HOS magazine "Oionos" Issue 54 by Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία/ HOS- BirdLife Greece

ΕΞΑΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ (ΕΟΕ) ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2015

#54

Αφιέρωμα

Σκύρος: μια κιβωτός βιοποικιλότητας στο Αιγαίο

• Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης • Σοχός • Γεράκια

www.ornithologiki.gr

Η φωτογραφία του τεύχους

Το εξώφυλλό μας

Γιάννης Γαστεράτος Σπουργιτόγλαυκα Glaucidium passerinum

Χρήστος Βλάχος Μαυροπετρίτης Falco eleonorae

Οκτώβριος στα ψυχρόβια δάση της οροσειράς της Ροδόπης. Βρισκόμασταν εκεί στo πλαίσιο του έργου «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών ορνιθοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης», όταν συνειδητοποιήσαμε ότι ήμασταν περικυκλωμένοι από Σπουργιτόγλαυκες! Ένα πουλί σχεδόν φάντασμα για τη χώρα μας και το μικρότερο νυκτόβιο αρπακτικό της Ευρώπης. Ένα άτομο μας έκανε αργότερα την τιμή να παραμείνει ατάραχο στην κορυφή μιας Ερυθρελάτης. Γιάννης Γαστεράτος

Ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) σχηματίζει στις νησίδες της Σκύρου και στα απόκρημνα βράχια του όρους Κόχυλα τη μεγαλύτερη αποικία του στον κόσμο.

Ανανεώστε την ετήσια συνδρομή σας με λιγότερο από 2 ευρώ τον μήνα! Γιώργος Αλεξανδρής

Γαλαζοπαπαδίτσα Cyanistes caeruleus

Με τη συνδρομή σας (20€ ετησίως) εξασφαλίζετε: • Την κάρτα μέλους και τη συμμετοχή σας στη λήψη αποφάσεων (για τα τακτικά μέλη) • Το περιοδικό «ΟΙΩΝΟΣ» (2 τεύχη τον χρόνο) και πλήρη ηλεκτρονική ενημέρωση (δελτία τύπου, ανακοινώσεις, newsletter) • Δωρεάν συμμετοχή σε όλα τα εκπαιδευτικά σεμινάρια και εθελοντικά προγράμματα • Έκπτωση στις ειδικές μας εκδόσεις

Β ο η θ ή σ τε μ αίνςο υμ ε ε ώ σ τε να π α ρ αρμτ ητ η , μ ια α νε ξά χ ητ ική ε νε ργή κα ι μ ασ η ! οργάνω

Π Ε Ρ Ι Ε ΧΟ Μ Ε Ν Α 2.

Τα Νέα μας

Βιβλιοπαρουσίαση: Important Bird Areas of Cyprus Running Wild

Φυσικό και ψηφιακό περιβάλλον: Δύο έννοιες ασύμβατες; Ευγενία Πανώριου

Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης Κώστας Παπαδόπουλος

10.

Η φθινοπωρινή μετανάστευση του Κηποτσιροβάκου Χρήστος Μπαρμπούτης

12.

Ένα μονοπάτι που το λέγαν «Δρόμο του νερού» Μαρία Κατσακιώρη

13.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Σκύρος: μια κιβωτός βιοποικιλότητας στο Αιγαίο

14.

Πρόγραμμα Skyrosbiodiversity Τάσος Δημαλέξης

16.

Οι πολύτιμες νησίδες της Σκύρου Δανάη Πορτόλου & Πάνος Κορδοπάτης

18.

Μαυροπετρίτης Άγγελος Ευαγγελίδης

19.

Η σαύρα της Σκύρου Άγγελος Ευαγγελίδης

20.

Η Σκύρος σε άνθιση! Αποστόλης Καλτσής & Δάφνη Μαυρογιώργου

22.

Συνέντευξη με τον Σκυριανό Στάθη Ζακυνθινό Μαλαμώ Κορμπέτη

24.

Η Σκύρος ως ορνιθοτουριστικός προορισμός Phil Knott

26.

Περιήγηση για τη γνωριμία με τη φύση της Σκύρου Χρυσάνθη Ζυγογιάννη

28.

Η Σκύρος στα θρανία Ευγενία Πανώριου & Ρούλα Τρίγκου

29.

Αναγνωρίζοντας τη Νανόχηνα Μανόλια Βουγιούκαλου

30.

Σοχός Γιώργος Γουτακόλης

32.

Νέα Επίτιμα Μέλη της Ορνιθολογικής: Γιώργος Χανδρινός & Δρ. Dietrich Ristow

34.

Γεράκια: οι μαχητές των αιθέρων Λευτέρης Σταύρακας

37.

Caretakers - Παμβώτιδα Τόνια Γαλάνη

38.

Πολιτική για τη Φύση Μαλαμώ Κορμπέτη

40.

Προορισμοί: Λίμνη Ισμαρίδα Χρήστος Βλάχος

EDITORIAL

Σημείωμα του εκδότη

Η Σκύρος μάς στέλνει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα για το περιβάλλον! Στο τεύχος που κρατάτε, θα ενημερωθείτε για τις πολυποίκιλες δράσεις του Προγράμματος LIFE+ για την εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης για τη Βιοποικιλότητα στο πανέμορφο νησί της Σκύρου, μία πρότυπη σύμπραξη περιβαλλοντικών οργανώσεων με μία νησιωτική τοπική κοινωνία. Αυτό που πιθανώς δεν είναι ευρύτερα γνωστό, είναι ότι η πυροδότηση αυτής της προσπάθειας συγκαταλέγεται στις επιτυχίες του εθελοντικού δικτυού των Caretakers! Όντας από το 2006 Υπεύθυνος Παρακολούθησης της Σημαντικής για τα Πουλιά Περιοχής του όρους Κόχυλα στη Σκύρο, ακολουθώντας την πάγια τακτική των Caretakers, είχα δημιουργήσει ένα δίκτυο επαφών με ανθρώπους στο νησί που είχαν αυξημένη ευαισθησία και δραστηριότητα για τα περιβαλλοντικά θέματα του νησιού. Ένας από αυτούς, ο κεραμοποιός Γιάννης Κομπογιάννης, ανέκαθεν ανήσυχος για την προώθηση του εναλλακτικού και φυσιολατρικού τουρισμού και την ανάδειξη της οικολογικής αξίας της Σκύρου, πήρε την πρωτοβουλία (κάπου στο 2009) να συντονίσουμε από κοινού μία συνάντηση του Δήμου Σκύρου με την Ορνιθολογική και άλλους σχετικούς φορείς, με στόχο τη συνεργασία προς όφελος του φυσικού πλούτου του νησιού. Αυτή η πρώτη προσέγγιση οδήγησε σύντομα στην υποβολή της πρότασης και τελικά την έγκριση του Προγράμματος LIFE+ για τη διαχείριση και ανάδειξη της βιοποικιλότητας της Σκύρου. Δυστυχώς ο Γιάννης μας άφησε πρόωρα και δεν πρόλαβε να δει την εξέλιξη του Προγράμματος, μας κληρονόμησε, όμως, το όραμά του να δει τον τόπο του ως έναν πρότυπο ελκυστικό προορισμό, με τρόπο που θα παράγονται οφέλη για το τοπικό περιβάλλον και τους κατοίκους του νησιού. Αυτό το όραμα οδηγεί τις προσπάθειες του Προγράμματος LIFE+, καθώς η Σκύρος φέρει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για να πετύχει αυτόν τον στόχο: τα πουλιά, η χλωρίδα, το σκυριανό άλογο, τα μονοπάτια, η λαογραφία, οι ακτές και οι νησίδες, η παραδοσιακή γεωργία και κτηνοτροφία, όλα δένουν σε ένα σφιχτό σύνολο που επιχειρεί να κάνει τη διαφορά και να αποτελέσει υπόδειγμα εναλλακτικής οργάνωσης και οικονομίας για όλο τον ελληνικό νησιωτικό χώρο. Αξίζει εδώ να σημειωθεί και η καθοριστική συμβολή αυτής της σύμπραξης μέσω του Προγράμματος LIFE+ στην αποτροπή του σχεδιασμού εγκατάστασης 111 ανεμογεννητριών μέσα στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας του Κόχυλα, παρέχοντας στην τοπική κοινωνία και σε όλους τους αρμόδιους φορείς την ισχυρή επιστημονική τεκμηρίωση για τις ανεπανόρθωτες επιπτώσεις που θα επέφερε η υλοποίηση ενός τέτοιου κολοσσιαίου έργου στην πιο σημαντική οικολογικά περιοχή του νησιού. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας αποτελεί, πλέον, ορόσημο για την ανάγκη εξορθολογισμού της επιπόλαιας εθνικής πολιτικής χωροθέτησης των βιομηχανικών έργων ΑΠΕ. Καλή ανάγνωση! Αποστόλης Καλτσής Πρόεδρος Ε.Ο.Ε. Θεμιστοκλέους 80 ΤΚ 106 81 ΑΘΗΝΑ T.: 210 8227937 F.: 210 8228704 info@ornithologiki.gr www.ornithologiki.gr Κομνηνών 23 ΤΚ 546 24 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ T. & F.: 2310 244245 thess@ornithologiki.gr

ΕΚΔΟΤΗΣ: Απόστολος Καλτσής ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Χ. Βλάχος, Κ. Γιοσμά, Π. Λατσούδης, Ρ. Τρίγκου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ / ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: Χ. Βλάχος, Ρ. Τρίγκου ΓΡΑΦΟΥΝ: Βλάχος Χ., Βορδογιάννη Ε., Βουγιούκαλου Μ., Γαλάνη Τ., Γουτακόλης Γ., Δημαλέξης Τ., Ευαγγελίδης Α., Ζυγογιάννη Χ., Καλτσής Α., Κατσακιώρη Μ., Κορδοπάτης Π., Κορμπέτη Μ., Μαυρογιώργου Δ., Μπαρμπούτης Χ., Πανώριου Ε., Παπαδόπουλος Κ., Παφίλης Π., Περγαντής Φ., Πορτόλου Δ., Προμπονάς Ν., Σταύρακας Λ., Τρίγκου Ρ., Τσιόπελας Ν., Χατζηγιαννάκης Μ., Fric J., Knott P., Saravia V., Vargas F. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) - Χρήστος Βλάχος ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ONArt - Dennis Spearman - dennis3dots@gmail.com ΕΚΤΥΠΩΣΗ / ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Colorprint - Τσέκουρας ΕΠΕ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ: Α. Καλτσής - ISSN: 1107-7166

Αποστόλης Καλτσής Πρόεδρος του Δ.Σ. της Ορνιθολογικής

ΤΑ ΝΕΑ ΜΑ Σ

Ιανουάριος - Ιούνιος 2015 Αρχείο ΕΚΠΑΖ

O «παππούλης» του ΕΚΠΑΖ

Ο Γιάννης Πουλόπουλος με τον Στεπαετό του ΕΚΠΑΖ

του Γιάννη Πουλόπουλου

Νέο Πρόγραμμα LIFE+ για τον Μαυροπετρίτη - ElClimA

Stig F. Olsen

Μαυροπετρίτης Falco eleonorae

του Νίκου Τσιόπελα

πτά χρόνια μετά το τέλος του προηγούμενου προγράμματος LIFE για τον Μαυροπετρίτη (LIFE 03NAT/ GR/000091) η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ξεκινά έναν νέο κύκλο δράσεων για τη μελέτη και προστασία αυτού του υπέροχου γερακιού του αρχιπελάγους. Το νέο Πρόγραμμα LIFE+ «Μέτρα διατήρησης για την υποστήριξη της προσαρμογής του Μαυροπετρίτη στην κλιματική αλλαγή» θα βασιστεί στη συνεργασία τριών φορέων: του Πανεπιστημίου Πατρών, της εταιρείας περιβαλλοντικών μελετών NCC και φυσικά της Ορνιθολογικής. Ο κύριος γνώμονας σχεδιασμού του Προγράμματος κρύβεται στο ακρώνυμο του (ElClimA= Eleonora Climate Adaptation) και δεν είναι άλλος από τη μελέτη της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στη βιολογία του Μαυροπετρίτη. Το Πρόγραμμα ElClimA αποσκοπεί στο να ενισχύσει με δράσεις τις πιθανότητες του Μαυροπετρίτη να ανταπεξέλθει στον αγώνα της προσαρμογής στις νέες αυτές συνθήκες. Στις δράσεις αυτές συμπεριλαμβάνονται η κατασκευή τεχνητών φωλιών, η εξάλειψη των αρουραίων σε νησίδες με μεγάλες αποικίες γερακιών και η διαμόρφωση μιας έκτασης στα Αντικύθηρα με φυτεύσεις δέντρων και αγρωστωδών η οποία θα διευκολύνει την ξεκούραση και τον ανεφοδιασμό των μεταναστευτικών μικρόπουλων.

Αχιλλέας Τρανουλίδης

Οι συμμετέχοντες στο σεμινάριο των IBA Caretakers στην Κέρκυρα

«παππούλης» μας, είναι ο πρώτος αρσενικός Στεπαετός (Aquila nipalensis) που παρέλαβε το Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων (ΕΚΠΑΖ) για θεραπεία, μόλις στο 3ο έτος της δράσης μας και εξακολουθεί να μας τιμά με την παρουσία του. Βρέθηκε τον Δεκέμβρη του 1986 στον Ν. Κιλκίς και ήταν ενήλικος. Δηλαδή είναι τουλάχιστον 34 ετών και του ευχόμαστε να τα εκατοστίσει! Το αριστερό μάτι του είναι από την αρχή κατεστραμμένο από σκάγι που παραλίγο να του στοιχίσει και τη ζωή, ενώ τους πρώτους μήνες της φροντίδας του παρουσίαζε και αστάθεια, η οποία σιγά-σιγά απαλείφθηκε. Όλα αυτά τα χρόνια βλέπουμε ανάπηρα αγριμικά να παλεύουν γενναία για να ξεπεράσουν τα προβλήματα της υγείας τους ή να προσπαθούν να ζήσουν με αυτά. Δυστυχώς, σε πάρα πολλά κέντρα περίθαλψης παγκοσμίως, η αναπηρία αντιμετωπίζεται με ευθανασία. Εκτός των άλλων σπαταλιέται άσκοπα πολύτιμο γονιδίωμα, ενώ θα μπορούσαν να αναπαραχθούν (όπως γίνεται στο ΕΚΠΑΖ σε πολλές περιπτώσεις) και να μας δώσουν απελευθερώσιμους απογόνους ή να βοηθήσουν μωρά που έφτασαν ορφανά. Εμείς έχουμε κάνει θεσμό εξαρχής τον σεβασμό προς τους ασθενείς μας, αντιμετωπίζοντας όλα τα υπό φροντίδα πλάσματα ως πρόσωπα, ασχέτως σε ποιο είδος ανήκουν. Βοηθάμε τα άτυχα αγριμικά που αδυνατούν να ζήσουν ελεύθερα στη φύση, ώστε να έχουν μια ενδιαφέρουσα ζωή, παρέχοντάς τους ευρυχωρία, φροντίδα και την κατάλληλη ανά περίπτωση παρέα. Σαν αποτέλεσμα κάθε χρόνο έχουμε κάποια γεννητούρια και αυτό δείχνει ότι τέτοια πλάσματα αισθάνονται καλά μέσα στην κακοτυχία τους.

Σεμινάρια Δικτύου Υπευθύνων Παρακολούθησης των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας 2014 της Δανάης Πορτόλου, Συντονίστριας Δικτύου Υπευθύνων Παρακολούθησης ΙΒΑ

ψηφώντας τις προβλέψεις για κατακλυσμό, 25 νέα και 12 παλιά μέλη του δικτύου των IBA Caretakers από 31 ΙΒΑ συμμετείχαν και φέτος στο ετήσιο εκπαιδευτικό σεμινάριό μας το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα στις 8 και 9 Νοεμβρίου. Η αλήθεια ήταν πως από την αρχή ξέραμε πως η διοργάνωση σε ένα νησί θα ήταν δύσκολη και με κάποιο ρίσκο, αλλά η εξαιρετική βοήθεια και οργάνωση του Αλέκου, της Σοφίας και των υπολοίπων εργαζομένων στο Κέντρο Περιβ/κής Εκπαίδευσης στις Αλυκές Λευκίμμης, καθώς και η επιμονή και όρεξη των συμμετεχόντων συνέβαλαν στο να πραγματοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία. Εντυπωσιακή ήταν η προσέλευση κόσμου από 6 νησιωτικές περιοχές! Το σεμινάριο περιλάμβανε εκπαιδευτικές παρουσιάσεις, ενώ οι Caretakers της Κέρκυρας, Γιάννης Γαστεράτος και Κοσμάς Απέργης, μας ξενάγησαν στις Αλυκές Λευκίμμης και στον υγρότοπο Κορρισιών, όπου αφιερώσαμε λίγο χρόνο για παρατήρηση και αναγνώριση πουλιών, ενώ περπατήσαμε στις υπέροχες αμμοθίνες. Το σεμινάριο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE+ «Ασφαλή Καταφύγια για τα Άγρια πουλιά», έγινε παρουσίαση της εκστρατείας για την αντιμετώπιση της ανοιξιάτικης λαθροθηρίας στα Ιόνια νησιά με παράλληλη προβολή του ντοκιμαντέρ «Μ’ ένα Σμπάρο δυο Τρυγόνια». Ευχόμαστε καλή αρχή στους νέους εθελοντές και καλή συνέχεια σε όσους με συνέπεια και αμείωτο ενδιαφέρον παρακολουθούν εδώ και χρόνια τις περιοχές τους και προσκαλούμε όλους εσάς να συμμετάσχετε στο πρόγραμμα «υιοθετώντας» την Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά στην οποία ζείτε. Για περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα των ΙΒΑ, αλλά και το εθελοντικό πρόγραμμα επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: http://www.ornithologiki.gr/gr/sppe/caretakers.php

ΤΑ ΝΕΑ ΜΑ Σ

Ορνιθολογικός Σταθμός Αντικυθήρων: η δειγματοληπτική περίοδος του 2014 του Χρήστου Μπαρμπούτη, Συντονιστή δράσεων παρακολούθησης του ΟΣΑ

Σε πλήρη εφαρμογή το Smart Patrol System στο Δέλτα του Έβρου της Μανόλιας Βουγιούκαλου

ια άλλη μια χρονιά, ένα από τα μακροβιότερα πρόγραμμα παρακολούθησης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, ο Ορνιθολογικός Σταθμός Αντικυθήρων, υλοποιήθηκε με επιτυχία. Κατά τη διάρκεια της δειγματοληπτικής περιόδου του 2014 δακτυλιώθηκαν περίπου 2.500 πουλιά από περίπου 60 είδη ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των δακτυλιωμένων πουλιών από τον ΟΣΑ στα 47.000. Όπως συμβαίνει πάντα, ο Κηποτσιροβάκος (Sylvia borin) ήταν το πολυπληθέστερο είδος που καταγράφηκε και η Γερακίνα (Buteo buteo) ήταν το πιο εντυπωσιακό πουλί που πιάστηκε στα δίχτυα. Δύο πουλιά, ένα Σταυλοχελίδονο (Hirundo rustica) και μια Καλαμοποταμίδα (Acrocephalus scirpaceus) που καταγράφτηκαν στα Αντικύθηρα, έφεραν ήδη ένα δαχτυλίδι τοποθετημένο σε άλλη χώρα και πιο συγκεκριμένα στην Ιταλία και το Βέλγιο αντίστοιχα. Επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια του φθινόπωρου καταγράφτηκαν πάνω από 2.300 μεταναστευτικά αρπακτικά από 31 είδη, με τα πιο κοινά είδη να είναι ο Σφηκιάρης (Pernis apivorus) και ο Καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus). Οι πιο εντυπωσιακές παρατηρήσεις ήταν αυτές των τριών Ασπροπάρηδων (Neophron percnopterus) και των δύο Στεπογέρακων (Falco cherrug). Όλες οι δράσεις του ΟΣΑ πραγματοποιούνται με τη βοήθεια εθελοντών και είμαστε ιδιαίτερα ευγνώμονες για τους 30 εθελοντές από 6 χώρες που μας βοήθησαν το 2014. Η αξιολόγηση των αιτήσεων για τη δειγματοληπτική χρονιά του 2015 έχει ήδη ξεκινήσει. Ελπίζουμε ότι κάποιοι από τους αναγνώστες του «Οιωνού» θα είναι οι επόμενοι. Επειδή όμως οι διαθέσιμες εθελοντικές θέσεις είναι περιορισμένες κάντε αίτηση το συντομότερο στο: http://www.ornithologiki.gr/osa

Μανόλια Βουγιούκαλου

Αλεξάνδρα Δεμερτζή

Το Κέντρο Ελέγχου και η απομακρυσμένη μονάδα εποπτείας του SPS

ανάγκη για την προστασία των τελευταίων ατόμων Νανόχηνας που επισκέπτονται τη χώρα μας για να διαχειμάσουν, οδήγησε στην δημιουργία ενός συστήματος φύλαξης με χρήση υψηλής τεχνολογίας. Έπειτα από μήνες επαναλαμβανόμενων συσκέψεων και διαπραγματεύσεων, το Smart Patrol System (SPS) μεταμορφώθηκε από μία ιδέα σε ένα σχέδιο. Μετά από άλλους τόσους μήνες προετοιμασίας για την ενεργοποίηση του συστήματος, το πιο πρωτοποριακό και τελευταίας τεχνολογίας έργο που έχει υλοποιήσει η Ορνιθολογική, αποτελεί πλέον πραγματικότητα στο Δέλτα του Έβρου. Από τις 14 Νοέμβρη, τέθηκε σε λειτουργία το πλήρες SPS στο Δέλτα του Έβρου. Αποτελείται από ένα κέντρο ελέγχου στο οποίο ο χειριστής του συστήματος έχει την πλήρη εποπτεία στις περιοχές όπου διαχειμάζει η Νανόχηνα στο Δέλτα. Με χρήση θερμικής αλλά και κάμερας ημέρας, ο χειριστής του κέντρου ελέγχου καθοδηγεί μέσω ασυρμάτου μια κινητή μονάδα φύλαξης αποτελούμενη από έναν φύλακα της Ορνιθολογικής και έναν Δασικό Υπάλληλο. Ο συνδυασμός αυτός όχι μόνο επιτρέπει την εποπτεία και φύλαξη της περιοχής όλο το εικοσιτετράωρο, αλλά δίνει τη δυνατότητα στην κινητή μονάδα να δρα στοχευμένα προκειμένου να πραγματοποιείται πιο αποτελεσματικά η προστασία της Νανόχηνας. Η κινητή μονάδα ενημερώνει επίσης διαρκώς όλους τους επισκέπτες της περιοχής, όπως ορνιθοπαρατηρητές, ψαράδες, κτηνοτρόφους και κυνηγούς. Πενήντα Νανόχηνες, όσες δηλαδή παρατηρήθηκαν και στη λίμνη Κερκίνη, έφτασαν στις 22 Δεκέμβρη στο Δέλτα του Έβρου. Η ομάδα του SPS είναι έτοιμη να διατηρήσει το Δέλτα του Έβρου όπως του αρμόζει, ως ένα πραγματικό Καταφύγιο Άγριας Ζωής.

Nizamettin Yavuz

Δακτυλίωση στον ΟΣΑ

ΤΑ ΝΕΑ ΜΑ Σ

Ιανουάριος - Ιούνιος 2015

Ελένη Βορδογιάννη

Συνάντηση Εργασίας για τη διαβούλευση του Σχεδίου Δράσης για τον Ασπροπάρη της Victoria Saravia

Μαθητές/τριες στην Πανεπιστημιούπολη κρατώντας τις τεχνητές φωλιές που έφτιαξαν

Φροντίζω και αναγνωρίζω τα πουλιά της Θεσσαλονίκης της Ελένης Βορδογιάννη

Ρούλα Τρίγκου

Παρουσίαση από τον Γ. Χανδρινό στη Συνάντηση Εργασίας

το πλαίσιο του Προγράμματος LIFE+ «Η επιστροφή του Ασπροπάρη» η Ορνιθολογική κατάρτισε το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το είδος με κύριο στόχο την αποτροπή της εξαφάνισης του Ασπροπάρη στην Ελλάδα. Πριν την υποβολή του στις αρμόδιες αρχές για έγκριση, το Σχέδιο έπρεπε να περάσει από διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς. Γι’ αυτό τον σκοπό, πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 31 Οκτωβρίου 2014, μία συνάντηση εργασίας σε εθνικό επίπεδο. Εκπρόσωποι από διάφορους φορείς συναντήθηκαν για να συζητήσουν τα απαραίτητα μέτρα που προτείνονται στο Σχέδιο να ληφθούν στη χώρα για τη διάσωση των τελευταίων ζευγαριών Ασπροπάρηδων. Στη συνάντηση συμμετείχαν περισσότερα από 50 άτομα από διάφορα μέρη της Ελλάδας και από διάφορους φορείς, όπως το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Δασαρχεία και Διευθύνσεις Δασών, Φορείς Διαχείρισης και Κυνηγετικές Ομοσπονδίες. Δυστυχώς, δεν παρευρέθηκαν εκπρόσωποι της Κτηνιατρικής Υπηρεσίας, παρά τον σημαντικό ρόλο που έχει η συγκεκριμένη υπηρεσία στην αποτελεσματική διαχείριση της μεγαλύτερης απειλής του είδους στη χώρα: τα δηλητηριασμένα δολώματα. Τα αποτελέσματα της συνάντησης ήταν ενθαρρυντικά, διότι παρόλο που εντοπίστηκαν διάφορες προκλήσεις για την πραγματοποίηση ορισμένων δράσεων, υπήρξε μία συμφωνία μεταξύ όλων των συμμετεχόντων για τον επείγοντα χαρακτήρα του Σχεδίου Δράσης και μία πρόθεση δέσμευσης για την έγκριση και υλοποίηση του, προκειμένου να προστατευτούν επαρκώς τα εναπομείναντα ζευγάρια Ασπροπάρη στην Ελλάδα. Με βάση τα συμπεράσματα και τα σχόλια της συνάντησης, το τελικό και ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης θα σταλεί στο ΥΠΕΚΑ για την έγκριση και θεσμοθέτησή του.

