8 JUNI 2020
Slow Art Slow Mind
BIRTHE BOMMER | 0861856 | DBKV VT4 WDKA | ONDERZOEKSVERSLAG AFSTUDEERPROJECT
INHOUDSOPGAVE
INTRODUCTIE Inhoudsopgave
1
Inleiding
2
FASE 1: ONTWERPFASE De 3 ontwikkelfasen
3
Onderzoeksvraag
4
Deelvragen en competenties
5
FASE 2: ONDERZOEKSFASE Onderzoeksmethodiek
6
Kunst en mentale gezondheid
7
- Interviews burn-out coaches
8
Mentale gezondheid millenials
9
Kunst als therapie
11
De invloed van kleur op de gemoedstoestand
12
- Resultaten enquĂŞte kleurenonderzoek
13
De helende werking van kunst
16
Mindful kunst kijken in het museum
17
Methodieken
18
DIY Slow Looking methodiek
19
Leerdoelen
21
Visueel logboek
22
FASE 3: SLOTFASE Eindwerk
23
Conclusie
24
Literatuurlijst
25
Bijlage
26
- DIY Slow Looking methodiek
27
- Deliverables
34
- Beoordelingsformulier stagebegeleider
47
1
INLEIDING Als ik niet lekker in mijn vel zit, heb ik moeite met het vinden van de juiste woorden om mijn gedachtes en gevoelens te uiten. Dit zorgt voor verwarring, niet alleen voor anderen maar ook voor mezelf. Door het kijken naar kunst weet ik weer de juiste woorden te vinden. Stille
woorden
die
spreken
in
mijn
hoofd.
Het
kunstwerk luistert, begrijpt mij, voelt wat ik nodig heb zoals een moeder die haar kind troost. Kunst is mijn troost, maar ook zoveel meer. Kunst helpt mij mezelf te begrijpen en uiting te geven aan mijn gevoelens en gedachtes. Dat het kijken naar kunst kan helpen om jezelf te uiten, heb ik ook ervaren in de lessen die ik heb gegeven aan leerlingen uit het primair onderwijs
Door de snelheid van het dagelijkse leven en het streven naar
perfectie,
leven
we
in
een
prestatiegerichte
maatschappij. In dit tempo verliezen veel mensen zichzelf in de zogenoemde ratrace, met een burn-out tot gevolg.
Vanuit
deze
gedachte
begon
ik
mijn
afstudeeronderzoek met de vraag: Op welke manier kan Slow Looking een bijdrage leveren aan het mentaal welbevinden van mensen met een burn-out? Tijdens
het onderzoek ben ik tot het inzicht gekomen dat deze doelgroep te gecompliceerd is voor het doel dat ik voor ogen heb. Daarom heb ik mijn focus veranderd en richt ik me nu op de vraag: Op welke manier kan Slow Looking
een
bijdrage
leveren
aan
het
mentaal
tijdens mijn stage bij de Kunstuitleen Rotterdam. Hier
welbevinden van millenials? Ik heb voor een concretere
heb ik ervaren dat een kunstwerk een leerling kan
doelgroep gekozen die meer relevantie heeft met mijzelf
helpen bij het onder woorden brengen en delen van
en mijn omgeving. Daarom ligt de focus nu bij de
persoonlijke gedachtes en gevoelens. Zoals een leerling
doelgroep millenials, ofwel generatie Y, geboren tussen
uit groep 7, die in een bronzen beeldje van een
1981 en 1996 volgens het Pew Research Center (Kras), ook
schreeuwende baviaan (afb. 1) , zichzelf zag als hij boos
wel de prestatiegeneratie genoemd (Onderwijs van
was. Woede die ontstond als het allemaal eventjes
Morgen). Prestatiedruk zorgt bij veel millenials voor een
teveel werd in zijn hoofd. Deze leerling leerde niet
verminderd
alleen beter naar het kunstwerk te kijken, maar ook
problemen, zoals het hoge aantal burn-outs, tot gevolg
naar zichzelf.
(Steenhuis en Breederveld).
mentaal
welbevinden
met
psychische
Afb. 1: R.J.F. Donker, Baviaan
De
positieve
effecten
van
kunst
op
ons
mentaal
welbevinden worden door diverse wetenschappelijke onderzoeken ondersteund, welke ik nader zal bespreken in het onderzoeksverslag. Het boek 'Art as therapy' van filosofen
Alain
de
Botton
en
John
Armstrong
onderbouwt de visie op de functie van kunst als therapie (De Botton en Armstrong). De theorie uit dit boek speelt een belangrijke rol in mijn onderzoek. De relevantie van dit onderzoek voor de kunst-en cultuursector is dat kunsteducatie naar eigen zeggen een uiterst geschikt medium is voor de ontwikkeling van sociaal-emotionele vaardigheden. Bij andere vakken en vormen van onderwijs ligt de focus vooral op het Tijdens de minor Kunst en Cultuurmanagement, heb ik
ontwikkelen van cognitieve vaardigheden, terwijl de
een methodiek ontworpen om mensen beter naar
millenials juist baat zouden hebben bij het ontwikkelen
kunst, zichzelf en anderen te leren kijken, gebaseerd op de
Slow
Looking
methodiek.
De
Slow
Looking
methodiek leert je hoe je met meer aandacht naar kunst
kan
kijken.
Mensen
kijken
gemiddeld
8
seconden naar een kunstwerk (Tate), maar wat ervaar je als je langer kijkt? Wat doet de vertraging met je lichaam en geest? Vertraging lijkt haaks te staan op de manier waarop we in de huidige samenleving ons leven hebben ingericht.
van sociaal-emotionele vaardigheden voor hun mentaal welbevinden. Ten slotte verbind ik mijn onderzoeksvraag Op welke manier kan Slow Looking een bijdrage leveren aan het mentaal welbevinden van millenials? aan mijn artistiek
handelen door de deelvraag: Hoe kan ik in mijn artistiek handelen
een
visuele
vertaling
geven
aan
mijn
gemoedstoestand ter bevordering van mijn mentaal welbevinden? Zo nu en dan schieten woorden tekort,
daar waar beelden ontstaan.
2
De 3 ontwikkelfasen
1. Ontwerpfase Verbinden
2. Onderzoeksfase Uitvoeren
3. Slotfase Eindwerk
3
Onderzoeksvraag Op welke manier kan Slow Looking een bijdrage leveren aan het mentaal welbevinden van millenials?
4
Deelvragen & Competenties Op welke manier kan ik met millenials het gesprek aangaan over de invloed van reflectie en vertraging op hun mentaal welbevinden? Competentie: Interpersoonlijk & Pedagogisch-Didactisch Op welke manier kan het kijken naar kunst invloed hebben op de gemoedstoestand en hiermee op het mentaal welbevinden? Competentie: Kritisch-Reflectief en Onderzoekend & Omgevingsgericht Hoe zetten andere culturele instellingen en musea Slow Looking in en met welke doeleinden? Competentie: Omgevingsgericht Hoe meet ik de impact van Slow Looking op het mentaal welbevinden van de testpersonen? Competentie: Kritisch-Reflectief en Onderzoekend Hoe kan ik in mijn artistiek handelen een visuele vertaling geven aan mijn gemoedstoestand ter bevordering van mijn mentaal welbevinden? Competentie: Artistiek
5
Onderzoeksmethoden
Deskresearch Fieldresearch
Prototyping
Embodied Knowledge
User Centered Design
Figuur 1: Model onderzoeksmethoden, afstudeerstagegids DBKV Voltijd
6
Kunst en mentale gezondheid Mijn afstudeeronderzoek begon ik met de vraag: Hoe kan ik Slow Looking inzetten in een workshop om een bijdrage te leveren aan het mentaal welbevinden van mensen met een burn-out?
