi¤i gözleniyor. (OECD, 2008:15) ‹ nternet baflta olmak üzere B‹T kullan›m›ndaki düzenli art›fl süreklili¤ini koruyor ve küresel dijital nüfus giderek art›yor. Teknoloji ve özellikle de B‹T orta vadede krizin etkilerini azaltmakta ve kal›c› rekabet avantaj›

yakalamakta önemli f›rsatlar da sunuyor. B‹T ile geliflen sosyal fayda, verimlilik ve inovasyon kapasitesi kriz sonras› dönüflecek küresel ekonomide rekabet avantaj›n›n temelini oluflturuyor. Ülkeler ve bölgeler aras›ndaki dijital bölünmenin B‹T’nin insanlar›n yaflamlar›na sosyal olarak gömülü hale getirilerek önlenmesi, Dünya Bilgi Toplumu Zirveleri ile gelifltirilen ve “Biny›l Kalk›nma Hedefleri” olarak an›lan küresel stratejinin önemli bir eksenini oluflturuyor. Ancak küresel kriz ile birlikte konumlanan zaman dilimleri içinde bu hedeflere ulaflmak zor görünüyor. Büyüme ve yard›m stratejinin ana eksenleriydi. Büyüme küresel ölçekte yavafllama e¤ilimine girdi ve yard›mlar›n ask›ya al›naca¤›na kesin gözüyle bak›l›yor. ‹flsizlikte genel art›fl, Asya’da aile deste¤inin azalmas›, Latin Amerika’da sosyal güvenlik sisteminde zay›flama ve Afrika’da ifl güvenli¤i kayb› ise, krizin bu eksenler üzerindeki etkisini gösteriyor. Önceki krizler eflitsizli¤i art›rd› ve büyüme tekrar canlansa da eflitsizlik derinleflti. Bu durum dijital bölünmenin engellenmesi hedefini de olumsuz etkiliyor. (OneWorld South Asia, 2008) Ancak B‹T etkinli¤inin artmas› ve yeni geliflen teknolojilerle maliyet avantaj› yaratmas›, özellikle de mobil iletiflimin yayg›nlaflmas›, dijital eflitsizli¤in önlenmesi için yeni f›rsatlar sunuyor. Yoksul ülkelerde gelifltirilen topluluk temelli tele-merkezler, mobil iletiflim a¤lar› ve kat›l›m ekonomisinin sa¤lad›¤› olanaklar sayesinde yüksek sosyo-ekonomik katma de¤er sunan B‹T-yo¤un kalk›nma projeleri gelifltiriliyor. Küresel krizin gözden geçirilmesine neden oldu¤u tek iddial› strateji Biny›l Hedefleri de¤il. Avrupa Birli¤i i2010 Stratejisi de krizden nasibini alacak gibi görünüyor. fiu s›ralar Avrupa Komisyonu’nda da en çok konuflular konular›n bafl›nda kriz ve i2010 iliflkisi geliyor. Bu iliflki iki boyutlu. Bir yandan krizin öngörülen zaman dilimleri içerisinde i2010 hedeflerine ulafl›lmas›n› zora soktu¤u tart›fl›l›rken, di¤er yandan i2010 stratejisinin krizin AB ülkeleri üzerindeki etkilerini azaltmak için kullan›l›p kullan›lamayaca¤› konufluluyor. Her iki boyut da stratejinin revizyonunu gerektiriyor. 2000’de yürürlü¤e giren ve Avrupa’n›n bilgi ekonomisinin geliflimi bak›m›ndan ABD’ne yetiflmesini hedefleyen Lizbon stratejisi önce 2005’de revize edildi ve ana hedefi öteleyip çerçeve programlar›na eklenen yeni araçlarla takviye edilerek i2010 Giriflimi ad›n› ald›. 2006 y›l›ndan bafllayarak * ‹stanbul Bilgi Üniversitesi Ö¤retim Üyesi

Rekabetçilik ve ‹novasyon Çerçeve Program›, endüstriyel politikalar, KOB‹ eylem program›, sosyal uyum politikas›, yeni istihdam stratejisi, yaflam boyu ö¤renim program›, rekabet politikas› ve finans hizmetlerine odaklanan Topluluk Lizbon Program› (CLP) ile yeni aç›l›mlar getirildi. Mart 2008’de aç›klanan yeni Lizbon Topluluk Program› (LCP) ise, bilgi ve inovasyona yat›r›m, KOB‹’ler baflta olmak üzere ifl potansiyellerinin serbest b›rak›lmas›, ifl gücü pazar›n›n modernizasyonu ve enerjiyi etkili kullanan düflük-karbon ekonomisi hedeflerine odaklanm›flt› ki, 2008 A¤ustos’unda küresel kriz Avrupa üzerine çöktü. AB üyesi 27 ülke, kriz önlemi olarak Milyar Euro’luk bir Avrupa kurtarma plan› ve enerji-iklim paketi üzerinde uzlaflt›. Aral›k 2008’de bu önlemlerin kabul edildi¤i Avrupa Konseyi toplant›s›, ayn› zamanda Lizbon stratejisinin krizin etkilerinden korunmas› konusunda yo¤un tart›flmalara sahne oldu. (Europedia, 2009) Avrupa Konseyi, kriz önlemlerinin h›zla etki etmesi için, zaman s›n›rl› bir yap› çerçevesinde, krizin en çok etkiledi¤i ve ekonominin yap›s› bak›m›ndan önem tafl›yan sektörlere, yani otomotiv ve inflaat sektörlerine odaklanmas› gerekti¤ine karar verdi. Bu karar, paketin baflar›s›n› Lizbon stratejisinde öngörülen yap›sal reformlar›n hayata geçirilmesine ba¤l›yor ve bunun için daha yo¤un bir çaba içine girilmesi gerekti¤ini de ifade ediyordu. Yap›sal reformlar konusunda ise öncelik yat›r›m ve altyap› fonlar›n›n art›r›lmas›, firma ölçe¤inde rekabetçili¤in iyilefltirilmesi, KOB‹’lerin daha fazla desteklenmesi ve istihdam›n, inovasyonun, ArGe’nin, ö¤renimin ve profesyonel e¤itimin teflvik edilmesi konular›na verildi. Bu ba¤lamda, Avrupa Araflt›rma Alan›’n›n gelifltirilmesi ve Lizbon stratejisinin 2010 ötesine tafl›nmas› için, gelece¤in teknolojileri, yani enerji, B‹T, nanoteknoloji, uzay teknolojileri ve yaflam bilimleri odakl› bir sürdürülebilir kalk›nma modeli üzerinde temellenen Avrupa ‹novasyon Plan›’n›n lansman› öngörüldü. (Europedia, 2009; Pöttering, 2009) 16 Aral›k 2008’de Avrupa Komisyonu Lizbon stratejisini güçlendirmek ve kurtarma plan›n›n uygulanmas›na destek olmak amac›yla bir paket kabul etti. Paket, Tek Pazar’›n performans›n›n art›r›lmas› ve Avrupa Küreselleflme Islah Fonu’nun insanlar›n iflgücü pazar›na geri dönebilmesi amac›yla kullan›lmas› konular›n› da kaps›yordu. Lizbon Büyüme ve ‹stihdam Stratejisi’ne dönüflen bu paket, “yeni ifller için yeni beceriler” bafll›¤› alt›nda 2020’ye kadar e¤itim ve yaflam boyu ö¤renim konusunda Avrupa ölçe¤inde koordinasyonun sa¤lanmas›; sosyal uyum fonlar›n›n üye ülkeler taraf›n-

dan rekabetçili¤i art›rmak ve düflük-karbon ekonomisine geçifl amac›yla kullan›larak ekonomik uyaran yarat›lmas›; uluslararas› düzenleme iflbirli¤inin ve üçüncü ülke pazarlar›na adil ve aç›k eriflimin güvence alt›na al›nmas› hedeflerine odakland›. (Europedia, 2009) Bu hedefler Euro’nun finansal bak›mdan sa¤lamlaflt›r›larak krizin yaratt›¤› küresel para birimine dönüflme f›rsat›n›n de¤erlendirilmesi konusunu da içerecek biçimde geniflletildi. ‹yilefltirme plan›n›n iflgücü pazar›n›n yap›sal olarak takviye edilmesi hedefine yöneltilmesi için ‹stikrar ve Büyüme Antlaflmas› kabul edildi. Bu antlaflman›n kabulü, Komisyon baflkan› José Manuel Barroso taraf›ndan, daha yeflil ve daha adil bir ekonomide büyüme ve istihdam yaratma f›rsat›n›n do¤uflu olarak sunuldu. (Europedia, 2009) Bütün bunlar gösteriyor ki AB yönetim birimleri i2010 Giriflimini kriz nedeniyle yavafllatmak yerine, bu stratejinin yaratt›¤› uyar›c› etkiyi ve yap›sal reformlar›n yerlefltirilmesine yapaca¤› katk›y› göz önünde tutarak, stratejiden bir kriz-savar silah› yaratmaya odaklanm›fl durumda. Bu silah›n Avrupa ekonomisinin petrol ba¤›ml›l›¤›n›n azalt›lmas› ve bu durumun do¤urdu¤u çevre kirlili¤inin önlenmesi sonuçlar›n› da yaratmas› umuluyor. Lizbon stratejisi ya da yeni ad›yla i2010 Giriflimi, bafllang›c›ndan bu yana pazar ekonomisi, sosyal uyum ve çevre korumas› stratejik üçgeni üzerinde temellenen yeni bir sürdürülebilir kalk›nma modelinin hayata geçirilmesini hedefledi. Dolay›s›yla ekonomik büyüme ve çevreye verilen zarar aras›ndaki s›k› iliflkiyi çözebilecek sürdürülebilir üretim ve tüketim örgülerinin teflvik edilmesini gerektiriyor. Avrupa Parlamentosu Baflkan› Hans-Gert Pöttering’e göre, ekonomi, toplum ve kiflisel yaflam kalitesi ile B‹T aras›nda kurdu¤u ba¤larla i2010 stratejisi krizin etkilerini hafifletmek için önemli araçlar sa¤l›yor. (Pöttering, 2009) Dolay›s›yla B‹T, AB’nde krizin flamand›ras› görevini üstlenmifle benziyor. Bu yaklafl›m›n performans›n› izlemek B‹T’nin yak›n gelecekteki konumunu anlamak aç›s›ndan çok e¤itici olabilir. Küresel ekonomik kriz, göstergesi oldu¤u paradigma dönüflümünü ard›nda b›rakarak geçip gidecek. Ama yaklaflan di¤er iki küresel kriz tehdidi karfl›s›nda bu stratejik yaklafl›m›n özel bir de¤eri olabilir. G›da krizi ve enerji kullan›m›na ba¤l› iklim krizi çok özel önlemler gerektiriyor. Bu reel krizlerin bir finansal kriz gibi yönetilemeyece¤i çok aç›k. Krizler s›ras›nda gelecekteki büyüme ve inovasyon kapasitelerine yap›lan yat›r›ma h›z vermek, viraj› alman›n tek yolu olabilir. Belki de gelecek krizlere verebilece¤imiz tek cevap teknolojidir.

Kaynaklar: Europedia (2009), The Lisbon Strategy in the turmoil of economic crisis, http://www.europedia.moussis.eu/discus/discus1233424310-15411-26705.tkl?lang=en (01.03.2009 tarihinde eriflildi) OECD (2007), Globalisation and Regional Economies: Can OECD Regions Compete In Global Industries?, 2007 OECD (2008), Information Technology Outlook 2008, 2008 OneWorld South Asia (2008), 'Global financial crisis threatens MDG realisation', 16 Ekim 2008, http://southasia.oneworld.net/todaysheadlines/global-financial-crisis-threatens-mdg-realisation (01.03.2009 tarihinde eriflildi) Pöttering (2009), Opening Address by the President of the European Parliament, Hans-Gert Pöttering, at the International Conference on "Information and Communication Technologies for a global sustainable future" How can ICT durably contribute to the well-being of all citizens around the world? European Commission, 22.01.2009

Leyla Arsan

Sosyal bir yap› olmadan bilgi toplumu olabilir miyiz? Bilgi Toplumu ve Medya konusunun belli bir sahibi olmas› gerekir. fiu anda kamu kurum ve kurulufllar› her bir ayr› konusundan sorumlu ancak, bu ifli bütün olarak sahiplenecek, kamu-STK-özel sektör bütünleflmesini gerçeklefltirecek farkl› bir a¤ ya da grup gerekli. Bu grubun hedefi Bilgi Toplumu olmak ve bu yolda yap›lan çal›flmalar› desteklemek ve itelemek olmal›.

ürkiye’nin AB ile müzakerelerinde Bilgi Toplumu ve Medya fasl› geçenlerde aç›ld›. fiu ana kadar belirlenen 111 hedeften 3’ü tamamlanabilmifl. Bu fasla iliflkin ilk tarama çal›flmalar› Haziran 2006’da bafllam›flt›. Bilgi Toplumu ve Medya, yönetmelikler, araflt›rma ve gelifltirme, kullan›m yayg›nl›¤›n› art›rma ad› alt›nda 3 ana konuda inceleniyor. Buradan hareketle, Türkiye’nin Bilgi Toplumu olma yolunda att›¤› hareketlerde, ne kadar ilerlemifliz, Avrupa kendi hedeflerine ne kadar yaklaflm›fl ve Türkiye hedeflerine ne kadar yaklaflm›fl?

Avrupa’n›n 2010’da refah ve bilgi düzeyi yüksek, daha fazla istihdam ile sürdürülebilir bir ekonomik büyümeye sahip dünyan›n en rekabetçi ve dinamik bilgi toplumu olma yolunda belirledi¤i Lizbon Stratejisi, 2008 y›l›nda Dünya Ekonomik Forumu taraf›ndan reformlardaki geliflme aç›s›ndan de¤erlendirildi. Bu de¤erlendirmeden Türkiye de nasibini ald›. Ne var ki Türkiye AB raporlar›ndan al›flm›fl oldu¤umuz üzere di¤er AB ülkeleri ile birlikte aday ülke statüsünde de¤erlendirilmekten ziyade, AB’ye üye olmayan Orta Asya ekonomileri kategorisinde de¤erlendirilmifl. De¤erlendirme 8 ana kategoride yap›l›yor, Bilgi Toplumu kategorisinde, AB27 ülkesi ortalamas› ABD’nin 1.20 puan alt›nda, ‹novasyon ve Ar-Ge kategorisinde ise,1.89 puan alt›nda. AB27’nin ABD ile rekabette en iyi oldu¤u konu, Sosyal ‹çerme; sadece 0.20 puan alt›nda. Türkiye ise, AB27 içinde sondan 3. s›rada yer alan 3.84 puanl› Romanya’n›n 3.82 ile 0.02 puan alt›nda yer al›yor. Ancak Türkiye, 16 Orta Asya ülkesi aras›nda H›rvatistan, Karada¤ ve Azerbaycan’dan sonra 4. s›rada yer alm›fl. Bu ülkeler aras›nda Türkiye Özellefltirme kategorisinde ilk s›ray› al›rken, Sosyal

‹çerme kategorisinde Orta Asya ülkeleri aras›nda sondan 3. s›rada. Kurumsal Çevre’de de Macaristan ile 4.51 ile ayn› puan› alan Türkiye, bu alanda flirketlerin h›zl› kurulmas› sebebiyle iyi olarak de¤erlendiriliyor. Burada ilginç olan asl›nda, Avrupa ile Türkiye aras›ndaki en büyük aç›¤›n; Sosyal ‹çerme alan›nda olmas›. Bilgi toplumuna çengel: ‹letiflim Vergisi Yönetmeliklerde en önemli konu da, iletiflimin can damar› olan telekomünikasyon sektörü. Elektronik iletiflim çerçevesi ile görsel ve iflitsel dünyan›n kayna¤› radyo spektrumu kullan›m› en belirleyici yönetmelikler. Bu yönetmeliklere uyum h›z›, ayn› zamanda bilgi toplumunun geliflme h›z›na da bir iflaret olarak nitelendirilebilir. Grafikte de görülece¤i üzere, AB’de ve Türkiye’de mobil hizmet vergilerinin toplam hizmet maliyetlerine oran› di¤er tüm AB ülkelerine göre aç›k farkla çok yüksek olmas›, bilgi toplumu olma yolunda ciddi bir engelimiz oldu¤unu ortaya koyuyor. i2010 ‹nisiyatifi Türkiye’ye de yarayacak AB’de 2005 y›l›nda yenilenen Lizbon Stratejisi, içinde eAvrupa+ ve eAvrupa 2005 giriflimleri ile birlikte, i2010 inisiyatifini de beraberinde getirdi. Bu bafll›ktaki “i” öneki, öncelikle “bilgi” referansl›d›r (“information space” – “innovation and investment in R&D “ – inclusion” / “bilgi mekan›” – “inovasyon ve Ar-Ge’ye yat›r›m” – “toplumsal kapsama ve yayg›nl›k”). i2010 inisiyatifi, istihdam ve büyüme konusunda Lizbon stratejisinin kalbi olarak nitelendiriliyor. Avrupa üye ve aday ülkeleri ile di¤er paydafllar› dijital ekonomiden yararland›rmay› ve bu yolla daha modern bir bilgi toplumu yaratmay› hedeflemektedir.

Ne yap›yoruz ne yapmal›y›z

Avrupa Birli¤i’ndeki kazan›lan verimlili¤in yüzde 45’inin bilgi ve iletiflim teknolojileri k›sa ad›yla ICT’den kaynaklanm›fl olsa da, AB’nin küresel konumu güçlendirmek için bunu yeterli olmad›¤› da belirtiliyor. Bu do¤rultuda, belirlenen i2010 inisiyatifinin 2008’de bir ara dönem de¤erlendirilmesi yap›lm›flt›r. Bu de¤erlendirmeye göre, en ilerleyen ülkeler aras›nda Danimarka, Finlandiya, ‹zlanda, Hollanda, Norveç, ‹sveç yer al›yor. Avusturya, Belçika, Almanya, Lüksemburg ve ‹ngiltere de bu ülkelere yaklaflan bir grupta bulunuyor. Genel anlamda, daha fazla yenilikçi politikalar›n ortaya konmas›, s›n›r ötesi eDevlet hizmetlerinin birlikte ifllerli¤i için çal›flmalar›n›n h›zland›r›lmas›, ifl dünyas›n›n yeni teknolojileri benimsemesinin teflvik edilmesi ve ebeceri stratejilerinin yaflam boyu ö¤renme ve beceri politikalar› içinde yer alarak dâhil edilmesi için daha fazla gereksinim oldu¤u ortaya ç›k›yor. Ayr›ca, a¤ kapasitelerindeki B‹T gelifltirmeleri, kablosuz, mobil teknolojiler ve iflbirli¤i uygulamalar›ndaki önemli de¤iflikliklerin de ekonomik ve toplumsal ölçümlerde dikkate al›nmas›n›n önemi vurgulan›yor.

Avrupa Birli¤i B‹T sektöründe yap›lacak ve gelifltirecek daha çok iflin oldu¤unun fark›nda olarak, Avrupa Komisyonu taraf›ndan kurulan “B‹T ‹fl Gücü” oluflumu ile B‹T sektörünün rekabet gücünü art›racak ve geliflmesinin önündeki engelleri kald›racak politika eylemleri için öneriler gelifltirilmesini sa¤l›yor. 24 üst düzey sektör temsilcisinden oluflan bu grup, daha az becerisi olan milyonlarca

2007-2013 tarihlerinde sürecek olan MEDIA Program› ise, Avrupa iflitsel ve görsel sektöründeki rekabetin güçlendirilmesine yönelik haz›rlanm›fl bir program. Bu programa ise Türkiye hiç kat›lam›yor. Ulusal sorumlusunun Kültür ve Turizm Bakanl›¤› olmas› gereken bu programa neden kat›l›nmad›¤› konusunda yetkililerden alaca¤›m›z görüfl bizler için çok önemli. Birçok proje fikri bu nedenle bekliyor, bu alandaki ilerleme ve geliflmelere hiç dahil olam›yoruz maalesef.

B‹T ‹fl Gücü oluflumu Avrupa Birli¤i B‹T Sektörü yüzde 8’inin AB GSY‹H’s›n› oluflturdu¤u toplam iflgücünün yaklafl›k yüzde 6’s›n› istihdam ediyor. Avrupa Birli¤i’nde özel sektördeki üretkenli¤in yar›s›na B‹T sektörü öncülük ediyor.

kifli için f›rsatlar yarat›lmas› ve istihdam edebilme becerilerinin art›r›lmas›, B‹T ile daha fazla verimlilik, entegrasyon ve networking sa¤layabilmek için kurumlar›n yapacaklar› de¤iflikliklerde yasal yönden desteklenmelerinin sa¤lanmas›, mevcut durumda çok etkin bir flekilde uygulanmayan kamu

Kaynak: Küresel Mobil ‹letiflim Derne¤i'nin (GSMA) Küresel Mobil Vergileri 2006-2007 Raporu (Turkcell’in AB fiubat Ay› II AB Bülteni’nden al›nm›flt›r.)

