Takvimi 2012 by Bashkesia Islame e Kosoves

Lexues tĂŤ nderuar! FalĂŤ ndihmĂŤs sĂŤ pakursyer tĂŤ bashkĂŤpunĂŤtorĂŤve dhe stafit realizues tĂŤ KryesisĂŤ sĂŤ BashkĂŤsisĂŤ Islame tĂŤ KosovĂŤs, - me ndihmĂŤn e Allahut FuqiplotĂŤ, - ia dolĂŤm tĂŤ pĂŤrgatitim â&#x20AC;&#x153;Takviminâ&#x20AC;? nr. 43, i cili, - krahas pjesĂŤs kalendarike tĂŤ tij, qĂŤ ka rĂŤndĂŤsi tĂŤ pazĂŤvendĂŤsueshme, - lexuesit tĂŤ nderuar, nĂŤ pjesĂŤn tematike, i ofron njĂŤ vistĂŤr temash nga fusha tĂŤ ndryshme. Duke vazhduar me korrektĂŤsi traditĂŤn tashmĂŤ shumĂŤvjeĂ§are tĂŤ â&#x20AC;&#x153;Takvimitâ&#x20AC;?, dhe duke u bazuar nĂŤ materialet qĂŤ na kanĂŤ arritur nga bashkĂŤpunĂŤtorĂŤt tanĂŤ, i kemi botuar qĂŤ tĂŤ gjitha me bindjen se janĂŤ me interes pĂŤr lexuesit e respektuar. Temat kryesisht, - e qĂŤ ĂŤshtĂŤ e kuptueshme, - janĂŤ nga fusha e Kuranit, hadithit, akaidit, fikhut-jurisprudencĂŤs islame, po ka edhe nga trashĂŤgimia jonĂŤ e begatĂŤ dhe nga e kaluara e ulemasĂŤ sonĂŤ, e deri tek temat pĂŤr mevludin dhe aktualitetin qĂŤ e karakterizoi

FalĂŤnderimi dhe lavdĂŤrimi I takon vetĂŤm Allahut, Krijuesit tĂŤ gjithĂŤsisĂŤ. VetĂŤm AtĂŤ e adhurojmĂŤ dhe vetĂŤm nga Ai ndihmĂŤ dhe mbrojtje kĂŤrkojmĂŤ. PĂŤrshĂŤndetjet dhe salavatet ia dĂŤrgojmĂŤ mĂŤ tĂŤ zgjedhurit tĂŤ Allahut-Muhamedâ&#x20AC;&#x201C;MustafasĂŤ, vulĂŤs sĂŤ pejgamberisĂŤ, familjes sĂŤ tij tĂŤ ndershme, shokĂŤve tĂŤ tij besnikĂŤ dhe gjithĂŤ atyre qĂŤ ndjekin rrugĂŤn e tij deri nĂŤ DitĂŤn e Gjykimit.

NĂŤ vend tĂŤ parathĂŤnies

Me Emrin e Allahut, MĂŤshiruesit, MĂŤshirĂŤbĂŤrĂŤsit

6 Takvim â&#x20AC;&#x201C; Kalendar 2012 vitin qĂŤ po e lĂŤmĂŤ pas nĂŤ disa vende arabe. PĂŤr hir tĂŤ sĂŤ vĂŤrtetĂŤs, duhet pĂŤrmendur faktin se dy nga temat e botuara nĂŤ kĂŤtĂŤ numĂŤr, ndonĂŤse janĂŤ botuar nĂŤ revistĂŤn tjetĂŤr tĂŤ KBI-sĂŤ, megjithatĂŤ, e pamĂŤ tĂŤ udhĂŤs qĂŤ tâ&#x20AC;&#x2122;i (ri)botojmĂŤ. Nga tĂŤ gjitha punimet e botuara nĂŤ kĂŤtĂŤ â&#x20AC;&#x153;Takvimâ&#x20AC;?, vetĂŤm njĂŤri ĂŤshtĂŤ pĂŤrkthim nga gjuha arabe. E kemi bĂŤrĂŤ kĂŤtĂŤ, jo vetĂŤm pse autori ĂŤshtĂŤ personalitet i mirĂŤnjohur dhe i dĂŤshmuar nĂŤ fushat e dijeve islame (Dr. J. Kardavi), por edhe sepse kemi konsideruar se tematika e kĂŤtij punimi ĂŤshtĂŤ me interes dhe aktuale, po edhe pĂŤrkthimi nĂŤ gjuhĂŤn shqipe vjen mjaft i arrirĂŤ. Me shpresĂŤ se lexuesit do tĂŤ gjejnĂŤ materiale tĂŤrheqĂŤse pĂŤr lexim dhe tĂŤ nevojshme pĂŤr tĂŤ begatuar sadopak njohuritĂŤ e tyre, - i falĂŤnderojmĂŤ pĂŤr mirĂŤkuptim. Me kĂŤtĂŤ rast, si gjithmonĂŤ, dĂŤshirojmĂŤ tâ&#x20AC;&#x2122;i falĂŤnderojmĂŤ autorĂŤt pĂŤr punimet e dĂŤrguara dhe tĂŤ botuara nĂŤ faqet e kĂŤtij â&#x20AC;&#x153;Takvimiâ&#x20AC;?, i cili, pa kontributin e tyre tĂŤ mirĂŤfilltĂŤ, sigurisht qĂŤ do ishte mĂŤ i varfĂŤr dhe mĂŤ ndryshe. I falĂŤnderojmĂŤ edhe bashkĂŤpunĂŤtorĂŤt nga radhĂŤt e KryesisĂŤ pĂŤr bashkĂŤpunimin e sinqertĂŤ. Allahu i shpĂŤrbleftĂŤ tĂŤ gjithĂŤ me tĂŤ mirat e Tij tĂŤ pakufishme! Dhe nĂŤ fund fare, duke qenĂŤ tĂŤ vetĂŤdijshĂŤm pĂŤr lĂŤshimet dhe tĂŤ metat tona tĂŤ paqĂŤllimta, e qĂŤ janĂŤ tĂŤ natyrĂŤs njerĂŤzore, lusim Allahun e GjithĂŤmĂŤshirshĂŤm qĂŤ kĂŤtĂŤ punĂŤ tonĂŤn sado modeste, tĂŤ na e pranojĂŤ dhe me tĂŤ tĂŤ arrijmĂŤ pĂŤlqimin dhe razinĂŤ e Tij.

Ve ahiru daâ&#x20AC;&#x2122;vana: eni-l-hamdulil-lahi Rabbil alemin! PrishtinĂŤ, Dhu'l-hixhxhe 1432/NĂŤntor 2011

R. Rexhepi

njohuri mbi kuranin Resul Rexhepi

DISA ASPEKTE RRETH FJALËS SË ALLAHUT-KURANIT Hyrje “Falënderimi I takon vetëm Allahut, që ia shpalli robit të Vet Librin dhe në të nuk lejoi ndonjë kundërthënie”. (Kehf, 1) Përshëndetjet dhe selamet ia përcjellim Muhamedit a.s., marrësit të shpalljes, familjes së tij, shokëve dhe përkrahësve të tij dhe gjithë atyre që ndjekin rrugën e tij deri në Ditën e Gjykimit.

Përkufizimi i Kuranit & 1. Fjala Kuran rrjedh nga fjala arabe “kara’a”, e cila ka disa kuptime, si: ‘lexoj’, ‘recitoj’ etj.. Fjala Kuran pra është emër prejfoljor dhe si rrjedhojë ka kuptimin “lexim”, “reci-

Takvim - Kalendar 2012

tim”. Kjo është treguese e Shpalljes nga Allahu në një kuptim të gjerë dhe jo gjithmonë e kufizuar me formën e një libri të shkruar, ashtu siç e konsiderojmë në ditët e sotme. Gjithsesi, kjo fjalë nënkupton shpalljen vetëm Muhamedit a.s.. & 2. Në aspektin terminologjik, dijetarët kanë dhënë përkufizime të ndryshme. Me këtë rast do ta përmendim vetëm një prej tyre: “Kurani është fjalë e Allahut, e folur e Tij, e zbritur te pejgamberi i fundit Muhamedi a.s., nëpërmjet melekut Xhibril, e pandryshuar në përmbajtje dhe në fjalë (tekst), e përcjellë te ne nga një mori individësh (tevatur) gojarisht dhe me shkrim, e paimitueshme dhe unike, e mbrojtur prej Allahut xh.sh. nga tjetërsimi, leximi i tij është adhurim”.1 & 3. Duke qenë se Kurani është Fjalë e Allahut, ai udhëzon në rrugën e vërtetë: “Është e vërtetë se ky Kuran udhëzon për atë rrugë që është më se e vërteta, e besimtarët që bëjnë vepra të mira i përgëzon se ata pa dyshim do të kenë shpërblim të madh”. (Isra, 9) Jo vetëm kaq, sepse ai për besimtarin është shërim dhe mëshirë njëkohësisht: “Ne të shpallim Kuranin që është shërim dhe mëshirë për besimtarët, kurse jobesimtarëve nuk u shton tjetër përveçse dëshpërim”. (17,82). ”Ata që lexojnë librin e Allahu, e falin namazin dhe, nga begatitë që Ne u kemi dhënë, japin fshehtazi e haptazi, ata shpresojnë në një fitim që kurrë nuk humbet”. (35,29) & 4. Në literaturën përkatëse, dijetarë të ndryshëm, Kuranin, përveç të tjerash, e kanë cilësuar edhe kështu: Libri i 1

Dr. Muhamed I. el-Assal, El-Iklil fi ulumi't-tenzil, Bot. parë, Daru-Tabaaut elMuhamedije, Kajro, 1990.

Njohuri mbi Kuranin

Allahut, në të ka rrëfime para jush, lajmërime se ç’do të ndodhë mbas jush, e kush kërkon udhëzim përveç tij, atë Allahu do ta humbë, ai është litari i fortë i Allahut, Libri i Tij përplot urtësi, rruga e Tij e drejtë, epshet nuk mund të devijojnë kur je me udhëzimin e tij, gjuhët nuk mbështillen me të. Dijetarët nuk ngopen me studimin e tij, nuk bëhet kurrë monoton duke e përsëritur shumë herë, çudirat e Tij nuk mbarojnë. Edhe xhinëve, kur e dëgjuan, nuk u mbeti tjetër veçse të thoshin: “Ne kemi dëgjuar një Kuran që mahnit, që udhëzon në të vërtetën, andaj ne i besuam atij”. (El-Xhin, 1-2) Për më tepër, kush flet me të, ka thënë të vërtetën, kush punon me të - shpërblehet, kush gjykon me të - mban drejtësi, kush e merr atë për udhëzues, do të udhëzohet në rrugën e drejtë.2 & 5. Disa hadithe të Muhamedit a.s. mbi vlerën e leximit të Kuranit - “Lexoni Kuranin, se ai do të jetë ndërmjetësues në Ditën e Kiametit (për ata që e kanë lexuar dhe kanë punuar me të)”. (Transmeton Muslimi). - “Vihet Ditën e Kiametit me Kuran dhe lexuesve të tij (ehluhu), të cilët kanë punuar me të në këtë botë, u prijnë suret “Bekare” dhe “Ali Imran”. Ndërmjetësojnë për lexuesin dhe praktikuesit e tyre”. (Transmeton Muslimi). - “Me të vërtetë Allahu i ngre disa popuj me këtë Kuran dhe i përul disa të tjerë”. (Muslimi).

Ahmed fon Denfer, Historia e Kuranit, Nektari, Tiranë, 2006.

Takvim - Kalendar 2012

- “Ai që lexon Kuran me përpikëri, është me melaiket e ndershme. Ai që lexon duke i ardhur vështirë, e ka shpërblimin e dyfishuar”. (Buhariu dhe Muslimi). - Osmani r.a. transmeton nga Muhamedi a.s. të ketë thënë: “Më i miri prej jush është ai cili mëson Kuranin dhe ua mëson të tjerëve”. (Buhariu). - I Dërguari i Allahut, lavdërimi dhe paqja e Allahut qoftë mbi të, ka thënë: “S’ka zili, lakmi vetëm ndaj dy lloje njerëzish: kur një njeriu Allahu ia ka dhënë Kuranin dhe ai çohet natën, fal namaz me Kuran dhe e përsërit atë ditën, dhe një njeriu të cilit Zoti i ka dhënë pasuri dhe ai jep lëmoshë (sadaka) ditën dhe natën”. (Buhariu dhe Muslimi). - Transmetohet nga Bera ibn Azibi, se një njeri ishte duke lexuar suren “Kehf”, erdhën retë dhe e mbuluan atë e filluan t’i afroheshin shumë. Kali i tij, që ishte i lidhur, filloi të ikte sa më shumë që afroheshin retë. I treguan për këtë ndodhi Muhamedit, paqja e Allahut qoftë mbi të, e ai tha se ato ishin melaike që kishin zbritur nga qielli për dëgjimin e Kuranit”. (Buhariu dhe Muslimi). - Ibn Mesudi transmeton nga Muhamedi, paqja dhe lavdërimi i Allahut qofshin mbi të: “Kush lexon Kuran, për çdo germë i ka nga dhjetë sevape. Nuk them se Elif, Lam, Mim është një shkronjë, por Elif është shkronjë, Lami është shkronjë dhe Mimi është shkronjë”. (Termidhiu). - Transmetohet nga Ibn Abasi r.a. e ai nga Muhamedi, paqja dhe lavdërimi i Allahut qofshin mbi të, se ai ka thënë: “Shembulli i atij që në gjoksin e tij nuk ka send nga Kurani, është sikur një shtëpi e vjetër, e braktisur”. (Termidhiu).

Njohuri mbi Kuranin

- Transmetohet nga Muhamedi a.s.: “Ditën e Kiametit i thuhet lexuesit të Kuranit “lexo e zbukuroje leximin tënd të Kuranit siç ke lexuar ashtu në dynja, se pozita jote më e lartë në Xhenet do të jetë në ajetin e fundit që do të lexosh”. (Termidhiu).

Të mësuarit e Kuranit përmendsh (memorizimi) & 6. Sipas Sheriatit, të mësuarit e Kuranit përmendsh (hivzi) për besimtarët islamë është farzi-kifaje. Kjo i obligon besimtarët që ta mësojnë përmendsh dhe në këtë mënyrë të ruhet autenticiteti i tij brez pas brezi. Prandaj, në qoftë se një numër i besimtarëve e mësojnë, nga ky obligim lirohen të tjerët, se përndryshe të gjithë janë fajtorë-mëkatarë. Edhe t’i mësohet dikujt tjetër leximi i Kuranit, po ashtu, është farzi-kifaje. Në të kaluarën, edhe në vendin tonë hivzit i kanë kushtuar kujdes më të madh, prandaj dhe numri i hafëzëve ka qenë më i madh. Ndërkaq, kohët e fundit kjo sikur është lënë pas dore ose, së paku, nuk është në nivelin e mëhershëm. Duke qenë se Kurani është mrekulli/muxhize, edhe të mësuarit përmendsh është më i lehtë. Në Kuran thuhet: “Dhe me të vërtetë që Kuranin e kemi bërë të lehtë për ta kuptuar dhe kujtuar, atëherë a ka ndonjë që të përkujtojë (e të marrë këshillë)”. (El-Kamer, 17)3 & 7. Falë dhuntisë së Allahut xh.sh., sot në botë ka shumë njerëz që e dinë Kuranin përmendsh. Vetëm në Pakistan, vitin e kaluar ka pasur rreth 7.5 milion hafëzë, madje është traditë e 3

Mutafa Spahić, në Takvim 1424/2004, Sarajevë, krahaso Imam Ibn Kethirir në El-Muhtar min fedaili-l-Kuran, Kajro,k 1412.

Takvim - Kalendar 2012

njerëzve akademikë, ushtarakë të lartë, biznesmenë, politikanë e shumë intelektualë të cilët fëmijëve të tyre fillimisht ua mësojnë Kuranin përmendsh e pastaj i drejtojnë të studiojnë drejtime të ndryshme. & 8. Leximi i pjesëve të Kuranit, qoftë edhe nga ata që e dinë përmendsh, më mirë (më sevap) është sikur të lexojë në Mushaf, sepse edhe leximi në Mushaf është ibadet/adhurim. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Fadileti i leximit të Kuranit, duke shikuar në Mushaf, në krahasim me atë që lexon përmendsh (pa shikuar në Mushaf), është sikurse ai i namazit farz ndaj namazit vullnetar/nafile”. (Transmeton Ebu Davudi). Ndërkaq, hazreti Aisheja transmeton nga Pejgamberi a.s. të ketë thënë: “Shikimi në Qabe është ibadet, shikimi i prindërve në fytyrë është ibadet dhe shikimi në Mushaf është ibadet”. & 9. Nga ana tjetër, ai që e mëson përmendsh Kuranin ose pjesë të tij, dhe më pastaj, nga pakujdesia, i harron, konsiderohet se ka bërë gjynah, madje gjynah të madh. Ebu Davudi transmeton nga Pejgamberi të ketë thënë: “Më janë paraqitur gjynahet e Ymetit tim e nuk kam parë gjynah më të madh se kur besimtari mëson një sure a një ajet të Kuranit e pastaj e harron”. Në veçanti është detyrë e hafëzëve të Kuranit që të mos e harrojnë atë që kanë mësuar përmendsh. Duke lexuar në namaz dhe para xhematit, më së miri e ruajnë atë që kanë mësuar. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Kush e lexon Kuranin dhe më pas e harron, në Ditën e Gjykimit do ta takojë Allahun i gjymtë (sakat)”. & 10. Koha më e përshtatshme për të lexuar Kuran, qoftë përmendsh ose me Mushaf, me zë ose pa zë, është kurdo që është e mundur, ndonëse, nëse lexohet gjatë namazit, është më

Njohuri mbi Kuranin

e vlefshme, pastaj leximi gjatë natës e sidomos gjatë gjysmës së dytë të natës, pra menjëherë pas mesnatës, në mes të namazit të akshamit dhe të jacisë, dhe natyrisht bën edhe gjatë ditës dhe sidomos pas namazit të sabahut. & 11. Gjatë leximit, nga surja “Ed-Duha” e deri në fund (sure “En-Nas”) është e lëvdueshme secila sure të përfundohet me tekbir (duke thënë: Allahu ekber), dhe në fund të përfundohet me lutje-dua, sepse “Kush e përmbyll leximin me dua, duanë e ka të pranuar”. & 12. Gjatë leximit të Kuranit, nganjëherë është mirë të ulet zëri. Neveviu tregon se është mirë të ulet zëri derisa lexohet ndonjë ajet ose pjesë e ajetit, që tregon se si e kanë nënçmuar Allahun xh.sh. duke thënë: “Jehudët kanë thënë: Yzejri është djalë i Zotit..”. ose “... Dora e Zotit është e shtrënguar..”. Më së miri është që leximi i Kuranit të bëhet me radhë, ashtu siç është shkruar në Mushaf, sepse edhe radhitja e Mushafit ka arsyen e vet. Megjithatë, nganjëherë ka mundësi që kjo edhe të tejkalohet, ashtu siç bënte ndonjëherë edhe vetë Pejgamberi a.s.. Pejgamberi a.s. në rekatin e parë të namazit të sabahut lexonte suren “Es-Sexhde”, kurse në rekatin e dytë suren “El-Insan”, ndonëse këto nuk vijnë njëra pas tjetrës. Gjithsesi duhet respektuar radha duke filluar nga Fatiha e deri te surja “En-Nas”. Ndërkaq, ajo që nuk është e lejuar, është që leximi të bëhet nëse në një rekat lexojmë një sure, kurse në rekatin vijues suren para saj. Po ashtu, nuk bën të lexohen dy-tri ajete të një sureje e pastaj të kalohet në dy-tri ajete të një sureje tjetër pararendëse, e kështu me radhë. Pejgamberi i kishte tërhequr vërejtjen Bilallit që të mos vepronte ashtu, por atë sure që fillonte, ta vazhdonte deri në fund.

Takvim - Kalendar 2012

Nuk ka të keqe nëse ndonjë ajet e përsërit më shumë se një herë. Neveviu dhe disa të tjerë tregojnë se si Pejgamberi a.s. me një rast kishte përsëritur një ajet shumë herë: “Nëse Ti i dënon - ata janë robërit e Tu, e nëse i fal, Ti, vërtet, je i Gjithëfuqishëm dhe i Urtë”. Kur dikush lexon Kuran me zë, duhet ta dëgjojmë me kujdes. Në Kuran thuhet: “Dhe kur të lexohet Kurani, dëgjojeni me vëmendje dhe heshtni, që të mund të mëshiroheni”. (ElEaraf, 204). Kurse Ibni Mesudi tregon: ‘Një herë Pejgamberi më tha: “Më lexo pjesë nga Kurani”. - Unë i thashë: Si mund t’ju lexoj unë sa kohë që ai ty të ka zbritur?! - Ai më tha: Po! Lexo. Kështu që unë i lexova nga surja “En-Nisa” deri tek ajeti: “Si do të jetë atëherë kur Ne i dërgojmë çdo populli dëshmues dhe Ne të sjellim ty (Muhamed) dëshmues për këta të gjithë?”, e ai më tha: Të lumtë, mjafton. Dhe u ktheva e po e shikoja atë, kur qe sytë e tij lotonin”. Shtrohet pyetja: A bën të lexohet Kuran për të vdekurit? Ebu Hanifeja, Maliku dhe Ahmedi përfaqësojnë mendimin se sevapi i fituar me rastin e leximit të Kuranit, ka mundësi t‘ i dhurohet të vdekurit dhe se ai sevap i arrin atij. Kështu nuk mendon edhe Shafiiu, i cili këtë e kundërshton.

Betimi në Kuran & 13. Se Kurani ka vlerë të jashtëzakonshme, më së miri e tregon edhe fakti se Allahu i Gjithëmëshirshëm është betuar në të: “Ja sin. Betohem në Kuranin gjithë urtësi”. Ose: “Kaf. Betohem për Kuranin e lavdishëm”. Betime të këtilla do të gjej-

Njohuri mbi Kuranin

më edhe në disa ajete të tjera kuranore si: Sad: 2, Ez-Zuhruf: 1-4, Ed-Duhan: 1-3, El-Vakia: 75-80, El-Hakka: 38-43.

Etika me Kuranin & 14. Kurani ka vlerë dhe rëndësi aq të madhe, saqë gjuha e njeriut është tepër e varfër për ta përshkruar. Pejgamberi a.s., lidhur me Kuranin, me një rast ka thënë: “Kurani është më i dashur tek Allahu sesa qiejt, Toka dhe ç’ka në to”. Prandaj, duke qenë se Kurani famëlartë është, siç u tha më sipër, Fjalë e Allahut që na drejtohet neve, ne duhet të sillemi ndaj tij me respektin më të madh të mundshëm. Një nga kushtet kryesore për ta marrë në dorë Kuranin, është përcaktuar pikërisht në Kuran: “Një Libër i ruajtur mirë, të cilin nuk e prek askush, me përjashtim të atyre që janë të pastër”. (56,7879) Kjo do të thotë që kush dëshiron ta prekë Kuranin, duhet të jetë në gjendje ritualisht të pastër (tahare), gjë që arrihet nëpërmjet abdesit ose guslit, sipas rastit. Është e ndaluar-haram të lexojë Kuran ose ta marrë në dorë Mushafin ai që është i papastër ose femra në kohën e hajzit apo nifasit. Kur e merr Kuranin për ta studiuar, kënduar ose për të përsiatur, duhet ta bësh me qëllim për të kërkuar kënaqësinë e Allahut xh.sh., sepse leximi i tij është adhurim-ibadet. Pavarësisht se në Shpalljen e Allahut mund të gjesh përfitime për këtë botë, ashtu siç mund të gjesh në praktikat fetare islame, besimtari i devotshëm vëmendjen e tij e përqendron në botën e ardhshme dhe veprimet e veta i vlerëson këtu si përgatitje për jetën tjetër. Sipas një hadithi të përcjellë nga Ubejde el Meleki,

Takvim - Kalendar 2012

Pejgamberi a.s. ka thënë: “O ju që besoni Kuranin, mos e bëni atë jastëk, po lexojeni ditën e natën dhe përhapeni leximin e tij. Shqiptojini të plota fjalët e tij dhe shqyrtoni çdo gjë që thuhet në të, për të gjetur udhëzimin tek ai, me qëllim që të keni sukses, dhe kurrë mos mendoni që, nëpërmjet tij, të përfitoni të mirat e kësaj bote, po lexojeni vetëm për të arritur kënaqësinë e Allahut”. Nga kjo këshillë e Pejgamberit a.s. reflektohen disa mësime që duhet t’i marrim parasysh: - Këndojeni ditën e natën: kjo nënkupton një regjim në leximin e Kuranit, që duhet të jetë një objektiv i vazhdueshëm, i përhershëm. - Përhapeni atë: kjo do të thotë se së pari duhet të ndjekësh udhëzimin për ta lexuar rregullisht e më pastaj të ftosh dhe t’i nxisësh të tjerët të veprojnë ashtu, p.sh. pjesëtarët e familjes, të afërmit, shoqërinë, etj.. - Shqiptojini të plota fjalët e tij: kjo do të thotë se duhet t’i kushtosh vëmendje shqiptimit të plotë si të tingujve, ashtu edhe të fjalëve, zgjatjeve, pauzave, etj.. - Medito për të: kjo nënkupton domosdoshmërinë për të kuptuar atë çfarë lexon. Pavarësisht se edhe thjesht këndimi i tekstit ka disa mirësi, urimi i Pejgamberit është fund e krye i qartë se duhet të meditosh, të lexosh udhëzimin, e rrjedhimisht të veprosh sipas asaj që lexon. Kjo është një çështje mjaft e rëndësishme, veçanërisht për gjendjen e sotme të myslimanëve, kur mund të gjesh pakkënd që të meditojë në Kuran dhe të veprojë sipas tij. Sigurisht që theksimi i Pejgamberit a.s. meditimin dhe zbatimin e asaj që lexon në Kuran, mbështetet në udhëzimin e Allahut në Kuran: “(Ky është) një libër që Ne ta kemi zbritur ty,

Njohuri mbi Kuranin

plot me mirësi, në mënyrë që ata të përsiatin rreth ajeteve të tij, dhe që njerëzit të marrin mësim me logjikë”. (38:29).

Mbi vlerën e leximit të tij & 15. Transmetohet nga Muhamedi, paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të, se “imam bëhet ai që lexon Kuran më së miri”. Omeri, Allahu qoftë i kënaqur me të, e kishte zakon që në tubimet e tij të mbante më afër hafëzët e Kuranit dhe fukahenjtë. Muhamedi, paqja dhe lavdërimi i Zotit qofshin mbi të, ka thënë: “Prej madhërimit të Zotit është respekti i atij që është thinjur në Islam, respekti i atij që mëson Kuranin dhe i përmbahet atij, dhe respekti i udhëheqësit të drejtë”. Ditën e Uhudit, kur i varrosnin nga dy a më shumë dëshmorë në një varr, Muhamedi, paqja dhe lavdërimi i Zotit qofshin mbi të, pyeste se kush dinte më shumë Kuran prej tyre dhe e varroste para të tjerëve. Ebu Hurejreja transmeton se Muhamedi, paqja dhe lavdërimi i Zotit qofshin mbi të, të ketë thënë: “….kurdo që besimtarët tubohen në xhami për të mësuar vetë ose për t’ua mësuar të tjerëve Kuranin, Allahu do t’u ndihmojë atyre, do të hedhë mëshirë mbi ta, engjëjt do t’i rrethojnë dhe Allahu do t’i konsiderojë si krijesa të afërta. Atë që nuk e lartëson vepra e tij, nuk mund ta lartësojë gjenealogjia e tij”. Leximi i Kuranit është ilaçi më efikas kundër ndryshkjes së zemrave njerëzore. Për ata që kanë zemër dhe ndjesi, ai është mësim, udhëzim, mëshirë, këshillë, tërheqës i vërejtjes,

Takvim - Kalendar 2012

shpresëdhënës, mbështetës, është ushqim shpirtëror dhe ilaç njëkohësisht. Për të gjitha këto arsye dhe shumë të tjera, Pejgamberi e rekomandon aq shumë si mjet efikas për ngritje morale dhe shpirtërore. “Në shtëpinë ku lexohet Kurani, shumohen të mirat, sikundër që shtëpisë në të cilën nuk lexohet Kurani, i pakësohen të mirat” - thoshte Pejgamberi a.s.. Prandaj, prindërit para të gjithë të tjerëve, duhet të kujdesen vazhdimisht që në shtëpinë e tyre të gjithë anëtarët e familjes të jetojnë në kënaqësi të Allahut të Lartësuar. Pejgamberi a.s. me një rast kishte thënë: “Secilit mysliman që i drejtohet shtratit të tij dhe lexon një sure nga Kurani, Allahu do t’i dërgojë një melaqe që do ta mbrojë nga çdo e ligë derisa të zgjohet”. Në një hadith tjetër ai thotë: “Zbukuroni-ndriçoni shtëpitë tuaja me namaz dhe lexim të Kuranit”.4

Edukata gjatë leximit të Kuranit &. 16. - Pastrimi i dhëmbëve me misvak (ose me brushë); - Leximi i Kuranit me abdest, e leximi i tij në një vend të pastër është synet, pavarësisht nëse është vend i hapët ose i mbyllët, dhe duke qenë veshur; - Kurani lexohet në vende të pastra ose në xhami; - Është mirë të lexohet Kurani ulur, i kthyer nga Kibla, mbase lejohet dhe leximi duke qëndruar në këmbë; - Leximi fillohet duke kënduar istiadhen dhe besmelen (Eudhu bil-lahi minesh-shejtanirr-rraxhim, Bismil-lahirr-Rrah4

Ibrahim Trebinjac, Zbornik radova ITF-a nr 1/1982, Sarajevë. Ebu Bekr M. ElBakilani, I'xhazu'l-Kuran, Daru'l-mearif, Kajro, 1963.

Njohuri mbi Kuranin

manirr-Rrahim), kurse në fillim të sures fillohet me “Bismilahirr Rrahmanirr-Rrahim”. “Kur të lexosh Kuran, kërko mbrojtje nga Allahu prej djallit të mallkuar”. (En-Nahl, 98); - Kurani lexohet duke menduar për domethënien e tij, siç thotë Allahu në Kuran: “A nuk e studiojnë me vëmendje Kuranin? Por jo, ata janë zemra që kanë drynat e vet”! (Muhamed, 24). “(Ky është) Libër i begatshëm, Ne ta shpallëm këtë ty, që t'i studiojnë argumentet e tij dhe që të marrin mësim prej tij ata që kanë mend”. (Sad, 29); - Është synet që nganjëherë ta përsëritim një ajet disa herë, në mënyrë që ta kuptojmë sa më mirë. Temim Eddariu e kishte zakon të përsëriste këtë ajet: “A menduan ata, të cilët vepruan të këqija, se në jetën e tyre dhe në vdekjen e tyre do t'i bëjmë të barabartë me ata që besuan dhe bënë vepra të mira? Sa i shëmtuar është gjykimi i tyre”? (El-Xhathije, 21). Esmaja e kishte zakon të përsëriste ketë ajet: “E, Allahu na dhuroi të mira dhe na ruajti prej dënimit të erës (flakës) së nxehtë të zjarrit”. (EtTur, 27). Kurse Seid bin Xhubejri e kishte zakon të përsëriste këtë ajet: “Dhe kini frikë ditën kur do të ktheheni tek Allahu. Atëherë secilit njeri do t’i paguhet çfarë ka fituar dhe askujt nuk do t’i bëhet padrejtësi”. (El-Bekare, 281) Dhe këtë ajet: “O ti njeri, po ç'të mashtroi ty kundrejt Zotit tënd, që është bujar e i urtë”? (El-Infitar, 6); - Është mirë të qahet gjatë leximit të Kuranit duke pasur kujdes nga hipokrizia; - Kurani lexohet me tertil (me lexim të ngadalshëm duke ia dhënë hakun çdo zgjatjeje e çdo theksi, siç i lavdëron Allahu ata që e lexojnë mirë Librin e Tij: “Ata, të cilëve ua dhamë Li-

Takvim - Kalendar 2012

brin dhe të cilët e lexojnë drejt ashtu si është, ata e besojnë atë (Kuranin). E ata që e mohojnë atë, të tillët janë ata që dështuan (në dynja e në ahiret)”. (El-Bekare, 121); - Gjatë leximit, kur përmendet dënimi i Allahut, kërkohet mbrojtje, e kur përmendet mëshira e Allahut, kërkohet mëshira e Allahut; - Gjatë leximi të Kuranit ose përsëritjes së tij, nuk duhet të të shkojë vëmendja te diçka tjetër, si bisedat ose shikimi i diçkaje, siç thotë Allahu në Kuran: “Kur lexohet Kurani, ju dëgjojeni (me vëmendje ) dhe heshtni, në mënyrë që të fitoni mëshirë”. (El-Araf, 204); - Gjatë leximit të Kuranit, ai që i di leximet e tjera (shtatë leximet e njohura), le t’i lexojë e të mos i lërë pas dore, se Allahu e ka zbritur Kuranin edhe në ato mënyra, me kusht që lexuesi t’i njohë këto lexime e të mos bëhet fitne për shkak të mosdijes së tyre; - Gjatë leximit të Kuranit është e ndaluar që të lexohet surja nga ajeti i fundit tek i pari, e mosradhitja e sureve është e papëlqyer; - Lejohet leximi grupor nëse është nevoja, si dhe ngritja e zërit, nëse nuk bëhet sa për sy e faqe para njerëzve; - Është e pëlqyeshme që gjatë leximit të Kuranit të zbukurohet zëri. Transmetohet nga Muhamedi, paqja dhe lavdërimi i Allahut qofshin mbi të, se ka thënë: “Nuk është prej nesh ai që nuk e zbukuron zërin e tij gjatë leximit të Kuranit”. Transmeton Ebu Davudi; - Është i preferuar të kërkohet leximi nga ai që e ka zërin të bukur, siç transmetohet në hadithin që transmeton Ibn Mesudi;

Njohuri mbi Kuranin

- Duhet pasur kujdes që gjatë leximit të mos caktohet ndalja me numër ajetesh, por të përfundojë aty ku mbaron ajeti me kuptim të plotë ose aty ku përfundon një pjesë tematike; - Nuk bën të lexohet Kuran kur hapet goja, sepse ajo është nga shejtani, siç transmetohet në hadith.

Takvim - Kalendar 2012

- Mosstudimi i tij, mosleximi i ndonjë tefsiri (libër i komentimit të Kuranit) ose mosleximi me komentim në gjuhën amtare; - Mosmeditimi për ajetet e tij.

Emrat e Kuranit Disa lloje të lënies pas dore të Kuranit: & 18. Mosleximi i tij, siç thotë Muhamedi, paqja dhe lavdërimi i Allahut qofshin mbi të: “Kush nuk e bën hatme (leximin e Kuranit tërësisht) Kuranin brenda 40 ditësh, e ka lënë pas dore”. Nuk është e lëvduar që hatme të bëhet për disa orë, sepse ky mbase mund të bëhet lexim shumë mekanik, pa menduar rreth kuptimit të ajeteve ose sureve. Më mirë do të ishte që leximi të bëhet për tri ditë deri në një javë, duke e përfunduar hatmen ditën e enjte. Pra, mesatarja e leximit të Kuranit do të ishte një hatme gjatë një jave. Kjo i mundëson lexuesit që të konsultojë edhe libra të tefsirit, për të kuptuar përmbajtjen e ajeteve të ndryshme; & 19 Mospunimi me të. Siç e theksuam edhe më sipër, leximi i Librit të Allahut jo vetëm që është i dobishëm, por konsiderohet se, duke e lexuar, njeriu bën edhe ibadet. Mirëpo, kjo nuk është edhe e mjaftueshme, sepse ai që lexon Kuran, mbi të gjitha duhet të veprojë sipas rekomandimeve të tij, të punojë në përputhje me udhëzimet e tij; & 20. Mosgjykimi me të. Kurdo që i kërkohet të gjykojë, njeriu gjykimin e tij duhet ta mbështesë në Kuran, e më pastaj edhe në burime të tjera të Sheriatit;

& 21. Kurani ka disa emra, të cilët janë përmendur në vetë Kuranin, prej tyre janë: El-Kuran - është përmendur në suren “El-Isra: 9” dhe 106, “El-Vakia-77” etj. Me këtë emërtim përmendet në Kuran në 68 ajete. El-Kitab - është përmendur në “El-Bekare:1-2”, “Ali-Imran: 7”, etj. Ky emërtim i Kuranit në Kuran përmendet në 85 ajete. El-Furkan - është përmendur në dy sure: “El-Furkan: 1” dhe “Ali-Imran: 4”. Edh-Dhikr - është përmendur në Kuran në suren: “El-Haxher: 9”, “En-Nahl: 44”, “El-Enbija: 5”, etj. Është përmendur me këtë emër në Kuran në mbi 30 vende. Et-Tenzil - është përmendur në suret: “Esh-Shuara: 192”, “El-Vakia: 43”, etj. Është përmendur në Kuran në 6 vende. Në literaturën përkatëse, Kurani është quajtur edhe me disa emërtime të tjera, por ato janë cilësi (atribute) të Allahut xh.sh. dhe me to është emërtuar Kurani, si: El-huda (udhëzues), Nuur (dritë për rrugë të vërtetë), Esh-shifa (shërues për besimtarët), Err-Rrahme (mëshirë) e të tjera.

Njohuri mbi Kuranin

Ajeti i parë dhe i fundit i zbritur i Kuranit & 22. Të gjithë dijetarët, komentuesit dhe juristët, janë unanimë që ajetet e para të Kuranit që iu shpallën Muhamedit a.s., ishin: pesë ajetet e para të sures “El-Alek” (përfshirë dhe besmelen), e 96-ta me radhë: “Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Lexo (o Muhamed) me Emrin e Zotit tënd, i Cili ka krijuar (gjithë ç’është).....Ai i ka mësuar njeriut atë që nuk dinte”. (Sure “El-Alek: 1-5”) Ndërkaq, ajeti i fundit që i zbriti Muhamedit a.s., sipas disa ashabëve nëntë ditë para se ai të kalonte në Ahiret, është ajeti 281 i sures “El-Bekare”: “Dhe kini frikë ditën kur do të ktheheni tek Allahu. Atëherë çdokush do të paguhet çfarë ka fituar dhe askujt nuk do t’i bëhet padrejtësi”. Surja e parë e plotë që i ka zbritur Pejgamberit a.s., ka qenë “El-Fatiha”, kurse e fundit sureja “En-Nasr”.5 & 23, Sipas një mendimi, Kurani ka 114 sure/kaptina, 6236 ajete, 77 934 fjalë dhe 323 671 shkronja. Megjithatë, në librat bazë të tefsirit ka edhe mendime të tjera. & 24. Sipas disa juristëve islamë, të cilët e kanë analizuar, numëruar dhe i kanë ndarë ajetet me karakter juridik, madje aq sa dominon mendimi se: 1/13 pjesë e Kuranit ka të bëjë me të drejtën (ahkam) ose janë rreth 500 ajete që u përkasin disa sferave të së drejtës. Sipas Abdulvehab Hal-lafit-jurist egjiptas, theksohet se: Të drejtës familjare i përkasin 70 ajete, të drejtës civile 70 ajete, të drejtës penale 30 ajete, gjyqësisë dhe procedurës gjy-

qësore 13 ajete, të drejtës kushtetuese 10 ajete, të drejtës për marrëdhëniet ndërkombëtare 25 ajete, për ekonomi dhe financa rreth 10 ajete.6 Për të komentuar Kuranin nuk i lejohet askujt në qoftë se nuk ka njohuri të mjaftueshme për të bërë komentim. Ibn Abasi transmeton nga Pejgamberi a.s. të ketë thënë: “Kush flet për Kuranin pa pasur njohuri për këtë, le të përgatitë vendin e tij në zjarr”. Gjithashtu, Ibn Abasi transmeton se Pejgamberi kishte thënë: “Kush flet për Kuranin (ajetet e tij) sipas mendjes së tij (pa lexuar komentime/tefsire), le të përgatitë vendin e tij në zjarr”.

Qëllimet e Kuranit & 25. Po ta shikojmë Kuranin në tërësi, do të vërejmë se qëllimet e tij, në mënyrë të ngjeshur mund të përmblidhen në tri aspekte: a. Aspekti i besimit - akaid, b. Aspekti i moralit - ahlak dhe c. Aspekti i dispozitave - ahkam. Kjo nuk do të thotë në asnjë mënyrë se Kurani nuk ka edhe qëllime të tjera, sepse Fjala e Allahut përmban kuptime të pashtershme, madje, siç thotë Ibni Arabiu “Kurani është det pa brigje”.7 & 26. Aspekti i parë i qëllimeve kuranore ka të bëjë me besimin e mirëfilltë, të drejtë e të sinqertë. Në fakt, mendja njerëzore dhe shpirti njerëzor së pari duhen pastruar nga të gji6

Dr. Mahmud Er-Rufai, në El-Bejan el-mubin, Kajro, 1411.

Takvim - Kalendar 2012

Fikret Karčić, Istoria Šeriatskog prava, Sarajevë. Mr. Almir Fatic, në Takvim 1427/2007, Sarajevë.

Njohuri mbi Kuranin

tha besimet e gabuara, të rrejshme, nga besimit i idoleve të ndryshme (shirkut) dhe idhujtaria (vethenijje). Pasi të pastrohet zemra e njeriut nga besimet e kota a ideologjitë e rrejshme, vetëm atëherë ajo është e gatshme të pranojë akide të drejtë dhe të vërtetë. Akideja e pastër islame përfshin tërë atë që duhet besuar detyrimisht, e që ka të bëjnë me: - Allahun xh.sh. dhe Cilësitë (sifatet) e Tij të lartmadhërishme (sifatul-xhelal), - Shpalljen (vahjin), - të dërguarit (risalat), engjëjt, librat dhe pejgamberët, - Ditën e Gjykimit, ringjalljen, shpërblimet. Mbi sa u tha më lart dhe të tjera që kanë të bëjnë me aspektin e besimit, duhet besuar detyrimisht dhe çdo devijim është i patolerueshëm . & 27. Aspekti i dytë i qëllimeve kuranore ka të bëjë me moralin-mirësjelljen. Si rezultat i besimit të njeriut në Allahun xh.sh. dhe në tërë atë që bie në fushën e besimit, veprimtaria njerëzore vihet në pozicion të nënshtrimit ndaj Allahut të Gjithëfuqishëm. Kur njeriu i nënshtrohet sinqerisht Allahut xh.sh., detyrimisht rezulton me mirësjellje islame. Një mirësjellje e tillë ose pasimi i moralit islam, shpirtin njerëzor e pastron, e fisnikëron dhe e kultivon. Vetëm sipas moralit kuranor shpirti njerëzor është në gjendje të ngrihet mbi interesin e individit si dhe të nxitë lidhjet vëllazërore dhe bashkëpunimin në mes të njerëzve. Mirësjellja ose morali nënkupton shumëçka, e ndër të tjera mund të përmenden edhe këto: sinqeritetin, durimin, realizimin e obligimeve të marra përsipër, butësinë, maturinë, drejtësinë dhe shumë të tjera. Thënë shkurt, e moralshme është largimi nga veset e këqija - të cilat sipas Sheriatit janë të

Takvim - Kalendar 2012

përcaktuara si të tilla, si dhe ndjekja e veseve të mira dhe zbatimi i tyre. Këtu, në fakt, fillon lufta e vërtetë shpirtërore me vetveten. Prandaj, të gjitha ibadetet në Islam kanë këtë funksion: që njeriun ta mësojnë për të mirën dhe ta largojnë nga e keqja. Sjellja e mirë ose e keqe është e përcaktuar me Kuran dhe Synet, ndërkaq zbatimin e saj të përkryer e ka realizuar në personalitetin e Pejgamberit a.s.. Kultura e mirësjelljes së Pejgamberit a.s. për myslimanët paraqet modelin më të përkryer të identifikimit, prandaj ai për ne është modeli më i mirë. “Nuk ka dyshim se ju në të Dërguarin e Allahut keni shembullin më të mirë për atë që shpreson për takimin me Allahun dhe në Ditën e fundit dhe që E kujton Allahun shumë”. (El-Ahzab,21) &28 Aspekti i tretë i qëllimeve kuranore ka të bëjë me dispozitat ose normat kuranore. Dispozitat i ka përcaktuar Allahu në Kuran ose, së paku, ka shpjeguar parimet e tyre (usul), në mënyrë që të zbatohen detyrimisht në raportin njeriKrijues dhe njeri-njeri. Këto dispozita përfshijnë: rregullat lidhur me namazin, zekatin, agjërimin, haxhin, betimin dhe të gjitha ato që kanë të bëjnë me ibadetin; rregullat lidhur me martesën (zevaxh), zgjidhjen e martesës (talak), dhuratën e martesës (mehrin), gjidhënien, gjenealogjinë, mirëmbajtjen e familjes (nefeka), kohën e pritjes pas zgjidhjes së martesës (iddetit) dhe shumë rregulla të tjera, që kryesisht i takojnë fushës të së ashtuquajturës e drejta personale (aval-shahsijje) ose e drejta familjare (ahkamu’l usreh); rregullat mbi shitblerjen, pengun, huadhënien, borxhin, kontratat e tj., që kanë të bëjnë me transaksionet financiare (muamelatu’l-malije); rregullat ndëshkimore dhe veprat e dënueshme si: vrasja, vjedhja, tradhtia

Njohuri mbi Kuranin

martesore, banditizmi, plaçkitja, dhe shumë të tjera që kanë të bëjnë me të drejtën penale (ukubat). Natyrisht, në këtë aspekt hyjnë edhe shumë fusha të tjera, që kanë të bëjnë kryesisht me rregullat ose dispozitat e Kuranit- Fjalës së Allahut.

*** & 29. “Islami nuk është fe abstrakte8 dhe as Kurani nuk është libër abstrakt” - thoshte El-Mevdudiu. Nuk duhet harruar: Kurani është për ne dhe me ne, prandaj ne e kemi për detyrë që për çdo ditë ta lexojmë, ta kuptojmë dhe të veprojmë sipas mësimeve të tij. Ai i cili në këtë botë jeton dhe vepron sipas udhëzimeve të tij, në Ahiret do ta ketë ndihmësin dhe ndërmjetësuesit më të mirë të tij. O Zot i gjithësisë, na mundëso dhe na lehtëso që ta lexojmë Kuranin sa më shumë, ta kuptojmë atë dhe të punojmë sipas mësimeve dhe udhëzimeve të tij!

Ibid, fq. 26-27.

mundimi). Ata hyjnë në zjarrin të ndezur fort. U jepet të pinë prej një kroi të valë. Ata nuk kanë ushqim tjetër pos një barishte me ferra helmuese. Që as nuk jep fuqi, as nuk largon uri. Atë ditë sheh fytyra të ndritshme, të kënaqura për veprimet e veta, në Xhenet të shkallës së lartë, aty nuk dëgjojnë fjalë të pakëndshme. Aty ka kroje që rrjedhin, Aty kanë shtretër të lartë, dhe gastare të vëna pranë edhe jastëkë të renduar për mbështetje, edhe qilima të shtruar. A nuk i shikojnë devetë se si janë krijuar? Edhe qiellin se si është ngritur lart! Edhe kodrat se si janë venduar! Edhe tokën se si është shtruar! E ti pra, këshillo, se je vetëm përkujtues. Ti ndaj tyre nuk je mbizotërues! Përveç atij që zmbrapset e nuk beson, Allahu atë me vuajtje e dënon. Vetëm te Ne kthimin e kanë. Dhe vetëm detyrë Jona është llogaria e tyre.” (El-Gashije, 1-26)

tefsir

Sabri Bajgora

KOMENTIMI I KAPTINËS “EL-GASHIJE” ∩⊂∪ ×πt6Ï¹$‾Ρ ×'s#ÏΒ%tæ ∩⊄∪ îπyèÏ±≈yz >‹Í×tΒöθtƒ ×νθã_ãρ ∩⊇∪ Ïπu‹Ï±≈tóø9$# ß]ƒÏ‰ym y79s?r& ö≅yδ 8ìƒÎ ŸÑ ÏΒ āωÎ) îΠ$yèsÛ öΝçλm; }§øŠ©9 ∩∈∪ 7πu‹ÏΡ#u A÷tã ôÏΒ 4’s+ó¡è@ ∩⊆∪ Zπu‹ÏΒ%tn # ‘$tΡ 4’n?óÁs? ×πu‹ÅÊ#u‘ $pκÈ ÷è|¡Ïj9 ∩∇∪ ×πuΗ¿å$‾Ρ 7‹Í×tΒöθtƒ ×νθã_ãρ ∩∠∪ 8íθã_ ÏΒ Í_øóãƒ Ÿωuρ ßÏϑó¡ç„ āω ∩∉∪ Ö‘ç ß $pκ Ïù ∩⊇⊄∪ ×πtƒÍ‘%y` ×÷tã $pκ Ïù ∩⊇⊇∪ Zπu‹Éó≈s9 $pκ Ïù ßìyϑó¡n@ āω ∩⊇⊃∪ 7πu‹Ï9%tæ >π¨Ζy_ ’Îû ∩∪ ∩⊇∉∪ îπrOθèVö7tΒ ÷’Î1#u‘y—uρ ∩⊇∈∪ ×πsùθà'óÁtΒ ä−Í‘$oÿsςuρ ∩⊇⊆∪ ×πtãθàÊöθ¨Β Ò>#uθø.r&uρ ∩⊇⊂∪ ×πtãθèùö ¨Β ∩⊇∇∪ ôMyèÏùâ‘ y#ø‹Ÿ2 Ï!$uΚ¡¡9$# ’n<Î)uρ ∩⊇∠∪ ôMs)Î=äz y#ø‹Ÿ2 È≅Î/M}$# ’n<Î) tβρã ÝàΨtƒ Ÿξsùr& |MΡr& !$yϑ‾ΡÎ) ö Ïj.x‹sù ∩⊄⊃∪ ôMysÏÜß™ y#ø‹x. ÇÚö‘F{$# ’n<Î)uρ ∩⊇∪ ôMt6ÅÁçΡ y#ø‹x. ÉΑ$t6Ågø:$# ’n<Î)uρ ª!$# çµç/Éj‹yèã‹sù ∩⊄⊂∪ t x'x.uρ 4’‾<uθs? tΒ āωÎ) ∩⊄⊄∪ @ ÏÜøŠ|ÁßϑÎ/ ΟÎγø‹n=tæ |Mó¡©9 ∩⊄⊇∪ Ö Åe2x‹ãΒ ∩⊄∉∪ Νåκu5$|¡Ïm $uΖøŠn=tã ¨βÎ) §ΝèO ∩⊄∈∪ öΝåκu5$tƒÎ) !$uΖø‹s9Î) ¨βÎ) ∩⊄⊆∪ u y9ø.F{$# z>#x‹yèø9$#

“A të erdhi ty lajmi për belanë që kaplon (kiameti)? Atë ditë sheh fytyra të përulura, të lodhura e të rraskapitura (nga

Takvim - Kalendar 2012

*** Kaptina “El-Gashije” është kaptinë mekase, e zbritur para sures “El-Kehf” pas sures “Edh-Dharijat”. Ka gjithsej 26 ajete, 92 fjalë e 381 shkronja.1 Në radhitjen e Mus’hafit mban numrin 88, kurse në radhitjen e zbritjes është e 67-ta 2 Transmetojnë Ibn Durejsi, Nehhasi, Ibn Merduvije dhe Bejhekiu nga Ibn Abasi se kjo kaptinë (El-Gashije) ka zbritur në Mekë. Po ashtu, Ibn Merduvije, transmeton të njëjtin rivajet edhe nga Ibn Zubejri. 3 1

Muhamedinilemin bin Abdullah el Arumijj esh-Shafi’ijj - “Hadaiku-r-rrevhi ve-r-rrejhani fi revabi ulumi-l-Kur’ani”, vëll. 31, fq. 370, Bejrut-Liban, 2001. 2 Ibn Ashur Et-Tahriru ve-t-Tenviru vëll XXX fq. 293 3 Imam Shevkaniu, “Fet’hul Kadiir” vëll.V, fq. 424.

Tefsir

Emërtimi i kësaj kaptine Kjo kaptinë është emërtuar “El-Gashije”, nga vetë ajeti i parë dhe hyrës i saj, ndërsa fjala “El-Gashije” është një emërtim i Ditës së Kiametit e ajo është lemeria e tmerrshme dhe e llahtarshme, e cila do t’i mbulojë njerëzit dhe atyre do t’u bijë të fikët. Tirmidhiu, në koleksionin e tij e ka klasifikuar këtë sure me po këtë emër, ndërkohë që Buhariu në kapitullin mbi Tefsirin në “Sahihun” e tij e ka emërtuar: “Hel etake hadithu-l gashije” . Kurse Ibn Atije e ka emërtuar me emrin: Sure “Hel etake”, pa e përmendur “hadithu-l-gashije”.

Vlera e kësaj kaptine - Transmetojnë Imam Ahmedi, Muslimi dhe autorët e Suneneve nga Nu’man bin Beshiri se i Dërguari i Allahut në namazet e dy bajrameve dhe në atë të xhumasë, gjithmonë i këndonte suren “El’A’ëla” dhe “El-Gashijeh”. Numani shton se nëse rastiste që në të njëjtën ditë të ishte namazi i bajramit dhe i xhumasë, i Dërguari i Allahut, në të dyja namazet i lexonte po të njëjtat sure4 - Po ashtu transmetohet nga Imam Maliku, Muslimi, Ebu Davudi, Nesaiu dhe Ibn Maxhe nga Nu’man bin Beshiri të jetë pyetur: “Cilën sure tjetër përpos asaj “El-Xhumuatu” e këndo-

nte Resulullahu s.a.v.s. gjatë Namazit të xhumasë, ai ka thënë: “E lexonte edhe “Hel etake hadithu-l gashije”5 - Transmetohet nga Enes ibn Maliku r.a. të ketë thënë: “Gjatë namazit të drekës, e dëgjonim zërin pëshpëritës të Resulullahut s.a.v.s. derisa i lexonte këto dy sure (d.t.th. ElXhumuatu dhe El-Gashije)”6 - Transmeton El-Bezzari nga Enes ibn Maliku të ketë thënë se i Dërguari i Allahut në namazet e drekës dhe të ikindisë i lexonte (me zë të ulët) “Sebbih isme rabbikel A’ëla” dhe “Hel etake hadithu-l gashije”.7 - Transmeton Ibn Ebi Hatim nga Amër in Mejmun të ketë thënë: Një ditë, i Dërguari i Allahut s.a.v.s. kaloi pranë një gruaje e cila po lexonte me zë: “Hel etake hadithul gashije”, ndërsa Resulullahu s.a.v.s. u ndal, e dëgjoi me vëmendje dhe tha: “Po, më ka ardhur (lajmi i saj-d.t.th. i ditës së kiametit, sqarim yni, S.B)”

Lidhmëria e kësaj kaptine me atë paraprake “El-A’ëla” Përderisa në kaptinën paraprake “El-A’ëla” disa përshkrime të cilësive të besimtarëve, pabesimtarëve, Xhennetit dhe Xhehennemit ishin bërë në mënyrë gjenerale dhe të përgjithësuar, tash në katë kaptinë kemi përshkrime më të hollësishme dhe më detale.. 5

Imam Sujutiu “Ed-Durrul Menthur fi tefsiri bil me’thur”, vëll. 15, fq.380. Këtë rivajet e transmetojnë Ibn Huzejme në sahihun e tij (1/257), dhe Ibn Hibani në sahihun e tij (5/132). 7 Hafidh Hejthemiu në “Mexhmeu-z-Zevaid” - (2/116) ka shënuar se vargu i transmetuesve të këtij hadithi nga El-Bezzari është i shëndoshë dhe transmetuesit e tij janë besnikë e të sigurt. 6

Imam Ahmedi 4/271; Muslimi në kapitullin rreth namazit të xhumasë 878/62. Shih: “El-Kitabul Xhamiu li fedaili-l Kur’anil kerim” fq. 289. Amman-Jordani, 2008.

Takvim - Kalendar 2012

Tefsir

Kur Allahu i madhërishëm në suren “El-A’ëla” ajete (1012), thotë: “Do të këshillohet ai që ka frikë, ndërsa do të shmanget më i keqi, i cili do të hyjë në zjarrin e madh”. tash në këtë sure, Ai e detajizon këtë përshkrim me fjalët: “Të lodhura e të rraskapitura (nga mundimi). Ata hyjnë në zjarrin të ndezur fort, . U jepet të pinë prej një kroi të valë. Ata nuk kanë ushqim tjetër pos një barishte me ferra helmuese. Që as nuk jep fuqi, as nuk largon uri” (El-Gashije, 3-7) Ndërsa më pas përmend cilësitë dhe përshkrimin e gjendjes së besimtarëve në xhenet, në ajetet (8-16) - Pasi që Allahu xh.sh. në ajetin 17 të sures “El-A’ëla” thotë: “Ndërsa ahireti (amshimi) është më i mirë dhe i përjetshëm.”, tash në këtë sure, për të vërtetuar epërsinë dhe fisnikërimin e banorëve të Xhenetit, cilësitë dhe kënaqësitë e banorëve të Xhenetit, i përmend në më shumë ajete se sa që i përmend banorët e zjarrit.

Llahtaria e Ditës së Ringjalljes dhe gjendja e banorëve të xhehenemit ∩⊂∪ ×πt6Ï¹$‾Ρ ×'s#ÏΒ%tæ ∩⊄∪ îπyèÏ±≈yz >‹Í×tΒöθtƒ ×νθã_ãρ ∩⊇∪ Ïπu‹Ï±≈tóø9$# ß]ƒÏ‰ym y79s?r& ö≅yδ 8ìƒÎ ŸÑ ÏΒ āωÎ) îΠ$yèsÛ öΝçλm; }§øŠ©9 ∩∈∪ 7πu‹ÏΡ#u A÷tã ôÏΒ 4’s+ó¡è@ ∩⊆∪ Zπu‹ÏΒ%tn # ‘$tΡ 4’n?óÁs? ∩∠∪ 8íθã_ ÏΒ Í_øóãƒ Ÿωuρ ßÏϑó¡ç„ āω ∩∉∪

“A të erdhi ty lajmi për belanë që kaplon (kiameti)? Atë ditë sheh fytyra të përulura, të lodhura e të rraskapitura (nga mundimi). Ata hyjnë në zjarrin të ndezur fort. U jepet të pinë prej një kroi të valë. Ata nuk kanë ushqim tjetër pos një ba-

Takvim - Kalendar 2012

rishte me ferra helmuese. Që as nuk jep fuqi, as nuk largon uri. - (El-Gashije, 1-7)

Koment ∩⊇∪ Ïπu‹Ï±≈tóø9$# ß]ƒÏ‰ym y79s?r& ö≅yδ

1. A të erdhi ty lajmi për belanë që kaplon (kiameti)? Surja “El-Gashije”, është një prej sureve mekase, që në thelb, shtjellon çështjen e ringjalljes dhe ditës së Kiametit. Fjala “el-gashije” e cila nga aspekti etimologjik nënkupton të mbuluarit e diçkaje, errësirën kur kaplon diçka, nga e cila njeriu nuk mund të dallojë asgjë, etj, sipas Ibn Abbasit është një prej emërtimeve të ditës së gjykimit8 dhe domethënia e saj nënkupton se nga tmerret dhe llahtaria e kësaj dite, njerëzit do të humbin vetëdijen, do të pleksen e ligështohen. Ky është mendim i shumicës dërrmuese të dijetarëve, ndërkohë që Seid ibn Xhubejri dhe Muhamed ibn Ka’bi thonë se fjala “el-gashije” nënkupton zjarrin e Xhehenemit e cila do t’i djeg fytyrat e jobesimtarëve. Ca prej mufessirëve kanë thënë se fjala “el-gashije” nënkupton drejtpërsëdrejti banorët e Xhehenemit. Imam Meragiu në lidhje me këtë ajet thotë: “Kuptimi i këtij ajeti: “A të erdhi ty lajmi për belanë që kaplon (kijameti)?” nënkupton pyetjen nëse të ka arritur o Muhamed njoftimi për Ditën e Kiametit dhe për skenat e llahtarshme të saj. Nga kjo formë e komunikimit hyjnor nuk synohet habia, por nxitet kërshëria e dëgjuesit nga ajo që do të ceket në vazhdim të sures, duke e mbajtur atë nën ethe që të dëgjojë vazhdimin e saj...”9 8

Mendimin e Ibn Abbasit e transmetojnë Ibn Xheriri (24/326), Ibnul Mundhiri dhe Ibn Ebi Hatimi (2/55). 9 Meragiu, vëll. 30, fq. 131, Kajro 1946.

Tefsir

Sidoqoftë, në këtë Ditë, trishtimi i madh do t’i mbulojë e përfshijë të gjitha krijesat, përveç atyre që do të jenë të mbrojtur nga mëshira e Allahut. Pyetja që i është drejtuar Muhamedit a.s., dëfton se asnjë prej krijesave nuk ka njohuri se për çfarë tmerresh bëhet fjalë, prandaj, Allahu xh.sh. nëpërmjet ajeteve të kësaj sureje, na vë në dijeni se çfarë trishtimi e llahtarie i pret pabesimtarët që mohuan Krijuesin e tyre. ∩⊂∪ ×πt6Ï¹$‾Ρ ×'s#ÏΒ%tæ ∩⊄∪ îπyèÏ±≈yz >‹Í×tΒöθtƒ ×νθã_ãρ

2. Atë ditë sheh fytyra të përulura, 3. Të lodhura e të rraskapitura (nga mundimi). Në këtë ditë, të cilën pabesimtarët e kishin mohuar pa të drejtë, do të shohësh fytyrat e tyre të mrrolura, të cilat i ka kapluar lodhja, pasiguria, nënçmimi e përbuzja. Për më tepër, këta njerëz, pas llogarisë do t’i kaplojë dënimi i merituar nga ana e Allahut. Ata, të lidhur me pranga e me zinxhirë, do të detyrohen të hidhen në skëterrat e xhehenemit, sepse veprat e tyre në këtë botë, nuk ishin për Allahun. Në këtë ajet, specifikisht përmenden fytyrat, sepse në to reflektohet më së miri lodhja dhe pakënaqësia emocionale e njeriut. Shembuj të kësaj gjendjeje të fytyrave të mohuesve, kemi në shumë ajete të tjera në Kuran, si: “E, sikur t’i shihje mëkatarët se si ulin kokat e veta pranë Zotit të tyre” (Es-Sexhde, 12), dhe: “Do t’i shohësh ata duke iu afruar atij (zjarrit) të frikësuar nga nënshtrimi, se si e shikojnë me bisht të syrit tinëzisht (me një shikim të vjedhur).” (Esh-Shura, 45).

Takvim - Kalendar 2012

Hafidh Ebu Bekr el Burkani rrëfen të ketë dëgjuar nga Ebi Imrani të ketë thënë: Omer ibnul Hattabi kishte kaluar një ditë pranë një manastiri dhe e kishte thirrur murgun që shërbente aty. Pasi që murgu kishte dalë para tij, Omeri r.a. duke e shikuar atë kishte filluar të qante. Dikush prej të pranishmëve i tha: Çfarë të bëri të qash o i pari i muslimanëve? Ai tha: Mu kujtuan fjalët e Allahut: “Të lodhura e të rraskapitura (nga mundimi). Ata hyjnë në zjarrin të ndezur fort. (El-Gashije, 3-4), prandaj gjendja e këtij murgu, më bëri të qajë. Pra, ky do të jetë përfundimi i keq, i të gjithë atyre që shtrembëruan fjalët e Allahut, që nuk i besuan siç duhet Atij, që besimin e pastër e përlyen me shirk dhe adhurime jo të drejta. Ata ishin shumë larg besimit të pastër, sepse pasuan shejtanin e mallkuar, i cili ua zbukuroi punët e tyre të shëmtuara, duke i vënë në lajthitje se ishin në rrugën e drejtë. Prej këtyre grupeve, ka të tillë, që të dërguarit e tyre i konsideruan zi zota, e disa prej tyre edhe i vranë. Sa të shëmtuara që janë veprat e tyre në këtë botë, prandaj edhe do ta marrin ndëshkimin e merituar në Ahiret. 8ìƒÎ ŸÑ ÏΒ āëÎ) îΠ$yèsÛ öΝçλm; }§øŠ©9 ∩∈∪ 7πu‹ÏΡ#u A÷tã ôÏΒ 4’s+ó¡è@ ∩⊆∪ Zπu‹ÏΒ%tn # ‘$tΡ 4’n?óÁs? ∩∠∪ 8íθã_ ÏΒ Í_øóãƒ Ÿëuρ ßÏϑó¡ç„ āë ∩∉∪

4. Ata hyjnë në zjarrin të ndezur fort, 5. U jepet të pinë prej një kroi të valë. 6. Ata nuk kanë ushqim tjetër pos një barishte me ferra helmuese. 7. Që as nuk jep fuqi, as nuk largon uri.

Tefsir

Tash jemi në pjesën e ajeteve, të cilat flasin rreth ndëshkimeve të cilat do t’i përjetojnë banorët e zjarrit në xhehenem. Pas marrjes në llogari, e cila për ta do të jetë shumë e shpejtë, sepse Libri i veprave të tyre është i vulosur me vulën e kufrit, dhe destinacioni i tyre i fundit do të jetë Skëterra, në të cilën do flakërojë flaka e zjarrtë dhe përcëlluese. Nga djegia dhe mundimet që do t’i shijojnë, ata do të kërkojnë të pinë ujë që të freskohen, por në vend të ujit të freskët që do t’ua shuante etjen, atyre do t’u jepet ujë i valë, i cili do t’ua këpusë zorrët. Ushqimi tyre do të jenë ferrat helmuese. Fjala “dari’ë” nënkupton ferra të thata, me shije të hidhur. Këtyre ferrave, kur janë të njoma, në gjuhën e Hixhazit u thuhet “shibrik”, ndërsa kur të thahen quhen: ”dari’ë”, i cili është i helmuar dhe me shije tejet të hidhur. Disa këtë bimë barishtore e quajnë edhe “garkad”. Në këto ajete, shohim se uji është përmendur para ushqimit, sepse për banorët e xhehenemit uji është më i nevojshëm sesa ushqimi, për shkak se zjarri përcëllues, iu shkakton etje të madhe e të padurueshme. Kur pati zbritur ajeti: “Ata nuk kanë ushqim tjetër pos një barishte me ferra helmuese.”, idhujtarët, ishin tallur e kishin thënë: “edhe devetë tona hanë nga këto ferra-“dari’ë”, prandaj zbriti edhe ajeti vijues: “që as nuk jep fuqi, as nuk largon uri.”, që do të thotë, se ky ushqim as nuk ushqen, as nuk jep forcë e as që largon urinë. Ibn Abbasi në lidhje me këtë barishte ”dari’ë” thotë: “dari’ë” është nje barishte në Xhehenem, e cila i ngjason ferrës, shija e saj është më e hidhur se e kaktusit, kundërmimi i saj

Takvim - Kalendar 2012

është i padurueshëm dhe përcëllima e saj është më e fortë se e zjarrit”.10 Disa nga dijetarët, rreth ushqimit të banorëve të xhehenemit kanë thënë: Xhehenemi është disa shkallë (deregjat), ashtu siç edhe banorët e tij janë të kategorizuar e të sistemuar në këto kthina të errëta. Në lidhje me këtë Allahu xh.sh. thotë: “Ai (xhehenemi) i ka shtatë dyer, çdonjëri prej tyre ka shtegun (derën) e caktuar (nëpër të cilën do të hyjë).” - (El-Hixhr, 44) Për disa prej banorëve të xhehenemit, ushqimi i tyre do të jtë “zekkumi”: “Është e vërtetë se pema e Zekumit, do të jetë ushqim i mëkatarëve. Vlon si katrani (si pezhgveja) në barqe. Ashtu si vlon uji i valë.”, - (Ed-Duhan, 43-46). Për disa “gislini-djersa dhe qelbi që del nga trupi i pabesimtarëve” - “As ushqim tjetër përveç të shpëlarave. që atë nuk e ha kush, pos mëkatarëve.” - (El-Haakkah, 36-37), për të tjerët “dari’ë”, ndërsa pija e disa prej tyre do të jetë “hamimi”-uji i përvëluar”.

Porosia e këtyre ajeteve - (1-7) - Dita e Kiametit është një ditë e vështirë. Nga tmerret e kësaj dite, njerëzve do t’u bie të fikët. Çdo moment i kësaj dite është tmerr dhe frikë për pabesimtarët. - Në atë ditë, fytyrat e mosbesimtarëve do të jenë të nxira, të përulura, e të lodhura. Pritja e ndëshkimit, do të nxijë edhe më shumë fytyrat e tyre tashmë të nxira nga mosbesimi i tyre.

“Hadaiku-r-rrevhi ve-r-rrejhani...”, vëll. 31, fq. 376.

Tefsir

- Vendqëndrimi i tyre do të jetë skëterra, në të cilën do të digjen nga zjarri gjuhët përcëlluese të të cilit do të djegin e përpijnë çdo gjë. Në vend të ujit të freskët, atyre do t’u jepet ujë i valë, që ua këput zorrët, kurse ushqimi për ta do të jenë ferrat helmuese e të hidhura, të cilat kundërmojnë erë të keqe., të cilat as nuk ua heqin urinë e as nuk u japin ndonjë kënaqësi, veçse mundim mbi mundim dhe dënim e shije të keqe. - Porosia e fundit e këtyre ajeteve është që njerëzit të këndellen e të mos verbohen nga intrigat dhe djallëzitë e shejtanit, por që të besojnë Krijuesin e tyre. Në të kundërtën, të gjithë mohuesit e ringjalljes do ta kenë fatin e hidhur të shijojnë ndëshkimet e Allahut në xhehenem.

Gjendja e banorëve të Xhenetit dhe kënaqësitë e tyre Pasi që në ajetet paraprake, Allahu xh.sh. sqaroi për gjendjen e pabesimtarëve dhe fatkeqëve në xhehenem, në të cilin përjetojnë të gjitha llojet e azabit, tash në këto ajete në vazhdim, flet për grupin e besimtarëve të lumtur dhe realizimin e premtimit hyjnor për ta. Të gjitha këto i ka përmendur për t’i nxitur njerëzit në vepra të mira që shpijnë në këtë lumturi të amshueshme... $pκ Ïù ßìyϑó¡n@ āë ∩⊇⊃∪ 7πu‹Ï9%tæ >π¨Ζy_ ’Îû ∩∪ ×πu‹ÅÊ#u‘ $pκÈ ÷è|¡Ïj9 ∩∇∪ ×πuΗ¿å$‾Ρ 7‹Í×tΒöθtƒ ×νθã_ãρ ä− ∩⊇⊆∪ ×πtãθàÊöθ¨Β Ò>#uθø.r&uρ ∩⊇⊂∪ ×πtãθèùö ¨Β Ö‘ç ß $pκ Ïù ∩⊇⊄∪ ×πtƒÍ‘%y` ×÷tã $pκ Ïù ∩⊇⊇∪ Zπu‹Éó≈s9 ∩⊇∉∪ îπrOθèVö7tΒ ÷’Î1#u‘y—uρ ∩⊇∈∪ ×πsùθà'óÁtΒ Í‘$oÿsςuρ

Takvim - Kalendar 2012

“Atë ditë sheh fytyra të ndritshme. Të kënaqura për veprimet e veta. Në Xhenet të shkallës së lartë. Aty nuk dëgjojnë fjalë të pakëndshme. Aty ka kroje që rrjedhin. Aty kanë shtretër të lartë, dhe gastare të vëna pranë. Edhe jastëkë të renduar për mbështetje. Edhe qilima të shtruar. - (El-Gashije, 8-16)

*** Koment: ∩∪ ×πu‹ÅÊ#u‘ $pκÈ ÷è|¡Ïj9 ∩∇∪ ×πuΗ¿å$‾Ρ 7‹Í×tΒöθtƒ ×νθã_ãρ

8. Atë ditë sheh fytyra të ndritshme, 9. Të kënaqura për veprimet e veta, Në Ditën e gjykimit, ata që i besuan Allahut dhe kësaj dite të ringjalljes e të llogarisë, fytyrat e tyre do të shkëlqejnë e ndriçojnë nga nuri. Këta janë ata të lumturit, që për asnjë çast nuk u luhatën në besimin e tyre, por ishin të bindur në takimin e tyre me Allahun mëshirëplotë. Si shpërblim, ata do të shijojnë kënaqësitë e panumërta të Krijuesit të tyre. Në fytyrat e tyre nuk sheh tjetër veç dritës, haresë dhe lumturisë së papërshkrueshme. Atyre do t’u vijnë librat e veprave të tyre nga para dhe nga ana e djathtë. Ata do të jenë të kënaqur nga veprat e tyre në këtë botë. Në lidhje me këta, Allahu xh.sh. thotë: “Në fytyrat e tyre mund të kuptosh kënaqësinë e përjetimeve” - (El-Mutaffifin, 24) Në vazhdim, Allahu i madhërishëm i ka përshkruar shtatë përjetime të kënaqësisë të cilat do t’i shijojnë banorët e xhenetit:

Tefsir ∩⊇⊃∪ 7πu‹Ï9%tæ >π¨Ζy_ ’Îû

10. Në Xhenet të shkallës së lartë, Xheneti, me të gjitha kënaqësitë e tij, do të jetë vendqëndrim i besimtarëve të devotshëm, që jetën e tyre e kaluan në përputhje me urdhëresat e pastra hyjnore. Ata do të jenë në vende të larta nga grada dhe nga pozita, sepse edhe xheneti ka shkallë e grada. Ata do të jenë aty të qetë e të sigurt, të rrethuar nga kënaqësi që nuk mund të përshkruhen dot me fjalë. ∩⊇⊇∪ Zπu‹Éó≈s9 $pκ Ïù ßìyϑó¡n@ āω

11. Aty nuk dëgjojnë fjalë të pakëndshme, Banorët e xhenetit nuk do të dëgjojnë kurrë ndonjë fjalë të pakëndshme, sepse xheneti është vendi i të dashurve të Zotit, dhe ky vend kaq i pastër e virgjër në bukuritë e tij, nuk përkon të dëgjohen në të fjalë të kota e të pavlera. Në lidhje me këtë Allahu xh.sh. thotë: “Aty nuk dëgjojnë fjalë të këqija as që janë mëkat (gënjeshtër). Vetëm thënie: selam pas selami.” - (ElVakiatu, 25-27) ∩⊇⊄∪ ×πtƒÍ‘%y` ×÷tã $pκ Ïù

12. Aty ka kroje që rrjedhin, Xheneti, i cili i pret me mall banorët e tij, është vend i shumë burimeve e krojeve të kristalta të ujit të shijshëm. Nëpër të rrjedhin shumë lumenj, të cilët krijojnë ndjenjën e kënaqësisë dhe të qetësisë shpirtërore. Syri i njeriut vetvetiu pushon, kur gjendet pranë gurgullimës së burimeve a lumenjve. Cicërimat dhe zërat e shpezëve të xhenetit, krijojnë asi ndjenjash, të cilat doemos të shtyjnë që me tërë qenien t’i drejtohesh me falënde-

Takvim - Kalendar 2012

rim Krijuesit, për të gjitha mirësitë e krijuara për hir të besimtarëve. ∩⊇⊂∪ ×πtãθèùö ¨Β Ö‘ç ß $pκ Ïù

13. Aty kanë shtretër të lartë, Gjatë jetës në këtë botë, një numër i pakët e njerëzve ka pasur fatin të jetë mbret, princ, kryetar shteti apo kryeministër, ose edhe pasanik i madh. Këta njerëz që kanë pasur fatin që vetes t’i krijojnë kushte përrallore për jetesë, duke qenë të ulur në kolltukë e shtretër të butë e të lartë, të qëndisur e zbukuruar me ar e gurë të çmueshëm, por është pikëpyetje e madhe se sa prej tyre do ta kenë fatin që edhe në botën tjetër të jenë në të tilla privilegje. Tash në Ahiret, rolet dhe pozitat do të ndërrojnë. Vetëm ata që kanë pasur zemrën e pastër dhe kanë qenë vepërmirë, qofshin ata të varfër apo të pasur, do të shijojnë këto nimete të Allahut. Shtretërit e tyre në xhenet, do të jenë diçka që askush nuk ka mundur as t’i imagjinojë. Shtretërit dhe kolltukët e mbretërve të kësaj bote, sado madhështorë e përrallorë të kenë qenë, janë hiçgjë, në krahasim me shtretërit e xhenetit, të përgatitur për banorët e tij. Ata janë të butë, të rehatshëm, dhe nga ta mund të soditet një hapësirë e gjerë e xhenetit, duke shijuar e përjetuar çdo çast dhe imazh të këtyre bukurive. Ata shtretër apo kolltukë, janë të qëndisur e të zbukuruar me gurë të çmueshëm, me smeralde, me ar dhe argjend. ∩⊇∉∪ îπrOθèVö7tΒ ÷’Î1#u‘y—uρ ∩⊇∈∪ ×πsùθà'óÁtΒ ä−Í‘$oÿsςuρ ∩⊇⊆∪ ×πtãθàÊöθ¨Β Ò>#uθø.r&uρ

14. Dhe gastare të vëna pranë 15. Edhe jastëkë të renduar për mbështetje, 16. Edhe qilima të shtruar.

Tefsir

Banorët e xhenetit, do të jenë në kënaqësi të vazhdueshme. Atyre do t’u shërbehen pije të ndryshme, që nuk kanë qenë të njohura asnjëherë më parë në këtë botë. Zaten, çdo shëmbëllim i ngjashmërisë së gjërave të kësaj botë, me ato të xhenetit, është bërë vetëm për t’ua afruar mendësisë së të kuptuarit të njerëzve, sepse çdo përngjasim është i pakrahasueshëm. Edhe gotat e tyre do të jenë të stolisura e zbukuruara nga gurë të çmueshëm. Ata, banorët e xhenetit, duke qenë të mbështetur nëpër jastëkë të renditur një mbi një, do të jenë mbretër e shkuar mbretërve. Përreth tyre do të parakalojnë duke u shërbyer djelmoshat e vegjël të xhenetit, të cilët u ngjajnë inxhive të radhitura në qafore. Dhomat e tyre do të jenë të shtruara me qilima përrallorë, bukuria e të cilëve nuk përshkruhet. Mbase edhe për këtë arsye, i dërguari i Allahut për të gjitha përjetimet dhe kënaqësitë e xhenetit ka thënë: “Në xhenet, do të ketë gjëra që syri i njeriut kurrë nuk i ka parë, veshi i tij kurrë s'i ka dëgjuar e do të ketë edhe asi gjërash, që mendja e njeriut as që ka mundur t’i imagjinojë se mund të ekzistojnë”.

Takvim - Kalendar 2012

të lartë, me jastëkë të mëndafshtë në të cilët do të jenë të mbështetur. Përreth tyre, shërbëtorët e xhenetit do t'u shërbejnë me pije të ndryshme të freskëta - Nga ajetet e mëparshme, mund të nxjerrim disa krahasime impresionuese kuranore, në mes gjendjes dhe kënaqësive të banorëve të xhenetit dhe ndëshkimeve e përbuzjeve të atyre të xhehenemit. F.v. kur Allahu i madhërishëm flet për banorët e xhehenemit dhe thotë: “Atë ditë sheh fytyra të përulura, të lodhura e të rraskapitura (nga mundimi)”, ndërsa për banorët e Xhenetit thotë: “Atë ditë sheh fytyra të ndritshme, të kënaqura për veprimet e veta” - Kur flet për vendqëndrimin e banorëve të Xhehenemit thotë: “Ata hyjnë në zjarrin të ndezur fort”, ndërsa për vendqëndrimin e banorëve të Xhenetit thotë: “Në Xhenet të shkallës së lartë”. - Kur flet për pijet e pabesimtarëve në fundin e Skëterrës thotë: “U jepet të pinë prej një kroi të valë.”, ndërsa për pijet e banorëve të Xhenetit thotë: “Aty ka kroje që rrjedhin”.11

Porosia e këtyre ajeteve - (8-16) - Në këtë ditë të ringjalljes, do të ketë edhe njerëz, që do të shijojnë kënaqësitë dhe shpërblimet e Allahut. Fytyrat e tyre të ndriçuara do të shkëlqejnë nga nuri hyjnor. Ata do të jenë në vende të larta në xhenet, në të cilin as nuk dëgjojnë fjalë të pakëndshme, e as fjalë të pahijshme. Ata do të jenë nëpër kopshte ku rrjedhin lumenj. Do të jenë të ulur nëpër kolltukë e shtretër 11

Ibn Ashur “Et-Tahriru ve-t-tenviru”, vëll. 30. fq. 303.

Tefsir

Ftesa hyjnore për të vrojtuar disa nga argumentet e fuqisë së Allahut ∩⊇∇∪ ôMyèÏùâ‘ y#ø‹Ÿ2 Ï!$uΚ¡¡9$# ’n<Î)uρ ∩⊇∠∪ ôMs)Î=äz y#ø‹Ÿ2 È≅Î/M}$# ’n<Î) tβρã ÝàΨtƒ Ÿξsùr& ∩⊄⊃∪ ôMysÏÜß™ y#ø‹x. ÇÚö‘F{$# ’n<Î)uρ ∩⊇∪ ôMt6ÅÁçΡ y#ø‹x. ÉΑ$t6Ågø:$# ’n<Î)uρ

“A nuk i shikojnë devetë se si janë krijuar? Edhe qiellin se si është ngritur lart! Edhe kodrat se si janë venduar! Edhe tokën se si është shtruar! - (El-Gashije, 17-20) Pasi që idhujtarët kishin dëgjuar për këto përshkrime të xhenetit, ata qenë tallur dhe e kishin përgënjeshtruar Muhamedin a.s., duke e quajtur shpifës dhe ëndërrimtar të gjërave që nuk mund të ekzistojnë as në imagjinatën më të bujshme. Për këtë arsye, Allahu xh.sh. për t’i bindur këta të paudhë, se fuqia e Allahut është fuqi mbinatyrore, për të cilën nuk ekzistojnë pengesat, Ai i rikthen mendjet e këtyre të mjerëve në diçka më të thjeshtë. I kthen në përditshmërinë e tyre dhe i këshillon që të meditojnë pak në gjërat që i rrethojnë. Ai u bën ftesë të shikojnë ambientin përreth tyre duke filluar së pari me meditimin rreth krijimit të devesë, pastaj t’ia hedhin një shikim qiellit lartë tyre e të sodisin kaltërsitë e pafundme të tij gjatë ditës si dhe bukurinë përrallor të tij gjatë natës, teksa ndriçon nga miliarda yje që pulsojnë duke madhëruar Krijuesin e tyre-Allahun xh.sh. Pastaj, i fton t’ua hedhin një shikim edhe kodrave, të cilat Ai i ka vendosur si një faktor ekuilibrues të tokës dhe në fund ta shikojnë përgjithësisht tokën si është shtruar e shtrirë para tyre më tërë madhështinë e saj...

Takvim - Kalendar 2012

Këto pamje për meditim që i ofrohen shikimit të njeriut, siç janë qielli, toka, kodrat dhe kafshët, që të gjitha këto janë gjëra të cilat nuk mund t’i ikin shikimit dhe të kuptuarit të tij. Në të gjitha këto, ka një mrekulli të veçantë e të fshehur. Ky është sekreti hyjnor në to, i cili po të studiohej qoftë edhe sipërfaqësisht, do të mjaftonte që ta udhëzonte çdo zemër njeriu në rrugën e drejtë të besimit...

*** Koment: ∩⊇∠∪ ôMs)Î=äz y#ø‹Ÿ2 È≅Î/M}$# ’n<Î) tβρã ÝàΨtƒ Ÿξsùr&

17. A nuk i shikojnë devetë se si janë krijuar? Shumë njerëz në të kaluarën mbase edhe mund të jenë çuditur për faktin se Allahu xh.sh. si argument për t’i vetëdijesuar ata e ka marrë si shembull të krijimit së pari devenë. Por, për gjeneratat tona, kjo nuk është fare çudi e as rastësi, sepse deveja, shikuar nga konstrukti anatomik, i cili tash është lehtë i studiueshëm, me zhvillimin e hovshëm të disiplinave shkencore dhe të aparaturave të ndryshme teknologjike, vërtetë përbën njërën ndër mrekullitë më madhështore të Krijuesit. Deveja, vërtetë është një mrekulli e veçantë që e ka krijuar Zoti mbi tokë. Mrekullitë e Zotit tek kjo krijesë shfaqen në tre forma: E para është paraqitja e saj fizike, e dyta ana shpirtërore dhe e treta elementët përbërës. Nga aspekti fizik, do të shohim, se deveja ka një konstrukt karakteristik, të cilin e dallon gunga në kurriz. Sytë e saj përbëhen nga tre qepalla dhe jo dy siç i kanë njerëzit. Ato kanë edhe një qepallë të tretë e cila lu-

Tefsir

an rolin e një perdeje të tejdukshme, të cilën e përdorin gjatë udhëtimeve në shkretëtira dhe gjatë erërave të forta. Duke përdorur këtë qepallë të tejdukshme, deveja arrin të dallojë dhe të vazhdojë rrugën madje edhe në kushte ekstreme. Dy vrimat e hundës së saj janë të mbushura me qime të dendura, të cilat e pengojnë pluhurin dhe rërën të depërtojnë në rrugët e frymëmarrjes. Aparati tretës i saj është mrekulli në vete sepse ka mundësi që edhe gjembat e ferrat t’i përpunojë e t’i kthejë në proteina dhe ushqim për trupin e saj. Trupi i devesë është i mbuluar me lesh, i cili ndryshon nga stina në stinë. Gjatë dimrit, leshi i devesë është i dendur dhe më i gjatë dhe kjo për ta mbrojtur atë nga të ftohtit e dimrit. Kurse verës, ky lesh bie dhe bëhet më i shkurtër dhe i rrallë, me qëllim që të sigurojë daljen e djersës dhe uljen e temperaturës së lartë. Gunga e devesë që ndodhet mbi shpinën e saj, është një lloj magazine e mbushur me dhjamëra. Prej kësaj gunge, deveja furnizohet me fuqi dhe me ujë. Këmbët e devesë janë të gjata dhe të fuqishme. Ato janë të pajisura me thundra të cilat janë izoluese dhe nuk e përçojnë elektricitetin. P.sh, nëse deveja me padronin e saj ndodhen në shkretëtirë në mes të një stuhie dhe një rrebeshi rrufesh, padroni i saj mund të vritet, kurse deveja jo. Kjo, për shkak të thundrave të saj izoluese. E tillë është dhe lëkura e devesë, e cila në njëfarë mënyrë është një izolant elektriciteti. Duhet ditur që deveja ka dy sisteme të qarkullimit të gjakut. Koka, qafa dhe trupi i devesë kanë një sistem të caktuar qarkullimi, kurse këmbët kanë sistem tjetër. Dy sisteme qarku-

Takvim - Kalendar 2012

llimi të gjakut, në një fizik të vetëm. A nuk është kjo një mrekulli? Nëse e krahasojmë njeriun me devenë, shohim se kur njeriun e kap etja, ai fillon të marrë ujë direkt nga gjaku i tij. Kjo shkakton mpiksje të gjakut dhe goditje të diellit dhe për pasojë njeriu vdes për tre katër ditë. Kurse deveja nuk ngordh kollaj për shkak të etjes. Ajo e magazinon ujin në indet e saj dhe jo ashtu siç mendojnë shumë njerëz në stomak. Në raste etjeje në shkretëtirë, deveja e thith dhe e përdor këtë ujë të depozituar. Kur e përdor dhe shfrytëzon ujin e rezervuar, ajo fillon të përdorë lëndët dhjamore që gjenden në gungën e saj. Vetëm kur i shteron edhe këto rezerva uji, ajo detyrohet të thithë ujin e gjendur në gjak, por në këtë kohë tashmë veç kanë kaluar mbi dhjetë ditë e etur. Kur deveja lind të voglin e saj, i porsalinduri, mund të qëndrojë në këmbët e veta menjëherë pas dy orësh. Një karakteristikë tjetër në të ecurit e devesë është edhe fakti se ajo, gjatë ecjes e hedhë këmbën e parë të djathtë, njëkohësisht me të djathtën e pasme. Po kështu, të majtën e përparme me të majtën e pasme. Një mënyrë të tillë të ecurit, e gjejmë vetëm tek deveja dhe tek gjirafa. Një tjetër tipar karakteristik tek deveja, është fakti se të gjithë kafshët ripërtypëse, nëse nuk urinojnë, këto ujëra shkaktojnë helmimin e kafshës dhe rrjedhimisht ngordhin. Kjo u ndodh të gjitha kafshëve ripërtypëse, përveç devesë. Ajo, dallohet nga ato, sepse ajo e merr urinën e saj dhe e dërgon përsëri në mëlçi e cila nga ana e vet, e filtron dhe merr lëndët azotike që gjenden në urinën e saj duke i shndërruar në ushqim. Lëndët azotike që gjenden në urinën e devesë, janë rezultat i tretjes së

Tefsir

proteinave dhe lëndëve ushqyese. Këtë lëndë, deveja e merr dhe e riciklon duke e shndërruar përsëri në proteinë dhe lëndë ushqyese. Përveç proteinës që përfiton, ajo përfiton dhe diçka tjetër jetësore nga ky proces, ujin. Kështu, ajo vret dy zogj me një gur. Një proces të tillë kaq të ndërlikuar, nuk e gjejmë tek asnjë kafshë tjetër përveç devesë. Kur flasim rreth anës shpirtërore të devesë, është diçka vërtetë mahnitëse. Ajo ka ndjenja, është besnike, dëshpërohet dhe qan, kështu që nga sytë e saj rrjedhin lot. Devetë kanë karakteristikë qetësinë, bindjen dhe nënshtrimin ndaj njeriut. Devenë madje mund ta tërheqë dhe ta çojë nga të dojë edhe një djalë i vogël. Diçka pozitive e devesë është se ajo e dallon zërin e zotërisë së saj. Ajo e dallon padronin e saj nëpërmjet erës dhe zërit, madje dallon dhe tendat e familjes ku banon. Gjithashtu, ajo i gjen shumë lehtë burimet e ujit, orientohet dhe e gjen sërish rrugën nëse humbet në shkretëtirë. Qumështi i devesë është shumë i pasur me vitamina, sidomos vitaminën (C). Edhe kjo është një mrekulli në vete, sepse deveja jeton në shkretëtirë, ndërkohë që vitamina (C), kryesisht gjendet tek frutat e freskëta, të cilat nuk gjenden në shkretëtirë. Duke qenë se banorët e shkretëtirës janë të privuar nga këto fruta dhe rrjedhimisht nga vitamina (C), ata e kompensojnë nevojën për vitaminën (C) me anë të qumështit të devesë, i cili është i pasur me këtë vitaminë. Deveja, me të gjitha këto veçori të mrekullueshme, e ka vetëm një të metë. Ajo është hakmarrëse dhe nuk e harron kurrë keqtrajtimin. Nëse ajo zemërohet dhe inatoset, nuk e harron

Takvim - Kalendar 2012

të keqen që i është bërë por e ruan të fshehtë, derisa të vijë momenti i përshtatshëm për t’u hakmarrë.” 12 Të gjitha këto cilësi të devesë, janë sa për t’ua përkujtuar njerëzve se Ai Allah që e ka krijuar këtë deve me këto tipare e veçori, është po Ai që i ringjall të gjitha krijesat në Ditën e gjykimit, për t’i marrë në llogari për veprat e tyre. Është po Ai Allah, që ka krijuar Xhenetin dhe kënaqësitë e tij, si dhe xhehenemin, me të gjitha ndëshkimet e tij. ∩⊇∇∪ ôMyèÏùâ‘ y#ø‹Ÿ2 Ï!$uΚ¡¡9$# ’n<Î)uρ

18. Edhe qiellin se si është ngritur lart! Gjatë natës, në shkretëtirën e pafund, kupa qiellore me yjet e panumërta, vërtetë duket mahnitëse dhe mbresëlënëse. Yjet si kandila ndriçues, që në një mënyrë shërbenin për arabët edhe si udhëzim gjatë rrugëtimeve të tyre natën, nëpër zig-zaket shkretinore, të shtyjnë në meditime të thella se vërtetë ata dikush i ka krijuar. E Krijuesi i tyre është padyshim Allahu i Plotfuqishëm. Ndërsa gjatë ditës, Dielli që me rrezet e tij ndriçon tokën, është po ashtu një prej këtyre yjeve, pa dritën e të cilit, nuk do të kishte mundësi të jetonte asnjë gjallesë në tokë, dritë të cilën Allahu ia ka dhuruar. A nuk ishte edhe ky një argument i mjaftueshëm për idhujtarët, që të ndaleshin e të mendonin se kush i ka krijuar atë dhe qiellin madhështor, me tërë këtë bukuri magjepsëse? Allahu xh.sh. në shumë ajete të Kuranit, i fton njerëzit që të meditojnë dhe të shikojnë qiellin se si është krijuar, sepse madhështia e tij, është një argument i madh që njerëzit të logji-

http://www.ikratv-alb.net/index.php?Faqe=Index3&id=44.