ύο μεγάλες δράσεις πραγματοποίησε στη Θεσσαλονίκη η Ορνιθολογική σε συνεργασία με τη Θεσσαλονίκη - Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας 2014 κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Το ξέρατε πως η Θεσσαλονίκη, αν και μεγάλο αστικό κέντρο, φιλοξενεί 144 είδη πουλιών; Τουλάχιστον 42 είδη από αυτά ζουν μόνιμα στην πόλη, φωλιάζουν και αναπαράγονται. Για αρκετά είδη, από την άλλη, η Θεσσαλονίκη αποτελεί σταθμό ξεκούρασης και τροφής κατά τη μεταναστευτική τους διαδρομή. «Φροντίζοντας τα πουλιά της πόλης μας» ήταν το θέμα της πενθήμερης δράσης που υλοποιήθηκε με την υποστήριξη του Γραφείου Περιβάλλοντος του ΑΠΘ και τη συμμετοχή των νέων της πόλης. Κι επειδή στο αστικό περιβάλλον οι χώροι φωλιάσματος των πουλιών γίνονται όλο και πιο σπάνιοι εξαιτίας της έλλειψης κατάλληλων δέντρων στα πάρκα, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να κατασκευάσουν ξύλινες τεχνητές φωλιές σύμφωνα με τις οδηγίες των μελών - εθελοντών της Ορνιθολογικής. Οι φωλιές που ετοιμάστηκαν τοποθετήθηκαν στον υπαίθριο χώρο της Πανεπιστημιούπολης και σε επιλεγμένα πάρκα της πόλης με την ελπίδα να φωλιάσουν Γαλαζοπαπαδίτσες, Δενδροσπουργίτες, Καρβουνιάρηδες, Κότσυφες, Κοκκινολαίμηδες, Τρυποφράκτες και Βραχοκιρκίνεζα. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες κατασκεύασαν πήλινες φωλιές για τα χελιδόνια στη Νέα παραλία Θεσσαλονίκης.

Η δεύτερη δράση, «Τα πουλιά της Θεσσαλονίκης», που υλοποιήθηκε τον περασμένο Νοέμβρη, είχε ως στόχο τη μύηση των νέων της πόλης στην παρατήρηση πουλιών με τη χρήση του νέου Οδηγού Αναγνώρισης των πουλιών της Θεσσαλονίκης που εκδόθηκε από την Ορνιθολογική. Αρχικά έγινε η παρουσίαση και η δωρεάν διάθεση του Οδηγού μέσα στην κατάμεστη Αίθουσα του Νέου Δημαρχιακού Μεγάρου Θεσσαλονίκης, ενώ ακολούθησε ένα τριήμερο παρατήρησης πουλιών σε πάρκα της παραλίας, στα Τείχη και στην Πανεπιστημιούπολη. Νέοι και παλιοί παρατηρητές της πόλης είχαν την ευκαιρία να εξασκηθούν στην αναγνώριση των ειδών που φτερουγίζουν δίπλα τους!

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥ ΣΙΑΣΗ

Important Bird Areas of Cyprus Hellicar M. A., Anastasi V., Beton D. & Snape R. Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου ISBN 978-9963-2982-1-1 Η νέα έκδοση για τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Κύπρου από τον Πτηνολογικό Σύνδεσμο Κύπρου (BirdLife Κύπρου) περιγράφει 34 περιοχές, συμπεριλαμβανομένων και των 19 που είχαν ενταχθεί στον κατάλογο των ΣΠΠ το 2004. Η επιμελής δουλειά και η ακριβής επιστημονική μέθοδος με την οποία επιλέχθηκαν οι περιοχές, αντικατοπτρίζει για άλλη μια φορά το αξιέπαινο έργο που παράγει από το 2003 η BirdLife Κύπρου για την προστασία των αγαπημένων μας πουλιών. Η θέση της Κύπρου την καθιστά σημαντικό σταθμό ανάπαυσης για τα μεταναστευτικά πουλιά της Ευρώπης, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο περνούν από την Κύπρο γύρω στα 250 εκατομμύρια πουλιά. Μπορούμε να παρατηρήσουμε μέχρι και 400 διαφορετικά είδη. Μόνο 50, όμως, από αυτά είναι μόνιμοι κάτοικοι και άλλα 40 περίπου είναι μεταναστευτικά που έρχονται να φωλιάσουν τακτικά ή περιστασιακά, εκ των οποίων τα 7 είναι ενδημικά υποείδη (που απαντούν μόνο στην Κύπρο). Το βιβλίο αυτό τονίζει τη σημασία της ποικιλίας των ενδιαιτημάτων και της ορνιθοπανίδας στη xώρα αυτή, που έχει τη δική της προσωπικότητα και είναι γνωστή από την αρχαιότητα λόγω των όμορφων τοπίων που σου κόβουν την ανάσα. Στο βιβλίο παρουσιάζεται η αξιοσημείωτη σημασία που έχουν αποκτήσει οι ΣΠΠ τις τελευταίες δεκαετίες και η προφανής έλλειψη σοβαρών μελετών για το υπόλοιπο της χώρας. Περιέχει εξαιρετικά κείμενα, φωτογραφίες και χάρτες ανά περιοχή, καθώς και έναν πολύ χρήσιμο οδηγό παρατήρησης πουλιών για τις ΣΠΠ της Κύπρου για όλες τις εποχές, όπου τονίζονται τα πιο ενδιαφέροντα είδη για παρατήρηση, με πολύ καλές οδηγίες για το πώς να φτάσετε και που να κινηθείτε. Η πρόκληση τώρα είναι να αποκτήσουν με τον καιρό αυτές οι ΣΠΠ ευνοϊκό καθεστώς διατήρησης και να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερους πληθυσμούς πουλιών και πλούσια βιοποικιλότητα γενικότερα. H έκδοση είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά στο: http://issuu.com/birdlifecyprus/docs/important_bird_ areas_of_cyprus_by_b

Running Wild Mike Tomkies - Whittles Publishing ISBN 978-1-84995-123-4 Όταν έπιασα το βιβλίο αυτό για πρώτη φορά στα χέρια μου και είδα τον τίτλο, το βλέμμα μου στράφηκε αμέσως στη φωτογραφία του Mike Tomkies. Πρώην δημοσιογράφος και ρεπόρτερ της showbiz, ο Mike Tomkies πέρασε σχεδόν 50 χρόνια στη φύση, παρατηρώντας την άγρια ζωή και γράφοντας γι’ αυτή. Φίλος του John Wayne και του Robert Mitchum, συνδέθηκε αισθηματικά με την Ava Gardner και ετοιμαζόταν να παντρευτεί την Alexandra Bastado, την πρωταγωνίστρια της σειράς κατασκοπίας/επιστημονικής φαντασίας «The Champions» και μία από τις πιο όμορφες ηθοποιούς του ’60. Το Running Wild, είναι γεμάτο δράση από την πρώτη σελίδα κιόλας του βιβλίου, καθώς ο Mike παρακολουθεί την πορεία ενός ζευγαριού Πετριτών της Κορνουάλης. Παρατηρεί με ενδιαφέρον ότι δεν πειράζουν τα Θυελλοπούλια που φωλιάζουν δίπλα και επίσης αγνοούν τον γειτονικό νεαρό γλάρο που θα ήταν εύκολο γεύμα. Οι περιγραφές και οι λεπτομέρειες είναι εξαιρετικές και η εξιστόρηση των πρώτων δοκιμαστικών πτήσεων των νεαρών Πετριτών στη φωλιά είναι τόσο γλαφυρή που νομίζει ο αναγνώστης ότι βρίσκεται και αυτός μέσα στην καλύπτρα και βλέπει αυτή την άκρως προσωπική συμπεριφορά. Το ύφος του Mike έχει μια ελκυστικά διαχρονική ποιότητα, έτσι ώστε ενώ φαίνεται να υπάρχει μια αλληλουχία των γεγονότων, δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη αναφορά σε αυτή. Αντίθετα, το βιβλίο φαίνεται να παρουσιάζει τα πιο πρόσφατα χρόνια της ζωής του συγγραφέα, με έμφαση στο πάθος του για την άγρια ζωή, και συγκεκριμένα τα αρπακτικά. Το γεγονός αυτό θα το εκτιμήσουν ιδιαίτερα οι φανατικοί αναγνώστες του, ενώ όσοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τα έργα του θα δουν μια μαγευτική εικόνα όλων των πτυχών της διατήρησης της άγριας ζωής σήμερα, όπως φαίνεται μέσα από τα μάτια κάποιου που κατάφερε να ζει πολύ πιο κοντά στο αντικείμενο αυτό απ’ ότι οι περισσότεροι από εμάς. Το μόνο που μπορώ να πω για να τονίσω πόσο ευχάριστη μου ήταν η ανάγνωση του βιβλίου αυτού είναι ότι όταν μελετούσα τους Τσιφτάδες στην ανατολική Αγγλία, ζώντας έναν χρόνο σχεδόν σε απόλυτη απομόνωση, φανταζόμουν ότι μια μέρα θα έφτανα κι εγώ τόσο κοντά στην άγρια ζωή όσο ο Mike.

Fran Vargas Επιστημονικός Συντονιστής Τομέα Διατήρησης Ορνιθολογικής

ΕΚΠΑΙΔΕΥ ΣΗ

Φυσικό και ψηφιακό περιβάλλον: Δύο έννοιες ασύμβατες; Σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο, οι ΤΠΕ εισάγονται στην τυπική εκπαίδευση με σκοπό την ενίσχυση και υποστήριξη της μάθησης, αλλά και την ενίσχυση της κριτικής σκέψης και της δημιουργικής ικανότητας των μαθητών. στην προστασία του Αττικόψαρου, ενδημικό είδος ψαριού της περιοχής. Στο δεύτερο παιχνίδι με τίτλο «Ένα περιπετειώδες ταξίδι», η Λίζα ως πρωταγωνίστρια της ιστορίας ζητά τη βοήθεια του παίκτη για να απαλλάξει τον υγρότοπο από τη χρήση φυτοφαρμάκων. Και στις δυο περιπτώσεις, ο παίκτης λαμβάνει πληροφορίες που αφορούν το φυσικό περιβάλλον της Βραυρώνας και αναζητά εκείνα τα στοιχεία που θα τον βοηθήσουν στην επίλυση της αποστολής του, καθώς περιηγείται στον υγρότοπο σε πραγματικό χρόνο.

ι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) είναι ένας όρος που όλο και πιο συχνά απαντάται στην εκπαίδευση. Εν συντομία, αναφέρεται στη γνωριμία των μαθητών με τον υπολογιστή και τις εφαρμογές του, καθώς και στην αναζήτηση τρόπων έκφρασης μέσα από αυτές.

Ευγενία Πανώριου Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Μπορεί άραγε η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση να αναζητήσει εφαρμογές στις ΤΠΕ δεδομένου ότι η μάθηση συνδέεται με την επαφή και αλληλεπίδραση με το φυσικό (και όχι το ψηφιακό) περιβάλλον; Την απάντηση μάς δίνουν οι ίδιοι οι μαθητές του 3ου Γυμνασίου Γέρακα που στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος Involen (Διαγενεακή Μάθηση για Εθελοντές Προστασίας της Φύσης) αξιοποίησαν στο έπακρον τη δημιουργικότητά τους και τις ΤΠΕ για να σχεδιάσουν παιχνίδια με θέμα την ανάδειξη της προστατευόμενης περιοχής της Βραυρώνας. Αυτό που διακρίνει τα εν λόγω παιχνίδια είναι πως η φυσική παρουσία του παίκτη δεν βρίσκεται σ’ έναν κλειστό χώρο μπροστά από μία οθόνη, αλλά στο ίδιο το… πεδίο! Απαραίτητο είναι βέβαια ο παίκτης να έχει μία κινητή συσκευή (smartphone ή tablet) από την οποία αποκτά πρόσβαση στα παιχνίδια (ή πιο συγκεκριμένα στα χωρο-ευαίσθητα παιχνίδια - location based games - όπως είναι ο ακριβής όρος). Η περιβαλλοντική ομάδα του σχολείου σχεδίασε δύο παιχνίδια που μπορεί κάποιος να εντοπίσει σε κινητή συσκευή κατά την επίσκεψή του στον χώρο της Βραυρώνας. Στο πρώτο παιχνίδι με τίτλο «ΒραυρώνΒραυρώνα», ο παίκτης καλείται να απολαύσει μία βόλτα στον υγρότοπο και στη συνέχεια με τη βοήθεια του εικονικού χαρακτήρα της θεάς Άρτεμης να συμβάλλει

Για τον σχεδιασμό των παιχνιδιών η ομάδα αφιέρωσε πολύ χρόνο προκειμένου να συλλέξει πληροφορίες, να εκπαιδευθεί στη χρήση της συγκεκριμένης πλατφόρμας, να συγκεντρώσει και να επεξεργαστεί αρχεία ήχου, εικόνας και φωτογραφίες, γεω-χωρικά δεδομένα, όλα απαραίτητα στοιχεία της μαθησιακής διαδικασίας. Επισκέφθηκαν τον υγρότοπο της Βραυρώνας, πήραν μέρος σε εθελοντικές δράσεις καθαρισμού της περιοχής, πήραν συνεντεύξεις από κατοίκους της περιοχής και εμπνεύστηκαν από τις ιστορίες που τους διηγήθηκαν για να συνθέσουν την ιστορία τους. Το βέβαιο είναι πως οι συμμετέχοντες ήρθαν σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον της Βραυρώνας και συνέβαλαν στην ανάδειξη της σημασίας της με τον δικό τους δημιουργικό τρόπο. Η μεθοδολογία είναι διαθέσιμη προς όλους τους εκπαιδευτικούς που ενδιαφέρονται να υλοποιήσουν μία αντίστοιχη δράση, ενώ είναι διαθέσιμο και σχετικό εκπαιδευτικό υλικό. Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του προγράμματος www.involen.eu/el/

Το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα INVOLEN είναι ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα που προωθεί τη διαγενεακή μάθηση και την εκπαίδευση μέσα από το παιχνίδι χρησιμοποιώντας εργαλεία και μεθόδους των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), με σκοπό την επιμόρφωση εθελοντών για την προστασία της φύσης σε 5 ευρωπαϊκές χώρες (Ιταλία, Ελλάδα, Γαλλία, Ουγγαρία, και Σλοβενία). Το πρόγραμμα υλοποιείται με την υποστήριξη του Προγράμματος δια βίου μάθησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

ΚΕΡΚΙΝΗ

Κώστας Παπαδόπουλος

Φοινικόπτερα και πελεκάνοι στη Λ. Κερκίνη

Το Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης και η δράση του Φορέα Διαχείρισης Ο Φορέας Διαχείρισης (Φ.Δ.) Λίμνης Κερκίνης ιδρύθηκε με σκοπό τη διοίκηση και διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου Λίμνης Κερκίνης το οποίο θεσμοθετήθηκε τον Νοέμβριο του 2006. Ως φυσικό επακόλουθο, η ευθύνη των ανθρώπων που εργάζονται στον Φορέα Διαχείρισης είναι τεράστια, καθώς καλούνται να προστατέψουν, να διαχειριστούν και να αναδείξουν ταυτόχρονα έναν απ’ τους λίγους εναπομείναντες πλούσιους υγρότοπους της Ελλάδας και έναν απ’ τους πιο σημαντικούς της Ευρώπης.

Φ.Δ. Λίμνης Κερκίνης έχει κάνει αισθητή την παρουσία του ως ένας αξιόπιστος Φορέας με αδιάλειπτη παρουσία στο πεδίο, με επιστημονική κατάρτιση, ο οποίος είναι παραγωγικός και ανταποδοτικός για την τοπική κοινωνία και όχι μόνο. Κάνοντας μια ανασκόπηση των δράσεων των τελευταίων ετών και εκτιμώντας τα αποτελέσματα αυτών των δράσεων το ισοζύγιο που προκύπτει είναι θετικό. Στον τομέα της εποπτείας - φύλαξης της ευρύτερης περιοχής, τα αποτελέσματα της δουλειάς είναι πλέον ορατά και η καλύτερη απόδειξη είναι η ομολογία των ίδιων των επισκεπτών από την Ελλάδα και κυρίως άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Άλλωστε, ο καλύτερος τρόπος για να εκφέρει κάποιος μια άποψη για μια περιοχή είναι να τη γνωρίσει ο ίδιος. Ο προγραμματισμός, ο συντονισμός και η ιεράρχηση προτεραιοτήτων ήταν οι λέξεις κλειδιά για την αντιμετώπιση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που επιφέρουν πιέσεις στην προστατευόμενη περιοχή. Τέτοιες δραστηριότητες, όπως η λαθροθηρία, η λαθραλιεία, η λαθροϋλοτομία, η όχληση περιοχών αναπαραγωγής, τροφοληψίας και ανάπαυσης ελέγχθηκαν και εποπτεύθηκαν αποτελεσματικά και έχουν πρακτικά εκμηδενιστεί εντός του πυρήνα του Εθνικού Πάρκου,

δηλαδή στη λίμνη Κερκίνη και την περιοχή περιμετρικά της λίμνης. Δεν είναι τυχαίο πως έπειτα από συνεχόμενες χρονιές φύλαξης την περίοδο της απαγόρευσης της αλιείας, τα αλιεύματα έχουν αυξηθεί και οι ψαράδες δηλώνουν μόνοι τους τη συμβολή του Φορέα στην αύξηση των εισοδημάτων τους σήμερα. Για όλα τα παραπάνω δεν υπάρχει καμιά «συνταγή». Είναι αποτέλεσμα συνεργασίας ανθρώπων που συνυπάρχουν στον ίδιο φορέα και έχοντας τους ίδιους στόχους και τις ίδιες προτεραιότητες προσπαθούν να κάνουν απλώς το αυτονόητο: σωστά τη δουλειά τους. Σημαντικότερο εργαλείο στην προσπάθεια αυτή ήταν και είναι η παρουσία στο πεδίο. Εκεί συλλέγονται οι πρωτογενείς πληροφορίες, γίνονται οι παρατηρήσεις, καταγράφονται τα δεδομένα και οι διάφορες απειλές. Η παρουσία και μόνο των οχημάτων και των εργαζομένων του Φορέα στο πεδίο δρα ανασταλτικά και πολλές φορές καταλυτικά κατά των οποιονδήποτε παράνομων δραστηριοτήτων. Ένα άλλο σημαντικό σημείο αναφοράς για την επίτευξη όλων των παραπάνω, είναι και οι καλές συνεργασίες που ανέπτυξε ο Φορέας με τους τοπικούς φορείς όπως το Δασαρχείο Σιδηροκάστρου, τα Αστυνομικά Τμήματα Ποροΐων, Ηράκλειας και Σιδηροκάστρου και η

Κώστας Παπαδόπουλος Συντονιστής Ομάδας Φύλαξης Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Κερκίνης

ΚΕΡΚΙΝΗ

Σωτήρης Μούντζελος

Μαυροπελαργός Ciconia nigra

Κώστας Παπαδόπουλος

Τσακάλι Canis aureus

Ομοσπονδιακή Θηροφυλακή. Πολύ σημαντική επίσης είναι η συνεργασία με την Ορνιθολογική σε διάφορες δραστηριότητες και κυρίως στο Πρόγραμμα LIFE+ για τη Νανόχηνα, στο οποίο τα τελευταία χρόνια έχουμε περισσότερα στοιχεία για την παρουσία και την κατάσταση ενός είδους που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Ο Φ.Δ. υλοποιεί διάφορα προγράμματα παρακολούθησης ορνιθοπανίδας, ποιότητας νερού στη λίμνη και τον ποταμό Στρυμόνα, σημαντικών ειδών θηλαστικών, τύπων οικοτόπων, ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου και προσπαθεί για την επιστημονικά τεκμηριωμένη περιβαλλοντική ενημέρωση των διαφόρων κοινωνικών ομάδων και κατά συνέπεια την ευαισθητοποίησή τους σε θέματα προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος, καθώς αυτό αποτελεί έναν από τους πρωταρχικούς στόχους του Φ.Δ. Μια σημαντική δράση για την επίτευξη των παραπάνω είναι και η λειτουργία των προγραμμάτων εθελοντικής εργασίας (παλαιότερα σε συνεργασία με το WWF Ελλάς, ενώ τα τελευταία έτη υλοποιούνται αυτόνομα από τον Φ.Δ.).

Σωτήρης Μούντζελος

Αγιοπούλι Sturnus roseus

Αρκετές δράσεις διαχείρισης υλοποιήθηκαν τα τελευταία έτη στο Εθνικό Πάρκο όπως: • κατασκευή περιφράξεων για την προστασία της φυσικής αναγέννησης του παραποτάμιου δάσους, • ανακατασκευή πλατφορμών αναπαραγωγής πελεκάνων στη λίμνη Κερκίνη τον χειμώνα 2009-2010 (πλατφόρμες οι οποίες είχαν κατασκευαστεί από τον Φορέα Διαχείρισης και εθελοντές του WWF Ελλάς, με την επιστημονική συνεργασία του ιδρύματος Tour du Valat - Γαλλία - στην Κερκίνη το 2002 και 2003), • κατασκευή χώρων ανάπαυσης - ξεκούρασης των νεαρών πελεκάνων και τοποθέτησή τους περιμετρικά των εξεδρών αναπαραγωγής • κατασκευή πλατφορμών για την αναπαραγωγή των γλαρονιών (με τη βοήθεια του BirdWING των Steve Mills και Hilary Koll), • κατασκευή παρατηρητηρίων για παρατήρηση πουλιών αλλά και την καλύτερη εποπτεία της περιοχής, • κατασκευή παρατηρητηρίων και θέσεων θέας (12 κιόσκια, 4 παρατηρητήρια) για τους επισκέπτες της περιοχής, • τοποθέτηση διχτυών προστασίας των λιμανιών Κερκίνης και Λιθότοπου από σκουπίδια, • καθαρισμός της λίμνης και του ποταμού (συνολικά 94 χλμ. ακτογραμμών) από τα σκουπίδια σε συνεργασία με την πρώην Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, ψαράδες και άλλους φορείς.