Ne yap›yoruz ne yapmal›y›z

sektörü hizmetlerindeki talebin B‹T’deki inovasyon için kilit rol oynamas› gibi öncelikli konular› öneriyorlar. ‹novasyonun geliflmesine yönelik, araflt›rma ve gelifltirme konusu alt›nda stratejik olarak yer alan en önemli program 2007-2013 y›llar› aras›nda sürecek olan 7.Çerçeve Program›. Hem Avrupa’n›n hem de Türkiye’nin bugüne kadar olan 7.Çerçeve Program›’na kat›l›m performans›n› bu say›da mercek bölümünde ele alaca¤›m. ICT PCP Mutabakat Zapt› imzalanmal› Bir di¤er konu ise, kullan›m yayg›nl›¤›n› art›rmak. AB bunu da, ICT PCP ad›n› verdi¤i B‹T alan›ndaki sonuçlar› inovasyona dönüfltürmek üzere bir araç olmas›n› bekledi¤i B‹T Politika Destek Program›’n›

Avrupa Birli¤i’nde özel sektördeki üretkenli¤in yar›s›na B‹T sektörüne öncülük ediyor. Avrupa Birli¤i B‹T sektöründe yap›lacak ve gelifltirecek daha çok iflin oldu¤unun fark›nda olarak, Avrupa Komisyonu taraf›ndan kurulan “B‹T ‹fl Gücü” oluflumu ile B‹T sektörünün rekabet gücünü art›racak ve geliflmesinin önündeki engelleri kald›racak politika eylemleri için öneriler gelifltirilmesini sa¤l›yor.

CIP (Rekabetçilik ve Inovasyon Program›) kapsam›nda sunuyor. Türkiye bu programa bu y›l DPT’nin ulusal koordinasyondan sorumlu kurulufl olarak yer almas›yla kat›l›yor. Bu konuda DPT’nin Ankara ve ‹stanbul’da, Avrupa Komisyonu’nun da Brüksel’de gerçeklefltirdi¤i tan›t›m etkinlikleri ile program›n ikinci teklif ça¤r›s› da yap›ld›. Bu ça¤r›ya Avrupa’da proje haz›rl›klar› bafllad›, Türkiye de program› henüz tan›yor ve ilerleyen

zamanlarda daha da yayg›nlaflacakt›r. Ne var ki, 1. proje teklif ça¤r›s› oldu¤unda da Türkiye henüz mutabakat zapt›n› imzalamam›flt›, -Türkiye’den projelerde yer alan kurumlar›n fondan yararlanamamas› anlam›na geliyor- 2. ça¤r› oldu, prensipte anlaflma yap›ld› ama hala mutabakat zapt› imzalanamad›. Proje haz›rlayanlar umar›z son anda kötü bir sürprizle karfl›laflmazlar. Kullan›m yayg›nl›¤›n› art›rmada, özellikle say›sal içeri¤i gelifltirmede rol oynayan bir program da 2005-2008 tarihleri aras›nda süren eContentplus program›. Türkiye bu programa geçti¤imiz y›llarda kat›lmam›flt›, o zamanlar çok yayg›laflmam›flt› ve fazla da bilen yoktu. 2009 y›l› itibariyle bu program ICT PSP kapsam›nda yer al›yor ve ICT PSP ile mutabakat zapt› imzalan›r imzalanmaz, yararlanmaya bafllayabiliyoruz. MEDIA Program›’na kat›lmal›y›z 2007-2013 tarihlerinde sürecek olan MEDIA Program› ise, Avrupa iflitsel ve görsel sektöründeki rekabetin güçlendirilmesine yönelik haz›rlanm›fl bir program. Bu programa ise Türkiye hiç kat›lam›yor. Ulusal sorumlusunun Kültür ve Turizm Bakanl›¤› olmas› gereken bu programa neden kat›l›nmad›¤› konusunda yetkililerden alaca¤›m›z görüfl bizler için çok önemli. Birçok proje fikri bu nedenle bekliyor, bu alandaki ilerleme ve geliflmelere hiç dahil olam›yoruz maalesef. Özellikle iletiflim yönetmeliklerinin geliflmesine tamamlay›c› ve tetikleyici destek verecek olan bu programa kat›larak Türkiye film sektörünü de gelifltirmemiz olas›. Özellikle eDönüflüm Projemizi yak›ndan ilgilendiren, son zamanlarda da çok ciddi sorunlar yaflad›¤›m›z internet güvenli¤i konusu için Avrupa 20052008 y›llar› aras›nda süren Safer Internet Plus adl› bir program› uygulad› ve Türkiye bu programa kat›lmad›¤› için de birçok proje ve geliflme f›rsat›n› kaç›rm›fl oldu. 2009 itibariyle bu konu da ICT PSP program› kapsam›nda yer al›yor. Art›k daha da kritik bir hale gelen bu konudaki projeler 1. proje teklif ça¤r›s›nda haz›rland›, bundan sonraki ça¤r›lara inflallah diyoruz. Mutabakat zapt› imzalan›r da bizi mahçup ederse tabi.

ÖNER‹LER ➤ Bilgi Toplumu ve Medya konusunun belli bir sahibi olmas› gerekir. fiu anda kamu kurum ve kurulufllar› her bir ayr› konusundan sorumlu ancak, bu ifli bütün olarak sahiplenecek, kamu-STK-özel sektör bütünleflmesini gerçeklefltirecek farkl› bir a¤ ya da grup gerekli. Bu grubun hedefi Bilgi Toplumu olmak ve bu yolda yap›lan çal›flmalar› desteklemek ve itelemek olmal›. eDönüflüm ‹cra Kurulu sadece “e” taraf›nda kald›, buna benzer baflka bir sahiplenici platform daha oluflmal›. Bu AB’deki B‹T ‹fl Gücü’ne benzer bir yap›lanma da olabilir. ➤ ICT PSP Program›’na kat›l›m için mutabakat zapt› geç kal›nmadan imzalanmal›. ➤ MEDIA Program›’na kat›l›m için Kültür ve Turizm Bakanl›¤› daha etkin olmal›. ➤ B‹T sektörü STK’lar› daha fazla iflbirli¤i yapmal›, birbirlerinin projelerinde B‹T sektörünün yarar›n› hedefleyerek birbirlerine katk› sa¤lamaktan çekinmemeli.

Cemil Ar›kan, Selçuk Karaata

Bilgi toplumunun temel kavramlar› Bilgi kavram›n›n gittikçe artan önemine paralel olarak ‘bilgi toplumu’ kavram› da öne ç›k›yor. Bununla birlikte günümüzde kullan›lan bilgi toplumu kavram›n›n zaman zaman birden fazla ve bazen de birbiriyle çeliflkili anlamlar içerdi¤ini görüyoruz. Bu farkl›l›klarla birlikte bilgi toplumunun yans›malar›; ekonomi, teknoloji, mekan, mesleki ve kültürel alanlar›nda farkl› oluflumlar› da beraberinde getiriyor.

o¤umuz günümüzü anlamaya ve anlamland›rmaya çal›fl›rken, içinde bulundu¤umuz toplumlar›n dinamiklerini araflt›r›rken, de¤iflimin veya süreklili¤in izlerini ararken baz› genel kavramlar ortaya koyar›z. Ço¤u zaman genel-geçer s›n›fland›rmalar uygulanabilirlilikleri yönünden elefltirilse de, bu tür kavramlar›n sa¤lad›¤› karfl›laflt›rma ve anlamland›rma kolayl›klar› onlar›n kullan›m›n› devam ettirir.

Günümüzde ise, özellikle 1960’lardan beri süre gelen süreçte, modern dünyan›n tan›mlay›c› bir özelli¤i olarak “bilgi” den bahsediliyor. Sosyal hayat›n bilgi ile donat›lmas›, bilgi ça¤›na girilmesi, yeni bir bilgi türünün egemen olmas› ve küresel bilgi ekonomisine girilmesi gibi söylemler bu “bilgi” döneminin ve genel anlamda “bilgi toplumu” kavram›n›n çeflitli yans›malar› olarak ortaya ç›k›yor. Benzer bir flekilde Amerika, Japonya, Almanya ve Büyük Britanya gibi ülkelerin bilgi toplumu olarak tan›mlanmas› ve bunlar›n bilgi ile ilintili çeflitli özelliklerle özdefllefltirilmesi günümüz toplumlar›n›n bir karakteridir (Martin, 1988).

lirken, di¤erleri bunu vatandafllar üzerinde bir kontrol mekanizmas› olarak tan›mlar. Öte yandan baz›lar› bilgi toplumunu her türlü bilgiye eriflimi olan oldukça e¤itimli bir toplum olarak görürken, di¤erleri anlams›zl›k, sansasyonelcilik ve aldat›c› bir propaganda olarak ortaya koyuyor. Benzer bir flekilde bilgi toplumunun ulus devlet taraf›ndan veya flirketler taraf›ndan oluflturuldu¤u üzerine farkl› görüfller var. Bu yaz›da, bu farkl›l›klar göz önünde bulundurularak, bilgi toplumunun baz› alanlarda iç içe geçmifl özellikleri olsa da çeflitli yans›malar› k›sa bir flekilde aç›klanacak. Bilgi toplumu-teknoloji Bilgi toplumu ile teknolojik inovasyon aras›nda kurulan ba¤dan yola ç›karak tan›mlanan ve yeni bilgi süreçlerinin, depolanma yöntemlerinin ve tüm bunlar›n yay›l›m› olarak tan›mlanabilecek bilgi teknolojileri hayat›n tüm alanlar›n› gittikçe artan bir flekilde etkiliyor. Özellikle bilgisayar ve telekomünikasyon teknolojilerinin yeni iletiflim yollar› tan›mlamas› teknolojik bilgi toplumu olarak tan›mlanabilecek bir alan›n içerisinde.

Bu yaz›da, bilgi kavram›n›n gittikçe artan önemine paralel olarak ortaya çakan bilgi toplumu üzerine bir k›sa de¤erlendirme yapaca¤›z. Ancak bu yaz›n›n amac› kesin bir bilgi toplumu kavram› ortaya koymak yerine bir girifl de¤erlendirmesi yapmak. Belki de bu aç›dan alt› çizilmesi gereken en önemli nokta günümüzde kullan›lan bilgi toplumu kavram›n›n birden fazla ve bazen de birbiriyle çeliflkili anlamlar içerdi¤idir.

Günümüzde yine gittikçe artan bir flekilde ortaya ç›kan bir gözlem, bilginin bir üretim faktörü ve bir ürün olarak ekonomik süreçler içinde edindi¤i belirleyici konumdur. Bilgi ekonomisi olarak adland›r›labilecek bu alanda önemli bir örnek çal›flma Fritz Machlup (Machlup, 1962) taraf›ndan yap›lm›flt›r.

Örne¤in, baz›lar› için bilgi toplumu, tamam›yla profesyonelleflmifl ve ilgili (caring) toplum anlam›na ge-

Machlup, bilgi endüstrileri olarak tan›mlad›¤› 5 alanda (e¤itim, medya, bilgi araçlar›-bilgisayar ekip-

Bilgi toplumu-ekonomi

U‹G’den notlar

manlar›, müzik aletleri vb.; bilgi servisleri-hukuk, sigorta, t›p vb.; di¤er bilgi aktiviteleri- Ar-Ge) yapt›¤› araflt›rma ile, bilgi üretimine ayr›lan kaynaklar›n gayri safi milli has›la içindeki pay› ve bu pay›n zamanla art›fl›n› ortaya koymufltur. Sonuç olarak 1958 y›l›nda ABD ekonomisinin yüzde 29’unun bilgi endüstrilerinden geldi¤ini ortaya koymufltur. Bilgi toplumu- meslek Bilgi toplumuna di¤er bir bak›fl da meslekler de¤iflimine odaklanan bir yaklafl›md›r. Burada bilgi toplumundan anlafl›lan bilgiye dayal› mesleklerin ön plana ç›kmas›d›r. Ö¤retmenler, hukukçular, giriflimciler gibi mesleklerin inflaat ustalar› ve madenciler gibi geleneksel mesleklerle yer de¤ifltirdi¤i öngörülmektedir. Yine bu konuda önemli bir çal›flma Daniel Bell (Bell, 1962) taraf›ndan yap›lm›fl ve çal›flma sonucunda-istihdam›n yap›s› içinde bilgi üreticilerinin kol iflçilerine göre giderek artan a¤›rl›¤› ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bilgi toplumu-mekansal Bilgi toplumu kavram› içerisinde de¤erlendirilen di¤er bir geliflme de zaman›n ve mekan›n yeniden tan›mlanmas›na ve mesafelerin ortadan kalkmas›na neden olacak bilgi a¤lar›n›n ortaya ç›kmas›d›r. Örne¤in, çeflitli haber alma ve iletiflim olanaklar›n›n bafl döndürücü bir biçimde geliflmesiyle insan›n çevresi ile olan iliflkisinde, yine benzer bir flekilde bilgisayar teknolojilerinin geliflimine ba¤l› olarak yak›n co¤rafi ortam›n, çevrenin, ifl yerinim ve ulus devlet s›n›rlar›n›n tan›mlanmas›nda de¤iflmeler gözlenmektedir. Bilgi toplumu-kültürel Bilgi toplumuna ba¤l› geliflmelerin etkisiyle sosyal yay›l›m h›z›n›n h›zla artmas›, yeni medya araçlar›n›n tan›mlanmas› gibi olgular ve ayn› zamanda mekân ve zaman›n yeniden tan›mlanmas› insanlararas› iliflkilerde kiflisel yak›nl›klar, ifl iliflkileri ve aidiyet duygular› gibi olgularda da de¤iflimleri beraberinde getirmektedir. Yukar›da belirtilenlere ba¤l› olarak, bilginin farkl› alg›lanmas›, kullan›m›, yay›l›m› sonucunda ortaya ç›kan geliflmelere ba¤l› olarak bilgi toplumu kavram› çerçevesinde ekonomi, teknoloji, toplumsal ve kültürel hayat gibi alanlardaki de¤iflimler tan›mlanmaya çal›fl›lm›flt›r. Asl›nda günümüzdeki bu temel bak›fl bilgi toplumunun modern toplumu daha da ileriye götürecek özellikleri içinde bar›nd›rd›¤› tezini arka planda gösteriyor. Ancak farkl› boyutlardaki bilgi toplumu

tart›flmalar› bunun tam tersi tezler de ortaya koyuyor. Özellikle elefltirel modern kuram içerisinde de¤erlendirilebilecek çeflitli düflünürler tarihsel olarak bilgi ile toplum yönetimi aras›nda içsel bir iliflki oldu¤unu öne sürmüfller ve bilginin toplumsal bir kontrol mekanizmas› olarak kullan›labilece¤ini savunmufllard›r. Örne¤in, Adorno ve Horkheimer, toplumun yönetimi ile do¤rudan ilintilendirdikleri bilgiyi, hem bürokratik hem de bireysel toplumun özü olarak tan›mlam›fllard›r (Keyman, 2002). Bu çerçevede bilginin bir taraftan toplumu modernlefltirirken, di¤er taraftan onu idarilefltirip bürokratiklefltirdi¤ini ve böylece insanlar› kendilerine yabanc›laflt›rd›¤›n› savunmufllard›r. Yine Antonio Gramsci, modern toplumu çözümleme arac› olarak kulland›¤› hegemonya (egemenlik+r›za) kavram› içerisinde bilgiyi, yönetilen s›n›flar›n toplumsal düzenin yeniden üretimi sürecinde toplumun r›zas›n› almas›n› sa¤layan yönetim mekanizmas› olarak tan›mlam›flt›r (Keyman, 2002). Benzer bir flekilde Michel Foucault için bilgi, modern toplumla insan-

Bilgi toplumu ile teknolojik inovasyon aras›nda kurulan ba¤dan yola ç›karak tan›mlanan ve yeni bilgi süreçlerinin, depolanma yöntemlerinin ve tüm bunlar›n yay›l›m› olarak tan›mlanabilecek bilgi teknolojileri hayat›n tüm alanlar›n› gittikçe artan bir flekilde etkiliyor. Özellikle bilgisayar ve telekomünikasyon teknolojilerinin yeni iletiflim yollar› tan›mlamas› teknolojik bilgi toplumu olarak tan›mlanabilecek bir alan›n içerisinde.

lara özgürlük ve hareketlilik iyeli¤i verirken, ayn› zamanda bu özgürlü¤ün s›n›rlar›n› çizme ifllevini görmektedir. Böylece iktidar iliflkisi içerisinde nüfuz denetleme ve gözetleme arac›d›r ve modern toplumu bir disiplin toplumuna dönüfltüren temel yönetim teknolojisidir (Keyman, 2002). Özet olarak bilginin bir kontrol arac› olarak kullan›labilece¤i düflüncesi ayn› zamanda elefltirel modern kuram›n bilgi toplumuna bak›flta getirdi¤i bir de¤erlendirme arac›d›r. Buna ek olarak bilginin yerel, ulusal, küresel nitelikleri üzerine veya bilginin bilgi üreticisi ile bilgi al›c›s› aras›nda hiyerarflik bir iliflki kurabilece¤i üzerine Marksist bir elefltiri de tart›flma konular› aras›ndan verilebilir.

Bell, Daniel (1962) The End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas in the Fifties. Revised edition. New York: Free Pres Machlup, Fritz (1962) The Production and Distribution of Knowledge in the United States. Princeton: NJ: Princeton University Press. Martin, J. Williams (1988) “The Information Society- Idea or Entity?”, Aslib Proceedings, 40 (11/12) November-December:303-309. Keyman, Fuat (2002) “Bilgi, Toplu m ve Demokrasi”. Bilgi Toplu muna Geçifl: Sorunsallar/Görüfller, Yay›nlar/Elefltiriler ve Tart›flmalar. ‹lhan Tekeli, Süleyman Ç. Özo¤lu, Bahattin Akflit, Gürol Irz›k, Ahmet ‹nam (editörler). Ankara: Türkiye Bilimler Akademesi Yay›nlar›: 106-112.

AVEA’dan haberler

Avea “Her Yöne S›n›rs›z” tarifesi ile rakipsiz Avea, bugüne kadar görülmemifl bir tarifeyi müflterilerine sundu. Sabit bir ücret karfl›l›¤›nda her yöne konuflmaya olanak tan›yan bu uygulama, benzerleri aras›ndaki en avantajl› kampanya. HerYöne S›n›rs›z tarifesiyle KDV dahil 55 TL’ye Türkiye’deki herkesle konuflmak mümkün. Ayr›ca “Kurumsal HerYöne S›n›rs›z Tarifesi” ile kurumsal fatural› aboneler de, ev-ifl ve di¤er operatör numaralar›yla ayda 55 TL’ye s›n›rs›z konuflabiliyor.

vea, Türkiye’nin en çok konuflturan operatörü olma özelli¤ini, kimseye kapt›rmayacak gibi görünüyor. Rekabetçi fiyatlar› ile abonelerinin yüzünü güldüren Avea, HerYöne tarifelerine ekledi¤i yeni tarife ile 2009 y›l›nda da kaliteli iletiflimi en avantajl› fiyatlarla sunmaya devam ediyor. Bafllatt›¤› HerYöne S›n›rs›z ve Kurumsal HerYöne S›n›rs›z Tarifesi ile Avea, rakiplerine göre daha fazla avantaj sa¤l›yor. Bu da di¤er operatörlerin her yöne 15 Kr kampanyalar›n›n asl›nda söylendi¤i kadar avantajl› olmad›¤›n› ortaya ç›kar›yor. Çünkü Avea, ayda sadece 55 TL’ye her yöne s›n›rs›z konuflturuyor. Türkiye’de bir ilk olan HerYöne S›n›rs›z tarifesi ile konuflma sürelerinin s›n›rlar› ve

Sektöre tarife şeffaflığı geldi Avea Pazarlamadan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı İlker Koçak “Türkiye’de bir ilk olan HerYöne S›n›rs›z tarifesiyle art›k ‘Bu ay çok konufltum, faturam çok gelecek’, ‘Hangi operatörü arad›m kaç lira ödeyece¤im?’ gibi tüm tereddütler ortadan kalkt›. Bu tarifemizle sektöre rekabetten sonra tarife fleffafl›¤›n› da getirmifl olduk. Kurumsal tarifelerimiz ve hayata geçirdi¤imiz kampanyalar da sektördeki en avantajl› paketleri içeriyor. Yeni tarifemiz sayesinde daha çok kurumsal abonenin Avea’y› tercih edece¤ine inan›yoruz. Çünkü flirketlerin hem yurtiçi hem de uluslararas› konuflma ihtiyaçlar›na uygun, ekonomik tarifeler sunuyoruz.”

operatör fark› ortadan kalk›yor. Avea aboneleri, KDV dahil ayda 55 TL’ye istedi¤i kifliyle diledi¤i kadar konuflma ayr›cal›¤›na sahip oluyor.

