2008/02

BAfiKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI

YEREL SÜREL‹ YAYIN

Başkent Üniversitesi Adına Sahibi: Prof. Dr. Mehmet Haberal Yayın Genel Yönetmeni: Mete Akyol Yayın Genel Yönetmeni Yardımcısı: Hande Umur Genel Koordinatör: Gülçin Orkut Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Çiğdem Ayhan İşletme Genel Yönetmeni: Sina Şen Yayın Danışmanı: Yaşar Öztürk Türk Dili Danışmanı: Haydar Göfer Sanat Danışmanı: Süheyla Dinç Redaksiyon: Fatma Ataman Düzeltme Sorumluları: Nükhet Alicikoğlu, Emel Kurt

Seçiciler Kurulu: Prof. Dr. Nevzat Bilgin (Anısal Başkan), Prof. Dr. Ahmet Mumcu, Prof. Dr. Solmaz Doğanca, Prof. Dr. Sevil Öksüz, Prof. Dr. Ender Varinlioğlu, Prof. Dr. Okay Eroskay, Prof. Dr. Fuat Çelebioğlu, Prof. Dr. Sedefhan Oğuz, Doç. Dr. Levent Peşkircioğlu, Necmi Tanyolaç, Haluk Cansın, İzmir Tolga, Alaettin Giray, Ayhan Erten, Nuri Özakyol, İlhan Banguoğlu, Ahmet Aydede, Manuel Bilos, Cengiz Dolunay Sürekli Yazarlar: Yücel Aksoy, Metin Atamer, Nuray Bartoschek, Cahit Batum, Prof. Dr. Yüksel Bozer, Sadi Bülbül, Ali Naili Erdem, Ali Murat Erkorkmaz, Konur Ertop, Gürbüz Evren, Metin Gören, İlyas Halil, Pelin Hazar, İlker İnal, Mehmet Muhsinoğlu, Filiz Leloğlu Oskay, Saniye Özden, Yaşar Öztürk, Erdoğan Sakman, Songül Saydam, İzlen Şen, Cheryl Tanrıverdi, Eser Tutel, Engin Ünsal, Dr. Mehmet Uhri, Orhan Velidedeoğlu, Mustafa Yıldız Yönetim Merkezi: 10. Sok., No: 45, Bahçelievler, Ankara Tel: (0312) 212 8016 (pbx) Faks: (0312) 234 1216 İletişim Adresi: Mimoza 4/9, D: 1, Ataşehir, 34750, İstanbul Tel: (0216) 456 2727 (pbx) Faks: (0216) 456 2729 Abone Hizmetleri: (0212) 314 0888 Dağıtım: Yaysat Renk Ayrımı: Mat Yapım Basım Tarihi: 31.01. 2008

Baflkent Üniversitesi’nin bir kültür hizmeti olan Bütün Dünya 2000, Baflkent Üniversitesi kurulufllar›ndan 1. Cadde, No: 77, Bahçelievler, Ankara adresindeki Aküm Reklamc›l›k, Dan›flmanl›k ve Yay›nc›l›k Ajans› Sanayi ve Ticaret A.fi.’nin 3. Cadde, No: 2, Yenimahalle, Ankara adresindeki tesislerinde bas›lm›flt›r. www.butundunya.com.tr butundunya@butundunya.com.tr

Y›l: 10, Say›: 117

fi U B A T

2 0 0 8

‹ Ç ‹ N D E K ‹ L E R

7 Bizim Değişikliğimiz, Yeniliğimizdir METE AKYOL

41 Geleceğin Güvencesi Öğretmenler AL‹ NA‹L‹ ERDEM

12 Diplomatik Konuşma Üzerine ORHAN VEL‹DEDEO⁄LU

45 Toprağımızı Paylaştığımız Gelmiş Geçmiş Uygarlıkların Sahipleri KONUR ERTOP

19 Dürüstlük Simgesi Adnan Kahveci KÂMRAN ‹NAN

50 Rüzgar Enerjisi

91 Karınca Aslanı ERDO⁄AN SAKMAN

93 Öldürecekse Beni de Öldürsün!

DR. fiAK‹R COfiKUNER

95 Sıra Dışı Bir Şeyler Yapın!

NURAY BARTOSCHEK

101 İnci, Süslü ve... Melis

Sizden Bize ‹lk Dersimiz Türkçe fiubat SuDokular› Bilginizi Denetleyin 1001 Güzel Söz Mankafa Poldi Anne ve Babalardan

8 17 86 99 112 122 144

MUZAFFER ‹ZGÜ

CHERYL TANRIVERD‹

21 Olmaz Öyle Şey Diye Diye 57 Kaçak Göçmenler İnsan Değil mi?

MEHMET MUHS‹NO⁄LU GÜRBÜZ EVREN

30 Mustafa Kemal’in Basında Yayımlanan İlk Fotografı 63 Bir Aşk Öyküsü AT‹LLA ORAL

MET‹N GÖREN

107 Kopuk Kayış

Sayfa: 123

MET‹N ATAMER

115 Edison Ampulü Nasıl Buldu?

SERDAR KALKAN

118 Uzungöl ‹ZLEN fiEN

36 Hacıkırı Köprüsü YÜKSEL OKTAY

66 Dünyanın Yeni Yedi Harikası HANDE UMUR

123 Müzik Kutusu ve Smokin PEL‹N HAZAR

73 Everest Fatihi Edmund Hillary Kalbine Yenildi BARIfi METE

77 Yazık Ettik Bizim Şu Su Muhallebisine!

ESER TUTEL

83 Ağabey Donizetti Kardeş Donizetti Sayfa: 30

Mustafa Kemal’in Bas›nda Yay›mlanan ‹lk Fotograf› 4

YÜCEL AKSOY

87 Biraz Daha Işık!

SONGÜL SAYDAM

128 Tadına Doyum Olmayanlar SAD‹ BÜLBÜL

133 Sürekli Reform Reformu

Müzik Kutusu ve Smokin

AL‹ MURAT ERKORKMAZ

139 Şiir Dizeleri Arasında Aşk ‹LYAS HAL‹L

141 Harf Tamircisi DR. MEHMET UHR‹

148 Olsun İsterdim...

ENG‹N ÜNSAL

Kareler ve Rakamlar Mant›k Bilmecesi Satranç Bulmaca Ay›n Kitaplar› Bir Fotograf Bin Sözcük

152 153 154 156 158 160

5

’DAN S‹ZE Mete Akyol

B‹Z‹M DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹M‹Z, YEN‹L‹⁄‹M‹ZD‹R

Ö

nce kapa¤›m›z›n, sonra da sayfalar›m›z›n görüntüleri, biliyoruz, Bütün Dünya’n›n bugüne de¤in al›flageldi¤iniz görüntülerinden çok de¤iflik geldi size.

Bu görünüm de¤iflikli¤i, asl›nda yenili¤imizdir.

On y›l önce biz Bütün Dünya’y› yeniden yay›mlamaya haz›rlan›rken, o günlerden elli y›l önce yay›m yaflam›na bafllayan 1948 y›l› sonras› Bütün Dünya’n›n görsel ve yap›sal özelli¤ini özenle korumay›, ilk ad›m›m›z olarak benimsemifltik.

Ad› ve boyu, görünümü ve huyu ile bir bütün oluflturan o y›llar›n Bütün Dünya’s›n›, do¤umundan elli y›l sonra 1998 y›l›nda yeniden yaflama geçirdi¤imizde, okurlar›m›z›n ilk ifli, “eskimeyen eski dost”lar›n›n bu yap›sal özelli¤ini ve özellikle de “tatl› dil”ini koruyup korumad›¤›m›z› denetlemek olmufltu.

Bütün Dünya, o ilk birkaç ay›nda böylesi okur denetimlerini ve s›navlar›n› baflar›yla geçtikten ve okurlar›yla bütünlefltikten sonra, bu vatana ve ulusa olan yükümlülü¤ünü, giderek artan ulusal bir sorumlulukla yerine getirmeye bafllam›flt›r.

Evrensel ve ulusal konularda gerekli bilgi donan›m›n› tamamlamak gereksinimindeki ça¤dafl Türk ö¤renci için bir bilgi hazinesi olan Bütün Dünya, özellikle s›n›r boylar›nda görev yapan Mehmetçiklerimizin ellerinde ve üniformalar›n›n ceplerinde birer ulusal güç olarak yer almakta, cezaevlerimizin önemli bir bölümünde ise, birçok kader kurban› için kimi öyküleriyle bir avunma, kimi yaz›lar›yla bir ö¤retim ve hatta e¤itim arac› ifllevi görmektedir.

Bütün Dünya’n›z, insansal, evrensel ve ulusal e¤itim, bilgi ve güç veren öyküleriyle içeri¤inin özünü ve sorumlulu¤unu her zamanki çizgisinde özenle ve kararl›l›kla korumas›n› sürdürürken, yaln›zca 60 y›l öncesi Bütün Dünya’n›n yüzeysel görünümünde bir de¤ifliklik yapmaktad›r.

Bu görünüm de¤iflikli¤i, asl›nda yenili¤imizdir.

Bu yenili¤i yapmak da, size karfl› sorumlulu¤umuzun ve size olan yükümlülü¤ümüzün bir bölümüdür.

Bütün Dünya ile bir bütün oluflturman›z nedeniyle size teflekkürlerimiz yan›s›ra sevgilerimizi ve sayg›lar›m›z› sunuyoruz.• 7

S‹ZDEN B‹ZE MEKTUPLAR

Bütün Dünya, Mimoza 4/9, D: 1, Ataflehir, 34750, ‹stanbul butundunya@butundunya.com.tr Faks: 0216-456 2729

ütün Dünya”, demokrasi duyarl›l›¤›n› bir kez daha kan›tlad› 2008 Ocak say›s›nda... Sizin deyiflinizle “Aln›ndan vuruluflunun 5’inci y›ldönümünde, Necip Hablemito¤lu’nu sayg›yla” an›yorum. fiengül Hablemito¤lu’nun yaz›s› umuyoruz ki, demokrasi katilleri taraf›ndan okunur ve onlar› utand›r›r. fierif Zülfikar, Adana.

“B yolundaki

an›lm›yorsam, bundan bir

Y ay kadar önce CNN Türk’te

Prof. Dr. fiengül Hablemito¤lu’nun anlat›m›yla, eflinin katlediliflinin öyküsünü, gözlerim dolarak izlemifltim. O kadar etkilenmifltim ki, “Keflke bir daha yay›nlansa” diye geçirmifltim akl›mdan.

Dergide fiengül Han›m’›n yaz›s›n› okudu¤umda, onlar›n ac›s›n› yeniden içimde hissettim.

Türkiye bir daha böyle ac›lar 8

yaflamas›n... Örümcekler günefle a¤ kurmas›n!

Cengiz Da¤o¤lu, Trabzon. ay›n Gürbüz Evren, Kas›m ve

S Aral›k 2007 say›lar›nda sizin rahmetli dedenizle olan an›lar›n›z› a¤layarak okudum. Ne mutlu ki size öyle bir dedenin torunusunuz. fiimdi dualar›m›n içinde rahmetli dedenizin ismi de olacak.

Ifl›klar içinde yats›n.

Onlar olmasayd› flimdi bizler nerelerde olurduk kimbilir... Sevg› ve sayg›yla, Zerrin Yücel. ay›n Gürbüz Evren, “Bütün

S Dünya” dergisinin ocak say›s›ndaki yaz›n›z gerçekten çok etkileyici ve de en önemlisi belki de dergideki en farkl› yaz›lardan biriydi.

Belirtti¤iniz tarih kitaplar›ndaki o tuhaf beyanlar›n, Türk milleti olarak fark›ndayd›k; ama

bu kadar korkutucu boyutlarda oldu¤unu flahs›m ad›na bilmiyordum. Gerçekten çok üzüldüm ve de flafl›rd›m. Bizi bilgilendirdi¤iniz için sonsuz teflekkürler. Eme¤inize sa¤l›k.

Söylemeden geçemeyece¤im, Gürbüz Bey, Kanal B’deki program›n›z› izledim. Çok baflar›l›s›n›z. Program›n›z›n devam›n› dileyerek, tekrar teflekkür ediyorum.

Yaz›lar›n›z› her ay dört gözle bekliyorum. Sayg›lar›mla, Özlem Uzun.

000 y›l›nda ABD, San Fran-

2 cisco’da bulundu¤um günlerde, kald›¤›m evin sigortas› atm›fl ve dü¤meleri kald›rmak için evin d›fl›ndaki trafo odas›na gitmifltim. Kap›y› açar açmaz önüme düflerek beni 盤l›k 盤l›¤a hoplat›p z›platan yarat›¤›n “yap›flkan ayakl› kertenkele Gekko” oldu¤unu bile senden ö¤rendim sevgili dergim “Bütün Dünya”... Teflekkürler.

Tülay Bilgin, Kad›köy, ‹stanbul. erhabalar “Bütün Dünya”n›n

M bütün yazarlar›, bu ayki say›n›z da muhteflemdi, çok teflekkür ederim. Özellikle Cheryl Tanr›verdi’nin yaz›s› çok hofluma gitti ve Kaunos Tuzlas› hakk›ndaki yaz› ilgimi çekti. Bu arada, 10 Ocak 2008 Gazeteciler Günü’nüz kutlu olsun.

Baflar›lar›n›z›n devam›n› dilerim. Özge Güngörürler, ‹zmir.

cak 2008 say›s›nda, Eser Tu“Kaptan Düdüüük!

Kaptan Düdüüük!” yaz›s›n› bay›larak okudum. ‹kinci Dünya Savafl›’ndaki ‹stanbul savafl gemilerini ve kaptanlar›n› müthifl kaleme alm›fl. Orada hisettim kendimi adetâ... Tebrik ediyorum.

Tar›k Kuflçuo¤lu, Yozgat.

O tel’in

heryl Tanr›verdi’nin “Tane Kar Taneleri” yaz›s›, çocuklu¤umun en büyük e¤lencelerinden biri olan kar tanelerinin, asl›nda hiç dikkatimi çekmeyen mücevherler oldu¤unu gösterdi bana. Daha neler ö¤renece¤iz acaba “Bütün Dünya”dan?..

Bize bu kadar keyifli yaz›lar sundu¤u için Bütün Dünya dergisine teflekkürü borç biliyorum. Eme¤i geçen herkese sevgiler.

Sena Ayayd›n, ‹zmir.

C Tane

›llar önce babam›n kütüpha“Bütün Dünya” ciltlerini seçip seçip okurken, flimdi her ay yeni bir “Bütün Dünya” okuyor olmak ve onbefl yafl›ndaki k›z›m›n da “Bütün Dünya” okudu¤unu görmek, nas›l tuhaf duygular yaflat›yor bana bilemezsiniz. Eline kitap almayan k›z›m, “Bütün Dünya” sayesinde elinden kitap düflürmez oldu. Buradan tüm anne babalara, çocuklar›na “Bütün Dünya” okutmas›n› tavsiye ediyorum.

Geçmifle ait birçok de¤erli bilgi-

Y nesindeki

9

BD fiUBAT 2008

nin, gelece¤i kurtaracak sevgi ve dostluk mesajlar›n›n o kadar yarar› var ki bir çocu¤un zihinsel gelifliminde... Annelik görevimde bana yard›mc› oldu¤un için teflekkürler “Bütün Dünya”...

Sibel Dikyar, ‹stanbul. ilgi da¤arc›¤›m›za bu kadar katk›da bulunan “Bütün Dünya” dergisinin yay›m›nda eme¤i geçen herkese binlerce kez teflekkürler. Baflar›n›z›n devam›n› dilerim Burcu Kaynak, ‹stanbul.

B

¤renmenin yafl› ve s›n›r›

“Ö yok” derler ya, sen bunun

en canl› kam›t›s›n; teflekkürler “Bütün Dünya”.

Mine Kocaman, Çorum. üçük yafllar›mdan beri bir yap›m yoktur. Ama hep “fiu nas›l icat edildi? Bunu kim ak›l etti?..” diye düflünmüflümdür. Bütün sorular›m›n yan›tlar›n› her ay, “Bütün Dünya”mda buluyorum! Teflekkürler “Bütün Dünya” ekibi. Baflar›lar›n›z›n devam›n› diliyorum.

Nilüfer Gezici, Ankara.

“K araflt›rmac›

evremdeki herkese “Bütün Dünya” okumas›n› tavsiye ediyorum. Yaflad›klar›m›za karfl› bak›fl aç›m›z› olumlu yöne çevirmenin yan›s›ra, bilgilendiriyor,

Ç 10

düflündürüyor ve e¤lendiriyor.

Tüm “Bütün Dünya”l›lara sevgiler.

Ahmet Aydo¤du, Sinop. u kadar de¤iflik konuyu, bu

B kadar bilgiyi, bu kadar e¤lenceli öyküyü, k›sacas› “Bütün Dünya”y›, elimden düflürmeden okuyorum. Baflar›lar›n›z›n devam›n› diliyorum…

Murat Bilgiç, Antalya.

llerinize sa¤l›k fiebnem fien...

E Ellili yafllar›m›n bafl›ndayken,

“Genç Kalman›n S›rlar›” hakk›nda yazd›klar›n›z› zihnime kaz›d›m.

Nurgül Özmeriç, Burdur. mutluyum, duygu ve düÇ okflüncelerimin benimsenmesinden, onay görmesinden, ayn› duygu ve düflüncelerde olan birilerinin varl›¤›n› ö¤renmekten, onlardan sevgi ve dostluk dolu mesajlar almaktan... Aral›k say›n›zda “Sizden Bize Mektuplar”da Ni¤de’den yazan Gürbüz Turgay kardeflimin, sevgi dolu samimi duygular›ndan... Hiçbir flekilde tan›mad›¤› halde beni ve “Bütün Dünya” okurlar›n› kardefl olarak hissetmesinden o kadar duyguland›m ki anlatamam. Anlatsam zaten sayfalara s›¤maz... Yine aral›k say›n›zda kardeflim Ahmet Aydede, Harward Üniversitesi kütüphanesinde ailesi ile

Duyuru Tahtas› gezilarda l› ufuk k eksi¤in k r fa lar›mla in en büyü arÇocuk iç k›na v , bizim u¤unun far n am e k ir nirk b ld o ad›k, hane r ›m la ar› s›v kütüp en koll ik . Ç o c u k la plum e H d to le d›k. p n a e düz ve kit n p a n y a flla çal›fl›yor ricalar›n› be a n b e d la siz can Onlar›n um: yoruz. mek istiyor e tuzunuz bu r d ti e in g iz e s dil rbada riz?”

“Bu ço z misin yard›mc› olu e m te is e r n le u s iz lun nuda b iz. an, Bu ko ce¤ ahram sevine k yem K Okulu, o r ç e M ›z n sa ö¤retim . köy ‹lk ka, Trabzon Hamsi Maç

yaflad›¤› olay› o kadar güzel anlatm›fl ki gözlerimin önünde canland› adeta... O andaki duygular›na ortak oldum, ben de yurt d›fl›nda öyle bir olay yaflasam onlardan farkl› duygular hissetmezdim, ayn› tepkileri verir ayn› heyecan› duyard›m.

“Bütün Dünya”mla gurur duydum, varl›¤›n› denizafl›r› ülkelere tafl›yabildi¤i için...

Ayn› duygu ve düflüncede oldu¤um bir kardeflimin yazd›klar›n› da burada bahsetmeden edemeyece¤im. Ekim say›n›zda Ankara’dan kardeflim Gülden Çulha’ya kat›l›yorum. “Bütün Dünya” okuru olmak gerçekten bizleri özel bir kimlik sahibi yap›yor.

Bugün yine bir kifliyi “Bütün Dünya” ile tan›flt›rd›m, o da aile-

Biz Adnan Menderes Üni versitesi Nazilli ‹‹BF, SEBAT (SosyoEkonomik Bilimsel Ara flt›rmalar Toplulu¤u) olarak, K›z› ldere ‹lkö¤retim Okulu’nda (Na zilli, Ayd›n) “Par›ldayan Beyinlere Par› ldayan Projeler” kampanyas›yla bir kütü phane kurmak için çal›flmalara bafllad›k. Am a, kitap say›m›z çok az oldu¤undan yard ›mlar›n›za ihtiyac›m›z var, sizlerden gele n desteklerle çok daha güzel bir kütüpha ne olaca¤›na inan›yoruz, deste¤inizi bekliyo ruz.

Tu¤ba Akkay ve Mehm et Bölükbafl, Çetinkaya K›z Ö¤renci Yurdu, Sümer Mah. 405 Sok. N o: 4, Nazilli, Ayd›n. mehmetbolukbas@myn et.com

siyle tan›flt›racak çok mutluyum, her geçen gün zincire bir halka daha ekleniyor. Hepimiz “Bütün Dünya”n›n ›fl›¤›nda ayd›nlanaca¤›z, etraf›m›za ›fl›klar saçaca¤›z.

“Bütün Dünya”m seni çok seviyorum, oluflmas›nda eme¤i geçen çok de¤erli ekibini ve “Bütün Dünya” okuru kardefllerimi çok seviyorum.

Fatma Pekpayz›n, ‹zmir. zellikle gençler taraf›ndan

Ö çok kötü kullan›lan dilimizin önemini ve köklerini ö¤retiyorsunuz bizlere... Dilimizin do¤ru kullan›lmas› için gösterdi¤iniz titizlikten ötürü kutluyorum sizleri…

Do¤an fiuflut, ‹stanbul.

11

TÜRK D‹L‹ Orhan Velidedeo¤lu

D‹PLOMAT‹K

KONUfiMA ÜZER‹NE

Güzel ve etkili konuflma bir sanat oldu¤u kadar, topluma seslenme durumunda olan insanlar›n, özellikle de politikac›lar›n baflar›lar›n› destekleyen büyük ve sihirli bir kuvvettir. Geçmiflin ünlü politikac› / yazarlar›ndan Cihat Baban “Diplomat, geleneksel olarak, fikirlere temkinli duraklamalarla yaklafl›r, kelimelerini ölçülü kullan›r, tart›flmalar›, gereklerine uygun biçimde yapar” der. ›l 1976; D›fliflleri Bakanl›¤› “D›fliflleri Akademisi”nin yay›n› “D›fliflleri Akademisi Dergisi”nde yay›mlanan yaz›lar›mdan biri, diplomatik konuflma sanat›yla ilgili. Yaz›m›, Akademi Baflkan Yard›mc›s› Aziz Yak›n Bey’e vermek için D›fliflleri Akademisi’ne gitti¤imde odas›nda, kendisi gibi diplomat iki konu¤u vard›. Say›n Yak›n bizleri tan›flt›r›rken TBMM’de görevli oldu¤umu söyleyince konu politikaya kayd› ve söylefli aras›nda flöyle bir saptamada birleflildi:

Y

12

Üç özellik tek kiflide toplanabilse çok baflar›l› bir d›fliflleri bakan› olur: O günün D›fliflleri Bakan› ‹hsan Sabri Ça¤layangil’in idarecili¤i; eski d›fliflleri bakan›, Büyükelçi Ümit Haluk Bayülken’in çal›flkanl›¤›; K›br›s Bar›fl Hareketi s›ras›nda Ecevit Hükümeti’nin d›fliflleri bakan› Prof. Dr. Turan Günefl’in müzakerecili¤i (konuflma, tart›flma yetene¤i).

Bu üçleme üzerine kendilerine, sonuçta yine konuflma gü cü’ne dayanan, bir baflka üçlemeyi an›msatm›flt›m: Amerika devriminin flu üç

kuvvetle baflar›ya ulaflt›¤› ileri sürülür: George Washington’un k›l›ç’›, Thomas Jefferson’un kalem’i, Patrick Henry’nin dil’i (güzel ve etkili konuflma gücü). *** üzel ve etkili konufl ma bir sanat oldu¤u kadar, topluma seslenme durumunda olan insanlar›n, özellikle de politikac›lar›n baflar›lar›n› destekleyen büyük ve sihirli bir kuvvettir.

Geçmiflin ünlü politikac› / yazarlar›ndan Cihat Baban “Diplomat, geleneksel olarak, fikirlere temkinli duraklamalarla yaklafl›r, kelimelerini ölçülü kullan›r, tart›flmalar›, gereklerine uygun biçimde yapar” der.

Hiç beklenmedik biçimde, ola¤anüstü durumlarla karfl›laflabilecek olan bir diplomat, her an meydan savafl› vermeye haz›r güçlü komutanlar gibi, konuflma yetene¤ini dinç, sözcüklerini her türlü sald›r› ya da manevraya haz›r tutmal›d›r. Büyük liderlerin, komutanlar›n baflar› veya baflar›s›zl›klar›nda oldu¤u gibi, diplomatlar›n da dillerinin ucunda bütün bir ulusun kaderinin parlad›¤› veya söndü¤ü, tarihte az görülen olaylardan de¤ildir. ‹flte Kore facias›: Kore Savafl› diplomatik bir söylev hatas› nedeniyle bafllar. Zaman›n Amerika D›fliflleri Bakan› Dean Acheson’›n bir konuflmas›nda, parmak dokunuldu¤u zaman Amerika’n›n tepki gösterece¤i bölgele-

G

ri s›ralarken –bir dalg›nl›k ya da iyi de¤erlendirememe sonucu– Kore’den söz etmemesi, “Kore Savafl›”na yol açar.

Acheson’›n an› kitab›nda yer alan bu olay, 1970’lerde TBMM Karma Bütçe Komisyonu’nda D›fliflleri Bakanl›¤› bütçesinin görüflülmesi s›ras›nda; Emekli Büyükelçi ve Bitlis Senatörü Say›n Kâmran ‹nan taraf›ndan da, diplomatlar›n de¤il konuflmalar›na, a¤›zlar›ndan ç›kacak tek bir sözcü¤e bile çok dikkat etmeleri gerekti¤i uyar›s›na örnek olarak dile getirilmiflti. *** 15 Kas›m 2007 tarihli Cumhuriyet gazetesinde iri harflerle bir bafll›k: “D›fliflleri Bakanl›¤›, ‹stihbarat paylafl›m› bugün bafllad› diyen bakan›n sözlerini düzeltti” Alt bafll›k daha iri ve kal›n harflerle yaz›lm›fl: “Babacan kafa kar›flt›rd›” aber flöyle veriliyor: “D›fliflleri Bakan› Ali Babacan’›n ABD ile gerçek zamanl› istihbarat uygulamas›n›n bafllad›¤›n› Uygulamalar bugünden itibaren bafllad› sözleriyle aç›klamas› Ankara’da heyecan yaratt›. Bunun üzerine bir aç›klama yapan D›fliflleri Bakanl›¤›, Babacan’›n kulland›¤› bugün ifadesinin esasen bafllat›lm›fl olan çal›flmalara dikkat çekmek amac›n› tafl›d›¤›n› belirtti. (...)

“Bakanl›k, yapt›¤› yaz›l› aç›klamada: Say›n Bakan›m›z›n bu-

H

13

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

gün TBMM Plan ve Bütçe Komis yonu’nda iki ülke aras›nda istih barat de¤ifliminin bugün itibar›yla [itibariyle] bafllad›¤›na iliflkin ifadesi esasen bafllat›lm›fl olan bu çal›flmalara dikkat çekmek amac›n› tafl›maktad›r denildi.” ysa, yine ayn› haberden ö¤reniyoruz ki süreç, Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an ile ABD Baflkan› Bush’un 5 Kas›m’daki görüflmesinden itibaren bafllam›fl... Say›n Babacan o toplant›ya kat›lmam›fl m›yd›?!

O bir tek bugün sözcü¤ü, ABD ile iliflkilerde ne kadar önemli ki –tepki ABD’den mi, Baflbakandan m› geldi bilinmez– D›fliflleri Bakanl›¤›, konuflman›n hemen ard›ndan, böyle bir düzeltmeye gerek duymufl.

Umar›m bu olay, çok genç ve deneyimsiz D›fliflleri Bakan›m›z için iyi bir ö¤reti oluflturur. *** Ya Say›n Abdullah Gül?..

Eski ve deneyimli bir milletvekili; dört y›l d›fliflleri bakanl›¤› yapt›ktan sonra bugün Cumhurbaflkan›...

28 Kas›m 2007 tarihli Cumhuriyet’ten okuyoruz: “‹zmir’e destek için Paris’e gelen Cumhurbaflkan› Gül, ‘Ya alaca¤›z ya alaca¤›z’ diye güç verdi” bafll›¤› alt›nda; “‹zmir’in Milano ile yar›flt›¤› EXPO 2015 [ticari fuar organizasyonu] için Paris’te temaslarda bulunan Gül, EXPO için en

O

14

üst seviyede destek verdiklerini (...) belirterek ‘Biz bu ifle bafl koyduk. Bu ifli ya alaca¤›z ya alaca¤›z. Kayseri’de bir deyim vard›r; el içinde yemin ettik, almazsak olmaz. Bizimki de böyle’ dedi.”

Günlük üç-dört yüz sözcükle konuflmas› bas›nda da söz konusu edilen bir “güzel bayan” politikac›n›n “Terör ya bitecek ya bitecek”, “Enflasyon ya inecek ya inecek”, “Güneydo¤u ya kalk›nacak ya kalk›nacak” biçiminde sözde güçlendirme, pekifltirme havas› verilmek istenen anlams›z sözlerini and›ran Ya alaca¤›z ya alaca¤›z gibi bir yinelemeyi, Say›n Cumhurbaflkan›’n›n da kullanmas›n› yad›rgad›m.

Nâbî: Kokusuz lâleye benzer o sühan / Ki ola lafz› tehi manâdan (Anlams›z söz, kokusuz laleye benzer) diyor. Söz, anlaml›; çiçek, kokulu olmal›... ilimizde böylesi bir kal›p söz yok mu?

Var, ama flöyle: Örne¤in, cumhurbaflkan› bir d›fl ülkeye gitmek ister de hükümet –politikas› gere¤i– karfl› ç›kar. Cumhurbaflkan› direnir ve der ki “Ya giderim, ya giderim.”

Bu kal›p sözde ilk eylem gerçek anlamda “gitmek”tir; yinelenen ikinci eylem ise de¤iflmecelidir, gerçek anlam›n›n d›fl›nda bir anlam tafl›r: “Ya o ülkeye giderim, ya da cumhurbaflkanl›¤›ndan giderim, çekilirim.”

D

erçek bir örnekse: CHP, 1973 genel seçimlerinden birinci parti olarak ç›k›nca, lideri Bülent Ecevit, üçüncü parti MSP ile koalisyon hükümeti kurmak ister; ama çal›flmalar Necmettin Erbakan’›n bitmeyen istekleri nedeniyle içinden ç›k›lmaz hâle gelir ve Ecevit art›k dayanamaz, “Bu ifl ya biter, ya biter!..” diye tepki gösterir. Bu söz, “Ya art›k istekler sona erer, hükümet kurulur, ifl biter; ya da hükümet kurma ifli biter, hükümeti kurmaktan vazgeçeriz” anlam›ndad›r ki do¤ru ve yerinde kullan›lm›flt›r. Nitekim, bu tepkiden sonra Erbakan yumuflar ve hükümet kurulur (fiubat 1974).

Bu söyleyifl biçimiyle asl›nda, yap›lmak istenen iflte engel tan›mama direnci, istenci belirtilmek istenir. Söz kal›b›n›n bu amaçla ve do¤ru kullan›l›fl›n›n en güzel örne¤ini Kartacal› General Annibal da buluruz: ‹kinci Pön Savafl›’nda (‹.S. 218-201) Annibal, yüz bin kiflilik ordusu ve 37 fil ile Pireneler’i afl›p Alp Da¤lar› eteklerine vard›¤›nda komutanlar›n›n, bu da¤lar› aflman›n olanaks›z oldu¤unu ileri sürmelerine karfl›n onun, Ya -yol bulup- aflaca¤›z, ya -yol “Y yap›p- aflaca¤›z” anlam›na gelen sözü tarihe geçmifltir. Annibal, ordusunun yar›s›n› kaybetmesine karfl›n, o geçit vermez Alp Da¤lar›’n› aflar ve Roma üzerine yürümeye devam eder.

Say›n Gül, kiflisel bir ticaret anlaflmas› için de¤il, yetmifl mil-

G

yon Türk ad›na, yetmifl milyon Türk’ün cumhurbaflkan› olarak uluslararas› bir organizasyona destek vermek için Paris’e gidiyor. Milanolular da bu fuar› kendi kentlerine tafl›mak için çaba harc›yorlar. Ya karar onlardan yana ç›karsa?.. Say›n Gül’ün sözüne karfl› Milanolular›n verece¤i tepkiyi düflünmek dahi istemem.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Cumhurbaflkan›; benim Cumhurbaflkan›m, akl›na geleni de¤il, bizlerin akl›m›za gelmeyenleri söylemeli. fieyhî de, Kifli ne afl bulursa yemek olmaz / Dile ne söz gelirse demek olmaz demiyor mu? *** 17 Aral›k 2007, Cumhuriyet’te yine bir üst bafll›k: “Babacan, AB’yi uyararak, tam üyelikten vazgeçilmeyece¤ini söyledi” ‹ri kal›n harflerle alt bafll›k: ‘Farkl› tepki koyar›z’ aber: “D›fliflleri Bakan› ve Baflmüzakereci Ali Babacan, Türkiye’nin Avrupa Birli¤i ile müzakereler konusunda gerekti¤i zaman çok daha farkl› tepkiler ortaya koyaca¤›n› belirterek, Tam üyelik hedefimizle ilgili hukuki herhangi bir gevfleme oldu¤u anda, Türkiye iflte o zaman, gerçek anlamda çok farkl› bir tepki orta ya koymas›n› bilir. Bunu defalarca yapt›k diye konufltu.” ‹ddial› ve düflündürücü bir

H

15

BD fiUBAT 2008

konuflma. Bu konuflmada bir gözda¤› da m› var ne?.. *** Ciddi konular so¤uk olur; bir f›krayla ›s›tal›m: Hoca flehirden köyüne dönerken karanl›k bast›rm›fl ve ilk rastlad›¤› handa gecelemifl. Sabah uyand›¤›nda bakar ki efle¤i, ba¤lad›¤› yerde yok. Baflta hanc›, kimse de efle¤i görmemifl. (!)

Hoca sakal›n› s›vazlar, çevresindekilerin üzerinde gözlerini flöyle bir gezdirir ve tok bir sesle: “Bana bak›n” der. “Derhal efle¤imi bulup getirin. Alimallah, efle¤i

çal›nd›¤› zaman babam›n yapt›¤›n› yapar›m, haberiniz olsun!”

Handakiler, kafa kafaya verirler ve “Ne olur ne olmaz, belki hoca çok kötü bir fleyler yapar” korkusuyla efle¤i getirirler. Hoca efle¤ine kurulup tam “Deeh!” diyecekken biri dayanamay›p sorar: “Hoca Efendi, efle¤i kayboldu¤u zaman baban ne yapm›flt›?”

“Ne yapabilirdi ki? Köye yürüyerek dönmüfltü...” “......” (!)

Diplomatl›k zor meslek, zor...• OrhanVelidedeoglu@butundunya.com.tr

Bir ifl adam›, gazetesini okurken, gazetenin ekonomi sayfas›nda kendi flirketiyle ilgili olumsuz bir haberle karfl›laflt›. fiirketinin mali tablolar› oldu¤u gibi gazetede yay›mlanm›flt›. ‹fl adam› telefonla hemen genel müdürü arayarak bu durumun nas›l geliflti¤ini ö¤renmek istedi: “Bu bilgileri kim gazeteye s›zd›rd›?” diye sordu. “Hemen araflt›r ve bana bildir.”

Araflt›rmalar bitince genel müdür, patronunu arad› ve ona bu konuyla ilgili raporunu sundu: “Bilgiler internet sitemizden al›nm›fl efendim” dedi. “Sizin talimat›n›zla flirkete iliflkin tüm mali tablolar internete girilmifl. Gazete de oradan alarak yay›mlam›fl, efendim...”• Hasta ak›l hastanesine kendisini ziyarete gelen arkadafl›na dert yand›: “Sorma dostum...” dedi. “Motora merakl› oldu¤um için getirip beni buraya yat›rd›lar. Söyle bana, sen de arabalar› sevmez misin?”

Arkadafl› “Tabii ki, çok severim” dedi. “Erkekler genellikle arabalar› severler.”

Bu yan›t› duyan hasta heyecanlan›p bir soru daha sordu: “Peki o zaman söyle” dedi. “Zeytinya¤l›s›ndan m› hofllan›rs›n, tereya¤l›s›ndan m›?..”• 16

‹LK DERS‹M‹Z TÜRKÇE Saniye Özden

Sözcük bilginizi denetledikten sonra, do¤ru yan›tlar için 18’inci sayfam›za bak›n›z

1. orijin (frans›zca) – a) özgün b) taklit olmayan c) köken ç) orijinal 2. müzikal (frans›zca) – a) müzikli b) müzikle ilgili c) enstrümantal ç) sesli 3. kompleks (frans›zca) – a) afla¤›l›k duygusu b) karmafl›k c) kar›fl›k ç) psikolojik bozukluk

9. mit ya da mitos (frans›zca) – a) yalan b) söylenti c) efsane-söylence ç) uydurma 10. psiflik (frans›zca) – a) psikolojik b) ruhsal c) ruhsal bozukluk ç) ruh hastal›¤› 11. f›nd›k (yunanca) – a) f›nd›k b) bir tür a¤aç c) bir tür meyve ç) hileli zar

4. kompozisyon (frans›zca) – a) yaz› metni b) çiçek demeti 12. fastfood (ingilizce) – oluflturma c) düzenleme a) ayaküstü kar›n doyurma ç) derleme b) oturmadan yemek yeme c) zararl› yiyecekler 5. komple (frans›zca) – ç) at›flt›rma a) üstün nitelikli b) eksiksiz, tam c) çoklu ç) parças›z 13. pastoral (frans›zca) – 6. kompetan (frans›zca) – a) cambaz b) hünerli c) uzman ç) zevk sahibi 7. kronik (frans›zca) – a) tak›nt›l› b) güncel c) zamandizinli ç) süre¤en 8. lider (frans›zca) – a) birinci b) önder c) ünlü ç) baflkan

a) k›sal b) çoban›l ç) yabans› ç) do¤al 14. natürel (frans›zca) – a) kendi halinde b) oldu¤u gibi c) do¤al ç) sade 15. dilemma (yunanca) – a) çeliflki b) ‹kilem c) tutars›zl›k ç) “sen de hakl›s›n” 17

‹LK DERS‹M‹Z TÜRKÇE YANITLAR

17’nci sayfam›zda yer alan sözcüklerin do¤ru karfl›l›klar›

1. orijin (frans›zca) – c) köken.

“Orijin”, yerini büyük oranda “köken”e b›rakt›.

2. müzikal (frans›zca) – b) müzikle ilgili. Yerlileflmifl bir sözcük “müzikal”, “müzik” gibi evrensel olmufl.

3. kompleks (frans›zca) – b) karmafl›k. Türkçe’de “afla¤›l›k karmaflas›” kavram›n›n karfl›l›¤› olarak kullan›ld›. Yeni yeni “karmafl›k” kullan›l›yor.

4. kompozisyon (frans›zca) – c) düzenleme. “Düzgün yaz› yazma dersi” olarak yerleflen sözcü¤ün Türkçe’si yayg›nlafl›yor.

8. lider (frans›zca) – b) önder.

Henüz tam kabul görmeyen “önder”den daha iyi Türkçe karfl›l›k olamaz.

9. mit ya da mitos (frans›zca) – c) efsane-söylence. “Söylence” “mit”in yerini alacak gibi.

10. psiflik (frans›zca) – b) ruhsal.

Psikiyatrlar›n ve psikologlar›n ›srarl› davranmas›yla “ruhsal” sözcü¤ü yerleflecektir.

11. f›nd›k (yunanca) – a) f›nd›k.

12. fastfood (ingilizce) – a) ayaküstü kar›n doyurma.

Tek sözcüklük bir Türkçe karfl›l›k gerek.

5. komple (frans›zca) – b) eksiksiz, tam. “Bana komple yapt›lar” diye kullanan ünlüler bile oldu.