ΚΕΡΚΙΝΗ

Θεόδωρος Ναζηρίδης

Ροδοπελεκάνοι στον ποταμό Στρυμόνα

Τα τελευταία χρόνια είχαμε πολλές σημαντικές καταγραφές/παρατηρήσεις: ο υγρότοπος της Κερκίνης αποτελεί τη μοναδική περιοχή στην Ελλάδα για τη Μαρσίλια (Marsilea quadrifolia), ενώ η Minuartia saxifraga καθώς και η Fritilaria gussichiae, που είναι σπάνια φυτικά είδη, καταγράφηκαν σε νέες θέσεις στο Εθνικό Πάρκο. Έχουν παρατηρηθεί πολλά νέα είδη για την περιοχή κατά τη μετανάστευση ή τoν χειμώνα όπως το Στεπογέρακο (Falco cherrug), o Ναvόκυκvoς (Cygnus columbianus), o Χηvoπρίστης (Mergus merganser), η Ναvόχηvα (Anser erythropus), η Χαμωτίδα (Tetrax tetrax), ο Γερανός (Grus grus) κ.ά., καθώς επίσης και η παρoυσία πoλλώv σπάvιωv αρπακτικώv πoυλιώv, όπως o Βασιλαετός (Aquila heliaca), o Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), o Πετρίτης (Falco peregrinus), o Στικταετός (Aquila clanga) και ο Θαλασσαετός (Halliaaetus albicilla). Αισιόδοξη ήταν και η τελευταία εκτίμηση των αποικιών των αναπαραγόμενων ειδών στο παραποτάμιο δάσος, με νούμερα που σου δίνουν το δικαίωμα να χαίρεσαι αλλά παράλληλα να συνειδητοποιείς το πόσο σημαντική και υπεύθυνη είναι η δουλειά που έχεις αναλάβει: περισσότερες από 400 φωλιές με Νυχτοκόρακες (Nycticorax nycticorax), πάνω από 180 φωλιές με Χουλιαρομύτες (Platalea leucorodia), σχεδόν 6.500 φωλιές Κορμοράνων (Phalacrocorax carbo), τουλάχιστον 800 Λαγγόνων (Phalacrocorax pygmeus), 300 φωλιές Λευκοτσικνιάδων (Egretta garzetta), κάτι περισσότερο από 500 ζευγάρια Κρυπτοτσικνιάδων (Ardeola ralloides), 41 φωλιές από Χαλκόκοτες (Plegadis falcinellus), 16 φωλιές από Πορφυροτσικνιάδες (Ardea purpurea). Στις πλατφόρμες αναπαραγωγής των αργυροπελεκάνων το 2014 γεννήθηκαν περισσότεροι από 200 νεοσσοί. Τα τελευταία δέκα έτη ο Φ.Δ. Λίμνης Κερκίνης συμμετέχει ανελλιπώς στην έκθεση British Birdfair, προβάλ-

λοντας το Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης, τα πρώτα έτη με τη βοήθεια της πρώην Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σερρών, ενώ τα τελευταία έτη σε συνεργασία με τους Φορείς Διαχείρισης Λιμνών Κορώνειας - Βόλβης και Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκμονα. Η έκθεση αυτή πραγματοποιείται από το 1987 χωρίς διακοπή στη Μεγάλη Βρετανία, στο Rutland Water Nature Reserve, το οποίο απέχει μόλις είκοσι (20) μίλια από την πόλη του Leicester. Στόχος της έκθεσης ήταν η καθιέρωση μιας γιορτής για τα πουλιά με την συγκέντρωση πολλών παρατηρητών πουλιών, καθώς και η ανάπτυξη μιας εμπορικής έκθεσης για τη βιομηχανία παρατήρησης πουλιών και την υποστήριξη διεθνών δράσεων διατήρησης. Πρόκειται για την μεγαλύτερη σε παγκόσμιο επίπεδο σχετική έκθεση. Η συνεχής αυτή παρουσία του Φορέα στην έκθεση είχε ως φυσικό επακόλουθο την καθιέρωσή του ως ενός αξιόπιστου Φορέα από την Ελλάδα, ο οποίος έχει τα εχέγγυα της σοβαρότητας και του επιπέδου που απαιτείται για την αμφίδρομη επικοινωνία και συνεργασία με ανάλογους ομοειδείς φορείς και συναφείς οργανώσεις. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι παραγωγοί ντοκιμαντέρ άγριας φύσης από το εξωτερικό ασχολούνται με την Κερκίνη. Αυτή τη χρονιά στο Birdfair της Αγγλίας θα παρουσιάσουν τη δουλειά τους για την Κερκίνη ο Dave Gosney και ο Malcolm Rymer (γνωστοί Βρετανοί παραγωγοί ταινιών άγριας φύσης). Επίσης έχουν σχεδόν τελειώσει τη δουλειά τους Γάλλοι παραγωγοί, ενώ τον Φεβρουάριο ξεκινάει λήψεις ανάλογο συνεργείο από την Γερμανία. Με την ευχή οι Φορείς Διαχείρισης να γίνουν καλύτεροι και όχι λιγότεροι…

ΚΗΠΟΤ ΣΙΡΟΒΑΚΟΣ

Νίκος Φωκάς Κηποτσιροβάκος Sylvia borin

Χρήστος Μπαρμπούτης

Η Φθινοπωρινή μετανάστευση του Κηποτσιροβάκου, η Κρήτη και τα σύκα O Κηποτσιροβάκος (Sylvia borin) είναι ένα μεσαίου προς μεγάλου μεγέθους στρουθιόμορφο και από τα είδη που οι ορνιθοπαρατηρητές και οι δακτυλιωτές πουλιών συνήθως χαρακτηρίζουν ως το είδος που δεν φέρει κανένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, συχνά δεν του δίνουν ιδιαίτερη σημασία. Το είδος αυτό όμως, αποτελεί έναν από τους δεινότερους και αποτελεσματικότερους μετανάστες μεγάλης απόστασης!

ε βάση συντηρητικούς υπολογισμούς, κάθε φθινόπωρο 100 εκατ. Κηποτσιροβάκοι αρχίζουν το ταξίδι τους από τις περιοχές αναπαραγωγής στη Δυτική Παλαιαρκτική προς τις περιοχές διαχείμασης στην υποσαχάρια Αφρική. Για να φτάσουν τα μεταναστευτικά πουλιά μεγάλης απόστασης στις περιοχές διαχείμασής τους, είναι αναγκασμένα να διασχίσουν τόσο τη Μεσόγειο θάλασσα, όσο και την έρημο της Σαχάρας. Για ένα πουλί που είναι προσαρμοσμένο σε πυκνούς θαμνότοπους και σε δάση, η Σαχάρα και οι ακτές της Βόρειας Αφρικής δεν δίνουν πολλές πιθανότητες ανεύρεσης τροφής. Αν αναλογιστεί κανείς ότι το ταξίδι της διάσχισης της θάλασσας και της ερήμου έχει υπολογιστεί ότι διαρκεί 3-5 νύχτες μεταναστευτικής πτήσης, είναι κατανοητό ότι το εγχείρημα είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Βάσει μελετών που έχουν γίνει στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη, υποστηρίζεται ότι ο Κηποτσιροβάκος προετοιμάζεται για τη διάσχιση της θάλασσας και της ερήμου σταδιακά μέχρι να φτάσει στις βόρειες ακτές της Μεσογείου. Σε κάθε στάση του, από τις περιοχές ανα-

παραγωγής στον Βορρά μέχρι τη Μεσόγειο, εναποθέτει περισσότερη ενέργεια από αυτή που θα καταναλώσει στην επομένη μεταναστευτική του πτήση. Μελέτες στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Κρήτη υποδεικνύουν ότι, τουλάχιστον για την περιοχή μας, το είδος συμπεριφέρεται λίγο διαφορετικά. Μπορεί βέβαια να υπάρχει μια μικρή προετοιμασία του είδους καθοδόν προς τη Μεσόγειο, αλλά ο Κηποτσιροβάκος ουσιαστικά προετοιμάζεται στον τελευταίο ενδιάμεσο μεταναστευτικό σταθμό πριν την έναρξη της διάσχισης της Μεσογείου. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Σουηδίας σε συνεργασία με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης και την υποστήριξη της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, χρησιμοποιώντας μικροπομπούς που τοποθετηθήκαν σε Κηποτσιροβάκους, προσδιόρισαν με ακρίβεια τον χρόνο παραμονής των πουλιών στην Κρήτη αλλά και τις καθημερινές τους κινήσεις. Ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα ήταν ότι το είδος παραμένει στην Κρήτη 10 με 20 ημέρες, διπλάσιο ή/και τριπλάσιο χρόνο από τον μέσο χρόνο παραμονής σε οποιοδήποτε άλλον ενδιάμεσο μεταναστευτικό

ΚΗΠΟΤ ΣΙΡΟΒΑΚΟΣ

Thord Fransson

Ραδιοπαρακολούθηση

σταθμό του είδους στην υπόλοιπη Ευρώπη. Τί τρώει όμως ένας Κηποτσιροβάκος που φτάνει στην Κρήτη περίπου 20 γραμμάρια, όταν πρέπει μέσα σε δύο εβδομάδες να φτάσει ή και να υπερβεί τα 30; Η απάντηση είναι ότι καταναλώνει σχεδόν αποκλειστικά σύκα. Σύκα που είναι άφθονα στα όρια των ελαιώνων της Κρήτης, στις άκρες των δρόμων και μέσα στα χωριά. Η κοιλάδα της Μεσσαράς, όπου έλαβε χώρα η μελέτη, είναι τόσο σημαντική για το είδος, ώστε αρκετά άτομα της μελέτης την χρησιμοποιούν για την προετοιμασία τους για το δυσκολότερο κομμάτι της φθινοπωρινής μετανάστευσής τους επαναλαμβανόμενα. Δηλαδή, καταγράφηκαν πουλιά που χρησιμοποίησαν την κοιλάδα κατά τη διάρκεια ενός φθινόπωρου, διαχείμασαν κάπου στην Υποσαχάρια Αφρική, επέστρεψαν στις περιοχές αναπαραγωγής τους κάπου στην Λευκορωσία ή τη Ρωσία και το επόμενο φθινόπωρο, όχι μόνο κατάφεραν να ξαναφτάσουν στην Κρήτη και την κοιλάδα της Μεσασράς, αλλά πιάστηκαν στην ίδια Συκιά που είχαν ξαναπιαστεί πριν από έναν χρόνο. Οι μελέτες που πραγματοποιηθήκαν και συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα στη νότια Κρήτη και την Μεσσαρά δεν αποκαλύπτουν μόνο το καταπληκτικό ταξίδι του Κηποτσιροβάκου, αλλά αναδεικνύουν και τη σημαντικότητα των αγροοικοσυστημάτων για τα μεταναστευτικά πουλιά, θέμα που μέχρι στιγμής δεν του έχει δοθεί ιδιαίτερη ερευνητική και διαχειριστική βαρύτητα.

Χρήστος Μπαρμπούτης

Τοποθέτηση διχτιών για τη δακτυλίωση των πουλιών

Thord Fransson

Κηποτσιροβάκος με πομπό

Πηγές: Fransson et al. (2008) J Avian Biol. 39, 133-138 Barboutis et al. (2011) Ibis 153(4), 746-754 Barboutis et al. (2014) PeerJ 2, e319

ΕΚΒΥ

ε συνολικό μήκος 10,5 χιλιόμετρα και γνωστό ήδη από την περίοδο της τουρκοκρατίας ως «δρόμος του νερού», το μονοπάτι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα της περιοχής, λόγω της ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας του, της σχέσης του με τις περίφημες Καμάρες και της ταύτισής του με ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Καβάλας: το μεσαιωνικό υδραγωγείο της πόλης, ένα έργο ενδεικτικό της ζωτικής ανάγκης για πόσιμο νερό. Το πρώτο τμήμα της διαδρομής, μήκους 5,5 χιλιομέτρων, ξεκινά από τον οικισμό της Παλαιάς Καβάλας και καταλήγει στη «Μάνα του νερού». Η διαδρομή παρέχει στον επισκέπτη την ευκαιρία να περιηγηθεί σε ένα τυπικό μεσογειακό τοπίο, να γνωρίσει τον οικισμό της Παλαιάς Καβάλας και την ιστορία του, να απολαύσει την πανοραμική θέα προς την πεδιάδα των Φιλίππων, να επισκεφθεί παραδοσιακούς νερόμυλους και αρχαία μεταλλεία.

Αρχείο ΕΚΒΥ Τμήμα του μονοπατιού «ο δρόμος του νερού»

Ένα μονοπάτι που το λέγαν «Δρόμο του νερού»

Μαρία Κατσακιώρη ΕΚΒΥ

Στις παρυφές της οροσειράς της Λεκάνης, το μονοπάτι που ενώνει τον οικισμό της Παλαιάς Καβάλας με την πόλη της Καβάλας, οργανώθηκε στο πλαίσιο του έργου «Οργάνωση και ανάδειξη του μονοπατιού “Ο δρόμος του νερού” (Παλαιά Καβάλα - Καβάλα)» από το Δήμο Καβάλας με τη συνεργασία της 12ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Σκοπός του είναι να συμβάλλει στη διατήρηση και προβολή μιας διαδρομής ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και αξίας, να ανασυνθέσει την εικόνα ενός μεγάλου δημόσιου έργου του παρελθόντος, να προσφέρει στον επισκέπτη του ενδιαφέρουσες ευκαιρίες ενημέρωσης και αναψυχής.

Το δεύτερο τμήμα του μονοπατιού, μήκους σχεδόν 5 χιλιομέτρων, ξεκινά από τη «Μάνα του νερού» και καταλήγει στη συνοικία του Αγίου Κωνσταντίνου Καβάλας. Η θέση «Μάνα του νερού» χρωστά το όνομά της στην πηγή που υδροδότησε επί αιώνες τον άνυδρο βράχο της Παναγίας, πάνω στον οποίο αναπτύχθηκε, από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους, η πόλη της Καβάλας. Στο τμήμα αυτό, το μονοπάτι ακολουθεί το μεσαιωνικό υδραγωγείο που μετέφερε το νερό της πηγής στο εσωτερικό της πόλης, περνώντας το πάνω από τις Καμάρες. Η διαδρομή ακολουθεί τον κτιστό αγωγό του υδραγωγείου, περνά τις λίθινες υδατογέφυρες που χρησιμοποιήθηκαν για τη διέλευσή του από τις ρεματιές, συναντά τα ερείπια από τις κρήνες που ξεδιψούσαν τους οδοιπόρους και τις δεξαμενές καθαρισμού του νερού.

Το εκπαιδευτικό υλικό «Το μονοπάτι Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ» δημιουργήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων και αναλαμβάνει να αναδείξει, μέσα από σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους και τεχνικές, τη σημασία του μονοπατιού. Απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 7 - 12 ετών και αποτελείται από σύντομο κείμενο παρουσίασης του μονοπατιού, παιδαγωγικές δραστηριότητες, δομημένες σε 14 φύλλα εργασίας, καθώς και από ένα φύλλο για την αξιολόγησή του. Παράχθηκε σε 1.500 ανάτυπα και διανέμεται από τον Δήμο Καβάλας στα σχολεία της Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας, του Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και τους Υπευθύνους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της χώρας, ενώ έχει αποσταλεί για ανάρτηση και σε επιλεγμένες διαδικτυακές πύλες. Πληροφορίες: Δήμος Καβάλας, κ. Μενέλαος Χατζηαποστολίδης, Τηλ. 2513 500189.

Σκύρος:

μια κιβωτός βιοποικιλότητας στο Αιγαίο Κιβωτός βιοποικιλότητας και όχι άδικα. Η γεωγραφική θέση της Σκύρου μπορεί να μην την βοήθησε με την έννοια της μέχρι πρότινος θεωρούμενης «σύγχρονης ανάπτυξης», προστάτευσε όμως τη βιοποικιλότητα που συγκεντρώνει αυτός ο βράχος στη μέση του Αιγαίου. Θαρρείς πως η θεία πρόνοια μερίμνησε να προστατεύει εδώ τα δημιουργήματά της, αυτά που προσπαθούν αγωνιωδώς οι μηχανισμοί αναζήτησης πλουτισμού να αφανίσουν. Όμως ο Σκυριανός χρόνια τώρα συμβιώνοντας αρμονικά με τα δώρα της φύσης, σκάλισε τις εικόνες τους στα ξυλόγλυ-

www.SkyrosLife.gr Το Πρόγραμμα LIFE+ Φύση και Βιοποικιλότητα «Επιδεικτική εφαρμογή της προσέγγισης “Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα” προς όφελος της βιοποικιλότητας σε ένα νησί του Αιγαίου, τη Σκύρο», υλοποιείται από τον Δήμο Σκύρου σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού με τη συνεισφορά του χρηματοδοτικού μέσου LIFE+ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη συγχρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου.

πτα, κέντησε τις μορφές τους με ιδιαίτερη ευαισθησία , τα ζωγράφισε στα κεραμικά του και εκφράζοντας τη χαρά και τον θαυμασμό τους τραγούδησε: Ποιος είδε κείνο που δα’ γω ,πάνω στο κύμα… κλήμα! και πάνω στη κληματαριά, αητός και γερακίνα. Αυτά συνεχίζουμε να υπερασπιζόμαστε με την υποστήριξή σας και σας ευχαριστούμε γι’ αυτό.

Κωνσταντίνος Ιντζές

Σκυριανό άλογο με φόντο τη χώρα της Σκύρου

Μιλτιάδης Χατζηγιαννάκης Δήμαρχος Σκύρου

LIFE09 NAT/GR/000323

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ρούλα Τρίγκου

Το οροπέδιο του Άρι στον Κόχυλα

Πρόγραμμα Skyrosbiodiversity: η φύση της Σκύρου στο προσκήνιο 14

Τάσος Δημαλέξης Συντονιστής Προγράμματος Skyrosbiodiversity

Στόχος του προγράμματος Skyrosbiodiversity είναι η καταγραφή, προστασία και ανάδειξη της σκυριανής βιοποικιλότητας, που παρουσιάζει μοναδικά χαρακτηριστικά για τη χώρα μας. Με τρόπο που θα είναι κατανοητός και αποδεκτός από την τοπική κοινωνία και που παράλληλα θα βοηθήσει το νησί να αξιοποιήσει τις ιδιαίτερες αξίες της φυσικής κληρονομιάς για να φτιάξει ένα ακόμα καλύτερο και ελκυστικότερο τουριστικό προϊόν, και να προσελκύσει ποιοτικό τουρισμό. Και που παράλληλα θα βοηθήσει στον καλύτερο αναπτυξιακό σχεδιασμό του νησιού, λαμβάνοντας υπόψη τις αξίες και ιδιαιτερότητες του σκυριανού πολιτισμού και τοπίου

ια να πετύχει αυτούς τους φιλόδοξους στόχους, το πρόγραμμα προχώρησε στην εκπόνηση ερευνών και μελετών για την καταγραφή των αξιόλογων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που βοηθούν στη διατήρηση και προστασία τους. Υλοποιήθηκε το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας, με συμμετοχή πολλών επιστημόνων, που θα υποβληθεί στο Υ.Π.Ε.Κ.Α. προκειμένου η περιοχή να αποκτήσει θεσμικό καθεστώς προστασίας και να προστατευτεί από βλαπτικές υποδομές και δραστηριότητες. Μελέτες για την προστασία και τουριστική ανάδειξη των υγροτόπων της Σκύρου, των σφενδαμιών, των σπάνιων φυτών, των πουλιών που ζουν στις γύρω νησίδες. Επίσης, με τη βοήθεια ειδικών λιβαδοπόνων, έγιναν έρευνες και μελέτες που θα βοηθήσουν στην καλύτερη οργάνωση παραδοσιακών δραστηριοτήτων του νησιού, όπως η κτηνοτροφία, ώστε και η παραγωγή να βελτιωθεί, αλλά και οι βοσκότοποι του νησιού να αναζωογονηθούν. Για να επιδειχθεί στην πράξη η χρησιμότητα των προτάσεων των ειδικών, το πρόγραμμα

νοίκιασε για τέσσερα χρόνια 3.000 στρέμματα βοσκοτόπων και 100 στρέμματα εγκαταλειμμένων καλλιεργειών, όπου εφαρμόζονται πρακτικές βελτίωσης της βοσκοϊκανότητας των βοσκοτόπων και καλλιεργούνται κτηνοτροφικά φυτά, προκειμένου να αυξηθεί η τοπική τους παραγωγή και να ανακουφιστούν σε κάποιο βαθμό οι φυσικοί βοσκότοποι. Για την προστασία και ανάδειξη της τοπικής αγροτικής κληρονομιάς, σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έγινε καταγραφή και περιγραφή των τοπικών αγροτικών ποικιλιών και δημιουργείται κήπος διατήρησής τους στο Δημοτικό Περιβόλι, στη Χώρα της Σκύρου. Σε ότι αφορά στην προστασία και ανάδειξη των υγροτόπων του νησιού, έχουν σχεδιαστεί παρεμβάσεις ανάδειξης με μονοπάτια, πινακίδες και υλικό ενημέρωσης για την Καλαμίτσα και το Παλαμάρι. Στην περίπτωση του Παλαμαρίου το ενδιαφέρον στοιχείο που θα αναδειχτεί είναι η άμεση σχέση του υγροτόπου με την καθημερινή ζωή και λειτουργία του γειτονικού προϊστορικού οικισμού. Με τρόπο φιλικό προς τους επισκέπτες

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Αρχείο LIFE Σκύρου

Ο βοτανικός κήπος του Προγράμματος

Theasis Art

του αρχαιολογικού χώρου, που θα μπορούν να χαρούν την περιήγησή τους σε αυτόν συνδυάζοντάς την με την απόλαυση της φύσης και της ομορφιάς του υγροτόπου και της ορνιθοπανίδας του. Σε ότι αφορά στην προστασία των σφενδαμιών και των σπάνιων φυτών, το πρόγραμμα σε συνεργασία με το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας δημιούργησε για πρώτη φορά χάρτη με την ακριβή κατανομή των σφενδαμιών και των σπάνιων φυτών στο Βουνό, έφτιαξε μικρό φυτώριο όπου μεγαλώνουν με ασφάλεια και φροντίδα οι σπόροι σφενδαμιού που συλλέγονται από τους ειδικούς επιστήμονες, ενώ παράλληλα υλοποιεί παρεμβάσεις που θα προστατέψουν τους πληθυσμούς των σπάνιων φυτών από τη βόσκηση. Οι παρεμβάσεις στις νησίδες της Σκύρου σχετίζονται άμεσα με την προστασία των σπάνιων πουλιών και περιλαμβάνουν φυτεύσεις θάμνων, δημιουργία τεχνητών φωλιών, ενέργειες για τη μείωση του πληθυσμού των αρουραίων που τρώνε αβγά και νεοσσούς των σπάνιων πουλιών. Με τη βοήθεια της Τοπικής Ομάδας Εθελοντών, οι παρεμβάσεις συντηρούνται και παρακολουθούνται ώστε να πετύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Για την τουριστική ανάδειξη της Σκύρου σημάνθηκαν σειρά περιπατητικών διαδρομών, ώστε το νησί να γίνει πιο φιλικό και ελκυστικό για επισκέπτες που αρέσκονται στις πεζοπορίες και που προτιμούν να έρχονται στο νησί την άνοιξη ή το φθινόπωρο, διευρύνοντας έτσι την τουριστική περίοδο. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται η προσπάθεια ανάδειξης της Σκύρου ως διεθνούς προορισμού για επισκέπτες που αρέσκονται στον οικοτουρισμό και την παρατήρηση πουλιών. Προετοιμάζεται σχετικό υλικό προβολής και ήδη έχουν γίνει οι πρώτες εκδρομές από Βρετανούς τουρίστες που έμειναν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι από το νησί. Στην προσπάθεια προστασίας του Σκυριανού αλόγου, υπάρχει εποικοδομητική συνεργασία με την τοπική Ένωση Μικρόσωμης Φυλής Αλόγων και με το κτήμα Μουριές. Παράλληλα, ενισχύεται η πρωτοβουλία συγκεκριμένων παραγωγών για την αναβίωση του παραδοσιακού αλωνίσματος της σκυριανής φάβας, ώστε να συνδεθεί το άλογο με το σημαντικό αυτό αγροτικό προϊόν, με τρόπο κατανοητό από τους επισκέπτες της Σκύρου. Για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών του νησιού για τις δρά-

σεις του προγράμματος λειτουργούν το γραφείο του LIFE και ο χώρος ενημέρωσης. Υλοποιείται εκστρατεία ενημέρωσης που περιλαμβάνει την παραγωγή φυλλαδίων και άλλου ενημερωτικού υλικού, τη διοργάνωση παρουσιάσεων και ανοιχτών στο κοινό εκδηλώσεων, την παραγωγή υλικού περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τα σχολεία της Σκύρου, της Εύβοιας αλλά και άλλων περιοχών της Ελλάδας με θέμα τη Σκυριανή φύση, την παραγωγή οικοτουριστικών οδηγών και χαρτών, την ενθάρρυνση της δημιουργίας θεματολογίας για τα σπάνια φυτά και ζώα στην τοπική λαϊκή τέχνη. Κλείνοντας αυτό σημείωμα είναι σκόπιμο να αναφέρουμε κάποια από τα μοναδικά στοιχεία της φυσικής κληρονομιάς της Σκύρου που αναδεικνύονται από το πρόγραμμα και για τα οποία το νησί έχει κάθε λόγο να περηφανεύεται στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς: • το Σκυριανό άλογο • τα ενδημικά αγριολούλουδα • η μεγαλύτερη αποικία Μαυροπετρίτη στον κόσμο • η μεγαλύτερη αποικία του σπάνιου θαλασσοπουλιού Υδροβάτη στην Ελλάδα • η μοναδική για τη χώρα μας συμβίωση των 5 ειδών θαλασσοπουλιών • η Σκυριανή σαύρα που εμφανίζει μοναδικό γιγαντισμό • τα μεταναστευτικά πουλιά της Σκύρου • τα πλούσια θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας • το τοπίο του Κόχυλα • οι υγρότοποι και οι αρχαιολογικοί χώροι του νησιού • τα σκυριανά προϊόντα λαϊκής τέχνης • η φάβα και τα υπόλοιπα αξιόλογα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα της σκυριανής γης Το σκυριανό LIFE βρίσκεται εδώ για να καταγράψει τα στοιχεία αυτά και να μας βοηθήσει πρώτα από όλα να συνειδητοποιήσουμε πόσο σημαντική είναι η τοπική φυσική κληρονομιά, αλλά και για να δείξει με απτά παραδείγματα ότι είναι προς το συμφέρον του νησιού να πορευτεί προσέχοντας ως κόρη οφθαλμού τα μοναδικά αυτά στοιχεία, που μπορούν να συμβάλλουν σε μια πιο αισιόδοξη και αξιοβίωτη κατεύθυνση. Οι σκυριανοί, με την ως σήμερα στάση ζωής τους έχουν δείξει ότι ενστερνίζονται αυτήν την προοπτική. Στη μνήμη του Γιάννη Κομπογιάννη

Παραδοσιακό αλώνισμα με Σκυριανά άλογα στο κτήμα Μουριές

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Άγγελος Ευαγγελίδης

Παρακολούθηση πουλιών στις νησίδες της Σκύρου

Οι πολύτιμες νησίδες της Σκύρου 16

Δανάη Πορτόλου, Πάνος Κορδοπάτης

Συνήθως όταν λέμε «νησίδα» ο περισσότερος κόσμος εννοεί έναν ξερό βράχο μέσα στη θάλασσα, κάπου να απαγκιάσει το σκάφος του σε ένα ταξίδι με καιρό, ένα μέρος όπου έχει την πιο απίθανη απομονωμένη παραλία ή στην καλύτερη περίπτωση έναν ιδανικό ψαρότοπο! Κι αυτό γιατί τις επισκεπτόμαστε συνήθως καλοκαίρι, όταν πράγματι βρίσκονται σε μια φαινομενικά πιο σιωπηλή κατάσταση. Αν όμως κανείς τις επισκεφθεί προς το τέλος του χειμώνα, αρχές άνοιξης, όταν οι νησίδες είναι καλυμμένες με λιβάδια από λουλούδια, θα μπορέσει να εκτιμήσει το πλούτο της ζωής που φιλοξενούν.