Avea’da herkese uygun tarife var Türkiye’de bir ilk olan bu tarifenin yan› s›ra Avea, abonelerinin kullan›m al›flkanl›klar›na göre oluflturdu¤u de¤iflik tarifeleriyle farkl› ihtiyaçlar› karfl›l›yor. Bu çerçevede Aveal›lar, HerYöne 150 tarifesi ile ayda sadece 16 TL’ye her yönle 150 dakika, HerYöne300 ile 30 TL’ye her yönle 300 dakika ücretsiz konuflabiliyor. MobilÖ¤renci tarifesi ile aboneler hem grup içini, hem di¤er operatörleri avantajl› fiyatlara ararken, Avea SMS paketi ile faturas›z hat sahipleri, sadece 39 kontör karfl›l›¤›nda her yöne 500 ya da Avea içi 5000 k›sa mesaj gönderebiliyor. Paket 240 tarifesi ile aboneler 41 TL karfl›l›¤›nda tüm yönleri 240 dakika, flirketiçini de 3 bin 200 dakika ücretsiz arayabiliyor. Böylece dakika baz›nda hesapland›¤›nda Avea’n›n de¤iflik

tarifelerde de fiyat ve kalite avantaj› hemen göze çarp›yor. Avea’n›n sundu¤u avantajlar sadece bireylere yönelik de¤il. Kurumsal aboneler de “HerYöne S›n›rs›z” konufluyor. Türkiye’nin en çok konuflturan operatörü Avea, kurumsal müflterileri için Türkiye’de bir ilke daha imza atarak onlara, gerçek fiyata kaliteli iletiflimi sunmay› sürdürüyor. Avea, “Kurumsal HerYöne S›n›rs›z Tarifesi” ile kurumsal fatural› abonelerine, Avea, ev-ifl ve di¤er operatör numaralar›yla ayda 55 TL’ye s›n›rs›z konuflma olana¤› sunuyor. Kurumsal aboneler için hayata geçirilen “HerYöne S›n›rs›z Tarifesi” ile Avea aboneleri, ayda 55 TL’ye (KDV dahil) Avea, ev-ifl ve di¤er operatör numaralar›yla s›n›rs›z konuflma f›rsat› elde ediyor. Di¤er bir deyiflle belli bir ücrete k›s›tl› bir saat konuflmak yerine, her yöne s›n›rs›z konuflan kurumlar hem dakika hesab› yapmaktan kurtuluyor hem de 55 TL’ye haberleflme ihtiyac›n›n neredeyse tamam›n› karfl›l›yor. fiu anda hiçbir operatörde olmayan bu tarife ile daha çok kurumsal müflterinin Avea’ya gelmesi hiç de flafl›rt›c› olmayacak. ■

Avea’nın sunduğu avantajlar • Fatural› HerYöne tarifeler ile dakika fiyat› 9 Kr’ye kadar indirim • Yeni abonelik vergi ve ücretlerini Avea ile 12 taksitte ödeme olana¤› • Numara Tafl›nabilirli¤i ile faturas›z Avea tarifelerini tercih edenlere, her yöne 600 dakika hediye f›rsat› • AranKazan ile sadece Avea aboneleri di¤er operatör ve ev-ifl hatlar›ndan arand›kça her yöne kontör kazanma flans› • Kurumsal abonelere ilk kez Tümifl+ofis tarifesiyle 3 bin 200 dakika hem Tüm Aveal› flirketlerle hem de tüm ev ve ifl numaralar› ile konuflma olana¤› • Faturas›z abonelere s›n›rs›z konuflma avantaj›n› ilk kez sa¤layan S›n›rs›z Avea‹çi paketle, sabahtan akflama bedava konuflma f›rsat›

bilgi ça¤› hukuku / Doç. Dr. Hüseyin Altafl*

Elektronik Haberleflme Kanunu’nun bilgi toplumuna getirdikleri Geçti¤imiz y›l kas›m ay›nda yürürlü¤e giren Elektronik Haberleflme Kanunu ile da¤›n›k bulunan mevzuat derlendi, yarg› kararlar› ›fl›¤›nda hayata geçirilen düzenlemeler aras›ndaki tereddütler giderildi, sektörde yer alan ilgililerin haklar›, yetki ve yükümlülükleri aç›k bir flekilde düzenlendi.

lkemizde, elektronik sektörünü düzenleyen ilk kanun, 1924 tarihli ve 406 say›l› Telgraf ve Telefon Kanunu’dur. 85 y›ld›r yürürlükte bulunan bu kanunun hükümleri, çeflitli tarihlerde yürürlü¤e giren birçok kanun ile de¤ifltirilmifl, ayakta tutulmaya çal›fl›lm›fl. Ancak de¤iflen koflullar neticesinde kanun, sektörün içerisinde bulundu¤u sorunlara ve ihtiyaçlara cevap veremez hale geldi. Tüm bu ihtiyaçlar›n ve sektörde yaflanan yasal da¤›n›kl›¤›n giderilebilmesi, AB mevzuat›na uyum sa¤lanabilmesi için yeni bir kanunun varl›¤›na ihtiyaç duyuldu. 2003’de bafllayan çal›flmalar geçen y›l sonuç verdi, ilgili kanun 1 A¤ustos 2008 tarih ve 5809 say›l› Elektronik Haberleflme Kanunu olarak Türkiye Büyük Millet Meclisince onayland› ve Cumhurbaflkan›’na gönderildi.

Cumhurbaflkan› kanunun 59, 60, 66 ve 67. maddelerini tekrardan görüflülmesi talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) gönderdi. TBMM taraf›ndan bu hükümlerin yeniden düzenlenmesi ile 10 Kas›m 2008 tarih, 27050 Mükerrer say›l› Resmi Gazetede yay›nlanarak 5809 say›l› Elektronik Haberleflme Kanunu yürürlü¤e girdi. Yap›lan bu kanun ile da¤›n›k bulunan mevzuat derlenmifl, yarg› kararlar› ›fl›¤›nda hayata geçirilen düzenlemeler aras›ndaki tereddütler giderilmifl, sektörde yer alan ilgililerin haklar›, yetki ve yükümlülükleri aç›kça düzenlenmifl oldu. Nitekim “Kanunun Amac›” bafll›kl› 1. maddesinde; elektronik haberleflme sektöründe düzenleme ve denetleme yoluyla etkin rekabetin tesisi, tüketici haklar›n›n gözetilmesi, ülke genelinde hizmetlerin yayg›nlaflt›r›lmas›, kaynaklar›n etkin ve verimli kullan›lmas›, haberleflme altyap›, flebeke ve hizmet alan›nda teknolojik geliflimin ve yeni yat›r›mlar›n teflvik edilmesi ve bunlara iliflkin usul ve esaslar›n belirlenmesi amac› ile ç›kar›ld›¤› belirtiliyor. 5809 say›l› Elektronik Haberleflme Kanunu ile baflta 406 say›l› Telgraf ve Telefon Kanunu olmak üzere birçok kanunda de¤ifliklik yap›ld›. Bu ba¤lamda yap›lan en önemli de¤ifliklik Telekomünikasyon Kurumu’nun ad›n›n

Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu Baflkanl›¤› olarak de¤ifltirilmesi. Bu düzenlemeye paralel olarak 2813 say›l› Kanunun ad› “Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumunun Kurulufluna ‹liflkin Kanun” olarak de¤ifltirildi. 5809 say›l› Kanunu’nun sektöre getirdi¤i önemli yenilikleri ve de¤iflikleri inceleyecek olursak; Kanun’un 4. maddesi ile elektronik haberleflme hizmetinin sunulmas›nda ve buna iliflkin olarak yap›lacak düzenlemelerde ilgili mercilerce göz önünde bulundurulmas› gereken ilkeler düzenlendi. ‹lgili mercilerce göz önünde bulundurulmas› gereken en önemli ilkeler, hiç kuflkusuz, piyasadaki serbest ve etkin rekabet ortam›n›n sa¤lanmas› ve korunmas›, tüketici hak ve menfaatlerinin gözetilmesi, bilgi güvenli¤i ve haberleflme gizlili¤inin gözetilmesi. Elektronik Haberleflme Kanunu’nun 5. maddesi ile Ulaflt›rma Bakanl›¤›n›n görevlerine; numaraland›rma, internet alan adlar›, uydu pozisyonu, frekans tahsisi gibi k›t kaynaklara dayal› elektronik haberleflme hizmetlerine iliflkin, strateji ve politikalar› belirlemek yetkisi ilave edildi. 5809 say›l› Kanun’un 6. ve 7. maddelerinde “Rekabetin Tesisi”ne iliflkin hükümlere yer veriliyor. Bu hükümler birlikte de¤erlendirildi¤inde, elektronik haberleflme sektöründe ortaya ç›kan rekabet ihlallerini denetlemek, yapt›r›m uygulamak, mevzuat›n öngördü¤ü hallerde elektronik haberleflme sektöründe rekabet ihlallerine iliflkin y›k›c› fiyat, fiyat s›k›flt›rmas› ve bunun gibi rekabet ihlali niteli¤inde olabilecek konularda Rekabet Kurumu’ndan görüfl almak gibi ard›l düzenlemeleri (ex-post) yapmak, rekabetin tesisi ifllevi görevlerinin Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu’na verildi¤i görülüyor. Ayr›ca kanunun 6. maddesinde, elektronik haberleflme sistemlerinin yerli tasar›m ve üretimini, bu amaçla sektöre iliflkin araflt›rma, gelifltirme ve e¤itim faaliyetlerini desteklemek üzere, kurumun ge*Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ö¤retim Üyesi

lirlerinin yüzde 20’sinin Bakanl›¤a aktar›lmas› da düzenlenmifl. Elektronik haberleflme sektöründe yerli tasar›m ve üretimin desteklenmesini sa¤lamak için bu düzenleme önemli. Bu sayede elektronik haberleflme sektöründeki d›fla ba¤›ml›l›¤›n azalt›lmas› amaçlan›yor. Ayr›ca bu maddenin (ç) bendinde yer alan hüküm ile sektörde “fleffafl›k” ilkesi benimseniyor. 5809 say›l› Kanun ile 406 say›l› Telgraf ve Telefon Kanununda yer alan “Yetkilendirme”ye iliflkin kat› hükümler yumuflat›lm›fl, her bir hizmet için ayr› yetkilendirme yap›lmas› yükümlülü¤ü yürürlükten kald›r›lm›fl bulunuyor. Zira 406 say›l› Kanunda yetkilendirme için çok say›da belge istenmekte ve her bir hizmet için ayr› ayr› yetki al›nmas› gerekiyordu. Ayr›ca 406 say›l› Kanunda yetkilendirme; Genel ‹zin, 2. Tip Telekomünikasyon Ruhsat›, 1.Tip Telekomünikasyon Ruhsat›, Görev Sözleflmesi ve ‹mtiyaz Sözleflmesi olarak düzenleniyordu. Yetkilendirmeye iliflkin hükümler, Elektronik Haberleflme Kanunu’nun “Genel Düzenlemeler” bafll›kl› ikinci k›s›m, birinci bölümde yer alan 8 ile 12. maddeler aras›nda düzenlendi. 5809 say›l› Kanun’un 9. maddesi yetkilendirme rejimini tamamen de¤ifltirdi. Bu maddeye göre yetkilendirme, bildirim veya kullan›m hakk›n›n verilmesi yoluyla iki flekilde yap›labiliyor. ‹flletmeciler, elektronik haberleflme anlam›nda sunmak istedikleri hizmet ya da iflletmek istedikleri flebeke ve altyap›s› için; numara, frekans, uydu pozisyonu gibi kaynak tahsisine ihtiyaç duymuyorlarsa kurumun belirledi¤i usul ve esaslara uygun bildirimle birlikte yetkilendiriliyorlar. E¤er kaynak tahsisine ihtiyaç duyuyorlarsa kurumdan kullan›m hakk› al›nmas› kayd›yla yetkilendiriliyorlar. Dolay›s›yla bir telekomünikasyon hizmetinin sunulmas› için Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu’ndan kaynak tahsisine ihtiyaç duyuluyor ise kullan›m hakk› söz konusu, kaynak tahsisine ihtiyaç duyulmuyor ise bildirim usulü tek bafl›na yeterli oluyor. 406 say›l› Kanunda bildirim usulü, sadece internet servis sa¤lay›c›l›¤›n› içeren “Genel ‹zin Hizmeti” için öngörülmüflken, Elektronik Haberleflme Kanununda bildirim usulü, kaynak tahsisini ihtiva etmeyen her telekomünikasyon hizmeti için söz konusu. 406 say›l› Telgraf ve Telefon Kanunu ile 2813 say›l› Telsiz Kanununda iflletmecilerin mali yükümlülükleri, yetkilendirme ücreti ve Kurum Masraflar›na Katk› Pay› olarak öngörülüyordu. Yetkilendirme ücreti, iflletmecinin bir telekomünikasyon hizmeti sunmak için bir (1) y›ll›k sürenin bitiminde geçerli olan ve Kurumca belirlenmifl olan ücret, Kurum Masraflar›na Katk› Pay› ise, genel izin ile kay›tlanm›fl iflletmeciler hariç olmak üzere telekomünikasyon hizmeti sunmak için yetkilendirilen iflletmeciler taraf›ndan her y›l net sat›fllar›n›n on binde otuz befli tutar›nda ödenen mali be-

del olarak tan›mlan›yordu. 5809 say›l› Kanunda ise yetkilendirme ücreti, idari ücretler ve kullan›m hakk› ücretleri olarak iki k›sma ayr›l›yor. Elektronik Haberleflme Kanunu idari ücreti, iflletmecilerden bir önceki y›l net sat›fllar›n›n binde beflini geçmemek üzere al›nan ücret olarak tan›ml›yor. Kullan›m hakk› ücreti ise kaynaklar›n kullan›m hakk›n›n verilmesine yönelik olarak al›nan ücretlerdir. ‹dari ücret ile iflletmeciler taraf›ndan her y›l net sat›fllar›n›n on binde otuz befli tutar›nda ödenen mali bedel binde befle kadar yükseltildi. Bu durum iflletmeciler üzerine ekstra mali yükümlülükler yüklüyor. Bu yükümlülüklerin biraz olsun önüne geçilebilmesi için, iflletmecilerin sadece sahip olduklar› yetkilendirmeler üzerinden, telekomünikasyon hizmetine iliflkin, elde ettikleri net sat›fl rakamlar›n›n dikkate al›nmas› gerekiyor. Elektronik Haberleflme Kanunu’nun yürürlülü¤ünü düzenleyen 68. madde ile yetkilendirmeye iliflkin hükümlerin bu kanunun yay›m›ndan alt› ay sonra yürürlü¤e girece¤i hüküm alt›na al›nd›. Kanunun 32. maddesinde, numara tafl›nabilirli¤inin hayata geçirilmesine olanak verecek düzenlemeler

5809 say›l› kanunun 4. maddesi ile elektronik haberleflme hizmetinin sunulmas›nda ve buna iliflkin olarak yap›lacak düzenlemelerde ilgili mercilerce göz önünde bulundurulmas› gereken ilkeler düzenlendi. ‹lgili mercilerce göz önünde bulundurulmas› gereken en önemli ilkeler, hiç kuflkusuz, piyasadaki serbest ve etkin rekabet ortam›n›n sa¤lanmas› ve korunmas›, tüketici hak ve menfaatlerinin gözetilmesi, bilgi güvenli¤i ve haberleflme gizlili¤inin gözetilmesi. ile kurumca yürütülen ifllemlere paralel olarak merkezi referans veri taban›n›n kurulup iflletilmesine iliflkin hükümlere yer veriliyor. ‹flletmeciler için bir telekomünikasyon hizmetinin sa¤lanmas›n› teminen en önemli unsur numara tahsisi. Bu kanun ile Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu, Bakanl›k politikas› do¤rultusunda ulusal numaraland›rma plan›n› haz›rlamak ve plana uygun olarak numara tahsis ifllemlerini yapmak üzere yetkilendirildi. Ayr›ca Kurum abonelerin numaras›n› de¤ifltirmeden, hizmet ald›¤› iflletmeciyi de¤ifltirmesini sa¤layan ve daha önce yönetmelik ile düzenlenen numara tafl›nabilirli¤i uygulamas›n› da yasal çerçeveye oturttu. 5809 say›l› Kanun’un 35. maddesi ile alan adlar›n›n tahsisi ifllemini yapmak üzere Ulaflt›rma Bakanl›¤›na yetki verildi. Mevcut durumda alan adlar›n› (nic.tr) vermeye yetkili Kurum Ortado¤u Teknik Üniversitesi.

bilgi ça¤› hukuku

Ulaflt›rma Bakanl›¤›’n›n yapaca¤› tespit üzerine internet alan ad› tahsisini yapacak olan kurum veya kurulufl ya Ortado¤u Teknik Üniversitesi olarak kalacak ya da baflka bir kurum veya kurulufla internet alan ad› tahsisi yetkisi verilecek. Elektronik Haberleflme Kanunu’nun 53. maddesinin 2. f›kras›nda yer alan düzenleme ile kurum; kendi laboratuvar olanaklar›n›, ücreti talep edenlerce karfl›lanmak üzere, belirleyece¤i usul ve esaslarla sunabilecek.

ce¤i hallerde, iflletmecinin faaliyetinin geçici olarak durdurulmas›na ya da ihlalin önlenmesi için iflletmeciye somut tedbirler uygulama zorunlulu¤u getirmeye de yetkili k›l›nm›fl. Kanun’un 61. maddesi, Kurum taraf›ndan verilen idari para cezalar›na karfl› aç›lacak davalar hakk›nda ‹dari Yarg›lama Usulü Kanunu’nun uygulanmas›n› ve Kurum’un sektörel ifllemlerine karfl› aç›lacak davalar›n zorunlu olarak Dan›fltay’da görülmesini getiriyor.

Kanun’un 58. maddesi ile kurumun bilgi ve ihbar merkezini sadece elektronik kimlik bilgisini haiz cihazlar için de¤il, gerekti¤inde kanunla verilecek di¤er görevler için de kurabilmesine veya kurdurabilmesine olanak sa¤land›. 59. madde hükmü ile kurumun etkin ve verimli denetim yapmas›na olanak tan›yan düzenlemeler yap›ld›. Kurumun resmen, ihbar veya flikâyet üzerine, elektronik haberleflme sektöründe yer alan gerçek ve tüzel kiflileri denetleyebilece¤i veya denetlettirebilece¤i ve görevlerini yerine getirirken, gerekli gördü¤ü hallerde, mahallinde de inceleme ve denetim yapabilece¤i belirtildi. Kurumun yerinde denetim faaliyetlerini bizzat kendisi ya-

5809 say›l› Kanun’un 66. Maddesi ile 406 say›l› Kanunun 1. maddesinin birinci f›kras›, yedinci f›kras› ve dokuzuncu f›kras›n›n ilk cümlesi; ek 17., ek 19 ., ek 21., ek 22., ek 23., ek 24., ek 28., ek 29., ek 30. maddeleri; ek 32. maddesinin dördüncü ve alt›nc› f›kralar›; ek 33. maddesi; ek 35. maddesinin ikinci f›kras›; ek 36., ek 37., geçici 3., 35. ve 36. maddeleri d›fl›ndaki madde ve hükümleri ek ve de¤ifliklikleriyle birlikte yürürlükten kald›r›ld›.