13. pastoral (frans›zca) – b) çoban›l. Bir dönem çok kullan›l›rd›, “Çoban›l fliirler” gibi.

Ama bu özen kayboldu.

6. kompetan (frans›zca) – c) uzman. “Bu iflin kompetan›” nitelemesi için kullan›lan sözcük, bir süre daha direnecek gibi.

4. natürel (frans›zca) – c) do¤al. Kuaförler, berberler ›srar etmese, “do¤al” yerleflecek “natürel”in yerine.

7. kronik (frans›zca) – ç) süre¤en. T›p alan› en zor Türkçeleflen bir alan. Ama özenli hekimler de var.

15. dilemma (yunanca) –

18

b) ikilem. Felsefecilerin “ikilem”de ›srar›yla yerleflecek bir Türkçe karfl›l›k daha.

Türkiye’nin önde gelen bürokrat ve politikac›lar›ndan Kâmran ‹nan’›n kaleme ald›¤› ve eski hükümet üyesi arkadafllar›ndan merhum Adnan Kahveci’yi, kendine özgü özellikleriyle yak›ndan tan›tt›¤›, onu genç kuflaklara örnek olarak gösterdi¤i afla¤›daki yaz›s›n› Bütün Dünya okurlar›yla paylafl›rken merhum Adnan Kahveci’yi biz de sayg›yla ve özlemle an›yoruz.

DÜRÜSTLÜK S‹MGES‹ ADNAN KAHVEC‹ KÂMRAN ‹NAN

A

dnan Kahveci bu topraklar›n yetifltirdi¤i müstesna bir insand›.

Onun gibiler az yetiflir.

Kahveci’nin flahs›nda Türkiye büyük bir evlad›n› kaybetti. Kahveci, gece, gündüz, Türkiye için düflünen, çal›flan bir insand›. Anadolu’nun en ücra köflesine kadar gider, insanlar›n hayat›n› paylafl›r, anlamaya çal›fl›r, görüfllerini al›rd›. Toplumun bütün kesimleri ile temas eder, görüflür, tepkilerini al›r, düflüncelerini ö¤renmeye çal›fl›rd›. Devaml› çözüm aray›fl› içindeydi. ‹n19

BD fiUBAT 2008

san›m›z› en iyi tan›yan, rahat diyalog kurabilen, fakirin dilinden anlayan, onun hayat›n› rahatl›kla paylaflabilen bir insand›.

A

dnan Kahveci, ayn› zamanda, dürüstlü¤ün sembolüydü; dürüstlü¤ün galibiyeti için çal›flt›, mücadele verdi.

Bu alanda hiç ödün vermedi.

Makam›, bir ikbal vas›tas› olarak de¤il, hizmet arac› olarak gördü. Hep hizmet verdi, daha fazlas›n› vermek için ç›rp›nd›.

Kahveci, devlet hayat›ndaki afl›r› israf ile de mücadele etti. Bu mücadeleyi verirken içme suyu bulunmayan, çamur içinde yaflamay› kader olarak kabul eden in-

sanlar›n hakk›n› düflünüyordu.

Bu mücadelesini yak›ndan takip ettim; beraber oldum. Ancak bu mücadelede baflar›l› oldu¤umuzu söyleyemem. Kahveci birçok mücadeleyi neticelendirmeden aram›zdan ayr›ld›, erken ayr›ld›.

Kendisini bu derece millete hizmet için vakfeden, ç›rp›nan, kalbi insan sevgisi ve hizmet arzusu ile dolu baflka bir Kahveci bulmak zordur. Kendisini yak›ndan tan›d›m, hayran oldum, takdir ettim. Güzel bir memleket evlad›yd›. Hat›ras›n› yaflatmak, kendisini sayg›yla anmak hepimizin vazifesidir. Kahveci unutulmamal›d›r. Gençlerimiz Kahveci’yi örnek almal›d›r. Kahveci’lere ihtiyac›m›z var.•

Adam garsona öfkeyle taba¤›n› gösterdi: “Bunun bir aç›klamas›n› istiyorum” dedi. “Dün akflam da bu lokantada yemek yedim; ama getirdi¤iniz porsiyon bunun iki kat›yd›. Bir günde porsiyonlar› nas›l bu denli küçültebilirsiniz anlam›yorum.”

Garson adam›n yüzüne an›msamak istercesine dikkatle bakt›: “Affedersiniz beyefendi” dedi. “Dün akflam hangi masada oturuyordunuz acaba?”

Adam dün akflam oturdu¤u yeri eliyle gösterdi: “fiurada” dedi. “Tam cam kenar›nda oturuyordum.”

Garson gülümsedi “O zaman hakl›s›n›z efendim” dedi. “Cam kenar›nda oturan müflterilerimize d›flar›ya karfl› reklam olsun diye çift porsiyon veriyoruz da...”• Ö¤retmen derste Yerçekimi Yasas›’n› anlatmaya bafllad›: “Biz dünya üzerinde nas›l duruyoruz biliyor musunuz, çocuklar” dedi. “Yerçekimi Yasas› bunu sa¤l›yor.” Ön s›ralarda oturan bir ö¤renci hemen parma¤›n› kald›rd›: “Peki ö¤retmenim” dedi. “Bu yasa kabul edilmeden önce nas›l duruyorduk?”

20

KÖfiEDEN BUCAKTAN Mehmet Muhsino¤lu

“Olmaz Öyle fiey!”

Diye Diye...

“Biz bunlar› söylerken, kad›n ve erkeklerin yan yana yüzemeyecekleri, okullarda ayn› s›n›flarda olamayacaklar›, birlikte spor yapamayacaklar› gibi gerici kararlar mollalar taraf›ndan ard› ard›na al›nmaya baflland›. ‘Müslüman kad›nlar›n yan›nda fahiflelerin yeri yoktur’ denilerek bafllar› aç›k kad›nlara örtünme zorunlulu¤u getirildi. Özellikle üniversitelerde bu yüzden çat›flmalar ç›kt›.”

Y

urt d›fl›nda 15 y›l “‘sürgün” yaflam› süreci yaflayan Ayetullah Humeyni, 1 fiubat 1979 Perflembe günü Paris’ten ‹ran’a döndü¤ünde, kendisine “özgürlükçü umutlar” ba¤layan solcular ve uzun etekli mollalar, baflkent Tahran caddelerinde zafer turu at›yorlard›. Çok k›sa bir süre sonra, yere yat›r›l›p ensesinden kesilen generallerin “kanl› kelleleri” ve

kurfluna dizilen “solcu enteller”in cesetleri üzerinde ayn› mollalar›n uzun etekleri, “‹slam Cumhuriyeti”nin sanca¤› olarak dalgalanacakt›.

O güne de¤in ‹ranl› generaller taraf›ndan ne de çok nutuk at›lm›flt›!.. *** Ocak ay›n›n ilk günlerinde ABD büyükelçisinin saraya yapt›¤› son ziyaret, flah›n da, saltanat›n 21

‹ran’›n son flah› R›za Pehlevi

da sona erdi¤inin, “diplomatik dille” ifadesi olmufltu. ‹ran’› iflgal eden güçlerin petrol u¤runa tahta oturttu¤u fiah Muhammed R›za Pehlevi, günü geldi¤inde ifli bitmifl tüm piyonlar gibi, Washington taraf›ndan bir anda “delikten afla¤›” süpürülüvermiflti.

ABD büyükelçisi, Muhammed R›za Pehlevi’yi ziyaretinde Beyaz Saray’›n “fiah ve Pehlevi Ailesi’nin ülkeyi terk etmesi tavsiyesini” –ya da talimat›n›– iletiyordu. fiah›n Tahran’dan ayr›lmas›ndan iki hafta sonra, ‹ran’›n her taraf›nda coflkulu gösteriler yapan solcular, mollalar ve 22

militanlar, Ayetullah Humeyni’nin liderli¤i alt›nda, giderek afl›r›l›k dozunu art›ran tutucu ‹slam hükümetini kurmak için sab›rs›zlan›yorlard›. *** 24 Eylül 1902’de Humeyn kentinde do¤an, 3 Haziran 1989’da Tahran’›n kalp hastanesinde ölen Humeyni, ‹ran’da ço¤unlukta olan fiii mezhebindendi. Gençlik y›llar›nda Kuran’› ezberledikten sonra, Kum kentinde kendini fiii mezhebinin ö¤retisine adad›. Bir din adam› olarak fiii hiyerarflisi içinde sürekli yükseldi ve birçok mürid edindi.

1941 y›l›nda ‹ngiliz ve Sovyet birlikleri ‹ran’› iflgal etti¤inde, Muhammed R›za Pehlevi, ‹ran’›n ikinci “ça¤dafl” flah› olarak tahta oturtuldu. Yeni fiah, Bat›’yla yak›n iliflkiler kurdu.

1953 y›l›nda ‹ngiliz ve ABD haberalma servisleri ajanlar›n›n yard›m›yla, önde gelen politik karfl›tlar›n› tasfiye eden ve Bat› dünyas›n›n kimi “idealleri”ni benimseyen flah, 1963 y›l›nda “Beyaz Devrim”i ilan etti. Bu kapsaml› program, dini kifli ve vak›flara iliflkin topraklar›n yoksul köylülere da¤›t›lmas›n›, kad›nlara eflit haklar tan›nmas›n› ve öteki ça¤dafl reformlar›n gerçeklefltirilmesini öngörüyordu.

*** Bu y›llarda fiii mezhebinin “Ayetullah” unvan›na ulaflan Humeyni, flah›n Bat›l›laflma program›n› aç›kça k›nayan ilk dini lider oldu.

Kum kentindeki dini e¤itim merkezinden yay›mlad›¤› öfkeli mesajlar›nda, flah›n devrilmesi ve bir ‹slam devleti kurulmas› için halka sürekli ça¤r›lar yapmaya bafllad›.

1963 y›l›nda Ayetullah Humeyni’yi cezaevine att›ran flah, bu karar›n›n ülke genelinde büyük kargaflaya neden olmas› üzerine, daha sert bir önleme baflvurdu ve 4 Kas›m 1964 Çarflamba günü, Humeyni’yi ‹ran’dan kovdu, sürgüne gönderdi.

Irak’›n baflkenti Ba¤dat’›n 160 km. güneyindeki Necef, fiiiler için kutsal bir kent olarak ünlüydü. Humeyni, bu kente yerleflti ve ilerideki y›llarda baflka ülkelerin TV’lerinde örne¤i s›k görülen “banda al›nm›fl vaazlar”›n› ülkesine göndermeye, ö¤rencilerini ve müridlerini “uzaktan kumandayla” k›flk›rtmaya bafllad›.

Humeyni, din adamlar›n›n hükümet ifllerine kar›flmamas›n› öngeren mezhep gelene¤ini bir tarafa b›rak›yor, fiii liderlerini ‹ran’›n yönetimini üstlenmeye ça¤›r›yordu. *** 1970’li y›llarda fiah Pehlevi’nin genel uygulamalar› yan›nda, Pers Krall›¤›’n›n 2.500’üncü y›ldönü-

‹ran’›n dini ve siyasi lideri Humeyni

münü kutlamak amac›yla düzenledi¤i abart›l› törenler, radikal ‹slamc›lar› daha da öfkelendiriyor, bu öfkenin karfl›s›nda fiah Pehlevi de ülkedeki ‹slam takvimini kald›r›p yerine Farsi takvimi getirerek radikal ‹slamc›lara bir çeflit meydan okuyordu.

Bu ve benzeri nedenlerle hoflnutsuzluk yayg›nlafl›rken, flah bask›c› tutumunu gün geçtikçe sertlefltiriyor, tüm bu geliflmeler halk aras›nda Humeyni’ye yönelik deste¤i güçlendiriyordu.

1978 y›l›nda ‹ran’›n büyük kentlerinde flah karfl›t› gösteriler patlak verdi. Yaflam standard› ve 23

15 y›ll›k sürgünden Tahran’a dönen Ayetullah Humeyni, ‹ran Devrimi’nin lideri olarak büyük sevgi gösterileriyle karfl›land›.

genel beklentileri aç›s›ndan doyumsuzluk tepkilerini d›fla vuran alt ve orta s›n›f, radikal ö¤renci gruplar›n›n sokak gösterilerini destekliyor, bu ortamda Humeyni, flah›n zaman yitirilmeden devrilmesi ça¤r›lar›n› yineliyordu.

Aral›k 1978’de silahl› kuvvetler de ayaklanmaya kat›l›nca flah, ABD büyükelçisinin “tavsiyesi”ni yerine getirdi, 14 Ocak 1979 Pazar günü ülkesinden ayr›lmak ya da daha gerçekçi bir tan›mla, “kaçmak” zorunda kald›. *** 1 fiubat 1979’da 15 y›ll›k sür24

günden Tahran’a dönen Ayetullah Humeyni, ‹ran Devrimi’nin lideri olarak büyük sevgi gösterileriyle karfl›lan›yor, kökten dincilik atefli tüm ülkeyi kas›p kavuruyordu. Toplumun genifl katmanlar›n› otoritesi çevresinde birlefltiren Humeyni, ‹ran’› zaman geçirmeden din devletine dönüfltürmeye bafllad›.

Humeyni’nin flah taraf›ndan sürgüne gönderilmesinin 15’inci y›ldönümü olan 4 Kas›m 1979 Pazar günü, gösterici ö¤renciler ABD’nin Tahran Büyükelçili¤i’ni bas›p diplomatlar› ve elçilik çal›-

Humeyni’nin yönetimi alt›na geçen ‹ran’da kad›nlar, erkeklerle eflit olarak sahip olduklar› haklar›n› yitirdiler ve çarflaf giymeye zorland›lar.

flanlar›n› rehin al›yorlar, Humeyni’nin onaylad›¤› bu eylemi gerçeklefltiren radikal grup, flah›n ‹ran’a gönderilip kendilerine teslim edilmesini istiyor, bu isteklerini gerçeklefltirmek için Amerikal› 52 diplomat ve görevliyi 444 gün rehin tutuyordu.

Muhammed R›za Pehlevi, Temmuz 1980’de M›s›r’da kanserden öldü. *** Aral›k 1979’da ‹ran’›n yeni anayasas› onayland› ve Humeyni, bu anayasaya göre yaflam boyu dini ve politik lider ilan edildi.

Art›k Ayetullah’›n yönetimi alt›na geçen ‹ran’da kad›nlar, erkeklerle eflit olarak sahip olduklar› haklar›n› yitirdiler, çarflaf giymeye zorland›lar, Bat› kültüründen esinlenen yaflam tarz›lar›n› tümüyle unutmak zorunda b›rak›ld›lar. fieriat yasalar› ve ac›mas›z cezaland›rma yöntemlerinin uyguland›¤› Humeyni rejiminde bask›c› nitelik, giderek flah döneminde oldu¤undan daha da a¤›rlafl›yordu. Muhafeletin önce susturulmas›, sonra tümüyle ezilip ortadan kald›r›lmas› amac›yla binlerce kifli 25

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

idam ediliyor, kimse sesini ç›karam›yor, bu olup bitenlere, kendine dokunulmad›¤› sürece, seyirci kalmay› ye¤liyordu.

1980 sonbahar›nda ‹ran’›n güneybat›s›ndaki petrol bölgesi,

ler oldu. Il›ml› reformist kimli¤iyle tan›nan Mohammed Khatami devlet baflkan› seçildi.

Daha sonraki dönemlerde radikal gruplar›n ve mollalar›n, iç ve d›fl politikadaki a¤›rl›klar› daha da artt›. *** “Bize yeryüzünde cenneti vaat fiimdi de, ‹ranl› gaetti. Demokrasi gelecek, kimse zeteci-yazar Bahman fikirleri ve siyasal görüflleri Nirumand’›n kaleme alyüzünden tutuklanmayacakt›.” d›¤› “‹ran” adl› kitaptan derlenen ve gazeteci Irak diktatörü Saddam Hüse- Soner Yalç›n’›n 23.10.2007 tarihli yin’in ordusu taraf›ndan iflgal “ensonhaber.com” sitesinde yaedildi. Bu iflgal, Ortado¤u’nun y›mlanan yaz›s›nda yer alan en kanl› ve en uzun savafl›n›n “komflu ülkede yaflanan dramatik geliflmeler”in k›sa bir özetini bafllamas›na yol açt›.

1982’de kendi r›zas›yla bölge- okuyal›m birlikte ve dikkatle: den çekilen Irak’›n, bar›fl anlaflmas› imzalanmas› önerisini rederhaba... Benim deden Humeyni, komflu ülkeyle ad›m Bahman savafl› sürdürdü.

Nirumand. ‹ranl› Her iki taraf›n yeni silah alt›na bir gazeteci-yaald›¤› binlerce genç askerin de zar›m. fiah›n devrilmesinde aktif ölümünden sonra, Humeyni, rol oynayanlardan›m. Ve ayn› zaA¤ustos 1988’de Birleflmifl Millet- manda mollalar›n, demokrasi ve ler’in ateflkes ça¤r›s›n› kabul et- özgürlük getirece¤ine inanan milmek zorunda kald›. yonlarca solcu, demokrat, liberal ve milliyetçi insandan biriyim. *** Humeyni’nin 3 Haziran 1989 Evet, Humeyni yeryüzünde centarihinde ölümü üzerine, 2 mil- neti vaat etti bize... Demokrasi yondan fazla taraftar› cenaze tö- gelecek, kimse fikirleri ve siyasal renine kat›ld›. görüflleri yüzünden tutuklanmaÜlkenin dini liderli¤ine flimdi, yacak, iflkence yap›lmayacak, kaAyetullah Ali Hamaney getirilmiflti. d›nlara eflit haklar verilecek, gi1990’l› y›llar›n bafl›nda çok yim serbest olacakt›. fiah› deviryavafl da olsa, demokratikleflme dikten sonra mollalar›n camiye sürecine geçifl yaflanan ‹ran’da, geri döneceklerinden emindik. bu sürecin ulaflt›¤› en son nok- Devleti yönetecek durumda olta 1997’de yap›lan özgür seçim- duklar›na inanm›yorduk. Yan›l-

“M

26

d›k. Kitaplardan ezberledi¤imiz cümleleri, içi bofl kavramlar› birbirimize söyleyip duruyorduk.

da olamayacaklar›, birlikte spor yapamayacaklar› gibi gerici kararlar mollalar taraf›ndan ard› ard›na al›nmaya baflland›. ‘Müslüman kad›nlar›n yan›nda fahiflelerin yeri yoktur’ denilerek kad›nlara örtünme zorunlulu¤u getirildi. Özellikle üniversitelerde bu yüzden çat›flmalar ç›kt›.

“Bu çat›flmalardan rahats›z olduk. Kad›n sorununun güncelleflip ön plana geçmesini istemiyorduk! ‘As›l mücadele, emperyalizme ve kapitalizme karfl› verilmelidir’ diyorduk.

“Kad›n sorunu bir yan çeliflkiydi, ana çeliflki sömürüydü.

Kad›n›n giyim sorunu, emperyalizme karfl› verilen mücadeleyi baltalamamal›yd›!

“Peçesiz, baflörtüsüz soka¤a ç›kan kad›nlar art›k aç›kça, gözümüzün önünde dövülüyordu. Baz› kad›nlar›n yüzüne kezzap at›l›yordu. Biz ise hâlâ büyük laflar ediyorduk; bu tür olaylar› devri-

erfley 14 Ocak 1979 tarihinde de¤iflti. fiah, ‹ran’› terk etti. Ard›ndan Tahran’da, ‹ran tarihinin en büyük yürüyüflü yap›ld›. Sansür, yasak yoktu, istedi¤imiz gibi ba¤›r›yorduk. Fakat mitingde ilk dikkatimi çeken, kim liberal Musadd›k ya da solcu flehitlerin resimlerini tafl›yorsa, mollalarca dövülüyordu. Pek üzerinde durmad›k bu olay›n. ‘Hele bir kurtlar›n› döksünler, sonra sakinleflirler’ diye düflündük.

“Ertesi gün gazetede, bir h›rs›z›n genç mollalar taraf›ndan yakalan›p, ad›na ‘‹slam Mahkemesi’ denilen bir mahalli heyet taraf›ndan 35 kamç› cezas›na çapt›r›ld›¤› haberini okuduk. Bu haberi de ciddiye almad›k. ‘Üç befl saps›z›n ifli’ dedik.

“Bu arada bira, fla“Peçesiz, baflörtüsüz soka¤a rap fabrikalar›n›n yaç›kan kad›nlar art›k aç›kça, k›lmas›, sinemalar›n gözümüzün önünde dövülüyor, tahrip edilip filmlerin sokaklara at›lmas› gibi yüzlerine kezzap at›l›yordu.” olaylar›n üzerinde ise, nedense, hiç durmad›k. ‘Ufak min kaç›n›lmaz sanc›lar› olarak tefek fleylerin’ toplumun de- görüp umursam›yorduk! ‘‹ttifak’, mokrasi ve ulusal ba¤›ms›zl›k ‘Eylem Birli¤i’ gibi terimlerin peyolundaki çabalar›n› etkilemesi- flinden koflup duruyorduk. ni istemiyorduk.

“Humeyni, ‘Bütün sorunlar›“Biz bunlar› söylerken, kad›n m›z›n sebebi, cemiyetimizdeki ve erkeklerin yan yana yüzeme- ahlaks›zl›klard›r. Bunlar›n köküyecekleri, okullarda ayn› s›n›flar- nü kaz›mal›y›z’ diyor, genç mol-

“H

27

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

lalar terör estiriyordu. Kitabevleri ya¤malan›yor; gazete bayileri atefle veriliyordu. fiiraz’da ‘‹slam Mahkemesi’ eflcinsel ve fahifle oldu¤u gerekçesiyle dört kifliyi idam ediyordu. Benzer olay Tahran’da da gerçeklefliyor, üç fahifle ve üç eflcinsel kurfluna diziliyordu. Sesleri ve görüntüleriyle

izin yoktu. Kamu dairelerinde kad›n memurlara tesettüre girme emri ç›kar›ld›. Asl›nda birçok ayd›n kad›n›n üye oldu¤u kad›n dernekleri vard›. Onlar kendi küçük çevrelerinde ‘hamilelik tatilinin uzat›lmas›’, ‘eflit ifle eflit ücret’ gibi talepleri tart›fl›yorlard›.

“Biz ayd›nlar ise hep ayn› düflüncedeydik: Demokrasi ve özgürlü¤e geçifl “fiiraz’da eflcinsel ve fahifle sanc›lar›yd› bu tür vakalar! Abartmaya gerek oldu¤u gerekçesiyle dört yoktu. Hepimiz ‘ana çekifliyi idam ettiler. Benzer olay liflki’ üzerinde duruyorTahran’da da gerçekleflti.” duk; öncelikle d›fla ba¤›ml›l›k ve ekonomik erkekleri tahrik ettikleri için ka- krizden kurtulmal›yd›k. d›n spikerler televizyondan ko“Üç ay önce Humeyni, Paris’te vuluyor; uyuflturucu olarak görü- komünistler de dahil olmak üzere len müzik yasaklan›yordu. Alkol her görüflün rahatça örgütleneceiçen, k›rbaç cezas›na çapt›r›l›yor- ¤i bir demokrasiden, özgürlükten du. fiimdi düflünüyorum da, in- bahsederken, flimdi tüm solcu, san zamanla her türlü afla¤›lan- milliyetçi ve liberalleri ‹slam düflmaya al›fl›yor galiba... Hiçbirini man› ilan etmiflti. Bu sözler üzerigörmüyorduk; basmakal›p ana- ne ilk protestomuzu yapt›k. Mitinlizlerimizin do¤ru oldu¤una o gimize bir milyonu aflk›n insan kadar inan›yorduk ki!.. geldi. Mollalar›n en iyi taraflar› siyasi stratejileriydi; ifllerine gelmeysa toplum h›zla dinci- di¤i zaman hemen gündemi delefltiriliyordu. Al›nan ¤ifltiriyorlard›. Referandum meseher kararda ‘Tamam lesini gündeme getirdiler. Halka bu sonuncusu’ diyor- soracaklard›: ‘‹slam Cumhuriyeduk. Ama arkas› hep geliyordu. ti’ni istiyor musunuz, istemiyor K›zlar›n evlenme yafl› 18’den musunuz?’ Kuflkusuz bu bir oyun13’e düflürüldü. Parfüm, ruj, saç du; halk›n yüzde 65’inin okuryaboyas›, mücevher gibi kad›n zar olmad›¤› bir ülkede kim ne malzemelerinin yurda girifli ya- anlard› cumhuriyetten? Yap›lan sakland›. Kad›n çamafl›r› satan propaganda belliydi; dediler ki: ma¤azalar›n vitrinlerine sütyen, ‘‹slam’a “Evet” mi, “Hay›r” m› dikombinezon vs. koymas›na bile yorsunuz?’ Biz bu oyunu biliyor-

O 28

duk; ama flöyle düflünüyorduk: ‘Önemli olan cumhuriyettir; serbest seçimlerdir; demokratik haklard›r; özgürlüklerdir. ‹slam Cumhuriyeti bunu sa¤layacaksa neden karfl› ç›kal›m?’ Ancak baz› küçük kesimler bu oyuna gelmemek için referandumu boykot ettiler. Sonuçta, ‘Evet’ diyen 20 milyon, ‘Hay›r’ diyen ise sadece 140 bindi.

Mollalar bu referandum sonucunu çok iyi kulland›lar. Güya tüm ülke yapt›klar›n› onayl›yordu. Art›k televizyondan sonra bas›n da ellerine geçmiflti. Sanki tüm muhaliflerin say›s› 140 bin kifliymifl gibi gösterdiler. Halbuki 20 milyon içinde bizim oyumuz da vard›. Ama art›k bizim sesimizin ç›kmas›na izin verilmiyordu.

“Mollalar güçlendikçe sald›rganlaflt›lar. Örne¤in, tiraj› bir milyon olan liberal ‘Ayendegan’ gazetesini kapatt›rd›lar. S›ra sonra ‘Keyhan’ gazetesine geldi; muhalif yazarlar›n iflten ç›kar›lmas›n› sa¤lad›lar. Tüm bu olanlar› protesto etmek için mitingler düzenlemeye bafllad›k. Ama ifl iflten geçmiflti art›k; insanlar y›lm›flt›, korkuyordu. Özgürlük, demokra-

si ve ba¤›ms›zl›k için ayaklanan halk›n, bu kadar k›sa sürede de¤iflece¤ini düflünememifltik. Sanm›flt›k ki, mollalar›n gerici yasalar›na ve kurallar›na halk karfl› ç›kacak. Halbuki tersi oldu; mollalar yasak, sansür getirdikçe arkalar›ndan gidenlerin say›s› artt›. Örtünmek moda oldu! Tüm bunlara ‘gelip geçici bir f›rt›na’ diye bakmak ne büyük yan›lg›yd›. Komünistlerden, solculardan, demokratlardan, milliyetçilerden sonra liberal ‹slamc›lar da zamanla mollalar›n hedefi oldu. fiah döneminden daha çok insan cezaevlerine konuldu; idam edildi.

Milyonlarca insan can›n› kurtarmak için yurt d›fl›na kaçt›. Kaçanlardan biri de bendim.” ‹ranl› gazeteci-yazar Bahman Nirumand’›n yazd›klar›, flu tümceyle bitiyor: “Dilerim bizim hatalar›m›zdan birileri ders ç›kar›r...” *** ‹ranl› meslektafl›m›z›n bu dile¤ine biz de kat›l›yoruz, onun bu dile¤ini biz de yank›l›yoruz ve biz de yineliyoruz: “Dileriz öyle olsun...”•

Bir aktör yaflam›nda ilk kez içi aslanlarla dolu olan bir kafese girecekti ve bundan çok korkuyordu. Onun korktu¤unu anlayan yönetmen aktöre cesaret vermek istedi: “Korkacak hiçbir fley yok bunda” dedi. “Hem bu aslanlar sütle beslenip büyütüldü.”

Aktör yönetmeninin sözlerine hemen yan›t verdi: “Olabilir” dedi. “Ben de sütle büyütüldüm; ama flimdi et de yiyebiliyorum...”• 29

KONUK YAZAR Atilla Oral

Mustafa Kemal’in Bas›nda Yay›mlanan ‹lk Fotograf› lbay Mustafa Kemal’in ad›, Çanakkale Savafl› s›ras›nda inan›lmaz cesareti, üstün ve baflar›l› kumanda yetene¤iyle düflman› yenen komutan tan›m›n›n bir simgesi olarak öne ç›kt›.

Mustafa Kemal ad› ve Çanakkale Savafl›’ndaki kahramanl›¤› dilden dile anlat›larak bir anda tüm Osmanl› ülkesinde yay›ld›. Osmanl› halk›, bu efsane ada karfl› büyük bir ilgi ve sevgi gösterdi.

Birinci Dünya Savafl›’n›n devam etti¤i uzun y›llar boyunca ve Çanakkale Savafl›’nda yay›mlanm›fl olan gazete ve dergilerde, Çanakkale’de çok büyük hizmeti geçen Mustafa Kemal ile ilgili olarak ne yaz›k ki çok az

A

bilgi bulunmaktad›r. Bunun nedeni Enver Pafla’n›n k›skançl›¤› ve gazetelere özel olarak koydu¤u sansürdü. Mustafa Kemal’in ad›n› ve fotograf›n› yay›mlamak o tarihte sansür nedeniyle yasakt› ve bu sansürün do¤al sonucu olarak da olanaks›zd›. Yasak ve olanaks›zl›k bu kadarla kalm›yor, Mustafa Kemal’in ad›n› ve fotograf›n› yay›mlamak, bu uygulamaya göre ayn› zamanda bir suç da oluyordu.

Gazeteler onun Çanakkale’deki kahramanl›klar›n› anlatmak flöyle dursun bir fotograf›n›, hatta bir resmini bile yay›mlayam›yorlard›.

“Tasvir-i Efkâr” gazetesi bu ürkütücü sansür engelini, bir gazetecilik zekâs›yla aflarak Mustafa Kemal’in savafl s›ras›nda bir

Karfl› sayfadaki bu özel fotograftan edinmek isteyen okurlar›m›z www.butundunya.com.tr adresimizden alabilirler.

30

Birinci Dünya Savafl›’n›n birinci y›ldönümü nedeniyle “Tasvir-i Efkâr” gazetesinde yay›mlanan Mustafa Kemal’in ilk fotograf› (sa¤da)

fotograf›n› yay›mlamay› baflard›.

Bu fotograf, Mustafa Kemal’in bas›nda ç›kan ilk fotograf›yd›.

Ekim 1915’de yay›mlanan bu fotograf Mustafa Kemal’in Sofya’da Askeri Atafle oldu¤u dönemde çektirdi¤i bir fotograft›.

29

Yay›n Genel Yönetmeninin notu: Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun Birinci Dünya Savafl›’na giriflinin birinci y›ldönümü nedeniyle “Tasvir-i Efkâr” gazetesinin 29 Ekim 1915 tarihli say›s›nda yay›mlanan “Mustafa Kemal’in bas›nda yer alan bu ilk fotograf›”n› Bütün Dünya, May›s 2006 tarihli say›s›nda arma¤an olarak verdi¤i “Tasvir-i Efkâr”›n sözkonusu say›s›n›n bi32

rinci sayfas›n›n görüntüsünde okurlar›yla paylaflm›flt›r.

O y›llarda “Tasvir-i Efkâr” gazetesinde yard›mc› muharrir olarak çal›flan Abidin Daver; Mustafa Kemal’in bas›nda ç›kan bu ilk fotograf›n›n hangi koflullarda yay›mland›¤›n› flöyle anlatmaktad›r: “1914 Dünya Savafl›’n›n bafllang›c›nda ‘Tasviri Efkâr’›n Baflyazar› Yunus Nadi Bey’di. Çanakkale savafllar› yeni bafllam›flt›.

Bo¤az Müstahkem Mevki Kumandan› Cevat Pafla idi, ihtiyatta bulunan 19’uncu tümen kumandan› Mustafa Kemal Bey (Atatürk merhum) karaya ç›kan düflman›n üstüne kimseden emir almadan at›lm›fl, ‘Anzaklar’ denilen Avust-

Mustafa Kemal’in, “Tasvir-i Efkâr”da, dönemin teknik olanaks›zl›klar› nedeniyle “bozuk görünümlü” yay›mlanan ilk fotograf› (sa¤da) ve asl›

ralyal›, Yeni Zelandal› düflman birliklerini Ar›burnu m›nt›kas›nda bir avuç yere t›kam›fl, ilk defa ‹stanbul’u O kurtarm›flt›.

“Mustafa Kemal Bey, Yunus Nadi Bey’le tan›fl›yorlar ve mektuplafl›yorlard›. Gazetede bu kahramanca müdafaay› canland›rmak için büyük resimli ve harital› bir yaz› haz›rlad›k. Haritan›n bir taraf›ndaki yuvarla¤›n içine, Bo¤az’›n deniz cephesinin kahraman müdafii Cevat Pafla’n›n resmini, ikinci yuvarla¤a da kara cephesinin celâdetli müdafii (cesur koruyucusu) Mustafa Kemal Bey’in resmini koyduk.

Askeri sansür zabiti, Mustafa Kemal Bey’in resmini ç›kard›. Me¤er devrin Harbiye Nâz›r› ve Baflkumandan Vekili meflhur En-

ver Pafla, Mustafa Kemal Bey’den hofllanmaz, onu k›skan›rm›fl. izim bunlardan haberimiz yok ya, bu resmin ç›kar›lmas› bizi çok üzdü. Evvelâ o resmi bin bir müflkülâtla elde etmifl ve güzel bir sayfa haz›rlam›flt›k, sonra da Çanakkale haritas›n›n iki taraf›ndaki yuvarlaklardan biri bofl kal›yor, gazetenin tenazuru (görünüm dengesi) bozuluyor, bilhassa müdafaan›n (özellikle savunman›n) gerçek kahraman›n› gerçek olarak tan›tmak imkan› kalm›yordu.

“Telefonla sansür zabitlerinin âmirini arad›k: “‘Ben müsaade edemem. Ka-

“B

33

BD fiUBAT 2008

sansür zabitine müracaat edin; o bana söylesin!’ dedi.

“Sansür zabitine müdürün böyle dedi¤ini söyledik: “‘Aman beni mazur görün! Ben ona bir fley söyleyemem, korkar›m!’ deyip kestirdi, att›.

“Bu durum karfl›s›nda taarruza geçmek lâz›m geldi¤ini anlad›k; karar› da verdik. Biraz sonra sansür zabitine tekrar müracaat ederek Karargâh› Umumi ‹stihbarat fiubesi müdürü beyefendinin telefonla resmin neflri müsaadesini “Tasviri Efkâr”›n Baflyazar› Yunus Nadi Bey verdi¤ini söyledik. Zavall› da inand›, amirine rargâh› Umumî ‹kinci ‹stihbarat fiubesi müdürü beyefendiye mü- bir fley sormaktan çekinerek provan›n kenar›na imzay› bast›. Erteracaat ediniz!’ cevab›n› ald›k. si gün de gazetede Ar›burnu kahzamanki istih- raman›n›n yani Mustafa Kemal’in barat flubesi ilk resmi yay›mland›. Sansürü atmüdürü Kay- latm›flt›k, di¤er gazeteleri de... makam Seyfi Bizdeki sevince diyecek yoktu.

“Enver Pafla’n›n Mustafa KeBey ise gazetecileri, kendi ‘hizmet neferi’ sayan ma¤rur, sert bir mal’i fena halde k›skan›p çekemezatt›. Bizimle konuflmaya bile ya- di¤ini söylemifltim ya, pafla mernaflmaz, silsile-i meratibe riayet hum bu resmi görünce küplere edilmesine (rütbe s›ras›na uyul- binmifl; ‹stihbarat fiubesi Müdürü mas›na) son derecede riayet Seyfi Bey de esasen fena halde ederdi. Her müracaat›m›za da, köpürmüfl. Önce sansür zabitini ‘Sansüre müracaat ediniz!’ ceva- üç gün hapsettiler, bizi de cepheye göndermek tehdidiyle müthifl b›n› verirdi.

“Nitekim telefonla ‘Bir ricam›z surette hafllad›lar. Bereket versin var beyefendi!’ diye daha söze ki, Yunus Nadi Bey mebustu. Bu bafllarken, ‘Sizinle konuflamam, yüzden gazeteyi kapatmaktan çe-

“O

34

kindiler. Fakat sonra bir bahane icat ettiler, ‘Tasvir-i Efkâr’› on gün müddetle kapatt›lar. Bulduklar› bahane fluydu: fiehremini (Belediye Baflkan›) ‹smet Bey’in kardefli Avni Bey, Yeniköy dairesi belediye reisi tayin edilmiflti.

“Vay efendim, ‘Bu haberi “kardefli” kelimesini ilave ederek yazd›n›z, bunda kötü niyet var’ dedilerdi.”• Yay›n Genel Yönetmeninin notu:

Mustafa Kemal’in bas›nda ilk kez yay›mlanan fotograf›n›n alt›nda, O’nun bir y›l içindeki baflar›s›n› özetleyen yaz›, bugün kullan›lan Türkçe’yle flöyledir: “Çanakkale Kara Savafllar›’nda fevkalade yararl›klar› görülen ve savunmadaki iktidar ve maharetiyle hakk›yla flan ve fleref kazanarak Bo¤azlar’› ve hilafet makam›n› kurtaran kumandanlar›m›zdan, yarad›l›fl›ndaki kahramanl›¤› ve harika cesaretiyle seçkin Albay Mustafa Kemal Bey Efendi.” •

Bir avc›, arkadafllar›na dert yanmaya bafllad›: “Avc›lar›n ‘Yalan söylerler’ diye adlar› ç›km›fl” dedi. “Onun için bugün bafl›mdan geçenleri size anlatmaya çekiniyorum.”

Arkadafllar› ›srarla bafl›ndan geçenleri anlatmas›n› istediler. Avc› biraz nazland›ktan sonra bafl›ndan geçenleri anlatmaya bafllad›: “Kekli¤in kondu¤u yeri görerek oraya yaklaflt›m” dedi. “Bu s›rada keklik havaland›. Tüfe¤imi çektim, tam atefl edecekken bakt›m ki, ortaya bir tavflan ç›kt›. ‹kisini ayn› hizaya getirip atefl ettim ve tek at›flla ikisini de vurdum.”

Olay› dinleyen arkadafllar›ndan biri heyecanlanarak ortaya at›ld›: “‹lahi arkadafl›m” dedi. “Bu olay›n neresi yalan olabilir ki?..”• Kötü sesli bir kad›n flark›c›, sahnede flark› söylerken onu dinleyenlerden biri yan›ndaki kifliye alçak sesle sordu: “Bu kad›n, flark› söylerken neden gözlerini yumuyor, acaba?”

Yan›ndaki kifli hemen yan›t verdi: “Çok yufka yürekli bir kad›n da ondan...”

Soruyu soran kifli bu yan›t› anlamad› ve yeniden sordu: “Anlayamad›m” dedi. “Bunun yufka yürekli olmakla ne ilgisi var?”

Yan›ndaki kifli, bu soruya da hemen yan›t verdi: “Anlayamayacak, ne var?” dedi. “Bizlere çektirdi¤i ac›y› görmemek için...”• 35

KONUK YAZAR Yüksel Oktay

AYIRDINDA OLMADI⁄IMIZ:

HACIKIRI KÖPRÜSÜ Düflman›n geçmesini önlemek için köprünün “uçurulmas›” gerekiyordu. Ayaklar›n›n çevresine dinamit lokumlar› yerlefltirilirken Avusturyal› bir mühendis koflarak geldi ve Kuva-y› Milliye’cilere “Yapmay›n” diye yalvard›.

“Bu köprü bir sanat yap›t›d›r. Buna dokunmay›n. ‹lerideki irili ufakl› köprülerden birini uçurman›z da düflman›n geçmesini önleyebilir.” Müfreze komutan› yüksek sesle emir verdi: “Lokumlar› sökün, yukar› ç›k›n.”

Dinamit lokumlar› söküldü ve Hac›k›r› Köprüsü “havaya uçurulmak”tan kurtuldu.