Het concept wat ik voor ogen had, was dat mensen met een burn-out samenkomen met lotgenoten bij de Kunstuitleen Rotterdam om in tweetallen naar kunst te kijken en samen te reflecteren op kunst aan
de
hand
methodiek,
die
van ik
het
stappenplan
tijdens
mijn
van
minor
de heb
ontworpen (afb. 2). Deze methodiek is gebaseerd op de Slow Looking methodiek. Het doel van de workshop zou zijn om het mentaal welbevinden van de deelnemers te vergroten. Voordat ik dit fysiek
zou
kunnen
testen,
moest
ik
eerst
onderzoeken of er überhaupt behoefte is aan een activiteit zoals het kijken naar kunst bij mensen met een burn-out? Om meer inzicht te krijgen in de behoeftes van mensen met een burn-out, heb ik onderzoek gedaan naar wat een burn-out precies is, hoe het ontstaat, wat de klachten zijn. Dit heb ik onderzocht door eerst desk research te doen en daarna
field
research
in
de
vorm
van
twee
interviews met burn-out coaches.
Burn-out De definitie van burn-out volgens de Van Dale: (“burn-out”)
Het kijken naar kunst kan zorgen voor ontspanning en hiermee een vermindering van stress. Volgens onderzoek vermindert het kijken naar kunst de kans op een burn-out met 10%. (Krogt)
Afb. 2: Stappenplan methodiek Minor Kunst & Cultuurmanagement
7
Inzichten uit interviews met een life-coach en een burn-out coach. Datum van afname interview: 6 maart 2020
Datum van afname interview: 25 maart 2020
Het interview met life-coach Astrid Luciga van GoToTheFlow vond plaats tijdens een wandeling in het natuurgebied van de Esch, de wijk waar ik woon. Het doel was om meer inzicht te krijgen in het fenomeen burn-out. De belangrijkste inzichten die ik heb opgedaan tijdens het interview:
Het interview met burn-out coach Mirjam van Galen van InterAct vond telefonisch plaats. Het doel was om meer inzicht te krijgen in de behoeftes van mensen met een burn-out. De belangrijkste inzichten die ik heb opgedaan tijdens het interview:
Kunst is niet altijd logisch: kunst gaat vaak uit van een emotie of gevoel van de kunstenaar. Dit staat tegenover de ratio, de logica. Er is geen goed of fout. Bij een burn-out is er een disbalans tussen de ratio en het gevoel. Je ratio heeft het overgenomen en het contact met je gevoel is langdurig onderdrukt. Kunst stimuleert ons empathisch vermogen: het laat je kennismaken met andermans perspectieven, ideeĂŤn en emoties. Door empathie kan je je verbinden met anderen. Door te leren vertrouwen op je eigen waarneming en die te communiceren, krijg je een toegenomen gevoel van controle en ontwikkel je het vermogen om innerlijke gedachten te delen. Mindful kunst kijken: Aandachtig naar kunst kijken door de zintuiglijke waarnemingen van het lichaam bewust te ervaren en te benoemen. Dus: wat zie ik? wat voel ik? wat hoor ik? wat ruik ik? Dit stimuleert je bewustzijn en oprechte aandacht voor je omgeving. Astrid vroeg mij wat ik er zelf van zou vinden als een traumatische ervaring of negatieve emotie wordt opgewekt door een dergelijke activiteit als het kijken naar kunst tijdens een workshop? Omdat je op dat moment wordt overvallen door je emoties en je die misschien helemaal niet wil uiten of delen met omstanders, zeker niet in de context van een expositieruimte. De situatie vraagt om een discrete aanpak, omdat de persoon in kwestie kwetsbaar is op dat moment. Hoe ga je hiermee om? Wat doe je als iemand in huilen uitbarst? Het is niet mijn expertise om hier op een verantwoorde manier mee om te gaan.
Slow Looking zou een bijdrage kunnen leveren aan het mentaal welbevinden van mensen in herstel van een burn-out, maar dan wel in een latere fase van het herstel. De kracht kan 'm zitten in het gegeven dat het je uit je hoofd haalt, een vorm van bezinning en reflectie biedt. De meerwaarde zou kunnen zijn dat het iemand uit zijn of haar standaard manier van denken kan halen. Slow Looking zou geen bijdrage kunnen leveren aan het mentaal welbevinden van mensen die middenin een burn-out zitten. In die staat is alles je teveel, elke prikkel of activiteit. Het kan wel bijdragen aan het mentaal welbevinden van mensen die rust zoeken in het algemeen. Mensen in herstel van een burn-out hebben behoefte aan rust, structuur en begeleiding. Het herstel is gericht op zelfinzicht en het doorbreken van patronen. Doe je dat niet? Dan zit je na een paar jaar weer in een burn-out. Door doorlopende reflectie gedurende het herstelproces kom je dichter bij de kern.
Op basis van de inzichten uit de interviews, heb ik mijn onderzoeksvraag en doelgroep aangepast. Ik heb opnieuw nagedacht over mijn doel, namelijk door Slow Looking bijdragen aan het mentaal welbevinden van mensen die op zoek zijn naar rust. Met deze gedachtegang heb ik mijn nieuwe doelgroep vastgesteld: Millenials De herziene onderzoeksvraag luidt: Op welke manier kan Slow Looking een bijdrage leveren aan het mentaal welbevinden van millenials?
8
Mentale gezondheid millenials
Op welke manier kan ik met millenials
De mentale gezondheid van millenials is een
het gesprek aangaan over de invloed van
veelbesproken onderwerp. Een groot deel van de
reflectie en vertraging op hun mentaal
millenials kampt met psychische problemen door
welbevinden? Competentie: Interpersoonlijk &
prestatiedruk en de hoge eisen die ze aan zichzelf
Pedagogisch-Didactisch
en aan het leven stellen, het willen voldoen aan het perfecte plaatje (Steenhuis en Breederveld). Een artistieke vertaling van dit ideaal komt naar
Ik heb op mijn werk veel korte termijn vragen die ik
voren in de songtekst van Queen's "I Want It All".
heel de dag door moet beanwoorden, waardoor je
Dit nummer vertolkt naar mijn idee goed de hoge
'the bigger picture' uit het oog verliest. Reflecteren
ambities en verwachtigen die millenials hebben
betekent voor mij stilstaan bij vragen die zich in
van zichzelf en van het leven. Gericht op succes
mijn hoofd afspelen zoals: ben
en
de
plek bij je huidige werkgever? Hoe kan ik mijn werk
toekomst om zo goed mogelijk voorbereid te zijn
anders inrichten waardoor er meer balans is
op wat gaat komen. Dromen die eindigen in
tussen werk en vrije tijd? Een moment van reflectie
tranen. Want als je alles wil en je het zo snel
en
mogelijk wil behalen, dan is er geen ruimte voor
belangrijke persoonlijke vragen na te denken.
twijfel of teleurstellingen, voor rust of reflectie. Dit
- Cees (30)
prestatie,
altijd
vooruitkijkend
naar
vertraging
geeft
me
de
je nog wel op je
ruimte
om
over
zorgt er volgens psycholoog Thijs Launspach voor dat er bij millenials een taboe heerst op het
Rust en vertraging biedt overzicht, nu met de
vragen om hulp en de angst om te falen groot is
corona crisis zit er minder druk achter om te
(Steenhuis en Breederveld). Waarom zijn we zo
presteren. Reflectie en vertraging bieden ruimte
streng voor onszelf? Waarom denken we zoveel te
voor nieuwe gedachtes. - Karlijn (21)
moeten? Ik wil meer te weten komen over hoe
Â
millenials
in
Ik heb het altijd al moeilijk gevonden om dingen
hoeverre zij zichzelf toestaan om te vertragen of
dit
rustig aan te doen. Of 100 k/m per uur of niks. Als je
tijd
dit
het niet bijhoudt dan heb je het idee dat je faalt. Ik
onderzocht door het gesprek aan te gaan met
vergelijk mezelf vaak met anderen. Ik ben wel
millenials op de volgende manieren: online via
goed in helemaal niks doen. Als ik productief moet
een
een
zijn dan kan ik het niet tolereren om het iets
telefoongesprek en in een fysiek gesprek. Hierbij
rustiger aan te doen. Het is fijn dat er een rem op
heb ik de volgende vraag gesteld:
alles is gezet, met deze corona crisis, mijn lichaam
nemen
ervaren om
te
en
ben
benieuwd
reflecteren.