Elektronik Haberleflme Kanunu’nun 5. maddesi ile Ulaflt›rma Bakanl›¤›n›n görevlerine; numaraland›rma, internet alan adlar›, uydu pozisyonu, frekans tahsisi gibi k›t kaynaklara dayal› elektronik haberleflme hizmetlerine iliflkin, strateji ve politikalar› belirlemek yetkisi ilave edildi. 5809 say›l› Kanun’un 6. ve 7. maddelerinde “Rekabetin Tesisi”ne iliflkin hükümlere yer verildi. pabilece¤i gibi, gerekti¤inde denetim yetkisi vermek suretiyle yapt›rabilece¤i ve buna paralel olarak denetim yetkisi verilenler için de kanunda öngörülen yükümlülük ve sorumluluklar›n geçerli olaca¤› hususu da düzenlendi. Kanunda, Kurumun idari yapt›r›m yetkisi ile idari cezalar da düzenlendi. Uygulamada sorunlar yaflanan, elektronik haberleflme tesislerinin bildirimler yap›lmadan veya güvenlik sertifikas› al›nmadan kurulmas› veya elektromanyetik alan fliddeti limit de¤erlerine uygun bulunmamas› hallerinde idari para cezas› uygulanabilece¤i ve idari para cezalar›n›n taflra teflkilat› taraf›ndan da verilebilece¤i aç›kça belirtiliyor. Cezalarla fiillerin a¤›rl›¤› aras›nda oran kurulmaya çal›fl›lm›fl, ekonomik suçlara ekonomik ceza ilkesi gere¤ince, Telsiz Kanunundaki hürriyeti ba¤lay›c› cezalar adli para cezas›na çevrilmifl. Telsiz Kanunu’ndaki baz› fiiller de suç olmaktan ç›kar›lm›fl, baz› fiiller için de önceden uyar› flart› getirilmifl. Ayr›ca Kurum, kamu hizmetinin gerekleri ve kamu düzeninin korunmas› amac›yla yönetmelikle önceden belirleye-

Kanunun 67. maddesiyle ise 406 say›l› Kanunda baz› de¤ifliklikler yap›ld›. 5809 say›l› Kanun ile Kanun’un 1. f›kras›nda yer alan hüküm de¤ifltirildi, Posta ve telgraf hizmetlerinin yürütülmesine iliflkin usul ve esaslar›n PTT Yönetim Kurulunca belirlenece¤i, tesis ve iflletilmesine iliflkin hizmetlerin T.C. Posta ve Telgraf Teflkilat› Genel Müdürlü¤ünce (PTT), telekomünikasyon hizmetlerinin ise yetkilendirilen iflletmeciler taraf›ndan yürütülece¤i fleklinde düzenlendi. 406 say›l› Kanun’un Ek 33. Maddesinin 1. f›kras›nda yap›lan de¤ifliklik ile Türksat Uydu Haberleflme Kablo TV ve ‹flletme Anonim fiirketi’nin (Türksat A.fi.) elektronik ortamda hizmet vermesi yönünde faaliyet alan› geniflletiliyor, “e-Devlet” uygulamalar›na iliflkin hususlar Türksat A.fi.’nin görevleri aras›nda say›l›yor. Bu düzenlemelere paralel olarak Ek 33. maddenin son f›kras›na “… Kamu ‹hale Kanunu kapsam›ndaki idarelerin, devlet ile ilgili bilgi ve iletiflim teknolojileri hizmetleri kapsam›nda Türksat A.fi.’den do¤rudan yapacaklar› hizmet al›mlar› yönünden, 4734 say›l› Kamu ‹hale Kanununa tabi de¤ildir” hükmü eklendi. 5809 say›l› Kanun’un 67. maddesi ile ayr›ca 5369 say›l› Kanunun ad› “Evrensel Hizmet Kanunu” olarak de¤ifltirildi, Kanun’un 2. maddesinde yer alan “Kurum”, “Evrensel hizmet”, “Evrensel hizmet yükümlüsü” ve “‹flletmeci” tan›mlar› de¤ifltiridi, “Altyap›”, “Deniz haberleflme hizmetleri”, “Deniz yolu ile yolcu tafl›ma iflletmecisi” ve “Seyir güvenli¤i haberleflme hizmetleri” tan›mlar› eklendi. Bu madde ile baflta 657 say›l› Kanun olmak üzere di¤er Kanunlara ek hükümler getirildi. 5809 say›l› Kanunun sektöre getirdi¤i en önemli yenilikleri ve de¤iflikleri sizlere anlatmaya çal›flt›m. Elektronik Haberleflme Kanunu’nun telekomünikasyon sektöründe yaflanan birçok sorunu çözece¤ini ve sektörde yaflanan kar›fl›kl›¤› giderece¤ini umut etmekteyim.

röportaj

türkiye vergileri indirip rekabete hayat vermeli Bilgi Toplumu ve Medya fasl› sosyal ve kültürel hayat› da düzenleyen pek çok uygulamay› içeriyor. Bu fas›l, bilgi ve iletiflim teknolojilerini sadece daha çok kullanmay› de¤il, onlardan daha etkin, yayg›n ve kaliteli flekilde yararlanmay› teflvik edecek. Dan›flman Haluk Tekbulut, bu uygulamalar›n haberleflme kadar, sa¤l›k, e¤itim, e¤lence gibi alanlar› da kapsad›¤›na dikkat çekiyor.

ilgi toplumuna dönüflüm zaman içinde kendili¤inden oluflan bir durum de¤il. Bunun bilincinde olan Avrupa Birli¤i (AB), Lizbon Stratejisi çerçevesinde “Bilgi Toplumu ve Medya” bafll›¤›n› özenli bir flekilde ele ald› ve üzerine çok köklü politikalar gelifltirdi. Türkiye ile yap›lan müzakerelerden birini de bu konu üzerine açarak Türkiye’yi de pek çok uygulama konusunda yükümlü k›ld›. fiimdi Türkiye bu önemli fasl›n gereklerini yavafl yavafl yerine getirmeye çal›fl›yor ve pek çok alanda yeni proje ve uygulamalar gelifltiriyor. Ancak istatistiklerin de aç›k bir flekilde gösterdi¤i gibi, Türkiye henüz bu alanlarda çok geride. ECS- Mühendislik ve Dan›flmanl›k Hizmetleri’nin kurucusu Haluk Tekbulut bu fasl›n çok önemli oldu¤unu, ancak AB ülkelerine göre Türkiye’nin epey

Haluk Tekbulut

geride kald›¤›n› ifade ediyor. Tekbulut’a göre bu fasl› tamamlamak ve Türkiye’nin eksiklerini gidermek için en baflta yap›lmas› gereken telekomünikasyon hizmetlerindeki vergileri düflürmek. Çünkü vergiler nedeniyle, mobil ve sabit telekomünikasyon hizmetlerinde haks›z rekabet var. Bilgi Toplumu ve Medya fasl› Türkiye için neden bu kadar önemli? Lizbon i2010 üzerine kurulu olan bu fas›l elektronik haberleflmenin rekabete aç›lmas›, haberleflmede önemli pazar pay› olan iflletmecilerin ve ulusal düzenleyici kurumlar›n faaliyetlerini düzenleme konular›n› kaps›yor. Düzenleyici kurulufllar›n tüm elektronik haberleflme iflleticilerine, önemli pazar pay› olan iflletmeciler de dâhil olmak üzere, yerel a¤›n kullan›m›, yerel eriflimin ayr›flt›r›lmas›, fiyat kontrolü, ara ba¤lant› fiyatland›rmas›, fleffafl›k, ayr›mc›l›k yap›lmamas› gibi konularda düzenleme hakk› tan›yor. Buna ek olarak yetkilendirme direktifi ile belli radyo frekanslar›n›n ve numaralar›n›n kullan›lmas›na da aç›kl›k getiriyor. Evrensel Hizmet Direktifi ile de pazar pay› önemli olan iflletmecilere ülke sath›nda temel hizmetlerin ulaflt›r›lmas› koflulunu getiriyor. Buna ek olarak elektronik haberleflmede gizlilik, güvenlilik, kiflisel verilerin ifllenmesi, istem d›fl› elektronik posta (SPAM) konular›nda da düzenlemeler geliyor. Kültürel miras›n say›sal olarak korunmas›, say›sal kütüphane-

ler, arflivler oluflturulmas›, elektronik ticaret, elektronik imza, elektronik ödeme ve say›sal televizyon konular›nda da düzenlemeler bu kapsamda. Bu kadar kapsaml› bir program; sektörün geliflmesi, yap›lacak yat›r›mlar ve getirilecek hizmetler aç›s›ndan ülkemizin geliflmesi için büyük önem tafl›yor. Türkiye Bilgi Toplumu ve Medya konusunda geride oldu¤u alanlar› nas›l gelifltirebilir? Avrupa ve di¤er bat› ülkeleri ile k›yaslad›¤›m›zda genç ve ö¤renme istekli nüfusumuzun avantaj›n› mutlaka iyi kullanmam›z gerekiyor. Yaflad›¤›m›z ekonomik yavafllama s›ras›nda h›zla artan genç iflsizli¤inin çözülmesi konusunda, ülkemiz için lider olan turizm ve tekstil sektörleriyle birlikte biliflim teknolojileri sektörünün de politika önceliklerinde iyi bir yer kazanmas›, bu sektörlerle birlikte bütünleflmifl yeni çözümler üretilmesi gerekiyor. Tabii ki bununla ilgili olarak destek ve kaynaklar›n sa¤lanmas›, e¤itimlerin belirlenmesi de önemli. Özellikle e¤itime önem verilmesi, sadece iç pazara yönelik ürünler yerine daha nifl ve küresel çapta ürünler planlanmas›, üretilmesi, temel politikalar›n belirlendi¤i uluslararas› guruplara kat›l›m›n›n art›r›lmas› ve bunlarla paralel olarak ülke stratejik planlar›n›n gelifltirilmesi flart. Bu konular›n akademik düzeyden KOB‹’ler düzeyine tafl›nmas› laz›m. Bilindi¤i üzere

Avrupa’da bir kaç büyük flirketin liderli¤inde geliflen pazarlar, birçok KOB‹’nin önünü aç›yor, bu onlar›n da teknolojik aç›dan sürekli güncel kalmalar›n› sa¤l›yor. Türkiye’deki telekomünikasyon sektöründe geliflmifl ülkelere nazaran rekabet daha m› az? Türk Telekom’un özellefltirilme zamanlamas› ve kimler taraf›ndan iflletilmesi konusuna girmeden ekonominin ifllemesi aç›s›ndan bak›l›rsa, devlet tekelinden ç›kar›lm›fl bir elektronik haberleflme iflleticisi ve dolay›s›yla sektörün rekabete aç›lmas› sektör ve kullan›c›lara aktar›lacak hizmet ve kalite aç›s›ndan olumlu bir geliflme. Mobil alanda yap›lan numara tafl›n›rl›¤› sa¤l›kl› bir pazar aç›s›ndan oldukça önemli bir ilerleme. May›s 2009 itibar›yla da sabit hatlarda numara tafl›nabilirli¤inin getirilmesi planlan›yor. GSM operatörlerinin abonelik ve kullan›m ücretleri ile ilgili fiyat ve servis karfl›laflt›rmas› yapan servislerin kurulmas› da sektöre ve kullan›c›lara ayr›ca bir de¤er katacakt›r diye düflünüyorum. Avrupa ile Türkiye’yi bu bafll›k alt›nda incelerseniz neler söyleyebilirsiniz? Avrupa’da ve hatta Güney Do¤u Avrupa ülkeleri (Bulgaristan, Romanya, H›rvatistan, Yunanistan) ile karfl›laflt›rd›¤›m›zda genifl bant eriflimi konusunda gerilerdeyiz. Bunun nedenlerinden biri internet kullan›m›n›n büyük flehirler d›fl›nda pek yayg›n olmamas›. Hatta telefon hizmeti olmayan k›rsal bölgeler bile var. K›sa ad› “Universal Service Direktive” yani “Evrensel Hizmet Direktifi” olan AB mevzuatlar›ndan birisi de minimum elektronik haberleflme hizmetlerinin, tüm ülke sath›nda ve her vatandafl›n ulaflabilece¤i kolayl›kta sa¤lanmas› flart›. Mevzuat iflleticilere, konuflma ve iflitme engelliler de dahil olmak üzere, polis, ambulans, itfaiye gibi servislere ülkenin her taraf›ndan ulafl›m sa¤lama ve hizmet sunma gereklili¤i getiriyor. Henüz ülkemizde Türk Telekom’un sorumlulu¤u alt›nda olan bu konu bir sonuca ulaflt›r›lamad›. Yasalarda de¤ifliklikler yap›lmas› ve yeni ihaleler aç›lmas› söz konusu. Hazine taraf›ndan Ulaflt›rma Bakanl›¤›’na bu hizmet ad› alt›nda fonlar toplan›yor ama bu hizmeti sa¤layanlara henüz fonlar aktar›lam›yor.

‹statistikler konusuna gelince de, TÜ‹K’in elektronik iletiflim üzerine toplad›¤› istatistikler oldukça faydal› ve detayl› oldu¤u halde bilgi toplumu istatistikleri olan edevlet, e-ö¤renim, e-sa¤l›k, on-line al›flverifl (e-commerce) ve B‹T yeteneklerinin tedarik ve talebi hakk›ndaki istatistikler henüz yeterli olarak toplanam›yor. Ayr›ca ülkemizde bilgisayar ve internet kullan›c›lar›n›n oran› AB–27 ülkeleriyle oldukça büyük farkl›l›klar gösteriyor. AB–27 ülkelerinde bu oran erkekler için yüzde 66, kad›nlar için yüzde 60 iken, ülkemizde yüzde 38 ve yüzde 21’dir. Ayr›ca erkek ve kad›n nüfus aras›nda da bilgisayar ve internet kullan›m› aç›s›ndan yüzde 17 gibi bir fark bulunuyor. Tabii ki, 27 AB üye devleti aras›nda AB mevzuat›na tamam›yla uymayan üye devletler de var. Hatta bunlar›n içinde ilk üye olan 12 devletten de birkaç› bulunuyor. Ama nerede oldu¤unun ve arzulanan hedefe uzakl›¤›n belirlenmesi aç›s›ndan bu tip çal›flmalar önem tafl›yor.

Türkiye’nin gelifltirmesi gereken alanlar› hangileri? Katma de¤eri yüksek hizmetler olarak, edevlet, e-sa¤l›k, e-ö¤renim, e-ticaret, e-

Katma de¤eri yüksek hizmetler olarak, e-devlet, e-sa¤l›k, e-ö¤renim, e-ticaret, e-çevre, e¤lence sektörüne yönelik hizmet ve uygulamalar, içerik gelifltirme potansiyel geliflme alanlar› olarak s›ralanabilir. Küreselleflmede ve bilgi toplumuna dayal› ekonomide Türkiye’nin konumunun güçlü olmas› gerekiyor.

‹letiflim vergileri bilgi toplumu için bir engel mi? Türkiye’de telekomünikasyon hizmetlerindeki vergiler oldukça yüksek. Mobil ve sabit telekomünikasyon hizmetlerindeki vergi oranlar›n›n farkl› olmas› ise haks›z rekabete neden oluyor. ‹letiflimin lüks de¤il, temel ihtiyaç olarak göz önüne al›nmas› ve Bilgi Toplumu vizyonu çerçevesinde vergi politikas›n›n yenilenmesi ve uygulanan vergi oranlar›n düflürülmesi sektörün büyümesi aç›s›ndan önemlidir. “GSM Association” taraf›ndan kapsaml› olarak haz›rlanan Vergi ve Say›sal Uçurum raporunda al›nan; en yüksek vergi oran› ile Türkiye’nin aç›k ara önde oldu¤u uluslararas› 50 ülke ile yap›lan çal›flmalarda görülüyor.

çevre, e-e¤lence sektörüne yönelik hizmet ve uygulamalar, içerik gelifltirme potansiyel geliflme alanlar› olarak s›ralanabilir. Küreselleflmede ve Bilgi Toplumuna dayal› ekonomide Türkiye’nin konumunun güçlü olmas› gerekiyor. Yasama, düzenleme ve regülâsyonlar›n h›zla hay a ta geçirilmesi, vergi avantajlar› sunarak yerli ve yabanc› sermayenin cezp edilmesi sektörün amaçlar› aras›nda olmal›. Ayr›ca de¤iflen ve geliflen ihtiyaçlara göre plan ve uygulamalar›n daha fazla gezginlik ve genifl bant ihtiyac› göz önüne al›narak revize edilmesi, güncel tutulmas›, hedefler ile ilgili ölçümlerin periyodik olarak yap›lmas› ve kamu ile paylafl›lmas› gerekiyor. ■

makale / Müberra Güngör* - Ayhan Tözer**

Bilgi toplumuna geçiflte genifl bant interTürkiye’de genifl bant abone say›s› 2008 y›l› sonu itibariyle yaklafl›k 6 milyona ulaflt›. 2008 y›l›nda ulafl›lan bu rakam 2002’de yaklafl›k 3 bin civar›nda olan abone say›s›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda son alt› y›lda önemli bir ilerleme kaydedildi¤i söylenebilir. Her ülke genifl bant eriflimini yayg›nlaflt›rmak ve kullan›m oranlar›n› yükseltmek için çeflitli politikalar uyguluyor. Ancak bilgi toplumuna geçifl sürecinde genifl bant internet hizmetlerinin getirdi¤i tüm faydalara karfl›n, söz konusu

enifl bant internet eriflimi ülkelere e¤itim ve sa¤l›k kalitesinin artmas›, daha etkin kamu yönetimi, yeni sektörlerin oluflmas› sonucu istihdam›n artmas› gibi pek çok hususta fayda sa¤l›yor. Söz konusu fayda ve olanaklar hem hane halk›n› hem de di¤er kurumlar› (kamu ve özel) kaps›yor. Hane kullan›c›lar› baz›nda farkl› e¤itim olanaklar›na eriflim sa¤lanmas›, sosyal ve kültürel (e¤lence) hizmetlerinin daha kolay ve kaliteli bir flekilde kullan›lmas› (internet TV gibi) ve çal›flma grubu (peer networking) gibi oluflumlarla bilgi paylafl›m›n›n daha etkin bir flekilde sa¤lanmas›, bu düzeydeki faydalar›n baz›lar›n› oluflturuyor. Di¤er taraftan genifl bant eriflim, kurumsal bazda yeni ifl yapma yöntem ve modelleriyle (B2B gibi) verimlili¤i art›r›yor. Artan internet h›zlar› ve kullan›m›; flirket lokasyonlar›, lojistik ifllemleri gibi pek çok hususta 20. yüzy›lda ulafl›m alan›nda kaydedilen geliflmelerin getirdi¤i yeniliklere benzer sonuçlar getiriyor. Tüm bu nedenlerden ötürü her ülke genifl bant eriflimini yayg›nlaflt›rmak ve kullan›m (penetrasyon) oranlar›n› yükseltmek için çeflitli politikalar uyguluyor ve bu süreci destekliyor. Ancak bilgi toplumuna geçifl sürecinde genifl bant internet hizmetlerinin getirdi¤i tüm faydalara karfl›n, söz konusu hizmetlere iliflkin baz› problemler de (maliyet gibi) bulunuyor. Bu yaz›m›zda söz konusu fayda ve olanaklar›n yan› s›ra, genifl bant internet hizmetlerine iliflkin problemleri de farkl› aç›lardan ele almaya çal›flt›k ve ülkemizdeki durumu genel hatlar›yla de¤erlendirdik. Genifl bant ne kadar gerekli? Amerika Birleflik Devletleri (ABD) Federal Haberleflme Komisyonu (FCC) taraf›ndan 2002’de yap›lan aç›klamada, telekomünikasyon teknolojisinde yaflanan geliflmeler sonucunda çal›flma, e¤lenme, ö¤renme gibi pek çok boyutta yaflam fleklimizin de¤iflti¤i ve genifl band›n yayg›nlaflmas›yla bu sürecin daha da h›zlanarak devam etti¤i ifade

edildi. Bu kapsamda genifl bant hizmetlere eriflebilenlerin her bak›mdan di¤erlerine göre rekabet avantaj› sa¤layaca¤› ve 21. yüzy›lda ABD’de yaflanan de¤iflim sürecinin temel tafl›n›n söz konusu teknoloji oldu¤u vurgusu yap›ld›. Ancak, bu noktada genifl band›n faydalar›na geçmeden de¤inilmesinde fayda görülen baz› noktalar var. Öncelikle, genifl bant üzerinden sunulan uygulamalarla bunlar›n özelliklerini ay›rmakta fayda görüyoruz. Örne¤in uygulamalar kapsam›nda internet üzerinden konuflma (VoIP), video hizmetleri (video on demand) gösterilebilirken, özellikler baz›nda ise kullan›m h›z›, kalitesi ve kapasitesi gibi unsurlar yer al›yor. Özellikle genifl band›n sa¤lad›¤› h›z, kapasite ve artan kalite daha önce yeteri kadar faydalan›lamayan e-ticaret, e-ö¤renme (e¤itim), e-sa¤l›k, e-hükümet ve uzaktan çal›flma (tele working) olanaklar›n› art›r›yor. Di¤er taraftan bu uygulamalar›n getirdi¤i çeflitli maliyetlerin de incelenmesi, net faydan›n oluflup oluflmad›¤›n›n görülmesi aç›s›ndan bir gereklilik. Örne¤in uzaktan çal›flma uygulamas›nda, çal›flan›n yaln›zlaflmas› ve daha k›s›tl› bir flekilde örtük (yaz›l› olmayan) bilginin aktar›m› gibi problemler; e-oyun (flans oyunlar›) gibi uygulamalarda ise istenmeyen ölçüde finansal sorunlar›n yaflanabilece¤inin söz konusu maliyet hesaplamalar›nda göz önüne al›nmas› gerekiyor. Burada karfl›m›za ç›kan di¤er bir konu ise yeni uygulamalarda kazananlar›n yan› s›ra kaybedenlerin de olabilece¤i olgusudur. Yine uzaktan çal›flma örne¤ine dönülecek olursa örtük bilgi aktar›m›n›n k›s›tlanmas› (özellikle yaparak ö¤renme ve karfl›l›kl› etkileflimin gerekti¤i ifl süreçlerinde) uzun dönemde inovasyon sürecini olumsuz etkileyebilebilir. Ayn› flekilde yeni uygulamalar›n medya kaynaklar›nda tekelleflme yarat›p yaratmayaca¤› (ya da bu süreci destekleyip desteklemeyece¤i) da önemli bir husus olarak karfl›m›za ç›k›yor. Bu kapsamda genifl bant uygulamalar›n›n yayg›n* Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu Daire Baflkan›

** Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu Biliflim Uzman›

laflt›r›lmas› sürecinde söz konusu sosyal olgular›n (çok seslili¤in korunmas› gibi) da göz önüne al›nmas› önem tafl›yor. Son olarak, yukar›da belirtilenlerle s›n›rl› olmayan uygulamalar›n baz›lar›n›n daha az h›z, kapasite ve kalite sa¤layan dar bant eriflimle de sa¤lanabildi¤i durumlarda, k›sa dönemde genifl bant yat›r›m›na –en az›ndan bu noktalarda- ihtiyaç olup olmad›¤›n›n da de¤erlendirmeye al›nmas› gerekiyor. Fayda ve problemler Yukar›da da de¤indi¤imiz gibi, genifl bant eriflimin fayda ve maliyetlerinin ölçülmesinin karmafl›k bir süreç olmas› nedeniyle, ülke politikalar› -uzun dönemde edinilecek faydan›n maliyetlerden çok olaca¤› kabulüyle- daha çok bu hizmetin kullan›m oran›n›n art›r›lmas› üzerinde yo¤unlafl›yor. ‹çerik sa¤lama, söz konusu uygulamalardan zarar görebilecek (baz› ifl olanaklar›n›n ortadan kalkmas› gibi) toplum kesimleri için sosyal politikalar gelifltirilmesi gibi konular ikinci planda kal›yor. Biz konunun boyutunu göz önüne al›narak sadece e¤itim, sa¤l›k, sosyal amaçl› kullan›m (sosyal iliflkiler ve yönetiflim) ve istihdam aç›s›ndan genifl bant hizmetlerinin etkilerini de¤erlendirmeye çal›flaca¤›z. Ancak bu noktalar›n da her birinin ayr› birer çal›flmaya konu olacak kadar genifl bir alan› kapsamas› nedeniyle, buradaki de¤erlendirmelerin de s›n›rl› kalaca¤› unutulmamal›d›r. Genifl bant ve e¤itim Dar bant eriflim, gerçek zamanl› olmayan ve efl zamanl› (canl› yay›nda) olarak ö¤retmenle ö¤rencinin etkileflimini gerektirmeyen uygulamalar için yeterli oluyor. (Bauer et. al., 2002). Genifl bant eriflimin ise bunun tersi durumlarda, özellikle ö¤reten ve ö¤renen aras›nda karfl›l›kl› etkileflimin gerekli oldu¤u (düflünülen) durumlarda önem kazan›yor. Ancak okul, kütüphane gibi birden çok ö¤rencinin (veya kullan›c›n›n) ayn› zamanda interneti kullanmas› da genifl bant eriflimi gerekli k›l›yor. Aksi durumlarda istenilen veriye çok yavafl ulaflma ya da hiç ulaflamama (congestion) gibi problemler yaflanabiliyor. Bu çerçevede gerçek zamanl› olmayan kullan›m flekillerinde bireysel kullan›m (hane halk›) için dar bant yeterli olabilirken, toplu kullan›m yerlerinde genifl bant eriflimin gerekli oldu¤u düflünülüyor. ‹nternet üzerinden e¤itimin etkisi aç›s›ndan önem tafl›yan konu, buradan sunulan hizmete h›zl› eriflimin yan› s›ra eriflilen materyalin kaliteli olmas›d›r ki, bu da genifl bant politikalar›n›n içerik boyutunu da ele almas› gere¤ini ortaya koyuyor. Konuyla ilgili yap›lan çal›flmalarda her geçen gün gelifl-

me kaydedilmekle birlikte halen internet üzerinden e¤itimin, yüz yüze e¤itimin yan›nda ikincil ve yard›mc› bir yöntem olarak görüldü¤ünü ortaya koyuyor. Örne¤in, Kiernan (2002) bu konuda ö¤rencilerin internet kullanmay› ancak klasik anlamda s›n›fta yap›lan derslerin yan›nda yard›mc› bir e¤itim arac› olarak de¤erlendirdiklerini ifade ediyor. Schacter (1999) ise bilgisayar destekli e¤itimin s›n›f büyüklü¤ünü azaltma, e¤itim zaman›n› art›rma gibi di¤er yöntemlere nazaran daha maliyet etkin bir metot oldu¤unu savunuyor. Di¤er taraftan baz› araflt›rmalarda bilgisayar destekli ve genifl bant eriflim olanaklar›yla donat›lm›fl okullar›n baflar› oranlar› de¤erlendirilmifltir. Bu çal›flmalardan birinde (NOIE, 2002) Avustralya’da seçilmifl baz› okullara genifl bant eriflimi sa¤lamak için bafllat›lan ve ilk yat›r›m maliyeti 3.5 milyon ABD Dolar› ($) olan (di¤er y›ll›k maliyet 350 bin $) projenin ö¤renci performans›n› art›rd›¤› ortaya konmufltur. Ancak söz konusu performans yükseliflinin hangi oranda genifl bant eriflimle B‹T (bilgi ve iletiflim teknolojileri) kullan›m›ndan kaynakland›¤› konusunda, di¤er faktörlerin de varl›¤› nedeniyle (ö¤reticinin e¤itimi, yeni e¤itim yöntemleri gibi) net bir de¤erlendirme yap›lamam›flt›r. Burada, kanaatimizce yeni teknolojilerin kullan›m› genifl bant eriflim olanaklar›yla birlikte yeni bir yap›lanmay› mümkün k›l›yor ve oluflan sinerjiyle birlikte, bu süreçte okul performans›n›n artmas› bekleniyor. Ancak, internet ve B‹T kullan›m›n›n yan› s›ra özellikle problem çözümünde etkileflimli yaklafl›m gibi hususlarda yüz yüze e¤itimin öneminin devam edece¤i düflünülüyor. Bu aç›dan yeni teknolojiler ve genifl bant eriflimin mümkün oldu¤u sürece s›n›f içi e¤itimi destekleyici bir flekilde kullan›lmas›n›n fayda sa¤layaca¤› kabul görüyor. Genifl bant ve sa¤l›k Genifl bant eriflimle birlikte tele-radyoloji, tele-dermatoloji gibi çok çeflitli tele-sa¤l›k uygulamalar›n›n internet üzerinden sa¤lanmas› mümkün oluyor. Bu nedenle internet üzerinden söz konusu hizmetleri verecek sa¤l›k kurumlar›n›n genifl bant internet teknolojisine sahip olmalar› gerekiyor. Ayr›ca tele-sa¤l›k uygulamalar› d›fl›nda hane halk›n›n sa¤l›k hizmetlerini sunan siteleri kullanabilmesi aç›s›ndan da genifl bant eriflime ihtiyaç duyuluyor. Öncelikle sa¤l›k konusunda bilgi edinmek isteyenler bu tip sitelerden faydalanabiliyor. Ancak burada önem tafl›yan husus baz› sitelerin yan›lt›c› veya eksik bilgi sa¤layabilece¤i gerçe¤i. Bu kategorideki hizmetlerin baz›lar› dar bant eriflim kanal›yla da kullan›labiliyor. Öte yandan daha çok ulafl›lmas› güç co¤rafi bölgelerde yaflayanlar için te-

makale le-sa¤l›k hizmetlerinin kullan›lmas› uygun görülse de, buralardaki altyap›n›n yetersizli¤i, uygulanabilirli¤i büyük ölçüde k›s›tl›yor. Genifl band›n mümkün k›ld›¤› etkileflimli uygulamalar, video ve ses yükleme/indirme kapasitesi sa¤l›k alan›nda çal›flanlar›n mesleki e¤itimlerine katk›da bulunabilecek olanaklar› sunuyor. Sa¤l›k alan›ndaki bu katk›lara ve potansiyel geliflme kapasitesine ra¤men, gittikçe artan oranda internet kullan›m›n›n getirdi¤i sa¤l›k problemlerini de unutmamak gerekiyor. ‹nternet kullan›m›n›n özelikle daha çok yayg›n oldu¤u genç nüfus aras›nda, söz konusu afl›r› kullan›mdan (flans oyunlar›na ba¤›ml›l›k) kaynaklanan obezite ve toplumdan soyutlanma gibi çeflitli psikolojik rahats›zl›klar gözlemleniyor. Örne¤in, genifl bant penetrasyon oran›nda ilk s›ralarda bulunan Kore’de bu soruna karfl› problemli genç kullan›c›lar›n rehabilitasyonunu içeren çeflitli sosyal politikalar gelifltiriliyor. (Kelly,et.al., 2003). Genifl bant ve yönetiflim Sohbet ve arkadafll›k siteleri gibi internetin sosyal iliflki kurma boyutunda kullan›lmas› aç›s›ndan genifl bant ve dar bant internet eriflimi aras›nda önemli bir fark bulunmuyor. Burada genifl bant daha çok efl zamanl› ve video uygulamalar›n› içeren sitelerin kullan›m› aç›s›ndan fayda sa¤l›yor. ‹nternet kullan›m›n›n sosyal aç›dan etkisini inceleyen araflt›rmalarda ise geleneksel anlamda sosyal kiflilerin (arkadafll›k iliflkisi aç›s›ndan) bu ortamda da daha kolay etkileflim sa¤lad›klar› tespit edildi (Kraut ve Kiesler, 2003). Öte yandan, internet eriflimi (özellikle genifl bant) bilgi paylafl›m›n› amaçlayan gruplar› beraberinde getirdi ve bu sayede hemen her alanda kullan›c›lar›n farkl› tecrübelerden yararlanma olanaklar› geliflti. Ancak bu tip gruplarda artan oranda müzik, film gibi fikir ve sanat eserlerinin telif hakk› gözetilmeksizin paylafl›ma aç›lmas› gibi uygulamalar hukuksal sorunlar› beraberinde getiriyor. Bu tip kullan›mlar dar kapsamdaki gruplar için çok önemli bir sorun olarak görülmemekle birlikte, ticari amaç tafl›yan ve mp3 gibi uygulamalar›n indirilebildi¤i internet siteleri (Napster örne¤inde oldu¤u gibi) ile eser sahipleri aras›nda çeflitli ihtilaflar yaflanabiliyor. Di¤er taraftan genifl bant eriflimin esas önemi birey ve devlet iliflkilerinde kendini gösteriyor. Genifl band›n yayg›nlaflmas›yla tüm OECD ülkelerinde iyi yönetiflim (good governance) kavram›n›n uygulanabilirli¤i artm›fl, bireylerin daha etkin bir flekilde kamu hizmetlerinden yararlanmalar› sa¤lanm›fl. Bu süreç altyap›n›n gelifltirilmesiyle k›rsal kesimi de kapsayacak flekilde geniflletiliyor. Konuya ülkemiz aç›s›ndan bak›ld›¤›nda da Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Plan›nda yer alan vatan-

dafl odakl› hizmet dönüflümü ve bilgi ve iletiflim teknolojileriyle desteklenen kamu yönetimi reformu temelinde bireylere daha etkin ve eriflilebilir flekilde hizmet verilmesinin sa¤lanmas› aç›s›ndan genifl bant eriflim olanaklar›n›n art›r›lmas› önem tafl›yor. Nitekim söz konusu eylem plan›nda toplumun her kesimine yüksek kalitede ve ucuz genifl bant eriflimi olana¤› sa¤lanmas› hususuna vurgu yap›l›yor. Bu çerçevede sa¤l›k, e¤itim ve kültür hizmetleri, adalet ve emniyet hizmetleri ve sosyal güvenlik yard›m hizmetlerinin genifl bant eriflim teknolojisiyle verilmesinin kullan›m etkinli¤ini art›raca¤› bekleniyor. Planda söz konusu hizmetlerin genifl bant kanal›yla verilmesi için izlenecek yöntemler aras›nda ise ortak yeni nesil telekomünikasyon altyap›lar›n›n teflviki ve toplulaflt›r›lm›fl kamu genifl bant al›m› gibi hususlara yer verilmifl. Özellikle k›rsal kesim ve buradaki kamu kurum ve kurulufllar› için önem arz eden bu altyap›n›n kurulmas›yla, söz konusu bölgelerde yaflayan bireyler aç›s›ndan da bu hizmetlerin daha etkin bir flekilde kullanabilme olanaklar› sunulmufl oluyor. Bu tedbirlerin di¤er bir aya¤›n› da, gerekli içeri¤in oluflturulmas›yla birlikte bilgisayar okuryazarl›¤›na iliflkin yayg›n e¤itim programlar›n›n verilmesi oluflturuyor . Genifl bant, iktisadi büyüme ve istihdam ‹nternet (ve bu kapsamda genifl bant), yukar›da belirtilen kategorilerde oldu¤u gibi, iktisadi büyüme ve istihdam üzerinde de çeflitli etkiler do¤uruyor. Önemli olan konu, yeni ifl kollar›n›n oluflmas›yla istihdam art›fl›n›n sa¤lanmas› bunun yan› s›ra di¤er sektörlerde B‹T ve genifl bant kullan›m›yla, k›sa vadede istihdam seviyesinde düflme yaflansa da makroekonomik seviyede ülke verimlili¤inin artmas›. Genifl bant eriflim oran›nda ilk s›rada yer alan Kore’de, sadece B‹T sektöründe yaklafl›k 300 bin kiflilik art› bir istihdam oluflturulmufl ve bu sektör ekonominin di¤er sektörlerine göre üç kat daha fazla bir büyüme trendi göstermifltir (Kelly et.al., 2003). Ayr›ca B‹T sektörünün di¤er sektörler aç›s›ndan altyap› yat›r›m› niteli¤inde olmas› nedeniyle dolayl› katk›lar›n›n da hesaba kat›lmas›, söz konusu faydalar›n daha da yüksek oldu¤unu gösterecek. Uzmanlara göre Kore’deki bu baflar›ya, Ulusal Enformasyon Çerçevesi stratejisinin etkin bir flekilde uygulanmas› sonucunda ulafl›ld›. Söz konusu çerçeve plan kapsam›nda son kullan›c›ya hizmet verilen perakende seviyede piyasa serbestlefltirilmifl ve arz yönünde özellikle altyap› (genifl bant omurgas› ve ilgili ekipman) k›sm›nda kamu müdahaleleri (politikalar›) ve talep yönünde de toplu kamu al›mlar›, e¤iticilerin bu konuda yetifltirilmesi, de¤iflik toplum kesimlerine B‹T e¤itimi verilmesi (örne¤in, askerlik görevi s›ras›nda) gibi po-

litikalar etkin bir flekilde uygulanm›fl. ABD’de yap›lan araflt›rmalar da B‹T sektörünün özellikle 1990’lar›n ikinci yar›s›ndaki ekonomik büyümenin önemli bir itici gücü haline geldi¤i saptamas› yap›l›yor (Oliner ve Sichel, 2000). Bunlara ek olarak belirli bir bölge ya da flehri kapsayan genifl bant altyap›s›n›n kurulmas› ve hizmete aç›lmas›n›n ekonomiye getirdi¤i katk›lar› inceleyen pek çok çal›flma bulunuyor. Söz konusu çal›flmalarda genifl bant internet hizmetlerinin verildi¤i altyap›lar›n yurt içi gayri safi milli hâs›laya ve verimlili¤e katk›s›yla birlikte firma faaliyetlerindeki etkinlik kazan›m› gibi hususlar irdeleniyor. Söz konusu iktisadi büyümenin istihdam üzerindeki etkisi de ayr› bir çal›flma konusunu oluflturuyor. Daha önce de de¤indi¤imiz gibi yeni oluflan sektörler d›fl›nda B‹T kullan›m› daha çok verimlili¤i art›rmak yani istihdam› azaltmak amaçl› yap›l›yor. Burada artan verimlilik oranlar›n›n uzun vadede ekonominin tümü üzerinde olumlu etki (artan verimlilikle ölçek ekonomileri, daha kaliteli ve ucuz ürünler) sa¤lamas› bekleniyor. Firma seviyesinde B‹T ve genifl bant eriflim teknolojisi kullan›m›n›n sa¤lad›¤› maliyet etkinlikleri önemli kazan›mlar getiriyor. Genifl bant teknolojisini kullanan firmalara bak›ld›¤›nda bunlar›n daha çok büyük ölçekli iflletmeciler (daha çok B2B kapsam›nda) oldu¤u görülüyor. Küçük ve orta ölçekli iflletmeciler aç›s›ndan gerekli altyap›n›n kurulmas› gibi maliyetler, bu firmalar› söz konusu teknolojiyi edinme konusunda olumsuz yönde etkiliyor. Bu noktada kamu destekli genifl bant altyap›s› kurulmas› ve finansal destek politikalar›, gerekli altyap›n›n kullan›lmas›n›n art›r›lmas› aç›s›ndan önem tafl›yor. Varian ve Litan’›n (2002) yapt›¤› çal›flmaya göre internet ifl çözümleri (ilgili dönem zarf›nda) ABD’de yaklafl›k 155 milyar $, ‹ngiltere, Fransa ve Almanya’da yaklafl›k 8.3 milyar $’l›k maliyet kazan›m› sa¤lad›. Ayn› zamanda söz konusu AB ülkelerinde çal›flma kapsam›ndaki firmalar›n toplamda 79 milyar $’l›k bir gelir art›fl› kaydetti¤i görüldü. Genifl bant teknolojisinin kullan›lmas› organizasyon yap›s› ve kültürüyle ilgili de¤iflimi de beraberinde getiriyor ve bu de¤iflimler dolayl› olarak maliyet kazan›mlar›na art›r›c› bir etki sa¤l›yor. Örne¤in, Liu’ya (2002) göre Singapur’da video konferans üzerinden yap›lan toplant›larla ilgili hukuki düzenleme sonucu yaklafl›k 6 milyar $’l›k bir maliyet indirimi sa¤land›. Di¤er taraftan firma baz›nda internet kullan›m›n›n getirdi¤i birtak›m ayr› maliyetler de bulunuyor. Avrupa Birli¤i Komisyonu’nun yapt›¤› tahminlere göre istenmeyen ticari e-postalar›n (spam) kullan›c›lara yaklafl›k 10 milyar Euro maliyet getirdi¤i he-

saplan›yor. Ayr›ca çal›flanlar›n internet üzerindeki aktivitelerin kontrolü de firmalar aç›s›ndan ayr› maliyet kalemlerinin oluflmas›na sebep oluyor. Bu noktada kullan›c›n›n özel haklar› ve mahremiyet gibi konular›n da çeflitli hukuki problemlere dönüflmesi nedeniyle, bu süreci daha maliyetli ve sorunlu bir hale getiriyor. Türkiye’de genifl bant Türkiye’de genifl bant abone say›s› 2008 y›l› sonu itibariyle yaklafl›k 6 milyona ulaflt›. Bu rakam abone say›s›na göre yüzde 8.4 penetrasyon oran›na tekabül ediyor. Türkiye’de ortalama hane halk› büyüklü¤ünün 4.4 oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda hane halk›na göre kullan›m yayg›nl›¤› yaklafl›k yüzde 37 oran›nda gerçekleflti. 2008’de ulafl›lan bu rakam 2002’deki yaklafl›k 3 bin civar›nda olan abone say›s›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda son alt› y›lda önemli bir ilerleme kaydedildi¤i söylenebilir. Ülkemizde de di¤er ülkelerde oldu¤u gibi yukar›da s›ralanan genifl band›n yukar›da s›ralanan faydalar› göz önüne al›narak bir devlet politikas› ve ülke stratejisi olarak bilgi toplumuna dönüflümün önemi ortaya konuldu ve bu ba¤lamda genifl band› gelifltirme yönünde ad›mlar at›lmaya baflland›. ‹lk olarak bilgi toplumuna dönüflüm stratejisi kabul edildi ve hedefler belirlendi. Belirlenen stratejik yön do¤rultusunda, bilgi ve iletiflim teknolojileri kullan›m›n›n bireylerin gündelik hayatlar›n›n bir parças› haline getirilmesi, etkin kullan›m›n sa¤lanarak ekonomik ve sosyal faydan›n art›r›lmas› ve 2010 y›l›nda internet kullan›m oran›n›n yüzde 50’nin üzerine ç›kar›lmas› hedeflendi. Öncelikli olarak ö¤renci, çal›flan ve iflsizlerin bilgi ve iletiflim teknolojileri kullan›m yetkinliklerini art›rmak ve beraberinde arz yönlü politikalar ile e-devlet, ee¤itim, e-sa¤l›k, e-bankac›l›k, e-al›flverifl gibi hizmetlerinin kullan›m›n art›r›lmas› öngörüldü. Bu kapsamda, bireylerin bilgi ve iletiflim teknolojilerine erifliminin art›r›lmas›na yönelik eylemler tasarlanarak, bilgisayar sahipli¤i ve genifl bant internet eriflim maliyetinin makul seviyelere çekilmesi için gerekli tedbirlerin al›nmas› ve hanelerde bilgisayar sahipli¤i ve internete eriflim oranlar›n›n art›r›lmas› hedefleniyor. Kamu internet eriflim merkezleri oluflturularak, çeflitli nedenlerle hanelerinde bu teknolojilere sahip olamayan bireylere internet eriflim olana¤› sa¤lanmas› planlan›yor. Bireylerin bu teknolojileri kullanmalar›na önemli bir engel teflkil eden güvenlik endiflesinin giderilmesi ve güvenli bir internet ortam›n›n yarat›lmas› için gerekli tedbirler al›narak kullan›m›n art›r›lmas› yönünde motivasyon sa¤lanacak (DPT, Bilgi Toplumu Stratejisi). Ulaflt›rma Bakanl›¤› ise stratejik plan›nda, plan döneminde genifl bant internet abone say›s›n› 11 milyonun üstüne ç›karmay› hedefli-