B‹R SANAT YAPITI:

HACIKIRI KÖPRÜSÜ rta Anadolu’dan trenle Adana’ya giden yolcular, tren Toroslar’› aflarken k›sa aral›klarla birbirlerini izleyen tünellere girip ç›kt›klar›n›n ay›rd›na var›rlar, vadilerin üzerinden geçerken bir ara uçakta olduklar›n› sanabilirler ama...

Yaln›zca tren yolu köprüleri aras›nda de¤il, yeryüzünün tüm mimari yap›tlar› aras›nda özel bir

O 38

sanatsal konuma sahip yüz metre yükseklikteki bir köprünün, kendine özgü özelliklerinin pek ay›rd›na varmazlar.

1880’li y›llar›n ikinci yar›s›nda bafllayan yap›m› 1905 y›l›nda tamamlanan 200 metre uzunlu¤unda ve 99 metre yüksekli¤indeki bu “sanat yap›t›” köprü, Toroslar’›n Pozant› bölümünde Karaisal› ilçesindedir ve “Hac›k›r›” ad›yla an›lmaktad›r.

Malcolm Peakman taraf›ndan Toros Da¤lar›’nda Hac›k›r› Köprüsü’ne aç›lan bir tünelden çekilen yukar›daki fotografta ayn› s›radaki 4 tünel görülmektedir.

Hac›k›r› Köprüsü’ne “sanat yap›t›” kimli¤i kazand›ran üstün özelli¤i, sarp kayalar üzerinde “tafl duvar örme” yöntemiyle yükselen dört aya¤› ve bu ayaklar aras›nda ayn› yöntemle yap›lan iç içe geçmifl kemerleridir.

Hac›k›r› Köprüsü’nün yüzy›l› aflk›n bir süre, hiçbir özel bak›m görmesine gerek kalmaks›z›n görkemli “canl›l›¤›n›” bugün de sürdürebilmesinin ana nedeni, bu ayaklar›n ve kemerlerin kusursuz mimari tasar›mlar› ve yap›l›fllar›ndaki kusursuz iflçiliktir.

Bu “sa¤laml›¤›”na karfl›n Hac›k›r› Köprüsü, Adana’n›n iflgali günlerinde çok önemli bir tehlike atlatm›fl, sözcü¤ün tam anla-

m›yla, “ölümden dönmüfltür”.

Onun bafl›ndan geçen bu tehlike, Birinci Büyük Millet Meclisi Adana milletvekillerinden merhum Damar Ar›ko¤lu’nun, Milli Mücadele y›llar›ndaki Adana’y› anlatt›¤› “Hat›ralar›m” adl› kitab›nda aç›klanmaktad›r: üfrezelerimizden bir bölük, Hac›k›r› tren hatt›n›n meflhur Tafl Köprüsü’nü berhava edece¤i s›rada, Avusturya tebaal› bir mühendis karfl› duruyor: “‘Bu köprü tamamen bir sanat eseridir. Uzun emeklerle meydana gelmifltir, efli enderdir.

“M

39

BD fiUBAT 2008

Bu sizin kendi mal›n›zd›r, yaz›k de¤il mi? Bunu yok etmeyin. Bir daha eflini yapmak imkans›zd›r’ demifl ve Hac›k›r› Köprüsü’nü havaya uçurulmaktan, buldu¤u flu çareyle kurtarm›flt›r:

“E

¤er maksad›n›z tren hatt›n›n çal›flmas›na mani olmak ise, ileride di¤er küçük köprülerin herhangi birisini atabilirsiniz, fakat bu köprüye dokunmak günah de¤il, ayn› zamanda cinayet olur. Çok yaz›kt›r, k›ymay›n›z bu köprüye...

“Onun yalvararak söyledi¤i bu sözler, müfreze komutan›na mant›kl› gelmifl ve dinamitleri, yerlefltirdi¤i köprünün temelinden ç›kard›ktan sonra da, her türlü kötü olas›l›¤› göz önüne alarak, köprünün korunmas›n› da sa¤lam›flt›r.”

Binbir emekle ve döneminin tüm teknik yetersizliklerine karfl›n oluflturulmufl bu kültür hazinesi, Avusturyal› mühendisin bu giriflimi ve Türk askerlerinin sa¤duyusu sonucu yaln›zca yok olmaktan kurtar›lmakla kalmam›fl, Do¤u ile Bat› aras›ndaki bu

“ba¤”›n kopmas› da önlenmifltir.

Hac›k›r› Köprüsü, Alman mühendisler ve Türk iflçiler taraf›ndan son derece ilkel koflullarda ortaya ç›kar›lm›flt›r. Karfl›l›kl› iki da¤ aras›na, inflaat makinelerini tafl›yan çelik teller gerilmifl, onlardan yararlan›larak tafl, kum, çimento gibi yap›mda gerekli malzemeler afla¤›ya indirilmifltir.

Köprünün yap›m›, bu koflullar ve olanaks›zl›klar nedeniyle uzam›fl, yap›m 20’nci yüzy›l›n bafllar›nda tamamlanabilmifltir.

Hac›k›r› Köprüsü, Almanlar taraf›ndan yap›lan “Ba¤dat Demiryolu”nun bir bölümünü oluflturmaktad›r. ‹stanbul’dan bafllayarak Ba¤dat’a ulafl›p Hicaz’da sonlanan bu hatt›n yap›m› anlaflmas›, Alman ‹mparatoru II. Kayzer Wilhelm ile dönemin Osmanl› padiflah› II. Abdülhamid aras›nda 1888 y›l›nda karfl›l›kl› imzalanm›flt›r.

Almanlar’›n petrol kaynaklar›na kolayl›kla ulafl›m›n› sa¤layan bu demiryolu, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun ise ülkenin dört bir yan›na asker, eflya ve yolcu tafl›yabilmesini kolaylaflt›r›yordu.•

Dalg›n fen bilgisi ö¤retmeni, ö¤rencilerine elektrik ak›m›n›n kurba¤a üzerinde nas›l bir etki yapt›¤›n› göstermek istiyordu: “Bu deneyi yapabilmek için de...” dedi. “Sizlere çok yak›ndan tan›d›¤›n›z bu sevimli hayvanlardan birini getirdim.”

Ceplerini kar›flt›rd›, kar›flt›rd› ve... Ç›kara ç›kara kurba¤a yerine bir sosisli sandviç ç›kard›. Sonra flaflk›n flaflk›n sandviçe bakt› ve flunlar› söyledi: “Saat onikide bu sosisli sandviçi yememifl miydim?”• 40

YAfiAMDAN GÖZLEMLER Ali Naili Erdem

Gelece¤imizin Güvencesi:

Ö¤retmenler

Ö¤retmenlerimiz yaln›zca ak›llar› donatan kifliler de¤illerdir. Onlar ayn› zamanda vicdanlar› ayd›nlatan kiflilerdir de. E¤itici ve ayn› ölçüde bir terbiyecidirler. Bu nedenle ö¤retmenler, ulusumuzun gelece¤inin sigortas›d›r.

“E

ti senin kemi¤i benim” diyerek bafllan›rd› okula... Ö¤retmenin önüne geçilip yürünmezdi, gül biterdi vurdu¤u yerde... Fatih Sultan Mehmet, 29 May›s 1453’te ‹stanbul’a hocas› Akflemsettin’in arkas›ndan girmiflti. Ulu önderimiz Atatürk de “Ö¤retmenler yeni nesil sizin eseriniz olacakt›r” sözleriyle ö¤retmenin toplumdaki önemini ve onlara duydu¤u güveni belirtmifltir.

Evrenin efendisi olan insana bilgi verdi¤i gibi kimlik kazand›ran da anne ve babalar›n yan›nda

yer alm›fl olan ö¤retmenlerdir. Bu nedenledir ki, dünyam›z güzelliklerle doluysa bilmeliyiz ki, bu ö¤retmenlerin güzelli¤idir. Ö¤retmen yaln›zca akl› donatan insan de¤ildir. O ayn› zamanda vicdan› ayd›nlatan kiflidir. Bir e¤itici ve ayn› ölçüde bir terbiyecidir. Bu iki özelli¤iyle de ö¤retmen, bir ulusun gelece¤inin sigortas›d›r. Yavuz Sultan Selim, M›s›r seferi s›ras›nda hocas›n›n at›n›n aya¤›ndan s›çrayan çamurla kaftan›n› kirlendi¤inde “Bir ilim adam›n›n at›n›n aya¤›ndan s›çrayan çamur bir ziynettir. Bu kaftan›, öldü¤ümde tabutumun üzeri41

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

ne örtsünler” diyerek ö¤retmenin yüceli¤ini ifade etmifltir. edi yüz bine yak›n ö¤retmenimizle flu anda ça¤dafllaflma savafl›m› veriyoruz. Gerçekten eli öpülecek ö¤retmenlerimizle övünüyoruz. Ayd›nl›k bir Türkiye’yi var etmede kafa ve gönül birli¤i yapm›fl olanlar iftiharlar›m›zd›r.

Otuz y›l öncesine de¤in evde ve okulda “Nas›l adam olunur?” anlat›l›rd›. fiimdi “En k›sa yoldan nas›l zengin olunur?” anlat›l›yor. Böylece e¤itim gündemden düflmüfl ve yaln›zca ö¤retim ayakta kalm›flt›r. Böylesi bir uygulama Türkiye’yi yiyip bitirmektedir. Zengin olmak kötü bir fley de¤ildir. Ancak zengin olma pahas›na insan olma, sayg›n olma ve kiflilikli olmaktan vazgeçmek yanl›flt›r. ‹yi insan ve iyi vatandafl›n yetifltirilmesi devletin en üst noktadan görevidir. Bu da ö¤retimle de¤il, e¤itimle gerçekleflebilir. Ve bu hiç aksat›lmadan sürdürülmelidir. Çünkü nas›l bir toplum istedi¤imizin yan›t›n› ö¤retmen verecektir. Bu nedenledir ki, Türk ulusunun gelece¤i ve var oluflu da Türk ö¤retmenin yap›t› olacakt›r.

Yine ulusumuza bir felaket gelecekse bunun da ö¤retmen eliyle gelece¤ini bilmeliyiz. Nitekim Frans›z General Veygande “Frans›z Facias›” adl› yap›t›nda “‹kinci Dünya Savafl›’ndaki Fran-

Y

42

s›z facias›n›n suçlular› ilkokul ö¤retmenleridir” demifltir.

Bu gerçe¤i Gazi Mustafa Kemal Atatürk, daha y›llar önce “Milletleri kurtaranlar yaln›z ve ancak ö¤retmenlerdir” sözleriyle dile getirmifltir.

Bireylerin yaflam›nda oldu¤u gibi toplumlar›n yaflam›nda da flanss›zl›klar vard›r. Bunlardan biri e¤itimimizde oland›r. 1992 ve sonras›nda ilkö¤retimdeki ö¤retmen gereksinimini karfl›lamak için yeterli özel alan e¤itimi gibi pedagoji formasyonu bulunmayan ve ifl arayan 150 binden çok üniversite mezunu s›n›f ö¤retmenli¤ine atanm›flt›r. Bu olay devletten iyi ö¤retmen ve iyi e¤itim bekleyen çocuklar›m›za yap›labilecek en büyük kötülüktü.

Kim ne derse desin ö¤retmenin herfleyden önce Türk insan›n›n hizmetinde, Türkiye’nin geliflmesinde ruh, kafa, gönül ve irade seferberli¤ini duyacak bir içerikle yetifltirilmesi zorunludur. Bu yüce hedef zaman zaman göz ard› edilmifl olup ac›s› bugün de tüm fliddetiyle sürmektedir. eçen ay liselerimizin birindeki olay› gazeteler manfletten vermifl ve “Bilmem ne çocuklar›s›n›z ha!”, “Ç›k geri zekal› hayvan!”, “Aç sen baflka yerine gül!”, “Dangalaklar sürüsü...” sözlerini söyledi¤i iddia edilen ö¤retmeni fotograf›yla birlikte yay›mlay›nca “Eyvah, ey-

G

vah” diye hayk›rm›flt›m, “Bu bir ö¤retmen olamaz!”

Avrupa iki yüzy›ld›r Russo’nun, Emili’nin yani terbiyenin peflinde kofluyor. Mevlâna’n›n girifl kap›s›nda “Edep ya hu” yaz›l›d›r. Okuldaki e¤itim de budur. Bizi biz yapan de¤er yarg›lar›m›z› hiçbir ideolojik saplant›ya girmeden do¤rudan veren ö¤retmeni yetifltirmek ko-

rumak ve gelecek korkusundan uzak ekonomik, sosyal bir ortamda sayg›n bir mesle¤in cefakâr ve vefakâr insan› olarak selamlamak tüm ulusun görevidir.

Terör belas›na iki yüz ö¤retmeni flehit veren irfan ordusunu lay›k oldu¤u yerde görmenin beklentisi içinde 2008 y›l›n›n dünyam›za esenlikler getirmesini diliyorum.•

Uluslararas› genetik yar›flmas›nda, ‹ngiliz temsilci projesini aç›klad›: “Levrek bal›¤›yla balinan›n genlerinden yeni bir tür oluflturduk” dedi ve bu çal›flmas›n›n ana amac›n› da söyledi: “Levrek lezzetinde ve balina büyüklü¤ünde bir bal›k ürettik.”

Frans›z temsilci ise, fil ve dana genlerinden oluflturduklar› yeni tür bir hayvan› tan›tt›: “Fil boyutunda ve dana eti lezzetindeki bu hayvan, tek bafl›na bir g›da deposudur” diyerek de övündü.

Yar›flmada s›ra, bir bitki ve bir canl› hayvan geninden yepyeni bir tür oluflturdu¤u bilinen Türk temsilciye geldi¤inde, salondaki heyecan çok yükselmiflti.

Herkes, Türk genetikçinin hangi bitki ve hayvan›n genlerini birlefltirdi¤ini ve bu birleflmeden nas›l bir ürün elde edildi¤ini merak ediyordu.

“Biz, karpuz genleriyle, hamamböce¤i genlerini birlefltirdik” diye aç›klad› projesini Türk temsilci ve çal›flmas›n›n ana amac›n› flöyle aç›klad›: “Karpuzu kesiyorsunuz ve... Gün ›fl›¤›n› görür görmez tüm çekirdekler dört bir yana kaç›fl›yor...”• Adam gazeteye bir ilan verdi: “300 besili inek sat›l›kt›r. Çiftlikte yard›mc› olmad›¤› için yükleme ve tafl›ma al›c›ya aittir.”

Adam bu ilan›n gazetede ç›kmas›ndan bir gün sonra ah›r kap›s›nda bir not buldu. Notta flunlar yaz›l›yd›: “Say›n çiftlik sahibi, yol gösterici ilan›n›zdan dolay› teflekkür ederiz. Yükleme ve tafl›ma ifllerini kendimiz yapt›k.

H›rs›z H.”• 43

Do¤ayla Bar›fl Sözleflmesi Ben, çevrenin korunmasına ve yafladı¤ımız dünyayı daha yaflanır biçime getirmek için elimden geleni yapaca¤ıma, yafladı¤ım çevreye ve içindekilere karflı fliddet kullanmayaca¤ıma ve saldırganlık yapmayaca¤ıma, ifl ve özel yaflamımda ekonomik kaygılarla çevreme dolaylı ve dolaysız zarar vermeyece¤ime, teknolojinin çevreyi kirletecek biçimde kullanılmasına karflı çıkaca¤ıma ve toplumsal olarak karflı çıkılması için gereken savafl›m› verece¤ime, öteki insanlarla paylafltı¤ım dünya kaynaklarının s›n›rl› oldu¤u düflüncesinden yola çıkarak, bu kaynakların yok edilmesine karflı çıkaca¤ıma, kirlili¤in kayna¤ında yok edilmesi için tüketimi azaltmaya, yeniden kullanmaya, yeniden de¤erlendirmeye, yeniden de¤erlendirilmeyen ve kalıcı atık üreten ürünlerin kullanılmaması için gerekli çabayı gösterece¤ime gelecek kuflaklara daha temiz bir dünya b›rakmak için bu sözleflmenin tüm maddelerine uyaca¤›ma söz veririm. ‹mza: ‹nsan

BÜYÜK YAPITLARIMIZ Konur Ertop

Topra¤›m›z› Paylaflt›¤›m›z

Gelmifl Geçmifl Uygarl›klar›n

Sahipleri O rd. Prof. Dr. Ekrem Akurgal, “Biz Hattilerin, Hititlerin, Hurri ve Urartular›n, Fryglerin, Karial›lar›n, Lykial›lar›n ve daha Anadolu’da yaflam›fl bütün uluslar›n çocuklar›y›z” der.

Türkiye’de arkeolojinin en önemli temsilcilerinden olan bilim adam›, Atatürk’ün Anadolu uygarl›klar›n›n araflt›r›lmas›n› hedef gösterdi¤i 1930’larda bu do¤rultuda ö¤renim gördü. Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi’ndeki ö¤retim görevi y›llar›nda üniversiteye yeni bilim insanlar›, kaz› alanlar›na yeni arkeologlar yetifltirdi.

Kaz› çal›flmalar›nda Ege’de Foça, Çandarl›, Eriythrai (Çeflme’de Ild›r› Köyü), ‹zmir antik kentlerini ortaya ç›kard›. Bilimsel yap›tlar›n›n yan›s›ra Anadolu uygarl›klar›n› genifl okur toplulu¤una tan›tan, bu uygarl›klarla ilgili sorunlar› tart›flan yap›tlar yay›mlad›: “Anadolu Uygarl›klar›” (Net Turistik Yay›nlar A.fi., 1988), “Eskiça¤da Ege ve ‹zmir” (Yaflar Holding, 1993), “Hatti ve Hitit Uygarl›klar›” (Yaflar Holding, 1995), “Anadolu Kültür Tarihi” (TÜB‹TAK, 1998), “Türkiye’nin Kültür Sorunlar›” (Bilgi Yay›nevi, 1998).

45

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

“Bugünkü Türkler Anadolu tarihinde yaflam›fl bütün kavimlerin çocuklar›d›rlar. Türkler bu nedenle ülkelerindeki eski uygarl›klar› yaln›z kendi ulusal varl›klar› de¤il, ayn› zamanda bütün insanl›¤›n ortak miras› olarak kabul etmektedirler” diyen Akurgal, cumhuriyet ayd›nlanmas›n›n önemli

dü. Çünkü Anadolu’nun en eski sakinleri Hititler’di ve Hititler de Türkler’in atas› idi. Böylece Atatürk, düflman›n›n silah›na ayn› silahla karfl›l›k verdi.

“Fakat Atatürk yeni bir tarih tezi oraya koyarken ve bunu da siyasal emeller karfl› bir savunma silah› olarak olufltururken hiçbir zaman bilimsel yöntemden, gerçeklikten “Atatürk’ün çizdi¤i demokrave mant›ktan ayr›lmay› tik, laik davran›fllardan en küdüflünmemifltir.” çük bir ödün vermekten kesinTarihin do¤ru biçimde incelenmesi, içinde likle kaç›nmak zorunday›z.” yaflanan günlere de bir temsilcisidir. Atatürk’ün tarih önemli katk›da bulunur. Bilimi, tezini aç›klay›p de¤erlendirirken özgür düflünceyi gelifltirmifl eski flunlar› söyler: Anadolu uygarl›klar›n› araflt›ran “Birinci Dünya Savafl›’ndan bilim adam›, bu bak›mdan günüsonra Türk yurdunu ele geçirmek müze yol gösterir: isteyen güçler baz› tarihsel nedenler öne sürerek hareket ettisanlar do¤a felaketleler. Bir zamanlar Bat› Anadolu’da rinden, ayr›ca ölümbüyük bir uygarl›k kurmufl olan den korktuklar› ve Yunanl›lar’a ‘Bu topraklar sizinölümden sonra yaflam dir’ diyerek onlar›, tarihsel em- özleminde olduklar› için, dinsel peryalist düflüncelere alet etmek inançlara büyük gereksinme duistediler. Faflizm de ayn› flekilde yarlar. Bu inançlar siyasete ve tiAkdeniz’e ‘Mare Nostrum’ (‘Bizim carete araç edilmedikleri sürece Deniz’) diyerek ve Anadolu’nun insanlar huzura kavuflmufllar, ç›baz› k›s›mlar›n›n bir zamanlar kar çevrelerinin tutsa¤› olduklar› ‘Imperium Romanum’a (Roma dönemlerdeyse bunal›mlara ve ‹mparatorlu¤u’na) ait oldu¤unu felakete sürüklenmifllerdir. Bu iflaret ederek Anadolu k›y›lar›na nedenle bar›fl, mutluluk ve huzur göz dikmiflti. Bunlara karfl› Ata- içinde yaflam istiyorsak dinsel türk tarih tezini ortaya koydu. Ve inançlara sayg› göstermek, buna e¤er Anadolu’yu eski sakinlerinin karfl›l›k Atatürk’ün çizdi¤i demokçocuklar›na vermek gerekirse bu- ratik, laik davran›fllardan en künu herkesten çok Türkler’in hak çük bir ödün vermekten kesinliketti¤ini karfl› sav olarak ileri sür- le kaç›nmak zorunday›z.”

“‹

46

ilimsel tarih görüflü taOrd. Prof. Dr. Ekrem Akurgal, rih kaynaklar›na, arke- Anadolu’da oluflmufl çok renkli olojik kaz› buluntular›- “kültür mozayi¤i”ni ayr›nt›lar›yla na, tarih boyunca yafla- betimler. Bu de¤erlerin günümüzy›p gelmifl verilere da- de tafl›d›¤› anlam üzerinde durur: yan›r. Atatürk bu amaçla Türk “Anadolu’nun ‘uygarl›klar moTarih Kurumu’nu, Dil ve Tarih- zayi¤i’ oluflu Türkler’in AnadoCo¤rafya Fakültesi’ni kurdurmufl, lu’ya geliflleri ile aflamal› olarak Avrupal› bilim adamlar›na Türk bir kültür ve mekan birli¤ine do¤üniversitelerinin kürsülerini aç- ru yönelmifltir. Selçuklular bak›mm›fl, Avrupa’ya ö¤renci gönderi- l› yollar, tafl köprüler ve kervanlerek tarihçi, arkeolog, dilci ye- saraylarla ulafl›m› kolaylaflt›rarak tifltirilmesini sa¤lam›flt›. O koflul- Anadolu’ya büyük ölçüde mekan lar içinde, o olanaklarla yetiflen birli¤i sa¤lam›flt›. Selçuklu ve OsEkrem Akurgal Türklü¤ün Orta manl› dönemlerinde Anadolu’da Asya gelene¤iyle Anadolu topra- yanyana yaflayan H›ristiyanl›k ve ¤›ndaki birikimi nas›l birlefltirdi- Müslümanl›k ‘uygarl›k mozayi¤ini flöyle aç›klar: ¤i’nin çeflitlili¤ini ikiye indirme “Türkler 1071’den sonra Ana- yolunda bir ad›m olmufltur. Andolu’ya yerlefltikleri s›rada karfl›- cak Anadolu’nun do¤aya tutsak lar›nda bulduklar› türlü kavimle- olmaktan kurtuluflu, yani tam anrin arac›l›¤› ile yar›madan›n tarih lam›yla bir mekan ve kültür birliöncesi ça¤lara giden birçok yerli ¤ine ulaflmas› Türkiye Cumhurigeleneklerini tan›d›lar.

Bunlar genellikle gün“Anadolu’nun tam anlam›yla lük yaflam› oluflturan bir mekan ve kültür birli¤ine somut kültür kal›nt›lar›ulaflmas›, Türkiye Cumhuriyeti d›r. Sözgelimi Hitit tipi düz daml› kerpiç evler, döneminde gerçekleflmifltir.”

Güneybat› Anadolu’daki beflik çat›l›, Lykia türü a¤aç ya- yeti döneminde gerçekleflmifltir.” p›lar, Hititler’den beri de¤iflmeArkeoloji profesörü, kaz›lar›, yen duvar tekni¤i ya da her birini buluntular›, Anadolu’da birbirini Hitit ça¤›nda gördü¤ümüz üstü izlemifl uygarl›klar›n maddesel paralarla ve pullarla süslü fes bi- ö¤elerini say›p dökerken yaflama çimi kad›n bafll›¤›, uzun Mevlevi biçimlerine uzak durmaz: külah›, Karagöz ›flk›rla¤›, sivri uç“Hitit uygarl›¤›n› Yak›ndolu kalk›k çar›k, ka¤n›, kökeni Ka- ¤u’daki komflular›ndan ay›ran ria uygarl›¤›ndan gelen iki yüzlü en önemli özelli¤i, insan haklaBektafli baltas›, kaynaklar› Frygle- r›na duyulan sayg›da belirgin re de¤in giden halk ezgileri gibi.” olmaktad›r. Hititler insan yafla-

B

47

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

m›na ve kiflilik haklar›na büyük önem veriyorlard›. Onur k›r›c› cezalar, Assur yasalar›nda görülen ac›mas›z yarg›lar Hitit hukukuna yabanc› idi.”

“Hitit uygarl›¤›n›n en ilginç özelliklerinden biri de Mezopotamya’da erkeklerin bask›s› alt›nda

t›r. Bu bir do¤a olay›n›n önceden hesaplanarak saptanmas›n›n dünya tarihindeki ilk örne¤idir. Bir baflka deyiflle ‹.Ö. 600 s›ralar›nda dünyan›n kültür liderli¤i Ortado¤u’da Bat› Anadolu’ya geçmifltir.”

Arkeoloji profesörü, tarihin geliflme çizgilerini belirleyip tart›flmaya açar: “Anadolu’ya Hitit “Anadolu Uygarl›klar›” adl› döneminden sonra da yap›tta ‹.Ö. 8000’den ‹.S. 395’e Türkler’in gelifline dedo¤ru uzanan eski Anadolu ¤in, istisnas›z olarak hep Hind-Avrupa kentleri tek tek ele al›n›r. kökenli kavimler göç yaflayan kad›n›n Hitit ülkesinde etmifltir. Bunlar, geliflleri s›ras› sahip oldu¤u sayg›nl›kta görül- ile flunlard›r: mektedir. Kraliçelerin nerede ise Phyrigler, Hellenler, Galatlar krallar kadar haklara sahip olmala- ve Romal›lar. Böylece Anadolu’da r›ndan anl›yoruz ki Hititler’de er- ‹.Ö. 2200’den ‹.S. 1071’e de¤in kek ve kad›n eflde¤erde idi.”

3270 y›l boyunca Avrupa kökenli Bilim ve düflüncenin geliflme- topluluklar›n oturdu¤u gerçe¤i lerini aç›klar: ortaya ç›kmaktad›r.

Bu durum böyle oldu¤una iletoslu do¤a fi- göre bugünkü Türkiye halk› Hatlozoflar› dinsel tilerle birlikte, çeflitli Avrupa kökayg›lardan, ya- kenli boylar›n ve Orta Asya’dan ni mitolojik gelen Selçuklu ile O¤uz topluinançlardan s›yr›larak objektif luklar›n›n oluflturdu¤u etnik bir araflt›rma yöntemi ile Mezopo- mozayiktir. ‹lginç olan bir di¤er tamya ve M›s›r’dan ald›klar› bil- gerçek de Türkler’in Osmanl› giyi bilime dönüfltürdüler. Egeli ‹mparatorlu¤u zaman›nda devdo¤a filozoflar› böylece mate- flirme yolu ile Balkanlar’daki Slav matik, astronomi, geometri ve topluluklar› ile kaynaflm›fl olmadaha sonra t›p bilimlerinin esas- lar›d›r. Sayageldi¤imiz bu gerlar›n› kurdular. çeklerin de¤erlendirilmesi ayd›n Söz konusu özgür düflünce politikac›lar›m›za düflen önemli yöntemiyle Karyal› Hexamyes’in bir görevdir.” o¤lu Miletoslu Thales, ‹.Ö. 28 MaTroya’n›n bulunmas›, Hitit uyy›s 585 tarihinde olagelen günefl garl›¤›ya ilgili araflt›rmalar›n gelifltutulmas›n› önceden hesaplam›fl- tirilmesi, Hitit hiyerogliflerinin çö-

“M

48

zümü, kitab›n ilgiyle okunan bölümleri aras›ndad›r. rd. Prof. Dr. Ekrem Akurgal, söz konusu çok zengin, çok ilginç alan› “Anadolu Uygarl›klar›” kitab›nda ayr›nt›l› biçimde konu edinmektedir. Yap›t›n›n kapsad›¤› alan› flöyle aç›klar: “Anadolu Uygarl›klar› cildi, yazar›n k›rk y›l› aflk›n süre boyunca Avrupa’da ve Amerika’da yabanc› dillerde yay›mlad›¤› eserlerin özünü oluflturur. Kitapta Anadolu’nun ‹.Ö. 2500-‹.S. 395 tarihleri aras›ndaki uygarl›klar› ayr›nt›l› bir biçimde ele al›nm›fl, ayr›ca tarihten önceki ça¤lar ile Bizans, Selçuklu ve Osmanl› kültürleri de toplu bak›fl halinde sunulmufltur.”

Kitapta bol resim, bol çizimle Hatti-Hitit, Hurri, Troya, Urartu, Frygia, Lydia, Karia, Lykia, Hellen uygarl›klar›, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanl› ça¤lar› kaz› sonuçlar›na, buluntulara, günümüze kalm›fl yap›tlara dayan›larak incelenmifltir.

Yap›t boyunca ‹.Ö. 8000’den ‹.S. 395’e do¤ru uzanan eski Anadolu kentleri bir bir ele al›n›r. Bu ayr›nt›l› aç›klamalar Alacahöyük, Aphrodisias, Asklepieion, Aspen-

O

dos, Bergama, Bo¤azköy, Didyma, Ephesos, Gordion, Halikarnassos, Hattuflafl, Karatepe, Kommagene, Kültepe, Nemrud Da¤›, Pamukkale, Pergamon, Perge, Priene, Sardes, Side, Smyrna, Troya, Yaz›l›kaya gibi ünlü merkezlerden öteki alanlara do¤ru uzan›r. Ankara, ‹stanbul Arkeoloji Müzelerinde sergilenen buluntularla, buralardaki yap›tlarla ilgili genifl bilgi verilir. Bu niteli¤iyle kitap yurt gezileri boyunca elden düflürülmeyecek bir k›lavuzdur.

Ord. Prof. Dr. Akurgal, kitab›nda Anadolu’da geliflen Türk uygarl›¤›n›n Orta Asya, Anadolu, Arap-‹ran, Avrupa kaynakl› ö¤elerini tek tek aç›klam›flt›r.

Bu ortamda günümüz için geçerli olacak geliflme do¤rultusunu da göstermifltir: “Modern Türk kültürünün oluflmas›na katk›da bulunmufl olan uygarl›klar aras›nda bugün yaln›z Bat› etkilerinden yararlanmaktay›z. Buna karfl›l›k Türk kültürünün özünü biçimlendirmifl olan Orta Asya ve Eski Anadolu ile Selçuklu ve Osmanl› kültür hazinelerine s›rt›m›z› çevirmifl bulunmaktay›z.

Oysa yeniden özgün bir kültür yaratmam›z daha çok bu dört ana kaynaktan beslenmemize ba¤l›d›r.”•

Bir memleketin nas›l yönetildi¤ini anlamak m› istiyorsunuz? Onun müzi¤ine kulak verin. Nerede güzel yap›tlardan oluflmufl uyum vard›r, orada adalet ve erdem egemen olur.• Konfüçyus 49

B‹R BAfiKA BAKIfi Cheryl Tanr›verdi

ÇA⁄DAfi ZAMANLAR ‹Ç‹N ESK‹ B‹R DÜfiÜNCE:

RÜZGAR ENERJ‹S‹ imi zaman rahatlat›c›, kimi zaman ürkütücü bir biçimde rüzgar günlük yaflam›m›z› etkiler. Soluk ald›¤›m›z havan›n ta kendisidir!

Dünyan›n çeflitli yerlerindeki farkl› rüzgarlara verilen adlara bak›l›rsa rüzgar hep önemli olmufltur. “Keçileri öldüren rüzgar”, “fieytan rüzgar›”, “Tu¤lac›”, “Gökyüzü süpüren” ya da “Yüzyirmi gün rüzgar›” gibi adlar akla canl› imgeler getiriyor.

Basit bir tan›mla rüzgar, hareket halindeki havad›r. Güneflin, dünyan›n yüzeyini düzensiz bir biçimde ›s›tmas› sonucu oluflur. Gün boyunca karan›n üzerindeki hava suyun üzerindekinden daha h›zl› ›s›n›r. Is›nan hava genleflir ve yükselir. A¤›r ve so¤uk hava onun yerini almak için hareket eder ve rüzgar› oluflturur. Geceleriyse tam tersi gerçekleflir; çünkü karan›n üzerindeki hava suyun üzerindekinden daha çabuk so¤ur. Da¤lar, vadiler ve adalar da iflin içine girince rüzgar biçimleri çok karmafl›k

K

50

51

olabiliyor. Dünyan›n üst atmosferindeki dairesel rüzgarlar da hava koflullar›n› etkiliyor. ski zamanlardan bu yana rüzgarla enerji üretiliyor. M›s›rl›lar 5 bin y›l önce Nil Nehri’nde gemileriyle yol almak için rüzgardan yararlan›rm›fl. ‹.S. 600’lü y›llarda Ortado¤u’da tah›l ö¤ütmek ve su pompalamak için yel de¤irmenleri kullan›lmaya bafllanm›fl. Yüzy›llar sonra Avrupal›lar da yel de¤irmeninden yararlanmaya bafllam›fllar. Hollandal›lar onlar› batakl›k arazileri kurutup sulama suyu pompalamada kullanm›fllar. 1900 y›l›na gelindi¤inde Danimarka’da 2500 tane yel de¤irmeni bulunuyormufl.

E 52

Elektrik üretmek için kullan›lan ilk yel de¤irmeni 1887 y›l›nda ‹skoçya’da yap›lm›fl. Sonraki y›llarda yel de¤irmenleri k›rsal bölgelerde elektrik üretimi için yayg›n olarak kullan›lm›fl.

20’nci yüzy›la gelindi¤indeyse elektrik daha kolay ulafl›labilir bir biçim al›nca yel de¤irmenlerinin kullan›m› azald›. 1970’lerdeki petrol k›tl›¤› tabloyu de¤ifltirdi. Alternatif enerji kaynaklar› aniden çok gözde oldu ve birçok ülkede yeni yel de¤irmenleri yap›ld›. Türkiye’nin ilk modern rüzgar makinesi 1984 y›l›nda Çeflme’de yap›lm›flt›.

1990’l› y›llarda petrol fiyatlar› düflmeye bafllay›nca rüzgar enerjisine olan ilgi azald›. Son y›llardaysa ilgi yeniden iyice art-

maya bafllad›. Küresel ›s›nman›n ve fosil yak›t› tüketiminin yaratt›¤› tehlikeler hükümeti ve halk› harekete geçirdi. Yeni enerji kaynaklar› aray›fl› hiç bu denli ivedilik kazanmam›flt›. Var olan rüzgar enerjisi projeleri aras›nda, karadakinden daha fazla enerji üretebilmek ve daha s›k› çal›flabilmek için denizde büyük makineler yapmak bile yer al›yor.

Eski yel de¤irmenlerinde oldu¤u gibi, modern rüzgar makinelerinde de rüzgar›n enerjisinden yararlanmak için pervane kanad› kullan›l›r. Rüzgar makinesi vantilatör gibi çal›fl›r; tek bir farkla, ters yönde... Vantilatör rüzgar üretmek için elektrikten yararlan›rken, rüzgar makinesi elektrik üretmek için rüz-

gardan yararlan›r. Rüzgar makinesinin pervaneleri rüzgar›n h›z›n› azalt›r ve enerji toplar. Pervaneler döndükçe çevirme milini döndürür, o da elektrik jeneratörünü döndürerek elektrik üretimini sa¤lar. erimlili¤i en üst düzeye ç›karabilmek için, rüzgar makineleri (ya da s›kl›kla adland›r›ld›klar› gibi “türbinler”) rüzgar›n sürekli ve güçlü olarak esti¤i bölgelerde kurulur. Uygun yer seçimi büyük önem tafl›r; çünkü en geliflmifl makineler bile kötü bir bölgeye kurulduklar›nda bir ifle yaramazlar. Yer seçiminde fikir vermesi için birçok ülke rüzgar

V

53

BD fiUBAT 2008

h›z› ve yönüyle ilgili veriler içeren “rüzgar atlas”lar› haz›rl›yor.

Türkiye rüzgar atlas›n› 2002 y›l›nda tamamlad›. ürbinler, Avustralya Mawson ‹stasyonu’nun rüzgar enerjisinden elektrik ve ›s› üretti¤i Antarktika’da da olmak üzere her k›tada kullan›l›yor. Kimi zaman yüzlerce türbin tek bir yerde, “rüzgar çiftli¤i” olarak bilinen alanlarda toplan›yor. Rüzgar çiftliklerine en çok Avrupa ve Amerika’da rastlamak olanakl›. Ayr›ca Kanada, Yeni Ze-

T 54

landa, Güney Afrika, Japonya ve Brezilya gibi birçok ülkede de k›s›tl› say›larda rüzgar çiftlikleri bulunuyor.

Hükümet programlar› rüzgardan enerji elde etmenin gelifltirilmesini destekledi¤inde sonuca genellikle daha çabuk ulafl›l›yor ve sonuç olumlu oluyor.

Geçen yüzy›llar›n görkemli yel de¤irmenlerinin yerini art›k dev mühendislik harikalar› ald›. Bugünkü yel de¤irmeni üç bölümden olufluyor: Kule ve pervane kanatlar› (genellikle üç adet) ile hareket eden mekanizmalardan oluflan ve tepede yer alan bir kutu. Bugün en geliflmifl rüzgar türbini befl milyon vat elektrik üretebiliyor.

Kulenin yüksekli¤i 120 metre.

61,5 metre uzunlu¤undaki pervaneler, çap› 126 metre olan daire oluflturuyor. Gerçek bir futbol sahas›n›n gökyüzünde kendi merkezinde yavaflça dönmesini zihninizde canland›r›rsan›z, bu dev makinelerin büyüklü¤ünü daha iyi anlayabilirsiniz.

Almanya, rüzgar enerjisi kapasitesi bak›m›ndan dünyan›n lideri durumunda. ‹ki y›l önce Almanya’ya gitti¤imde k›rsal bölgeleri kaplayan yel de¤irmenlerinin

ne kadar artt›¤›n› görünce çok flafl›rm›flt›m. ‹spanya, Amerika ve Hindistan dünya s›ralamas›nda Almanya’y› izliyorlar. Modern rüzgar enerjisi gelifltirmenin öncüsü Danimarka ise beflinci s›rada; ilk ciddi ad›mlar›n› 1970’lerde att› ve flu an enerjisinin yüzde 20’sini rüzgardan elde ediyor.

Büyük rüzgar türbini üreticilerinin ço¤u Danimarkal›. üzgar enerjisi savunucular›na göre sistemin olumlu yanlar› ortada. En önemlisi, rüzgar temiz ve yenilenebilir bir enerji kayna¤›. Rüzgar çiftlikleri yap›m› y›llar süren kömür ve hidroelektrik santrallar›yla nükleer santrallara oranla daha k›sa zamanda oluflturulabiliyor. Rüzgar çiftliklerinin ortas›nda tar›m sürdürülebiliyor, bu da k›rsal kesimlere ek gelir ve ifl olana¤› sa¤l›yor.

Rüzgar gücünün olumsuz yanlar› da yok de¤il. Bugünkü modelleri eskiler denli yüksek ses ç›karmasa da, makineler gürültüye neden oluyor. Birçok kifli rüzgar makinelerinin do¤al görünümü bozmas›ndan flikayetçi.

En büyük olumsuzlu¤u ise maliyeti. Rüzgar enerjisinin maddi yan› Almanya’y› bile düflündürüyor. Son olarak da, her zaman rüzgar esecek diye bir kural yok. Öteki enerji kaynaklar›n› kullanan yedek bir yöntem gerekli.