videogesprek
op
Ik
Teams,
heb
in
had de rust nodig. Ik wil leren minder streng voor
Welke waarde heeft een moment van reflectie en vertraging voor jou? Een moment van reflectie betekent voor mij een moment van innerlijke stilte. Door te reflecteren jezelf confronteren met wat er in je hoofd omgaat, wat je diep van binnen voelt. Als de druk toeneemt en er teveel chaos om me heen is, raak ik verloren in de situatie. Ik moet terug naar mezelf. Reflecteren helpt me mijn gevoelens onder woorden te brengen. De vertraging zorgt voor
een
rustig
hoofd,
overzicht op de situatie.
- Dominique (28)
het
geeft
me
weer
mezelf te zijn. - Diewertje (25)
De
inzichten
die
ik
heb
opgedaan
uit
de
antwoorden is dat reflectie en vertraging een positieve invloed kunnen hebben op het mentaal welbevinden doordat het overzicht en ruimte biedt om na te denken of juist om tot rust te komen. In de volgende stap van het onderzoek, heb ik met proefpersonen
getest
vertragingselement
van
in
hoeverre
de
Slow
het
Looking
methodiek, namelijk het langzaam kijken naar kunst, een bijdrage kan leveren aan het mentaal welbevinden. 9
Slow
,eruhcsreV .K jib eitartsulli negiE :3 .bfA
Daarnaast ben ik ook via de social media kanalen Testfase 1
het gesprek aangegaan, omdat het vanwege de coronacrisis niet meer mogelijk was om fysiek de
In deze testfase heb ik kwalitatief onderzoek
methodiek te testen. In onderstaande afbeelding
gedaan naar de beleving van de Slow Looking
(afb.4) staat de reactie van testpersoon Priyha op
methodiek die ik tijdens de minor heb ontwikkeld
de
(afb.2). In bovenstaande tekst staat de feedback
Instagram had ik een oproep gedaan voor het
van testpersoon Marielle op de workshop die ik
werven van testpersonen en via de Instagram chat
samen met haar heb uitgevoerd en getest in de
zijn
Kunstuitleen Rotterdam. De workshop begon met
methodiek uit de minor (afb.2). Het reflecteren op
een kort gesprek en een kopje thee, om in een
de
ontspannen sfeer te komen. Daarna heeft Marielle
zelfinzicht:
in de expositieruimte een kunstwerk uitgekozen
ondersteuning van haar leed en als uitingsvorm
(afb.3) en hebben we samen de methodiek getest.
van haar gemoedstoestand. Ze gaf aan zich iets
(zie p. 27 in de bijage) Het belangrijkste inzicht
beter te voelen na ons gesprek. Op een schaal van
wat ik eruit heb gehaald is dat ze aangaf dat ze
1-10 (depressief-geukkig) kon ze aangeven hoe ze
normaal gesproken nooit zo lang kijkt naar een
zich voor en na het gesprek voelde, het resultaat
kunstwerk en door deze ervaring de ruimte kon
was: voor een 6, na een 7.
kunstwerken
we
het
die
gesprek
kunstwerken de
(afb.4)
haar
aanspraken.
aangegaan gaf
kunstwerken
Priyha
volgens troost
fungeerden
Via
de en ter
nemen voor meer verdieping en verbinding, niet alleen met het kunstwerk, maar ook met zichzelf
Afb. 4: Eigen illustratie bij A. Knupker, Houtmijten en C.H. Kemper, Rome.
en de ander. Wel gaf ze aan dat het in het begin lastig was om de prikkels van buitenaf te negeren en zich te kunnen focussen op het kunstwerk. Toch had dit haar geholpen zei ze om met deze Rome
prikkels te leren omgaan. Ze gaf aan zich beter te
,repmeK .H.C
voelen na de workshop. Op een numerieke schaal van 1-10 (depressief-geukkig) kon ze aangeven hoe ze zich voor en na de workshop voelde, het resultaat was: voor een 6, na een 8. 10
A. Knupker, Houtmijten
Kunst als therapie Als
kunsteducator
manier
waarop
ben
ik
de
ik
geĂŻnteresseerd
waarde
van
in
kunst
de kan
overdragen aan anderen. In de context van mijn onderzoek, ben ik vooral benieuwd naar de waarde en
functie
van
kunsttherapie,
kunst
maar
als
kunst
therapie. als
Geen
therapie.
Op welke manier kan het kijken naar kunst invloed hebben op de gemoedstoestand en hiermee op het mentaal welbevinden? Competentie: Kritisch-Reflectief en Onderzoekend & Omgevingsgericht
De
differentiatie ligt in het gegeven dat kunsttherapie veelal gaat over het maken en analyseren van beelden samen met een therapeut. (“De definitie en de voordelen van kunsttherapie�) Kunst als therapie focust zich op het kijken naar kunst als vorm van zelfreflectie voor een individu. Zoals de filosoof Alain de Botton (afb. 5) het in zijn boek 'Art as Therapy' omschrijft: Engaging with art is to help us lead better lives to access better versions of ourselves. If art has such power, it is because it is a tool that can correct or compensate for a range of psychological frailties. (de Botton, 57)
In zijn visie is kunst een krachtig middel om de kwaliteit van ons leven te verbeteren en in contact te komen met ons betere zelf. Volgens hem is kunst een
middel
dat
een
scala
aan
psychologische
Afb. 5: Bommer, Birthe, Filosoof Alain de Botton, gemengde techniek
zwaktes, ofwel tekortkomingen op mentaal vlak zou kunnen corrigeren of compenseren. Gebaseerd op zeven mentale zwaktes, kan kunst volgens de Botton ons op zeven manieren mentale ondersteuning bieden. Vanuit deze gedachte formuleert hij zeven functies van kunst: het corrigeren van een slecht geheugen door het oproepen van herinneringen, hoop geven, ondersteunen bij verdriet en leed, ofwel troost, een middel om weer in balans te komen, het verkrijgen
van
zelfinzicht,
persoonlijke
groei
en
waardering. (De Botton, Armstrong, 58-59) Deze zeven functies van kunst staan dus in verband met het bevorderen van ons mentaal welbevinden. De RIVM
geeft
de
volgende
definitie
van
mentaal
welbevinden (Schoemaker e.a.) : ''een positieve geestelijke gezondheid, bepaald door optimisme, zelfvertrouwen, geluk, vitaliteit, gevoel van betekenis hebben, eigenwaarde, ervaren van ondersteuning uit de omgeving en het goed weten om te gaan met de eigen emoties.''
Welke verklaring geeft de wetenschap voor de invloed van kunst op onze gemoedstoestand?
Afb. 6: De Botton, Alain, en John Armstrong. Art as Therapy. Phaidon Press, 2016
11
De invloed van kleur op de gemoedstoestand Kunst
stimuleert
de
aanmaak
van
hersencellen.