makale yor. Evrensel Hizmet Kanunu kapsam›nda, sosyal sorumluluk bilinci ile tüm okullara genifl bant internet hizmeti sunmak ve biliflim alan›nda, yerleflimin yo¤un oldu¤u flehir merkezleri ile k›rsal kesim aras›ndaki eriflim farkl›l›¤› ortadan kald›r›lmak isteniyor. Bu strateji ve politikalar kapsam›nda bafllat›lan her okula internet projesi Türkiye’de genifl band›n yayg›nlaflt›r›lmas› için at›lan ad›mlardan biri. Proje 2003 y›l› sonunda bafllad›, 2004 y›l› Ekim ay›na kadar 20 bin okul/kuruma, 2007 y›l› sonuna kadar yaklafl›k 29 bin okul/kuruma ADSL internet eriflimi sa¤land›. 2008 y›l› sonu itibariyle ise 33 bin 18 okula genifl bant ADSL eriflimi, 4 bin 879 okula uydu internet eriflimi sa¤land›. Bu flekilde lise ve dengi okul ö¤rencilerinin yüzde 100’ü, ilkö¤retim ö¤rencilerinin yüzde 94’ü ile yaklafl›k 12 milyon ö¤renci internet eriflimine ba¤lanm›fl bulunuyor. (Milli E¤itim Bakanl›¤›, ‹nternete Eriflim Projesi) Düzenleme alan›nda da genifl band›n yayg›nlaflt›r›lmas›na yönelik ad›mlar at›l›yor. Bu kapsamda toptan genifl bant eriflim hizmetlerinin düzenlenerek piyasada rekabetin art›r›lmas› çal›flmalar› yap›l›yor. Söz konusu düzenlemeler aras›nda yeniden sat›fl, veri ak›fl eriflimi, paylafl›ml› eriflim ve yerel a¤›n tam paylafl›ma aç›lmas› önemli. Yat›r›m merdiveni kavram› kapsam›nda yukar›daki s›raya göre alternatif iflletmecilerin yat›r›m miktar› art›yor. Yat›r›m miktar›na göre perakende fiyatla bu eriflim flekillerinin fiyatlar› aras›ndaki marj da yükseliyor. Alternatif iflletmecilerin pazarda bu eriflim modellerinin hepsiyle ifl yapabilir olmas› genifl bant hizmetlerinin geliflmesi için büyük önem tafl›yor. Nitekim genifl bant hizmetlerinin geliflmifl oldu¤u ülkelerde yeniden sat›fl, veri ak›fl eriflimi ve yerel a¤›n paylafl›ma aç›lmas› modellerinin hepsinin bir arada etkin bir flekilde uyguland›¤› görülüyor. Genifl bant hizmetlerinin gelifltirilmesi için yat›r›m yap›lmas› gerekiyor, bu nedenle yat›r›m miktar›n›n ve hizmet çeflitlili¤inin yüksek oranda oldu¤u yerel a¤›n paylafl›ma aç›lmas› uygulamalar› geliflmifl ülkeler taraf›ndan teflvik ediliyor. Toptan genifl bant eriflim hizmetleri Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu (BTK) taraf›ndan düzenle-

niyor ve tüm toptan ürünlere iliflkin referans eriflim teklifleri bulunuyor, BTK internet sitesinde yay›mlan›yor. Yat›r›m merdiveninde daha geliflmifl uygulamalar olan veri ak›fl eriflimi modelinde özellikle 2008’de önemli bir ilerleme kaydedilmifl olup, ayr›flt›r›lm›fl eriflim yöntemi ise geliflme aflamas›nda olan bir uygulama. Aral›k 2008 itibariyle veri ak›fl eriflimi yöntemiyle hizmet alan abone say›s› 5 milyon 709 bin 331’e (14 Aral›k 2008 itibariyle aboneler yeniden sat›fl yönteminden veri ak›fl eriflimi yöntemine aktar›ld›.) ve ayr›flt›r›lm›fl eriflim yöntemiyle hizmet alan abone say›s› ise 5 bin 66’ya ulaflt›. Ancak toptan seviyede ürün çeflitlili¤i olmakla birlikte henüz alternatif iflletmeci paylar› AB ülkeleriyle karfl›laflt›rabilir seviyelere gelemedi. Alternatif iflletmecilerin genifl bant pazar›ndan ald›klar› pay y›ldan y›lda artmakla birlikte henüz yüzde 6’n›n üzerine ç›kamad›. AB’de alternatif iflletmecilerin ald›klar› pay ortalama yüzde 54 seviyesindedir. Yerel a¤›n paylafl›ma aç›lmas› uygulamalar›n›n yayg›nlaflmas› ve alternatif iflletmecilerin pazar paylar›n›n artmas›yla genifl bant hizmetlerin yayg›nlaflaca¤›, hizmet çeflitlili¤inin artaca¤› ve ücretlerin düflece¤i bekleniyor. Son olarak internet eriflimi üzerinden al›nan özel iletiflim vergisinin yüzde 15’den yüzde 5’e düflürülmesi ile bu sektörde tüketiciye yans›yacak tarifelerin tüketici lehine de¤iflece¤i ve genifl bant hizmetlerinin yayg›nlaflmas›na olumlu etkisi olaca¤› de¤erlendiriliyor. Sonuç Genifl band›n say›lan faydalar›ndan yararlanmak için yayg›nl›¤›n›n art›r›lmas›, geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde en önemli stratejik hedeflerden biri haline geldi. Türkiye’de de genifl band›n bilgi toplumuna geçiflte önemi biliniyor. Genifl band›n yayg›nlaflmas›na yönelik olarak en üst düzeyde stratejiler belirlendi, ilgili kurum ve kurulufllar düzenlemelerini bu stratejiler do¤rultusunda gerçeklefltiriyor. Bununla beraber ülkemizde halihaz›rda içerik yönünden büyük eksiklikler bulunuyor. Türkçe içerikli sitelerin say›s›n›n art›r›lmas› ve genç kullan›c› profiline hitap edecek flekilde içeri¤in çeflitlendirilmesinin genifl bant kullan›m›n› yayg›nlaflt›rmada olumlu etkisinin olaca¤› düflünülüyor.

Kayna kç a • Bauer, J., Gai P., Kim, J., Muth, T., Wildman, S. (2002), Broadband: benefits and policy challenges’, (http://quello.ms u.edu/reports/broadband-report-final.pdf). • Copps , M. (2002), ‘Remarks of Michael Copps , Commissioner of FCC’, (http://www.fcc.gov/ speeches/Copps /2002/spmjc212.ht ml). • DPT (2006), ‘Bilgi Toplum u Stratejisi ve Eylem Plan›’, (http:// mevzuat.dpt.gov.tr/ ypk/ 2006/ 20060728- 7-2.doc). • Firth, L., Longstaff, P., Dowd, C. (2002), ‘Broadband and convergence’, Journal of Network Industries 3, (2). • Ford, G., Koutsky, T. (2005), ‘Broadband and Economic Development: A Municipal Case Study from Florida’, (www.freepress.net/docs/broadband and economic development aes,pdf). • Kelly, T., Gray, V., Minges, M. (2003), ‘Broadband Korea’ (http://www.›tu.int/ITU-D/ ict/ cs/ korea/material/CS_KOR.pdf). • Kiernan, V. (2002), ‘Students embrace the Internet’, Chronicle of Higher Education 49 (5). • Kraut, R., Kiesler, S. (2003), ‘The social impact of internet use’, Psycholog ical Science Agenda, Summer 8-10. • Liu, B. (2002 ), ‘Using Broadband to enhance lifestyle, productivity’, (www.internetnews.com/xSP/ article.php/8_1009201). • MEB (2003- 2008), ‘‹nternete Eriflim Projesi’, (www.meb.gov.tr). • NOIE (2002), ‘Broadband in education: availability, initiatives and issues’, NOIE, Canberra. • Oliner, S., Sichel, D. (2000), ‘The resurgence of growth in the late 1990’s: is information technology the story?’, Washington: Federal Reserve Board. • Schacter, J. (1999), The impact of education technology on student achievement’, Santa Monica: Milken Exchange. • Varian, H., Litan, R. (2002), ‘Internet Impact’, (http://www.netimpactstudy.com/index.html).

Görüfl

Semih Akçomak

Yeni trend: E¤lendirerek ö¤retmek Pek fark›na varmasak da yeni teknolojiler ve beraberinde getirdikleri yeni oluflumlar, günlük yaflay›fl›m›zda pek çok de¤iflikli¤e yol aç›yor. Peki bu yeni oluflumlar gelece¤in toplumsal yap›lanmas›n› nas›l etkileyecek?

ilgisayar, internet, cep telefonu ve k›sa mesaj hakk›nda h›zl› bir beyin jimnasti¤i yapal›m. Bilgisayarlar›n mant›ksal geçmifli çok eskilere gidiyor ancak, günümüzde kulland›¤›m›z bilgisayarlar›n ilk örnekleri 1940-50 y›llar› aras›nda tasarlanan veri hesaplama makinelerine dayan›yor. O y›llarda (ve takip eden uzun bir süre) bilgisayarlar, ana amac› çerçevesinde, zaman alan kar›fl›k hesaplamalarda kullan›l›yordu. Ancak daha sonra ifllem kapasitesi ve grafik teknolojisindeki geliflmelerle birlikte bilgisayar, yavafl yavafl bir e¤lence arac›na dönüfltü. Günümüzde pek çok insan bilgisayarlar›, müzik dinlemek, oyun oynamak ve benzeri e¤lence unsurlar› için araç olarak kullan›yor. ‹nternetin tarihçesi de çok farkl› de¤il. ‹nternet 1960 y›llarda Sovyetler Birli¤i’ne karfl› yavafl yavafl yitirilen teknolojik üstünlü¤e karfl› bir reaksiyon olarak do¤du. Amerikan radar sistemlerinin entegrasyonunu hedef alan askeri bir proje olarak bafllayan internet, daha sonra ülke üzerindeki bilgisayarlar›n birbiriyle ba¤lanmas›n› amaçlayan bir projeye dönüfltü. Bunun topluma yans›mas› da ‹ngiliz bilim adam› Tim Berners-Lee taraf›ndan 1989’da tasarlanan www (World Wide Web) olmufltur. ‹nternet ilk baflta bilgi paylafl›m› esas› üzerine kurulan bir sistemdi. fiu anda internetin ana temas›n› Youtube, Facebook ve di¤er e¤lence unsurlar› oluflturuyor.

Cep telefonu ve k›sa mesaj servisi de bilgisayar teknolojisinin e¤lence unsuruyla donanmas› trendine benzer bir trend geçiriyor. Günümüzde iPhone ile birlikte cep telefonu çok büyük bir e¤lence unsuruna dönüfltü. Telefonunuz ile foto¤raf çekebilir, çekti¤iniz foto¤raflar› arkadafllar›n›zla paylaflabilir, müzik dinleyebilir, hatta can›n›z çok s›k›l›rsa oyun bile oynayabilirsiniz. Yukar›daki bahsetti¤im trend Linux’un yarat›c›s› Linus Torvalds’›n “Bir gün her fley e¤lence olacak” görüflünü destekler nitelikte. Hakikaten tüm teknolojiler bir flekilde e¤lence unsuru ile donanmaya bafllad›. Hatta giyim ve yemek gibi günlük ihtiyaçlar›m›z bile e¤lence unsuruna yenik düfltü (Televizyonlardaki moda ve yemek programlar›). Bilgi toplumunun bizlere sundu¤u olanaklar beraberinde yeni trendler de yarat›yor. Bu ba¤lamda iki trend göze çarp›yor. Bunlardan ilki teknolojik ürünlerdeki e¤lence unsurunun ön plana ç›kmas›, bir di¤eri de bilgi transferi amaçlayan de¤iflik teknolojilerin birbirine yaklaflmas›. Örne¤in, cep telefonunuzla konuflabilir, müzik dinleyebilir, foto¤raf ve video çekebilir ve televizyon izleyebilirsiniz. 10 y›l önce bütün bunlar› yapmak için befl farkl› elektronik ayg›ta ihtiyac›n›z vard›. Pek fark›na varmasak da yeni teknolojiler ve beraberinde getirdikleri yeni oluflumlar,

günlük yaflay›fl›m›zda pek çok de¤iflikli¤e yol aç›yor. fiu anda e¤lence unsuru olarak kulland›¤›m›z pek çok ö¤enin 20 y›l sonras›n›n temel e¤itim arac› olarak kullan›labilece¤ini söylesem ne düflünürsünüz? Örne¤in, 18. yüzy›lda faaliyete geçen ‹ngiliz Kraliyet Akademisi halk›n bilim ve teknolojiye olan ilgisini art›rmak ve toplumun parças› haline gelmek amac›yla ilginç yöntemler kullanm›flt›. Hatta Isaac Newton’un kat›ld›¤› toplant›larda basit dört ifllem yapabilen atlardan, alfabeyi bilen köpeklere kadar saçma görünebilecek pek çok vaka tart›flma konusu olmufltu. Bunda amaç olabildi¤ine hoflgörü çerçevesinde bilgi paylaflarak, deneysel bilim ve e¤itim yöntemlerini gelifltirmekti. Bu toplant›lar bir ara öyle çok ilgi çekti ki Londra kafelerinde benzer tart›flmalar organize edilmeye baflland›. Bu tip toplant›lar e¤lendirerek ö¤retme stratejisi üzerine kurulan, belirli konulara halk›n ilgi duymas›n› sa¤lamay› amaçlayan, basit ve gönüll ül ü k prensibine dayanan toplant›lard›. Pek ço¤umuzun garip karfl›layabilece¤i bu sosyal inovasyonun elemanlar›, daha sonraki y›llarda e¤itim sisteminin bir parças› haline geldi. fiu anda geliflmekte olan ve pek ço¤umuzun e¤lence olarak niteledi¤i bilgi teknolojileri, belki de gelecek kuflaklar›n günlük yaflam›n›n bir parças› haline gelerek, e¤itim sisteminin flekillenmesine yol açacak. Asl›nda bunun ilk örnekleri ortaya ç›kmaya bafllad›. Özellikle ilkokul ö¤rencilerinin derslerine yard›mc› olan bilgisayar programlar› ve websiteleri, e¤lendirerek ö¤retmeyi amaçlayan ö¤eler bar›nd›r›yor (TTNET Vitamin gibi). Geliflmifl ülkeler yukar›da vurgulamaya çal›flt›¤›m trendin fark›ndalar ve iflte bu yüzden bilgi paylafl›m›n› kolaylaflt›ran teknolojilere yat›r›m giderek art›yor. AB 7. Çerçeve Program› kapsam›nda, bilgi teknolojilerine toplam 9 milyar Euro’luk yat›r›m planlan›yor. Geliflen bilgi teknolojilerinin entegrasyonu ve uyumlulu¤u, sa¤lanan bilgi teknolojileri ürünlerinin ve servislerinin denetimi, önümüzdeki 10-15 y›lda pek çok politika yap›c›n›n bafl›n› a¤r›taca¤a benziyor. Kimbilir belki de, AB üyelik görüflmeleri çerçevesinde 19 Aral›k’ta aç›lan Bilgi Toplumu ve Medya fasl› bu sorular üzerinde daha fazla düflünmemize yol açabilir. Bu fas›l çerçevesinde elektronik haberleflme, kiflisel verilerin gizlili¤i, genifl bant stratejisi, internetin güvenli kullan›m›, e-imza, e-ticaret ve e-devlet gibi pek çok alanda Avrupa müktesabat›na uyum sa¤lanmas› hedefleniyor. Bu tabi ki görsel ve iflitsel politikalar›n yeniden flekillenmesine yol açacak. Aç›lan bu yeni fasl›n Türkiye’de bilgi teknolojilerine verilen önemi art›raca¤›n› umuyorum.

Tulu Gümüfltekin

Bilgiye öncelik veren toplumlar, bilgi-temelli rasyonel seçeneklere yönelme gücünü bulundururlar. Bu gerçeklik ve Avrupa Birli¤i (AB) ile tam üyelik vizyonumuz çerçevesinde önümüze iki temel unsur ç›k›yor: Avrupa Birli¤i, Bilgi Toplumu ve Medya alan›nda hangi hedeflere yöneldi? Türkiye bu konuda nas›l bir strateji izleyip eylem plan› oluflturmal›?

Türkiye’nin AB standartlar›nda ça¤dafl bilgi toplumuna dönüfltürülmesi

merikal› otomobil üreticisi ve üretim-band› yaklafl›m›n› getiren kifli olarak tan›nan Henry Ford (1863–1947), “Baflkalar›n›n bofla harcad›¤› zamanlarda di¤erlerinin öne geçti¤ini gözlemliyorum” demifltir. Kan›mca, di¤erlerinin önüne geçmenin ve bofla harcanan zamanlar› telafi etmenin yegane ilac›; “bilgi”dir, sürdürülebilir bir “bilgi toplumu yaratmak”t›r. Günümüzün en paha biçilmez de¤eridir bilgi… ‹ngiliz devlet adam› ve filozof Francis Bacon’›n da ifadesiyle, “Bilgi, güçtür.” Bilgi uluslar için sermaye veya topra¤›n yerini alarak temel kaynak haline geldi ve Rönesans’› ça¤r›flt›ran büyük bir sosyal dönüflümün kap›lar›n› aralad›. Bu durum 21. yüzy›lda sanayileflme sürecini tamamlam›fl toplumlarda ve baz› yeni sanayileflmifl ülkelerde oluflan, hatta ünlü yönetim gurusu Peter F. Durcker’in Kapitalizm-sonras› Toplum (Post-Capitalist Society) olarak tan›mlad›¤› ve genel çerçevede “bilgi toplumu” olarak adland›r›lan yeni ve nevi flahs›na münhas›r bir toplumsal yap› sonucunda meydana geldi. Ticaretten e¤itime, sa¤l›ktan e¤lenceye günlük yaflam›n her alan›na nüfuz etmifl durumda olan bilgi teknolojileri, günümüzde ekonomik, kültürel, siyasal ve sosyal birçok geliflmenin tetikleyicisi ve kolaylaflt›r›c› gücü haline gelmifltir. ‹lk ad›mda belki de çok iddial› bir ifade gibi gelebilir ama bilgi günümüzde yaflad›¤›m›z küresel mali krizin çözümünde de en etkili aktörlerden biri olarak de¤erlendirilmelidir. Bilgiye eriflime, bilgide derinleflmeye ve bilginin yayg›nlaflt›r›lmas›na öncelik veren toplumlar, mutlaka bu ve benzeri kriz süreçlerinde bilgi-temelli rasyonel seçeneklere yönelme gücünü ve kabiliyetini ellerinde bulundururlar. Bu gerçeklik temelinde ve Avrupa Birli¤i (AB) ile tam üyelik vizyonumuz çerçevesinde önümüze iki temel unsur ç›kmakta:

• Avrupa Birli¤i, Bilgi Toplumu ve Medya alan›nda hangi hedeflere yöneldi? • Türkiye bu konuda nas›l bir strateji izleyip eylem plan› oluflturmal›? Bilgi toplumu yaratma çabalar›nda küresel düzlemdeki aktörler çerçevesinden bak›l›rsa, süreçte uzun bir dönemden beri Avrupa Birli¤i nezdinde bir hareketlilik gözlemliyoruz. Keza, 13 Kas›m 2007’de Avrupa Komisyonu nezdinde kabul edilen Telekom Reform Paketi, bilgi toplumunun bu öncü sektörünün ça¤›m›z›n gereklerine uydurulmas› hedefi do¤rultusunda, tüketicilerin daha iyi teknolojiye, daha kolay ve ucuz bir flekilde ulaflmalar›n› sa¤lamaya ve AB düzeyinde tek bir Telekom pazar› yaratmaya yönelik olarak kurgulanm›flt›r. Göreceli olarak yak›n bir tarih olan 24 Eylül 2008 tarihinde Avrupa Parlamentosu genel oturumunda nihai olarak onaylanarak kabul edilen söz konusu Paket, saydam fiyatland›rmadan, engelli kullan›c›lara yönelik e-hizmetlere, kiflisel bilgi güvenli¤inin güçlendirilmesinden, hizmet sa¤lay›c› de¤iflikli¤inin kolaylaflt›r›lmas›na dek genifl bir spektrumda tasarlanm›flt›r. Paketin sa¤lamay› öngördü¤ü hedefler ise dört kriter temelinde özetlenebilir: Sektördeki rekabetin art›r›lmas›, sektördeki düzenleyici ifllemlerin iyilefltirilerek orant›l› ve rasyonel bir temel kazand›r›lmas›, sektörün salt ulusal perspektiften ziyade Tek Pazar bünyesinde entegrasyonu ve tüketicilerin daha etkin korunmas› (1). Bu ba¤lamda, aç›kça görülüyor ki; Avrupa Birli¤i’nin y›ll›k gelir art›fl›n›n dörtte birini, y›ll›k verimlilik art›fl›n›n ise neredeyse yar›s›n› sa¤layan bilgi ve iletiflim teknolojilerine (B‹T), birlik düzeyinde özel bir önem veriliyor. Yasal düzenlemeler teknolojik ilerlemeyi kolaylaflt›racak flekilde gelifltiriliyor, internete eriflimde genifl bant a¤lar› giderek yayg›nlafl›yor ve benzeri önlem ve giriflimlerle bilgi ve iletiflim araçlar› toplumsal yaflam›n