εν υπάρχει σχεδόν κανένα νησί στη χώρα μας που να μην περιβάλλεται από έστω και ένα μικρό νησάκι, υπολείμματα των βουνοκορφών της Αιγηίδας, που παρουσιάζουν τεράστια ποικιλομορφία: άλλοτε αποκομμένα από το κυρίως νησί περιλαμβάνουν γκρεμούς και απόκρημνα βράχια και άλλοτε ένα στρογγυλεμένο ασβεστολιθικό εξόγκωμα με το κλασσικό και πολύ περιγραφικό όνομα «πλάκα» ή «πίτα»... Καθεμιά όμως φιλοξενεί μοναδικά οικοσυστήματα, που διαφέρουν ακόμα και μεταξύ γειτονικών νησίδων. Η μεγάλη αξία τους αποδίδεται κυρίως στη γεωγραφική απομόνωσή τους και στη γενικότερη απουσία τόσο του ανθρώπου όσο και θηρευτών, με αποτέλεσμα να αποτελούν τα τελευταία καταφύγια για πολλά είδη τα οποία βρίσκουν σε αυτά χώρους για να φωλιάσουν με ασφάλεια. Τυπικό παράδειγμα, τα θαλασσοπούλια και ο Μαυροπετρίτης που φωλιάζουν στο έδαφος, γεγονός μάλλον ασυνήθιστο για τον δεύτερο, με αποτέλεσμα οι φωλιές τους να είναι εκτεθειμένες σε χερσαίους θηρευτές. Η Σκύρος διαθέτει 38 ακατοίκητες νησίδες και βράχους, συμπεριλαμβανομένης της Σκυροπούλας. Στον Βορρά, οι νησίδες Μέσα Ποδιά, Έξω Ποδιά και Πύργοι δημιουργούν μια μοναδικής ομορφιάς και οικολογικής

αξίας ενότητα. Με δυσπρόσιτες ακτές αλλά και υπέροχες μωβ βοτσαλωτές παραλίες ηφαιστειακής προέλευσης, δίνουν την εντύπωση πως βρίσκεσαι στη Σκωτία, έτσι πως είναι πνιγμένες από γκριζοπράσινη αλοφυτική βλάστηση. Σπάνια να τις προσεγγίσει κανείς χωρίς καλό καιρό, ενώ οι πολυάριθμες ξέρες που περιβάλλουν τις ακτές τους αποτρέπουν πολλούς επισκέπτες. Έτσι, εδώ φωλιάζει ο βασικός πυρήνας του πληθυσμού του Θαλασσοκόρακα και συχνά καταγράφονται συγκεντρώσεις πολλών δεκάδων ατόμων. Το άλλο βασικό είδος πουλιού που φωλιάζει σε μεγάλους αριθμούς εδώ είναι ο Μαυροπετρίτης. Στην κυριολεξία, όπου υπάρχει το παραμικρό άνοιγμα στη βλάστηση, τα γεράκια αυτά έχουν εναποθέσει τα αβγά τους, με πραγματικά εξαιρετική προστασία. Επίσης, δεν είναι λίγες οι φορές που τις ακτές αυτών των νησίδων θα τις επισκεφτούν Μεσογειακές Φώκιες, για να ξεκουραστούν κάτω από τον ήλιο του Αιγαίου. Λίγο πιο νότια βρίσκουμε μια άλλη κατηγορία νησίδων με λίγη χαμηλή ή και καθόλου βλάστηση και πολλές φυσικές κοιλότητες στα ασβεστολιθικά τους πετρώματα. Χαρακτηριστικές τέτοιες «γλαρονησίδες», όπου φωλιάζει ο κοινός Ασημόγλαρος, αποτελούν η Σκυροπούλα, η Ρήνεια, τα Λακκονήσια, ο Κουλούρης, οι Δια-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ρούλα Τρίγκου

Νησίδα της Σκύρου καλυμμένη με αλοφυτική βλάστηση

βατές και η Βαλάξα. Έναν μήνα αργότερα, εμφανίζεται εκεί ο κατά πολύ σπανιότερος Αιγαιόγλαρος. Πάνω από 50 ζευγάρια του είδους, περίπου το 10% του εθνικού πληθυσμού της χώρας, φωλιάζουν στις νησίδες της Σκύρου, διαλέγοντας διαφορετική νησίδα κάθε χρόνο. Η αποικία τους συνήθως βρίσκεται σε κάποιο απομονωμένο ακρωτήρι ή πολύ κοντά στην ακτή, όπου τα ενήλικα φτιάχνουν την απλή φωλιά τους, παραμερίζοντας τα φύλλα του Θαλασσογαμπρού (Limonium sp.). Άλλα θαλασσοπούλια που προτιμούν τις νησίδες της Σκύρου, είναι ο Αρτέμης και ο Μύχος. Μια μοναδική μικτή αποικία των δύο πελαγικών αυτών ειδών έχει εντοπιστεί στην περιοχή, ενώ στο παρελθόν πιθανότατα φώλιαζαν και στη νησίδα Άγιος Ερμόλαος έξω από τον Μώλο της Σκύρου. Εκεί χτίστηκε και ένα μικρό εκκλησάκι για να «ξορκίσουν» τα καλέσματα των δύο αυτών ειδών που μοιάζουν με κλάμα μωρού. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο πως οι γειτονικές νησίδες ονομάζονται Βρυκολακονήσια... Πολύ κοντά στη Σκύρο βρίσκεται η μεγαλύτερη γνωστή αποικία του Υδροβάτη στην Ανατολική Μεσόγειο. Το κρυπτικό αυτό θαλασσοπούλι σπάνια θα το εντοπίσει κανείς στη θάλασσα. Αναπαράγεται εκεί με επιτυχία χρόνια τώρα λόγω της απουσίας θηρευτών, κυρίως αρουραίων, αλλά και της διαθεσιμότητας εκατοντάδων σχισμών όπου μπορεί με ασφάλεια να φωλιάσει. Δεν θα πρέπει επίσης να ξεχάσουμε και την ενδημική σαύρα της Σκύρου (Podacris gaigae), που βρίσκει

ιδανικό χώρο για αναπαραγωγή σε αυτές νησίδες. Οι ιδιαιτερότητες μάλιστα του είδους στην νησίδα Μέσα Διαβατές, όσον αφορά τον πληθυσμό της αλλά και το σωματικό της μέγεθος, αποτελεί σημαντικό πεδίο μελέτης ερπετολόγων (περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε στο αντίστοιχο άρθρο αυτού του αφιερώματος). Αν όμως κάποιο είδος κυριαρχεί στις νησίδες της Σκύρου, τότε σίγουρα αυτό είναι ο Μαυροπετρίτης. Το 8% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους αναπαράγεται στη περιοχή, κάνοντας την Σκύρο την μεγαλύτερη αναπαραγωγική αποικία Μαυροπετρίτη στον κόσμο. Η παρουσία του στην περιοχή σε τόσο μεγάλους αριθμούς αποδεικνύει τη τεράστια σημασία της Σκύρου για τη μετανάστευση. Έχοντας προσαρμόσει κατάλληλα τον βιολογικό τους κύκλο, οι Μαυροπετρίτες βρίσκουν τον Σεπτέμβριο εύκολα τροφή για τους νεοσσούς τους, μιας και οι νησίδες αποτελούν πολύτιμους σταθμούς για εκατομμύρια μικρόπουλα που περνούν το Αιγαίο στο ταξίδι τους προς την Αφρική. Οι νησίδες της Σκύρου, όπως άλλωστε και όλου του Αιγαίου, αποτελούν πολύτιμα φυσικά καταφύγια για πολλά και σημαντικά είδη της ελληνικής φύσης. Η έλλειψη ανθρώπινης δραστηριότητας αλλά και θηρευτών, παρέχει στα είδη που φωλιάζουν σε αυτές την ασφάλεια που τόσο επιζητούν. Συνιστούν, χωρίς υπερβολή, θησαυροφυλάκια βιοποικιλότητας και ως τέτοιες πρέπει να τις διαφυλάξουμε.

Άγγελος Ευαγγελίδης

Μια Μεσογειακή Φώκια ξεκουράζεται στην παραλία νησίδας της Σκύρου

Παναγιώτης Λατσούδης

Υδροβάτες σε νησίδα της Σκύρου

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Χρήστος Βλάχος

Ζευγάρι Μαυροπετριτών

Μαυροπετρίτης: το γεράκι της Σκύρου 18

Άγγελος Ευαγγελίδης Ερευνητής πεδίου

Οι ίδιες γεωγραφικές παράμετροι που καθιστούν την Σκύρο ιδιαίτερη όσον αφορά την χλωρίδα και την ερπετοπανίδα της λειτουργούν και στην περίπτωση της μετανάστευσης των πουλιών. Μόνο που στην τελευταία η «απομόνωση» μετατρέπεται σε «σύνδεση». Εκτεθειμένη, σχεδόν στο κέντρο, του βορείου Αιγαίου η Σκύρος αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό ξεκούρασης και ανεφοδιασμού γενεών μεταναστευτικών πουλιών στο αέναο ταξίδι της μετανάστευσης.

α σχεδόν 800 μέτρα υψόμετρο του Κόχυλα στον Νότο και τα 525 του Ολύμπου στον Βορρά, λειτουργούν σαν φάρος κάνοντας τη Σκύρο ιδιαίτερα ορατή σε αυτούς που έχουν το προνόμιο να βλέπουν τη γη σαν χάρτη. Ανεξάρτητα από τη στρατηγική των ειδών στη μετανάστευση και τον τρόπο πετάγματος (ενεργητικά ή παθητικά) ένα νησί με τα παραπάνω χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με την ποικιλία ενδιαιτημάτων, είναι ελκυστικό για κάθε πουλί που επιχειρεί θαλάσσιο πέρασμα και έχει επιλεχθεί φυσικά για να το πετύχει. Οι εκατοντάδες χιλιάδες μεταναστών είναι πιστοί κάθε άνοιξη και φθινόπωρο, όμως, όπως είναι φυσικό, όπου υπάρχει το θήραμα υπάρχει και ο θηρευτής. Είδος διπλοενδημικό*, ο Μαυροπετρίτης ξεχειμωνιάζει στη Μαδαγασκάρη και την ανατολική Αφρική και αναπαράγεται στα νησιά και νησίδες της Μεσογείου (κυρίως σε αυτά του Αιγαίου), βασίζεται στη φθινοπωρινή μετανάστευση για να θρέψει τους νεοσσούς του. Ένα πολύ μικρό ποσοστό του μεταναστευτικού ρεύματος, κυρίως στρουθιόμορφα πουλιά, συνήθως τα πιο αδύναμα και πιο άπειρα, του δίνουν ζωή. Το μεταναστευτικό ρεύμα της Σκύρου δεν πέρασε απαρατήρητο εξελικτικά από τον Μαυροπετρίτη, ο οποίος σχηματίζει εδώ την μεγαλύτερη αναπαραγωγική αποικία στο εύρος κατανομής του.

Οι απόκρημνες βραχώδεις ακτές και οι βραχονησίδες της Σκύρου αποτελούν το ιδανικό ενδιαίτημα για να φωλιάσει το μεσαίου μεγέθους αυτό γεράκι. Μία μικρή κοιλότητα κάτω από έναν βράχο, ένα παταράκι ή μία σχισμή είναι αρκετά για να φιλοξενήσουν τα αβγά και αργότερα τους νεοσσούς του. Ο αέρας, κυρίαρχο καιρικό φαινόμενο της Σκύρου («Ανεμόεσσα» για τους ναυτικούς), που χτυπά στις απότομες πλαγιές του νησιού, δημιουργεί ανοδικά ρεύματα που βοηθούν τον Μαυροπετρίτη να παίρνει ύψος ανέξοδα και να περιπολεί τις ακτές και τον θαλάσσιο χώρο για το επόμενο κυνήγι. Η δίαιτα συμπληρώνεται από έντομα που επίσης χάρη στο μέγεθος και την χλωρίδα του νησιού βρίσκονται σε αφθονία. Ο Μαυροπετρίτης επωφελείται από την Σκύρο και με την σειρά του αποτελεί δείκτη ποιότητας του περιβάλλοντος της. Ας τον βοηθήσουμε να συνεχίσει ανενόχλητος να παρακολουθεί και να δειγματίζει τη μετανάστευση στον ουρανό του βορείου Αιγαίου…

* Διπλοενδημικά θεωρούνται τα μεταναστευτικά είδη που έχουν αυστηρά περιορισμένη γεωγραφική κατανομή, τόσο στις περιοχές αναπαραγωγής όσο και σε αυτές της διαχείμασης, σε τέτοιο βαθμό ώστε η επιβίωσή τους να εξαρτάται απόλυτα από την διατήρηση και των δύο αυτών περιοχών.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Παναγιώτης Λατσούδης

Η Σαύρα της Σκύρου Podacris gaigaea

Η σαύρα της Σκύρου, ένα ενδημικό ερπετό στην καρδιά του Αιγαίου

Σκύρος είναι ένα από τα αρχαιότερα νησιά στο Αιγαίο από όπου πρόβαλε πριν από 3,5 εκατομύρια χρόνια. Η μεγάλη της ηλικία αντικατοπτρίζεται και στην ερπετοπανίδα που διαθέτει. Η Σκύρος έχει λιγότερα είδη ερπετών και αμφιβίων από ότι ομοίου μεγέθους νησιά στις Κυκλάδες ή τα Δωδεκάνησα καθώς, λόγω της απομόνωσής της, ο εποικισμός της υπήρξε περιορισμένος. Έτσι, είναι η μοναδική ανάμεσα στις Σποράδες που δεν διαθέτει καθόλου οχιές. Η ίδια αιτία όμως που περιόρισε τη γενική βιοποικιλότητα του νησιού, η απομόνωση, οδήγησε στη δημιουργία ένος ενδημικού είδους, της σαύρα της Σκύρου. Το είδος εξαπλωνεται αποκλειστικά στο νησί και τις περιφερικές του νησίδες καθώς και το Πιπέρι, με το οποίο η Σκύρος ήταν ενωμένη με μια χερσαία «γέφυρα» μέχρι πριν από περίπου 50 χιλιάδες χρόνια. Η σαύρα της Σκύρου (Podarcis gaigeae) πρωτοπεριγράφηκε το 1930 από τον αυστριακό ερευνητή F. Werner o οποίος έδωσε το δεύτερο συνθετικό του λατινικού της ονόματος προς τιμή της διακεκριμένης αμερικανίδας ερπετολόγου Helen Gaige. Η σαύρα της Σκύρου είναι μια μικρόσωμη σαύρα με μήκος σώματος γύρω στα έξι εκατοστά και ουρά που φτάνει τα 10 εκ. Η ράχη έχει φωτεινό πράσινο χρώμα με σκούρα σημάδια που σχηματίζουν ακανόνιστα σχέδια και γραμμές. Η κοιλιά είναι γκριζωπή ενώ τα πλευρά έχουν καστανό-λαδί χρωματισμό που εμπλουτίζεται από μαύρα στίγματα. Κατά την αναπαραγωγή τα αρσενικά εμφανίζουν έντονο πορτοκαλί χρώμα στην κοιλιακή περιοχή. Η σαύρα της Σκύρου απαντάται σε όλα τα οικοσυστήματα του νησιού, από αμμώδεις ακτές όπως το Παλαμάρι έως τις φρυγανικές εκτάσεις στις πλαγιές του Κόχυλα. Παραμένει ενεργή όλο το χρόνο και χάρη στους ήπιους χειμώνες του νησιού δεν πέφτει σε νάρκη. Η περίοδος αναπαραγωγής ξεκινά από το Μάρτιο και εκτείνεται μέχρι τα μέσα Αυγούστου. Τα θηλυκά γεννούν τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο, ένα έως τρία αυγά που θάβουν μέσα στο χώμα ή κρύβουν κάτω από πέτρες. Η δίαιτά της βασίζεται σε χερσαία ασπόνδυλα, κυρίως έντομα όπως τα σκαθάρια. Περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης για την

προστασία πανίδας και χλωρίδας ενώ στο Κόκκινο Βιβλίο της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης (2006) χαρακτηρίζεται ως τρωτό είδος. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στον πληθυσμό της νησίδας Μέσα Διαβατές. Χάρη στην έλλειψη θηρευτών ο πληθυσμός παρουσιάζει τις υψηλότερες τιμές πυκνότητας σαυρών στον ελλαδικό χώρο. Ως συνέπεια της υψηλής πυκνότητας έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα σκληρός ενδοειδικός ανταγωνισμός που συχνά οδηγεί σε κανιβαλισμό (ενήλικα αρσενικά τρώνε αυγά ή ακόμα και ολόκληρα νεαρά άτομα ή απλώς καταβροχθίζουν τα κομμένα άκρα από τις μεταξύ τους αψιμαχίες). Το πιο σημαντικό όμως χαρακτηριστικό του ιδιαίτερου αυτού πληθυσμού είναι το φαινόμενο του γιγαντισμού: οι σαύρες στη νησίδα είναι 40% μεγαλύτερες και σχεδόν 300% βαρύτερες από εκείνες του κυρίως νησιού. Το μεγάλο μέγεθος των σαυρών φαίνεται ότι ευνοείται από τις συνθήκες ισχυρού ανταγωνισμού και τροφοδοτείτειται από τις λεγόμενες θαλασσινές επιχορηγήσεις, την ενέργεια δηλαδή που έρχεται από τη θάλασσα χάρη στη θαλερή αποικία γλάρων που φιλοξενεί η νησίδα. Ιδιαίτερα γοητευτικές είναι επίσης και οι αλληλεπιδράσεις με τους Μαυροπετρίτες (Falco eleonorae) που φωλιάζουν στη νησίδα. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο οι σαύρες παραμονεύουν κοντά στις φωλιές και μόλις οι γονείς φύγουν, εφορμούν για να φάνε τα υπολείμματα τροφής ή να συλλάβουν έντομα που πλησιάζουν τους νεοσσούς.

Παναγιώτης Παφίλης Επίκουρος Καθηγητής Ζωικής Ποικιλότητας. Τμήμα Βιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας

Παναγιώτης Παφίλης Εικόνα 1. Αρσενικό και θηλυκό άτομο της σαύρας της Σκύρου.

Εικόνα 2. Στα δεξιά φαίνεται μια σαύρα από τη Σκύρο, στο μέσο (με ενδιάμεσο μέγεθος) ένα άτομο από τη νησίδα Λακονήσσι και στα αριστερά η γιγαντιαία μορφή από τις Μέσα Διαβατές. Εικόνα 3. Λαφιάτης (Elaphe quatorlineata) που λιάζεται δίπλα σε δεξαμένη. Πρόκειται για το μεγαλύτερο φίδι της Σκύρου.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Αποστόλης Καλτσής

Ο χειμωνιάτικος κρίνος Galanthus ikariae

Η Σκύρος σε άνθιση! 20

Αποστόλης Καλτσής Βιολόγος - Ερευνητής φυσικού περιβάλλοντος. Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθήνας Δάφνη Μαυρογιώργου Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού

Πίνακας 1: Είδη - στόχοι του Σχεδίου Δράσης για την ενδημική χλωρίδα

Το αρχιπέλαγος της Σκύρου, απομονωμένο στην καρδιά του Βορείου Αιγαίου, είναι αναπόφευκτο να αποτελεί ένα θησαυροφυλάκιο βιοποικιλότητας, στο οποίο η χλωρίδα έχει την δική της διακριτή και εξέχουσα θέση. Για την ανάδειξη και την προστασία του φυτικού πλούτου του νησιού συνεργάζονται, στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE, η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθήνας.