Tefsir

kojnë për Krijuesin e tij. Ja edhe një ajet i tillë prej të shumtëve në Kuran i cili është një ftesë e hapët për meditim: “A nuk shikojnë ata me vëmendje kah qielli se si mbi ta kemi ndërtuar atë, e kemi zbukuruar atë duke mos pasur në të ndonjë zbrazëti.” - (Kaf, 6) ∩⊇∪ ôMt6ÅÁçΡ y#ø‹x. ÉΑ$t6Ågø:$# ’n<Î)uρ

19. Edhe kodrat se si janë venduar! Gjatë udhëtimit nëpër dunat e shkretëtirës, padyshim që kodrat, janë një dukuri e pashmangshme që nuk mund t’i shpëtojnë dot syrit të njeriut. Ato janë një prej argumenteve më madhështore të krijimit. Kodrat vetvetiu ngjallin ndjenjën e admirimit për të gjithë ata që i vëzhgojnë dhe i studiojnë nga afër. Fjala vjen, nga këto lartësi marramendëse, njeriu mund ta hedhë shikim me qindra kilometra larg, për të soditur me vëmendje bukurinë dhe hijeshinë e tokës. Pastaj, nga këto kodra me shkëmbinj të thepisur, gufojnë e rrjedhin burime uji, të cilët shndërrohen në ujëvara e katarakte dhe më pastaj në lumenj që ujisin e zbukurojnë tokën. Në anën tjetër, kodrat, janë ekuilibër natyral i tokës, të cilat në një mënyrë luajnë edhe rolin e shtyllave mbajtëse. ∩⊄⊃∪ ôMysÏÜß™ y#ø‹x. ÇÚö‘F{$# ’n<Î)uρ

20. Edhe tokën se si është shtruar! Toka, si shtëpia e racës njerëzore, është vendi në të cilin Allahu na bëri mëkëmbës të saj. Na e besoi ndërtimin e saj, dhe mbi të gjitha, nga mëshira e Tij, bëri që në bazë të veprave tona gjatë jetës së përkohshme në të, të shpërblehemi ose të ndëshkohemi. Në këtë tokë, ka shumë argumente lëndore, të

Takvim - Kalendar 2012

cilat po t’i analizojmë mirë, dëftojnë për manifestimin e fuqisë së Allahut. Udhëtimet e arabëve idhujtarë gjatë tregtimeve të tyre në Sham dhe në vendet e tjera përreth, ishin rast i mirë që të analizonin madhështinë e saj, si një prej krijesave të Allahut. Ata gjatë këtyre udhëtimeve të tyre kanë pasur mundësi të shihnin vende shkretinore, pa bimë, pa ujë e pa asnjë gjallesë, por edhe vende të gjelbëruara me bar, nëpër të cilat rridhnin lumenj, nëpër të cilat gjallëronte një vegjetacion i bujshëm me florë dhe faunë të mrekullueshme. Ata kishin mundësi që gjatë këtyre rrugëtimeve të tyre të shihnin gjithmonë tokën të shtrirë para tyre, që edhe njëherë dëshmon për formën eliptike apo gati të rrumbullakët të saj, që po ashtu është një prej mrekullive të shprehjes kuranore. Pra, të gjitha këto argumente ishin para syve të tyre, krijimi i devesë si një mrekulli e rrallë e botës shtazore, pastaj ngritja e qiellit pa shtylla, vendosja në tokë e kodrave të mëdha me maja të thepisura, dh në fund tokën e shtrirë para vetes. Atyre do t’u mjaftonte që vetëm të meditonin rreth këtyre mrekullive hyjnore dhe të besonin pa kurrfarë luhatjeje e dyshimi se krijues i tyre ishte Allahu xh.sh., për të Cilin nuk është vështirë as T’i ringjallë njerëzit sërish, pas krijimit të tyre, e as T’i marrë në llogari për veprat e bëra në këtë botë.

Porosia e këtyre ajeteve - (17-20) - Të gjithë ata që me injorancën e tyre të shtresuar e mohojnë Krijuesin fuqiplotë, Ringjalljen dhe Ditën e Gjykimit, le të ndalen e të meditojnë pakëz në krijesat e Allahut, të cilat i shohin për çdo ditë. E ndër këto argumente të mrekullueshme

Tefsir

janë krijimi devesë, me të cilën kafshë arabët ishin shumë të lidhur, madje edhe emocionalisht. Pastaj i fton që ta analizojnë gjerësinë e pakufishme të kupës qiellore me yjet dhe planetët, për t’u bindur në madhështinë e krijimit hyjnor. Nëse edhe kjo nuk u mjafton, atëherë le të hedhin shikimet e tyre kodrave dhe tokës të cilën e ka bërë të shtrirë para tyre, në të cilën ata gjallëronin gjatë përditshmërisë së tyre. Të gjitha këto argumente të sjella, janë vetëm e vetëm që njerëzit e pabindur, të përudhen në rrugën e drejtë të udhëzimit hyjnor, e të mos mbesin në errësirën e përjetshme që do t’i presë nesër në Xhehenem...

Detyrë e të Dërguarit është vetëm përkujtimi dhe këshilla ∩⊄⊂∪ t x'x.uρ 4’‾<uθs? tΒ āωÎ) ∩⊄⊄∪ @ ÏÜøŠ|ÁßϑÎ/ ΟÎγø‹n=tæ |Mó¡©9 ∩⊄⊇∪ Ö Åe2x‹ãΒ |MΡr& !$yϑ‾ΡÎ) ö Ïj.x‹sù ∩⊄∉∪ Νåκu5$|¡Ïm $uΖøŠn=tã ¨βÎ) §ΝèO ∩⊄∈∪ öΝåκu5$tƒÎ) !$uΖø‹s9Î) ¨βÎ) ∩⊄⊆∪ u y9ø.F{$# z>#x‹yèø9$# ª!$# çµç/Éj‹yèã‹sù

“E ti pra, këshillo, se je vetëm përkujtues, Ti ndaj tyre nuk je mbizotërues! Përveç atij që zmbrapset e nuk beson, Allahu atë me vuajtje e dënon. Vetëm te Ne kthimin e kanë. Dhe vetëm detyrë Jona është llogaria e tyre.” - (El-Gashije, 21-26)

*** ∩⊄⊄∪ @ ÏÜøŠ|ÁßϑÎ/ ΟÎγø‹n=tæ |Mó¡©9 ∩⊄⊇∪ Ö Åe2x‹ãΒ |MΡr& !$yϑ‾ΡÎ) ö Ïj.x‹sù

21. E ti pra, këshillo, se je vetëm përkujtues, 22. Ti ndaj tyre nuk je mbizotërues!

Takvim - Kalendar 2012

Në këto ajete vijuese sërish shohim reflektimin e mëshirës hyjnore, teksa e urdhëron të dërguarin e Tij, që t’i këshillojë vazhdimisht këta njerëz të paudhëzuar, e t’ua përkujtojë ringjalljen pas vdekjes. T’ua përkujtojë idhujtarëve këto argumente lëndore, e të mos zhyten në mëkate duke pasuar rrugën e djallit, por, gjithnjë duke qenë i kujdesshëm që në këtë thirrje të mos ketë kurrfarë imponimi, por vetëm fjalë të ëmbla, këshilla të ngrohta, në mënyrë që të përfitonte zemrat e tyre. Në lidhje me këtë Allahu xh.sh. thotë: “...Ti ndaj tyre nuk je ndonjë dhunues, ti këshilloje me këtë Kuran atë që i ka frikë kërcënimit Tim.” - (Kaf, 45) ∩⊄⊆∪ u y9ø.F{$# z>#x‹yèø9$# ª!$# çµç/Éj‹yèã‹sù ∩⊄⊂∪ t x'x.uρ 4’‾<uθs? tΒ āωÎ)

23. Përveç atij që zmbrapset e nuk beson, 24. Allahu atë me vuajtje e dënon. Ndërsa, ai që nuk merr mësim nga këto këshilla dhe udhëzime tua, ti ndaj tij nuk ke kurrfarë obligimi, sepse të tillin, Allahu do ta dënojë me një dënim të dhimbshëm. I tilli, që nuk ia vari veshin mësimeve tua e as urdhëresave të Allahut, do të përjetojë vuajtje e dënime të vazhdueshme e të përjetshme. Për ta nuk do të ketë mëshirë, e as nuk do t’u hapen dyert e qiellit. Vendqëndrimi i tyre do të jetë xhehenemi. Aty do të shijojnë hidhësinë e ndëshkimit të ashpër hyjnor, sepse u zmbrapsën nga besimi në Allahun xh.sh.. Pas kësaj, I Madhërishmi vërteton ndodhjen e ringjalljes dhe të llogarisë kur në vazhdim thotë:

Tefsir ∩⊄∉∪ Νåκu5$|¡Ïm $uΖøŠn=tã ¨βÎ) §ΝèO ∩⊄∈∪ öΝåκu5$tƒÎ) !$uΖø‹s9Î) ¨βÎ)

25. Vetëm te Ne kthimin e kanë. 26. Dhe vetëm detyrë Jona është llogaria e tyre. Pa dyshim, që të gjitha krijesat do ta shijojnë vdekjen, të gjitha do të ringjallen e do të tubohen para Fuqiplotit, për të dhënë llogarinë përfundimtare. A nuk thotë Allahu xh.sh. “Secili njeri do ta shijojë vdekjen, e pastaj do të ktheheni te Ne.” (El-Ankebut, 57) Pra, logjikisht, pas ringjalljes do të pasojë edhe llogaria dhe në këtë ditë, askujt nuk do t’i bëhet e padrejtë. Secili do ta marrë atë që e ka merituar, por ata që nuk besuan, dhe mohuan me kryeneçësi të gjitha këto argumente të pakontestueshme, ata do jenë më fatkeqit dhe më të trishtuarit. Mbi ta do të vigjilojnë engjëjt e azabit, të cilët do t’i fusin këta mëkatarë në xhehenem grupe-grupe: “Ndërsa mëkatarëve u grahim në xhehennem, të etshëm.” (Merjem, 86)

Porosia e këtyre ajeve - (21-26) - Allahu i Madhërishëm e urdhëron të Dërguarin e tij, që t’i këshillonte njerëzit dhe vetëm t’ua kujtonte njerëzve Ditën e ringjalljes dhe të takimit me Allahun në dhënien e llogarisë, pa iu imponuar dhunshëm e as pa i detyruar për një gjë të tillë. - Allahu xh.sh. i ka kërcënuar haptazi të gjithë ata që mohojnë misionin e Muhamedit a.s. me dënim të madh e të përjetshëm nesër në ahiret, përveç atij që do ta shijojnë në këtë botë në forma të ndryshme të sprovave, për ç’gjë jep shenjë edhe ky ajet kuranor: “Ne do t’u shijojmë atyre dënimin më të shpejtë

Takvim - Kalendar 2012

(në Dynja) para dënimit të madh (në Ahiret), ndoshta do të tërhiqen (prej të këqijave).” - (Es-Sexhde, 21) - Përfundimi i kësaj sureje në të njëjtën kohë është kërcënues dhe shpresëdhënës, sepse Allahu xh.sh. e bën të qartë, se të gjithë njerëzit, pa dallim, do të ballafaqohen me realitetin e veprave të tyre, dhe vetëm Allahu është Ai që do të na marrë në llogari të përpiktë, për të gjitha veprat e bëra në këtë botë. - Drejtësia absolute e Allahut, do të mbizotërojë në atë ditë të vështirë, që secili njeri të marrë atë që vërtetë e ka merituar, qoftë nga shpërblimi, qoftë nga ndëshkimi.

studim

Mr. Sadik Mehmeti

TEXHVIDI TEK SHQIPTARĂ&#x2039;T (ME VĂ&#x2039;SHTRIM TĂ&#x2039; VEĂ&#x2021;ANTĂ&#x2039; â&#x20AC;&#x153;TEXHVIDIâ&#x20AC;? I MULLA MEHMET EF. SALIHUT)

Hyrje

mani i kryen kĂŤto ibadete me EmĂŤr dhe pĂŤr hir tĂŤ Allahut xh.sh.. KĂŤshtu, njĂŤ mysliman qĂŤ dĂŤshiron tĂŤ kryejĂŤ detyrimin e parĂŤ tĂŤ Islamit- namazin, duhet tĂŤ mĂŤsojĂŤ pĂŤrmendsh patjetĂŤr disa ajete a sure tĂŤ Kuranit. Prandaj myslimanĂŤt, kudo janĂŤ dhe ngado shkojnĂŤ, vazhdojnĂŤ tĂŤ mĂŤsojnĂŤ dhe tĂŤ lexojnĂŤ, tĂŤ paktĂŤn, aq ajete sa u nevojiten pĂŤr tĂŤ kryer rregullisht namazin. Ă&#x2021;â&#x20AC;&#x2122;ĂŤshtĂŤ e drejta, mos leximi i drejtĂŤ dhe i saktĂŤ i Kuranit, vĂŤ nĂŤ dyshim pranimin e namazit. NĂŤ anĂŤn tjetĂŤr, ajeti i parĂŤ qĂŤ i erdhi Muhamedit a.s., e mĂŤsoi dhe e urdhĂŤroi atĂŤ, e nĂŤpĂŤrmes tij edhe tĂŤ gjithĂŤ myslimanĂŤt, qĂŤ tĂŤ lexojnĂŤ dhe tĂŤ kĂŤndojnĂŤ Kuranin: â&#x20AC;&#x153;Lexo me Emrin e Zotit tĂŤnd...â&#x20AC;?1, dhe mĂŤ pastaj, nĂŤ kaptinĂŤn â&#x20AC;&#x153;Muzzemmilâ&#x20AC;?, Muhamedit a.s. iu tha qĂŤ tĂŤ ndiqte njĂŤ mĂŤnyrĂŤ tĂŤ veĂ§antĂŤ tĂŤ leximit dhe jo dosido, dhe ky lexim/kĂŤndim nga ky moment u bĂŤ forma normale e leximit tĂŤ Kuranit pĂŤr myslimanĂŤt: â&#x20AC;&#x153;Kuranin lexoje ngadalĂŤ, bukur dhe qartĂŤâ&#x20AC;?.2 Kurse Pejgamberi a.s. do tâ&#x20AC;&#x2122;i porosiste shokĂŤt e tij, e pĂŤrmes tyre, edhe tĂŤ gjithĂŤ myslimanĂŤt:

tjetĂŤr, thuhet:

(pa tĂŤ meta dhe pa gabime) NĂŤ njĂŤ hadith

, +

(

, 1. #

%& "

KurÄ n, KurÄ n,

, 4.

Kurse leximin e Kuranit me gabime, Muhamedi a.s. e ka gjykuar me fjalĂŤt: â&#x20AC;&#x153;Ka shumĂŤ nga lexuesit e Kuranit, tĂŤ cilĂŤt e lexojnĂŤ Kuranin, po Kurani i mallkon ataâ&#x20AC;?. TĂŤ lexuarit bukur, qartĂŤ dhe saktĂŤ tĂŤ Kuranit arrihet duke ndjekur rregullat e .

Kurani fisnik ĂŤshtĂŤ FjalĂŤ e Allahut xh.sh. e shpallur, - pĂŤrmes Muhamedit a.s., - tek njerĂŤzit, pĂŤr tâ&#x20AC;&#x2122;u shĂŤrbyer atyre si udhĂŤzues, kĂŤshillues, shpjegues e drejtues nĂŤ rrugĂŤn e drejtĂŤ e tĂŤ vĂŤrtetĂŤ. Kurani prandaj ĂŤshtĂŤ bazĂŤ dhe burim i pakontestueshĂŤm i Islamit; nĂŤ tĂŤ janĂŤ pĂŤrcaktuar Ă§â&#x20AC;&#x2122;duhet tĂŤ besohet dhe si duhet tĂŤ besohet, cilat janĂŤ detyrimet fetare dhe si duhen kryer ato. TĂŤ mĂŤsuarit dhe tĂŤ lexuarit e Kuranit, tek Allahu xh.sh. vlerĂŤsohen nga ibadetet mĂŤ tĂŤ dĂŤshiruara dhe nga punĂŤt mĂŤ tĂŤ mira, mĂŤ tĂŤ vlefshme e mĂŤ tĂŤ Ă§mueshme, pĂŤr sa kohĂŤ qĂŤ mysli-

Takvim - Kalendar 2012

, PrishtinĂŤ, 2010.

Hfz. Fadil FazliÄ&#x2021;, po aty, f. 17. Shih: Dr. Feti Mehdiu,

, "

)

., I, Sarajevo, 1997, f.

, TiranĂŤ, 2006, f. 190-191.

Shkenca e texhvidit ĂŤshtĂŤ mĂŤsuar si lĂŤndĂŤ e veĂ§antĂŤ nĂŤ tĂŤ gjitha nivelet e shkollave islame qĂŤ kanĂŤ vepruar tek ne, duke filluar nga e deri nĂŤ . PĂŤrveĂ§ kĂŤsaj, mualimĂŤt/mĂŤsuesit, gjatĂŤ organizimit tĂŤ mektebeve nĂŤpĂŤr xhami, pas tĂŤ Islamit dhe mĂŤsimit tĂŤ shkronjave tĂŤ Kuranit, fĂŤmijĂŤve, po edhe tĂŤ rriturve, u mĂŤsonin edhe texhvidin. NĂŤ anĂŤn tjetĂŤr, nĂŤ dokumentet e kohĂŤs gjejmĂŤ shumĂŤ emra tĂŤ ulemave tanĂŤ qĂŤ kanĂŤ qenĂŤ hafizĂŤ tĂŤ shquar tĂŤ Kuranit; pĂŤr mĂŤ tepĂŤr, ka pasur prej tyre qĂŤ kanĂŤ qenĂŤ edhe (hafizĂŤ qĂŤ kanĂŤ ditur ta lexojnĂŤ Kuranin nĂŤ shtatĂŤ pĂŤrkatĂŤsisht dhjetĂŤ dialekte) dhe (instruktorĂŤ qĂŤ pĂŤrgatisnin hafizĂŤt), qĂŤ dalloheshin jo vetĂŤm aty ku jetonin e vepronin, po edhe mĂŤ gjerĂŤ6. HafizĂŤt dhe hoxhallarĂŤt qĂŤ dalloheshin pĂŤr

)

Fillet e texhvidit tek shqiptarĂŤt

Hfz. Fadil FazliÄ&#x2021;, 12. 4 Ahmed fon Denfer,

, d.m.th., nĂŤse disa prej myslimanĂŤve specializohen nĂŤ kĂŤtĂŤ fushĂŤ, tĂŤ tjerĂŤt lirohen nga kjo pĂŤrgjegjĂŤsi5. KĂŤto kanĂŤ qenĂŤ arsyet kryesore qĂŤ pĂŤr texhvidin dhe pĂŤr rregullat e leximit tĂŤ Kuranit tĂŤ jenĂŤ pĂŤrhapur dhe tĂŤ jenĂŤ shkruar e kopjuar shumĂŤ vepra gjithandej BotĂŤs Islame. Dhe jo vetĂŤm kaq, por janĂŤ shkruar vepra tĂŤ veĂ§anta, qĂŤ i janĂŤ kushtuar vetĂŤm njĂŤ shkronje ose vetĂŤm njĂŤ Ă§ĂŤshtjeje tĂŤ caktuar tĂŤ shkencĂŤs sĂŤ texhvidit, si p.sh. shenjave tĂŤ ndalimit nĂŤ Kuran . Madje, janĂŤ shkruar e kopjuar vepra tĂŤ veĂ§anta edhe pĂŤr leximin e Kuranit nĂŤ shtatĂŤ, pĂŤrkatĂŤsisht nĂŤ dhjetĂŤ mĂŤnyra/dialekte apo

Fjala texhvid (taÄ&#x;wÄŤd) zanafillĂŤn e ka nga rrĂŤnja arabe â&#x20AC;&#x153;Ä&#x;awwada-yuÄ&#x;awwiduâ&#x20AC;?, qĂŤ d.m.th. â&#x20AC;&#x153;ta bĂŤsh mirĂŤâ&#x20AC;?, â&#x20AC;&#x153;ta bĂŤsh bukurâ&#x20AC;?, â&#x20AC;&#x153;ta perfeksionoshâ&#x20AC;?, â&#x20AC;&#x153; ta zbukuroshâ&#x20AC;? . Kurse nĂŤ aspektin e tĂŤ mĂŤsuarit tĂŤ Kuranit apo nĂŤ terminologjinĂŤ fetare, fjala tregon domosdoshmĂŤrinĂŤ e leximit tĂŤ drejtĂŤ dhe tĂŤ saktĂŤ tĂŤ tingujve/shkronjave, mĂŤnyrĂŤn e nyjĂŤtimit/artikulimit tĂŤ tyre, duke i shqiptuar si duhet dhe duke pasur parasysh veĂ§oritĂŤ e Ă§do shkronje veĂ§ e veĂ§. Me njĂŤ fjalĂŤ, ĂŤshtĂŤ shkencĂŤ e veĂ§antĂŤ, e cila merret me studimin e artikulimit dhe tĂŤ vetive tĂŤ shkronjave. PĂŤrmes texhvidit, mĂŤsohet tĂŤ kĂŤnduarit e drejtĂŤ dhe tĂŤ bukur tĂŤ Kuranit fisnik. Texhvidi, pra, shpjegon njohjen dhe pĂŤrcaktimin e saktĂŤ tĂŤ vendnyjĂŤtimit tĂŤ tingujve, tĂŤ veĂ§orive tĂŤ tyre akustike burimore si dhe ndryshimet qĂŤ pasojnĂŤ gjatĂŤ pĂŤrdorimit tĂŤ tyre. ĂŤshtĂŤ pjesa themelore e leximit tĂŤ KurNjohja e anit dhe, sa mĂŤ e thellĂŤ tĂŤ jetĂŤ kjo njohje, aq mĂŤ saktĂŤ dhe mĂŤ drejt do tĂŤ lexohet edhe Kurani, pavarĂŤsisht nga njohja apo mosnjohja e gjuhĂŤs dhe kuptimeve tĂŤ fjalĂŤve tĂŤ Kuranit4. Leximi i Kuranit me texhvid, d.m.th. sipas rregullave tĂŤ leximit tĂŤ Kuranit, ĂŤshtĂŤ detyrim i domosdoshĂŤm pĂŤr Ă§do mysliman, ĂŤshtĂŤ , qoftĂŤ tĂŤ lexohet nĂŤ namaz ose jashtĂŤ tij Kurse studimi dhe mĂŤsimi teorik e metodik i rregullave tĂŤ leximit tĂŤ Kuranit, apo i rregullave tĂŤ texhvidit, ĂŤshtĂŤ detyrim jo i tĂŤ gjithĂŤ myslimanĂŤve veĂ§ e veĂ§, por vetĂŤm i disave prej tyre

Takvim - Kalendar 2012

Studim

Hfz. Bajram Agani, (DorĂŤshkrim i vitit 1958, i pa botuar), ruhet nĂŤ Arkivin e KryesisĂŤ sĂŤ BashkĂŤsisĂŤ Islame tĂŤ KosovĂŤs, nr. i inventarit 1; Kasim DobraÄ&#x2021;a, , I, Sarajevo, 1963; Jozef BlaĹĄkoviÄ&#x2021;s,

)

, PrishtinĂŤ, 1972,

)

, 1961; (The Union Catalogue of Manuscripts in Turkey), III/07, Istanbul 1982, etj..

)

Dr. Hasan KaleĹĄi, 302. 8 Po aty, f. 23.

veprat origjinale dhe tĂŤ pĂŤrkthyera nĂŤ gjuhĂŤn shqipe, qĂŤ pĂŤr subjekt kanĂŤ rregullat e leximit tĂŤ drejtĂŤ dhe tĂŤ saktĂŤ tĂŤ Kuranit. Mjafton tĂŤ hulumtohen kĂŤto biblioteka, pĂŤr tâ&#x20AC;&#x2122;u bindur se sa vepra tĂŤ dorĂŤshkruara nga kjo fushĂŤ kanĂŤ qarkulluar nĂŤ trojet tona, gjithnjĂŤ duke pasur parasysh se kjo ĂŤshtĂŤ njĂŤ pjesĂŤ fare e vogĂŤl nga ai numĂŤr i madh i kĂŤsaj pasurie qĂŤ ekzistonte dikur ndĂŤr ne, e qĂŤ fatkeqĂŤsisht, pĂŤr arsye tĂŤ ndryshme, ĂŤshtĂŤ shkatĂŤrruar, ĂŤshtĂŤ djegur dhe ka humbur gjurmĂŤt, sidomos nĂŤ dekadat e fundit. Ă&#x2039;shtĂŤ vĂŤshtirĂŤ tĂŤ numĂŤrohen dhe tĂŤ dihen tĂŤ gjithĂŤ ato vepra nga fusha e texhvidit, qĂŤ janĂŤ pĂŤrdorur tek shqiptarĂŤt, sidomos kur nuk kemi tĂŤ botuar katalogĂŤ tĂŤ dorĂŤshkrimeve arabe, turke e persiane, qĂŤ ruhen edhe sot e kĂŤsaj dite, qoftĂŤ ndĂŤr posedues privatĂŤ, qoftĂŤ nĂŤpĂŤr institucione. MirĂŤpo, nĂŤ bazĂŤ tĂŤ hulumtimeve tona dhe duke shfrytĂŤzuar literaturĂŤn pĂŤrkatĂŤse, nĂŤ radhĂŤ tĂŤ parĂŤ katalogĂŤt e dorĂŤshkrimeve arabe, turke e persiane tĂŤ bibliotekave tĂŤ ndryshme tĂŤ rajonit dhe mĂŤ gjerĂŤ9, dhe duke biseduar me hoxhallarĂŤ tĂŤ brezit tĂŤ mĂŤhershĂŤm, kemi vĂŤnĂŤ re qĂŤ ndĂŤr shqiptarĂŤt, nĂŤ periudha tĂŤ ndryshme, tĂŤ jenĂŤ pĂŤrdorur disa tehxhvidĂŤ nga autorĂŤ dhe gjuhĂŤ tĂŤ ndryshme. NjĂŤ pasqyrĂŤ tĂŤ kĂŤtyre texhvidĂŤve po e japim nĂŤ kĂŤtĂŤ vĂŤshtrim historik, por kjo nĂŤ asnjĂŤ mĂŤnyrĂŤ nuk do tĂŤ thotĂŤ se janĂŤ pĂŤrfshirĂŤ tĂŤ gjithĂŤ texhvidĂŤt qĂŤ janĂŤ pĂŤrdorur tek ne, sepse, pĂŤr shkak tĂŤ periu-

Nuk ĂŤshtĂŤ e tepĂŤrt tĂŤ theksojmĂŤ kĂŤtu edhe faktin se ndĂŤr shqiptarĂŤt kanĂŤ vepruar edhe shkolla tĂŤ veĂ§anta pĂŤr leximin e drejtĂŤ tĂŤ Kuranit dhe mĂŤsimin e tij pĂŤrmendsh. KĂŤto shkolla quheshin â&#x20AC;&#x153; dhe, f.v. vetĂŤm nĂŤ qytetin e Shkupit, sipas Evlia Ă&#x2021;elebiut, kishte dhjetĂŤ shkolla tĂŤ tilla pĂŤr mĂŤsimin e Kuranit8. NĂŤ anĂŤn tjetĂŤr, shkrimi dhe kopjimi i veprave nga fusha e texhvidit ĂŤshtĂŤ praktikuar pĂŤrgjithĂŤsisht edhe tek shqiptarĂŤt myslimanĂŤ, madje qĂŤ nga pĂŤrhapja e Islamit nĂŤ kĂŤto anĂŤ e deri sot. KĂŤtĂŤ e dĂŤshmojnĂŤ katĂŤrĂ§ipĂŤrisht jo vetĂŤm veprat e kopjuara nga kjo fushĂŤ, - qĂŤ ruhen nĂŤpĂŤr biblioteka private tĂŤ ulemave tanĂŤ apo nĂŤpĂŤr bibliotekat e institucioneve, - por edhe

Takvim - Kalendar 2012

lexim tĂŤ mirĂŤ dhe pĂŤr melodi tĂŤ bukur tĂŤ Kuranit, ishin tĂŤ nderuar dhe kishin njĂŤ vend tĂŤ merituar nĂŤ shoqĂŤri. Ata admiroheshin dhe atyre ua kishin lakmi myslimanĂŤt e tjerĂŤ, aq sa nĂŤ shumĂŤ vakĂŤfname, vakĂŤflĂŤnĂŤsit vĂŤnin kushte qĂŤ pĂŤr imam dhe hatib nĂŤ xhamitĂŤ e themeluara prej tyre, tĂŤ emĂŤroheshin pikĂŤrisht personat qĂŤ e kishin zĂŤrin tĂŤ bukur dhe qĂŤ kishin texhvid dhe tertil tĂŤ mirĂŤ7. Nga kujdesi i madh qĂŤ tregonin shqiptarĂŤt myslimanĂŤ pĂŤr leximin e drejtĂŤ tĂŤ Kuranit dhe duke ditur rĂŤndĂŤsinĂŤ e madhe qĂŤ ka leximi i saktĂŤ i tij, kanĂŤ lindur mbase edhe thĂŤniet qĂŤ dĂŤgjohen edhe sot e kĂŤsaj dite, si f.v. ose

Studim

Takvim - Kalendar 2012

5. NĂŤ grupin e pestĂŤ bĂŤjnĂŤ pjesĂŤ texhvidĂŤt qĂŤ janĂŤ shkruar nga autorĂŤ tanĂŤ, por qĂŤ kanĂŤ mbetur dorĂŤshkrim, nuk janĂŤ botuar.

I. TexhvidĂŤt nĂŤ gjuhĂŤn arabe dhe osmane

TexhvidĂŤt nĂŤ gjuhĂŤn arabe dhe osmane, mĂŤ tĂŤ pĂŤrdorurit dhe mĂŤ tĂŤ mĂŤsuarit tek ne, si nĂŤ aspektin kohor ashtu edhe nĂŤ aspektin hapĂŤsinor, janĂŤ: 1.1. Ă&#x2039;shtĂŤ njĂŤ kaside nĂŤ gjuhĂŤn arabe qĂŤ shpjegon rregullat pĂŤr leximin e drejtĂŤ dhe tĂŤ saktĂŤ tĂŤ Kuranit. Autor i kĂŤsaj vepre nĂŤ vargje ĂŤshtĂŤ Muhammad b. Muhammad Ä&#x17E;azarÄŤ ash-Shafiâ&#x20AC;&#x2122;ÄŤ (vdiq mĂŤ 883/1429).10 Kjo vepĂŤr ka pasur disa komente nga autorĂŤ tĂŤ ndryshĂŤm, disa prej tĂŤ cilĂŤve dihen e disa tĂŤ tjerĂŤ janĂŤ anonimĂŤ. Mbi bazĂŤn e kĂŤtij texhvidi janĂŤ shkruar shumĂŤ texhvidĂŤ tĂŤ tjerĂŤ nĂŤ gjuhĂŤ tĂŤ ndryshme. 1.2. Ă&#x2039;shtĂŤ njĂŤ koment, qĂŤ i ĂŤshtĂŤ bĂŤrĂŤ -s ut nga njĂŤ autor anonim11. 1.3. e autorit ash-Shajh Ä&#x17E;amaluddÄŤn YĹŤsuf ad-DarÄŤriyy. Ă&#x2039;shtĂŤ njĂŤ tjetĂŤr komentim qĂŤ i ĂŤshtĂŤ bĂŤrĂŤ veprĂŤs sĂŤ ut 12.

)

Kasim DobraÄ&#x2021;a, , I, Sarajevo, 1963, 62. 11 NjĂŤ kopje nĂŤ dorĂŤshkrim e kĂŤtij texhvidi ruhet nĂŤ Arkivin e KosovĂŤs nĂŤ PrishtinĂŤ. E ka kopjuar Hamza b. â&#x20AC;&#x2DC;Ali, nuk dihet viti i kopjimit. 12 NjĂŤ kopje dorĂŤshkrim e kĂŤtij texhvidi ruhet nĂŤ Arkivin e KosovĂŤs nĂŤ PrishtinĂŤ. Edhe kĂŤtĂŤ texhvid e ka kopjuar Hamza b. â&#x20AC;&#x2DC;Ali, nuk dihet viti i kopjimit. "

dhĂŤs sĂŤ gjatĂŤ kohore dhe shtrirjes sĂŤ gjerĂŤ hapĂŤsinore, ĂŤshtĂŤ vĂŤshtirĂŤ tĂŤ thuhet me siguri, tĂŤ paktĂŤn deri nĂŤ kĂŤtĂŤ fazĂŤ tĂŤ hulumtimeve tona, se cilĂŤt texhvidĂŤ janĂŤ pĂŤrdorur dhe janĂŤ mĂŤsuar nĂŤ shkollat dhe nga ulematĂŤ tanĂŤ, sikundĂŤrqĂŤ ĂŤshtĂŤ vĂŤshtirĂŤ tĂŤ dihet se sa autorĂŤ shqiptarĂŤ kanĂŤ pĂŤrkthyer, kanĂŤ shkruar ose kanĂŤ kopjuar vepra nga fusha e texhvidit, sidomos tĂŤ periudhave tĂŤ mĂŤhershme. Para se tâ&#x20AC;&#x2122;i pĂŤrmendim disa texhvidĂŤ qĂŤ janĂŤ pĂŤrdorur nĂŤ mektebet dhe medresetĂŤ tona, pĂŤr shkak tĂŤ rrethanave politikoshoqĂŤrore, kjo Ă§ĂŤshtje, sipas mendimit tonĂŤ, duhet vĂŤshtruar e ndarĂŤ nĂŤ pesĂŤ grupe kryesore: 1. NĂŤ grupin e parĂŤ bĂŤjnĂŤ pjesĂŤ texhvidĂŤt qĂŤ janĂŤ mĂŤsuar pĂŤr njĂŤ kohĂŤ tĂŤ gjatĂŤ tek ne e qĂŤ janĂŤ shkruar nĂŤ gjuhĂŤn arabe dhe osmane. 2. NĂŤ grupin e dytĂŤ bĂŤjnĂŤ pjesĂŤ texhvidĂŤt qĂŤ janĂŤ pĂŤrdorur nĂŤ mes dy luftĂŤrave botĂŤrore. 3. NĂŤ grupin e tretĂŤ bĂŤjnĂŤ pjesĂŤ texhvidĂŤt e pĂŤrdorur pas LuftĂŤs sĂŤ DytĂŤ BotĂŤrore deri mĂŤ 1986. 4. NĂŤ grupin e katĂŤrt bĂŤjnĂŤ pjesĂŤ texhvidĂŤt e botuar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe nga autorĂŤ shqiptarĂŤ pas 1986. KĂŤta texhvidĂŤ duhen ndarĂŤ nĂŤ dy nĂŤngrupe: a. texhvidĂŤt qĂŤ kanĂŤ pasur njĂŤ pĂŤrdorim mĂŤ tĂŤ gjerĂŤ dhe vazhdojnĂŤ tĂŤ pĂŤrdoren si tekste shkollore nĂŤ medrese, e janĂŤ shkruar nga njohĂŤs dhe specialistĂŤ tĂŤ kĂŤsaj fushe dhe b. texhvidĂŤt qĂŤ janĂŤ shkruar, ose, mĂŤ saktĂŤ, janĂŤ pĂŤrkthyer pĂŤrgjithĂŤsisht nga gjuha arabe, por qĂŤ nuk kanĂŤ njohur ndonjĂŤ shtrirje dhe pĂŤrdorim tĂŤ theksuar, e qĂŤ nuk janĂŤ shkruar/pĂŤrkthyer nga specialistĂŤ tĂŤ kĂŤsaj fushe.

Studim

, po aty, f.57. , po aty, f. 102.

& #

K. DobraÄ&#x2021;a, K. DobraÄ&#x2021;a,

NjĂŤ kopje nĂŤ dorĂŤshkrim e kĂŤtij texhvidi ruhet nĂŤ Arkivin e KosovĂŤs. KĂŤtĂŤ dorĂŤshkrim e ka kopjuar Muhammad b. â&#x20AC;&#x2DC;AlÄ uddÄŤn nĂŤ Tarablusi mĂŤ 1014/ 1615. MĂŤ gjerĂŤsisht pĂŤr dorĂŤshkrimet arabe, turke dhe persiane, qĂŤ ruhen nĂŤ Arkivin e KosovĂŤs, shih: Mr. sc. Sadik Mehmeti, , PrishtinĂŤ, 2008, f. 64, 65, 86, 87, 88. 14 K. DobraÄ&#x2021;a, ..., po aty, f. 75. 15 K. DobraÄ&#x2021;a, , po aty, 62. 16 NjĂŤ kopje dorĂŤshkrim e kĂŤtij texhvidi ruhet nĂŤ Arkivin e KosovĂŤs dhe ĂŤshtĂŤ kopjuar nĂŤ vitin 1030/1621. Shih: Mr. Sadik Mehmeti, , op. cit., f. 86.

koment qĂŤ i ĂŤshtĂŤ bĂŤrĂŤ texhvidit/ s sĂŤ tĂŤ cilin e ka shkruar AbĹŤ YahyÄ ZakariyyÄ alAnsÄ riy ash-ShafiÄŤâ&#x20AC;&#x2122; al-MisrÄŤ (vdiq mĂŤ 926/1520)13. 1.5. â&#x20AC;&#x201C; Ă&#x2039;shtĂŤ njĂŤ komentim tjetĂŤr i njohur i -s sĂŤ Ä&#x17E;azariyy-ut, tĂŤ cilin e ka shkruar dijetari i famshĂŤm AbĹŤ â&#x20AC;&#x2DC;l-Hair Ahmad b. MuslihuddÄŤn MustafÄ TashkĂśprĂźzÄ de (vdiq mĂŤ 968/1560).14 1.6. Ă&#x2039;shtĂŤ broshurĂŤ mbi rregullat e tĂŤ kĂŤnduarit tĂŤ Kuranit (texhvid), tĂŤ cilĂŤn e ka shkruar autori i njohur Muhammad b. PÄŤr â&#x20AC;&#x2DC;AlÄŤ al-BirgawÄŤ (vdiq mĂŤ 981/1573)15. Ky texhvid ĂŤshtĂŤ pĂŤrdorur dhe ka qenĂŤ i njohur ndĂŤr ulematĂŤ tanĂŤ dhe ka pasur shumĂŤ komente nĂŤ gjuhĂŤn arabe dhe osmane. NdĂŤr komentet mĂŤ tĂŤ njohura ĂŤshtĂŤ ai qĂŤ kishte shkruar Ahmad FÄ â&#x20AC;&#x2122;iz arr-RrĹŤmÄŤ (vd. 1041/1631) me titullin â&#x20AC;&#x153; . Ek-ut gjenden po thuajse nĂŤ zemplarĂŤ tĂŤ texhvidit tĂŤ tĂŤ gjitha bibliotekat e ulemave tanĂŤ tĂŤ mĂŤhershĂŤm16.

Ă&#x2039;shtĂŤ vepĂŤr e shkruar nĂŤ vargje pĂŤr mĂŤsimin e shtatĂŤ leximeve/dialekteve tĂŤ Kuranit, tĂŤ cilĂŤn e ka shkruar AbĹŤ Muhammad QÄ sim b. Firruh ash-ShÄ tibÄŤ (vdiq mĂŤ 590/1194). Ă&#x2039;shtĂŤ e njohur me emrin . PĂŤrmban 1173 var17 gje . Kjo vepĂŤr ka pasur disa komente nga autorĂŤ tĂŤ ndryshĂŤm nĂŤ gjuhĂŤ tĂŤ ndryshme. 1.8. NjĂŤ tjetĂŤr texhvid qĂŤ ĂŤshtĂŤ pĂŤrdorur dhe ka pasur njĂŤ shtrirje tĂŤ madhe tek ne, qoftĂŤ nga nxĂŤnĂŤsit, qoftĂŤ nga mualimĂŤt nĂŤpĂŤr mektebet dhe medresetĂŤ tona; ĂŤshtĂŤ texhvidi i mbiquajtur sipas autorit â&#x20AC;&#x153; , tĂŤ cilin e ka shkruar (vdiq nĂŤ Stamboll, mĂŤ 904/1498).18

Ă&#x2039;shtĂŤ

1.7.

1.4.

Takvim - Kalendar 2012

Studim

Takvim - Kalendar 2012

gjerĂŤ nĂŤ PerandorinĂŤ Osmane dhe disa pĂŤrkthime nĂŤ gjuhĂŤ tĂŤ ndryshme, madje edhe nĂŤ gjuhĂŤn shqipe. Ky texhvid mĂŤsohet edhe sot e kĂŤsaj dite nĂŤ disa medrese tĂŤ ShqipĂŤrisĂŤ.

II. TexhvidĂŤt midis dy luftĂŤrave botĂŤrore

Ky texhvid ka qenĂŤ traditĂŤ tĂŤ mĂŤsohej pĂŤrmendsh dhe, mbi bazĂŤn e kĂŤtij texhvidi, janĂŤ shkruar edhe texhvidĂŤ tĂŤ tjerĂŤ dhe, falĂŤ stilit tĂŤ tij tĂŤ lehtĂŤ e tĂŤ kuptueshĂŤm, ka pasur njĂŤ shtrirje tĂŤ

Pas largimit tĂŤ PerandorisĂŤ Osmane nga trojet shqiptare dhe krijimit tĂŤ rrethanave tĂŤ reja, u ndie nevoja qĂŤ tĂŤ pĂŤrgatiteshin nĂŤ gjuhĂŤn shqipe edhe tekste dhe doracakĂŤ pĂŤr nxĂŤnĂŤsit nĂŤpĂŤr mektebe dhe medrese dhe pĂŤr tĂŤ interesuarit e tjerĂŤ qĂŤ donin tĂŤ mĂŤsonin Kuranin drejt dhe sipas rregullave. Dhe jo vetĂŤm kaq, por nĂŤ atĂŤ periudhĂŤ, sikurse dihet, do tĂŤ botoheshin shumĂŤ vepra nĂŤ fushĂŤ tĂŤ islamistikĂŤs qĂŤ pĂŤr autorĂŤ do tĂŤ kenĂŤ penat e njohura, si Hafiz Ali KorĂ§a, Hafiz Ibrahim Dalliu, Hafiz Abdullah SĂŤmblaku, Hafiz Vehbi Dibra, Hfz. Ismet Dibra etj., tĂŤ cilĂŤt do tâ&#x20AC;&#x2122;i vinin bazat e publicistikĂŤs dhe tĂŤ literaturĂŤs islame nĂŤ gjuhĂŤn shqipe, qoftĂŤ me shkrimet dhe veprat e tyre si autorĂŤ, qoftĂŤ tĂŤ pĂŤrkthyera nga gjuhĂŤ tĂŤ tjera, nĂŤ radhĂŤ tĂŤ parĂŤ nga gjuha arabe. Edhe texhvidi i parĂŤ i botuar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe, i pĂŤrkthyer, i takon kĂŤsaj periudhe. AtĂŤ e kishte pĂŤrkthyer njĂŤri nga doajenĂŤt dhe dijetarĂŤt mĂŤ tĂŤ shquar tĂŤ islamistikĂŤs shqiptare, Hafiz Ibrahim Dalliu. KĂŤsaj periudhe i pĂŤrkasin dy texhvidĂŤ tĂŤ botuar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe: 2.1. â&#x20AC;&#x153; tĂŤ cilin nĂŤ vitin 1921 nĂŤ TiranĂŤ e botoi Hafiz Ibrahim Dalliu, qĂŤ, me sa dimĂŤ, ĂŤshtĂŤ texhvidi i parĂŤ i botuar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe. NĂŤ kopertinĂŤn e kĂŤtij botimi shĂŤnon:

Studim

Takvim - Kalendar 2012

Vepra ka 16 faqe, formati 20x14 cm. NĂŤ fillim thuhen disa fjalĂŤ pĂŤr kuptimin e texhvidit, si p.sh.:

KĂŤtu nuk shĂŤnohet se nga Ă§â&#x20AC;&#x2122;gjuhĂŤ ishte pĂŤrkthyer, por merret vesh se, - me ndonjĂŤ ndryshim tĂŤ vogĂŤl, - ĂŤshtĂŤ pĂŤrkthim i â&#x20AC;&#x153; tĂŤ pĂŤrmendur. NĂŤ faqen 3 tĂŤ kĂŤtij texhvidi ĂŤshtĂŤ dhĂŤnĂŤ edhe njĂŤ skicĂŤ, sikurse tek â&#x20AC;&#x153; ku paraqiten vendnyjĂŤtimet e shkronjave. MegjithĂŤse i pĂŤrkthyer dhe i botuar dekada mĂŤ parĂŤ, ky texhvid, - pĂŤr sa i pĂŤrket terminologjisĂŤ sĂŤ kĂŤsaj fushe, - vjen shumĂŤ i arrirĂŤ, mjaft i kuptueshĂŤm dhe praktik. Terminologjia qĂŤ ka pĂŤrdorur Hfz. Ibrahim Dalliu nĂŤ pĂŤrkthimin e tij, duhet tĂŤ merret pĂŤr bazĂŤ nga ata qĂŤ merren me shkrimin dhe shpjegimin e texhvidit.

)

TiranĂŤ, 1337/1921, f. 1. Biblioteka KombĂŤtare - TiranĂŤ, S12/D29 dhe S10/E96.

2.2. NjĂŤ tjetĂŤr autor shqiptar qĂŤ ka pĂŤrkthyer dhe ka botuar njĂŤ texhvid, ĂŤshtĂŤ autori i shumĂŤ veprave, HafĂŤz Abdullah (Sabri) SĂŤmblaku, i cili mĂŤ 1927 botoi veprĂŤn ku bĂŤhet fjalĂŤ pĂŤr:

nuk i kishte pĂŤrfshirĂŤ fare . Ky texhvid ĂŤshtĂŤ pĂŤrdorur edhe pas LuftĂŤs sĂŤ DytĂŤ BotĂŤrore tek myslimanĂŤt e ish-JugosllavisĂŤ dhe pas vitit 1945 ka pasur disa ribotime. Disa ribotime janĂŤ shoqĂŤruar me njĂŤ parathĂŤnie nga Hfz. Kamil SilajxhiĂ§i, dhe kjo pĂŤr disa ka mjaftuar qĂŤ kĂŤtĂŤ tĂŤ fundit ta merrnin gabimisht si autor tĂŤ kĂŤtij texhvidi. KĂŤtĂŤ gabim kanĂŤ bĂŤrĂŤ edhe pĂŤrkthyesit nĂŤ gjuhĂŤn shqipe tĂŤ kĂŤtij texhvidi, N. Ibrahimi dhe M. Ajdini22.

III. TexhvidĂŤt pas LuftĂŤs sĂŤ DytĂŤ BotĂŤrore

)

Biblioteka KombĂŤtare-TiranĂŤ, S10/E35. Shih edhe: Maksim Gjinaj â&#x20AC;&#x201C; Petrit Bezhani, , Istambul, 2002, f. 22-23. (

Hfz. Mahmut TraljiÄ&#x2021;, , nĂŤ: librin e Hfz. Fadil FazliÄ&#x2021;, ., I, Sarajevo, 1997, f. 207. 22 Hafiz Kamil Silajxhiq, pĂŤrktheu Nexhat Ibrahimi dhe Miftar Ajdini, Prizren, 1996.

2.3. NjĂŤ tjetĂŤr texhvid qĂŤ ĂŤshtĂŤ pĂŤrdorur nĂŤ mektebet tona nĂŤ kĂŤtĂŤ periudhĂŤ, ĂŤshtĂŤ edhe ai i autorit boshnjak Hasan HeremiĂ§, â&#x20AC;&#x153; (gjithsej faqe 28), i cili kryesisht ĂŤshtĂŤ pĂŤrkthim megjithĂŤqĂŤ disa pjesĂŤ tĂŤ kĂŤtij texhvidi H. HeremiĂ§i

Pas LuftĂŤs sĂŤ DytĂŤ BotĂŤrore dhe krijimit tĂŤ rrethanave tĂŤ reja, nĂŤ trevat shqiptare jashtĂŤ ShqipĂŤrisĂŤ Londineze, texhvidĂŤt e pĂŤrkthyer nĂŤ gjuhĂŤn shqipe dhe tĂŤ botuar nĂŤ TiranĂŤ e nĂŤ KorĂ§ĂŤ, pĂŤr arsye tĂŤ njohura, nuk mund tĂŤ pĂŤrdoreshin, prandaj ulekurse nĂŤ maja nĂŤ pĂŤrgjithĂŤsi pĂŤrdorte ShqipĂŤri, derisa nuk u ndalua pĂŤrdorimi zyrtar i fesĂŤ, pĂŤrdoreshin, ku mĂŤ shumĂŤ e ku mĂŤ pak, siĂ§ njiheshin, texhvidi i HafĂŤz Ibrahim Dalliut dhe ai i HafĂŤz Abdullah SĂŤmblakut. Pas 1945 nĂŤ territoret shqiptare qĂŤ mbetĂŤn nĂŤn ish-JugosllavinĂŤ, pĂŤrveĂ§ dhe texhvidit tĂŤ Hasan HeremiĂ§it, mĂŤ vonĂŤ filloi tĂŤ pĂŤrdorej edhe njĂŤ texhvid tjetĂŤr me autorĂŤ boshnjakĂŤ Hafiz Kamil SilajxhiĂ§ dhe Hafiz Ibrahim Trebinjac, i cili qe shumĂŤ i pranueshĂŤm nga nxĂŤnĂŤsit dhe mualimĂŤt:

Ky ĂŤshtĂŤ texhvidi i dytĂŤ dhe, me sa dimĂŤ, mbase i vetmi pas atij tĂŤ HafĂŤz I. Dalliut, i botuar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe jo vetĂŤm nĂŤ kĂŤtĂŤ periudhĂŤ, po madje deri nĂŤ vitin 1986. KĂŤta dy texhvidĂŤ jemi tĂŤ bindur se janĂŤ mĂŤsuar dhe janĂŤ pĂŤrdorur edhe nĂŤ mektebet dhe nga mualimĂŤt e KosovĂŤs, mbase jo nĂŤ njĂŤ masĂŤ tĂŤ theksuar, por gjithsesi po, sidomos gjatĂŤ kohĂŤs sĂŤ â&#x20AC;&#x153;ShqipĂŤrisĂŤ Etnikeâ&#x20AC;?, nĂŤ vitet 1941-1945. Mendimin tonĂŤ e mbĂŤshtesim nĂŤ faktin se vepra tĂŤ kĂŤtyre autorĂŤve kemi gjetur nĂŤ bibliotekat e hoxhallarĂŤve tanĂŤ tĂŤ mĂŤhershĂŤm dhe kemi vĂŤnĂŤ re se ata autorĂŤ kanĂŤ qenĂŤ shumĂŤ tĂŤ njohur edhe nĂŤ kĂŤto anĂŤ. MendojmĂŤ se (ri)botimi i kĂŤtyre dy texhvidĂŤve do tĂŤ ishte njĂŤ punĂŤ me interes, dhe me tĂŤ do tâ&#x20AC;&#x2122;u bĂŤhej njĂŤ shĂŤrbim i mirĂŤ nĂŤ radhĂŤ tĂŤ parĂŤ nxĂŤnĂŤsve tĂŤ mektebeve dhe medreseve, si dhe historianĂŤve tĂŤ arsimit islam ndĂŤr shqiptarĂŤt, kurse ndaj autorĂŤve tĂŤ tyre do tĂŤ ishte njĂŤ shlyerje borxhi, qoftĂŤ edhe nĂŤ kĂŤtĂŤ masĂŤ dhe nĂŤ kĂŤtĂŤ mĂŤnyrĂŤ.

Takvim - Kalendar 2012 21

Studim

Shih: www.fshi.edu.mk/

)

Hfz. Mahmut TraljiÄ&#x2021;, , nĂŤ: librin e Hfz. Fadil FazliÄ&#x2021;, ., I, Sarajevo, 1997, f. 207. 24 NĂŤ vitin 2000 kjo vepĂŤr ĂŤshtĂŤ ribotuar me disa plotĂŤsime dhe ka njĂŤ titull mĂŤ ndryshe: â&#x20AC;&#x153;

4.1.3. NĂŤ medresetĂŤ e ShqipĂŤrisĂŤ, pĂŤrveĂ§ dhe texhvidit tĂŤ E. Behramit, pĂŤrdoret edhe njĂŤ texhvid tjetĂŤr - ai i autorit Dr. Abdurrahman Ă&#x2021;etin, ,i pĂŤrkthyer nga turqishtja nga Mr. Rejhan Neziri dhe i botuar nĂŤ Kreuzlingen (ZvicĂŤr), 2006). Ky texhvid pĂŤrdoret nĂŤ fakultetet islame nĂŤ Turqi. NĂŤ parathĂŤnien e pĂŤrkthyesit, pĂŤrveĂ§ tĂŤ tjerash, thuhet:

4.1.2. NjĂŤ tjetĂŤr texhvid qĂŤ pĂŤrdoret si tekst shkollor nĂŤ medresetĂŤ e MaqedonisĂŤ nga viti 1995, autorĂŤ tĂŤ tĂŤ cilit janĂŤ dy njohĂŤs tĂŤ kĂŤsaj fushe Prof. Shafi Osmani dhe Prof. Bajram Ajeti, i botuar nĂŤ Shkup nĂŤ vitin 1995, ĂŤshtĂŤ texhvidi me titull:

PĂŤrdorimi i texhvidĂŤve tĂŤ sipĂŤrpĂŤrmendur nĂŤ medresenĂŤ â&#x20AC;&#x153;Alauddinâ&#x20AC;? tĂŤ PrishtinĂŤs (por jo edhe nĂŤ mektebe) pĂŤrfundoi nĂŤ vitin 1986, kur u botua texhvidi i parĂŤ autorial dhe mĂŤ gjithĂŤpĂŤrfshirĂŤsi nĂŤ gjuhĂŤn shqipe, i cili fillimisht u dedikohej nxĂŤnĂŤsve tĂŤ kĂŤsaj medreseje, po qĂŤ mĂŤ pastaj, pĂŤr njĂŤ kohĂŤ, do tĂŤ pĂŤrdorej edhe nĂŤ medresenĂŤ tĂŤ Shkupit dhe nĂŤ medresetĂŤ e ShqipĂŤrisĂŤ pas rĂŤnies sĂŤ sistemit komunist-ateist. 4.1.1. Ky texhvid mban titullin i autorit Emin Behrami.24 Ă&#x2039;shtĂŤ nga ata texhvidĂŤ, sikurse u tha, qĂŤ ka njohur njĂŤ pĂŤrdorim edhe jashtĂŤ KosovĂŤs, pĂŤr njĂŤ periudhĂŤ relativisht tĂŤ gjatĂŤ. Ky texhvid vazhdon tĂŤ pĂŤrdoret edhe sot e kĂŤsaj dite nĂŤ medresetĂŤ e KosovĂŤs dhe nĂŤ disa medrese tĂŤ ShqipĂŤrisĂŤ. KĂŤtĂŤ texhvid e pĂŤrdorin edhe studentĂŤt nĂŤ Fakultetin e Studimeve Islame tĂŤ PrishtinĂŤs,

4.1. TexhvidĂŤt qĂŤ pĂŤrdoren si tekste shkollore

kurse studentĂŤt nĂŤ Fakultetin e Shkencave Islame tĂŤ Shkupit pĂŤrdorin texhvidin e autorit Ibrahim Trebinjac (Skripta za studente ITF u Sarajevu), Sa25 rajevĂŤ, 1982 . Ă&#x2039;shtĂŤ pĂŤr tâ&#x20AC;&#x2122;u Ă§uditur se as E. Behrami dhe as autorĂŤt e tjerĂŤ shqiptarĂŤ pas tij, gjatĂŤ hartimit tĂŤ texhvidĂŤve tĂŤ tyre, nuk janĂŤ mbĂŤshtetur nĂŤ texhvidĂŤt tradicionalĂŤ qĂŤ ishin pĂŤrdorur tek ne. Kjo, kujtojmĂŤ, mund tĂŤ jetĂŤ njĂŤ nga shkaqet qĂŤ, pĂŤrderisa dikur kishte shumĂŤ nga xhematlinjtĂŤ qĂŤ Kuranin e lexonin drejt dhe saktĂŤ, sot kemi njĂŤ numĂŤr tĂŤ imamĂŤve qĂŤ nuk shquhen nĂŤ kĂŤtĂŤ drejtim.

IV. Texhvidi tek shqiptarĂŤt pas vitit 1986

Takvim - Kalendar 2012

konsiderohet nga texhvidĂŤt mĂŤ tĂŤ pĂŤrdorur dhe mĂŤ tĂŤ pĂŤrhapur nĂŤ BosnjĂŤ e HercegovinĂŤ dhe tek myslimanĂŤt e ish-JugosllavisĂŤ.23 Ky texhvid sikur filloi ta nxirrte pak nga pak nga pĂŤrdorimi nĂŤ kĂŤto anĂŤ â&#x20AC;&#x153; e pĂŤrdorur nĂŤ shekuj nĂŤ mektebet dhe medresetĂŤ tona.

3.1.

Studim

Takvim - Kalendar 2012

)

(

MĂŤ gjerĂŤsisht pĂŤr jetĂŤn dhe veprĂŤn e Mulla Mehmetit, shih punimin tonĂŤ: , nĂŤ: â&#x20AC;&#x153;Dituria Islame, nr. 108-109, PrishtinĂŤ, 1998, f. 73-77.

Mehmet ef. Salihu (1898-1985) i takon plejadĂŤs sĂŤ fundit tĂŤ dijetarĂŤve islamĂŤ nĂŤ KosovĂŤ, tĂŤ cilĂŤt, fatkeqĂŤsisht a fatmi-

)

Dr. Abdurrahman Ă&#x2021;etin, , i pĂŤrkthyer nga turqishtja nga Mr. Rejhan Neziri dhe i botuar nĂŤ Kreuzlingen, 2006, ParathĂŤnie, f. III. "

Kur thamĂŤ se ndĂŤr shqiptarĂŤ ka edhe texhvidĂŤ tĂŤ mbetur dorĂŤshkrim, nĂŤ gjuhĂŤn shqipe qoftĂŤ me shkronja arabe, qoftĂŤ me shkronja latine, kemi parasysh faktin se hoxhallarĂŤt tanĂŤ, duke ditur rĂŤndĂŤsinĂŤ e texhvidit dhe duke ditur rĂŤndĂŤsinĂŤ e pĂŤrhapjes sĂŤ leximit tĂŤ Kuranit ndĂŤr masat dhe talebet e tyre, kanĂŤ kopjuar ose kanĂŤ shkruar e pĂŤrkthyer edhe vepra nĂŤ fushĂŤn e texhvidit. NjĂŤri prej tyre ĂŤshtĂŤ edhe 27 , i cili ka lĂŤnĂŤ dorĂŤshkrim njĂŤ texhvid tĂŤ titulluar

V. TexhvidĂŤt e autorĂŤve shqiptarĂŤ qĂŤ kanĂŤ mbetur dorĂŤshkrim

, Shkup, 2010. PrishtinĂŤ,

TĂŤ theksojmĂŤ edhe faktin se kĂŤtu, pĂŤr shkaqe praktike, nuk janĂŤ marrĂŤ nĂŤ shqyrtim doracakĂŤt ose, siĂ§ njihen ndryshe, qĂŤ kanĂŤ tĂŤ bĂŤjnĂŤ me hyrje nĂŤ shkronjat e Kuranit dhe mĂŤsimin e alfabetit arab, dhe as ndonjĂŤ texhvid qĂŤ mund tĂŤ qarkullojĂŤ nĂŤ ndonjĂŤ ueb-sajt.

NĂŤ kĂŤtĂŤ grup janĂŤ pĂŤrfshirĂŤ texhvidĂŤt: - qĂŤ nuk kanĂŤ njohur ndonjĂŤ shtrirje dhe pĂŤrdorim tĂŤ theksuar, - qĂŤ janĂŤ shkruar nga jospecialistĂŤ tĂŤ kĂŤsaj fushe dhe - qĂŤ janĂŤ pĂŤrkthyer nga ndonjĂŤ gjuhĂŤ (tĂŤ shumtĂŤn nga gjuha arabe) nga pĂŤrkthyes jospecialistĂŤ tĂŤ kĂŤsaj fushe. KĂŤta texhvidĂŤ kronologjikisht renditen: 4.2.1. Ramiz Zekaj, , MedinĂŤ, 1992. 4.2.2. Fahrudin Ebibi, , Shkup, 1995 e 2004. 4.2.3. Hossein Asadi, , (pĂŤrkthyer dhe redaktuar nga njĂŤ grup autorĂŤsh), TiranĂŤ, 2005. 4.2.4. Dr. Musli VĂŤrbani, , KaĂ§anik, 2008. 4.2.5. Afet Beadini-Hamit Shabani, , Gostivar, 2008.

4.2. TexhvidĂŤt qĂŤ nuk pĂŤrdoren si tekste dhe qĂŤ nuk kanĂŤ ndonjĂŤ pĂŤrdorim tĂŤ gjerĂŤ

4.2.6. Shefqet Krasniqi, PrishtinĂŤ, 2009. 4.2.7. Miftar Islami, 4.2.8. Nusret Krasniqi, 2011.

Studim

dhe shumĂŤ kaside e ilahi NjĂŤ nga shkrimet e tij mĂŤ tĂŤ rĂŤndĂŤsishme ĂŤshtĂŤ, pa dyshim, pĂŤrkthimi dhe komentimi i xhuzit tĂŤ fundit tĂŤ Kuranit i shkruar gjatĂŤ kohĂŤs sa ishte nĂŤ burg, d.m.th. midis viteve 1951 - 1952.28.

ilmihalin e vĂŤnjĂŤ

njĂŤ

llimshĂŤm

(tri shkronjat e . KĂŤtu bĂŤhet fjalĂŤ

NĂŤ pjesĂŤn e parĂŤ autori flet pĂŤr tri zgjatimit) ose pĂŤr edhe pĂŤr dhe pĂŤr .

)

(

PĂŤr pĂŤrkthimin e xhuzit â&#x20AC;&#x153;Ammeâ&#x20AC;? nga Mulla Mehmeti, mĂŤ gjerĂŤsisht: Sadik Mehmeti, nĂŤ: â&#x20AC;&#x153;Takvim/Kalendar 2009, PrishtinĂŤ, f. 139-153. "

i mulla Mehmet ef. Salihut, sikurse u tha, ĂŤshtĂŤ dorĂŤshkrim autograf, i shkruar dhe i ruajtur nĂŤ njĂŤ fletore tĂŤ formatit 20x15 cm. Ă&#x2039;shtĂŤ i shkruar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe me shkronja arabe tĂŤ llojit mjaft i lexueshĂŤm dhe tepĂŤr korrekt. Ă&#x2039;shtĂŤ i vokalizuar dhe ka 36 faqe. VetĂŤ titulli i kĂŤtij texhvidi dhe fakti se mulla Mehmeti ka rishkruar veprat disa herĂŤ, duke i plotĂŤsuar me ndonjĂŤ shĂŤnim shtesĂŤ apo duke i pĂŤrshkruar dhe duke i shpĂŤrndarĂŤ gjitha-

5.1. Texhvidi i mulla Mehmetit

- Ă&#x2039;shtĂŤ shkruar sipas tĂŤ â&#x20AC;&#x2DC;Ä&#x20AC;simit dhe rivÄ jetit tĂŤ Hafses; - Termat profesionalĂŤ janĂŤ pĂŤrdorur nĂŤ gjuhĂŤn arabe, kurse, gjatĂŤ shpjegimit dhe komentimit tĂŤ tyre, autori i shĂŤnon edhe nĂŤ gjuhĂŤn turke e shqipe, si p.sh. , , , etj.. i mulla Mehmetit hapet me dhe me -falĂŤnderim Allahut:

ndej ndĂŤr nxĂŤnĂŤs, miq e dashamirĂŤ, - na lejon tĂŤ konstatojmĂŤ se ky autor mund tĂŤ ketĂŤ shkruar edhe ndonjĂŤ texhvid tjetĂŤr, qĂŤ mund tĂŤ gjendet tek ndonjĂŤ pasardhĂŤs a mik i autorit. Por, ngaqĂŤ texhvidin qĂŤ kemi ne, mund ta ketĂŤ plotĂŤsuar me ndonjĂŤ shĂŤnim shtesĂŤ, mulla Mehmeti e ka titulluar Nuk dimĂŤ kur ta ketĂŤ shkruar kĂŤtĂŤ tehxhvid, sepse ai shumĂŤ rrallĂŤ nĂŤ shkrimet e tij ka vĂŤnĂŤ datĂŤn dhe emrin dhe sepse, sikurse thamĂŤ, shkrimet e tij i ka ripĂŤrshkruar, madje edhe nga disa herĂŤ, njĂŤ fakt ky qĂŤ paraqet njĂŤ vĂŤshtirĂŤsi shtesĂŤ pĂŤr ata qĂŤ dĂŤshirojnĂŤ tĂŤ hulumtojnĂŤ veprimtarinĂŤ krijuese tĂŤ kĂŤtij autori. i mulla Mehmetit ka kĂŤto karakteristika kryesore: - Ă&#x2039;shtĂŤ shkruar sipas modelit dhe mbi bazĂŤn e

rĂŤsisht, kanĂŤ shkruar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe me shkronja arabe. Ai, duke qenĂŤ njĂŤ nga trashĂŤgimtarĂŤt e fundit tĂŤ kĂŤsaj ka lĂŤnĂŤ njĂŤ krijimtari tĂŤ pasur me tematikĂŤ tĂŤ ndryshme, tĂŤ tĂŤrĂŤn dorĂŤshkrim. VetĂŤm ajo qĂŤ disponojmĂŤ ne, kap njĂŤ fond prej mijĂŤra faqesh. Mulla Mehmeti ka lĂŤnĂŤ dorĂŤshkrim:

Takvim - Kalendar 2012

Studim

MĂŤ tutje, autori shpjegon:

shyqer â&#x20AC;&#x201C; falĂŤnderim. farzi lazĂŤm â&#x20AC;&#x201C; ĂŤshtĂŤ obligim i domosdoshĂŤm. 31 Nuk merr bojĂŤ â&#x20AC;&#x201C; nuk bĂŤn. 32 jehshu â&#x20AC;&#x201C; zbukuru (zbukurim). 33 daima â&#x20AC;&#x201C; gjithmonĂŤ, pandarĂŤ. 34 Dhul XhelÄ l â&#x20AC;&#x201C; njĂŤ nga Emrat e bukur tĂŤ Allahut xh.sh.. 35 al â&#x20AC;&#x201C; me familje, me familjen e tij.

Studim 80 Takvim - Kalendar 2012 Si poet qĂŤ ishte, mulla Mehmeti, si nĂŤ tĂŤ gjitha veprat e tjera edhe nĂŤ texhvidin e tij ka shkruar njĂŤ poezi, tĂŤ cilĂŤs nuk i kishte vĂŤnĂŤ ndonjĂŤ titull, por, meqĂŤ ka tĂŤ bĂŤjĂŤ me texhvidin dhe vlerĂŤn e tij, ne e quajtĂŤm: â&#x20AC;&#x153;Vlera e texhviditâ&#x20AC;?

Takvim - Kalendar 2012

MarrĂŤ nĂŤ pĂŤrgjithĂŤsi, nĂŤ texhvidin e tij mulla Mehmeti ka shpjeguar nĂŤ njĂŤ mĂŤnyrĂŤ sa mĂŤ tĂŤ thjeshtĂŤ, mĂŤ tĂŤ kuptueshme dhe mĂŤ tĂŤ shkurtĂŤr, pothuajse tĂŤ gjitha rregullat kryesore tĂŤ texhvidit. Sigurisht qĂŤ kĂŤto rregulla ua kishte shpjeguar talebeve dhe xhematlinjve tĂŤ tij, dhe kĂŤshtu u ĂŤshtĂŤ bashkuar atyre autorĂŤve shqiptarĂŤ qĂŤ kanĂŤ shkruar texhvide. Texhvidit tĂŤ mulla Mehmet ef. Salihut, pĂŤrveĂ§ tjerash, i duhet kushtuar kujdes edhe pĂŤr kĂŤto arsye: - I parĂŤ nga aspekti shkencor, ky texhvid ĂŤshtĂŤ version i shkurtuar, prandaj dhe i mungojnĂŤ disa pjesĂŤ, si p.sh. â&#x20AC;&#x153; , por meqĂŤ u ĂŤshtĂŤ dedikuar fillestarĂŤve, mund tĂŤ quhet lirisht si njĂŤ udhĂŤrrĂŤfyes i shkurtĂŤr pĂŤr fillestarĂŤt pĂŤr leximin e drejtĂŤ dhe tĂŤ saktĂŤ tĂŤ Kuranit; - Mulla Mehmeti me kĂŤtĂŤ nuk kishte synuar tĂŤ bĂŤnte njĂŤ vepĂŤr shkencore tĂŤ texhvditi, po kishte dashur tâ&#x20AC;&#x2122;i shpjegonte rregullat kryesore tĂŤ tij, duke i ilustruar me shembuj konkretĂŤ nga Kurani, nĂŤ mĂŤnyrĂŤ qĂŤ ata qĂŤ dĂŤshironin tĂŤ mĂŤsonin ta lexonin Kuranin drejt dhe saktĂŤ, ta bĂŤnin nĂŤ mĂŤnyrĂŤn sa mĂŤ tĂŤ shpejtĂŤ, mĂŤ tĂŤ lehtĂŤ dhe mĂŤ praktike; - Edhe pse ky texhvid meriton tĂŤ merret parasysh dhe tĂŤ analizohet, as nĂŤ aspektin metodologjik dhe as nĂŤ atĂŤ stilistik nĂŤ ditĂŤt tona praktikisht nuk mund tĂŤ shfrytĂŤzohet, sepse ĂŤshtĂŤ i shkruar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe me grafi arabe e me njĂŤ gjuhĂŤ tĂŤ

! $

! !

â&#x20AC;ŤŮ˛â&#x20AC;Ź

NĂŤ faqet 29-32, ka njĂŤ tĂŤ shkruar nga mulla Mehmeti, kurse nĂŤ faqet 33-36 autori ka shĂŤnuar edhe disa tĂŤ dhĂŤna shtesĂŤ, qĂŤ kanĂŤ tĂŤ bĂŤjnĂŤ me

Studim

kohës dhe është i ngarkuar me orientalizma, pa të cilat sigurisht vlera e tij do të ishte ku e ku më e madhe. - Në fund, duhet theksuar fakti se ky dorëshkrim duhet të ruhet nga humbja dhe nga harresa, sepse në një kohë të caktuar u ka shërbyer një numri të talebeve dhe të xhematlinjve në rrethet e Opojës, Prizrenit dhe Suharekës, dhe për këtë arsye është e nevojshme që të analizohet dhe të merret parasysh nga studiuesit e shkencës së texhvidit.

Përfundim Nga sa u tha më lart, mund të përfundojmë se shqiptarët i kanë kushtuar interesim dhe kujdes të madh mësimit të Kuranit dhe rregullave të leximit të tij. Shqiptarët mund të quhen lirisht transmetues të denjë të Kuranit dhe mësimeve të tij. Kjo, përveç të tjerash, dëshmohet edhe me numrin e madh të texhvidëve që janë përdorur nëpër mektebet e medresetë tona dhe me numrin e autorëve tanë që kanë shkruar, përkthyer dhe kopjuar texhvidë. E, megjithëkëtë, është koha që nga specialistë të kësaj fushe të shkruhet një texhvid me një gjuhë dhe terminologji të kuptueshme, të thjeshtë, të harmonizuar dhe praktike, i cili të përdorej si tekst nëpër të gjitha medresetë shqiptare dhe një texhvid, i cili t’u dedikohej studentëve të fakulteteve islame në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni, gjithnjë duke u mbështetur në texhvidët që janë përdorur në kohë tek ne, sepse praktika dhe historia ka treguar se këta texhvidë kanë qenë shumë frytdhënës dhe të suksesshëm. Një texhvid i ri, në version të shkurtuar, kujtojmë, është e nevojshme të hartohet edhe për nxënësit e mektebeve dhe për

Takvim - Kalendar 2012

fillestarët, në mënyrë që ata që dëshirojnë të mësojnë rregullat e leximit të Kuranit, ta bëjnë këtë sa më lehtë. Dhe, në fund fare, rregullat e texhvidit, d.m.th. leximi i drejtë i Kuranit, sikurse dihet, nuk mund të mësohet pa ndihmën dhe shpjegimet e domosdoshme të mualimit/mësuesit.

qasje Prim.dr.med.sc. Ali F. Iljazi

PARADIGMA SHKENCORE NË KURAN Në Kuranin famëmadh gjenden sinjalizime, këndvështrime dhe fakte shkencore nga shumë lëmenj që i drejtohen intelektit njerëzor dhe që vërtetojnë se ai është Shpallje prej Allahut të Lartësuar, mrekulli për të gjitha kohët dhe brezat, që të ngrejë besimin e besimtarit dhe t’i tërheqë vërejtjen jobesimtarit mbi saktësinë e këtij libri fisnik, siç bën aluzion verseti kuranor: “Ne do t’u bëjmë atyre të mundshme që të shohin argumentet Tona në horizonte dhe në veten e tyre, deri sa t’u bëhet e qartë se ai (Kurani) është i vërtetë. A nuk mjafton që Zoti yt është dëshmitar për çdo gjë” (Fussilet, 53) Allahu i Madhërishëm në Kuranin fisnik urdhëron e thotë: “Edhe në tokë ka argumente për ata të bindurit.” (Edh-Dharijat, 20)

Takvim - Kalendar 2012

“E tokën e kemi shtruar dhe në të kemi vënë kodra dhe kemi bërë që në të të mbijnë bimë të caktuara të të gjitha llojeve.” (El Hixhr, 19) Është e vështirë që në leximin e parë të kuptosh mesazhin që përmbajnë këto versete. Përshkrimi shkencor i dhënë në Kuranin famëmadh për krijimin e Tokës, është sfidë për ata që e shohin krijimin e saj si jo më tepër se një aksident në gjithësi. Pjerrtësia 23.5 shkallë e boshtit të saj është një çështje njësimi aq delikat, sa nuk mund të përllogaritet as nga fizika e as nga filozofia. Në qoftëse kjo pjerrtësi do të ishte 25 shkallë, akulli i poleve do të shkrihej dhe oqeanet do të mbuloheshin prej tij. Nga ana tjetër, po qe se pjerrtësia do të ishte 22 shkallë, akulli i Arktikut do të pushtonte të gjithë Evropën dhe jeta do të ishte e mundur vetëm në zonat ekuatoriale të Tokës. Allahu i Madhërishëm e theksoi këtë zbulim të rëndësishëm në fillim të versetit të cituar, kur bën fjalë për një rregullsi të përkryer që shihet kudo. Kjo rregullsi e përgjithshme është e lidhur ngushtë edhe me rrotullimin e Tokës rreth boshtit të saj, çdo 24 orë. Nëse ky rrotullim do të kryhej për 30 orë, do të frynin erëra kaq të fuqishme, sa Toka do të bëhej një shkretëtirë e pabanueshme. Në të kundërtën, në qoftëse Toka do ta bënte rrotullimin e saj për 20 orë, shumë bimë nuk do të ishin në gjendje të kryenin veprimet e tyre biologjike dhe do të thaheshin. Meqë zinxhiri i jetës është i lidhur në këtë mënyrë, është e domosdoshme që përmbajtja e oksigjenit në ajër të mbetet përafërsisht 20%. Ky është momenti më delikat. I gjithë tymi edhe dyoksidi i karbonit, që lirohet nga bimët, kthehet në oksi-

Qasje

gjen. Do të duhej një kompjuter për të llogaritur numrin e bimëve që nevojiten për ta mbajtur masën e oksigjenit në ajër në sasinë 20%. Duhet të ekzistonte një kompjuter hyjnor, që të mund të përcaktonte sasinë e bimëve të nevojshme për thithjen e tymrave të oxhaqeve dhe prodhimin e oksigjenit që konsumojnë njerëzit, si dhe për sigurimin oksigjenit të nevojshëm në ajër. Kjo llogaritje e pabesueshme mund të quhet vetëm si një llogaritje hyjnore. Çdo gjë e krijuar në tokë, i është nënshtruar një ekuilibri të saktë, harmoni, saqë një veprim është i caktuar për pastrimin e atyre që nxjerr një oxhak tymues ose një makinë. Një shembull tjetër i ekuilibrit harmonik është se deri njëqind vjet më parë druri si lëndë djegëse plotësonte nevojat e njeriut për ngrohje dhe energji. Në qoftë se nuk do të ishin zbuluar qymyrguri, nafta dhe energjia solare, pyje nuk do të ekzistonin tashmë në Tokë. Pra, në momentin e duhur, kompjuteri hyjnor dha qymyrgurin dhe më pas naftën, energjinë solare, të cilat i kishte përgatitur miliona vjet më parë, në sasi të mjaftueshme për njerëzimin. Rikujtojmë duke medituar versetin e Kuranit famëmadh: “Dhe ai ju dha të gjitha që kërkuat (që kërkoi nevoja juaj) dhe, edhe në qoftë se përpiqeni t’i numëroni të mirat e Allahut, nuk do të mund të arrini t’i përkufizoni (në numër). Vërtet, njeriu është i padrejtë dhe shumë përbuzës”. (Ibrahim, 34) Le të shohim tani ekuilibrin e saktë të metaleve që ndodhen në tokë. Ende nuk i dimë raportet e metaleve që përbëjnë bërthamën e qendrës së Tokës, por në sipërfaqen e saj, elementet janë shpërndarë në raporte të tilla, saqë duket sikur një

Takvim - Kalendar 2012

komitet shkencor, pasi ka miniaturë numerike raportet e këtyre elementeve, ka bërë të mundur prodhimin e tyre në një fabrikë jashtëzakonisht të fuqishme. Përzierjet e silicit, hekurit dhe kalciumit janë lëndët bazë për ndërtimin e banesave. Sikur edhe njëra të mungonte, ne nuk do të kishim qytete. Shkencëtarët, duke u mbështetur në analiza spektrografike, zbuluan se në Diell ka 67 elemente. Elementet e zbuluara në Diell janë edhe në Tokë, siç janë: hidrogjeni, heliumi, karboni, azoti, oksigjeni, fosfori, hekuri etj. Duke marrë parasysh që Dielli është një yll që përfaqëson edhe yjet e tjerë, kjo do të thotë që elementet nga të cilat është krijuar gjithësia, janë homogjene. Nga ana tjetër, shkencëtarët kanë vënë re se meteorët, gurët dhe pluhuri hënor, përmbajnë elemente që janë të njohura në Tokë. Substanca e gjithësisë, pra, sipas shkencëtarëve, është unike dhe kjo paraqet një mrekulli shkencore në Kuran, siç bën aluzion verseti kuranor në vijim: “A nuk e dinë ata, të cilët nuk besuan se qiejt e Toka ishin të ngjitura, e Ne i ndamë ato të dyja dhe ujin e bëmë bazë të jetës së çdo sendi; a nuk besojnë” (El-Enbija, 30) A keni menduar ndonjëherë se procesi i avullimit të ujit të detit dhe kthimi i tij përsëri në të, me anë të lumenjve, ndodh prej miliona vjetësh? Gjatë këtij procesi transportohen nga toka në det substanca të reja dhe, megjithatë, përbërja e ujit të detit nuk ndryshon kurrë. Rikujtojmë duke analizuar me vëmendje versetin e Kuranit fisnik:

Qasje

“Ai është që vetëm Atij i takon sundimi i qiejve dhe i Tokës, Ai nuk ka as fëmijë e as nuk ka shok në sundimin e Tij. Ai krijoi çdo gjë, duke e përsosur në mënyrë të qartë e të matur”. (Furkan, 2) Vëreni madhështinë e kësaj mrekullie të kompjuterit hyjnorë: ndodhin miliona procese dhe megjithatë, ekuilibri harmonik, që në saje të ligjeve të Allahut të madhërishëm qëndron në themel të krijimit të gjithçkaje në tokë, nuk ndryshon kurrë, siç bënë aluzion verseti kuranor: “(Ky është) Ligji i Allahut edhe ndër ata që ishin më parë, e në ligjin e Allahut nuk mund të gjesh ndryshim”. (Ahzab, 62) Një nga mrekullitë më të mëdha të planetit Tokë, të cilën Allahu i Plotfuqishëm dhe i Gjithëdijshëm e pajisi atë përpara se të krijonte njeriun, janë substancat radioaktive që gjenden në sipërfaqen e Tokës, në raporte aq të përsosura, saqë nuk mund t’i krijojë as shkenca. Nga njëra anë gjendet uranium, që siguron energjinë bërthamore, i padëmshëm në gjendjen natyrore, por tejet i rrezikshëm kur pastrohet. Nga ana tjetër, karboni bën të mundur aktivitetin biologjik. Dhe sa të dobishme janë ujërat termale të banjave, të cilat përmbajnë sasi të lejueshme substancash radioaktive dhe kurojnë miliona njerëz në të gjithë botën. Shumë procese biologjike nuk mund të zhvillohen pa praninë e karbonit(14) në atmosferë. Në qoftë se kjo substance, raporti i së cilës është një për një million, do të rritej sado pak, do të përbënte një rrezik vdekjeprurës.

Takvim - Kalendar 2012

Në qoftë se izotopi i natriumit (24), do të ishte i pranishëm në ujërat minerale, të lahemi në këto ujëra do të ishte njësoj sikur të ishim të pranishëm në Hiroshimë, ditën kur qe hedhur bomba atomike. Le ta lexojmë, duke medituar me respekt këtë verset të Kuranit fisnik: “Madhëroje larg të metave Zotin tënd, më të lartësuarin! I Cili krijoi dhe përsosi, Dhe i Cili përcaktoi e orientoi”. (El A’ëla, 1-3) Toka dallohet nga planetët e tjerë se dendësia e saj kalon dendësinë e të gjithë planetëve, madje edhe të Diellit, dhe se graviteti i saj është mesatar. Për këtë Allahu i Madhërishëm në Kuranin famëlartë thotë: “A nuk e bëmë Ne Tokën që në gjirin e vet mban, të gjallë dhe të vdekur” (El-Murselat, 25-26) Fjala “kifat” në gjuhën arabe ka kuptimin e gravitetit, tërheqje, e mbledhur dhe e bashkuar. Pra, Allahu i Plotfuqishëm vendosi në Tokë një forcë tërheqëse, me të cilën ruhet ekuilibri e baraspesha mbi të duke siguruar një jetë të qetë për njeriun. Për forcën tërheqëse të Tokës, e cila bën që sendet të qëndrojnë mbi të, bën aluzion verseti kuranor në vijim: “A është Ai që Tokën e bëri vendqëndrim e nëpër të rrjedhin lumenj, dhe asaj (Tokës) i bëri (male) përforcuese, dhe në mes dy deteve bëri ndarje. A ka përveç Allahu zot tjetër? Jo, po shumica e tyre nuk e dinë.” (En-Neml, 61) Matematikani dhe fizikani Isak Njuton zbuloi ligjin e gravitetit, i cili thotë: “Çdo send që ka peshë dhe masë tërheqëse,

Qasje

çdo send tjetër që ka masë, forca e tërheqjes mes tyre rritet në përpjesëtim të drejtë me rritjen e secilës prej masave të tyre. Forca e tërheqjes në mes tyre zvogëlohet me rritjen e largësive në mes dy sendeve.” Kjo teori pati rëndësi për shkencën, pasi me të kuptohet lëvizja dhe rrotullimi i planetëve në mes tyre si dhe i Tokës rreth Diellit. Shkenca gjithashtu thotë: “Në qoftë se nuk do të ishte forca e gravitetit, njeriu do të fluturonte prej Tokës, siç ndodh edhe në planetët e tjerë në të cilët mungon graviteti”. Kurani fisnik përdor fjalë të përzgjedhura me saktësi e kujdes nga i Urti i Gjithëdijshmi, Që nuk lë vend për dyshim tek shkencëtarët. Lexojmë, duke medituar me respekt, versetin e Kuranit famëmadh: “E, i sheh kodrat e mendon se ato janë të palëvizshme, ndërsa ato lëvizin si retë, (kjo është) mjeshtëri e Allahut Që përsosi çdo send, e Ai është hollësisht i njohur se çka punoni”. (En-Neml, 88) Ky verset informon se të gjithë trupat që i nënshtrohen forcës së gravitetit të Tokës si malet, detet, atmosfera etj., marrin pjesë me Tokën në rrotullimin e saj të përditshëm rreth vetes dhe në rrotullimin e saj vjetor rreth Diellit. Gjysma e Tokës është e zhytur në errësirë, ndërsa gjysma tjetër është dritë, si rezultat i rrotullimit të Tokës rreth vetes, por ky rrotullim nuk ndihet me shqisa dhe është njësoj si lëvizja e reve në ajër. Nga rrotullimi i Tokës ndërrojnë vendet errësira e drita apo nata e dita, dhe alternohen me njëra-tjetrën me shpejtësi të ma-

Takvim - Kalendar 2012

dhe, e cila natyrisht është shpejtësia e Tokës. Ky alterim i shpejtë ka përuljen dhe lakimin e Tokës sferike. Allahu i Madhërishëm në Kuranin fisnik thotë: “Ai krijoi qiejt e Tokën me qëllim të caktuar; Ai natën ia mbështjell ditës dhe ditën ia mbështjell natës; Ai nënshtroi Diellin dhe Hënën, që secili lëviz deri në një afat të caktuar, pra Ai është ngadhënjyesi, mëkatfalësi”. (Ez-Zumer, 5) Fjala Tekvir e përdorur në verset do të thotë: mbështjellja e diçkaje mbi një tjetër në formë të rrumbullakët. Kështu, përhapja e dritës së ditës në vend të natës, kryhet në formë të rrumbullakët dhe po kështu përhapja e errësirës mbi ditën. Shkenca e astronomisë ka vërtetuar se boshti i Tokës, në rrotullimin e Tokës rreth vetes dhe rreth Diellit, anon mesatarisht vetëm 40 këmbë nga baza e gjatësisë së këtij boshti, gjatësia e të cilit arrin 40 milionë këmbë. Dhe është pikërisht ky anim shkaku i ditës së gjatë dhe i natës së shkurtër në hemisferën veriore. Shkencëtarët thonë: Nëse nuk do të ishte ky anim i boshtit, do të mungonin katër stinët në sipërfaqen e rruzullit tokësor. Këtë na e kujton verseti i Kuranit fisnik: “A nuk e di se Allahu e fut (errësirën) natën në ditë dhe e fut (dritën) ditën në natë, dhe Ai i nënshtroi Diellin e Hënën (të lindin e të perëndojnë) dhe secili rrjedh (noton) deri në një afat të caktuar dhe se Allahu hollësisht është i njohur për atë që veproni”. (Llukman, 29) Sikur pozita e Tokës në krahasim me Diellin të ndryshonte ashtu që orbita e saj të ishte për 4% më e vogël, gjegjësisht 144 milionë kilometra në vend të 150 milionë kilometra, temperatura e Tokës do të rritej gradualisht deri në 450 gradë C. Atëherë i tërë uji do të avullohej dhe jeta do të shuhej si në

Qasje

Venerë. Përkundrazi, sikur pozita e Tokës në krahasim me Diellin të ishte vetëm 1% më e madhe, gjegjësisht 151,5 milionë kilometra në vend të 150 milion kilometra, temperatura do të ulej deri në -40 gradë C. Uji në Tokë do të ngrinte dhe jeta në sipërfaqen e saj do të bëhej e pamundur, siç është në planetin Mars. Pra, pozita e Tokës në krahasim me Diellin nuk është e rastësishme, por përcaktim nga Allahu i Gjithëdijshëm dhe i Plotfuqishëm, i Cili çdo gjë krijoi dhe rregulloi, siç bën aluzion verseti i Kuranit fisnik në vijim: “A nuk e bëmë Ne Tokën të përshtatshme (për jetë)”. (EnNebe, 6) Versetet e Kuranit famëmadh janë përplot nxitje që të ngjallin ndjenja nga më sublimet me ritme të ndryshme dhe vezullime valëvitëse, të cilat prekin zemrën njerëzore në sfera të ndryshme të thelbit hyjnor. Në këto nxitje të brendshme të thella dhe ndikuese bën pjesë edhe akordi që përsëritet: “Thuaj....thuaj...thuaj...”, i cili i drejtohet Pejgamberit a.s. me kërkesë që të përcjellë dhe të paraqesë atë që ia shpalli Zoti. Atmosfera e Kuranit fisnik i mundëson njeriut të jetojë, të marrë frymë, të krijojë, të meditojë dhe të veprojë. Kurani famëmadh, për nga forma, është një ndërtesë madhështore, harmonike me tekst të komponuar dhe të organizuar në mënyrë të përkryer, ku çdo shkronjë, çdo verset dhe çdo kaptinë ka vendin e vet të caktuar hyjnor, në formë dhe me vlerë të papërshkrueshëm. Hija është skenë e zakonshme që përsëritet vazhdimisht, por në shprehjen kuranore ajo duket se flet.