R

Dünyan›n enerji sorunlar›n› çözmenin tek bir yolu yok. Ancak, tüm enerji düzeninin bir parças› olarak rüzgar ve günefl gibi do¤al kaynaklar› da hesaba katmak ak›ll›ca olur. Fosil yak›tlar› sonsuza de¤in var olmayacak, bu tür yak›tlar›n kullan›lmas› çevreye zarar veriyor zaten. Nükleer enerjinin temiz oldu¤u düflünülse de, bir kaza olmas› durumunda büyük tehlikeyle karfl› karfl›ya kal›nabilir. Ayr›ca, radyoaktif at›k sorunu hâlâ çözümlenmedi.

Türkiye do¤al enerji kaynaklar› bak›m›ndan zengin olsa da, onlardan küçük ölçüde yararlan›l›yor. Devlet Meteoroloji ‹flleri Genel Müdürlü¤ü’ne göre Türkiye’de özellikle k›y› bölgelerinde rüzgar enerjisinden elektrik üretimine uygun birçok alan var.

Dünyan›n en h›zl› büyüyen enerji pazarlar›ndan biri oldu¤u da hesaba kat›l›rsa, Türkiye’deki güçlü do¤al rüzgarlardan yararlanmak mant›kl› geliyor.

Zengin tarihi ve çeflitli kültürleriyle Akdeniz Bölgesi, bizleri her gün etkileyen ve hep var olan rüzgarlar için kendi uzun ad listesini oluflturdu. Kimi zaman s›cak kimi zaman so¤uk, kimi zaman rahatl›k kimi zaman rahats›zl›k getiren Akdeniz rüzgarlar› giderek daha da çok bölge sakinine elektrik sa¤l›yor. Rüzgar enerjisinin gelece¤i iyi görünüyor.• Çeviri: Pelin Hazar

CherylTanr›verdi@butundunya.com.tr 55

D

okuz yafl›ndaki k›z›m›z, bana ve babas›na bir bisiklet istedi¤ini söyledi¤inde yeni y›la iki ay vard›. Y›lbafl› yaklaflt›kça onun bisiklet tutkusu yavafl yavafl yok olmaya bafllad› ya da bize öyle geldi.

Bunun üzerine ona arma¤an olarak, son günlerde k›z çocuklar› aras›nda büyük be¤eni toplayan bir bebek ve bebek evi sat›n ald›k.

Fakat, 31 Aral›k’ta birden, bir bisikleti olmas›n› herfleyden çok istedi¤ini dile getirdi. Art›k çok geçti. Küçük k›z›m›z›n istedi¤i bisikleti seçmek için yeterli zaman›m›z kalmam›flt›.

Gece saat 9 oldu¤unda ise k›z›m ve küçük kardefli m›fl›l m›fl›l yataklar›nda uyuyorlard›. O anda düflledi¤i bisiklet akl›m›za geldi, suçluluk duymaya bafllad›k. Anne baba olarak çocu¤umuzu düfl k›r›kl›¤›na u¤ratmak bizi çok üzüyordu.

Babas›, “Ne dersin, bilmiyorum, akl›ma flöyle bir fley geldi” dedi. “Kilden bir bisiklet yapay›m ve üzerine bu bisikleti verip, yerine gerçek bir bisiklet alabilece¤ini yazal›m.”

Buldu¤umuz çözüm çok hoflumuza gitmiflti; çünkü k›z›m›z art›k büyümüfltü ve istedi¤i bisikleti kendisinin seçGÖNDER‹: PER‹ BERK‹N mesi çok mant›kl›yd›.

Eflim, tam dört saat u¤raflt›ktan sonra kilden minyatür bir bisiklet yapt›. Sabah k›z›m›z›n kalp biçimindeki paketi aç›p, içinden k›rm›z› renkli kil bisikleti eline almas›n› heyecanla izledik. Üzerindeki notu yüksek sesle okuduktan sonra bize dönüp sordu: “Yani bir bisikletçiye gidip, babam›n yapt›¤› bisikletin yerine gerçek bir bisiklet mi alabilece¤im?” dedi.

Gülümseyerek “Evet” dedim.

Gözleri doldu ve bafl›n› “Hay›r, olmaz” anlam›nda iki yana sallad›: “Ben, babam›n yapt›¤› bu güzel bisikleti kimseye vermem” dedi.

K›z›m›z, gerçek bir bisiklet istemiyordu. Babas›n›n ona özel olarak yapt›¤› kilden bisiklet, yeryüzündeki tüm bisikletlerden üstündü.

Eflim de, ben de büyük bir mutluluk içinde k›z›m›za sar›l›p onu öperken, gözyafllar›m›z› birbirimizden ve ondan saklamaya çal›fl›yorduk.•

B‹S‹KLET

56

EVRENSEL BAKIfi AÇISI Gürbüz Evren

KAÇAK GÖÇMENLER İnsan Değil mi?

9

Aral›k 2007 tarihinde ‹zmir’in Seferihisar ilçesi yak›nlar›ndaki S›¤ac›k bölgesi aç›klar›nda, kaçak göçmenleri tafl›yan bir tekne, fliddetli lodos nedeniyle batm›fl, 50 kifli bo¤ularak ölürken, 6 kifli de kurtulmufltu. 17 Aral›k 2007 tarihinde ise, bu kez Bodrum yak›nlar›nda, yine kaçak göçmenleri tafl›yan bir teknenin batmas› sonucu bo¤ularak ölen 9 kiflinin cesedi bulunmufltu. Bu ac› olaylar yaln›zca Türkiye’de de¤il, dünya kamuoyunda da k›sa bir süre konufluldu ve hemen unutuldu. Ülkelerindeki zor yaflam koflullar›ndan kaçan milyonlarca insan›n, ellerindeki son paray› yat›rarak ç›kt›klar› umut yolculu¤u ne yaz›k ki birçok kez ac› bir sonla noktalan›yor. Dünya onlar›n varl›¤›n› bir dakika bile sürmeyen televizyon haberlerindeki görüntülerden ve gazetelerin iç sayfalar›-

na s›k›flt›r›lm›fl birkaç tümcelik haberlerden ö¤reniyor.

Hiç kimse, ortada bir neden yokken ülkesini terk etmek istemez. Yaln›zca yoksulluk de¤il, siyasi nedenler de insanlar› ülkelerini terk etmeye zorluyor. Gitmek istedikleri ülkelere yasal yollardan ulaflmalar› olanaks›z olan insanlar›n kaderini, bu iflin ticaretini yapan organizatörler belirliyor. Ne yaz›k ki, kaçak göçmen pazar›n› denetleyenler, insanlar›n can güvenli¤inden önce, kazanacaklar› paray› düflünüyorlar. Ulaflacaklar› noktaya dek birçok ülkeyi kimi zaman yürüyerek, kimi zaman kamyon kasas›nda, kimi zaman da derme çatma deniz araçlar›yla geçmeye çal›flan çaresiz insanlar, ço¤u kez kendilerini bekleyen tehlikeleri biliyorlar; ama yine de yaflamlar›ndan baflka kaybedecek bir fleyleri olmad›¤›ndan, “Umuda 57

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

yolculuk” olarak adland›r›lan bu çok tehlikeli serüvene at›l›yorlar.

Her y›l, “18 Aral›k Uluslararas› Göçmenler Günü” nedeniyle bildiri yay›mlayan Birleflmifl Milletler Genel Sekreterli¤i ve Birleflmifl Milletler ‹nsan Haklar› Yüksek Komiserli¤i, göçmenlerin geldikleri

lere de¤er vermedikleri, hatta onlar› insan olarak bile görmedikleri anlafl›lacakt›r. Yarataca¤› ekonomik ve sosyal problemleri düflünerek kaçak göçü önleyecek önlemler almak Avrupa’n›n en do¤al hakk›d›r. Ama bunu yaparken, savunucusu oldu¤u insan haklar›n› hiçe saymas› ise kabul edilemez.

1988 y›l›ndan buyana Avrupa “Avrupa S›n›rlar›” ülkelerine yasa d›fl› yollardan adl› bir kuruluflun aç›klad›¤› bilgilere göre, girmeye çal›flan 11 bin 263 1988 y›l›ndan buyana kifli yaflam›n› yitirmiflitir.

Avrupa ülkelerine yasa d›fl› yollardan ulaflmaya ülkelerdeki ekonomiye katk›da çal›flan 11 bin 263 kifli öldü. Afribulundu¤unu an›msatarak, bu in- ka ülkelerinin yan›s›ra, Irak, Filissanlar›n sömürülmemesi ve hakla- tin, Afganistan, Pakistan, Banglar›n›n korunmas› ça¤r›s›nda bulu- defl gibi ülkelerden Avrupa’ya nurken, kaçak göçmen ticaretine geçmeye çal›flan bu insanlar›n yakarfl› da insansal boyutlar› olan flamlar›n› nas›l yitirdiklerine bakönlemler al›nmas›n› isterler. Bu, t›¤›m›zda, karfl›m›za yürek parçakaçak göçmenleri insan olarak de- layan gerçekler ç›kmaktad›r. ¤erlendiren ender resmi aç›klamaKaçak göçmenleri Avrupa’ya lardan biridir. deniz yoluyla götürmeye çal›flan organizatörlerin, daha aç›k açak göçmenlerin bir tan›mlamayla “mafya”n›n en yaflad›¤› ac›lardan, çok kulland›¤› dört geçifl yolu: ülkelerindeki yok- Ege Denizi, Adriyatik Denizi, sulluk, iç savafl, si- Sicilya Kanal› üzerinden Akdeyasi bask›lar ve in- niz ve Cebelitar›k Bo¤az› üzesan kaçakç›lar› denli, birçok Av- rinden Akdeniz’dir. rupal› ülke de sorumludur. KenKuruluflun verilerine göre, Afdilerini insan haklar›n›n merkezi rika ülkelerinden gelip Libya, ve kayna¤› ilan eden, bu yüce de- Tunus ve Malta rotas›ndaki Sicil¤eri öne ç›kararak her f›rsatta ya Kanal›’ndan ‹talya’ya ulaflmak Türkiye’ye ders ve ev ödevi veren isteyen 2 bin 482 kaçak göçmen, Avrupal› ülkelerin ald›klar› ön- yaflam›n› Akdeniz’in bu kesiminlemlere ve uygulad›klar› yöntem- de yitirmifltir. lere bak›ld›¤›nda, kaçak göçmenMoritanya, Fas, Cezayir ve da-

K 58

ha güneydeki Afrika ülkelerinden gelerek, Cebelitar›k Bo¤az› üzerinden ‹spanya’ya ulaflmak isteyen kaçak göçmenlerden 3 bin 678 kifli ya Cebelitar›k Bo¤az›’nda ya da Kanarya Adalar› aç›klar›nda bo¤ularak ölmüfltür.

aflarak Avrupa ülkelerine girifl yapmak isteyen 112 kaçak göçmen de donarak yaflam›n› yitirdi.

Ayr›ca, 23 kaçak göçmen, Fransa’y› ‹ngiltere’ye ba¤layan, deniz alt›ndaki Manfl Tüneli’nden ‹ngiltere’ye geçmeye çal›fl›rken, tren alt›nda kal›p ölürken, 97 kaçak göçmen de s›n›rlardaki askerler taraf›ndan vurularak öldürüldü.

“Kaçak göçmenler insan de¤il mi?” sorusuyla bafllad›¤›m yaz›da, onlar›n yaflad›¤› birkaç korkunç olay› da paylaflmak istiyorum. 21 A¤ustos 2006 tarihinde, ‹talya’n›n Lampedusa Adas› aç›klar›nda, ‹talyan resmi makamlar›n›n deniz kazas› oldu¤unu iddia etti¤i bir olayda, en az 60 Afrikal› kaçak göçmen bo¤ularak ölmüfltü.

Kurtulmay› baflaran kaçak göçmenlerin verdi¤i ifadeler, olay›n tam bir cinayet oldu¤u kuflkusunu do¤urmufltu. Kaçak

erilere göre, Türkiye üzerinden Yunan adalar›na geçiflin sa¤land›¤› Ege Denizi’nde ise, 766 kaçak göçmen yaflam›n› yitirdi. Son geçifl yolu olan ve ‹talya’ya gitmek için kullan›lan Adriyatik Denizi’nin, Arnavutluk-Karada¤-‹talya aras›ndaki bölümünde 553 kiflinin yaflam› sona erdi. Bu dört geçifl yolu üzerinde bo¤ularak ölenlerden 3 bin 960 kiflinin cesedi bile bulunamad›.

Kaçak göçmenlerin tafl›nmas›nda konteynerler ve so¤uk hava depolu kamyonlar da kullan›lmaktad›r.

Bu Malta yetkilileri izin vermedi araçlarda gizlenerek ‹nve kaptan, bal›k a¤lar›na giltere, Fransa, ‹talya, Hollanda, Yunanistan, tutunan kaçak kiflileri tam Macaristan, ‹rlanda gibi 3 gün denizde sürükledi. ülkelere girmeye çal›flan 421 kaçak göçmen havas›zl›k, so¤uk, açl›k ve susuzluk göçmenler ifade verirken içlegibi nedenlerle yaflam›n› yitirir- rinden biri flunlar› söylüyordu: ken, 41 kaçak göçmen de uçakla“Bulundu¤umuz tekneye, bizi r›n yük bölümüne saklanarak Av- kurtarmaya geldi¤ini sand›¤›m›z rupa’ya ulaflmak isterken öldü. ‹talyan kurtarma gemisi bilinçli Avrupa’daki ülkeler aras›nda olarak önden çarpt›. Bunun üzeris›n›r oluflturan nehirleri geçmeye ne pani¤e kap›lan insanlar tekneçal›fl›rken, bo¤ularak ölen 180 nin arka taraf›na do¤ru hücum etkaçak göçmenin yan›s›ra, da¤lar› ti ve dengesi bozulan tekne batt›.”

V

59

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

‹talyan gemisinin komutan› ise suçlamay› reddederek, “Biz katil de¤iliz; mültecileri öldürmek için de¤il, kurtarmak için oradayd›k” diyordu. Konunun uluslararas› platformlarda yo¤un olarak konuflulmas› üzerine, ‹talyan savc›l›¤› “ihmale dayal› faili meçhul cinayet” soruflturmas› bafllatmak zorunda kalacakt›.

kamlar› taraf›ndan kaza olarak nitelendirilen bu olayda, 34 kiflinin kurtuldu¤u ve yaln›zca 4 kiflinin öldü¤ü aç›kland›. ‹talya olay nedeniyle de bir soruflturma bafllatmak zorunda kalm›fl, aç›lan dava Haziran 2005’te sonuçlanm›fl, mahkeme, geminin komutan›n› 2,5 y›l hapis cezas›na çarpt›r›rken, yaflamlar›n› yitiren kaçak göçmenlerin aileleriaçak göçmenlere ne de tazminat ödenmesine kayönelik sert ve sal- rar vermiflti. Kay›p olan 54 Ard›rgan tutumuyla navut’tan ise hiç söz edilmemifl, tan›nan ‹talya’n›n olaydan tam 7 ay sonra, teknebu konuda baflka nin bat›¤› bulundu¤unda 54 kisab›kalar› da var. 28 Mart 1997 flinin cesedine ulafl›lm›flt›. tarihinde, Adriyatik Denizi’nde Kaçak göçmenlerin yaflad›¤› kaçak göçmeleri tafl›yan bir tek- bir baflka tüyler ürpertici olay ise, nenin bat›r›lmas›ndan yine ‹tal- “Bu kadar› da olmaz” dedirten yan donanmas› sorumluydu. Ad- türdendir. 29 May›s 2007 tarihinriyatik Denizi’nde, “Otranto Ka- de Gana, Kamerun, Nijerya ve nal›” adl› bölgede, Arnavut- Sudan uyruklu 27 kaçak göçmen, luk’taki iç çat›flmalardan kaçan derme çatma bir tekneyle Libgöçmenleri tafl›yan “Kater I Ra- ya’dan yola ç›kt›. des” adl› tekne, ‹talyan donanKötü hava koflullar› nedeniymas›na ait “Sibilla” adl› savafl ge- le 6 gün süresince Akdeniz’de misinin çarpmas› sonucu batt›. sürüklenen tekneyi bölgeden Savlar, uluslararas› sularda geçmekte olan 2 bal›kç› gemisi gördü; ama yard›ma gelmedi. Daha sonra, fioförden kuflkulan›p so¤uk a¤lar›na tak›lm›fl olan 1 milyon dolar de¤erinhava kamyonunun kasas›n› aç›nca, 59 Çinli kaça¤›n don- deki ton bal›¤›yla ayn› bölgeden geçmekte mufl cesetleriyle karfl›laflt›lar. olan “Budefel” adl› Malta band›ral› bal›kç› geolmas›na karfl›n, ‹talyan savafl misi, kaçak göçmenlere görülgemisinin “Geri dön” uyar›s›na memifl bir yöntemle yard›m etti. uymayan teknenin bat›r›ld›¤› Kaptan, bal›k a¤lar›na tutunmayönündeydi. ‹talyan resmi ma- lar›n› istedi¤i kaçaklar›, Malta

K

60

hükümetinin de karaya ç›kmala- ¤i okuduktan sonra lütfen gözler›na izin vermemesi nedeniyle rinizi kapat›p bu insanlar›n ac›latam 3 gün denizde sürükledi. r›n› görmeye ve anlamaya çal›fl›n.

Malta yetkililerine durumu bildirSo¤uk hava depolu bir kamdi¤ini söyleyen kaptan, kurtarma yon, 19 Haziran 2000 tarihinde timi göndermeyi reddeden Malta Fransa’dan ‹ngiltere’ye gitmek Baflbakan› Lawrence Gonzi’yi suçluyordu.

Y›lda 7 milyar dolar tutar›nda Kaptan, yiyecek ve içecek verilmeyen, gekazanç sa¤layan kaçakç›lar›n ce so¤ukta, gündüz yakesinlikle etkisiz duruma k›c› güneflin alt›nda üç getirilmeleri gerekmektedir. gün, a¤›n flamand›ralar›na tutunarak yaflamda kalmaya çal›flan kaçak göçmenlere neden böyle dav- üzere feribottaki yerini al›rand›¤›n› ise flöyle aç›kl›yordu: yor. Manfl Denizi’ndeki hava “A¤da, 1 milyon dolar de¤e- koflullar› nedeniyle, yolculuk rinde ton bal›¤› vard›. Onlar› her zamankinden uzun sürüyor.

Malta’ya ç›karsayd›m, gemi bek- ‹ngiltere’nin Dover Liman›’na letilir ve yolculuk 12 güne uzar- gelindi¤inde ifllemlerin de uzad›. Ayr›ca kendimi diplomatik yaca¤› anlafl›l›yor. kavgan›n ortas›nda bulurdum. radan saatler geçRiski göze alamazd›m. Ama tikten sonra ‹ngiliz ben, a¤da sürüklenmeye bir sagümrükçüler s›ras› at bile katlanamam.” gelen so¤uk hava Kaçak göçmenler, denizdeki depolu kamyonu ölüm-kal›m savafl›ndan, daha önce batm›fl bir teknedeki Erit- denetlerken, floförün tav›rlar›nreli kaçak göçmenleri arayan dan kuflkulan›p kasay› açt›rd›k‹talyan Deniz Kuvvetleri’ne ait lar›nda, 59 Çinli kaçak göçmebir gemi sayesinde kurtuldular. nin donmufl cesetleriyle karfl›laMalta baflbakan›, bu olaydan 2 fl›yorlar. Kamyon floförü, yolcugün önce de, bir ‹spanyol bal›k- lu¤un ve denetimlerin çok uzaç› teknesinin kurtard›¤› 57 ka- mas› yüzünden Çinliler’i d›flar› çak göçmenin ülkesine getiril- ç›kartamad›¤›n›, ›s›y› da, tafl›d›¤› g›da maddelerinin bozulmamas› mesine izin vermemiflti.

Yukar›daki sat›rlar› okurken için yükseltmedi¤ini söyleyerek kendinizi kaçak göçmenlerin ye- kendini savunuyordu.

K›z›ldeniz ve Çin Denizi’nde rine koyup koymad›¤›n›z› bilmiyorum; ama verece¤im son örne- bo¤ulan kaçak göçmenlerden, bu

A

61

BD fiUBAT 2008

bölgelerde etkin olan korsanlar›n eline düflenlerin bafl›na gelenlerden hiç söz etmedim. Güney Amerika ülkelerinden gelerek Meksika-ABD s›n›r›n› geçmek isterken Amerikan s›n›r devriyeleri taraf›ndan vurularak öldürülen ya da Karaibler Denizi’ndeki ada ülkelerinden deniz yoluyla Amerikan k›y›lar›na ulaflmaya çal›fl›rken köpekbal›klar›na yem olan kaçak göçmenlere de de¤inmedim.

Kaçak göçmenlerin trajedisi, ancak yasa d›fl› göçün önüne geçilmesiyle sona erecektir. Bu yolda at›lacak en zor ve önemli ad›m, ülkeler aras›ndaki kalk›nm›fll›k fark›n›, bir baflka deyimle kuzey ve güney ülkeleri aras›ndaki temel farkl›l›k olan zenginfakir ayr›m›n› en aza indirecek önlemlerin al›nmas›d›r. Her befl kifliden birinin günde bir dolar›n alt›nda gelirle yaflad›¤› dünyada, Amerika Birleflik Devletleri’nde her inek için, günde 2,5 dolar sübvansiyon verilirken, en zengin 200 kiflinin serveti, dünya nüfusunun yüzde 41’inin, yani 2,3 milyar insan›n yaflad›¤› ülke-

lerin gayri safi milli has›lalar›n›n toplam›n› aflm›flken, en zengin 15 kiflinin serveti Afrika ülkelerinin gayri safi milli has›lalar›n›n toplam›n› geçerken ve dünyan›n üçte biri fiilen savafltayken, ayr›mlar›n hemen ortadan kald›r›laca¤›n› kimse söyleyemez.

Ama ivedilikle yap›lmas› gereken, kaçak göçün hedefi durumunda olan ülkelerle kaynak ülkeler aras›nda kal›c› bir iflbirli¤i bafllat›p insan kaçakç›lar›n› denetim alt›na almakt›r. Kaçak göç organizasyonundan y›lda 7 milyar dolar kazand›¤› aç›klanan insan kaçakç›lar›, mutlaka etkisiz duruma getirilmelidir. Ayr›ca, kaçak göçün kaynakland›¤› ülkelerle kurulacak yak›n iliflkiler, bu ülkelere sa¤lanacak yard›mlar da, sorunun tümüyle olmasa bile, önemli bir bölümünün çözülmesine yard›mc› olacakt›r. Ama her türlü önlemden önce, kaçak göçmenlerin de insan oldu¤u dikkate al›nmal›d›r. Bu, kal›c› bir çözüm için en temel ad›md›r.• GurbuzEvren@butundunya.com.tr

Evin beyi ve han›m› güzel yard›mc›ya gece yatarken kendilerine haber vermesini söylemifllerdi. Bir gece dostlar›na yemek veriyorlard›. Yard›mc› konuklar›n bulundu¤u odaya girdi ve evin beyine yatmaya gitti¤ini haber verdi: “Ben yatmaya gidiyorum, beyefendi” dedi.

Adam ertesi sabah yard›mc›y› yan›na ça¤›rd› ve nas›l davranmas› gerekti¤ini anlatt›.

Bir ay sonra evde yine konuklar›n bulundu¤u bir akflam yard›mc› geceli¤iyle salona girdi evin beyine flöyle dedi: “Ben haz›r›m, beyefendi.”• 62

SPORUN DÜNYASI Metin Gören

B‹R

AfiK

ÖYKÜSÜ

Bir rüzgard›, gelir geçer sanm›flt›k. Me¤er bafl›m›zda esen Brezilya f›rt›nas›ym›fl.

Dindiremedik, do¤rusu dindirmek de pek iflimize gelmiyor, flu s›ralar... Samba yapanlar›, Harmandal› oynayarak izlemek de keyif veriyor bizlere... Bir aflk öyküsü bu... Tam 58 y›l› içeren ve futbol sevgisinin küllerinden oluflan...

Ü

nlü Türk bestekâr› Sadettin Kaynak, y›llarca dillerden düflmeyen Segah makam›ndaki flark›s›na, “Bir rüzgard›r gelir geçer sanm›flt›m” dizeleriyle bafllam›flt›. Kas›rgalar esmifl, volkanlar patlam›flt› yüreklerde... Bir flark›, aflk› ancak bu denli mükemmel tan›mlayabilirdi. Unutmad›k, unutam›yoruz, k›rk y›ld›r dili-

mizden düflüremedi¤imiz bu harika besteyi... Ara s›ra m›r›ldan›r›z, ak saçlar›m›za, kal›n çizgilerden oluflan yüz hatlar›m›za ald›r›fl etmeden... Bir rüzgard›, gelir geçerdi, geçmedi. Bu flark› da nice flark›lar gibiydi. Gençlik y›llar›, gönül oyunlar› ve de yaflanm›fl öyküler içeren... Bir aflk öyküsünü anlat›rd› onlar... T›pk›, Brezilyal›lar’› sevmek gibi... Futbolun estetik güzel63

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

liklerini sunduklar›nda kendimizden geçti¤imiz, o yan›k tenli y›ld›zlara duydu¤umuz afl›r› ilginin, günün birinde bir aflk öyküsüne dönüflmesini beklemek gibi... izim öykümüz 1950 y›l›nda bafllad›. Dünyan›n en büyük stadyumu Maracana, Dünya Kupas›’nda Uruguay yenilgisiyle gözyafl›na bo¤ulurken, Türk futbolseverlerin yakt›¤› a¤›tlar okyanuslar› aflm›fl, Brezilya k›y›lar›na vurmufltu.

Türkiye, Brezilya’n›n yenilgisine a¤l›yordu. Edson Arintes Do Necimento’nun yani Pele’nin dedesi Eduardo ile birlikte...

Samba kraliçesi Maria’n›n babas› Dos Santos ile mehteran bölü¤ünden zurnac› Ali Nail’le kol kola gözyafl› döküyorlard›.

1958 y›l›n›n puslu ve so¤uk bir Stockholm gecesinde, 17 yafl›ndaki Pele’yi, bakkal Nuri’nin o¤lu Peyami gibi ba¤r›m›za basm›flt›k.

Türk analar› sevimli ve yan›k tenli bir erkek çocu¤u do¤urmufllard›, ‹sveç’in herhangi bir hastanesinde ya da do¤umevinde... “Garrincha” denilen ilginç futbolcu belleklerimize kaz›nm›flt›. Brezilya ulusal tak›m›n›n

B

64

sa¤ taraf›nda f›rt›nalar estiren, sa¤ aya¤› solundan k›sa ve de çarp›k Garrincha, üç ‹sveçli futbolcuyu maç sonras› çeflitli hastanelere göndermiflti. ‹talya’n›n Fiorentina tak›m›nda, Can Bartu ile birlikte oynayan ‹sveçli ünlü y›ld›z Kurt Hamrin, bir kitapta toplad›¤› an›lar›nda, 1958 Dünya Kupas› finalini anlat›rken flu ilginç tümceye yer vermiflti: “Garrincha denilen aksak adam, karfl›s›na ç›kan ve kendisini durdurmak isteyen herkesi bel hizas›ndan felç etti. Bereket versin ki, benim onu durdurmak gibi bir niyetim ya da hevesim olmad›...Yoksa ben de hastanelik olacakt›m.”

Garrincha’y› da çok sevmifltik. Samba kraliçesi Eliza ile geçirdi¤i günleri ilgiyle izlemifltik. Ve yaflam›n› yitirdi¤ini ö¤rendi¤imizde ac› içinde ve dünya futbolu ad›na üzülmüfltük. Brezilyal›lar’› çok seviyorduk; ama onlar›n geleneksel samba müzi¤ine bir türlü ritm tutturam›yorduk. Ve bu nedenle Brezilyal›lar’›n her dünya flampiyonlu¤u bizim ülkemizde davul zurna eflli¤inde halay çekilerek kutlan›yordu. Çünkü, bir aflk öyküsüydü bu...

ilmar’lar, Santos’lar, Bellini’ler, Orlando’lar, Vava’lar, Didi’ler, Zagolla’lar ezberimizdeydi art›k... 169 kilo a¤›rl›¤›ndaki ünlü teknik direktör Vicente Feola’y› tan›yorduk. Masör Americo’yu bile albümlere tafl›m›flt›k. Brezilya sevgisi giderek 盤 gibi büyüyordu. Dönemin teknik direktörleri, hangi tak›m› çal›flt›r›rsa çal›flt›rs›n, futbolculara yönelik ilk söylemi Brezilya modeli oluyordu. Futbolcular›n tümünde, Brezilyal› futbolcu gibi oynama düflüncesi egemendi. Bir aflk öyküsüydü bu, vazgeçemiyorduk... Yads›nmaz gerçekler, yaflant›m›za saplanm›fl söküp atam›yorduk. Ülkemizden binlerce kilometre uzakta deniz afl›r› bir ülke, sanki s›n›r komflumuz olmufltu, vizesiz girip ç›k›yordu futbol dünyam›za...

Y›llar ak›p gitti. Bizim Brezilya sevgimiz üzerine koyarak büyüdü ve sonunda patlad›.

Merhaba Zico... Merhaba Alex, Roberto Carlos, Deivid, Vederson, Aurelio, Edu... Ve merhaba Fenerbahçe... ‹yi günler Lincoln ve Galatasaray... Nas›ls›n›z sevgili Ricardinho, Nobre, Bobo ve de simgesi kartal Befliktafl... Adriano, Jefferson, Fernandez,

G

Dos Santos serileri... Bir baflka De Souza ve ötekiler... Adlar›n› unuttuklar›m›z, gidenler, gelenler ve gelmek üzere haz›rl›¤› olanlar... Hepinize birden merhaba... Unutmay›n ve akl›n›zdan hiçbir zaman ç›karmay›n.

Kendi ülkenizde de¤ilsiniz; ama kendi ülkeniz denli s›cak insanlar›n aras›ndas›n›z. Sambay› ö¤retemediniz; ama ne olur flu yengeç dans› için son bir hamle yap›n›z. Bir aflk öyküsüydü bu, sonsuzlu¤a dek uzanan...

Futbolun evrenselli¤i içinde vatandafl›m›z olan Brezilyal›lar...

Ve Güney Amerika’dan komflumuzun art›k ezberlenen ve sevimli gelen uzun adlar›ndan, bizden de katarak yeni adlar türetebilme hevesi... Örne¤in, Eduardo Edip dos Evren Carlos...

Bir rüzgard›, gelir geçer sanm›flt›k. Me¤er bafl›m›zda esen Brezilya f›rt›nas›ym›fl. Dindiremedik.

Do¤rusu dindirmek de pek iflimize gelmiyor, flu s›ralar... Samba yapanlar›, Harmandal› oynayarak izlemek de keyif veriyor bizlere...

Bir aflk öyküsü bu... Tam 58 y›l› içeren ve futbol sevgisinin küllerinden oluflan... Sönmeyecek bir atefl gibi... Alev alev...• MetinGoren@butundunya.com.tr

Ö¤retmen bir ö¤rencisine sordu: “‹nsana en yararl› hayvanlar hangileridir?” Ö¤renci duraksamadan yan›t verdi: “Kebab› yap›labilen hayvanlar, ö¤retmenim.”• 65

DÜNYANIN

YEN‹ YEDİ

HARİKASI

Dünyan›n ‘Yeni’ Yedi Harikas›, 07. 07. 2007 tarihinde, Portekiz’in baflkenti Lizbon’da gerçeklefltirilen görkemli bir törenle aç›kland›.

Dünyan›n “Yeni Yedi Harikas›” ise flunlar oldu: Çin Seddi, Petra Antik Kenti, Kurtar›c› ‹sa Heykeli, Chichen Itza Piramidi, Machu Picchu, Coliseum, Taç Mahal...

HANDE UMUR ünyan›n ‘Yeni’ Yedi Harikas›, 2001 y›l›nda ‹sviçre’de oluflturulan bir kurul taraf›ndan seçildi; ama... Sonuçlar›n ne denli güvenilir oldu¤u konusundaki tart›flmalar son bulmad›. Sonuçlar›n da ötesinde, uygulanan seçim yöntemi yaln›zca kafa kar›flt›rmakla kalmad›, dünyan›n birçok yöresinden ters sesler yükselmesine de neden oldu. ‹letiflim teknolojisinin ça¤dafl ve moda ayg›tlar› bilgisayar ve cep telefonlar› arac›l›¤›yla gönderilen oylar› verenlerin bilgi, görgü ve kafa yap›lar›n›n bilinmemesi, seçim sonuçlar›n›n sa¤l›kl› olup olmad›¤› konusunda

D

66

BD fiUBAT 2008

ciddi kuflku ve tart›flmalar yaratt›.

UNESCO (Birleflmifl Milletler E¤itim Bilim ve Kültür Örgütü) da, bu seçim sistemini kesinlikle desteklemedi¤ini aç›klad›. ysa ki, Dünyan›n Yedi Harikas›’n› seçmek için, bilgi ve felsefenin ›fl›¤›nda, bitmeyen sorular yan›tlanm›flt› Antik Ça¤’da...

Yol ald›kça sonu gelmeyen co¤rafyalar afl›lm›flt›. Yedi harika, tümü insano¤lunun elinden ç›km›fl, ola¤anüstü antik yap› ve yap›tlard›. Keops Piramidi, Babil’in Asma Bahçeleri, Zeus Heykeli, ‹skenderiye Feneri, Efes’teki Artemis Tap›na¤› ve Bodrum’daki Maussollos An›t Mezar› tek tek görülmüfl, karfl›laflt›r›lm›fl, ölçülmüfl, biçilmifl ve tarihçi Heredot taraf›ndan “harika” s›fat›n› almaya uygun görülmüfllerdi. ‹flinin uzman› bilim adamlar›ndan oluflan bir kurul taraf›ndan de¤il de, yüz milyona yak›n internet ve cep telefonu kullan›c›s›n›n 21 finalist aras›ndan “seçti¤i” Dünyan›n ‘Yeni’ Yedi Harikas›, 2007’nin Temmuz ay›nda (07. 07.

2007), Portekiz’in baflkenti Lizbon’daki Benfica Stad›’nda gerçeklefltirilen görkemli bir törenle aç›kland›. Seçilemeyen 14 yap› flöyle s›raland›: Akropolis (Atina, Yunanistan), Alhambra (Granada, ‹spanya), Angkor (Kamboçya), Paskalya Adas› Heykelleri (fiili), Eyfel Ku-

O

68

lesi (Paris, Fransa), Aya Sofya Müzesi (‹stanbul, Türkiye), Kyomizu Tap›na¤› (Kyoto, Japonya), Kremlin (Moskova, Rusya), Neuschwanstein Kalesi (Füssen, Almanya), Giza Piramidi (M›s›r), Özgürlük An›t› (New York, ABD), Stonehenge (Amesbury, ‹ngiltere), Sydney Opera Binas› (Avusturalya), Timbuktu (Mali).

Dünyan›n “Yeni Yedi Harikas›” ise flunlar oldu: Çin Seddi (Çin): Yap›m›na 2 bin 227 y›l önce bafllanan ve günümüzde UNESCO taraf›ndan koruma alt›na al›nan dünyan›n en uzun yap›s›d›r. Pasifik Okyanusu’ndan Orta Asya’ya de¤in uzanmaktad›r. Büyük Çin Seddi, o zamanlar zaten var olan surlar› birbirine ba¤layarak Çin’i Mo¤ollar’›n sald›r›lar›ndan korumaya yarayacak bir savunma duvar› biçimine getirilmifltir. Çin Seddi’nin yap›m› s›ras›nda birçok iflçi yaflam›n› yitirmifltir. Tarihte insanlar›n yapt›¤› en uzun yap› olan Çin Seddi’nin, uzaydan görülebilen tek yap› olma özelli¤i de vard›r.

Petra Antik Kenti (Ürdün): Ürdün’ün Lut Gölü ile Akabe Körfezi aras›ndaki bölgede bulunan Petra, ‹.Ö. 400-‹.S. 106 y›llar› aras›nda, Romal›lar’›n sald›r›s›na u¤rayana dek, Nebatiler’in baflkenti olmufltur. ‹.S. 400 y›llar›nda deprem ve ekonomik s›k›nt›larla iyice gözden düflen kent, zamanla tümüyle unutulmufl; ancak yüzy›llar sonra, 1812 y›l›nda ‹sviçreli gezgin Johann Burckhardt

taraf›ndan, yeniden keflfedilmifl, 6 Aral›k 1985’te UNESCO taraf›ndan “Dünya Kültürel Miras›” listesine eklenmifltir. Özellikle Kral 4’üncü Aretas’›n (‹.Ö. 9-‹.S. 40) hükümdarl›¤› döneminde, eflsiz bir güzelli¤e ulaflm›flt›r. Su teknolojisi konusunda uzman olan Nabatiler, kentlerini büyük su kanallar› ve su depolar›yla donatm›fllard›r. Petra Antik Kenti’nde tiyatro, genelev, tap›nak, ev, stadyum, spor merkezi, cami, üniversite gibi yap›lar, kireç tafl›na oyularak yap›lm›flt›r. Roma döneminde yap›lan, dört bin seyirci kapasiteli anfiteatr, kentin en bilinen yap›s›d›r.

Bugün Petra’n›n Mezar Saray›, 42 metrelik Helen stili, 700

basamakla ç›k›lan El-Deir Manast›r›’n›n tap›nak duvar›yla Ortado¤u kültürünün göz kamaflt›ran bir örne¤ini oluflturmaktad›r.

Kurtar›c› ‹sa Heykeli (Rio de Janeiro, Brezilya): Portekizce ad› “Christo Redentor” olan heykel, Brezilya’n›n Rio de Janeiro kentinde, yedi yüz on metre yüksekli¤indeki Corcovado Tepesi üzerinde yer almaktad›r. 38 metre uzunlu¤undaki heykel, Heitor Silva Costa taraf›ndan tasarlanm›fl, Frans›z heykelt›rafl Paul Landowski’nin elinde, befl y›l süren bir çal›flman›n sonunda biçim alm›fl, 12 Ekim 1931’de tepenin zirvesine yerlefltirilmifltir. 8 metre yükseklikteki bir kaide üzerinde durmaktad›r ve 1 ton 145 kilo a¤›rl›¤›ndad›r.

Yaln›zca bafl›, 3,75 metre yüksekli¤inde olup 30 ton gelir. Aç›l69

BD fiUBAT 2008

m›fl kollar›, otuz metre geniflli¤indedir. Malzemesi betondur, üzerinde katman olarak da sabun tafl› (talk) kullan›lm›flt›r. Heykelin Katolik Derne¤i’nce ›smarlanmas›n›n nedeni, çirkin görünen telefon direklerini gizlemektir. Heykel y›lda, ortalama bir milyon turisti, kollar›n› açarak karfl›lamaktad›r.

Chichen Itza Piramidi (Meksika): Chichen Itza, ‹.Ö.

800 y›llar›nda, Meksika’n›n Yucatan Yar›madas›’nda, Maya Uygarl›¤› taraf›ndan yap›lm›fl, ekonomi, politika merkezi olarak da hizmet vermifl tap›nak sitesidir.

Bu sitede Kukulkan Piramidi, Chac Mol Tap›na¤›, Bin Kolonlar Geçidi ve Tutuklular›n Oyun Sahas› bulunmaktad›r. Chichen Itza Piramidi ise, tüm bu yap›lar›n en büyük ve görkemlisidir. Piramit, 20’nci yüzy›l›n bafllar›nda gökdelenlerin yap›m› bafllayana dek, “Dünyan›n En Yüksek Yap›s›” olma özelli¤ine sahipti.