ιδιαιτερότητα της χλωρίδας της Σκύρου αντανακλάται στην ύπαρξη αρκετών ενδημικών και σπάνιων φυτικών ειδών, με περιορισμένη εξάπλωση. Η περιοχή όπου εμφανίζεται η μεγαλύτερη συγκέντρωση αυτών των φυτών είναι η νότια Σκύρος, στην οποία δεσπόζει ο εκτεταμένος βραχώδης ορεινός όγκος του Κόχυλα. Στην περιοχή του Κόχυλα «συναντιούνται» τρεις διαφορετικές φυτογεωγραφικές περιοχές (Βόρειες Σποράδες-Εύβοια, Κυκλάδες, Ανατολικό Αιγαίο), με αποτέλεσμα στην περιοχή να συνυπάρχουν φυτικά είδη που έχουν κύρια εξάπλωση στις πιο πάνω περιοχές. Χαρακτηριστική της σημασίας του Κόχυλα για τη χλωρίδα είναι η παρουσία εκεί συνολικά 6 φυτικών ειδών που περιλαμβάνονται στις 2 μέχρι σήμερα εκδόσεις του Κόκκινου Βιβλίου των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας. Δεν είναι υπερβολή, επομένως, να πούμε ότι ο Κόχυλας αποτελεί ένα «θερμό σημείο» (hotspot) για την ελληνική χλωρίδα. Σχέδιο Δράσης για τα ενδημικά φυτά Πρώτο μέλημα της ερευνητικής ομάδας ήταν η λεπτομερής καταγραφή στο πεδίο των σημαντικότερων φυτικών ειδών της Σκύρου. Η εργασία αυτή διήρκησε 2 χρόνια και οδήγησε, μεταξύ άλλων, στην κατάρτιση του κατάλογου με τα φυτά της Σκύρου που θα αποτε-

λούσαν το επίκεντρο των δράσεων προστασίας στο επόμενο στάδιο (πίνακας 1). Στη λίστα αυτή ξεχωρίζει το είδος Aethionema retsina, που αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα σπανιότερα φυτικά είδη της Ελλάδας, ενώ άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός πως στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας επιβεβαιώθηκε μετά από 100 χρόνια η παρουσία στη Σκύρο του είδους Consolida tenuissima (μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ενδημικό της Αττικής). Πολλά από αυτά τα φυτικά είδη είναι σχετικά ασφαλή από άμεσες απειλές λόγω του χασμοφυτικού τους χαρακτήρα, της ιδιότητάς τους δηλαδή να αναπτύσσοΕΙΔΟΣ Aethionema retsina Aubrieta scyria Campanula merxmuelleri

ΕΞΑΠΛΩΣΗ Σκύρος, Σκυροπούλα Σκύρος, Εύβοια Σκύρος, Ψαρά

Centaurea rechingeri

Βόρειες Σποράδες, Σάμος

Consolida tenuissima

Σκύρος, Αττική

Fritillaria erhartii

Σκύρος, Εύβοια, Κυκλάδες

Galanthus ikariae

Σκύρος, Ικαρία, Κυκλάδες

Galium reiseri Malcolmia macrocalyx subsp. scyria Scorzonera scyria

Βόρειες Σποράδες Σκύρος, Εύβοια, Κυκλάδες Σκύρος

νται με επιτυχία στις απόκρημνες και πρακτικά απολύτως απρόσιτες βραχώδεις ορθοπλαγιές του Κόχυλα. Για τα υπόλοιπα είδη που είναι ευάλωτα στη βόσκηση από τα αιγοπρόβατα (το νησί έχει ισχυρό κτηνοτροφικό χαρακτήρα), επιλέχθηκε η τοποθέτηση μικρών περιφράξεων για την προστασία τους. Μία αξιοσημείωτη δράση διατήρησης για τη χλωρίδα της Σκύρου είναι ο ορισμός Μικρο-Αποθέματος (Plant Micro-Reserve) στη θέση Κοράκια του Κόχυλα. Τα Μικρο-Αποθέματα Φυτών είναι μία σχετικά νέα προσέγγιση διατήρησης της φυτικής ποικιλότητας, η οποία έχει ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία στην Κρήτη (Ν. Χανίων, πρόγραμμα CRETAPLANT). Το Μικρο-Απόθεμα είναι μία περιοχή με σχετικά περιορισμένη έκταση που περικλείει αντιπροσωπευτικούς πληθυσμούς ενός ή περισσότερων ειδών ενδιαφέροντος (ενδημικά, σπάνια, απειλούμενα) και αποτελεί ουσιαστικά ένα μικρό εργαστήριο μελέτης και εφαρμογής δράσεων διατήρησης της φυτικής ποικιλότητας. Τα συμπεράσματα και οι επιτυχείς δράσεις που βγαίνουν σε αυτό το επίπεδο μπορούν μετά να εφαρμοστούν και σε μεγαλύτερη κλίμακα. Στο ΜικροΑπόθεμα του Κόχυλα περικλείονται πληθυσμοί από 7 είδη ενδιαφέροντος. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η εκτός τόπου (ex situ) διατήρηση των σπάνιων φυτών της Σκύρου, η οποία περιλαμβάνει τη συλλογή σπόρων από διαφορετικούς πληθυσμούς των φυτών (εικόνα 2) και την αποθήκευσή τους στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού του Πανεπιστημίου Αθήνας. Η δράση αυτή εξασφαλίζει την μακροχρόνια επιβίωση του γενετικού υλικού των απειλούμενων ειδών, έτσι ώστε να είναι δυνατή η παραγωγή νέων φυτών για ενίσχυση των φυσικών πληθυσμών (αν και όταν αυτό κριθεί αναγκαίο), αλλά και για την ανάπτυξη τους σε Βοτανικούς Κήπους. Σχέδιο Δράσης για τις συστάδες σφενδαμιών Από τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία της φυτικής ποικιλότητας της Σκύρου αποτελούν και οι (αμιγείς ή μικτές) συστάδες με σφενδάμια (Acer sempervirens) που συναντούμε διάσπαρτες στον Κόχυλα. Αυτά τα μικρά δάση με σφενδάμια αποτελούν αξιόλογο και σπάνιο τύπο βλάστησης στην περιοχή του Αιγαίου, ως εκ τούτου η διατήρησή τους στη Σκύρο αποτελεί βασικό στόχο του Προγράμματος. Αρχικά χαρτογραφήθηκαν οι συστάδες (εικόνα 3) και καταγράφηκε η κατάστασή τους, καθώς και η συμμετοχή άλλων δένδρων σε αυτές (πουρνάρια, αριές, αγριελιές, φυλλίκια). Οι συστάδες με σφενδάμια αναπτύσσονται κυρίως σε ρεματιές και επίπεδες εκτάσεις με ικανό βάθος εδάφους και θεωρείται ότι παλαιότερα είχαν μεγαλύτερη έκταση, η οποία έχει περιοριστεί από περιστατικά πυρκαγιών, αλλά και λόγω της περιορισμένης αναγέννησης και δυσκολίας στην ομαλή ανάπτυξη των δέντρων, ως αποτέλεσμα της μεγάλης πίεσης βόσκησης από τις δεκάδες χιλιάδες αιγοπρόβατα. Για την υποβοήθηση της αναγέννησης των σφενδαμιών, τοποθετήθηκαν και σε αυτή την περίπτωση μικροπεριφράξεις γύρω από περιοχές αναγέννησης και νεαρά φυτά σφενδαμιού, αλλά η κυριότερη δράση αποτέλεσε η εγκατάσταση φυτωρίου στην περιοχή του Κόχυλα (εικόνα 4). Το φυτώριο εξοπλίστηκε με την

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Αποστόλης Καλτσής

Εικόνα 2: Η συλλογή σπόρων από χασμοφυτικά είδη απαιτεί και κάποιες… αναρριχητικές ικανότητες.

Αποστόλης Καλτσής

Εικόνα 3: Συστάδες με σφενδάμια στο όρος Κόχυλας

απαραίτητη υποδομή (πάγκους, γλάστρες, δεξαμενή νερού και σύστημα ποτίσματος) και άρχισε εδώ και 2 χρόνια να υποδέχεται νεαρά φυτάρια σφενδαμιού, τα οποία προέρχονται από σπόρους που συλλέχθηκαν στη Σκύρο και είναι αποθηκευμένα στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού του Πανεπιστημίου Αθήνας. Τα νεαρά φυτά προορίζονται σε λίγα χρόνια να φυτευτούν στον Κόχυλα για την ενίσχυση της φυσικής αναγέννησης. Εκτός από τα σφενδάμια, στο φυτώριο αναπτύσσονται νεαρά φυτά και από άλλα δενδρώδη είδη της Σκύρου, σχεδιάζεται η μεταφορά και νεαρών φυτών από τα ενδημικά είδη, ενώ αποτελεί και χώρο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης για το κοινό και τους μαθητές. Συμπερασματικά Η φυτική ποικιλότητα της Σκύρου αποτελεί ένα πολύτιμο διαμάντι στο κόσμημα της Φύσης του νησιού. Πέρα από την αυταξία των ενδημικών ειδών, ως αναπόσπαστα τμήματα της φυσικής ιστορίας του νησιού, η ανάδειξή του φυτικού πλούτου του νησιού μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη του οικοτουριστικού προϊόντος, που ταιριάζει απόλυτα σε ένα νησί που δεν έχει αλώσει ο μαζικός τουρισμός. Από τον χειμωνιάτικο κρίνο Galanthus ikariae (εικόνα 5) μέχρι τα κυκλάμινα του φθινοπώρου, η Σκύρος προσφέρει ευκαιρίες στον οικοπεριηγητή σε όλη τη διάρκεια του έτους να θαυμάσει και να μελετήσει τη χλωρίδα της. Η συστηματική παρακολούθηση της φυτικής ποικιλότητας και η συνέχιση των διαχειριστικών δράσεων θα επιτρέψουν αυτός ο πλούτος να διατηρηθεί και να φτάσει ατόφιος στις επόμενες γενιές.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

«Λέμε “το βουνό” και το λέμε με ένα δέος» Συνέντευξη με τον Σκυριανό Στάθη Ζακυνθινό

Αποστόλης Καλτσής

Στην περιοχή του όρους Κόχυλα στη Σκύρο σχεδιάζεται εγκατάσταση αιολικού πάρκου με 111 ανεμογεννήτριες. Το μεγαλύτερο αυτό νησιωτικό αιολικό πάρκο της Μεσογείου θα βρίσκεται εντός της ΖΕΠ του δικτύου Natura 2000, καταλαμβάνοντας πάνω από το 50% της έκτασής της. Το βουνό του Κόχυλα όμως, φιλοξενεί μία από τις μεγαλύτερες αποικίες στον κόσμο του «γερακιού της θάλασσας», του Μαυροπετρίτη. Η Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα Δήμου Σκύρου, η Ένωση Πολιτών Σκύρου και η Ορνιθολογική έχουν προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την ακύρωση της άδειας. Μιλήσαμε με τον Στάθη Ζακυνθινό, ιδιοκτήτη φαρμακείου στη χώρα της Σκύρου, γιατί είναι ένας από τους πιο δραστήριους συμμετέχοντες στην εκστρατεία κατά του αιολικού πάρκου. Μας έδειξε πώς όταν οι κάτοικοι μιας περιοχής είναι σίγουροι για το δίκιο τους, μπορούν να κάνουν πολλά! Ενώ αρχικά φαινόταν σαν να τα έχουν βάλει με κάτι ανεξέλεγκτο που θα «φορεθεί» στη Σκύρο από την κεντρική διοίκηση και τον επενδυτή, παίρνοντας την κατάσταση στα χέρια τους, απέτρεψαν μέχρι σήμερα την καταστροφή του όρους Κόχυλα.

Το όρος Κόχυλας

22 Μαλαμώ Κορμπέτη

Μαλαμώ Κορμπέτη (ΜΚ): Ο σχεδιασμός για το αιολικό πάρκο στο όρος Κόχυλας της Σκύρου πάει πίσω σχεδόν μια δεκαετία τώρα. Εσύ από πότε ενεπλάκης στον αγώνα των κατοίκων για να σταματήσει η επένδυση; Στάθης Ζακυνθινός (ΣΖ): Πάει από το 2005 όταν η εταιρεία των καλογέρων, την οποία συνέστησε η Μονή Μεγίστης Λαύρας, μαζί με την ΕΝΤΕΚΑ, κατέθεσε την πρώτη αίτηση για άδεια παραγωγής στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας. Αυτό έγινε μυστικά. Η τότε δημοτική αρχή δεν είχε ενημερώσει, ως όφειλε, τους κατοίκους. Εγώ το πήρα χαμπάρι μέσα από την ιστοσελίδα της ΡΑΕ το καλοκαίρι του 2006. Αφού ανέτρεξα σε επιστημονικά άρθρα και αναλύσεις για το θέμα, έγραψα ένα άρθρο και το έστειλα σε όλες τις εφημερίδες. Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα για τη διαδικασία συσπείρωσης των συμπατριωτών μου και οδήγησε στη δημιουργία της ΕΝΩΣΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΚΥΡΟΥ, τον Ιανουάριο του 2007. ΜΚ: Εσένα τι σε παρακίνησε να εμπλακείς στον αγώνα αυτό; ΣΖ: Κοίτα, έχω προσωπικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες! Η ανθρωπογενής παρέμβαση δεν πρέπει να οδηγεί σε περιβαλλοντική και οικονομική καταστροφή. Με αυτή την ίδια ευαισθησία, προ εικοσαετίας, θυμάμαι, ότι μιλούσα υπέρ των ΑΠΕ, τότε που κανείς δεν ήξερε τί είναι. Αλλά μιλούσα χωρίς να ξέρω τι ακριβώς σημαίνει αυτό, δηλαδή ότι γίνεται για να κερδοσκοπήσουν ιδιώτες επενδυτές και με λανθασμένο σχεδιασμό. Δεν είμαστε αντίθετοι στην αξιοποίηση των ΑΠΕ για τις ανάγκες του νησιού, αλλά το έργο αυτό δεν είχε τέτοια στόχευση. ΜΚ: Οι άνθρωποι που τότε πρωτοασχοληθήκατε γνωριζόσασταν από πριν; ΣΖ: Κάποιοι ναι, αλλά όχι όλοι. Όταν πρωτοβρεθήκαμε προσπαθήσαμε να βρούμε ανθρώπους ειδικούς που να γνωρίζουν τα θέματα αυτά. Οργανωθήκαμε γιατί καταλάβαμε ότι τον κίνδυνο που αντιμετώπιζε το βουνό δεν μπορούσε ο καθένας να τον αντιμετωπίσει μόνος του. Πιστεύαμε από τότε, ότι εάν δεν παρατάξεις ένα ενιαίο μέτωπο, όλων των Σκυριανών, απέναντι στην εξουσία, τότε θα σε διασπάσουν και δεν θα πετύχεις τίποτα. Εάν επίσης δεν έχεις τον Δήμο μαζί σου,

θα συμβεί το ίδιο. Γι’ αυτό ενημερώσαμε όλους τους συλλόγους που υπάρχουν στη Σκύρο, περίπου 20, και φτιάξαμε τη Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα, όργανο το οποίο λειτουργούσε απολύτως δημοκρατικά με συνελεύσεις. ΜΚ: Ανέφερες ότι θέλατε να πάρετε με το μέρος σας τον Δήμο Σκύρου. Πώς εξελίχθηκε αυτή η συμμαχία; ΣΖ: Με τον Δήμο στην αρχή έγιναν θυελλώδεις συνεδριάσεις για να πάρουν απόφαση σχετικά με τη θέση που θα πάρουν απέναντι στο έργο. Στην αρχή έβλεπαν το έργο θετικά, με τη λογική την παλιά για τα αιολικά πάρκα, δηλαδή άκριτα να εγκρίνονται έργα χωρίς να κοιτάμε τις επιπτώσεις. Υπήρχε επίσης το χρηματικό ανταποδοτικό όφελος που προβλέπει ο νόμος για τους Δήμους, το οποίο ήταν μηδαμινό εάν το μετρήσει κανείς. Τελικά βάρυνε περισσότερο το γεγονός ότι οι κάτοικοι στην συντριπτική τους πλειονότητα ήταν αντίθετοι με το έργο, όπως άλλωστε και οι περισσότεροι δημοτικοί σύμβουλοι, που και αυτοί συμφωνούσαν μαζί μας. ΜΚ: Δηλαδή η ψήφος των κατοίκων του νησιού είχε βαρύνουσα σημασία... Εσείς τι επιχειρήματα χρησιμοποιήσατε στην καμπάνια σας για να πείσετε του συντοπίτες σας ότι το αιολικό πάρκο θα είναι ζημιογόνο; ΣΖ: Καταρχάς, είπαμε ότι το έργο ήταν τεράστιο, ήταν δυσανάλογο με το μέγεθος του νησιού, γιατί αφορούσε ουσιαστικά τη μισή έκτασή του! Δεύτερον, είπαμε ότι η περιοχή Natura 2000 του Όρους Κόχυλα ήταν πολύτιμη για τον τουρισμό της Σκύρου. Το βουνό είναι σχεδόν ανέγγιχτο και υπάρχουν εκεί και τα Σκυριανά άλογα. Έτσι, εάν το βουνό καταστρεφόταν θα υπήρχε σημαντική οικονομική επίπτωση, γιατί θα μειωνόταν το τουριστικό ρεύμα, καθώς κι ότι θα έπεφτε η αξία της γης. Αυτό το έλαβε υπόψη του πολύ σοβαρά ο κόσμος. Μιλήσαμε για την οικολογική αξία του Κόχυλα: για τον Μαυροπετρίτη, το Σκυριανό άλογο. Αλλά ο απλός κόσμος καταλαβαίνει αυτή την αξία εάν του εξηγήσεις ότι θα έχει επιπτώσεις πρακτικές στη ζωή του. Δηλαδή ότι εάν καταστραφεί το βουνό αυτό, θα φέρει αλυσιδωτές αντιδράσεις: θα μειωθεί η παραδοσιακή κτηνοτροφία και η τουριστική δραστηριότητα και άρα και η εμπορική δραστηριότητα.

Και όλο αυτό γιατί ο Κόχυλας είναι ένα παρθένο τοπίο, είναι ένα μέρος ανέγγιχτο συγκριτικά με άλλα. ΜΚ: Σε ότι αφορά την παραγωγή ενέργειας από αιολικό σταθμό τι επιχειρήματα προτάξατε στην τοπική κοινωνία; ΣΖ: Σε αυτό μας βοήθησε πολύ ο κύριος Μανώλης Ξανθούλης και ο νομικός μας ο Γιώργος Ξανθούλης. Επιχειρηματολογήσαμε ότι τέτοια μεγάλα έργα ΑΠΕ γίνονται για να εισπράξουν επιδοτήσεις και να έχει έσοδα ο επιχειρηματίας από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Το έργο δεν αφορούσε στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Σκύρου αποκλειστικά από τον άνεμο - πράγμα έτσι κι αλλιώς επιστημονικά αδύνατο. ΜΚ: Υπήρχαν άνθρωποι στην επιτροπή κατοίκων που είχαν σχέση με το βουνό; ΣΖ: Βέβαια, οι κτηνοτρόφοι. Είχαν συνειδητοποιήσει ότι ένα τέτοιας έκτασης έργο θα τους διώξει από την περιοχή που πατροπαράδοτα ασκείται το κύριο μέρος της κτηνοτροφίας στη Σκύρο. Επίσης, οι φυσιολάτρες που «οργώνουν» τα βουνά. Το βουνό, λόγω της παραδοσιακής κτηνοτροφίας, έχει άμεση σύνδεση με τα ήθη και τα έθιμα του νησιού. Ο Γέρος της Απόκριας, για παράδειγμα, γυρίζει από το Βουνό, όπου έχασε τα πρόβατά του και ζώνεται τα κουδούνια, εξ ου και ο «κουδουνάτος γέρος». Ο Κόχυλας δηλαδή είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο της πολιτιστικής κουλτούρας της Σκύρου. Γι’ αυτό έχει μια σημαντική θέση στη συνείδηση των Σκυριανών. Λένε «το Βουνό» και το λένε με ένα δέος. Όλοι μας. Κι εγώ έχω ζήσει το βουνό κι έχω νοιώσει αυτό το δέος και την επιρροή που σου ασκεί. Ψαρεύοντας, το έχω κάνει γύρωγύρω εκατό φορές. Το έχω περπατήσει, ακόμη και σε πολλά από τα απόκρημνα και δύσκολα σημεία του. Και έβλεπα ότι εάν αυτή η περιοχή γινόταν ένα τεράστιο λατομείο - εργοτάξιο, με τόσες πολλές ανεμογεννήτριες, τότε θα χάνονταν όλα αυτά. Εμένα το προσωπικό μου κίνητρο όταν άρχισα να μελετάω το θέμα ήταν επίσης ότι επρόκειτο καθαρά για μια κίνηση εισβολής «επενδυτών» που θα διέλυε μια μικρή, νησιωτική κοινωνία προκειμένου να έχουν χρηματικό όφελος. ΜΚ: Γιατί λες ότι θα διέλυαν την τοπική κοινωνία; Υπήρξαν συντοπίτες σας που ήθελαν το έργο και γιατί; ΣΖ: Ελάχιστοι ήταν αυτοί. Τους είχαν τάξει δουλειές και μεροκάματα. Αλλά γρήγορα οι περισσότεροι κατάλαβαν ότι τους «πουλούσαν φύκια για μεταξωτές κορδέλες»! Έλεγαν στον κόσμο ότι το έργο θα γίνει με τις μπουλντόζες του νησιού, αλλά θα το έκανε μια εταιρεία από τη Θήβα. Έλεγαν ότι

θα δούλευε πολύς κόσμος. Αλλά εμείς δείξαμε με στοιχεία και από άλλες επενδύσεις, ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. Φέραμε κατοίκους που έκαναν ίδιους αγώνες από το Κάβο Ντόρο και από τη Λακωνία, οι οποίοι ήδη είχαν «πλούσια» εμπειρία από τέτοιες ψεύτικες υποσχέσεις. ΜΚ: Εσείς είχατε επιδιώξει εξ’ αρχής να υπάρχει μεγάλη επιστημονική τεκμηρίωση πίσω από την εκστρατεία σας. Πριν, ο κόσμος ήξερε για τον Μαυροπετρίτη; ΣΖ: Είχαμε μια πολύ καλή συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Αυτά ήταν πολύ σημαντικά στοιχεία. Οι κτηνοτρόφοι, για παράδειγμα, ήξεραν για το γεράκι. Δεν ήξεραν όμως τη σημασία του! Ότι είναι η μεγαλύτερη αποικία του Μαυροπετρίτη, ότι έτσι μεταναστεύει, πώς χρησιμοποιεί τον χώρο για να τραφεί. Αυτά όλα τα καινούργια πράγματα τα άκουσαν με μεγάλο ενδιαφέρον. Ουσιαστικά εμβαθύναμε τη σχέση μας με το βουνό, γιατί το βλέπαμε κάθε χρόνο το πουλί ή τις σαύρες και τα σπάνια φυτά, αλλά μετά ανακαλύπτεις νέα πράγματα. ΜΚ: Είσαι αισιόδοξος για το μέλλον της εκστρατείας σας; ΣΖ: Εάν δεν πάρουν την άδεια μέχρι το 2015, το έργο δε θα προχωρήσει κι ενδεχομένως να το αποσύρουν. Επίσης, πρόσφατα έστειλε προειδοποιητική επιστολή και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς τις ελληνικές αρχές για κατάφωρη παραβίαση της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας, όπου αναφέρεται και το έργο της Σκύρου. Είχαμε κάνει πολλές έξυπνες κινήσεις τότε μαζί! ΜΚ: Ποια θα έλεγες ότι ήταν η συνταγή της επιτυχίας σας; ΣΖ: Αυτό που πρέπει να γνωρίζουν και άλλοι κάτοικοι περιοχών που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα, είναι ότι η βάση της επιτυχίας για έναν αγώνα είναι η ενότητα. Από την κορυφή της διοίκησης μέχρι τον τελευταίο κάτοικο. Επίσης, να χρησιμοποιείς μια σειρά από εργαλεία με σωστή ιεράρχηση και μεθοδολογία. Δηλαδή αξιοποιήσαμε τα θεσμικά και επιστημονικά εργαλεία που υπάρχουν και παράλληλα αξιοποιούσαμε την αγωνιστική διάθεση και τις μαζικές κινητοποιήσεις των κατοίκων. Δεν υπάρχει περίπτωση έτσι η όποια εξουσία να τα βάλει μαζί σου! Πώς να το κάνει;

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Αφίσα της Συντονιστικής Επιτροπής Αγώνα Δήμου Σκύρου, Φορέων και Συλλόγων του νησιού

Αφίσα της Ένωσης Πολιτών Σκύρου

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ed Bennett

Ομάδα παρατηρητών πουλιών από τη Μ. Βρετανία στον υγρότοπο της Καλαμίτσας

Η Σκύρος ως ορνιθοτουριστικός προορισμός Ήμουν τυχερός που επισκέφθηκα την Σκύρο το 2011, στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE+ για τη διερεύνηση των δυνατοτήτων για φυσιολατρικό τουρισμό στο νησί. Την ερωτεύτηκα αμέσως και μαζί με τη Χρυσάνθη Ζυγογιάννη και τον Τάσο Δημαλέξη σχεδιάσαμε τη διοργάνωση εκδρομών.

Σ Phil Knott Heatherlea Birdwatching

την πρώτη εκδρομή συμμετείχαν έξι μέλη της «Heatherlea Birdwatching» μαζί με εμένα στα τέλη Απριλίου 2013. Ήταν μια πρωτοποριακή «περιπέτεια». Υπήρχαν μέρες με έντονη μεταναστευτική κίνηση και μέρες που τα πράγματα ήταν πιο ήσυχα και μετά τη μία το μεσημέρι η παρατήρηση πουλιών έδινε τη θέση της σε γεύμα σε ταβέρνα. Μπορεί να μας έπαιρνε τρεις ώρες για να διανύσουμε ένα χιλιόμετρο γιατί υπήρχαν παντού πουλιά! Στο τέλος της εβδομάδας η λίστα μας ήταν μεγάλη, με πολύ ενδιαφέρουσες συναντήσεις. Ο χαλαρός ρυθμός και οι μικρές αποστάσεις παρατήρησης μας επέτρεψαν να απολαύσουμε τα πουλιά. Τα είδη που παρατηρήθηκαν ήταν νέα για τους περισσότερους επισκέπτες, γεγονός που αύξανε τον ενθουσιασμό σε κάθε νέα παρατήρηση. Η εκδρομή σημείωσε τρομερή επιτυχία και στη συνέχεια έγινε παρουσίασή της στο British Birdwatching Fair στο Rutland της Αγγλίας, τον Αύγουστο του 2013. Η αίθουσα ομιλιών ήταν γεμάτη και μέσα σε λίγα λεπτά από το τέλος της ομιλίας είχαμε κλείσει όλες τις θέσεις για την επόμενη χρονιά! Δεν ήμασταν σίγουροι αν θα μπορούσε το μεγαλύτερο γκρουπ να έχει την ίδια επιτυχία, αλλά η επόμενη εκδρομή ήταν και πάλι επιτυχημένη. Στο Birdfair του 2014 έδωσα την ίδια ομιλία και για το 2015 έχουμε άλλους 12 επισκέπτες, ενώ υπάρχουν ήδη κρατήσεις για το 2016! Η Σκύρος γίνεται

τόσο δημοφιλής που ελπίζουμε ότι θα υπάρχουν δύο εκδρομές για το 2016. Η Σκύρος απέχει 25 μίλια από την ακτή της Εύβοιας και βρίσκεται σε ιδανική θέση για να ψάξει κανείς μεταναστευτικά πουλιά. Λόγω της ορεινής της μορφολογίας, χρησιμοποιείται από τα πουλιά ως σημείο αναφοράς για τα ταξίδια τους. Το νότιο τμήμα είναι πολύ ανοιχτό, γι’ αυτό και τα μικρότερα πουλιά προτιμούν το κέντρο όπου βρίσκουν νερό και κάλυψη. Υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση πουλιών εκεί και η παρατήρηση τους είναι μοναδική, ιδιαίτερα όταν μια καταιγίδα φέρνει μεγάλους αριθμούς από μεταναστευτικά. Το μεγάλο πλεονέκτημα της Σκύρου είναι το μέγεθός της: αρκετά μεγάλη ώστε να περιλαμβάνει πλήθος βιοτόπων και να μπορεί να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον για μια εβδομάδα, καθώς δεν επισκεπτόμαστε τις ίδιες περιοχές συνέχεια. Την ίδια στιγμή είναι αρκετά μικρή για να μπορεί να εξερευνηθεί μέσα σε έξι μέρες χωρίς να χρειάζεται να οδηγούμε συνέχεια για ώρες. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε περισσότερο χρόνο για παρατήρηση! Ο μικρός πληθυσμός του νησιού σημαίνει ότι υπάρχει πολύ μικρή κίνηση στους δρόμους και μπορούμε να κάνουμε συχνά στάσεις. Πολλά από τα πιο κοντινά αρπακτικά, ιδιαίτερα οι Κουκουβάγιες, παρατηρήθηκαν μέσα από το αμάξι από απόσταση αναπνοής.