Takvim - Kalendar 2012

T’i analizojmë, duke medituar, ajetet në vijim të Kuranit fisnik: “A nuk po shohin ata (keqbërësit) se çdo send që e krijoi Allahu, e sjell hijen e vet djathtas e majtas duke iu përulur Allahut (duke i bërë sexhde) dhe duke qenë respektues e përulës (e si e mbajnë veten lart disa njerëz)”. (Nahl, 48) “A nuk e sheh se si Zoti yt e zgjati (andej e këndej) hijen, e sikur të kishte dashur do ta linte në një vend, pastaj Diellin e bëmë rrëfyes të saj. Pastaj Ne atë e tërheqim pak nga pak”. (Furkan, 45-46) Kurani i lavdishëm na tërheq vëmendjen gjithnjë për dukuritë natyrore, na bën thirrje që ta shohim dorën e padukshme të Krijuesit, bile edhe në hijen më të vogël. Si të shpjegohet kjo “shkurtësi e vogël”? Ndërkaq, ligji i Hazen Dekartit thotë se rrezja e dritës, e cila kalon përmes mediumit me dendësi që ndryshon gjithnjë, përshkon vijën e shtrembëruar ekliptike me konkavitet të kthyer nga pikat me dendësi më të madhe. Hija këtu bëhet me të vërtetë më e shkurtër në raport me atë që do të jepej në hapësirën pa reflektim. Prandaj, edhe këtu ka një koincidencë të rëndësishme në mes nocionit kuranor dhe nocionit thjeshtë optik. Ndoshta tingëllon çuditshëm, por hija flet vërtet. Kuptohet, jo drejtpërdrejt por, nëse vështrojmë hijen, gjatësinë e saj dhe ndryshimin e gjatësisë së saj gjatë ditës, ajo do të zbulojë shumëçka. P.sh., nëse gjendemi në ekuator në mesditë, kur Dielli është në zenit, pra pingul mbi kokën tonë, do ta kërkojmë kot hijen.

Qasje

Pra në versetin kuranor: “A nuk e sheh se si Zoti yt e zgjati (andej e këndej) hijen, e sikur të kishte dashur do ta linte në një vend, pastaj Diellin e bëmë rrëfyes të saj”. (Furkan, 45), d.m.th. nuk e sheh fuqinë krijuese të Allahut të Plotfuqishëm? Këtu jemi të ftuar që, mbi bazë të parabolës së bukur të lëvizjes së dritës dhe hijes, të shohim madhështinë në krijimin e Allahut të Gjithëdijshëm. Nga ajeti kuranor mund të vërehet kuptimi që shihet në botën materiale, po edhe interpretimi shpirtëror që udhëheq nëpër meridianet e thella shpirtërore. Në mëngjes hijet janë të gjata. Ne mund të vërejmë se gjatësia dhe drejtimi i tyre përcaktohet nga vendi ku ndodhet Dielli. Pra, ato ndryshojnë në mënyrë misterioze për çdo çast. Fjala “delil” përdoret në termin “kapiten marinar” i shkolluar, i cili drejton me siguri anijet për në portin detar. Prandaj Dielli është drejtues i hijes, ngase lëvizja e saj varet nga lindja dhe perëndimi i Diellit. Dukuria e hijes ka kuptim të dyfishtë: 1. Drita dhe hija janë dy faktorë me rëndësi jetësore për tëra qeniet në Tokë, të cilat janë të renditura me urtësi të madhe, dhe tregojnë për mençurinë, fuqinë dhe njësinë e Allahut. Drita dhe hija nuk krijohen as vetvetiu, as me mekanizma të verbër. 2. Në mënyrë figurative mund të lexohet në mes rreshtash, d.m.th. hija e mosbesimit dhe idhujtarisë, e cila përhapet shpejt, shkurtohet sa më lart që të ngjitet Dielli në zenitin e rrugës së vërtetë. Teksti i Kuranit famëmadh dëshiron vetëm të zgjojë zemrën dhe intelektin njerëzor për të medituar dhe gjykuar, në

Takvim - Kalendar 2012

mënyrë që gjatë rrugëtimit t’i ndriçojë këto mrekulli në këtë galeri të madhe, në këtë planet të quajtur Tokë, duke dhuruar kënaqësi dhe lumturi. Mirëpo në këtë shtegtim, vetëm zemra e sinqertë, e mbushur me besim të sinqertë, mund t’i kuptojë këto mrekulli dhe mund të mahnitet prej tyre, siç na e kujton ajeti i Kuranit fisnik: “Edhe në Tokë ka argumente për ata të bindurit”. (Dharijat, 20) Pa besim të sinqertë, këto imazhe mbesin të vdekura, të palëvizshme dhe të thata. Shumë njerëz kalojnë symbyllur para kësaj ekspozite Hyjnore. Pastaj vijon mrekullia tjetër e njeriut që ecën nëpër Tokë: “Po edhe në veten tuaj. A nuk jeni kah e shihni?” (Dharijatë, 21) Qenia njerëzore është mrekulli si nga konstrukti trupor, ashtu edhe nga fshehtësitë që përmbajnë proceset biokimike, sistemi neurohormonal, si dhe nga fshehtësitë shpirtërore. Sikur njeriu të mendonte për mrekullitë që i mban në vete, ai do të mahnitej. Ndër to së pari është mrekullia e quajtur qelizë, pastaj indet dhe përbërja e organeve, renditja e tyre, funksionimi i tyre, sistemi i resorbimit, sistemi i frymëmarrjes, metabolizmi, qarkullimi i gjakut, sistemi nervor, përbërja dhe dirigjimi i trupit nga ky sistem, gjëndrat endokrine, hormonet dhe lidhja e tyre me zhvillimin e trupit, me aktivitetin dhe baraspeshën e tyre, harmonia e përsosur ndërmjet këtyre organeve dhe sistemeve, veprimi i tyre i përbashkët dhe harmonia e përkryer. Në secilin organ dhe në secilën pjesë të organizmit

Qasje

ka një mrekulli të re, nga e cila mrekulli ndahet dhe mahnitet mendja e shkencëtarëve eminentë, njohës të këtyre hollësive. Po fshehtësitë e shpirtit, të menduarit, kujtesa të gjitha informacionet dhe imazhet e renditura me precizitet dhe riprodhimi i tyre? Pastaj fshehtësitë e lindjes dhe të trashëgimit. Një qelizë i bart të gjitha karakteristikat e llojit njerëzor. Ku qëndrojnë këto vija karakteristike në këtë qelizë të vocërr? Ç’është kodi gjenetik? Sa e njohim dhe si e keq(përdorim) për qëllime (jo) humane? Në këtë muze të jashtëzakonshëm Hyjnor, i cili përmban miliona e miliarda njerëz, secili individ është ekzemplar i veçantë, botë unikate, nuk përsëritet, qenie nëpër të cilën kalon tërë ekzistenca në formë të papërsëritshme, siç janë unikate dhe të papërsëritshme edhe shenjat e gishtërinjve në çdo periudhë kohore! Shumë mrekulli të llojit njerëzor janë zbuluar, dhe sytë tanë i shohin: “Po edhe në veten tuaj. A nuk jeni kah e shihni”? (Dharijat, 21) Me këtë metodë, të cilën Kurani fisnik e ndjek për ndërtimin e kuptimit të drejtë mbi njohuritë e njeriut, ai i drejtohet natyrës së lashtë njerëzore duke përdorur një gjuhë të veçantë, të cilën njerëzit nuk e njohin. Ai e rrotullon zemrën e njeriut nga të gjitha anët, i afrohet nga të gjitha drejtimet, duke e trajtuar si një ekspert i vërtetë, nga çdo kënd dhe në çdo fshehtësi të tij.

Takvim - Kalendar 2012

Versetet e Kuranit famëmadh, në mes të tjerash, tregojnë se Allahu i Madhërishëm nuk e ka përfunduar ende krijimin. Përkundrazi, procesi i krijimit vazhdon ende. Lexojmë me vëmendje versetet kuranore në vijim: “Edhe kuajt (i krijoi), edhe mushkat edhe gomarët, për t’u hipur atyre dhe si stoli, e Ai krijon (për hipje) çka ju (tash) nuk dini”. (Nahl, 8) “Allahu krijoi secilën gjallesë prej një uji, e prej tyre ka që ecin rrëshqanë në barkun e vet, ka që ecin në dy këmbë e edhe asosh që ecin në katër këmbë. Allahu krijon çka të dojë, sepse vërtet Allahu ka mundësi për çdo gjë.” (Nur, 45) “(Ai mbetet) Atij i drejtohet me lutje kush është në qiej e në Tokë dhe Ai në çdo moment është i angazhuar në çështje të reja (fal mëkate, largon brengosje, jep jetë, jep vdekje, krijon gjendje, zhduk të tjera etj.).” (Rrahman, 29) Kjo është tejet e rëndësishme nga aspekti i këndvështrimit shkencor, sepse ne fillojmë ngadalë t’i shohim dhe t’i kuptojmë dukuritë natyrore që ndodhin ende. Fakti se natyra ka fuqi krijuese dhe se është në gjendje të prodhojë forma dhe struktura progresive të pasura e variacione komplekse, paraqet ngacmim të themeleve të shkencës bashkëkohore. Enigma më e madhe e kozmologjisë, shkruan filozofi i mirënjohur Karl Paper, është se Gjithësia është krijuese. Allahu i madhërishëm në Kuranin fisnik thotë: “Ne i dërguam të dërguarit Tanë me dokumente të qarta dhe Ne zbritëm me ata librin dhe drejtësinë, që t’i përmbahen njerëzit së drejtës. Ne e kemi zbritur edhe hekurin, në të cilin ka forcë të fortë dhe dobi për njerëz, e edhe për t’u

Qasje

ditur tek Allahu se kush ndihmon Atë (rrugën e Tij) dhe të dërguarit e Tij duke i besuar së fshehtës. S’ka dyshim se Allahu është i Fuqishëm, Mbizotërues.” (Hadid, 25) Energjia e hershme e sistemit diellor nuk ka qenë e mjaftueshme për të prodhuar hekurin elementar. Nga përllogaritja e energjisë së nevojshme për prodhimin e një atomi të hekurit, është konstatuar se ajo ka qenë 4 herë më e madhe se energjia e tërë sistemit diellor. Hekuri ka zbritur nga mbeturinat e materieve dhe yjeve që bien. Artur Bares, në librin e tij “Toka”, shkruan: Meteorët ndahen në tri grupe: meteorët hekurorë, që përbëhen 98% a më shumë nga hekuri dhe nikeli; meteorët hekurorë-gurorë, pothuajse gjysma e të cilëve përbëhet nga hekuri, nikeli, ndërsa gjysma tjetër nga një lloj shkëmbi i njohur me emrin olivin, meteorët gurorë. Ajo që habit, është sasia e madhe e atomeve të hekurit, e vërejtur në dëborën e rënë nga qielli veçanërisht në dëborën që bie në veri të Siberisë. Çdo vit bien mijëra meteorë, disa prej të cilëve peshojnë mijëra tonë. Në vitin 1902 u gjet një meteor në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që peshonte 62 tonë, dhe përbëhej nga mineralet e hekurit dhe nikelit. Të gjithë astronomët besojnë se meteorët nuk janë veçse hedhurina kozmike të atomeve me madhësi të ndryshme. Ata përbëhen nga minerali i hekurit dhe minerale të tjera. Për këtë arsye, minerali i hekurit është nga të parat që njeriu njohu mbi sipërfaqen e Tokës, sepse ai bie i pastër nga qielli në formë meteori.

100

Takvim - Kalendar 2012

Numri i meteorëve dhe i objekteve të tjera që sulmojnë Tokën pareshtur, arrin deri në 20 milionë në ditë dhe pothuajse shumica e tyre shkrihen e humbasin në atmosferë, duke lënë pas vetes afro 20 mijë tonë pluhur. Temperatura e shkrirjes së hekurit është 1535 gradë C Pra, fjala e përdorur nga Kurani fisnik: “Ne i dërguam të dërguarit Tonë me dokumente të qarta dhe Ne zbritëm me ata librin dhe drejtësinë, që njerëzit t’i përmbahen së drejtës. Ne e kemi zbritur edhe hekurin, në të cilin ka forcë të fortë dhe dobi për njerëz, e edhe për t’u ditur tek Allahu se kush ndihmon Atë (rrugën e Tij) dhe të dërguarit e Tij duke i besuar së fshehtës. S’ka dyshim se Allahu është i Fuqishëm, Mbizotërues”. (Hadid, 25) Është një përcaktim i saktë, siç vërtetohet nga shkenca bashkëkohore. * Masa atomike e hekurit është 57 e ky është numri i kaptinës së hekurit. Numri atomik është 26 e ky është verseti 26 që flet për hekurin. Deri në shekullin XVIII industria e hekurit ishte e zhvilluar fare pak, kur papritmas industria drejtoi vëmendjen e njerëzve tek hekuri. Gjithë bota u vu në garë për zbulimin e mjeteve më të përshtatshme për nxjerrjen e tij dhe shkencëtarët e kuptuan se vërtet në të ka dobi për njerëzit. Hekuri ka veçori që e dallojnë nga mineralet dhe elementet e tjera. Ai është më i fortë, më i qëndrueshëm ndaj shtypjes dhe forcës. Hekuri përdoret në të gjitha fushat e prodhimit, si lëndë bazë. Ai përdoret në industrinë ushtarake, e në ndërtimtari, dhe sot është një prej lëndëve me shtrirjen më të gjerë.

Qasje

101

Kështu vërtetohet thënia kuranore që hekuri ka dobi për njerëzit. Pra, Allahu i Madhërishëm është Ai Që krijoi qiejt dhe Tokën, që mbizotëron multiuniversin, që sundon të gjitha shfaqjet në qiej dhe në Tokë. Ai krijon, sundon dhe dirigjon: ”Ai që përsosi krijimin e çdo sendi, e krijimin e njeriut e filloi nga balta”. (Sexhde, 7) O Zoti, ynë kjo është ajo e vërteta që e vëren natyra, syri, zemra dhe mendja e vërtetë e paraqitur në role të ndryshme reale. Në natyrën e saj, kjo e vërtetë është unikate e harmonishme, gjithëpërfshirëse në format, aktivitetet dhe dinamikën e saj, si dhe në çdo gjë që flet për bukurinë dhe mirësinë nga afër dhe nga larg. Qoftë i Lartësuar Allahu! E tërë kjo është vepër e Tij, gjurmët e të Cilit vërehen në çdo krijesë. Çdo gjë është dhënë në mënyrë të përkryer dhe proporcionale dhe asgjë nuk e kalon kufirin e bukurisë dhe të harmonisë së detajizuar! Në çdo gjë duke filluar nga atomi më i vogël deri te trupat gjigantë, nga qeliza më e thjeshtë deri te organizmi më i komplikuar, shprehen mirësia dhe përsosmëria. Secila qenie, secila krijesë është e krijuar që të kryejë rolin që i është caktuar për të treguar ekzistencën e gatshme që të përgjigjet për rolin e përgatitur dhe të saktësuar. Qeliza, krimbi, peshku, zogu, kërmilli, kafshët, njerëzit, planetët lëvizës, yjet në qiellin e hapur, universet, botët, tërë këto lëvizje të harmonizuara me saktësi të çuditshme dhe në tërësi, kudo ku arrin shikimi, dëshmojnë për Arkitektin e për-

102

Takvim - Kalendar 2012

kryer dhe Kreatorin e frymëzimit, për mirësinë dhe përsosmërinë e Tij. Argumentet e mirësisë dhe të mrekullisë mbushin çdo gjë që sheh dhe përjeton njeriu në rrugëtimin e gjatë në këtë planet. Ky është një udhëtim i këndshëm nëpër këtë Ekzistencë, që është krijuar në mënyrë të mrekullueshme dhe vetë është një mrekulli. Ekzistencë e formuar bukur dhe në mënyrë të mahnitshme, për të cilën Kurani famëmadh na nxit të mendojmë, me fjalët: “Ai që përsosi krijimin e çdo sendi, e krijimin e njeriut e filloi nga balta”. (Sexhde, 7), duke zgjuar zemrën dhe intelektin që të përcjellin vendet e bukura dhe bukuritë mahnitëse në këtë multiunivers. E tërë Gjithësia e vërteton mëshirën e Allahut të Plotfuqishëm në të gjitha nivelet dhe në të gjitha hapësirat, siç bën aluzion verseti kuranor në vijim: “Është fakt se në krijimin e qiejve e të Tokës, në ndërrimin e natës e të ditës, të anijes që lundron në det, që u sjell dobi njerëzve, në atë shi që e lëshon Allahu prej së larti e me të ngjall tokën pas vdekjes së saj dhe në të përhap nga çdo lloj gjallese, në qarkullimin e erërave dhe reve të nënshtruara në mes qiellit e Tokës, (në të gjitha këto), për një popull që ka mend, ka argumente”. (El Bekare, 164) Kjo metodë kuranore, që paralajmëron shqisat dhe intelektin, është shumë e fuqishme dhe bindëse për t’ia hapur sytë dhe zemrën njeriut lidhur me sekretet që mban dhe njëherazi për t’i zgjuar mendjen dhe intelektin për studim dhe hulumtim.

Qasje

103

Shfaqja e përhershme e dukurive qiellore dhe kozmike para syve tanë, serioziteti i tyre, veçantia dhe ngacmimi i zemrës dhe i ndenjës - janë imperativ i njeriut që të hulumtohen e të zbulohen ato dukuri. Sa herë janë të befasuara sytë dhe zemrat kur i shohin këto skena për herë të parë? Sa herë tronditet dhe habitet mendja e njeriut kur shikon për herë të parë këtë llojllojshmëri enigmatike? Kjo Gjithësi dhe kjo Tokë, këto hapësira të pafundme, këta trupa të stërmëdhenj qiellorë dhe horizonti mahnitës midis tyre, si dhe pozita e trupave dhe lëvizja e tyre në Gjithësinë e pafund, - janë fshehtësi që dehin shpirtin, tronditin intelektin njerëzor dhe e mbështjellin me velin enigmatik. Për këto dukuri kozmike, Kurani fisnik urdhëron e thotë: “Në krijimin e qiejve e të Tokës, në ndryshimin e natës dhe të ditës, ka argumente të qarta për ata që kanë arsye dhe intelekt”. (Ali-Imran, 190) Kurani fisnik në këtë verset bën njëherazi një përshkrim të qartë të ndikimeve kozmike në vetëdijen e matur, dhe zemrat e shikimet e besimtarëve i orienton vazhdimisht në këtë Libër të hapur, faqet e të cilit shfletohen gjithnjë me ëndje. Të mençurit që kanë intelekt, i hapin sytë për t’i pritur shenjat kozmike të Allahut. Ata me tërë qenien e tyre, drejtohen me sinqeritet, me zemër duke u përqendruar në këmbë, ulur dhe shtrirë nga Allahu i Madhërishëm. Andaj me plot të drejtë mund të përfundojmë se Kurani famëmadh është paraprijës i shkencës, kulturës dhe i qytetërimit.

104

Takvim - Kalendar 2012

Mesazhi i tij është plot dritë, emancipime dhe kulturë qytetëruese për çdo brez, vend dhe hapësirë, siç konfirmon verseti kuranor: “Ne do t’u bëjmë atyre të mundshme që të shohin argumentet Tona në horizonte dhe në veten e tyre, derisa t’u bëhet e qartë se ai (Kurani) është i vërtetë. A nuk mjafton që Zoti yt është dëshmitar për çdo gjë” (Fussilet, 53)

_________________ Literatura: 1. H. Sherif Ahmeti: Kurani - përkthim dhe komentim, Prishtinë, 1987. 2. Sejjid Kutb: U okrilju Kurana, Sarajevë, 2000. 3. Harun Jahja: Mrekullitë e Kuranit, 2002. 4. Dr. Ali Iljazi: Kurani dhe shkenca bashkëkohore, 2000. 5. Dr. Ali Iljazi: Kurani famëmadh nga këndvështrimi shkencor, 2004. 6. Esad Durakoviq: Kuran stilsko i matematicko cudo, Sarajevë, 2006. 7. Mustafa Mlivo: Kuran Prior tu science et civilisacion, Bugojno, 2001. 8. Dr. Zaghloul An-Najjar: Ëonderful Scientific Sings in the Qur’aan, Londër, 2005.

106

hadith

Takvim - Kalendar 2012

pranojĂŤ para (edhe po tâ&#x20AC;&#x2122;i jepen). Dhe njĂŤ sexhde pĂŤr Allahun do tĂŤ vlejĂŤ mĂŤ tepĂŤr se e gjithĂŤ bota dhe gjithĂŤ Ă§â&#x20AC;&#x2122;ka nĂŤ tĂŤ.â&#x20AC;? Pastaj, Ebu Hurejreja shtoi, po tĂŤ doni, mund tĂŤ lexoni kĂŤtĂŤ nga Kurani: â&#x20AC;&#x153;Dhe askush nuk duhet tĂŤ mbetet nga popujt e librave tĂŤ parĂŤ, pĂŤrveĂ§se doemos tĂŤ besojnĂŤ nĂŤ tĂŤ (Isain, si i DĂŤrguar i Allahut) para vdekjes sĂŤ tij (Isait). Dhe DitĂŤn e Kiametit ai (Isai) do tĂŤ jetĂŤ dĂŤshmitar kundĂŤr tyreâ&#x20AC;?. (En-Nisa, 159)1

Transmetuesi i hadithit Dr. Sci. Musa Vila

9 .

? <

(

)

C *

(

)

& #

! 9

)

+ 2

)

;

3 &

)

(

ZBRITJA E ISAIT A.S. DHE MISIONI I TIJ

Ebu Hurejra r.a. tregon se i DĂŤrguari i Allahut s.a.v.s. ka thĂŤnĂŤ: â&#x20AC;&#x153;Pasha AtĂŤ nĂŤ Duart e tĂŤ Cilit ĂŤshtĂŤ shpirti im, pa dyshim qĂŤ Isai, biri i Merjemes, shumĂŤ shpejt do tĂŤ zbresĂŤ mes jush (myslimanĂŤve) dhe do tĂŤ gjykojĂŤ (njerĂŤzimin) me drejtĂŤsi (sipas ligjeve tĂŤ Kurâ&#x20AC;&#x2122;anit, si udhĂŤheqĂŤs i drejtĂŤ). Ai do tĂŤ thyejĂŤ kryqin, do tĂŤ vrasĂŤ derrin dhe nuk do tĂŤ ketĂŤ mĂŤ taksĂŤ (xhizje). Kapitali do tĂŤ jetĂŤ me aq bollĂŤk, saqĂŤ askush nuk do tĂŤ

Ky ĂŤshtĂŤ Ebu Hurejra, emri i tĂŤ cilit thuhet se ĂŤshtĂŤ Abdurrahman bin Sahr Ed-Devsij, El-Jemanij. Nofka e tij (pra, Ebu Hurejre) mori aq famĂŤ, saqĂŤ mbizotĂŤroi mbi emrin e tij. I DĂŤrguari i Allahut e kishte thirrur Eba Hir dhe Ebu Hurejre. FenĂŤ islame e pranoi herĂŤt, para se tĂŤ shpĂŤrngulej nga atdheu i tij. Migroi nĂŤ MedinĂŤ bashkĂŤ me tetĂŤ familje tĂŤ fisit tĂŤ tij Ed-Devs. Kur erdhi te Pejgamberi a.s., ky ishte nĂŤ Hajber. Ebu Hurejra ishte pĂŤrfitues i presĂŤ sĂŤ luftĂŤs sĂŤ Hajberit. E kishte shoqĂŤruar Pejgamberin a.s. katĂŤr vjet rresht, nĂŤ shtĂŤpi dhe udhĂŤtim. Pejgamberi a.s. e kishte njoftuar pĂŤr njerĂŤzit e Ehlu Suffes dhe pĂŤr pozitĂŤn e tyre. Ai e donte shumĂŤ diturinĂŤ. I DĂŤrguari i Allahut a.s. kishte bĂŤrĂŤ lutje qĂŤ Allahu tâ&#x20AC;&#x2122;i jepte memorie tĂŤ fortĂŤ nĂŤ nxĂŤnien e diturisĂŤ. Konsiderohet ashabi i cili ka transmetuar mĂŤ sĂŤ shumi hadithe nga Profeti a.s, rreth 5374 hadithe. Buhariu thotĂŤ: â&#x20AC;&#x153;KanĂŤ transmetuar prej tij tetĂŤqind e mĂŤ tepĂŤr njerĂŤz tĂŤ ditur, ashabĂŤ dhe tabiâ&#x20AC;&#x2122;inĂŤ.â&#x20AC;?2

â&#x20AC;&#x153;Sahihul Buharijâ&#x20AC;?, Kitabul Enbijai, nr. 3448; â&#x20AC;&#x153;Sahihu Muslimâ&#x20AC;?, vĂŤll. II, fq. 189. 2 Ibn Haxher, â&#x20AC;&#x153;Tehdhibu tehdhibâ&#x20AC;?, vĂŤll. XII, fq. 263.

Takvim - Kalendar 2012

koha. TĂŤ shprehurit nĂŤ hadith nĂŤ kĂŤtĂŤ formĂŤ tregon se ndoshta dikush ka dyshime nĂŤ zbritjen e Isait a.s.. Ebu Hurejra, transmetuesi i hadithit, apeloi nĂŤ fund tĂŤ hadithit pĂŤr ata qĂŤ kanĂŤ njĂŤ fije dyshimi, - le tĂŤ lexojnĂŤ, nĂŤse dĂŤshirojnĂŤ ajetin 159 tĂŤ sures En-Nisa. Me kĂŤtĂŤ Ebu Hurejra dĂŤshiron tĂŤ pĂŤrforcojĂŤ edhe njĂŤ herĂŤ atĂŤ ndodhi qĂŤ paralajmĂŤroi Profeti a.s., e cila ĂŤshtĂŤ e vĂŤrtetĂŤ dhe nuk duhet dyshuar nĂŤ tĂŤ.

" "

- gjithsesi ĂŤshtĂŤ shumĂŤ afĂŤr -

dita kur Isai, i biri i Merjemes, do tĂŤ zbresĂŤ

Shprehja nĂŤ hadith:

SHPJEGIMI I HADITHIT -

Imam Ahmedi nĂŤ "Musnedin" e tij ka regjistruar 3848 hadithe. Buhariu dhe Muslimi kanĂŤ rĂŤnĂŤ nĂŤ ujdi nĂŤ 326 hadithe. Buhariu u dallua nĂŤ transmetim nĂŤ 93 hadithe, kurse Muslimi u dallua pĂŤr 190 hadithe tĂŤ tij. Vdiq nĂŤ MedinĂŤ nĂŤ moshĂŤn 78-vjeĂ§are, nĂŤ vitin 59 tĂŤ hixhretit. U varros nĂŤ Bekije tĂŤ MedinĂŤs.3

108

107

Hadith

Pasha AtĂŤ nĂŤ duart e tĂŤ Cilit ĂŤshtĂŤ shpirti im!

Zbritja e Isait a.s. dhe drejtĂŤsia e tij

" #

(

Ibn Sead, â&#x20AC;&#x153;Et-Tabekatâ&#x20AC;?, vĂŤll. III, fq. 286. Mr. Musa Vila, â&#x20AC;&#x153;Komentimi i haditheve ...â&#x20AC;?, fq. 120.

Shprehja nĂŤ hadith: - do tĂŤ zbresĂŤ nĂŤ mes jush, ka kuptimin se do tĂŤ zbresĂŤ nĂŤ kĂŤtĂŤ Ymet, nĂŤ mesin e myslimanĂŤve. Ky ĂŤshtĂŤ njĂŤ mesazh pĂŤr njĂŤ pjesĂŤ tĂŤ Ymetit, pĂŤr ata qĂŤ do tĂŤ jenĂŤ gjallĂŤ nĂŤ fund tĂŤ kohĂŤs sĂŤ zbritjes sĂŤ Isait a.s..

)

Ky ĂŤshtĂŤ njĂŤ betim i Profetit a.s., qĂŤ ka kuptimin - pĂŤr Allahun ose Pasha Allahun. Si shpirti i Profetit a.s. ashtu edhe i tĂŤ tjerĂŤve, janĂŤ nĂŤ duart e Allahut. NĂŤ disa versione ĂŤshtĂŤ cekur edhe vetĂŤ emri i Muhamedit a.s.: Pasha AtĂŤ nĂŤ duart e tĂŤ Cilit ĂŤshtĂŤ shpirti i Muhamedit! Pra, ky lloj betimi ĂŤshtĂŤ pĂŤrsĂŤritur shpesh nĂŤ hadithet e Profetit a.s. dhe kjo formĂŤ betimi tregon pĂŤr pĂŤrforcim tĂŤ madh tĂŤ betimit . Ky lloj betimi lejohet pĂŤr kĂŤdo, ashtu siĂ§ lejohet betimi i qartĂŤ nĂŤ qenien e Allahut, emrat dhe cilĂŤsitĂŤ e Tij. NdĂŤrsa betimi jo nĂŤ emĂŤr tĂŤ Allahut, ĂŤshtĂŤ i ndaluar, si pĂŤr shembull betimi nĂŤ melekĂŤt, ProfetĂŤt, QabenĂŤ, prindĂŤrit, fĂŤmijĂŤt etj.. Betimi i Profetit a.s. nĂŤ fillim tĂŤ hadithit me pĂŤrforcim ĂŤshtĂŤ njĂŤ fakt se kjo ndodhi doemos do tĂŤ ndodhĂŤ kur tâ&#x20AC;&#x2122;i vijĂŤ

Kjo ka tĂŤ bĂŤjĂŤ me jetĂŤgjatĂŤsinĂŤ e kohĂŤs dhe jo me jetĂŤgjatĂŤsinĂŤ e individit. Pra, nuk ka fare dyshim se koha po kalon shumĂŤ shpejt dhe Ă§do e ardhme ĂŤshtĂŤ edhe e afĂŤrt, ndĂŤrsa Ă§do e shkuar ĂŤshtĂŤ edhe e largĂŤt. Dhe zbritja e Isait do tĂŤ ndodhĂŤ, madje shumĂŤ shpejt, sepse koha e zbritjes sĂŤ Isait ĂŤshtĂŤ duke u afruar gjithnjĂŤ dhe jo duke u larguar*.

PĂŤr ne si gjeneratĂŤ, dy mijĂŤ vjetĂŤt e kaluar janĂŤ vetĂŤm njĂŤ numĂŤr qĂŤ e numĂŤrojmĂŤ, i cili nuk ndĂŤrhyn nĂŤ shkurtimin apo zgjatjen e jetĂŤs sonĂŤ. KĂŤshtu do tĂŤ jetĂŤ edhe me gjeneratat qĂŤ do ta arrijnĂŤ zbritjen e Isait, nuk do tĂŤ jetĂŤ fare vonĂŤ dhe aspak nuk do tĂŤ ndikojĂŤ nĂŤ jetĂŤn e tyre qĂŤ tâ&#x20AC;&#x2122;ua shkurtojĂŤ apo tâ&#x20AC;&#x2122;ua zgjasĂŤ. KĂŤshtu pĂŤr jetĂŤgjatĂŤsinĂŤ e kohĂŤs do tĂŤ jetĂŤ e shpejtĂŤ zbritja e Isait a.s., ngase kohĂŤs i ndĂŤrpritet jetĂŤgjatĂŤsia e saj dhe pĂŤrfundon me DitĂŤn e Kiametit.

Shprehja nĂŤ hadith: - do tĂŤ gjykojĂŤ (nĂŤ tokĂŤ) me drejtĂŤsi "

NĂŤ njĂŤ version tjetĂŤr thuhet: - gjykatĂŤs i drejtĂŤ.4 - udhĂŤheqĂŤs i drejtĂŤ. D.m.th. Isai NĂŤ versionin tjetĂŤr a.s. do tĂŤ zbresĂŤ si gjykatĂŤs i drejtĂŤ, udhĂŤheqĂŤs i drejtĂŤ, sundues me Sheriatin tonĂŤ, e nuk do tĂŤ zbresĂŤ si Profet me legjislacion tĂŤ ri. Ai do tĂŤ jetĂŤ vetĂŤm njĂŤri prej udhĂŤheqĂŤsve tĂŤ kĂŤtij Ymeti. Sipas transmetimit tĂŤ Et-Taberaniut:

â&#x20AC;ŤďťŞâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;ŤďťŁďą ďť â&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďť&#x2039;ďť ďšśďť°â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďşŞâ&#x20AC;Źî § â&#x20AC;Ťďť¤â&#x20AC;Źî ¨ â&#x20AC;Ťďş¤â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťď˛&#x;â&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;ŤďşŞďť&#x2014;ďš°ďş&#x17D;â&#x20AC;Źî Ź â&#x20AC;Ťďşźâ&#x20AC;Ź î â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďť˘â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďťłâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďşŽâ&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŚâ&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;Ťďť° ďş&#x2018;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť´ďş´â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďť¨ ďšşďş° ďš¸ďť? ďť&#x2039;â&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;Ťďťłâ&#x20AC;Źî

Et-Tirmidhij, â&#x20AC;&#x153;Es-sunenâ&#x20AC;?, vĂŤll. IV, fq. 439, nr. 2233.

Shprehja nĂŤ hadith:

Islamit. Mbi tokĂŤ do tĂŤ vijĂŤ siguria dhe devetĂŤ do tĂŤ kullosin bashkĂŤ me luanĂŤt, fĂŤmijĂŤt do tĂŤ luajnĂŤ me gjarprinjtĂŤ...â&#x20AC;?. Zbritja e tij do tĂŤ jetĂŤ pretekst mĂŤshire pĂŤr botĂŤn njerĂŤzore, shtazore dhe bimore. DrejtĂŤsia e vĂŤrtetĂŤ kishte munguar pĂŤr njĂŤ kohĂŤ tĂŤ gjatĂŤ, kĂŤshtu qĂŤ, me zbritjen e tij, drejtĂŤsia do tĂŤ vendoset nĂŤ krye tĂŤ Ă§do Ă§ĂŤshtjeje.

- do tĂŤ thyejĂŤ kryqin

Thuhet se kjo thyerje e kryqit ĂŤshtĂŤ thyerje e drejtpĂŤrdrejtĂŤ dhe e vĂŤrtetĂŤ. Po ashtu me kĂŤtĂŤ nĂŤnkuptohet se Isai a.s., mĂŤ nĂŤ fund, do ta mposhtĂŤ teorinĂŤ mbi kryqin si shpĂŤtimtar dhe do tĂŤ pĂŤrgĂŤnjeshtrojĂŤ madhĂŤrimin e tij nga ana e tĂŤ krishterĂŤve. Me kĂŤtĂŤ do tĂŤ rrĂŤzohet i tĂŤrĂŤ Krishterimi dhe teoria e tij. KĂŤtĂŤ veprim tĂŤ tij e kĂŤrkon vetĂŤ drejtĂŤsia. Ajo thotĂŤ kemi njĂŤ Zot, njĂŤ fe, njĂŤ TokĂŤ. Ky veprim i Isait ĂŤshtĂŤ nĂŤ pĂŤrputhje me konotacionin e kontekstit profetik, se e kemi detyrim qĂŤ gjĂŤrat e kĂŤqija tâ&#x20AC;&#x2122;i ndryshojmĂŤ nĂŤ bazĂŤ tĂŤ mundĂŤsive qĂŤ posedojmĂŤ:

â&#x20AC;Ťďť&#x160;â&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ťďť&#x201E;â&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş´â&#x20AC;Ź î ˘ â&#x20AC;Ťďťłâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť˘â&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;ŤďťŞ ďšśďť&#x201C;ďšşďş&#x2C6; ďšžďťĽ ďšśďť&#x;â&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş&#x17D;ďšşďť§â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť ďş´â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďť&#x160; ďšśďť&#x201C;ďšşďş&#x2019;â&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ťďť&#x201E;â&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş´â&#x20AC;Ź î ˘ â&#x20AC;Ťďťłâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť˘â&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ť ďšśďť&#x201C;ďšşďş&#x2C6; ďšžďťĽ ďšśďť&#x;â&#x20AC;ŹŘ&#x152; â&#x20AC;ŤďťŠâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;ŤďşŞâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďť´â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŠ ďšşďş&#x2018;â&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;ŤďşŽâ&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ťďť´â&#x20AC;Źî Źâ&#x20AC;Ťďť?â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť´â&#x20AC;Źî Ąâ&#x20AC;Ťďş? ďšśďť&#x201C; ďšžďť â&#x20AC;Źî Łâ&#x20AC;Ťďť¨ ďšśďť&#x153;ďşŽâ&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďť˘â&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ť ďš¸ďť&#x153;â&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;ŤďťŁďť¨â&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďşďş&#x192;ďšśďťŻâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŚâ&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî . â&#x20AC;ŤďťĽâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş&#x17D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť&#x2019; ďş?ďšžďť&#x;ďšşďş&#x2C6;ďł?â&#x20AC;Ź î Ą â&#x20AC;Ťďť&#x152;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďşżâ&#x20AC;Ź î ˘ â&#x20AC;Ťďť&#x161; ďšśďş&#x192;â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďť&#x;â&#x20AC;Źî ŚŮ°â&#x20AC;Ťďť ďşŤâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŞâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďšśďť&#x201C;ďšşďş&#x2019; ďšśďť&#x2DC; ďšžďť ďšşďş&#x2019;â&#x20AC;Ź â&#x20AC;&#x153;Kush prej jush e sheh tĂŤ keqen me sy, le ta ndryshojĂŤ atĂŤ me dorĂŤn (forcĂŤn) e tij, e nĂŤse nuk ka mundĂŤsi, atĂŤherĂŤ me gjuhĂŤn e tij, e nĂŤse nuk ka mundĂŤsi, atĂŤherĂŤ me zemrĂŤn e tij, e ky ĂŤshtĂŤ besimi mĂŤ i dobĂŤt.â&#x20AC;?5

â&#x20AC;&#x153;Isai, biri i Merjemes, do tĂŤ zbresĂŤ konfirmues i Muhamedit ndaj Ymetit tĂŤ tijâ&#x20AC;?. Se si do tĂŤ manifestohet kjo drejtĂŤsi, mĂŤ sĂŤ miri e tregon edhe ky hadith, i cili tregon se nga drejtĂŤsia e tij do tĂŤ pĂŤrfitojnĂŤ edhe kafshĂŤt. Profeti a.s. thotĂŤ: â&#x20AC;&#x153;... NĂŤ kohĂŤn e tij (Isait), Zoti do tâ&#x20AC;&#x2122;i zhdukĂŤ tĂŤ gjitha fetĂŤ nga toka, pĂŤrveĂ§ 4

Takvim - Kalendar 2012

Isai a.s. do tĂŤ zbresĂŤ nĂŤ kohĂŤn e Dexhallit dhe do ta vrasĂŤ atĂŤ, pastaj do tĂŤ sundojĂŤ sipas ligjeve tĂŤ sheriatit, do tĂŤ qĂŤndrojĂŤ nĂŤ tokĂŤ njĂŤ kohĂŤ tĂŤ caktuar nga ana e Allahut xh.sh., dhe do tĂŤ vdesĂŤ. MyslimanĂŤt do tâ&#x20AC;&#x2122;ia falin xhenazen dhe do ta varrosin. Ă&#x2021;do mysliman ĂŤshtĂŤ i obliguar tĂŤ besojĂŤ zbritjen e tij dhe atĂŤ qĂŤ na flet Kurani, se atĂŤ nuk e kanĂŤ vrarĂŤ hebrenjtĂŤ e as e kanĂŤ gozhduar, por Allahu xh.sh. e ka ngritur tek Ai dhe se ai nuk do tĂŤ vdesĂŤ para se tĂŤ zbresĂŤ nĂŤ TokĂŤ, nĂŤ prag tĂŤ DitĂŤs sĂŤ Kiametit. Zbritja e tij do tâ&#x20AC;&#x2122;i heqĂŤ tĂŤ gjitha dilemat dhe dyshimet e ehli-kitabĂŤve lidhur me fenĂŤ e vĂŤrtetĂŤ islame.

110

109

Hadith

â&#x20AC;&#x153;Sahihu Muslimâ&#x20AC;?, vĂŤll. II, fq. 21.

- do ta vrasë derrin

Shprehja në hadith:

Vrasja e derrave do të jetë e drejtpërdrejtë dhe e vërtetë. Prej kësaj shprehjeje del se kultivimi i derrave është i ndaluar, mishi i tyre është i ndaluar dhe se derri është krijesë e papastër. Sikur të kishim pak dobi prej tyre, atëherë me siguri nuk do të lejohej asgjësimi i tyre, por derri në çdo aspekt mbetet i padobishëm për jetën tonë. Së fundi, kemi edhe virusin vdekjeprurës A1N1, që është si produkt i kultivimit të derrave. Neveviu thotë: “Mendimi më i zgjedhur i drejtimit tonë (esh-shafij) është se, nëse hasim në derra, në vendet e krishtera dhe jo të krishtera dhe na jepet mundësia, i vrasim ata”. Me këtë Isai a.s. do t’i tregojë botës së krishterë se mishi dhe kultivimi i derrit asnjëherë nuk ka qenë i lejuar, por ka qenë një keqkuptim nga një pjesë e njerëzve, të cilët kanë inkurajuar kultivimin, rritjen dhe ngrënien e derrit. Sot ka ardhur koha ta kuptoni ndalesën e tij.

“Fet’hul Bari”, vëll. VI, fq. 567.

(

Shprehja në hadith: - dhe do ta heqë taksën

Takvim - Kalendar 2012

Në shumicën e versioneve ka ardhur nocioni - el-xhizje, që nënkupton taksën e detyruar për jomyslimanët në një shtet islam, të cilët duan të mbajnë fenë e tyre e të mos përqafojnë Islamin. Isai a.s. do të anulojë taksën ndaj pasuesve të librave qiellorë, e cila nuk do të merret më prej tyre. Njerëzit duhet ta përqafojnë Islamin dhe nuk ka zgjidhje tjetër. Kjo nuk nënkupton se Isai do të anulojë një vendim të fesë (Sheriatit), por ky hadith tregon se marrja e taksës nga pasuesit e librave (ehlilkitab) është caktuar deri në zbritjen e Isait a.s., pas tij nuk vazhdon më. Anulimin e taksës e ka sqaruar Muhamedi a.s. dhe Isai a.s. mbetet vetëm ekzekutues i atij sqarimi. Pra: - do të jetë vetëm një fe, kështu nuk do të mbetet asnjë prej ehli-kitabëve ose minoriteteve joislame që të japin taksë (elxhizje); - pasuria do të shumohet jashtëzakonisht, kështu që nuk mbetet vend ku të shpenzohet xhizja. Njerëzit nuk do të kenë nevojë për të; - Isai a.s. nuk do të pranojë nga jomyslimanët asgjë përveç Islamit ose t’u shpallë luftë. Këtë e konfirmon hadithi që transmeton Ahmedi në "Musnedin" e tij: ‫ﺪﹲﺓ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺍ‬‫ﻯ ﻭ‬‫ﻋﻮ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺗﻜﹸﻮ ﹸﻥ ﺍﻟ‬ ‫ﻭ‬ - “Do të ketë vetëm një ftesë (për Islam).”

Ibn Haxheri thotë: “Lejohet thyerja e kryqeve, nëse jemi në luftë me të krishterët , nëse ata i shkelin marrëveshjet që kemi nënshkruar. E nëse ata nuk e bëjnë këtë, atëherë thyerja e kryqit nga myslimani konsiderohet vepër armiqësore, sepse për këtë ata paguajnë taksat (për lirinë e kultivimit të besimit).”6

112

111

Hadith

113

114

Takvim - Kalendar 2012

â&#x20AC;Ťďťâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďşžâ&#x20AC;Ź î Ą â&#x20AC;Ťďş&#x17D; ďš¸ďť?â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;ďş&#x2019;â&#x20AC;Źî ¨â&#x20AC;Ťďť ďş?ďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x17D; Ů?ďş&#x20AC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş¤ďť¨â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďş¸â&#x20AC;Ź î Š â&#x20AC;ŤďťŚ ďş?ďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2019;â&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;ŤďťŤâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2DC; ďšžďşŹâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť ďšśďť&#x;â&#x20AC;Źî Ř&#x152; â&#x20AC;Ťďş&#x17D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť´ďťŹâ&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;Ťďť&#x2039;ďšśďť â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť°â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş´ďť&#x152;â&#x20AC;Ź î ˘ â&#x20AC;Ťďťłâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďťźâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďşš ďšśďť&#x201C; ďšśâ&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďťźâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;ŤďťŚ ďş?ďšžďť&#x; ďšśďť&#x2DC; ďšśâ&#x20AC;Źî ¨ â&#x20AC;ŤďşŽ ďšśďť&#x203A;â&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;ŤŮ&#x20AC;ďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďšśďť&#x;ďş&#x2DC;â&#x20AC;Ź . â&#x20AC;ŤďşŞâ&#x20AC;Źî ¤ â&#x20AC;ŤďşŁâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŞ ďšśďş&#x192;â&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďş&#x2019;ďš¸ďť â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďťł ďšžďť&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x17D; ďšşďť? ďšśďťťâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŽ ďšśďťĽ ďšşďş&#x2021;ďť&#x;ďšśďť° ďş?ďšžďť&#x;ďť¤â&#x20AC;Źî Ąâ&#x20AC;ŤďşŞďť&#x2039;â&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ťďť´â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť ďšśďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďşŞâ&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďşłâ&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďş&#x17D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;ďş¤â&#x20AC;Źî ¨â&#x20AC;Ťďş?ďť&#x;â&#x20AC;Ź

â&#x20AC;&#x153;Pastaj tokĂŤs i thuhet: Rrite frytin tĂŤnd, nxirre bereqetin qĂŤ ke. AtĂŤherĂŤ do tĂŤ hahet njĂŤ pjesĂŤ e shegĂŤs e lĂŤvoret e saj do tâ&#x20AC;&#x2122;u mjaftojnĂŤ shumĂŤ njerĂŤzve pĂŤr hije. Do tĂŤ ketĂŤ bereqet qumĂŤshti, saqĂŤ njĂŤ e mjelĂŤ e devesĂŤ do tâ&#x20AC;&#x2122;i mjaftojĂŤ njĂŤ shumice

- dhe njĂŤ sexhde ndaj Allahut do tĂŤ vlejĂŤ mĂŤ tepĂŤr se e gjithĂŤ bota dhe gjithĂŤ Ă§â&#x20AC;&#x2122;ka nĂŤ tĂŤ Me kĂŤtĂŤ tregohet se njerĂŤzit nuk do tĂŤ lakmojnĂŤ pasurinĂŤ dhe tĂŤ mirat e kĂŤsaj bote pĂŤr shkak se do tĂŤ kuptojnĂŤ qĂŤ Dita e Kiametit ĂŤshtĂŤ shumĂŤ afĂŤr, prandaj do tĂŤ dĂŤshirojnĂŤ tĂŤ bĂŤjnĂŤ sa mĂŤ shumĂŤ vepra tĂŤ mira dhe t'i japin fesĂŤ pĂŤrparĂŤsi ndaj kĂŤsaj bote dhe gjĂŤrave tĂŤ saj. Fjala nĂŤnkupton pĂŤrkulje tĂŤ thellĂŤ, rĂŤnie me fytyrĂŤ pĂŤr tokĂŤ gjatĂŤ faljes. Ose me kĂŤtĂŤ fjalĂŤ aludohet pĂŤr namazin apo rekatin qĂŤ fal besimtari. Thuhet se me pjesĂŤn e kĂŤtij hadithi aludohet pĂŤr atĂŤ se njerĂŤzit dĂŤshirojnĂŤ tĂŤ afrohen tek Allahu vetĂŤm me adhurime shpirtĂŤrore (namaz) e jo me bamirĂŤsi nĂŤ pasuri, pasi njĂŤ sexhde pĂŤr atĂŤ qĂŤ fal namazin, ĂŤshtĂŤ mĂŤ e vlefshme se dhĂŤnia e gjithĂŤ botĂŤs sadaka. Po ashtu nĂŤ atĂŤ kohĂŤ pasuria do tĂŤ jetĂŤ me bollĂŤk, njerĂŤzit nuk do tĂŤ kenĂŤ nevojĂŤ pĂŤr tĂŤ dhe koprracia do tĂŤ zhduket. E vetmja formĂŤ e gradimit me shpĂŤrblime mbetet namazi dhe vepra tĂŤ ngjashme me tĂŤ.

â&#x20AC;ŤďťŚâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş&#x2018; ďš¸ďş&#x201D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x17D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť&#x152;ďşźâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2014; ďšžďş&#x201E; ďšśďť&#x203A; ďš¸ďť&#x17E; ďş?ďšžďť&#x;â&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;ŤďşŹâ&#x20AC;Źî § â&#x20AC;Ťďş&#x152;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŽâ&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ťďť´â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ť ďšśďť&#x201C;â&#x20AC;ŹŘ&#x152; â&#x20AC;Ťďť&#x161;â&#x20AC;Ź î Ś â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî Ąâ&#x20AC;ŤďşŽ ďšśďť&#x203A;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2018;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŻâ&#x20AC;Źî Źâ&#x20AC;ŤďşďşŠâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďťâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť&#x161;â&#x20AC;Ź î Ś â&#x20AC;Ťďş&#x2014;â&#x20AC;Źî Ąâ&#x20AC;ŤďşŽâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť¤â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť° ďšśďş&#x203A;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďť§ďšşďş&#x2019;ďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;Ťďş˝ ďšśďş&#x192;â&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďş ďšşâ&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ťďť&#x; ďšžďť ďšśďş&#x201E;â&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďťłďť&#x2DC;ďšśďş&#x17D; ďš¸ďť?â&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďť˘â&#x20AC;Źî ¨ â&#x20AC;Ťďš¸ďş&#x203A;â&#x20AC;Ź â&#x20AC;ŤďťŚ ďş?ďšžďť&#x;ďšşďş&#x2C6;ďšşďş&#x2018; ďšşďť&#x17E;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş¤ ďšśďş&#x201D;â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďť° ďšśďş&#x192; ďą ďťĽ ďş?ďť&#x;ďą ďť ďšžďť&#x2DC;â&#x20AC;Źî ¨â&#x20AC;ŤďşŁďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďşł ďšşďť&#x17E;â&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;ŤďşŽâ&#x20AC;Źî Ź â&#x20AC;Ťďť° ďş?ďť&#x;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďť&#x2122; ďť&#x201C;â&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďş&#x17D; ďšşďşâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďťłďş&#x2019;â&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďş&#x17D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť&#x201D;ďťŹâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş¤â&#x20AC;Ź î ˘ â&#x20AC;Ťďť&#x2C6;ďť ďąĄďťŽ ďšśďťĽ ďšşďş&#x2018; ďšśďť&#x2DC;â&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş´â&#x20AC;Ź î ˘ â&#x20AC;Ťďťłâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďťâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x201D;â&#x20AC;Źî Ś î â&#x20AC;Ťďş&#x17D;ďť§â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďşŽďťŁâ&#x20AC;Źî Š â&#x20AC;Ťďş?ďť&#x;â&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďş¤ ďšśďş&#x201D;â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďť ďş?ďť&#x;ďą ďť ďšžďť&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďşąâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďş&#x17D; ďšşâ&#x20AC;Źî ¨â&#x20AC;ŤďťŚ ďş?ďť&#x;ďť¨â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďť° ďş?ďšžďť&#x; ďšśďť&#x2DC;ďş&#x2019;ďšşďť´ďšśďť ďšśďş&#x201D;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďş&#x2DC; ďšžďť&#x153;ďť&#x201D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2019; ďšśďť&#x2DC; ďšşďşŽ ďšśďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŚ ďş?ďšžďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş¤ ďšśďş&#x201D;â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďť ďş?ďť&#x;ďą ďť ďšžďť&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďşąâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďş&#x17D; ďšşâ&#x20AC;Źî ¨â&#x20AC;ŤďťŚ ďş?ďť&#x;ďť¨â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;ŤďťĄâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť&#x201D;ďş&#x152;ďšśďş&#x17D;â&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďť° ďş?ďšžďť&#x;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďş&#x2DC; ďšžďť&#x153;ďť&#x201D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďšśďť&#x;â&#x20AC;Ź .â&#x20AC;Ťďşąâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďş&#x17D; ďšşâ&#x20AC;Źî ¨â&#x20AC;ŤďťŚ ďş?ďť&#x;ďť¨â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş¨ ďšśďşŹâ&#x20AC;Ź î ˘ â&#x20AC;Ťďť° ďş?ďšžďť&#x; ďšśďť&#x201D;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďş&#x2DC; ďšžďť&#x153;ďť&#x201D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť¨ ďšşďť˘ ďšśďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť?â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŚ ďş?ďšžďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďťŁâ&#x20AC;Źî Ś

Shprehja nĂŤ hadith:

â&#x20AC;&#x153;Do tâ&#x20AC;&#x2122;i braktisin devetĂŤ, nuk do tâ&#x20AC;&#x2122;i rrisin ato (nga asketizmi). Nuk do tĂŤ ketĂŤ koprraci, armiqĂŤsi dhe xhelozi. Do tĂŤ thirren pĂŤr pasuri e askush nuk do tĂŤ pranojĂŤ ta marrĂŤ.â&#x20AC;?

VLERA E FESĂ&#x2039; DHE BESIMI I EHLI-KITABĂ&#x2039;VE

NĂŤ kĂŤtĂŤ kohĂŤ, nĂŤ prag tĂŤ fundit tĂŤ botĂŤs, kapitali do tĂŤ shumohet me pĂŤrmasa tĂŤ mĂŤdha, nga qielli zbresin vetĂŤm tĂŤ mira (shira tĂŤ mĂŤshirshĂŤm), mirĂŤsitĂŤ shumohen, toka nga brendia e saj nxjerr thesarin e bollshĂŤm, kurse njerĂŤzit do ta lakmojnĂŤ shumĂŤ pak pasurinĂŤ pĂŤr shkak tĂŤ tĂŤ kuptuarit se Dita e Kiametit ĂŤshtĂŤ shumĂŤ afĂŤr dhe pasuria shkakton vetĂŤm telashe. NĂŤ ato momente njerĂŤzit dĂŤshirojnĂŤ tĂŤ bĂŤjnĂŤ vetĂŤm vepra tĂŤ mira e tĂŤ pranueshme tek Allahu xh.sh.. Profeti a.s. thotĂŤ:

kapitali do tĂŤ shumohet me aq bollĂŤk, saqĂŤ askush nuk do tĂŤ pranojĂŤ para (po t'i jepen)

njerĂŤzish. NjĂŤ e mjelĂŤ e lopĂŤs do tâ&#x20AC;&#x2122;i mjaftojĂŤ njĂŤ fisi tĂŤ tĂŤrĂŤ. NjĂŤ e mjelĂŤ e deles do tâ&#x20AC;&#x2122;i mjaftojĂŤ njĂŤ grupi njerĂŤzishâ&#x20AC;?. Pasuria, kapitali dhe bereqetet e shumta do tĂŤ jenĂŤ si rezultat i vĂŤnies nĂŤ jetĂŤ tĂŤ drejtĂŤsisĂŤ nga Isai a.s. pĂŤr tĂŤ gjykuar nĂŤ mes njerĂŤzve.

- atĂŤherĂŤ

Shprehja nĂŤ hadith:

Hadith

“Ai (Isai) do t’u flasë njerëzve që në djep e në burrëri dhe do të jetë prej të drejtëve”. (Ali Imran, 46)

(

)

Ebu Hurejra shtoi se, nëse dëshironi, mund të lexoni (nga Kur’ani): “Dhe askush nuk duhet të mbetet nga popujt e librave të parë, përveçse doemos të besojnë atë (Isain si i Dërguar i Allahut) para vdekjes së tij”. Nga ana e jashtme kjo pjesë e hadithit shikohet sikur është e shkëputur , por e vërteta është se senedi i tij është i lidhur me të njëjtin sened të përmendur. Komentuesit e Kuranit kanë shprehur mospajtime në komentimin e ajetit për shkak të përemrit “së tij”, te fjala - para vdekjes së tij. Disa thonë se përemri vetor ka për qëllim Isain a.s., kështu që kuptimi i ajetit është: “Asnjë nga pasuesit e librave (çifutë dhe të krishterë) në kohën e zbritjes së Isait nuk do të mbetet pa i besuar atij dhe do ta dinë se Isai është rob i Allahut dhe djalë i nënës së tij”. Bazuar në këtë edhe përemri vetor i vetës së tretë, në fjalën - në të, ka për qëllim Isain a.s.. Të këtij mendimi janë Ibn Abasi, El-Hasan El-Basrij, Katade dhe EtTaberiu i ka dhënë përparësi këtij mendimi ndaj mendimeve të tjera. Ibn Kethiri thotë: “Nuk ka dyshim se mendimi i Taberiut është i saktë, ngase vetë forma e ajetit mposht teorinë e çifutëve se Isai a.s. është vrarë, si dhe teorinë e të krishterëve për kryqëzimin e tij. Allahu xh.sh. na ka informuar se çështja nuk qëndron ashtu, por krejt çka mund të thuhet, është se ato janë përngjasime dhe dyshime . Ata kanë vrarë dikë që i

"‫ﻪ‬ ‫ﺗ‬‫ﻮ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺒ ﹶﻞ‬‫ﹶﻗ‬

ngjan, kurse Isai është ngritur, është i gjallë dhe do të zbresë para Ditës së Kiametit, ashtu siç tregojnë edhe hadithet kolektive.7 Disa komentues të tjerë thonë: “Përemri vetor ka për qëllim çdo pasues të librave (çifut ose të krishterë), kështu që kuptimi i ajetit është se çdo çifut apo i krishterë në kohën që i vjen meleku i vdekjes t’ia marrë shpirtin, do të besojë dhe do të bindet se Isai qe vetëm i Dërguar i Allahut, rob i Tij dhe djalë i nënës së vet. Ai nuk kishte aspak pjesë në shenjtëri, në të qenët Zot. Për këtë kanë si mbështetje mënyrën e leximit të Ubeje bin Ka’bit: ‫ﻪ‬ ‫ﺗ‬‫ﻮ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺒ ﹶ‬‫ﻪ ﹶﻗ‬ ‫ﻦ ﹺﺑ‬ ‫ﻨ‬‫ﻣ‬ ‫ﺆ‬ ‫ﻴ‬‫ ﹺﺇ ﱠﻻ ﹶﻟ‬- “përveçse doemos të besojnë në të (Isain a.s.) para vdekjes së tyre (ehli-kitabët).” Po të vijë kjo kohë, për këdo prej tyre nuk vlen më ky besim pas ardhjes së melekut të vdekjes, ngase në këtë gjendje, duke dhënë shpirt, nuk vlen asgjë, as Islami e as mohimi i tij, as trashëgimia, as shitblerja e asnjë fjalë tjetër, duke u mbështetur në ajetin: “Pa asnjë përfitim është pendimi i atyre që vazhdojnë të bëjnë vepra të këqija, derisa t’u vijë përballë vdekja, dhe pastaj thonë: “Tani pendohem”. (En-Nisa, 18) Të këtij mendimi janë Muxhahidi, Ikrime, Ibn Sirini, Dahaku etj.. Në Kur’an ka shenja të qarta që tregojnë se zbritja e Isait a.s. do të jetë shenjë prej shenjave të mëdha të Kiametit. Këtë e dëshmon fjala e Allahut të Lartësuar:

‫ﻪ‬ ‫ﻦ ﹺﺑ‬ ‫ﻨ‬‫ﻣ‬ ‫ﺆ‬ ‫ﻴ‬‫ﺏ ﹺﺇ ﱠﻻ ﹶﻟ‬ ‫ﺎ ﹺ‬‫ﻜﺘ‬ ‫ﻫ ﹺﻞ ﺍﹾﻟ‬ ‫ﻦ ﹶﺃ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻭﹺﺇ ﹾﻥ‬ " ‫ﻢ‬ ‫ﺘ‬‫ﺷﹾﺌ‬ ‫ﻭﺍ ﹺﺇ ﹾﻥ‬‫ﺮﺅ‬ ‫ﻭ ﺍ ﹾﻗ‬ :‫ﺮ ﹶﺓ‬ ‫ﻳ‬‫ﺮ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﻮ‬‫ﻳﻘﹸﻮ ﹸﻝ ﹶﺃﺑ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﹸﺛ‬

Takvim - Kalendar 2012

Shprehja në hadith:

116

115

Hadith

Ibn Kethir, “Tefsirul Kur’anil adhim”, vëll. I, fq. 637.

117

Hadith

0 2

0 V

, >

Isai u ka folur njerĂŤzve qĂŤ nĂŤ djep, duke pastruar tĂŤ ĂŤmĂŤn nga shpifjet. FjalĂŤn e tij e pĂŤrshkruan edhe Kurani famĂŤlartĂŤ: - â&#x20AC;&#x153;VĂŤrtet unĂŤ jam rob i Allahutâ&#x20AC;?. NdĂŤrsa nĂŤ fazĂŤn e burrĂŤrisĂŤ nuk u ka folur ende njerĂŤzve pĂŤr mposhtjen e teorive krishtere dhe Ă§ifute. Ai nuk ka folur pĂŤr kĂŤto teori, ngase ĂŤshtĂŤ ngritur lart nĂŤ qiell, para se tâ&#x20AC;&#x2122;i mbushte vitet e burrĂŤrisĂŤ. Fjala â&#x20AC;Ťďťźâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;ŤďťŹ ďš°â&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ť ďšśďť&#x203A;â&#x20AC;Ź- i moshuar, sipas Kurtubiut,8 kap moshĂŤn qĂŤ futet nĂŤ tĂŤ dyzetat. Sipas Ahfeshtit: â&#x20AC;Ťďť°â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďť&#x17E; ďť&#x201C;â&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďş&#x2DC; ďšşďťŹ ďš¸â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďťł ďšžďť&#x153;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťď˛&#x201D;â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďş&#x203A;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďťźâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďť ďšśďş&#x203A; ďšśâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2122;â&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďťź ďšśâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ť ďšśďş&#x203A; ďšśâ&#x20AC;Ź- burrĂŤria ĂŤshtĂŤ nĂŤ vitet tridhjetĂŤ e tre e mĂŤ shumĂŤ, â&#x20AC;Ťďť¨ ďš°ďş&#x201D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďşłâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďşŽ ďšśďş&#x201C;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş¸â&#x20AC;Ź î ˘ â&#x20AC;Ťďť&#x2039;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2013;â&#x20AC;Ź î ¨ â&#x20AC;Ťďşłâ&#x20AC;Źî Ś â&#x20AC;Ťďş&#x2122; ďšşďş&#x2021;ďť&#x;ďšśďť°â&#x20AC;Ź â&#x20AC;ŤďşŞ ďšśâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;ŤďşŁâ&#x20AC;Źî - adoleshenca ĂŤshtĂŤ deri nĂŤ gjashtĂŤmbĂŤdhjetĂŤ vjeĂ§, â&#x20AC;Ťď˛&#x201D;â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďş&#x203A;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďťźâ&#x20AC;Ź â&#x20AC;Ťďť ďšśďş&#x203A; ďšśâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť´ ďšşďťŚâ&#x20AC;Źî ˘â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť¨â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş? ďšşďş&#x2021;ďť&#x;ďšśďť° ďšşďş&#x2021;ďšžďş&#x203A;â&#x20AC;Ź î â&#x20AC;Ťďş&#x17D;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ť ďşˇâ&#x20AC;Ź- rinia ĂŤshtĂŤ deri nĂŤ tridhjetĂŤ e dy vjeĂ§. Isai a.s. do tĂŤ zbresĂŤ nĂŤ moshĂŤn tridhjetĂŤ e tre vjeĂ§, nĂŤ moshĂŤn e burrĂŤrisĂŤ. Ai do tâ&#x20AC;&#x2122;u flasĂŤ siĂ§ u kishte folur nĂŤ djep: - â&#x20AC;&#x153;VĂŤrtet unĂŤ jam rob i Allahutâ&#x20AC;?. NĂŤ kĂŤtĂŤ kontekst Allahu thotĂŤ:

(

â&#x20AC;&#x153;Dhe vĂŤrtet ai (Isai, biri i Merjemes) ĂŤshtĂŤ shenjĂŤ njohĂŤse pĂŤr ardhjen e DitĂŤs sĂŤ Kiametit. Pra, kurrsesi mos dyshoni nĂŤ tĂŤ (DitĂŤn e Kiametit) dhe mĂŤ ndiqni mua, se kjo ĂŤshtĂŤ rruga e drejtĂŤâ&#x20AC;?. (Ez-Zuhruf, 61) Nga ky ajet nĂŤnkuptohet zbritja e Isait a.s. nga qielli dhe vĂŤrtetĂŤ ajo ĂŤshtĂŤ shenjĂŤ e vĂŤrtetĂŤ qĂŤ tregon se Kiameti ĂŤshtĂŤ nĂŤ prag tĂŤ ardhjes. Disa ashabĂŤ fillimin e kĂŤtij ajeti e kanĂŤ lexuar - â&#x20AC;&#x153;VĂŤrtet ai ĂŤshtĂŤ shenjĂŤ pĂŤr kiametin.â&#x20AC;? kĂŤshtu: FjalĂŤn e kanĂŤ shpjeguar - shenjĂŤ e qartĂŤ.

El-Kurtubij, â&#x20AC;&#x153;Tefsirul ahkamil Kurâ&#x20AC;&#x2122;aniâ&#x20AC;?, vĂŤll. IV, fq. 91.

118

Takvim - Kalendar 2012

Shevkaniu nĂŤ njĂŤ libĂŤr tĂŤ quajtur:

â&#x20AC;Ťďť¤ďş´Ů?ďť´ ďšşďş˘â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť ďş?ďšžďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x17D; ďšşďť?â&#x20AC;Źî ¨â&#x20AC;ŤďşŞďş&#x;â&#x20AC;Źî ¨ â&#x20AC;Ťďť ďş?ďť&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďťąâ&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;ŤďťŹďşŞâ&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ťďť¤â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť° ďş?ďšžďť&#x;â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďş&#x161; ďť&#x201C;â&#x20AC;Ź î Ś â&#x20AC;Ťďťłâ&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďş&#x17D;ďşŠâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť° ďş? Ů&#x17D;ďťˇďşŁâ&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďş&#x17D; Ů&#x17D;ďş&#x20AC; ďť&#x201C;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x17D; ďş&#x;â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2014; ďšşďşŽ ďťŁâ&#x20AC;Źî Ąâ&#x20AC;Ťďş?â&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďş&#x2014;ďťŽâ&#x20AC;Źî â&#x20AC;Ťďť°â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;Ťďş˘ ďť&#x201C;â&#x20AC;Źî Ą â&#x20AC;Ťďť´â&#x20AC;Źî Śâ&#x20AC;ŤďťŽďşżâ&#x20AC;Źî ˘ â&#x20AC;Ťďş&#x2DC;â&#x20AC;Źî ¨â&#x20AC;Ťďş?ďť&#x;â&#x20AC;Ź pĂŤr zbritjen e Isait numĂŤron mĂŤ se njĂŤzet e nĂŤntĂŤ hadithe, tĂŤ cilat i konsideron edhe hadithe kolektive.

120

akaid

Hajrullah Hoxha

BESIMI DHE ADHURIMI NDAJ ZOTIT TË MADHËRUESHËM Falënderimi i qoftë Allahut, Krijuesit të gjithësisë, ndërsa bekimi dhe paqja qofshin për të dërguarin e Tij, Muhamedin a.s., familjen dhe shokët e tij. Kushtet e imanit-besimit janë gjashtë: besimi në Zotin e Madhërishëm, në meleqtë e Tij, në librat e Tij, në pejgamberët e Tij, në Ditën e Kiametit dhe besimi në vendimet dhe caktimet e Zotit xh.sh.. Allahu i madhërishëm në Kuran ka thënë: “O njerëz! Adhuroni Zotin tuaj i Cili ju ka krijuar ju dhe ata para jush, që të bëheni të devotshëm”. (El-Bekare, 21) Me këtë urdhër Allahu xh.sh. iu drejtua tërë njerëzimit duke kërkuar prej tyre që ta besojnë dhe adhurojnë për Zot, për shkak se Ai është krijues i tyre dhe i paraardhësve të tyre, me

Takvim - Kalendar 2012

shpresë se përmes adhurimit të Tij, ata do të ruhen nga punët e këqija dhe do të bëjnë punë të mira. Zoti i Madhërueshëm kërkoi prej njerëzve një gjë të tillë, ngase të gjitha begatitë e kësaj bote i krijoi dhe i vuri në dispozicion të tyre, ndërsa ata i krijoi për ta besuar, njohur e adhuruar Atë. Këtë më së miri mund ta kuptojmë nga ky ajet kuranor, në të cilin Allahu xh.sh. thotë: “Xhindët dhe njerëzit i kam krijuar vetëm që të më adhurojnë”. (Edh-Dharijat, 56) Ndjenja dhe aftësia për të besuar në Zotin Krijues i gjithësisë e për ta adhuruar Atë, është frymëzuar e skalitur nga Allahu xh.sh. në shpirtin dhe natyrën e njeriut. Allahu xh.sh., me rastin e krijimit të shpirtrave të njerëzve, kërkoi prej tyre që të deklarohen mbi pranimin e Tij për Zot, duke thënë: “A nuk jam Unë Zoti juaj?! Ata thanë: Po (Ti je Zoti ynë)”. (ElAraf, 172). Me këtë vetëdije të besimit në Zotin, njerëzit janë krijuar, ndërsa devijimi i tyre eventual i mëvonshëm mund të jetë pasojë e mashtrimit të djallit, armiqësia e të cilit fillon me njeriun e parë, Ademin a.s., ose e rrethanave të caktuara jetësore, siç është edukata familjare, rrethi shoqëror ose sistemi sundues. Muhamedi a.s. tregon se Allahu xh.sh. në një hadith kudsijj ka thënë: “Të gjithë robërit e Mi - njerëzit janë krijuar monoteistë me besim të drejtë në Një Zot, por shejtanët i kanë larguar nga besimi i tyre dhe i kanë urdhëruar që të më shoqërojnë të tjerë (në adhurim).” Allahu xh.sh. njeriun e dalloi dhe e lartësoi mbi krijesat e tjera duke i dhuruar mendjen dhe arsyen e shëndoshë, me anë të cilave do të mund të gjykojë e të dallojë të drejtën nga e pa-

Akaid

121

drejta dhe të mirën nga e keqja, dhe i dhuroi vullnetin e lirë që të zgjedhë atë që të dëshirojë. Mbi mënyrën se si duhet besuar e adhuruar Zotin e Madhërueshëm, si duhet t’i rregullojnë njerëzit marrëdhëniet midis tyre, se ç’është e mirë dhe e moralshme e ç’është e keqe dhe e pamoralshme, kush vendos për fatin e njeriut, cili është qëllimi i jetës së tij në këtë botë dhe ç’do të ndodhë me të pas vdekjes së tij, a ka botë tjetër pas kësaj bote dhe a do të ringjallet njeriu për të dhënë llogari për besimin dhe veprat e tij të bëra në këtë botë dhe a do të ketë shpërblim ose ndëshkim për to në këtë botë dhe në botën tjetër, Allahu xh.sh. i ka udhëzuar dhe njohur njerëzit me anë të shpalljeve të dërguara përmes pejgamberëve të Tij, duke filluar që nga Ademi e deri tek Muhamedi a.s.. Ky program ose sistem, me të cilin Allahu xh.sh. udhëzoi dhe këshilloi njerëzimin si duhet besuar dhe vepruar në jetë, duke i paralajmëruar se, nëse veprojnë sipas tij, do të jenë të lumtur në këtë jetë dhe në jetën tjetër, ndërsa nëse e kundërshtojnë atë, do të jenë të pafat në këtë jetë dhe në jetën tjetër, quhet fe hyjnore. Me rastin e largimit nga Xheneti dhe vendosjes së Ademit a.s. e Havës në Tokë, Allahu xh.sh. u tha: “…juve gjithsesi do t’ju vijë udhëzimi nga Unë dhe kush i përmbahet udhëzimit Tim, për ta nuk do të ketë frikë as nuk do të dëshpërohen. Ndërsa ata që nuk besojnë dhe që i mohojnë argumentet Tona, ata do të jenë banorë të Xhehenemit, ata do të qëndrojnë aty përgjithmonë”. (El-Bekare, 38)

122

Takvim - Kalendar 2012

Pasi Allahu xh.sh. i shpalli Ademit a.s. Udhëzimin e premtuar, Ademi a.s. e zbatoi atë në jetë dhe i porositi pasardhësit e tij që të veprojnë edhe ata sipas tij. Pas Ademit a.s., për një kohë të gjatë njerëzit ishin në një fe, mirëpo më vonë filluan të përçaheshin midis tyre rreth saj dhe nga besimi e adhurimi në një Zot filluan të kalojnë në besime të kota dhe adhurimin e idhujve. Tregohet se para Nuhut a.s. kishin jetuar disa njerëz të mirë e të devotshëm. Pas vdekjes së tyre populli ishte pikëlluar për ta shumë dhe djalli i kishte nxitur që në varrezat ku qëndronin ata, t’u ndërtonin statuja në formë të tyre dhe në to të shënonin edhe emrat e tyre. Në fillim këto statuja populli vetëm i nderonte, por pas kalimit të asaj gjenerate, filloi t’i adhuronte në vend të Zotit. Në atë kohë Allahu xh.sh. e dërgoi Nuhun a.s. pejgamber për t’i thënë popullit të tij se nuk ka zot përveç Allahut, dhe se Atë duhej ta adhuronin dhe të hiqnin dorë nga adhurimi i idhujve. Kjo ka qenë hera e parë e shfaqjes së politeizmit - besimit në shumë zota dhe e idhujtarisë, që do të përsëriteshin shumë herë në forma të ndryshme gjatë tërë historisë së njerëzimit dhe ky ka qenë shkaku kryesor i dërgimit të shumë pejgamberëve. Allahu xh.sh. në Kuran ka thënë: - “Njerëzit kanë qenë në një fe dhe (kur u përçanë), Allahu u dërgoi pejgamberë përgëzues e qortues dhe me ta zbriti librin me të vërtetën për të gjykuar mes njerëzve për ato (gjëra) që kishin rënë në kundërshtim”. (El-Bekare, 123).

Akaid

123

- “Padyshim në çdo popull Ne kemi dërguar pejgamber (për t’i thënë) adhuroni (vetëm) Allahun dhe largohuni nga idhujt”. (En-Nahl, 36) - “Ne nuk kemi dërguar asnjë pejgamber para teje (Muhamed), e të mos i kemi shpallur se: Nuk ka zot tjetër përveç Meje, prandaj (vetëm) Mua më adhuroni”. (El-Enbija, 25). Nga këto ajete kuranore kuptohet se Allahu çdo populli i ka dërguar pejgamber me detyrë për ta thirrur që të besojë se nuk ka zot tjetër përveç Tij dhe se vetëm Atë duhet ta adhurojë e të braktisë adhurimin e kujtdo qoftë tjetër. Gjithashtu, ata kanë qenë të obliguar të gjykojnë me drejtësinë e Zotit në mes njerëzve për mosmarrëveshjet e tyre dhe t’i përgëzojnë për mëshirën dhe shpërblimin e Allahut, ata që i besojnë e bëjnë vepra të mira, kurse t’i kërcënojnë me mallkim e dënim të Tij ata që i kundërshtojnë dhe bëjnë vepra të këqija. Këtë mesazh të përsëritur, nga Allahu xh.sh., kohë pas kohe çdo pejgamber e zbatoi me përkushtim të plotë duke ia komunikuar popullit të tij, ndërsa Muhamedi a.s. të gjithë popujve të botës ngase është dërguar për tërë njerëzimin. Andaj, pejgamberët e tjerë, siç theksohet në Kuran, i drejtoheshin popullit të tyre me fjalët: “O populli im…”, kurse Muhamedi a.s. me fjalët: “O njerëz, …” Muhamedi a.s., me urdhër të Allahut xh.sh., thirri në Islam si ehli-shirkun-idhujtarët e politeistët, duke filluar nga arabët, ashtu edhe ehli-kitabët - ithtarët e librit hyjnor – jahudinjët e të krishterët. Arabët, duke u larguar nga besimi në një Zot, besim i stërgjyshërve të tyre - Ismailit e Ibrahimit a.s., kishin kaluar në idhujtari. Ata adhuronin idhuj të ndryshëm duke besuar se ata mund t’u ndihmonin tek Allahu për plotësimin e dëshirave

124

Takvim - Kalendar 2012

të tyre dhe për të shpëtuar. Allahu xh.sh. besimet e tilla i quan të kota, dhe besëtytni, të cilat rrjedhin nga niveli i ulët i vetëdijes së tyre, injoranca dhe primitivizmi. Andaj në Kuran thotë: “Në vend të Allahut, ata adhurojnë atë që nuk mund t’u bëjë dëm as dobi, dhe thonë: këta janë ndërmjetësuesit tanë tek Allahu…” (Junus, 18). Edhe pse jahudijtë dhe të krishterët i takonin fesë monoteiste, paria fetare e tyre, duke bërë ndryshime në librat e tyre hyjnorë (Tevrat e Inxhil) dhe duke imituar popujt paganë, futën shumë elemente paganizmi dhe idhujtarie në fenë e tyre. Jahudinjtë e konsideronin Uzejrin a.s. djalë të Zotit, ndërsa të krishterët Isain a.s. herë e quanin djalë të Zotit, herë zot, e të dy palët parinë fetare të tyre konsideronin të shenjtë dhe e adhuronin, siç veprojnë edhe sot. Këto besime të tyre, Allahu xh.sh. i quan të trilluara dhe i gjykon kur thotë: “Jahudinjtë thonë: Uzejri është djali i Zotit, kurse të krishterët thonë Mesihu-Isai është djalë i Zotit, këto janë fjalë të tyre (të dala) nga goja e tyre, i imitojnë fjalët e mohuesve (idhujtarëve) të mëparshëm, Allahu i vraftë si shpifin. Ata (jehudët e të krishterët) i konsiderojnë priftërinjtë dhe murgjit e tyre dhe Mesihun të birin e Merjemes për zota krahas Allahut, kurse kanë qenë të urdhëruar të adhuronin vetëm një Zot. Nuk ka zot tjetër përveç Tij…” (Et-Tevbe, 30-31). “Kanë mohuar (të vërtetën) ata që thonë Mesihu (Isai) biri i Merjemes është zot, kurse Mesihu ka thënë: O bijtë e Israilit, adhuroni Allahun, Zotin tim e Zotin tuaj, kush i shoqëron (në adhurim diç) Allahut, atij Allahu ia ka ndaluar Xhenetin dhe vendi i tij është Xhehenemi”. (El-Maide, 72).

Akaid

125

Nga ajetet e lartpërmendura kuptohet qartë se si jehudinjtë ashtu të krishterët kanë qenë të thirrur përmes pejgamberëve të tyre, Musait e Isait a.s. për të besuar dhe adhuruar Një Zot, ndërsa më vonë ata kanë devijuar duke i adhuruar pejgamberët ose parinë e tyre fetare. Përmes shumë ajeteve kuranore, Allahu xh.sh. demaskon besimet e lartpërmendura dhe i njofton ithtarët e tyre dhe tërë njerëzimin për cilësitë e përkryera të Tij, siç janë: Allahu është Një, nuk ka fillim as mbarim, nuk ka lindur prej kujt as nuk ka lindur kush prej Tij, nuk i përngjan Atij kurrnjë krijesë. Ai nuk varet prej askujt, e të gjithë varen prej Tij. Ai është i gjithëdijshëm e i gjithëfuqishëm, sheh e dëgjon çdo gjë. Vetëm Ai meriton të adhurohet dhe vetëm prej Tij duhet kërkuar mëshirë, falje të mëkateve dhe shpëtim. Allahu është sundues i gjithësisë dhe gjykatës suprem në Ditën e Gjykimit, para të cilit do të japin llogari njerëzit për veprat e tyre etj.. Fjala La ilahe il-lall-llah - “S’ka zot përveç Allahut”, në të cilën bazohet besimi islam, mohon ekzistimin e ndonjë hyjnie tjetër pos Allahut dhe përjashton të drejtën e shprehjes së adhurimit ndaj kujtdoqoftë tjetër përveç Tij. Kjo mënyrë e të besuarit njeriun e vë në kontakt të drejtpërdrejtë me Krijuesin e Tij dhe e liron nga çdo formë e robërimit dhe nënshtrimit ndaj të tjerëve. Andaj njeriu për çdo nevojë të tij, si për të kërkuar mbrojtje e shpëtim, ashtu për plotësimin e dëshirave dhe faljen e mëkateve, duhet t’i drejtohet vetëm Zotit xh.sh. me përkushtim të sinqertë shpirtëror e pa kurrfarë avokati a ndërmjetësuesi. Kërkimi i plotësimit të nevojave të lartpërmendura përmes njerëzve të devotshëm e të mirë (evlija), sa janë gjallë

126

Takvim - Kalendar 2012

ose pasi të vdesin pranë varrit të tyre, ndalohet rreptësisht, ngase i përngjan shirkut – idhujtarisë. Allahu xh.sh. në Kuran ka kërkuar nga njerëzit që të vështrojnë me vëmendje vetveten, tokën dhe krijesat e llojllojshme që gjenden në të, trupat qiellorë dhe lëvizjen e tyre në harmoni të plotë, me një fjalë kërkoi prej tyre që në mënyrë racionale dhe të argumentuar të binden dhe të besojnë në ekzistencën e Tij. Ndërsa nga Muhamedi a.s. kërkoi që t’i thërriste njerëzit në besimin islam me urtësi, me këshilla të mira e argumente bindëse dhe t’i njoftonte ata se nëse besojnë dhe bëjnë vepra të mira, ajo do të jetë në dobi të tyre, dhe se Allahu do t’i shpërblejë, po nëse kundërshtojnë e bëjnë vepra të këqija, ajo do të jetë në dëmin e tyre dhe se Allahu do t’i dënojë. Pas zbatimit të këtij komunikimi, Muhamedi a.s. ata i linte të lirë që të vendosin sipas dëshirës së tyre, për njërën ose tjetrën. Në lidhje me këtë flasin qartë këto ajete kuranore: - “Thuaj o njerëz, juve ju ka ardhur e vërteta nga Zoti juaj, kush udhëzohet (në rrugë të drejtë), ai udhëzohet për vete, ndërsa kush e humb rrugën ai e humb për vete, kurse unë nuk jamë mbikëqyrës i juaji”. (Junus, 108). - “Me të vërtetë ata që nuk besojnë nga ithtarët e librit dhe idhujtarët, do të jenë në zjarr të Xhehenemit, ku do të qëndrojnë përgjithmonë. Ata janë krijesat më të këqija. Vërtet ata që besojnë e bëjnë vepra të mira, ata janë krijesat më të mira. Shpërblimi i tyre është te Zoti i tyre: Xhenetet e Adnit, nën të cilat rrjedhin lumenj, ku do të qëndrojnë përgjithmonë”. (El-Bejjineh, 7-8). Muhamedi a.s. misionin e tij e zbatoi në përputhje të plotë me udhëzimet e lartpërmendura të Allahut xh.sh. dhe me ndih-

Akaid

127

mën e Tij arriti sukses më tepër se çdo pejgamber tjetër. Megjithatë, një numër i madh i idhujtarëve dhe ithtarëve të librit, për shkak të xhelozisë, fanatizmit dhe injorancës, atëherë dhe sot duke refuzuar pranimin e Islamit kanë mbetur në rrugë të gabuar. Nga tërë kjo që u theksua deri më tash, mund të konkludohet se besimi-feja është shfaqur bashkë me njeriun e parë në botë dhe se ajo është bërë pjesë e pandashme e jetës së tij gjatë gjithë shekujve të kaluar e deri me sot. Një gjë e tillë është vërtetuar edhe shkencërisht, ngase dijetarët që janë marrë me studimin e prejardhjes së fesë, kanë konstatuar se nuk kanë hasur në asnjë popull që të mos ketë besuar dhe që të mos ketë pasur simbole fetare. Gjithashtu ata kanë konstatuar se edhe fiset më të vjetra që kanë jetuar në Afrikë, në fillim kanë besuar në një Zot, kurse më vonë kanë kaluar në idhujtari ose politeizëm. Botëkuptimi se besimi në Zotin ka lindur nga frika e fenomeneve natyrore dhe nga vetëdija primitive e njerëzve, është pa bazë dhe nuk qëndron. Frika nga fenomenet natyrore mund të zgjojë besimin që ka ekzistuar në shpirtin e njeriut, e jo ta krijojë atë. Sikur të ishte ky botëkuptim i vërtetë, atëherë me zbulimin e ligjeve dhe shkaqeve të fenomeneve natyrore, njerëzit nuk do ta besonin Zotin. Me gjithë përparimin shkencor edhe sot çdo popull në botë, nga më primitivi e deri tek më i civilizuari, në një mënyrë beson në Zotin dhe i shpreh adhurimin Atij. Kjo nuk është karakteristikë vetëm e njerëzve të thjeshtë, po edhe e intelektualëve e shkencëtarëve të shquar në botë. Në bazë të një ankete që është bërë me 150 shkencëtarë më eminentë të shekullit XIX, rezulton se 96% të tyre janë deklaruar se besojnë në Zot, ndërsa vetëm 4% janë deklaruar si

128

Takvim - Kalendar 2012

ateist - të pa fe. Kjo dëshmon se ndjenja e besimit në Zot është thellë e rrënjosur në shpirtin dhe në natyrën e njeriut pavarësisht nga niveli i tij intelektual.

Disa argumentet për ekzistimin e Zotit të Madhërueshëm Sipas përmbajtjes së ajeteve kuranore që flasin për çështje të besimit, shohim se Islami nga njerëzit kërkon besim të bazuar: në bindje shpirtërore, në logjikë të shëndoshë, në argumente të gjalla, dhe urren mënyrën e besimit imitues e të verbër. Allahu i madhërishëm në Kur’an ka thënë: “Me të vërtetë në krijimin e qiejve dhe të Tokës e në ndërrimin e natës e të ditës, ka argumente për të mençurit”. (AliImran, 190). Zoti i Madhërueshëm ekzistimin e Tij me të gjitha atributet e përkryera e ka dëshmuar përmes krijimit të gjithësisë dhe shpalljeve të dërguara përmes pejgamberëve. Kjo nënkupton se natyra është vepër e Allahut, e cila me të gjitha krijesat e saj dëshmon qartë për ekzistimin e Tij, kurse shpalljet hyjnore, të cilat formën përfundimtare e marrin me zbritjen e Kuranit, janë fjalë të Allahut, që i udhëzojnë njerëzimin se si duhet besuar dhe adhuruar Allahun. Në këtë kuptim, përveç ajetit të lartshënuar, flasin edhe shumë ajete të tjera në Kur’an, ndërsa në një hadith kudsijj Allahu xh.sh. ka thënë: “Kam qenë një thesar i fshehtë, por desha për t’u njohur dhe i krijova krijesat”. Kjo do të thotë se Zoti i Madhërueshëm i përngjante një thesari të fshehtë, sepse nuk ekzistonte askush që ta njihte, dhe, kur deshi të zbulohet

Akaid

129

nga anonimiteti, Ai i krijoi krijesat me qëllim që ta njohin për Zot dhe të dëshmojnë për ekzistimin e Tij. Zoti i Madhëruar, me urtësinë dhe fuqinë e Tij të pakufishme, në fillim, siç ceket në Kuran, krijoi gjithësinë si një tërësi të përbashkët, e pastaj bëri ndarjen e Tokës dhe trupave të tjerë qiellor, duke i vënë në lëvizje të përhershme. Në tokë krijoi lloj-lloj krijesash dhe më në fund njeriun, të cilin e lartësoi mbi të gjitha krijesat e tjera duke e pajisur me shpirt të inspiruar, me mend dhe arsye. Ai çdo gjë krijoi me plan të paraparë, duke i caktuar kushtet e ekzistencës dhe mënyrën e jetës. Prandaj çdo gjë ndodh dhe vepron në kuadër të ligjeve të Tij të caktuara dhe natyrisht çdo gjë në mënyrën e vet e madhëron Atë. Këtë mund ta kuptojmë nga ky ajet kuranor, ku Allahu xh.sh. ka thënë: “Allahun e madhëron (lavdëron) ç’ka në qiej dhe në tokë. Ai është i Gjithëfuqishëm dhe i Gjithëdijshëm”. (El-Hashr, 1). Njeriu si një qenie e vetëdijshme dhe intelektuale, nga vetë natyra e tij është i prirë për ta njohur dhe besuar Zotin e Madhërueshëm. Ideja e të besuarit për ekzistimin e Zotit, ndonëse në forma të ndryshme, gjatë tërë historisë, u manifestua tek të gjithë popujt e botës. Si vizatimet dhe figurat e zbuluara në shpellat e varrezat e popujve parahistorikë, ashtu shkrimet dhe përmendoret e popujve historikë, dëshmojnë se jeta e tyre individuale dhe kolektive ka qenë e përshkuar nga besimi në Zotin dhe nga ritet fetare. Vetë emri “Zot”, i cili gjendet në të gjitha gjuhët e popujve të botës dhe figuron në fjalorët e tyre, më së miri vërteton ekzistimin e Tij, sepse një gjë që nuk ekziston, ajo nuk mund të ketë as emër.