Afb. 7: M. Rouppe, Landschap
(Krogt) Door naar een kleurrijk kunstwerk te kijken zoals het schilderij 'Landschap' van M. Rouppe (afb. 7) ontstaat er activiteit in de hersenstam. De aanmaak van hersencellen wordt namelijk gestimuleerd door prikkels van buitenaf. Die prikkels helpen ons onze hersenen actief te houden. Het kijken naar kunst prikkelt onze hersenen. Als je naar dit kunstwerk kijkt, kunnen je hersenen bijvoorbeeld geprikkeld worden door de kleuren, de wilde kwaststroken en de overall compositie. De intensiteit van deze prikkels kan als positief of negatief worden ervaren. Dit hangt af van de stemming ofwel gemoedstoestand van de persoon.
Enquête: kleurenonderzoek Om meer te weten te komen over de invloed van kleur op onze gemoedstoestand, heb ik een online enquête afgenomen onder 25 deelnemers. Kleuren hebben namelijk invloed op onze gemoedstoestand (Sila). Geel
werkt
bijvoorbeeld
activerend.
Blauw
daarentegen werkt deactiverend. Het doel van de online enquête was om meer inzicht te krijgen in welke effecten kleuren of kleurcombinaties in een kunstwerk hebben op de gemoedstoestand van de deelnemers. Om het effect van kleur in een kunstwerk zo goed mogelijk te kunnen meten, moet het beeldaspect kleur zoveel mogelijk tot zijn recht komen door afleidende
factoren
in
het
kunstwerk
te
minimaliseren. Ik had een selectie gemaakt van 10 abstracte
kunstwerken
uit
de
collectie
van
de
Kunstuitleen Rotterdam (zie p.14). Deelnemers konden aan de hand van het 'Circumplex Model of Affect' van
Fig. 2: Russell, Circumplex Model of Affect, 1980
Russell (fig. 2) aangeven welke gemoedstoestand het kunstwerk bij ze oproept en waarom ze dit zo ervaren. Vervolgens
vroeg
ik
ze
een
kleur
aan
hun
gemoedstoestand te koppelen. Om te kunnen meten hoe de deelnemers zich voor en na het bekijken van deze 10 kunstwerken voelden, maakte ik gebruik van een numerieke schaal van 1-10 (depressief-gelukkig).
12
De resultaten van de enquête
Feedback op de enquête
De belangrijkste inzichten die ik uit de resultaten
Aan
van de enquête heb gehaald, heb ik verkregen
deelnemers feedback geven. Aan de hand van de
door middel van een analyse van mijn infographic
volgende
(zie p.14). Welke kleur of kleurcombinaties als
aanpassingen doorgevoerd:
aangenaam
(positief)
of
als
het
einde
van
feedback
de
enquête
heb
ik
konden een
de
aantal
onaangenaam
(negatief) worden ervaren is persoonsgebonden
''De woorden die je kiest kan je misschien wat
en dus subjectief. Bijvoorbeeld: het werk van
meer open houden. Nu moet ik kiezen terwijl er
Maliangkay werd door evenveel deelnemers zowel
misschien geen woord bij zit wat mijn gevoel
kalmerend
omschrijft. Ik heb het vrij snel ingevuld, maar ik
(positieve
deactivatie)
als
onrustig
(negatieve activatie) ervaren.
ben benieuwd of mijn mening/gevoel veranderd
als ik langer kijk. Dit kun je misschien gebruiken!
Naast dat een kleur dus een wisselende invloed
Of beter kijken je gevoel veranderd.'' - Diewertje
kan hebben op onze gemoedstoestand, heb ik het inzicht opgedaan dat de deelnemers in staat
''Boos toevoegen, verward toevoegen. Misschien
waren om kleuren aan hun gemoedstoestand te
vragen wat mijn algehele gemoedstoestand deze
koppelen. Wat opviel was dat de kleur die ze
dag was ?! Die heeft ook invloed op mijn
hieraan koppelden, niet per see een kleur hoefde
interpretatie van de schilderijen.'' - Anne
te
zijn
die
in
het
kunstwerk
te
zien
was.
Bijvoorbeeld in het werk van M van de Bremer, wat
voornamelijk
deelnemers
uit
naast
bordeauxrood
blauwe blauw
aan
hun
tinten ook
bestond,
de
kleur
gemoedstoestand
De optie 'anders' toegevoegd zodat deelnemers een eigen definitie van hun gemoedstoestand kunnen formuleren.
koppelde. ''Ik ben vooral verbaasd, dat de kleur van een
Inzichten om toe te passen op mijn stageplek,
schilderij niet overeenkomt met de kleur die ik
de Kunstuitleen Rotterdam: Het doel wat je
geef aan het gevoel dat het schilderij me geeft.
beoogt
Geen kritiek. meer een eyeopener voor mezelf.''
voor
je
doelgroep,
bijvoorbeeld
ontspanning of plezier bieden, kan sturing geven
- Hanneke
aan welke kunstwerken je wel of niet wil inzetten tijdens een workshop of tijdens het zoeken van een geschikt kunstwerk voor een klant in de Kunstuitleen Rotterdam. Hierbij kan kleur een belangrijke rol spelen. Met deze kennis kan ik deelnemers
stimuleren
om
hun
persoonlijke
beleving en betekenis van kleur te ontdekken. Omdat kleur dus zo persoonsgebonden is, is het handig om te weten wat de behoeftes zijn van de deelnemer of klant. Een belangrijk inzicht wat ik heb opgedaan is hoe kleuren kunnen helpen bij het uitdrukken en herkennen van emoties en gevoelens. Kleur zou dus ook kunnen dienen als conversation starter, een manier om het gesprek over kunst te beginnen met mensen die nog zoeken naar de juiste woorden om uit te drukken waarom een kunstwerk ze aanspreekt of niet. 13
Afb. 8: P. Dieleman, Zonder titel
Afb. 11: F. Roovers, Elusion
Afb. 13: M. Hoes, Morele vertellingen 6
Afb. 15: T. Suringh, Landschap
Afb. 9: M. v.d. Bremer, Zonder titel
Afb. 7: M. Rouppe, Landschap
Afb. 10: J. Maliangkay, Objektenkompositie
Afb. 12: J. Hogerdijk, Zonder titel
Afb. 14: D. Baumann, Zonder titel
Afb. 16: C. van der Heiden, Zonder titel
14
Activatie
24%
Positief
Negatief
P. Dieleman, Zonder titel
Alert
44% 32% 76%
Deactivatie Circumplex Model of Affect (vereenvoudigde versie)
M. v.d. Bremer, Zonder titel
20%
Sereen
J. Maliangkay, Objektenkompositie
16%
Kalm
Gemoedstoestand
F. Roovers, Elusion
32%
Verveeld
40%
32%
48%
20%
32%
40%
60%
56%
Gemoedstoestand
Gemoedstoestand
Gemoedstoestand
M. Rouppe, Landschap
J. Hogerdijk, Zonder titel
M. Hoes, Morele vertellingen 6
24%
32%
24%
Blij
44%
Ontspannen
56%
44%
Verveeld
56%
88%
40%
36%
92%
28%
64%
92%
64%
Gemoedstoestand
Gemoedstoestand
Gemoedstoestand
D. Baumann, Zonder titel
20%
Opgetogen
T. Suringh, Landschap
24%
Kalm
C. van der Heiden, Zonder titel
28%
Blij
48%
64%
72%
24%
24%
84%
64%
76%
84%
Gemoedstoestand
Gemoedstoestand
Gemoedstoestand
15
De helende werking van kunst Caspar David Friedrich Een wandelaar uitkijkend over een oneindig berglandschap, een plek voor vertraging en reflectie, waar rust en stilte heerst. Het kunstwerk 'De wandelaar boven de nevelen' van Caspar David Friedrich (afb. 17) is een boegbeeld van de Romantiek. De Romantiek ontstond in de negentiende eeuw vanuit de hang om de realiteit te ontvluchten ten tijde van de industriële revolutie, dit fenomeen wordt ook wel het Escapisme genoemd. (Venema) Men wilde wegdromen in een 'andere wereld' waar alles beter was. Hedendaags Escapisme kan bij millenials in verband worden gebracht met de hoge prestatiedruk en de bewijsdrang. Een vlucht van het constant moeten, een wereld waarin je je af kan sluiten van de buitenwereld. Het kijken naar kunst kan een ideale manier zijn om weg te dromen en op deze manier te vertragen.