Η σύγκριση με τη Λέσβο είναι αναπόφευκτη, καθώς για δεκαετίες αποτελεί τον πιο «καυτό» προορισμό για τους παρατηρητές πουλιών. Η Λέσβος είναι - και θα παραμείνει - το καλύτερο μέρος. Έχει τον σωστό συνδυασμό βιοτόπων, ιδιαίτερα υγροτόπων, ενώ είναι πολύ μεγάλη και πολύ κοντά στη ξηρά, το οποίο σημαίνει ότι διαθέτει πολλά ανατολικά είδη πουλιών που αναπαράγονται και είναι δύσκολο να βρεθούν στη δυτική Ευρώπη, όπως το Σμυρνοτσίχλονο και ο Πευκοτσοπανάκος. Αυτή η δημοφιλία, όμως, της Λέσβου είναι και το μειονέκτημά της: κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης (τέλη Απριλίου-αρχές Μαΐου) υπάρχουν εκατοντάδες παρατηρητές πουλιών και στα πιο δημοφιλή μέρη επικρατεί συνωστισμός. Η Σκύρος προσφέρει συναρπαστικές εμπειρίες ανοιξιάτικης παρατήρησης πουλιών σε πολύ πιο χαλαρό ρυθμό. Δεν υπάρχει λόγος βιασύνης, κανένας δεν κρατάει σημειώσεις με τον συνολικό αριθμό των ειδών. Στο τέλος της μέρας μας περιμένει μια δροσερή μπύρα και εκπληκτικό φαγητό. Υπάρχουν πολλά σημαντικά είδη που μπορεί να δει κανείς στη Σκύρο. Για πολλούς, ο Μελισσοφάγος και το Μαυροκιρκίνεζο βρίσκονται στις πρώτες θέσεις. Για μένα, η Κιτροσουσουράδα, η Κοκκινοκελάδα, το Σαΐνι, το Όρνιο και ο Στεπόκιρκος είναι κορυφαία. Οι πιο αγαπημένες παρατηρήσεις είναι αυτές που δεν τις περιμένεις και καθώς η Σκύρος δεν δεχόταν τις επισκέψεις παρά ελάχιστων παρατηρητών πουλιών, δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς να περιμένουμε. Αυτό σημαίνει ότι οι καταγραφές μας είναι σημαντικές και κάνουν τη Σκύρο γνωστή στο ευρύτερο κοινό. Οι επισκέπτες θα ανακαλύψουν γρήγορα πόσο καλή είναι η Σκύρος και οι αριθμοί των επισκεπτών θα αυξηθούν σε μια εποχή του χρόνου που τα ξενοδοχεία, οι ταβέρνες και τα μαγαζιά είναι ήσυχα αφού δεν έχει ξεκινήσει ο θερινός τουρισμός. Οι κάτοικοι της Σκύρου έχουν υγιή στάση προς το περιβάλλον και όλα αυτά τα χρόνια που επισκέπτομαι το νησί δεν έχω ακούσει ούτε έναν πυροβολισμό και δεν

έχω δει ούτε μία ξόβεργα ή δίχτυ για πουλιά. Οι Βρετανοί παρατηρητές πουλιών συγκλονίζονται από τέτοιες παράνομες δραστηριότητες και σταματούν να επισκέπτονται μέρη που ασκούνται αυτές. Δύο συγκεκριμένες περιοχές είναι οι καλύτερες για παρατήρηση πουλιών: οι υγρότοποι της Καλαμίτσας και του Παλαμαριού. Είναι πολύ σημαντικό για τα πουλιά αλλά και το μέλλον του οικοτουρισμού να παραμείνουν σε καλή κατάσταση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διατηρηθούν αμόλυντοι, να προστατευθούν και να υπάρχει σεβασμός από όλους. Η πρόσφατη παράνομη δόμηση στη Καλαμίτσα είναι πολύ σοβαρό ζήτημα αφού σιγά-σιγά αυτός ο πολύ σημαντικός βιότοπος καταπατάται. Η Καλαμίτσα προσφέρει υπέροχες στιγμές παρατήρησης. Αν ο χειμώνας φέρει πολλές βροχές τότε ο υγρότοπος αποτελείται από μυριάδες ρηχές, λασπώδεις λιμνούλες, που είναι τέλειες για παρυδάτια όλων των ειδών. Οι καλύτερες παρατηρήσεις Σταχτιάς Νανοσκαλίδρας και Μικροτσικνιά έχουν γίνει εδώ, και θα μείνουν χαραγμένες στο μυαλό μου για πολύ καιρό. Εκτός από τα μεταναστευτικά, στους γκρεμούς και τις νησίδες της Σκύρου μπορούμε να δούμε το κάτι διαφορετικό. Τα μέρη αυτά φιλοξενούν μεγάλους αριθμούς από Μύχους και Αρτέμηδες, καθώς και μεγάλες αποικίες από Μαυροπετρίτες. Τα πουλιά αυτά παρατηρούνται πολύ δύσκολα στη Λέσβο. Πάντα κάνουμε εκδρομή με σκάφος γύρω από τη Σκύρο: το τοπίο και η μορφολογία είναι εκπληκτικά και μας δίνεται η δυνατότητα να απολαύσουμε το πλούσιο θαλάσσιο περιβάλλον. Συχνά βλέπουμε Ρινοδέλφινα, Ζωνοδέλφινα και Κοινά Δελφίνια και μερικές φορές απολαμβάνουμε την απειλούμενη Μεσογειακή Φώκια.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Paul Cools

Σμυρνοτσίχλονο Emberiza cineracea

Μιχάλης Κωτσάκης

Μελισσοφάγος Merops apiaster

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Χρυσάνθη Ζυγογιάννη

Πινακίδα κατεύθυνσης σε περιηγητική διαδρομή της Σκύρου

Περιήγηση για τη γνωριμία με τη φύση της Σκύρου 26

Χρυσάνθη Ζυγογιάννη Υπ. Επικοινωνίας Πρ. LIFE Σκύρου

Η μακραίωνη ιστορία της Σκύρου, οι μυθολογικές της αναφορές, οι πολιτιστικές της ιδιαιτερότητες, η φυσική της κληρονομιά και κυρίως οι κάτοικοι συνθέτουν την ιδιαίτερη ταυτότητα του τόπου. Καθώς η Σκύρος δεν ακολούθησε την εξέλιξη της τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων 30 χρόνων των περισσότερων αιγαιοπελαγίτικων νησιών κατάφερε να διατηρήσει την αυθεντικότητά της. Δύο ακραία διαφορετικές εικόνες επικρατούν στο τοπίο της Σκύρου: το βόρειο τμήμα , η Μερόη, το ήρεμο μέρος, με μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ξεχασμένα αλώνια, ξωκλήσια, πευκοδάση που καταλήγουν σε όμορφες παραλίες και το νότιο τμήμα του νησιού, το «Βουνό», μία προστατευόμενη περιοχή με σπάνια είδη φυτών και ζώων, ιδανικό τόπο για τα αιγοπρόβατα των Σκυριανών και φυσικός χώρος διαβίωσης του Σκυριανού αλόγου. Κύριες οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων της είναι η κτηνοτροφία, η γεωργία , η αλιεία και ο τουρισμός. Η Σκύρος σε αριθμούς Το μεγαλύτερο νησί των Βορείων Σποράδων Έκταση: 209 τ. χλμ. Συνολική έκταση με τις γύρω νησίδες: 220 τ.χλμ. Μήκος ακτογραμμής: 130 χλμ. Περιλαμβάνει 32 μικρότερα νησιά και βραχονησίδες Μόνιμοι κάτοικοι: περίπου 3.000 Απόσταση από την Κύμη Ευβοίας: 24 ναυτικά μίλια

ο Πρόγραμμα LIFE+ του Δήμου Σκύρου μέσα από το θεματικό Σχέδιο Δράσης για τον Τουρισμό, προτείνει και υλοποιεί δράσεις προς ένα μοντέλο βιώσιμου τουρισμού, φιλικό προς τη βιοποικιλότητα, συνδεδεμένο με τη γη και τα τοπικά προϊόντα, με άξονα την προστασία και τη διατήρηση του φυσικού πλούτου και πάντα με σεβασμό προς τον άνθρωπο. Σε συνεργασία με ειδικούς και με τη βοήθεια των κατοίκων του νησιού αναπτύσσει δραστηριότητες όπως ο πεζοπορικός τουρισμός, ο φυσιολατρικός και ο τουρισμός ορνιθοπαρατήρησης που απευθύνονται σε ειδικές ομάδες επισκεπτών εκτός υψηλής τουριστικής περιόδου διευρύνοντας έτσι την τουριστική περίοδο. Τα οφέλη της ανάπτυξης του οικοτουρισμού, ενός κλάδου ταχύτατα αναπτυσσόμενου, είναι πολλά για την τοπική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Φυτώριο Σφενδαμιών Στη νότια Σκύρο το πρόγραμμα LIFE Σκύρου στα πλαίσια των δράσεών του για τη προστασία και τη μελέτη των σφενδαμιών (Acer sempervirens) δημιούργησε ένα φυτώριο σφενδαμιών στο φυσικό τους χώρο. Ο χώρος είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με το προσωπικό του προγράμματος LIFE.

Βοτανικός Κήπος Κοντά στη Χώρα της Σκύρου, στην περιοχή Μαγαζιά και στη θέση Παλιαμπελάς, το Πρόγραμμα LIFE Σκύρου δημιούργησε πρόσφατα έναν βοτανικό κήπο για τη διατήρηση των τοπικών ποικιλιών. Ανάμεσά σε αυτές είναι και σπάνιες παραδοσιακές ποικιλίες σιτηρών, κηπευτικών και οπωροφόρων δένδρων. Ο βοτανικός κήπος βρίσκεται στις όχθες του Κηφισού ποταμού και προσφέρεται για μία υπέροχη περιπατητική διαδρομή.

κοινωνία σε οικονομικό και βιοτικό επίπεδο. Εκπληρώνει επίσης την επιθυμία των κατοίκων της Σκύρου για ένα ήπιο μοντέλο τουρισμού που θα τους επιτρέψει να παραδώσουν με αξιοπρεπή τρόπο το νησί στις μελλοντικές γενιές. Τα αποτελέσματα του προγράμματος μέχρι σήμερα στην κατεύθυνση αυτή είναι αξιόλογα.

περισσότερες από αυτές βρίσκονται στη Νότια Σκύρο και εντός της περιοχής του δικτύου Natura 2000 «Όρος Κόχυλας». Διασχίζουν όμορφα τοπία με αριές (βελανιδιές), σφενδάμια, φυλλίκια, βιοτόπους σημαντικών και σπάνιων φυτών και ζώων που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής από τους επισκέπτες και καταλήγουν σε ξωκλήσια, κορυφές και παραλίες.

Πεζοπορικές διαδρομές στη Σκύρο Το Πρόγραμμα LIFE Σκύρου, με βάση την αρχική μελέτη της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος & Πολιτισμού (ΕΛΕΤ), σηματοδότησε και χαρτογράφησε 6 πεζοπορικές διαδρομές, συνολικού μήκους 45 χιλιομέτρων, με ενδιαφέροντα στοιχεία φύσης και πολιτισμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για τις πρώτες σηματοδοτημένες πεζοπορικές διαδρομές στο νησί, με εξαίρεση την σηματοδότηση δύο εκ των παραπάνω διαδρομών που είχε υλοποιήσει η ΕΛΕΤ στα πλαίσια παλαιότερου προγράμματος. Κάποιες από τις παραπάνω διαδρομές είναι παλιά μονοπάτια που χρησιμοποιούσαν για χρόνια οι Σκυριανοί τσοπάνηδες για τα αιγοπρόβατά τους και κάποιες άλλες οδηγούν σε ιστορικά εξωκλήσια που γιορτάζονται μέχρι τις μέρες μας από τους κατοίκους του νησιού. Οι

Μερικές προτάσεις για τους επισκέπτες της Σκύρου: • Οι οργανωμένοι χώροι αναπαραγωγής και διάσωσης του Σκυριανού αλόγου • Οι ημερήσιες θαλάσσιες εκδρομές στις θαλάσσιες σπηλιές και στις νησίδες γύρω από τη Σκύρο • Τα τοπικά εργαστήρια ξυλογλυπτικής, κεραμικής, παραδοσιακών κεντημάτων, οι εκθέσεις λαϊκής τέχνης και οι εκθεσιακοί χώροι των ντόπιων καλλιτεχνών • Η Χώρα της Σκύρου και το Κάστρο με την μονή του Αγίου Γεωργίου • Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σκύρου και το Λαογραφικό- Ιστορικό Μουσείο Φαλτάιτς • Ο προϊστορικός οικισμός του Παλαμαρίου που χρονολογείται από την πρώιμη εποχή του Χαλκού (2900-1900 π.Χ.), σε συνδυασμό με μία περιήγηση στον σημαντικό υγρότοπο που γειτονεύει με τον αρχαιολογικό χώρο και φιλοξενεί πολλά είδη πουλιών κυρίως κατά την περίοδο της μετανάστευσης • Τα πολυάριθμα ξωκλήσια της Σκύρου και τα τοπικά πανηγύρια • Τα τοπικά βότανα όπως το θρούμπι, το θυμάρι, η ρίγανη, το φασκόμηλο • Τα κτηνοτροφικά προϊόντα, το μέλι, η σκυριανή φάβα και η παραδοσιακή σκυριανή μαγειρική που συμπληρώνουν αναμφισβήτητα την εικόνα του επισκέπτη για τη Σκύρο Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις οικοπεριηγήσεις στη Σκύρο, λειτουργεί στη Χώρα το Γραφείο του Προγράμματος LIFE και ο Εκθεσιακός Χώρος για τη Φύση της Σκύρου: Τηλ. 22220 91618 (πρωινές ώρες) www.skyroslife.gr skyroslife@gmail.com

Πάνος Κορδοπάτης

Πεζοπορία στην περιηγητική διαδρομή του ποταμού Κηφισού

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ρούλα Τρίγκου

Μαθητές/τριες του Δημοτικού Σχολείου Σκύρου με μάσκες πουλιών

Η Σκύρος στα θρανία και τα παιδιά στον Κόχυλα και την Καλαμίτσα! Χάρη στην ποικιλία ειδών και οικοσυστημάτων που φιλοξενεί η Σκύρος, κάποια από τα οποία μοναδικά για την περιοχή του Αιγαίου και έχοντας το πλεονέκτημα της εύκολης προσέγγισης των περισσότερων από αυτά, αποτελεί ιδανικό πεδίο υλοποίησης δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Οι μαθητές βρίσκονται αν όχι σε απόσταση αναπνοής, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τους τόπους όπου ζει ο Μαυροπετρίτης, ο Αιγαιόγλαρος, ο Θαλασσοκόρακας και τα άλλα θαλασσοπούλια, η Σκυριανή Σαύρα, το Σκυριανό Άλογο αλλά και από τους τόπους που μεγαλώνουν τα Σφενδάμια.

28 Ευγενία Πανώριου Ρούλα Τρίγκου

το πλαίσιο του Προγράμματος LIFE+ για τη βιοποικιλότητα της Σκύρου που υλοποιείται στο νησί, σχεδιάστηκε το Υλικό Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Γνωριμία με τη Φύση της Σκύρου» το οποίο είναι θεματικά προσαρμοσμένο στις συνθήκες της Σκύρου και αξιοποιεί το πλεονέκτημα της δράσης και μελέτης στο πεδίο. Καλύπτει θεματικά την ποικιλία της άγριας ζωής, τις σχέσεις των ζώων με το περιβάλλον τους, την επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και την ανάγκη να διατηρηθεί η λειτουργικότητα των φυσικών οικοσυστημάτων. Οι δραστηριότητες του υλικού είναι εναρμονισμένες με τις βασικές αρχές, στόχους και θεματικούς άξονες που έχει διατυπώσει το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, αποτελώντας ένα σημαντικό εργαλείο για τον εκπαιδευτικό που θέλει να εφαρμόσει ένα Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Ταυτόχρονα, περιέχει ιδέες που μπορούν εύκολα να γίνουν πράξη από άτυπες εκπαιδευτικές ομάδες στο πλαίσιο εκπαιδευτικών επισκέψεων ή εξορμήσεων στη φύση της Σκύρου. Τα παιδιά εφαρμόζοντας τις δραστηριότητες του υλικού ανακαλύπτουν υπό άλλο πρίσμα τις ιδιαιτερότητες και τη σημασία του τόπου τους:

• Ταξιδεύουν στο ίδιο τους το νησί για να ψάξουν ίχνη ζώων, να ακούσουν και να παρατηρήσουν μικρά ζώα και ότι άλλο τραβήξει την προσοχή τους, να καταγράψουν σε αυτοσχέδιο ημερολόγιο τα ζώα που συναντούν αλλά και τα φυτά, εφαρμόζοντας επιστημονικές μεθόδους. Αξιοποιούν την ύπαιθρο για παιχνίδι και προσεγγίζουν το φυσικό τοπίο με διάφορους τρόπους που σχετίζονται με την τέχνη και το πέρασμα του χρόνου. • Αναζητούν πληροφορίες για το Σκυριανό Άλογο και απεικονίζουν τα χαρακτηριστικά που το διακρίνουν από άλλα άλογα. Επισκέπτονται το Λαογραφικό Μουσείο Μ. Φαλτάϊτς ψάχνοντας για ζώα που έχουν κρυφτεί σε παραδοσιακά σχέδια και κεντήματα, ενώ δοκιμάζουν να φτιάξουν τα δικά τους σχέδια φυτών ή ζώων με την τεχνοτροπία παλιών εικόνων. • Επιστρέφουν στην τάξη και μέσα από παιχνίδια ρόλων έρχονται αντιμέτωπα με θέματα διαχείρισης υγροτόπων, αλλά και χωροθέτησης Αιολικών Πάρκων. Αξιοποιούν τη δημιουργικότητά και εφευρετικότητά τους για να προωθήσουν τοπικά προϊόντα της Σκύρου, από τη δημιουργία της ετικέτας έως και την προώθησή τους.

• Μέσα από την αφήγηση παραμυθιών και τη σύνθεση των δικών τους ιστοριών περιγράφουν τη ζωή διάφορων ζώων της Σκύρου, σχεδιάζουν και κατασκευάζουν στην τάξη έναν ιδανικό χώρο διαβίωσης της Σκυριανής Σαύρας και δίνουν ζωή στις νησίδες της Σκύρου γεμίζοντάς τις με χάρτινες φιγούρες Μαυροπετρίτη και θαλασσοπουλιών. Ανακαλύπτουν τον κατάλληλο βιότοπο για είδη της Σκύρου και προβληματίζονται για την ανάγκη προστασίας τους.

Οι δραστηριότητες καλύπτουν διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, διαφορετικές απαιτήσεις ως προς τον χώρο αλλά και την προσωπικότητα των παιδιών. Κυρίως όμως καλύπτουν την ανάγκη για μια διαφορετική περιπλάνηση στο νησί της Σκύρου. Το Υλικό Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Γνωριμία με τη Φύση της Σκύρου» είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο: www.skyroslife.gr

ΝΑΝΟΧΗΝΑ

Jari Kostet

Μικτό κοπάδι σε πτήση

Αναγνωρίζοντας τη Νανόχηνα Η αναγνώριση των χηνών, είναι, συγκριτικά με αυτή των υπολοίπων πουλιών, σχετικά εύκολη υπόθεση. Είναι μεγαλόσωμα πουλιά, τα οποία περνούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους βόσκοντας σε κοπάδια και σε ανοιχτές περιοχές, κάτι το οποίο επιτρέπει πολύωρη παρατήρηση. Συνήθως, ανασηκώνονται μόνο στην περίπτωση κινδύνου (μεγάλο αρπακτικό, ελικόπτερο, δυνατός θόρυβος κοντά στο κοπάδι) ή κατά την ανατολή και τη δύση του ηλίου, όπου πετούν από και προς τις περιοχές τροφοληψίας στις περιοχές κούρνιας.

την Ελλάδα, οι περισσότερες χήνες έρχονται στους υγρότοπους της Βόρειας Ελλάδας κατά τους χειμερινούς μήνες, όπου οι συνθήκες δεν είναι πάντα ευνοϊκές για παρατήρηση. Οι χήνες που συναντούμε είναι οι Ασπρομέτωπες Χήνες, οι Σταχτόχηνες, οι Κοκκινόχηνες και οι Νανόχηνες. Σπάνια, και μπορούμε να πούμε τυχαία, μπορεί να παρατηρήσει κάποιος τη Χωραφόχηνα, ενώ τα τελευταία χρόνια συναντάμε και ξενικά είδη όπως η Αλοπώχηνα και η Καναδέζικη Χήνα. Η Ελλάδα είναι η πιο σημαντική χώρα στην Ευρώπη για τις Νανόχηνες, καθώς το σύνολο του Φιννοσκανδικού πληθυσμού παραμένει εδώ για πέντε περίπου μήνες. Οι Νανόχηνες, εμφανίζονται κάθε Οκτώβρη με συνέπεια στη Λίμνη Κερκίνη, ενώ στη συνέχεια παρατηρούνται στο Δέλτα του Έβρου. Σε πολλές περιπτώσεις, ενώ αναχωρούν από τη Λίμνη Κερκίνη δεν παρατηρούνται στο Δέλτα του Έβρου αμέσως μετά και η περιοχή/ες την οποία επιλέγουν στο διάστημα αυτό, δυστυχώς παραμένει άγνωστη. Οι Νανόχηνες βρίσκονται συχνά μαζί με Ασπρομέτωπες χήνες, οπότε η σωστή αναγνώριση ανάμεσα στις δύο αυτές χήνες στο πεδίο είναι μία πολύ καλή άσκηση παρατηρητικότητας, η οποία μπορεί να αποκαλύψει άγνωστες μέχρις στιγμής περιοχές διαχείμασης της Νανόχηνας.

Μανόλια Βουγιούκαλου Συντονίστρια Προγράμματος LIFE+ για τη Νανόχηνα

29 Zslot Ampovics

Νανόχηνα

Ασπρομέτωπη Χήνα

Χρώμα κεφαλιού

Το κεφάλι και τα επάνω 2/3 του λαιμού έχουν ομοιόμορφο σκούρο καφέ χρώμα - διακριτά πιο σκούρο από αυτό της Ασπρομέτωπης Χήνας.

Μόνο μία στενή ζώνη κοντά στο όριο της λευκής περιοχής έχει σκούρο καφέ χρώμα σε έντονη αντίθεση με το ανοιχτό καφέ του κεφαλιού και του λαιμού.

Σχήμα κεφαλιού

Μικρότερο, πιο συμμαζεμένο, πιο στρογγυλεμένο και «τετραγωνισμένο» κεφάλι, με πιο κάθετο μέτωπο.

Μεγαλύτερο και πιο μακρόστενο κεφάλι.

Λαιμός

Διακριτά πιο κοντός και χοντρός.

Πιο μακρύς, λεπτός και ανοιχτόχρωμος.

Δακτύλιος στο μάτι

Διακριτός φωτεινός κίτρινος δακτύλιος.

Απουσία δακτυλίου ή θαμπός δακτύλιος.

Ράμφος

Σε περίπτωση που παρατηρήσατε Νανόχηνα, ή ακόμα και κοπάδια από Ασπρομέτωπες χήνες, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο info@ornithologiki.gr ή στα τηλέφωνα:

Κοντόχοντρο τριγωνικό, με έντονο ροζ χρώμα.

Μακρύτερο, πιο λεπτό, με μουντό ροζ χρώμα.

Λευκή περιοχή

Φτάνει έως την κορυφή του κεφαλιού.

Σχετικά μικρότερη περιοχή.

210 8227937 & 2310 244245

Μέγεθος

Μικρότερη της Ασπρομέτωπης Χήνας.

Μεγαλύτερη από τη Νανόχηνα.

Φωνή

Καθαρό και σφυριχτό «του-γιου(-γιου)», χωρίς το «κλικ-κλικ-κλικ-κλικ» της Ασπρομέτωπης Χήνας.