130

Takvim - Kalendar 2012

Në histori mund të hasim në raste të rralla kur mohohet tërësisht ekzistimi i Zotit, sepse njerëzit zakonisht Atij i shpifnin dhe i shoqëronin hyjni të tjera në besim dhe adhurim. Por, edhe pse nga injoranca dhe primitivizmi, ata besonin në shumë zota, ideja e besimit në Zotin si krijues suprem, gjithmonë ka qenë e pranishme tek ta. Zoti i Madhërueshëm në një ajet kuranor thotë: “Nëse i pyet ata (politeistët) kush i ka krijuar qiejtë dhe Tokën, me siguri do të thonë: i ka krijuar Allahu...” (Zumer, 38) Argumentet a faktet që dëshmojnë dhe vërtetojnë ekzistimin e Zotit të Madhërueshëm janë shumë. Çdo gjë që ekziston në natyrë, duke filluar që nga atomi e deri tek universi dhe nga miza përdhese e deri tek njeriu, si krijesa më e përsosur në botë, dëshmojnë qartë për ekzistimin e një krijuesi të urtë dhe të gjithëfuqishëm. Zoti i Madhërueshëm këto argumente i përmend në shumë ajete kuranore, duke kërkuar prej njerëzve që t’i vështrojnë me vëmendje dhe të besojnë në mënyrë racionale. Ai i thërret njerëzit që të mendojnë për krijimin e qiellit dhe Tokës, që të vështrojnë me vëmendje: vetveten, shtazët, shpezët, bimët, pemët dhe krijesat e tjera në tokë, mandej të vështrojnë me kujdes Diellin, Hënën dhe yjet në qiell. Allahu xh.sh. këto ajete zakonisht i përfundon duke theksuar se në të gjitha këto ka argumente për ata njerëz që mendojnë ose kuptojnë. Zoti i Madhërueshëm, në lidhje me këtë, ka thënë: - “Le të shikojë njeriu nga se është krijuar”. (Tarik, 5) -“Dhe në tokë ka argumente për ata që janë të bindur dhe në vetë ju, a nuk po shihni”. (Dharijat, 20-21)

Akaid

131

-“Thuaj shikoni ç’ka në qiej dhe në Tokë...”. (Junus, 18) -“Dhe argument për ta është toka e vdekur. Ne atë e ngjallim (me shi) dhe nga ajo nxjerrim drithëra, nga të cilat ata ushqehen. Dhe në tokë Ne kemi krijuar kopshte hurmash, vreshta dhe kemi bërë të burojnë kroje”. (Jasin, 33-34) -“Me të vërtetë në krijimin e qiejve e të Tokës dhe në ndërrimin e natës e të ditës, ka argumente për të mençurit. Ata që e përmendin Zotin në këmbë, ulur dhe ratë në krah dhe mendojnë (thellë) për krijimin e qiejve dhe të Tokës. O Zoti ynë, Ti këto nuk i ke krijuar kot, Ty të lavdërojmë, na shpëto nga ndëshkimi me zjarr”. (Ali-Imran, 190-191) Me këto ajete kuranore, Allahu xh.sh. ua tërheq vërejtjen njerëzve që t’i vështrojnë krijesat dhe fenomenet e ndryshme në natyrë, u kujton dobitë që kanë prej tyre dhe më në fund i bën me dije se të gjitha këto dëshmojnë për ekzistimin e Tij të pamohueshëm. Tregohet se me rastin e zbritjes së dy ajeteve të fundit, Muhamedi a.s., nga përmbajtja prekëse e tyre dhe frika e Zotit xh.sh., ka qarë me lot. Aishja r.a. thotë se kur kishte ardhur Bilalli r.a. për ta thirrur për namazin e sabahut, Muhamedin a.s. e kishte gjetur duke qarë. Pyetjes së tij: Pse po qan, o i Dërguari i Zotit? - ai i është përgjigjur: Si të mos qaj kur sonte më kanë zbritur këto ajete dhe filloi t’i lexojë ato, ndërsa, kur i përfundoi, tha: “Mjerë për ata që i lexojnë këto ajete dhe nuk mendojnë për to”. Nëse secili njeri vështron me vëmendje vetveten se si është krijuar, dhe se si çdo organ a gjymtyrë e trupit të tij kryen për mrekulli funksionin e vet të caktuar, nëse vështron krijesat e

132

Takvim - Kalendar 2012

ndryshme në tokë se si zhvillohen e veprojnë, dhe nëse i vështron me vëmendje trupat e ndryshëm qiellorë se si lundrojnë në mënyrë të mrekullueshme në gjithësi, - patjetër do të bindet se të gjitha këto nuk janë krijuar vetvetiu as rastësisht, por i ka krijuar një krijues i gjithëdijshëm - Zoti i Madhërueshëm. Andaj, në bazë të arsyes së shëndoshë me të cilën Zoti i Madhërishëm i ka dalluar njerëzit nga krijesat e tjera, dhe në bazë të argumenteve në natyrë, të cilat mund t'i vështrojnë përmes shqisave të tyre, e që janë praktike si për njerëzit intelektualë, ashtu edhe për ata që janë analfabetë, ata mund të binden shumë lehtë se ekziston patjetër një krijues i gjithëdijshëm. Njeriu nuk ka nevojë të jetë shumë i shkolluar për ta kuptuar se asgjë nuk mund të krijohet prej vetvetes, por duhet të ketë shkakun që i paraprinë dhe se, duke i renditur shkaqet njërin para tjetrit, arrin tek shkaku i parë apo shkaktari i të gjitha shkaqeve - tek Zoti Gjithëkrijues. në të kundërtën, siç thotë filozofi i shquar, Aristoteli, kjo do t'u përngjante hallkave të zinxhirit, i cili qëndron pa u varur askund, pezull në ajër, e kjo është e pamundshme. Me një rast tjetër Muhamedi a.s. ka thënë: “Mendoni në krijesat e Zotit, e mos mendoni në Zotin (se si është Ai)...” Nga përmbajtja e këtij hadithi kuptohet se Muhamedi a.s. na ka udhëzuar që të mendojmë dhe t’i studiojmë krijesat e Zotit në natyrë, ngase ato janë materiale, dhe mjaftojnë si dëshmi bindëse për ekzistimin e Tij, kurse ka ndaluar të mendojmë se qysh është Zoti, sepse Ai është Qenie jomateriale dhe e padukshme. Një gjë që nuk e ka parë njeriu kurrë, nuk ka mundësi as ta përfytyrojë, andaj edhe Zotin, qyshdo njeriu ta imagjinojë, Ai është ndryshe.

Akaid

133

Sociologu i famshëm islam, Ibni Halduni, duke i vlerësuar aftësitë reale të logjikës së njeriut, ka thënë: “Përkundrazi, logjika është peshojë e saktë dhe gjykimet e saj janë bindëse e të vërteta. Mirëpo, me të mos u mundo të peshosh gjërat (delikate), siç janë: esenca e Zotit, atributet e Tij, jeta e Ahiretit, kuptimi i pejgamberisë etj., për shkak se kjo është punë e kotë. Shembulli i kësaj është sikur një njeri që sheh peshojën për matjen e arit dhe me të dëshiron të masë bjeshkën. Kjo nuk do të thotë se peshoja sipas konstruksionit të saj nuk është në rregull...” Edhe pse këto argumente dhe fakte dëshmuese për ekzistimin e Zotit, janë të pranishme në çdo vend, shumë njerëz, nga pakujdesia ose mendjemadhësia, nuk i vërejnë dhe i injorojnë. Andaj ose e besojnë Zotin në mënyrë të verbër dogmatike, ose mohojnë ekzistimin e Tij, duke pohuar se çdo gjë është krijuar nga natyra. Me njerëzit e tillë, Allahu xh.sh. në një numër të madh të ajeteve kuranore, me fakte të gjalla dhe në mënyrë bindëse, në përputhje me nivelin e tyre intelektual, bën dialog, polemizon, ose i kërcënon me ndëshkim, në këtë dhe në botën tjetër. Në vazhdim po japim vetëm disa prej këtyre ajeteve, ku Allahu xh.sh. ka thënë: -“Vallë! pse nuk mendojnë ata për vetveten. Allahu i ka krijuar qiejt dhe Tokën me të drejtë...” (Rum, 8) -“A mos vallë ata janë krijuar nga asgjëja (pa krijues) apo mos janë ata krijues të vetvetes. A mos vallë ata kanë krijuar qiejt dhe Tokën, jo por ata nuk binden”. (Tur, 35-36).

134

Takvim - Kalendar 2012

-“Dhe sa e sa argumente (shenja) ka në qiej dhe në tokë pranë të cilave ata kalojnë, duke ua kthyer shpinën atyre”. (Jusuf, 105). -“Ata janë të shurdhër, memecë, e të verbër, andaj nuk kthehen (në rrugë të drejtë). (El-Bekare, 18). -“Vërtet, Ne kemi krijuar për Xhehenem shumë xhindë dhe njerëz. Ata kanë zemra (mend) me të cilat nuk kuptojnë, kanë sy me të cilët nuk shohin, kanë vesh me të cilët nuk dëgjojnë. Ata janë si kafshët, madje edhe më të humbur, ata janë të pakujdesshëm”. (A’raf, 178). Nga përmbajtja e ajeteve të lartpërmendura, nënkuptohet se Allahu xh.sh. ata që janë në dyshim për ekzistimin e Tij ose e mohojnë Atë, në fillim i qorton pse nuk mendojnë për vetveten, mandej polemizon me ta duke u thënë me ironi mos janë krijues të vetvetes dhe qiejve, e pastaj tregon natyrën e pakujdesisë së tyre, ngase kalojnë pranë argumenteve të shumta që gjenden në natyrë, duke mos kthyer kokën drejt tyre. Në fund, Allahu ata i quan mendjelehtë, të shurdhër, memecë dhe të verbër shpirtërisht, sepse, edhe pse kanë mend, vesh, gjuhë dhe sy, ata nuk mendojnë, nuk dëgjojnë, nuk flasin dhe nuk shohin të vërtetën, dhe si të tillë i paralajmëron se janë të përgatitur për Xhehenem. Padyshim, ata njerëz që nuk e kanë lodhur mendjen e tyre në këtë botë lidhur me argumentet e Zotit dhe besimin e Tij, kur të ringjallen në botën tjetër dhe ta marrin dënimin e merituar, do të pendohen e do të pranojnë mëkatet e tyre, por atëherë do të jetë shumë vonë. Zoti i Madhërueshëm në këtë ajet kuranor ka thënë: “Dhe do të thonë: Sikur të kishim dëgjuar

Akaid

135

ose të kishim menduar, ne nuk do të ishim ndër banorët e zjarrit (Xhehenemit)”. (El-Mulk, 10). Njerëz të tillë, për fat të keq, ka pasur në të gjitha periudhat historike, madje ka shumë edhe sot. Në shekujt e hershëm si shkak kryesor ka qenë injoranca dhe vetëdija e ulët e njeriut, kurse në shekujt e fundit është paraqitja e botëkuptimit materialist dhe ateist për botën dhe njeriun. Botëkuptimi materialist Zotin e identifikoi me një fuqi mbinatyrore, ndërsa ai ateist mohoi tërësisht ekzistimin e Tij. Si njëri botëkuptim, ashtu edhe tjetri, atributet e krijimit dhe zhvillimit të përgjithshëm ia veshin materies, gjegjësisht natyrës, duke thënë se çdo gjë është krijuar nga natyra dhe zhvillohet sipas ligjeve të saj. Botëkuptimet e tilla janë absurde dhe nuk përputhen fare as me logjikën e shëndoshë, ngase atëherë mund të shtrohet pyetja: Kush e krijoi natyrën dhe ligjet e saj? Disa prej ithtarëve të botëkuptimeve të përmendura thonë: ne besojmë vetëm në atë që shihet, dhe se përkundër zbulimeve të shumta në gjithësi askush nuk e ka parë Zotin. Kjo do t’i përngjante atij që lexon një vepër dhe në fund thotë se në të nuk e ka parë autorin e saj. Ndërsa në gjërat që shihen, fare nuk ka nevojë të besohet, sepse besim do të thotë bindje shpirtërore e racionale në ekzistimin e së vërtetës që nuk shihet. Natyra dhe ligjet e saj nuk kanë mundur të ekzistojnë nga vetvetja as nuk mund të veprojnë vetë, por ekzistojnë dhe veprojnë në përputhje me planin e caktuar nga Zoti Gjithëkrijues. Shkencëtarët nuk i kanë krijuar ligjet natyrore, por vetëm i kanë zbuluar gjatë hulumtimeve të tyre, dhe kjo në shumicën e rasteve në mënyrë spontane. Shumica dërrmuese e këtyre shkencëtarëve kanë deklaruar se sa më shumë që kanë pasur

136

Takvim - Kalendar 2012

sukses në hulumtimet dhe zbulimet e tyre në natyrë, aq më tepër janë bindur për ekzistimin e krijuesit të tyre dhe janë admiruar nga urtësia e përkryer e Tij. Disa prej tyre janë shprehur: “E ndiejmë veten shumë të mëdhenj kur zbulojmë diçka në natyrë, por, kur e shohim se sa të panjohura ka në atë zbulim, atëherë e kuptojmë se sa të vegjël dhe sa të paditur jemi...” Në mesin e shkencëtarëve të tillë është edhe Werner von Braun, ndërtuesi i satelitit Apollo 11, që në vitin 1969 zbriti në Hënë. Ai lidhur me këtë ka thënë: “Tërë ajo që po veprojmë në gjithësi, nuk është tjetër veçse vëzhgim dhe zbulim i ligjeve të Tij (Zotit). Pikërisht, duke vepruar sipas këtyre ligjeve, ne jemi në gjendje të udhëtojmë në Hënë. Sa më mirë që t’i njohim krijesat, aq më mirë duhet ta njohim krijuesin. Fluturimet në gjithësi janë vepra fantastike, por ato deri më tani na kanë hapur vetëm një dritare të vogël në gjithësi, kurse ajo që mund ta shohim nga fshehtësitë e pakufishme në gjithësi përmes kësaj dritareje të vogël, forcon bindjen tonë që ka krijues të gjithësisë”. Përkitazi me pohimet e tilla të shkencëtarëve të ndryshëm, Zoti i Madhërueshëm na ka paralajmëruar para 14 shekujsh në këtë ajet: “Ne do t’ua tregojmë atyre argumentet tona në horizont dhe në vetë ata derisa t’u bëhet e qartë se Ai është i vërtetë.” (Fusilet, 53) Nga përmbajtja e këtij ajeti kuranor kuptohet se Zoti xh.sh. do t’ua bëjë të mundshme njerëzve që përmes hulumtimeve e zbulimeve që bëjnë në astronomi e mjekësi, të binden për ekzistimin e Tij dhe se Kurani është i vërtetë dhe i shpallur nga Ai.

Akaid

137

Koncepti islam mbi besimin në Zotin, është i natyrshëm dhe i kuptueshëm logjikisht, është i bazuar në dituri e bindje shpirtërore. Allahu xh.sh. në Kuran thotë: “Dije se nuk ka zot tjetër përveç Allahut”. Kjo do të thotë se së pari duhet ditur se ç‘duhet besuar, e pastaj të besohet. Me përparimin e shkencës dhe teknologjisë, mund të pësojnë goditje besimet pagane dhe dogmatike, ndërsa parimeve islame gjithnjë e më tepër u shtohet vlera, ngase përmes tyre del në shesh mrekullia dhe e vërteta e tyre hyjnore. Zoti i Madhërueshëm ka thënë: “Allahu dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Tij (këtë e dëshmojnë) dhe engjëjt dhe njerëzit e dijshëm...” (Ali-Imran, 18). Me kujtimin e argumenteve të ndryshme në Kuran, pabesimtarëve u tërhiqet vërejtja që të besojnë në Zotin xh.sh. ata që janë në dyshim, të binden për ekzistimin e Tij, ndërsa besimtarëve u forcohet edhe më tepër besimi dhe mirënjohja ndaj Zotit të Madhërueshëm. Njeriu si qenie më e përsosur në natyrë, përmes ndjenjës së tij të lindur, logjikës së tij të shëndoshë dhe argumenteve në natyrë është në gjendje të bindet se ekziston një krijues dhe sundues i kësaj gjithësie, mirëpo nuk ka aftësi për ta kuptuar se si duhet besuar dhe çfarë cilësish posedon Ai. Lidhur me këtë, mendimtari i njohur islam, Dr. Ahmed Emin, ka thënë: "Çdo njeri nga vetë natyra e tij është i prirur për të besuar ne ekzistimin e krijuesit (Zotit xh.sh.). Në këtë pikëpamje, të gjithë njerëzit janë kompakt, megjithëse emri dhe cilësitë e Zotit ndryshojnë në mes tyre". Me Qëllim që t'i udhëzojë njerëzimin në pikëpamje të besimit të vërtetë dhe t'i bashkojë mendimet e ndara të tyre, rreth

138

Takvim - Kalendar 2012

tij Allahu xh.sh. u dërgoi atyre shpalljet e Tij me anë të pejgamberëve, duke filluar nga njeriu i parë, Ademi a.s., e deri tek Muhamedi a.s.. Andaj urdhëri për të besuar në gjashtë kushtet e lartpërmendura të Imanit, është përsëritur pa farë ndryshimi apo dallimi tek të gjithë pejgamberët e Zotit xh.sh.. Kjo formë e besimit që kultivohet në zemër dhe dëshmohet me gjuhë, është bazament i fortë mbi të cilin sendërtohen vetëdija, vlera moral dhe veprat e mira njerëzore. Në bazë të argumenteve të shpallura, vërtetohet se ekziston një Zot, i Cili është krijues, edukues, rregullues, sundues dhe mbikëqyrës i përhershëm i kësaj gjithësie me të gjitha krijesat që gjenden në të. Zoti i Madhëruar ka thënë: "Thuaj, Ai Allahu është një i vetëm Allahu është i përhershëm. Nuk ka lindur as nuk është i lindur. Dhe Atij nuk i përngjet askush". (El-Ihlas, 1-4). Nga përmbajtja e kësaj sureje kuptohet se Allahu është Një dhe tjetër zot përveç Tij nuk ka, Ai nuk ka fillim as mbarim, nuk ka prindër as fëmijë dhe Atij nuk mund t'i gjasojë askush nga krijesat në botë. Andaj, bazuar në këtë, politeizmi - besimi në shumë zota, besimi se Zoti përbëhet prej tre personave, personifikimi i Zotit në figura të krijesave dhe pretendimet se Isai a.s. është djalë i Zotit, - të gjitha këto janë trillime të fantazisë nejrëzore dhe nuk kanë asgjë të përbashkët me të vërtetën. Mënyra e besimit në Zotin duhet të jetë ashtu siç ka kërkuar Ai përmes ajeteve kuranore dhe siç na ka mësuar Muhamedi a.s.. Me fjalë të tjera, Zotin e Madhërueshëm duhet të besojmë sipas cilësive, atributeve dhe emrave të Tij të bukur që janë përmendur në Kur'an dhe në hadithet e Pëejgamberit a.s.. Në bazë të tyre, Allahu xh.sh. posedon të gjitha cilësitë e përkry-

Akaid

139

era dhe është i pastër nga çdo e metë. Meqenëse në gjithësi zhvillohet gjithçka në kuadër të një rendi dhe harmonie të plotë, kjo dëshmon se ekziston vetëm një sundues, i cili qeverisë dhe vepron sipas dëshirës së Tij absolute. Në të kundërtën, sikur të ekzistonin shumë zota, atëherë secili do të vepronte sipas dëshirës së vet dhe në gjithësi do të shkaktoheshin çrregullime e katastrofa të ndryshme. Allahu xh.sh. nuk kufizohet në hapësirë ose në kohë. Ai nuk është materie as trup, andaj nuk ka formë as fizionomi dhes, si i Tillë, nuk mund të përfytyrohet as të personifikohet në formë të njeriut ose të ndonjë krijese tjetër. Në të gjitha rastet kur njerëzit kanë devijuar nga mësimet e vërteta hyjnore janë përpjekur për ta përfytyruar ose personifikuar Zotin sipas fantazisë së tyre. Kjo ka pasur për pasojë shfaqjen e idhujtarisë, politeizmit dhe miteve të ndryshme. Si në kohët e kaluara, ashtu edhe sot, në botë, disa besojnë se Zoti ka trup, andaj e paraqesin në figura të krijesave të ndryshme dhe i adhurojnë ato. Disa besojnë se Zoti është shfaqur në tokë në formë të njeriut, siç mendojnë të krishterët për Isain a.s., kurse disa besojnë se Zoti ka përfaqësues të Tij të dalluar nga paria fetare përmes të cilëve mund të arrihet tek Ai. Të gjitha këto forma të besimit në Zotin e Madhërueshëm nuk janë gjë veçse mbeturina të trashëguara nga idhujtaria, politeizmi dhe paganizmi. Përveç cilësive të lartpërmendura, Allahu xh.sh. posedon edhe shumë veti dhe emra të bukur, të cilët simbolizojnë mëshirën, bamirësinë, dashurinë, paqen, bujarinë, fisnikërinë, faljen e mëkateve, hidhërimin, ndëshkimin e Tij etj. Allah është emër i përveçëm i Zotit, i cili simbolizon se Ai është Një dhe i vetmi që meriton të adhurohet. Si i tillë, ky emër është i papër-

140

Takvim - Kalendar 2012

kthyeshëm në gjuhë të tjera, ndërsa emri rabb, mund të përkthehet në gjuhën shqipe me fjalën Zot. Në Kur'an emri Allah është përmendur 2698 herë. Pas këtij më së shpeshti përmendet emri Errahman dhe Errahim, me të cilët fillon çdo sure e Kur'anit. Errahman do të thotë se Allahu është i Gjithëmëshirshëm në këtë botë, ndërsa Errahim do të thotë se Ai është mëshirues mbi besimtarët në jetën tjetër.

Përfundim Besimi në Zotin e Madhërueshëm ka qenë, është dhe mbetet faktori kryesor dhe i pazëvendësueshëm për ngritjen dhe edukimin moralo-fizik të njeriut. Ai e nxit njeriun të bëjë vepra të mira për hir të Zotit, duke shpresuar shpërblimin e Tij dhe nga ndërgjegjja e pastër dhe frika e ndëshkimit të Tij e largon nga punët e këqija. Besimtari i sinqertë nuk bën keq edhe kur nuk e sheh askush dhe është i sigurt se nuk do të përgjigjet për të para askujt, ngase është i bindur se atë e sheh Zoti dhe do të përgjigjet para Tij Ditën e Gjykimit. Besimi e bën njeriun stabil për të përballuar më lehtë sfidat dhe sprovat e ndryshme me të cilat ai ballafaqohet në jetë. Njeriu duke u mbështetur në fuqinë dhe në mbrojtjen e Zotit xh.sh. e ndien veten më të sigurt, më të fuqishëm dhe më dinjitoz. Me besim të sinqertë në Zotin xh.sh. njeriu çlirohet nga robëria e bazës materiale, nga robëria e epshit të tij dhe nga robëria e lakmisë për famë dhe pozitë. Andaj vetëm në këtë mënyrë ai mund të arrijë qetësinë dhe paqen shpirtërore. Njeriu bashkëkohor, i frymëzuar dhe i mashtruar nga idetë materialiste dhe përparimi shkencor, u mundua të lirohet nga

Akaid

141

besimi në Zotin dhe adhurimi i Tij, por mjerisht u shndërrua në rob e adhurues të ideologjisë materialiste dhe të interesit ekonomik. Ai, falë përparimit shkencor e teknologjik, arriti të përmirësojë gjendjen ekonomike, por, për shkak të braktisjes së besimit dhe edukimit fetar u varfërua moralisht duke i humbur vlerat njerëzore dhe paqen shpirtërore. Në vendet ku sundoi komunizmi-ateizmi, krahas kësaj varfërie shpirtërore mbretëron edhe varfëria ekonomike. Këto patën për pasojë shtimin e kriminalitetit, dhunës, prostitucionit, drogës dhe dukurive të tjera degjeneruese. Për shkak të propagandës antifetare të sistemit komunist dhe të mungesës së edukimit të duhur islam, dukuritë e lartpërmendura për fat të keq janë në shtim e sipër edhe në mjediset myslimane. Këto dukuri negative dhe degjeneruese duhet të luftohen me të gjitha mjetet e mundshme si nga individët ashtu nga shoqëria dhe institucionet shtetërore. Gjithashtu disa shoqata humanitare të shteteve perëndimore duke shfrytëzuar gjendjen e vështirë politiko-ekonomike sidomos në Shqipëri dhe në Kosovë, po kryejnë detyrën e misionarëve të fesë së krishterë. Ato përmes një propagande perfide të tyre dhe stimulimit material janë duke manipuluar sidomos me disa të rinj të painformuar për t’i konvertuar në sekte të ndryshme të krishtera. Një veprimtari të tillë johumane duhet gjykuar e luftuar publikisht, ndërsa të rinjve tanë duhet t’ua tërheqim vërejtjen që të jenë të kujdesshëm e të mos bien në grackën e kësaj propagande me pasoja të dëmshme sidomos për jetën tjetër.

144

me shkas

Bahri Curri

DASHURIA NDAJ PEJGAMBERIT alejhi selam Kjo temë ka të bëjë me njërin prej dy themeleve të besimit islam-shehadetin, besimin në të Dërguarin e Allahut dhe dashurinë ndaj tij. Shumë njerëz deklarojnë se e besojnë dhe e duan këtë të Dërguar, por shpesh ndodh që praktika e tyre e përditshme nuk përputhet me atë që deklarojnë. Këtë na e dëshmon edhe rasti i njeriut me Ibrahim Ed’hemin, kur njëri nga banorët e Basrës e takoi Ibrahim Ed’hemin dhe i tha duke iu ankuar: Allahu xhel-le shanuhu në Kuranin famëlartë thotë: “UD’UNI ESTEXHIB LEKUM” - “Më thirrni Mua (kërkoni prej meje), Unë ju përgjigjem”. (Gafir, 60). E ç’është me ne, i lutemi Allahut, por duaja s’na pranohet, kërkojmë nga Allahu xh.sh., kurse përgjigje s’marrim dot. Vallë, pse kështu?!

Takvim - Kalendar 2012

- Për shkak se zemrat tuaja janë të vdekura, - u përgjigj Ibrahimi. - E kush i ka vdekur ato? – pyeti ai. - Dhjetë cilësi – u përgjigj Ibrahim Ed’hemi. - Cilat janë ato? – pyeti përsëri ai. Ibrahim Ed’hemi iu përgjigj se ato dhjetë cilësi janë: 1. E dini se Allahu xh.sh. është Një dhe Atë E njihni, por obligimet ndaj Tij nuk jeni duke i kryer dhe nuk jeni duke E adhuruar. 2. E lexoni Kuranin famëlartë, por s’jeni duke vepruar sipas tij, e as që doni të kuptoni nga ai (Kurani). 3. Thoni se e doni të Dërguarin e Allahut, por në bazë të suneteve të tij, s’jeni duke vepruar. 4. Thoni se shejtani është armiku juaj i madh dhe e mallkoni atë, kurse ju përsëri jeni duke e mbajtur dhe e dëgjoni me plot bindje. 5. Thoni se i frikësoheni vdekjes dhe se ajo është e vërtetë e pamohueshme, por për këtë s’keni përgatitur asgjë. 6. Thoni se i frikësoheni zjarrit të Xhehenemit, e trupin tuaj e keni lodhur me punë që çojnë në zjarr. 7. Thoni se e doni Xhenetin, kurse për këtë s’jeni të përgatitur, për shkak se dëfrimet i keni shijuar në këtë botë dhe nuk keni bërë vepra që ju dërgojnë në Xhenet. 8. Kur zgjoheni nga gjumi, të metat Tuaja i hidhni pas shpinës (veten tuaj e harroni), kurse të metat dhe veprat e turpshme të njerëzimit i zbuloni dhe i përhapni. Nuk i shikoni punët tuaja, po i shikoni punët e të tjerëve. 9. I shfrytëzoni begatitë (nimetet) e Allahut dhe nuk E falënderoni Atë.

Me shkas

145

10. Shpesh i përcillni të vdekurit në varreza, por nuk po mësoni nga kjo. Për këtë arsye, s’do t’ju përgjigjet duaja! Allahu i Madhërishëm i dha njerëzimit dy libra të mëdhenj. Në njërin tregon fuqinë dhe madhështinë e Tij, ndërsa në tjetrin tregon dëshirën dhe vullnetin e Tij. Libri i parë është tërë Gjithësia, në të cilën na tregon për fuqinë e Tij, se Ai është Krijuesi, Mirëmbajtësi dhe Sunduesi i tërë kësaj kreature; edhe vetë natyra me ligjet e saj dhe me dukuritë që mbretërojnë në të, na e dëshmon këtë. Këtë libër e shpjegojnë shkencëtarët e profileve të ndryshme, si fizikanët, matematikanët, kimistët etj.. Madje edhe zbulimet e ndryshme shkencore vetëmsa vërtetojnë dhe fuqizojnë këtë fakt. Ndërsa libri i dytë është Kurani, në të cilin Ai tregon dëshirën dhe vullnetin e Tij. Na tregon për formën e jetës me të cilën është i kënaqur Ai dhe e cila është e pranuar tek Ai. Këtë libër e shpjegojnë predikuesit e fesë, dijetarët e mëdhenj, në krye të të gjithë këtyre është vetë Pejgamberi a.s., dhe më pas dijetarët e pasojnë rrugën e tij në shpjegimin e këtij Libri, pas vdekjes së Pejgamberit a.s.. I Dërguari i Allahut e kuptoi aq mirë këtë mesazh nga Zoti dhe po ashtu në formë shumë të qartë e të lehtë ia interpretoi Umetit të tij. Ishte shumë i saktë në përshtatjen e jetës së tij me këtë libër (Kuranin), prandaj dhe Aishja (radijallahu anha) thoshte për të: “Morali i tij ishte Kurani”. Madje edhe ashabët që pasonin rrugën e tij, quheshin Kurana të gjallë, për shkallën e lartë të përputhjes së jetës së tyre me këtë Kuran dhe me jetën e Pejgamberit a.s.. Kjo është një

146

Takvim - Kalendar 2012

prej arsyeve të fuqishme dhe motivimeve të larta, sepse ne duhet ta duam domosdoshmërish shumë këtë Pejgamber. Po ashtu edhe për faktin se Allahu thotë në Kuran: “Kush i bindet Pejgamberit, ai i është bindur Allahut”. (Nisa, 80). Ardhja e Muhamedit a.s. si pejgamber ishte përmbushje e tri paralajmërimeve të mëhershme. a) Ardhja e tij ishte edhe si përgjigje e duasë së Ibrahimit (alejhi selam), që gjatë rindërtimit të Qabesë, siç e përshkruan Kurani famëlartë, ai tha: “Zoti ynë, dërgo ndër ta, nga gjiri i tyre të Dërguar që t'u lexojë atyre ajetet Tua, t'u mësojë atyre librin dhe urtësinë e t'i pastrojë (prej ndyrësisë së idhujtarisë) ata. S'ka dyshim se Ti je ngadhënjyesi, i dijshmi..” (El-Bekare, 129). b) Ardhja e tij ishte edhe si vërtetim i paralajmërimit të Isait (alejhi-selam), i cili dha myzhde se do të vinte një pejgamber pas tij, me emrin Ahmed, gjegjësisht Muhamed. Kurani na rrëfen: “Dhe, kur Isai, biri i Merjemes, tha: “O Beni-Israil, unë jam i dërguar i Allahut tek ju, jam vërtetues i Tevratit që ishte para meje, dhe jam përgëzues për një të dërguar, që do të vijë pas meje, emri i të cilit është Ahmed!” E kur ai u erdhi atyre me argumente të qarta, ata thanë: “Kjo është magji e hapët”. (Saff, 6).

Me shkas

147

c) Ardhja e tij ishte edhe përmbushje e ëndrrës së nënës së Pejgamberit a.s., e cila kishte parë ëndërr para lindjes se nga ajo dilte një dritë e madhe që shndriste deri edhe pallatet e Shamit. Në fakt Pejgamberi (alejhi selam) nuk e shndriti vetëm Shamin, po tërë botën me udhëzimin e tij shpëtues. Pejgamberi a.s. është dhuntia më e madhe që Allahu u ka dhënë besimtarëve. Allahu thotë në Kuran: “Është e vërtetë se Allahu u dha dhuratë të madhe besimtarëve, kur ndër ta, nga mesi i tyre, dërgoi të dërguar, që atyre t'u lexojë shpalljen e Tij, t'i pastrojë ata, t'ua mësojë Kuranin dhe sheriatin, edhe pse, më parë ata ishin krejtësisht të humbur”. (Ali Imran, 164). Vërtet, me dhuntinë e të mësuarit dhe të pastrimit të tij, i Dërguari i Allahut reformoi shoqërinë njerëzore, e shndërroi nga një shoqëri me vlera të ulëta në një shoqëri me vlera të larta. Bariun injorant të shkretëtirës e shndërroi në intelektual dhe shkencëtar të kohës, kriminelët dhe vrasësit gjakatarë i shndërroi në luftëtarë të lirisë, në aktivistë të drejtësisë dhe njerëz humanitarë. Njerëzimin e nxori nga errësira e injorancës në dritën e dijes, nga egërsia në butësi e mëshirë. Thjesht, ishte një pishtar ndriçues me plot kuptimin e fjalës. Allahu thotë për të: “Juve ju erdhi i dërguar nga lloji juaj, atij i vjen rëndë për vuajtjet tuaja, sepse është lakmues i rrugës së drejtë për ju, është i ndjeshëm dhe i mëshirshëm për besimtarët”. (Tevbe, 128). Po ashtu thotë: “Ne të kemi dërguar, pa dyshim, mëshirë për botët”.

148

Takvim - Kalendar 2012

Allahu i Lartësuar Muhamedin a.s. e bëri si shkaktar të udhëzimit të njerëzimit, udhërrëfyes në të mirë si dhe fitimtar të shpërblimit me Xhenet. Ishte përmirësues i gjendjes së tyre në fe dhe në jetë. Muhamedi a.s. thotë: “Vërtet unë jam mëshirë dhe udhëzim” (Shënon Bejhekiu). Dhe, për këto arsye dhe shumë të tjera, Allahu (xhele shanuhu) na obligon që ta duam këtë pejgamber, ta respektojmë, ta marrim si shembull të jetës sonë dhe ta zbatojmë programin e tij në jetën tonë të përditshme, ta mbrojmë Synetin e tij, ta përhapim rrugën e tij, etj.etj.. Në vijim do të përmendim disa nga shenjat që tregojnë dashurinë tonë ndaj Muhamedit a.s..

1. Dashuria ndaj tij, menjëherë pas dashurisë ndaj Allahut xh.sh. Dashuria ndaj Pejgamberit, duhet radhitur menjëherë pas dashurisë ndaj Allahut të Madhërishëm, sepse nuk bënë të jetë askush para tyre në dashuri e respekt. Për këtë na dëfton hadithi që transmeton Enesi: “Kush disponon tri gjëra (apo tri cilësi), me to ka shijuar ëmbëlsirën e imanit: Të jenë Allahu dhe i Dërguari i Tij më të dashurit për të se gjithçka tjetër, të dojë një person vetëm për hir të Allahut, dhe të urrejë që të kthehet në mosbesim pasi Allahu e shpëtoi nga ai (mosbesim), sikur që urren të hidhet në zjarr”. (Buhariu dhe Muslimi). Një hadith tjetër thotë: “Nuk ka besuar ndonjëri prej jush (me besim të plotë) përderisa të mos jem unë për të më i dashur sesa prindi i tij, fëmija i tij dhe të gjithë njerëzit.” (Buhariu dhe Muslimi).

Me shkas

149

150

Takvim - Kalendar 2012

Një një rast tregohet se Omeri (radijallahu anhu) kishte shkuar te Pejgamberi a.s. dhe i kishte thënë: “Ja Resulallah, unë me të vërtetë të dua shumë, por më shumë e dua veten. Pejgamberi a.s. iu përgjigj duke thënë: “O Omer, nuk ka besuar ndonjëri prej jush derisa të mos jem për të unë më i dashur sesa vetja e tij.” Atëherë Omeri (r.a.) i tha: “Ja Resulullah, unë prej këtij momenti ty të dua më shumë se veten time”.

Ndërsa Pejgamberi (s.a.) thotë: “Kush bie një herë salavat për mua (lutet për mua), Allahu për këtë salavat lutet dhjetë herë për të”. (Shënon Ahmedi). Në të përmendurit e Pejgamberit sal-lall-llahu alejhi ve sellem ka shumë bereqet e begati, nëse njeriu bën vazhdimisht një gjë të tillë.

2. Respektimi dhe përkrahja e tij

Simboli më i theksuar i dashurisë së besimtarit mysliman ndaj Pejgamberit a.s. është pasimi i Sunetit të tij, me fjalë dhe me vepra. E sidomos kur ky i Dërguar është shembull tipik i jetës islame në të gjitha sferat dhe segmentet e jetës. Allahu na thotë: “Ju e kishit shembullin më të lartë në të Dërguarin e Allahut”. (Ahzab, 21). Ibn Kethiri, lidhur me këtë ajet, thotë: “Ky ajet fisnik është një themel i madh në pasimin e të Dërguarit të Allahut në fjalët, veprat dhe gjendjet e tij”. Madje momenti më domethënës i shprehjes së dashurisë ndaj Allahut është vetë pasimi i rrugës së këtij pejgamberi, të cilën rrugë ia ka dëftuar Krijuesi i Plotfuqishëm, Allahu i Lartësuar. Allahu i Madhërishëm thotë: “Thuaj: “Nëse E doni Allahun, atëherë ejani pas meje, që Allahu t'ju dojë, t'ju falë mëkatet tuaja, se Allahu është që fal shumë, mëshiron shumë”. (Ali Imran, 31). Prandaj dhe besimtari obligohet që ta konfirmojë dhe rregullojë jetën e tij sipas këtij Suneti, të largohet nga hamendjet

Simbol tjetër i dashurisë është edhe respektimi i këtij pejgamberi, vlerësimi dhe madhështimi i tij si dhe përkrahja e tij. Të pranohet me shumë respekt fjala e tij, por edhe të përhapet. Allahu i Lartësuar thotë: “Pra, ata të cilët e besojnë atë, e nderojnë dhe e ndihmojnë, veprojnë me dritën që iu zbrit me të, të tillët janë të shpëtuarit”. (A’raf, 157).

3. Përshëndetja, lutja dhe salavati për të Nga dashuria e madhe që kemi ndaj këtij të Dërguari, ne dërgojmë përshëndetje e salavate për të. Një gjë të tillë e bën Vetë Allahu dhe engjëjt e Tij, e po ashtu edhe besimtarët myslimanë, madje ata janë të urdhëruar për këtë. Allahu xh.sh. thotë: “Është e vërtetë se Allahu dhe engjëjt e Tij me madhërim e mëshirojnë Pejgamberin. O ju që keni besuar, madhërojeni, pra, atë (duke rënë salavat) dhe përshëndeteni me selam”. (Ahzab, 56).

4. Pasimi i Sunetit të tij në fjalë dhe në vepra

151

Me shkas

e tij dhe veprimet që nuk përputhen me Sheriatin islam. Pejgamberi a.s. thotë: “Kush shpik në çështjen (fenë) tonë diçka që nuk është prej saj, ajo nuk pranohet”. (Buhariu dhe Muslimi). Në një hadith tjetër thotë: “Nuk ka besuar ndonjëri prej jush përderisa epshi i tij të mos jetë në pajtim me atë që kam ardhur”. Madje na e tërheq vërejtjen duke thënë: “Largohuni nga shpikjet (risitë) në çështjet (e fesë), ngase çdo shpikje shpie në humbje.” Allahu thotë në Kuran: “E nëse ata nuk të përgjigjen ty, atëherë dije se ata ndjekin vetëm dëshirat e veta, e kush është më i humbur se ai që, duke mos pasur fakt prej Allahut, ndjek epshin e vet? S'ka dyshim se Allahu nuk e udhëzon popullin zullumqar”. (Kasas, 50).

5. Mbrojtja e Sunetit të tij Çdo besimtar që e do Pejgamberin a.s. e ka obligim ta ruajë dhe mbrojë personalitetin e këtij Pejgamberi si dhe Sunetin e tij. Ta mbrojë atë nga sulmuesit dhe etiketuesit e ndryshëm. Forma më e mirë e mbrojtjes është vetë praktikimi dhe zbatimi i këtij Suneti në jetën e përditshme. Kohët e fundit jemi dëshmitarë të sulmeve dhe ofendimeve të ndryshme që i bëhen Pejgamberit tonë të dashur, me karikatura e vizatime të ndryshme. Madje në kohën e fundit është bërë dhe një film dashakeq dhe ofendues për Pejgamberin e nderuar, i titulluar “FITNA”. Të gjitha reagimet e besimtarëve janë për t’u përshëndetur, por në

152

Takvim - Kalendar 2012

formën e drejtë e të civilizuar, e jo të bien pre e provokimeve dhe intrigave të jobesimtarëve dhe armiqve të Pejgamberit alejhi selam. Po e përsëris edhe një herë se forma më e mirë e mbrojtjes së Pejgamberit dhe Sunetit të tij është ngjallja dhe zbatimi i këtij Suneti.

6. Nënshtrimi ndaj tij dhe moskundërshtimi i tij Nga dashuria që ka ndaj Pejgamberit, besimtari duhet t’i nënshtrohet atij e t’i bindet në të gjitha çështjet. Kurrsesi nuk bën të bjerë në kundërshtim me të. Pejgamberi ynë i dashur thotë: “Gjithë Umeti im do të hyjë në xhenet, përveç atij, i cili refuzon. I thanë atij: E kush është ai që refuzon, o i Dërguari i Allahut?! Ai u përgjigj: Ai, i cili më nënshtrohet, hyn në xhenet, e kush bën mëkat ndaj meje (nuk më nënshtrohet), ai tashmë refuzon të hyjë në xhenet”. (Buhariu). Allahu i Madhërishëm thotë: “Thuaj: Bindjuni Allahut dhe të Dërguarit, e nëse ata refuzojnë, atëherë Allahu nuk i do pabesimtarët”! (Ali Imran, 32). Në Sahih, në hadithin që transmeton Enesi r.a., shënohet: “Një njeri erdhi te i Dërguari i Allahut sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem dhe i tha: O i Dërguari i Allahut, kur është kiameti? Pejgamberi i tha: Çfarë ke përgatitur për atë ditë? Ai iu përgjigj: Nuk kam përgatitur shumë agjërim apo shumë sadaka, përveçqë unë jam një njeri që E dua Allahun dhe të Dërguarin e Tij. Atëherë Pejgamberi alejhi selam i tha: Ti do të jesh me atë që e do”!

Me shkas

153

7. Zelli dhe dashuria e madhe për njohjen e Sheriatit të tij Ata që e duan Pejgamberin alejhi selam angazhohen me zell dhe afsh të madh për ta njohur dhe mësuar sa më mirë Sheriatin e këtij pejgamberi dhe programin e tij. E ato janë Kurani Fisnik dhe Hadithi i Nderuar. Allahu thotë: “Ty ta zbritëm Kuranin, që t'u shpjegosh njerëzve atë që u është shpallur atyre, me shpresë se do ta studiojnë (Kuranin).” (Nahl, 44). Prandaj dhe mu për këtë qëllim janë angazhuar myslimanët në mbarë botën në të gjitha kohët për ta mbledhur, shënuar dhe studiuar tërë këtë dije, me të cilën erdhi ky i Dërguar. Me këtë synim janë shkruar librat e hadithit si dhe verifikimi i transmetuesve të tyre. Janë shkruar hadithet në sahihe e në sunene, si Sahihu i Buhariut dhe Sahihu i Muslimit, Suneni i Ebu Davudit, Suneni i Tirmidhiut, Suneni i Nesaiut, Suneni i Ibn Maxhes e të tjerë. Po ashtu dhe shumë musnede e xhevamiu (koleksione të ndryshme). Të kësaj natyre janë dhe përpjekjet e ixhtihadet e dijetarëve të mëdhenj edhe në fushën e fikhut, e veçanërisht të Katër Imamëve të mëdhenj, të cilët janë dhe themelues të katër medhhebeve të njohura; Imam Ebu Hanife, Imam Maliku, Imam Shafiu dhe Imam Ahmed bin Hanbeli. Këta themeluan shkollat e tyre juridike, të bazuara në studimet dhe ixhtihadet e tyre në argumentet e Sheriatit islam me të vetmin qëllim: Njohja sa më e mirë e Sheriatit të Allahut me argumentet e sakta e burimore dhe ofrimi i tij njerëzve në formën më të lehtë, të kuptueshme e të zbatueshme në jetën e përditshme, deri në ditën e

154

Takvim - Kalendar 2012

Kiametit. E, pra, që të gjithë kanë argumente dhe janë në rrugë të drejtë.

8. Të gjykuarit me Sheriatin e tij Sigurisht që besimtarët që e duan Pejgamberin alejhi selam, pasi të njohin programin e tij, ata nuk hezitojnë të gjykojnë me Sheriatin e këtij pejgamberi. Sidomos kur kanë parasysh ajetin kuranor: “Për Zotin tënd jo, ata nuk janë besimtarë (të asaj që të zbriti ty as të asaj para teje) derisa të mos të zgjedhin ty për të gjykuar në atë konflikt në mes tyre, e pastaj (pas gjykimit tënd) të mos ndiejnë pakënaqësi nga gjykimi yt dhe (derisa) të mos binden sinqerisht”. (Nisa, 65). Allahu i Lartësuar po ashtu thotë: “O besimtarë, mos bëni asgjë para (se të orientoheni në udhëzimet e) Zotit dhe të Dërguarit të Tij.” (Huxhurat, 1). Që do të thotë: O ju njerëz, as mos folni e as mos veproni diçka në kundërshtim me Kuranin dhe Sunetin. Allahu i Madhërishëm thotë: “Kur Allahu ka vendosur për një çështje, ose i Dërguari i Tij, nuk i takon (nuk i lejohet) asnjë besimtari dhe asnjë besimtareje që në atë çështje të tyre personale të bëjnë ndonjë zgjidhje tjetërfare. E kush kundërshton Allahun dhe të Dërguarin e Tij, ai është larguar shumë larg së vërtetës”. (Ahzab, 36). Prandaj dhe secili njeri, përkatësisht çdo besimtar, femër a mashkull, e ka për obligim që çdo fjalë dhe veprim të tij ta bëjë vetëm në pajtim me Kuranin dhe Sunetin.

155

Me shkas

9. Të këshilluarit për të Besimtarët e këshillojnë çdo herë vetveten, por edhe të tjerët për këtë Pejgamber dhe Sunetin e tij. Këshillohen në mes tyre për ta besuar atë si të vërtetë si dhe për format e zbatimit të tij në jetë. Madje edhe përkrahen në mes tyre në këtë rrugë. Imam Neveviu, në shpjegimin e tij të Sahihut të Muslimit, lidhur me këtë thotë: “Të këshilluarit për të Dërguarin e Allahut është të besuarit në mesazhin e tij, të bindurit në gjithë atë që ka sjellë ai, nënshtrimi ndaj tij në urdhra e në ndalesa, përkrahja e tij, i gjallë dhe i vdekur, luftimi i kundërshtarëve të tij, përkrahja e ndihmëtarëve të tij, respektimi i vlerës së tij, ndihma e tij, ngjallja e rrugës dhe Sunetit të tij, përhapja e thirrjes së tij, zgjerimi i Sheriatit të tij, ftesa dhe të edukuarit me rastin e leximit të tij, të ndaluarit nga fjalët dhe të mos flasësh pa njohuri rreth tij, respektimi i familjes dhe shokëve të tij, të pajisurit me virtytet morale të tij dhe me edukatën e shëndoshë, të duash ithtarët e këtij Suneti dhe t’i përkasësh kësaj përkatësie, si dhe të distancohesh nga çdonjëri që shpik në Sunetin e tij apo që zgjat gjuhën kundër ndonjërit prej shokëve të tij, e të ngjashme”. (“Sherh Muslim”, Pjesa 2, Vëllimi 1, fq. 38). Ibn Kethiri thotë: “Pejgamberi sal-lall-llahu alejhi ve sellem është Imami më i madh, është obligim pasimi i tij. Ai ka përparësi para të gjithë pejgamberëve, ai ishte imami i tyre në Natën e Israsë në Bejtul Makdis. Ai është i privilegjuari me ndërmjetësimin e madh dhe me pozitën e lartë, Allahu e mëshiroftë dhe e nderoftë!”

156

Takvim - Kalendar 2012

Pas tërë kësaj, dashuria jonë ndaj këtij të Dërguari nuk bën të na shtyjë që ndonjë ibadet, që është i dedikuar vetëm për Allahun, t’ia dedikojmë Pejgamberit, apo t’i drejtohemi me lutje e betime që janë të veçanta vetëm për Allahun. Fjala vjen, nuk duhet të konsiderohet si zot e t’i drejtohemi me lutje e dua të ndryshme, duke kërkuar nga ai plotësim të dëshirave e të nevojave. Po ashtu nuk lejohet të shkohet te varri i tij e të kërkohet ndihmë nga ai, nuk lejohet të betohemi në emrin e tij apo në jetën e tij. I vetmi madhërim dhe respektim i tij është pasimi dhe zbatimi në jetë i Sunetit të tij. Me një rast i Dërguari është hidhëruar me një beduin, i cili iu drejtua me një shprehje që e barazonte atë me Allahun, duke i thënë: Do të bëhet çka do Allahu dhe ti. Pejgamberi sal-lallllahu alejhi ve sel-lem u tha shokëve të tij: “Mos më lavdëroni (mos më rritni) sikurqë e lavdëruan (e rritën) të krishterët të birin e Merjemes (Isain). Unë jam rob i Tij (Allahut), dhe thoni: Rob i Allahut dhe i Dërguari i Tij!” (Buhariu dhe Muslimi). Pra, në të gjitha rastet, udhëzimi i drejtë dhe në rrugë të mbarë i njeriut është vetëm me nënshtrimin ndaj këtij të Dërguari dhe me pasimin e Sunetit të tij. Allahu xhel-le shanuhu thotë: “Thuaj: “Respektojeni Allahun dhe respektojeni të Dërguarin!” Nëse ata refuzojnë, atëherë atij i takon përgjegjësia me se është i ngarkuar, ndërsa juve përgjegjësia me se jeni të ngarkuar, nëse i bindeni atij, atëherë keni gjetur të vërtetën”. (Nurë, 54). Ibn Tejmije thotë: “Allahu ka sqaruar në Librin e Tij obligimet ndaj të Dërguarit: Nënshtrimi ndaj tij, dashuria e tij, për-

Me shkas

157

krahja, respektimi dhe ndihma e tij, të gjykuarit me të, të pajtuarit me gjykimin e tij, moskundërshtimi i tij, pasimi i tij, lutja për të dhe salavati për të, t’i japim përparësi atij para vetes, para familjes dhe para pasurisë, për çdo gjë që kemi mospajtime e paqartësi, të kthehemi tek ai (dhe Suneti i tij) e të tjera.” (“El-Fetava”, 1/68). Allahu na e tërheq vërejtjen nga kundërshtimi i fjalës së Pejgamberit sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem dhe thotë: “Prandaj, le të ruhen ata që kundërshtojnë rrugën e tij (të të Dërguarit) se ata do t'i zërë ndonjë telash, ose do t'i godasë dënimi i idhët”. (Nur, 63). Ibn Kethiri thotë: “Rruga e tij është Programi, Suneti dhe Sheriati i tij. Fjalët dhe veprat e njeriut duhet të krahasohen dhe të peshohen me fjalët dhe veprat e të Dërguarit, nëse përputhen-pranohen, e nëse nuk përputhen-ato janë të refuzuara kushdo qoftë autori i tyre”. Allahu përmend në Kuran, në më shumë se tridhjetë vende, urdhrin për pasimin e të Dërguarit të Allahut. Një prej tyre është dhe: “O ju që besuat, përgjigjuni (thirrjes së) Allahut dhe të të Dërguarit kur ai (i Dërguari) ju fton për atë që ju jep jetë.” (Enfal, 24). Në fund fare, po theksojmë dhe një transmetim tjetër të Enesit r.a., i cili tregon: “Një njeri erdhi te i Dërguari sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem dhe i tha: Ja Resulallah, si është puna e një personi që e do një person, por që nuk mund ta arrijë gradën e tij. Atëherë Pejgamberi sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem i tha: Njeriu do të ringjallet, e do të jetë në shoqëri me atë që e do!”

158

Takvim - Kalendar 2012

Enesi, sa herë që e transmetonte këtë hadith, në fund thoshte: “O Allahu im, vetëm Ty Të dua dhe të Dërguarin Tënd”! Edhe ne po e përfundojmë këtë shkrim duke falënderuar Allahun e duke dërguar salavat mbi Pejgamberin tonë të dashur dhe duke thënë: “O ALLAHU IM, VETËM TY TË DUA DHE TË DËRGUARIN TËND”!

160

Da've

Dr. Jusuf el-Kardavi

KARAKTERISTIKAT E ISLAMIT PËR TË CILIN BËJMË THIRRJE NE Pyetje: Në kohën tonë janë shtuar rastet që bëjnë thirrje për Islamin; ne do të dëshironim, nga shkëlqesia Juaj, të na i shpjegoni karakteristikat dhe veçoritë e Islamit për të cilin bëjmë thirrje ne, kështu që ta kemi të qartë të gjithë detyrën tonë, që të mos shkaktohet ndonjë konfuzion dhe të mos na përzihen gjërat, Allahu ju shpërbleftë! Me emrin e Allahut, falënderimi i qoftë për Allahun, ndërsa paqja dhe bekimi i Allahut qofshin për të dërguarin e Tij, e pastaj: Prej karakteristikave të Islamit është edhe fakti se ai është: 1. Islam që i drejtohet mendjes, që mbështetet në mendje për të kuptuar fenë dhe për ndërtimin e kësaj bote; ai bën thi-

Takvim – Kalendar 2012

rrje për shkencë dhe përsosmëri në të, pastaj për miratimin e metodave të saj më bashkëkohore dhe për qasje në urtësitë e saj në të gjitha fushat. Të menduarit Islami e konsideron adhurim, kërkimin e çdo shkence për të cilën ka nevojë Ymeti, e konsideron detyrim (farz), ndërsa heqjen dorë nga kërkimi i shkencës bashkëkohore, e konsideron vepër të keqe dhe kriminale, për më tepër, përsosmërinë në lamitë e saj teorike dhe praktike, civile dhe ushtarake e konsideron detyrim fetar, dhe ndjekja e çdo rruge që shpie te kjo detyrë, sipas tij, është detyrim. Ai nuk sheh asnjë kontradiktë në mes të mendjes së shëndoshë dhe teksteve autentike (fetare). Sepse mendja - siç kanë pohuar shkencëtarët tanë - është bazë e teksteve, sepse me të është provuar ekzistenca e Allahut të Plotfuqishëm, e është provuar edhe pejgamberia, siç nuk sheh, gjithashtu, asnjë kontradiktë në mes të fakteve shkencore dhe postulateve të Islamit, prandaj nuk ka vend për konflikt në mes tyre, siç ndodhi në dritën e feve të tjera, sepse tek ne feja është shkencë dhe shkenca është fe. Ai krenohet me trashëgiminë islame dhe udhëhiqet nga ajo, dhe bën dallim midis nivelit hyjnor të pagabueshëm të qëndrueshëm, i cili është më pak, nga i cili merr udhëzim dhe dritë, dhe midis nivelit njerëzor që përtërihet - i cili është më shumë - nga i cili udhëhiqet dhe nga ai përzgjedh. Ai është si një fener që udhëzon, e nuk është kufizim që pengon. Ai është i hapur ndaj trashëgimisë shkencore dhe intelektuale në gjithë botën, diturinë e kërkon nga çfarëdo burimi qoftë, përfiton nga përvojat e popujve, si të lashta ashtu edhe moderne, dhe merr më të mirën e tyre pa intolerancë për një mendim të vjetër apo impresionim për një mendim të ri, nuk shkëputet nga e kalua-

Da've

161

ra, as nuk izolohet nga e tashmja, as nuk e lë në harresë të ardhmen, nga demokracia merr të arriturat më të mira në format e sigurimeve, për të mbrojtur të drejtat e popujve në përballje me sundimtarët, kurse nga socializmi merr të arriturat më të mira në format e sigurimeve, për të mbrojtur të drejtat e grupeve të shtypura në ballafaqim me pronarët dhe të fuqishmit. Ai (Islami) përfiton nga të gjitha mendimet dhe teoritë, edhe nëse filozofia bazë e tyre është e papranueshme për të, si filozofia e Frojdit, Marksit dhe Durkajmit. Sepse mençuria është një gjë e humbur e besimtarit, kudo që ta gjejë, ai është më i merituari për të. 2. Islam që bën thirrje për angazhim (ixhtihad) dhe reformim (texhdid), kurse kundërshton inercinë dhe imitimin, beson në mbajtjen e ritmit të zhvillimit, në vazhdimin e progresit, dhe Ligji islam (Sheriati) nuk ngushtohet nga të rejat, as nuk ngushtohet në gjetjen e zgjidhjes për asnjë problem, por pamundësi mund të ketë në mendjet e myslimanëve, ose në vullnetin e tyre, dhe ixhtihadi në kohën tonë është bërë një detyrim (farz) e domosdoshmëri; detyrim që e kërkon feja, dhe domosdoshmëri që e kërkon realiteti, dhe, dera e tij është e hapur për kompetentët sipas kushteve të tij, pa marrë parasysh a është ixhtihad i supozuar i përzgjedhur, apo është ixhtihad krijues strukturor, ixhtihad individual apo kolektiv, ixhtihad i pjesërishëm apo i tërësishëm. Askush nuk ka të drejtë ta mbyllë ixhtihadin, sepse atë e ka hapur i Dërguari i Allahut (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin për të), dhe muxhtehidi është i shpërblyer për ixhtihadin e tij, edhe nëse nuk ia ka qëlluar. Ne e kemi për detyrë të krijojmë

162

Takvim – Kalendar 2012

mjedis shkencor për shfaqjen e muxhtehidëve të pranishëm në nivel të Islamit dhe në nivel të kohës, të cilët do t’i bashkojnë të vjetrat e dobishme me të rejat e vlefshme. Në ixhtihad do të vlerësohen me kujdes: kushtet e popullit, domosdoshmëritë e realitetit, ndryshimet e kohës, ato që kanë përfshirë problemet e përhapura, duke përfituar nga thesari i madh i jurisprudencës, të cilin e kanë krijuar imamët dhe dijetarët tanë të shkollave dhe bindjeve të ndryshme, që nga epoka e ashabëve dhe tabiinëve, pastaj, nga imamët e medhhebeve dhe pasuesit e tyre, që u karakterizuan si reformatorë, apo u angazhuan me imitim, prej të gjitha këtyre, - do ta zgjedhim atë që e ka dëshminë më të fortë dhe rrugën më të drejtë, që është më e përshtatshme për arritjen e objektivave të Islamit, dhe për interesat e njerëzve, gjithmonë duke pasur parasysh vendimin e shkencëtarëve tanë studiues: se fetvaja ndryshon me ndryshimin e kohës, vendit, zakonit dhe gjendjes, dhe se ligji (Sheriati) është vendosur për të mirën e njerëzve gjatë jetës dhe pas vdekjes, dhe se ai është vendosur për ruajtjen e fesë, shpirtit, mendjes, nderit, origjinës dhe të pasurisë. 3. Islam të moderuar në të gjitha gjërat, i cili moderimin e bën një nga karakteristikat kryesore të Ymetit: “Dhe ashtu (sikur ju udhëzuam në fenë islame) Ne ju bëmë ju një popull të drejtë (një mes të zgjedhur)...” (El-Bekare, 143).1 Ai paraqet një baraspeshë pozitive në të gjitha fushat; dogmatike dhe praktike, fizike dhe morale, ai punon - në jetën e individit - për balancimin midis shpirtit dhe materies, midis 1

Përkthimi i ajeteve kuranore është bërë sipas Përkthimit të Kur’anit nga Sherif ef. Ahmeti, Allahu e mëshiroftë!

Da've

163

mendjes dhe zemrës, midis dynjasë dhe ahiretit, dhe midis të drejtave e detyrave, e nga ana tjetër, vendos balancimin e drejtësisë midis individit dhe shoqërisë; nuk i jep individit të drejta dhe liri, me të cilat do të rritej, në kurriz të interesave të shoqërisë, siç pat vepruar kapitalizmi, sikur që nuk i jep shoqërisë pushtet dhe autoritet, me të cilat do të dominojë dhe ushtrojë presion mbi individin, derisa t’i tkurret dhe vyshket motivimi dhe talenti, siç patën vepruar komunizmi dhe sistemet socialiste ekstreme; prandaj nuk e njeh teorinë e kapitalizmit për përforcimin e lirive individuale, në dëm të drejtësisë në shoqëri, veçanërisht të grupeve të dobëta në shoqëri, dhe as nuk e pranon teorinë e marksizmit dhe ithtarëve të tij, që ngulfat demokracinë politike, në emër të demokracisë sociale, nën parullën mashtruese: ‘Nuk ka liri për armiqtë e lirisë’! Ai i jep të drejtën e vet edhe individit edhe shoqërisë; pa tirani e pa dëmtim, siç është rregulluar kjo me dispozita dhe udhëzime të Sheriatit. Kësisoj mbrohet liria e qytetarit, po ruhet edhe liria e vendit, ajo është liria e mendimit, - jo liria e blasfemisë, liria e ndërgjegjes, - jo liria e pasioneve, liria e fjalës, - jo liria e shpifjes, liria e të drejtave, - jo liria e imoralitetit. Ne këtu besojmë se nënat e tyre njerëzit i kanë lindur të lirë, prandaj askush nuk ka të drejtë të nënshtrojë tjetrin, as që disa njerëz t’i marrin të tjerët si zota përveç Allahut. Liria e vërtetë është fryt i monoteizmit të vërtetë dhe rezultat i domosdoshëm i kuptimit: "Nuk ka të adhuruar tjetër me meritë përveç Allahut”.

164

Takvim – Kalendar 2012

4. Islam që karakterizohet nga realizmi, i cili është një nga karakteristikat e tij të përgjithshme. Ai nuk fluturon në atmosferë me krahë të përsosur, dhe as nuk i trajton njerëzit si engjëj me krahë, po si qenie njerëzore që ia qëllojnë dhe gabojnë, që mund të veprojnë drejt, po edhe mund të devijojnë, ai e pranon dobësinë e njeriut dhe ekzistimin e gabimit dhe së keqes, prandaj ai inkurajon edhe paralajmëron, e ka bërë detyrim urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga keqja, i ka ligjësuar sanksionet, e ka hapur derën e pendimit, për domosdoshmëritë ka vendosur dispozita, për pronarët me arsyetime ka caktuar limite, ka vendosur licenca, lehtësime dhe përjashtime në shumë gjendje të ndryshme, duke përfshirë; gabimin, harresën, detyrimin, si dhe ka lejuar minimumin real në pamundësi të maksimumit ideal. Prej shembujve të realizmave të tij: ai nderon njeriun, e lartëson atë, ia njeh natyrën e tij dhe dinjitetin e tij, nuk e ul në nivel të kafshës as nuk e ngre deri në pikën e hyjnizimit, ia pranon dëshirat e larta dhe instinktet e ulëta, e pranon atë me shpirt e me trup, me arsye e me emocione, mashkull a femër, si individ dhe si komunitet. Dhe i krijon mundësi për argëtim dhe relaksim të lejueshëm, siç i përgatit mjedis pozitiv për jetesë islame, pa presion dhe pa lëshime. Për këtë arsye, Islami ia ruan shëndetin fizik, psikik e mendor, dhe secilit njeri i drejtohet: ‘Ti ke detyrime ndaj trupit tënd’, i reziston alkoolit e drogës, dhe të gjitha toksinave të tjera të dëmshme për trupin, për shpirtin e për mendjen, dhe mirëpret edukimin fizik, të cilin e merr si mjet dhe jo si qëllim. Detyron kujdes të gjithëmbarshëm shëndetësor, i mundëson çdo punëtori të drejtën për pushim, çdo të sëmuri të drej-

Da've

165

tën për shërim, i mëson njerëzit se Allahu nuk ka zbritur asnjë sëmundje, për të cilën të mos ketë zbritur edhe shërimin, dhe se besimtari i fortë është më i mirë e më i dashur tek Allahu sesa besimtari i dobët. 5. Islam që nderon gruan, duke e konsideruar njeri me obligime të plota, që ka të drejtat dhe detyrat e saj, duke e sponsorizuar atë: si vajzë, si bashkëshorte, si nënë, si anëtar të familjes, si anëtar të shoqërisë, duke i hapur mundësitë për pjesëmarrje në adhurim, në arsimim, në punë, veçanërisht kur për këtë ka nevojë ajo apo familja e saj, ose shoqëria, duke marrë parasysh tiparet e saj si femër, si bashkëshorte dhe si nënë, ku kërkohen garanci të posaçme për mbrojtjen dhe kujdesin e saj, madje edhe nga vetë bashkëshorti, nëse sillet padrejtësisht, apo nga babai nëse ekzagjeron, apo nga i biri nëse është i pabindur dhe abuzues, me kusht që puna e saj të mos jetë në kundërshtim me detyrat e saj ndaj shtëpisë dhe ndaj fëmijëve. Asaj gjithashtu i jepet e drejta për të marrë pjesë, bashkë me burrat, në thirrjen për të mirë, në urdhëresën e së mirës dhe në ndalesën nga e keqja, dhe në rezistencën ndaj së keqes dhe shkatërrimit: “Besimtarët dhe besimtaret janë të dashur për njëri-tjetrin, urdhërojnë për të mirë e ndalojnë nga e keqja...” (Et-Tevbe, 71) Gjithashtu (Islami gruas) i ofron hapësirë për pjesëmarrje në çështjet e të drejtave politike, sociale dhe kulturore të vendit, si votuese dhe si kandidate për secilin shërbim që i përshtatet asaj - me përjashtim të marrjes së pushtetit - ajo është gjysma e shoqërisë, është njëri nga dy krahët e saj, sepse gratë janë motrat e burrave. Ai (burri) - për shkak të respektit ndaj

166

Takvim – Kalendar 2012

dinjitetit dhe njerëzisë së gruas - refuzon që gruan ta shndërrojë në një mjet për rekreacion dhe argëtim, e për dëfrim të lirë, por kërkon prej saj - në takimet me burrat e huaj për të - të tregojë mirësjellje dhe mbrojtje, edukatë dhe respekt në veshje e stolisje, në ecje e lëvizje, në bisedë e shikim, në mënyrë që të njihet gruaja me seriozitetin e saj e të mos lëndohet, madje as të mos joshet nga ndonjë burrë me zemër të sëmurë. 6. Islam që familjen e konsideron themel të shoqërisë, martesën e konsideron themel të familjes, prandaj Islami e inkurajon martesën, i lehtëson shkaqet e saj, duke hequr nga rruga pengesat ekonomike, me arsimim dhe me legjislacion së bashku. Ai i refuzon traditat e pabaza, të cilat vështirësojnë dhe vonojnë martesën, siç është kostoja e lartë e mehrit, ekzagjerimi me dhurata, në bankete dhe në dasma, pastaj shpenzime e sasi të tepruara për mobilie dhe stoli, të cilat i urrejnë Allahu dhe i Dërguari i Tij, në të gjitha shpenzimet. Ai (Islami) - duke i lehtësuar shkaqet e së lejuarës (hallallit) - i mbyll dyert e së ndaluarës (haramit) dhe të rrethanave që e shkaktojnë atë, siç janë: lakuriqësia dhe pornografia, fjalët dhe imazhet, tregimet dhe dramat, etj., sidomos në medie, të cilat kanë hyrë pothuajse në çdo shtëpi dhe kanë arritur për secilin sy e vesh. Ai (Islami) i vendos marrëdhëniet familjare midis bashkëshortëve, në qetësi, dashuri dhe dhembshuri në mes tyre, në shkëmbimin e të drejtave dhe detyrave, në raporte me mirësi. Ai lejon shkurorëzimin, kur nuk mund të ketë pajtim, si një veprim të domosdoshëm, pas shterimit të të gjitha mjeteve të pajtimit dhe arbitrazhit, dhe personit që ka nevojë, që është i aftë

Da've

167

dhe në drejtësinë e të cilit besohet, i lejon martesën me një tjetër grua, nëse konstatohen prova për këtë. Marrëdhëniet në mes prindërve e fëmijëve i vendos mbi domosdoshmërinë e kujdesit të plotë fizik, emocional dhe moral nga ana e babait dhe nënës, kurse domosdoshmërinë e bamirësisë nga ana e fëmijëve. Dhe domosdoshmërinë e kujdesit nga shoqëria dhe shteti për nënat dhe fëmijët, veçanërisht për fëmijët jetimë dhe të pastrehë. Islami zgjeron familjen duke përfshirë të afërmit dhe farefisin në të, prandaj lidhjet familjare i ka bërë detyrim, kurse ndërprerja e lidhjeve familjare është një prej mëkateve të mëdha në fenë e Allahut. 7. Islam që kujdeset për edukim dhe udhëzim, siç është interesimi i tij për ligjin dhe legjislacionin, madje edhe para interesimit për ligjin dhe legjislacionin, sepse ligjet nuk i ndërtojnë shoqëritë, po shoqëritë ndërtohen me arsimim të vazhdueshëm dhe me udhëzim të thellë. Bazë e çdo progresi dhe ndryshimi është ndërtimi i njeriut mendimtar dhe të ndërgjegjshëm, me besim dhe të moralshëm, dhe ky njeri i mirë është bazë e shoqërisë së mirë. Për këtë arsye institucioneve arsimore që nga çerdhet e fëmijëve e deri në universitet, duhet t’u kushtohet kujdesi më i madh, duke ua mësuar krahas shkencës besimin dhe krahas shkathtësive moralin. Nga veçoritë më kryesore të arsimit të dëshiruar për brezat myslimanë, janë: angazhimi për ruajtjen e doktrinës (akides) nga besëtytnitë, për pastërtinë e monoteizmit (tevhidit) nga po-

168

Takvim – Kalendar 2012

liteizmi (shirku), për forcimin e besimit në botën tjetër, për rregullsinë e moralit, për të vërtetën e fjalës, për perfeksionimin e punës, për ruajtjen e amanetit dhe përmbushjen e premtimit, për nënshtrim ndaj së vërtetës, për kundërshtim ndaj së pavërtetës, për këshillim në fe, për luftim me shpirt e me pasuri për hir të Allahut, për ndryshimin e së keqes me dorë, me gjuhë dhe me zemër, sipas mundësive, për rezistencë ndaj padrejtësisë dhe tiranisë, për mosmbështetje të tiranëve, qoftë edhe të kenë pushtetin e Faraonit dhe pasurinë e Karunit. Gjithashtu duhet t’u kushtohet kujdes institucioneve mediatike; si atyre të leximit, të dëgjimit a të shikimit, sepse ato orientojnë idetë, shijet e prirjet, dhe udhëheqin opinionin publik drejt ndërtimit të tij, prandaj duhet t’i pastrojmë mediet nga gjërat që ndikojnë kundër fesë, ose që e ndotin mendimin, apo që devijojnë sjelljen, dhe të jenë të orientuar në shërbim të objektivave kryesore të shoqërisë, nëpërmjet programeve të studiuara e të zgjedhura, larg nga eksitimi dhe mashtrimi, bosht i së cilave do të jetë: vërtetësia në lajme, pjekuria në udhëzim, moderimi në rekreacion, angazhimi për vlera, përkryerja dhe koordinimi në mes të programeve dhe pajisjeve ndërmjet tyre. 8. Islam që e ngre bashkësinë në lidhje me vëllazërimin dhe unitetin në mes qytetarëve të saj, prandaj aty nuk ka vend për konflikte racore, as për konflikte fetare, as për luftë të klasave dhe as për konflikte të doktrinave. Të gjithë njerëzit janë vëllezër, ata i bashkon adhurimi ndaj Allahut, dhe prejardhja nga Ademi: “Vërtet Zoti juaj është Një, dhe babai juaj është një”. Ndërkaq, dallimet në mes tyre ekzistojnë në bazë të Vullnetit dhe Urtësisë së Allahut, i Cili do ta bëjë ndarjen në

Da've

169

mes tyre në Ditën e Kiametit, në bazë të asaj për se nuk janë pajtuar. Ai është Islam që respekton jomyslimanët në shoqërinë myslimane, i konsideron ata nën mbrojtjen e Allahut, nën mbrojtjen e të Dërguarit dhe nën mbrojtjen e myslimanëve, përkatësisht, nën besëlidhjen dhe sigurinë e tyre, ajo është shprehja fetare. Atyre (jomyslimanëve) nga ana e myslimanëve u janë siguruar: adhurimi i Zotit të Madhërishëm, ruajtja dhe mbrojtja e tyre, bamirësia ndaj tyre, sjellja me drejtësi ndaj tyre. Nëse shprehja i mërzit ata, atëherë le të lihen ashtu si të ndihen, sepse qëllimi është tek i emëruari e jo tek emri. Ai u siguron atyre lirinë e besimit dhe të adhurimit, u mbron gjakun, nderin dhe pasurinë, plotësisht njësoj, siç ua mbron edhe myslimanëve, i mbron ata nga tirania përbrenda, siç i mbron edhe nga agresioni i jashtëm. Atyre u siguron të drejta dhe paprekshmëri të njëjta sikurse myslimanëve, me përjashtim të atyre që kanë të bëjnë me veçori fetare, gjithashtu krijon garanci morale, materiale dhe ligjore, për t’i siguruar këto të drejta. 9. Islam që nuk e njeh murgërinë, nuk ka në Islam shtresë priftërinjsh, të cilët mbajnë monopol mbi fenë dhe kontrollojnë ndërgjegjen, u mbyllin njerëzve derën e Allahut, vetëm përmes tyre ata marrin vendime të ndalesave ose indulgjencave, veçse në Islam të gjithë njerëzit janë njerëz të fesë, aty askush nuk ka nevojë për ndërmjetësim midis tij dhe Zotit të tij, Ai (Zoti) është më afër tij sesa damari i qafës së tij, kurse dijetarët fetarë janë vetëm ekspertë në specializimin e tyre, dhe kanë trajtim të njëjtë sikur çdo ekspert tjetër në specializimin e tij: “...E as-

170

Takvim – Kalendar 2012

kush nuk të informon ty si i Dijshmi (Allahu)”. (Fatir, 14); “... Ju (idhujtarë) pyetni pra dijetarët (e Tevratit e të Inxhilit) nëse ju nuk dini”. (En-Nahl, 43) Është e drejtë e çdo myslimani - nëse ai dëshiron - të bëhet dijetar fetar, duke studiuar dhe duke u specializuar, jo me trashëgimi, as me titull, as me veshje (uniformë), në këtë çështje nuk ka monopol apo ngurtësim. Islami hedh poshtë ndarjen e importuar të njerëzve dhe institucioneve në atë që është fetare dhe në atë që është jofetare, nuk ka ndarje të njerëzve, as të arsimimit, as të ligjeve, as të institucioneve, - të gjitha duhet të jenë në shërbim të Islamit.

10. Islam që pohon të drejtën e popullit për të zgjedhur sundimtarët e vet, ai nuk i imponon asnjë sundimtar për ta udhëhequr, pa dëshirën e tij, por Islami sundimtarët i konsideron si punëmarrës, që populli ka të drejtë t’i monitorojë dhe të kërkojë llogaridhënie prej tyre, siç ka të drejtë t’u ofrojë këshilla dhe asistencë, t’u shprehë bindjen për vepra të mira, e atë që urdhëron për vepra të ndaluara, nuk e dëgjojnë dhe nuk i binden atij. Kush shtrembëron dhe devijon nga rruga, ai duhet këshilluar dhe udhëzuar, përndryshe e pret dorëheqja dhe largimi. Kështu, qeveria - edhe nëse është islame - ajo nuk është "fetare", sipas kuptimit të përcaktuar nga Perëndimi në mesjetë. Ajo është një qeveri që bazohet në zotimin për besnikëri, në konsultim dhe në drejtësi, që qeveriset nga ligji të cilin as nuk e ka vendosur, as nuk mund ta ndryshojë ajo, kujdestarë të të cilit nuk janë "njerëzit e fesë", por çdo njeri i fortë, besnik, i ndershëm, i dijshëm, nga: “... Ata të cilët kur Ne u mundësojmë

Da've

171

vendosjen në tokë, e falin namazin, japin zekatin, urdhërojnë për të mirë dhe largojnë prej së keqes...” (El-Haxh, 41) Ky Islam i mirëpret të gjitha fitoret e njerëzimit, që ka arritur nëpërmjet konflikteve të tij me tiranët dhe diktatorët; si imazhet dhe format e aplikuara që garantojnë të drejtat e popujve në përballje me sundimtarët, lirinë e të dobëtëve kundrejt të fuqishmëve, kushtetutën që ndan pushtetet, që përcakton raportet midis pushteteve, parlamentin e zgjedhur, gjyqësorin e pavarur, shtypin e lirë, platformat e lira, partitë opozitare etj., të cilat përputhen me frymën e Islamit dhe me qëllimet e tij të përgjithshme, nëse nuk gjendet ndonjë tekst i drejtpërdrejtë për ndonjë çështje parciale.

11. Islam që i mbron të mirat materiale, i cili i konsideron ato si forcë të popullit, si shtyllë kurrizore të jetës, pa të cilën nuk do të realizohej ndërtimi i kësaj bote, as përkrahja e fesë. Ajo është një begati për të cilën duhet falënderuar, është një amanet që duhet të ruhet, siç është në të njëjtën kohë provim dhe sprovë, për t’i sprovuar Allahu njerëzit për atë që u ka dhënë, prandaj kërkohet fitimi dhe zhvillimi i pasurisë në mënyra legjitime, duhen kryer obligimet e detyruara të saj, si dhe duhet ruajtur ajo (pasuria) nga shkapërderdhja, nga luksi dhe nga neglizhimi, sidomos prona publike, e cila në Islam ka shenjtëri të madhe, si shenjtëria e pronës së jetimëve, ai (Islami) respekton pronën private, por i përcakton asaj një mori kufizimesh dhe kushtesh, e mbron nga dominimi dhe monopoli dhe me legjislacion dhe udhëzime, e orienton për t'i shërbyer interesit shoqëror ..

172

Takvim – Kalendar 2012

Gjithashtu (Islami) punon me të gjitha forcat për zhvillimin e përgjithshëm ekonomik të vendit, në mënyrë që t’i shfrytëzojë burimet materiale, ta rekrutojë potencialin njerëzor dhe t’i integrojë me njëri-tjetrin - si arabë dhe si myslimanë - për t’i bërë të vetëmjaftueshëm, që të prodhojnë çka u nevojitet nga fushat e bujqësisë dhe industrisë, e të mos mbeten vegël- të varur nga të tjerët, sidomos në forcat elementare të përditshme, po edhe në armatim me të cilin mbron territorin, nderin dhe themelet e ekzistencës së tij. Islami - këtu - punën për këtë botë e konsideron pjesë të fesë, siç e konsideron punimin e tokës adhurim (ibadet), kurse zhvillimin e shoqërisë detyrim (farz), pastaj, forcimin e vendit (Ymetit) nga pikëpamja civile dhe ushtarake e konsideron luftë (xhihad) për hir të Allahut, dhe, në fund, angazhimin për emancipim dhe mjaftueshmëri ekonomike të vendit e konsideron ndër aktet më të mira të adhurimit të Allahut. Në këtë mënyrë, Islami i jep popullit (Ymetit) nxitje, direktiva, programe dhe motorë moralë, të cilët i shtyjnë me forcë rrotat e zhvillimit përpara, si dhe ato që i shpërthen fuqitë potenciale të njeriut tonë, që është qëllim i zhvillimit dhe që gjithashtu - është bartës i këtij zhvillimi. 12. Islam që maksimalisht kujdeset për shtresat e dobëta në shoqëri, si punëtorët, bujqit, zejtarët dhe nëpunësit e vegjël, të cilët janë fuqi prodhimi në paqe dhe fitore në luftë, u mbron atyre të drejtat e pagave të mundshme dhe të sigurimeve mbrojtëse, për secilin prej tyre dhe së bashku sipas mundësive, sipas punës dhe sipas nevojave. Islami, gjithashtu, kujdeset edhe për të paaftët për punë, ose për ata të cilëve nuk u mjafton pa-

Da've

173

174

Takvim – Kalendar 2012

ga nga puna që bëjnë; si të varfritë, nevojtarët, jetimët dhe kurbetçinjtë. Atyre u cakton të ardhura të rregullta ose periodike nga "zekati, dhe jashtë zekatit" nga pasuria e individëve të pasur, nga pasuria e shoqërive prej pronave dhe fitimeve të tyre, si dhe nga burimet e tjera të shtetit. Punon për ngushtimin e hendekut midis tyre dhe të pasurve, për kufizimin e tiranisë së të pasurve, për ngritjen e nivelit të të varfërve, ai (Islami) nuk e pranon në shoqërinë e tij atë që bie në gjumë i ngopur, kurse pranë tij fqinji i tij - i uritur, dhe konsideron se shteti është përgjegjës drejtpërsëdrejti për kujdesin e këtyre njerëzve, sepse Imami (kryetari) është bari dhe ai është përgjegjës për kopenë e tij.

Kështu, Islami ndërton e nuk shkatërron, nuk ndan po bashkon, nuk dobëson po forcon, bën thirrje për unitet e kohezion, për unitet ndërarab, për unitet mbarislam, në kërkim të unitetit mbarënjerëzor dhe të solidaritetit të tyre në dritën e parimeve etike të përbashkëta.

13. Islam që konsideron se nuk ka problem nëse myslimani e do vendin e tij dhe krenohet me të, dhe nëse e do kombin e tij dhe krenohet me të, për sa kohë që nuk është në kundërshtim me dashurinë e tij për fenë e tij dhe krenarinë me të, kështu që nuk ngushtohet gjoksi me patriotizëm apo nacionalizëm, nëse këto të dyja nuk përmbajnë në vetvete armiqësi ndaj Islamit apo nuk vijnë në kundërshtim me të, si ateizmi, laicizmi, botëkuptimi materialist, fanatizmi pagan e të tjera. Islami solidarizohet në mënyrë të veçantë me arabizmin besimtar, duke e konsideruar atë si djep të Islamit, duke konsideruar gjuhën arabe si gjuhë të Kuranit dhe Sunetit, gjuhë të adhurimit dhe të kulturës islame, duke i konsideruar arabët lidhje të Islamit dhe bartës të misionit të tij, duke konsideruar tokën arabe, fortesë dhe shenjtëri të Islamit, se aty gjenden tri xhamitë madhështore, të vetmet që njerëzit i mësyjnë për ibadet, e që janë në Mekë, në Medinë dhe në Jerusalem.

... ‫ﻦ‬ ‫ﺴ‬  ‫ﺣ‬ ‫ﻲ ﹶﺃ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﻲ‬‫ﻢ ﺑﹺﺎﻟﱠﺘ‬‫ﺩﹾﻟﻬ‬ ‫ﺎ‬‫ﻭﺟ‬ ...

14. Islam që ballafaqon idenë me ide, e dyshimin me argument, sepse nuk ka detyrim në fe, as imponim në mendime, ai refuzon zbatimin e dhunës si metodë, terrorizmin si mjet, qoftë nga sundimtarët ose nga të sunduarit, dhe beson në dialogun e orientuar në ndërtim, i cili i mundëson secilës palë të shprehet qartë për vetveten me objektivitet dhe fjalim të kulturuar, të cilin e përmend Kurani duke thënë:

“ ... dhe polemizo me ata (kundërshtarët) me atë mënyrë që është më e mira...” (En-Nahl, 125)

15. Islam që beson se Allahu njerëzit i ka krijuar të ndryshëm; “Sikur të dëshironte Zoti yt, do t’i bënte njerëzit të një feje (por nuk dëshiroi, Ai e di pse). Ata vazhdimisht janë në kundërshtime (në mes tyre)...” (Hud, 118), për këtë arsye (Islami) e vlerëson mendimin ndryshe, qoftë në jurisprudencën e fesë, qoftë në sferën e politikës. Vërtet ndryshimi është mëshirë dhe i mirë, nëse krijohet nga shumëllojshmëria e vizioneve dhe përpjekjeve, dhe pluralizmi partiak në sistemin islam është çështje ligjore në kuadër të dispozitave të prera islame, e po kështu edhe pluralizmi i grupeve dhe lëvizjeve që punojnë për Islamin, për sa kohë shumëllojshmëria dhe diversiteti i tyre të

Da've

175

jetë shumësi e llojit dhe shumësi e specializimit, e jo shumësi e antagonizmit dhe kundërshtimit, shumëllojshmëri në integrim dhe bashkëpunim, jo shumëllojshmëri në neveri e grindje, dhe për sa kohë ata qëndrojnë së bashku, në çështjet më të rëndësishme, duke harruar dallimet në çështje sekondare, për sa kohë Kurani dhe Syneti është boshti i të gjithëve, kurse synim i tyre është mbështetja e Islamit, si doktrinë, si legjislacion dhe si moral, kurse motoja e tyre është: Ne bashkëpunojmë në atë për se jemi marrë vesh, kurse e arsyetojmë njëri-tjetrin, në atë për se nuk pajtohemi. 16. Islam që nuk mjaftohet vetëm duke i kënduar qytetërimit që lulëzoi dje, por ai punon në krijimtarinë e qytetërimit bashkëkohor islam, duke marrë më të mirën nga qytetërimi i sotëm, si elementet e shkencës, të teknologjisë, të menaxhimit dhe organizimit të mirë, duke ia ruajtur origjinalitetin dhe karakteristikat. Qytetërimi islam është një qytetërim që lidh Tokën me qiellin, lidh vlerat hyjnore me domethëniet njerëzore, pasqyron autenticitetin e Islamit dhe frymën e kohës, bashkon shkencën dhe besimin, aty takohen drejtësia dhe fuqia, balancohen krijimi material dhe ngritja morale, vëllazërohen drita e arsyes dhe drita e shpalljes. Qytetërim në të cilin shquhen elementet përbërëse të Islamit dhe karakteristikat e tyre, në të cilat reflektohen objektivat dhe metodat e tij për ndërtimin e individit, për formimin e familjes, për ngritjen e shoqërisë, për themelimin e shtetit dhe për orientimin e njerëzimit në rrugën më të drejtë. Qytetërim që dallohet nga qytetërimi i kampit lindor materialist e ateist, dhe nga qytetërimi i kampit perëndimor përfi-

176

Takvim – Kalendar 2012

tues e laik, qytetërim që nuk i përket as së djathtës e as së majtës, po i përket vetëm Islamit, buron prej tij, mbështetet në të, synon nga ai, lëviz dhe niset me të dhe niset dhe shquhet në të. Ai - me gjithë veçoritë - beson në bashkëveprim midis kulturave, në dialog midis qytetërimeve, në mirëkuptim të ndërsjellë midis popujve, në vëllazëri midis qenieve njerëzore kudo që janë, por ai refuzon të shkrihet në (qytetërime) të tjera dhe të humbë origjinalitetin e veçoritë e tij. Për këtë arsye kundërshton të gjitha llojet e pushtimit kulturor, të rrëmbimit të qytetërimit, të dominimit të huaj, u reziston metodave dinake që futin pushtuesit e sotëm të maskuar me rroba njeriu, të cilët fshehin dhëmbët e bishave, helmin e gjarprit dhe shpirtin e djallit! 17. Islam që nuk e ka shqetësim më të madh zbatimin formal të anës ligjore në legjislacionin islam, sidomos gjatë sanksioneve dhe gjatë ekzekutimit të ndëshkimeve, edhe pse ato janë pjesë të dispozitave të Sheriatit, shpërfillja e të cilave nuk lejohet. Por beteja e tij e parë dhe misioni i tij më i madh është përpjekja e ngutshme për krijimin e jetës së vërtetë islame, jo të jetës formale, jetës që punon për rregullimin e njerëzve, që pastaj edhe Allahu të bëjë rregullimin e tyre. Në kuadër të kësaj jete të ndërtohen njeriu besimtar, familja solide, shoqëria e bashkëlidhur, shteti i drejtë, i cili karakterizohet për forcën dhe ndershmërinë, jetë e integruar islame, e udhëhequr nga doktrina e Islamit, e qeverisur nga ligji i Islamit, e dominuar nga

Da've

177

konceptet e Islamit, e rregulluar nga etika e Islamit dhe e zbukuruar nga edukata e Islamit. Jetë e një shoqërie të ndërvarur koherente, si një ndërtesë pjesët e së cilës forcojnë njëra-tjetrën, ku një individ nuk është i uritur, ndërkohë që fqinji përbri tij të jetë i ngopur, ku mundësohet me bollëk dituri e dobishme për çdo injorant, punë e përshtatshme për çdo të papunë, shpërblim i drejtë për çdo punëtor, ushqim i mjaftueshëm për çdo të uritur, shërim efektiv për çdo pacient, banesë e shëndetshme për çdo qytetar, mjaftueshmëri e plotë për çdo të varfër, kujdes fizik dhe social për çdo individ me aftësi të kufizuara, veçanërisht për fëmijët, për të moshuarit dhe për gratë e veja. Gjithashtu, në këtë jetë duhet të ketë fuqi të bollshme në çdo nivel: fuqi të mendimit, fuqi të shpirtit, fuqi të trupit, fuqi të karakterit, fuqi të ekonomisë, fuqi të armatimit dhe përgatitjes, përkrah fuqisë së unitetit dhe kohezionit, ku bazë e të gjitha këtyre është fuqia e besimit. 18. Islam që konsideron se myslimanët - kudo që janë – janë një popull (Ymet), që angazhohet për mbrojtjen dhe afrimin e tyre, se ata janë si një dorë karshi të tjerëve, ata janë vëllezër, i bashkon një besim (ideologji), një kible, (i bashkon) besimi në një libër, në një të Dërguar, në një ligj. Ata duhet t’i evitojnë të gjithë faktorët që shkaktojnë ndarjen e tyre si: nënshtrimi i fanatizmit racor e rajonal, nënshtrimi ndaj metodave dhe sistemeve të importuara: të djathta a të majta, mbështetja e ndonjë subjekti që ka qëndrim armiqësor ndaj Ymetit (popullit) tonë: perëndimor a lindor, ndjekës pasionesh dhe egoizmash sunduese, që nëpërkëmbin interesat e mëdha të vendit, për hir të ambicieve të vogla dhe fitimeve të afërta të tyre.