Afb. 17: Caspar David Friedrich, De wandelaar boven de nevelen, 1818
James Turrell James Turrell is een lichtkunstenaar, zijn werk gaat over de perceptie van licht, ruimte en hoe wij als mens waarnemen. (Häusler Contemporary) In Turrell's werk 'Passages of light' (afb. 18) stap je als bezoeker een lichtinstallatie binnen, een ruimte waarin je je kan onderdompelen in licht en kleur. Turrell's lichtinstallaties hebben een meditatieve werking. Om de invloed van het licht op je gemoedstoestand te kunnen ervaren met je hele lichaam, moet je er de tijd voor nemen zegt Carmen Gimenez, curator van het Guggenheim Museum in New York (“Introduction to James Turrell”, 1:57–2:10). Turrell's werk kan worden omschreven als een ervaring van het sublieme, 'het verhevene' binnen in ons. (Prins, 33)
Afb. 18: James Turrell, Passages of light, 2019, Museo Jumex, Mexico City. Foto's: Florian Holzherr
Dat kunst een meditatieve werking kan hebben, mits je er de tijd voor neemt, onderbouwt de gedachtegang van mijn methodiek.
Mark Rothko Mark Rothko was een Abstract Expressionist, zijn werk behoorde ook wel tot de stroming Colourfield Painting. Kunstwerken bestaand uit kleurvlakken (afb. 19, en afb. 20) die de toeschouwer in een meditatieve gemoedstoestand kunnen brengen (Bieke). Voor Rothko stond het gevoel van de toeschouwer centraal: het losmaken van emoties die zo diep konden zijn dat ze, net als hij zelf had ervaren toen hij ze maakte, een religieuze ervaring konden oproepen. Dat kleur kan zorgen voor een meditatieve gemoedstoestand zoals sereen en kalm, wordt ondersteund door de resultaten die ik heb verkregen uit de enquête over de invloed van kleuren op de gemoedstoestand.
Afb. 19: Rothko, Red, orange, tan and purple, 1949
Afb. 20: Rothko, Blue, orange, red, 1961
16
Mindful kunst kijken in het museum Stedelijk Museum Schiedam - Rothko & Ik Recentelijk was er in het Stedelijk Museum Schiedam de tentoonstelling 'Rothko & Ik'. Een tentoonstelling die uit een enkel werk bestond, namelijk het schilderij 'Grey, Orange on Maroon No. 8' van Rothko (afb. 21). In een afgesloten ruimte kon je 5 minuten alleen zijn met het kunstwerk. Tijdens een bezoek aan het museum heb ik dit zelf mogen ervaren. Dit motiveerde mij om meer onderzoek te doen naar hoe ik een soortgelijke ervaring zelf kan initiëren. In de tentoonstelling 'Rothko & Ik' maakt de bezoeker kennis met een manier van mindful kunst kijken. Voordat je de ruimte binnengaat is er een wachtruimte waar mindfulness kijk-tips liggen ter inspiratie (“Rothko&ik*”). Het museum wil de bezoeker laten ervaren hoe het is om alleen voor een kunstwerk van Rothko te staan.
Hoe zetten andere culturele instellingen en musea Slow Looking in en met welke doeleinden? Competentie: Omgevingsgericht
Afb. 21: Rothko & Ik*, Stedelijk Museum Schiedam, 2019. Foto: Aad Hoogendoorn
Museum Boijmans van Beuningen Mindful in het museum
Afb. 22: Mindful in het museum, Museum Boijmans van Beuningen, 2019.
De activiteit ‘Mindful in het museum’ vond plaats in Museum Boijmans van Beuningen onder leiding van museumdocent en kunsthistoricus Peter Thissen. De activiteit had als doel om deelnemers kennis te laten maken met een kunstbenadering vanuit gevoel in plaats vanuit wat je weet over het kunstwerk (van Beek). Vanuit de gedachte om niet over kunst, maar van kunst te leren over jezelf.
Phoenix Art Museum: Slow Art + Mindfulness Slow Art is een internationale beweging, waarbij diverse musea in de wereld zijn aangesloten. Zo ook het Phoenix Art Museum in de Verenigde Staten, die maandelijkse Slow Art sessies organiseren. Tijdens de activiteit 'Slow Art +Mindfulness' kijken deelnemers onder leiding van kunstdocenten en mindfulness-gidsen samen naar een geselecteerd kunstwerk (“Slow Art”). Door de geleide meditatie maak je verbinding met het kunstwerk en het 'hier en nu'. Afb. 23: Slow Art + Mindfulness, Phoenix Art Museum
17
Methodieken
Hoe meet ik de impact van
Slow Looking
welbevinden van de testpersonen?
Slow Looking op het mentaal
De gedachtegang van de Slow Looking methodiek is vanuit observatie te leren door met aandacht te kijken (Tate). Leren over je omgeving en over jezelf. Deze methodiek geeft ruimte voor introspectie, het leert je nadenken over je eigen gevoelens en gedachtes bij het kijken naar een kunstwerk. Langzaam kijken draagt bij aan het vertragen van lichaam en geest. De vertraging zorgt ervoor dat je bewuster gaat waarnemen en je je beter kan focussen op het kunstwerk. Deze situatie vraagt om je aan te passen aan je omgeving en de bijbehorende prikkels. Deze methodiek heb ik geïntegreerd in stap 3 van mijn Slow Looking methodiek (afb. 24). Zie pagina t/m in de bijlage voor het volledige stappenplan van mijn methodiek.
STAP 2 Stel een persoonlijke vraag, bijvoorbeeld over wat je bezighoudt in je hoofd of waar je mee worstelt. Vind nu een kunstwerk in de map Slow Looking kunstwerken Dit zijn kunstwerken uit de collectie van de Kunstuitleen Rotterdam. Ga je voor abstract of figuratief? Houd je vraag in gedachte en vertrouw op je intuïtie bij het kiezen van een kunstwerk.
Competentie: Kritisch-Reflectief en Onderzoekend
Stap 3 Zorg voor een comfortabele houding. Adem diep in en uit. Zet een timer van 1 minuut en kijk aandachtig naar het kunstwerk. Stel je open en luister in stilte naar het kunstwerk. Zet daarna een stopwatch aan. A) Welke beeldaspecten hebben een positieve of negatieve invloed op je stemming? B) Welke zintuiglijke waarnemingen doe je?
Afb. 24: Stap 3 van mijn Slow Looking methodiek
Art Based Learning Jeroen Lutters, docent Kunst- en Cultuureducatie op ArtEZ heeft de Art Based Learning methodiek ontwikkeld. De methodiek richt zich op hoe je kan leren van kunst in plaats van over kunst. De methodiek bestaat uit vier stappen: het stellen van een persoonlijke vraag, het kiezen van een kunstwerk dat je aanspreekt, de tijd nemen om naar het kunstwerk te kijken en in gesprek gaan met het kunstwerk. Deze methodiek heb ik geïntegreerd in stap 2 van mijn Slow Looking methodiek. (afb. 25)
Afb. 25: Stap 2 van mijn Slow Looking methodiek
Art as Therapy In het boek Art as Therapy van Alain de Botton en John Armstrong worden 7 functies van kunst besproken: Herinneren, hoop, troost, balans, zelfinzicht, persoonlijke groei en waardering. (De Botton, Armstrong, 58-59) Ik heb de theorie uit het boek geïntegreerd in mijn Slow Looking methodiek. Dit heb ik gedaan door bij stap 4 aan de deelnemer te vragen welke functie het kunstwerk dat ze hebben bekeken, voor hem of haar heeft gehad? (afb. 26) Hierbij kunnen ze één of meerdere functies selecteren. Het doel van deze integratie was om erachter te komen op welke manier een kunstwerk mentale ondersteuning kan bieden.