Η αντίστοιχη φωνή για το «του-γιου(-γιου)» της Νανόχηνας είναι το βραχνότερο «κλικ-κλικ-κλικ-κλικ».

Μπορείτε να κατεβάσετε τον Οδηγό πεδίου για την αναγνώριση της Νανόχηνας στο: http://files.ornithologiki.gr/images/nanoxina photos/ekdoseis/1_AEWA_leaflet_GREEK_sec.pdf

Οι πιο στενές και μεγάλες σε μήκος σε σχέση με το σώμα φτερούγες της Νανόχηνας, σε σύγκριση με αυτές της Ασπρομέτωπης, όπως και οι λιγότερες σε αριθμό και πιο λεπτές/μικρές κηλίδες στην κοιλιά της Νανόχηνας, είναι ένα χαρακτηριστικό χρήσιμο στην αναγνώριση των χηνών σε πτήση. Σε συνθήκες χαμηλής ορατότητας ή κακού φωτισμού, η χαρακτηριστικά πιο τσιριχτή φωνή της Νανόχηνας είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό το οποίο μετά από αρκετή εξάσκηση είναι ιδιαίτερα χρήσιμο.

Μικτό κοπάδι με χήνες Η σωστή αναγνώριση της Νανόχηνας απαιτεί καλές καιρικές συνθήκες στο πεδίο, καθώς και κατάλληλη απόσταση από το κοπάδι. Ευδιάκριτο χαρακτηριστικό στις Ασπρομέτωπες χήνες, το οποίο απουσιάζει από τις Νανόχηνες είναι η μαύρη «σκιά» ακριβώς μπροστά από το άσπρο σημάδι της Ασπρομέτωπης στο ράμφος, καθώς και το πιο μακρόστενο κεφάλι. Η σωστή αναγνώριση απαιτεί συνδυασμό χαρακτηριστικών καθώς πολλές φορές οι συνθήκες παρατήρησης δεν επιτρέπουν ούτε στους πιο έμπειρους παρατηρητές να αναγνωρίσουν με σιγουριά τη Νανόχηνα.

ΣΟΧΟΣ

Γιώργος Γουτακόλης Άποψη του Σοχού

Η ορνιθοπανίδα του Σοχού 30

Γιώργος Γουτακόλης

Ο Σοχός είναι κωμόπολη του Νομού Θεσσαλονίκης και αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Λαγκαδά από το 2010. Βρίσκεται βόρεια της λίμνης Βόλβης και είναι χτισμένος αμφιθεατρικά στους πρόποδες του πρώτου υψώματος της οροσειράς Βερτίσκου, σε υψόμετρο 660 μέτρων. Απέχει 56 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη.

λόκληρη η περιοχή του Σοχού είναι πλούσια σε ορνιθοπανίδα και όχι μόνο. Με πολλά μονοπάτια και δρόμους να διαβεί κάποιος, είτε με το αυτοκίνητο, είτε πεζός. Οι μόνιμοι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Πολλά περιβόλια με τους καρπούς τους, παρέχουν τροφή σε πολλά μικρόπουλα. Στον έναν χρόνο που κάνουμε καταγραφή με τον Δημήτρη Καρακόλη, έχουμε παρατηρήσει περίπου 120 είδη πουλιών, πολλά από τα οποία έχουν φωτογραφηθεί. Η εκτίμηση είναι ότι η λίστα θα φτάσει τα 180 είδη. Η περιοχή είναι πλούσια σε δάσος οξιάς, βελανιδιάς, καστανιάς και καρυδιάς. Πολλά παλιά δέντρα φιλοξενούν διάφορα είδη πουλιών. Η κάθε εποχή έχει τα δικά της πουλιά. Πολλά απ’ αυτά βρίσκονται εδώ καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Η Γερακίνα και το Βραχοκιρκίνεζο ανήκουν στους μόνιμους κατοίκους της περιοχής. Μαζί μ’ αυτά η Κίσσα, η Σταχτοκουρούνα, η Καρακάξα και ο Κότσυφας θα μας προϋπαντήσουν κάθε φορά που θα επισκεφτούμε την περιοχή. Την παρέα συμπληρώνουν πολλά άλλα μικρόπουλα όπως ο Αιγίθαλος, η Ελατοπαπαδίτσα, το Σιρλοτσίχλονο, ο Μαυρολαίμης και ο Κλειδωνάς. Το φθινό-

πωρο τα Ψαρόνια σχηματίζουν τεράστιες ομάδες και τα παρατηρούμε να κινούνται συχνά σαν σύννεφο. Την άνοιξη έρχονται πολλά είδη για αναπαραγωγή και πλημυρίζει η περιοχή από πολλά είδη πουλιών, όπως το Αηδόνι , ο Συκοφάγος και το Βλαχοτσίχλονο. Ξεχωριστή θέση κατέχουν οι τσιροβάκοι που έρχονται και αυτοί στην περιοχή για να αναπαραχθούν. Έτσι θα συναντήσουμε εδώ τον Βουνοτσιροβάκο, τον Θαμνοτσιροβάκο, τον Κοκκινοτσιροβάκο, και τον Μελωδοτσιροβάκο. Από την Ασία φτάνει εδώ αρχές Μαΐου ο Αμπελουργός και τον βλέπουμε να κελαηδεί από κορυφή σε κορυφή. Οι πετρόκληδες έχουν τη δική τους ξεχωριστή θέση στον Σοχό. Πολυπληθέστερος ο Σταχτοπετρόκλης αλλά και η πανέμορφη Ασπροκωλίνα, που συμπληρώνουν το σκηνικό της άνοιξης. Ο ουρανός, αυτή την εποχή, πλημμυρίζει από Λευκοχελίδονα, Σταβλοχελίδονα, Μιλτοχελίδονα αλλά και τις αεικίνητες Σταχτάρες και Ωχροσταχτάρες. Έντονη είναι και η παρουσία των αρπακτικών στην περιοχή. Έχει καταγραφεί Χρυσαετός αλλά και πολλά άλλα αρπακτικά που έρχονται εδώ το καλοκαίρι, πιθανά για να αναπαραχθούν, όπως ο Γερακαετός, ο Σφηκιάρης, ο Φιδαετός, το Δενδρογέρακο και το Σαΐνι.

ΣΟΧΟΣ

Γιώργος Γουτακόλης

Γκιώνης Otus scops

Πράσινος Δρυοκολάπτης Picus viridis

Δρυομυγοχάφτης Ficedula semitorquata

σκέπτες ανήκουν και τα Γιδοβύζια. Η δραστηριότητά τους αρχίζει μόλις νυχτώσει. Τον Αύγουστο, μόλις σουρουπώσει, μπορείς να συναντήσεις νεαρά στην άκρη των αγροτικών δρόμων, που περιμένουν τους γονείς τους να τους φέρουν τροφή. Στην περιοχή βρίσκουν καταφύγιο και πολλά θηλαστικά όπως λύκοι, τσακάλια αλεπούδες, λαγοί και αγριόγατες. Τα αγριογούρουνα, οι λαγόγυροι, οι βίδρες και τα κουνάβια απαντώνται επίσης στην όμορφη φύση του Σοχού.

Ο Σοχός αποκτά όμορφα χρώματα το καλοκαίρι με τον ερχομό των Μελισσοφάγων που φωλιάζουν στην περιοχή. Ιδιαίτερη είναι η παρουσία της Χαλκοκουρούνας, ένα ακόμη ομορφοστολισμένο, καλοκαιρινό πουλί. Ξεχωριστή θέση στην ορνιθοπανίδα κατέχουν οι δρυοκολάπτες. Έτσι, καταγράψαμε εδώ σχεδόν όλα τα είδη που απαντώνται στην Ελλάδα. Όλα εκτός από τον Τριδάχτυλο και τον Λευκονώτη. Στην περιοχή επίσης έχουν παρατηρηθεί και φωτογραφηθεί ο Κόρακας, το Χαβαρόνι και μια φορά μια περαστική Κοκκινοκαλιακούδα. Οι μικρές τεχνητές λίμνες φιλοξενούν και άλλα είδη όπως ο Σταχτοτσικνιάς, ο Μαυροπελαργός , η Βαλτόπαπια και η Νερόκοτα. Έχουν παρατηρηθεί επίσης Φαλαρίδες, Δασότρυγγες, Νανοβουτηχτάρια, Τσιχλοποταμίδες και Κορμοράνοι. Παλιά και παρατημένα σπίτια φιλοξενούν διάφορα είδη νυκτόβιων όπως η Κουκουβάγια, ο Μπούφος και ο Γκιώνης. Στα όμορφα δάση που περιτριγυρίζουν τον Σοχό παρών είναι και ο Χουχουριστής. Στους καλοκαιρινούς φωλεάζοντες επι-

31 Γιώργος Γουτακόλης

Άποψη του δάσους του Σοχού

Ευχαριστίες στον Σάκη Τσιλιανίδη, τον Μιχάλη Βαμβακά και τον Λεωνίδα Παρασκευόπουλο για την πολύτιμη βοήθειά τους στην καταγραφή της ορνιθοπανίδας της περιοχής. Ο Σοχός απέχει μόλις 45 λεπτά με το αυτοκίνητο από τη Θεσσαλονίκη και μπορεί να προσφέρει αρκετά στους ορνιθοπαρατηρητές και όχι μόνο. Θα σας περιμένουμε να το διαπιστώσετε και οι ίδιοι από κοντά. Με το καλό!

Γιώργος Γουτακόλης

Κραυγαετός Aquila pomarina

ΕΠΙΤΙΜΑ ΜΕΛΗ

Νίκος Προμπονάς Ο Γιώργος Χανδρινός στα γραφεία της Ορνιθολογικής

Νέα Επίτιμα Μέλη της Ορνιθολογικής Αν κάποιος θελήσει ν’ αναφερθεί στην ιστορία της ελληνικής ορνιθολογίας σε κάθε επίπεδο, θα ήταν παράλειψή του αν δεν αναφερόταν σε δύο βασικές μορφές της: αυτή του Γιώργου Χανδρινού και εκείνη του Dietrich Ristow, καθώς η συνεισφορά τους είναι θεμελιώδης. Γιώργος Χανδρινός

Φώτης Περγαντής & Νίκος Προμπονάς

πειδή το να περιγραφεί, έστω και αδρά, η συνεισφορά του Γιώργου Χανδρινού στην προώθηση της ορνιθολογίας και, γενικότερα, της προστασίας των πουλιών στην Ελλάδα θα απαιτούσε αρκετές σελίδες (άλλωστε είναι σχεδόν σε όλους μας γνωστή), θα αρκεστούμε στα παρακάτω. Ο Γιώργος είναι ένας πολύπλευρα ταλαντούχος άνθρωπος. Ένα από τα μεγάλα ταλέντα του ήταν είναι να μην αφήνει κανένα κενό στην εμβάθυνση της γνώσης του πάνω στα θέματα που τον ενδιαφέρουν και, ευτυχώς, ένα θέμα που του κίνησε έντονα το ενδιαφέρον ήταν τα πουλιά. Από πολύ νωρίς και πριν από την ίδρυση της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας είχε ήδη συλλέξει πολλά ορνιθολογικά βιβλία και μελέτες για τα πουλιά της Ελλάδας, σήμερα δε διαθέτει την μεγαλύτερη ορνιθολογική βιβλιοθήκη στη χώρα μας. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι όχι μόνο συνέλλεγε τις πηγές αλλά και τις μελετούσε και τις αφομοίωνε. Υπήρξε, άνευ υπερβολής, ο πρώτος και βασικός προωθητής της ιδέας ίδρυσης της Ορνιθολογικής και φυσικά ιδρυτικό μέλος της (αργότερα δε και συνιδρυτής του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών). Στη συνέχεια, στα πρώτα δύσκολα χρόνια της, την υπηρέτησε όλως αφιλοκερδώς και σχεδόν σε καθημερινή βάση, ως μέλος του ΔΣ της. Παράλληλα, υπήρξε, για 30 σχεδόν χρόνια, στέλεχος της Δασικής Υπηρεσίας όντας, μάλιστα, ο μοναδικός υπάλληλος εξειδικευμένος στα ορνιθολογικά θέματα όχι μόνο στην υπηρεσία του, αλλά και σε όλο το Δημόσιο. Από τη θέση του αυτή συνέβαλε αποφασιστικά στη βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου για την προστασία των πουλιών και των βιοτόπων τους, καθώς και στην διαμόρφωση των κατάλληλων στρατηγικών και διαχειριστικών μέτρων για την ουσιαστική προστασία τους.

εκ των σημαντικότερων πρωτοπόρων και ακάματων «εργατών» στο χώρο της προστασίας τους. Η προσφορά του και στους δύο αυτούς τομείς έχει υπάρξει τεράστια σε όγκο και θαυμάσια σε ποιότητα, όπου η συγγραφή -από κοινού με τον Φίλιο Ακριώτητου ανεπανάληπτου βιβλίου «The Birds of Greece» είναι μόνο ένα ενδεικτικό παράδειγμα. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι ο Γιώργος είναι για την Ελλάδα ότι ήταν και για τη Βρετανία ο Dr David Lack, ένας δάσκαλος που το μεράκι του για τα πουλιά τον οδήγησε να αναγνωριστεί ως ένας εκ των σημαντικότερων βρετανών ορνιθολόγων και να φθάσει να διευθύνει το Edward Grey Institute of Field Ornithology. Αν και άξιζε πραγματικά κάτι τέτοιο, δυστυχώς εδώ στην Ελλάδα πολεμήθηκε από διάφορους εκφραστές τεχνοκρατικών ή άλλων συμφερόντων αλλά, ευτυχώς, η αξία του είναι ευρύτατα και με σεβασμό αναγνωρίσιμη στο χώρο των ελλήνων και ξένων ορνιθολόγων και όχι μόνο. Γι αυτό και η πρόσφατη αναγόρευσή του σε επίτιμο μέλος της Ορνιθολογικής, τίτλος που το σωματείο μας απονέμει πολύ σπάνια, του αξίζει με το παραπάνω και αποτελεί μία ελάχιστη αναγνώριση της βαρυσήμαντης προσφοράς του στην προώθηση της ορνιθολογίας και της προστασίας των πουλιών στην Ελλάδα.

Ιδιαιτερότητα για τον Γιώργο αποτελεί το ότι, παρά τις πανεπιστημιακές του σπουδές στο χώρο της Νομικής, καταξιώθηκε όχι μόνο ως ένας εκ των σημαντικότερων ελλήνων ορνιθολόγων στον τομέα της επιστημονικής έρευνας και σπουδής των πουλιών, αλλά και ως ένας

Ας μας επιτραπεί δε να εκφραστούμε ακόμη πιο προσωπικά και να πούμε ότι είμαστε ευτυχείς για τις ενδιαφέρουσες ορνιθολογικές εμπειρίες που βιώσαμε μαζί και ευγνώμονες για την ευγενέστατη φιλία και αγάπη που μας έχει προσφέρει μέχρι σήμερα.

ΕΠΙΤΙΜΑ ΜΕΛΗ

Jakob Fric

O Δρ. Ristow μελετώντας τα θαλασσοπούλια σε νησίδα της Κρήτης

Δρ. Dietrich Ristow Δεν έχανε χρόνο πάνω στην Κρήτη... Μόλις έφτανε το αεροπλάνο από το Μόναχο στο Ηράκλειο, πήγαινε γραμμή στη Σητεία με τον ίδιο πάντα ταξιτζή, αγόραζε τρόφιμα και νερό για έναν μήνα και με καΐκι έφτανε στις Διονυσάδες. Μόνο ο Δρ. Dietrich Ristow, θα μπορούσε να επαναλαμβάνει με απόλυτη συστηματικότητα και οργάνωση αυτό το ταξίδι για 30 τουλάχιστον χρόνια. Ηλεκτρονικός στην Siemens, με ειδίκευση στην τεχνολογία μικροκυμάτων και ημιαγωγών, ο Dietrich είναι παράλληλα ο γνωστός ορνιθολόγος που μαζί με την ομάδα των συνεργατών του έχει μελετήσει από το 1965 έως και σήμερα τις αναπαραγωγικές αποικίες του Μαυροπετρίτη και του Αρτέμη στην Ελλάδα, δημοσιεύοντας περισσότερα άρθρα για τα δύο αυτά είδη από ότι όλοι οι ερευνητές της Μεσογείου μαζί.

πάντα αψεγάδιαστος, χωρίς τον παραμικρό λεκέ. Με τους συνεργάτες του έχει υπάρξει πάντα εξαιρετικός και μεταδοτικός δάσκαλος, εξηγώντας με υπομονή όλες τις λεπτομέρειες. Η αφοσίωση και το παράδειγμά του έχουν επηρεάσει γενιές ορνιθολόγων που έχουν ασχοληθεί με τα πουλιά στις νησίδες. Οι συζητήσεις μας σχετικά με τη δυναμική των πληθυσμών των πουλιών και τις ατελείωτες δυνατότητες για έρευνα στο Αιγαίο διαρκούσαν ώρες, ενώ ο κατάλογος των αναπάντητων ερωτημάτων δεν τελείωνε ποτέ. Οι πολύτιμες στιγμές που έχουμε μοιραστεί μαζί του μας έκαναν να καταλάβουμε πως όσο περισσότερο γνωρίζει κανείς κάτι, τόσο περισσότερο το κατανοεί, το αγαπά και τον εκπλήσσει, κάτι που αποκτά ακόμη μεγαλύτερη διάσταση όταν πρόκειται για ζωντανά όντα, όπως τα πουλιά.

Γνωρίσαμε τον Dietrich το 1998, κατά τη διάρκεια του πρώτου προγράμματος LIFE για τη διατήρηση του Αιγαιόγλαρου που υλοποιούσε τότε η Ορνιθολογική, στο οποίο συμμετείχε στην ομάδα πεδίου. Ήταν και αυτός ένας από τους λάτρεις των νησίδων και της ανεκτίμητης ζωής που φιλοξενούν, ενώ συγχρόνως υποστήριζε πως οι νησίδες του προσέφεραν την αναγκαία γαλήνη που αναζητούσε για να περάσει τον χειμώνα. Εξαιρετικά λιτός, μεθοδικός και αυτάρκης, με ιδιαίτερο χιούμορ και τεράστια επιμονή, μας εντυπωσίαζε με τις πατέντες και πρακτικές του για τη λύση οποιουδήποτε τεχνικού προβλήματος. Από την βάση του, την «σπηλιά του Ρίστοου», κάλυπτε τις Διονυσάδες και χανόταν μέσα σε σχισμές και τρύπες, με αποτέλεσμα να γνωρίζει πλέον κάθε βράχο, κάθε φωλιά, αλλά και κάθε ζευγάρι των νησίδων. Με ατελείωτη όρεξη για δουλειά, ακούραστος στο πεδίο, εξουθένωνε κατά πολύ νεότερούς του, ενώ με έναν περίεργο τρόπο, που μόνο όποιος έχει δουλέψει για καιρό στις νησίδες μπορεί να καταλάβει, έμενε

Η συμβολή του Dietrich στην προστασία των νησίδων έχει υπάρξει ανεκτίμητη, μέσα από τη μετάδοση της βαθιάς γνώσης του και την παροχή του τεράστιου όγκου δεδομένων που έχει συλλέξει με τόσο κόπο. Η δουλειά του έχει συνεισφέρει όσο κανενός άλλου στην κατανόηση της οικολογίας των ειδών που φωλιάζουν στις νησίδες αλλά και στην οριοθέτηση των θαλάσσιων Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά. Τα χρόνια έχουν περάσει και όταν τον προσκαλούμε να συμμετέχει και πάλι, δηλώνει ότι παρόλο που αντιλαμβάνεται τις αντοχές του να μειώνονται, πρέπει να γίνει πιο προσεχτικός σχετικά με τις προκλήσεις στο πεδίο γιατί στο μοναδικό περιβάλλον των νησίδων, η φύση καθορίζει τους κανόνες. Θεωρούμε λοιπόν ότι δικαίως έγινε πρόσφατα επίτιμο μέλος της εταιρείας μας, και απαρτίζει πλέον την ολιγομελή εκείνη ομάδα ανθρώπων που έχουν αυτό τον τιμητικό τίτλο.

33 Jacob Fric & Δανάη Πορτόλου

ΓΕΡΑΚΙΑ

Λευτέρης Σταύρακας

Γεράκια (Falconidae): Οι μαχητές των αιθέρων Αρπακτικά μικρού και μεσαίου μεγέθους, τα γεράκια ξεχωρίζουν από τις μυτερές φτερούγες και τα ειδικά διαμορφωμένα «δόντια» στο ράμφος, που χρησιμεύουν για την γρήγορη εξουδετέρωση του θηράματος. Δεν διστάζουν να επιτεθούν σε θηράματα πολύ μεγαλύτερα από αυτά, ενώ είναι ιδιαίτερα αποφασιστικά όταν υπερασπίζονται την επικράτειά τους. Όλα τα είδη διακρίνονται για τις εξαιρετικές πτητικές τους δεξιότητες και πολλά από αυτά πιάνουν, στην κυριολεξία, «πουλιά στον αέρα»! Σε όλο τον κόσμο απαντούν γύρω στα 60 είδη, ενώ στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 11 μέχρι σήμερα.

Μιχάλης Βαμβακάς

Κιρκινέζι Falco naumanni

Νίκος Σαμαριτάκης

Βραχοκιρκίνεζο Falco tinnunculus

Βραχοκιρκίνεζο Falco tinnunculus Κιρκινέζι Falco naumanni

Άρρηκτα συνδεδεμένο με τις αγροτικές εκτάσεις, το Κιρκινέζι έρχεται την άνοιξη από την Αφρική και φωλιάζει σε στέγες σπιτιών, αποθήκες και, σπανιότερα, σε βράχια. Αν και οι αριθμοί του έχουν μειωθεί σε σχέση με το παρελθόν, η εξάπλωσή του περιλαμβάνει σχεδόν όλη την ηπειρωτική χώρα, την Εύβοια και ορισμένα νησιά του Αιγαίου. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με μεγάλα έντομα, όπως οι ακρίδες, γι’ αυτό και αποτελεί πολύτιμο σύμμαχο των αγροτών.

Μοιάζει πολύ με το Κιρκινέζι (ιδιαίτερα τα θηλυκά άτομα), αλλά αποτελεί μόνιμο κάτοικο και δεν μεταναστεύει. Είναι το πιο κοινό αρπακτικό της χώρας μας και το πιο εύκολα αναγνωρίσιμο, γι’ αυτό και έχει πολλές διαφορετικές τοπικές ονομασίες, όπως Ανεμογάμης, Καντηνέλλι, κ.ά. Τρέφεται με μικρά θηλαστικά και μεγάλα έντομα τα οποία ψάχνει αιωρούμενο στο ίδιο σημείο. Τα πουλιά που φωλιάζουν σε πόλεις τρέφονται με πουλιά, κυρίως σπουργίτια. Φωλιάζει σε βράχια, κουφάλες δέντρων, παλιές φωλιές άλλων πουλιών, ακόμα και σε κτίρια.

(Ευρωπαϊκό) Μαυροκιρκίνεζο Falco vespertinus Νίκος Σαμαριτάκης

(Ευρωπαϊκό) Μαυροκιρκίνεζο Falco vespertinus

Μεταναστευτικό είδος που έρχεται από την Αφρική και παρατηρείται σε καλλιέργειες ή κοντά σε υγρότοπους. Τρέφεται και αυτό με μεγάλα έντομα τα οποία συνήθως πιάνει στον αέρα. Είδος που φωλιάζει σε αποικίες, κινείται πάντα σε ομάδες. Το αρσενικό είναι απαραγνώριστο: μαύρο με έντονα κόκκινα πόδια, ενώ το θηλυκό είναι ανοιχτόχρωμο.

Πετρίτη σε μικρογραφία, αν και από κοντά ξεχωρίζει από το κόκκινο στα πόδια. Αν και η εξάπλωσή του στην Ελλάδα είναι σχετικά μεγάλη κατά την αναπαραγωγή, παρατηρείται σχετικά δύσκολα, ενώ και κατά τη μετανάστευση δεν αποτελεί ιδιαίτερα κοινό θέαμα.

ΓΕΡΑΚΙΑ

Άκης Γαϊτανάκης

Ασιατικό Μαυροκιρκίνεζο Falco amurensis

Νίκος Σαμαριτάκης

Ασιατικό Μαυροκιρκίνεζο Falco amurensis

Μαυροπετρίτης Falco eleonorae

Εξαιρετικά σπάνιος επισκέπτης της Ελλάδας, έχει καταγραφεί μόνο μία φορά, το 2003 στα Αντικύθηρα (ΕΑΟΠ). Ξεχειμωνιάζει στα ίδια μέρη (Νότια Αφρική) με το Μαυροκιρκίνεζο, το καλοκαίρι, όμως, προτιμάει τη Σιβηρία και την Κίνα αντί της Ευρώπης.