Perspektif

tüm kademelerine nüfuz eder hale geliyor. Bu do¤rultuda, Avrupa Birli¤i için 21.yüzy›l›n bafllang›c›ndaki en iddial› projelerden biri olan ve 2000 y›l›n›n Mart ay›nda aç›klanan “Lizbon Stratejisi”ne de¤inmenin gerekti¤i kan›s›nday›m. Keza, Avrupa’n›n 2010 y›l›na kadar Japonya ve ABD'yi de geride b›rakarak, dünyan›n küresel rekabet düzeyi en yüksek ve dinamik bilgi-temelli ekonomi olma yolundaki söz konusu hedefi, bilgi toplumu, e¤itim, inovasyon, çevre gibi birçok boyutu içinde bar›nd›ran bir toplum mühendisli¤i projesi idi. Ekonomik ba¤lamda rekabetçi ve daha çok istihdam sa¤layan bilgi-temelli ekonomi hedefi, sosyal temelde de bilgi ekonomisini destekleyecek insan kaynaklar›na yat›r›m› öngörüyor. Günümüze gelindi¤inde, her ne kadar AB aç›s›ndan baflar›l› say›lsa da, elde edilen sonuç beklentilerin alt›nda. 2010’da dünyan›n en rekabetçi bilgi ekonomisi olma yolunda GSMH’nin yüzde 3’ünü ArGe yat›r›mlar›na ay›rmay› hedefleyen AB, 2009 y›l›na gelindi¤inde GSMH’sinin sadece yüzde 1,84’ünü Ar-Ge’ye ay›rabildi. Bu nedenle de revizyona tabi tutulan Lizbon Stratejisi, bilgi toplumu boyutuna yeni bir kavramsal temel kazand›rmas› aç›s›ndan bir itici güç yaratm›flt›r. ‹2010 Giriflimi neyi hedefliyor? Bu çerçevede 2005’de kabul edilen i2010: Büyüme ve ‹stihdam için Avrupa Bilgi Toplumu Giriflimi’ne bu noktada de¤inmekte yarar var. Keza söz konusu giriflim, “dijital ekonominin gelifltirilmesi hedefi” çerçevesinde bilimde inovasyon, giriflimcilik ve yeni internet teknolojilerini destekleyen politikalar yoluyla daha h›zl› sosyal kalk›nma, istihdam ve refah sa¤lamaya yöneliktir. Genel itibariyle, söz konusu strateji, üç “i” önceli¤ine dayan›yor. Bunlar Tek Avrupa Bilgi Alan› yarat›lmas›, Yenilikçili¤e yat›r›mlar›n teflviki ve Kapsay›c› Avrupa Bilgi Toplumu oluflturulmas›d›r (Information space, Innovation and Investment, Inclusion) (2) Tek Avrupa Bilgi Alan› ile hedeflenen; k›saca Avrupa Birli¤i içinde bilgi toplumu ve medya hizmetlerinde aç›k ve rekabetçi tek pazar›n oluflturulmas›d›r. Bu çerçevede, say›sal ekonomi çerçevesinde gerekli yasal düzenlemelerin oluflturulmas› do¤rultusunda güvenli yüksek bant geniflli¤ine sahip iletiflim araçlar› oluflturulmas›, görsel-iflitsel medya hizmetlerine iliflkin kurallar›n gözden geçirilmesi, elektronik haberleflmeye iliflkin düzenleyici çerçevenin güncellenmesi, güvenli bir bilgi toplumu için strateji gelifltirilmesi gibi öncelikler takvimlendirilmifl ve prati¤e aktar›lm›flt›r. Yenilikçili¤e yat›r›mlar›n teflviki hedefi ise, Ar-Ge faaliyetlerinin teflvik edilmesiyle paralel olarak AB B‹T araflt›rma yat›r›mlar›n›n yüzde 80 oran›nda art›r›lmas›n› ve bu hedef kapsam›nda özel sektörle iflbirli¤inin güçlendirilmesini öngörüyor. Öte yandan, Kapsay›c› Avrupa bilgi toplumu hedefi ile toplumun tüm kesimlerini kapsay›c›, daha kaliteli kamu hizmeti sunan (e-sa¤l›k veya e-ihale uygulamalar› gibi) ve yaflam kalitesini art›ran (ak›ll› ve temiz ulafl›m sistemlerinin teflviki gibi) bir bilgi toplumu ideali çerçevesin-

de tüm kesimlerin bilgi toplumunun olanaklar›ndan faydalanmas›n› sa¤lamaya dönük eylemlerin ( “dijital uçurum”un giderilmesinin) prati¤e aktar›lmas› söz konusudur. i2010 Giriflimi çerçevesinde Avrupa Komisyonu taraf›ndan 28 Ocak 2009’da al›nan bir karar oldukça heyecan verici: AB; k›rsal alanlarda internet eriflimini sa¤lamak, bu alanda yeni istihdam olanaklar› yaratmak ve ifl gelifltirme süreçlerine yard›m etmek amac›yla genifl bant sistemine 1 milyar Euro kaynak ay›rmaya karar verdi. Baz› üye devletlerdeki k›rsal kesimlerde internet erifliminin oldukça düflük düzeyde seyretti¤i göz önünde bulundurulursa, söz konusu mali kaynak ile 1 milyon kifliye istihdam sa¤lanmas› ve 2015 y›l›na dek AB ekonomisine 850 milyar Euro katk›da bulunulmas› öngörülüyor. Biliflim teknolojilerinin h›zla yay›ld›¤› ve zaman ile mekan›n ba¤›ms›z hale geldi¤i bir dijital devrim ortam›nda, AB düzeyinde bu denli önemli bir alana destek sa¤lanmas›n›, sürecin gelece¤i aç›s›ndan oldukça ümit verici olarak de¤erlendiriyorum.

Bilgi toplumu yaratma çabalar›nda uzun bir dönemden beri Avrupa Birli¤i nezdinde bir hareketlilik gözlemlemekteyiz. 13 Kas›m 2007 tarihinde Avrupa Komisyonu nezdinde kabul edilen Telekom Reform Paketi, bilgi toplumunun bu öncü sektörünün ça¤›m›z›n gereklerine uydurulmas› hedefi do¤rultusunda, tüketicilerin daha iyi teknolojiye, daha kolay ve ucuz bir flekilde ulaflmalar›n› sa¤lamaya ve AB düzeyinde tek bir Telekom pazar› yaratmaya yönelik olarak kurgulanm›flt›r. Öte yandan, 2007–2013 y›llar› aras›nda geçerli olan Rekabetçilik ve Yenilikçilik Program› CIP, Yedinci Çerçeve Program› gibi i2010 girifliminin temel mali araçlar›ndan bir di¤eri olan ICT PSP’ye (Information and Communication Technologies Policy Support Programme - B‹T Politika Destek Program›) dikkat çekmek gerekirse, 730 milyon Euro’luk bütçesi olan Program’›n amac›, KOB‹’lerin biliflim ve iletiflim teknolojilerinden daha fazla faydalanarak yeni ürün, hizmet ve yöntemler gelifltirmesini, kamu kurumlar›n›n ise bu vesile ile daha etkin ve yüksek kalitede hizmet sunmas›n› sa¤lamakt›r. Öte yandan, söz konusu program ile Avrupa çap›nda B‹T alan›nda kullan›lan sistemlerde bir yeknesakl›k oluflturulmas› ve bu sayede sa¤l›k gibi kilit sektörlerde söz konusu teknolojilerin daha iyi kullan›m›n› engelleyen zorluklar›n ortadan kald›r›lmas› hedefleniyor. Proje baflvurular› Haziran 2009’a kadar Türkiye’nin ICT PSP’ye tam kat›l›m›na iliflkin olarak, program›n koordinatör kuruluflu olan Devlet Planlama Teflkilat›, 2007’de Avrupa Komisyonu Bilgi Toplumu ve Medya Genel Müdürlü¤ü’ne kat›l›m için ni-

yet beyan›nda bulundu. Mutabakat zapt› ise hâlihaz›rda imza aflamas›nda ve bu sene içinde programa kat›l›m öngörülüyor. Programa kat›l›m›n gerçeklefltirilmesiyle birlikte, Türkiye’den de ilgili taraflar›n ifl programlar›nda yer alan konularda proje teklifinde bulunmas›, konsorsiyumlarda yer alabilmesi ve kabul edilen projelerin program bütçesinden desteklenmesi mümkün hale gelecek. Söz konusu program çerçevesinde, 2009 y›l› Teklif Ça¤r›s›, 29 Ocak 2009 tarihi itibariyle aç›ld›. Avrupa Komisyonu taraf›ndan belirlenen 2009 Y›l› ‹fl Program› (3) kapsam›nda yer alan önceliklere uygun olarak haz›rlanacak söz konusu projelerin, en geç 2 Haziran 2009 tarihine kadar Avrupa Komisyonu’na sunulmas› gerekiyor. Takiben, 2009 y›l› Haziran ve Temmuz aylar›nda ba¤›ms›z uzmanlar taraf›ndan de¤erlendirilip, kabul edilen projelere iliflkin görüflmeler, 2009 y›l›n›n Eylül ve Ekim aylar›nda gerçeklefltirilecek. Türkiye’nin söz konusu programdan etkin ve kararl› bir flekilde yararlanmas›n› çok önemsiyorum, zira

Telekomünikasyon sektörünün Avrupa Birli¤i'ne uyumunu içeren söz konusu bafll›k alt›nda tart›fl›lacak konularda Türkiye ne yaz›k ki henüz hedeflerin gerisinde bulunuyor. Ayr›ca, her ne kadar bu bafll›ktaki müzakereler daha önceki aday ülkeler için genelde k›sa sürse de, fasl›n kapan›fl kriterlerinin karfl›lanmas› için de önemli bir çaba sarf edilmesi gerekiyor.

mas›n›n çok üzerinde konumland›klar›ndan dolay› “lider” olarak de¤erlendiriliyor. Türkiye ne yaz›k ki inovasyon performans›yla AB–27 ortalamas›n›n çok alt›nda yer alan ülkeler aras›nda bulunuyor. Ancak, Türkiye’nin inovasyon performans›ndaki geliflme h›z›n›n 27 AB üyesinden daha yüksek olmas› önemli bir art› de¤er olarak kaydediliyor. Nitekim, Türkiye’de son 5 y›l içinde bilgi yo¤un hizmet ihracat› yüzde 31 oran›nda büyüdü. 2008 y›l› Aral›k ay›nda aç›klanan son Eurostat istatistiklerine göre (5), 27 üyeli Avrupa Birli¤i’nde faaliyet gösteren flirketlerin üçte ikisinin kurumsal web sitesi, iflletmelerin yüzde 93’ünün internete eriflimi bulunuyor. 1986 y›l›ndan bu yana B‹T’e fon sa¤lad›¤›, (5) 7. Çerçeve Program›’nda 9 milyar Euro ile en büyük bütçenin yine bu teknolojilere aktar›ld›¤› bir geliflmifllik düzleminde, AB ekseninde bilgi ve iletiflim araçlar›na verilen önem giderek daha net bir belirginlik kazan›yor. Bu ba¤lamda, “Bilgi Toplumu ve Medya” politikas›n›n (Information Society and Media) Türkiye boyutuna da de¤inmek isabetli olur. Türkiye'nin Avrupa Birli¤i'ne tam üyelik süreci çerçevesinde "Bilgi Toplumu ve Medya" fasl› 19 Aral›k 2008 tarihi itibariyle müzakerelere aç›lm›fl bulunuyor. Türkiye – AB Kat›l›m Konferans›’n›n Bakanlar Düzeyi’ndeki 6. toplant›s›nda al›nan söz konusu kararla Türkiye’nin kat›l›m süreci çerçevesindeki "Bilgi Toplumu ve Medya" fasl›nda aç›l›fl kriterlerinin karfl›lanm›fl olmas› nedeniyle müzakerelerin bafllamas› sa¤lanm›flt›r. Böylelikle, müzakerelere aç›lan fas›llar›n say›s› 10’a ulaflt›. Türkiye’nin atmas› gereken ad›mlar neler?

“bilginin güç oldu¤u” bir devirde, biliflim sektöründeki ürünlerin, ifl süreçlerinin ve hizmetlerin geliflimini teflvik eden bu ve benzeri programlar arac›l›¤›yla, biliflimin kamu yarar› alanlar›nda (özellikle de sa¤l›k sektöründe) kullan›m›n›n teflvik edilmesi, biliflim temelli çözümlere yönelik yat›r›mlar›n yap›lmas› ve bu konuda çal›flmalarda özel sektöre bölgeler ve sektörler aras› deneyim de¤iflimi imkan› sa¤lamas›, kilit önem arz ediyor. Bir di¤er deyiflle, söz konusu programa kat›l›m›m›zla birlikte, bu alandaki geliflmeleri d›flar›dan izlemektense, sürece do¤rudan kat›l›m sa¤lanarak katk›da bulunma f›rsat› da edinildi¤i kan›s›nday›m. Türkiye’nin inovasyon performans› art›yor Öte yandan, Avrupa Komisyonu taraf›ndan 22 Ocak 2009’da yay›mlanan, 2008 y›l›na dair Avrupa ‹novasyon Göstergeleri’nden bahsetmenin de yararl› olaca¤› kan›s›nday›m(4). Söz konusu veriler uyar›nca, Avrupa Birli¤i’nin biliflim teknoloji harcamalar› ve bilgi yo¤un hizmetlerde güçlü oldu¤u tespit ediliyor. 2009 y›l› Raporu’nda bilgi-toplumu olma do¤rultusundaki çabalarda ve inovasyon gücünde ‹sveç, Finlandiya, Danimarka, ‹ngiltere ve Almanya, AB ortala-

Bununla birlikte, her ne kadar aç›l›fl kriterlerini karfl›lam›fl olsa da, telekomünikasyon sektörünün Avrupa Birli¤i'ne uyumunu içeren söz konusu bafll›k alt›nda tart›fl›lacak konularda Türkiye ne yaz›k ki henüz hedeflerin gerisinde bulunuyor. Ayr›ca, her ne kadar bu bafll›ktaki müzakereler daha önceki aday ülkeler için genelde k›sa sürse de, fasl›n kapan›fl kriterlerinin karfl›lanmas› için de önemli bir çaba sarf edilmesi gerekiyor. Öngörülerim do¤rultusunda, bu fas›l en geç iki y›la kadar kapanacak olgunlu¤a eriflebilir. Ancak, bu çerçevede müspet geliflmeleri de göz ard› etmemek gerekiyor. Örne¤in, 2003 y›l›ndan bu yana befl y›ld›r telekomünikasyon sektörünün gündeminde olan, uzun haz›rl›k çal›flmalar› sonucu haz›rlan›p sektörden görüfller al›narak sonuçland›r›lan Elektronik Haberleflme Kanunu’nun 5 Kas›m 2008’de kabul edilmesi, bu anlamda önemli bir geliflme olarak de¤erlendirilebilir. Keza, söz konusu yasan›n kabulü, Bilgi Toplumu ve Medya Fasl›’n›n müzakerelerinin aç›lmas›n›n ön koflulu olarak belirlenmiflti. Ancak, Türkiye’nin ilgili AB mevzuat›na uyum ve müzakereye aç›lan söz konusu fasl›n kapan›fl kriterlerinin karfl›lanmas› için halen atmas› gereken önemli

Perspektif

ad›mlar var. Bu ad›mlar›ndan baz›lar› flöyle: • Piyasa analizlerinin ard›ndan belirlenen, etkin piyasa gücüne sahip operatörlere yönelik al›nacak rekabeti korumaya yönelik önlemler, • Müktesebat ile uyumlu bir genel yetkilendirme rejiminin AB müktesebat›na uygun bir çerçevede oluflturmas›, • Telekomünikasyon alan›ndaki düzenleyici kuruluflun karar alma sürecindeki saydaml›¤›n›, öngörülebilirli¤ini ve ba¤›ms›zl›¤›n› sa¤layacak ortam›n tesisi, • Telekomünikasyon hizmetlerinde tam serbestleflmenin sa¤lanmas›, • ‹letiflim hizmetlerinden al›nan yüksek vergilerde indirim yap›lmas›, • Elektronik iletiflim mevzuat›n› uygulayacak kurumlar›n idari kapasitesinin yeterli düzeye erifltirilmesi, • Görsel-iflitsel politikaya iliflkin mevzuat›n iç hukuka aktar›m› ve ulusal yasal çerçevenin televizyon yay›nlar›n›n kabulü ve aktar›m› özgürlü¤ü ilkesiyle uygunlu¤unun temini, • Görsel-iflitsel düzenleme sürecine iliflkin kamu istiflaresinin tamamlanmas›.

Söz konusu tespitler, 5 Kas›m 2008 tarihinde (tesadüf eseri, Elektronik Haberleflme Kanunu’nun kabulüyle ayn› güne rast geldi) Avrupa Komisyonu taraf›ndan yay›mlanan ve Türkiye’nin Bilgi Toplumu ve Medya bafll›¤› alt›nda kaydetti¤i ilerlemeler ve gerçeklefltirmesi gereken at›l›mlar› da de¤erlendiren ‹lerleme Raporu’nda mevcut. ‹lerleme Raporu’nun söz konusu bafll›k alt›ndaki tespitleri, gelecek süreçte eylem planlar›n›n tasarlanmas› için oldukça önemli bilgiler içeriyor. Mesela, sabit ve genifl bant piyasalar›ndaki rekabet düzeyi oldukça yetersiz düzeyde. fiehir içi telefon hizmetinin serbestleflmesindeki aksakl›k, söz konusu rekabeti zay›flat›yor. ‹letiflim hizmetlerinden al›nan yüksek vergiler, sorun olmaya devam ediyor. Evrensel hizmet yükümlülüklerinin alan› ve uygulamas›, ilgili müktesebatla halen uyumlu hale getirilemedi. Telekomünikasyon alan›ndaki düzenleyici kurum, personel anlam›nda iyi donat›lm›fl olsa da, özellikle yetkilendirme sürecinde yeterince ba¤›ms›z davranam›yor. Medya alan›nda ise, radyo ve televizyon yay›nc›l›¤›na iliflkin kanunda; vatandafll›k, yetki, yay›n alma ve aktarma özgürlü¤ü, yabanc› sermaye pay› gibi alanlardaki ayr›mc›l›kla mücadelede halen sorunlar yaflan›l›yor. Öte yandan, Türkçe d›fl›nda di¤er dillerde yay›n yap›lmas›n›n önünü açan TRT yasas›ndaki de¤ifliklik, AB nezdinde takdirle karfl›land›. Buna karfl›l›k,

RTÜK’ün, yay›n sektörünün yönetimine iliflkin olarak yeniden frekans da¤›tmamas› ve geçici lisanslar› gözden geçirmemesi olumsuz hanesine kaydedildi. Öte yandan, 31 Aral›k 2008 tarihinde kabul edilen ve Türkiye’nin AB müktesebat›na uyum taahhütlerini takvimlendiren Üçüncü Ulusal Program’da Bilgi Toplumu ve Medya bafll›¤› alt›nda, söz konusu düzenlemelere genel itibariyle 2009–2010 y›llar› aras›nda uyulaca¤› taahhüt edildi. Böylelikle, elektronik haberleflme sektörünün liberalleflmesi, iyi iflleyen bir rekabet ortam› yarat›lmas›, bilgi ve iletiflim alan›ndaki geliflmelere uyum sa¤lanmas› ve ilgili alanlarda altyap›n›n ve hukuksal dayanaklar›n tesisi hedefleniyor. Bu çerçevede, mevzuat›n uyumu ve uygulanmas› için gerekli kurumsal yap›lanma için yaklafl›k 8 milyon Euro düzeyinde bir finansman ihtiyac› belirlendi. RTÜK Kanunu’nda de¤ifliklik yap›larak ilgili AB düzenlemelerine tam uyum için ise, 2011 y›l› öngörüldü. Ancak, bu süreçte önem arz eden, uyumlaflt›rma sürecinde devletin özel sektör at›l›mlar›n›n gerisinde kalmamas›, hatta mümkün oldu¤u ölçüde özel sektör – kamu ve sivil toplum iflbirliklerini gelifltirerek bilgi toplumu altyap›s›na eriflimin temellerini birlikte güçlendirmeleri, bir di¤er deyiflle tüm paydafllar›n bu seferberli¤e kat›lmalar›d›r. Ayr›ca, e-devlet stratejisinin gelifltirilip güncellenmesi, biliflim teknolojilerini tan›tan ve bilgi toplumunu tüm boyutlar›yla destekleyen Bilgi Ça¤› gibi periyodik yay›nlar›n ç›kar›lmas› ve ulusal / uluslararas› konferanslar›n düzenli olarak organize edilmesi gerekiyor. Demokratikleflmeden, ekonomik büyümeye, toplumsal kalk›nmaya kadar “kilit” faktör olarak bilgi toplumu inflas›, toplumu h›zla yükselten ve güncel geliflmeler do¤rultusunda flekillenen uluslararas› dengelerde üst s›ralara tafl›yan çok önemli bir araçt›r. Bu do¤rultuda, Türkiye’nin, sanayi toplumundan bilgi toplumuna dönüflümü ifade eden 21.yüzy›ldaki de¤iflim dinamiklerini çok iyi bir flekilde tan›mlay›p, bilgi toplumuna do¤ru evrilen ça¤dafl dengelerin getirece¤i f›rsat ve tehditleri analiz ederek acilen bu ba¤lamda gerek kurumsal, gerekse yasal düzlemde at›l›mlar gerçeklefltirmesi gerekiyor. Bilgi toplumuna dönüflüm, Avrupa vizyonunu içsellefltirmek için de önemli bir f›rsat olacakt›r. Goethe’nin de çok güzel ifade etti¤i gibi, “Bilgi yeterli de¤ildir, uygulamak da gerekir!”.