178

Takvim – Kalendar 2012

Gjithashtu solidaritetin islam ata duhet ta kalojnë nga faza verbale (prej fjalëve) në fazën praktike (në vepra), që të ndihmohen dhe të zgjerohen në mes tyre, derisa të arrijë në formën politike, format e bashkimit ose grupimit në botën bashkëkohore, ku nuk mund të jetojë i vogli përveç nën mbrojtjen e të madhit, ku mbijetojnë vetëm shtetet e mëdha. Dhe populli (Ymeti) ynë është i denjë për të qenë një vend i madh, nëse i përgjigjet thirrjes së Zotit: “Dhe kapuni që të gjithë ju për litarin (fenë dhe Kur’anin) e Allahut, e mos u përçani!...“. (AliImran, 103) Myslimanët duhet të punojnë të solidarizuar për çlirimin e "trojeve islame" nga okupatorët, duke filluar që secili grup të çlirojë vendin e tij, të ndihmuar nga myslimanët e secilit vend, sidomos nga fqinjët dhe njerëzit më të afërt të tyre, sipas nevojave të tyre ushtarake, ekonomike, njerëzore dhe puna e tyre në këtë është xhihadi më i mirë për hir të Allahut. Kurse Palestina - në veçanti - është vendi i xhihadit të sotëm për myslimanët, se ajo është toka e pejgamberëve, vendi i Israsë së Pejgamberit (paqja dhe bekimi Allahut qofshin për të), qytet i xhamisë “El-Aksa”, kjo është çështje për çdo mysliman, derisa të çlirohet toka e saj e uzurpuar, t’i rikthehet e drejta popullit të saj dhe të krijohet shteti i tyre i pavarur. Allahu e di më së miri ! Përkthim dhe përshtatje nga gjuha arabe: Miftar Ajdini Burimi: http://qaradawi.net/fatawaahkam/30/5189-2011-09-19-07-54-00.html

180

trajtesë Muhidin Ahmeti

DRITA E BESIMIT DHE E MEVLUDIT Hyrje Sa herë që na vjen dhe na afrohet muaji Rebiu-l-Evvel, muaji në të cilin lindi krijesa më e shkëlqyer në botë, ne duhet të gëzohemi për lindjen e tij sikurse gëzohemi për lindjen e Diellit pas errësirës së madhe të natës. T'i gëzohemi dritës me të cilën erdhi ai, dritë dhe pishtar që nuk do të shuhet derisa të ketë ditë dhe natë në Dynja. Shkëlqimi i nurit të tij shndriti zemrat dhe shpirtrat e njerëzve edhe pas vdekjes së tij, do t'i shndrisë derisa të ketë jetë në gjithësi. Tashmë është e njohur për të gjithë, asnjëherë më parë sikur sot nuk është folur e shkruar mbi Muhamedin (a.s.) dhe asnjëherë sikur sot nuk është ndier një nevojë kaq e madhe që të kuptohet, të ndihet dhe të prezantohet personaliteti i Pejgamberit a.s. dhe mesazhi i tij për njerëzimin.

Takvim - Kalendar 2012

Kjo nuk i habit ata që e dinë dhe besojnë që Muhamedi a.s. është mëshirë dhe gëzim për botët; që ai është i dërguari i fundit, edhe dëshmitari, edhe prurësi i lajmit të gëzueshëm, edhe pishtari i pashuar, edhe shembulli më i mirë, edhe miku më i besueshëm, edhe këshilltari i vazhdueshëm, edhe mbrojtësi ynë, edhe bashkudhëtari fisnik, i cili na prin në rrugën e drejtë deri te qëllimi më i lartë. Nuk ka fjalë njerëzore që mund ta shprehë tërë madhështinë e njeriut dhe pejgamberit - Muhamedit a.s., atë e bën Fjala e Allahut: “Ti o Muhamed je i lartë në moralin tënd”, thotë Allahu i Lartësuar. D.m.th., nuk është madhështia e Muhamedit a.s. në pasuri, sepse ai ishte i varfër, as nuk është në fuqi, sepse ai ishte i dobët. Madhështia e Muhamedit a.s. është në modestinë e tij karshi të dobtëve, në guximin e tij karshi të fuqishmëve, dhe në angazhimin e tij para miqve të sinqertë. Ai vetë nuk është një mister, por ndikimi i tij është misterioz, sidomos mbi ata që përpiqen ta kundërshtojnë; ai vetë nuk është hyjni, po porosia e tij ka fuqi hyjnore; ai nuk veçohej prej njerëzve, po mënyra e tij e jetës ishte mbinjerëzore. Vetëm ai ka mundur t'i lejojë pjesëtarët e vet që armiku t'ua mësojë shkrim-leximin; vetëm ai ka mundur t'i shndërroj kundërshtarët e tij të përbetuar në miq të apasionuar; vetëm Muhamedi (a.s.) ka mundur të mbetet në memorien e vazhdueshme të njerëzve, të cilët nuk e kanë parë, po ndiejnë frymën e tij dhe prekin dorën e tij të shpëtimit në botën e cila gjithnjë e më shumë po pushtohet nga errësira e jomoralit. Prandaj, derisa sot kujtojmë ditëlindjen (mevludin) e Muhamedit a.s. të mos na rrëmbejë dëshira për ta parë figurën e

Trajtesë

181

tij, po për të forcuar besimin në vlerat e larta të moralit, pikërisht ashtu sikur besoi dhe veproi pejgamberi Muhamed a.s.. A ka diçka më madhështore se njohja që në Ditën e Gjykimit do të jemi pranë Pejgamberit a.s., sepse, siç ka thënë ai: “Më afër meje në Ditën e Gjykimit do të jenë ata, të cilët më kanë besuar edhe pse asnjëherë nuk më kanë parë”; a ka diçka më të vlefshme se njohja që Muhammedi a.s. do të jetë mbrojtës për ne në Ditën e Premtuar, atë ditë kur asgjë dhe askush nuk do të mund të na ndihmojë, as pasuria, as pushteti, as autoriteti, as fama, veçse ajo që është shkruar në librin e ruajtur të veprave tona të mira; a ka diçka më të mirë se mendimi që një ditë do të jemi nën mëshirën e Allahut për shkak se do të jemi në shefaatin e Pejgamberit a.s.; a ka diçka më të fuqishme në zemrën tonë se besimi që kemi trashëguar prej Pejgamberit tonë, na i jep kuptim jetës dhe na shpie tek qëllimi më i lartë. Nuk ka asgjë më të rëndësishme se besimi ynë që nuk jemi të vetëm në këtë botë dhe që na pret miku në botën tjetër; nuk ka asgjë më madhështore se njohja jonë që jemi në rrugën e Pejgamberit a.s.; nuk ka gjë më të bukur se dashuria jonë ndaj Muhamedit të dashur, dashuria që ndiejmë në shpirt dhe e mbajmë në zemër; nuk ka gjë më të mirë se dëshira jonë që të jetojmë në dashurinë vëllazërore, të cilën na e dhuroi Pejgamberi ynë. Ja përse mevludi në shtëpitë dhe xhamitë tona ka kuptim – që të zgjojë tek ne të gjitha ato mendime fisnike dhe të gjitha ato vepra të mira, të cilat e stolisin më të mirin midis njerëzve më të mirë dhe më të dashurin midis të dashurve të Allahut (xh.sh.) dhe më të nderuarin midis pejgamberëve të nderuar.

182

Takvim - Kalendar 2012

Përkujtimi i Muhamedit a.s. e vazhdon besimin tonë dhe forcon qëllimin tonë, që të jemi dhe të mbetemi si një trup i vetëm dhe një shpirt i vetëm në luftë për të drejtat dhe lirinë tonë.

Organizimi i ceremonive dhe manifestimeve në ditën e lindjes së Pejgamberit (a.s.) Që nga kohët e lashta te të gjitha bashkësitë ekzistonte tradita që solemnisht të shënoheshin datat e rëndësishme nga e kaluara e tyre, siç janë lindja e heronjve, të cilët me veprën dhe jetën e tyre kishin lënë gjurmë të thella në histori dhe ndikim të dukshëm për të kaluarën dhe të ardhmen e tyre. Duke shënuar kujtimin për ta, ato bashkësi, në realitet, shprehnin falënderim, respekt dhe admirim ndaj atyre njerëzve dhe njëkohësisht edhe gatishmëri për të vazhduar veprën e tyre. Myslimanët në mbarë botën ardhjen e të dërguarit të Allahut a.s. e konsiderojnë si mëshirën më të madhe të Allahut (xh.sh.) për njerëzit. “Ne të kemi dërguar, pa dyshim, vetëm si mëshirë për botët”. (Kurani). Prandaj ditëlindjen e tij e shënojnë në mënyrë të përshtatshme me të dhe mësimet që nga Allahu (xh.sh.) ua komunikoi njerëzve. Për këtë temë, autori i veprës “Sejjiduna Resulullah”, Abdullah Siraxhuddin, thotë: “Është normale që secili besimtar i vërtetë, që është i mençur, do t'i gëzohet ditës në të cilën lindi Pejgamberi i Allahut a.s.. Ditës në të cilën filloi nuri i udhëzimit dhe i diturisë për gjithë botën. Ditës në të cilën lindi ai për të cilin Allahu (xh.sh.) thotë: “Ne të kemi dërguar vetëm si

Trajtesë

183

mëshirë për gjithë botët”. Prandaj, le ta shënojë atë ditë secili mysliman dhe le të jetë i gëzuar e fisnik. Organizimi i manifestimeve të tilla, në të cilat do të këndohen fragmente nga sire-ja (jetëshkrimi) i Muhammedit (a.s.), në të cilat, përveç të tjerash, do të citohen ajete kuranore, pastaj do të përmendet nderi dhe kujdesi i Allahut që tregoi ndaj Pejgamberit të tij, pastaj ruajtja dhe mbrojtja që Ai i ofroi atij. Në ato manifestime flitet edhe për moralin e Pejgamberit dhe cilësitë e tij. (Një hapësirë e konsiderueshme në përmbajtjen e mevludit i kushtohet temës së Mi'raxhit të Pejgamberit a.s. një nga temat më frymëzuese jo vetëm për poetët myslimanë, po edhe për ata jomyslimanë-perëndimorë - shën. yni). Aty gjithashtu këndohen salavate dhe selame për Pejgamberin a.s., ilahi dhe kaside - poema kushtuar Resulullahut a.s. si edhe lutje dhe dua, që I drejtohen Allahut (xh.sh.). Secila prej gjërave të lartpërmendura është mbështetur në Sheriat, e dëshiruar dhe e kërkuar, dhe që të gjitha ato janë veprime përmes të cilave I afrohemi Allahut (xh.sh.) dhe për të gjitha ka shpërblime të caktuara. Të këtij mendimi janë dijetarët islamë të zgjedhur dhe me vlera të pakontestueshme si dhe njerëz të devotshëm e të ditur të Ymetit të Muhamedit (a.s.)”. (Sejiduna Resulullah, fq. 473) Kur është fjala për të kuptuarit e mevludit te shqiptarët në përgjithësi, duhet të kemi parasysh një gjë: - myslimanët nuk e kuptojnë mevludin si lindje (vetëm) në kuptimin biologjik të një personi të caktuar, në rastin konkret të Pejgamberit a.s.. Më parë do të thuhej që kjo është një lindje e një fryme të re, ardhja e një kohe të re, shkëputje nga besimi i vjetër. Myslimani çdo mevlud e përjeton pikërisht në mënyrë

184

Takvim - Kalendar 2012

të tillë, që e kthen atë në burim dhe origjinë, i cili shpesh harrohet në vorbullat e këtij Ballkani kodrinor. Në të kaluarën e popujve myslimanë, e në veçanti në trevat tona shqiptare, në mënyrë tradicionale mevludi ishte një rast për t'u njohur më afër me jetën dhe biografinë e Muhamedit a.s., e në rastin konkret tek shqiptarët ai luajti një rol jashtëzakonisht të madh, sepse edhe përmbajtja e tij ishte me plot gjëra të pëlqyera, siç janë: leximi i Kuranit, dërgimi i salavateve për Muhamedin, recitimi i poezive për të, shpjegimi për moralin e tij, dhënia e ushqimit për të pranishmit etj., të gjitha këto - veprime në suaza të së lejuarës. Mevludi, pra, është një kornizë në të cilën janë mbledhur shqiptarët dhe kanë përkujtuar Pejgamberin e tyre në dritën e rolit të tij tashmë të theksuar sa herë, rol i cili ka reflektuar si në të kaluarën, e reflekton në të tashmen, po dhe në të ardhmen. Kështu, është e njohur që shqiptarët ngjarjet e tyre më të rëndësishme i kanë shënuar me mevlud, hyrja në shtëpi të re, përfundimi i mirë i ndonjë pune, ceremonia e martesës, synetisë, lindja e fëmijës e madje edhe vdekjen e të afërmve e kanë përkujtuar me mevlud, etj. Nëse vështrojmë njohjen e identitetit islam shqiptar në Kosovë, gjejmë që mevludi paraqet një nga simbolet e identitetit tonë fetar, simbol i përkatësisë së një bashkësie në këto hapësira. Secili prej nesh i mban në kujtesë vargjet e recituara nëpër mevlude, në veshët tanë akoma jehon ai muzikaliteti i ilahive, kasideve dhe vargjeve të mevludeve, që organizoheshin nëpër shtëpitë dhe xhamitë e mëhallëve tona. Është tjetër çështja e të kuptuarit e traditës nga pikëpamja tradicionale. Natyrisht, duhet të vihet në dukje edhe fakti që

Trajtesë

185

kjo nuk është pjesë rituale e besimit (ibadet), sepse ibadetet i jep Ligjdhënësi, Allahu (xh.sh.), por ajo është gjithsesi pjesë e traditës, e cila ka luajtur dhe luan rol specifik për shqiptarët në Kosovë e gjetiu. Ata që marrin lehtësisht të drejtën për t'i hedhur poshtë mendimet dhe pikëpamjet e të tjerëve ndaj traditës, duhet ta kuptojnë që një pikëpamje e vetme, një interpretim nuk i jep porosisë atributin e unversalitetit, aplikimit në çdo kohë dhe hapësirë. Mevludi nuk është ibadet që i hap dyert e Xhenetit, por është një rast dhe mundësi për t'u mbledhur e afruar dhe për të kujtuar Pejgamberin (a.s.) kurdo. Nëse Mevludin e kuptojmë në këtë kontekst, me siguri në vendin tonë do ta kuptojmë më mirë Porosinë e Pejgamberit a.s.. Kur është fjala për mevludin, përsëri duhet të kemi parasysh dy gjëra: një gjë është mevludi si tekst - poemë që këndohet me rastin e shënimit të lindjes së Muhamedit (a.s.), dhe diçka tjetër është solemniteti, privat a publik, me rastin e të cilit tubohen njerëzit që të jenë të pranishëm aty, duke dëgjuar dhe kënduar vargje të zgjedhura të këndimit të mevludit, duke diskutuar për probleme të ndryshme fetare, duke u njohur më mirë reciprokisht dhe duke u afruar shpirtërisht me njëri-tjetrin. Personalisht mendoj se mevludi nuk duhet kuptuar vetëm si këndim i tekstit, i vargjeve të shkruara mbi jetën dhe biografinë (sirën) e Resulullahut, po si një formë organizimi që përbëhet nga më shumë elemente dhe aktivitete. Mevludi ka emër të madh që është përhapur dhe kultivuar shekuj me radhë në Botën Myslimane në përgjithësi, dhe tek ne shqiptarët në ve-

186

Takvim - Kalendar 2012

çanti. Mevludet familjare kanë luajtur rolin e dyfishtë në shoqërinë shqiptare, duke ruajtur njëkohësisht edhe gjuhën tonë amtare, edhe traditën tonë fetare islame. Shpesh ai ishte e vetmja lidhje e myslimanit me Islamin. Shumë imamë e hoxhallarë, sidomos gjatë kohës së komunizmit, në mevludet familjare shpalosnin dhe shpjegonin shumë çështje fetare, një gjë që nuk mund dhe nuk guxonin ta bënin nëpër xhamitë e tyre. Dhe kjo për arsyen e thjeshtë, se në xhami ishte rrethi më i gjerë, i përbërë nga njerëz të panjohur dhe të pakontrolluar, të cilët mund të denonconin imamin për politizimin e fesë dhe përdorimin e saj kundër ideologjisë moniste, që ishte atëherë në fuqi si dhe indoktrinimin e popullatës myslimane. Ndonëse emri i mevludit është shumë i përhapur në masat e gjera myslimane, megjithatë ne nuk duhet të mbetemi vetëm tek emri dhe të vetëkënaqemi me pjesën sipërfaqësore të tij. Gjëja më e rëndësishme e organizimit të mevludit (qoftë ai familjar apo publikmanifestiv), është strukturimi programor dhe i përmbajtjes së tij si dhe amortizimi final i burimeve dhe potencialeve njerëzore përmes një strategjie të qartë për një vizion të dakorduar. Përpjekjet e këtilla do ta shndërronin mevludin në një mjet të fuqishëm, edhe një mundësi më tepër dhe një shans i mirë për përcjelljen dhe transmetimin e mesazhit universal të Pejgamberit të Islamit. Nga kjo kuptojmë se mevludi, si tillë, nuk është qëllim në vetvete, por mjet për të realizuar objektivat madhorë të Islamit dhe myslimanëve në kohën e sotme të globalizmit. D.m.th. ai është një nga alternativat e komunikimit masiv me njerëzit, për vetëdijësimin dhe sensibilizimin e tyre për të vërtetat e Islamit, në kohën kur ato po shtrembërohen nga të gjitha anët, si nga myslimanët ashtu edhe nga jomysli-

Trajtesë

187

manët. Ai është një prej shumë formave të promovimit dhe prezantimit të vlerave universale të Islamit në kohën kur kanë vërshuar antivlera dhe përpjekje gjigante për t'i bërë ato udhë të shpëtimit (lexo: shkatërrimit) të njerëzimit. Prandaj, nëse thua se mevludi është bid'at dhe veprim i ndaluar, atëherë me këtë duhet të mohosh dhe të shpallësh të ndaluar tërë revolucionin mediatik dhe teknologjinë e ngritur për të. Nuk ka dyshim që mevludi është bid'at (risi), por varet si e përdor bid'atin, e përdor për të mirë a për të keq, e keqpërdor. Në këtë kuptim bid'ate janë edhe gazetat, revistat, radio, televizori, kompjuteri, interneti etj.. Pra, sikurse mevludi, edhe këto janë mjete të komunikimit masiv, por me dallimin se janë shumë më të avancuara, më të zhvilluara dhe më të sofistikuara, dhe kanë një hapësirë jashtëzakonisht të gjerë ndikimi, që për disa sekonda të përcjellin lajmin në gjithë botën. Në fakt, po ta shikojmë çështjen nga ky prizëm, atëherë del se televizori e interneti janë mjete që përdoren jashtëzakonisht keq dhe tmerrësisht në mënyrë destruktive. Mevludi, madje nuk keqpërdoret fare. Përkundrazi... Mirëpo, është interesante se recipientët e mendimit për mevludin e ndaluar, janë ata që i përdorin këto mjete në masën më të gjerë për transmetimin e Fjalës së Allahut dhe të mesazhit të Pejgamberit a.s.. Dhe bëjnë mirë që e bëjnë këtë dhe një gjë të tillë duhet ta bëjnë të gjithë, por shtrohet pyetja: Përse, vallë, anatemojnë përdoruesit e “bid'atit të mevludit” dhe nuk denoncojnë përdoruesit e bid'atit të internetit? Për sa i përket çështjes debatuese, se mevludi është një lloj shtesë e besimit, fesë, se ai është ibadet etj., kjo nuk është e vërtetë dhe askush nuk e thotë dhe nuk mendon një gjë të tillë.

188

Takvim - Kalendar 2012

Ai nuk bën pjesë në fushën e akidës, besimit (kredosë islame) as të ibadeteve, por i takon sferës së Da'vës – thirrjes në rrugën e Allahut (xh.sh.). Është një mënyrë e thirrjes në rrugën e Allahut, një mundësi e përhapjes së Islamit dhe mësimeve islame. Është një aktivitet dhe veprimtari e pëlqyer dhe e rekomanduar në punë misionare të imamit dhe të atyre që bëjnë punën e misionarit. Varet krejtësisht prej imamit përkatës se si do ta organizojë ceremoninë e mevludit. Në kohën e sotme ka shumë mënyra dhe mundësi për ta modernizuar mevludin, duke ua përshtatur kushteve, rrethanave dhe specifikave të vendit ku organizohet ai. Sot si asnjëherë më parë, është e nevojshme që në kuadër të mevludit apo në emër të tij, të organizohen aktivitete nga më të ndryshmet, që kanë të bëjnë me figurën dhe personalitetin e Pejgamberit të Zotit – Muhamedit a.s.. Manifestime dhe fushata popullore në shërbim të njohjes dhe prezantimit më të mirë të figurës së Pejgamberit a.s., sikurse ndodhi në Austri në vitin 2009. Motoja e këtij aktiviteti ishte: “Porosia e Pejgamberit a.s. për Austriakët”, që konsistonte në hadithin e njohur të Muhamedit (a.s.) lidhur me marrëdhëniet ndërnjerëzore, në mënyrë të veçantë të fqinjëve. “Nuk është besimtar i vërtetë ai që fle në gjumë i ngopur e fqinji i tij është i uritur, dhe ky e di”. Ky është mesazhi që Pejgamberi Muhamed a.s. ia dërgon popullit austriakë, edhe myslimanëve edhe jomyslimanëve. Ky hadith është shfaqur në 426 panele reklamash elektronike, të shndritshme dhe lëvizëse në rrugët e 12 qyteteve austriake. Po ashtu, është shfaqur në ekranet informative në 10 stacione metrosh në kryeqytetin e Austrisë, në Vjenë.

MirĂŤpo, pĂŤr sa i pĂŤrket mevludit, Ibni Tejmije, nuk e konsideron atĂŤ si bidâ&#x20AC;&#x2122;at, pĂŤrkundrazi e konsideron vepĂŤr tĂŤ mirĂŤ qĂŤ shpĂŤrblehet. NĂŤ Librin "Iktidaa Es-Sirat El-Mustekijm", nga ibn Tejmije, i cili vdiq nĂŤ vitin 728 hixhrij, libri u botua nga: "Dar El-Fikr - Bejrut Liban", nĂŤ vitin 1421 hixhrij, nĂŤ faqen 269 shkruan, si vijon:

(

)

Kuptimi gjuhĂŤsor (filologjik) i fjalĂŤs bid'at tregon pĂŤr Ă§do formĂŤ tĂŤ risisĂŤ ose pĂŤr Ă§do gjĂŤ qĂŤ ĂŤshtĂŤ e re dhe interesante. Kuptimi i saj nĂŤ Sheriat ka tĂŤ bĂŤjĂŤ me futjen e Ă§farĂŤdo risie nĂŤ fe, pavarĂŤsisht nĂŤse ĂŤshtĂŤ pozitive apo negative. Kur ĂŤshtĂŤ fjala pĂŤr qĂŤndrimin e ulemasĂŤ sĂŤ Sheriatit ndaj bid'atit, kĂŤtu ekzistojnĂŤ mendime tĂŤ ndara, mbi bazĂŤn e tĂŤ cilave janĂŤ profilizuar dy qĂŤndrime plotĂŤsisht tĂŤ ndryshme. Grupi i parĂŤ i ulemasĂŤ sĂŤ Sheriatit janĂŤ ata qĂŤ Ă§do lloj bid'ati (qoftĂŤ pozitiv apo negativ) e konsiderojnĂŤ, nĂŤ mĂŤnyrĂŤ tĂŤ pĂŤrgjithshme, negativ dhe tĂŤ nda-

Ă&#x2021;'ĂŤshtĂŤ bidati/risia?

luar. NĂŤ kĂŤtĂŤ grup bĂŤjnĂŤ pjesĂŤ: Ibn Tejmie , Ibn Rexhep ElHanbeli dhe imam Zerkashi. Mendimin e tyre dhe qĂŤndrimin e kĂŤtillĂŤ, ata e mbĂŤshtesin kryesisht nĂŤ argumentet vijuese: NĂŤ ajetin e tretĂŤ tĂŤ sures El-Maide, Allahu (xh.sh.) thotĂŤ: â&#x20AC;&#x153;Sot pĂŤrsosa pĂŤr ju fenĂŤ tuaj, plotĂŤsova ndaj jush dhuntinĂŤ Time, zgjodha pĂŤr ju Islamin feâ&#x20AC;?. NĂŤ kĂŤtĂŤ kuptim, ky grup ulemash shfrytĂŤzon edhe disa hadithe tĂŤ Pejgamberit a.s., sikurse janĂŤ: â&#x20AC;&#x153;Kush sjell diĂ§ka tĂŤ re nĂŤ Ă§ĂŤshtjen (fenĂŤ) tonĂŤ, qĂŤ nuk i pĂŤrket asaj, ajo ĂŤshtĂŤ redd (d.m.th. refuzohet)â&#x20AC;? (Buhariu dhe Muslimi). â&#x20AC;&#x153;Kush vepron diĂ§ka qĂŤ nuk ka bazĂŤ nĂŤ fe, edhe ajo ĂŤshtĂŤ redd (e refuzuar).â&#x20AC;? Ă&#x2021;do bidat ĂŤshtĂŤ lajthitje dhe Ă§do lajthitje pĂŤrfundon nĂŤ zjarrâ&#x20AC;?. TĂŤrĂŤ kĂŤsaj ata i shtojnĂŤ edhe fjalimin e Ibni Mes'udit, nĂŤ tĂŤ cilin thuhet: â&#x20AC;&#x153;VetĂŤm ndiqni e mos sillni risi, meqĂŤ feja ĂŤshtĂŤ e mjaftueshme pĂŤr neâ&#x20AC;?. Gjithashtu transmetohet nga Ibni Abasi qĂŤ ka thĂŤnĂŤ: â&#x20AC;&#x153;Ă&#x2021;do vit qĂŤ kalon, njerĂŤzit ringjallin gjithnjĂŤ e mĂŤ shumĂŤ bid'ate, e shkatĂŤrrojnĂŤ gjithnjĂŤ e mĂŤ shumĂŤ sunnete, gjithnjĂŤ, derisa tĂŤ gjallĂŤrojĂŤ plotĂŤsisht bid'ati e tĂŤ zhduket sunnetiâ&#x20AC;?. Ky grup shfrytĂŤzojnĂŤ si argumente edhe disa hadithe tjera, por, pĂŤr shkak tĂŤ vĂŤllimit tĂŤ tekstit, nuk kemi nevojĂŤ t'i pĂŤrmendim. NĂŤ pjesĂŤn e mĂŤparshme tĂŤ tekstit,

Mevludi dhe nocioni i bid'atit (risisĂŤ)

Takvim - Kalendar 2012

Kjo ndodhi nĂŤ ditĂŤlindjen e Pejgamberit a.s. dhe vazhdoi pĂŤr disa ditĂŤ. Ishte njĂŤ fushatĂŤ shumĂŤ e pĂŤlqyer e myslimanĂŤve austriakĂŤ, me tĂŤ cilĂŤn ata deshĂŤn t'ua prezantojnĂŤ Pejgamberin a.s. dhe mĂŤsimet e tij paqĂŤsore bashkĂŤqytetarĂŤve tĂŤ tyre, dhe kjo nĂŤpĂŤrmjet thirrjes sĂŤ tij pĂŤr solidaritet social, pavarĂŤsisht nga pĂŤrkatĂŤsia etnike apo fetare. Shkurt, himnizimet pĂŤr Muhamedin (a.s.), dhe as "KĂŤndimi i Mevludit" nuk janĂŤ "ibadet" fetar, po janĂŤ njĂŤ traditĂŤ fisnikĂŤruese e Islamit (paqes, dashurisĂŤ, harmonisĂŤ, jetĂŤs) nĂŤ mjediset islame, qĂŤ ka dhĂŤnĂŤ rezultate tĂŤ mira pĂŤr kultivimin e respektit ndaj Profetit tĂŤ Islamit dhe tĂŤ harmonisĂŤ vĂŤllazĂŤrore midis besimtarĂŤve nĂŤ NjĂŤ Zot, nĂŤ pĂŤrgjithĂŤsi, sepse lartĂŤsohen edhe ProfetĂŤt e feve tĂŤ shpallura paraislame. MeqĂŤ jemi tek Ă§ĂŤshtja e konceptit tĂŤ bid'atit, atĂŤherĂŤ tĂŤ shohim si qĂŤndron puna e tij.

190

189

TrajtesĂŤ

"Mevludi qĂŤ respektohet dhe konsiderohet festĂŤ, qĂŤ disa njerĂŤz janĂŤ duke e bĂŤrĂŤ, kjo vepĂŤr ka shpĂŤrblim shumĂŤ tĂŤ madh, pĂŤr qĂŤllimin e mirĂŤ tĂŤ tyre, qĂŤ e bĂŤjnĂŤ, pĂŤr tĂŤ nderuar dhe respektuar tĂŤ DĂŤrguarin e Allahut (paqja dhe mĂŤshira e Allahut qoftĂŤ pĂŤr tĂŤ)".

Trajtesë

191

me siguri janë përmendur argumentet më të rëndësishme për këtë grup ulemash. Gjithsesi, ata duke komentuar ajetin e përmendur nga sureja El-Maide: “Sot përsosa për ju fenë tuaj…”, konsiderojnë që futja e çfarëdo risie në fe do të ishte e panevojshme dhe e padëshiruar. Ata, në pajtim me këtë, besojnë që bid'atet në fe (besim) vetëm mund ta shkatërrojnë sunnetin e Pejgamberit (a.s.) dhe ta shtrembërojnë besimin. Grupi i dytë i ulemasë së Sheriatit, në të cilin bëjnë pjesë: Imam Shafiu , Ibni Hazmi, Ibn El-Xhevzi, Ibn El-Esir, Imam Gazaliu, Imam Neveviu, Imam Sujutiu, Ibn Haxher El-Askalani, El-Iz ibn Abde-s-Selam, Ibn Abidin El-Zerkani dhe ElKarafi, si dhe shumë dijetarë të tjerë të njohur nga të katër medhhebet, kanë pikëpamje krejtësisht të ndryshme lidhur me çështjen e bid'atit (risisë në fe). Ky grup, jo vetëm që pohon se ka bid'at të mirë, por pohon se ekziston edhe bid'ati, futja e të cilit, në fe paraqet farz të rreptë. Ata konsiderojnë se të gjitha këto nuk janë në kundërshtim me ajetin e përmendur të sures El-Maide, meqë kanë vendosur një kusht të rreptë që bid'ati, i cili futet, duhet të jetë i bazuar patjetër në Sheriat dhe të mos jetë në kundërshtim me dispozitat ekzistuese islame. Këta dijetarë konsiderojnë që të gjitha hadithet që i sjell grupi i parë, në të vërtetë, kanë të bëjnë vetëm me bidatet që janë në kundërshtim me dispozitat ekzistuese islame. Ata, për më tepër, konsiderojnë që disa prej këtyre haditheve, të cilat i ka sjellë si argumente grupi i parë i ulemasë, e bëjnë madje pikërisht të 2

Imam Shafiu r.a. në një thënie të tij rreth ndarjes së bidatit, thotë: "Ka dy lloje bidatesh: të qortuara edhe të lëvduara. I lëvduar është ai bidat i cili është në pajtim me sunnetin, i qortuar është ai që është në kundërshtim me sunetin". Neveviu, po ashtu, thotë: "Bid'at në Sheriat është një shpikje që s'ka qenë në kohën e Pejgamberit a.s., e ai mund të jetë i mirë ose i keq"!

192

Takvim - Kalendar 2012

kundërtën, d.m.th. tregojnë për mundësinë e futjes së bid'ateve (të dobishme) në fe. I tillë është, për shembull, hadithi: “Kush bën diçka që nuk ka bazë në fe, ajo është redd (d.th. ajo refuzohet)”. Nëse e vështrojmë këtë hadith me kujdes, do të kuptojmë që Pejgamberi a.s. ka thënë që do të refuzohet ai bid'at i cili nuk ka bazë në fe? Për këtë përgjigjen do të na e japë Pejgamberi a.s. në hadithin që e transmeton Imam Muslimi: “Kush sjell në Islam ndonjë gjë të re, ai ka shpërblim për atë dhe shpërblimin e atij që e praktikon atë pas tij, e atyre (d.m.th. atyre që e praktikojnë atë) nuk i pakësohet asgjë nga shpërblimi i tyre. E kush sjell në Islam ndonjë gjë të keqe, ai ka dënim për të, po edhe dënimin e atyre që do ta praktikojnë atë, e atyre asgjë nuk u pakësohet nga dënimi i tyre.” Ka edhe shumë hadithe që flasin për të njëjtën temë, sikurse është hadithi që e transmeton Ebu Hurejre (r.a.) në koleksionin e Muslimit, i cili është i ngjashëm me hadithin e mëparshëm, po në këtë rast nuk do ta përmendja. Edhe një argument që bid'ati është i lejuar dhe i preferuar në fe, e shohim në praktikën e ashabeve të Pejgamberit a.s.. Qysh në kohën sa ishte gjallë Pejgamberi a.s., ndodhi që ishte një ashab ndaj të cilit u ankuan ashabet e tjerë për shkak se në çdo rekat këndonte surën El-Ihlas. Kur e pyeti Pejgamberi (a.s.) për ç'arsye e praktikonte atë, ai u përgjigj se e donte atë sure, për se Pejgamberi a.s. buzëqeshi e i tha: “Edhe Allahu të do ty për këtë veprim tëndin”. Pejgamberi a.s. i dha përkrahje atij ashabi dhe nuk e qortoi për shkak të futjes së bid'atit. Në një hadith tjetër, thuhet gjithashtu se si Pejgamberi a.s. e pyeti hz. Bilalin: “O Bilal, i kam dëgjuar hapat e tu në Xhenet, ç'ke bërë ti kështu? Hz. Bilali iu përgjigj: “Unë vetëm e kam bërë praktikë që, pas

Trajtesë

193

çdo marrjeje të abdesit, i fal dy rekate namaz. Pejgamberi a.s. buzëqeshi dhe nuk tha asgjë se ajo është një bid'at, për të cilin nuk ka argument në Kuran apo në sunnet. Imam Buhariu na transmeton një hadith, në të cilin thuhet se si në një rast, në kohën e namazit, derisa Pejgamberi a.s. ngrihej nga rukuja, këndoi: “SemiAllahu limen hamideh”, e njëri nga ashabët prej xhematit ia shtoi: rabbena leke-l-hamden kthiren tajjiben mubareken fihi”. Pas përfundimit të namazit, Pejgamberi a.s. tha: Kush e tha atë dua (dhikr)? Kur ashabi përkatës u përgjigj se ishte ai, Pejgamberi a.s. tha: “I kam parë tridhjetë melaqe, të cilat nxitonin se cila prej tyre do të shkruante atë e para.” Nga kjo shohim se Pejgamberi a.s. nuk e kritikoi ashabin për shkak të këndimit të këtij thikri të ri, po e lavdëroi dhe e paraqiti si një bid'at të mirë. Imam ibn Haxher El-Askalani ka thënë se ky hadith konsiderohet argument që është e lejuar futja e ndonjë dhikri të ri, i cili nuk bie ndesh me dhikrin tradicional. Në praktikën e ashabëve të Pejgamberit a.s., pas vdekjes së tij, ka qenë e njohur futja e bid'ateve, të cilat nuk kanë qenë të njohura sa ishte në jetë Pejgamberi a.s.. Kështu, e dimë se hz. Ebu Bekri (r.a.) e ka mbledhur Kuranin (a.sh.) në një libër, edhe pse Pejgamberi a.s. këtë nuk e kishte bërë. Po ashtu, hz. Omeri (r.a.) e bëri faljen kolektive (me xhemat) të namazit të teravisë, pikërisht prej 20 rekatesh, ndërsa Pejgamberi a.s. i falte tetë rekate, madje në shtëpinë e tij. Dhe, me rastin që e bëri këtë, tha: “Sa risi e mirë është kjo”? Gjithashtu, është i njohur rasti i hz. Osmanit (r.a.), i cili bëri këndimin e dy ezaneve për namazin e xhumasë, e më pas i shtoi edhe një dhe i bëri tri ezane, për shkak të përhapjes së bashkësisë myslimane, ndonëse gjatë kohës sa ishte gjallë Pejgamberi a.s., kishte vetëm një ezan për

194

Takvim - Kalendar 2012

namazin e xhumasë. Gjatë jetës së Pejgamberit a.s. namazi i Bajramit falej në një vend, por hz. Alia (r.a.) mori vendimin që të falej në më shumë vende. Sikurse e dimë, po ashtu edhe Abdullah ibn Omeri (r.a.) bëri që në teshehud të këndohet ve berekatuhu, që është një shtesë në fjalinë es-selamu alejeke ejjuhen-nebijju ve rahametullahi ve berekatuhu e po ashtu edhe vahdehu la sherike lehu - në fjalinë eshhedu en la ilahe il'lAllah. Në bazë të asaj që u përmend më lart, shohim që ashabët kanë sjellë bid'ate, të cilat kanë qenë shumë të lavdëruara. Disa janë futur gjatë jetës së Pejgamberit a.s., e disa të tjera pas vdekjes së tij.

Në vend të përmbylljes Myslimanët e gjithë botës nuk e festojnë, nuk e kremtojnë, veçse e shënojnë mevludin, e kjo do të thotë që nga ajo ngjarje marrin mësim dhe me të frymëzohen. E çfarë janë mësimet nga fjalët e Emines: “Kur e linda atë, linda një dritë të madhe, nga e cila u shndritën pallatet e Shamit (Damaskut)”. Ose tekstualisht fjalët e Emines të shprehura nga goja e përpiluesit të mevludit: “Tha Eminja pashë at'natë çudi një dritë Sikur dielli për dritare kur rrezitë Si vetimë shpejt duel prej shpie çudë u bë Gjithë dynjaja me këtë nur që dritë u bë”.

Trajtesë

195

A e sheh njeriu i sotëm atë dritë? Drita që duhet ta shohim, quhet - Kuran, ndërsa rruga e ndriçuar nga e cila duhet të shkojmë, e ka emrin Islam. Dritë në jetë është besimi, dritë është dituria, dritë është familja kompakte, fëmija ynë në mekteb është dritë, dritë është oborri ynë i rregulluar dhe rruga e pastër, dritë është puna, rendi dhe përgjegjësia në shoqëri... A e sheh njeriu i sotëm këtë dritë, e cila shndriti aq fuqishëm në muajin Rebiul-Evvel. Ai muaj quhet muaji i lindjes. Kemi rastin të bëjmë që në veten tonë të lindë dëshira që t'i kthejmë shpinën dritës së rrejshme të epshit dhe të nisemi rrugës nga drita e vërtetë e besimit (fesë). Drita në shpirtin tonë vjen prej Islamit, prej këtij mevludi, prej namazit. Drita e Allahut shkëlqen në shtëpi të caktuara, “drita shkëlqen në shtëpitë në të cilat përmendet emri i Tij dhe E falënderojnë Atë në mëngjes e në mbrëmje (Nur, 36). Allahu (xh.sh.) thotë: “Kurani shpie nga ajo që është më e mira, më e madhja, më e fuqishmja” (Kuran: 179). Islami i çon njerëzit nga ajo që është më e mirë në jetë, nga ajo që është më e bukur. Prandaj, Kurani dhe Islami duhet të jenë në zemrën e njeriut dhe në shtëpinë e tij. Pejgamberi i Allahut a.s. thotë: “Shtëpinë ndriçojeni me këndimin e Kuranit dhe faljen e namazit”. Ky është ai nuri, ajo drita - e cila erdhi me Pejgamberin tonë dhe që e këndojmë në mevlud. Sepse, nëse në shtëpi nuk ka Kuran dhe nuk ka namaz, aty mbetet shejtani, mbetet errësira. Lindja e Muhamedit (a.s.) nuk është vetëm lindje e njeriut, po edhe e një ideje që e pushtoi kozmosin dhe u bë nur-dritë apo reflektim i qiejve karshi Tokës, dhe i Tokës karshi qiejve. Dhe, sikurse drita e ditës që vjen nga Dielli, ashtu drita në shpirtin tonë vjen nga Kurani, në të cilin është e vërteta e

196

Takvim - Kalendar 2012

Zotit, të cilën na e përcolli me besnikëri më i miri prej njerëzve të mirë dhe më i madhi nga pejgamberët e mëdhenj të Allahut - Muhamedi a.s..

Si duhet të organizohet mevludi? Autori i veprës “Mizanul-adil”, thotë: “Ceremonitë e mevludit, me të cilat shënohet lindja e Pejgamberit a.s., janë të bazuara në Islam dhe ato janë të dëshiruara dhe të rekomanduara. Unë e kushtëzoj të praktikuarit dhe aplikimin e tyre me kushtet vijuese: 1. Që ceremonia të fillojë me këndimin e pjesëve kuranore. 2. Leximi apo këndimi i teksteve që përmbajnë detaje nga jeta e Pejgamberit a.s., përmendja e disa mu'xhizeve dhe momenteve, prej të cilave mund të merret mësim. 3. Që të pranishmit të këndojnë salavate sa herë që përmendet emri i Pejgamberit Muhamedit (a.s.). 4. Që manifestimi të përmbajë ilahi, kaside dhe recitime për Muhamedin (a.s.), të cilat janë të mbështetura në Kitabet mu'teber. 5. Shmangia nga jeta e Muhamedit (a.s.) e transmetimeve që nuk janë të bazuara në traditën autentike. 6. Të mos lejohet përzierja e grave dhe burrave në të njëjtën hapësirë (ihtilat). 7. Respektimi dhe aplikimi i edukatës së përgjithshme islame (kultura e sjelljes) duke mos lejuar në asnjë mënyrë dhe me asnjë veprim të dilet jashtë kuadrit të mënyrës islame të sjelljes (bontonit islam)

Trajtesë

197

8. Të mbahet një ligjëratë e shkurtër me përmbajtje (10-15 minuta), nga e cila do të përfitojnë të pranishmit në jetën e tyre, duke marrë mësim për veten, familjet dhe njerëzit e tjerë në përgjithësi (shën. yni). O Allah i Gjithëfuqishëm, na forco në qëllimin tonë që ta ndjekim Sunnetin e Muhamedit a.s. O Allah i Gjithëdijshëm, na mëso që Muhamedi (a.s.) të jetë shembull në jetën tonë! O Allah i Gjithëmëshirshëm, le të jetë shefaati i Muhamedit a.s. mëshira Jote!

___________________ Literatura: 1. Mevludi ne gjuhën shqipe, Prizren, 2001. 2. 3. www.znaci.com/mubarek/mevlud/art112_0.html 4. www.zeriislam.com/artikulli.php?id=1252 5. www. vehabizmi.com 6. www.ljekovitamockurana 7. 8. 9. www.ha-mim.net/ 10. 11. www.igbrv.de/

200

jurisprudencë islame

Ajni Sinani

Takvim - Kalendar 2012

me, e cila veprime të tilla do të bënte në fshehtësi dhe nën frikën e errësirës.1 Juristët myslimanë, njësoj sikurse edhe ekspertët bashkëkohorë të së drejtës penale, kanë mendime të ndryshme lidhur me definimin e veprave penale. Definicioni i el Maverdit duket se është më afër të kuptuarit bashkëkohor: “Vepra penale, në të drejtën islame, janë vepra të ndaluara juridikisht, të cilat Zoti i ka vendosur dhe të cilat ndëshkohen me dënimin e haddit ose ta'zir-it”. Pra, ekzistojnë dy lloj veprash penale: për të cilat ndëshkimi është përcaktuar me dispozitat e Kuranit dhe Sunnetit (hadd) dhe vepra të cilat ndëshkohen sipas vlerësimit të njerëzve të pushtetit (ta'zir).2

VEPRAT PENALE DHE DËNIMET Dënimi Hadd “Popujt që ishin para jush janë shkatërruar, sepse kur vidhte i forti, nuk e dënonin, kurse, kur vidhte i dobëti, e ndëshkonin. Betohem në Allahun se, sikur të kishte vjedhur Fatimja, e bija e Muhamedit, do t'ia prisja dorën.” (Thënie e Muhamedit a.s.)

Ligjet islame të Sheriatit nuk parashohin të çrrënjosin në tërësi imoralitetin dhe mëkatet e tjera të mëdha. Është e qartë se asnjë bashkësi njerëzore nuk mund të jetë e mbrojtur nga sjelljet e tilla të gabuara dhe të këqija. Madje edhe në kohën e Muhamedit a.s. kishte njerëz që bënin vepra të ndaluara. Qëllimi kryesor i së drejtës islame është që të pengojë praktikimin publik të veprave të turpshme dhe sjelljen mashtruese që shpie tek ato, që t'i reduktojë në një pakicë të parëndësish-

Fjala 'hadd', shumësi 'hudud', në aspektin gjuhësor do të thotë: kufi, pengesë, ndalim, ndërkaq, sipas terminologjisë juridike, nënkupton ndëshkimet që janë përcaktuar tekstualisht me Kuran ose me Sunnet. Prandaj edhe thuhet “hududullah”“dënimet e Zotit”. Ndëshkimi i mëkatarit është emëruar me fjalën hadd, sepse të shumtën e rasteve, ai e ndalon dhe e pengon delikuentin që të përsërisë edhe një herë një delikt të tillë.3 Për sa i përket kategorisë së hadd-it, kadiut nuk lejohet të tërhiqet nga dënimi i përcaktuar.

Malik Badri, AIDS/SIDA i Kriza Modernog Svijeta u Svijetlu Islama, Sarajevo, 2002, fq. 270 2 Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, op. cit., f. 63. 3 Dr. Muhamed Bekr Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, Darul Menar, Kajro, f. 259.

Jurisprudencë islame

201

202

Takvim - Kalendar 2012

Veprat penale që ndëshkohen me dënimin e përcaktuar hudud

Veprat penale kundër jetës dhe trupit (dënimi me vdekje)

Këto vepra mund të ndahen në tri kategori: 1. Delikti kundër jetës dhe trupit, ku bëjnë pjesë: a) vrasja, dhe b) lëndimet trupore; 2. Delikti kundër familjes dhe moralit, ku bëjnë pjesë: a) adulteria (shkelja e kurorës); dhe b) akuza e pabazë për adulteri; 3. Delikti kundër pasurisë, ku bëjnë pjesë: a) vjedhja, dhe b) kusaria.

Sipas Islamit, vetëm Zoti e jep jetën dhe, meqenëse njeriu nuk mund t'i japë një njeriu tjetër jetën, ai nuk ka të drejtë as t'ia marrë jetën. Në pajtim me këtë, ai që zgjat dorën për t'i marrë jetën një njeriu tjetër padrejtësisht, bën mëkat, i cili duhet të dënohet në këtë botë dhe në botën tjetër. Ndëshkimi i asaj bote është vuajtja e dënimit në zjarr: “Kush e mbyt qëllimisht besimtarin, dënim e ka xhehenemin, ku do të mbesë përgjithmonë, dhe Allahu do të lëshojë mbi të hidhërimin e Vet, atë e ka mallkuar dhe i ka përgatitur mundim shumë të madh”. (En Nisa, 93). Islami shenjtëron jetën njerëzore, mbron shenjtërinë e shpirtrave dhe sulmin kundër jetës e konsideron një ndër krimet më të mëdha. Allahu në Kur'anin e shenjtë thotë: ”Nëse dikush mbyt dikë, i cili nuk ka mbytur askënd, ose nuk ka bërë në tokë turbullira, sikur ka mbytur tërë njerëzinë…” (El Maidetu, 32). Jeta është dhuratë e Allahut dhe, si e tillë, është e shenjtë, dhe në Islam tërë gjinia njerëzore trajtohet si një familje, e cila duhet të çmojë jetën në mënyrë të merituar.4 Islami ndalon vrasjen. Në ajetin tjetër kuranor është thënë në mënyrë të prerë: “Dhe mos mbytni askënd që e ka ndaluar Allahu, përveç kur e kërkon e drejta. Por, nëse dikush, vritet pa pikë faji, atëherë trashëgimtarit të tij i japim kompetencë, por as ai le të mos e teprojë në vrasje! Ai është me të vërtetë i ndihmuar.” (El Isra, 33)

Dënimet hudud dhe dënimet tazir Dënimet, ose janë dënime të përcaktuara tekstualisht (hudud), me Kur'an dhe Sunnet, ose janë dënime diskrecionale (tazir), të cilat i janë lënë gjykatësit - kadiut që të marrë vendim rreth tyre. Për sa i përket kategorisë së dytë të kundërvajtjeve, ato nuk janë saktësuar tekstualisht nga dy burimet e para. Tekstet islame, ose më saktë dy burimet e para të Islamit, kanë saktësuar pesë lloje dënimesh: 1) Deliktin e vrasjes; 2) Deliktin e vjedhjes; 3) Deliktin e adulterisë (shkeljes së kurorës); 4) Deliktin e akuzimit për adulteri (shkelje të kurorës); 5) Deliktin për cenimin e sigurisë së përgjithshme.

Jusuf Kardavi, Hallalli dhe Harami, Shkup, 1418/1998, f. 322.

Jurisprudencë islame

203

Llojet e vrasjeve Sipas Kuranit ka tri lloj vrasjesh: 1) vrasje me paramendim; 2) vrasje pa dashje; dhe 3) vrasje e ngjashme me vrasjen pa dashje.

Vrasja me paramendim Vetëm për vrasjen me qëllim, ndëshkimi është: dënim me vdekje, ose duhet t'i bëhet shpagimi i gjakut familjes së të vrarit nga dorasi ose nga familja e tij. Zoti në Kur'an thotë: “O besimtarë! Ju është caktuar norma për hakmarrje - vrasje: I liri për të lirin, robi - për robin, femra - për femrën.. Ndërsa atij që i falet diçka nga vëllai i vet, le të pritet me bujari edhe ai le t'ua kthejë me të mirë. Kjo është lehtësi nga Zoti juaj dhe mëshirë. Po kush bën shkelje edhe pas kësaj, atë e pret dënim i dhembshëm”. (El-Bekare, 178). Komentuesit e Kuranit, mufesirët dhe teoricienët juridikë pajtohen plotësisht se me këto ajete, pa dyshim, i është dhënë e drejta familjes së të vrarit (trashëgimtarëve), që dënimin me vdekje për vrasje të qëllimshme mund ta ndërrojnë duke rënë në ujdi me dorasin për falje, duke kërkuar prej tij (dorasit) ose familjes së tij shpagimin e gjakut në mënyrë të lejuar. Ndërkaq, dorasi,ose familja e tij, duhet të paguajë për të vrarin pa vonuar. Shqiptimi i dënimit me vdekje nuk i është lejuar askujt përveç imamit - gjykatësit. Nëse vrasja është kryer me paramendim dhe familja e të vrarit është e gatshme të bëjë marrëveshje për kompensimin e gjakut, gjyqi, para se të marrë vendimin, do të marrë parasysh

204

Takvim - Kalendar 2012

mënyrën se si është kryer krimi dhe pamjen e autorit të krimit, sepse, nëse vrasja është e veçantë dhe mizore (gile) ose autori i krimit është i dhënë pas dhunës (është kriminel ordiner) dhe, si i tillë, paraqet rrezik për paqen dhe sigurinë e qytetarëve, gjyqi nuk duhet të pranojë kompensimin e gjakut, por duhet të shqiptojë dënimin me vdekje, pavarësisht prej kërkesës të familjes së të vrarit për kompensim.5 Islami ia ka njohur të drejtën familjes së të vrarit, më të afërmeve të tij për nga gjaku, sikurse janë: babai, biri, vëllai, xhaxhai, etj., që të kërkojnë hakmarrje, ose t'ia falin dorasit duke kërkuar shpagimin e gjakut të të vrarit nga ana e dorasit, ose nga familja e tij. Të gjitha shkollat juridike janë të mendimit se dënimi ndaj vrasësit mund të kryhet vetëm pas një gjykimi të vlefshëm nga ana e gjyqit, dhe nëse dikush e vret vrasësin pa vendimin e gjykatës, do të trajtohet si vrasës dhe do t'i nënshtrohet kisasit.6 Një pjesë e teoricienëve jomyslimanë të së drejtës, janë të mendimit, që vrasësi të mos ndëshkohet me dënim kapital. Ka shumë ajete kuranore dhe hadithe, që kanë shpallur shenjtërinë e jetës së çdo individi dhe që urdhërojnë dënimin kapital për atë njeri, i cili pa të drejtë ia merr jetën tjetrit.

Mr. Ibrahim Dzananovic, Hudud i Tazir- Krivicna Djela i Prekersaju u seriatskom Pravu, Zbornik Radova 2, Islamski Teoloski Fakultet u Sarajevu, 1987, f. 122. 6 Ibid, f. 123.

205

Jurisprudencë islame

206

Kisas Kisasi në të drejtën islame interpretohet si kundërshpërblim i dënimit në masë të njëjtë të atij i cili në çfarëdo mënyre ka atakuar trupin ose jetën e dikujt. Tek juristët islamë ai do të thotë: të veprohet me delikuentin sipas veprës që ka bërë; nëse ka vrarë dikë me qëllim - të vritet, nëse ka shkaktuar lëndimin e tjetrit me qëllim - të lëndohet në masë të njëjtë.7 Islami ka paraparë dënim me vdekje - shpagim shpirti për shpirtin, për secilin që argumentohet se është autor i vrasjes, dhe dënim me ndëshkim të rëndë për vepra të këqija - për secilin që vërtetohet se është shkaktar i këtij dëmi. Allahu i Madhëruar thotë: “Kjo masë e dënimit është jetë për ju.” (ElBekara, 179). Ky dënim është më efikas kur të kemi parasysh procedurën që duhet ndjekur me kriminelin si dhe pasojat psikologjike që rezultojnë prej këtij ndëshkimi në aspektin e qetësisë shoqërore dhe jetesës humane. Edhe lëndimet e trupit, ngjashëm me vrasjen, mund të jenë të qëllimshme ose pa dashje. Në raste të lëndimit të qëllimshëm, dhimbja që i është shkaktuar të lënduarit, duhet t'i shkaktohet edhe shkaktarit të lëndimit: “Ne në të, atyre u kemi caktuar: kryet për kryet, syrin për sy, hundën për hundë, veshin për vesh, dhëmbin për dhëmb, edhe plagët duhen kthyer. Por ai që heq dorë nga hakmarrja, kjo është kompensim për të. Ata që nuk gjykojnë sipas asaj që ka shpallur Allahu, ata janë kriminelë”. (El-Maidetu, 45.)

Veprat penale kundër familjes dhe moralit publik (dënimi për shkelje të kurorës) Zoti i Gjithëfuqishëm në Kuranin fisnik thotë: “Laviren dhe lavirin, çdo njërin, goditeni me njëqind të rëna me kamxhik dhe le të mos u preokupojë asnjëfarë sentimentalizmi kur ta zbatoni fenë e Allahut, nëse I besoni Allahut dhe botës tjetër. Dënimin e të dyve le ta shikojnë një grup besimtarësh”. (EnNur, 2) Dënimi për prostitucion, sipas këtij ajeti, është përcaktuar me njëqind të rëna me kamxhik. Ndëshkimi bëhet publikisht. Juristët islamë bëjnë dallimin në dënimin e personit që ka qenë i martuar (muhsin) dhe personit që nuk ka qenë i martuar (gajr muhsin). Ndaj personit të pamartuar zbatohet ndëshkimi i përmendur në ajetin kuranor, kurse, kur kemi të bëjmë me personin që qenë i martuar, juristët mbështeten vetëm në autoritetin e Sunnetit, duke përcaktuar vrasjen me gurë si ndëshkim të ligjshëm. Disa juristë, goditjes me kamxhik të personit të pamartuar, i shtojnë edhe internimin njëvjeçar. Ndërkaq, ka juristë islamë, të cilët refuzojnë ta pranojnë ndëshkimin me gurë, meqenëse një gjë e tillë, thonë ata, nuk është përmendur dhe as nuk është përcaktuar me Kuran. Ata insistojnë që t'u nënshtrohemi dispozitave kuranore, të cilat nuk bëjnë dallim në dënimin ndërmjet personit të martuar dhe personit të pamartuar.8

8 7

Dr. Muhamed Beker Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 300.

Takvim - Kalendar 2012

Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, Zbornik Radova 2, Islamski Teoloski Fakultet u Sarajevu, 1987, f. 65.

Jurisprudencë islame

207

Islami ndalon dhe lufton amoralitetin dhe kurvërinë, sepse nga një veprim i këtillë mund të shkaktohen pasoja kaotike, krime të lindjes, devijime familjare, shkatërrime të lidhjeve, përhapje të sëmundjeve të pashërueshme, mbizotërime të epsheve dhe rrënime të moralit.9 Sipas Islamit, kurvëria është ndër mëkatet më të mëdha dhe ndër krimet më të rënda, sepse ajo rrezikon dhe kërcënon shenjtërinë e nderit, ndalesat dhe lidhjet farefisnore. Allahu i Madhëruar thotë: “Dhe mos iu afroni amoralitetit, sepse është punë e fëlliqur dhe sa rrugë e shëmtuar që është”! (El Isra, 32). Ibn Mes'udi transmeton se, kur e ka pyetur Muhamedin a.s. se cili është mëkati më i rëndë, i Dërguari a.s. i është përgjigjur: “T'I bësh Allahut shok, e vetëm Ai të ka krijuar, të vrasësh fëmijën tënd nga frika se s'do të mund ta ushqesh, dhe të bësh kurvëri me gruan e fqinjit tënd”. (Buhari dhe Muslimi)10 Islami pra mbron nderin dhe dinjitetin, madje ai këtë e ka ngritur deri në shkallën e shenjtërisë. Abdullah ibn Umeri një ditë, derisa po e shikonte Qabenë, tha: “Sa e madhëruar je dhe sa e madhëruar që është shenjtëria jote, mirëpo besimtari është më i shenjtë se ti!”11 Muhamedi a.s. në Haxhin e lamtumirës, para më shumë se njëqind mijë besimtarëve, në vendin, muajin dhe ditën e shenjtë, tha këto fjalë: “Pasuria juaj, nderi juaj dhe gjaku juaj janë të shenjta si shenjtëria e kësaj dite, e këtij muaji dhe e këtij vendi”. (transmetojnë Buhariu dhe Muslimi).12

Jusuf Kardavi, Hallalli dhe Harami, op. cit., f. 148. Dr. Muhamed Bekr Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 194. 11 Jusuf Kardavi, Hallalli dhe Harami, op. cit., f. 321. 12 Hutbeja Lamtumirëse e Muhamedit a.s. 10

208

Takvim - Kalendar 2012

Dënimi për prostitucion publik, është dënimi me vrasje me gurë deri në vdekje, me kusht që autori i këtij akti të ketë qenë i martuar para kryerjes së veprës, dhe që kryerja e veprës flagrante seksuale të dëshmohet nga 4 dëshmitarë të besueshëm, në mënyrë që të mos ketë kurrfarë dyshimi për kryerjen e veprës, që do të thotë se nuk është e mjaftueshme që të akuzuarit për shkelje kurore vetëm të shihen të zhveshur. Të akuzuarit mund të dënohen vetëm në rast se delikti vërtetohet me 4 dëshmitarë të besueshëm. Dhe, nëse ndodh që të katër dëshmitarët të dëshmojnë, në atë mënyrë që dëshmia e tyre t'i plotësonte konditat për t'u pranuar, atëherë do të konsiderohet se delikuenti ka kërcënuar rendin publik dhe moralin e shoqërisë, meqë veprimi është kryer në mënyrë të hapur.

Të dëshmuarit nga katër dëshmitarë Është me rëndësi të theksojmë se, gjatë gjithë jetës së të Dërguarit, Muhamedit a.s., nuk ka ndodhur të jetë dëshmuar nga katër dëshmitarë. E gjithë ajo që është regjistruar, është pranimi i lirë nga ana e delikuentit, me dëshirën që të pastrohet personalisht nga ndyrësia e këtij delikti, në këtë botë, para se të vijë bota e ardhshme.13 Burejde tregon: Ma'iz Ibn Maliku erdhi te Pejgamberi a.s. dhe tha: “O i Dërguar i Allahut, më pastro”! I Dërguari a.s. i tha: “Shko, kërko falje dhe pendohu tek Allahu”! Ai shkoi, por u kthye shpejt dhe tha: “O i Dërguar i Allahut, më pastro”! I Dërguari a.s. i tha sërish si më parë, por, kur tërë kjo u përsërit katër herë, pyeti: “Prej çfarë të të pastroj”? - “Prej amoralite13

Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, Sarajevë, 1979, f. 27.

Jurisprudencë islame

209

210

Takvim - Kalendar 2012 15

tit” u përgjigj ai. I Dërguari a.s. atëherë iu drejtua të pranishmëve dhe pyeti: “A mos është i çmendur”? Pasi e informuan se nuk ishte, pyeti: “Mos vallë është i dehur”? Njëri prej të pranishmëve u ngrit dhe i mori erë dhe, pasi nuk ndjeu erë alkooli, deklaroi se nuk ishte i dehur. “A ke bërë amoralitet?” e pyeti i Dërguari a.s.. “Po” - u përgjigj ai.14 Pra, kur Ma'izi erdhi tek Muhamedi a.s., duke kërkuar prej tij që të zbatohej dënimi për shkelje kurore, i Dërguari i Zotit, i ktheu kurrizin, sepse nuk donte të dëgjonte një gjë të tillë, meqenëse delikti ishte kryer në fshehtësi dhe nuk kishte kërcënuar rendin dhe moralin publik, prandaj ia la vetë delikuentit të kërkonte falje nga Allahu. Mirëpo, autori i deliktit u kthye disa herë tek i Dërguari a.s. duke pranuar se kishte bërë shkelje flagrante dhe duke insistuar që të ndëshkohej, në mënyrë që pendimi i tij të ishte i sinqertë para Zotit, dhe duke thënë se nuk do të mund të përsëriste një gjë të tillë. I Dërguari i Zotit e mësoi atë ta tërhiqte deklaratën e tij publike, në fillim duke refuzuar ta dëgjonte, e më pastaj duke shprehur dyshimin nëse ai kishte bërë një gjë të tillë. Madje, i Dërguari a.s. e kishte pyetur: A mos ndoshta vetëm e ke puthur? Duke parë se delikuenti ishte i vendosur në kërkesën e tij për t'u ndëshkuar, atëherë i Dërguari a.s. pranoi që, në bazë të pranimit publik dhe me kërkesën e vetë delikuentit, të dënohej. Kur më vonë, Muhamedi a.s. e mori vesh se në fillim të zbatimit të dënimit, delikuenti kishte filluar të ikte, e zbatuesit e dënimit i kishin shkuar pas, kishte thënë: 'Pse nuk e latë të pendohej dhe t'ia

falte Zoti'. Pas dy-tre ditësh, Muhamedi a.s. u tha shokëve (ashabëve) të vet: “Ma'iz Ibn Maliku iu lut Allahut për falje dhe ai u pendua sinqerisht, saqë sikur ai pendim të ishte ndarë në tërë popullin, do t'u mjaftonte të gjithëve”.16

Muhamed Kutub, Sa jemi Muslimanë, Furkan ISM Shkup, 1420/1999, f. 8081. & f. 197

Kundërshtarët e ndëshkimit për shkelje kurore Ndërkaq, atyre që janë kundër këtij ndëshkimi, u përgjigjemi se qysh kur është bërë i obligueshëm ky dënim, rastet që të ishte zbatuar, mund të numërohen me gishta gjatë gjithë periudhës prej 14 shekujsh. Prandaj mund të thuhet lirisht se ky dënim, i rreptë për nga ndëshkimi, ka mbetur i rrallë për nga aplikueshmëria. Islami me këtë dënim të rreptë ka ruajtur familjen nga shkatërrimi dhe nga konfuzioni i atësisë. Prandaj shtrohet pyetja: A është më mirë që një shoqëri të ketë këtë lloj dënimi, të ashpër për nga ndëshkimi, i cili krahas frikës ndaj Zotit ndalon delikuentin nga delikti, e si rrjedhim i kësaj edhe nga dënimi, duke ofruar siguri familjare dhe kënaqësi martesore, apo të formulohen ligje me të cilat nuk do të ndëshkohej aq ashpër delikuenti për një delikt të tillë dhe as që do t'i imponohej shoqërisë respektimi i shenjtërisë së familjes, gjë që do të sillte shkatërrimin e një numri familjesh. Të gjithë njerëzit, pavarësisht nga vendi dhe koha që jetojnë, dëshirojnë që të ruhet shenjtëria e familjes, mirëpo mungesa e një dënimi të tillë “të ashpër” në ligjet njerëzore, dhe mungesa e vetë gjykimit shoqëror të kësaj vepre të shëmtuar,

Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, op. cit., f. 28. Muhamed Kutub, Sa jemi Muslimanë, op. cit., f. 81.

Jurisprudencë islame

211

ka bërë që marrëdhëniet familjare në shumë vende të botës të jenë larg mësimeve të Zotit dhe të bëhen pre e pasionit. Si rezultat i një gjendjeje të tillë kemi dobësimin e lidhjeve familjare në vende joislame dhe humbjen e kënaqësisë martesore, krejt ndryshe nga familja në vendet islame, ku çifti bashkëshortor arrin të ruajë shenjtërinë dhe kënaqësinë, të reflektojë sinqeritet ndaj njëri-tjetrit, fesë dhe Zotit.17 Edhe pse dënimi për prostitucion është shumë i ashpër, të dëshmuarit për një veprim të tillë para gjyqit është gati i pamundur. Fajtori, sikurse kemi theksuar, nuk do t'i shtrohet rrezikut përderisa veprën e tij amorale nuk do ta bëjë hapur, publikisht dhe pa kurrfarë turpi.

Qëllimi i dispozitave të Sheriatit Së këndejmi, qëllimi i dispozitave të Sheriatit është që të pastrojë mjedisin dhe shoqërinë, me qëllim që, me ndihmën e drejtimit shpirtëror të Kur'anit dhe Sunnetit të Pejgamberit a.s., bashkësia e në mënyrë të veçantë gjeneratat e reja, veprimin dhe sjelljen amorale ta pranojnë si vepër të keqe dhe jomorale.18 Njeriu i pamoralshëm në shoqëri, është shembull shumë i keq, prandaj shembulli i keq në Sheriatin islam nuk duhet të ekzistojë. Nuk ka dyshim se ky ndëshkim ka ndikim shumë të

212

madh në kuptimin dhe eliminimin e krimit në çdo kohë dhe në çdo vend.19

Akuza që s'mund të dëshmohet Akuza, e ngritur për prostitucion kundër një personi, duhet të provohet nga katër dëshmitarë të besueshëm. Nëse akuzuesi nuk mund të sjellë dëshmitarë të besueshëm, atëherë ai duhet të heshtë, në të kundërtën do të konsiderohet fajtor për 'kadhf'∗ (akuzë të pabazë për kurvëri), dhe do të ndëshkohet me tetëdhjetë goditje me kamxhik për shpifje. Atij gjithashtu i hiqet e drejta që në të ardhmen të paraqitet si dëshmitar. Gjithashtu, gjatë dëshmisë së bërë nga katër dëshmitarë, nëse dëshmia e tyre nuk përputhet, atëherë ajo do të jetë e papranueshme dhe do prodhojë ndëshkimin e tyre për shpifje. Zoti i Madhërishëm në Kur'anin fisnik thotë: “Ata të cilët i fajësojnë gratë e ndershme e pastaj nuk e argumentojnë këtë me katër dëshmitarë, t'i rrihni tetëdhjetë herë me kamxhik dhe mos e pranoni më kurrë dëshminë e tyre. Ata janë njerëz të prishur.” (En-Nur, 4). Juristët islamë pajtohen se padinë në këtë rast mund ta ngrejë vetëm personi i dëmtuar, dhe rasti do të konsiderohet i mbyllur nëse tërhiqet padia prej tij. Gjithë këto dispozita janë tregues i qartë se e drejta islame i ka dhënë vend të rëndësishëm moralit dhe mbrojtjes së familjes. 19

17 18

Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, op. cit., f. 28. Malik Badri, AIDS/SIDA i Kriza Modernog Svijeta u Svujetlu Islama, op. cit., f. 270.

Takvim - Kalendar 2012

Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, Edukata Islame, Prishtinë, 2001, nr. 65, f. 50. ∗ Kadhfi, në kuptimin linguistik do të thotë gjuajtje me gurë ose diçka tjetër, kurse në terminologjinë e Sheriatit do të thotë gjuajtje (akuzë) për prostitucion. Shih Dr. Muhamed Bekr Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 232.

Jurisprudencë islame

213

Si kundërpeshë e dënimeve të rrepta që u dedikohen njerëzve amoralë, e drejta islame ka vendosur kërkesa të rrepta dhe të vështira për dokumentimin e domosdoshëm për vërtetimin e një vepre të tillë penale. Juristët islamë nuk janë kënaqur vetëm me dëshminë e katër dëshmitarëve të besueshëm, por kanë kërkuar më tej që dëshmitarët duhet të vërtetojnë se kanë qenë dëshmitarë okularë dhe se aktin seksual e kanë parë me sy vet.20 Dispozitat e ashpra dhe kërkesat e rrepta shkojnë në favor të ruajtjes së shenjtërisë së nderit njerëzor dhe në mbrojtjen e tij, në paprekshmërinë e gjakut dhe të pasurisë.

Veprat penale kundër pasurisë (dënimi për vjedhje) Juristët islamë pajtohen me përkufizimin e vjedhjes (serika) si marrje e fshehtë e gjërave mbi të cilat nuk ushtrohet e drejta e pronësisë dhe që i përkasin një personi tjetër. Dënimi për vjedhje, e cila është bërë jo për shkaqe urie, sipas Kur'anit, është prerja e dorës: “Vjedhësit e vjedhëses, pritni duart, si dënim për atë që kanë fituar shpërblim prej Allahut. Allahu është i fortë dhe i urtë. E kush pendohet, pas veprës së vet të keqe dhe përmirësohet, Allahu me siguri e fal. Allahu njëmend fal dhe është mëshirëplotë”. (El-Maidetu, 38-39) Në mes juristëve islamë ka pasur mjaft mospajtime rreth formave të ndryshme të kësaj vepre penale dhe kushteve të nevojshme për aplikimin e ndëshkimit të ligjshëm. Diskutimet

Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, op. cit., f. 66.& Shih: Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, Edukata Islame, Prishtinë, 2001, f. 54

214

Takvim - Kalendar 2012

janë zhvilluar mbi objektin (sendin), vendin, kushtet e kryerjes së vjedhjes, si dhe raportin ndërmjet vjedhësit dhe të vjedhurit.

Kush konsiderohet vjedhës? Terminologjia gjuhësore me fjalën vjedhës nënkupton secilin që vjedh një mall nga një vend i huaj, çfarëdo qoftë ky mall, edhe pa ndonjë vlerë të veçantë, qoftë një vezë apo ndonjë qindarkë. Terminologjia legjislative islame, ndërkaq, nuk përfshin çdo vjedhës, po vetëm atë person që vjedh një çerek dinari e më shumë. Është mendim unanim se dënimi nuk aplikohet për gjërat e imta, d.m.th. për gjëra që nuk arrijnë vlerën prej 10 dërhemësh.

Sasia e sendit të vjedhur Muhamedi a.s. thotë: “Nuk ka prerje (dore), përveçse për një çerek dinari e më shumë”. Dinari ka qenë një monedhë e asaj kohe, e barabartë me vlerën e 10 (e sipas disave 12) dërhemëve argjendë. Juristët, gjithashtu, bëjnë dallim në mes të vjedhjes që bëhet në vende të mbrojtura dhe në vende të pambrojtura. Nuk pritet dora për vjedhje në vendet e pambrojtura dhe ato që bëhen ndërmjet të afërmve. Nuk i pritet dora vjedhësit që nuk është i moshës madhore dhe as atij që është i detyruar dhe i kërcënuar nga të tjerët për të vjedhur.21

Muhamed Beker Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 242.

Jurisprudencë islame

215

216

Takvim - Kalendar 2012

Shkaku i ndëshkimit të vjedhësit a vjedhëses me prerje dore është ngase ai që vjedh, mundohet të shtojë pasurinë e tij, duke i dëmtuar të tjerët. Njeriu i tillë nuk kënaqet me pasurinë që ka, por dëshiron të shtojë pasurinë e tij duke u shtirë para të

tjerëve se është i pasur, ose duke tentuar që të pasurohet në mënyrë të pandershme. Për sa i përket ndëshkimit me prerje të dorës (kur dëshmohet në mënyrë të pakontestueshme se vjedhja është kryer jo nga uria), disa juristë jomyslimanë mendojnë se ky dënim është i egër dhe i ashpër. Ne mendojmë se ky dënim është në nivelin e aktit që bën krimineli. Nuk ka egërsi dhe vrazhdësi në këtë dënim. Kurse i egër është ai që plaçkit pasurinë e tjetrit pa të drejtë. Madje krimi i vjedhjes mund të pasohet edhe me krime të tjera.23 Sot shumica e vjedhjeve janë vjedhje me armë në dorë. Prandaj në të shumtën e rasteve vjedhjet përfundojnë me terrorizimin ose vrasjen e atyre që vidhen. Shtrohet pyetja: Pse duhet të kemi mëshirë ndaj dorës së vjedhësit, e të mos tregohemi të mëshirshëm për kokën e të vjedhurit? Madje, pa dyshim, ashpërsia e dënimit është ajo që ruan dorën e vjedhësit nga prerja, sikurse që mbron jetën e të vjedhurit dhe u garanton të gjithëve siguri dhe qetësi. Dënimi me prerje të dorës së vjedhësit, bëhet hapur, në mënyrë publike, për të pasur efekt tek vjedhësit e tjerë potencialë. Në fakt, zbatimi i këtij dënimi, në vendet islame është shumë i rrallë, madje për vite me radhë nuk ndodh një gjë e tillë, dhe kjo ndodh për shkak të vjedhjes së rrallë që ndodh në ato vende ku zbatohet e drejta islame. Ai i ka ruajtur edhe duart e atyre që do të ishin të gatshëm për vjedhje, sepse vetë ashpërsia e dënimit, ua bën gati të pamundshme kryerjen e një veprimi të tillë.24

Raporti ndërmjet vjedhësit dhe të vjedhurit Ebu Jusufi, në librin e tij Kitab-ul-haraxh, shkruan: “Vjedhësi nuk do të ndëshkohet me prerje dore nëse vjedh prej të atit, nënës, djalit, vëllait, motrës, gruas ose cilitdo personi, me të cilin, për shkak të afërsisë, nuk i lejohet martesa. Gruaja, gjithashtu, nuk ndëshkohet me këtë dënim, nëse vjedh prej burrit të saj.” I Dërguari i Zotit, për shkak të ashpërsisë së dënimit, ka lejuar që vjedhësi të mos ndëshkohet nëse kuptohet qartë se ai është penduar dhe është përmirësuar në pajtim me porosinë hyjnore.

Pasojat e pendimit Juristët nuk pajtohen për sa u përket pasojave të pendimit. Disa juristë, me Ebu Hanifen në krye, mendojnë se pendimi nga ana e vjedhësit nuk anulon dënimin e prerjes së dorës, ndonëse e liron nga dënimi në botën e ardhshme. Ndërkaq, Shafiu dhe shkolla e tij juridike, konsiderojnë se pendimi e liron vjedhësin nga dënimi në këtë botë dhe në botën tjetër.22

Pse ndëshkohet vjedhësi me prerje dore?

Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, Takvim, Sarajevë, 1985, f. 67.

Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, op. cit., f. 51. Dijalog Islamski i Evropskih Ucenjaka, op. cit., f. 25.

Jurisprudencë islame

217

218

Takvim - Kalendar 2012

Numri i njerëzve të dënuar për vjedhje

Dënimet për prishësit e rendit dhe kusarët

Nëse bëjmë një krahasim midis shteteve që zbatojnë dënimin e prerjes së dorës dhe atyre që zbatojnë dënimin me burg, do të shohim se në vendet kur zbatohet dënimi i prerjes së dorës, dukuria e vjedhjes është shumë e rrallë, ndërsa në vendet ku zbatohet dënimi me burg, kemi dështim të plotë. Burgosja e vjedhësve dhe vendosja e tyre në mes personave që kanë bërë kundërvajtje të ndryshme, mund të jetë shkak për rritjen e përhapjes së krimit të vjedhjes.25 Ndonëse sot vëmendja e perëndimorëve përqendrohet më shumë tek karakteri i ashpër i ndëshkimeve që zbatohen në vendet myslimane, të cilat jo rrallë cilësohen si vende fundamentaliste, ata pak ose aspak, nuk theksojnë faktin se dënimet e tilla zbatohen vërtet shumë rrallë në Botën Islame përgjithësisht, dhe kjo për shkak të vjedhjeve të pakta në ato vende. Ndërkaq ajo që duhet të theksohet, është se vëmendja duhet të përqendrohet më shumë tek fakti se numri i njerëzve, të cilët vdesin ose janë plagosur seriozisht në deliktet që janë rezultat i vjedhjeve dhe dhunës seksuale në ShBA, është shumë më i madh sesa numri i njerëzve të dënuar për vjedhje dhe prostitucion, sikurse është Arabia Saudite, së cilës gjithnjë i adresohen kritikat dhe tërheq vëmendjen e vendeve perëndimore për shkak të këtyre dënimeve.26

Për ata njerëz, që ngrihen dhe luftojnë kundër pushtetit të ligjshëm, duke rrezikuar rendin dhe qetësinë shoqërore, dhe në mënyrë banditeske shkaktojnë gjakderdhje duke i terrorizuar dhe tmerruar njerëzit, duke sfiduar fenë, moralin sistemin legjitim dhe ligjin, ka dënim të rëndë.27 Zoti në Kur'an thotë: “Shpërblimi i atyre të cilët bëjnë luftë kundër Allahut dhe të Dërguarit të tij dhe që bëjnë çrregullime në tokë, është: të vriten ose të gozhdohen, ose t'u priten duart dhe këmbët tërthorazi, ose të përzihen prej andej. Ajo është poshtërim në këtë botë, kurse në botën tjetër i pret dënim i madh. Përveç atyre që janë penduar para se t'i kapni. E, dijeni pra, se Allahu bën falje të madhe, është mëshirues”. (El-Maidetu, 33) Dënimet për prishësit e rendit dhe kusarët në bazë të ajetit kuranor, janë: 1 ekzekutimi me vdekje; 2 gozhdimi; 3 prerja e pjesëve të trupit; 4 internimi. Këto katër dënime janë përmendur me pjesëzën ev- ose. Dijetarët kanë mendime të ndryshme rreth kuptimit të saj, mirëpo duket se ajo është për llojllojshmërinë dhe radhitjen e dënimit sipas nivelit të krimit. 28 Nga ajeti kuranor shohim se kemi të bëjmë me një llojshmëri dënimesh. Juristët kanë mendime të ndryshme se si duhen zbatuar këto dënime. Problemi është zgjidhur duke e lënë në kompetencë të kadiut apo gjyqtarit, që të zgjedhë dënimin, i cili, sipas mendimit të tij, do t'i përgjigjej një vepre krimi të bërë.

Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, op. cit., f. 51. Sejid Husein Nasr, Srce islama, El kalem, Sarajevë, 1423/2002, f. 197.

Muhamed Beker Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 257. Ahmed Abdul Kader Muabi, Dënimet në Islam, op. cit., f. 55.

Jurisprudencë islame

219

Nga ajeti kuranor: “Përveç atyre që janë penduar para se t'i kapni. E, dijeni, pra, se Allahu bën falje të madhe, është mëshirues.” (El Maidetu, 34), që pason pas ajetit të lartpërmendur, është nxjerrë edhe një dispozitë, e ajo është mosshqiptimi i dënimit për ata që dorëzohen para se të kapen. Kjo është e ngjashme me praktikën bashkëkohore, për dhënien e amnistisë pjesëmarrësve në një komplot, kundër sigurisë shtetërore, ose në një rezistencë publike, kundër qeverisë, në rast se ata dorëzohen më parë vullnetarisht.29

Veprat që nuk ndëshkohen me dënimin hudud Përveç veprave të përmendura që u përkasin veprave penale për të cilat është përcaktuar dënimi i tyre sipas Kur'anit dhe Sunnetit, kemi edhe vepra të tjera, të cilat është vështirë të përcaktohen dhe të cilat nuk u nënshtrohen sanksioneve të caktuara dhe nuk janë të ndaluara shprehimisht me Kur'an. Këto vepra dallohen nga të mëparshmet, ngase janë më pak të rrezikshme dhe sepse nuk e kërcënojnë mirëqenien e individit. Rregulli që kanë vënë juristët islamë gjatë përcaktimit të këtyre veprave, është: Kushdo që bën kundërvajtje, për të cilën nuk është përcaktuar dënimi 'hadd', dhe me të cilën nuk dëmtohet asnjë mysliman ose jomysliman, me fjalë ose vepër, meriton 'tazir-in'.

220

Dënimi tazir Et ta'zir, rrjedh nga fjala arabe “azzere”, që do të thotë: pengoj, ndihmoj, edukoj. Kështu p.sh. fjala “azerehu” mund të thotë: “e ka penguar, e ka ndihmuar, e ka edukuar”. Është e drejtë dhe obligim i personave përgjegjës (ulul emr) që të kujdesen për rendin dhe qetësinë publike, të zgjidhin dhe të gjykojnë në rastet për të cilat nuk është caktuar ndonjë sanksion me tekst. Ky lloj sanksionimi quhet “ta'zir”. 'Tazir' është dënim për shkelje të caktuara, masa e ndëshkimit të të cilave i është lënë kadiut. Ky dënim mund të ketë formë dhe nivel të ndryshëm, por nuk mund t'ua kalojë dënimeve ligjore të përcaktuara me tekst, 'hadd'. Veprat për të cilat parashihet ky dënim diskrecioni- taziri , mund të ndahen në dy kategori: 1. Veprimet që bien ndesh me frymën e fesë, rendin publik dhe moralin; 2. Kundërvajtjet që kanë të bëjnë me të drejtën e individit. Taziri pra pengon që të përsëritet kundërvajtja, kurse shqiptimi dhe zbatimi i sanksionit sipas të drejtës islame, i cili vazhdimisht aplikohet publikisht, ka për qëllim që ta edukojë dhe ta ndihmojë kundërvajtësin, në mënyrë që t'i kthehet jetës së mëparshme pa prapësi.30 Et Tazir përfshin llojet e ndryshme të qortimit të hapur, që i bën kundërvajtësit kadiu. Ky kuptim është zgjeruar, kështu që përfshin edhe të drejtën e gjykatësit që të shqiptojë çfarëdo 30

Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, op. cit., f. 67.

Takvim - Kalendar 2012

Mr. Ibrahim Dzananovic, Hudud i Tazir- Krivicna Djela i Prekersaju u seriatskom Pravu, op. cit., f. 120.

Jurisprudencë islame

221

dënimi të cilin ai sheh adekuat, por që nuk arrin shkallën dhe peshën e dënimit 'hadd'. Masa dhe shkalla e këtij dënimi, sipas mendimit të juristëve myslimanë, ndryshon në varësi nga mosha, gjinia dhe pozita e kundërvajtësit, si dhe nga pesha e veprës kundërvajtëse. Në këtë kategori bëjnë pjesë masat e ndryshme, sikurse janë: 1. tërheqja e vërejtjes; 2. heqja e lirisë; 3. goditja me kamxhik; dhe 4, dënimi me të holla. Personat, të cilët neglizhojnë obligimet fetare, mund të ndëshkohen. Këtu mund të përmendim edhe matjen e pasaktë: “Edhe masën plotësojeni dhe, kur të peshoni në litër, madje peshoni drejt edhe me terezi…” (El Isra, 35). Përdorimi i pijeve alkoolike, është një vepër e ndaluar, për të cilën, në Kuran nuk është përcaktuar ndonjë dënim i veçantë: “O besimtarë, nuk ka dyshim se alkooli, edhe loja me para, edhe idolatria, edhe shigjetat për fall janë të ndyra, nga punët e djallit, prandaj largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar”. (ElMaidetu, 90). Dallueshmëria në mendime ka ardhur si rezultat i përpjekjeve për të caktuar dënimin për përdorimin e alkoolit, dhe është zgjeruar meqenëse juristët nuk arritën të pajtohen për dënimin, të cilin e kishte shqiptuar i Dërguari a.s. për këtë vepër. Disa mendojnë se i dehuri duhet të ndëshkohet me dyzet goditje, kurse pjesa dërrmuese e juristëve islamë kanë pranuar se duhet të ndëshkohet me tetëdhjetë goditje, sipas fjalëve të Aliut r.a. që i tha për të dehurin: “Ai kur pi - dehet, e kur dehet - e

222

Takvim - Kalendar 2012

kalon kufirin, dhe kur e kalon kufirin - shpif, kurse për shpifësin ndëshkimi është tetëdhjetë goditje.”31 Ndërkaq, kundërvajtje kundër të drejtave të individit, konsiderohet çdo shkelje e të drejtave të tjetrit. Shkelësi i të drejtave të të tjerëve, ndëshkohet me 'ta'zir', madje kundërvajtësi mund të privohet nga të drejtat e tij. 32 Juristët islamë, kanë nxjerrë një rregull, në bazë të hadithit të Muhamedit a.s.: “Mos zbatoni dënime, në rastet kur nuk jeni plotësisht të sigurt për fajtorin!”33. Prandaj, më mirë është të mos ndëshkohet delikuenti, dhe për këtë pajtohen të gjithë dijetarët myslimanë, sesa të ndëshkohet dikush pa të drejtë, në bazë të akuzave të pabaza.

Ashpërsia e ligjeve islame Armiqtë e Islamit kanë shkruar se dispozitat e Sheriatit janë tejet të ashpra∗. Madje ka edhe të atillë që me deklaratat e tyre skizofrene, shkojnë aq larg, saqë pohojnë se ligjet islame janë 'të ashpra', sepse origjinën e kanë prej arabëve, prandaj në 'ashpërsinë' e ligjit islam reflektohet 'ashpërsia' e vetë arabëve. Pa dyshim që njeriu, nën hijen e së drejtës islame, ndihet jo i frikësuar, por i sigurt dhe i qetë, për jetën dhe pasurinë e tij. Këtë e di secili që ka pasur rastin të jetojë në këto vende, për një kohë të caktuar. Këtë e kam ndier edhe unë gjatë viteve që 31

Dr. Muhamed Beker Ismail, El Fikhul Vadih, vëllimi 2, op. cit., f. 290. Rijad Mejdani, Ukubat- Serijatsko Krivicno Pravo, op. cit., f. 68-69. 33 Muhamed Kutub, Sa jemi Muslimanë, op. cit., f. 24. ∗ Dënimet e quajtura “hudud” në Ligjin Islamik, janë më pak të ashpër se sa tek Ligji Hebraik, sipas të cilit 36 vepra kriminale, sikurse janë: kurorë-shkelja, sodomia, idhujtaria, magjia dhe vrasja, ndëshkohen me varje deri në vdekje, këputje koke, djegie ose mbytje (zënie fryme), shih: Sejid Husein Nasr, Srce islama, op. cit., f. 195. 32

Jurisprudencë islame

223

kam kaluar atje. Ndërkaq, njeriu nuk mund të jetë edhe aq i sigurt në një vend, ku aplikohen ligjet shekullariste. Shumë njerëz nuk janë të vetëdijshëm se masat ndëshkimore në Islam kanë për qëllim mbrojtjen e shoqërisë nga shkatërrimi dhe zvetënimi i saj. Lirisht mund të themi se këto masa ndëshkimore kanë pasur ndikim në çrrënjosjen e veprave penale, me vetë normimin e dënimeve dhe sanksionimin e ndëshkimeve. Dënimet e parapara në Islam kanë arritur të kenë sukses, më shumë me normimin e tyre sesa me aplikimin praktik. Ato, më shumë kanë ndikuar përmes aspektit teorik, sesa atij praktik. Këto dënime të rrepta, para së gjithash, kanë pasur për qëllim shërimin psikologjik të të sëmurëve nga këto sëmundje shoqërore, sesa që kanë rekomanduar (kanë pasur për qëllim) dënimin fizik. Në këtë mënyrë, e drejta islame, me mbështetje të fortë në bazat e fesë dhe të moralit islam, arrin të çrrënjosë dukuritë negative dhe pastron shoqërinë nga e gjithë ajo që anon nga negativitetet, në raport me sigurinë e shoqërisë, me qetësinë familjare dhe me dinjitetin e femrës.34

Dijalog Islamskih i Evropskih, op. cit., f. 127.

226

trajtesĂŤ

Prof. Dr. Qazim Qazimi

BASHKĂ&#x2039;JETESA DHE TOLERANCA GJATĂ&#x2039; SHEKUJVE NĂ&#x2039;N PRIZMIN E ISLAMIT

"Nuk guxon tĂŤ ketĂŤ dhunĂŤ - imponim nĂŤ fe. Ă&#x2039;shtĂŤ sqaruar e vĂŤrteta nga e kota".1 Nuk ka dyshim se nĂŤ rrafshin burimor islam "koekzistenca", toleranca ndĂŤrfetare dhe multinacionaliteti janĂŤ bazament i pakapĂŤrcyeshĂŤm i BashkĂŤsisĂŤ myslimane, "Ummetit", dhe shĂŤrben si arketip pĂŤr rregullimin fetar, shoqĂŤror, kulturor, ekonomik e pse jo edhe politik e tĂŤ tjera, tĂŤ shoqĂŤrive bashkĂŤkohore-moderne. ShoqĂŤria islame ĂŤshtĂŤ e ndĂŤrtuar nĂŤ atĂŤ mĂŤnyrĂŤ, ku besimi paraqet bazĂŤn e grumbullimit tĂŤ njerĂŤzve nĂŤ njĂŤ bashkĂŤsi tĂŤ vetme tĂŤ quajtur "Ummetun" (komunitet). Ky 1

Kurani, surja, El-Bekare, ajeti 255.