Μαυροπετρίτης Falco eleonorae

Νανογέρακο Falco columbarius

Αν και είναι το μικρότερο αρπακτικό της Ευρώπης, διαθέτει περίσσεια τόλμη. Πολύ ικανός κυνηγός πουλιών, τα οποία πιάνει μετά από επίμονη καταδίωξη. Δεν διστάζει να επιτεθεί και σε θήραμα πολύ μεγαλύτερο από αυτό (έχουν αναφερθεί επιτυχημένες επιθέσεις ακόμα και σε νεαρούς Αγριόκουρκους!). Στην Ελλάδα το συναντάμε αποκλειστικά τον χειμώνα, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα, σε υγρότοπους και άλλες ανοιχτές εκτάσεις.

Πουλί-σύμβολο της άγριας ζωής των νησιών μας, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού φωλιάζει σε βραχονησίδες της Ελλάδας. Ο κύκλος ζωής του είναι ιδιόρρυθμος, αφού έρχεται την άνοιξη από τη Μαδαγασκάρη και περνάει αρκετούς μήνες αναζητώντας την τροφή του (μεγάλα έντομα) στην ηπειρωτική χώρα και περιμένει μέχρι τον Ιούλιο για να φωλιάσει, έτσι ώστε να συμπέσει η ανατροφή των μικρών του με τη φθινοπωρινή μετανάστευση και τα εκατομμύρια των πουλιών που περνούν πάνω από το Αιγαίο.

35 Πέτρος Τσακμάκης

Νανογέρακο Falco columbarius

Νίκος Σαμαριτάκης

Χρυσογέρακο Falco biarmicus

Δεντρογέρακο Falco subbuteo

Καλοκαιρινός επισκέπτης από την Αφρική, φωλιάζει σε ανοιχτά δάση και τρέφεται με οτιδήποτε πετάει: μεγάλα έντομα, πουλιά, ακόμα και νυχτερίδες. Θυμίζει

Μόνιμος κάτοικος της χώρας μας, με μικρό πληθυσμό που διανέμεται ακανόνιστα στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση σε ανοιχτές, ξηρές εκτάσεις με διάσπαρτους θάμνους και δέντρα και εκτός από πουλιά τρέφεται με θηλαστικά και ερπετά. Φωλιάζει σε βράχια αλλά και σε φωλιές άλλων πουλιών. Ο δεσμός που αναπτύσσει το ζευγάρι είναι πολύ ισχυρός και είναι αρκετές οι φορές που το αρσενικό συνεργάζεται με το θηλυκό για να πιάσουν την τροφή τους.

Νίκος Σαμαριτάκης

Δεντρογέρακο Falco subbuteo

ΓΕΡΑΚΙΑ

Νίκος Φωκάς

Στεπογέρακο Falco cherrug

Πέτρος Τσακμάκης

Πετρίτης Falco peregrinus

Στεπογέρακο Falco cherrug

Σπάνιος επισκέπτης των υγροτόπων της Ελλάδας, ελάχιστα πουλιά παρατηρούνται κάθε χρόνο κατά τη μετανάστευση ή τον χειμώνα, και οι περισσότερες καταγραφές γίνονται σε Μακεδονία, Θράκη αλλά και τη Δυτική Ελλάδα. Μεγάλο ποσοστό της τροφής του αποτελούν τα θηλαστικά, όπως οι Λαγόγυροι. Φωλιάζει στην ανατολική Ευρώπη και ξεχειμωνιάζει στη Μέση Ανατολή.

Πετρίτης Falco peregrinus

«Κοσμοπολίτικο» είδος με παγκόσμια εξάπλωση, είναι αρκετά διαδεδομένο και στην Ελλάδα, αφού ζευγάρια Πετρίτη φωλιάζουν σε όλη την ηπειρωτική χώρα, αλλά και σε πολλά νησιά. Το πιο γρήγορο πουλί του κόσμου, αφού αναπτύσσει πολύ μεγάλες ταχύτητες (που ξεπερνούν τα 200 χλμ/ώρα) όταν εφορμά για να πιάσει το θήραμά του, το οποίο εξουδετερώνεται από την ορμή της σύγκρουσης. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με πουλιά, από τον μικροσκοπικό Χρυσοβασιλίσκο έως και τον υπερμεγέθη Σταχτοτσικνιά, αν και προτιμάει τα Περιστέρια και τα Ψαρόνια. Αυτός είναι και ο λόγος που επισκέπτεται συχνά τις πόλεις για να βρει την τροφή του. Φωλιάζει σε βράχια, αλλά μερικές φορές και σε δέντρα.

Roger Tidman (rspb-images.com)

Ερημοπετρίτης Falco peregrinoides

ΑΝΑΦΟΡΕΣ Απαλοδήμος, Ν. (1988) Λεξικό των Ονομάτων των Πουλιών της Ελλάδας. Αθήνα: Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Επιτροπή Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων (2010). Ετήσια Αναφορά - 2009. Δικτυακή Θέση: http://files.ornithologiki.gr/docs/rarities/annual_ report_2009_gr.pdf

Ερημοπετρίτης Falco peregrinoides

Άλλος ένας εξαιρετικά σπάνιος επισκέπτης της χώρας μας, έχει καταγραφεί μόλις μία φορά, το 1987 στο Πόρτο Λάγος. Η εξάπλωσή του περιλαμβάνει τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Couzens, D. (2005) Collins Birds: A Complete Guide to all British and European Species. London: HarperCollins. Handrinos, G. & Akriotis T. (1997) The Birds of Greece. London: Christopher Helm

IBA - CARETAKERS

Τόνια Γαλάνη Γενική άποψη της λίμνης Παμβώτιδας

GR070 Λίμνη Παμβώτιδα (Ιωαννίνων)

Οι ΙΒΑ μέσα από τα μάτια των Caretakers

ενασχόλησή μου με το πρόγραμμα των ΙΒΑ Caretakers ξεκίνησε μόλις το 2012. Έχοντας επιστρέψει στον τόπο καταγωγής μετά από σπουδές στη Βιολογία, θέλησα να ασχοληθώ πιο εντατικά με την ορνιθοπαρατήρηση και καταγραφή στην περιοχή μου. Οι επισκέψεις στη λίμνη ήταν ανέκαθεν τακτικές, ωστόσο το δίκτυο στάθηκε η αφορμή για το παραπάνω. Παρόλο τον αστικό χαρακτήρα της λίμνης και την εκτεταμένη παρουσία των Γιαννιωτών σε κάθε άκρη της, η Παμβώτιδα συντηρεί ακόμη αξιόλογους αριθμούς από συγκεκριμένα είδη. Ενδεικτικά αναφέρεται, ότι στην περιοχή αναπαράγονται περί τα 400 ζεύγη Σκουφοβουτηχταριών, ενώ διαχειμάζουν 200 άτομα Λαγγόνας. Αξιόλογη είναι και η μόνιμη παρουσία της Βαλτόπαπιας, με το είδος να διατηρεί 8 ζευγάρια, τα οποία εκμεταλλεύονται τις καλαμιές στο ΒΑ τμήμα για την αναπαραγωγή τους. Παρά ωστόσο τα ενθαρρυντικά νούμερα, ο πρώτος χρόνος στο δίκτυο στάθηκε αρκετός για να αντιληφθώ ότι, πέρα από το κομμάτι των καταμετρήσεων, υπάρχει και η αντίπερα όχθη του να είσαι Caretaker και αυτή έχει να κάνει με το να βλέπεις την περιοχή σου να βάλλεται από αυθαιρεσίες. Με το γνωστό πια περιστατικό της διάνοιξης πίστας θαλάσσιου σκι, από τον Δήμο Ιωαννιτών, στον καλαμιώνα της Αμφιθέας, στις αρχές του 2013, αντιλήφθηκα δυστυχώς τη βαθιά έλλειψη περιβαλλοντικής (έστω) ηθικής, αλλά και σεβασμού στην περιβαλλοντική νομοθεσία από μεριάς των αρχών. Με τις αλλεπάλληλες στρεβλώσεις και τους παραπλανητικούς χειρισμούς για μια δήθεν ανάπτυξη μέσω αθλητι-

5 Τόνια Γαλάνη IBA Caretaker Λίμνης Παμβώτιδας

4 3

2 1

κών εκδηλώσεων (βλ. θαλάσσιο σκι εντός καλαμιώνα) αντιλήφθηκα την ανάγκη μιας πιο συνεπούς παρουσίας, τουλάχιστον όσο θα αφορούσε στο κομμάτι μου. Με την πόλη να έχει επεκταθεί σε μεγάλο βαθμό περιμετρικά της λίμνης εις βάρος των υγρολιβαδικών εκτάσεών της, που αποτελούν σημαντικό ενδιαίτημα για τα πουλιά, μέρος των μετρήσεων επικεντρώθηκε στην παρουσία ορνιθοπανίδας στα εναπομείναντα υγρολίβαδα του Κατσικά. Τα αποτελέσματα της εργασίας παρουσιάστηκαν στο 8ο Λιβαδοπονικό Συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο, με τίτλο: Ν. Μπούκας-Ανέστης, Α.Δ. Γαλάνη, Κ. Στάρα και Ρ. Τσιακίρης (2014). «Η σημασία των υγρολιβαδικών εκτάσεων της περιοχής του Κατσικά για την διατήρηση των απειλούμενων υδρόβιων ειδών ορνιθοπανίδας της λίμνης Παμβώτιδας». Και η έρευνα συνεχίζεται…

1. Τα υγρολίβαδα στην περιοχή Κατσικά φωτ.: Νίκος Μπούκας

2. Χαλκόκοτες στα υγρολίβαδα φωτ.: Τόνια Γαλάνη

3. Κορμοράνος στην κούρνια φωτ.: Τόνια Γαλάνη

4. Σκουφοβουτηχτάρια με τους νεοσσούς τους φωτ.: Τόνια Γαλάνη

5. Γενική άποψη της λίμνης Παμβώτιδας φωτ.: Τόνια Γαλάνη

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝΤΟΣ

Πολιτική για τη Φύση

Ρούλα Τρίγκου

Λιμνοθάλασσα Κορησσίων Το ΤΑΙΠΕΔ προτείνει τη δημιουργία γηπέδου golf εντός της περιοχής Natura 2000 «Λιμνοθάλασσα Κορησσίων & Νήσος Λαγούδια (GR2230007).

ΤΑΙΠΕΔ: Ταμείο Άναρχης Ισοπέδωσης των Φυσικών Περιοχών του Δημοσίου

38 Μαλαμώ Κορμπέτη Συντονίστρια Θεμάτων Πολιτικής Περιβάλλοντος

πό το 2012, δεκάδες τοποθεσίες φυσικής ομορφιάς έχουν μπει στο λεξιλόγιο μιας μεγάλης μερίδας των κατοίκων αυτής της χώρας. Ίσσος Κέρκυρας, Οξειά, Λίμνη Αγίου Προκοπίου, παραλίες Σίμου και Σαρακίνικου, Ερημίτης, Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού… Γιατί; Πώς και, από εκεί που ο μέσος Έλληνας δεν γνωρίζει καν ότι μπορεί να πάει τετράωρη βόλτα στην Πάρνηθα (ή, για να το πούμε αλλιώς, προτιμά τη βόλτα στην Ερμού), ξαφνικά η πλειοψηφία γνωρίζει για τις υπέροχες αυτές φυσικές ομορφιές της χώρας; Δε θέλω να χαϊδέψω αυτιά. Θυμάμαι που συγγενής μου δεν ήξερε ότι οι Πρέσπες είναι Εθνικό Πάρκο. Και αυτό σε μεγάλο βαθμό, δεν είναι ευθύνη των ΜΚΟ ή του οικολογικού κινήματος, που δεν «ενημερώνουν». Είναι και ευθύνη του καθενός, που δεν ενδιαφέρθηκε να μάθει για τις ομορφιές της χώρας. Γιατί λοιπόν ο ίδιος άνθρωπος σήμερα γνωρίζει τις τοποθεσίες οι οποίες αφορούν στα ακίνητα του ΤΑΙΠΕΔ που προορίζονται προς «αξιοποίηση»; Από το 2012 και μετά, δηλαδή 1 χρόνο αφότου ιδρύθηκε το Ταμείο Αξιοποίησης της Δημοσίας Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) μέσω του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Πολιτικής για την Ελλάδα, δεκάδες κινήσεις πολιτών ανά την επικράτεια αρχίζουν να φέρνουν στο φως τα σχέδια του Ταμείου. Η Πρωτοβουλία Πολιτών για τον Ερημίτη, το «Παραλίες SOS»Πρωτοβουλία ενάντια στην πώληση των παραλιών μέσω ΤΑΙΠΕΔ, το ResisΤΑΙΠΕΔ, η Κίνηση Πολιτών κατά του Ξεπουλήματος και της Καταστροφής του Ερημί-

τη, η Ανοικτή Πρωτοβουλία αγώνα isSOS, οι Kάτοικοι του πρώην δήμου Βουλιαγμένης, η Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού είναι κάποιες μόνο από τις οργανωμένες συναθροίσεις πολιτών που εκφράζουν σήμερα την εναντίωσή τους σε σχέδια του ΤΑΙΠΕΔ σε φυσικές περιοχές της Ελλάδας, αλλά και στον αστικό ιστό. Οι κάτοικοι αυτοί επηρεάζονται, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, άμεσα και στην καθημερινότητά τους από τα σχέδια στις αλλαγές των χρήσεων γης στην περιοχή που ζουν. Επιπλέον, νομική ενασχόληση έχουν δείξει οργανώσεις, όπως το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας, το ΤΕΕ και το Ίδρυμα Μαραγκοπούλου, ενώ η Πρωτοβουλία Πολιτών για την Κατάργηση του ΤΑΙΠΕΔ, πρόσφατα έθεσε υπ’ όψιν της Πολιτείας την πρότασή της για κατάργηση του ΤΑΙΠΕΔ ως οργανισμό! Παράλληλα με αυτές τις κινήσεις πολιτών και οργανώσεων, αρχίζουν να φαίνονται και οι παραλείψεις, ο κακός σχεδιασμός και οι πρωτοβουλίες στα όρια της ασφάλειας δικαίου από μεριάς του ΤΑΙΠΕΔ. Σε πολλές περιπτώσεις, οι επενδυτές δείχνουν μηδενικό ενδιαφέρον για πολλά προβληματικά ή αμφιβόλου νομικής κατάστασης ακίνητα, όπως το Σανατόριο Ελεούσας, η Βίλλα Ντε Βέκκι, η Μαρίνα Αλίμου και άλλες μαρίνες ανά την Ελλάδα. Ερωτήσεις εγείρονται επίσης στη Βουλή και για τα εννέα υδροδρόμια της Hellenic Seaplanes S.A., ορισμένα από τα οποία είναι ακίνητα του χαρτοφυλακίου ΤΑΙΠΕΔ, ενώ τα υπόλοιπα που αφορούν προστατευόμενες περιοχές (λίμνες Τριχωνίδα, Ιωαννίνων, Καϊάφα, Κερκίνη, Μεγάλη Πρέσπα) «παγώνουν» λόγω αντιδράσεων και από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Ο σχεδιασμός είναι τόσο πρόχειρος που περιοχές εντάσσονται στο χαρτοφυλάκιο του Ταμείου

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑ Λ ΛΟΝΤΟΣ

Διεκδικούμε το δικαίωμα της άγριας φύσης για ζωή χωρίς να υπάρχει γνώση της υφιστάμενης χρήσης ή αξίας της περιοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι το ΤΑΙΠΕΔ υπαναχώρησε στην «αξιοποίηση» των μοναδικών παραλιών της Ελαφονήσου, Σίμο και Σαρακίνικο, μετά από επιστολή διαμαρτυρίας του δημάρχου Ελαφονήσου, κ. Π. Ψαρομμάτη προς τον Υπουργό Οικονομικών. Η προχειρότητα όμως δεν έρχεται χωρίς κόστος! Γιατί, εάν είναι συστηματική, μπορεί να καταλήξει σε επικίνδυνες καταστάσεις και παραβάσεις περιβαλλοντικού δικαίου. Όπως τόνισε και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία στο νέο ανοιχτό διαδικτυακό της εργαλείο «Παρατηρητήριο ΤΑΙΠΕΔ», το γεγονός ότι δεν υπάρχουν επακριβή γεω-δεδομένα, σε συντεταγμένες, των ακινήτων παραβιάζει την Οδηγία INSPIRE (2007/2/ECInfrastructure for Spatial Information in Europe). Η Ε.Ε. υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να έχουν συγκεκριμένα στάνταρ για την παροχή δεδομένων στο κοινό και είναι απαράδεκτο και ανεύθυνο απέναντι στους πολίτες τα κρατικά όργανα να μην εφαρμόζουν αυτές τις υποχρεώσεις, οι οποίες εξασφαλίζουν μια ελάχιστη δημοκρατική περιβαλλοντική διακυβέρνηση. Επιπλέον, το ΤΑΙΠΕΔ θα βρεθεί σύντομα αντιμέτωπο με το δεδομένο που πρώτη η Ορνιθολογική έχει τονίσει, ότι δηλαδή η «αξιοποίηση» όλων αυτών των ακινήτων αποτελεί «σχέδιο» (όχι απλά μεμονωμένο έργο) των ελληνικών αρχών και ότι ως τέτοιο θα πρέπει να υποβληθεί σε Στρατηγική Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Αυτό το εμπόδιο στις μελλοντικές επενδύσεις μέσω ΤΑΙΠΕΔ είναι ήδη ορατό. Σε απάντησή του προς την ερώτηση του ευρωβουλευτή των Πρασίνων, Νίκο Χρυσόγελο, σχετικά με τη διαχείριση και εκποίηση από το ΤΑΙΠΕΔ 8 υγροτόπων σε Νάξο, Μήλο και Άνδρο που βρίσκονται εντός του δικτύου Natura 2000, ο Επίτροπος Περιβάλλοντος της Κομισιόν, απάντησε ότι «σύμφωνα με τις εθνικές νομοθετικές διατάξεις, οι διαδικασίες ανάπτυξης/πώλησης ακινήτων υπάγονται, κατά περίπτωση, σε στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση, σύμφωνα με την οδηγία ΣΕΠΕ 2001/42/ ΕΚ, ώστε να διασφαλίζεται η βιωσιμότητα του οικείου περιβάλλοντος.» Οι κυκλαδικοί αυτοί υγρότοποι, όπως και άλλες περιοχές στα Ιόνια Νησιά και την Κεντρική Μακεδονία που το ΤΑΙΠΕΔ προορίζει για τουριστικές επενδύσεις, αποτελούν οικοσυστήματα αλληλοεξαρτώμενα. Τα πουλιά και η λοιπή πανίδα των περιοχών κάνουν χρήση όλων των διασυνδεόμενων τοπικών υγροτόπων κατά περιόδους. Δεν είναι επομένως σύννομο να γίνεται η ταυτόχρονη αξιοποίησή τους χωρίς να συνεκτιμούνται οι σωρευτικές επιπτώσεις που θα προκληθούν στο σύνολο των περιοχών. Ακόμη και Στρατηγική Μελέτη να μη γίνει, το ΣτΕ (ΣτΕ 1415-6/13)

διευκρίνισε πέρσι ότι «η διαδικασία μεταβίβασης στο ΤΑΙΠΕΔ δεν θίγει την περιβαλλοντική και πολεοδομική νομοθεσία και γενικότερα το προστατευτικό ή άλλο καθεστώς των περιοχών αυτών». Οι πολίτες γνωρίζουν σήμερα τις αρνητικές διαστάσεις των σχεδίων του ΤΑΙΠΕΔ, γιατί όλες αυτές οι τοπικές κινήσεις και περιβαλλοντικές οργανώσεις έφεραν στην επιφάνεια το πρόβλημα που θα δημιουργηθεί με τις αλλαγές στη χρήση γης των «φιλέτων». Η έγνοια των κατοίκων υποχρέωσε τον τύπο και τα τηλεοπτικά κανάλια να κάνουν ορατές τις περιπτώσεις υποβάθμισης του περιβάλλοντος ή τις περιπτώσεις αυτές που εμπεριέχουν νομικές παρατυπίες. Ως περιβαλλοντική οργάνωση, η Ορνιθολογική έπαιξε έναν σημαντικότατο ρόλο: παρείχε μια πλήρη και ολοκληρωμένη εικόνα σε επίπεδο επικράτειας για τις δυνητικές συγκρούσεις στις χρήσεις γης που θα επιφέρει η εκποίηση ορισμένων εκτάσεων από το ΤΑΙΠΕΔ. Επομένως, όταν η αντίδραση είναι καλά τεκμηριωμένη, με συγκεκριμένα επιχειρήματα, έχοντας παράλληλα και μεγάλο κοινωνικό έρεισμα, θα δούμε θετικά αποτελέσματα στο μέλλον. Και ίσως έτσι να μπορέσουμε να αναδείξουμε τις φυσικές αυτές περιοχές ως προστιθέμενη αξία για την ελληνική επικράτεια, και όχι ως περιοχές που περιμένουν να «σωθούν» οικονομικά από κάποια καταστροφική δήθεν «αξιοποίηση»…

Η Ορνιθολογική συμμετέχει στο βιβλίο του Ιδρύματους Μαραγκοπούλου με το κεφάλαιο «Παρατηρητήριο ΤΑΙΠΕΔ: Περιβαλλοντική κριτική στην «αξιοποίηση» της δημόσιας περιουσίας».

ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ

Δημήτρης Κοκκινίδης

Άποψη της λίμνης Ισμαρίδας

Λίμνη Ισμαρίδα Η λίμνη Ισμαρίδα ή Μητρικού, όπως ήταν γνωστή παλαιότερα, βρίσκεται περίπου 15 χλμ. ανατολικότερα από το Πόρτο Λάγος και είναι στα σίγουρα ένας πλούσιος, ορνιθολογικός προορισμός.

40 Χρήστος Βλάχος

Χρήστος Βλάχος

Μουστακογλάρονο Chlidonias hybrida

προσέγγισή της γίνεται από τα χωριά Παγούρια ή Νέο Σιδηροχώρι. Πρόκειται για μια λίμνη γλυκού νερού που η επιφάνειά της κάποτε γέμιζε με νούφαρα, όπου έβρισκαν τόπο φωλιάσματος τα Μαυρογλάρονα και τα Μουστακογλάρονα. Οι πολλές γεωτρήσεις όμως στη γύρω περιοχή αύξησαν την αλατότητα του νερού κι έτσι χάθηκαν πολλά από τα νούφαρα, στα οποία φώλιαζαν τα πουλιά. Η λίμνη όμως, παραμένει ένα καλό σημείο για να συναντήσει κανείς αυτά τα είδη. Τα ρηχά νερά της αποτελούν έναν εξαιρετικό βιότοπο για ερωδιούς, πελεκάνους, Χαλκόκοτες, Χουλιαρομύτες, Νεροκοτσέλες, πουλάδες, βουτηχτάρια (έχει παρατηρηθεί και το Κοκκινοβουτηχτάρι). Στην περιοχή εμφανίζονται ή κινούνται σπάνια είδη όπως οι Νανόχηνες, οι Βαλτόπαπιες, ο Θαλασσαετός και διάφορα είδη κίρκων. Φυσικά, εμφανίζονται και πολλά κοινότερα είδη όπως ο Νανόμπουφος, οι Χαλκοκουρούνες, οι Μελισσοφάγοι, οι Τσαλαπετεινοί, οι Γερακίνες, τα Ξεφτέρια. Στον μεγάλο καλαμώνα που υπάρχει στη μια άκρη της λίμνης, μπορείτε να δείτε φωλιές από Υφάντρες να κρέμονται από τα αρμυρίκια και, ανάμεσα στα καλάμια, να εντοπίσετε Μουστακαλήδες και πλήθη ποταμίδων. Την χειμωνιάτικη περίοδο, είδη όπως ο Νανόκυκνος, ο

Αγριόκυκνος, το Φερεντίνι, το Κεφαλούδι αλλά και δυσκολότερα όπως η Χιονογερακίνα, έχουν παρατηρηθεί στη λίμνη και στη γύρω περιοχή. Τα χωράφια γύρω είναι υποσχόμενα και κατά καιρούς έχουν δώσει πολύ δύσκολα είδη. Όπως και το ανάχωμα του κοντινού ποταμού Λίσσου, όπου μπορεί κανείς να συναντήσει και αρκετά δυσκολοθώρητα θηλαστικά. Η άσφαλτος που περνά δίπλα στη λίμνη και η οποία καταλήγει στην παραλία της Μολυβωτής, μπορεί να χαρίσει όμορφες εικόνες σε κάθε παρατηρητή ή φωτογράφο πουλιών. Η παραλία της Μολυβωτής αξίζει σίγουρα ψάξιμο την άνοιξη και το καλοκαίρι για γλαρόνια αλλά και η θαλάσσια περιοχή τον χειμώνα για σπανιότερα βουτηχτάρια. Στην περιοχή ξεχειμωνιάζουν γύρω στα 20.000 υδρόβια σε τακτική βάση.