Welke functie(s) had het kunstwerk voor jou? 1. Herinnering 2. Hoop 3. Troost
4. Balans 7. Waardering 5. Zelfinzicht 6. Persoonlijke groei
De 7 functies van kunst: de Botton, Armstrong. Art as therapy
Afb. 26: Welke functie had het kunstwerk voor jou? Onderdeel van stap 4 van mijn Slow Looking methodiek
18
DIY Slow Looking methodiek Resultaten en inzichten In testfase 2 heb ik de methodiek doorontwikkeld tot zijn huidige vorm. Ik heb er een eigen vormgeving en stappenplan bij ontworpen (zie bijlage). In totaal hebben 7 personen de methodiek getest. Omdat dit niet fysiek kon plaatsvinden, heb ik een interactieve PDF gemaakt in InDesign. Via de mail ontvingen de testpersonen de Interactieve PDF, een map met 10 abstracte kunstwerken en een map met 10 figuratieve kunstwerken, allen uit de collectie van de Kunstuitleen Rotterdam. De selectie van abstracte kunstwerken bestond uit een aantal kunstwerken die ik ook in de enquĂŞte heb gebruikt. De selectie van figuratieve kunstwerken probeerde ik zo goed mogelijk op de persoon af te stemmen door een inschatting te maken welke kunstwerken bij iemands persoonlijkheid of gemoedstoestand passen. Dit deed ik door middel van een kort gesprek. Dit was mogelijk omdat ik deze mensen ken vanuit mijn persoonlijke omgeving. De 7 gekozen kunstwerken zijn te zien op de volgende pagina (afb. 28 t/m 34)
Stap 1 & Stap 5 Mood Mapping Geef aan hoe je je voelt aan de hand van de emoticons. Kies een emoticon, geef je stemming een cijfer van 1-10 of teken zelf een emoticon met de gezichtsuitdrukking die bij je stemming past.
6 van de 7 testpersonen gaven bij stap 1 en bij stap 5 dezelfde emoticon en/of hetzelfde cijfer aan. Dit geeft aan dat het meetinstrument niet geschikt is voor de relatieve korte tijdsduur van de uitvoering van de methodiek. De stappen volgen qua tijdsbestek te snel op elkaar om voor de persoon een verandering van hun stemming waar te nemen. Ik zou graag verder onderzoeken welk meetinstrument hier wel geschikt voor is.
Stap 2 Stel een persoonlijke vraag, bijvoorbeeld over wat je bezighoudt op dit moment of waar je mee worstelt. Met deze vraag in gedachte kies je een kunstwerk. Probeer te vertrouwen op je intuĂŻtie.
Alle testpersonen waren in staat om een persoonlijke vraag te formuleren en op basis hiervan een kunstwerk te kiezen. In de vragen kwamen de volgende thema's aan bod: Gevoelens en emoties zoals verlangen, onzekerheid en woede, andere mensen, fysieke en mentale energie, normen en waarden en de toekomst.
Testfase 2
Visual Analogue Scale: Gemoedstoestand
Hoe voel je je?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Afb. 27: Visual Analogue Scale: Gemoedstoestand
Stap 3 Zorg voor een comfortabele houding. Adem diep in en uit. Zet een timer van 1 minuut en kijk aandachtig naar het kunstwerk. Stel je open en luister in stilte naar het kunstwerk. Zet daarna een stopwatch aan. A) Welke beeldaspecten hebben een positieve of negatieve invloed op je stemming? B) Welke zintuiglijke waarnemingen doe je?
De 7 testpersonen keken gemiddeld 5,7 minuten naar een kunstwerk . De kortste tijd dat er naar een kunstwerk werd gekeken was 1 minuut . De langste tijd dat iemand naar een kunstwerk keek was 15 minuten. Bij stap 3B was er 1 persoon die aangaf geen zintuiglijke waarnemingen te ervaren in haar verbeelding. 5 personen gaven aan geluiden te horen, 4 personen gaven aan niks te ruiken evenals 4 personen aangaven niks te proeven. Hieruit kan ik afleiden dat het voor de testpersonen over het algemeen lastiger was om de zintuigen reuk en smaak te verbeelden. Het zintuig tast riep de meeste verbeelding op, 3 personen gaven aan een eigen idee te hebben bij wat ze voelen bij het kunstwerk.
Stap 4 Welke boodschap of antwoord op je vraag heb je ontvangen van het kunstwerk? Formuleer je antwoord aan de hand van de beeldaspecten en je zintuiglijke waarnemingen. Welke functie had het kunstwerk voor jou? Hoeveel tijd heb je doorgebracht met het kunstwerk?
Bij de vraag Welke functie had het kunstwerk voor jou? werden de opties zelfinzicht en persoonlijke groei het meest gekozen. Deze uitkomst ondersteunt mijn visie dat Slow Looking ruimte kan bieden voor zelfreflectie. 19
Afb. 28: C. Withoos, Assepoester
Afb. 29: L. Busser, Voelen
Afb. 31: J. Maliangkay, Objektenkompositie
Afb. 32: M. in 't Hout, Zonder titel
Afb. 30: H. Zevenbergen, Zonder titel
Afb. 34: H. Tas, Watergolf
Afb. 33: M. v.d. Bremer, Zonder titel
20
Leerdoelen Voor de formulering van de leerdoelen van mijn methodiek, heb ik me gebaseerd op de leerdoelen uit het model 'Hybride kunsteducatie' van
de
Universiteit van Amsterdam. (van de Kamp)
Affectieve leerdoelen Onder woorden brengen van innerlijke gedachtes en gevoelens Vormen van een persoonlijke betekenis van het kunstwerk Ontwikkelen van zelfinzicht
Sociale leerdoelen Delen van innerlijke gedachtes en gevoelens Ontwikkelen van het empathisch vermogen
Sensomotorische leerdoelen
Hybride Kunsteducatie, M.T.A. van de Kamp (2013)
Observeren vanuit een open houding Ontwikkelen van een oog voor details Bewust worden van zintuiglijke ervaringen
Cognitieve leerdoelen Ontwikkelen van het aanpassingsvermogen Ontwikkelen van het concentratievermogen
21
Gedurende het afstudeeronderzoek heb
Visueel logboek
ik een visueel logboek bijgehouden. Dit heeft me geholpen om uiting te geven aan mijn gedachtes en gevoelens. In de tekeningen heb ik me gefocust op de beeldaspecten kleur en vorm. Van een aantal analoge schetsen/tekeningen heb ik digitale illustraties gemaakt. De analoge schetsen zijn te zien in de
Hoe kan ik in mijn artistiek handelen een visuele vertaling geven aan mijn gemoedstoestand ter bevordering van mijn mentaal welbevinden? Competentie: Artistiek
bijlage (zie pagina t/m )
22
Eindwerk Tentoonstelling Ont-moet mij Slow Looking beeldbank: 5 kunstwerken uit de collectie van de Kunstuitleen Rotterdam. De selectie zal deels gebaseerd zijn op kunstwerken die zijn bekeken door testpersonen tijdens testfase 2, namelijk het testen van de ontworpen methodiek. Daaruit heb ik de meest ontroerende en verrassende antwoorden gekozen op de vraag 'welke boodschap had het kunstwerk voor jou?' Podcast: De antwoorden op deze vraag zijn te beluisteren in de vorm van een podcast op Spotify. In de afspeellijst van de podcast vind je bij elk kunstwerk ĂŠĂŠn verhaal van een testpersoon. Op deze manier kan je na de DIY workshop luisteren naar de verhalen en ervaringen van andere deelnemers. DIY Slow Looking workshop 'Slow Art, Slow Mind' aan de hand van de zelfontworpen methodiek. Art Starters: kunst als conversation starter, ofwel vragen om het gesprek over kunst aan te gaan. Dit ben ik aan het ontwikkelen ter promotie van de tentoonstelling 'Ont-moet mij' in samenwerking met de Kunstuitleen Rotterdam. De Art Starters krijgen een plek in de fysieke ruimte bij het Achterklooster, een plek met picknicktafels, die door een initiatief van de ondernemersvereniging zijn geplaatst om jonge mensen (o.a. millenials) een plek te geven om te genieten van een hapje en drankje en voor het doel #supportyourlocals. Het doel voor de Kunstuitleen is dat deze doelgroep kennis maakt met de Kunstuitleen Rotterdam en als potentiele klant langskomt om mijn DIY workshop uit te voeren bij de tentoonstelling Ont-moet mij.