Takvim - Kalendar 2012

besim "imani" nuk njeh dhe nuk pranon racizĂŤm, prandaj nĂŤ tĂŤ njĂŤjtĂŤn pozitĂŤ dhe me tĂŤ drejta tĂŤ barabarta vendos tĂŤ bardhin e tĂŤ ziun, tĂŤ verdhin e tĂŤ kuqin, arabin e shqiptarin, turkun e latinin, romakun e persianin, si dhe tĂŤ gjithĂŤ njerĂŤzit e tjerĂŤ qĂŤ jetojnĂŤ nĂŤ kĂŤtĂŤ planet tĂŤ quajtur TokĂŤ. TĂŤ gjithĂŤ, sipas Islamit, janĂŤ tĂŤ barabartĂŤ dhe tĂŤ gjithĂŤ duhet tĂŤ respektojnĂŤ ligjin qĂŤ ia ka dĂŤrguar Allahu i LartĂŤsuar. Allahu nuk i ka privilegjuar, nuk u ka dhĂŤnĂŤ epĂŤrsi disa popujve apo grupeve e individĂŤve ndaj disa tĂŤ tjerĂŤve. Muhamedi a.s. nĂŤ Haxhin lamtumirĂŤs (Haxhin e fundit tĂŤ tij) i ishte drejtuar masĂŤs duke thĂŤnĂŤ: "O ju njerĂŤz, vĂŤrtet, Zoti juaj ĂŤshtĂŤ NjĂŤ. Edhe babai juaj ĂŤshtĂŤ njĂŤ. TĂŤ gjithĂŤ ju jeni nga Ademi, e Ademi ĂŤshtĂŤ (krijuar) prej dheu. NjĂŤmend mĂŤ i miri prej jush tek Allahu ĂŤshtĂŤ mĂŤ i devotshmi, dhe nuk ka pĂŤrparĂŤsi arabi ndaj joarabit (nĂŤ asnjĂŤ mĂŤnyrĂŤ tjetĂŤr) pĂŤrveĂ§ me devotshmĂŤri". ThĂŤnia e Pejgamberit jep tĂŤ kuptohet se njerĂŤzit Ă§mohen, vlerĂŤsohen e gjykohen nĂŤ bazĂŤ tĂŤ vlerave, e assesi sipas racĂŤs apo etnisĂŤ. PĂŤr respektimin e vlerave tĂŤ ndĂŤrsjella fetare-kulturore, pĂŤr bashkĂŤjetesĂŤ dhe tolerancĂŤ fetare nĂŤ shoqĂŤritĂŤ multietnike, myslimanĂŤt i janĂŤ referuar dhe doemos duhet tâ&#x20AC;&#x2122;i referohen traditĂŤs sĂŤ shenjtĂŤ dhe praktikĂŤs pejgamberike tĂŤ Muhamedit a.s. dhe aty do tĂŤ gjejnĂŤ shĂŤmbĂŤlltyrĂŤn mĂŤ tĂŤ mirĂŤ dhe mostrĂŤn mĂŤ tĂŤ pĂŤrkryer se si aplikohet dhe jetĂŤsohet toleranca fetare-kulturore dhe multietniciteti nĂŤ njĂŤ bashkĂŤsi. Do theksuar se, kur Pejgamberi Muhamed a. s. me refugjatĂŤt myslimanĂŤ tĂŤ pĂŤrndjekur nga Meka (vendlindja e tij), arritĂŤn nĂŤ Jethrib-MedinĂŤ, ata themeluan atje njĂŤ shoqĂŤri multifetare me katĂŤr bashkĂŤsi etnish:

Trajtesë

227

1. 2. 3. 4.

Muhaxhirët- myslimanë të emigruar nga Meka. Ensarët-vendorët myslimanë, nga fisi Evs dhe Hazrexh. Idhujtarët vendorë arabë, nga fisi Evs dhe Hazrexh. Jehudët-Hebrenjtë të përbërë nga tri fise: Benu Kajnukaë, Benu Kurejdha, Benu En-Nadir. Me ardhjen në Medinë, Muhamedi a.s. nisi dhe ndërtoi bashkësinë e parë medinase të tipit krejtësisht të ri multietnik, multifetar dhe multikulturor, që nuk ish i njohur më parë, i cili nuk bazohej në përkatësinë e gjakut, të racës, etnisë e as të territorit. Pejgamberi a.s. në Medinë themeloi një bashkësi-komunitet, të bazuar kryekëput në fe monoteiste-besimin në një Zot të vetëm e të pashoq.2 Për këtë qëllim, me të gjithë medinasit hartuan bazamentin ligjor, aktin kushtetues për themelimin e shtetit të përbashkët. Ky akt shtetformimi, është i njohur si "Karta e Medinës", "Es-Sahifetu- ‫ﻴ ﹶﻔ ﹸﺔ‬‫ﺼﺤ‬  ‫" ﺍﹶﻟ‬3 dhe Medina u bë qyteti-shtet i parë islam. Të gjithë qytetarëve në "Kartë- ‫ﻴ ﹶﻔ ﹸﺔ‬‫ﺼﺤ‬  ‫ " ﺍﹶﻟ‬u garantohej liria e religjioneve, e kulturave dhe etnive. Të gjithë anëtarët dhe të gjitha bashkësitë, të nënshkruarit e Kartës së Medinës, konsideroheshin si një ummet (komunitet), kurse çdo bashkësi tjetër ishte bashkësi e veçantë juridike me autonominë e vet fetare dhe kulturore. Islami nuk i trajtonte Hebraizmin dhe Krishterimin si fe që kanë qëndrime të tjera, por si fe juridikisht të barabarta dhe fetarisht të shpallura nga Zoti.

2 3

Rozhe Garodi, “Gjallërimi islamik”, fq. 6, Gjakovë, 1991. Ali Bulaç, “Islami dhe Demokracia”- teokracia dhe totalitarizmi, Logos-A, fq. 23, Shkup, 1968.

228

Takvim - Kalendar 2012

Ka shumë ajete të Kuranit që apelojnë për karakterin dhe praktikën e marrëdhënieve të myslimanëve, tolerancën fetare dhe bashkëjetesën me ithtarët e librave të tjerë të shpallur "Ehlu El-Kitab" sikur në ajetin: "Thuaj; "Ne I kemi besuar Allahut, edhe asaj që na është zbritur neve, dhe asaj që i është zbritur Ibrahimit, Ismailit, Is’hakut, Jakubit dhe pasardhësve të tij. Edhe asaj që i është dhënë Musait dhe Isait, edhe asaj që u është zbritur pejgamberëve nga Zoti i tyre. Ne nuk bëjmë asnjë dallim në mes njëri-tjetrit prej tyre dhe Atij (Allahut) I jemi nënshtruar ".4 Islami nuk e shikonte veten si diçka që vjen në skenën fetare krejtësisht i ri, krejtësisht i paparë, krejtësisht i padëgjuar, por si riafirmim i po asaj të vërtete dhe i atyre vlerave që kishin paraqitur më herët pejgamberët e mëparshëm tek popujt e tyre. Edhe në periudhën e Katër Kalifëve të parë (Rrashidinëve), atëherë kur kufijtë e shtetit islam ishin zgjeruar përtej kufijve të Gadishullit Arabik, e Islamin e kishin pranuar edhe etni e kombe joarabe, çështja e bashkëjetesës dhe tolerancës me ithtarët e feve dhe konfesioneve të tjera fetare ka vazhduar të jetë sipas parimeve dhe ligjeve islame dhe ndaj abuzuesve, kushdo që ishin ata dhe pa marrë parasysh se çfarë etnie apo feje i takonin, janë marrë masa konform ligjit. Gjatë sundimit të emevitëve me qendër në Damask, për tetë dekada, pushteti shpirtëror dhe politik i Islamit, kultura dhe qytetërimi islam kishte përfshirë territor të madh. Nuk ka dyshim se hilafeti emevit, duke i kombinuar parimet dhe mësi4

Kurani, sureja “Al-Imran”, ajeti 84.

Trajtesë

229

met islame me institucionet e sistemit dhe kulturës bizantine dhe kulturave të tjera, i bëri shërbime të pamohueshme zhvillimit të shoqërisë, kulturës dhe qytetërimit botëror në përgjithësi, e Islamit në veçanti, me multietnitë, multifetaren dhe multikulturoren që kishte përbrenda vetes (ummetit). Edhe Halifët abasitë me qendër në Bagdad, për pesë shekuj, ofruan mundësi të mëdha në favor të dijes dhe veprimtarisë shkencore, kulturore e intelektuale multietnike dhe multidisiplinore. Do theksuar se myslimanët kanë pasur rolin ndërmjetësues ndërmjet shkencës greke dhe asaj të epokës së re. Ata kanë përkthyer vepra nga kultura greke, romake, perse, kepte, aramite, po edhe nga gjuha hinduse. Kanë përkthyer me mijëra libra dhe kanë themeluar shumë biblioteka. Halifi Al-Me’mun peshën e veprës së përkthyer e ka paguar duke e peshuar me ar, në shërbim të multikulturës dhe dijes në përgjithësi. Edhe në Andaluzi (Spanja e sotme) myslimanët krijuan një atmosferë të mirëfilltë intelektuale, multikulturore dhe politike, ku qytetërimet ai hebre dhe ai i krishterë, mund të ballafaqoheshin dhe të lulëzonin së bashku me qytetërimin islam. Kjo ishte mënyra se si evropianët ia dolën të gjenin rrënjët e tyre qytetëruese, d.m.th. të qytetërimit antik grek, mendimit dhe kulturës së tij, dhe krejt kjo ka ndodhur dhe është bartur nëpërmjet myslimanëve. Do theksuar e vërteta se periudha historike para dhe gjatë paraqitjes së Shtetit Osman, është një interval kohor i humbjes së rolit të fesë (hyjnores-metafizikës). Në këtë drejtim Shteti Osman, ka luajtur një rol të madh në riaktivizimin ose rehabilitimin e jetës fetare, religjioze dhe metafizike.

230

Takvim - Kalendar 2012

Kur turqit osmanlinj pushtuan-(liruan) Ballkanin, e në kuadër të tij edhe trojet e banuara me shqiptarë, këtu nisën kontaktet e para të shqiptarëve me kulturën dhe qytetërimin islam. Kjo ardhje, me gjithë ndonjë vuajtjeje të mundshme të banorëve të këtij vendi, atyre u solli edhe një kulturë të re, e cila më vonë do të bëhet, sipas R. Elsie-t, pjesë përbërëse e identitetit shqiptar.5 Osmanët erdhën në Ballkan për të larguar dhunën që e kishte kapluar, ose se ata kishin për qëllim të ishin formues të paqes dhe tolerancës fetare dhe kulturore e jo të dhunës, tregon edhe rasti kur mbreti hungarez J. Hunyadi dëshironte ta okuponte Serbinë, mbreti serb Gjorgji Brankoviç, dërgoi një delegacion me një letër të shkruar për Hunyadin, kurse një delegacion tjetër, me letër identike, i dërgon edhe sulltan Mehmet Fatihut II. Brankoviç në atë letër shkruante: "Nëse shteti im (Serbia) bie nën sundimit tuaj, çfarë do të ndodhë me besimin tonë ortodoks". Hunyadi i përgjigjej: "Në çdo pjesë të Serbisë do të ndërtojë kisha katolike dhe do t’i prishë kishat ortodokse". Kurse sulltan Fatihu përgjigjet: "Pranë çdo xhamie do të ndërtoj nga një kishë ortodokse". Pas kësaj përgjigjeje, me këtë tolerancë fetare e kombëtare, mbreti serb vendosi t’i nënshtrohej Shtetit Osman.6 Për tolerancën fetare dhe kulturore të osmanlinjve shprehet edhe historiani gjerman F. Babinger, i cili thotë se sulltan

Robert Elsie, vep. e cit. fq. 66-67. Khs. Georg Stadtmüller, Islamisierung bei den Albanern, në: Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, 1995, Bd. 3, fq. 404-429. 6 A. B. Kopanski, Balkanlarda Osmanl Bar ve ‘Bat Meselesi’, Ankara, 2000, f. 22-25.

Trajtesë

231

Mehmet Fatihu II, përfaqësuesve të Kishës ortodokse u kishte garantuar tri privilegje duke thënë: 1. asnjë kishë nuk do të shndërrohet në xhami, 2. askush nuk ka të drejtë të përzihet në rituale kishtare dhe 3. të krishterët ortodoksë kanë të drejtë t’i festojnë Pashkët.7 Po ashtu, në një edikt tjetër të sulltan Mehmet Fatihut II për të drejtat që u janë dhënë kësaj radhe të krishterëve latinë (katolikëve) në Bosnjë thotë: "…askush nuk ka të drejtë t’i pengojë kishat...çdonjëri është i sigurt në shtetin tim dhe kush dëshiron kur të dëshirojë mund të vijë dhe të vendoset këtu…asnjë nga vezirët e mi, nga populli im, nuk ka të drejtë të sillet me nënçmim ndaj të tjerëve…jeta dhe kishat e tyre janë të mbrojtura me autoritetin tim.."8 Po kështu ishte rasti edhe me vasalët shqiptarë. Shteti Osman i siguronte ata dhe pronat e tyre, me kusht që ata të pranonin autoritetin e tij, familjet vasale të krishtera shqiptare, si: Balshajtë, Topiajt, Dukagjinët, Zakariotët, Muzakët, Zenebisët, Aranaitët, Vullkashinët, Kastriotët etj., gjegjësisht senjorët e tyre i pranoi si legjitim, duke mos kërkuar që ata të ndërronin besimin e tyre.9 7

Shih, M. Todorova, Podbrani izvori za istorijata na balkanskite narodi XVXIX vek, Sofje, 1977, f. 47-49; S. Gerlah, Dnevnik na edno ptuvane do Osmansliskata porta v Carigrad, Sofje, 1976, f. 50. 8 G. G. Corm, Prilog proucavanju multikonfesijonalnih drustava, Sarajevë, 1977, f. 70-71. 9 Do theksuar se një numër i madh i fëmijëve të aristokracisë vendore kanë qenë të përgatitur për tu futur në administratën e Shtetit Osman. Fëmijët e tillë profesionalisht janë përgatitur në Enderun, e cila ka qenë një lloj shkolle në sarajin e sulltanit. (Shih, I. Ortayl, Osmanl’y Yeniden Kefetmek, f. 27-34, 173177).

232

Takvim - Kalendar 2012

Shkencëtari dhe historiani shumë i njohur anglez- Thomas W. Arnold, thotë: "Është e mjerueshme ajo që thonë autorët e krishterë, se shqiptarët me shtypje, dhunë dhe haraçe të paligjshme janë detyruar ta ndërrojnë fenë".10 Ky historian anglez S. Th. Arnold, pohon:"Turqia Kosovën e konsideronte pjesë lindore të Shqipërisë". Shteti Osman, me platformën e vet shumë të qartë dhe të trashëguar nga e kaluara religjioze, dhe e bazuar në shpalljen hyjnore-Kuran dhe Synet, arriti që në Ballkan dhe më gjerë, madje edhe jomyslimanët, të formonin bindjen se ata ishin më të preferuarit se të tjerët. Nga kjo lindi edhe shprehja "Më mirë një fes osman sesa një mertek katolik".11 Diplomati, mjeku e historiani frëng Fransua Pukëvill, shkon edhe më tej dhe jep njoftime të hollësishme për gjendjen e mjeruar shoqërore, ekonomike e kulturore të Shqipërisë në ato kohë, dhe në rend të parë akuzon, jo turqit, po shqiptarët si fajtorë për këtë gjendje". Po edhe Kisha Ortodokse pushtimin osmanli e shikonte si të keqen më të vogël karshi mostolerancës latine. Bile, siç do të predikonte Shën Kozmai në shekullin XVIII në Shqipëri: "300 vjet pas ringjalljes së Krishtit, Perëndia na dërgoi Shën Konstandinin që themeloi një perandori të Krishterë dhe të krishterët e kishin këtë perandori për 1150 vjet. Pastaj Perëndia ua mori të krishterëve dhe ua dha turqve, dhe ua dha për të mirën tonë. Dhe turqit e kanë pasur tani për 320 vjet. Dhe pse Perëndia na solli Turqit dhe jo ndonjë racë tjetër? Për të 10 11

Thomas W. Arnold, “Historia e përhapjes së Islamit” fq. 179, Prishtinë 2004. A. B. Kopanski, Balkanlarda Osmanl Bar ve ‘Bat Meselesi’, f. 39; D. Goffman, Osmanli Dunyasi ve Avrupa 1300-1700, Stamboll, 2004, f. 74.

Trajtesë

233

mirën tonë, sepse racat e tjera do të na kishin shkatërruar Besimin tonë". Nga e tërë kjo dihet se, siç shkruan edhe P. Bartl, sundimi turk për shqiptarët nuk ka pasur vetëm pasoja negative. Përkundrazi, pushtimi turk"edhe sipas P. Bartl, i kishte dhënë fund procesit të sllavizimit të shqiptarëve, edhe në Kosovë. Nga kjo mund të nxirret përfundimi: islamizimi-barrierë, që ndërpreu greqizimin dhe sllavizimin e shqiptarëve" .12 Këto fakte do të duhej t’i përfillte edhe historiografia shqiptare sikundër edhe studiuesit e sotëm shqiptarë, të cilët janë të pirur që sundimin turk ta vështrojnë dhe ta gjykojnë fund e krye negativisht. Prandaj, siç e ka vënë re studiuesi i njohur gjerman, Peter Bartl gjithsesi nuk ka vend për t`u vënë në dyshim legjitimiteti i këtij dyshimi. 13 Në favor të kësaj ideje po i referohemi edhe një thënieje të doajenit të publicistikës shqiptare dhe intelektualit të madh, Faik Konicës, i cili paskësh thënë: "Të mos ishte Islami, populli shqiptar do të ishte shumë më tepër në numër por jo shqiptarë".)14 I këtij mendimi është edhe intelektuali dhe diplomati Abdi Baleta, që pohon se "prania e faktorit mysliman në Shqipëri ka qenë faktor shpëtimtar". A. Baleta përmend edhe Arsa Milatoviçin, i njohur si armik i madh i shqiptarëve, i cili thotë: "Shqiptarët me përqafimin e Fesë islame i shpëtuan sllavizimit...". Gjithashtu, etnologu e historiani Mark Tirta shpreh këtë me-

234

Takvim - Kalendar 2012

ndim: "Islamizimin e shqiptarëve nuk e shihte si dhunë, por "si një ftohje, si një bojkotim të shqiptarëve kundër Krishterimit", e pikërisht, fillimisht, kundër ortodoksisë serbe, greke e bullgare, që i shpinte në shkombëtarizim, në tjetërsim etnik". Dhe, krejt kjo do të ndodhte në mungesë të tolerancës fetare e etnike dhe mosgatishmërie për diversitete kulturore. Është realitet i pamohueshëm se Islami i ka shpëtuar shqiptarët nga asimilimi. "Me Islamin nuk u synua as turqizimi i individëve dhe as i masave që aderonin në Islam. Kjo është periudha e lulëzimit të Perandorisë Osmane, në të cilën mbretëroi paqja, toleranca dhe bashkëjetesa e udhëzuar nga mësimet kuranore midis feve të Shpallura, etnive dhe kulturave të veçanta të popujve të veçantë."15 -pohon Muhamet Pirraku. E paqëndrueshme është edhe pikëpamja se qëllimi i Turqisë ka qenë copëtimi i trojeve shqiptare. Këtu harrohet fakti se osmanlinjtë i gjetën trojet shqiptare të pushtuara e të copëtuara nga shumë pushtues: serbët, grekët, italianët etj., dhe vetëm nën Halifatin Islam të osmanlinjve trojet shqiptare u bashkuan, filluan të frymonin së bashku, të tregtonin e të punonin së bashku, të luftonin së bashku etj. Iu shmangën asimilimeve romano-bizantine e sllave-ortodokse dhe ruajtën qenien e tyre. Shteti Osman ishte një shtet me një shoqëri multietnike dhe multikonfesionale, dhe në asnjë mënyrë nuk ishte shtet njënacional. Shprehjet që përdoren për këtë shtet si: ai ishte shtet turk e jo osman, se ata kanë qenë turq e jo osmanë, - nuk janë për asgjë tjetër, vetëm për ta minimizuar madhështinë dhe

Peter Bartl, vep. e cit. fq. 50, 60; Peter Bartl, vep. e cit. fq. 49; Eqrem Telhaj, Ne dhe Turqia, Kosova, nr. 15, Tiranë 1943. 14 Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë 13

Dr. Muhamet Pirraku, shkëputur nga kumtesa që u lexua në Simpoziumin “Kurani tek shqiptarët”, Prishtinë, më 27 dhjetor 2005.

Feraj H. â&#x20AC;&#x153;SkicĂŤ e Mendimit politik shqiptarâ&#x20AC;?, Sh. B. â&#x20AC;&#x153;Logos-Aâ&#x20AC;?, fq. 52-53, Shkup, 1999.

Takvim - Kalendar 2012

tĂŤ rĂŤndĂŤsishĂŤm, posaĂ§ĂŤrisht nĂŤ mes tĂŤ krishterĂŤve, hebrenjve dhe myslimanĂŤve. NĂŤ Kuran, Allahu na bĂŤn me dije se si myslimanĂŤt duhet tâ&#x20AC;&#x2122;i ftojnĂŤ ithtarĂŤt e librave tĂŤ shpallur (tĂŤ krishterĂŤt dhe Ă§ifutĂŤt) qĂŤ tĂŤ bashkohen nĂŤ njĂŤ bazĂŤ tĂŤ pĂŤrbashkĂŤt, duke u thĂŤnĂŤ:

(

)

pĂŤrkatĂŤsinĂŤ fetare tĂŤ shtetit dhe tolerancĂŤn fetare e kulturore qĂŤ kishin ata. Shteti Osman atĂŤherĂŤ e kishte famĂŤn e AmerikĂŤs apo forcĂŤn e NATO-s sĂŤ sotme, nĂŤ gjirin multietnik tĂŤ tĂŤ cilit kishte turq, shqiptarĂŤ, boshnjakĂŤ, arabĂŤ, persĂŤ, kurdĂŤ, urdĂŤ e tĂŤ tjerĂŤ me fe dhe kultura tĂŤ ndryshme. Prandaj, nĂŤse thuhet se shteti osman ĂŤshtĂŤ vetĂŤm shtet turk, atĂŤherĂŤ pĂŤr shqiptarĂŤt ĂŤshtĂŤ njĂŤ nĂŤnĂ§mim shumĂŤ i madh, sepse atyre u mohohet pjesĂŤmarrja aktive nĂŤ atĂŤ shtet, e kaluara historike dhe besimi i tyre islam, kur dihet se shqiptarĂŤt kanĂŤ dominuar nĂŤ komandimin e ushtrisĂŤ osmane dhe kanĂŤ qenĂŤ njerĂŤzit mĂŤ tĂŤ besueshĂŤm tĂŤ sulltanit. NĂŤ postin e Vezirit tĂŤ madh nga mesi i shek. XV e deri nĂŤ fund tĂŤ shek. XVII, u graduan 25 persona me origjinĂŤ arnauteshqiptare, ndĂŤrsa gjatĂŤ gjithĂŤ kohĂŤs sĂŤ sundimit osman, prej gjithsej 96 sadriazemĂŤve (kryeministra), me sa dihet e janĂŤ identifikuar 42 me origjinĂŤ shqiptare.16 NĂŤ qytetĂŤrimin islam, diversiteti racor dhe etnik nuk diskutohet fare, sepse ky qytetĂŤrim nuk i pĂŤrket njĂŤ etnie tĂŤ caktuar. Islami ĂŤshtĂŤ fe e tolerancĂŤs dhe e zhvillimit, njĂŤ fe e cila jo vetĂŤm qĂŤ mund tĂŤ drejtojĂŤ shoqĂŤrinĂŤ drejt mirĂŤqenies dhe lumturisĂŤ, por e ka pĂŤr obligim sigurimin e mirĂŤqenies pĂŤr tĂŤ dy botĂŤt. DialogĂŤt ndĂŤrfetarĂŤ tek ne gjejnĂŤ vend, duke ditur se religjionet monoteiste kanĂŤ njĂŤ fillim tĂŤ pĂŤrbashkĂŤt dhe mund tĂŤ bashkohen nĂŤ njĂŤ pikĂŤ tĂŤ pĂŤrbashkĂŤt, qĂŤ ĂŤshtĂŤ besimi monoteist (besimi nĂŤ njĂŤ Zot tĂŤ VetĂŤm). DialogĂŤt e kĂŤtillĂŤ kanĂŤ qenĂŤ dhe mbeten mjaft tĂŤ suksesshĂŤm dhe kanĂŤ prodhuar njĂŤ afrim

236

235

TrajtesĂŤ

Thuaju: "O ithtarĂŤ tĂŤ librit (Tevrat e Inxhil), ejani (tĂŤ bashkohemi) te njĂŤ fjalĂŤ qĂŤ ĂŤshtĂŤ e njĂŤjtĂŤ (e drejtĂŤ) mes nesh dhe mes jush: tĂŤ mos adhurojmĂŤ tjetĂŤr pos Allahut, tĂŤ mos I shoqĂŤrojmĂŤ Atij asnjĂŤ shok, tĂŤ mos konsiderojmĂŤ njĂŤri tjetrin zotĂŤr pos Allahut!" E nĂŤ qoftĂŤ se ata refuzojnĂŤ, ju thoni: "DĂŤshmoni, pra, se ne jemi myslimanĂŤ (besuam njĂŤ Zot)!"17 (Kuran, 3:64) Ndarja e popujve, feve a kulturave nĂŤ aziatikĂŤ e evropianĂŤ, ka konotacione tĂŤ racizmit, qoftĂŤ tĂŤ racizmit nacional ose tĂŤ atij religjioz. Tani sikur po harrohet se pozita gjeostrategjike e trojeve tona nĂŤ tĂŤ cilat kemi jetuar e do tĂŤ jetojmĂŤ, dhe pĂŤrbĂŤrja multifetare e popullit nĂŤ kĂŤto troje duhet tĂŤ na bĂŤjnĂŤ tĂŤ mendojmĂŤ se fati ynĂŤ historik ĂŤshtĂŤ i paracaktuar pĂŤr tĂŤ sendĂŤrtuar zbutjen e kundĂŤrshtimeve nĂŤ mes Lindjes e PerĂŤndimit dhe pĂŤr tĂŤ bĂŤrĂŤ sintezĂŤn e qytetĂŤrimeve tĂŤ tyre. Duhet ditur se tĂŤ tri religjionet monoteiste kanĂŤ besime tĂŤ pĂŤrbashkĂŤta dhe thuajse kanĂŤ vlera tĂŤ pĂŤrafĂŤrta morale. Besimi nĂŤ EkzistencĂŤn dhe NjĂŤsinĂŤ e Zotit, nĂŤ engjĂŤj, nĂŤ pejgamberĂŤ, 17

Kurani, sureja Ali ImranĂŤ, ajeti 64.

Trajtesë

237

në Ditën e Fundit, në Parajsën dhe Ferrin - janë parimet e tyre themelore. Prandaj, meqë këto tri religjione janë të të njëjtit burim, besimtarët duhet të punojnë së bashku për të çrrënjosur mosmarrëveshjet, konfliktet dhe dhimbjet që shkaktojnë ideologjitë jofetare. Me gjithë dallimet ndërshqiptare në lidhje me fetë dhe konfesionet fetare, shqiptarët në mes tyre kanë kultivuar dhe kultivojnë tolerancë fetare si rrallëkund gjetiu. Ata respektojnë fenë e njëri-tjetrit dhe ruajnë me besnikëri e fanatizëm të madh lidhjen e gjakut dhe të gjuhës së përbashkët. Në saje të rezultateve nga hulumtimet e tij, profesor Eqrem Çabej pohon se, me gjithë: "ndarjen konfesionale të Shqipërisë në shumë besime, kjo këtu nuk ka qenë aq ndarëse e thellë si gjetkë...Njësia e kombit në themel nuk u shkatërrua...". Populli shqiptar, e në veçanti ky i besimit islam, ka qenë, e është edhe sot, i goditur nga qëllimet degraduese, mashtruese a asimiluese drejtpërdrejt nga sllavo-ortodoksizmi, e tërthorazi edhe nga të tjerët, duke e shekullarizuar e ateizuar dhe duke ia degraduar kodekset fetare morale (islame) e tradicionale. Ata që bënin ndonjë rezistencë ndaj kësaj të keqeje, në mënyrë të pashmangshme etiketoheshin si elementë të prapambeturisë, reaksionarë, antipopullorë, si kleronacionalistë, fundamentalistë, aziatikë e deri në tradhtarë të kombit etj.. Edhe pse tani shqiptarët, masa dërrmuese, e kanë të definuar identitetin e tyre fetar, kombëtar dhe shtetëror shumë qartë dhe bindshëm, barazia ndëretnike, toleranca ndërfetare dhe multikultura kanë qenë dhe mbetën të domosdoshme. Përkatësia multifetare, përpos që e bën më të pasur dhe më të përbërë identitetin kombëtar shqiptar, mund ta bëjë edhe më të

238

Takvim - Kalendar 2012

plogshët, natyrisht në qoftë se ndonjëra prej këtyre feve do të favorizohej, e sidomos prej institucioneve politike e shtetërore, siç po bëhet kohë pas kohe tek ne sot, dhe ndonëse ky gjithsesi, a është diskriminim pozitiv në favor të pakicës, kjo nuk bën të pranohet, në emër të tolerancës: tjetërsimi, inferioriteti, përbuzja, nënçmimi, fyerja e shumicë ose, siç e heton dhe quan pak më but, Akademik Rexhep Qosja, tejshquarja e njërës vetëdije fetare: "Tejshquarja e vetëdijes fetare myslimane dhe katolike në jetën e popullit shqiptar po bëhet sot në mënyra të ndryshme, por vetëm tejshquarja e vetëdijes fetare katolike po favorizohet edhe prej disa mjeteve dhe disa institucioneve politike dhe shtetërore vendore në Kosovë e në Shqipëri... Në këtë tejshquarje të vetëdijes fetare myslimane e katolike marrin pjesë edhe krijues të fushave të ndryshme artistike e shkencore, në mënyrë të veçantë shkrimtarë, duke luajtur rol përkrahës ndaj një feje si në Kosovë, ashtu edhe në Shqipëri". Dhe, për fund, me plot bindje dua të theksoj se edhe ne shqiptarët që jemi faktor shumë i rëndësishëm paqeje, stabiliteti dhe tolerance në Ballkan, ia kemi borxh Islamit që të ruajmë paqen dhe tolerancën ndërfetare dhe ndëretnike dhe multikulturën në këto troje, ngase shumica e shqiptarëve janë myslimanë. Nuk duhet harruar se çdoherë dhe çdokund shumica është ajo që të shumtën e rasteve luan rol në orientimin e botëkuptimit fetar, kulturor, politik dhe social të një populli. Sot (shek. XXI), me sa dihet, në Shqipëri besimit të fesë islame i përkasin 70-75 % të popullatës, ndërsa në Kosovë numri i popullatës së besimit islam është mbi 95 % , me tendencë reale të rritjes së vazhdueshme.

239

TrajtesĂŤ

(

Tani nĂŤ KosovĂŤ, sipas burimeve amerikane tĂŤ 15 shtatorit 2006, 95 % e popullsisĂŤ numĂŤrohen tĂŤ jenĂŤ tĂŤ besimit islam, mbi 3 pĂŤr qind tĂŤ besimit tĂŤ krishterĂŤ, shumica e tĂŤ cilĂŤve janĂŤ ortodoksĂŤ sllavĂŤ dhe rreth 1 pĂŤr qind shqiptarĂŤ katolikĂŤ. Si fillimin edhe pĂŤrmbylljen e kĂŤtij punimi po e pĂŤrfundoj me mesazhin kuranor:

"Thirri nĂŤ rrugĂŤn e Zotit tĂŤnd me menĂ§uri dhe kĂŤshillĂŤ tĂŤ bukur. Dhe, dialogo me ta (me ithtarĂŤt e feve tĂŤ tjera) ashtu si ĂŤshtĂŤ mĂŤ sĂŤ miri!".18

Kurani, sureja El-Enfal, ajeti 125.

242

Takvim - Kalendar 2012

disa nga mënyrat dhe format se si duhet të ballafaqohen myslimanët me modernizmin dhe sfidat e tij.

Përmbajtja

pikëpamje Sedat Islami

ISLAMI PËRBALLË MODERNIZMIT - sfidat dhe alternativat Abstrakt Ky punim trajton raportet ndërmjet Islamit, si fe e sistem jete, dhe modernizmit, si një sfidë bashkëkohore për të. Janë diskutuar mendimet rreth definimit të modernizmit, në është vetëm qasje letrare apo edhe filozofi dhe mënyrë jetese, sikur që në këtë kontekst janë shpjeguar edhe pozicionet e shkollarëve myslimanë në raport me të. Për të krijuar një koncept sa më të qartë të qëndrimit islam karshi modernizmit, janë shtjelluar edhe parimet kyçe të modernizmit nga spektri islam, respektivisht nëse modernizmi ka diçka për se ia vlen të sakrifikohet me Islam. Pastaj, punimi u është qasur edhe sfidave me të cilat ballafaqohet Islami në epokën moderne, për të përfunduar me

Hyrje KAPITULLI I: Modernizmi, rezyme mbi sfondin historik dhe konceptual të tij KAPITULLI II: Qëndrimet e shkollarëve myslimanë karshi modernizmit KAPITULLI III: Diskutime rreth disa prej parimeve më të rëndësishme të modernizmit KAPITULLI IV: Sfidat e Islamit përballë modernizmit KAPITULLI V: Mënyrat e ballafaqimit me modernizmin dhe sfidat e tij Përfundim Bibliografi

Hyrje Modernizmi, si qasje e re ndaj jetës dhe botëkuptimeve të saj, shpirtërore e materiale, ka shkaktuar reagime nga qarqe të ndryshme, ndoshta më së shumti nga qarqet fetare, me të cilat disi ka filluar një luftë pa kompromis. Është gjykuar nga këndvështrime të ndryshme; disa e kanë parë si të paalternativë, si diçka që ka kontribuar për njerëzimin në rrafshin teknologjik shumë, prandaj kanë përvetësuar sistemet e tij duke anashkaluar fenë, pjesërisht ose tërësisht. Të tjerë, nga qarqe fetare, në këtë rast të krishterë, kanë refuzuar ashpër dhe kanë shkishëruar modernistët, një qëndrim që më vonë është rishikuar dhe

Pikëpamje

243

ka ndërruar. Edhe Islami ka thënë fjalën e vet, dhe ky punim pikërisht i referohet këtij aspekti, pra prezantimit të qëndrimit islam karshi modernizmit. Punimi mëton të shfaqë origjinalitetin islam dhe mjaftimin e tij me sistemet dhe ligjet e tij, sikurqë synon të dëshmojë se qëndrimi i modernistëve karshi fesë, e që është ndërtuar duke shikuar në Kishën dhe dogmat e saj, është përgjithësim i gabuar edhe për fetë e tjera, ngase diçka që mund të jetë njollë në një fe, në tjetrën mund të mos figurojë fare. Punimi është ndarë në pesë kapituj, ku kam sqaruar domethënien e modernizmit, qasjen ndaj tij, qëndrimet e myslimanëve ndaj tij, sfidat e Islamit përballë tij dhe kapitulli i fundit i kushtohet metodologjisë vepruese kundër modernizmit dhe akuzave të tij. Më pas, vjen përmbyllja me disa prej rezultateve të punimit dhe rekomandimeve të tij.

KAPITULLI I: MODERNIZMI, REZYME MBI SFONDIN HISTORIK DHE KONCEPTUAL TË TIJ Modernizmi në të vërtetë origjinën e ka në Evropë (në kohën e mesjetës). Këtu lindi e më pas u përhap në tërë botën. Është fryt, do të thosha, i iluminizmit apo projekt i pambaruar i tij, siç thotë Habermasi. Enciklopedia Britanike paraqitjen e tij e sheh me përfundimin e shekullit XIX dhe fillimin e shekullit XX. Shprehjet që përdoren për të emërtuar këtë lëvizje në anglishte janë Modernity, Modernisation dhe Modernism. Moderniteti është një ‘nocion që shënon një praktikë shoqërore krejtësisht të ndryshme nga ajo e traditës’, apo është një

244

Takvim - Kalendar 2012

gjendje, siç e përkufizon Zekije Demir1, kurse modernizimi është procesi e modernizmi ideologjia. Muhammed Nuruddin Efajeh citon mendimin se moderniteti është përshkrim i veçorive të përbashkëta të shteteve të përparuara në teknologji, politikë, ekonomi dhe shoqëri, ndërsa modernizmin e sheh si përshkrim të proceseve nëpërmjet të cilave arrihet perceptimi i këtyre niveleve të zhvillimit2. Kjo laramani nuk do të duhej të na habiste fare, ngase kjo është një pikë ku tradicionalistët e sulmojnë modernizmin dhe ku modernistët njëherësh shohin epërsinë e tyre3. Modernizmi përmbledh konceptet modern, modernitet dhe modernizim në shkallën më të lartë të kuptimit, dhe ndërtohet mbi themelet e ideologjisë, rezultat ky i shndërrimit mendor të shfaqur me periudhën e iluminizmit, mbi ato të humanizmit, shekullarizmit dhe demokracisë4. Ishte menduar si drejtim letrar5, por jo, ai nuk kufizohet vetëm në këtë fushë. Giddensi e sheh si mënyrë jetese specifike perëndimore, kurse sipas Enciklopedisë, si lehtësim për fe, drejtime dhe parti bashkëkohore6, ‘Modernizmi është doktrinë ideore, letrare dhe laike, e ndërtuar mbi ide dhe besime të pastra perëndimore, si marksizmi, ekzistencializmi, frojdizmi dhe darvinizmi...’ 1

Demir, Zekije, Feminizmi modern dhe postmodern, f. 24. Efajeh, Muhammed Nuruddin, El-hadathetu ve’t tevasul fi’l felsefeti’n nakdijjehti’l musareti, nemudhexh Habermas, f. 107. 3 El-Gadh-dhami, Abdullah Muhammed, Hikajetu’l hadatheti fi’l Memleketi’l arabijjeti’s Suudijjeh, f.33-38. 4 Pajazaiti, Ali, Fjalor i Sociologjisë, f. 422. 5 El-Karni, Ived Ibn Muhammed, El-Hadathetu fi mizani’l Islam, f.7. 6 El Mevsuatu’l mujesseretu fi’l edjan, ve’l medhahib ve’l ahzab el muasareh, shih: http://saaid.net/feraq/mthahb/104.htm 2

Pikëpamje

245

246

Takvim - Kalendar 2012

Modernizmi u shfaq si revolucion ndaj Kishës dhe, mu për këtë, siç shënon Enciklopedia Britanike, kjo lëvizje bën thirrje për një riinterpretim të mësimeve tradicionale katolike7, apo thënë më mirë të flakjes së të gjitha atyre mësimeve që -sipas tyre- i kishte shkelur koha, dhe njëkohësisht dakordimi i pjesëve të tjera të doktrinës kishtare dhe të përvojës krishtere me të arriturat bashkëkohore në fushën e filozofisë, shkencave natyrore, shoqërore, shpirtërore, të kulturës, të teologjisë etj8. Ndoshta kjo ka bërë që modernizmi të shihet si një fe, jo në kuptim të “besoj”, por të asaj “mohoj”, dhe rrjedhimisht, modernizmi është ideologji shekullare – ateiste9. Filozofia moderniste mund të kuptohet nga vetë rrethanat në të cilat lindi. Ajo u shkaktua si revoltë dhe reagim ndaj disa sjelljeve e parimeve të krishtera dhe kishtare që, siç thotë Akademik Ekrem Murtezai, në thumb kishin autoritetin e Papës dhe pagabueshmërinë e tij si dhe teorinë mbi Isanë (Jezusin) 10. Nga këtu, fokus i tyre ishte feja (jo vetëm e krishterë) me të gjitha parimet e saj. Ata kërkonin një “kontroll të rreptë” mbi çdo parim a teori fetare, në mënyrë që t’i përgjigjej arsyes (mendjes) ose të refuzohej. Jeta e njeriut, në mënyrë rigoroze duhej të zhvishej nga tradita fetare; atë e menaxhon vetëm arsyeja. Me këtë synojnë (kinse) çlirimin e njeriut. Modernizmi, më vonë, depërton edhe ne vendet islame. Se si u prit dhe ç’qëndrime kishin e kanë myslimanët ndaj tij, do të mësojmë në vijim, por këtu duam vetëm të sqarojmë se mo-

dernistët “myslimanë”, si partizanë të modernizmit perëndimor, kanë për detyrë zhvleftësimin e fesë islame, prandaj, në këtë ese në fokus do të jenë vetëm pikat ku është sulmuar Islami. Janë diskutuar shumë qëndrimet e modernizmit ndaj fesë (islame) dhe ja një përmbledhje e disa prej pikave më të rëndësishme: Modernizmi: • Shkëput lidhjet tërësisht me fenë; mohon Zotin, të fshehtën (gajbin) dhe ligjin fetar - botën e sundon mendja. Bindjet fetare domosdo duhet t’i nënshtrohen testit logjik, gjë që i ka shtyrë të mohojnë edhe mrekullitë e profetëve. • Bën thirrje për përvetësimin e mënyrës së jetesës së zotërinjve të bardhë (perëndimorëve). • Bën thirrje edhe për hapjen e derës së hulumtimit shkencor për të gjithë, duke minimizuar kështu rolin e dijetarëve. • Mohon të kaluarën, ose thënë ndryshe është revolucion ndaj saj dhe çdo gjëje që posedon, e shenjtë qe apo jo11. Modernizmi, që për moto pati mirëqenien dhe lumturinë e njeriut, dështoi. Synimin për zgjidhje të problemeve të njerëzve e shndërroi në kompleks. Kjo, sepse ata presupozuan ikjen nga të gjithë tipat e hyjnores, për të arritur në një liri përfundimtare për njeriun, po në fakt ata krijuan hyjnitë dhe dogmat e veta, të cilat e rrethojnë njeriun si barriera shkencore dhe shekullariste përgjatë rrugës së lirisë12. E ndoshta për këtë shkak

http://www.alukah.net Murtezai, Ekrem, Fjalor i terminologjisë fetare, f.330. 9 Revista Etika, nr.7, f. 29, 46. 10 Murtezai, Ekrem, Fjalor i terminologjisë fetare, f.330. 8

Shih: www.islamselect.com/mat/85520; http://saaid.net/mktarat/almani/70.htm; www.saaid.net/feraq/mthahb/90.htm 12 Davutogllu, Ahmet, Transformimi qyteterimor dhe bota myslimane, f. 79.

Pikëpamje

247

modernizmi merret si diçka që i ka kaluar koha apo është kthyer në “të vjetër.”

KAPITULLI II: QËNDRIMET E SHKOLLARËVE MYSLIMANË KARSHI MODERNIZMIT Modernizmi në studime të dijetarëve dhe mendimtarëve myslimanë është vështruar nga aspekte të ndryshme, kështu që, si rezultat, kemi edhe qëndrime të ndryshme: - Ka që e kanë mohuar atë dhe e kanë parë si diçka që bie ndesh me fenë, prandaj është refuzuar apriori, sidomos nga dijetarë myslimanë tradicionalistë. P.sh. Sefer Havalej në “Mukaddimetun fi tetavvuri’l fikri’l garbijji ve’l hadatheh”13 (Hyrje në zhvillimin e mendimit perëndimor dhe modernitetit), Dr. Ived Ibn Muhammed el-Karni në “El- Hadathetu fi mizani’l Islam”14 (Moderniteti në peshojën islame) dhe Dr. Ahmed Muhammed Zayed në një seri ligjëratash për modernitetin15, mendojnë se moderniteti është diçka që thelbësisht bie ndesh me Islamin dhe, si i tillë, nuk pranohet. Disa nga arsyet me të cilat ata shpjegojnë qëndrimin e tyre, përmblidhen në pikat në vijim: • Devijimi në çështjet e besimit dhe lufta kundër fesë. • Lufta kundër traditave dhe zakoneve shoqërore, që për bazë kanë fenë.

248

• Lufta ndaj hixhabit – mbulesës së kokës16. • Paqartësia dhe konfuzioni në teoritë dhe mendimet e tyre. • Mbështetja në shembuj të izoluar, kinse për të mbështetur qëndrimet e tyre. Kjo, natyrisht kur flitet për modernistët nga radhët e myslimanëve, që mundohen të arsyetojnë qëndrimet e tyre me raste nga historia islame, si p.sh. me Ibni Arabiun, Hal-laxhin etj., që nga shumica myslimane njihen si heretikë dhe të dalë feje. • Përvetësimi i ideologjive të gabuara. Në “El-Meusuatu’l mujessere” qëndron se ata kanë përvetësuar ide dhe botëkuptime të fraksioneve dhe lëvizjeve të ndryshme. • Shthurja morale, gjë që mund të vërehet në poezitë e tyre etj. Tërthorazi, edhe Ali Bulac, mohon modernizmin. Ai shtetin modern nacional e fajëson për rrugën qorre epokal në të cilin gjendet njerëzimi17. - Ka që e kanë pranuar dhe nuk kanë parë se ai bie ndesh thelbësisht me Islamin. Këtë mendim disi mund ta hasësh tek Abdullah Muhammed el-Gadh-dhami, i cili, me gjithë faktin që llogaritet si një nga modernistët e njohur në Arabinë Saudite, ai me krenari rrëfen se ka qenë student i njërit nga dijetarët më tradicionalistë në këtë vend, Muhammed Ibn Salih el-Uthejminit18.

http://saaid.net/book/open.php?cat=83&book=541 http://saaid.net/book/open.php?cat=89&book=26 15 http://www.saaid.net/mktarat/almani/h.htm 14

Takvim - Kalendar 2012

Këtë mund ta hasim edhe tek ne. P.sh. Alma Lama, në një shkrim shumë kontravers për shaminë, nënvizon këtë aspekt, pra heqjen disi të paarsyeshme të shamisë -vetëm që femra të duket e bukur. http://www.telegrafi.com/?id=26&a=2634&komentet=1 17 Ibrahimi, Nexhat, Islami si provokim global, f.297. 18 El-Gadh-dhami, Abdullah Muhammed, Hikajetu’l hadatheti fi’l Memleketi’l arabijjeti’s Suudijjeh, f.33-38.

Pikëpamje

249

- Të tjerë nuk kanë qenë kaq tolerantë, por janë munduar që gjithsesi të gjejnë një kompromis ndërmjet Islamit dhe modernizmit, duke këshilluar që dy ekstremitetet: komentimi mekanik i fesë, në njërën anë, dhe ndarja e fesë nga jeta, në anën tjetër, të mos ekzistojnë19. E ndoshta kjo ka qenë shkak që Islami të konsiderohet si modernizim i vërtetë20, në kuptim të çrrënjosjes së traditës idhujtare dhe dokeve e zakoneve që vlerave njerëzore ua kishin humbur kuptimin. Janë përmendur edhe disa prej parimeve të ngjashme të Islamit me modernizmin, si: • Liria, ngase Islami ka ardhur për të garantuar lirinë e vërtetë të njeriut, për të garantuar atë që është qenësore. Në fakt, jo vetëm për të realizuar zhvillim dhe ekonomi, por (para së gjithash) edhe për të zbuluar sekretin e jetës dhe qëllimin e saj: adhurimin21. • Shkrirja e identiteteve. Islami ka punuar në drejtimin jo të shkrijë identitetet, po të zhvleftësojë ndikimin e tyre. Raca e bardhë nuk mund të favorizohet ndaj së zezës për shkak të ngjyrës... • Nëse zhdukja e dhunës është ideal, atëherë Islami i ka paraprirë modernizmit, ngase ai ka ardhur që të luftojë dhunën. Vetë emri i tij flet për përmbajtjen: Islam d.t.th. paqe. • Barazinë gjinore, një tjetër ideal të modernizmit, Islami e ka garantuar shumë më parë. Tekstet fetare që garantojnë këtë, janë të shumta.

250

Takvim - Kalendar 2012

- E të tjerë, si Prof. Dr. Abdu’l Vehhab el-Mesiri, mendojnë se modernizmi me këtë sfond që ka, nuk i përgjigjet botës mbarë, prandaj në kontekst me Islamin, do të duhej të ketë një modernizëm të ri, që mendjes i jep vendin e saj, por jo duke anashkaluar zemrën (fenë)22. Ndërsa Hajreddin Karaman mendonte se modernizmi duhet vënë në shërbim të fesë, mu ashtu siç bëhet transplantimi i organeve23, një shembull që disi krijon një konfuzion dhe paqartësi nëse organet e Islamit paskan nevojë për ndërrim.

KAPITULLI III: DISKUTIME RRETH DISA PREJ PARIMEVE MË TË RËNDËSISHME TË MODERNIZMIT 1. Mohimi i fesë Rrethanat dhe vendet ku u shfaq modernizmi, deri diku mund të arsyetojnë qëndrimin e tyre karshi fesë, por gjithnjë karshi fesë së krishterë. Kisha me dogmat e saj nuk lejonte zhvillimin e shkencës dhe persekutonte ithtarët e saj - shkencëtarët. Kisha, siç shënon Ahmet Davutogllu, bën dhe një gabim tjetër, atë të lëshimit pe nga parimet e saj. Pas Luftës II Botërore, Vatikani bëri një kthesë të rëndësishme në lidhje me transformimet qytetërimore dhe pasojat e tyre politike, edhe pse më parë ishte kundër, madje ndaj modernistëve kishte lancuar edhe anatema24. Ky koncil, i hapur më 1 tetor 1962 dhe i mbyllur me 8 dhjetor 1965, është pranuar si veprimi reformues

Esh-Sherif, Mustafa, el-Islam ve’l hadathetu – hel jekunu gade alemin arabijj, f.10. 20 Ibid, f.9. 21 Ibid, f.13.

El hadathetu ve ma ba’de-l hadatheh, f.12. Revista Etika, nr.7, f. 30. 24 Murtezai, Ekrem, Fjalor i terminologjisë fetare, f.331. 23

Pikëpamje

251

më i zgjeruar në tërë historinë e Kishës, në kuptimin e numrit të pjesëmarrësve, po njësoj edhe në kuptimin e laramanisë së çështjeve të diskutuara. Shumë çështje u riekzaminuan, për të mbuluar humnerën në mes jetës moderne dhe besimit katolik, për të zbutur tensionet ndërmjet shekullaristëve dhe klerikëve25. Por kështu nuk është në Islam. Islami nuk ndërron, pavarësisht se si rrjedhin gjërat në botë. Islami, siç thoshte Sejjid Kutbi, ‘vë rregulla themelore dhe të vërteta - fakte të përgjithshme, të cilat nuk luhaten dhe as ndërrojnë; dinamika e jetës, ndërrimet e sistemeve, shumëllojshmëria e doktrinave dhe diversiteti i mjediseve nuk ndikojnë fare në to...’ Prej këtu, modernizmi nuk do të duhej të krijonte qëndrim të përgjithshëm ndaj fesë, sepse, siç konstaton Muhammed Shakir esh-Sherif, Islami nuk ka qëndrim ndaj shkencës dhe shkencëtarëve sikur të Kishës.26 Nuk di si do të mund ta arsyetoja ndryshe këtë qëndrim të modernistëve, vetëmse aty ku nuk sundon Zoti, siç thoshte Novalisi27, sundojnë fantazmat, e realiteti perëndimor, sidomos në sferën e moralit, e dëshmon këtë më së miri.

252

Takvim - Kalendar 2012

2. Islami dhe dituria Modernistët njohuritë fetare i konsiderojnë besëtytni, ndërsa harrojnë se Islami, përveç shpalljes, njohjen e mbështet edhe në shqisa dhe eksperimente28. Sejjid Muhammed Nakib el-Attas, ani pse nuk mohon të arriturat teknologjike, megjithatë në diturinë bashkëkohore perëndimore vëren diçka që syri i rëndomtë nuk mund ta vërejë. “Shumë sfida kanë ngritur krye ndërmjet dilemave të njeriut nëpër histori, por, me sa duket, asnjëra nuk ka qenë aq shkatërruese sa ajo që ka ngritur qytetërimi perëndimor sot. Ne i përmbahemi mendimit se problemi më i madh që kërcënon tinëzisht epokën tonë, është problemi i diturisë, jo i asaj që rivale ka injorancën, po i asaj që është përhapur nëpër të gjitha vendet e botës nga qytetërimi perëndimor, dituria karakteri i së cilës është problematizuar për shkak të qëllimit të vërtetë të saj, e cila në jetën e njeriut solli kaosin në vend të paqes dhe drejtësisë, dituria që pretendon të jetë e vërtetë, po është origjinë e pështjellimit dhe skepticizmit, që e ngriti dyshimin dhe supozimin deri në shkallë “shkencore” në metodologji... dituria që për herë të parë solli kaosin në tri mbretëritë e natyrës: botën shtazore, bimore dhe materiale29” – konstaton Attas-i.

Davutogllu, Ahmet, Transformimi qyteterimor dhe bota myslimane, f. 81. Esh-Sherif, Muhammed Shakir, El-Ilmanijjeh ve thimaruha el-habitheh, http://saaid.net/book/open.php?cat=89&book=49. 27 Hofmann, Murad, Islami në mijëvjeçarin e tretë – Lulëzimi i religjionit: rrezik apo shpëtim, f. 11. 26

28 29

Ulvan, Taha Xhabir, Kriza e mendimit bashkëkohor, f. 34. El-Attas, Sejjid Muhammed Nakib, Islami dhe shekullarizmi, f. 166.

253

Pikëpamje

3. Liria Islami në fakt solli lirinë e vërtetë. Ajo nënkupton atë pozitën natyrale në të cilën është krijuar njeriu, mu ashtu siç është shprehur Omer Ibn el-Hattab: “Si i keni robëruar njerëzit kur nënat e tyre i kanë lindur të lirë?!” Kjo liri e natyrshme, sipas Islamit, përfshin aspekte të shumta dhe të ndryshme, si këto: • Liria e besimit. Islami nuk i ka detyruar me forcë njerëzit që të besojnë. Është propagandë dhe shpifje e pabazë ndaj tij, kur thuhet se njerëzit e kanë përqafuar fenë nga shpata. Si do të ishte puna atëherë me ata njerëz kur do t’u lexoheshin citatet kuranore: “Sikur të kishte dashur Zoti yt, do t'i besonin çka janë në tokë që të gjithë. A do t'i detyrosh ti njerëzit që të bëhen besimtarë?” (Junus, 99); “E ti thuaj: "E vërteta është nga Zoti juaj, e kush të dojë, le të besojë, e kush të dojë, le të mohojë...” (el-Kehf, 29); “Në fe nuk ka dhunë...” (el-Bekare, 256). Ajo që e dallon Islamin nga modernizmi, është se, përderisa nuk ia imponon askujt besimin, atëherë në rast se njeriu e pranon Islamin me vullnet dhe dëshirë, nuk ka mundësi më të dalë prej tij. Kjo nënkupton një lloj loje e talljeje me të, ndryshe nga modernizmi që njeriu mund të gdhijë besimtar e të ngryset i pafe. • Liria e meditimit. Në Kuran janë një mori shprehjesh dhe citatesh, që bëjnë thirrje për meditim, si: ilm (shkence-dije); akl (mendje); tedebbur (meditim); fikh (të kuptuar), etj. P.sh. në kaptinën el-Bekare, 164, Allahu thotë: “Është fakt se në krijimin e qiejve e të Tokës, në ndërrimin e natës e të

254

Takvim - Kalendar 2012

ditës, të anijes që lundron në det që u sjell dobi njerëzve, në atë shi që e lëshon Allahu prej së larti e me të ngjall tokën pas vdekjes së saj dhe përhap në të nga çdo lloj gjallese, në qarkullimin e erërave dhe reve të nënshtruara në mes qiellit e Tokës, (në të gjitha këto), për një popull që ka mend, ka argumente.” Jo vetëm kaq, Islami refuzon gjërat e paargumentuara, madje duke filluar nga vetë baza - besimi në monoteizëm. Mu për këtë, kundërshtarët shpeshherë, siç është regjistruar në Kuran, i ka sfiduar me këtë aspekt: “...Thuaju: "Sillni argumentin tuaj (çka thoni) po qe se jeni të drejtë"?” (el-Bekare, 111). • Liria e mendimit dhe shprehjes. Islami parimisht nuk është kundër lirisë së mendimit dhe shprehjes, vetëmse duke u nisur nga fakti se nuk ka njeri të përkryer dhe se çdokush mund të gabojë, lirinë e kushtëzon paraprakisht me maturi dhe kujdes. Jo çdo gjë thuhet. Për ndryshe, Islami thënien e së vërtetës, pra shprehjen e mendimit, qoftë edhe nëse për të kosto është vetë jeta, e ka konsideruar martirizim. Profeti Muhammed ka thënë: “Vërtetë, xhihadi më i

madh është thënia e fjalës së drejtë tek sundimtari tiran!”30 Islami lirinë dhe përgjegjësinë sheh si të mishëruara, që njëra nuk ndahet dot nga tjetra. Mu për këtë, atij i tregohet e vërteta, kurse barrën e veprimit e bart ai. Në Kuran, në kaptinën el-Insan, citati 3, qëndron: “Ne e udhëzuam atë në rrugë të drejtë, e ai do të jetë: mirënjohës ose përbuzës.”

Albani në Es-Silsiletu’s sahihah, 1/806, e ka klasifikuar si thënie autentike.

Pikëpamje

255

256

Kjo liri varet po kështu edhe nga liria e tjetrit. Ajo assesi nuk bën të cenojë lirinë e tjetrit.

Takvim - Kalendar 2012

KAPITULLI IV: SFIDAT E ISLAMIT PËRBALLË MODERNIZMIT

4. Mohimi i trashëgimisë – së kaluarës Trashëgimi islame konsiderohet ajo çfarë i kanë lënë këtij Ummeti (bashkësie fetare) mendjet e ndritura myslimane. Është ‘produkt mendor i myslimanit përgjatë shekujve’. Trashëgimia islame, prej A-Zh, nënkupton përpjekjet dhe mundin për të shërbyer për Kuranin dhe Sunnetin. E modernistët që jo vetëm mohojnë këtë të kaluar, po edhe mendojnë se duhet bërë revolucion ndaj saj, natyrisht që janë të refuzuar, kur dihet se këto janë baza dhe referenca të padiskutuara të Islamit31.

5. Njeriu ndërmjet modernistëve dhe Islamit Modernistët tentojnë që njeriun disi ta shenjtërojnë - hyjnizojnë, që ai të jetë qendra e kësaj gjithësie, që çdo gjë të shikohet nëpërmjet mendjes dhe nevojave të tij. Kjo, natyrisht se është gabim, ngase me këtë qëndrim njeriut vetëm sa do t’i shtohet dëshpërimi. Tretmani që Islami i bën njeriut, është shumë më logjik dhe më i ndershëm. Njeriu, ndonëse është qenia më e mirë, megjithëkëtë nuk është hyjnor. Allahu e nderoi atë duke e krijuar me duart e Tij32, atij ia nënshtroi gjithësinë dhe tërë ç’ka në të e melaiket - engjëjt i urdhëroi të bëjnë sexhde - përulje për të. E dalloi prej krijesave të tjera me të menduar, kurse për udhëzim për botën e padukshme, i dërgoi profetë. 31 32

Shih: http://saaid.net/mktarat/almani/70-3.htm Shih: Kurani, el-Infitar, 6-8.

1. Islami i sfiduar dhe sfidues Në rrethanat dhe ambientin në të cilat u shpall Islami, ishte e pamundur që të mos sfidohej. Sfidat ishin të çdo natyre e përmase; sfidohej konceptualisht, e edhe në forma tjera. Kur Profeti Muhamedi (a.s.) proklamoi monoteizmin (besimin vetëm në një Zot), ata menduan se kishte bërë diçka të paparë më herët, diçka që “mendja” nuk mund ta kuptojë dot33. Kuranin ua prezantonte si libër hyjnor, po e akuzonin për përralla34. Refuzuan edhe me arsyetimin se donin të mbanin traditën e baballarëve35. U fliste për jetën e amshueshme, e ata ia kthenin se nuk kemi jetë tjetër veç kësaj në këtë botë36. Kurani, natyrisht, demantoi këto qëndrime dhe atyre u foli, madje në raste të caktuara, edhe me logjikë të thjeshtë, po përsëri nuk kuptuan. Çështjen e besimit në një Zot e pa domosdoshmëri, ndryshe: “Sikur të kishte në to (në qiej e në tokë) zota pos Allahut, ato të dyja do të shkatërroheshin. Larg asaj që i përshkruajnë, është Allahu, Zoti i Arshit”.37 Në Kuran solli lajme e rrëfime nga e kaluara e largët, për të cilat askush nga arabët, rrjedhimisht as Profeti Muhamed (a.s.), nuk kishin di33

Kurani, Sad, 6. Kurani, el-En’ame, 25. 35 Kurani, el-Bekare, 170. 36 Kurani, el-Xhathije, 24.; el-Mu’minune, 82.; Kaf, 3. 37 Kurani, el-Enbija, 22. 34

Pikëpamje

257

turi . Për ringjalljen dhe jetën e amshueshme u tha: “...Ata do të thonë: "Kush do të na rikthejë ne në jetë?" Thuaj: "Ai që ju krijoi për të parën herë!"...”39; “Thuaj: "I ngjall Ai që i krijoi për herë të parë, e Ai është shumë i dijshëm për çdo krijim”.40 Dhe jo vetëm kaq, Kurani sfidoi tërë njerëzimin, në çdo kohë dhe vend, që të sjellin diçka të ngjashme me të, diçka që do t’i bëjë ballë kohës kaq sa i bëri Islami. “Apo, pse ata thonë: "Ai (Muhamedi) e trilloi atë (Kuranin)". Thuaj: "Formuloni pra dhjetë kaptina si ai (Kurani) ashtu të trilluara (siç thoni ju) dhe thirrni, përveç Allahut, po qe se jeni të drejtë (çka thoni), kë të mundeni për ndihmë!"”41; “E në qoftë se jeni në dyshim në atë që Ne ia shpallëm gradualisht robit tonë, atëherë sillni ju një kaptinë të ngjashme si ai (Kurani) dhe thirrni (për ndihmë) dëshmitarët tuaj (zotat) përveç Allahut, nëse jeni të sinqertë (në thëniet tuaja se Kurani nuk është prej Zotit).” (Kurani, El-Bekare, 23).

2. Sfidat me të cilat ballafaqohet Islami Dr Ahmed Umer Hashim42 numëron disa nga sfidat me të cilat është ballafaquar dhe vazhdon të ballafaqohet Islami, që duken si vijon:

Kurani, Hud, 49. Kurani, el-Isra, 51. 40 Kurani, Jasin, 79. 41 Kurani, Hud, 13. 42 Hashim, Ahmed Umer, Et-Tedamun fi muvaxheheti’t tehaddijjat, f. 115-116. 39

258

Takvim - Kalendar 2012

a. Sfida në aspektin ushtarak Bota Islame është sfiduar ushtarakisht nga shtetet e zhvilluara dhe thuajse pjesa më e madhe e saj deri në shek. XX, ishte kolonizuar nga shtetet moderne. Kjo gjendje, vazhdon edhe sot e kësaj dite, direkt ose indirekt, siç është rasti me Palestinën, Irakun dhe Afganistanin. b. Sfida në spektrin politik Bota Perëndimore, për të vazhduar ndikimin e saj në vendet islame, respektivisht për të ndikuar në dobësimin e faktorit islam, ndihmoi në krijimin e lëvizjeve të ndryshme politike, të zhveshura tërësisht nga sfondi fetar. Partia nacionaliste elBa’th në Irak, si shembull, që për dekada udhëhoqi ketë vend islam, është dëshmia më e mirë për këtë. c. Sfida shoqërore Janë bërë përpjekje të vazhdueshme për ndërrimin e sistemit familjar, për ndërrimin e mënyrës së sjelljes, veshjes etj. d. Sfida ekonomike Sistemi ekonomik islam është zëvendësuar me gjëra që në fakt luftohen prej Islamit, siç është kamata, dhe kjo duke e emërtuar me emra të tjerë: kredi etj. Në këtë aspekt, vendet islame janë sfiduar edhe me borxhe të papërballueshme nga vendet në zhvillim, në mënyrë që të krijonin një varësi prej vendeve në zhvillim (moderne).

259

Pikëpamje

260

Takvim - Kalendar 2012

e. Sfida në aspektin shëndetësor Kjo është bërë nëpërmjet përhapjes së pijeve dhe lëndëve të ndaluara nga Islami, si: alkooli, birra, lëndët narkotike etj..

Kjo po kështu nënkupton se myslimanët duhet të vërtetojnë edhe praktikisht se burimet dhe referencat e tyre, Kurani dhe Sunneti, vlejnë edhe për kohën moderne.

f. Sfida kulturore Kjo është bërë duke zhvilluar luftë psikike ndaj Islamit dhe sistemit e vlerave të tij. Madje janë themeluar edhe shkenca përkatëse, siç është shkenca e Orientalizmit, e cila në masë të madhe i shërben mbjelljes së dyshimeve në mesin e besimtarëve se Islami dhe ligjet e tij i përkasin së kaluarës, se Islami kinse ka nevojë për reformim (mu ashtu siç bëri Kisha në koncilin e saj më 1962-1965), se duhet të zhduken nga Islami aspekte të caktuara, si xhihadi, etj..

2. Shfaqja e aspekteve pozitive të Islamit

KAPITULLI V: MËNYRAT E BALLAFAQIMIT ME MODERNIZMIN DHE SFIDAT E TIJ 1. Shfaqja e fundamentalizmit islam Modernistët besojnë se çdo gjë është e ndryshueshme dhe nuk ka asgjë konstante, ndryshe nga Islami, që ka parime të besimit dhe moralit, të pandryshueshme, e për të cilat janë pajtuar myslimanët anekënd botës. Islami ka parime të qëndrueshme, të cilat koha nuk mund t’i zhvleftësojë asnjëherë. A nuk mjafton fakti që kanë kaluar 1400 vjet pa ndodhur as edhe ndërrimi më i vogël dhe se Islami sot i prin gjithsesi listës së feve me ithtarët më të shumtë në botë.

Myslimanët, krahas asaj që duhet të shfaqin aspektet pozitive të Islamit, duhet të dëshmojnë në praktikë se Islami nuk është vetëm sistem vlerash, vetëm teori, siç thotë Mahadir Muhammed, por se duhen jetësuar parimet e tij edhe në shkencë, në avancim teknologjik, në zhvillim të përgjithshëm. Ne e pranuam ose jo, sot kemi nevojë për të arriturat dhe zhvillimin e modernistëve43.

3. Sqarimi i aspekteve ku Islami mund të atakohet Kjo nënkupton që myslimanët duhet të vetëdijesohen karshi lëvizjeve politike dhe ideore që mbretërojnë sot në botë, e në një mënyrë a në një tjetër paraqesin rrezik për Islamin. Mu për këtë është vlerësuar se myslimanët duhet të formojnë këshilla dijetarësh, që të merren me këto problematika44.

43 44

Mohammad, Mahathir, Sfida, f. 202. Për më shumë shih: http://saaid.net/mktarat/almani/70-10.htm

261

Pikëpamje

262

Takvim - Kalendar 2012

Përfundim Në përfundim të këtij punimi, do të doja që, krahas rezultateve, të përmend edhe disa rekomandime. Për sa u përket rezultateve, nga më të rëndësishmet do të veçoja: • Islami mohon modernizmin që përjashton fenë si faktor në shoqëri, dhe që këtu del se qëndrimet e tradicionalistëve myslimanë janë më të arsyeshmet. • Islami nuk mohon të drejtat dhe liritë e njeriut për meditim, shprehje dhe jetë, veçse ato i fut në kuadër të normave, logjikisht të pranuara. • Islami, në kuptim të çrrënjosjes së të keqes, konsiderohet revolucion i revolucioneve, ngase shkatërroi idhujtarinë dhe besëtytnitë. • Islami dallon nga fetë e tjera dhe qëndrimi ndaj tij sikur ndaj feve të tjera është padrejtësi. Ndërkaq, për sa u përket rekomandimeve, do t’i bashkohesha mendimit të Prof. Dr. Abdu’l Vehhab el-Mesiri, se modernizmi me këtë sfond që ka, nuk i përgjigjet botës mbarë, dhe aq më pak asaj islame, prandaj në kontekst me Islamin, do të duhej të ketë një modernizëm të ri45, i cili jo vetëm që nuk mohon fenë por edhe i shërben asaj me të arriturat dhe teknologjinë e tij. Sikurqë do të bëja thirrje për një rishikim të qëndrimeve karshi Islamit, ngase koha ka dëshmuar se alternativat e tij mbase janë të vetmet që garantojnë shpëtimin njerëzor.

El hadathetu ve ma ba’de-l hadatheh, f.12.

_____________________ Bibliografia Kurani Fisnik 1.

Demir, Zekije, (2006) Feminizmi modern dhe postmodern. Shkup: Logos –A. 2. Pajazaiti, Ali, (2009) Fjalor i Sociologjisë. Shkup: Logos –A. 3. El-Karni, Ived Ibn Muhammed, El-Hadathetu fi mizani’l Islam, http://saaid.net. 4. El Mevsuatu’l mujesseretu fi’l edjan, ve’l medhahib ve’l ahzab el muasareh, http://saaid.net/feraq/mthahb/104.htm 5. Murtezai, Ekrem, (2007) Fjalor i terminologjisë fetare. Prishtinë: Dituria Islame. 6. Davutogllu, Ahmet, (2005) Transformimi qyteterimor dhe bota myslimane, (perkthyen: Redi Shehu & Olsi Jazexhi). Shkup: Logos – A. 7. Ibrahimi, Nexhat, (2006) Islami si provokim global. Shkup: Logos –A. 8. Esh-Sherif, Mustafa, el-Islam ve’l hadathetu – hel jekunu gade alemin arabijj, 9. Grup autorësh, (1998) El hadathetu ve ma ba’de-l hadatheh. Kajro: Xhemijjetu’d Da’veti’l Islamijjeti’l Alemijjeh. 10. Esh-Sherif, Muhammed Shakir, El-Ilmanijjeh ve thimaruha el-habitheh, http://saaid.net/book/open.php?cat=89&book=49. 11. Hofmann, Murad, (2007) Islami në mijëvjeçarin e tretë – Lulëzimi i religjionit: rrezik apo shpëtim, (përktheu: Behxhet Jashari). Shkup: Furkan -ISM. 12. Ulvan, Taha Xhabir, (1997) Kriza e mendimit bashkëkohor, (përktheu: Muhammed Mustafa). Shkup: Logos –A.

Pikëpamje

263

13. El-Attas, Sejjid Muhammed Nakib, (2006) Islami dhe shekullarizmi (përktheu: Elma Berkolli). Shkup: Logos -A. 14. Hashim, Ahmed Umer, (2001) Et-Tedamun fi muvaxheheti’t tehaddijjat. Kajro: Daru’sh shuruk. 15. Efajeh, Muhammed Nuruddin, (1998) El-hadathetu ve’t tevasul fi’l felsefeti’n nakdijjehti’l musareti, nemudhexh Habermas. Bejrut: Efrikija-sh-Sherk. 16. Abdu’l Vasi, Abdu’l Vehhab, (1991) Et-Tehaddijjat el-leti tuvaxhihu el-alem el-islamijj. Kajro: Daru’sh Sha’b. 17. El-Benna, Xhemal, (...) El Islamu ve tehaddijjat el-asr, (...). 18. Grup autorësh, (2000) eth-Thekafetu’l Islamijjetu - Thekafetu’l muslimi ve tehaddijjatu’l asr. Jordan: Daru’l menahixh. 19. Esh-Sherefi, Abdu’l Mexhid, (1991) El Islamu ve’l hadatheh. Tunis: Dar et-Tunisijjeh. 20. El-Gadh-dhami, Abdullah Muhammed, (2005) Hikajetu’l hadatheti fi’l Memleketi’l arabijjeti’s Suudijjeh. Bejrut: Merkez eth-thekafijj el-arabijj. 21. El-Kabanxhi, Sejjid Sadruddin, (2010) El-Islamu ve ishkalijjat elhadatheti. Universiteti Nexhef el-Eshref. 22. Mohammad, Mahathir, (2006) Sfida, përktheu: Brikena QafaOsmani). Shkup: Logos -A.

266

Takvim - Kalendar 2012

shtuese, në këtë rast do të fokusohemi kryesisht në qëndrimin islam për eutanazinë.2

Përkufizimi i termit eutanazi

vështrim

Nexhat Ibrahimi

EUTANAZIA, VRASJE E MËSHIRSHME

Hyrje

Eutanazia ( ) apo vrasja / vdekja e mëshirshme është temë e vjetër dhe mjaft kundërthënëse. Edhe pse e vjetër, kjo temë shkencërisht ka filluar të shqyrtohet seriozisht vetëm kohët e fundit. Kështu është rasti edhe në shkencën e sociologjisë, e cila vetëm kohët e fundit ka filluar ta trajtojë. Në këtë temë është aktiv sidomos Perëndimi, i cili pothuaj në të gjitha rrafshet është preokupuar nga eutanazia. Në shoqërinë tonë kjo temë është ende tabu dhe preket vetëm në raste të rralla e kalimthi.1 Meqë kjo temë është shoqëruar me polemika të rrepta ndërmjet dy grupeve, atyre miratuese dhe atyre kundër-

Shih gjerësisht: Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Logos-A, Shkup, 2004, fq. 87-116.

Termi eutanazi është nga gjuha greke dhe fjalë për fjalshë do të thotë “vdekje e lehtë”, “vdekje e mirë”.3 Mirëpo, gjatë historisë kjo dukuri është perceptuar në shumë mënyra, në varësi nga pikëpamja besimore apo filozofike. Kuptimi burimor i eutanazisë përcakton dëshirën dhe lutjen e njeriut për vdekje të mirë, domethënë të lehtë, të shpejtë dhe pa dhembje. Por, një nga kuptimet e eutanazisë, që është karakteristikë e kohës moderne, është “marrja e qëllimtë dhe e dhunshme e jetës së njeriut”. 4 Eutanazinë e njohin edhe popujt e lashtë, si grekët, eskimët, romakët5 por edhe në kohën e re në Evropë. Atë e njohin F. Bekoni, Monteskie, Th. Mori, De Montenje, Shekspiri etj. 6 Në shekullin e XIX termi eutanazi merr kuptimin e “ndihmës që i jepet njeriut në fill të vdekjes me ndihmën e personelit mjekësor”.

Për aspekte të tjera të eutanazisë kemi folur në shkrimin tonë të para disa viteve. Shih: Ibid., fq. 87-116. 3 Milan Vujaklija, Leksikon stranih reci i izraza, botimi i 3, Beograd, 1980, fq. 305. 4 Valentin Pozaic, Eutanazija pred zakonom, në: http://www.bioetika.ftidi.hr/clanak2.htm (dt. 02.06. 2011). 5 Donat Math, Eutanazija, në: http://infoz.ffzg.hr/afric/MetodeII/Arhiva01_02/Donat_Math.htm (dt. 02. 06. 2011). 6 Sipas: Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Ibid., fq. 90.

267

Vështrim

Edhe pse më së shpeshti ndeshin kuptimin kryesor, megjithatë në praktikë kemi disa lloje eutanazish: aktive, pasive, sociale etj. Mirëpo, ne nuk do të ndalemi tek secila veç e veç, por do të fokusohemi vetëm në dy grupet e para: Eutanazia aktive do të thotë shkurtimi (privimi) i drejtpërdrejtë i jetës së individit në fill të vdekjes me ndihmën aktive të tjetërkujt. Kjo eutanazi është e ndaluar nga të gjitha grupet dhe e dënueshme në të gjitha vendet. Eutanazia ekzekutohet, të shumtën e rasteve, me përdorimin e injeksionit vdekjeprurës. Eutanazia pasive do të thotë ndihmesa që i jepet njeriut në fill të vdekjes, duke ia ndërprerë aplikimin e terapisë dhe të mjeteve me të cilat i mbahet jeta, domethënë, ndërprerja e trajtimit mjekësor për pacientin, gjendja e të cilit nuk ka gjasa të përmirësohet.

Legalizimi i eutanazisë Kërkesat për legalizimin e eutanazisë sa vijnë e shtohen. Motivet janë të ndryshme, por të gjithë i referohen humanitetit. Disa shtete në ShBA tashmë e kanë miratuar ligjin për eutanazinë, apo si e kanë quajtur vdekjen me dinjitet (Death of Dignity). Franca nuk ka ligj për ndalimin e eutanazisë, por ka kërkesa për lejim decidiv. Zvicra e ka të lejuar eutanazinë pasive. Edhe Gjermania kanë nisma për legalizimin e eutanazisë si vdekje humane dhe bashkë me Italinë dhe Holandën kanë ligje tolerante, të buta. Britania eutanazinë nuk e trajton si vepër penale. Në Kosovë ende nuk dimë që ka kërkesa për legalizimin e eutanazisë. Madje as ligji nuk parasheh gjë deri tash.

268

Takvim - Kalendar 2012

Mirëpo, edhe pse bota është tejet e zhurmshme rreth kësaj teme, vendet myslimane këtë temë e kalojnë në qetësi. Eutanazia trajtohet si vrasje ordinere, kurse pesha e dënimit ndryshon nga vendi në vend. Kemi disa qasje të zgjidhjes së problemit, si: mjekësore, juridike, morale, të përgjithshme shoqërore.7

Qëndrimet rreth eutanazisë në kulturat jomyslimane Për shkak të rolit dytësor të feve në shtete të ndryshme dhe për shkak se evro-perëndimin e karakterizon ideja e lirisë së plotë të posedimit të jetës, megjithatë eutanazia nuk është pranuar duarhapur nga ata dhe nuk kemi ndonjë qëndrim të gjithëpranuar në këtë rrafsh. Po ashtu, asnjë fe ose prijës fetar me rëndësi i tyre nuk është deklaruar pro eutanazisë. Fetë në përgjithësi mendojnë se privimi i jetës së dikujt, për çfarëdo qëllimi, është i ndaluar dhe në kundërshtim me të drejtën e Zotit. Krishterimi është kundër çdo lejimi të eutanazisë dhe për kurimin e njeriut, qofshin ata pleq, të sëmurë, të uritur etj., krerët fetarë e ndalojnë eutanazinë aktive, pavarësisht nga qëllimet dhe mjetet. Kisha katolike është kundër të gjitha nismave, madje Papa në vitin 2002 eutanazinë e quajti “absurde”.8 Edhe autorët e tjerë katolikë, thuajse janë unanimë: "Teologjia katolike, duke u referuar ligjit natyror, mesazhit të Shkrimit të

7 8

Shih: Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, ibid., fq. 99-103. Sipas: www.vaticanradio.org., Radio Vatikan, Vijesti, fq. 2. në: Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Ibid,, fq. 106.

269

Vështrim

shenjtë dhe doktrinës së Mësuesve Kishtarë mbi pacenueshmërinë e jetës njerëzore, mënjanon çfarëdo lloji të eutanazisë". 9 Budizmi nuk është larg qëndrimeve të Krishterimit dhe nuk ka qëndrim të prerë.

Islami rreth eutanazisë Mësimi islam afirmon jetën dhe plotësimin e nevojave jetësore, kurse vetëvrasjen, si edhe shumica e religjioneve, e konsideron vepër blasfemie dhe të dënueshme, sepse, përveç të tjerash, eutanazia dhe ndihma në kryerjen e eutanazisë është në kundërshtim me Drejtësinë absolute të Zotit. Allahu i Madhërishëm është ai që përcakton ç’do t’i ndodhë njeriut gjatë jetës së tij, sa do të jetojë dhe kur do të vdesë, dhe atë që e ka goditur, nuk ka mundur ta anashkalojë e ajo që e ka anashkaluar nuk ka mundur ta godasë, në kuptimin e fjalëve të Muhamedit a.s. në hadithin: “… ajo që nuk të ka goditur, as që ka mundur të të godasë, kurse ajo që të ka goditur, nuk ka mundur të të mos godasë…”10, duke përfshirë këtu edhe shëndetin dhe sëmundjen. Shëndeti dhe sëmundja janë mënyra me të cilat Allahu xh. sh. i sprovon njerëzit, që në këtë mënyrë t’i shpërblejë apo ndëshkojë ata, po shumë njerëz nuk e kuptojnë dhe mendojnë se jeta derisa njeriu është i shëndoshë dhe i fuqishëm, sepse kur të sëmuren, plaken apo bëhen të pafuqishëm ata dëshpërohen, humbin shpresën dhe angazhohen për çdo lloj shërimi e,

270

kur nuk shohin rrugëdalje, I drejtohen Zotit për mëshirë, falje dhe I lutet t’ua shkurtojë jetën.11 Edhe pse Kurani nuk ka tekst shprehimisht lidhur me eutanazinë, tërthorazi, duke analizuar dhe medituar për Kuranin dhe hadithet e Muhamedit a.s., do të mund të përfundohet se Islami ka qëndrim decidiv për ndalimin e eutanazisë: Në betejën e Uhudit, një nga shokët u plagos rëndë. Që t’ia lehtësonte vetes vdekjen, ai u vetëvra me shpatë. Muhamedi a.s. lidhur me atë njeri, tha se është nga njerëzit e zjarrit. Meqë ai ishte trim i pashoq, Muhamedi a.s. tha: “Pa dyshim njeriu ndonjëherë në sytë e njerëzve punon punë të shoqërisë së Xhenetit, ndërsa ai në fakt është nga shoqëria e Xhehenemit, e ndonjëherë, sërish, në sytë e njerëzve punon punën e shoqërisë së Xhehenemit, ndërsa ai, në fakt, i përket shoqërisë së Xhenetit.”12 Sipas Islamit ‘eutanazia’ paraqet një lloj vrasjeje/mbytjeje, prandaj ai kundërshton haptazi dhe qartazi eutanazinë. Sipas tij, eutanazia i merr jetën njeriut tjetër. Islami ndalon rreptësisht të gjitha llojet e vrasjeve përveç sipas ndëshkimit (kisasë). Ai jetën e konsideron si vlerën më të madhe që ka njeriu, si dhuratë të Zotit. Askush nuk ka të drejtë ta privojë nga kjo e drejtë. Zoti ia ka dhuruar jetën si të mirën më të mirë, prandaj Ai i vetmi mund t’ia marrë. Në të vërtetë, Zoti ka lejuar që nje-

Allahu i madhëruar thotë: “Thuaj: ’O njerëzit e mi që keni bërë gabim ndaj vetes, mos e këputni shpresën te mëshira e Allahut! Allahu, me siguri do t’jua falë të gjitha mëkatet; Ai, njëmend, fal shumë dhe është i mëshirshëm”. (Ez-Zumer, 53); "Kurse mëshira ime ngërthen çdo send”. (El-A’raf, 156).

Marijan Biskup, Teolosko-povijesni osvrt na eutanaziju, sipas: www.hrcak.srce.hr/file/58886. 10 Sipas: Imam en-Neveviu, Dyzet hadithe dhe shtojca e Ibni Rexhebit, Shkup, `413/1992, fq. 46/47.

Takvim - Kalendar 2012

El-Buhari, IV, fq. 113, 114.

Vështrim

271 13

riu të privohet nga kjo dhuratë, nëse ai ka privuar dikë tjetër. Kjo masë është përcaktuar në mënyrë që të ruhet kjo begati.14 Eutanazia nga pikëpamja fetare islame është e papranueshme edhe për arsye se në vete ky veprim fsheh humbjen e shpresës në mëshirën e Zotit dhe provokimin e besimit në Zotin. Sipas mësimeve islame, nuk bën të humbet kurrë shpresa për shërim. Kësisoj, humbjen e shpresës e trajtuan edhe klasikët myslimanë, si Imam En-Nesefiu, i cili, ndër të tjera, pohoi se edhe “…humbja e shpresës në mëshirën e Allahut është kufr.”15 Mund të dështojë mjekësia, por gjithnjë, në të gjitha situatat mbetet Zoti si shpresa e fundit. Për njeriun është detyrim (vaxhib) të shpresohet për shërim me lejen e Allahut. Në këtë aspekt edhe mjekët duhet ta forcojnë shpirtin dhe t’i lehtësojnë dhembjet fizike dhe psikike, qoftë të shpresojnë ose jo shërimin. Ai është i Gjithëdijshëm, i Gjithëpushtetshëm dhe i Gjithëmëshirshëm, Absolut për çdo gjë. Besimtari, për asnjë çast, nuk dyshon në mëshirën e Tij, duke pasur parasysh ajetin kuranor vijues: “... Kurse mëshira Ime ngërthen çdo send”. (El-A’raf, 156). 13

“… Nëse dikush vret, që s’ka vrarë askënd ose nuk ka bërë në tokë trazira – sikur ka vrarë tërë njerëzinë; por kush bëhet shkaktar për të jetuar dikush – sikur tërë njerëzisë i ka ruajtur jetën.” (el-Maideh, 32).

Shih hadithet e Muhamedit a. s. mbi shpresën në Allahun e Madhëruar: Imam en-Nevevi, Rijadus-salihin, Shkup, 1418/1998, fq. 170-187. 14 “We lekum fi’l-kisasi hajatun ja uli’l-elbabi le’al-lekum tettekun”, që në përkthim do të thotë: “Në hakmarrje keni ekzistencën, o të mençur, ndoshta do të ruheni!” (El-Bekaretu, 179, sipas përkthimit të Feti Mehdiut) , kurse: “O ju të zotët e mendjes, kjo masë e dënimit është jetë për ju, ashtu që të ruheni (nga mbytja e njëri-tjetrit.” (El-Bekaretu, 179, sipas përkthimit të Sherif Ahmetit). 15 “We’l-je’su min’Allahi teala kufrun”, në: Ebu Hafs Umer en-Nesefij, Besimi islam, sipas Imam en-Nesefiut (El-Akaid’un-Nesefijjeh), Prizren, 2003, fq. 48.

272

Takvim - Kalendar 2012

Ja edhe disa hadithe lidhur me këtë: 1) “Ymeti im është i kursyer nga vuajtja në Ahiret. Vuajtja e tij është e kësaj bote, manifestohet me tërmete, ngatërresa, probleme dhe sprova”. (Hadithin e transmeton El-Bejhekiu). 2) “Asnjë mysliman nuk do të goditet nga dhembja, sëmundja, brenga, dëshpërimi, shqetësimi apo sëndisja, madje as nga thumbimi i therës, e për këtë Allahu mos t’ia fshij mëkatet.” (El-Buhariu, Muslimi). 3) “Allahu i Madhërishëm ka thënë: ‘Kur e ngarkoj njeriun me sëmundje të dy (syve) të dashur për të dhe duron, do t’ia kompensojë ashtu që Xheneti do t’i dëshirojë sytë e tij”. (Ahmedi, El-Buhariu). 4) Ashabi Beshir ibn 'Abdullahu tregon: “Pejgamberi i Allahut ka vizituar një të sëmurë që i përkiste ensarëve. I sëmuri u kthye dhe i tha: ‘O Pejgamber i Allahut, ka shtatë ditë që nuk kam mbyllur sy nga dhembja, as që ka mbyllur dikush tek unë.’ ‘Vëllai im, duro, duro, derisa t’i pastrosh mëkatet që ke bërë. Çastet që ke kaluar në sëmundje, mënjanojnë mëkatet’ “. (Ebu Dawudi).16 Në çastet më të vështira njeriu besimtar shpreson dhe mbështetet te Zoti. Shembujt e të dërguarve të Zotit, si për shembull të Nuhit a.s., Ibrahimit a.s., Muhamedit a. s. janë shembulli më i mirë si duhet vepruar.17

Cituar sipas: Kenan Čemo, Sud o eutanaziji, në: www.znaci.com _ SarajevoBiH _ 2001..2003. (03. 06. 2011). 17 Shih përgjigjen e dijetarit të madh boshnjak Husein Gjozo: Husein Xhozo, Fetve – Pitanja i odgovori, Novi Pazar, 1996, fq. 130.

Vështrim

273

Nuk duhet shpërfillur as përkujdesja psikologjike dhe emocionale e të kujdesurve (personeli mjekësor apo pjesëtarët e familjes) tek pacienti i pashpresë për kurim, e me këtë rast duhen pasur parasysh besimi, bindjet, etnikumi e të tjera të pacientit, sepse të gjitha këto mund të ndikojnë në përmirësimin e vuajtjes a në zbutjen e vuajtjeve.18 Sipas mendimit islam, eutanazia aktive, ajo kur pacienti kërkon nga mjeku që ta vdesë atë, është e ndaluar rreptësisht. Hadithi vijues e ndalon qartë vetëvrasjen ose kërkesën për vrasje. Ebu Hurejre radijallahu 'anhu thotë: "Kush hidhet nga mali dhe vret vetveten, do të hidhet amshueshëm në zjarrin e Xhehenemit; kush pi helm dhe vret vetveten, do të helmohet amshueshëm në zjarrin e Xhehenemit; dhe kush vret vetveten me hekur, do ta therë amshueshëm vetveten në bark në zjarrin e Xhehenemit”.19 Muhammedi a.s. pohon: “Askush nga ju të mos e kërkojë vdekjen. Sepse, nëse është i mirë, ka shpresë që do të bëjë edhe më tutje vepra të mira; e nëse është mëkatar, ka shpresë se do të pendohet dhe të përmirësohet.”20 Ebu Hurejre transmeton se Muhamedi a.s. ka pohuar: “Askush nga ju nuk bën ta dëshirojë vdekjen për shkak të fatkeqësisë ose dëmit që e ka goditur. E nëse e dëshiron, le të thotë:

274

“O Allahu im, ma zgjat jetën nëse kjo është më mirë për mua, kurse ma merr, nëse vdekja është më e mirë për mua”.21 Askush s’ka të drejtë të përzihet në caktimin e Zotit dhe të gjithë janë të obligueshëm të mjekohen. Muhamedi a.s. thotë: “Për çdo sëmundje që ka dhënë Allahu, Ai e ka caktuar edhe ilaçin”.22 Ky hadith argumenton se kurrfarë vdekjeje, pra as nga mëshira, nuk lejohet, sepse disa sëmundje vetëm për një kohë nuk kanë shërim. Pra, mbytja nga mëshira dhe për ta lehtësuar vuajtjen nuk e eliminon karakterin e mbytjes, sepse mjeku nuk është më mëshirues ndaj të sëmurit sesa Vetë Krijuesi.23 Edhe Jusuf El-Karadavi konsideron se eutanazia aktive është e ndaluar dhe mëkat i rëndë, pa marrë parasysh metodën (goditje elektrike, mjet i mprehtë apo mjete narkotike) dhe pa marrë parasysh se a bëhet nga mëshira ndaj pacientit apo për t’ia lehtësuar vuajtjet dhe dhembjet atij.24 Edhe Shoqata Internacionale Myslimane në ShBA nuk e aprovon eutanazinë dhe këtë nuk e përfshinë në organizmin mjekësor, me çfarëdo forme apo emri të theksohet ajo (vrasje për mëshirë, vetëvrasje, vdekje me ndihmë, e drejta për të vdekur, nevoja për të vdekur etj.), sepse, veç të tjerash, legalizimi dhe legjitimimi i eutanazisë është një presion i mjaftueshëm 21

Sipas: Jakup Memic, nr. i hadithit 1922, op. cit., fq. 410. Hadithin e transmeton El-Buharij, në: Ibn-Kajjim El-Dzevzi, Poslanikova medicina, Sarajevë, 2001/1422, fq. 23. Sh. Athar cek hadithin e ngjashëm me të parin: “O myslimanë, kërkoni shërim, përderisa Zoti nuk ka krijuar asnjë sëmundje pa krijuar një kurrim për te”. (Shahid Athar, Euthanazia, op. cit. 23 Sipas ajeteve kuranore, Allahu është më Mëshirues se çdo krijesë (erham’urrrahimin). Shih: Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve (Izbor), Tuzla, 1997, fq. 78–79. 24 Shih: Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve (Izbor), Tuzla, 1997, fq. 78–79. 22

Shahid Athar, Euthanasia and Physician - Assisted Suicide: http://www.islamusa.com/index.php?vieë=article&catid=57%3Amedical-ethics-an-islamicperspective&id=381%3A-in-the-name-of-allah-the-most-beneficent-the-mostmerciful&format=pdf&option=com_content&Itemid=322. 19 Shënon Buhariu, 5333; dhe Muslimi, 158. 20 Buhariu, sipas: Jakup Memic, Izbor poslanikovih hadisa, nr. i hadithit 1921, Sarajevë, 1985, fq. 410.