Machu Picchu (Peru): Machu Picchu, Peru’nun Cusco ken70

BD fiUBAT 2008

tine 88 kilometre uzakl›ktaki Urubamba Vadisi’nde, And Da¤lar›’ndan birinin zirvesine, ‹nka ‹mparatoru Pachacutec Yupanqui taraf›ndan 1450’li y›llarda kurulmufl, bulutlar içinde bir kenttir. Machu Picchu, And Platosu’ndan bafllay›p Amazon Ormanlar›’n›n k›y›s›ndaki Urubamba Nehri’nde son bulan alana yay›lm›flt›r. ‹spanyollar 1532 y›l›nda çevre bölgeleri fethederken, s›k da¤lar aras›nda kalm›fl bu kenti görememifltir. Machu Picchu ikiyüzden çok merdiven sistemiyle birbirine ba¤lanm›fl tafl yap›lardan oluflur. Kentin üçbin basama¤›, günümüze dek dayanm›flt›r. Kent, ‹nkalar taraf›ndan çiçek hastal›¤› salg›n›ndan dolay› terk edilmifltir. ‹spanyollar’›n ‹nka ‹mparatorlu¤u’nu ele geçirmelerinden sonra kent üç yüzy›l boyunca “kay›p” olarak kalm›fl ve 1911 y›l›nda Amerikal› arkeolog Hiram Bingham taraf›ndan bulunmufltur.

Kolezyum (Roma, ‹talya): ‹talya’n›n baflkenti Roma’n›n merkezinde bulunan Kolezyum, Flavium Hanedanl›¤› döneminde yap›ld›¤›ndan, “Flavianus Amfiteatr›” olarak da bilinir. Elli bin kifli kapasiteli, büyük bir arena niteli¤indedir. Yap›m›, ‹.S. 72 y›l›nda usta komutan Vespasianus taraf›ndan bafllat›lm›fl, ‹.S. 80 y›l›nda, Titus döneminde tamamlanm›flt›r. Daha sonraki de¤ifliklikler, Domitian döneminde gerçeklefltirilmifltir.

Baflar›l› lejyonerler ve Roma ‹mparatorlu¤u’nun onuruna yap›lan Kolezyum’da Roma imparatorlar›, halk› e¤lendirmek ad›na gladyatör dövüflleri düzenlerdi. Bunun yan›s›ra, deniz savafllar› canland›rmalar›, hayvan avlama gösterileri, idam törenleri, klasik mitolojiye dayanan tiyatro gösterileri de gerçeklefltirilirdi.

Kolezyum daha sonra, tarih içinde çeflitli amaçlarla kullan›ld›; bar›nak, dükkan, dini k›flla, tafl ocaklar›, H›ristiyan Türbesi gibi...

Yap›m›n›n üzerinden 2000 y›l geçmifl olmas›na karfl›n, modern stadyumlar›n yap›m›n da, Kolezyum’un tasar›m› örnek al›nmaktad›r.

Taç Mahal (Agra, Hindistan): Taç Mahal, Timuro¤ullar› Hanedan›’n›n beflinci hükümdar› fiah Cihan (1593-1666) taraf›n-

dan, o zamanki imparatorlu¤un baflkenti olan Hindistan’›n Agra kentinde, Yamuna Nehri’nin k›y›s›nda yapt›r›lm›fl an›t türbedir. fiah Cihan, çok sevdi¤i efli Arcümend Banu (Mümtaz Banu Begüm) do¤um yapt›¤› s›rada ölün-

ce, onun an›s›na Taç Mahal’in yap›lmas›n› istemifltir. Bu özelli¤iyle an›t, “aflk için dikilmifl” en büyük ve en güzel yap›tt›r.

Taç Mahal’in mimarlar›, Mimar Sinan’›n ö¤rencilerinden Mehmet ‹sa Efendi ve Mehmet ‹smail 71

BD fiUBAT 2008

EVEREST FATİHİ EDMUND HILLARY KALBİNE YENİLDİ

Efendi ile yaz›lar› yazan Hattat Serdar Efendi, fiah Cihan taraf›ndan, ‹stanbul’dan davet edilmifllerdi. Yap›t›n yap›m›, 1630’da bafllay›p 1652’de tamamlanm›flt›r; inflaat için günde yirmi bin iflçi çal›flm›flt›r. Taç Mahal’in yap›m›nda ince mavi damarlar› olan, parlak mermer kullan›lm›flt›r. Yüzbinlerce akik, sedef ve firuze tafl›

gömülü olan duvarlarda ayr›ca, 42 adet zümrüt, 142 adet yakut, 625 adet p›rlanta ve 50 adet çok büyük inciler bulunmaktad›r.

Eflsiz görüntüsü ve tarihi ile birçok yazar ve flaire esin kayna¤› olan Taç Mahal her y›l, yaklafl›k üç milyon turisti a¤›rlamaktad›r.• HandeUmur@butundunya.com.tr

Bir oyunun provas› yap›l›yordu. Rolünü bitirip sahneden ç›kan doktor, kuliste küçük bir k›zla karfl›laflt›. Onu gerçek bir doktor sanan küçük k›z, “Doktor amca, doktor amca” dedi. “Beni muayene eder misiniz?”

Doktor rolündeki oyuncu gülümsedi: “Yavrum, ben gerçek bir doktor de¤ilim ki...” dedi.

Küçük k›z hemen elindeki oyunca¤› uzatt›: “Siz de o zaman bebe¤imi muayene edin...”• 72

BARIfi METE

1

453 y›l›n›n 29 May›s günü ‹stanbul’u fethederek tarihte bir kilometre tafl› oluflturan Fatih Sultan Mehmet’in bu büyük zaferinden tam befl yüz y›l sonra, bu kez 1953 y›l›n›n 29 May›s’›nda, Edmund Hillary adl› bir da¤c›, o güne de¤in birçok da¤c›n›n deneyip baflaramad›¤› bir giriflimin üstesinden geliyor

ve dünyan›n en yüksek noktas›n› ayaklar›n›n alt›na al›yordu.

29 May›s 1953’te, dünyan›n zirvesi Everest’i “ilk deviren adam”›n bu baflar›s›n›n sevincini tüm dünyayla paylaflan iletiflim araçlar›, 11 Ocak 2008’de Yeni Zelanda Baflbakan› Helen Clark’›n duyurdu¤u bir haberin bu kez üzüntüsünü paylafl›yordu tüm dünyayla: 73

BD fiUBAT 2008

Baflbakan Helen Clark derin bir üzüntüyle o gün, “Everest’i deviren adam›n, kalp krizi karfl›s›nda yenik düflerek devrildi¤ini” duyuruyordu.

Da¤c›l›k, Edmund Hillary’nin

t›rman›fl izledi. Ama bu t›rman›fllardan en önemlisi, 29 May›s 1953’teydi ve tarihe geçti.

Asya K›tas›’n›n Himalaya Da¤lar›’n›n, 8848 metre yüksekli¤iyle, en yüksek tepesi, dünyan›n en yüksek noktas› olan Everest Tepesi, Nepal ve Tibet ülke s›n›r›n›n tam üzerindeydi.

Tüm da¤c›lar için ulaflabilecek son nokta olan Everest Tepesi, Edmund Hillary’nin de düfllerini süslüyordu. Bu düflünü gerçeklefltirebilmek amac›yla, 1953’te Sir John Hunt’›n liderli¤inde kurulmufl, Britanya da¤c› ekibine kat›ld›. O tarihten önce, tepeye t›rmanmak üzere yap›lan yedi denemenin yedisi de baflar›s›z olmufltu. Ama bu ekip umutluydu, t›rmanacaklar ve yeryüzünün en yüksek noktas›na imzalar›n› atacaklard›. Ön araflt›rmalar› ve Nepalli rehberlerinin uyar›lar› do¤rultusunda, da¤›n güney cephesinden Edmund Hillary zirvede fotograf›n› bafllat›ld› t›rman›fl. Ekibin çekemeyen rehberi Tenzing Norgay’› kendi görüntüledi. büyük bir bölümü yorgunluk, bas›nç ve oksijen ruhunda vard›. 1939’da, henüz azl›¤›n›n etkisiyle pes etti ama... yirmi yafl›nda ar› yetifltiricisi bir ‹ki kifli pes etmemiflti: Yeni Zegençken, kendi ülkesi Yeni Ze- landal› Edmund Hillary ve Nepallanda’da ilk büyük t›rman›fl›n› li rehber da¤c› Tenzing Norgay.

Yollar› çetindi; kar ve f›rt›na, gerçeklefltirdi. Ve bunu, özellikle buzlu da¤larda yap›lan, birçok 14 kiloluk yükleri ve bas›nç az74

Edmund Hillary ve rehberi Tenzing Norgay Everest yolunda bir mola an›nda...

l›¤› zorlanmalar›na neden oluyordu. Üstüne üstlük dinlendikleri bir ara, Hillary’nin donmufl botlar›n› ›s›tmak için iki saatlerini harcamak zorunda kalm›fllard›. T›rman›fllar›n›n son aflamas›n› gerçeklefltirmek üzere yeniden yola koyuldular ve hedeflerine ulaflt›lar. 29 May›s 1953 sabah›, saat 11:30’da, Edmund Hillary ve Tenzing Norgay, tüm dünyaya ayaklar›n›n alt›ndaki Everest’in tepesinden bak›yorlard›. Hillary, Nepalli yol arkadafl›n›n bir fotograf›n› çekti hemen... Ama Norgay, makineyi kullanmay› bilmedi¤inden, Hillary’nin fotograf›n› çekemedi. ‹ki kahraman, kendilerinden bir iz olarak çikolata parçalar› b›rakt›lar kar›n üstüne...

illary ve Norgay, dünyan›n en yüksek noktas›nda yaln›zca 15 dakika kalabildiler. Çünkü tafl›d›klar› tüplerdeki oksijen stoklar› tükenmek üzereydi. Bu kez de inifl yolculu¤u bafllad›; yiyecekleri kalmam›flt› ve üflüyorlard›. Yolda gördükleri ilk kifli, onlar› bekleyen karfl›lama ekibinden ‹ngiliz da¤c› George Lowe oldu. Hillary kendilerine sunulan s›cak çorbay› yavafl yavafl içtikten sonra Lowe’a bakt› ve da¤c›lar›n baflar›yla tamamlad›klar› t›rman›fllardan sonra söyledikleri flu sözü yineledi: “Evet George, sonunda hergeleyi ayaklar›m›z›n alt›na ald›k” Bu olay, tüm dünyada büyük yank› uyand›rd›. Edmund Hil-

H

75

BD fiUBAT 2008

lary’yi herkes “kahraman” olarak alk›fll›yordu. Dönemin ‹ngiltere kraliçesi, kendisine 1953 y›l›nda “flövalye” unvan›n› verdi.

E

dmund Hillary, zirveye ç›kt›ktan sonraki y›llarda da, Nepal’i ziyaret etmeyi sürdürdü.

Yaflam›n›n büyük bölümünü, Nepal halk›na, özellikle Everest Tepesi’nin eteklerinde yaflayan, güçlü ve düflük bas›nca dayan›kl› bedensel özellikleriyle, da¤c›lara rehberlik hizmetinde bulunan fierpa Köyü yerlilerine yard›m etmeye adad›. Nepal’i gelifltirmek

için birçok projeye imzas›n› att›.

Bunlar aras›nda yirmialt› okul, iki hastane, bir havaliman› ve fierpa çocuklar› için sa¤lanm›fl burslar vard›. Ayn› zamanda aktif bir çevreci olan Hillary, Everest Bölgesi’nde do¤an›n korunmas›nda önemli rol oynayan Sagarmatha Ulusal Park›’n›n aç›lmas›n› da sa¤lad›. Ö¤rencilik y›llar›nda s›ska ve çelimsiz bir çocuk olan Hillary, tarihe geçen baflar›s›n›n gizini aç›klarken, tüm dünyaya flu önemli bir mesaj› veriyordu: “Yeteneklerim s›n›rl›; ama onlar› azmimle birlefltirebildim. Baflarmay› da seviyorum...”•

Bir turist otobüsü, ö¤le yeme¤i saati geldi¤i için küçük bir kasabada durdu. fioför yolculara flu duyuruyu yapt›: “Ö¤le yeme¤i için 30 dakika mola verece¤iz. Firmam›z›n ilkelerine göre size herhangi bir lokanta önermem kesinlikle yasak.

Sizler istedi¤iniz yerde yemek yiyebilirsiniz.”

Bu duyurudan sonra da, yolcular›na yard›mc› olmak amac›yla ufak bir ekleme yapt›: “Turumuza devam etmeden önce aran›zda benimle görüflmek isteyenler olursa, beni, karfl›daki sokakta, temiz servis yapan ve yemekleri son derece lezzetli olan ‘Annem Ev Yemekleri’ adl› lokantada yeme¤imi yerken bulabilirler.”• Bir fabrikan›n genel müdürü, arkadafl›na dert yanmaya bafllad›: “Geçen hafta iyi bir gece bekçisine gereksinimimiz var diye gazetelere ilan vermifltik ya...”

Arkadafl› büyük bir merakla adam›n sözünü kesti: “Eeee...” dedi. “An›ms›yorum bu ilan›n›z›... Peki ne oldu?”

Genel müdür, arkadafl›n›n merak›n› hemen giderdi: “Ne olacak?” dedi. “‹lan›n ç›kt›¤› gün fabrika soyuldu...”• 76

ÖZLEM‹N TADI BAfiKADIR Eser Tutel

Yaz›k Ettik Bizim fiu Su Muhallebisine!

G

eçenlerde Ortaköy’den geçerken oradaki büyük bir muhallebiciye girip bir su muhallebisi yemek istedim. Garson, “Muhallebimiz yok efendim” dedi.

“Neden? Bitti mi?”

“Hay›r, epeydir yapm›yoruz.”

“Allah Allah!

Buras› ad› üstünde muhallebici de¤il mi?”

“Muhallebici; ama merakl›s› kalmad› ki yapal›m.” fiafl›rm›flt›m. “Kazandibi, tavukgö¤sü, keflkül filan var ya?”

“Onlar var, efendim!”

A¤z›m bir kar›fl aç›k kald›! Ne diyece¤imi bilemedim.

Bir baflka gün de ‹stiklal Caddesi’nde, A¤a Camisi’nin oradaki

yaln›z sütlü tatl›lar yapan dükkana girip su muhallebisi söyleyecek oldum. Orada da ayn› yan›t› ald›m: “‹steyeni kalmad› ki yapal›m, beyim!” demezler mi!

Bak›n flu ifle! Anlafl›lan, fl›ray›, lo¤usa flerbetini, kiflnifl flekerini, sak›z tatl›s›n›, kufl lokumunu, turunç flerbetini, gelincik flurubunu, koruk flerbetini yok olmaya tutsak etti¤imiz gibi, k›rk y›ll›k su muhallebisini de gözden ç›karm›fl›z da haberimiz yok! Gözden ç›kard›¤›m›z keflke yaln›z su muhallebisi olsa! Günümüz gençleri, gençleri dediysem, yafllar› 40’a yaklaflan kuflak, fl›ran›n bile ne oldu¤undan habersiz!

Kutu kutu “cola”lar› deviriyorlar 77

Bir muhallebici vitrinindeki güzellikler sergisi: Üstte solda Su muhallebisi, tavukgö¤sü, kazandibi, tavukgö¤sü... Alt s›ra: F›r›n sütlaç, krem flokola, keflkül, aflure... Hepsi baflka görüntüde, hepsi baflka lezzette...

da, merak edip bir kez olsun fl›ran›n tad›na bakm›yorlar! erelerde mi sat›l›yor fl›ra? Asl›nda art›k hiçbir yerde! Yak›n zamana de¤in yazlar› bozac›larda sat›l›rd›, art›k onlarda da bulunmuyor! Eskiden k›fllar› boza yapan bozac›lar, yazlar› da mis gibi fl›ra yap›p satarlard›. Al›c›s› olmay›nca elbet yap›c›s› da olmuyor. Nas›l olduysa, yaln›z boza elini ete¤ini çekip de tümüyle kay›plara kar›flmad›. Son günlerde onun da meyvelisini yapm›fllar diye duydum! Hay›rl›s› olsun! Yak›nda, helva, dolma, musakka gibi ona da Yunanl› dostlar›m›z sahip ç›karlarsa, hiç flaflmayaca¤›m!

N

78

*** Sütlü tatl›lar›n aras›nda en lezzetlisi, en güzeli ve de yap›lmas› en kolay olan› su muhallebisi, günümüzde nas›l oldu da istenip aranmaz oldu, bir türlü ak›l, s›r erdiremiyorum! Çocukken, annem, Beyo¤lu’ndaki evimizde s›k s›k muhallebi piflirirdi. Daha çok sütten yap›lan›n›, arada bir de su muhallebisini... Kalayl› bak›rdan bir muhallebi tenceresi vard›, tekli havagaz› oca¤›n›n üstünde, kafl›kla çevire çevire onun içinde piflirirdi.

Süt, sabahlar› kap›ya gelen seyyar sütçüden al›n›rd›. Sütçülük eskiden Arnavutlar’›n, hele hele Bulgarlar’›n ifliydi. Örne¤in, Bal›kpazar›’ndaki sütçümüz To-

Çoktand›r tarihe kar›flan bir seyyar muhallebici… Onlar, ö¤leden sonralar› sokak sokak gezerek su muhallebisi satarlard›.

(Cengiz Güngör’ün f›rças›ndan)

dori Efendi, Bulgar’d›. Süt almaya ya bir koflu ona giderdik ya da ertesi sabah seyyar sütçünün geçmesini beklerdik. Çok iyi an›ms›yorum: 40’l› y›llar›n bafl›nda kilosu 15 kurufltu sütün! Kap›ya gelen Arnavut sütçü, koca gü¤ümünü önce flöyle bir çalkalar, sonra dizine dayayarak elindeki ölçe¤e doldurup uzatt›¤›m›z tencereye boflalt›verirdi.

Yar›m kilo için orta boy, 250 gram için de küçük boy bir ölçe¤i daha vard› ki, bunlar kulplar›ndan ince bir zincirle gü¤ümün boynuna tak›l› olurdu. Tencereye, sütle birlikte f›nd›k kadar saf tereya¤› toplar› yuvarlan›rsa, ne çok sevinirdik! Nerden mi gelirdi bu tereya¤› parçac›klar›? Elbette

gü¤ümün yol boyunca çalkalan›p durmas›ndan... O tarihlerde sütler henüz pastörize edilmedi¤i için, mutfaktaki havagaz› oca¤›n›n üstünde en az›ndan on dakika fokur fokur kaynat›lmas› gerekirdi.

Kaynat›lmam›fl süt ne sofraya getirilirdi ne de ondan muhallebi, sütlaç falan yap›l›rd›. uhallebiyi çok güzel yapard› annem. O zamanlar unun bakkallarda aç›k olarak sat›lmas›na karfl›n, pirinç unu kiloluk küçük bez torbalarda sat›l›rd›. En iyisi Çapa markayd›. Boflalan torbalar asla at›lmaz, bir baflka iflte kullan›lmak üzere mutfakta bir kenara kald›r›l›rd›. Eeee, harp y›l-

M

79

BD fiUBAT 2008

Kapal›çarfl›’daki tarihî Çukur Muhallebici 30 y›l önce kuyumcu olmufl da haberimiz yok!

lar›yd› o y›llar... Toplu i¤nelerin bile at›lmay›p sakland›¤› y›llard›.

Annem, muhallebinin dibini özellikle biraz tuttururdu. Tuttururdu ki, kaseye boflaltt›ktan sonra tencerenin dibini kafl›kla bir güzel kaz›s›n ve de bunlar›n birer parças›n› süs niyetine kaselerin üzerine koyabilsin. Konuk gelecekse, büyük bir kay›k taba¤›na boflaltt›¤› muhallebinin üstüne tarç›n serperek, ay ya da y›ld›z gibi flekiller yapard›. *** 30’lu y›llar›n sonlar›nda, Beyo¤lu’nun yan sokaklar›nda seyyar muhallebicilerin dolaflt›80

¤›n› çok iyi an›ms›yorum. Bunlar, akflamlar› yo¤urt, k›fl geceleri boza, yazlar› dondurma yap›p satan Arnavut sütçülerdi. Ö¤leden sonralar› da sokak sokak gezerek su muhallebisi satarlard›. Omuzlar›na oturttuklar› kal›nca bir s›r›¤›n iki yan›ndan sa¤l› sollu sarkan iplere ba¤l› iki kutu as›l› dururdu.

Bunlar›n birinde küçük küçük tabaklara konmufl su muhallebileri dururdu, ötekinde de gülsuyu, pudra flekeri, pekmez fliflesi, kafl›klar falan...

Muhallebici bizim soka¤a girince hemen cumban›n penceresinden seslenir, adam› afla¤›ya, kap›ya ça¤›r›rd›k. Küçücük bir tabak muhallebi, 10 kurufltu.

Bu, annemin evde piflirdi¤i süt muhallebisinden de¤il de, su muhallebisiydi. Adam üstüne önce bolca pudra flekeri, sonra da gülsuyu serperdi. ‹steyenler gülsuyu, pudra yerine pekmez de döktürürlerdi. Art›k yeme de yan›nda yat! Annem muhallebiyi, biz iki kardefle hemen kap›n›n önünde ayaküstü yedirdi¤i için iki taba¤› da, kafl›klar› da orac›kta adama geri veriverirdi. ‹stanbul’da çok daha eskiden de sokak sokak gezen seyyar muhallebiciler varm›fl. Bunlar Debreli, Prizrenli ve Pirifltineli Rumeli göçmenleriymifl.

Muhallebiyi bafllar›na yerlefltirip dengede tuttuklar› yuvarlak tablalarda gezdirirlermifl. Ço¤unlukla da mesirelerde, flenlik

günlerinde ortaya ç›karlarm›fl.

Hem sütlü, hem de pekmezli, iki çeflit muhallebi satarlarm›fl. ‹steyenin muhallebisine pudra flekeri serperlermifl, isteyene pekmez gezdirirlermifl. enim çocuklu¤umda sütlü tatl›lar›n en iyisi o günlerin ünlü muhallebicisi Özsüt’te yenirdi. Nerede miydi Özsüt? Karaköy’de, flapkac› A. Rusos’un yan›bafl›nda... Ya Rusos? Tüm buralar›, Menderes y›k›m›nda yok olup gitti¤i için günümüz gençlerine tan›m› öyle zor ki... fiöyle söyleyeyim: Ziraat Bankas›’n›n önünden Yüksek Kald›r›m’a do¤ru yürürken sa¤ kolda, Necati Bey Caddesi’nin bafl›nda... Yan›nda hayli büyükçe bir baflka muhallebici daha vard›; ama onun ad›n› unuttum. Bu Özsüt muhallebicisinin asl›nda ‹stiklal Caddesi’nde, biri Alkazar Sinemas›’n›n bitifli¤inde, öteki de Lale Sinemas›’n›n s›ras›nda iki flubesi daha vard›. Babam, bu dükkanlar›n sahibi Hasan Fehmi Bey’i iyi tan›d›¤›n› söylerdi.

Beyo¤lu’ndaki muhallebicilerden içeriye girdi¤iniz zaman sizi mis gibi bir süt kokusu karfl›lard›. Çünkü o zamanlar muhallebicilerde bugünkü gibi döner yap›lmaz, su böre¤i sat›lmaz, hele hele hiç sosis mosis kaynat›lmazd›. Döner dönercide yenirdi, börek börekçide, sosis de Levent Büfe’de, ya da Atlantik’te...

B

Muhallebicide önce tavuk suyuna tel flehriyeli çorba içilir, sonra da mis gibi tavuklu pilav yenirdi.

Yan›nda, küçücük bir kasede hafif bir yo¤urt... En sonra da a¤z› tatland›rmak için garsona muhallebi, sütlaç, tavukgö¤sü, keflkül gibi hafif tatl›lardan biri söylenirdi. ‹çecek olarak da ya saf Tafldelen suyu, ya da mis gibi limonata! Sonralar› aflure, Ramazanlarda da güllaç bulundurmaya bafllad› muhallebiciler... Günümüzde ise Beyo¤lu muhallebicilerinde yok yok: fiambaba tatl›s› da var, baklava da... Kat kat pastalar da var, tabak tabak kaymakl› kaday›flar da...

Sabahlar› s›cak süt, peynir, reçelle kahvalt› da edilirdi muhallebicilerde... Nedense o y›llarda sahan içinde yumurta, menemen, omlet yap›ld›¤› pek gözlerimin önüne gelmiyor.

Mercimek çorbas›, döner, iskender falan yap›lmas›ysa çok daha sonraki y›llar›n ifli... *** uhallebici dükkanlar›n›n duvarlar› boydan boya aynalarla kapl› olurdu. Böylece, içerisi oldu¤undan çok daha genifl ve ferah görünürdü. Duvar boyunca uzanan peykeye oturanlar arkalar›n› bu aynaya verirlerdi. Masalar hep süt beyaz› mermerdi. Muhallebi kafl›klar› da üç köfle olup, çubuk fleklindeki sap›n ucunda da küçücük bir ayy›ld›z vard›. Ne çok severdim bu

M

81

BD fiUBAT 2008

kafl›klar›! ‹sterdim ki, bu ay-y›ld›zl› kafl›klardan evimizde de olsun! Y›llar sonra Beyaz›t’taki eskicilerde bu muhallebi kafl›klar›ndan çok arad›msa da bir tane bile olsun bulamad›m.

G

arsonun gelip mermer masay› nemli bir sabunlu bezle silip temizlemesinden sonra her müflterinin önüne incecik, pastel renkli pelür ka¤›d›ndan birer ka¤›t mendil b›rakmas› gelenekti. Çorbaya limon s›k›l›nca ›slanan parma¤›n›z› bu ka¤›tla silerek kurutur, çorbay› içtikten sonra ya¤lanan a¤z›n›z› yine bu ka¤›tla silerdiniz. Muhallebicilerde fiyatlar lokantalara k›yasla hayli hesapl› olurdu: Çorbay›, tavuklu pilav› falan an›msam›yorum; ama bir tabak muhallebi, 27 kurufltu. 30 kurufl verince geriye kalan 3 kurufl garsona bahflifl b›rak›l›rd›. ‹stanbul’da, en tan›nm›fl muhallebiciler nerelerde miydi? Sar›yer’de, Beyaz›t’ta, Kapal›çarfl›’da, Çemberlitafl’ta ve de Pangalt›’da... Bunlar›n aras›nda en ünlüsü Kapal›çarfl›’daki “Çukur Muhallebici”ydi. KuyumcularAynac›lar-Ac› Çeflme-Sahaflar Sokaklar›n›n kesiflti¤i küçük meydan›n ortas›nda yer alan iki katl›, üstü kubbeli, ahflap, adeta sefertas› gibi kulübe benzeri bir dükkand› buras›... Olsun olsun da 2x3 m2’lik bir ifl yeri... Ama özelli¤i olan, ilgi çekici bir ifl ye82

ri... Alt kat›nda masa var m›yd›, yok muydu, bilemeyece¤im. Babamla gitti¤imizde, darac›k döner merdivenden üst kata ç›kard›k. Burada da olsun olsun da ya üç masa vard› ya da dört...

Hepsi de küçücük küçücük masalard›. Asl›nda, as›l muhallebici dükkan›, orac›ktaki bir s›ra dükkanlar›n birindeydi. Çok eski bir geçmifli vard› bu “Çukur Muhallebici”nin... Sultan II. Mahmud’un bile (hd 18081839), merak edip bir keresinde tebdili k›yafet ederek yan›nda baflmusahibi Sait Efendi’yle birlikte buraya geldi¤i ve su muhallebisi yedi¤i söylenir. Kapal›çarfl› içinde buluflacak olanlar, genellikle buluflma yeri olarak Çukur Muhallebici’nin önünü seçerlerdi. Yaz›k ki, yan›lm›yorsam 70’li y›llar›n sonlar›na do¤ru bu Çukur Muhallebici kapand›, yerinde 1978’de kuyumcu aç›ld›.

‹

flte, Ortaköy’deki, merakl›s› kalmad›¤› için art›k muhallebi yapmaktan vazgeçen muhallebiciden bak›n tâ nerelere geldik! Günümüzde muhallebi yenmiyor da yerine ne mi yeniyor?

Herhalde puding, krem karamel, krem flokola, tiramisu, profiterol, brovni gibi Bat› kökenli tatl›lar, pastalar yeniyor olsa gerek...

Eh, mis gibi flerbetlerimiz, fluruplar›m›z “kola”ya yenik düfleli beri, daha baflka ne bekliyoruz ki?• EserTutel@butundunya.com.tr

YAKINDAN TANIDIKÇA Yücel Aksoy

A⁄ABEY DON‹ZETT‹ BATI MÜZ‹⁄‹N‹ TANITTI

KARDEfi DON‹ZETT‹

“AfiK ‹KS‹R‹”N‹ BESTELED‹

D

onizetti adl› ‹talyan besteciyi müzikseverler çok iyi bilir.

Besteledi¤i 75 opera aras›nda, “Aflk ‹ksiri” ve “Don Pasquale” en popüler yap›tlar›d›r.

19’uncu yüzy›l bafllar›nda Osmanl› ordusunda hizmet veren, üstelik “pafla” rütbesiyle onurland›r›lan ‹talyan Donizetti de ço¤umuzun yabanc›s› de¤ildir. Peki bu iki Donizetti ayn› kifli midir?

Yoksa yaln›zca ilginç bir soyad› benzerli¤i midir?

Ad› geçen Donizetti’ler iki ayr› kiflidir. Ve ikisi öz be öz kardefltir. A¤abey olan› Giuseppe Donizetti, öteki ad›yla Donizetti Pafla 6 Kas›m 1788 tarihinde Kuzey ‹talya’da Bergamo kentinde do¤du. Kardefli Gaetano Donizetti 29 Kas›m 1797’de

yine Bergamo’da dünyaya geldi.

Biri, Türkiye’yi bat› müzi¤iyle tan›flt›ran, ilk modern Türk bandosunu kuran, öteki ise besteledi¤i operalarla yaln›zca ‹talyan müzi¤ine de¤il, daha genifl çevrelere hizmet etmifl olan bu iki kardefli biraz daha yak›ndan tan›yal›m.

Giuseppe Donizetti, yani Donizetti Pafla, yoksul ve müzikle hiç ilgilenmeyen bir aile ortam›nda büyüdü. Ama o çok seviyordu müzi¤i... Kendi çabalar›yla birfleyler yapmak, müzik e¤itimi almak istiyordu; ancak paras›zl›k engelini bir türlü aflam›yordu.

Bergamo’daki “Pia Scuola di Musica”ya baflvurdu; ama yafl› büyük oldu¤u için kabul edilmedi. ‹talyan ordusunun geliflmifl ve iyi müzik e¤itimi veren bandosu oldu¤unu bildi¤i için askeri bandocu olmak üzere baflvuruda bu83

lundu, bu kez kabul edildi. Askerlik görevi bitince, ‹talyan ordusunda bandocu olarak kalan Donizetti Pafla, ‹talya ve Fransa’da çeflitli bandolar yönetti. on olarak Napoleon Bonaparte’›n Elbe Adas›’nda sürgün bulundu¤u s›rada, adada bulunan bir taburun bandosunda çal›flt›, daha sonra bu görevinden ayr›larak, reformcu Osmanl› hükümdar› II. Mahmut (1808-1839) taraf›ndan ‹stanbul’a gelmesi için yap›lan daveti kabul ederek 17 Eylül 1828’de görevine bafllad›.

II. Mahmut, eski orduyu da¤›tm›fl ve kurdu¤u yeni ordu (Asâkiri Mansûre-i Muhammediyye) ile birlikte, önceki ordu bandosu olan geleneksel Mehter bandosunu da kald›rm›flt›. Yerine Bat› standartla-

S

84

r›nda yeni bir bando kurmaya karar vermifl ve Giuseppe Donizetti’yi de bu amaçla davet etmiflti.

Donizetti Pafla ‹stanbul’a var›nca ilk ifl olarak askeri bando M›z›ka-y› Hümayun’u kurdu ve bir ay içerisinde padiflaha ilk konserini verecek duruma getirdi.

Bundan sonraki 28 y›l boyunca Osmanl› Devleti’nin hizmetinde çal›flarak hükümdar›n kurdu¤u modern ordunun bando kuruluflunu ölümüne de¤in yönetti.

Sultan Abdülmecit taraf›ndan pafla unvan›yla onurland›r›lan Donizetti’n›n baflar›lar› yaln›zca askeri bando kurulmas›yla s›n›rl› kalmad›. Sarayda hanedan ailesinin fertlerine de müzik dersleri verdi, Pera’da (‹stanbul, Beyo¤lu ve çevresinin eski ad›) her y›l düzenlenen ‹talyan opera gösterilerini destekledi, sarayda konserler düzenledi ve ‹stanbul’u ziyaret eden Franz Liszt gibi zaman›n ünlü müzisyenlerine evsahipli¤i yapt›. ‹stanbul, Donizetti için adeta ikinci bir vatan oldu ve 12 fiubat 1856’da yaflama veda edene de¤in ‹stanbul’da yaflad›.

Kardefli Gaetano Donizetti de ayn› aile ortam›nda yokluklar içinde büyüdü. O dönemin ünlü opera bestecisi Simon Mayr, 1806 y›l›nda paras›z e¤itim veren bir müzik okulu kurmufltu. Donizetti bu okula kat›lan ilk ö¤rencilerdendi ve 1814 y›l›na dek burada e¤itim gördü.

Mayr, Donizetti’ye her yönden büyük destek sa¤lad›. Donizetti,

1817 y›l›nda Bergamo’ya döndü. Ça¤dafllar›n›n aksine flöhret basamaklar›n› t›rman›fl› a¤›r oldu.

1822 y›l›nda Napoli’de besteci olarak çal›flmaya bafllad›. Napoli konservatuvar›nda ö¤retmenlik görevi de üstlenmiflti. Romal› bir avukat›n k›z› olan Virginia Vasselli ile 1828 y›l›nda evlendi. Üç çocuklar› oldu; ama hiçbiri çocukluk yafllar›ndan sa¤ olarak kurtulamad›. Eflinin 1837 y›l›nda kolera salg›n›ndan ölmesi Donizetti’yi ciddi bir bunal›ma soktu.

Eflinin ölümünden sonra ve en güzel operalar› Napoli’deki San Carlo Tiyatrosu taraf›ndan reddedilince, ayr›ca konservatuvardaki müdürlük görevi kendisine verilmeyince Donizetti bu kenti terk etmeye karar verdi. Napoli Operas› ile olan kontrat›n› iptal etmesi Avrupa’daki öteki büyük operalarla serbestçe çal›flmas›na olanak tan›d›. Ola¤anüstü yetene¤i sayesinde de¤iflik operalar için y›lda befl tane yap›t besteliyordu. em sa¤l›k hem de parasal yönden zor durumda oldu¤unu gören arkadafl› Rossini, onu Paris’e ça¤›rd›. Öteki operalar› baflar›yla oynan›rken, Donizetti burada yeni yap›tlar vermeye bafllad›.

Paris’te yeteri kadar para kazan›p emekliye ayr›lmay› düflünse de, fizik ve ak›l sa¤l›¤›n›n bozulmaya bafllamas› onu daha yo¤un bir biçimde çal›flmaya zorluyordu.

1840’larda Avusturya, ‹talya’n›n

H

büyük bir bölümünü iflgal etmifl olmas›na karfl›n Avusturya’daki “Kapellmeister” pozisyonunu 1842 y›l›nda kabul etti. Donizetti melankolik yap›s› ve felçli olmas›na karfl›n opera bestelemeye devam etti.

1845 y›l›nda beyin tümörü tan›s› konulmas› üzerine Paris’e geri döndü, doktor gözetimine al›nd›.

Hastal›¤›n›n tan›s›, frengi kaynakl› beyin-omurilik bozulmas›yd›. 17 ay boyunca Paris d›fl›nda bir ak›l hastanesinde tedavi gördü. 1847 y›l›nda konuflamaz ve felçli durumda Bergamo’ya döndü, daha do¤rusu getirildi. Son iki y›l›n› bilinçsiz geçirdi ve 8 Nisan 1848’de elli yafl›nda yaflama veda etti.• YucelAksoy@butundunya.com.tr 85

EVRENSEL KÜLTÜR

SUDOKU

Songül Saydam

Canan Onural

“MEHR LICHT!”

“B‹RAZ DAHA IfiIK!”

Kolay

Zor CananOnural@butundunya.com.tr Yan›tlar 127’nci sayfam›zdad›r.

86

Son nefesini verirken Goethe’nin dudaklar›ndan dökülen “Biraz daha ›fl›k” sözü, aralar›nda Türkçe’nin de bulundu¤u birçok dilde gerçek anlam›yla yer ald›. Bu dillerde ç›kmaz bir durumu anlatmak için kifliler, art›k bu sözü söylüyorlar.

D

ünyan›n en büyük flairlerinden biri olan Goethe, yaflad›¤› dönemde ünlü olman›n tad›na varabilen say›l› ayd›nlardand›. Ölüm kap›s›n› çald›¤›nda, 83 yafl›ndayd›. Çevresindekiler onu sonsuzlu¤a yolculamak için bekliyordu. Goethe, bir ara gözlerini açt›. Ölüm döfle¤inde sesi son bir kez duyuldu.

C›l›z bir sesle “Mehr Licht!” (“Biraz daha ›fl›k!”) dedi.

Goethe’in a¤z›ndan ç›kan bu son söz tarihe mâl oldu. Üzerine epeyce yorumlar yap›ld›, kitaplar yaz›ld›, mistik anlamlar yükleyenler oldu.

Onun bu sözü dünya dillerinde ve Türkçe’de yer edindi. Bu-

gün dünya dillerinde karanl›k, ç›kmaz bir durum söz konusu oldu¤unda insanlar Goethe’nin bu sözünü söyler.

Yaflam›na “Biraz daha ›fl›k” tuttu¤umuzda, Goethe’nin bizim için önemli olan bir baflka özelli¤i daha ortaya ç›kar. 20. 06. 1817 tarihinde Thomas Carlyl’e yazd›¤› bir mektupta “Her bir ulusun özelliklerini ö¤renmek gerekir ki, bu özellikleri ona b›rakal›m ve iflte bu sayede onunla iliflkide bulunabilelim; çünkü her bir milletin özellikleri, dil ve para çeflidi gibidir, bunlar iliflkiyi kolaylaflt›r›r, hatta iliflkiyi olanakl› k›lar” diye belirtmifltir.

Goethe 28 A¤ustos 1749 y›87

BD fiUBAT 2008

l›nda Almanya’da do¤du. Babas›ndan sert görünüm, disiplin, ak›l ve mant›k ilkelerine ba¤l›l›k, annesinden zengin bir duygusal iç dünya özelliklerini ald›.

Dedesi, düflünce özgürlü¤üne inanan biriydi. lman ayd›nlanmas›n›n önemli kaynaklar›ndan biri olan Goethe, klasik din e¤itimi gördü. Musa, Ramses öyküleri Goethe’yi de kendine çekti. ‹branice ö¤rendi. Dine olan kuflkulu bak›fl› böylece bafllad›. Bir havuzu and›ran Goethe’nin düflün dünyas›n›n yak›n çevresinde ak›nt›lar ve onu besleyen su kaynaklar› vard›. Ona “Homeros”u veren Papaz Stark, tiyatroyla tan›flt›ran ve yaz› dünyas›na götüren von Olenschlager, kuflkuculu¤u ve hukuku tan›flt›ran Hüsgen, matematikle buluflturan Moritz gibi...

Okuma, yazma, tart›flma yan›nda küçük sanatkârlarla görüflme, babas›yla ç›kt›¤› geziler, tan›flt›¤› insanlar, gözlemler, kendi deyifliyle “insanlar› al›flveriflte görmek” Goethe’yi Goethe yapt›. Her yolculukta farkl› bir rengi tafl›d› paletine...

Bir fliirinde flöyle diyor: “Sad›k yol arkadafl›m, b›rak beni burada!

Kayal›klarda, batakl›klarda, yosunlar aras›nda, Hep ileri!

Dünya, sizlere aç›k; Yeryüzü genifl, gökyüzü

A

88

yüce ve büyük. ‹ncele, araflt›r, ayr›nt›lar› topla, Do¤an›n s›rr› aç›lacakt›r sana.”

Güzel sanatlara olan e¤ilimi onu resim yapmaya, piyano, flüt ve viyolonsel çalmaya götürdü.