Kayna kç a: (1) Ayr›nt›l› bilgi için, bknz. http://ec.europa.eu/news/science/071113_1_en.htm ve http://ec.europa.eu/information_society/policy/ecomm/tomorrow/reform/index_en.htm (2) http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/index_en.htm (3) 2009 Y›l› ‹fl Program› orijinal metni için, bknz. http://ec.europa.eu/information_society/activities/ict_psp/documents/ict_psp_wp2009.pdf (4) Orijinal Rapor için, bknz. http://www.proinnoeurope.eu/index.cfm?fuseaction=page.display&topicID=437&parentID=51 (5)http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=2973,64549069,2973_64553608&_dad=portal&_schema=PORTAL

Leyla Arsan

Türkiye’nin 7.ÇP Performans›:

Gelifliyoruz ama Avrupa’da daha fazla bulunabilmeliyiz Türkiye, AB 7. Çerçeve Programı’nda önceki yıllara göre iyi bir baarı yakaladı. Daha ilk yılda kesin olarak 4,7 milyon, yüksek ihtimalle de 22 milyon Euro’yu ülkemize kazandırmı durumdayız. Bu da bizim için çok büyük bir baarıdır. Ancak, genellikle istatistiklerde daha küçük ülkelerin biraz üstünde yer alıyoruz. Oysa Türkiye’nin yarı alanında küçük ülkeler değil, daha büyük coğrafyaya sahip, daha gelimi ülkeler yer almalıdır.

Avrupa Komisyonu taraf›ndan A¤ustos 2008’de Avrupa Birli¤i’nin 2007 Ar-Ge ve Teknoloji çal›flmalar›n› de¤erlendirme raporu yay›mland›. Bu raporda, 2007-2013 y›llar›n› kapsayacak olan 7.Çerçeve Program›’na 2007 y›l›ndaki proje kat›l›mlar› ve yine ayn› y›l imzalanan proje anlaflmalar› aç›s›ndan bir de¤erlendirme yap›l›yor. 2007’de 23 bin 202 proje Avrupa çap›nda sunuluyor. Bunlar›n 1840’› B‹T projelerinden olufluyor. 21 bin 987 proje AB üye ülkeler, 1334 proje aday ülkelerden sunulmufl. Türkiye 980 proje sunmufl. Aday ülkeler aras›ndaki projelerin yüzde 73’ü Türkiye’den sunulan projelerden olufluyor.

göre, Türkiye’den en çok baflvuru, 185 proje ile Fikirler/ERC projeleri, ard›ndan 115 proje ile B‹T, 95 proje ile de Araflt›rma Potansiyeli geliyor.

Tabloda, Avrupa’da ülkeler baz›nda 7.Çerçeve Program›’na kat›l›m baflar› oranlar›na göre co¤rafyalar belirleniyor. Türkiye baflar› oran› yüzde 15’ten az olan ülkeler aras›nda yer al›rken, Orta ve Kuzey Avrupa ülkeleri yüzde 21-30 baflar› oran› düzeyinde bulunuyor. Bu anlamda Türkiye’nin baflar› oran›n› bir üst kademeye ç›karmak için kendine yak›n görebilece¤i ülkeler, baflar› oran› %16-17 olan; Yunanistan, ‹talya, ‹srail, Bulgaristan, Slovakya, Malta ve Lituanya görünüyor. Baflar›l› projeler oluflturmak, kabul oran›n› art›rmak için yap›lmas› gereken, baflar›l› olan Orta ve Kuzey Avrupa ülkeleri kurumlar› ile daha fazla networking ve araflt›rma iflbirli¤i yapmaya çal›flmak. 2007 y›l›nda aç›lan proje teklif ça¤r›lar› itibariyle, Türkiye’nin proje konular› baz›ndaki baflvurulan proje say›s› da¤›l›m› tabloda görülebilir. Bu tabloya

Ancak henüz anlaflmalar› yap›lmam›fl ve birinci y›l performans› olarak de¤erlendirilen baflka bir Avrupa Komisyonu istatisti¤inde, AB genelinde (anlaflmal›, aday ve 3. dünya ülkeleri de dahil) 97 bin 660 projeden 1230 proje Türkiye’nin kat›l›m› olarak görünüyor. Burada AB genelinde fonlanmaya de¤er görülen 19 bin 519 projenin toplam hibe tutar› 5 milyar 720 milyon 179 bin 312 Euro, Türkiye’den fonlanmaya de¤er görülen 132 projenin toplam hibe tutar› 22 milyon 112 bin 375 Euro olarak görünüyor.

B‹T proje baflvurular› AB’de de en fazla baflvurulan ve en büyük bütçeli proje alan›n› oluflturuyor. AB’de de¤erlendirmeye al›nan fikirler ve ERC projelerinin say›s› 201 iken Türkiye’den fikirler ve ERC alan›nda 185 proje sunulmas› oldukça flafl›rt›c›. Avrupa Araflt›rma Konseyi (ERC) taraf›ndan bilim insanlar›na verilen destekler, en çok ilgi gösterdi¤imiz alan olarak ortaya ç›k›yor.

Kabul edilen ve 2007’de anlaflmalar› yap›lan AB genelindeki toplam 539 projeden 22’si Türkiye’den yap›lan proje kat›l›mlar›na ait. AB genelinde anlaflmas› yap›lan 539 projenin toplam hibe tutar› 1 milyar 430 milyon 708 bin * TAGES CEO’su

202 Euro iken Türkiye’nin anlaflmas› yap›lan 22 projesinin toplam hibe tutar› 4 milyon 67 bin 629 Euro olarak görünüyor. Daha ilk y›lda kesin olarak 4,7 milyon, büyük ihtimalle de 22 milyon Euro’yu ülkemize kazand›rm›fl durumday›z. Bu da bizim için çok büyük bir baflar›d›r. Ancak, yine ayn› istatistiklere bakt›¤›m›zda, AB üye, anlaflmal› ve aday ülkeleri aras›nda sondan 12. s›raday›z. Genellikle daha küçük ülkelerin biraz üstünde yer al›yoruz. Türkiye’nin yar›fl alan›nda küçük ülkeler de¤il, daha büyük co¤rafyaya sahip, daha geliflmifl ülkeler yer almal›. Üstteki ülkelerin baflar› yüzdelerinin co¤rafik olarak de¤erlendirildi¤i haritadaki ülkeleri baz alacak olursak; Yunanistan 583 proje ile 149 Milyon, ‹talya 1,708 proje ile 515,4 Milyon, ‹srail 255 proje ile 80,4 Milyon, Bulgaristan 151 proje ile 17,5 Milyon, Slovakya 97 proje ile 13,7 Milyon, Malta 44 proje ile 3,4 Milyon, ve Lituanya 63 proje ile 8 Milyon Euro ülkesine kazand›rm›fl görünüyor. Buradaki resme bakt›¤›m›zda, Türkiye’nin baflar› yüzdesi daha düflük olmas›na ra¤men ülkeye kazand›rd›¤› hibe tutarlar›n›n Bulgaristan, Slovakya, Malta ve Lituanya gibi ülkelere oranla daha fazla olmas› oldukça ümit verici. Buradan anlafl›lan, bu ülkeler Avrupa’daki etkinliklere daha fazla kat›lmalar› nedeniyle daha fazla a¤larda ve networking etkinliklerinde yer alarak, baflar›l› projeler üretebiliyor ya da kat›labiliyorlar. Bu durumda, Türkiye’nin baflar› oran›n› yüzde 16-17’lere ç›karmas› için yapmas› gereken çokça küme ve a¤ etkinliklerine, çal›fltaylara kat›larak networking etkinliklerini art›rmas›d›r.

almada pozitif ayr›mc›l›¤›n yap›labilmesi için hükümet düzeyinde daha etkin ve bask›n olunmal›d›r. • Uluslararas› iletiflim kurabilme becerimizi birçok ülkede gerçekleflen 7.ÇP ve iletiflim e¤itimleri, çal›fltay ve konferanslara kat›l›mla gelifltirebiliyoruz. Bu becerimizi ülkemizden ne kadar çok kifli Avrupa topraklar›na, AB ArGe a¤lar›na ve etkinliklerine kat›l›m için giderse o kadar çok gelifltirebiliriz. Sadece Türkiye’de kalarak ancak bu kadar baflar›l› olabiliyoruz. Demek ki, çok daha fazla bir potansiyelimiz var. • ‹nsan kayna¤› ve maliyeti en temel sorunumuz. Bu sorunu çözebilmek için, hem bu konudaki uzman ve dan›flman kiflilerle çal›flmalar› teflvik etmek ve desteklemek, hem ülkemizde daha fazla bu konuda uzman ve dan›flman yetiflmesinin önünü açmak, hem de bu konuda verilen ulusal ödül, hibe, teflvik ve destekleri medyada daha fazla duyurabilmek gerekiyor. Örne¤in; Ar-Ge teflvi¤inde AB projelerinde yüzde 80 personel gelir vergisi stopaj› teflvi¤inin oldu¤u, bu teflvikten büyük küçük projelere kat›labilen her kurumun yararlanabildi¤i kaç kifli taraf›ndan biliniyor acaba? Bu konuda da de¤erlendirme ve izleme amaçl› anketler yap›lmal›d›r. Tüm bu sorunlar›n etraf›nda yer alan tek ve en büyük sorun ise, ülkenin hem AB hem de Ar-Ge ve inovasyona öncelik vermesi gere¤idir. Bu konuda son y›llardaki ülke olarak ata¤›m›z da oldukça kayda de¤er. Ancak halen gelifltirilmesi gereken ve eksik ya da yanl›fl giden noktalar var. Bu konuya önümüzdeki say›da çok daha genifl olarak yer verece¤iz.

Ne var ki, ülkemizde üç temel engeli k›rabilenler baflar›l› projelere imza atabiliyorlar. Bu engele tak›lan ço¤unlu¤un ise baflar› oran› çok daha düflük. Bu üç engel genel olarak flöyle tan›mlanabilir: • Uluslararas› iletiflim kurabilme becerisi • Proje çal›flmalar› için insan kayna¤› ve seyahat maliyeti • Vize Bu engelleri çözebilmek üzere, bence flunlar yap›lmal›d›r: • TÜB‹TAK taraf›ndan verilen seyahat destekleri sadece proje fikri ya da toplant›s› olanlar› kapsamamal›d›r. Dan›flman/araflt›rmac› ayr›mc›l›¤› yap›lmadan desteklenmelidir. Dan›flmanlar›n ya da di¤er networking etkinliklerine kat›l›m›n teflvik edilmemesinin ülkemize bir yarar› olmayaca¤› gibi zarar› vard›r. • Araflt›rmac› ya da AB projelerinde çal›flanlar için vize

f›rsatlar / Gurbet Deniz Yavuz*

bilgi toplumuna AB’den yeni fon Bilgi ve iletiflim teknolojilerinin toplum hayat›nda etkin bir flekilde kullan›lmas› AB’nin en büyük hedefleri aras›nda. Bunun için Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Program› (CIP) kapsam›ndaki Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Politika Destek Program› (ICT PSP) en iyi flekilde uygulanmaya çal›fl›l›yor. Program›n Türkiye aya¤›n› Devlet Planlama Teflkilat› yönetiyor.

ekabetçi bilgi toplumunun geliflimi ve Bilgi ve ‹letiflim Teknolojilerinin (B‹T) toplum hayat›nda etkin olarak kullan›lmas› Avrupa Birli¤i’nin temel hedefleri aras›nda. Avrupa’da bilgi toplumu politikalar› bu hedefler do¤rultusunda flekilleniyor ve uygulan›yor. Bu politikalara destek olacak yeni projeler ve iflbirlikleri de Avrupa Birli¤i’nin fon program› olan Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Program› (CIP) kapsam›ndaki Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Politika Destek Program› (ICT PSP) ile destekleniyor. Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Politika Destek Program› ile rekabetçi bilgi toplumunda B‹T temelli yenilikçi hizmetlerin uygulanmas›, bu hizmetlerde kalitenin art›r›lmas› ve toplumda B‹T ve B‹T temelli hizmetlerle ilgili fark›ndal›¤›n ve hizmetlere eriflimin art›r›lmas›n› amaçlayan projeler destekleniyor. Türkiye’de ise program›n koordinatörü Devlet Planlama Teflkilat› (DPT). Program alt›nda fon sa¤lanacak yeni projeler için proje teklif ça¤r›s› 29 Ocak 2009’da aç›ld› ve 2009 y›l›nda desteklenecek proje konular› ve her bir konu için projelere sa¤lanacak destek miktarlar› Avrupa Komisyonu taraf›ndan yay›nland›. Program alt›nda 4 farkl› tipte proje sunulabilecek. Pilot A projeleri, AB üye ve ba¤l› ülkeleri aras›nda, belirlenen politikalar do¤rultusunda var olan e-hizmetlerde birlikte çal›flabilirli¤i sa¤lamay› amaçl›yor. Her bir Pilot A

projesi için sa¤lanacak destek miktar› 510 milyon Euro. Proje sunmak için ise en az 6 AB üyesi veya ba¤l› ülkeden en az 6 orta¤›n projeyi birlikte yapmas› bekleniyor. Pilot B projeleri, vatandafl, hükümet ve ifl dünyas›na yönelik B‹T tabanl› yenilikçi hizmetlerin uygulanmas›n› amaçl›yor. Pilot B projelerinden, sunulan hizmetin teknik, organizasyonel ve yasal fizibilitesini ve sunulan yenilikçi B‹T temelli çözüm önerisinin daha genifl olarak uygulanmas› halinde oluflabilecek etkileri ortaya koymas› bekleniyor. Pilot B projeleri en az 4 farkl› üye veya ba¤l› ülkeden en az 4 orta¤› içeren bir konsorsiyum ile sunulacak. En fazla 36 ay sürmesi beklenen her bir proje için verilecek destek miktar› ise 2-3 milyon Euro. Tematik A¤lar, ilgili paydafllar, deneyimler ve tesisleri B‹T temelli çözümlerin uygulanmas› için yeni yollar›n bulunmas›nda biraraya getirmeyi amaçl›yor. Tematik A¤ projelerinde en az 7 AB üyesi veya ba¤l› ülkeden en az 7

orta¤›n biraraya gelmesi bekleniyor. Her bir tematik a¤ projesi için sa¤lanacak fon miktar› ise 300-400 bin Euro. En ‹yi Uygulama A¤›, say›sal kütüphaneler konusunda haz›rlanacak projeler için geçerli. En iyi Uygulama A¤›, Avrupa say›sal kütüphanelerini daha eriflilebilir ve kullan›labilir hale getirmek için standartlar›n kabulünü destekleyecek projeleri içerecek. Bu projelerde, en az 7 AB üyesi veya ba¤l› ülkeden en az 7 orta¤›n projeyi birlikte yapmas› bekleniyor. Her bir proje için sa¤lanacak fon miktar› ise 3-5 milyon Euro.

Son başvuru 2 Haziran 2009 Bilgi ve ‹letiflim Teknolojileri Politika Destek Program› (ICT PSP) alt›nda belirtilen konularda 2 Haziran 2009’a kadar Avrupa’dan proje ortaklar› ile birlikte proje sunulabiliyor. Haziran-Temmuz aylar›nda yap›lacak proje de¤erlendirmelerinden sonra baflar›l› bulunan projeler Avrupa Birli¤i deste¤i ile 2010 y›l›n›n ilk aylar›nda bafllat›lacak. * TAGES Yard›mc› Dan›flman

Kaynak: DPT Bilgi Toplumu web sitesinden al›nm›flt›r.

f›rsatlar

Tekne tasar›m›

Eczane yönetim sistemi

Sa¤l›k yönetim sistemleri

Elektronik aletlerin, televizyon izleyici ölçüm sistemlerinin gelifltirilmesi ve üretilmesinin yan› s›ra tekne tasar›m gelifltirme ve üretimi konular›nda çal›flan Slovenyal› bir firma, karfl›l›kl› üretim anlaflmalar›yla ilgileniyor. Firma, ayn› zamanda firmalar›n alt yüklenicisi konumunda çal›flmak da istiyor. Ref: 20090220026

Bir Alman firmas› PharmIT markal› bir ‘Eczane Yönetim Sistemi’ gelifltirdi ve bu sistem sayesinde sa¤l›k sektöründe farkl› fonksiyonlar›n yönetilmesi, sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesi ve daha iyi sa¤l›k bak›m hizmeti verebilmek için eczanelerin ifl yükünü kolaylaflt›r›yor. Firma bu yaz›l›m›n sat›fl›n› yapmay› düflünebilecek firmalarla görüflmek istiyor. Ref: PharmIT

Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri, Hasta Yönetim Sistemleri, Çevre Sa¤l›¤› ve Güvenli¤i Yönetim Sistemleri, Yo¤un Bak›m Üniteleri Destek Sistemleri gibi sa¤l›k sektörüne yönelik yaz›l›mlar gelifltiren bir Alman firmas› bu yaz›l›mlar›n sat›fl›n› yapacak veya bu yaz›l›mlar› kullanabilecek firmalar ar›yor. Ref: EBIC 387

Biyokütleden enerji

Çocuk iç çamafl›rlar›

Ekolojik araba y›kama

G›da katk› maddeleri konusunda faaliyet gösteren Çek firma, biyokütleden ›s› ve elektrik enerjisinin kombine üretimi için teknoloji ar›yor. Aranan firman›n pazarda olmas› ya da teknolojiyi tümüyle elinde bulunduruyor olmas› bekleniyor. Ref: 09 CZ 0744 3CFL

LOONEY TOONS & DISNEY markas›yla bebek ve çocuk giysileri üretimi ve sat›fl›yla ilgilenen bir Yunan firmas›, bebek ve çocuk iç çamafl›rlar› ve çoraplar› ithal etmek amac›yla üretici firmalarla iletiflime geçmek istiyor. Ref: EBIC 385

Araçlar için ekolojik y›kama merkezlerinin kurulumunu yapan bir ‹spanyol firmas› ekolojik y›kama merkezleri ve araba y›kama sistemleri için franchising anlaflmas› yaparak bayilikler vermek istiyor. Ref: 20090216058

Radyasyon dedektörleri

Emniyetli fl›r›nga sistemi Bilgilendirme sistemi

Özbek Araflt›rma Enstitüsü, silikon yar› iletken malzemeleri ultrasonla modifiye ederek nükleer radyasyon dedektörleri gelifltirdi. Özbek Araflt›rma Enstitüsü daha ileri çal›flmalar için bilimsel partner ar›yor. Ayn› zamanda lisans anlaflmalar›, teknik iflbirli¤i anlaflmalar› ve ortak yat›r›m anlaflmalar› için endüstriyel partnerlere de aç›k. Ref: 07 GR HFHF 0ICJ

Avrupa’dan bir KOB‹, yeniden doldurulabilir, emniyet sistemli, kullan›m› kolay ve dikkatsiz i¤ne yap›lmas› durumunda oluflan kazalar› minimize eden bir fl›r›nga sistemi gelifltirdi. Firma ortak yat›r›m anlaflmalar›, teknik iflbirli¤i anlaflmalar› ve teknik ortakl›k içeren ticari anlaflmalar ar›yor. Ref: 08 IL 80ER 2S0Y

Jeotermal enerji üretimi Solar hücreler Hidroenerji ve jeotermal enerji projelerinde lider ‹zlanda’dan bir firma optimum enerji çözümleri sunuyor. Bu yenilikçi çözümlerle elektrik üretim ve iletim maliyetlerinin düflürülmesi ve çevresel etkilerin minimize edilmesi hedefleniyor. Firma, elektrik ve enerji sektöründe faaliyette olan endüstriyel partnerlerin yan›nda belediyelerle de teknik iflbirli¤i yapmak istiyor. Ref: 07 IS WSTI 0I67

‹sveç’den bir giriflimci binalardaki solar kollektörler ve solar hücrelere yönelik hafif kompozit malzeme teknolojisini kullanan ve optimal enerji üretimi sunan bir çözüm gelifltirdi. Gelifltirilen solar hücreler demonstrasyon için haz›r olup, instalasyon prosesi üzerinde halen çal›fl›l›yor. Giriflimci, bina ve inflaat sektörlerinde yenilenebilir enerji konusuna ilgi duyan partnerler ar›yor. Ref: 09 SE 67CJ 3CQY

PDA ve ak›ll› telefonlarda mobil teknolojiler konusunda uzmanlaflm›fl Danimarka’dan bir BT firmas› global ekonomilerde kültürel iletiflimin güçlendirilmesine yönelik ortak proje gelifltirme konusunda hevesli, yeni konseptler gelifltirecek ve yeni uygulamalar›n testlerini yapacak partnerler ar›yor. Firma ayn› zamanda ortak yat›r›m anlaflmalar›yla da ilgileniyor. Ref: 09 DK 20A9 3CON F›rsatlar hakk›nda daha genifl bilgi için afla¤›daki adreslere baflvurabilirsiniz. Ege Üniversitesi Ege Bilgi ve Yenilik Merkezi EBIC-EGE Elif KAYRAN Adres:

Ege Üniversitesi Kam. EBILTEM Binas› Bornova ‹zmir TR-35100 ‹zmir

Telefon: Email:

0 232 343 4400 -150 elif@ebiltem.ege.edu.tr