Takvim - Kalendar 2012

Vështrim

275

për pacientin që në mënyrë të drejtë a të gabuar ta lexojë në sytë e pjesëtarëve të familjes lutjen e heshtur për të ikur.25 Mirëpo, disa dijetarë islamë lejojnë eutanazinë pasive, e ajo është, për shembull, në rastin kur pacienti refuzon mjekimin e duron sëmundjen, dhe, pas keqësimit të gjendjes së tij shëndetësore, ai vdes nga ndërprerja e mjekimit dhe mosdhënia e ilaçeve pacientit me qëllim të lehtësimit të gjendjes së të sëmurit dhe familjes së tij është e lejuar dhe legale. Thënë ndryshe, nëse nuk ka shpresa për mjekim, në pajtim me ligjet e kauzalitetit të Zotit që e njohin ekspertët nga domeni i mjekësisë, shërimi nuk është i detyrueshëm. Mirëpo, në rastet kur mjeku ndalon aparatin, instrumentin mjekësor, sepse pacienti tashmë ka vdekur biologjikisht, atëherë kjo quhet eutanazi pasive. Këtë ky grup dijetarësh e mbështesin në hadithin e Muhamedit a.s., kur një grua iu drejtua atij që ta luste Zotin për shërimin e saj, kurse Muhamedi a.s. i tha se do të lutej, por më mirë do të ishte që ajo të duronte sëmundjen, sepse Allahu do ta falë atë, e kjo grua pranoi sugjerimin e Pejgamberit a. s.. Kjo nuk do të thotë se i sëmuri nuk duhet mjekuar, se është më mirë të durohet sëmundja e vuajtja, por do të thotë se është e lejuar.26 Jusuf El-Karadavi pohon: “Njohësve të Sheriatit u është e njohur se mjekimi nga sëmundja nuk është vaxhib (detyrim) sipas shumicës së juristëve dhe prijësve të shkollave juridike (medhhebeve). Për ta ky veprim kualifikohet mubah (i lejuar). Disa madje e konsiderojnë mustehab (të dëshiruesh25 26

Shih: Shahid Athar, op. cit., fq. 5. Resad ef. Plojevic, Pitanja i odgovori, në: Glas islama, nr. 70, Shtator 2002, Novi Pazar, fq. 49. Krhs.: E. Avdibegovic – O. Sinanovic, REPP, DMZ, op. cit., fq. 99.

276

Takvim - Kalendar 2012

me)”. El-Karadavi pohon se u bashkohet atyre dijetarëve që shërimin e konsiderojnë vaxhib (të detyrueshëm), nëse dhembja është e vështirë kurse ilaçi i dobishëm, edhe sepse ka shpresë për mjekim në pajtim me ligjin e Zotit.27 Mirëpo, nëse nuk ka shpresë për mjekim, në pajtim me Ligjin e Allahut të kauzalitetit, që e njohin specialistët nga domeni i mjekësisë, askush nuk thotë se mjekimi është mustehab apo vaxhib. Nëse trajtimi mjekësor i të sëmurit qoftë me përdorimin e tabletës, me dhënien e injeksionit apo infuzionin, me lidhjen në mushkëri artificiale e të tjera, do ta vazhdonin periudhën e sëmundjes, kurse dhembjet do të vazhdonin një kohë të gjatë, aq më tepër nuk është vaxhib apo mustehab, por e kundërta. Ky lloj i eutanazisë nuk bën të hyjë në konceptimin e ‘vrasjes nga mëshira” për shkak të mungesës së veprimit praktik nga ana e mjekut. Ky është mosveprim i diçkaje që nuk është vaxhib as mendub, prandaj nuk mund të trajtohet si veprim kriminal. Pra, ky është veprim i lejuar dhe legal, nëse jo edhe i dëshirueshëm, dhe mjeku mund ta zbatojë me qëllim të lehtësimit të gjendjes së pacientit dhe të familjes së tij.28 Disa mendimtarë bashkëkohorë islamë konsiderojnë që, nëse zgjatet koha e përdorimit të aparateve që e mbajnë njeriun në jetë, e nuk ka kurrfarë lëvizjeje para në përmirësimin e gjendjes shëndetësore, apo vetë mjekët këshillojnë ndërprerjen e këtyre aparateve, atëherë është e lejueshme të ndërpriten pa marrë parasysh që i sëmuri do të vdesë menjëherë pas kësaj.

27 28

Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve, op. cit., fq. 80. Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve, op. cit., fq. 80.

277

Vështrim

Këtë qëndrim e ka edhe Jusuf el-Karadavi. Mendimin e tij e mbështesin edhe mjekët myslimanë.29

Në vend të përmbylljes Konstatimet e sipërme rreth eutanazisë, ajetet në parim dhe hadithet e cituara janë të padiskutueshme dhe nuk lejojnë komente. Jo vetëm që është e ndaluar eutanazia, por edhe dëshira për eutanazi është mëkat dhe vepër e qortuar. Muhamedi a.s. porosit qartë: “Askush nga ju të mos e kërkojë vdekjen nëse e kanë goditur vështirësitë jetësore, por le të thotë: ‘Allahu im, ma zgjat jetën, nëse kjo është më e mirë për mua, e ma jep vdekjen, nëse ajo është më e mirë për mua”. (El-Buhari, El-Muslim). Allahu i Madhërishëm është Ai që e dhuron jetën dhe vetëm Ai është pronari i mirëfilltë i jetës sonë. Prandaj, vetëm Ai edhe e merr, në pajtim me dijen dhe vullnetin e Tij. Njeriu nuk ka aftësi ta kuptojë thelbin e përcaktimeve të Allahut dhe kjo e pengon të marrë vendime thelbësore.30 Në përfundim të kësaj teme do t’i ofrojmë sugjerimet vijuese nga Shoqata Internacionale Myslimane në Amerikë lidhur me eutanazinë, me shpresën se do të ndihmojnë në konceptimin më të drejtë të kësaj çështjeje:

278

Takvim - Kalendar 2012

1. Zhvillimi i mjeteve vlerësuese dhe direktivave të çështjeve të fundit, të jetës, nga specialistë përkatës. 2. Teste specifike dhe të përshtatshme të arrihen në diagnozat dhe prognozat e pranuara. 3. Të përcaktohen zonat në të cilat do të ndihmohet për përmirësimin e shëndetit, dhe të mbahet kualiteti i jetës jo me koston e përfundimit të jetës (që do të thotë, përmirësimin e kujdesit shëndetësor në kushte shtëpiake). 4. T’i japë rëndësi edukimit të të gjithë mjekëve dhe të shmangë zhvillimin e atyre veçorive të cilat mund të mbipërdoren ose të keqpërdoren lehtë. 5. Vënia e udhëzuesve të parakohshëm, si pjesë e të gjitha spitaleve dhe regjistrimeve të zyrës shëndetësore të pacientit.31

________________________ Literatura: 1. Donat Math, Eutanazija, në: http://infoz.ffzg.hr/afric/MetodeII/Arhiva01_02/Donat_Math.htm (dt. 02. 06. 2011). 2. E. Avdibegovic – O. Sinanovic, REPP, DMZ, op. cit., fq. 99. 3. Ebu Hafs Umer en-Nesefij, Besimi islam sipas Imam en-Nesefiut (ElAkaid’un-Nesefijjeh), Prizren, 2003.

Resad ef. Plojevic, Pitanja i odgovori, në: Glas islama, nr. 71, Tetor, 2002, Novi Pazar, fq. 44. 30 Kenan Čemo, Sud o eutanaziji, në: www.znaci.com _ Sarajevo-BiH _ 2001..2003. (03. 06. 2011).

4. Husein Djozo, Fetve – Pitanja i odgovori, Novi Pazar, 1996. 5. Ibn-Kajjim El-Dzevzi, Poslanikova medicina, Sarajevë, 2001/1422. 6. Imam en-Nevevi, Rijadus-salihin, Shkup, 1418/1998. 31

Shahid Athar, op. cit., fq. 8.

Vështrim

279

7. Imam en-Neveviu, Dyzet hadithe dhe shtojca e Ibni Rexhebit, Shkup, `413/1992. 8. Jakup Memic, Izbor poslanikovih hadisa, nr. i hadithit 1921, Sarajevë, 1985. 9. Jusuf el-Karadavi, Suvremene fetve (Izbor), Tuzla, 1997. 10. Kenan Čemo, Sud o eutanaziji, në: www.znaci.com _ Sarajevo-BiH _ 2001..2003. (03. 06. 2011). 11. Kenan Čemo, Sud o eutanaziji, në: www.znaci.com _ Sarajevo-BiH _ 2001..2003. (03. 06. 2011). 12. Marijan Biskup, Teolosko-povijesni osvrt na eutanaziju, sipas: www.hrcak.srce.hr/file/58886. 13. Milan Vujaklija, Leksikon stranih reci i izraza, botimi i 3, Beograd, 1980. 14. Nexhat Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Logos-A, Shkup, 2004. 15. Resad ef. Plojevic, Pitanja i odgovori, në: Glas islama, nr. 70, Shtator 2002, Novi Pazar 16. Resad ef. Plojevic, Pitanja i odgovori, në: Glas islama, nr. 71, Tetor, 2002, Novi Pazar, fq. 44. 17. Shahid Athar, në: Euthanasia and Physician - Assisted Suicide: http://www.islamusa.com/index.php?view=article&catid=57%3Amedical-ethics-anislamic-perspective&id=381%3A-in-the-name-of-allah-the-mostbeneficent-the-mostmerciful&format=pdf&option=com_content&Itemid=322. 18. Valentin Pozaic, Eutanazija pred zakonom, në: http://www.bioetika.ftidi.hr/clanak2.htm (dt. 02.06. 2011). 19. www.vaticanradio.org., Radio Vatikan, Vijesti

282

trashëgimi popullore

Prof. dr. Hysen Matoshi

MASAKRA E PRAPASHTICËS SIPAS KËNGËVE POPULLORE Kohët e fundit, kur po bëhet një debat i gjerë lidhur me atë nëse duhet të rishkruhet pjesërisht apo rrënjësisht historia jonë kombëtare, pothuajse fare nuk merret parasysh një gjedhe e kujtesës sonë historike, e cila, për dallim nga historitë e shkruara, kishte gjetur oralitetin si trajtë komunikimi dhe për dallim nga këndvështrimi autorial, e në mjaft raste ideologjik, i porositur e anues në paraqitjen e ngjarjeve, të faktorëve dhe të personaliteteve historike, si trajtë e një historie popullore do të transmetonte nga goja në gojë esencat e të ndodhurave, kuptohet pa një mundësi saktësimi e detajimi të fakteve, të statistikave etj. Katër vëllime me rreth 2 000 faqe këngësh popullore historike shqiptare, të botuara nga Instituti Albanologjik, që përfshijnë periudhën nga Lufta e Kosovës e vitit 1389 e deri te Lufta e Dytë Botërore, përbëjnë historinë të cilën kombi ynë e

Takvim - Kalendar 2012

ka shkruar në mendjen e tij dhe e ka transmetuar nga brezi në brez. Këto këngë, përveçse art – pra shprehje e shpirtit krijues të gjeniut popullor – janë edhe histori, dëshmi të së kaluarës. Përqendrimi në esencat e zhvillimeve a të veçorive të personaliteteve të historisë sonë, jo një herë, i ka bërë këngët popullore historike të pazëvendësueshme si shprehëse të gjakimeve tona kombëtare, të sukseseve e të dështimeve dhe, në mënyrë të veçantë, të fatkeqësive historike që e kanë goditur kombin shqiptar në vijimësi, e sidomos gjatë 150 vjetëve të fundit. Madje, sa herë u janë kushtuar tragjedive tona kombëtare, këto këngë janë konceptuar edhe si një homazh, si shprehje dhembjes kolektive dhe si protestë ndaj mizorisë barbare të okupatorit. Historia e këtillë nuk mund ta anashkalonte njërën ndër mizoritë më të mëdha të shekullit të kaluar, të bërë nga forcat pushtuese serbe mbi popullatën shqiptare dhe të njohur si Masakra e Prapashticës. Duhet theksuar faktin se kujtesa jonë popullore për këtë ngjarje është më e shumanshme sesa ajo që shfaqet në këngët tona historike. Nuk ka pasur të moshuar të trevave të Gallapit e të Llapit që të mos kishte dëgjuar rrëfimet për yrrfinë e ndërmarrë në Prapashticë, Keqekollë e në fshatra të tjera përreth. Madje, ndodhte që edhe periodizimi kohor në anën Gallapit të bëhej duke i ndërlidhur ngushtë zhvillimet me këtë ngjarje që la gjurmë të pashlyeshme në kujtesën popullore. Kështu, shprehjet si “koha kur u gri Prapashtica”, “kur e prenë shkijet Prapashticën”, “kur e faruen deri në nja Prapashticën” etj. ishin formula ligjërimi të evokimit të dhimbjes në odat e atyre që i kishin parë rezultatet e politikës ngjethëse serbe të spastrimit etnik.

Trashëgimi popullore

283

Në këngët tona historike, pavarësisht nëse i kushtohen enkas ngjarjes, apo personaliteteve që ndërlidhen me të, ka të dhëna me interes për masakrën e janarit të vitit 1921. Ka pasur edhe sprova autoriale, madje të suksesshme, të këngës për këtë ngjarje, të shkruara në frymën popullore, gjithnjë të frymëzuara nga kujtesa e atyre që i kishin përjetuar këtë ngjarje. Përshkrimet e tmerreve të bëra mbi popullatën e pambrojtur, e cila jetonte në tokën e saj, janë vërtet tronditëse. Madje, të mos ishin krimet e fundit që i bëri Serbia mbi shqiptarët e Kosovës, nuk do të ishte punë gjithaq e lehtë të besohej vërtetësia e tyre. Gjeniu popullor i ka përjetësuar ato skena tragjike nëpërmjet vargjeve të këngëve, sikundër, bie fjala, në Këngën e Mursel Igrishtës: Shumë po i therrin katilat me thikë, Shum e gruan atë ditë e kanë mytë. Edhe ato pshtue çka janë kanë, Çka u vyen jeta n‘kit dyje me kanë, Metë medet me zorrë nëpër kamë!? Po dushmanat me kta nuk pe lanë Thminë e vogël ata qi i kanë nxanë, Thminë e vegjël, o, haj medet, E pej trive dej n‘dymdhet vjet, N‘ni livadh errfija po i qet, Sa për sherr ni sanë kish pas metë; Paj me pa, gjakpirsat çka bajnë, Okolla sane thminë po i vegojnë; Ja kanë dhanë zjermin, haj medet, Ah, ç‘po digjen sabija e shkretë! E xhuma ajo ditë a qillue,

284

Takvim - Kalendar 2012

Me pa shkiet çka kanë marue, Fill n‘xhami katilat janë shkue, Edhe burrat aty qi qillojnë, Te tanë renë qi po i pushkatojnë. Masakrimi i grave shtatzëna, duke hedhur baste për gjininë e fëmijës që mbanin, djegia mizore e fëmijëve të vegjël, vrasja e burrave, madje edhe në objekte të kultit - në xhami, janë skena të përsëritura për njëqind vjet të shtypjes më të egër që njohu koha moderne. Mbase këto vargje edhe mund të mos besoheshin, të çmoheshin për hiperbolizime artistike, sikur të mos i vërtetonte, një për një, përvoja e luftës së fundit. Kujtesa e atyre pak shqiptarëve të kësaj treve që e mbijetuan këtë masakër dhe sidomos kujtesa e banorëve të fshatrave përreth, të cilët vajtën pas plojës në Prapashticë dhe e panë me sytë e tyre njërën ndër pamjet më tronditëse në historinë e krimeve i vërteton katërçipërisht të gjitha ato që kishin ndodhur në janarin e vitit 1921. Vrasja fizike e shqiptarëve të kësaj treve, nga këngëtari popullor është kënduar mjeshtërisht edhe si vrasje e identitetit të tyre, vrasje e ditës së tyre të shënuar në planin fetar, vrasje në objektin që shenjon identitetin e tyre, vrasje makabre e hoxhës së fshatit, Mulla Ademit, me gjithë familjen e tij si përfaqësues emblematik i këtij identiteti. Përshkrime që shfaqin përmasën tmerruese të krimeve gjejmë edhe Këngën për Nazmi Gafurrin, i cili ishte ndër të parët që bëri veprime të organizuara për ta internacionalizuar fatkeqësinë e shqiptarëve nën robërinë serbe, nëpërmjet fuqisë mediale të atëhershme. Përveçse, në mënyrë të sintetizuar, këto pamje janë përshkruar me mjete më të zgjedhura shprehëse:

Trashëgimi popullore

285

Tri katune shkiet i kanë shkrumue, Burra e gra i kanë pushkatue. Shumë kanë therë, more, haj medet, thminë e vegjël n’zjerm i kanë djegë; Keqekollë e Prapashticë, S‘janë pshtu letë as n‘Koliq! Pas informimit të fuqive evropiane për këtë veprim çnjerëzor, udhëheqësit e tyre, sipas këngës popullore, përfundojnë se, po të jenë të vërteta të gjitha këto të pabëra mbi popullatën e pambrojtur shqiptare, Serbia nuk do ta meritonte që ta sundonte Kosovën. Ardhja e delegacionit evropian në Prishtinë, për t’i vërtetuar shkrimet e gazetës dhe shkuarja e tij në vendin e ngjarjes, do të shkaktonte habi të paparë. Skena është tmerruese për vetë të dërguarit: N’Keqekollë kur kokan shkue, Po i gjajnë shpijat hala tuj timue, Po i gjajnë gjenazet hala pa vorrue, Sheja t’thmive qi i kishin shkrumue! Kqyre te tanë kokan trishtue… Dy vargje nga Kanga e Nazmi Gafurrit shprehin tërë përmasën e absurditetit të veprimeve gjakatare serbe mbi këtë popullatë. Nëpërmjet pak fjalëve përshkruhet karakteri i autorëve të krimit dhe habia e përfaqësuesve të Evropës, të cilët, sipas këngës, kur ndodhen para pamjeve më tmerruese, e vënë në dyshim edhe mundësinë që këtë ta ketë bërë dora e njeriut: Gjinja e Avropës be po bajnë, Kurr insan kta gjin s’kokan kanë

286

Takvim - Kalendar 2012

Gjeniu popullor, duke nuancuar kuptimisht shprehjet gjin dhe insan, sikur vë në pah përdallimin ndërmjet formës së llojit njerëzor dhe përmbajtjes së tij - njerëzisë. Jo çdo njeri i kuptimit të parë, atij fizik, i plotëson konditat që të quhet njeri edhe sipas kuptimit të dytë, që parakupton qenien e pajisur me mendjen, me normat shoqërore e të moralit. Shprehja “kta gjin” këtu nënkupton tërësinë grupore, popullin, i cili me veprimet e veta makabre nuk meriton të quhet insan. Në etnopsikologjinë e kësaj treve shprehja insan ka shënuar nivelin më të lartë të njerëzisë. Madje, kjo gradë është edhe më e lartë se grada e pashait, bie fjala. Kujtojmë frazeologjinë “Pashë bahesh, po insan jo”. Politika serbe, e ndodhur para fakteve të padiskutueshme të masakrës së bërë në sytë e botës, do t’i bënte bisht përgjegjësisë së saj reale, duke e shpallur këtë veprim si diçka që kishte ndodhur jashtë urdhrave të saj dhe si akt të përgjegjësisë individuale. Në këtë vijë, gjithnjë sipas këngës popullore, mbreti Aleksandër, në sy të delegacionit, do të shprehte gatishmërinë kinse për t’i hetuar këto veprime dhe për t’i ndëshkuar kriminelët, por kjo ishte vetëm një dredhi, të cilën politika serbe e zbatoi me sukses gjatë gjithë historisë, e cila formalisht i dënonte krimet e tilla, e, në të vërtetë, i dekoronte zbatuesit e tyre. Megjithëse ndërmarrjet e Serbisë në Kosovë gjithnjë kanë qenë institucionale, të frymëzuara nga Kisha Ortodokse Serbe, të programuara nga njerëzit më të ditur - nga akademikë të njohur serbë hartues të elaborateve për shfarosjen e shqiptarëve dhe të zbatuara nga mekanizma shtetërorë ushtarakë, duke pasur në krah edhe sponsorizuesen e synimeve të saja grabitqare - Rusinë cariste e më vonë edhe atë komuniste e postko-

Trashëgimi popullore

287

muniste, Serbia asnjëherë dhe, madje as në luftën e fundit, nuk ka dhënë llogari si shtet; gjithnjë përgjegjësinë e ka zhvendosur fillimisht tek individët, për ta mohuar më vonë krejtësisht. Lufta e fundit është dëshmia më e mirë për këtë: pikësëpari është mohuar përgjegjësia shtetërore e Serbisë, është relativizuar skajshmërisht edhe përgjegjësia individuale e udhëheqjes serbe, është bërë egalitarizimi i padurueshëm ndërmjet kriminelit dhe viktimës dhe, përfundimisht, sikundër e kemi në rastin e raportit të Dik Martit, propaganda serbe ka kaluar në ofensivë për ta zhvendosur krejtësisht fajin tek popujt që pësuan nga politika e saj. A është e gjithë kjo metamorfozë e së vërtetës historike vetëm rezultat i shkathtësisë politike serbe? Besoj se jo. Pjesë e këtij deformimi është edhe kontributi ynë, heshtja jonë për të gjitha këto krime serbe, zëri ynë i mekur, mungesa e një strategjie kombëtare e të një bashkëveprimi për ta plasuar të vërtetën kudo në botë. Jemi mjaftuar, sikundër e thotë Demir Krasniqi, autor i një kënge kushtuar kësaj ngjarjeje tronditëse, me një komunikim vesh më vesh dhe pa qenë gati ta gremë zërin e së vërtetës: Ngoni shokë edhe ju vllazni Po jau knoj ni kangë n‘sharki, Nuk asht kangë për dashni, Kjo asht kangë për histori Që ka ndodhë te na n‘malësi Nuk asht rren more as trillim, Por asht ngjarje me plot trishtim, Që dej tash mbet anonim, Se shumë kush nuk pat guxim

288

Takvim - Kalendar 2012

Të vërtetën ta qes n‘shesh, Por asht shku pej veshit n‘vesh. Si kanë ditë me tregu t‘vjetrit Nëpër oda t‘njani tjetrit. Për të hedhur dritë mbi hijet e të masakruarve të Prapashticës e të fshatrave përreth Nazmi Gafurri dha gjithçka pati nga mirëqenia e tij, dha edhe jetën e vet. Tani është koha që këtyre klithmave të trishta, që plot 90 vjet thërrasin për drejtësi, t’ua huazojmë zërin tonë. Të mos harrojmë se në një kohë tjetër, në një kohë të vështirë, këngëtari popullor nuk ngurroi që ta thoshte të vërtetën, e tha edhe me çmimin e jetës së vetë, duke e vajtuar këtë tragjedi nëpërmjet vargjeve të këngës lapidare.

290

personalitete

Prof. Dr. Zejnullah Gruda

ALIJA IZETBEGOVIQ - PERSONALITET TRAGJIK NË KRYE TË NJË POPULLI QË DONIN TA ZHDUKNIN Lufta e rëndë e Izetbegoviqit për afirmimin e myslimanëve boshnjakë dhe për ruajtjen e Bosnjë e Hercegovinës dhe shpëtimin fizik të popullit të saj

Alija Izetbegoviq ishte një ndër personalitetet më të rëndësishme të pjesës së dytë të shekullit XX, jo vetëm i myslimanëve boshnjakë por edhe i Ballkanit e më gjerë. Izetbegoviq ishte bërë i njohur si udhëheqës moral i myslimanëve boshnjakë falë angazhimit të tij dhe bashkëmendimtarëve të tij për mbrojtjen dhe afirmimin e popullit mysliman boshnjak dhe lider politik i Bosnjës e Hercegovinës dhe popullit të tij në njërën nga periudhat më të rënda dhe më dramatike nëpër të cilat ka kaluar gjatë gjithë historisë.

Takvim - Kalendar 2012

Izetbegoviqi ka qenë udhëheqësi më i ndershëm, më dashamirës, më i moralshëm dhe më fetar në ish-Jugosllavinë në fazën e shkatërrimit të saj. Ka pasur fatin tragjik edhe si person edhe si pjesëtar i popullit boshnjak mysliman. Personalisht ka qenë i dënuar dy herë me burg për ide dhe aktivitete në mbrojtje të boshnjakëve myslimanë e të Bosnjës e Hercegovinës dhe ka përjetuar dy herë gjenocidin mbi myslimanët boshnjakë: gjatë viteve 1941-1945 dhe 1992-1995. Ka përjetuar të shohë se si mbi myslimanët boshnjakë janë bërë shumë krime lufte, krime kundër njerëzimit, akte të gjenocidit e krime të tjera. Kjo vlen edhe për periudhën e luftës së fundit - të viteve 1992-1995, kur Bosnja e Hercegovina ka qenë vendi ku janë bërë krimet më të rënda në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore. Izetbegoviqi, gjatë gjithë jetës, është angazhuar intelektualisht dhe politikisht dhe ka lënë trashëgimi të vlefshme edhe në fushën e kulturës islame e botërore. Disa nga veprat e tij, jo vetëm që kanë kaluar kufijtë e ngushtë nacionalë, por janë bërë pjesë e trashëgimisë së përgjithshme të Botës Islame dhe të botës së qytetëruar në përgjithësi. Mjafton të përmendim këtu veprat Islami midis Lindjes e Perëndimit dhe Deklarata Islamike. Në planin politik Izetbegoviqi ishte i angazhuar në tri çështje kryesore: - Për afirmimin e myslimanëve boshnjakë; - Për ruajtjen e Bosnjës e Hercegovinës; dhe - Për shpëtimin fizik të myslimanëve boshnjakë. 1. Siç është e njohur, Bosnja e Hercegovina është një vend unik në botë, kurse kryeqyteti i saj, Sarajeva, shpesh është qu-

Personalitete

291

ajtur “Jerusalemi i dytë” ose “Jerusalemi evropian”, kur është dashur të theksohet pasuria kulturore e historike dhe karakteri multikulturor e multifetar i qytetit. Sarajeva është miniaturë dhe perlë e Bosnjës e Hercegovinës. Bosnja e Hercegovina është zhvilluar në shekuj si mozaik i harmonishëm i popujve, i religjioneve, i kulturave, i zakoneve e i arkitekturave ku, falë tolerancës që ka mbretëruar gjatë tërë kohës së sundimit osman dhe austro-hungarez, kanë bashkëjetuar në shekuj myslimanët, të krishterët ortodoksë e katolikë dhe hebrenjtë. Fatkeqësisht, kjo gjendje ka filluar të ndryshojë gjatë pjesës së dytë të shekullit XIX dhe pothuaj gjatë tërë shekullit XX. Më saktësisht, që nga koha e Luftës së Krimesë (18531856) dhe e Krizës Lindore (1875-1877), kur Rusia përpiqet shumë më intensivisht jo vetëm për të përmirësuar pozitën e krishterëve në Ballkan, por edhe për çlirimin e tyre nga Turqia dhe vënien e tyre nën protektoratin e Rusisë, për ç’arsye cari rus nxiste trazira nëpër Rumani, Serbi, Malin e Zi, Bullgari dhe Bosnjë e Hercegovinë dhe bënte propagandë fetare e politike, me qëllim që të shkaktonte vlime në mes të krishterëve të Ballkanit, të cilat pastaj do t’i shfrytëzonte për përzierje në “punët e brendshme të Portës, veprime këto që bëheshin jo vetëm nga bindja se sundimtari i Rusisë ishte mbrojtës i “zgjedhur” i të krishterëve ortodoksë të Perandorisë Otomane, por edhe sepse këto ishin vazhdim i politikës së paraardhësve të tij, të cilët ëndërronin ta rrënonin, ndanin dhe të kurthonin maksimalisht politikisht dhe territorialisht Turqinë. Këto përpjekje u intensifikuan sidomos pas kryengritjes në Hercegovinë

292

Takvim - Kalendar 2012

(1875), kur Serbia e Mali i Zi u vunë haptazi në anën e kryengritësve, sikurse ishte vënë edhe Rusia. Këto tash rivalizoheshin nga Austro-Hungaria, e cila formalisht kishte deklaruar se atë e konsideronte çështje të brendshme të Turqisë e nuk ngurronte të agjitonte përmes klerit kroat në favor të saj. Nga mesi i vitit 1876 Serbia shpalli haptazi pretendimet e veta mbi Bosnjën e Hercegovinën. Në përgjigje të notës turke të 9 qershorit, me të cilën kjo kërkonte shpjegime për armatosjen dhe qëllimet e Serbisë, ajo kërkonte nga Porta hiç më pak se të evakuonte Bosnjën e Hercegovinën, të cilën më vonë do ta pushtonin Serbia e Mali i Zi. Kjo ishte shfaqja e parë haptazi e pretendimeve të “trashëgimisë” së tyre mbi Bosnjën e Hercegovinën, por edhe lajmëtari i parë i konfliktit të ardhshëm Austro-Hungari - Serbi dhe në fund edhe Austro-Hungari Rusi. Rezultati i parë i prekshëm ishte Konventa e fshehtë midis Rusisë dhe Austro-Hungarisë e 15 janarit 1877, sipas së cilës, Austro-Hungaria u detyrua të mbetej neutrale në një konflikt të ardhshëm midis Rusisë dhe Turqisë, për çka kjo, si kundërshpërblim, fitoi të drejtën që me ushtri ta okuponte Bosnjën e Hercegovinën. Me Konventën tjetër shtesë, të datës 18 mars, Rusia ia njohu Austro-Hungarisë të drejtën që ta pushtonte Bosnjën e Hercegovinën, me përjashtim të Sanxhakut të Novi Pazarit. Nga fundi i prillit të vitit 1877 filloi lufta ruso-turke, e cila, më 3 mars 1878, përfundoi me paqen preliminare të Shën-Stefanit. Ky ishte shfrytëzimi më i egër i raportit të forcave dhe fundi i Turqisë si fuqi e madhe. Me këtë u formua principata autonome e Bullgarisë, nga e cila do të largoheshin trupat tu-

Personalitete

293

rke, të cilat do të zëvendësoheshin nga trupat ruse, dhe Porta u detyrua të pranonte pavarësinë e Malit të Zi, të Serbisë dhe të Rumanisë, nga të cilat dy të parat u zgjeruan shumë... Kongresi i Berlinit (qershor-korrik 1878), i konvokuar për të reviduar rezultatet e Traktatit të Shën-Stefanit, vendosi të konstituohej Principata autonome e Bullgarisë, e cila do të ishte nën sovranitetin e sulltanit, me administratë krishtere dhe ushtri popullore; konfirmoi pavarësinë e Malit të Zi dhe të Serbisë, të cilat ishin zgjeruar, dhe të Rumanisë, ndërsa Bosnjën e Hercegovinën ia dha për administrim Austrisë, me kusht që kjo të respektonte sovranitetin nominal të sulltanit. Kongresi i Berlinit Turqinë e bëri viktimën më të madhe, sepse nuk ka rast, përpos ndarjes së Polonisë dhe Marrëveshjes së vitit 1815, që një shtet të jetë plaçkitur në mënyrë aq të vrazhdë, kur edhe sulmuesit edhe mbrojtësit bënin gara kush do të përfitonte më tepër me copëtimin e saj. Por, edhe ”fitimet” e Rusisë u reduktuan deri në minimum. Austria, duke fituar Bosnjën e Hercegovinën, u bë fuqi ballkanike. Asaj iu dha edhe sanxhaku i Novi Pazarit deri “përtej Mitrovicës”, me se iu dha një grusht serioz edhe pretendimeve serbe në perëndim; Bullgaria përsëri u nda; Rumania u plaçkit; Serbia e Mali i Zi nuk fituan atë që kishin shpresuar etj.. Kështu, Kongresi i Berlinit mbolli farën e përçarjeve të mëpastajme midis Fuqive të Mëdha, në një anë, dhe popujve ballkanikë për shkak të të cilëve edhe ishte zhvilluar lufta, në anën tjetër. Problemi i Bosnjë e Hercegovinës përsëri filloi të zinte vend të rëndësishëm në marrëdhëniet midis Rusisë dhe AustroHungarisë në fund të shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX, si pjesë e pazarllëqeve imperialiste ruso-austriake për për-

294

Takvim - Kalendar 2012

fitime territoriale ose kompensime, dhe Rusia ishte pajtuar për ndryshime në Ballkan duke përfshirë këtu edhe mundësinë që Austro-Hungaria të aneksonte Bosnjën e Hercegovinën, nëse Rusisë do t’i jepeshin Stambolli dhe ngushticat. Më 6 tetor 1908 Austro-Hungaria aneksoi Bosnjën e Hercegovinën. Kjo u prit me mjaft pakënaqësi nga shumë shtete, e sidomos nga Serbia e Mali i Zi. Në Serbi atëherë ishte krijuar organizata “Mbrojtja popullore” (Narodna odbrana), me qëllim që t’i mbronte interesat e sllavëve në territoret e okupuara, dhe ishte bërë qendër e veprimtarisë së rrezikshme subversive kundër integritetit dhe sigurisë së Austro-Hungarisë. Qeveritë e Serbisë e të Malit të Zi madje nuk ngurronin të kërkonin ndihmë për luftë kundër “armiqve të sllavëve.” Kjo ngjarje dhe reagimi ndaj saj i ashpërsoi shumë raportet Austro-Hungari - Serbi dhe Austro-Hungari - Rusi, e cila për pak do të mund të shkaktonte edhe luftën. Në Austro-Hungari shumë njerëz, ndër të cilët edhe shefi i gjeneralshtabit të ushtrisë së Austro-Hungarisë, Konrad Fon Hecendorf, ishin të bindur se konflikti me Serbinë duhej zgjidhur me armë dhe se “rrënjët e të gjitha të këqijave për monarkinë e Austro-Hungarisë, janë marrëdhëniet e saj me Serbinë dhe Rusinë, e cila qëndronte prapa Serbisë”. Mirëpo, falë ndërhyrjes së Gjermanisë, Rusia dhe aleati i saj, Serbia, u detyruan të tërhiqeshin nën kërcënimin gjerman, sepse Gjermania do ta konsideronte si casus foederis jo vetëm sulmin e Rusisë kundër Austrisë, po edhe ndërhyrjen e Rusisë në mosmarrëveshjet austro-serbe. Pas kësaj, Rusia, e pafuqishme që të luftonte kundër AustroHungarisë, të cilën e përkrahte Gjermania, u detyrua të tërhiqej, sikurse edhe Serbia, e cila ishte detyruar të pranonte ane-

Personalitete

295

ksimin e Bosnjës e Hercegovinës dhe të deklaronte se kjo në asnjë mënyrë nuk i cenonte të drejtat e saj. Aneksimi i Bosnjës e Hercegovinës kishte pasojë direkte ashpërsimin e madh të marrëdhënieve midis shteteve imperialiste, që solli rigrupimin e forcave brenda kontinentit evropian (afrimi i Rusisë me Anglinë dhe Francën) dhe zhvendosjen e aspiratave serbe nga perëndimi (Bosnja e Hercegovina, përmes së cilës mendonte të siguronte dalje në det), në drejtim të jugut, para së gjithash në drejtim të Shqipërisë dhe Maqedonisë. Por, meqë edhe këtu Serbia hasi në kundërshtimin e AustroHungarisë, serbët konsideronin se Austro-Hungaria ishte armiku i tyre i përbetuar, për shkatërrimin e të cilit duhej bërë çdo gjë. E vetëdijshme për këtë, edhe Austria ishte e bindur se Serbinë e kishte armik serioz, i cili me të gjitha forcat punonte për ta larguar perandorinë dykrerëshe nga Ballkani dhe për t’i bashkuar rreth vetes të gjithë sllavët e Jugut. Këto kundërthënie u ashpërsuan akoma më shumë gjatë Luftërave Ballkanike, dhe sidomos pas vrasjes së princit austriak Franc Ferdinand në Sarajevë, kur u pa haptazi se Serbia punonte për shkatërrimin e Austro-Hungarisë. Pas të gjitha këtyre, Austro-Hungaria u bind se Serbia duhej izoluar, zvogëluar e “likuiduar nga Ballkani si faktor politik”. Lufta e Parë Botërore, që ishte pasojë e antagonizmit midis dy grupeve të shteteve imperialiste, rezultoi me çlirimin e disa popujve (polakëve dhe çekosllovakëve), të cilët formuan shtetet e tyre; zgjerimin e Rumanisë dhe krijimin e Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve. Brenda këtyre katër shteteve fuqitë imperialiste kishin lënë 21 milionë banorë të huaj,

296

Takvim - Kalendar 2012

prej të cilëve shumica ishin gjermanë, hungarezë dhe shqiptarë, pa llogaritur këtu edhe pjesëtarët e disa popujve të panjohur, si maqedonasit, malazeztë dhe boshnjakët myslimanë. Tash u pa hapur se myslimanët boshnjakë do të ishin nga popujt kryesorë që do t’u nënshtroheshin presioneve të vrazhda për t’u shkombëtarizuar dhe asimiluar brenda kombit serb dhe eventualisht atij kroat, ose për t’u dëbuar në Turqi. Këtij qëllimi duhej t’i shërbenin edhe ndarjet territoriale në Mbretërinë e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve dhe në Jugosllavinë e Parë në qarqe (okruzi) ose në banovina (krahina), që synonin zhdukjen e identitetit të veçantë të Bosnjës e Hercegovinës e të Kosovës si territore kompakte të myslimanëve boshnjakë e të shqiptarëve, por edhe të Vojvodinës me nacionalitete të shumta, si gjermane e hungareze, por edhe të Malit të Zi që deri atëherë ishte shtet. Këto qëllime qenë elaboruar në programet dhe veprimet e politikanëve, intelektualëve, shkrimtarëve, udhëheqësve të partive e të institucioneve të Serbisë, po në një masë të madhe edhe të Malit të Zi, që projektonin drejtimet e ekspansionit të popujve të tyre. Mjafton të përmenden këtu Naçertania, Vladan Gjorgjeviq, Stojan Protiq, Nikola Pashiq, Petar Petroviq Njegosh, Vasa Çubriloviq, Slobodan Milosheviq, Vojisllav Sheshel etj. Në prag dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore myslimanët boshnjakë kishin shpresuar se çështja e tyre do të zgjidhej në pajtim me “vullnetin e popullit.” Fatkeqësisht, kjo ishte kundërshtuar në Konferencën e Pestë të PKJ-së nga njëri prej ideologëve kryesorë të PK, Milovan Gjilas, i cili nuk ngurronte të pohonte se “myslimanët e Bosnjës nuk janë grup etnik”, qënd-

Personalitete

297

rim ky që kishte mbizotëruar edhe kur ishte disenjuar stema e shtetit të ri, në të cilën ishin pesë flaka që simbolizonin pesë popuj (serbët, kroatët, sllovenët, malazeztë e maqedonasit), që do të thotë se myslimanët boshnjakë nuk ishin pranuar si komb i veçantë. Kështu, Bosnja e Hercegovina, megjithëse kishte dalë si republikë e veçantë, konsiderohej shtet i dy kombeve - serbëve e kroatëve me “serbë të konfesionit mysliman” ose edhe “kroatë të konfesionit mysliman” që më vonë të trajtoheshin edhe si “të papërcaktuar kombëtarisht”. Pra termi “mysliman” përdorej si përcaktim fetar e jo kombëtar. Këtë formulë e kishin përqafuar Gjilas, Pijade, Çollakoviq, për t’u trajtuar në fund artificialisht si “kombësi” dhe për t’u eliminuar termi “boshnjak” etj.. Kështu, për shkak të qëndrimit joparimor të Partisë mbi kombësinë e myslimanëve boshnjakë, “çështja nacionale myslimane” filloi të elaborohej nga “Myslimanët e rinj” si program ideologjik e doktrinar dhe të paraqitej jo ekskluzivisht si koncept islam dhe kulturor-qytetërues, pra, jo vetëm i përkatësisë fetare, por edhe i përkatësisë kombëtare dhe politike, që s’ka mundur të mbetet pa jehonë te regjimi. Ndër viktimat e para të përndjekjeve dhe të burgosjes së afro një mijë “Myslimanëve të rinj’ në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore, ishte edhe Alija Izetbegoviq. Shumë nga “Myslimanët e rinj” u dënuan me burg, për disa mijëra vjet; disa ishin dënuar edhe me vdekje dhe ishin ekzekutuar, madje njëri pa mbushur 20 vjeç etj.. Ky rast e pikëlloi shumë Izetbegoviqin, aq më parë sepse një dënim i tillë nuk i ishte shqiptuar as Gavrilo Principit, i cili më 1914 kishte vrarë trashëgimtarin e fronit të Austro-Hungarisë dhe bashkëshorten e tij shtatzënë. Kjo tregoi

298

Takvim - Kalendar 2012

shumë hapur se me çfarë brutaliteti regjimi ishte i gatshëm t’i ndëshkonte aktorët e lëvizjes për emancipimin dhe subjektivitetin e veçantë të myslimanëve boshnjakë. Çështja e kombit mysliman boshnjak u aktualizua përsëri gjatë viteve 1961-1963 në kuadër të diskutimeve të amandamenteve kushtetuese të ish Federatës Jugosllave. Më 1980, Vladimir Bakariç tregonte se deri në kohën e këtyre diskutimeve mendohej që “nuk ekziston kombi mysliman në Jugosllavi, por se ata janë ose serbë ose kroatë. Më vonë është kuptuar se nuk është vetëm feja që i përcakton këta njerëz, por e tërë mënyra e jetës. Është parë se ata i kanë të gjitha atributet e një kombi”. Çështja e ekzistimit të kombit mysliman boshnjak ishte zgjidhur kur Tito kishte proklamuar se “çdokush mund të jetë ai që ndien se është, dhe kurrkush nuk ka të drejtë t’ia imponojë atij ndonjë përkatësi kombëtare, nëse ai ndihet vetëm si qytetar i Jugosllavisë” (1963). Kështu mori fund beteja për identitetin e veçantë kombëtar të myslimanëve boshnjakë të cilët me regjistrimin i vitit 1971 trajtoheshin si grup i veçantë nacional, i cili dallohej nga serbët dhe kroatët, si shoqëri njerëzish, e konstituuar nga vetë natyra gjatë evolucionit historik, nëpërmjet të përzierjes së gjakut dhe që dallohej nga të gjithë të tjerët sipas karakteristikave qenësore që mund t’i dallojnë njerëzit midis tyre, siç është gjuha, feja, aspiratat, territori, traditat, arti, zakonet etj.. Me këtë u ishte dhënë një grusht i rëndë nacionalistëve serbë dhe kroatë, që ishin të angazhuar në mohimin e ekzistimit të kombit mysliman boshnjak. Duhet përmendur se këtyre zhvillimeve, përveç “myslimanëve të rinj”, u kanë kontribuar edhe shumë shkencëtarë, pu-

Personalitete

299

nonjës kulturorë dhe politikë të Bosnjës e Hercegovinës, si Hamdija Çemerliq, Husein Xhozo, Atif Purivatra, Muhamed Filipoviq, Alija Isakoviq, Mak Dizdar, Midhad Begiq, Muhsin Rizviq etj., dhe ndoshta mbi të gjithë Hamdija Pozderac, të cilët kishin kontribuar për ndriçimin dhe argumentimin e faktorëve politikë, historikë, nacionalë, kulturorë, gjuhësorë, fetarë dhe shtetërorë, që arsyetonin njohjen e myslimanëve boshnjakë si komb i veçantë. 2. Gjatë pjesës së dytë të shekullit XIX dhe në periudhën midis dy luftërave botërore, forcat nacionaliste serbe zhvillonin propagandë të shfrenuar kundër myslimanëve boshnjakë, por edhe kundër disa popujve të tjerë, sidomos shqiptarëve. Kjo fushatë eskaloi sidomos gjatë dhjetëvjetëshit të fundit të shekullit XX, kur doli në skenë hapur qëllimi për demonizimin e disa popujve të hapësirës së ish-Jugosllavisë: të kroatëve, që i identifikonin me ustashë; të myslimanëve boshnjakë, që akuzoheshin për fundamentalizëm islamik dhe të shqiptarëve që akuzoheshin për çfarë jo: për presione mbi serbët, terrorizëm, dhunime, trafikim të narkotikëve etj.. Gjatë gjithë asaj kohe objekt sulmesh më të vrazhda ishin myslimanët, të cilët tradicionalisht trajtoheshin si trup i huaj që duhej zhdukur nga këto hapësira për se nacionalistët serbë dhe malazez provonin t’i paraqisnin myslimanët boshnjakë si serbë të islamizuar, shqiptarët e Kosovës si serbë të shqiptarizuar, serbë të cilët e kishin ndërruar fenë e tyre qoftë me dhunë, qoftë me dëshirën e tyre, dhe si të këtillë ata duhej të ktheheshin në fenë e vjetër ose të zhdukeshin prej këtyre viseve. Në këtë mënyrë është krijuar platforma për gjenocid mbi myslimanët, që ishte provuar disa herë gjatë shekullit XX.

300

Takvim - Kalendar 2012

Fillet e këtyre programeve datojnë nga botimi i veprës së Petar Petroviq Njegoshit “Kunora e Maleve”, e cila kishte për objekt shfarosjen e atyre që ishin “turqizuar”, për të cilët njëri nga protagonistët (Vuk Miçunoviq, vargu 1900) thoshte se i urren më shumë se turqit. Kjo vepër, që u këndonte përpjekjeve për zhdukje të një populli, fatkeqësisht vlerësohej zyrtarisht në Jugosllavinë socialiste si vepra më e mirë e letërsisë së popujve të Jugosllavisë, si vepër gjeniale etj., për ç’arsye ishte futur si literaturë e detyrueshme për nxënësit e të gjitha shkollave anë e mbanë Jugosllavisë. Në këtë vepër autori këndonte: Lufta jonë mbarim nuk ka me pasë, Der’sa na ose Turqit të zhbihemi … un’ po jua jap ket besën e zotit se me Turqit na dishrojmë m’u pre, po qe se dhe farën do t’na zhbijnë. Në disa vende të tjera autori u këndon krimeve të rënda si p.sh.: … n’gjith sa kap rrafshina e Cetinës, nuk pshtoi krye, nuk pshtoi dishmitarë, as me tregue se shka u ka ndodhë; … Shpijat e Turqve i bamë zjarm e hi, Që t’mos i njihet as trolli as gjurma, Armikut të pabesë të gjakut tonë. Prej Cetine për n’Qekliq u nisëm; kambve u dhanë turqit e Qekliqit,

Personalitete

301

pak prej tyne na mujtëm me i pre; por shpit e tyne i kem shkrumue; prej mesqit’ve dhe xhamive t’tyne, kem sajuemun grumbujt e mallkuem, që t’mbesë pop’llit për zi m’u betue. … N’për Cërmnicë Turqit i kemi pre Dhe Besacin e kemi rrafshue. Tash nuk gjenë ma n’krejt krahinën tonë, As gjurmë as shej prej farës së Turkut, Pos trupnave, ose rrënimeve. (Vargjet e dhëna sipas: Petër Petroviq – Njegosh, Kunora e Maleve, Rilindja, 1973, Përkthyer nga Esad Mekuli e Zef Nekaj).

Këto dhe shkrimet e ngjashme nuk kanë mundur të mbesin pa jehonë, sepse veprimet, të cilave u këndon poeti, janë përsëritur së paku dy herë vetëm gjatë shekullit XX, kur mbi myslimanët e Bosnjës është bërë gjenocid. Këtë e dëshmojnë shumë fakte, një pjesë e të cilave janë paraqitur në librin “Genocid nad Muslimanima - 1941-1945” të Vladimir Dedierit dhe Antun Miletiqit. Aty gjendet edhe një dëshmi për fatin tragjik të myslimanëve boshnjakë, të cilën e kishte lënë Josip Broz Tito në autobiografinë e tij për Life (1952). Ai, në kujtimet e tij, shkruante: “Kurrë nuk do ta harroj pamjen në Foçë në janar të vitit 1942. Atë qytezë të bukur, të fshehur në bjeshkët e Bosnjës në luginën e thellë të lumit të pastër e të shpejtë të Drinës, e kishin mbajtur një kohë çetnikët. Kur kemi hyrë në të, kemi dëgjuar se çetnikët e kishin prerë popullsinë myslimane. Çdo të

302

Takvim - Kalendar 2012

dytin mëngjes, me ceremoninë e rregullt, grupe të robërve me ata njerëz të pafat i sillnin në urë, ua prisnin qafën, e trupat i hidhnin në Drinë. Derisa ne marshonim mbi urë, një myslimane më ndali dhe, duke treguar lumin, më tha: “Aty është burri im”. Shikova poshtë në vorbull dhe pashë një nga pamjet më të tmerrshme që më kujtohet: aty, në ujin e kthjellët të kaltër në të gjelbër, pesë gjashtë trupa njerëzish qëndronin drejt si figura të dyllit. Urdhërova t’i nxirrnin dhe t’i varrosnin sipas zakoneve myslimane. Gruaja më falënderoi e më tha: ‘Ju lutem, merreni djalin tim me vete. Nëse ata kthehen, do ta vrasin edhe atë’. Kështu, djali dymbëdhjetë vjeç është bërë korrier i një brigade tonë. E nëna ka pasur të drejtë, sepse çetnikët dhe italianët në maj na kanë përzënë nga Foça dhe masakrat prapë kanë filluar. Edhe ajo është vrarë. Por djali është rritur dhe sot është oficer në armatën tonë”. Një dëshmi, madje shumë më e tmerrshme mbi zhdukjen e vendbanimeve myslimane dhe masakrimin e myslimanëve, gjendet në librin e Milovan Gjilasit “Vendi pa drejtësi” (Land Without Justice) të botuar më 1958, në të cilin flitet për një “luftë të vogël fetare”, në të cilën “vetëm njëra anë është vrarë”; ku merreshin fëmijët nga krahët e nënave e të motrave dhe vriteshin para syve të tyre, njerëzit lidheshin me tela për mullarë të sanës dhe digjeshin; prijësve fetarë myslimanë u skaliteshin me thika kryqet në ballë e mandej thereshin si kafshët. Këto i dëshmon në mënyrë shumë eksplicite urdhëresa e Drazha Mihajloviqit e datës 20 dhjetor 1941 për komandantët çetnikë në Malin e Zi, me të cilën autorizoheshin “të pastronin” Sanxhakun e Bosnjën nga myslimanët; ta bënin Serbinë e Madhe të pastër etnikisht, ta pastronin territorin shtetëror nga

Personalitete

303

të gjitha pakicat kombëtare etj.. Rezultatet e kësaj politike bëhen të qarta nga ndonjë raport, si ai i komandantit të shtabit të njësisë Lim-Sanxhak, dërguar Drazha Mihajloviqit më 13 shkurt 1943, që zbulonte gjenocidin ndaj myslimanëve në Plevle, Çajnik dhe Foçë. Në raportin e atij komandanti shkruante: “Operacionet janë zhvilluar saktësisht sipas urdhëresës”; “të gjitha katundet në këto tri rrethe janë djegur plotësisht”; “gjatë operacioneve i ishin përveshur zhdukjes së tërësishme të popullatës myslimane pa dallim gjinie dhe moshe” dhe se kishin vrarë 8000 gra, pleq dhe fëmijë. Kjo politikë, që llogaritej se i takonte së kaluarës së errët, fatkeqësisht, do të ringjallej në fund të shekullit XX. Nënkoloneli britanik Bob Stjuart, nga batalioni në përbërje të UNPROFOR-it në Bosnjë kishte dëshmuar se ai kishte dëgjuar urdhëresën e një komandanti serb, në të cilën thuhej: “Më së pari vritni meshkujt, mandej fëmijët meshkuj, e më pastaj të gjithë të tjerët. Zhdukni çdo gjë që është myslimane.” Këto kërcënime dhe sulme përsëriteshin rregullisht nga radhët e politikanëve, qarqe, institucione dhe organe shtetërore të Serbisë dhe Malit të Zi, të cilët gjithnjë e më shpesh trumbetonin mbi gjoja rrezikun nga fundamentalizmi islamik, por edhe për rolin e tyre historik për ta mbrojtur Evropën nga Islami. Në këtë kuadër binin edhe prononcimet e udhëheqësve shtetërorë dhe të partive nacionaliste si SPO, Partija Radikale Serbe etj.. Kështu, qysh më 1990 prijësi i SPO, Vuk Drashkoviq, kishte kërcënuar myslimanët: “Çdokush që nëpër tokën serbe valvit flamujt turq, do të mbetet edhe pa flamur edhe pa dorë”, e fjala ishte për flamujt partiakë të SDA-së. Shkrimtari dhe akademiku serb, Dobrica Qosiq, ish-kryetar i RS të Jugo-

304

Takvim - Kalendar 2012

sllavisë ka deklaruar: “Bosnja kurrë nuk ka qenë shtet”, dhe këtë e ka përsëritur më pastaj edhe Milosheviqi në Gjenevë. Udhëheqësi i Partisë Radikale Serbe dhe nënkryetari i qeverisë së Serbisë, Vojislav Sheshel, duke replikuar në Parlament me një deputet boshnjak nga Sanxhaku, i cili kishte folur për rrezikimin e boshnjakëve të Sanxhakut, mohoi ekzistimin e boshnjakëve myslimanë. Ai tha: “Unë jam boshnjak, i lindur në Sarajevë… zoti Kuçeviq nuk ka haber, Bosnja gjithmonë ka qenë shtet serb. Dëgjo, ai boshnjak! Po të thoshte irokez, papuan, disi do ta kuptoja. Madje edhe egjiptas, po dëgjoj se tashti edhe kësi ka te ne”. Ai i kishte kërcënuar myslimanët: “Mos e prekni shtetin, se shteti mbrohet me shpatë”. Një mënyrë më të butë të zhdukjes së myslimanëve kishte propozuar një grup i deputetëve serbë, të cilët kishin ngritur iniciativën për miratimin e një deklarate “mbi të drejtën e myslimanëve që të deklaroheshin edhe si serbë të besimit mysliman”, pikërisht atë që ishte politikë e qarqeve reaksionare serbe që nga Luftërat Ballkanike. Por shpalimin më brutal të politikës gjenocidale të serbëve ndaj boshnjakëve myslimanë e kishte bërë gjenerali Ratko Mlladiq. Në intervistën e dhënë revistës Der Spiegel, nga mesi i nëntorit të vitit 1994, ai kishte deklaruar: “Dikur e tërë Bosnja ishte serbe. Mirëpo, pas Luftës së Dytë Botërore popullsia myslimane është shtuar shumë. Ne tani mbajmë 73,8% të vendit. Kjo është hapësira jonë jetike, të cilën unë e mbroj...ne pra kemi hequr dorë me zemërgjerësi nga pjesa tjetër prej 26,2%... A do ta formojnë kroatët dhe myslimanët aty shtetin... ose do të shkojnë në orbitë, për mua është krejt njësoj... çdoherë kufijtë janë shënuar me gjak...Nëse myslimanët e vazh-

Personalitete

305

dojnë luftën, do të humbin të gjitha... Atëherë, në çdo rast mund t’i pranoni te ju, në Gjermani, meqë i doni aq shumë...!” Fatkeqësisht, ky qëndrim antimysliman i serbëve ka pasur mbështetjen edhe të udhëheqësit të shtetit kroat Franjo Tuxhman. Këta i bashkonte një qëllim: gjoja për mbrojtja e Evropës dhe e botës nga Islami, nga “rreziku islamik”, nga “fundamentalizmi mysliman” etj. Sipas Tuxhmanit, myslimanët janë fundamentalistë të rrezikshëm që shfrytëzojnë Bosnjën për të përhapur ideologjinë e tyre nëpër tërë Evropën e madje edhe në ShBA. Për evitimin e këtij rreziku, sipas tij, këto vende duhej të bashkoheshin e Bosnja të ndahej midis Serbisë dhe Kroacisë, dhe kështu Kroacia do t’i fitonte kufijtë e banovinave të “veta” dhe “Kroacinë turke”, kurse Serbia 66 për qind të Bosnjës e Hercegovinës. Për këtë qëllim Tuxhmani dhe Milosheviqi ishin takuar 48 herë, ku kishin diskutuar planet dhe hartat për krijimin e “Serbisë së Madhe” dhe të “Kroacisë së Madhe”, kurse vartësit e tyre, prof. dr. Smilja Avramov, akademiku Kosta Mihailoviq dhe dr. Dushan Bilanxhiq “kishin përgatitur hartat etnike nga viti 1918 dhe ato me të cilat Mbretëria Jugosllave ishte ndarë në qarqe dhe banovina”. Tuxhmani nuk kishte ngurruar të zbulonte sheshazi qëndrimin negativ ndaj Izetbegoviqit dhe respektin që kishte për Milosheviqin, që bazohej në përkatësinë e tyre fetare, duke e përshkruar Izetbegoviqin si “algjerian dhe fundamentalist”, kurse Milosheviqin “si njërin prej nesh”, që d.m.th. të krishterë. Kriter themelor kishte: të krishterët - “aleatë natyrorë”, kurse boshnjakët myslimanë dhe shqiptarët - “armiq natyrorë.” Tashti, kur të kihen parasysh këto, është lehtë të kuptohet edhe epilogu i luftërave të përgjakshme dhe tragjedia e popu-

306

Takvim - Kalendar 2012

llit mysliman boshnjak të Bosnjës e Hercegovinës dhe të shqiptarëve të Kosovës, të cilët në Jugosllavi ishin bërë simbole të flijimit (sakrifikimit) si dikur hebrenjtë (Zharko Koraç) dhe ndaj të cilëve janë bërë shumica e barbarive në Bosnjë e Hercegovinë dhe në Kosovë (Gynter Gras). Në këtë kontekst, Izetbegoviqi e ka pasur të vështirë punën dhe angazhimin për ruajtjen e Bosnjës e Hercegovinës dhe shpëtimin e paqes. Megjithatë, ai, së bashku me Gligorovin, ishte angazhuar që Jugosllavia të decentralizohej dhe t’u jepej pavarësi më e madhe republikave. Por, ky koncept s’ishte i pranueshëm për Serbinë, që ëndërronte që Jugosllavinë ta shndërronte në “Serbi të Madhe”, por as për Slloveninë dhe Kroacinë, që dëshironin pavarësi të plotë. Pas kësaj, Bosnja e Hercegovina s’kishte alternativë tjetër përveç pavarësimit, ngase, pa Slloveninë dhe Kroacinë, Jugosllavia e cunguar s’do të ishte gjë tjetër përveç “Serbi e Madhe”, d.m.th. një version i ri i Jugosllavisë së vjetër. Po kjo mund të thuhet edhe për Maqedoninë. Kosova, që më së shumti kishte arsye dhe të drejtë të aspironte pavarësimin, prej disa vjetësh ishte vënë nën thundrën okupuese serbe dhe i ishte ekspozuar terrorit më të egër sikurse në kohën e Luftërave Ballkanike 1912-1913, dhe kjo s’kishte mbetur pa jehonë tek Izetbegoviqi. Përkundrazi, ai, në fjalimin e mbajtur në Kongresin e Parë të SDA-së (Partia e Aksionit Demokratik) kishte tërhequr vërejtjen: “Një popull tjetër i vogël është gjetur para pyetjes së njëjtë dramatike: të ulësh kokën apo të mbetesh i pamposhtur, të jesh rob apo të mbetesh i lirë”. Izetbegoviqi fliste për shqiptarët që kërcënoheshin nga gjenocidi.

Personalitete

307

3. Fatkeqësisht, opsioni i Izetbegoviqit për ta ruajtur dhe mbajtur Bosnjën e Hercegovinën si republikë qytetare dhe bashkësi multikonfesionale, multinacionale dhe multikulturore, ishte refuzuar nga nacionalistët serbë, e në një masë edhe nga nacionalistët kroatë, çka kishte hapur rrugën e një konflikti shumë të përgjakshëm në të cilin Jugosllavia e mbetur (Serbia e Mali i Zi) dhe ushtria e Jugosllavisë ishin vënë haptazi në anën e serbëve të Bosnjës, në përpjekjet e tyre për t’i zhdukur plotësisht ose pjesërisht myslimanët boshnjakë dhe për të pushtuar Bosnjën e Hercegovinën. Kjo rezultoi me një “luftë të ndyrë”, në të cilën janë shënuar cenimet më të rënda të së drejtës humanitare. Komisioni i Bassiounit, i krijuar nga Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së në bazë të Rez. 780 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, për mbledhjen dhe shqyrtimin e të dhënave mbi cenimet e rënda të së drejtës humanitare në territorin e ish-Jugosllavisë, në bazë të informatave të marra deri më 31 mars 1994, ka mundur të vërtetojë ekzistimin e 143 varrezave masive, në të cilat janë varrosur prej 3 mijë deri në 5 mijë njerëz të vrarë në luftë në Bosnjë e Hercegovinë. Për më shumë se gjysmën e këtyre Komisioni ka mundur të vërtetojë se vepër e kujt ishte. Kështu, 81 nga këto, Komisioni ua ka atribuuar serbëve, 16 kroatëve dhe 5 myslimanëve; janë bombarduar sistematikisht objektet kulturore dhe fetare, shkollat, bibliotekat, monumentet e arkitekturës, monumentet e artit dhe monumentet historike, komplekset e ndërtesave që, si tërësi, kanë vlera historike ose artistike, muzetë, koleksionet shkencore dhe koleksionet e rëndësishme të librave, arkivat, rrugët, parqet, fushat e sportit, varrezat, spitalet, madje edhe vendet ku populli priste për bukë, ujë ose ndihma humanitare.

308

Takvim - Kalendar 2012

Duke pasur parasysh këto, Prokurori i Tribunalit të Hagës për krime të luftës, Riçard Goldston, prej 11 prillit 1994 deri më 26 qershor 1996 ka ngritur 14 akuza kundër 75 personave që akuzohen për cenime të rënda të Konventave të Gjenevës, të ligjeve e të zakoneve të luftës, për gjenocid dhe për krime kundër njerëzimit. Vlen të përmendet se midis të akuzuarve55 janë serbë, 16 kroatë dhe 4 boshnjakë (myslimanë). Këto u përmendën për shkak të tendencës së hapur ose të kamufluar që të barazohen krimet pa marrë parasysh numrin e tyre dhe pa marrë parasysh se kush është agresor dhe kush është viktimë e agresionit. Natyrisht, këto s’kanë mundur të mbesin pa shkaktuar gjykimin e agresionit serb ndaj disa popujve të ish-Jugosllavisë, kur veprimet e udhëheqjes serbe dhe të forcave të tyre të armatosura janë cilësuar “plotësisht jashtë sjelljeve të civilizuara” (Lorens Iglberger), kurse gjendja në Bosnjë është cilësuar si “shembulli më i keq i barbarizmave, që mund të krahasohen vetëm me krimet e nazistëve” (Raporti vjetor amerikan mbi shkeljen e të drejtave të njeriut në botë, Uashington - 20 janar 1993). Një vlerësim të ngjashëm ka bërë edhe Kryesia e Këshillit të Lidhjes së Organizatave të Luftëtarëve të Luftës Nacionalçlirimtare të Sarajevës, në nëntor të vitit 1993, në letrën drejtuar shokëve të tyre në Beograd, në të cilën shkruanin se ajo që ishte duke ndodhur në Bosnjë e Hercegovinë, kishte tejkaluar krejt ato që ishin parë në kohën e fashizmit hitlerian dhe se po bëhej “gjenocid çfarë nuk mbahet në mend mbi popullin e pafajshëm mysliman”. Atëherë s’ka mundur të parashikonte kurrkush atë që do të ndodhte në Srebrenicë (e shpallur zonë e sigurt nën mbrojtjen e Kombeve të Bashkuara), që kishte të

Personalitete

309

gjitha karakteristikat e gjenocidit dhe që është cilësuar si krimi më i rëndë në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore. Në këtë situatë, kur popullin boshnjak e kërcënonte zhdukja e plotë, s’është për t’u habitur që Alija Izetbegoviq, në deklaratën e dhënë pas nënshkrimit të Marrëveshjes paqësore për Bosnjën dhe Hercegovinën (Dayton, 21 nëntor 1995), ka thënë: “Kjo ndoshta nuk është paqe e drejtë, por është më e drejtë se vazhdimi i luftës”. 4. Lufta e Izetbegoviqit për shpëtimin fizik të boshnjakëve myslimanë dhe për ruajtjen e Bosnjës e Hercegovinës, është zhvilluar në një ambient shumë të pavolitshëm politik. Ai ishte ballafaquar me një rreth shumë armiqësor, që pretendonte zhdukjen e Bosnjës e Hercegovinës dhe të boshnjakëve myslimanë si grup i veçantë kombëtar, por edhe me një indiferentizëm ekstrem të Bashkësisë Ndërkombëtare, e cila, duke u shndërruar në vëzhgues pasiv, ka lehtësuar gjenocidin në Bosnjë. Tani të gjithë e dinë se Sarajeva është qyteti që është mbajtur më së gjati i rrethuar gjatë tërë historisë, madje edhe shumë më gjatë se rrethimi 900 ditor i Leningradit në Luftën e Dytë Botërore. Rrethimi i Sarajevës ka filluar më 5 prill 1992, ditën kur Bashkimi Evropian kishte njohur Bosnjën e Hercegovinën si shtet të pavarur. Për rrethimin e Sarajevës serbët kanë përdorur 600-1100 topa të cilët hidhnin nga 200-300 projektile për çdo “ditë të qetë” dhe 800-1000 gjatë “ditëve aktive” ose mesatarisht nga 329 projektilë në ditë. Aktiviteti i bombardimit ka lëvizur prej dy projektileve në ditë (më 17 e 18 maj 1993) deri në 3777 projektile (më 22 korrik 1993). Bombardimet kanë arritur kulmin pasi ShBA-ja kishte refuzuar të intervenonte drejtpërsëdrejti për të penguar bombardimin e

310

Takvim - Kalendar 2012

qytetit dhe janë pakësuar, kur kishte rrezik real nga ndonjë aksion i jashtëm. Kjo e kishte shtyrë ish-presidentin amerikan Richard Nixon që t’i bënte një nga kritikat më të ashpra “botës së qytetëruar” për një të vërtetë të hidhur, se ajo nuk do ta lejonte kurrë këtë, po të kishte qenë Sarajeva e banuar kryesisht me të krishterë ose hebrenj; se Perëndimi nuk mund të jetë selektiv në gjykimin e agresionit dhe gjenocidit. Afërsisht në të njëjtën kohë disidenti i njohur serb Sërxha Popoviq ka shkruar: “Këshilli i Sigurimit, duke mos pasur kurajë që t’i kryejë obligimet dhe ta pengojë gjenocidin, ishte shumë i kujdesshëm që të mos i përdorte fjalët “agresion” dhe “gjenocid.” Ky indiferentizëm është reprizuar shumë më keq, kur Kombet e Bashkuara dhe Bashkësia Ndërkombëtare kanë lejuar pushtimin e Srebrenicës, e cila ishte nën mbrojtjen e Kombeve të Bashkuara, dhe masakrimin e afro 8000 meshkujve boshnjakë myslimanë të “zonës së lirë”. Kjo ambivalencë pati luhatur kredibilitetin moral të Kombeve të Bashkuara dhe të vendeve demokratike të botës, aq më tepër kur të kihen parasysh edhe plot veprime të tjera, siç është p.sh. embargoja e dërgimit të armatimit të gjitha palëve të involvuara në konflikt, duke mos bërë dallim midis agresorit dhe viktimës, që, në esencë, më tepër ishte bllokadë e viktimës se e agresorit, posaçërisht po të kihet parasysh fakti se Serbia ka pasur dhe ka trashëguar tërë armatimin e ushtrisë jugosllave, që ka qenë një nga armatat më të forta dhe më të pajisura në tërë botën. Për këtë arsye, s’është aspak e çuditshme që disa autorë këtë embargo e quanin “embargo e turpshme”.

Personalitete

311

Pas gjithë kësaj, Daytoni, në të cilin territori i Bosnjës qe ndarë afërsisht 50% me 50% dhe u pranuan efektet e gjenocidit dhe të spastrimit etnik, nuk është gjë tjetër përpos një shpërblim i agresionit dhe pranim i efekteve të veprimeve të përgjakshme të atyre forcave që edhe në Luftën e Dytë Botërore kishin tentuar t’i zhduknin boshnjakët myslimanë nga këto hapësira. Pas gjithë kësaj, unë besoj se Izetbegoviqi duhet kujtuar si një personalitet tragjik, që ka jetuar në kohë të rënda, që është dashur të vihet në krye të një populli të cilin donin ta zhduknin, dhe që ka bërë më të mirën që ka qenë e mundshme.

314

ndriçime Nuridin Ahmeti

PERSONALITETI I MULLA ADEM EF. EMËRLLAHUT - KEQEKOLLËS (1850-1921) Hyrje Gjenocidi i vazhdueshëm serb ndaj shqiptarëve, veçanërisht nga Kriza Lindore (1878) e këndej, mori përmasa të mëdha në faza të veçanta të periudhave të zhvillimit politik e kombëtar të shqiptarëve. Këto ndryshime nuk ishin të rastësishme, po të determinuara nga motive dhe nga qëllime të caktuara të pushtetit serb.1 Pas largimit të Perandorisë Osmane nga trojet shqiptare, shtetet fqinje do të shtonin apetitet territoriale në dëm të toka1

Pajazit Nushi, Determinantet psiko-sociale të gjenocidit të pushtetit serbe ndaj shqiptarëve dhe struktura kognitive e tyre, në: “Gjenocidi dhe aktet gjenocidiale të pushtetit serb ndaj shqiptarëve nga Kriza Lindore e këndej”, ASHAK, Prishtinë, 1995, f. 37.

Takvim - Kalendar 2012

ve shqiptare. Në vitin 1912, pas pushtimit të Kosovës nga Serbia dhe Mali i Zi, në këtë hapësirë u vendos pushteti ushtarak serb e malazias. Nga viti 1912 e deri në qershor të vitit 1914, Kosova dhe popullata e saj e pambrojtur po i ekspozoheshin një dhune të llahtarshme, pa u kursyer as gratë, fëmijët e pleqtë. Masakrat e vitit 1921, të cilat Serbia i bënte mbi popullatën e pambrojtur shqiptare ishin vazhdimësi e masakrave që kishte kryer ndaj saj edhe në vitet e mëhershme.2 Në planet serbe për shfarosjen e popullatës shqiptare, ishte edhe popullata e Llapit dhe Gollakut, sidomos në vitet që kemi marrë në shqyrtim (1912-1921). Pikësynim kryesor i këtyre planeve gjenocidiale serbe ishte edhe likuidimi i figurave shpirtërore të popullit shqiptar, siç ishin prijësit fetarë, sepse likuidimi i këtyre figurave dhe sidomos i atyre që ishin më autoritative dhe më të dalluara intelektualisht e kombëtarisht, pa mëdyshje do t’ua lehtësonte veprimet e mëtutjeshme. Raste të tilla torturimi, likuidimi, masakrimi të prijësve fetarë, sidomos pas vitit 1912, nga ana e serbëve tanimë dihen botërisht, sikundër rasti i masakrimit dhe i maltretimit të disa hoxhallarëve gjatë vitit 1912-1913, në rajonet e Plavës, Gucisë, Pejës3, Prizrenit me rrethinë, masakrimi i mulla Ademit të Keqekollës më 1921, dhe kështu kjo praktikë e atakimit të figurave të rëndësishme fetare të kombit

Zekeria Cana, Planet e Serbisë për ndezjen e luftës vëllavrasëse ndërmjet shqiptarëve dhe zhdukjen e udhëheqësve të tyre, në: “Gjenocidi dhe aktet gjenocidiale të pushtetit serbe ndaj shqiptarëve nga Kriza Lindore e këndej”, ASHAK, Prishtinë, 1995, f. 59. 3 Shih: Zekeria Cana, Gjenocidi i Malit të Zi mbi popullin shqiptarë 1912-1913 (Dokumente), IAP, Prishtinë, 1996, f. 125, 78, 205, 212.

Ndriçime

315

shqiptar do të vazhdonte deri në luftën e fundit në Kosovë, në vitin 1999, me vrasjen e 38 imamëve - shehidë.

316 Takvim - Kalendar 2012 kruan një numër i madh i banorëve të kësaj ane, e shumë familje u shuan përgjithmonë.6

Yrrfia dhe mulla Ademi-Keqekolla

Kush ishte mulla Ademi?

Viti 1921 mund të thuhet se ishte viti më i tmerrshëm për banorët e kësaj ane të Gallapit. Masakra e vitit 1921, në kujtesën e këtyre banorëve, mbahet në mend edhe sot e kësaj dite me emrin: ”Janari i zi” apo “Yrrfia”4. Në janarin e vitit 1921, Batalioni i Armatës së III të ushtrisë së Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene, i udhëhequr nga koloneli Radovan Radoniç dhe njësiti i Xhandarmërisë i komanduar nga Bozhidar Paunoviç, mbështetur edhe nga grupe të tjera paramilitare serbe, filluan ekspeditën për masakrimin e disa fshatrave shqiptare në Llap e Gallap. Ekspedita filloi në Popovë, Majac, Lupç, Bellopojë, Tërrnavë, Sharban, Koliq, Keqekollë, Ballaban dhe në Prapashticë. Më 10 janar 1921, kjo ekspeditë, pasi vrau në shtëpitë e tyre në këto fshatra, arriti në fshatin Keqekollë, ku së pari masakruan familjen e imamit të xhamisë së fshatit Prapashticë, mulla Ademin me të gjithë familjarët që u gjenden në shtëpi (gjithsej 9 anëtarë). Kishin zgjedhur mulla Ademin dhe familjen e tij, sepse mulla Ademi llogaritej ndër personalitetet më të shquara të kohës në këtë anë.5 Bazuar në burimet e kohës, thuhet se vetëm në fshatrat Prapashticë e Keqekollë nga kjo ekspeditë u vranë dhe u masa-

Adem Emërllahu, u lind në vitin 1850 në Prapashticë. Shkollimin e kreu në Prishtinë, Shkup dhe Stamboll, e mëpastaj u emërua hoxhë në Prapashticë dhe në Keqekollë. Ishte njeri i dëshmuar në veprimtarinë e tij politike e shoqërore, ishte shok edhe me njërin nga veprimtarët e dalluar në Lëvizjen Kombëtar Shqiptare, sidomos në kryengritjen e vitit 1910, krahu i djathtë i Idriz Seferit, - mulla Sinan Maxherës7 të Kara-

RRUFI-JA /m. - Në të folmen e Kurbinit: kur ushtria i bjen njaj vendi, tue shtrëngue pjekë e damtue në kalim të vet..., gjendje rrethimi, në kohen e sundimit turk, shih: Tahir N. Dizdari, Fjalor i orientalizmave në Gjuhen shqipe, ISHMQI, Tiranë, 2005,f. 850. Ajvaz Abazi, Nëntëdhjetë vjet të një masakre të madhe e të pandriçuar, në: ”Zëri”, nr. 3402, e shtunë, 8 janar, 2011.

Ramadan N. Ibrahimi, Masakra në Prapashticë dhe Keqekollë (janar 1921), botimi i dytë, Prishtinë, f. 29; Ramadan N. Ibrahimi, Masakrat serbe në Malësinë e Gallapit në janar të vitit 1921, në: ”Gallapi gjatë rrjedhave të historisë”, Prishtinë, 2010, f. 153-154. Deklaratë nga Mulla Rizah Mustaf Hoxha, i lindur më 1911, në Keqekollë, dhënë në Prishtinë më 2000. Mulla Sinan Maxhera u lind në fshatin Maxherë të Karadakut të Preshevës në vitin 1863, nga e ëma Ajetja dhe babai Bilalli. Rridhte nga një familje me tradita patriotike. Mësimet e para i mori te hoxha i fshatit, ndërsa medresenë e mesme e mbaroi në Shkup, për ta vazhduar më vonë Fakultetin e Drejtësisë në Stamboll. Si ushtar i Perandorisë Osmane mori pjesë në luftë kundër ushtrisë greke, ku edhe u plagos. Ka punuar si hoxhë në fshatrat Caravajkë, Pograxhë e Dobërçan, ku nxënësve, pos lëndëve fetare, u mbante edhe ligjërata me karakter kombëtar. Me autoritetin që gëzonte në popull, mulla Sinani luajti një rol të rëndësishëm edhe në pajtimin e gjaqeve dhe në zhdukjen e hakmarrjes. Mori pjesë në luftën e prillit të vitit 1910, përkrah Idriz Seferit. Pas shuarjes së kryengritjes, pushteti xhonturk do të organizonte ekspedita ndëshkuese kundër kryengritësve shqiptarë, kështu që mulla Sinani do të arrestohej dhe do të burgosej në Kaçanik. Gjykata ushtarake xhonturke do ta dënonte me vdekje së bashku me 6 vetë të tjerë. Mulla Sinani u var në Kaçanik më 7 korrik 1910 dhe u varros në varrezat e vjetra të këtij qyteti. Katër muaj pas vdekjes së mulla Sinanit, gruas së tij do t’i lindte djalë, ndërsa familja e pagëzoi me emrin Sinan. (Shih: Rexhep Selimi, Kontributi i Mulla Sinan Maxherës në lëvizjen Kombëtare Shqiptare, në - Jeta dhe vepra e Idriz Seferit, IH, Prishtinë, 2003, f. 113)

Ndriçime

317

dakut të Preshevës, i cili do të dënohej me varje nga xhonturqit në Kaçanik më 1910.8 Njohja, kontakti i mulla Ademit me mulla Sinan Maxherën dhe qëndrimi i tij pro Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, siç duket, nuk do të shihej me sy të mirë nga qarqet osmane të kohës, prandaj në vitin 1908 u burgos për veprimtarinë e tij atdhetare dhe u dënua me vdekje.9 Në burg qëndroi vetëm gjashtë javë, ngase u lirua me dekret të sulltanit. Në vitin 1911, kur sulltan Mehmet Reshati po e vizitonte Rumelinë, e në mesin e këtyre vendeve edhe vilajetin e Kosovës, namazin e xhumasë do ta falte në sheshin aty pranë Tyrbes së Sulltan Muratit, ku ishin të ftuar edhe paria e rajoneve të ndryshme të vilajetit të Kosovës. Ligjëratën (Hytben) në këtë tubim do ta mbante myderrizi i njohur Ismail Haki Manastirliu. Mulla Ademi në këtë tubim e kishte përfaqësuar Gallapin, dhe thuhet se kishte mbajtur fjalimin e tij në takim me sulltanin, të cilin e kishte përgatitur shqip-turqisht10, dhe, në mes të tjerash, mulla Ademi kishte folur edhe për terrorin që ushtronin bandat serbe mbi shqiptarët e zonave kufitare.11 Veprimtarinë e vet mulla Ademi do ta vazhdonte edhe pas pushtimit të Kosovës nga Serbia më 1912. Në vitin 1921, disa ditë para masakrës në këto anë, mulla Ademi si njeri me autoritet, kishte mbajtur takim edhe me kaçakët e kësaj ane, me 8

Nuridin Ahmeti, Roli i ylemave në kryengritjet shqiptare të viteve (19101912) në Vilajetin e Kosovës, në: “Univers”, ISHMQI, nr. 12, Tiranë, 2010, f. 57-58. 9 Abaz Ajvazi - Qazim Namani- Ramadan N. Ibrahimi, Prapashtica (monografi), Prishtinë, 2008, f. 53. 10 Po aty. 11 Deklaratë nga mulla Rizah Mustafë Hoxha, i lindur me 1911, në Keqekollë, dhënë në Prishtinë, më 2000.

318

Takvim - Kalendar 2012

qëllim të koordinimit të punëve të mëtutjeshme kundër pushtuesve serbë. Për kaçakët mulla Ademi i kishte thënë popullatës “këta janë hairi jonë”.12 Familja e mulla Ademit ishte gjithnjë nën trysninë e pushtuesve, por kjo trysni sikur nuk e lëkundi në bindjet e tij. Ai, edhe pse u lut nga të afërmit e tij që ta lëshonte vendin dhe të shkonte diku në shkretëtirat e Anadollit, ku do të tretej përgjithmonë, pati vendosmëri të patundur për të mos e lëshuar vendlindjen dhe ky fakt është edhe një tregues i qartë që flet për personalitetin e këtij njeriu, sepse, sikur të merrte një hap të tillë dhe të shpërngulej prej vendit, sigurisht me të do të shkonte edhe një pjesë e madhe e popullatës së asaj ane, një gjë që natyrisht do t’u konvenonte pushtuesve të asaj kohe. Përpjekjet e tij për t’i shkolluar djemtë - Hasanin dhe Mustafën dhe nipat e tij, dëshmojnë se ky personalitet e çmonte së tepërmi dijen (ilmin). Ky atdhetar i shquar, aktivitetin e vet nuk e ndërpreu për asnjë çast deri në fund të jetës, deri më 10 janar 1921, kur ushtarët dhe xhandarët serbë e vranë në prag të shtëpisë, bashkë me nëntë anëtarë të tjerë të familjes. Varri i mulla Ademit sot gjendet në lagjen Hoxhaj të Keqekollës, pranë shtëpisë së tij, ku është rritur, edukuar, burrëruar e ku ka jetuar dhe pleqnuar.13 Të masakruar në shtëpinë e mulla Ademit më 10 janar 1921 ishin:

Ali Sh. Berisha - Arben Berisha, Gallapi i Prishtinës III (1912- 1941), Prishtinë, 2009, f. 133. 13 Po aty, f. 186.

Ndriçime

319

1. Adem Emërllahu (70)- Mulla Ademi), 2. Mihrije Emërllahu (68)- gruaja e M. Ademit, 3. Mehmet Emërllahu (30) djali i M. Ademit, 4. Hasime Emërllahu, gruaja e djalit të M. Ademit, Mehmetit, 5. Selime Adem Emërllahu, 6. Tahire Adem Emërllahu, 7. Fahrije Adem Emërllahu, 8. Mustafë Adem Emërllahu, 9. Një foshnjë e mbytur në djep.14 Lidhur me vrasjen e mulla Ademit dhe të familjes së tij, interes përbën edhe një e dhënë gojore e shënuar si dëshmi e Osman Abazit, i lindur në Svircë të Medvegjës më 1943, tani banues në Prishtinë. Dëshmia e tij përmblidhet në këto fjalë: “Pas Luftës së Dytë Botërore, aty nga viti 1950, ne si familje e madhe që kemi jetuar në fshatin Svircë të Medvegjës, kemi pasur edhe shërbëtorë. Shërbëtori ynë ka qenë prej fshatit Keqekollë dhe ishte rom, emrin e kishte Tahir Sylejmanoviq. Në familjen tonë ka ndenjur edhe Dema i Cakajt, kështu e kemi thirrur. Një natë Dema dhe shërbëtori (Tahiri) patën një konflikt dhe, në mes të tjerash, Tahiri i tha Demës ‘kam me ta ba ty ma zi se mulla Ademit të Keqekollës’. Dema i Cakajt i tregoi për këtë axhës tim, i cili, nga frika se do të na nxirrte ndonjë problem, e largoi Tahirin nga shtëpia. Tahiri në atë kohë i kishte rreth 60 vjet. Para se ta largonim nga shtëpia jonë, Tahiri tregoi se kishte qenë shërbëtor në familjen e mulla Ademit të 14

Ramadan N. Ibrahimi, Masakra në Prapashticë dhe Keqekollë, (janar 1921), botimi i dytë, Prishtinë, 2010, f. 95; Ali Sh. Berisha- Arben Berisha, Gallapi i Prishtinës III (1912- 1941), Prishtinë, 2009, f. 136.

320

Takvim - Kalendar 2012

Keqekollës në kohën kur ishte bërë masakra mbi këtë familje. Tahiri tregoi se si, kur kishin hyrë forcat serbe në fshatin e Keqekollës, i kishin detyruar atë (Tahirin) dhe babanë e tij, që t’i mbysnin një nga një mulla Ademin dhe familjen e tij”15.

Biblioteka e mulla Adem Keqekollës Mulla Adem efendiu, duke qenë një hoxhë që kishte studiuar në Prishtinë, Shkup, Stamboll dhe si dashamirës i dijes, ngado që kishte shkuar, kishte sjellë edhe libra, qitape, por, fatkeqësisht, kjo bibliotekë ka mbetur vetëm në kujtesën e pasardhësve, sepse furtunave të ndryshme të kohës në të cilat ka kaluar populli shqiptar në përgjithësi dhe popullata e Gallapit në veçanti, nuk u ka shpëtuar as kjo bibliotekë. Biblioteka e mulla Ademit në kujtimet e pasardhësve të tij thuhet të ketë qenë ndër më të pasurat në rajon. Ajo u dogj në vitin 1941 nga pushtuesit. Për këtë bibliotekë, nipi i mulla Ademit, mulla Rizahu, sa herë i kujtohej ajo bibliotekë, qante. Nga ajo bibliotekë, dikur shumë e pasur me dorëshkrime e libra të çmuar që u përkisnin fushave të ndryshme të dijes e të fesë, kanë ngelur pak libra dhe dokumente.

Informatë nga Osman Abazi, i lindur në Svircë më 1943, marrë në Prishtinë më 14.7.2011.

321

Ndriçime

Pjesa e fundit e një dokumenti i shkruar nga mulla Adem Keqekolla së bashku me vulën e tij. Dokumenti është i shkruar në gjuhën shqipe, por me shkronja osmane

Nga ato dokumente që janë ruajtur deri më sot, veçojmë dokumentin që flet rreth vizitës së Sulltan Reshatit në Tyrben e Sulltan Muratit në Fushë të Kosovës në vitin 1911. Dokumenti mban datën e vitit 1911. Gjithashtu në këtë dokument figuron edhe vula e mulla Ademit.

Personaliteti i mulla Ademit në këngën popullore Kanë kaluar plot nëntëdhjetë vjet që kur forcat serbe, me veprimet e tyre kundër popullatës së Llapit e të Gallapit, sollën rrebeshe të panumërta dhune, vdekjeje, tragjedie individuale e kolektive në këtë pjesë të Kosovës. Që nga ajo kohë e deri në ditët e sotme, për këtë tragjedi të kësaj ane u kënduan këngë dhe u rrëfyen shumë tregime popullore. Në etikën njerëzore thuhet se ndihma e njeriut për njeriun është obligim moral, fisnik e njerëzor, kurse vdekja për vëlle-

322

Takvim - Kalendar 2012

zërit në prag të shtëpisë, është nder familjar e kombëtar në kodin njerëzor.16 E tillë mund të thuhet se ishte edhe jeta, vepra dhe sakrifica e mulla Ademit të Keqekollës. Në radhën e figurave të shquara kombëtare të kësaj ane, të cilat me bëmat e tyre në të mirë të popullatës, me të cilën ndanë fatin, u shquan në periudha vendimtare, duke sakrifikuar jo vetëm veten, po edhe tërë familjen, vend të çmueshëm zë edhe figura e mulla Ademit të Keqekollës. Ndonëse kënga për masakrat e kësaj ane dhe për mulla Ademin e Keqekollës dikur ka qenë e ndaluar, ajo u përhap dhe u transmetua në popullatën e kësaj ane si një krijim për hoxhën e vendosur e sakrifikues, i cili u doli në mbrojtje të pambrojturve. Kënga, e cila këndohet, është një krijim që bën fjalë për masakrat serbe të janarit të vitit 1921 në këto anë, në kuadër të së cilës zë vend edhe personaliteti i mulla Ademit të Keqekollës, që paraqitet si një ndër të zgjedhurit e parë të flijuar nga serbët. Siç na flet kënga popullore, veprimtaria e mulla Ademit të Keqekollës ndiqej nga organet serbe të kohës dhe serbët ishin të informuar mirë se kush ishte ai dhe çfarë ndikimi kishte te popullata personaliteti i tij. Me një fjalë, sipas këngës popullore, ishte koka e mulla Ademit që duhej hequr, me qëllim që të realizoheshin veprimet e serbëve sa më lehtësisht mbi popullatën e kësaj ane. Serbët jo vetëm ia hoqën kokën mulla Ademit në prag të shtëpisë, po i masakruan edhe familjen nëntanëtarëshe, siç e thekson edhe kënga popullore. 16

Adem Zejnullahu, Këngë dhe shkrime, IAP, Prishtinë, 2009, f. 159-150.