Leipzig’e okumaya gitti. Babas› onun hukuk okumas›n› istedi.

Kendisini içten içe yakan edebiyat e¤itimi alma iste¤iyle çat›flma bafllad›. Babas›n›n önerisi ile gitti¤i Prof. Hofrat Böhme’ye ac› içinde bulundu¤u durumu aç›klad›.

Böhme ona yard›mc› olmak yerine, onu edebiyattan so¤utmaya çal›flt›. Göstermek istedi¤i fliirleri be¤enmedi. Böhme’nin arkadafllar› da benzeri elefltiriler yöneltince, Goethe tüm çal›flmalar›n› yakt›, yaln›zl›¤a düfltü.

Ernst W. Behrisch onun yaz›nsal düfl k›r›kl›¤›n› yenmesini sa¤lad›. Resme olan ilgisi ile Pleissenburg’daki Ressamlar Akademisi’ne gitti. “Do¤runun ve güzelli¤in yolunu gösteren” Friedrich Oeser ile tan›flt›. Estetik kavram› beyninin tüm k›vr›mlar›nda dolaflmas›na neden oldu. ir araba kazas›, ard›ndan attan düflmesi onu hasta düflürdü. Üniversiteyi bitirmeden kentine geri döndü. ‹ki y›l boyunca hastal›¤› onu yata¤a ba¤lad›. Bu inifl döneminde Goethe yak›n› Katherina von Klettenberg’in etkisiyle tasavvuf ve kimyasal deneylere

B

yöneldi.

Befl y›l sonra ikinci kez baba evinden ayr›ld›. Akademik kariyer için yola ç›kt›. Bu kez baflard›. Herder ile tan›flt›.

Onun düflünce yap›s›ndan etkilendi.

Friederike’ye, çok geçmeden “Genç Werther’in Ac›lar›” kitab›na esin kayna¤› olan niflanl› bir k›za Charlotte’a ve Lili’ye âfl›k oldu. Yaflam sevincini buldu¤u Christiane ile evlendi; ancak evli ve kendisinden yaflça büyük Frau von Stein’a yaflam boyu platonik bir aflkla ba¤l› kald›. Frau von Stein, Faust”un a¤z›ndan ç›kan sözlerin yans›mas›yd›. Yaflad›klar› ve yap›tlar›yla Goethe bir mihenk tafl› oldu.

“Her edebiyat, e¤er yabanc› katk›s›yla yeniden tazelenmezse, eninde sonunda kendi içerisinde tükenir. “fiair, insan ve vatandafl olarak vatan›n› sevecektir; ama onun flairlik güçlerinin ve flairlik etkinli¤inin vatan›, iyilik, asalet ve güzelliktir ki belli bir bölge ve belli bir ülkeye ba¤l› de¤ildir ve flair onlar› nerede bulursa, orada kucaklar. Bu konuda o, özgür bak›fllarla ülkeler üzerinde uçan bir kartala benzer, üzerine at›laca¤› tavflan Prusya’da m› yoksa Saksonya’da m› kofluyormufl, onun için ne fark eder?

“Yaflad›¤›m ça¤da milyonlarca insan, art›k ayn› kentte yafl›yor. Bu yak›nl›¤a karfl›n insanlar aras›nda

örülen duvarlar, iletiflim ça¤›ndaki iletiflimsizlik bir sis gibi çöküyor. aln›zca insanlar aras›nda de¤il, uluslar aras›nda da benzer fleyler yaflan›yor. ‹flte gün›fl›¤› alt›ndaki karanl›kta ‘Tekrar edelim ki, milletlerin ayn› biçimde düflünmeleri gerekti¤inden söz edilemez; onlar birbirinden haberdar olmal›, birbirini anlamal› ve karfl›l›kl› birbirlerini sevmek istemezlerse de, hiç olmazsa birbirlerine katlanmay› ö¤renmelidirler” diye düflünen Goethe “Mehr Licht!” sözüyle ölümünden 259 y›l sonra bile, insanlar› ayd›nlanmaya ça¤›rmas›n› sürdürüyor.•

“Y

SongulSaydam@butundunya.com.tr 89

B

üyükanneyle küçük k›z›n birlikte yaflad›klar› evde, bir gece yang›n ç›kt›. Büyükanne küçük k›z› kurtarmaya çal›fl›rken merdiven çökünce yanarak yaflam›n› yitirdi.

Yang›n büyük bir h›zla yay›ld› ve evin girifl kat› bir anda alevler içinde kald›. Komflular itfaiyeye haber verdiler ve evin tüm girifl noktalar› alevler içinde kald›¤› için çaresiz bir biçimde itfaiyeyi beklemeye bafllad›lar.

Küçük k›z evin üst kattaki pencerelerinden birinden çaresiz bir biçimde ba¤›r›yordu. Ancak o anda kalabal›¤›n aras›nda itfaiyenin gecikece¤i; çünkü baflka bir yang›n› söndürmeye çal›flt›klar› haberi yay›lmaya bafllad›.

Aniden, elinde merdivenle bir adam eve do¤ru kofltu. Adam merdiveni evin yan taraf›na dayad› ve pencerelerden birinden içeriye girdi. Az sonra da, küçük k›z kuca¤›nda pencerede göründü. K›z› afla¤›daki kalabal›¤a teslim etti ve gecenin karanl›¤›nda kayboldu.

Kasaba halk› bir araflt›rma yapt›ktan sonra, küçük k›z›n yaflayan hiçbir akrabas› olmad›¤›n› anlad› ve birkaç hafta sonra onu kimin evlat edinip büyütece¤ine karar vermek üzere topland›.

Bir ö¤retmen, çocu¤u büyütmek istedi¤ini söyledi ve ona iyi bir e¤itim verebilece¤ini ERICH FROMM dile getirdi.

Bir çiftçi küçük k›z› evlat edinmek istedi¤ini söyledi ve çiftlik yaflam›n›n bir çocuk için sa¤l›kl› oldu¤unu söyledi. Ötekiler de, çocu¤un kendileriyle yaflamas› için de¤iflik gerekçeler dile getirdiler.

Sonunda kasaban›n en zengin adam› aya¤a kalkt› ve “Bu çocu¤a sizin sa¤lad›klar›n›z›n tümünü, üstelik para ve paran›n sat›n alabilece¤i herfleyi sa¤lar›m” dedi.

Bu s›rada çocuk, bafl› önünde sessiz bir biçimde oturuyor ve konuflulanlar› dinliyordu. Toplant›y› yöneten adam, kalabal›¤a “Söz almak isteyen baflka biri var m›?” diye sordu.

Salonun arkalar›ndan bir yerden bir adam ç›kt›. Sanki ac› çekiyordu. Yavafl yavafl yürüyerek kalabal›¤›n önüne geldi. Sonra çocu¤un önünde durdu ve ona ellerini uzatt›. Ellerinde ve kollar›nda yan›k izleri vard›. Çocuk oturdu¤u sandalyeden yere atlad› ve adam›n boynuna sar›ld›, ayn› o gece kendisini kurtar›rken sar›ld›¤› gibi... Yüzünü onun gö¤süne gömdü ve birkaç kez h›çk›rd›. Sonra da bafl›n› kald›r›p, adam›n yüzüne bakt›. Baflkan, “Toplant› bitmifltir” dedi.•

KURTARMA

90

HAYVANLARIN DÜNYASI Erdo¤an Sakman

KARINCA

K

ASLANI

ar›nca aslan› (Myrmeleon formicarius ya da Eureoleon nostras) böcekleri özellikle kar›ncalar› pusuya düflürerek avlay›p beslenen bir böcektir. Onun da temel sorunu yaflay›p soyunu sürdürmektir. Yaflamak için korunma, beslenme ve üreme sorunlar›n› çözmelidir. Kar›nca aslan› öteki kar›ncalarla eflit ya da ayn› çevrede yaflarsa, say›lar› milyonlara ulaflan bu hayvanlarla bafla ç›kabilmek olanaks›zlafl›r. Çünkü en önemsiz bir çat›flmada yüzlercesi birden gelerek kar›nca aslan›n› güçsüz duruma düflürürler.

Bu konuyu da düflünen kar›nca aslan›, sorunu çözmek için

karfl›tlar›yla kendine uygun koflullarda karfl›laflmaya karar vermifltir. Do¤ada kar›nca aslan›n›n gelece¤i; fakat düflmanlar› geldi¤inde güç duruma düflecekleri durum ya da oluflumlar yoktur. Bu durumda, böyle bir düzeni ya da yap›y› kendi oluflturmal›d›r. Bunun için ayaklar›n› kullanarak kum gibi taneli topraklar üzerinde yeterli derinlikte bir kuyu açar. Bu kuyu yere saplanm›fl ters bir koni biçimindedir. Baflka bir deyiflle koninin taban› yukar›da, tepesi afla¤›dad›r. Adeta topra¤a bast›r›lan bir topac›n ç›kard›¤› iz gibidir. Bu küçük çukurun taban çap› on ve yüksekli¤i befl santimetre kadard›r.

Bu koni çukurun özellikleri 91

BD fiUBAT 2008

ya¤mur sular›n›n dolmas›n› önleyecek yerlerde aç›lmas› gerekir. Kar›nca aslan›, arazideki ç›k›nt›lar alt›na gelecek biçimde çukurunu açt›¤›nda ya¤murdan korunabildi¤ini yaflam deneyimlerinden ö¤renmifltir. Çukurun dibinde bafl› yere do¤ru e¤ilmifl durum al›p arka ayaklar›yla kum k›r›nt›l› malzemeyi h›zla d›flar›ya atarak ve çok h›zl› çal›flarak düzgün bir huni yapar. Asl›nda önemli olan, çukurun avlayaca¤› hayvanlar›n en çok say›da ve s›kl›kta geçti¤i yerin seçilmesidir. Çünkü böyle bir huni onbefl ile otuz dakika aras›nda tamamlan›r.

B

u tuzak yeterince derin de¤ilse kenarda bir yerde bekler. Fakat çukur derin aç›lm›flsa dibe do¤ru inerek bafl›n› yukar› kald›r›p bat›c› ve emici olan k›skac›n› aç›p beklemeye bafllar. Huninin aç›k a¤z›na ald›rmay›p “Ben her yerden geçerim” diyen bir böcek ya da kar›nca daha ne oldu¤unu anlayamadan toprakla birlikte dibe dek yuvarlanarak gelir. Bu hareketten dolay› sersemlemifl olan kar›nca, kancas› aç›k kar›nca aslan›n›n önüne gelince, ani bir b›çak

darbesi yemifl gibi, kar›nca aslan›n›n bat›c› çenesinden kurtulamaz. Çünkü uçtaki zehir av› hemen felç eder.

Ek olarak ç›kard›¤› salg›s›yla av›n›n içini eritip tümüyle içen kar›nca aslan› geriye kalan kitin iskeleti güçlü ayak darbeleriyle tekmeleyip h›zla çukurun d›fl›na atar.

Böylece, kar›nca aslan› açt›¤› çukur sayesinde hem kendini düflmanlardan korur hem de çukura düflen canl›lar› yiyip karn›n› doyurarak beslenme sorununu çözer. Kimi aslan, kaplan ya da leopar avc›lar› da üzeri çal› ç›rp›yla örtülü derin çukurlar kazarak bu y›rt›c›lar› öldürmeden, yaralamadan ele geçirir hayvanat bahçelerine ve sirklere büyük paralar karfl›l›¤› satarlar. Kar›nca aslan›n›n karn›n› doyurmak için buldu¤u yöntem yüz binlerce y›ldan buyana kullan›lmaktad›r. Bu nedenle, insanlar y›rt›c› hayvan avlarken onlar›n görmüfl ve taklit etmifl olabilirler. Bundan daha da önemlisi, insanlar›n karfl›laflt›klar› sorunlar› do¤ay› iyi inceleyerek çözebileceklerine, kar›nca aslan› da iyi bir örnektir.•

Pencereden denize bakan küçük Özgür, bir römorkla büyük bir vapurun çekildi¤ini ve yollar›n›n üstündeki sandallar›n çekilmesi için de vapurun ara s›ra düdük çald›¤›n› görünce heyecanla babas›na seslendi: “Baba, baba, bak” dedi. “Büyük vapur, küçük vapuru kuyru¤undan yakalam›fl, çekifltiriyor... O da can ac›s›ndan ba¤›r›yor...• 92

UNUTAMADI⁄IM ANIM Dr. fiakir Coflkuner

Mustafa Kemal Y›ld›r›m Düflmesinden Korkan Genç Telgrafç›n›n Elini Tuttu:

“Öldürecekse

Beni de

Öldürsün!”

“Antakya’n›n ileri gelenlerinden ünlü fiakir A¤a’n›n o¤lu Ahmet Remzi Coflkuner, 1919 y›l› bafllar›nda askerlik görevini tamamlad›ktan sonra Samsunlu silah arkadafllar›n›n ›srar› üzerine bu kente yerleflmifl ve Posta ve Telgraf ‹daresi’nde telgrafç› olarak çal›flmaya bafllam›flt›. Bu görevi s›ras›nda Ahmet Remzi Coflkuner’in bafl›ndan geçen ilginç bir olay› o¤lu Dr. M. fiakir Coflkuner, babas›n›n anlatt›¤› biçimde Bütün Dünya okurlar›yla paylafl›yor.

“A

skerlik görevimi yaparken e¤itimli olmam nedeniyle bana telgrafhanede görev verilmiflti. 1918 sonlar›nda yap›lan Mondros Mütarekesi’yle 1919 bafllar›nda birli¤imiz sal›verildi.

“Frans›z iflgalinde olmas› nedeniyle memleketim Antakya’ya

gidemedim.

Arkadafllar›m›n önerisine uyarak Samsun’a yerlefltim. Samsun’da telgrafhaneye gittim ve ifl baflvurusunda bulundum. Askerlikte telgrafhanede çal›flt›¤›m›, ‘Maniple’ denilen telgraf ayg›t›n› kullanmay› ve Mors alfabesini bildi¤imi söyledim. Kadro bulunmamas›na karfl›n gereksinim nedeniyle beni telgrafhanede görevlendirdiler.

93

BD fiUBAT 2008

“K

ahvede akflamlar› topland›¤›m›z, umutsuzluk içinde vatan›m›z›n elden gitti¤ini düflündü¤ümüz 1919 May›s ay›n›n o günlerinde, Mustafa Kemal Pafla’n›n Samsun’a geldi¤ini duyduk. Halk, Mustafa Kemal Pafla’n›n da, öteki gelip gidenler gibi, olsa olsa fes kapmaya gelmifl biri oldu¤unu düflünüyordu. (Fes kapma deyimi, o zamanlar kullan›lan memleketi düflünmeden mevki elde etme anlam›na geliyordu.) Samsun telgrafhanesinde nöbetçi oldu¤um gecelerden birinde saatlerin gece yar›s›na yaklaflt›¤› bir and›. Hava ya¤murlu ve elektrikliydi. O zamanlar paratoner sistemi olmad›¤› için telleri topra¤a vermifltim.

“Kap› nöbetçisi koflarak geldi ve ‘Mustafa Kemal Pafla geliyor’ dedi, Mustafa Kemal Pafla ciddi ve güven veren bak›fllar›yla tek odadan oluflan çal›flma yerimize girdi.

Aya¤a kalkt›m ve ‘Buyurun Pafla’m’ dedim. ‘Derhal Havza ve Amasya’yla görüflmem gerekiyor’ dedi. “Çekinerek, ‘Hava elektrikli telleri topra¤a verdik sizi görüfltüremem’ dedim. Yan›t›m› kabul etmedi: “‘Bu, vatan›n kurtulufluyla ilgilidir. Muhakkak görüflece¤im’ dedi. ‘Bir elini makineye koy, ötekini bana uzat. Sen bir elinle telgraf çekerken, ben öteki elini tutaca¤›m. Y›ld›r›m seni öldürücekse, beni de öldürsün.’

“Mustafa Kemal’in bu sözleri 94

beni sarsm›flt›. ‘Ama, Pafla’m’ diyebildim. O beni daha fazla konuflturmad›: “‘Ya ölürüz, ya vatan kurtulur!’ dedi. Kararl›yd›, etkileyiciydi.

“Ceketinin cebindeki ipek mendili ç›kart›p maniplenin üzerine koydu. Telleri devreye sokmaktan baflka yapabilece¤im bir fley kalmam›flt›.

“Elimi b›rakmas› için yapt›¤›m ›srarlara ald›rmad› ve elimi uzun süre b›rakmad›. Önce Havza’y› arad›m. Hemen yan›t geldi ve nöbetçi memur Mustafa Kemal Pafla’n›n adamlar›n›n emir beklediklerini söyledi. Pafla flifreli bir not verdi, yazd›m. Gelen flifreli yan›ta, elimi b›rakmadan bakt›, alelacele bir fleyler yazd›.

Onu da Havza’ya ilettim. Sonra Amasya’y› aramam› söyledi.

Amasya’yla da flifreli konuflma yapt›ktan sonra, elimi s›rt›ma koydu, ‘Oh, çok flükür, flimdi vatan kurtuldu’ dedi ve maiyetiyle birlikte yan›m›zdan ayr›ld›.

“A

ptallaflm›fl, ter içinde kalm›flt›m.

Oturdu¤um yerden kalkamad›m.

Mustafa Kemal Pafla yaflam›n› ortaya koyuyordu. Fes kapmaya gelmifl bir kifli olamazd›. O bir vatanseverdi.

“Atatürk’e hayranl›¤›m böyle ya¤murlu bir gecede bafllam›flt›.”

Rahmetli babam Ahmet Remzi Coflkuner, unutamad›¤› an›s›n› iflte böyle özetlemiflti.•

YAfiAMDAN YANSIMALAR Nuray Bartoschek

S›ra D›fl›

Bir fieyler Yap›n!

Bugün hep birlikte ç›kar›p atal›m içimizdeki pilleri, s›rad›fl› bir fleyler yaparak, yaflam›n içinde hep ayn› tempoda a¤›r aksak yürüyen robotlar gibi yer almaktan kurtulal›m. Yaflam tüm çekicili¤iyle kollar›n› açm›fl bizi bekliyor. Haydi, koflun, hoplay›n, z›play›n, oynay›n, flark› söyleyin, gülün, dokunun, sevin, canlan›n, hatta avaz avaz ba¤›r›n ve kucaklay›n yaflam›!

H

iç düflündünüz mü, yaflam›m›z›n ne kadar büyük bir bölümü hep ayn› tempoda, ayn› iflleri yapmakla geçiyor?

Sabah ayn› saatte kalk›fl, ayn› saatte kahvalt›, ayn› saatte ifle ya da okula gitmek için evden ayr›l›fl, ayn› arabayla, otobüsle ya da yürüyerek ayn› yollardan geçifl, ayn› yüzler, ayn› sözcüklerle selamlaflmalar, her gün yapt›¤›n›z›n benzeri ifller, dersler, ayn› saatte yine ayn› yollardan geçerek eve dönüfl, ayn› saatlerde akflam yeme¤i, hatta televizyon izlerken birbirine benzer sohbetler ve yine ayn› saatlerde yata¤a giderek günü noktalamak...

Bu yaflam temposunu öylesine kan›ksam›fl›z ki, ayn› ifli yapmaya programlanm›fl robotlar gibi, selamlaflmalar›m›z bile duygulardan yoksun, yapmam›z gereken iflin bir parças›ym›fl gibi karfl›m›zdaki kifliye ulaflmadan havada as›l› kal›yor.

Yolda karfl›laflt›¤›m›z tan›d›¤›m›za “Ne haber, nas›ls›n?” derken, alaca¤›m›z yan›t› biliyoruz asl›nda... “‹yiyim, sen nas›ls›n?”

Bizim de yan›t›m›z çoktan haz›r: “Sa¤ol, ben de iyiyim.” fiimdi bize düflen görev bitti.

Gönül rahatl›¤›yla yolumuza devam edebiliriz.

Hangimiz gerçe¤i duymaya haz›r›z dersiniz?

95

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

arfl›n›zdaki size “Sorma, bugün çok kötü belim tutuldu, çok a¤r›m var. Ayr›ca bankaya borcumu ödeyemedim, bu duruma da can›m çok s›kk›n...

Akflama de¤in çözüm bulmam gereken öyle çok sorunum var ki...” dese tepkiniz ne olur? ‹çinizden “fiimdi nereden ç›kt› bu? Sanki onun gerçekten nas›l oldu¤unu dinleyecek zaman›m varm›fl gibi bana s›k›nt›lar›n› anlat›yor” diye düflünür müsünüz? Yoksa siz de içtenlikle “Sorma benim de can›m s›kk›n bugün, dün gece çocuk hastaland›, sabaha de¤in uyuyamad›m, bu akflam da eve yeme¤e konuklar›m gelecek onun telafl›nday›m” der misiniz?

En son ne zaman eflinizin, annenizin, dostunuzun, sevgilinizin gözlerinin içine bakarak “Bu, flu ana dek yedi¤im en güzel yemek, sen bir harikas›n” dediniz?

Sevdiklerinize nas›l “‹yi geceler” diliyorsunuz? Bunu yine yapman›z gereken iflin bir parças› olarak “öylesine” mi söylüyorsunuz, yoksa iyi geceler öpücü¤ünü verirken sevdiklerinizin kokusunu doyas›ya içinize çekiyor musunuz?

Kulland›¤›n›z sözcükleri ne denli duygular›n›zla harmanl›yorsunuz? Kahvalt›da ille de ayn› çeflit peynir, ayn› zeytin mi olmal›?

Yaflam›n›za yeni kiflilerin girmesine ne kadar olanak tan›yorsunuz? Yoksa kap›lar›n›z s›k› s›-

K

96

k›ya kapal› m› yeni gelenlere?

Geldik en önemli soruya: Kaç yafl›ndas›n›z? Evet, siz! Oniki?

Onsekiz? Otuziki? K›rkbefl? Ya da Altm›flbefl?

“Tüm bu anlatt›klar›nla yafl›m›z›n ne önemi var?” dedi¤inizi duyar gibiyim. Var elbette!

Kaç yafl›nda olursan›z olun, bana içtenlikle söyler misiniz, nas›l geçti y›llar›n›z? fiöyle bir geriye dönüp bakt›¤›n›zda hâlâ kendinizi o çocukluk, gençlik y›llar›n›zda duyumsam›yor musunuz? Y›llar›n nas›l da bu denli h›zl› geçti¤ine flafl›rm›yor musunuz?

Y›llar bu denli h›zla ak›p geçerken yaflam›m›z› bir robot gibi, sürekli ayn› fleyleri yapmaya programlanm›fl olarak geçirmekle kendimize haks›zl›k etmiyor muyuz?

Hemen itiraz etti¤inizi duyar gibiyim: yi de robot gibi yaflamamak ad›na iflimi, okulumu b›rakacak de¤ilim elbette, benim yaflant›m› sen mi güvence alt›na alacaks›n o zaman?”

Hay›r hay›r ifli, okulu b›rakmaktan söz etmiyorum ben...

Yaflam›n›zda küçük; ama önemli de¤ifliklikler yaparak bu tekdüzelikten kurtulabilir, yaflam›n›z›n kalitesini art›rabilir, her an›n›z› daha dolu dolu yaflayabilirsiniz.

Haydi, sabah bafllayal›m de¤iflikliklere hemen... Bu gece biraz daha erken yat›n ve sabah

“‹

yar›m saat erken kalk›n. Sabah ifle ya da okula ayn› yollardan, ayn› araçlarla gitmemeyi deneyebilir misiniz? raban›z› evde b›rak›p yürüyün ya da otobüse, dolmufla binin ya da okula servisle giden çocu¤unuzu bugün okula siz b›rak›n.

“Günayd›n”lar›n›z daha canl›, daha içten olsun. Hatta “Bugün nas›ls›n?” derken dokunun karfl›n›zdaki kifliye, elinizi omzuna koyun, tüm varl›¤›n›zla onu dinledi¤inizi duyumsat›n.

Bugün asansörü kullanmay›n, gerekirse yavafl yavafl; ama merdivenlerden ç›k›n ifl yerinize, evinize... ‹fl yerinizde ya da okulda hiç konuflmad›¤›n›z kiflilerle konuflmay› deneyin bugün... Sizden pek hofllanmad›¤›n› düflündü¤ünüz kiflilere güler yüzle yaklafl›n, yeni saç biçiminin, giysisinin ona çok yak›flt›¤›n› söyleyin, hatta ö¤len birlikte yemek yemeyi ya da çay içmeyi önerin. Ama tüm bunlar› içtenlikle yapt›¤›n›z› karfl›n›zdakine duyumsat›n ve davran›fllar›n›z›n etkisinin size yans›mas›n›n tad›n› ç›kart›n.

Eflinizle, dostunuzla ifl ç›k›fl›nda eve gitmeden önce, bir yerde oturup kahve içmeye ne dersiniz? Unutmay›n, evde yap›lacak ifller hiçbir zaman bitmeyecek ve biz her yeni güne bir önceki günden kalma yap›lacak

A

ifllere borçlu olarak girece¤iz.

Her akflam kahve içmeye gidecek de¤ilsiniz, lütfen bunu haftada bir olarak s›n›rlamay›n.

Yoksa bu kahve saatleri de bir süre sonra yaflam›n tekdüzeli¤i içinde yer alacak ve tüm anlam›n› yitirecek. Plan, program yapmay›n. Haftan›n herhangi bir günü, içinizden geldi¤i anda aç›n telefonunuzu ve “Bugün iflten sonra kahveye ne dersin?” deyin sevdiklerinize... Ve hep ayn› yerlere gitmeyin kahve içmek, yemek yemek için... Yeni yerler keflfedin ve bunu dostlar›n›zla paylafl›n.

Akflam çocu¤unuza “Ödevlerini bitirdin mi?” diye sormak yerine al›n kitaplar›n›, defterlerini elinize ve ilgiyle “Aaa, bu konuyu mu iflliyorsunuz, çok ilginç!

Ben bunu ö¤reneli y›llar oldu, ço¤unu unutmuflum, bana anlat›r m›s›n biraz?” deyin. Ve size flaflk›nl›kla, heyecanla; ama mutlulukla bakan çocu¤unuzun anlatt›klar›n› can kula¤›yla dinleyin, anlamad›klar›n›z› sorun. kflam yata¤›na yat›r›p ona “‹yi geceler” dilerken bugün size ö¤rettikleri için teflekkür etmeyi de unutmay›n.

Kafl›¤› elinize al›p a¤z›n›za götürdünüz. Bekleyin ve yeme¤in tad›n› gerçekten duyumsay›n.

Harika de¤il mi? Haydi, fl›mar›r diye korkmay›n, söyleyin bunu eflinize... Hem ara s›ra sevdik-

A

97

BD fiUBAT 2008

lerimizi dozunda fl›martman›n kime ne zarar› olur ki?

Bakars›n›z, “B›kt›m senin flu maçlar›ndan!” diye söylenen efliniz de, bu pazar sizinle heyecanla maç izler televizyonun karfl›s›nda...

Bu hafta sonu tüm gün evi temizlemeyi b›rak›n. Hiç görmedi¤iniz yeni yerlere gidin, uzun zamand›r ziyaret etmedi¤iniz dostlar›n›z› ziyaret edin, huzurevine, yetifltirme yurduna gidin, sevginizi cömertçe paylafl›n insanlarla...

Unutmayal›m, yaflam tüm davran›fllar›m›z›, yapt›¤›m›z iyilikleri, kötülükleri, sevgileri, nef-

retleri bir ayna gibi bize yans›t›yor baflka yüzlerden...

Bugün hep birlikte ç›kar›p atal›m içimizdeki pilleri, s›rad›fl› bir fleyler yaparak, yaflam›n içinde hep ayn› tempoda a¤›r aksak yürüyen robotlar gibi yer almaktan kurtulal›m.

Yaflam tüm çekicili¤iyle kollar›n› açm›fl bizi bekliyor. Haydi, koflun, hoplay›n, z›play›n, oynay›n, flark› söyleyin, gülün, dokunun, sevin, canlan›n hatta avaz avaz ba¤›r›n ve kucaklay›n yaflam›!•

Diyar Mahmuto¤lu

1 2007 y›l› UNESCO taraf›ndan “Mevlana Y›l›” ilan edilmiflti. Bu kutlama, Mevlana’n›n kaç›nc› do¤um y›l›na rastlamaktayd›? a) 700 b) 750 c) 800 ç) 900

NurayBartoschek@butundunya.com.tr

Adam›n biri, sabah›n üçüne do¤ru yalpalayarak evine gelmifl ve sessizce sokak kap›s›n› açm›flt›. Eflini uyand›rmadan merdivenleri ç›kmak umuduyla ayakkab›lar›n› ç›kard›. Bu s›rada adam›n omzuna bir el kondu ve eflinin sesi duyuldu: “Ya iflte böyle Mehmet” dedi. “‹nsan›n evi her yerden iyi, öyle de¤il mi?”

Adam büyük bir piflkinlikle yan›t verdi: “Vallahi bilemiyorum” dedi. “Bu saatte aç›k olan tek yer buras›.”• ‹.Ö. 4’üncü yüzy›lda, Büyük ‹skender’in saray›nda Apel adl› bir ressam yafl›yordu.

Apel’in tablolar›ndan birini dikkatle inceleyen bir ayakkab›c› tabloyu elefltirmeye bafllad›: “Bu çizmenin k›vr›m› böyle olmaz... Mahmuzlar bu denli yana kaymamal›yd›... Adam›n eli...” Çizmeyle ilgili elefltirileri sab›rla ve ilgiyle dinleyen Apel, ayakkab›c› daha sözünü tamamlamadan lafa kar›flt›: “Yo dostum” dedi. “Çizmeden yukar› ç›kma...”• Baflhekimin odas›na getirilen hastan›n, gözüne masan›n üzerine yanl›fll›kla ters konulmufl bir vazo iliflti. Vazoyu eline alarak incelemeye bafllad›: “Aaaa, a¤z› olmayan bir vazo” diye ba¤›rd›. Vazoyu ters çevirince sözlerine flunu ekledi: “Bakar m›s›n›z” dedi. “Dibi de yokmufl...”• 98

B‹LG‹N‹Z‹ DENETLEY‹N

2 2007 y›l›nda Kültür Bakanl›¤› “Kültür ve Sanat” Ödülü, hangi flaire verildi? a) Hilmi Yavuz b) Faz›l Hüsnü Da¤larca c) ‹lhan Berk ç) Sezai Karakoç 3 UNESCO’nun “Dünya Miras›” listesine giren Hitit’in baflkenti neresidir? a) Alacahöyük b) Bo¤azköy c) Hattusas ç) Kanefl 4 Türkiye’nin yaflad›¤› en kurak y›l hangisidir? a) 1912 b) 1954 c) 2001 ç) 2007 5 2007 y›l›nda yaflama veda

eden ünlü ‹talyan opera sanatç›s› kimdir? a) Cecilia Gasdia b) Luciano Pavarotti c) Pirerre Balo ç) Fiorenza Cossotto 6 2007 y›l›nda bir suikastla yitirdi¤imiz gazeteci kimdir? a) Turan Yavuz b) Ufuk Güldemir c) ‹smail Cem ç) Hrant Dink 7 2007 y›l›nda yaflam›n› yitiren, önce bilim daha sonra siyasette etkin olmufl ünlü kimdir? a) ‹smail Cem b) ‹smet Giritli c) Sabahattin Zaim ç) Erdal ‹nönü 8 2007 Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan yazar afla¤›dakilerden hangisidir? a) William Shakespeare b) Oscar Wilde c) Naz›m Hikmet ç) Doris Lessing 9 2007 y›l›nda ülkenin gidifline yönelik huzursuzlu¤unu dile getirdi¤i için tart›flma yaratan sanat99

ç›m›z afla¤›dakilerden hangisidir? a) Tarkan b) ‹dil Biret c) Pekinel Kardefller ç) Faz›l Say

15 Türkiye, 2007 Eurovision fiark› Yar›flmas›’na hangi flark›c›yla kat›ld›? a) Celal Güzelses b) Orhan Gencebay ç) Hakk› Bulut ç) Kenan Do¤ulu

11 2007 y›l›nda Türkiye’de ilk

16 TRT’nin

12 Adana Alt›n Koza Ödülü’nü 2007 y›l›nda afla¤›daki filmlerden hangisi ald›? a) Takva b) Beynelmilel c) Hokkabaz ç) Kader 13 2007 y›l›nda yaflam›n› yitiren,

“Yüzyüze” ve “Yedinci Mühür” gibi filmlerle 20’nci yüzy›l›n en önemli yönetmenleri aras›nda yer alan yönetmen kimdir? a) Sergio Leone b) Luis Bunuel ç) Stanley Kubrick ç) Ingmar Bergman 100

Muzaffer ‹zgü

Ödülü’nü hangi film ald›? a) Yumurta b) Yaflam›n K›y›s›nda c) Mutluluk ç) Eve Dönüfl

10 2007 y›l›nda “mahalle bask›s›” kavram›yla yeni tart›flmalar açan sosyolog ve siyaset bilimci afla¤›dakilerden hangisidir? a) Do¤an Ergun b) Mübeccel K›ray c) fierif Mardin ç) Muzaffer fierif

kez klonlama yöntemiyle bir koyun üretildi. Bu koyuna verilen ad afla¤›dakilerden hangisidir? a) Küçük Doly b) Küpeli c) Oyal› ç) Kloni

YAZAR DEDE VE TORUNLARI

14 2007 Antalya Alt›n Portakal

unutulmaz genel müdürlerindendi. Gazeteci, yazar ve politikac› olarak çok önemli görevler üstlenmiflti. 25 Ocak 2007 tarihinde yaflam›n› yitirdi. Bu kifli kimdir? a) Musa Ö¤ün b) Cem Duna c) ‹smail Cem ç) Yücel Yener 17 YÖK Baflkan› 2007 y›l›nda

de¤iflti. Yeni baflkan kimdir? a) ‹hsan Do¤ramac› b) Kemal Alemdaro¤lu c) Erdo¤an Teziç ç) Yusuf Ziya Özcan 18 2007 y›l›nda AB’ye resmen üye olan iki ülkeden biri Romanya’d›r, ikinci ülke hangisidir? a) Norveç b) H›rvatistan ç) Bulgaristan ç) Slovenya Yan›tlar 127’nci sayfam›zdad›r.

İNCİ, SÜSLÜ ve... MELİS Hepimiz mutluyuz. Bütün bal›klar bir a¤›zdan flark›lar söylüyoruz. A a, içimizde dans edenler de var. Senin ad›n ne bakal›m bal›k kardefl? Bu dans› nereden ö¤rendin? Bak bak, ben de senin gibi dans ediyorum. Haydi ‹nci, sen de, haydi Süslü, sen de...

O

nbefl günlük dinlenme tatili yaklafl›yor. Ö¤retmenim bu tatil için hiç ödev vermeyece¤ini söylüyor. Böyle iki elini önünde aç›yor, bafl›n› bu yandan o yana çeviriyor, “‹flte böyle hep kitap okuyacaks›n›z” diyor.

“Kitap okuyarak hem bir fleyler ö¤reneceksiniz hem de dinleneceksiniz. Kimler yoruldu bakal›m, parmak kald›rs›n?”

Ay ay ay, kaç kifli öyle hemen ellerini kald›r›verdiler. Ay bir de, “Ben ben, ben ö¤retmenim, ben” demiyorlar m›? Yoo,

ben parma¤›m› kald›rmad›m.

Hiç yorulmad›m ki... Resim yapmay› seviyorum, matemati¤e bay›l›yorum, sosyal bilgiler dersinde neler neler ö¤reniyorum, Türkçe dersinde en güzel düflleri kuruyorum.

Arkadafllar›m da benimle birlikte ayn› dersleri iflliyorlar. Niçin yorulmufllar ki? Ö¤retmenim yine soruyor, “Bu tatilde kimler gezmeye gidecekler bakal›m?”

Parmaklar yine kalk›yor. Hem öyle çok ki...

“Nereye gideceksiniz Koray?”

101

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

oray sanki Ordu kenti karfl›daym›fl gibi parma¤›yla gösteriyor, “Ordu’ya ö¤retmenim. Benim teyzem orada... Bir kuzenim var, Cem, öyle sevimli bir çocuk ki... Evleri böyle çarfl› içinde... Enifltemin de tatl›c› dükkan› var. Eh, ben art›k onbefl gün, her gün bir tür tatl› yerim...”

Arkadafllar›m ba¤›r›yorlar: “Bizim için de ye Cem, bizim için de ye!..”

“Sonra teyzem bizi Boztepe’ye ç›kar›yor. Oradan deniz öyle güzel görünüyor ki... ‹flte ben o zaman dayanam›yor, teyzeme soruyorum, ‘Niçin bu mavili¤e Karadeniz demifller?’, ‘Niçin bu yemyeflil tepeye Boztepe demifller?..’”

Gülüflüyoruz...

K

‹pek, nerdeyse parma¤›n› ö¤retmenimizin gözünün içine sokacak. “Ö¤retmenim ö¤retmenim” deyip duruyor.

“Söyle bakal›m ‹pek, siz nereye gidiyorsunuz?”

“Yaln›z ben ö¤retmenim.

Annem iflinden ayr›lam›yor, babam iflinden ayr›lam›yor. Beni buradan uça¤a bindirecekler...”

“Oooooo!” diye bir ses yükseldi s›n›ftan...

“Böyle ö¤retmenim, hostes ablalar önüme kartona yaz›lm›fl bir yaz› as›yorlar. Ankara’da inince beni baflka bir hostes abla al›yor, kap›da bekleyen day›ma teslim ediyor. Elbette day›m›n yan›nda Biricik var. Biricik, day›m›n k›z›, iki yana¤›nda iki tane kocaman gamze var. Beni görünce gamzeleri daha da irilefliyor. Hemen orac›kta el ele tutufluyoruz. Day›m bizi arabas›na bindiriyor. Uf benim için yemekler haz›rlanm›fl, benim için yatak haz›rlanm›fl. Yengem de öyle tatl› bir insan ki...

Ama anlatt›¤› masallar daha tatl›... Bize kocaman k›z oldu¤umuzu söylüyor. H›h, beflinci s›n›fta insan kocaman k›z m› olurmufl? Ben de, Biricik de yengemin masallar›n› dinliyoruz. Sonra odam›za gidince birer masal da biz anlat›yoruz. Ay bir de bak›yorum ki onbefl gün bitivermifl. A¤l›yorum.”

‹pek “A¤l›yorum” dedi, biz güldük. Hem de çok güldük.

Ata’n›n Bodrum’da halas› varm›fl. Halas› onu o denli çok severmifl ki, bahçedeki mandalina a¤açlar›ndan bir tanesinin meyvesini hiç toplamazlarm›fl, Ata gidince kendi elleriyle toplarm›fl. a k›fl›n o k›y›n›n güzelli¤i, o kay›klar›n yaln›zl›¤›, motorlar›n uyumalar›... Dalgalar bile mevsimin k›fl oldu¤unu bilir, k›y›ya okflar gibi yaklafl›rlarm›fl.

Halas› gibi kimse köfte yapamazm›fl. Onun için Ata, halas›ndan iki günde bir köfte istermifl. Halas› da ona, “Ay kurban olmufl halas›... Sen iste, her gün yapar›m” dermifl. Bir de Ata, Bodrum’un k›fl ya¤murlar›n› severmifl. Ya¤mur ya¤arken denizle gökyüzü öpüflürmüfl, ya¤mur ya¤arm›fl, deniz bulutlara koflarm›fl ve ya¤›fl bir bafllad› m›yd› bir türlü bitmezmifl. ‹flte o zaman Ata hiç pencerenin önünden ayr›lmaz, denizi, ya¤muru ve bulutlar› izlermifl. Ne güzel anlatt› ya¤muru, bulutlar› denizi Ata... Öteki arkadafllar›m da çok fleyler anlatt›lar; ama ben en çok Ata’n›nkini sevdim.