Wat doen de kleuren in het kunstwerk met je?
23
Conclusie Op welke manier kan Slow Looking een bijdrage leveren aan het mentaal welbevinden van millenials?
De hoofdvraag van dit onderzoek wordt beantwoord aan de hand van de deelvragen hieronder. Kort samengevat ligt de focus op het bereiken van millenials, hoe kunst de gemoedstoestand kan beïnvloeden, met welke doeleinden andere culturele instellingen Slow Looking inzetten en tot slot de meetbaarheid van de impact van mijn Slow Looking methodiek op het mentaal welbevinden van de doelgroep. Op welke manier kan ik met millenials het gesprek aangaan over de invloed van reflectie en vertraging op hun mentaal welbevinden?
Dit is onderzocht door het gesprek aan te gaan met millenials op de volgende manieren: online via een videogesprek op Teams, in een telefoongesprek en in een fysiek gesprek. Hierbij is de volgende vraag gesteld: Welke waarde heeft een moment van reflectie en vertraging voor jou? Het inzicht dat opgedaan is uit de antwoorden laat zien dat reflectie en vertraging een positieve invloed kunnen hebben op het mentaal welbevinden. Doordat overzicht en ruimte onstaat om na te denken of juist om tot rust te komen. Het belangrijkste inzicht uit het gesprek in de Kunstuitleen Rotterdam is dat de testpersoon aangaf dat ze normaal gesproken nooit zo lang naar een kunstwerk kijkt en door deze ervaring de ruimte kreeg voor meer verdieping en verbinding. Op welke manier kan het kijken naar kunst invloed hebben op de gemoedstoestand en hiermee op het mentaal welbevinden?
Gebaseerd op zeven mentale zwaktes kan kunst volgens Alain de Botton ons op zeven manieren mentale ondersteuning bieden. Vanuit deze gedachte formuleert hij zeven functies van kunst: het corrigeren van een slecht geheugen door het oproepen van herinneringen, hoop geven, ondersteunen bij verdriet en leed, ofwel troost, een middel om weer in balans te komen, het verkrijgen van zelfinzicht, persoonlijke groei en waardering. (De Botton, Armstrong, 58-59) Deze zeven functies van kunst staan dus in verband met het bevorderen van ons mentaal welbevinden. De invloed van kleur op onze gemoedstoestand, is onderzocht in een online enquête. Een belangrijk inzicht dat uit de resultaten van de enquête kwam is dat kleuren kunnen helpen bij het uitdrukken en herkennen van emoties en gevoelens. Dat kleur kan zorgen voor een meditatieve gemoedstoestand zoals sereen en kalm, wordt ondersteund door de resultaten uit de enquête.
Dat kunst zoals het werk van Turrell en Rothko een meditatieve werking kan hebben, mits je er de tijd voor neemt onderbouwt de gedachtegang van de Slow Looking methodiek. Het kijken naar kunst kan daarnaast een ideale manier zijn om je af te sluiten van de buitenwereld en op deze manier te vertragen. Hoe zetten andere culturele instellingen en musea Slow Looking in en met welke doeleinden?
In de tentoonstelling 'Rothko & Ik' van het Stedelijk Museum Schiedam konden bezoekers kennismaken met Slow Looking. In een afgesloten ruimte kon je 5 minuten alleen zijn met een kunstwerk van Rothko. Het museum wilde de bezoekers laten ervaren wat dit met je kan doen. In Boijmans van Beuningen vond de activiteit ‘Mindful in het museum’ plaats. Dit had als doel om deelnemers kennis te laten maken met een kunstbenadering vanuit gevoel. Vanuit de gedachte om niet over kunst, maar van kunst te leren over jezelf. Tijdens de activiteit 'Slow Art + Mindfulness' in het Phoenix Art Museum kijken deelnemers onder leiding van kunstdocenten en mindfulness-gidsen samen naar een geselecteerd kunstwerk. Door de geleide meditatie maak je verbinding met het kunstwerk en het 'hier en nu', met als doel te vertragen. Hoe meet ik de impact van Slow Looking op het mentaal welbevinden van de testpersonen?
De impact van Slow Looking op het mentaal welbevinden is gemeten door het testen van mijn zelfontworpen methodiek. Deze is gebaseerd op de methodieken Slow Looking, Art Based Learning en de 7 functies van kunst uit het boek ’Art as therapy’ van Alain de Botton en John Armstrong. Uit de resultaten van de testpersonen kwam naar voren dat er langer dan het gemiddelde van acht seconden naar een kunstwerk is gekeken. Er werd gemiddeld zes minuten gekeken. De impact op het mentaal welbevinden van de testpersonen werd het meest duidelijk bij het benoemen van de persoonlijke functie van het kunstwerk. De meeste testpersonen gaven aan dat het kijken naar het kunstwerk met mijn Slow Looking methodiek, heeft bijgedragen aan het ontwikkelen van zelfinzicht en persoonlijke groei. Het leren vertrouwen op de eigen waarneming en het onder woorden brengen hiervan, draagt bij aan het vermogen om te reflecteren op innerlijke gedachtes en gevoelens. Deze vrije gedachtes kunnen ons nieuwe inzichten opleveren die kunnen bijdragen aan ons mentaal welbevinden.
Aantal woorden: 5.000
24
Literatuurlijst Beek, Birgit van. “Mindful in het museum”. Museum Boijmans Van Beuningen, www.boijmans.nl/nieuws/https-www-boijmans-nl-nieuws-mindful-in-het-museum. Geraadpleegd 7 mei 2020.
Bieke, Sabine. “2.2 Kleur bij de Colorfield Painters - Kunst en emotie”. Kunst en emotie, sites.google.com/site/kunstenemoties/emoties-en-kleur/kleur-bij-de-color-fieldpainters. Geraadpleegd 16 april 2020.
“burn-out”. Van Dale, www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/burn-out. Geraadpleegd 4 maart 2020.
De Botton, Alain, en John Armstrong. Art as Therapy. Nederland, Phaidon Press, 2016.
“De definitie en de voordelen van kunsttherapie”. Verken je geest, 24 oktober 2019, verkenjegeest.com/de-voordelen-van-kunsttherapie.
Giesbergen, Emmie. “Wetenschap: mensen staan gemiddeld 28,63 seconden voor een schilderij”. Vice, 18 maart 2016, www.vice.com/nl/article/ezm9jw/wetenschapmensen-staan-gemiddeld-2863-seconden-voor-een-schilderij.