Ndriçime Këngë popullore historike me temë “Krimet serbe në janar të vitit 1921”

323

Masakra në Prapashticë dhe Keqekollë ….Bozhidar Ballovci qaush ish kanë, Yrrfisë udhën po jau kallxon, Ja ka nisë Yrrfinë pe mson: -Ndashi vetit me i qitë za, N‘Keqekollë kur t‘bani me ra, Mulla Ademi a shpi n‘za, Burrë ma t‘zotin n‘Gollak nuk ka, Ju maspari qati me i ra, T‘ja presim robtë, t‘ja kallim shpinë. Bozhidari po u prinë, Vet o i treti n‘shpi ja msynë. Vet o i treti ja msynë n’derë: -Mulla Adem a po del niher!? Po del Hoxha me ta po flet. Mulla Ademi njeri pa sherr. -Mulla Adem na kallxo drejt, Sa rob ti i kie krejt? -Bozhidar po t‘kallxoj drejt, Tremdhet robë unë i kam krejt. Se kanë lanë mirë me i krye fjaltë. E kanë lidhë me ni konop t‘gatë, E kanë rrxu‘ paj, n‘prag të shpisë, Ja kanë hjekë kryet me sakicë. Atëher robt tanë ja kanë lidhë, Pa krisë pushkë pa krisë allti, Qaty robt ja kanë gri, Asnja me pushkë, krejt me singi.17 17

Marrë nga Ramadan N. Ibrahimi, Masakra në Prapashtic dhe Keqekollë, (janar 1921), botimi i dytë, Prishtinë, 2010. F. 106- 107.

324

Takvim - Kalendar 2012

Shtëpia e mulla Ademit Sipas vlerësimit të ekspertëve të trashëgimisë sonë kulturore, shtëpia e mulla Ademit në Keqekollë ishte ndërtuar në gjysmën e dytë të shekullit XIX. Teknika e ndërtimit është e nivelit mjaft të lartë, dhe kjo lë të kuptohet se, krahas ndërtimit të këtij stili të shtëpive të banimit në Prishtinë, shtëpi me arkitekturë të njëjtë u ndërtuan edhe në fshatra përreth. Nga pronarët thuhet se atë shtëpi e kishin ndërtuar në atë kohë mjeshtër nga Dibra. Po ashtu në këtë fshat në lagjen e Cërvodikëve, Islam Cubi kishte ndërtuar edhe një kullë dy katëshe prej guri, e cila ishte e banuar deri në vitin 1999.18 Bazuar në gurin e skalitur në këndin e djathtë të kësaj shtëpie, vërehen Ylli i Davidit, Hëna, simboli i kultit të gjarprit si mbrojtës i shtëpisë, si dhe mbishkrimi që e mban emrin e Mustafës, të birit të mulla Ademit. Sipas deshifrimit të shkrimit nga ekspertët, kuptojmë se shtëpia ishte ndërtuar në vitin 1229 sipas hixhrit, ndërsa sipas llogaritjes sonë ishte viti 1879.19 Mustafa i përmendur në gur, ishte biri i mulla Ademit.20 Mustafa u masakrua së bashku me anëtarët e tjerë të familjes Shtëpia e mulla Ademit është shtëpi njëkatëshe me bodrum. Në bodrum gjendet shtëpia e zjarrit ku gatuhet dhe një dhomë tjetër shtesë për të pushuar gjatë ditës. Në katin e sipërm janë tri dhoma gjumi dhe një banjë. Kthinat lart janë të li18

Qazim Namani, Të mbrohet nga shkatërrimi shtëpia e vitit 1879, në “Koha Ditore”, nr. 4448, e shtunë, 31 tetor 2009. 19 Po aty. 20 Informatë nga Fahri Mustafa i lindur me 1940, i biri Mulla Rizah Mustafë Hoxhës, në Keqekollë, dhënë në Prishtinë, më 2011.

Ndriçime

325

326

Takvim - Kalendar 2012

dhura me shtëpinë e zjarrit me shkallë druri. Dhomat lart ishin të punuara mjaft mirë dhe të pajisura me oxhak. Në mure janë të punuara ormanët prej druri, në të cilët vërehej stili i lartë i dekorimit. Kulmi është me katër kullime uji dhe i mbuluar me tjegulla tradicionale. Kjo shtëpi, për fat të mirë, u kishte shpëtuar të gjitha luftërave që kishin ndodhur në këto anë, përveç në Luftën e Dytë Botërore, kur ishte granatuar dhe ishte goditur në ballinën e përparme, por nuk ishte shkatërruar. Muret e shtëpisë janë prej guri, por ka mure të punuara edhe prej druri e pastaj të mbushura me baltë. Shtëpia kishte pasur të gjitha objektet e tjera ndihmëse përreth, si: odën e burrave te dyert e oborrit, hambarin, koshin, plemen, ahurin, kotecin e pulave dhe torishtën e bagëtive të imëta, që në përgjithësi përbënin një kompleks funksional me kulturë shumë të avancuar për kohën e ndërtimit. Është me rëndësi të ceket se kjo shtëpi kishte një planimetri moderne për kohën e ndërtimit, që argumenton kulturë të lartë të banimit të shqiptarëve në këto anë.21

(Shtëpia dhe guri i shtëpisë së Mulla Ademit në brendi të gurit (Mustafa Adem, sene (viti), 1219h/ 1804).22

22 21

Qazim Namani, pun . i cit.

Fotot i kam huazuar nga Qazim Namani, punëtor shkencor në Institutin për Mbrojtjen e monumenteve historike të Kosovës.

327

Ndriçime

Mirëpo, sipas nesh, plotësimi i vetëm që do ta bëjmë për këtë shtëpi, është se kjo shtëpi nuk është e vitit 1229/h që korrespondon me vitin 1879, siç është deshifruar, por, në bazë të tekstit që shkruan aty, asaj që ne kemi deshifruar, na del se ishte ndërtuar më herët, madje në vitin 1219/h që korrespondon me vitin 1804. Kjo shtëpi duhet të ruhet jo vetëm si dëshmi e kulturës së të jetuarit të popullit tonë në një periudhë të caktuar, por edhe si dëshmi e ngjarjeve makabre që ndodhën në këtë familje dhe në popullatën e kësaj ane.

Përfundim Historia e një populli krijohet dhe shkruhet në bazë të zhvillimit të ngjarjeve të rëndësishme të luftërave dhe sakrificave që bëjnë individët, udhëheqësit dhe tërë populli për të ekzistuar, për t’u çliruar dhe për t’u pavarësuar nga pushtuesit gjatë rrjedhave historike. E tillë ishte edhe historia e mulla Ademit të Keqekollës, i cili, si një njeri me ndikim dhe personalitet të veçantë, dha shembullin më të mirë për popullatën e asaj ane, po edhe më gjerë, veç të tjerash me vendosmërinë e Tij për të mos lëshuar vendin e vet, me gjithë ofertat që i kishte nga të afërmit dhe ato të këqija që e prisnin, ai vendosi të qëndronte i palëkundur në vatrën e tij, duke i dhënë shembull edhe popullatës së asaj ane se vendi nuk duhet të lëshohet, qoftë edhe nëse paguhet me kokë dhe sakrifikohet edhe familja. Njëkohësisht vendosmëria e tij për të mos e lëshuar vendin, do të bëhej pengesë edhe për pushtuesit, që kjo tokë të mos merrej aq lehtë, siç e kishin menduar ata.

328

Takvim - Kalendar 2012

Nga ajo që kemi lexuar për personalitetin e mulla Ademit dhe nga ajo që na ka rënë të dëgjojmë për të, mendojmë se kjo figurë të paktën duhet ta ketë vendin si zë bibliografik edhe në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar.

330

kronikë

Elez Osmani

BASHKËPUNIMI I IMAM VEHBI ISMAILIT ME REFAT XH. GURRAZEZIN Botimi i veprave të Imam Vehbi Ismailit nga shtëpia botuese "Logos" e Shkupit, jo vetëm e ka ndriçuar figurën e tij, por e ka bërë të njohur Imamin edhe në trojet tona etnike. Megjithëkëtë, vepra e tij ende nuk është studiuar në tërësi. Kjo u takon gjeneratave te ardhshme, të cilat do të interesohen lidhur me shkrimet që ka botuar në gazetën "Dielli", pastaj në revistën “Jeta Myslimane Shqiptare”, dhe për letërkëmbimin e tij me personalitete të kohës etj. Natyrisht, personaliteti fetar, atdhetar, kulturor dhe arsimor i Imam Vehbi Ismailit, fillimisht është i lidhur ngushtë me traditën e shquar të krijuar në Shkodër nga mendimtarë dhe patriotë të shekullit të kaluar. Ata, me veprimtarinë e tyre të gjithanshme, me përpjekjet e vazhdueshme, kanë mbrojtur interesat kombëtarë, kanë zhvilluar edukatën fetare, kanë rritur nivelin arsimor e kulturor të popullit,

Takvim - Kalendar 2012

kanë punuar për përparimin dhe zhvillimin e jetës, kështu ata kanë nderuar jo vetëm qytetin e tyre po tërë shqiptarinë1. Kur hodhi hapat e parë drejt jetës, Vehbi Ismaili mendonte ta vazhdonte këtë traditë, por fati i jetës i caktoi një rrugë tjetër, më të gjerë e më të gjatë, më të mundimshme, më të vështirë - ushtrimin e profesionit jashtë atdheut-në Amerikë. Këtu ai gjeti mërgimtarët të cilët ishin të detyruar për të punuar me tërë fuqinë e tyre për të lëshuar rrënjë në tokën e re, por që nuk ngurronin të organizonin jetën e tyre shoqërore dhe fetare. Në qenien e tyre ata mbajtën gjallë imanin e pastër (besimin islam) dhe shpirtin e shqiptarizmës. Ruajtën doket e zakonet, kujtesën e fenë dhe filluan ta organizonin jetën shoqërore e fetare. Njëkohësisht, shqiptaro-amerikanët bartnin me vete edhe shqetësimin për atdheun e origjinës dhe bashkatdhetarët e tyre në trojet shqiptare. Me këto shqetësime jetonte edhe Vehbi Ismaili. Kjo klimë Imamit i dha kurajë.2 Nga ajo që mësojmë nga kronikat e kohës, na rezulton se Imami, posa u vendos, së bashku me shokët, me anëtarët e Shoqërisë Muslimane Shqiptare, që ishte formuar atëbotë, filloi të projektonte të ardhmen e kulturës fetare e kombëtare në Amerikë. Një nga detyrat parësore ishte konsolidimi në fushën e organizimit dhe përhapja e kulturës islame fetare me tipare të qenësishme kombëtare e bashkëkohore. Rrezja e veprimit të tij ishte mjaft e gjerë, sepse shqiptarët tashmë kishin formuar shumë koloni në shumë qytete të Amerikës Veriore, të cilat 1 2

Shih më gjerësisht: Faik Luli e Islam Dizdari- Në kujtim të brezave, Shkodër, 1997. Gjerësisht për jetën dhe veprën e tij lexo Vepra 1 nga kompleti i tij Logos, Shkup 2009.

Kronikë

331

332

Takvim - Kalendar 2012

Imami filloi t'i vizitonte dhe t’i ndërlidhte, për se gjeti përkrahjen jo vetëm nga myslimanët, po edhe nga një pjesë e madhe e shqiptarëve ortodoksë, siç do të pohonte ai vetë në intervistat dhe shkrimet e tij.3 Ai këtë rrugëtim të vështirë, nga shteti në shtet (brenda ShBA-së), nga qyteti në qytet që përthekonte mijëra kilometra, e bëri gjithmonë në dobi të interesave për shqiptarët. Fliste me kompetencë si fetar duke cituar Kuranin apo hadithe e duke nxjerrë në dritë përputhjet e të vërtetave të Islamit me arritjet e kulturës, shkencës, paqes dhe tolerancës dhe duke vepruar sipas këtyre parimeve të larta. Metodë e tij ishte prezantimi, sqarimi dhe bindja. Pikërisht për këtë, me vetëdijen e intelektualit dhe predikuesit, Imami zgjodhi rrugën e komunikimit me masën. Kështu ai iu përvesh punës me zellin më të madh duke vënë në zbatim talentin e tij të verifikuar prej kohësh dhe pasionin për fjalën e shkruar. Ende pa u konsoliduar mirë, pa e ngritur xhaminë, pa kushte pune, por në disa dhoma, në selinë e Shoqatës Shqiptare Myslimane, e cila e kishte ftuar nga Egjipti, mendoi për nxjerrjen e një reviste fetare në gjuhën shqipe në Amerikë. Kjo ishte një domosdoshmëri, prandaj pas një viti nga ardhja e tij në Amerikë nxori numrin e parë të revistës së parë fetare-kulturore “Jeta Muslimane Shqiptare", që për kohën ishte me interes të veçantë. Ne numrin e parë ai shkruante: “Revista është fetare dhe do të mundohet t'u paraqitet këndonjësve, në një gjuhë të lehtë bukuritë e fesë Myslimane, në gjuhët shqip dhe inglisht; do të merret dhe me filosofi, le-

tratyrë, moral dhe sociologji, kur të ketë në redaksinë e saj të tilla lëndë;do të jetë lark politikës dhe ideve të ndryshme të partive politike. Kjo do të jetë një tribunë kulturore për të gjithë shqiptarët pa ndalim partie"4.Revista doli në Detroit dhe ka 64 faqe të një formati 15x23 cm. Botohej katër herë në vit. Kjo do të ishte edhe pikënisja e një plleshmërie të tij këtu që do të përfundonte me shumë vepra origjinale dhe të përkthyera. Fjala e tij do të jehonte edhe më shumë, sepse "në kohën kur në Shqipëri u ndalua zëri i fesë,ndërsa në Kosovë e Maqedoni mezi dëgjohej diçka për kulturën islame në gjuhën shqipe, ai arriti që nga Amerika e largët të shpërthente me zërin e tij plot elan e energji studimi, për ta vazhduar kështu traditën e islamologjisë shqiptare dhe për ta mbajtur gjallë atë frymë që, për arsye politike, aq shumë po ndrydhej në trojet etnike shqiptare"5. Imam Vehbi Ismaili kishte edhe diçka tërheqëse në personalitetin e tij. Me natyrën e tij bujare, me zërin e tij të butë, ai krijonte miqësi dhe shoqëri me të gjithë ata që takonte. Ai rreth vetes solli një numër bashkëpunëtorësh, me të cilët punonte me elanin më të madh. I udhëzonte, i këshillonte, u ndante detyra dhe i respektonte. Kishte dëshirë dhe bënte punë ekipore. Janë të pafund ata që Imami i afroi, i rriti dhe ua mësoi gjuhën amtare nëpërmjet kurseve të gjuhës shqipe që ngriti e drejtoi vetë për dhjetëvjeçarë radhazi. Nga ky shembull i madh prej eruditi, patrioti të skajshëm si dhe punëtori të palodhur, kanë ç’të mësojnë shumë pasardhësit e tij. Përveç punëve profesionale, që ata i bënin së bashku, kryente edhe sosh teknike.

Gazeta Dielli ka raportuar shpesh për takimet dhe aktivitetin e tij nëpër qytete të shumta të Amerikës.

Jeta myslimane shqiptare nr.1 viti pare ,Detroit 1951. Vepra I, f. .8, nga kompleti i i tij, bot. Logos, Shkup 2009.

Kronikë

333

Të gjitha këto i bënin falas. Motivet ishin të shumta, e mbi të gjitha, ishin të bindur se shpërblimin më të mirë do ta bëjë Perëndia. Por edhe Imami kryente detyrën e tij. Në publikimet tij çdokujt ia jepte hakun. Përmendte emrat e atyre bashkëpunëtorëve të vyeshëm.

334

Takvim - Kalendar 2012

Këtë radhë ne do ta shkëputim njërin prej tyre, të cilin Imam Vehbi Ismaili, do ta falënderonte publikisht për punën dhe veprën e tij. Në numrin e katërt të Revistës “Jeta myslimane shqiptare” ndër të tjera, lexojmë: "E shof veten të detyruar ta falënderoj botërisht Z. Refat XH. Gurrazezi, i cili si ushtar i panjohur më ka ndihmuar pa kursim gjatë këtyre dy vjetëve, duke i rishkrojtur me maqinë, po thuaj, të gjitha artikujt e hartuara nga unë, duke i dhënë shkrimeve të mija dialektin toskërisht, që unë vetë gjenja vështirësi ta imitonja. Gjithashtu falënderoj edhe Ahmet Ramon6, që gati për çdo numër kontriboi me nga një artikull, sikur i falënderoj të gjithë sekretarët e Degëve të Shoqërisë Myslimane që më ndihmuan duke më dërguar lajmet e kolonive të tyre për të mbushur shtyllën shoqërore.7 Gjatë kësaj kohe Refati ishte shumë i angazhuar, qoftë me “Vatrën”, qoftë me “Diellin” dhe natyrisht me punën e tij të përditshme. Ishte personalitet i njohur, tashmë ishte publik. Ne u interesuam të mësonim se ç’e shtyri në të vërtetë që të gjente kohë për ta ndihmuar Imamin. Nga leximi i kronikave të këtushme dhe nga bisedimet me të moshuarit e këtushëm, mund të konkludojmë këto arsye: Refat Gurrazezi e kishte ruajtur në zemrën e tij imanin e pastër dhe ndjenjën e besimit. I çmonte për së tepërmi intelektualët e arsimuar, të cilët kishin përgatitje shkollore të sistemuar, ishin komponentë, gjë që e shprehte figura e Imamit. Mjerisht, ai nuk kishte pasur rastin të kalonte nëpër bankat universitare. Ishte autodidakt. Së fundi ai dëshironte t’i përforconte besimtarët myslimanë, të cilët sa kishin 6 7

Shih me gjerësisht për Ahmet Ramon në Takvimi 2010, Prishtinë. Jeta Muslimane Shqiptare, tetor -dhjetor 1951, viti II nr. 4, f. 2.

335

Kronikë

hedhur hapat e parë të një jete institucionale fetare që nënkuptohet edhe kombëtare, në një kohë që vëllezërit e tyre të krishterë ortodoksë ishin konsoliduar shumë më herët, qoftë me objekte fetare, qoftë me kuadër të përgatitur. Ai, me përvojën e tij, kishte bërë shumë për fjalën e shkruar. Por, le të mësojmë se kush ishte "ky ushtar i panjohur" që ishte edhe krahu i djathtë i Imamit.

Kush Ishte Refat Gurrazezi? Refat R Gurazezi pat lindur më 15 qershor 1894 në Gurazez të Tomorricës të rrethit Berat. Në Amerikë erdhi në moshën 22-vjeçare. Vitet e para Gurrazezi punoi në Detroit në një fabrikë dhe banoi në një hyrje të vogël bashkë me tre shokë. Si tash më kujtohen fjalët e tij (do të thotë studiuesi shqiptar në Nju-Jork, Idris Lamaj): “Nga rroga e vogël që merrja, paguaja pjesën e qirasë, ushqehesha, dërgoja diçka në Shqipëri dhe ndihmoja Vatrën ”. Kohën e lirë, pas punës së rëndë, Gurrazezi e kalonte duke lexuar e studiuar çdo gjë që kishte të bënte me Shqipërinë. Për një kohë shumë të shkurtër ai e përvetësoi stilin e shkrimit të Faik Konicës në një mënyrë aq të përsosur, sa pakkush mund të dallojë formën e shkrimit të tij nga shkrimi i Konicës. Ky burrë i heshtur nga natyra, me sjellje fisnike, i dashur, anëtar i palodhur i “Vatrës” dhe ndihmës i rregullt me shkrime i gazetës “Dielli”, jo vetëm tërhoqi vëmendjen e Konicës, por arriti të bëhej miku i tij më i ngushtë.8

Kumtesë e Z.Idris lamaj.

336

Takvim - Kalendar 2012

E pëlqente stilin e Konicës dhe u përpoq ta përvetësonte atë në mënyrën e vet. Natyrisht, edhe ky u përfshi në ngjarjet e kohës që kalonte emigracioni shqiptar në Amerikë, duke qenë një vatran aktiv. Shkrimet e tij për “Diellin” ishin një kontribut i çmuar që i ranë në sy Konicës. Kur “Vatra” po tronditej në themel nga ndarja e pikëpamjeve politike midis kryeudhëheqësve të saj dhe Konicës po i ngushtohej rrethi i njerëzve të penës, Gurrazezi emërohet Sekretar i Federatës “Vatra” (1926), dhe dy vjet më vonë Editor i “Diellit” (1928). Editori i ri energjik, gazetar i shkathët e kritik, i ashpër politik, me bindje të patundur monarkiste dhe përkrahje të fuqishme të Konicës, fillimisht e nxori “Diellin” dy e më vonë një herë në javë. Përmbajtjen e “Diellit” dhe aftësinë gjuhësore të Gurrazezit, Konica e vlerësoi lart: “Gëzohem kur marr “Diellin”, se në çdo numër shoh që ju i mbani kurdoherë përpara syve të mendjes fjalët që i çkëmbyem, dhe përdorni një shqipe e cila ka kthjellsinë, ngjyrën, tingëllimin e gjuhës së gjallë të gjyshërve tanë. Lavde më të madhe se këtë s’kam”. 9 Ishte në krah të Konicës në kohën kur Noli ishte jashtë “Vatrës”. Kjo vendosje i dha shumë armiq të krahut të Nolit. Në vitin 1936, kur Vatra u nda më dysh, shkoi me Vatrën e Detroitit dhe botoi “Diellin” e asaj Vatre. Kjo e ftohu me Konicën, të cilin nuk e kritikoi personalisht, por u dha hapësirë të tjerëve që ta kritikonin. 9

Dielli 9.10.1932.

Kronikë

337

338

Takvim - Kalendar 2012

Me shkrimet polemizues kundër Nolit të përjashtuar nga “Vatra” dhe forcave liberale në mesin e vatranëve, Gurrazezi krijoi shumë armiq e kundërshtarë. Viti 1936 për të ishte viti më i vështirë i jetës së tij. Fërkimet politike midis anëtarëve të “Vatrës” shkojnë aq larg sa “Vatra” ndahet në dysh. Një prej kryetarëve të respektuar të “Vatrës”, mik dhe kundërshtar i Gurrazezit, dr. Andrew Elia shkruan për të: “Në jetë të tij pati humbje si shumë të tjerë, po humbja më e madhe për të ish ftohtësia që ndjeu nga Faiku kur mori inisjativën të shpjerë Shoqërinë Vatra dhe gazetën Dielli në Detroit. Konica e quajti këtë akt si një shenjë armiqësie dhe si një dëm të math për Vatrën. Po Refatit ju dha rasti (me ndihmën bujare të shokëve të Detroitit) të shikojë edhe një herë Vatrën e Bashkuar dhe të zëvendësuar në Boston, në qytetin ku u fillua, pranë Kishës Autoqefale Shqiptare, e cila në atë kohë qe e vetmja fole ndihmese dhe dorë e djathtë e Rilindjes Kombëtare. Koha shëron plagët e çdo shoqërie dhe njeriu me vleftë dhe e kthen humbjen në fitim. Refati e ujdisi miqësinë me Konicën dhe arriti të vijë përsëri në Boston si editor i Diellit.”10 Megjithëse Konica ndarjen e “Vatrës” e shikoi si një gabim të madh dhe ftohu marrëdhëniet me mikun e tij më të ngushtë, Gurrazezi asnjëherë nuk ndjeu pendesë për ndarjen e saj. Ai pohoi me shkrim se “Vatra” e Detroitit me Fazlli Panaritin në krye, ishte “Vatra” legjitime dhe përfshinte në gjirin e saj shumicën e vatranëve. Gazetën “Dielli” e nxori rregullisht në Detroit. Personalisht nuk e kritikoi Konicën, por u la vend të

tjerëve ta kritikonin atë për përkrahjen që i jepte “Vatrës” së Bostonit dhe pajtimit të tij me Nolin. Afër dyzet vjet më vonë, Gurrazezi shkruan për marrëdhëniet e Nolit me Konicën: “Fan Noli dhe Faik Konica u ndanë për një kohë të gjatë, njëri në Boston dhe tjatri në vende të ndryshme n’Evropë, po miqësia u shtua tepër në mes të tyre me anë të letër-këmbimit. Miqësia personale dhe politike në mes të dyve vazhdoi gjer më 1925, dhe pas kryengritjes së dytë më 1924, u ndanë politikërisht. Po miqësinë personale e vazhduan tërë jetën e tyre. Këtë gjë nuk e dinë shumica e Shqiptarëve, po është fakt që provohet me dokumenta. Lufta e fjalëve mes tyre me anë të shtypit vazhdoj lart nga shtatë vjet, që më 1926 dhe gjer më 1933, po letër-këmbimin nuk e kishin prerë, prapë ishin miq dhe bashkoheshin tok në Boston kur Konica vinte nga Vashingtoni.”11 Gurazezi e drejtoi “Diellin”, përfshirë dhe botimin në Detroit, për 12 vjet. Mori pjesë në grupin që tentoi të krijonte një qeveri në mërgim nën kryesimin e Mbretit Zog. Vdekja e Konicës më 1942, dështimi i projektit për qeveri në mërgim, fitorja e komunistëve në Shqipëri, e bënë pesimist. Nuk u tërhoq nga “Vatra”, por rrallë ishte aktiv dhe rrallë shkruante në “Dielli”. Kur marrëdhëniet e “Vatrës” u ftohën me regjimin e Enver Hoxhës, iu kthye sërish gjallëria dhe nisi të aktivizohej dhe të shkruante në "Dielli" më shpesh. Emërohet sërish editor i “Diellit” në vitet ’70. Refat Gurrazezi vdiq me 14 gusht, 1979; vdiq (në Nursing home), një shtëpi kujdesjeje të qytetit pa pasur asnjë shqiptar

Dielli 16.09.1979.

Dielli 28.02.1974.

Kronikë

339

afër kur i mbylli sytë. Përshëndetja e fundit iu dha në Boston. Shërbimet fetare i bëri Imam Vehbi Ismaili. Anthony Athanas shtroi një drekë për kujtimin e tij. Kryetari i “Vatrës”, dr. Andrew Elia mbajti një fjalim prekës dhe më vonë botoi një nekrologji të shkurtër, të cilën e mbyll me këtë paragraf: Refati, “… Punoi pa kursyer për Vatrën, kur me rrogë e kur pa rrogë, kur me bukë e kur pa bukë. Fjeti në bodrum të shtypshkronjës, se s’kishte mjete për fole gjumi si të tjerët dhe s’ja duronte shpirti të pushohej botimi i gazetës Dielli. Dëshirat e tij në kohët e fundit qenë dy: të vdiste në zyrën e Vatrës dhe të varroseshe pranë Faik Konicës. Për fat të zi asnjë nga ne kemi në dorë të zgjedhim vendin për të dhënë shpirt. Pranë Konicës nuk kishte vënt. Po trupi i Refatit u mbulua fare afër dëshirës së tia, nëpërmes të shumë patriotëve në Forest Hills Cemetery, në Boston, Mass ...”.12 Z. Idris Lamaj e kishte takuar në ditët e fundit të jetës së tij. Ai e përshkruan takimin me të me një pasqyrim, sa realist aq edhe të dhembshëm: "Gurrazezin e takova për herë të parë në Selinë e Tij të Shenjët, në zyrën e “Vatrës”, 25 Huntington Ave. Boston, Mass; në atë zyrë të vogël, gjysmë të errtë, me një tavolinë pune e dy-tre karrige për mysafirë, me libra të shpërndara dhe gazeta e letra të pluhurosura, ku mëmzi lëvizje dhe të zihej fryma. Në një qosh të zyrës, në anën e majtë të tavolinës së punës, ai kishte edhe një lavaman të vogël. Aty herë pas here mbushte një gotë letre me ujë për të lagur gojën. Në atë ambi-

340

ent të ndotur nga pluhuri i letrave dhe tymi i duhanit, gdhihej dhe errej kalorësi veteran i Federatës “Vatra”, i cili varfërinë e thellë në pleqëri e përballoi me stoicizëm të pashoq dhe me kryelartësinë e burrave të vjetër shqiptarë. Kur i shkonte ndonjë mik për ta vizituar ose për të pirë një kafe me të, ai nuk e lëshonte pa qeras. Shpenzonte edhe ata dy-tre dollarët e fundit që i kishte ruajtur në xhep vetëm për raste të tilla. Gurrazezin e njoha atëherë kur i dridheshin duart dhe ai shkruante e redaktonte në një makinë të vjetër shkrimi të dhuruar nga Faik Konica."13... "Gurrazezi në kujtesën time mbetet Xha Refati. Këtë vatran të madh e njoha kur kishte nevojën e ndihmës dhe pak kush e ndihmonte. Dikur me të më lidhi një miqësi dhjetëvjeçare, sot me të më lidh admirimi për karakterin e fortë që kishte dhe shkrimet që la mbas."14

13 12

Dielli 16.09.79.

Takvim - Kalendar 2012

Kumtesë e Idris Lamaj: Refat Gurrazezi. Po aty.

342

Aktualitete nga bota arabe

Qemajl Morina

REVOLTA E POPUJVE ARABË Bota Arabe, që nga Tunizia në Afrikën Veriore e deri në Jemen, në skaj të Gadishullit Arabik, ka kohë që po përjeton një revoltë të vërtetë. Datat e kaluara kombëtare të luftës së tyre për liri nacionale kundër kolonialistëve evropianë, po zëvendësohen me data të reja të rezistencës kundër diktatorëve të vet, që kanë ushtruar ndaj popujve të tyre sundim despotësh. Kështu, në Tunizi si datë historike po merret 14 dhjetori 2010, data e fillimit të intifadës për rrëzimin nga pushteti i ishpresidentit Zejnu-l-Abidin Ben Ali. Popullit tunizian iu deshën vetëm 18 ditë rezistencë për ta hequr qafe diktatorin që kishte sunduar atë vend për 23 vjet rresht. Në Egjipt, datë historike po merret 25 janari 2011, fillimi i revolucionit kundër ish-presidentit Husni Mubarak. Popullit egjiptian iu deshën vetëm 18 ditë rezistencë në sheshin “Tahrir”, për ta komunikuar zëvendësin e tij, Omer Sulejman, në te-

Takvim - Kalendar 2012

levizionin shtetëror të Egjiptit, lajmin aq shumë të mirëpritur, që nuk zgjati më shumë se gjysmë minute: “Presidenti Husni Mubarak ka dhënë dorëheqje“. Me këtë mori fund sundimi i ish-presidentit Mubarak për tri dekada. Në Libi, kolonel Muamer el-Gaddafit iu deshën tetë muaj luftë dhe shkatërrime, angazhimi i forcave të NATO-s që, më në fund, të përfundonte ashtu siç e kishte merituar, me një plumb në kokë nga qytetarët e tij. Ndërsa festë kombëtare më nuk do të jetë 1 shtatori 1969, por ajo do të zëvendësohet me 17 shkurtin 2011, ditën e ngritjes së popullit libian kundër despotit me stazhin më të gjatë të sundimit prej 42 vjetësh. Kurse 20 tetori 2011, data e vrasjes së tij do të festohet si ditë e çlirimit të Libisë. Ky vullnet i çeliktë i popullit arabë, që jeton në 22 shtete e që i bashkon Liga Arabe, për ndryshimin dhe demokratizimin e shoqërisë arabe, si duket, nuk ka të ndalur. Është një proces i pakthim. Despotët që janë në pushtet, me përpjekjet e tyre për të mbetur në pushtet, mund ta vazhdojnë agoninë, vetëm duke shkaktuar viktima dhe shkatërrime të reja, për të cilat shoqëria arabe nuk ka nevojë. Në revolucionin e Tunizisë, nga masa e njerëzve citohej poeti i madh tunizian Ebul-Kasim Esh-Shabi, i cili, në një poezi të tij, e kishte kapur prekshëm frymën e sagës arabe: “Nëse populli një ditë e do jetën, atëherë fati patjetër do t’i përgjigjet, nata do zhduket, zinxhirët do të këputen....”.

Aktualitete nga bota arabe

343

Kjo është ajo që kanë bërë të rinjtë në Tunizi, në Egjipt dhe në Libi. E njëjta gjë po vazhdon edhe në Siri, Jemen, Bahrejn, Marok, Algjeri dhe në vendet e tjera arabe. Kjo ishte e vetmja mënyrë për demokratizimin e shoqërive të vendeve arabe. Në vitet shtatëdhjetë të shekullit njëzet, në kohën e luftës së ftohtë, Bota Arabe ishte ndarë në dy blloqe. Blloku që veten e quante “përparimtar” e që ishte nën diktatin e ish-Bashkimit Sovjetik dhe llogaritej socialist, dhe blloku “konservativ”, që ishte nën ndikimin e ShBA-së dhe Evropës Perëndimore. Në bllokun e parë ishin shtete me sisteme socialiste, kurse në të dytin shtetet me sisteme monarkiste. Në të dy sistemet, në pushtet mbeteshin të njëjtët persona, me dallimin e vetëm se këtyre të dytëve, këtë ua garantonte kushtetuta e vendit. Ndërkohë që të parët këtë e realizonin duke dalë në zgjedhje formale, ku fitonin me 99.9 për qind të votave, dhe kohët e fundit pushtetin e kthyen në trashëgimi. I pari ishte ish-presidenti i Sirisë, Hafidh al-Asad, i cili për trashëgimtar caktoi të birin e tij, Beshar al-Asad. Në të njëjtën rrugë ishin nisur ishpresidenti egjiptian, Husni Mubarak, që kishte caktuar të birin e tij, Xhemal Mubarakun, dhe lideri libian të birin e tij, Sejful Islamin. Se joligjshmëria, korrupsioni, nepotizmi, kishte kaluar çdo kufi, dhe se shteti ishte kthyer në një pronë private të pushtetarëve, këtë më së miri e tregojnë hetimet e fundit që filluan në Tunizi dhe Egjipt ndaj ish-pushtetarëve. Të dhënat e para flasin për keqpërdorime marramendëse dhe për shuma parash në vlera astronomike të presidentëve. Për Zejnul Abidin ben Aliun thuhet se në llogari bankare posedon dhjetëra miliarda do-

344

Takvim - Kalendar 2012

llarë amerikanë. Për ish-presidentin egjiptian Husni Mubarak, flitet se në llogari bankare ka mbi 60 miliardë dollarë amerikanë. Ndërkohë që familja Gadafit, sipas statistikave bankare, ka në llogari mbi 130 miliardë dollarë amerikanë. Të gjitha këto keqpërdorime si dhe despotizmi i pushtetarëve arabë, bënë që revoltat të marrin përmasa aq të mëdha për ndryshimin e gjendjes në ato vende, me gjithë çmimin e lartë që janë duke paguar banorët e atyre shteteve.

“Vëllezërit Myslimanë” pranimi nga pushtetarët Vetëm dy javë më parë grupimi më i madh politik në Egjipt, “Vëllezërit Myslimanë”, i cili cilësohej i jashtëligjshëm nga partia në pushtet, tash është kthyer në një forcë politike relevante, që është ulur sy me sy me pushtetarët në selinë e qeverisë në Kajro. Kjo është hera e parë që të dyja palët po bisedonin në mes tyre, që nga viti 1954, kur “Vëllezërit Myslimanë” ishin shpallur grupim i jashtëligjshëm në Egjipt. Lëvizja “Vëllezërit Myslimanë” , është formuar në vitin 1928, nga Hasan El-Bena, i cili në atë kohë punonte si mësues në qytetin e Ismailisë, ku ishin të përqendruara forcat angleze dhe forcat e tjera të huaja, të cilat administronin kanalin e Suezit gjatë sundimit të okupimit britanik. Ky grupim u themelua nga një shoqatë fetare, e cila mbështetej në parimet e Islamit dhe moralin e tij. Me shpërnguljen e themeluesit të këtij grupimi në Kajro në vitin 1932, rreth tij u tubua një numër i madh i njerëzve dhe idetë e tij u përhapën shumë shpejt, grupimi u shndërrua në një lëvizje islame me

Aktualitete nga bota arabe

345

përmasa ndërkombëtare, duke i tejkaluar kufijtë e Egjiptit. Ndërkohë themeluesi i tij, Hasan el Bena, u shpall ripërtëritës i mendimit islam të shekullit njëzet. Vendet ku sot vepron organizata e “Vëllezërve Myslimanë”, në një mënyrë a në një tjetër arrin në 72 vende të botës, qofshin ato vende arabe, islame a të tjera. Moto e organizatës së “Vëllezërve Myslimanë” është: “Allahu është qëllimi ynë, Pejgamberi model, Kurani kushtetutë, xhihadi rruga jonë dhe vdekja në rrugën e Allahut qëllimi më i lartë yni”. Më 23 korrik 1952, kur Oficerët e lirë bënë revolucionin në Egjipt, “Vëllezërit Myslimanë” i përkrahën dhe ishin forca mbështetëse e tyre. Në mesin e Oficerëve të lirë kishte të atillë që ishin anëtarë në Organizatës... Mirëpo, pas një periudhe relativisht të shkurtër, ndodhi konfrontimi i ashpër i Xhemal Abdu Naserit dhe “Vëllezërve Myslimanë”. Kjo çoi në arrestimin e një numri të madh të udhëheqësve të tyre për shkak të një atentati ndaj Naserit në Aleksandri më 26 tetor 1954. Kjo ndodhi qe shkak për shpalljen e organizatës së “Vëllezërve Myslimanë” jolegjitime, që nga ai vit. Periudha e mëvonshme do të kishte konfrontime edhe më të ashpra në mes të dyja palëve për se do të arrestoheshin shumica dërrmuese e udhëheqësve të “Vëllezërve Myslimanë”, kurse në vitin 1966 do të ekzekutoheshin mendimtari dhe ideologu më i madh islam i asaj kohe, Sejid Kutbi, dhe pesë udhëheqës të tjerë. Periudha e Enver Sadatit është e njohur për një hapje ndaj forcave të tjera politike, në mënyrë të veçantë ndaj “Vëllezërve

346

Takvim - Kalendar 2012

Myslimanë”. Kjo hapje dhe afërsi u manifestua pas luftës së tetorit të vitit 1973, kur Sadati u dha atyre liri më të madhe, dhe pas takimit të tij me udhëheqësin e “Vëllezërve Myslimanë”, Omer Tilmisanin. Mirëpo, ky afrim nuk zgjati shumë, sidomos pas nënshkrimit të marrëveshjes me Izraelin në vitin 1979. Në atë kohë Sadati u ballafaqua me kritika të ashpra nga të gjitha forcat politike, për shkak të politikës së tij paqësore ndaj Izraelit, për se u detyrua të ndermerrte një varg arrestimesh kundër kundërshtarëve, në mesin e të cilëve ishte një numër i madh i “Vëllezërve Myslimanë”, që u njohën si arrestimet e shtatorit 1981. Këtë veprim Sadati e pagoi me jetën e vet , sepse vetëm një muaj më vonë, Halid Islambuli, një anëtar i organizatës “Xhihadi Islamik” bëri atentat ndaj tij, gjatë një ceremonie të parakalimit ushtarak. Që kur mori pushtetin Husni Mubaraku më 1981, udhëhoqi një politikë paqësore ndaj “Vëllezërve Myslimanë”, por asnjëherë nuk ua hoqi ndalesën, dhe ata ishin vazhdimisht nën mbikëqyrje dhe arrestoheshin. Gjatë sundimit të Mubarakut “Vëllezërit Myslimanë” u kandiduan për anëtarë të parlamentit dhe anëtarë të sindikatave të ndryshme, por si të pavarur e jo në baza partiake, sepse si të tillë e kishin të ndaluar. Në të gjitha kandidaturat, ata për moto kishin sloganin”Islami është zgjidhje”. Në zgjedhjet e parafundit, më 2005, grupimi i “Vëllezërve Myslimanë” kishte fituar 88 vende në Parlamentin egjiptian, ndërkohë që në zgjedhjet e fundit më 2010, ata nuk fituan asnjë vend. Zyra e udhëheqësit të përgjithshëm konsiderohet instanca më e lartë e organizatës. Ai është mbikëqyrës në aspektin fetar dhe politik. Ai zgjidhet nga Këshilli i përgjithshëm. Prej kohës

Aktualitete nga bota arabe

347

së themelimit të grupimit e deri më sot në krye te tij kanë qenë tetë udhëheqës: Hasan El-Bena, Hasan El-Hudejbi, Omer Tilmisani, Muhamed Hamid Abu Nasr, Mustafa Meshhur, Memun El-Hudejbi, Muhamed Mehdi Akif dhe Muhamed Bedi .

Koha e dhunës në Egjipt ka përfunduar Abud Zumer, i burgosuri më i njohur politik në Egjipt, i cili kaloi 30 vjet në kazamatet e këtij vendi, për rolin e tij në atentatin ndaj ish-presidentit egjiptian, Enver Sadatit, më 12 mars u lirua, falë revolucionit të 25 janarit, i cili çoi në dorëheqjen e ish-presidentit Husni Mubarak. Si për ironi, që të dy kishin të njëjtin stazh: I pari 30 vjet burg, prapa grilave të burgjeve më famëkeqe të Egjiptit, kurse i dyti 30 vjet qeverisje në Pallatin presidencial në qendër të Kajros. Edhe pse Abudi dënimin e kishte kryer 10 vjet më parë, megjithatë ai, në bazë të ligjit të gjendjes së jashtëzakonshme që është në fuqi prej ardhjes së Mubarakut në pushtet, ishte detyruar të qëndronte në burgun famëkeq “ Ebu Za’bel” të Kajros. Abudi u lirua në bazë të një vendimi të Këshillit të Lartë Ushtarak së bashku me 2.600 të burgosur politikë, shumica e të cilëve u përkasin lëvizjeve islame.. Abud Zumer, i cili ishte njëri prej themeluesve të organizatës “Xhihadi Islamik”, në një prononcim për Agjencinë Rojters, ndryshimet më të reja në Egjipt i kishte vlerësuar shumë pozitive, duke potencuar se “koha e qërimit të hesapeve me armë përfundoi në Egjiptin e lirë”. Ai kishte shtuar: “Në Botën Arabe ka aq shumë sheshe, ku mund të tubohen miliona njerëz

348

Takvim - Kalendar 2012

për t’ia ndalur hovin çdo diktatori, duke e detyruar që të japë llogari para qytetarëve të vet”. Lirimi i Abud Zumerit në këtë kohë, krijoi shqetësime tek një numër i caktuar i njerëzve, për shkak të frikës se islamikët mund të merrnin primatin e jetës politike të Egjiptit, duke shfrytëzuar lirinë e krijuar për organizmin e radhëve të tyre. Në përpjekjen e tij për t’i qetësuar shpirtrat, Abud Zumer e përshkroi lëvizjen islame “vijë e parë e mbrojtjes” për shoqërinë egjiptiane. Ai pohoi se islamikët, dëshirojnë të gëzojnë të njëjtat të drejta sikurse të gjithë qytetarët e tjerë të Egjiptit. Abud Zumer ishte i burgosur së bashku me Ejmen Edhavahirin, i cili tash është njeriu numër një i Al-Kaidës, që u lirua në vitin 1984 e më vonë udhëhoqi organizatën “Xhihadi Islamik”. Ditë më parë u lirua edhe Muhamed Edhavahiri, vëllai i Ejmen Edhavahirit, pasi kishte kaluar 10 vjet në burg. Muhamedi pajtohet me idenë e vëllait të tij, Ejmenit, për luftimin e okupatorëve të huaj në Irak dhe në Afganistan, por ai nuk pajtohet me sulmet e Al-Kaidës , kundër civilëve, kudo që ndodhin ato. Zumeri, që ishte oficer i shërbimit informativ në ushtrinë egjiptiane, mohon të ketë pasur rol kyç në atentatin e ish-presidentit Enver Sadat, duke e minimizuar rolin e tij në furnizimin me municion të autorëve të atentatit. Në mesin e të liruarëve nga burgu ishte dhe Tarik Zumer, djali i axhës së tij, i cili ishte udhëheqës i grupit islamik (Xhemaati Islami), që kishte përdorur armët kundër shtetit. Ishte i burgosur prej vitit 1981. Lirimi i tyre nga burgu qe sensacion i vërtetë dhe zgjoi interesim të madh nga mediet. Ata në paraqitjet e tyre në me-

Aktualitete nga bota arabe

349

die u përpoqën t’i bindnin qytetarët, duke përfshirë edhe të krishterët, se ata përkrahin të drejtat e të gjithëve pa dallim. Shfaqja e ekstremizmit në të kaluarën ishte rezultat i represionit të shtetit . Abudi, lidhur me këtë, tha: “Dhuna lind dhunën”. Megjithatë, ata nuk shprehën pendimin e tyre për vrasjen e Sadatit, vrasje e cila islamikëve u shkaktoi represione të papara për shkak të nënshkrimit të marrëveshjes paqësore me Izraelin në vitin 1979....Mubaraku gjatë tërë periudhës së sundimit të tij, tek islamikët shihte rrezikun më të madh. Ai personalisht ka qenë disa herë shënjestër e sulmeve të tyre. Konflikti mori fund në vitin 1997, kur grupi i “Xhemaati Islami” nga burgu shpalli tërheqjen nga përdorimi i dhunës. Abudi shton se hija e ekstremizmit i vinte për shtati Mubarakut, gjë që i mundësonte përdorimin e dhunës dhe represionit. Tarik Zumer pohon se koha e veprimit të armatosur mori fund dhe po fillon një epokë e re në Egjipt. Tariku ende është personalitet me ndikim në organizatën “Xhemaati Islami”. “Xhemaati Islami” po riorganizon radhët e tij dhe është e mundur që t’i bashkohet lëvizjes islame të Egjiptit , ku primatin e kanë “Vëllezërit Myslimanë”. Tarik Zumer, i cili tezën e doktoraturës në drejtësi e përfundoi derisa ishte bë burg, pohon: “Në periudhën vijuese, çështja më e rëndësishme është vendosja e një sistemi politik të drejtë, që siguron liritë për të gjithë si dhe sundimin e ligjit”. Për të përfunduar: “Projekti i shteti islamik si model politik do të vendoset në kutitë e votimit".

350

Takvim - Kalendar 2012

Pranvera Arabe në sprovë Tunizia është vendi i parë në Botën Arabe, që vuri në lëvizje Pranverën Arabe dhe është vendi i parë që hoqi qafësh diktatorin e vet të korruptuar, Zejnul Abidin ben Ali, dhe do të jetë shteti i parë që do të zhvillojë zgjedhje të lira dhe demokratike. Thënë realisht, Tunizia e kaloi periudhën kalimtare më me pak vështirësi. Në fillim pati ndërrime të qeverive, por më vonë sikur njerëzit e kuptuan se gjërat duhej të ecnin drejt normalitetit për të arritur në cakun e duhur. Sikur edhe në vendet e tjera arabe, dhe në Tunizi beteja zgjedhore do të zhvillohet në mes partive me orientim nacional-liberal dhe atyre me orientim proislam. Pas shumë shtyrjeve ishte vendosur që zgjedhjet të mbahen më 23 tetor, kurse fushata zgjedhore filloi më 1 tetor. Rashid el-Gannush, 70 vjeç, është udhëheqës i partisë së moderuar islamike “Ennehda” (Rilindja). Ai kishte zgjedhur që fushatën e tij elektorale ta fillonte në qytetin Sidi Buzid, qytetin në të cilin më 17 dhjetor të vitit të kaluar filloi kryengritja në Tunizi. Atë ditë, një qytetar Muhamed Buaziz në shenjë proteste për shkak se autoritetet komunale ia kishin konfiskuar gjërat që ai po i shiste nga karroca e tij e vogël, hodhi mbi vete një bidon benzinë dhe i vuri zjarrin vetvetes. Nga plagët e marra ai vdiq më 4 janar 2011, por duke lënë pas vetes të ndezura shkëndijat e revolucionit, jo vetëm në Tunizi, po dhe në tërë Botën Arabe. Rashid el-Gannushi aty lavdëron martirët e revolucionit, flet për Islamin dhe lirinë. Që nga momenti i kthimit të tij në Tunizi, më 30 janar 2011, nga Londra, ku ai kishte qëndruar

Aktualitete nga bota arabe

351

për njëzet vjet me radhë, përbën atraksion kryesor politik në vendin e tij. Orientimi politik i el-Gannushit është i hershëm. Ai filloi në vitet gjashtëdhjetë të shekullit që lamë pas, gjatë qëndrimit të tij në Siri. Është i afërt me “Vëllezërit Myslimanë” dhe përkrah platformën e kësaj lëvizjeje. Këtë e shpalosi edhe në intervistat e tij të shumta, që dha për mediet arabe pas kthimit nga ekzili. Kthimi i tij në Tunizi më 30 janar, pas përmbysjes së Ben Aliut, nga shumë analistë u krahasua me kthimin e Ajatulla Humejnit në Teheran në vitin 1979. Qëndrimi i gjatë i tij në Londër bëri që ai të reformonte disa qëndrime të tij të mëparshme. Në intervista ai e përshkruan veten si një demokrat, i cili kurrë nuk do t’i detyrojë femrat myslimane të bartin shami. Kurse pyetjes se a synon el-Gannushi të ndalojë përdorimin e alkoolit në Tunizi, iu përgjigj se tunizianët janë ata që duhet të vendosin vetë se çfarë dëshirojnë. Megjithatë, shumë tunizianë shekullarë janë të brengosur dhe shtrojnë pyetjen se a do të jetë ngritja e tij, çmimi që duhet të paguhet për revolucionin popullor. Anketat rreshtojnë dy parti liberale prapa islamistëve, përfshirë edhe Partinë Progresive Demokratike, të kryesuar nga Ahmed Nexhib Cebi, anëtar i elitës shekullare, i cili me gjasë është rivali kryesor politik i Gannushit. Rashid el-Gannushi, u kishte premtuar votuesve, se nëse partia e tij fiton në zgjedhjet e 23 tetorit, atëherë Tunizia mund të përjetojë një zhvillim ekonomik si Turqia. Vizita e mëhershme e kryeministrit turk, Tajib Rexhep Erdogan, në Egjipt, Libi

352

Takvim - Kalendar 2012

dhe në Tunizi, si duket synonte që tek votuesit arabë të vendeve të Pranverës Arabe të përcillte këtë mesazh.

Zgjedhjet në Tunizi, leksionet dhe sfidat Befasia e zgjedhjeve parlamentare në Tunizi, nuk ka të bënë vetëm me fitoren e madhe që korri lëvizja pro-islamike “Ennehda” (Rilindja), e cila fitoi 91 vende, trefishin e partisë së dytë pas saj, por ka të bëjë më shumë me humbjen e madhe që pësoi Partia Demokratike Përparimtare, e cila konsiderohej konkurrent i fortë i lëvizjes “Ennehda” para daljes në zgjedhje. Kjo parti pretendonte se do të fitonte shumicën e vendeve në zgjedhjet e para demokratike që po organizoheshin në Tunizi, pas revolucionit të dhjetorit të vitit që shkoi. Edhe pse kjo parti nuk ishte pajtuar me regjimin e ishpresidentit Zejnul Abidin bin Ali, bashkëpunimi i saj me regjimin në fjalë kishte bërë që tunizianët votat e tyre t’ia jepnin lëvizjes “Ennehda”, e cila gjatë tërë kohës ishte kundërvënë regjimit despotik, për se edhe anëtarët e saj i ishin nënshtruar persekutimit sistematik. Me fjalë të tjera, tunizianët shprehën ndjeshmërinë e tyre të thellë kundër tiranisë, prej së cilës kishin vuajtur dekada të tëra. Ata ishin kundër tërë asaj që kishte lidhje me tiraninë. Ky është leksioni më i rëndësishëm, të cilin duhet ta mësojë lëvizja “Ennehda” nga zgjedhjet e para të Asamblesë Kombëtare të Tunizisë. Është e vërtetë se në kuadër të kësaj Asambleje Kombëtare, do të jetë qeveria, të cilën do ta formojë lëvizja “Ennehda” në koalicion me partitë e tjera, por, sipas kryetarit të Lëvizjes

Aktualitete nga bota arabe

353

Rashid El-Ganush, ai ka në plan që në qeveri të marrë edhe disa ministra, të cilët kanë shërbyer në qeverinë transitore, dhe e kanë krye punën e tyre me nder dhe me profesionalizëm. Lëvizja “Ennehda” ka premtuar se këto ditë do të fillojë bisedimet për formimin e qeverisë, ku do të shprehë vizionin e saj për administrimin e periudhës kalimtare dhe do t’i zbatojë qëndrimet e saj politike në Kushtetutën e Re, të cilat do të jenë shprehje për shpëtimin e tunizianëve nga të gjitha format e tiranisë, cilatdo qofshin shkaqet e tyre, qofshin ato në emër të fesë, në emër të laicizmit, apo në emër të luftës kundër terrorizmit. Lëvizja “Ennehda” është e njohur për maturinë dhe moderimin e saj, e burimin e saj e ka te Lëvizja e “Vëllezërve Myslimanë”. Kjo do të thotë se ajo e ka burimin e përbashkët me dy përvoja islamike në dy vende arabo-afrikane. Përvoja e parë ka të bëjë me fitoren e Frontit të Shpëtimit Islamik në zgjedhjet komunale dhe ato parlamentare në vitin 1991 në Algjeri. Si shkak i përdorimit të dhunës, në atë kohë u detyrua të ndërhynte ushtria për t’i anuluar zgjedhjet. Rezultat i atij veprimi qenë dekada të përdorimit të dhunës dhe qindra mijëra viktima. Përvoja e dytë ishte në Sudan në mesin e viteve nëntëdhjetë të shekullit që lamë pas. Lëvizja islamike aty erdhi në pushtet me anë të grushtshtetit ushtarak dhe themeloi një pushtet të dështuar në të gjitha aspektet. Rezultat i tij ishte ndarja e Sudanit dhe themelimi i Sudanit Jugor në korrik të këtij viti. Prandaj, pyetja që shtrohet para lëvizjes “Ennehda” të Tunizisë, është: A do të përsëriten përvojat e dështuara të Algjerisë e të Sudanit, apo ajo do të ofrojë një model të ri të qeverisjes, të udhëhequr nga një lëvizje islamike?

354

Takvim - Kalendar 2012

Prijësi i lëvizjes “Ennehda”, Rashid el-Ganush, nuk e fsheh simpatinë e tij lidhur me pajtimin në mes vlerave islame dhe vlerave të qeverisjes qytetare, pluralizmit politik dhe transferimit të pushtetit. Këtë simpati ai e shprehu në vazhdimësi, si gjatë fushatës zgjedhore, ashtu edhe pas fitores në zgjedhje. Ai theksoi gatishmërinë e tij për t’iu përmbajtur të gjitha ligjeve civile që ka njohur Tunizia në të kaluarën, në veçanti gjatë sundimit të ish-presidentit Habib Burgiba, në mesin e tyre ligjet që kanë të bëjnë me marrëdhëniet familjare dhe emancipimin e gruas. Në këtë aspekt, ai pohon se në mesin e 49 grave që u zgjodhën përfaqësuese të popullit në Asamblenë Kombëtare të Re, 42 janë nga radhët e lëvizjes “Ennehda”. Megjithatë, sfida më e madhe për lëvizjen “Ennehda” do të paraqitet pas ardhjes së saj në pushtet. Sa do të mund t’u bëjë ballë rrymave radikale, qofshin ato brenda saj apo nga Bota Islame, në themelimin e shtetit qytetar të Tunizisë moderne, i cili përfundimisht e përjashton tiraninë me të gjitha format e saj, që tunizianët e urryen dhe u ngritën kundër saj? Kjo mbetet të shihet në muajt dhe vitet që do të vijnë.

Takvim - Kalendar 2012

356

vështrim

Fitim Flugaj

NJË VËSHTRIM ARBITRAZHIT NDËRMJETËSIMIT SIPAS JURISPRUDENCËS ISLAME Para se të flasim për arbitrazhin në Islam, e quajmë me vend të qartësojmë se çka nënkuptojmë me fjalën arbitrazh dhe cili është dallimi midis arbitrazhit dhe gjykimit. Fjala arbitrazh, - që është huazuar nga gjuha latine dhe frënge e vjetër, - për sa i takon kuptimit etimologjik, në latinishte domethënë: ARBITRËRE - ‘bëj (ndaj, sjell) drejtësi’, kurse në gjuhën frënge të vjetër ARBITRER d.m.th. - ‘deri tek e drejta’ (drejtësia). Kurse për sa i takon kuptimit terminologjik, kjo fjalë d.m.th.: “Zgjidhja e një konflikti ose një çështjeje në mes të dy palëve me ndërmjetësimin e palës së tretë, e cila caktohet nga të dy palët në konflikt, pa procedurë të prokurorisë dhe pa gjykatës, brenda një periudhe të shkurtër kohore”. Ndër shqiptarët një veprim i tillë njihet si “ndërmjetësim”.

Në gjuhën arabe fjala arbitrazh ka kuptimin EtTahkiim, përderisa fjala gjykim ka kuptimin El-Kada. Për sa i përket historikut të arbitrazhit, një akt i tillë na shfaqet që nga njeriu i parë, në të vërtetë, kur Ademi a.s. ndau konfliktin në mes të dy djemve të tij - Habilit e Kabilit, që ishte thjesht një arbitrazh dhe jo gjykim; të dy palët, edhe Habili edhe Kabili, ishin pajtuar që babai i tyre, Ademi a.s., të zgjidhte çështjen në mes tyre. Pastaj, kemi edhe raste të ndryshme përgjatë historisë së zhvillimit të shoqërisë njerëzore. Pra, arbitrazhi, si një metodë a, thënë ndryshe, edhe si institucion për zgjidhjen e konflikteve dhe problemeve brenda shoqërisë, zanafillën e ka shumë më të hershme sesa shqyrtimi i gjykatës. Para shpalljes së Kuranit Arabët nuk njihnin autoritetin gjyqësor dhe, në qoftë se shfaqej ndonjë mosmarrëveshje në mes individëve a në mes fiseve, ata i drejtoheshin arbitrazhit. Ky ishte një arbitrazh vullnetar e po ashtu edhe zbatimi i vendimit arbitrar nuk ishte i detyrueshëm; zbatimi i vendimit arbitrar kryesisht varej nga autoriteti i arbitrit. Procedurat e arbitrazhit ishin të thjeshta dhe primitive. Ai bazohej mbi parimin që barra e provave t’i takonte paditësit. Më vonë, pas përhapjes së fesë islame, një arbitër i njohur arab me emrin Kajs bin Saade El-Ejjadij, nxori një parim: ”Argumentimin (provat) duhet t’i paraqesë paditësi, kurse betimin duhet ta bëjë mohuesi (i padituri ose i akuzuari)”. Ky parim u bë si bazë ligjore mbi të cilën vepronte arbitrazhi. Këtë El-Ejjadi e kishte mbështetur në thënien e Pejgamberit a.s.: "Dëshmia e qartë për paditësin dhe betimi për mohuesin". Me këtë

357

Vështrim

parim, u pajtuan të gjitha shkollat juridike islame dhe të gjitha ligjet ose kodet laike.

Arbitrazhi sipas Kuranit Ka dy ajete në Kuran, që përcaktojnë parimin e arbitrazhit: I pari ka të bëjë me kontestet dhe konfliktet private familjare midis bashkëshortëve. Ajeti kuranor thotë: “Nëse i frikësoheni përçarjes në mes tyre (burrit e gruas), dërgoni një pari të drejtë (një arbitër) nga familja e tij dhe një pari të drejtë (një arbitër) nga familja e saj. Nëse ata të dy (arbitrat ose ndërmjetësuesit) kanë për qëllim pajtimin, Allahu u mundëson afrimin në mes tyre (burrit e gruas). Allahu është i dijshëm, është njohës i mirë”. (En-Nisa, 35) Shkollat juridike islame, lidhur me këtë arbitrazh, kanë dy mendime: - Sipas mendimit të parë: Detyra ose misioni i arbitrave është vetëm pajtimi i dy palëve dhe, nëse ata nuk arrijnë ta zgjidhin problemin, çështjen duhet ta transferojnë tek gjyqtari, i cili zotëron të drejtën e vendimit të detyrueshëm, por me kusht që të mos i ndajë. Ky mendim është i shkollës juridike Hanefite dhe Shafiite, kurse Hanbelitët pajtohen vetëm me pjesën e parë. - Sipas mendimit të dytë: Detyra e arbitrave është që të përpiqen, në radhë të parë, për pajtimin e palëve; nëse dështojnë për t’i pajtuar, atëherë duhet të marrin një vendim të detyrueshëm, qoftë ai vendim edhe për ndarjen ose shkurorëzimin e dy bashkëshortëve. Ky vendim i arbitrazhit gjyqtarin e detyron të marrë si vendim për ekzekutim. Me këtë rast dy arbitrat nuk

358

Takvim - Kalendar 2012

i përfaqësojnë të dy bashkëshortët, por ata janë dy arbitra që e kanë fuqinë e dy gjyqtarëve dhe kanë të drejtën e vendimit. Ky është mendimi i shkollës juridike Malikie dhe i një pjese të shkollës juridike Shafiite, e cila pajtohet me pjesën e dytë. Shkolla juridike Hanbelite pajtohet vetëm me pjesën e dytë. I dyti, arbitrazhi që përfshin të gjitha kontestet dhe konfliktet, bazohet në ajetin kuranor, që thotë: “Allahu ju urdhëron t’u jepni amanetin të zotëve të tyre dhe, kur të gjykoni, ju urdhëron të gjykoni me të drejtë në mes njerëzve. Sa e mirë është kjo që ju këshillon. Allahu dëgjon dhe sheh si veproni”. (En-Nisa, 58). Sipas këtij ajeti kuranor, dijetarët thonë se arbitrat kanë të drejtë të marrin vendim të detyrueshëm për të dy palët, kuptohet nëse nuk arrijnë t’i pajtojnë palët. Një vendim i tillë vlen edhe për gjykatën, sepse vendimi i dy arbitrave është i kategorisë së vendimit të gjyqtarit. Lidhur me këtë, janë të një mendimi të gjitha shkollat juridike islame.

Arbitrazhi sipas Synetit - Aprovimi dhe pëlqimi i të Dërguarit të Allahut përkitazi me arbitrazhin e Saad bin Muaadhit, kur ky i fundit zgjidhi një problem për çifutët e fisit Quraidhah, të cilët vetë e kishin zgjedhur Saadin për t’ua zgjidhur kontestin dhe mbetën të kënaqur me vendimin e tij. (Transmeton Buhariu) Po ashtu kemi edhe një rast tjetër kur Ebu Shurejha Hani ibn Jezidi kishte vajtur me një delegacion nga populli i tij tek i Dërguari i Allahut. Pejgamberi a.s. i dëgjoi ata teksa e kritikonin Shurejhun si babai i gjykimit (arbitrazhit), dhe u tha: "Zoti

359

Vështrim

është Gjykatësi, dhe vetëm Atij I takon gjykimi dhe sundimi, ti nuk je babai i gjykimit." - Shurejhu tha: "Populli im, sa herë që kanë pasur ndonjë mospajtim, kanë ardhur tek unë, unë ua kam zgjidhur çështjen dhe të dy palët mbeteshin të kënaqur." I Dërguari i Zotit tha: "Çfarë është kjo e mirë? Sa fëmijë ke?". - Ai tha: "E kam Shurejhun, Muslimin dhe Abdullahun". Pejgamberi a.s. i tha: "Cili prej tyre është më i madhi?. - "Shurejha". - Pejgamberi a.s. u tha: "Ju jeni Ebu Shurejha (pra duke e quajtur atë me emrin e djalit të madh (Ebu Shurejha, d.m.th. Babai i Shurejhit)", dhe bëri lutje për atë e djalin e tij. (Transmetuar nga Ebu Davudi dhe Nesaiu dhe zinxhiri transmetues është Hasen.

Arbitrazhi në katër shkollat juridike (medhhebet) Shumica e dijetarëve e kanë lejuar arbitrazhin. Kjo gjë është e njohur në shkollën juridike Hanefite, që është më e qëlluar si zgjidhje, gjithashtu është e njohur edhe tek shumica e shkollës juridike Shafiite, po ashtu edhe Hanbelitët kanë të njëjtat pikëpamje. Ndërkaq, shkolla Malikije e njeh me fjalët: ‘Zbatimi i arbitrazhit hyn në fuqi pas ndikimit”.

360

Takvim - Kalendar 2012

Një përmbledhje e shkurtër rreth mendimeve që jep secila shkollë juridike për arbitrazhin - Shkolla Hanefite e konsideron arbitrazhin si një autorizim të dy palëve për të ndjekur procedurën e pajtimit. Përderisa “Gazeta zyrtare e Perandorisë Osmane” arbitrazhin e konsideronte si çështje të interesave, kështu që pas një kohe palët kanë të drejtë të kërkojnë përjashtimin e arbitrit ose izolimin e tij për sa kohë që nuk është aprovuar vendimi i tij (neni 1847), dhe vendimi i arbitrit aprovohet vetëm pasi palët në kontest të jenë të kënaqura dhe në kundërshtim me vendimin e gjykatës. E në qoftë se ndërrohen disa arbitra, atëherë duhet të merret një vendim i përbashkët i të gjithë arbitrave (neni 1844). - Shkolla Shafiite është e afërt me shkollën Hanefite, lidhur me marrjen në konsideratë të arbitrazhit me autorizim nga të dyja palët për hir të pajtimit. Mirëpo, kjo shkollë juridike kërkon që tërheqjen nga arbitrazhi ta bëjnë palët vetëm para marrjes së vendimit dhe, nëse kemi dukurinë e shfaqjes së shumë arbitrave, patjetër ata duhet të bien dakord mbi vendimin, dhe vendimi i arbitrazhit nuk është i ekzekutueshëm deri në momentin kur të dy palët bien dakord për zbatimin e tij. - Shkolla Malikije anon nga dhënia e kompetencave për kuvendin e arbitrazhit pasi të formohet dhe të emërohet ai, për të vazhduar punën e tij deri në marrjen e vendimit përfundimtar, që është i detyrueshëm për ekzekutim, prandaj nuk kërkon pëlqimin e palëve për ekzekutimin e vendimit. Pas aprovimit të vendimit të arbitrazhit palët nuk kanë të drejtë të ankohen, sepse një gjë e tillë çon në humbjen e qëllimit.

Vështrim

361

- Shkolla Hanbelite është e afërt me shkollën Malikije lidhur me dhënien e kompetencave për kuvendin e arbitrazhit, që ta vazhdojë punën e tij deri në aprovimin e vendimit përfundimtar dhe detyrues, mirëpo, pasi të merret vendimi i arbitrazhit, asnjëra palë nuk ka të drejtë të ankohet. Nga sa u tha më sipër, mund të përfundojmë se shkollat juridike Hanefite dhe Shafiite anojnë nga “arbitrazhi me pajtueshmëri", ndërsa dy shkollat e tjera juridike, ajo Malikije dhe Hambelije, anojnë nga mendimi i “arbitrazhit që shpie në vendimin obligativ”. Të theksojmë edhe faktin se mbështetje për arbitrazhin gjejmë edhe tek rasti në mes të Ali bin Ebi Talibit dhe Muavije bin Ebi Sufjanit, kur që të dy kishin caktuar nga një përfaqësues të tyre për zgjidhjen e çështjes në formë arbitrare. Kurse që nga viti 1981 Organizata e Konferencës Islamike në Samitin e tretë të mbajtur në Kuvajt, aprovoi vendimin për arbitrazh në mes shteteve islame për çdo eksces, zënkë dhe konflikt të mbështetur në ligjet e Sheriatit islam. Ndërkaq tek shqiptarët arbitrazhi është shumë i hershëm dhe njihet me emrin “oda shqiptare e pajtimit”, të cilën e ka ndihmuar “institucioni i Besës”. Ajo që në Islam, - sipas hadithit, - quhet “betimi për mohuesin”, tek shqiptarët ishte “besa”, dhe ajo që në arbitrazhin bashkëkohor dhe Islam njihet si “arbitër” ose “trupi i arbitrazhit”, tek shqiptarët është i njohur “kryepleqnari” ose “burrat e pleqërimit”, përderisa ligji mbi të cilin mbështeteshin shqiptarët në zgjidhjen e problemeve dhe arbitrimin e tyre ishin: Ligji zakonor, Sheriati dhe Kanuni i Lekës. Kjo çështje varej nga vendi dhe situata si dhe nga kër-

362

Takvim - Kalendar 2012

kesat e palëve në konflikt, se me çfarë ligji ose zakoni dëshironin të zgjidhnin konfliktin ose problemet.

_________________________ Literatura e shfrytëzuar: - Kur’ani, përkthim me komentim në gjuhën shqipe, H. Sherif Ahmeti. - “Akdu tahkiim fi el-fikh el-islamij vel kanun el-vad’ij”, Dr. Kahtan Edeverij, botoi Darul Furkan li neshter ve tevzia, Bejurt, Liban 2002. -“Et-tahkiim fii esh-Sheriatul Islamije”, Mahmud Ali Es-Sartavij, Darul Fikr li-nesher ve Tevzia, Damask , Siri 1999. -“Et-Tahkiim El-Islamij fii nidhaam gajrul-Islamij”, Semire Ez-Zaim El-Munxhid, Botim privat, Jemen 2008. -“Hukmu tahkiim - Vefken likanun el-murafiaat el medenijetu ve-Texharub ve kanun Et-Tahkiim el-Kadaai-dersetu fii El-Kanuun ElKuvejti ve El-Kanuun El-Misrij, mukaren bil-fikh”, Botues Munsh’etu el-Meaarif në Aleksandri të Egjiptit. -“Et-Tahkiim ve Tehakum Ed-Develij fii El-Sheriatu El-Islamije”, Prof. Dr. Uxhejl Xhasim, Kuvajt 2003. -“Siretu En-Nebevijetu”, Ibni Hisham.

364

Takvim - Kalendar 2012

do të thuhet kurrë aq sa duhet”, e cila ka si objekt studimi devotshmërinë popullore ndaj saj. Por, këtu, në vazhdim, nuk kemi si objekt studimi devotshmërinë popullore ndaj saj, por në vend të devotshmërisë popullore do të paraqesim për Shën Marinë apo Hz.Merjemen pikëpamjet burimore, biblike e kuranore

krahasim

Mexhid Yvejsi

SHËN MARIA APO HZ.MERJEMJA NË BIBËL DHE KURAN Hyrje Është në botë një grua me një jetëgjatësi dymijëvjeçare, e cila bashkon popuj të ndryshëm nga të gjitha racat, bashkon zemra njerëzore midis besimtarëve në jetën tokësore. Të krishterët e quajnë Maria, hebrenjtë Mirijem apo Merjem, kurse myslimanët Merjeme. Asaj i janë kushtuar mbi 200 mijë libra, i janë kushtuar rreth 10.000 kisha-shenjtore në botë, prej të cilave gjysma ndodhen në Evropë. Rreth saj, ndër shekuj, janë krijuar shumë mite, legjenda, por devotshmërinë ndaj Shën Marisë nuk e ka krijuar Kisha, ajo madje ka qenë dyshuese ndaj mrekullive e shfaqjeve të herëpashershme të saj, siç besohej nga njerëzit e thjeshtë... Kështu lindi Mariologjia apo “teologjia” që i përkushtohet Shën Marisë, “ndaj së cilës nuk

Shën Maria në Bibël Shën Maria në Bibël përmendet për herë të parë në Ungjillin sipas Mateut. Ky Ungjill u shkrua në gjuhën aramaike, kurse më vonë u përkthye në greqisht, por nuk dihet prej vetë autorit apo prej ndonjë nxënësi, nën drejtim të vetë autorit. Ungjilli sipas Mateut është i përqendruar në personin e Jezu Krishtit (Hazreti Isait (a.s.): Ku shkruan: “Ai është Krishti - Mesia. Është profet i Mbretërisë Qiellore (4, 17-23)“. Në Ungjillin sipas Mateut, Maria përmendet për herë të parë tek Lindja e Jezu Krishtit, ku shkruan: “Lindja e Jezu Krishtit ndodhi kështu: Maria, nëna e tij, pasi u fejua me Josefin, para se të banonin së bashku, u gjet shtatzënë për virtyt të Shpirtit të Shenjtë.... Qe, Virgjëra do të mbetet shtatzënë e do të lindë një djalë, të cilit do t’ia ngjesin emrin Emanuel - që do të thotë: Hyji me ne!“ Kemi disa tekste nëpër librat biblikë lidhur me çështjen e Marisë, të cilat nuk kanë ngjashmëri nga një tekst në tekstin

Krahasim

365

tjetër, po në esencë janë të njëjta. Ne së pari do të paraqesim mendimin e Mateut dhe pastaj të Lukës. a) Përsa i përket Mateut dhe sugjerimit argumentues të tij, ai ngjizjen virgjërore të Jezusit e sheh vetëm si përmbushjen e orakullit ( parthënie e priftërinjve) të Isaisë 7, 14 (sipas tekstit grek). Mt 1, 20-23: “...në ëndërr engjëlli i Zotit i tha: “Jozef, biri i Davidit, mos ki frikë ta marrësh Marinë, të fejuarën tënde, sepse foshnja që është zënë në të, u zu për virtyt të Shpirtit Shenjt. Ajo do të lindë djalë e ti ngjitja emrin Jezus, sepse Ai do ta shëlbojë popullin e vet prej mëkateve të tij”. E gjithë kjo ndodhi që të shkonte në vend fjala e Zotit e thënë nëpërmjet profetit: “Ja, Virgjëra do të mbesë shtatzënë e do të lindë një djalë, të cilit do t’ia ngjesin emrin Emanuel - që do të thotë: Hyji me ne!”]. b) Sipas agrumentimit të Lukës, ai i jep rëndësi të madhe virgjërisë së Marisë dhe në të gjithë veprën e vet ka tërhequr vëmendjen për të përmbajturit ndaj epsheve (Lk 2,36; 14,26; 18,29) e për virgjërinë e femrave. (Vap 21,9). I referohet sigurisht martesës së Marisë me Jozefin (Lk 1,27; 2,5), sepse aty sheh themelin e ligjshmërisë mesianike (lëvizje shpirtërore) të Jezusit (3, 23vv). Por gjëja e parë që thotë për nusën e re, është së ajo është e virgjër (Lk1,27): Sipas zakonit palestinez, martesa e saj duhej të ishte bërë më përpara se të hynte në shtëpinë e burrit të saj (Mt 25,1-13). Virgjëria e Marisë në momentin e Lajmërimit del në pah në kundërshtimin që ajo i bën Engjëllit, kur ky e lajmëron se

366

Takvim - Kalendar 2012

do të jetë nëna e Mesisë: “Si do të mund të ndodhë kjo, ndërsa unë nuk njoh burrë? (Lk 12,34). Shprehja “Njoh një burrë” është me të vërtetë e zakonshme në Bibël për të treguar marrëdhënie bashkëshortore (Zan 4,1.27. 25; 19,8; 24,14...). Luka thekson në këtë mënyrë se Maria është e virgjër në momentin kur ajo ngjizet me Jezusin. Mbi të gjitha nuk e njeh kuptimin e saktë të pyetjes së Marisë që do të thotë: “në kuptimin e tanishëm nuk kam marrëdhënie bashkëshortore”. Luka në këtë mënyrë sugjeron që Maria e kupton se duhet të jetë nënë menjëherë, ajo kundërshton se martesa e vet nuk është kryer ende. Pyetja e saj e shtyn engjëllin ta lajmërojë për ngjizjen virgjërore të Jezusit. Kjo i zbulohet në të njëjtën kohë me birësimin hyjnor, shenja e të cilit është Shpirti i Zotit, që e ka kryesuar krijimin e botës (Zan 1,2), “do të përuroj me ngjizjen e Jezusit, krijimin e botës së re.” Për këtë arsye ngjizja virgjërore e Lukës duket se i përgjigjet kërkesës së birësimit hyjnor të Jezusit. Në lajmërimin e amësisë së saj të mistershme, Maria mëson vokacionin e saj virgjëror. Nga dy mendime, i Mateut dhe i Lukës, del përfundimi se pse një pjesë e të Krishterëve besojnë që Krishti ëshë biri Zotit, sepse, sipas Lukës, Zoti e paska birësuar për vete, prandaj edhe pjesa e dëshmisë krishtere është “ Në emër të birit, të atit e të shpirtit të shenjtë”.

367

Krahasim

368

Takvim - Kalendar 2012

Pra, sipas Biblës, Maria është nëna e Jezu Krishtit, të cilin e lindi duke qenë e virgjër, për virtyt të Shpirtit të Shenjtë... Emri i Marisë vjen nga gjuha hebreje: Miriem apo Merjem. Më këtë emër, Merjem, ajo përmendet edhe në Kur’an.

“Këto janë nga lajmet e fshehta (të hershme) që po t’i zbresim ty. Ti nuk ishe ndër ata kur i hidhnin shortet se kush prej tyre do të bëhej kujdestar i Merjemes, nuk ishe pranë tyre as kur ata ziheshin në mes tyre.” (Kur’an, 3: 44)

Hz.Merjemja në Kur’an

Lindja e Merjemes

Hz. Merjemja në Kur’anin e madhëruar është e vetmja grua që përmendet me emër dhe përshkruhet si e pastruar, e ndershme, e lavdëruar. Lindja e hz. Isait a.s. përshkruhet në dy pjesë të Kur’anit; sure 3 dhe sure 19. Duke lexuar nga fillimi i lindjes së tij, ne njihemi me historinë e Hz.Merjemes dhe me pozitën e nderuar të saj që tregohet në Kur’an, kur ajo mbyllet në faltore përpara lajmërimit se i është dhënë lindja e Isait a.s.: “Përkujto kur engjëjt i thanë: “Oj Merjeme, Allahu të dalloi ty (me besim e karakter), të pastroi (nga shpifjet) dhe të lartësoi mbi gratë e botës”. (Kur’an 3: 42) Një nder i tillë, që i është dhënë Merjemes në Kur’an, nuk gjendet, madje, as në Bibël. Ajetet vazhdojnë: “Oj Merjeme, vazhdoje adhurimin ndaj Zotit tënd, bëj sexhde dhe falu për Zotin bashkë me ata që falen”! (Kur’an, 3: 43)

Historia tregon se gjyshja nga nëna e Isait a.s., Hannah, deri pak përpara nuk kishte mundur të lindte. Ajo iu drejtua me sinqeritet Zotit. Në qoftë se Zoti do t’i falte asaj një fëmijë, ajo sigurisht do t’ia përkushtonte fëmijën shërbimit të Zotit në faltore.

Shpallja nga Zoti Cili është burimi i këtij teksti të mrekullueshëm dhe madhështor, i cili në leximin apo këndimin origjinal në gjuhën arabe të vë në një gjendje emocionale të papërshkrueshme dhe të përlot? Në ajetin 44 shkruan:

Pika kulmore Zoti i dhuroi një lindje si dhuratë të lutjes së pastër të saj. Ajo qe përgatitur për një djalë, po në vend të asaj që priste, ajo lindi një vajzë. Dhe për atë që ajo kishte në mendje, një femër nuk mund të barazohej me një mashkull. Çfarë do të bënte ajo më pas? Ajo bëri një vend ku t’i lutej Zotit. Ajo mezi priste sa t’i rritej Merjemja dhe të kujdesej për veten e vet. Me kalimin e kohës, Hannah e mori vajzën e saj të dashur, akoma të vogël, që ta dorëzonte për shërbim në faltore. Çdo prift kërkonte me ngulm që të ishte kujdestari i asaj foshnje aq të dashur. Ata hidhnin short me shigjeta për të, por, përfundimisht, kësmeti ishte që ta mbante Zekeriai...

369

Krahasim

Sure Merjem Është një kaptinë e tërë në Kur’an, e quajtur sure Merjem, e emërtuar për nder të Merjemes, nënës së Isait a.s., nderim të cilin nuk e gjejmë t’i jepet Merjemes as në Bibël. Nga 66 librat e Biblës, që i pranojnë besimtarët protestantë, dhe mbi 70 librat e Biblës, që i pranojnë besimtarët katolikë e ortodoksë, asnjëri prej tyre nuk është emëruar Maria ose me emrin e djalit të saj. Kurse nuk ka asnjë kaptinë në Kur’an me emrin Emine, emri i nënës së Muhamedit (a.s.), as Hatixhe, gruaja e tij, apo Fatime, bija e tij e dashur...... Për hz.Merjemen në Kur’an, në suren Merjem, përveç të tjerash, shkruan: 16. E, përmendju në këtë libër (tregimin për) Merjemen, kur ajo u largua prej familjes së saj në një vend në lindje. 17. Ajo vuri një perde ndaj tyre, e Ne ia dërguam asaj Xhibrilin, e ai iu paraqit asaj njeri në tërësi. 18. Ajo tha: “Unë I mbështetem të Gjithëmëshirëshmit prej teje, nëse je që I frikësohesh Atij (pra më lër të lirë)!” 19. Ai (Xhibrili) tha: “Unë jam vetëm i dërguar (melek) i Zotit tënd për të dhuruar ty një djalë të pastër (pejgamber)”. 20. Ajo tha: “Si do të kem unë djalë, kur mua nuk më është afruar njeri (nuk jam e martuar), e as nuk kam qenë e pamoralshme”. 21. Ai (Xhibrili) tha: “Ja, kështu ka thënë Zoti yt; ajo për Mua është lehtë, e për ta bërë atë (djalin e krijuar pa baba) argument për njerëzit e edhe mëshirë nga ana e Jonë. Kjo është çështje e kryer”!

370

Takvim - Kalendar 2012

22. Ajo e barti atë (Isain), andaj (me të në bark) u izolua në një vend të largët. 23. E dhembja (e lindjes) e mbështeti atë tek një trup i hurmës. Ajo tha: “Ah sa mirë ka qenë për mua të kisha vdekur para kësaj e të isha e harruar që moti”! 24. E prej së poshtmi atë e thirri (Xhibrili): “Mos u brengos, Zoti yt bëri pranë teje një përroskë (uji)”. 25. E ti shkunde trupin e hurmës, se do të të bien hurma të freskëta. 26. Ti pra, ha, pi e qetësohu dhe, nëse sheh ndonjë prej njerëzve, thuaj: “Unë kam vendosur heshtje për hir të Gjithëmëshirshmit, prandaj sot nuk i flas asnjë njeriu”! 27. Dhe duke e bartur ngrykë, shkoi me të te të afërmit e vet, e ata i thanë: “Oj Merjeme, ke bërë një punë shumë të keqe!” 28. Oj motra e Harunit, babai yt nuk ishte njeri i prishur e as nëna jote nuk ka qenë e pamoralshme! 29. Atëherë ajo u dha shenjë kah (Isai). Ata thanë: “Si t’i flasim atij që është foshnjë në djep?” 30. Ai (Isai) tha: “Unë jam rob i All-llahut, mua më ka dhënë (ka caktuar të më japë) librin dhe më ka bërë Pejgamber. 31. Më ka bërë dobiprurës kudo që të jem, dhe më ka porositur me namaz (falje) e zeqat për sa të jem gjallë! 32. Më ka bërë të mirësjellshëm ndaj nënës sime, e nuk më ka bërë kryelartë as të padëgjueshëm! (Kur’an, suretu Merjem, 16:32) Kjo kaptinë ka zbritur në Mekë dhe parashtron çështjen e besimit të drejtë në Një të Vetmin Zot. Quhet “Kaptina Me-

371

Krahasim

rjem”, ngase dëshira, vullneti i Zotit ishte që mrekullia e këtij fëmije të lindur prej nënës së ndershme, por pa baba, të besohet, të përjetohet fuqia e pakufishme e Krijuesit të Madhëruar… Çështja e Merjemes virgjëreshë, e cila e lindi djalin, Isain, paqja qoftë mbi te, është vërtet një ngjarje e mrekullueshme që dëshmon se për Zotin Fuqiplotë s’ka asgjë të pamundshme. Në Kur’anin e madhërishëm, Hz. Merjemja është e vetmja grua, së cilës i jepet titulli Siddika, pra përherë e vërtetësishme, besnike, një atribut që u jepet vetëm atyre që janë më të afruarit me Allahun e Madhëruar dhe të Lartësuar, pas pejgamberëve (a.s.). Edhe pse Hz.Merjemja nuk ishte profete, virtyti dhe afria e saj me Zotin, duhet t’u shërbejnë si frymëzim të gjithë atyre që kërkojnë Rrugën e Drejtë. Në Kur’anin famëlartë, hz. Merjemja paraqitet si shembull edhe për gratë e Pejgamberit (s.a.v.s.): Edhe Merjemen, të bijën e Imranit, që e ruajti nderin e vet, e ne prej anës sonë i frymë një shpirt e ajo i besoj fjalët e Zotit të saj dhe librat e tij dhe ishte e devotshme.” (Suretu Tahrim, 12)

Tri merita të hz.Merjemes Në këtë ajet përmenden tri merita të hz. Merjemes: Ajo ishte njëra nga të përkushtuarat (Kanitah), dëshmoi vërtetësinë e fjalëve të Zotit (Siddikah) dhe, në fund, e pranoi Shpirtin nga Zoti. Kanë kaluar dy mijë vjet që Shën Maria apo hz.Merjemja, sipas dëshmive në Bibël e Kur’an, pranohet prej besimtarëve

372

Takvim - Kalendar 2012

të krishterë dhe myslimanë, që përbëjnë afër gjysmën e njerëzimit, si një shenjë nga Zoti Fuqiplotë, me tri veçori, të cilat shpalosin qartë pozitën shpirtërore të hz.Merjemes Këto cilësi janë të qenët “më besnikja”, “e dëlira e Zotit” dhe “pranuesja e Shpirtit”.

Hz.Merjemja si një urë afrimi Islamofobia, një sëmundjeje shpirtërore në dukje e re, por që është shumë e vjetër, është frika dhe urrejtja ndaj Islamit pa arsye të pranueshme. Mosnjohja e Islamit është burimi kryesor i kësaj sëmundjeje. Islami, të cilin ata e urrejnë dhe prej të cilit frikësohen, është “Islami” të cilin ata e paraqesin siç dëshirojnë në mjetet e informimit, dhe nuk ka lidhje me Islamin, me Kur’anin, i cili i është shpallur Muhamedit (a.s.). Sipas Kur’anit, pranuesit e shpirtit nuk janë persona të rëndomtë. Ata shquhen qartë dhe përfitojnë nga një begati e veçantë prej Zotit. Në këtë kategori individësh spikat figura e Hz. Merjemes, e cila është një grua me një jetëgjatësi dymijëvjeçare, e cila bashkon popuj të ndryshëm nga të gjitha racat, bashkon zemra njerëzore midis besimtarëve në jetën tokësore. Shembulli i Hz.Merjemes është shumë i rëndësishëm sot për të lidhur hapësirën midis dy qytetërimeve të mëdha dhe dy feve të mëdha, Islamit dhe Krishterimit. Me të vërtetë të krishterët e sinqertë Islamin duhet ta shikojnë, veçanërisht mbulesën e grave myslimane, si një imazh të ndershmërisë së Hz.Merjemes... Kjo është një model i ndershmërisë që çdo grua e devotshme krishtere a myslimane duhet ta ketë.

Krahasim

373

___________________________ Literatura dhe burimet kryesore: 1. Shkrimi Shenjt, Besëlidhja e Vjetër dhe Besëlidhja e Re, Përktheu dhe shtjelloi Dom Simon Filipaj, Drita, Ferizaj, 1994. 2. KUR’AN-i Përkthim me komentim në gjuhën shqipe. Përktheu dhe komentoi: H.Sherif Ahmeti, Prishtinë, 1988 3. Graf, Fritz. Greek Mythology. Trans. Thomas Marier. Baltimore: John Hopkins University Press, 1993. 4. Asimov, Isaav, Asimov’s Guide to the Bible, New York, Avenel Books, 1981 5. Armstrong, Karen. "A Short History of Myth". Knopf, Canada, 2006. 6. Eliade, Mircea. Myths, Dreams and Mysteries. Trans. Philip Mairet. New York: Harper & Row, 1967. 7. Rahman, Fazlur (2009).Major Themes of the Qur'an. University Of Chicago Press. 8. Dictionary for Theological Interpretation of the Bible. Baker Academic, 2005. 9. Nasr, Seyyed Hossein (2003). Islam: Religion, History, and Civilization. Harper San Francisco. 10.Tabatabae, Sayyid Mohammad Hosayn (1988). The Qur’an in Islam: Its Impact and Influence on the Life of Muslims. Routledge. 11. Esposito, John. What Everyone Needs to Know About Islam. New York: University Press, 2000. 12. Dictionary for Theological Interpretation of the Bible. Baker Academic, 2005. 13. Stowasser, Barbara Freyer- the Qur’an, Traditions, and Interpretation, Oxford University Press; Reprint edition (June 1, 1996)

400

Takvim - Kalendar 2012

Përmbajtja

Sedat Islami Islami përballë modernizmit - sfidat dhe alternativat - .............. 241

Në vend të parathënies ........................................................................... 5

Nexhat Ibrahimi Eutanazia, vrasje e mëshirshme ............................................... 265

Resul Rexhepi Disa aspekte rreth fjalës së Allahut-Kuranit ................................. 7 Sabri Bajgora Komentimi i kaptinës „El-gashije‰.............................................. 29 Mr. Sadik Mehmeti Texhvidi tek shqiptarët (me vështrim të veçantë „Texhvidi‰ i mulla Mehmet ef. Salihut) ...................................... 57 Prim.dr.med.sc. Ali F. Iljazi Paradigma shkencore në Kuran ................................................. 85 Dr. Sci. Musa Vila Zbritja e Isait a.s. dhe misioni i tij............................................ 105 Hajrullah Hoxha Besimi dhe adhurimi ndaj Zotit të Madhërueshëm ................... 119 Bahri Curri Dashuria ndaj Pejgamberit alejhi selam ................................... 143 Dr. Jusuf el-Kardavi Karakteristikat e Islamit për të cilin bëjmë thirrje ne .............. 159 Muhidin Ahmeti Drita e besimit dhe e mevludit.................................................. 179 Ajni Sinani Veprat penale dhe dënimet ....................................................... 199 Prof. Dr. Qazim Qazimi Bashkëjetesa dhe toleranca gjatë shekujve nën prizmin e Islamit ........................................ 225

Prof. dr. Hysen Matoshi Masakra e Prapashticës sipas këngëve popullore...................... 281 Prof. Dr. Zejnullah Gruda Alija Izetbegoviq - personalitet tragjik në krye të një populli që donin ta zhduknin .......................................... 289 Nuridin Ahmeti Personaliteti i mulla Adem ef. Emërllahut - Keqekollës (1850-1921) ............................................................................. 313 Elez Osmani Bashkëpunimi i Imam Vehbi Ismailit me Refat xh. Gurrazezin 329 Qemajl Morina Revolta e popujve arabë ........................................................... 341 Fitim Flugaj Një vështrim arbitrazhit - ndërmjetësimit sipas Jurisprudencës Islame ..................................................... 355 Mexhid Yvejsi Shën Maria apo hz.Merjemja në Bibël dhe Kuran .................... 363 Hajrullah Hoxha Shtojcë - pjesa kalendarike ....................................................... 374 Përmbajtja ............................................................................................. 399