Eve gelir gelmez Ata’n›n anlatt›klar›n› ben de Süslü’yle ‹nci’ye anlatt›m. Süslü mü, ‹nci mi? Onlar benim bal›klar›m... Yo yo, bal›klar›m olur mu hiç? Onlar benim arkadafllar›m... O bal›klar› bana annem ald›. Evde kocaman bir kavanoz vard›. Annem bana ha-

Y

ber vermeden bu kavanozu y›kam›fl, parlatm›fl, pazardan da bu iki bal›¤› alm›fl.

“Melis sana pazardan ne ald›m biliyor musun?”

Annem kese ka¤›n›n içinden küçük bir naylon torba ç›kard›.

Ba¤›rm›fl›m: “Aaaa bal›k, hem de iki bal›k!..

Ay ay, flu ne süslü... Ay ay, bu da inci gibi parl›yor...”

Bal›klar›m›n adlar›n› koymufltum. Daha do¤rusu annem, “Bal›klar›n›n adlar›n› koydun bile Melis” dedi. Süslü k›rm›z›yd›, sanki kanatlar› vard›, yo yo, üzerinde kocaman k›pk›rm›z› bir palto, suyun içinde yüzdükçe paltosu savruluyordu. ‹nci gri renkteydi; ama p›r›l p›r›l parl›yordu. Çenesi de durmadan aç›l›p kapan›yordu. Mutlaka bal›k flark›lar› söylüyordu. Niçin, olamaz m›?

“Pullar›m gümüflten Gözlerim inciden Kuyru¤um damal› Solungac›m k›nal›” y yani flimdi hiç flark›n›n zaman› m›? Belki de ‹nci, bana çok s›k›ld›¤›n› söylüyor. Öyle ya, o ufac›k torban›n içinde...

“Beni buradan çabuk ç›kar›n!

Beni buradan çabuk ç›kar›n” diyor. Ç›kartaca¤›z da nereye? Ah can›m anneci¤im, o kavanoz da ne? Ne zaman haz›rlam›fl?

Bizim evimiz küçücük, benim odam da küçücük... Annem, ‹nci

A

103

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

ve Süslü’yü su dolu kavanozun içine sald›ktan sonra onu benim yata¤›m›n baflucundaki sehpan›n üzerine koydu. a aaa, iki bal›k arkadafl›m baflucuma yerleflince odam bir büyüdü, bir büyüdü, okyanus oldu. Odam bir güzelleflti, bir güzelleflti ki o televizyondaki denizalt› programlar› gibi... Ben de denizin alt›nday›m. Yoksa ben de mi bal›¤›m?

Niçin olmas›n? Biz üç bal›k, Süslü, ‹nci ve Melis... Ama benim süsüm yok. Annemin k›rm›z› fular›n› kapt›m geldim, onu kollar›m›n üzerine ald›m. Saçlar›ma iki renk kurdele ba¤lad›m. Annem, “Neler oluyor öyle Melis?” dedi. Ay, oluyor anneci¤im iflte... Ben de süslü bal›k oluyorum. ‹nci ve Süslü’yle birlikte okyanusa aç›l›yoruz. Ben bal›klar gibi yüzermiflim de haberim yokmufl. Kollar›mdaki annemin k›rm›z› fular›n› bir dalgaland›r›yorum, Süslü’yü k›skand›r›yorum.

Yo yo k›skanm›yor can›m, benim daha güzel oldu¤umu, daha süslü oldu¤umu söylüyor. ‹ki kurdelem iki solungaç... Ya ayaklar›m? Onlar ayak de¤il Melis, kuyruk... Giy bal›klar›m mavi terliklerini aya¤›na...

A aaaa, benim kuyru¤um maviymifl... fiimdi oynat bakal›m kuyru¤unu... Haydi Süslü, haydi ‹nci, gidiyoruz. H›h, arkadafllar›m Ordu’ya gideceklermifl, Ankara’ya gideceklermifl, Bodrum’a, Edirne’ye gideceklermifl. Ay, biz yurt

A

104

d›fl›na ç›k›yoruz. Öyle de¤il mi Süslü, öyle de¤il mi ‹nci? Haydi bakal›m üçlü bal›k kurulu flimdi karar›n› versin? Nereye gidelim?

“Söyle bakal›m ‹nci?” “‘Ay bilmem’ mi diyorsun?

Ya sen Süslü, sen nereye gitmemizi istersin?”

H›››... Duydum duydum. Sen öyle a¤z›n› fazla açm›yorsun; ama ben duydum. ‘Girne’ diyorsun de¤il mi? Ay ne iflimiz var okyanusta? K›br›s flunun flurac›¤›nda... Hem daha bir hafta önce okuduk K›br›s’›... Evet K›br›s’a gidiyoruz, Girne’ye gidiyoruz. Önce kar›nlar›m›z› bir güzel doyural›m. Al›n bakal›m... Aman flunlara bak, kap›fl›yorlar. Pek mi lezzetli?.. Haydi yiyin, güç al›n.

Ay ben de, ben de... Durun, daha yeme¤e çok var. Biraz ekmek, biraz peynir, yan›na da bir domates... fiimdi geliyorum arkadafllar, flimdi geliyorum.

Annem sesleniyor: “Bu telafl da ne Melis?” nneci¤im biz K›br›s’a gidiyoruz. Karar verdik, ‹nci ve Süslü haz›rland›lar. fiimdi ben de onlara kat›l›yorum.”

Annem arkamdan sesleniyor: “Ah senin bu düfllerin Melis!..” diyor.

Düflmüfl...

Düfl mü bal›k arkadafllar›m?

“Hay›r” dedi¤iniz için çok teflekkür ederim. fiimdi Mersin Lima-

“A

n›’ndan yüzmeye bafllayal›m ve aç›k denize... Kim yorulursa...

Yorulmaz m›s›n›z? Ben de yorulmam. ‹nsan görmedi¤i bir yere giderken, hiç yorulur mu? ak›n, yan›m›zdan geçen gemilere selamlar verece¤iz. Nas›l m›, z›playaca¤›z suyun üzerinde... Bak›n böyle... Bal›kç›lardan uzak duraca¤›z. Ama bal›kç›n›n kay›¤›nda bir çocuk varsa, yavaflça kay›¤a yaklaflaca¤›z, bafllar›m›z› denizden ç›kar›p ona selam verece¤iz. Bak›n böyle, bafl›m›za iki yana sallayarak selam verece¤iz. ‹flte bir gemi, haydi z›playal›m arkadafllar!.. ‹flte bir yolcu uça¤›, z›playal›m arkadafllar!.. ‹flte bir denizanas›... Bizi ham etmeden kaçal›m arkadafllar!..

Günefle selam verin. Dalgalarla yar›fl edin. Bal›klara söyleyin, “Biz K›br›s’a gidiyoruz” deyin!..

K›br›s’aaa, K›br›s’aaa!..

Ooo, bal›klar arkam›zda... Ay

B

ne sevimli bal›klar... Yooo en sevimli bal›k sizsiniz, Süslü ve ‹nci... Bütün bal›klar bizimle birlikte K›br›s’a geliyorlar. Haydi bakal›m bal›k flark›lar› söyleyelim...

“K›br›s’a bal›klar Girne bize el etti ‹flte fundal›klar Ve portakal cenneti” Hepimiz mutluyuz. Bütün bal›klar, bir a¤›zdan flark›lar söylüyoruz. A a, içimizde dans edenler de var. Senin ad›n ne bakal›m bal›k kardefl? Bu dans› nereden ö¤rendin? Bak bak, ben de senin gibi dans ediyorum. Haydi ‹nci, sen de, haydi Süslü sen de...

Hangi bal›k ba¤›rd› öyle, “Kara göründüüüü!” diye... Oras› kara de¤il ki, bir yeflillik denizi...

Evet evet, mavinin içinde yeflili izlemek ne güzelmifl me¤er... Ö¤retmenim, biz de bu tatilde ‹nci ve Süslü’yle birlikte K›br›s’a gidece¤iz. Size oradan turunç reçeli getirece¤im. Lütfen “Evet” deyin ö¤retmenim. K›br›s’›n turunç reçeli çok ünlüymüfl. “Kim mi söyledi?”

Süslü söyledi ö¤retmenim...•

Gazeteciler 100’üncü do¤um gününü kutlayan adamla görüflüyorlard›. Gazetecilerinden biri “Uzun yaflaman›z›n gizi nedir?” diye sordu.

100’lük delikanl› anlatmaya bafllad›: “Alkol almam, sigara kullanmam, hep yürüyüfl yapar›m...”

Tam o s›rada bir kap› g›c›rt›s› duyuldu, yandaki odadan sigara duman› ve gürültüler geldi. Gazetecilerin bu olayla ilgilendi¤ini görünce 100’lük delikanl› bir aç›klama yapma gereksinimi duydu: “Ald›rmay›n” dedi. “Babam her zamanki gibi alkol alm›fl olmal›... Dedem evlenmesine karfl› ç›kt›¤›ndan buyana bu durumda...”• 105

B

ir temmuz perflembesi sabah›, k›z›m› okula b›rak›p döndü¤ümde, telesekreterden bir mesaj ald›m. Komflum, hemen onu aramam› istiyordu. Sesi titriyordu; o yüzden önemli bir fley oldu¤unu anlad›m ve hemen arad›m. Bir telefon mesaj›n›n bu denli çok kifliyi bir araya getirece¤ini bilemezdim.

Telefonda, bir komflumuzun efli ve dört küçük çocu¤uyla gitti¤i tatilde ani bir rahats›zl›k sonucu öldü¤ünü ö¤rendim. Bu aile için korkunç bir kay›pt›. Bizler için de tabii... O hem komflular aras›nda hem de çevrede pek çok yard›m çal›flmas›nda görev alm›fl bir insand›. Her zaman “Asla insanlara hay›r demeyin” derdi. Çok fedakâr bir kad›nd›.

Saatler ilerledikçe, giderek artan say›da insan onun evinde toplanm›flt›. Arkadafl›m›z›n ailesi için neler yapabilece¤imizi konufluyorduk. Birisi, önümüzdeki üç ay için uygulanabilecek bir yemek plan› haz›rlad›. Ve umdu¤umuzdan daha çok gönüllü bulduk bu ifl için... Komflulardan bir grup, al›flverifl iflini halledeceklerdi. Böylece arkadafl›m›z›n çocuklar› ve efli geldiklerinde bofl raflarla karfl›laflmayacaklard›. Baflka bir grup komfluysa, çocuklar›n e¤itimleri için gereken burslar konusunu ele ald›lar. Di¤erleri de evin ve bahçenin temizli¤i için plan yapt›lar.

Grubun biri, birbirlerine kolayl›kla ulaflabilecekleri GÖNDER‹: fiEBNEM fiEN telefon numaralar› ve eposta adreslerini toparlad› ve öteki üyelere da¤›tt›. Böylece iletiflim çok kolay olacakt›.

Aile, geri döndü¤ünde, herhangi bir durum için yaln›zca birimizi arayacakt›; bizler oluflturdu¤umuz telefon zinciriyle haberleflecektik. Tüm komflular birarada, daha önce bizler için fedakârl›klar yapm›fl olan bir arkadafla, bir komfluya, bir anneye yard›m etmek için ç›rp›n›yorduk.

Bu, komflular›n ilk kez biraraya geldikleri bir olay de¤ildi.

Ben hamileyken ve eflim koltuk de¤nekleriyle yürümek zorunda kald›¤›nda, komflular›m›z kap›m›z›n önündeki karlar› küremifllerdi. Yine komflular›m›zdan bir bayan gö¤üs kanserine yakaland›¤›nda, onun için bir yemek düzenleyip, para toplam›flt›k. Ve buna benzer pek çok olayda komflular biraraya gelebilmifllerdi. fiimdi buraya oturmufl bunlar› yazarken e¤er benim ya da ailemin bafl›na kötü bir olay gelecek olsa, biliyorum ki bize yard›m edecek insanlar var. Bu kasabada ve bu insanlar›n aras›nda yaflamak çok büyük bir mutluluk...•

KOMfiULAR EL ELE...

106

HEM NALINA HEM MIHINA Metin Atamer

KOPUK

KAYIfi

Kentin on kilometre uza¤›nda Servet Bey, arabas›n›n gösterge tablosunda bir k›rm›z› ›fl›¤›n yand›¤›n› gördü. “Eyvah, motor kay›fl› koptu” dedi efline, can s›k›nt›s›n› onla paylaflmak istercesine...

S

ervet Bey, ço¤u zaman cumartesileri yar›m gün çal›fl›rd›. O cumartesi de yar›m gün çal›flt›; ama günün öteki yar›s› tatiline ç›kamad›. Oysa iki çocuklar›yla birlikte gidecekleri tatil için, efli de kendi de tüm haz›rl›klar›n› tamamlam›fllard›. Buna karfl›n yola gece yar›s›ndan sonra ç›kacaklard›; çünkü o akflam, çok sevdi¤i bir arkadafl›n›n dü¤ününe kat›lmas› gerekiyordu.

“Zaten temmuzun ortas›nda arabayla yola ç›kmak için en uy-

gun zaman gecedir” diye söylendi kendi kendine... “Bu yaz s›ca¤›nda, gündüz güneflinin alt›nda hem de iklimleme ayg›t› (klima) olmayan bir arabada çoluk çocuk hafllan›p piflmektense, gecenin serinli¤inde rahat rahat ve keyifle gideriz.”

O akflam dü¤ün, her dü¤ün gibi, nefle içinde geçti. Damat aile dostlar›yd›, gelinse eflinin genç k›zl›k günlerinden arkadafl›yd›. O nedenle dü¤ünden erken ayr›lmak için damat ve gelinden izin almalar› pek zor olmad›.

107

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

ece yar›s›na yak›n bir saatte dü¤ünden ayr›ld›lar, evlerinde birbirleriyle yar›fl ederlercesine bir çabuklukla giysilerini de¤ifltirdiler, gündüz haz›rlad›klar› bavullar›n› ve komflular›n›n k›z›n›n bekledi¤i iki çocuklar›n› ald›lar, yola koyuldular.

Araban›n arka koltu¤undaki çocuklar, beflinci kilometreden sonra uyumaya bafllad›lar. Servet Bey ve efli birlikte onlar›n üstlerini örttüler, bafllar›n›n alt›na yast›k koydular ve birbirleriyle sohbet ederek gecenin karanl›¤›nda, arabalar›n›n ›fl›klar›n›n peflinden keyifli bir tatil yolculu¤una bafllad›lar.

Her gezilerinde oldu¤u gibi çift, yine giderek koyulaflt›rd›lar sohbetlerini... Ve yine ay›rd›na bile varamad›lar saatlerin nas›l geçti¤inin...

Yollar›n›n üstündeki orta büyüklükte bir Anadolu kentine on kilometre kal›ncaya de¤in yolculuklar›, zaman›n geçti¤ini unutturan bir keyifle sürdü. Fakat kentin on kilometre uza¤›nda Servet Bey, arabas›n›n gösterge tablosunda bir k›rm›z› ›fl›¤›n yand›¤›n› gördü.

“Eyvah, motor kay›fl› koptu” dedi efline, can s›k›nt›s›n› onla paylaflmak istercesine...

Böyle bir anda ne yapmas› gerekti¤ini çok iyi biliyordu. O bildi¤ini yapt› ve vitesi bofla ald›, motorun üstündeki yükü kald›rd›.

G

108

Biraz ilerideki bir benzin istasyonu, gecenin bu saatinde onlar için okyanustaki bir ada, çöldeki bir vahayd›.

Servet Bey arabay›, istasyonun ›fl›klar›ndan biri alt›nda durdurdu ve motor kaputunu açt›, kay›fl›n kopmufl oldu¤unu ›fl›¤›n alt›nda bir de gözleriyle gördü.

Yard›m›na gelen benzinci de gördü kay›fl›n koptu¤unu...

“Bizde birkaç yedek kay›fl var; ama sanmam ki onlar sizin kopan kay›fla uysun” dedi ve içeri girdi, istasyondaki tüm yedek kay›fllarla geldi.

“Görüyorsunuz, hiçbiri uymuyor” dedi. “Korkar›m, kentten bulman›z d›fl›nda yap›labilecek birfley yok...”

Servet Bey de gördü kente gidip, uygun ölçüde bir kay›fl aramaktan baflka yap›labilecek birfley olmad›¤›n›... enzinli¤e gelen bir arac›n sahibine durumunu anlatt› ve kendisini kente götürüp götüremeyece¤ini sordu. “Laf› m› olur, efendim?” dedi arac›n sahibi. “‹zin verirseniz benzin alay›m, bir iki dakika içinde hareket ederiz.”

Araç benzin al›rken Servet Bey de efline araban›n kap›lar›n› kilitlemesini ve çocuklar› uyand›rmamas›n› önerdi.

“Ben bir kay›fl bulur bulmaz dönerim” dedi ve benzinini alan arabayla kente do¤ru hareket etti.

B

Kentin giriflinde, otogar›n yan›nda bir benzin istasyonu vard›. Orada indi ve kendisini getiren arac›n sahibine teflekkür ettikten sonra, benzinci çocuktan kay›fl istedi.

Sonra sedirde yatan adam›n baflucuna gitti, onu uyand›rabilecek denli yüksek bir sesle seslendi: “Osman A¤abey kalk, uyan” dedi. “Bak bir konu¤umuz var burada... Tanr› misafiri... Arabas› yolda kalm›fl... Devir daim kay›fl› benzin istasyonun- kopmufl... Kalk da iflini halledidaki kay›fllar›n da ver... Ay›p olmas›n konu¤a...”

“Osman A¤abey” uyand›, gözhiçbiri istedi¤i ölçüde de¤ildi. Gü- lerini ovuflturarak do¤ruldu sedirnefl, kendini gös- de, sonra da ayaklar›yla yerdeki termeden da¤lar›n arkas›ndaki ayakkab›lar›n› arad›, buldu, giydi bulut parçac›klar›n› ayd›nlatarak, ve yerinden kalkt›. biraz sonra ortaya “Günayd›n beç›kaca¤›n›n müjyim, hoflgelmiflsidesini vermeye niz” dedi Servet Arabas›n› b›rakt›¤› bafllam›flt›.

Bey’e. “Geçmifl benzinciye “Bizim Osman olsun... fiimdi buA¤abey bir çaresiluruz çaresini geldiklerinde ni bulur” dedi derdinizin...”

Servet Bey’in benzinci. “Ben fluTamirci Osraya gidip uyand›man A¤abey, bireflinin yüzünde ray›m onu.” kaç ad›m ötedeki Servet Bey çok çeflmede yüzünü güller açt›. flafl›rm›flt›: y›kad›, bafl›n› ›slatt›, ensesine “Osman A¤abey dedi¤in kim?” diye sordu. avuç avuç su çarpt›, sonra da ko“Sabah›n bu saatinde uyand›r›l›r nu¤undan özür diledi. “‹ki dakika ya al›r ya almaz” m› adam? Hem de pazar günü dedi. “Bir su yoluna kadar gidesabah›nda...”

Benzinci, istasyonun birkaç yim, hemen gelirim.”

Osman A¤abey elindeki koad›m ötesindeki bir sedirin üstünde yatan adama do¤ru yürürken, puk kay›fl örne¤ine bakt› ve alt bafl›n› çevirdi, Servet Bey’in soru- duda¤›n› büktü: “I-›h, bende yok bu” dedi. sunu yan›tlad›: “Osman A¤abey bizim bu- “Olsa olsa, Sar›giller’in Necran›n lastik tamircisidir” de- mi’de bulunur.” di. “Çok s›cak oldu¤u için dükServet Bey “O da kim?” derkan›n›n önündeki bu sedirde cesine Osman A¤abey’in yüzüuyur geceleri...” ne bakt›.

O

109

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

Osman A¤abey, onun yüzündeki bu ifadeye ald›rmad› bile... “Bu saatte uyanm›fl olur” dedi. “Evine gideriz, uyanmam›flsa da uyand›r›r›z, kendisini al›r dükkan›na götürürüz. Onda mutlaka bulunur.” onra da Servet Bey’i k›r›k dökük arabas›na ald›, onla birlikte Sar›giller’in Necmi’nin evine gitti. Kap› ziline, üst kattaki pencereden uzanan bir kad›n karfl›l›k verdi: “Sana zahmet, abemi kald›r da gönder afla¤›ya, yenge” dedi Osman A¤abey. “Yapcek iflimiz va...”

Birazdan gözleri hâlâ uykulu, esmer tenli bir adam ç›kt› kap›dan... Konu¤unun derdini anlatt› Osman A¤abey...

“Kolay” dedi Sar›giller’in Necmi. “Bir çaresine bakar›z. Konu¤umuzu yolda b›rakacak de¤iliz ya...”

Otomobilini çal›flt›rd›, ikisini kendi otomobiline ald›: “Senin takaya misafir bindirilir mi, Osman?” diyerek Osman’› flaka yollu azarlad›ktan sonra ikisini de ald›, birkaç sokak ötedeki yedek parça dükkan›na götürdü, dükkan›n› açt›, onlar› içeri ald› ve ilk ifl olarak gaz tüpünü yakt›, üstüne bir çaydanl›k koydu: “Hele önce bir sabah çay›m›z› içelim, birbirimizle tan›flal›m, sohbet edelim” dedi. “Senin derdine nas›l olsa çare buluruz. Allah çaresi bulunmayan dert vermesin insana...”

S

110

Sar›giller’in Necmi, çay demlenene de¤in aranan kay›fl› buldu. Çaylar içildikten sonra da Servet Bey’le Osman’› yine arabas›na ald›, on kilometre ötedeki benzinciye do¤ru gitmeye bafllad›.

Yolda konu¤unun karfl› koymas›na ald›rmad› bile: “Olur mu hiç öyle fley?” dedi.

“Madem derdine çare buluyoruz, sonuna de¤in gidelim, kökünden halledelim derdini... Senin elin al›fl›k de¤ildir böyle ifllere... Ben iki dakikada takar›m bunu yerine...”

Arabas›n› b›rakt›¤› benzinciye geldiklerinde, Servet Bey’in eflinin yüzünde güller açt›. Çocuklar olan bitenlerden habersiz, m›fl›l m›fl›l uyuyorlard› arkada...

“Ben flimdi onlar› bile uyand›rmadan sessiz sessiz takar›m kay›fl›” dedi Sar›giller’in Necmi.

Dedi¤ini de yapt›. Hem çocuklar› uyand›rmad› hem de kay›fl› gerçekten iki dakika içinde takt›. rabas›n›n motorunu çal›flt›rd›¤›nda, bu kez Servet Bey’in de yüzünde güller açt›.

“Size borcumuz ne kadar, usta?” dedi. Sar›giller’in Necmi, gülmeye bafllad›: “Konu¤umuzdan para m› alaca¤›z san›yorsun?” dedi. “Ne var flunun fluras›nda yani? Yolda kalm›fl bir Tanr› misafirinin derdini hallettik ya... Yetmez mi?”

Sar›giller’in Necmi’nin ve ayr›ca Osman A¤abey’in diretmeleri karfl›s›nda Servet Bey’in diret-

A

mesi etkisiz kald›. “Zaten zar zor bir bardak çay içebildik, ikincisine zaman bulamad›k, yengeyi ve çocuklar› bekletmemek için aceleyle buraya geldik” dedi Sar›giller’in Necmi. “fiimdi tek borcun var, o da birlikte çay›m›z› doya doya, keyifle içmemizdir.” onra yengeye ve araban›n arka koltu¤unda hâlâ m›fl›l m›fl›l uyumakta olan çocuklara bakt› ve “Seni al›r, dükkana götürür, borcunu tahsil etmesini bilirdik; ama” dedi. “Yengeyi ve çocuklar› yollar›ndan alakoymak var.

Baflka bir sefer yolun buralardan geçerken u¤rarsan, o zaman ödersin borcunu...”

Servet Bey konuflmak istedi, konuflamad›. Kocaman bir yumruk gelmifl, bo¤az›n›n orta yerine oturmufltu.

Bir fley diyemeden Sar›giller’in Necmi’ye ve Osman A¤abey’e sar›ld›, onlarla k›rk y›ll›k dostlar›ym›fl gibi kucaklafl-

S

t›, öpüfltü ve arabas›na bindi.

Onbefl y›l önceki bu olay, o y›ldan buyana her y›l Servet Bey’ler tatile giderlerken ve tatilden dönerlerken yeniden alevleniyor, yeniden canlan›yor.

Servet Bey’ler y›lda iki kez o kente yaklafl›rlarken, görünmeyen bir ac›mas›z vergi memuru karfl›lar›na ç›k›yor ve onlara, ödemeleri gereken borçlar›n› an›msat›yor. Servet Bey direksiyonu çeviriyor, ana yoldan ayr›l›yor, kente giriyor, Osman A¤abey’in lastik tamiri dükkan›na gidiyor, efli ve flimdi kocaman birer delikanl› olan çocuklar›yla önce onun birkaç bardak çay›n› içiyorlar, sonra Osman A¤abey’i de yanlar›na alarak, Sar›giller’in Necmi’nin onbefl y›l önceki yedek parça dükkan› olan flimdiki otomobil bayii tesislerine gidiyorlar, çoluk çocuk bu kez onun bardak bardak çay›n› içerek, vadesi hiçbir zaman dolmayacak bir borcun, o y›lki taksidini ödüyorlar...• MetinAtamer@butundunya.com.tr

Köyde yaflayan bir adam, kente ifl için gelmiflti. Sokakta yürürken bir evin penceresinde gördü¤ü papa¤an›n renk renk tüylerine hayran oldu: “Tanr›’m” dedi. “Ne güzel canl›lar var.”

Tam o s›rada papa¤an kendine bak›ld›¤›n› duyumsay›nca konuflmaya bafllad›: “Merhaba, hofl geldin” dedi.

Adam papa¤an›n konuflmas›na çok flafl›rd›. Kendini toparlay›p papa¤andan hemen özür diledi: “Kusura bakma hemflerim” dedi. “Seni kufl sanm›flt›m...”• 111

KEND‹LER‹NE ÖZGÜ KISA KISA ÖZELL‹KLER‹YLE

1001 Güzel Söz

BÜTÜN DÜNYANIN

Derleyen: Halil Can

HERfiEYE karfl›n herkes sevdi¤ini öldürür. Kimi bunu sert bak›fl›yla yapar, kimi de yüze gülen bir sözcükle, korkak kifli bunu bir öpücükle, cesur adam bir k›l›çla...

Oscar Wilde

bir kad›n›n yaflam›n›n tüm öyküsü, erke¤in ise yaln›zca bir serüvenidir.

Madama de Stael

AfiK

AfiKIN gizemi, ölümün gizemin-

hakk›nda herfley do¤ru, herfley yanl›flt›r. Hakk›nda söylenecek hiçbir fleyin saçma olmad›¤› tek fley aflkt›r.

Chamfort

AfiK çiçek açmayan yere u¤ramaz.

Platon

AfiKTAN

korkmak, yaflamdan korkmak demektir ve yaflamdan korkanlar flimdiden üç kez ölmüfllerdir.

Bertrand Russel

AfiK, herkesi eflit k›lar.

Cervantes

SEVD‹⁄‹NE u¤raflmak, kendisidir.

ba¤l› kalmak için sadakatsizli¤in ta

SEVMEN‹N s›n›r› olmaz.

Albert Camus

AfiK,

Pablo Picasso

den daha büyüktür.

Oscar Wilde

SEVG‹ açl›ktan de¤il, fazla tokluktan ölür.

Miron de Lenclos KALB‹N mant›¤a s›¤mayan apayr› bir mant›¤› vard›r.

Pascal AfiKIN trajedisi, ilgisizliktir.

William Somerset Maugham

SEV‹LMEK umuduyla sevmek insansald›r. Fakat sevmek için sevmek, meleklere özgüdür.

Alphonse de Lamartin AfiK, benim efendim ve kral›md›r.

La Rochefoucauld

Alfred Lord Tennyson

SEVG‹, karfl›l›kl› verilen bir mutluluktur.

Sabine

AfiK ve sevinç büyük çabalar›n kanatlar›d›r.

Goethe

112

TANIDIKLARI

Marilyn Monroe

Ünlü ‹spanyol ressam›n tam ad›, “Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno Crispin Crispiano de la Santisima Trinidad Ruiz y Picasso” idi.

Onbinlerce kiflinin gözü önünde suikasta u¤rad›; ancak ölüm nedeni Pakistan ‹çiflleri Bakanl›¤› taraf›ndan “trafik kazas›” olarak aç›kland›.

Benazir Butto

Güzelli¤iyle herkesi büyülüyordu; ancak insanlar taraf›ndan be¤enilmemekten korktu¤undan, toplum önüne ç›kmadan önce, ço¤u kez kusard›. Bu özelli¤inin bilinmesini istemedi¤i için çevresindeki kiflilere bir süre kendi kendine kalmak istedi¤ini söylerdi.

Naz›m Hikmet

Dedesi Karl Detroit, bir Alman flilebinden denize atlad›; K›z Kulesi’ne ç›kt› ve Osmanl›’ya s›¤›nd›. Sadrazam Ali Pafla kendisini evlat edindi ve “Mehmet Ali” ad›n› verdi. Harbiye’yi bitirdikten sonra çeflitli cephelerdeki kahramanl›¤› nedeniyle II. Abdülhamid taraf›ndan paflal›¤a yükseltildi.

113

BD fiUBAT 2008

Abraham Lincoln

tüm giriflimleri sonuçsuz kald›. Ancak politika dünyas›n›n basamaklar›n› h›zla t›rmand› ve elliiki yafl›nda ABD baflkanl›¤›na seçildi.

Tüm dünyada

Dr. C. Barnard

Madonna

ç›lg›nl›klar›yla an›lan Madonna, flark›c›, oyuncu, besteci, söz yazar› ve yap›mc›d›r.

Genç yaflta dolar milyoneri olan flov dünyas›n›n “yaramaz k›z›”n›n zekâ seviyesi 140’t›r.

Güney Afrika’n›n

Cape Town Hastanesi’nde 2 Aral›k 1967 tarihinde, ilk kalp nakli operasyonunu gerçeklefltirdi; ancak 2001 y›l›nda sevgilisiyle havuz bafl›nda e¤lendi¤i s›rada, kalp krizi geçirerek yaflama veda etti.

On yafl›ndayken kendisine ait ilk yaz›l›m program›n› haz›rlad›. Yirmi yafl›nda, Harvard Üniversitesi’nde e¤itim ald›¤› s›rada, öteki ö¤rencilerle fotografl› kiflisel bilgilerini paylaflmak üzere bir internet sitesi kurdu. fiimdi Mark Zuckerberg 23 yafl›nda olan Zuckerberg “Facebook”tan milyonlarca dolar gelir elde ediyor.

114

K‹M, NEY‹, NE ZAMAN, NEREDE, NASIL BULDU?

Otuzbir yafl›na de¤in, ifl yaflam›yla ilgili

Muhammed Ali Clay

Yapt›¤› 56 maç›n yaln›zca 3’ünü kaybeden dünya flampiyonu boksör Muhammed Ali, kelebek gibi uçar, ar› gibi sokard›.

Serdar Kalkan

EDISON AMPULÜ NASIL BULDU?

E

dison bir dinleme gezisi s›ras›nda metal fabrikatörü ve Amerika dinamo makinesinin üreticisi William Wallace’›n yapt›¤› yeni elektrik lambas›n› gözden geçirmeye ça¤›r›ld›. Edison tahta çerçeveyle hareket eden iki kollu basit ayg›t›n karfl›s›na bir grafit plaka ilifltirmiflti. Her iki plakay› birlefltiren, elektrik ak›m› ve mavi ›fl›k yay› gibi görünüyordu. Gözleri kamaflt›ran bu alev, grafit plakalar› çabucak eritiveriyordu.

Edison bu sahneyi konuflmadan izliyordu. Elektrik ›fl›¤›! Gerçekten büyük bir düflünceydi bu! ‹nsano¤lu her zaman geceyi gündüze çevirmeye u¤raflm›fl; bunun için mum, ya¤ ve sonunda 19’uncu yüzy›l›n bafl›ndan buyana da havagaz› kullanm›flt›. Bilim insanl›¤a elektri¤i arma¤an etti¤ine göre, elektrik ideal bir enerji kayna¤› ol-

mal›yd›. Ancak Wallace’›n yöntemi Edison’a do¤ru bir yol gibi görünmüyordu. Yan›ndakilere döndü “San›r›m ben daha iyisini yapar›m” dedi.

Edison’un k›rk elli arkadafl›yla ifle koyulma yöntemi, bilim araflt›rmalar› tarihinde eflsizdir. Ara vermeden çal›fl›yorlard›.

Atölyede yap›lan küçük cam ampullerin içerisindeki hava, elektrik ak›m›n›n k›zg›n duruma getirece¤i maddenin yanmas›n› önlemek için boflalt›l›yordu. Ancak sorun bu maddenin ne olaca¤› konusuydu. Kimi maddeler çok az dayanabiliyordu, kimileri çok pahal›yd›. Oysa ki, Edison öylesine ucuz bir lamba yapmak istiyordu ki, herkes al›p evine takabilsin. Kömürlefltirme iflleminden geçmifl karton parças›, hindistancevizi kabu¤u, mantar, hatta laboratuvar› gezmeye gelen bir konu¤un k›z›l sakal›ndan bir iki tel bile denendi.

Durmaks›z›n çal›flan Edi115

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

son’un gözleri yan›yor, dayan›lmaz sanc›lar çekiyordu. Ama o bunlar› kimseye söylemiyor, yaln›zca an› defterine yaz›yordu. rt arda deneylerin sürdü¤ü bir gün asistan› “Art›k bu iflten vazgeçsek!” deyiverdi. Edison bu öneriye çok flafl›rd› ve “Niçin?” diye sordu.

Edison’un asistan› o ana de¤in sonuçsuz kalan 2000 deney yapt›klar›n› söyledi. Edison hemen karfl› ç›kt›: “Evet, amac›m›za ulaflamad›k; fakat hiçbir sonuç elde edemedi¤imiz do¤ru de¤il. Çünkü

A 116

arad›¤›m›z fleyin, yapt›¤›m›z bu iki bin deney içinde bulunmad›¤›n› ö¤renmifl olduk.”

1879 Kas›m’›nda, Edison bir gece yaz› masas›n›n bafl›na oturmufl, sönük bir puroyu emerek ne yapaca¤›n› düflünüyordu.

Dalg›n dalg›n ceketinin dü¤melerinden birini çevirirken dü¤me koptu. Üstünden bir iplik parças› sark›yordu. Birden yerinden f›rlad›, laboratuvara geçti ve teknisyenlerine iplik parças›n› göstererek flöyle dedi: “Böylesini acaba elektrik iletici olarak kulland›k m›? Gidin bir yumak ip al›n, küçük parçalar biçiminde kesin, kömürlefltirin ve lambalar›n›za tak›n.”

Asistanlar› bir sonuca ulaflacaklar›n› düflünmemelerine karfl›n, hemen denileni yapt›lar. Edison’un bu düflüncesi, bu alandaki çal›flmalar›ndan vazgeçmeden önce baflvurulacak son çare olarak görülüyordu.

Kömürlefltirilen iplikler her seferinde k›r›lmas›na karfl›n, bu hassas ipliklerden biri, k›r›lmadan lambalar›n birine tak›labildi. Lamban›n havas› hemen boflalt›ld›. Lambaya elektrik verildi¤inde iplik k›zd› ve tatl› sar› bir ›fl›k olufltu. Edison ve arkadafllar› ›fl›¤a büyülenmifl gibi bak›yorlard›. Acaba ne kadar yan›k kalacakt›? Ampul saatlerce sönmedi. Süren çal›flmalar sonunda elektrik santrali yapmak, 900 binada elektrik flebekesi kurmak, binlerce sayaç

yerlefltirmek, duylar›yla birlikte 14 bin ampul üretmek gerekti.

4 Eylül 1882’de ünlü bilim adam›n›n bir iflareti üzerine ak›m verildi¤i zaman, tüm mahallenin yüzlerce binas›nda, binlerce elektrik ampulü yand› ve çevreye parlak, tatl› ›fl›klar saç›lmaya bafllad›.

Edison, dönemin en büyük merakl›s› ilan edildi. Herkes yaln›zca lambalar› de¤il, onu da görebilmek için yöreye ak›n etti. Edison’u tan›mayan kimse kalmad›.

Edison’un en önemli buluflu “Menlo Park”, New Jersey’deki ilk endüstriyel araflt›rma laboratuvar›yd›. Yaln›zca teknolojik keflifler ve gelifltirme-iyilefltirme çal›flmalar› yapmak gibi özel bir amaç için kurulmufl ilk kurumdu. Edison birçok buluflunu resmi olarak bu laboratuvarda üretti, birçok

çal›flan› onun yönlendirmesiyle bu bulufllar›n araflt›rma ve gelifltirmesinde görev ald›.

Elektrik mühendisi William Joseph Hammer, 1879 Aral›k’›nda Edison’un laboratuvar asistan› olarak göreve bafllad›. Telefon, fonograf, elektrikli tren, demir madeni ay›rac›, elektrikli ayd›nlatma ve öteki birçok bulufla büyük katk›larda bulundu. Hammer’› özel k›lan fleyse, elektrik ampulünün buluflundaki ve bu ayg›t›n gelifltirilme ve denenmesi s›ras›ndaki çal›flmalar›d›r. Hammer 1880’de Edison’un lamba çal›flmalar›n›n bafl mühendisi olmufl, bu görevdeki ilk y›l›nda, Francis Robbins Upton’›n genel müdürlü¤ünü yapt›¤› fabrikada 50 bin ampul üretilmifltir. Edison’a göre Hammer elektrik ampulünün önemli bir öncüsüdür.•

Tiyatro oyuncusu bir kad›n, ünlü yazar Bernard Shaw’a mektupla evlenme teklfi yapt›. Mektup flöyleydi: “Sizin ola¤anüstü zeki oldu¤unuzu duydum. Uzmanlar benim de dünyan›n en güzel vücutlu kad›n oldu¤umu söylüyorlar. Bu iki bulunmaz niteli¤in bir çocukta birleflmesi; ancak bizim evlenmemizle sa¤lanacakt›r.”

Shaw mektubu okuduktan sonra o da tiyatro oyucusuna bir mektup yazd›. Mektup flöyleydi: “Say›n bayan, ya do¤acak çocuk benim vücudumu, sizin zekân›z› al›rsa?.. ‹flte bu tehlike evlenme önerinizi reddetmeme yol açt›. Sayg›lar›mla...”• Bankan›n en kalabal›k saatiydi. ‹çeri giren maskeli, silahl› üç adamdan biri kap›y› tuttu. ‹kincisi vezneye gitti. Üçüncüsü ortada durup elindeki silah› müflterilere ve memurlara do¤rulttu ve konuflmaya bafllad›: “Bayanlar ve baylar” dedi. “Bizim bankay› soymam›z› kabul edenler lütfen ellerini kald›rs›n!”• 117

GEZD‹KÇE GÖRDÜKÇE ‹zlen fien

Her Mevsim Ayr› Güzel

Uzungöl

Ayn› mevsim farkl› zamanlarda da de¤ifltirebilir bir yüzün anlat›m›n›... Kimi zaman gidilen yerde yanaklar› dondurur k›fl›n so¤u¤u, haf›zam›zda bir as›k yüz kal›r; kimi zaman da ayn› yerde önünde oturdu¤umuz flöminenin atefli ›s›t›r çevreyi, k›pk›rm›z›, s›cac›k yapar ayn› yanaklar›... Kimi yerlerse dört mevsim ayr› güzeldir, Karadeniz gibi...

118

lk kez gidilen bir yere hangi mevsimde gitti¤imiz oras›yla ilgili duygular›m›z› tümüyle de¤ifltirebilir. Gidilen yerin yüzünü, onu ilk gördü¤ümüz ya da en sevdi¤imiz mevsimdeki gibi saklar›z haf›zam›zda... Kimi kentleri yaz güzellefltirir; günefl ›s›t›r, parlat›r kenti, daha s›cak duyumsatt›r›r ziyaretçilerine...

Kimi yerlereyse güneflten çok kar yak›fl›r, çirkinliklerden kirlerden ar›nd›r›r sanki, her yer bembeyaz so¤uk bir örtüyle örtünse de bu görüntü içinizi ›s›t›r, sizi sessizli¤iyle dinlendirir.