“Introduction to James Turrell”. YouTube, Geüpload door Guggenheim Museum, 8 december 2016, www.youtube.com/watch?v=udlzm3Ea3RE.
“James Turrell «Passages of Light» ”. Häusler Contemporary , haeusler-contemporary.com/james-turrell-passages-of-light_en. Geraadpleegd 23 mei 2020.
Kras, Jeannette. “Eindelijk vastgesteld: dit is de officiële leeftijd van millennials!” Welingelichte Kringen, 2 maart 2018, www.welingelichtekringen.nl/samenleving/780645 /eindelijk-vastgesteld-dit-is-de-officiele-leeftijd-van-millennials.html.
Krogt, Kimberley van der. “Kunst op de werkvloer: de effecten op ons brein”. Business Art Service, 19 juli 2018, businessartservice.nl/blog/effecten-van-kunst-op-ons-brein.
Lutters, Jeroen, 2018. ''Art-Based Learning Methodiek In Vier Stappen''. [PDF], Kunstkijkenmetjongeren, https://kunstkijkenmetjongeren.wordpress.com/art-basedlearning. Geraadpleegd op 23 April 2020
Prins, Wouter. “Het onzichtbare zichtbaar maken”. De Kovel, dekovel.org/wp-content/uploads/2019/08/101504_De-Kovel-58_dossier_Prins.pdf. Geraadpleegd 5 juni 2020.
“Rothko & ik* ”. Stedelijk Museum Schiedam, www.stedelijkmuseumschiedam.nl/tentoonstelling/rothko-ik. Geraadpleegd 15 april 2020.
Schoemaker, Casper, e.a. “Mentale gezondheid van jongeren:enkele cijfers en ervaringen”. RIVM, RIVM, Trimbos-instituut en Amsterdam UMC, mei 2019, ww.rivm.nl/sites/default/files/2019-05/011281_120429_RIVM%20Brochure%20Mentale%20Gezondheid_V7_TG.pdf. Sila. “Kleurenpsychologie - Betekenis van kleuren”. InfoNu, 13 december 2016, mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/ 4051-kleurenpsychologie-betekenis-vankleuren.html#go-13.
“Slow Art”. Phoenix Art Museum, 22 mei 2019, phxart.org/adult-program/slow-art-mindfulness.
Steenhuis, Peter Henk, en Daan Breederveld. “Voor de millennial is een burn-out niet hét probleem”. Trouw, 14 oktober 2019, www.trouw.nl/verdieping/voor-demillennial-is-een-burn-out-niet-het-probleem~b1f7f9d2.
Tate. “A guide to slow looking”. Tate, www.tate.org.uk/art/guide-slow-looking. Geraadpleegd 27 februari 2020.
Van de Kamp, M. T. A. “Hybride kunsteducatie”. Expertisecentrum Kunsttheorie, Universiteit van Amsterdam, 2013, www.expertisecentrum-kunsttheorie-po.nl/wpcontent/uploads/leerdoelen.jpg.
“Van patatgeneratie tot prestatiegeneratie”. Onderwijs van Morgen, Malmberg, 15 juli 2011, www.onderwijsvanmorgen.nl/van-patatgeneratie-tot-prestatiegeneratie.
Venema, Claire. “Escapisme in de kunst”. Mister Motley, 24 oktober 2019, www.mistermotley.nl/art-everyday-life/escapisme-de-kunst.
25
Bijlage
26
SLOW ART, SLOW MIND DIY SLOW LOOKING STAPPENPLAN Gebaseerd op de methodieken Slow Looking en Art Based Learning Stap 1 Mood Mapping Geef aan hoe je je voelt aan de hand van de emoticons. Kies een emoticon of teken zelf een emoticon met de gezichtsuitdrukking die bij je stemming past. Stap 2 Stel een persoonlijke vraag, bijvoorbeeld over wat je bezighoudt op dit moment of waar je mee worstelt. Met deze vraag in gedachte kies je een kunstwerk. Probeer te vertrouwen op je intuĂŻtie. Stap 3 Zorg voor een comfortabele houding. Adem diep in en uit. Zet een timer van 1 minuut en kijk aandachtig naar het kunstwerk. Stel je open en luister in stilte naar het kunstwerk. Zet daarna een stopwatch aan. A) Welke beeldaspecten hebben een positieve of negatieve invloed op je stemming? B) Welke zintuiglijke waarnemingen doe je? Stap 4 Welke boodschap of antwoord op je vraag heb je ontvangen van het kunstwerk? Formuleer je antwoord aan de hand van de beeldaspecten en je zintuiglijke waarnemingen. Welke functie had het kunstwerk voor jou? Hoeveel tijd heb je doorgebracht met het kunstwerk? Stap 5 Mood Mapping Geef aan hoe je je voelt aan de hand van de emoticons. Kies een emoticon of teken zelf een emoticon met de gezichtsuitdrukking die bij jouw stemming past.
27
STAP 1 Mood Mapping: Geef aan hoe je je voelt aan de hand van de emoticons. Kies een emoticon, geef je stemming een cijfer van 1-10 of ontwerp je eigen emoticon als je het stappenplan hebt uitgeprint.
Naam
Lievelingskleur Leeftijd
Ik kom tot rust in/bij
Hoe voel je je?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Ik voel me ... 28
STAP 2 Stel een persoonlijke vraag, bijvoorbeeld over wat je bezighoudt in je hoofd of waar je mee worstelt. Vind nu een kunstwerk in de map Slow Looking kunstwerken Dit zijn kunstwerken uit de collectie van de Kunstuitleen Rotterdam. Ga je voor abstract of figuratief? Houd je vraag in gedachte en vertrouw op je intuĂŻtie bij het kiezen van een kunstwerk.
Mijn vraag
Titel kunstwerk
Naam kunstenaar
29
STAP 3A Welke beeldaspecten hebben een positieve of negatieve invloed op je stemming? Geef dit aan met een +, +- of -
Lijn
Vorm
Kleur
Licht
Ruimte
Ritme
Compositie
Structuur
Contrast 30
Stap 3B Stel je voor wat je hoort, ruikt, proeft en voelt als je in het kunstwerk zou stappen en het tot leven zou komen. Ervaar je deze zintuiglijke waarnemingen als prettig of onprettig?
Ik hoor niks
Muziek
Geluiden
Eigen idee
Ik ruik niks
Aangenaam
Stank
Eigen idee
Lekker
Vies
Eigen idee
Zacht
Hard
Eigen idee
Ik proef niks
Ik voel niks
31
Stap 4 Reflectiemomentje: sta stil bij de inzichten die je hebt opgedaan. Welke persoonlijke boodschap had het kunstwerk voor jou? Heb je antwoord gekregen op je vraag?
Persoonlijke boodschap van het kunstwerk Open de dictafoon app op je mobiel en neem jezelf op. Stuur de geluidsopname en de ingevulde pdf naar birthe@kunstuitleenrotterdam.nl
Welke functie(s) had het kunstwerk voor jou? 1. Herinnering 2. Hoop 3. Troost
4. Balans 7. Waardering 5. Zelfinzicht 6. Persoonlijke groei
De 7 functies van kunst: de Botton, Armstrong. Art as therapy
Hoeveel tijd heb je doorgebracht met het kunstwerk? Stop de stopwatch en noteer de tijd.
__________,__________ Min.
32
STAP 5 Mood Mapping: Geef aan hoe je je voelt aan de hand van de emoticons. Kies een emoticon, geef je stemming een cijfer van 1-10 of ontwerp je eigen emoticon als je de hand-out hebt uitgeprint.
Hoe voel je je?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Ik voel me ...
Bedankt!
33
Deliverables
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52