Her mevsim de¤iflir kentlerin, köylerin yüzleri... Günefl ›fl›klar› bir kentin dudaklar›ndaki gülümsemedir s›cak bir yaz gününde, sonbaharda yapraklar› ›slatan ya¤mur ayn› yüzün yanaklar›ndan süzülen gözyafllar›d›r sanki... Ihlamur kokusuyla, odun ateflinde piflen taze ekmek kokusunu tafl›yan hafif bir esinti, köyün yüzündeki gamze gibidir bir bahar günü...

Ayn› mevsim farkl› zamanlarda da de¤ifltirebilir bir yüzün anlat›m›n›... Kimi zaman gidilen

‹

119

BD fiUBAT 2008

yerde yanaklar› dondurur k›fl›n so¤u¤u, haf›zam›zda bir as›k yüz kal›r; kimi zaman da ayn› yerde önünde oturdu¤umuz flöminenin atefli ›s›t›r çevreyi, k›pk›rm›z›, s›cac›k yapar ayn› yanaklar›... Kimi yerlerse dört mevsim ayr› güzeldir, Karadeniz gibi... A¤açlar ilkbaharda dallar›nda tomurcuklarla, yaz›n yemyeflil yapraklar›yla, sonbaharda k›rm›z›ndan sar›ya dönen renkleriyle, k›fl›n dallar›n› örten kar taneleriyle selamlar bizi, her mevsim Bolu’dan Sarp s›n›r kap›s›na dek...

Ben de az bulutlu; ama bulutlara karfl›n renklerin küskün ol120

mad›¤› bir günde, k›y›y› arkamda b›rakarak, Of ilçesinden Çaykara’ya do¤ru dönen, yemyeflil çay bahçelerinin içinden geçen bir yolday›m. Yol kenar›ndaki tepeler aras›na birer ikifler evlerin serpifltirildi¤i çay bahçeleriyle kapl›... Çaykara, Dernek Pazar›, Taflk›ran derken, Solakl› Vadisi’nin içinden geçen yol sonunda beni Uzungöl’e getiriyor. Deniz seviyesinden 1090 m. yükseklikte, ladin ormanlar›yla kapl› da¤lar›n aras›ndaki bu bölgede yer alan göl, yamaçlardan düflen kayalar›n Haldizen Deresi’nin önünü kapatmas›yla oluflmufl ve çevresindeki bölgeye de Uzungöl ad›n› vermifl. Önce gölün yan›ndaki “fierah” köyünün içine do¤ru yürüyorum.

Bu yöreye özgü tarzda yap›lm›fl ahflap evler, cepheleri göle dönük olarak yamaca dizilmifl, manzaray› seyrediyor gibi... ahta ayaklar üzerinde yükselen evlerin alt›nda k›fl için haz›rlanm›fl yakacaklar istiflenmifl üst üste... Kurutulmak için serilmifl otlar balkonlardan sark›yor. Köyün önünde uzanan m›s›r tarlalar›nda kad›nlar çal›fl›yor. Öyle bir sessizlik ki çevreyi saran,

T

bir tek ayak seslerimiz duyuluyor.

Yürüdü¤üm yol, evlerin çevresinden dönüp, beni yine bafllad›¤›m›z yere getiriyor. öyün içindeki yürüyüflten sonra gölün çevresini gezmeye geliyor s›ra... Giriflte beni karfl›layan çifte minareli caminin yan›ndan da¤a ve tepeden akan küçük flelaleye do¤ru yürüyorum. Sular bembeyaz, köpük köpük afla¤› süzülüyor. fielalenin arkas›ndan da¤›n tepesine do¤ru ç›kt›¤›mda hem küçük de olsa baflka flelalelere rastl›yor, hem de gölü tepeden görme olana¤›m oluyor. ‹flte o zaman asl›nda gölün bir bölümünün kurumaya bafllad›¤›n›n ay›rd›na var›yorum. Toprak yer yer gölün içine do¤ru ilerlemifl, suya meydan okuyor gibi minik adac›klar oluflturmufl gölde...

Bu hüzünlü görüntüyü, afla¤›ya göl kenar›na indi¤imde gölde yüzen ördeklerin nefleli hali da¤›t›yor biraz... Ayaklar›n› ç›rparak, keyifle yüzüyorlar gölde... Göl kenar›nda yemek yiyebilece¤iniz tesisler de var. Buralarda tereya¤l› alabal›k, m›hlama, kuymak gibi lezzetli yerel yemekler tadabilirsiniz.

Ayr›ca ladin a¤açlar›yla kapl› bah-

K

çelerde çay›n›z› içerken hemen yan›n›zdan akan suyun sesini de dinleyebilirsiniz göl k›y›s›nda...

Trekking, kufllar› gözlemlemek ya da bitki örtüsünü tan›mak için yapaca¤›n›z turlara ek olarak, da¤lar›n aras›ndaki gölleri ve yak›ndaki fiekersu, Demirkap› ve Yaylaönü gibi yaylalar› gezmek de Uzungöl’deki öteki seçeneklerden...

Yemek molas›ndan sonra bu kez güneye do¤ru uzayan Haldizen Deresi Vadisi boyunca yürümeye bafll›yorum. Vadinin derinliklerine do¤ru ilerledikçe çam a¤açlar›n›n kokusu daha da belirginlefliyor. Da¤lar, yeflilin her tonuyla tümüyle örtülmüfl, sanki aç›kl› koyulu farkl› desenlerde k›yafetler giymifller gibi... Sa¤daki tepede kaynaktan gelen su için yap›lan setler sayesinde küçük flelaleler oluflmufl. Yürürken yolun kenar›ndaki a¤açlar dikkatimi çekiyor, kimi yerlerde kökleri d›flar› ç›km›fl olsa bile, hâlâ s›ms›k› tutunuyorlar topra¤a, gövdelerini yamaçta tutabilmek için ç›rp›n›yor gibi kimileri... Uzungöl’ün de eriyip gitmemek, gölde büyüyen sazl›klara yenilmemek için ayn› gücü göstermesini diliyorum.• IzlenSen@butundunya.com.tr

“Satranç”›n Yan›tlar›...

Atak: 1... Vxf1 1-0 (2. Kxf1Ke1+ 3. Kxe1 dxe1V+) Oyun Sonu: 1. Ac1 Kd5+ (1... Kxb5 2. c7 Kc5 3. Ab3+) 2. fic2 Kc5+ 3. fid3 (fid2=) Kxb5 4. c7 Kb8 5. cxb8F! 1-0 Kendi Gelen: 41... Vd7?? 42. Vf8+ fih7 43. Vg7+#• 121

NE, NED‹R, NASILDIR? Pelin Hazar

Mankafa Poldi

MÜZ‹K KUTUSU

“Burada iki yel de¤irmeni vard› Poldi. Birisini neden kald›rd›lar acaba?”

“Belki rüzgar ikisine birden yetmemifltir.”

“Poldi, iflte bu büyükannem, genç yafl›nda yaflama veda etti.”

“Bu denli genç bir kad›n senin nas›l büyükannen olur?”

122

“Yapt›¤›m›z zehirle köpe¤im gerçekten yaflama veda etti. fiimdi onu diriltecek bir ilaç yapar m›s›n›z lütfen?”

“Kay›¤›n içinde su var, Poldi?”

“Kay›¤a bir delik açal›m d›flar› aks›n!..”

ve... SMOK‹N

B

irçok kimse gibi siz de büyük olas›l›kla birisinden ya da birisine arma¤an olarak alm›fls›n›zd›r bir müzik kutusu... Teknoloji, arma¤an seçeneklerini ço¤altmadan önce en çok ye¤lenen, en gözde arma¤anlardan biri olan müzik kutusu ilk ç›kt›¤› zamanlarda, baflta ‹sviçre olmak üzere Avrupa ve Amerika’da 100 binden fazla kifliye yeni bir ifl alan› yaratm›flt›. Sade olanlar›n yan›s›ra daha karmafl›k düzene¤e sahip fl›k tasarlanm›fl müzik kutular› bir zamanlar›n en hofl arma¤anlar›ndand›.

Müzik kutusu ‹sviçreli saat üreticisi Antoine Favre taraf›ndan 1796 y›l›nda gelifltirildi. Bir efsaneye göreyse ilk müzik ku-

tusu, Marie Antoinette’nin be¤enisine sunulmak üzere tasarlanm›flt›. 16’nc› yüzy›lda soylular ve varl›kl› aileler için yap›lan müzikal saatlerden söz eden kaynaklar bulunuyor.

Evde, aile ve arkadafllar aras›nda müzik dinlemenin ilk yöntemlerinden biri olan müzik kutular›n›n ç›kard›klar› sesler, ünlü melodilerden, klasik müzik parçalar›ndan ve film müziklerinden olufluyordu. Müzik kutular› Fransa Kral› 14. Louis’in saray›nda popülarite kazanm›flt›. 1815 y›l›nda ‹sviçre’de Jeremie Recordon ve Samuel Junod taraf›ndan aç›lan ilk müzik kutusu dükkan›, yaln›zca müzik kutusu satan yeni yerlerin aç›lmas›na öncülük etti.

Avrupal› üreticiler müzik kutusu ürettikleri iflletmelerini Ame123

BD fiUBAT 2008

rika’ya tafl›maya bafllad›lar. Bu flirketlerden biri sonradan, dünyan›n en ünlü müzik kutusu üreticilerinden Regina oldu. Regina Müzik Kutusu fiirketi’ni Gustave Brachhausen adl› bir Alman 1894 y›l›nda New Jersey’de kurmufltu. iskli müzik kutusu, gramofon, para at›nca çal›flan otomatik pikap gibi bulufllardan sonra popülerli¤i azalan müzik kutusunun üreticileri, 1900’lü y›llar›n bafllar›nda bu mesleklerini b›rakmaya bafllad›lar. Regina önce gramofon ve müzik kutusu kar›fl›m› olan “Reginaphone”u üretmeye bafllad›, sonra ise bugün de sürdürdü¤ü süpürge üretimine bafllad›.

Bugün dünyada müzik kutular›n› tan›nm›fl birkaç firma üretiyor. Yenilerinin yan›s›ra, eskilerin ayr› bir de¤eri var. Önceki say›lar›m›zdan birinde öyküsünü anlatt›¤›m›z Stradivarius keman› nas›l de¤erliyse, bugün Regina müzik kutular› da birer antika olarak de¤erlendiriliyor. Henüz almad›ysan›z e¤er, birisine arma¤an almak istedi¤inizde akl›n›zda bulunsun; vitrinini, masas›n› ya da baflucunu süsleyecek, melodisi her çald›¤›nda sizi an›msatacak yeni ve fl›k bir müzik kutusu ya da antika bir müzik kutusu... *** ‹flte size ortaya ç›k›fl›yla ilgili birkaç öykü bulunan bir bulufl

D

124

daha... En fl›k erkek k›yafeti olan smokinin ortaya ç›k›fl› Pierre Lorillard ile iliflkilendiriliyor. Ancak kimi tarihçiler 7. Edward’›n bu k›yafetin haz›rlanmas›nda büyük rolü oldu¤una inan›yorlar. ‹ngiliz k›yafet tarihçisi James Laver’e göreyse, gece k›yafeti olarak siyah renkte tak›m giymek 19’uncu yüzy›l ‹ngiliz yazar› Edward Bulwer-Lyttonn taraf›ndan ortaya at›lan bir fikir.

Tütün kral› Pierre Lorillard ve ailesi, Algonquin K›z›lderilileri’nden al›nan topraklarda, New York yak›nlar›ndaki yerleflim bölgesi Tuxedo Park’ta yafl›yorlard›.

Bölgenin sayg›n ve baflar›l› ifl adamlar›ndan Lorillard, Tuxedo Park’› gözde bir avc›l›k ve bal›kç›l›k merkezi durumuna getirmiflti. Bölgede yaflayanlar ve düzenli ziyaretçiler kurduklar› “Tuxedo Club” arac›l›¤›yla organizasyonlar düzenliyorlard›. Kulübün ilk sonbahar balosu, 1886 y›l› Ekim ay›nda düzenlendi. zamanlar erkeklerin resmi k›yafeti beyaz bir fraktan ve beyaz kravattan olufluyordu. Gösterifle ve fl›kl›¤a önem veren Pierre Lorillard tek dü¤meli, k›sa, kuyruksuz siyah bir ceket tasarlad›.

Tuxedo Park’taki baloya yeni k›yafetle gitmeyince, o¤lu Griswold Lorillard birkaç arkadafl›yla k›sa ceketlerden giyerek davete kat›ld›. Bu fl›k k›yafet içindeki genç

O

adamlar sayesinde smokin h›zla yay›lmaya ve davetlerde ye¤lenmeye baflland›.

Kimi kaynaklarda Lorillard’›n esin kayna¤›n›n, Londra’n›n terzileriyle ünlü bölgesi Savile Row’da terzi olan ve sonradan 7. Edward ad›yla ‹ngiltere kral› olan Galler prensi için k›yafetler tasarlayan Henry Poole & Co. taraf›ndan haz›rlanan özel tak›mlar oldu¤u yaz›yor. Terzinin ise dönemin ‹ngiliz askerlerinin üniformalar›ndan etkilenerek “gece giysisi” ya da

“sigara içerken giyilen giysi” ad› verilen ceket, pantolon, kravat ve gömlekten oluflan tak›m› tasarlad›¤› san›l›yor.

Smokinin yayg›nlaflmas›yla ilgili yukar›dakiyle ba¤lant›l› bir öykü daha var. Bu öyküde de yeni k›yafetin tan›nmas›n› sa¤layan kifli olarak ayn› kiflinin, yani Griswold Lorillard’›n ad› geçiyor. Tuxedo Park’›n gelifltirilmesine katk›da bulunanlardan James Brown Patter, 1886 y›l›nda yaz tatili için gitti¤i Lond125

BD fiUBAT 2008

baflland›. Yayg›nlaflt›¤› bölge olan Tuxedo Park’tan ad›n› alan bu gece k›yafetinin dilimize “smokin” olarak geçmesinin nedenine gelince... ‹lk ç›kt›¤› zamanlarda, erkekler akflam yemeklerinden sonra topland›klar› yerlerde oyunlar oynar, sigara içer; üzerlerine koku sinmesin diye de uzun k›yafetler giyerlermifl. Böylece, ‹ngilizce’de “tuxedo” ve “smoking jacket” (sigara içerken giyilen ceket) ad›yla yayg›nlaflt›ktan sonra, dilimiz

de dahil olmak üzere, kimi dillere “smokin” ya da benzeri biçimde geçmifl.

Kendine özgü kurallar çerçevesinde giyilen smokin, erkeklerin en fl›k k›yafeti. Yaflamlar›n›n en özel günleriyle önemli davetler ve yemeklerde fl›kl›¤›n› en üst noktaya tafl›mak isteyen beyler, smokin sizin için en güzel seçim.

Sat›n almak istemezseniz kiralayabilirsiniz de!• PelinHazar@butundunya.com.tr

Difl doktoru, tek diflini çekti¤i çocu¤un annesine oldukça yüklü bir hesap ç›kartm›flt›.

Anne, bu hesaba itiraz etti: “Nas›l bu kadar para istersiniz doktor?” diye sordu. “Çocu¤un yaln›zca bir diflini çektiniz.”

Doktorun yan›t› haz›rd›: “Asl›nda az bile istedim” dedi. Sonra da bofl bekleme salonunu göstererek sözlerine devam etti: “Çocu¤unuz öyle bir ba¤›rd› ki, s›rada bekleyen hastalar›m›n tümü kaçt›!”•

“Bilginizi Denetleyin”in Yan›tlar›... ra’da bir saray balosunda Galler prensiyle karfl›laflt› ve prens taraf›ndan Sandringham’a davet edildi. Resmi davetlerde ve yemeklerde nas›l giyinece¤i hakk›nda pek de fikri olmad›¤›n›n ay›rd›na varan Potter bu konuda prensten fikir almaya karar verdi. Prens onu kendi terzisine gönderdi ve gece davetlerinde giyilmek üzere haz›rlatt›¤› kendisininkine benzer k›sa, tek dü¤meli bir ceket diktirebilece¤ini söyledi. Potter yeni k›yafe126

tini de alarak Tuxedo Park’a geri döndü, ayn› y›l gerçekleflen baloda, smokini topluluk içinde giyen ilk kifli Lorillard oldu.

Smokinin bir de ad geçmifline de¤inelim k›saca... 1754 y›l›na ait kay›tlara göre bölge, ilk sahibi olan kabile liderinin unvan› “P’tauk Seet tough” ad›yla an›l›yordu; bölgede kabilenin egemenli¤i sona erince “Tuxetough”, ve “Tugseto” biçimlerini ald›ktan sonra bugünkü biçimiyle “Tuxedo” olarak an›lmaya

•1) 800 •2) Sezai Karakoç •3) Hattusas •4) 2007 •5) Luciano Pavarotti •6) Hrant Dink •7) Erdal ‹nönü •8) Doris Lessing •9) Faz›l Say •10) fierif Mardin •11) Oyal› •12) Beynelmilel •13) Ingmar Bergman •14) Yumurta •15) Kenan Do¤ulu •16) ‹smail Cem •17) Yusuf Ziya Özcan •18) Bulgaristan•

“fiubat SuDokular›”n›n Yan›tlar›...

Kolay

Zor

127

YAZARAK SÖYLEYEREK Sadi Bülbül

Tad›na Doyum

Olmayanlar

Yaflam›n bitmez tükenmez hayhuyu içinde her gün bizimle olan, ertesi gün onu izleyen her gün bizim olan bir baflka güzellik vard›r ki bu, köfle yazarlar›n› okumakt›r. imler mi bunlar? Neler mi? Örne¤in, sözlerinin bitmesini istemedi¤iniz, onu kendinizden geçerek dinledi¤iniz bir lise edebiyat ö¤retmeninin dersi... Bizi baflka diyarlara götüren bir öykü, bir roman, bir fliir... Duygusal bir film, bir tiyatro oyunu, tiryakisi oldu¤unuz fas›l›n bafllamas›, onu izleyen ve bizi ta içimizden vuran örne¤in bir Dede Efendi, Itri ya da Selahattin P›nar flark›s›...

Bunlarla ve daha pek çok güzelliklerle enginlere aç›l›r, beyaz yelkenlimizle pupa yelken maviliklerde dönüp dolaflmaz m›y›z?

Yaflam›n binbir gürültüsü ve bitmez tükenmez hayhuyu içinde her gün bizimle olan, ertesi

K

128

gün, daha ertesi gün ve onu izleyen her gün bizim olan bir baflka güzellik vard›r ki bu, köfle yazarlar›n› okumakt›r.

Her gün karfl›m›za ç›kmalar› harc›âlem olufllar› bu güzel insanlara, kalitelerinden hiçbir fley kaybettirmez ve tam tersine, hemen ulafl›lan kolayl›klar›yla daha da bizim olurlar. Bir çiklet fiyat›na onlar›n dünyas›na girmek, onlarla bulutlar aras›nda uçmak, süzülerek yeryüzüne inmek ve yine göklerde uçmak ne büyük bir güzelliktir. Ve hele onlar da sizi gerçekten seviyorlarsa...

Hele hele, kolay kolay k›zm›yor, ba¤›r›p ça¤›rm›yor ve gizliden gizliye sizinle alay etmiyorlarsa... Samimilerse zigzags›zsalar ve kendileriyle ilgili

bir tak›nt›lar› da yoksa... Ve as›l önemlisi kibirsizseler... ir de güzel yaz›yorlarsa... Sözcükleri, tümceleri yürümüyor, ak›yorsa... Gürültüsüz akan berrak bir derenin tatl› su fl›r›lt›lar›yla gözümüzü, kula¤›m›z› dinlendiriyor, gönlümüzü doyuruyor, düflüncelerimizi bu duru sularda y›k›yorlarsa... O köfle yazar›na doyum olur mu?

“Enflasyon, türban, laiklik gibi konular aras›nda bir köfle yazar› nas›l olur da insanlar›n gönül telini titretebilir?” der gibi oldu¤unuzu ve “Sen köfle yazar›n› de¤il, romantik bir edebiyat ustas›n› anlatmak istiyorsun” dedi¤inizi sezinliyorum.

Tam öyle de¤il; ancak bir köfle yazar›n›n makale yazd›¤›n› düflünenlerden de¤ilim. Onlar›n yaz› türü bana göre denemedir ve konular›n›n tüm kurulu¤una karfl›n iyi bir köfle yazar›, su gibi akan sözcüklerle, büyülü sat›r aralar›yla

B

ve yaz›n›n görünmez ruhuyla bize engin bir gönlü, ince bir kalbi ve s›cak bir yak›nl›¤› duyumsatt›rabilir. Bence güzel yazmak böyle olur. Dili tutuk, tad› kekre ve biçemi çetrefilli olmamakt›r bu. Ve o güzel yaz›lar› okumaya gerçekten doyum olmaz.

Biz onlar›, böyle olmasalar da yine okuruz; ama kuru kuruya... ‹çimizdeki a¤ac› yeflertmeden... Dallar›n› k›ra k›ra... Bir katran› içer gibi...

Bir yaz› için bilgi toplarken kendini helak eden, ezilenleri savunurken gözünü budaktan sak›nmayan, bizi baflka yerde bulamayaca¤›m›z bilgilerle donatan, hatta hapislerde yatan yazarlar vard›r ve onlar› sayg›yla okur, ba¤r›m›za basar›z; ancak ak›c› bir dilleri yoksa, yaz›lar›n› su içer gibi de¤il de bir ilaç içer gibi okuyor olsak bile onlar yine büyük yazarlard›r ünlü yazarlard›r; fakat benim yazar›m de¤ildirler. Benim yazar›m, okurken tad›na doyamad›¤›m yazard›r.

Bilmem anlatabildim mi?•

“Eli s›k›l›¤›”yla ünlü bir adam hastalanm›flt›. A¤r› içinde k›vran›yordu. Kendi kendine “‹yileflince” dedi. “Bir yoksula 100 YTL verece¤im...”

K›sa bir süre sonra adam sa¤l›¤›na kavufltu. En yak›n dostuyla birlikte soka¤a ç›kt›. Bir yoksulu görünce adam›n akl›na kendi kendine verdi¤i söz geldi; ama yüre¤i de s›zlad›, kendisi için 100 YTL vermek çok zor bir iflti. Hemen arkadafl›na döndü ve iddiaya girmek istedi: “Mehmet benimle 50 YTL’sine bahse girer misin?” dedi. “fiimdi flu yoksula 100 YTL verece¤im.”• 129

KÜÇÜK BÜYÜK BULUfiLAR ‹lker ‹nal

Kimi milat öncesi ça¤lar›n en derininden, kimi yaln›zca 10-15 y›l önceden gelip yaflam›m›z›n tam merkezine yerleflti.

Ampulden cep telefonuna, prezervatiften televizyona, bisikletten difl f›rças›na, internetten kibrite, sutyenden kurflunkaleme CD’den radyoya... Herhangi birinin eksikli¤ini düflünebiliyor musunuz?..

Dijital TV kay›t cihaz›: Televizyondaki görüntüleri tekrar izlemek için belle¤ine kaydeden cihazlar, düz ekran televizyonlar ve DVD oynat›c›lar denli yayg›nlaflt›.

Dikenli tel, 1873: Dünyan›n en “bölücü” buluflu dikenli tel, 60 yafl›ndaki ABD’li çiftçi Joseph Gidden taraf›ndan gelifltirildi¤inde amaçlanan, insanlar›n de¤il, çiftlik hayvanlar›n›n hareketinin engellenmesiydi.

Dikifl makinesi, 1830: Daha önceki baflar›s›z denemelerin ard›ndan 1830 y›l›nda Frans›z Barthelemy Thimonnier taraf›ndan gelifltirilen ilk çal›flan dikifl 130

makinesi, o dönem ç›kan isyanlarda yok edilmiflti. Dikifl makinesini evlere sokan, Elia Howe’un tasar›m›n› kullanan Isaac Merritt Singer oldu.

Dinamit, 1867: Nitrogliserin maddesini kullanarak dinamiti gelifltiren Alfred Nobel, deneyleri s›ras›ndaki bir patlamada küçük k›z kardeflini kaybetmiflti.

Disket, 1971: Disketler, bilgisayarlar aras›nda bilgi transferi yapman›n 20 y›l boyunca tek yoluyken, bugün en büyük bellekli iPod, 113 bin 778 disketin alaca¤› bilgiyi tafl›yabiliyor.

Difl f›rças›, 1498: ‹nsanl›k tarihi boyunca difl f›rças›n›n de¤iflik modelleri kullan›lm›fl olsa da bu-

günkü biçimi, ad›n› bilmedi¤imiz bir Çinli taraf›ndan 15’inci yüzy›lda gelifltirilmifl.

Dizüstü bilgisayar, 1982: ‹ngiliz Bill Moggridge’in gelifltirdi¤i ilk ayg›t “GriD Compass 1100”, 5 kilo a¤›rl›¤›ndayd› ve ilk olarak NASA ve ABD ordusunun paraflüt birlikleri taraf›ndan benimsenmiflti.

Do¤um kontrol hap›, 1951: Kad›nlara özgürlük kazand›ran do¤um kontrol hap›, ayn› zamanda sa¤l›kl› insanlar›n kulland›¤› ilk “ilaç” olarak tarihe geçti. Carl Djerassi ad›nda bir kimyagerin buldu¤u hap›n kullan›m› 1960’larda piyasaya ç›k›nca yayg›nlaflt›.

Dü¤me, 1235: Dü¤menin kullan›m›yla ilgili en eski kan›ta 13’üncü yüzy›l Alman heykellerinde rastlan›yor. Bugün dünyadaki dü¤melerin yüzde 60’› Kiaotu ad›nda bir Çin kentinde üretiliyor.

Eyer, ‹.S. 200: ‹.Ö. 4000 y›l› civarlar›nda insano¤lu taraf›ndan evcillefltirilerek soylar›n›n tükenmesinden kurtulan atlara eyer takma düflüncesi ilk

olarak Çinli göçebelerin akl›na gelmifl.

Ekmek k›zartma makinesi, 1926: Dayan›kl›l›¤›n› art›rmak için ekme¤i atefle tutmak ilk Romal›lar’›n düflüncesiydi; ama günlük yaflam› kolaylaflt›ran bu makineyi gelifltirmek giriflimci Amerikal›lar’a düflmüfl.

Elektrikli süpürge, 1901: 20’nci yüzy›l›n bafl›nda piyasaya ç›kan ilk elektrikli süpürge, flimdiki modellere göre çok büyüktü ve çok ses ç›karan, befl beygir gücünde bir motorla çal›fl›yordu.

Faks makinesi, 1843: Bugünlerde üzerinde dijital göstergeler olan ve faks›n ulaflt›¤›n› “OK” yazan raporlar ç›kararak belirten aletin 1843’teki ilk modelini, bugünkü ofis çal›flanlar›n›n tan›mas› çok zor.

Fermuar, 1913: Gideon Sundback adl› ‹sveçli mühendisin tasarlad›¤› fermuarlar›n bugün dünyadaki üretiminin yüzde 80’i Çin’in Kiaotu kentinde yap›l›yor.• 131

B

ir çiftçinin efle¤i bir hende¤e düflmüfltü. Çiftçi onu oradan kurtarabilmek için ne yapmas› gerekti¤ini düflünürken, hayvanca¤›z da sürekli ac› çekiyor ve inliyordu. Sonunda çiftçi karar›n› verdi: “Bu eflek çok ac› çekiyor ve üstelik de çok yafll›” dedi.

“Onu kurtarmak için saatlerce ter dökmeye de¤mez. Nas›l olsa ölecek... Ben flimdi, üstüne kürek kürek toprak atar›m, hem efle¤imi gömmüfl olurum hem de tehlike oluflturan bu hende¤i kapatm›fl olurum.”

Sonra da komflular›ndan yard›m istedi. Tüm mahalle halk›, efle¤in can çekiflmekte oldu¤u hende¤e kürek kürek toprak atmaya bafllad›.

Eflek, yürek parçalarcas›na bir sesle ba¤›rmaya bafllad›; fakat bir süre sonra sesi duyulmaz oldu. Çiftçi, hende¤in kenar›na gitti, afla¤› bakt› ve gördükleri karfl›s›nda bir anda dondu kald›. Eflek, kürek dolusu her toprak at›l›fl›ndan sonra silkiniyor, s›rt›ndaki topra¤› afla¤› f›rlat›yor ve sonra da intikam al›rcas›na bir h›rsla yerdeki topra¤› ayaklar›yla eziyordu.

Hendek dolarken GÖNDER‹: HAL‹L CAN efle¤in yukar› do¤ru ç›kmakta oldu¤unu gören mahalleliler, önce flafl›rd›lar. Fakat k›sa bir süre bu flaflk›nl›klar›, derin bir utanca dönüfltü.

Efle¤in, çukurlu¤u önemli ölçüde kapat›lan hende¤in a¤z›na de¤in geldi¤ini ve flimdi de o kocaman gözleriyle kendilerine bakt›¤›n›n ay›rd›na vard›lar.

Eflek tüm gücünü toparlayarak bir at›l›m yapt› ve h›zla s›çrayarak hendekten ç›kmay› baflard›.

•Yaflam›m›zda, pek uza¤›m›zda olmayan kifliler bile üzerimize çamur atabilirler. Bir omuz silkmesiyle bu çamurlar› üzerimizden atabilir ve onlar› ayaklar›m›z alt›nda ezebiliriz.

Bu davran›fl›m›z bizi, daha da yükseltecektir.

•Karfl›laflt›¤›m›z her sorun, yukar› ç›kabilmemiz için önümüze gelmifl bir basamakt›r. En umutsuz anlar›m›zdan, en derin hendeklerden bile ancak, teslim olmayarak, onlara karfl› direnerek kurtulabiliriz.•

HENDE⁄‹N D‹B‹NDEK‹ YARALI EfiEK

132

ÇOCUK BÜYÜKLER, BÜYÜK ÇOCUKLAR ‹Ç‹N Ali Murat Erkorkmaz

Sürekli Reform Reformu

T

arih kitaplar›nda bize ezberletilen kimi konular içinde belki de en yararl›lar›ndan biri de Bat›’daki Rönesans ve reform hareketleridir. Biz uygar ve ça¤ atlam›fl bir toplum olarak bakt›¤›m›zda, engizisyon alt›nda k›vranan, Avrupa’n›n ilkel devletlerinin “makul” insanl›k düzeyine t›rmanabilmek için verdikleri çabay› küçümseyerek okumufl, okutulmufluzdur.

Hatta hatta ezberletilmiflizdir. Yine de öylesine bir toplumsal z›plamay› yaratabilmek için neden o kadar resim çizilmifl, müzik çal›nm›fl ve keflifler yap›lm›flt›r, bunu bize anlatan ç›kmam›flt›r. Yaln›zca, o dönemde Leonardo’lar, Mikelanj’lar Luther’ler ve bol miktarda düflünür türemifl, üremifl ve her dalda “sanat” ve “bilim” üretmifltir, o bilinir ve bu bilinme yeterli görülür.

Tavuk mu önce ç›kar, yumurta m› öyküsü gibi bu konu da biraz kand›rmacal›...

Sanat düfl gücünü ve farkl›

bak›fl aç›lar›n› destekleyerek bilime yol açar. Bilim de uygarl›¤› gelifltirir. Sanat› k›st›¤›n›zda, bilimi ve uygarl›¤› taa kayna¤›ndan söndürürsünüz.

Yaflam kalitesi insan beyninin üretimiyle do¤ru orant›l›d›r. Beyin üretimi yerine kas gücü geliflirse ortaya yaln›zca savafllar ç›kar. Herkes bu¤day ekip ekmek üretmek yerine komflusunun elindekini zorla almaya kalkar.

Eee, açl›k bu, mazeret tan›maz. Üretmek zordur. Bilgi, deneyim, zaman, azim, çal›flma, koordinasyon, hammadde, do¤ru koflullar ve olanak ister; ama en önce e¤itim ister. Sistematize olmam›fl, ileriye dönük ta133

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

sar›lar yapamayan beyinler k›sa vadeli kas gücü gelirlerine uymak zorunda kal›rlar. emel olan paylafl›lan, bu nedenle düflmanl›klar›n olmad›¤› zenginliklerdir. Kap›n›z› aç›k b›rakarak uyuyabilmektir. Ne yaz›k ki, yurdumuz kap›lar›, öteki ülkelerin kap›lar› gibi hâlâ kapal›, hâlâ tedirgindir. Bunun bir numaral› nedeni dünyada yaflayanlar›n “‹nsan” olarak adland›r›lanlar›n hayvanlardan

T

devleti simgeler ve sizin suç iflledi¤inizi, bu suçla kendi yaflam›n›z› ve de baflkalar›n›n yaflamlar›n› tehlikeye att›¤›n›z› düflünerek cezay› yap›flt›r›r. Oysa her y›l milyonlarca kiflinin ölümüne neden oldu¤u bilimsel olarak kan›tlanm›fl en önemli cinayet arac› olan sigaray› üretir ve neredeyse böylece nüfus denetimi yapar. Hastanelerde ölüme ad›m ad›m yaklaflan, ac›yla k›vranan insanlar› bir avuç para için gözünü k›rpmadan harcar.

Yok mudur bu ifle “Dur” diye-

bile düflüncesiz olmalar›d›r. “Düflünemez” diye nitelendirdi¤imiz hayvanlar bile ekolojik sisteme uyumlu davran›fllar gösterirler.

Evet, insan alet kullanabilen ender canl›lar›n en üst düzeyidir ve uygarl›k kurabilmeyi baflarm›flt›r; ama acaba bunun ay›rd›nda m›d›r?

Araba kullan›rken güvenlik kemeri takmazsan›z ve polis sizi görürse cezay› yazar. Araban›z isterse befl kilometre h›zla gidiyor olsun, fark etmez. Polis,

cek bir babayi¤it hükümet? Bir babayi¤it bakan?

Gelecek kuflaklar›n nas›l biçimlenmesi gerekti¤i art›k ortada... Ezberin yaflam›m›za vurdu¤u darbenin etkileri gün geçtikçe büyüyor. Çocuklar›m›z yaflamlar›nda hiçbir zaman kullanmayacaklar› gereksiz bilgiyi ezberleyebilmek için travmalar yaflarken ileride kullanmak zorunda kalacaklar› bilgiye ulaflma yöntemleri ve bilgiyi kullan›m yöntem-

134

lerini nas›l ö¤renebilecekler?

Fizik ve kimya gibi tüm temel bilimlere iliflkin bilgimizin kökten de¤iflti¤i bu yüzy›lda eski formülleri ezberlemenin bizi nereye götürece¤ini görmüyor mu kimse? Yok mudur bu ifle “Dur” diyecek bir babayi¤it hükümet? Bir babayi¤it bakan? konomi, yüzy›llar içinde insan topluluklar›n› dost ve düflman ikilemlerine itip s›n›r, bayrak gibi kavramlar› ürettiren birincil nedendir.

Ortak ç›karlar, çevrelerine dikenli çitler çeken komünlere yol açm›flt›r. Çit uzakl›klar›, insanlar›n ulaflabilme olanaklar›na ba¤l› olarak zaman içinde de¤iflim göstermifltir.

En baflta herkes komflusuna sald›r›rken, deniz yolculuklar› farkl› k›talara da ulaflabilmeyi sa¤lad›¤›ndan ‹ngiltere ve Hollanda gibi üzerinde günefl batmayan imparatorluklar do¤mufltur. Asl›nda amaç ayn›d›r; baflkas›n›n mal›na, üretimine ve insan gücüne el koymak...

Yirmibirinci yüzy›l ekonominin kurallar›n› de¤ifltirerek fiziksel ve bayraksal s›n›rlar› alt üst etmifltir. Yeni devletler “Sony”, “Coca Cola”, “Fiat”, “Microsoft” gibi dünya devleridir. Art›k herfley heryerdedir. Sermaye s›n›r tan›-

E

mamaktad›r. Kazanç neredeyse vatan oras›d›r.

Do¤al olarak bu geçifl döneminde eski anlay›flla yeni anlay›fl aras›nda ciddi sürtüflmeler oluflmaktad›r. Geleneksel s›n›rlar› korumay› bilebilen ve ç›karlar›n› bu temele oturtan toplumlar, eninde sonunda yaflama global bakabilen milletsiz ve devletsiz oluflumlara boyun e¤eceklerdir. Hatta onlara kulluk kölelik edeceklerdir.

Amerika, Japonya gibi endüstri

devleri, üretimlerini büyük ölçüde Hindistan, Çin gibi geleneksel toplumlara yönlendirerek son yirmi y›lda büyük rant sa¤lam›fllard›r.

Ancak, bu ülkeler de durumun ay›rd›na vararak oyunu terse çevirmeye bafllam›fllard›r. Taflaron ülke konumundan üretip pazarlayan ülke konumuna geçmeye bafllam›fllard›r. Burada en önemli ö¤e, geliflmelere aç›k yönetimlerdir.

Yani dünya koflullar› ve gelecek oluflumlar› görüp sentezleyebilen hükümetler, düflünürler ve uygu135

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

lay›c›lar... Bunu yapabilmenin tek yolu da düfl gücüdür. üfl gücü, olmayan› düflünebilmektir.

Olan› görmek herkese aç›kt›r; ama gelece¤e haz›rl›k aç›s›ndan tam anlam›yla yarar sa¤lamaz. Akan zaman günü geçmifle çevirir ve gelece¤e önlem alamayanlar sürekli geçmiflte yaflarlar. Can›m Atatürk’ün dehâs› burada par-

D

lar. Hep gelece¤e bakm›fl, görmüfl ve korkmadan de¤erlendirmifltir. Korkmam›flt›r; çünkü korku sonucu de¤ifltiremez. Tarihi ve oluflumlar› herkesten önce duyumsam›fl ve baflarm›flt›r. Çünkü ileri bakm›flt›r. Bugün bizi izliyorsa, bindörtyüz y›l geriye s›¤›nanlara ne denli üzülürse bindokuzyüzyirmilere s›¤›nanlara da o denli, hatta daha da üzülece¤inden eminim.

Geçmifli görmek ve incelemek, gelece¤i biçimlendirmek 136

için kofluldur; ama yetersizdir. ‹nsanlar›n hepsinin bir gelecek bilimcisi olmas› düflünülemez; ama herkes kendi alan›nda yar›n› inceleyebilir.

Bir e¤itim bakan›, köy ifllerinin gelece¤iyle ilgili araflt›rma yapmak ya da yarat›c› düflüncelere sahip olmak zorunda de¤ildir; ama kendi konusunda zorunludur. Köy iflleri bakan› da okullara ve e¤itime biçim vermekle yükümlü tutulamaz; ama g›dan›n gelece¤i için dünyaya on y›l ileriden baksa kötü olmaz.

Mimarl›k da ayn› çirkinli¤i yaflamaktad›r. Bir cami mi yap›lacak, beflyüz, alt›yüz y›l önce yap›lanlar taklit edilmektedir. “Geleneksel” kavram›n›n ard›nda, yarat›c›l›ktan uzak, taklitçi, demode binalar görüntü kirlili¤i yaratmaktad›r. Yahu, adam kubbe, minare yapm›flsa, o dönem teknik zorunluluklar nedeniyle yapm›fl. Genifl aç›kl›klar› geçebilmek baflka türlü olanaks›z oldu¤undan basm›fl kubbeyi, namaz zaman›n› duyurabilmek için dikmifl minareyi...

Aradan geçen yüzlerce y›l, özellikle son yüzy›l hem malzemeler hem teknoloji de¤iflmifl, dünyan›n her bir yan›nda mimarlar döneme uygun yap›lar ve anlay›fllar üretmifller, biz ve benzeri gelenekçi toplum mimarlar›ysa o dönemlere çak›lm›fl kalm›fllar. Hiç mi yoktur yarat›c› mimarlar, gelece¤e bakabilen mühendisler?

Yaflam›m›z›n her alan› reform gerektirir. Hem de sürekli... Günbegün de¤iflebilen dinamik reform alt yap›s› olmadan art›k hiçbir toplum güvende olamayacakt›r. De¤iflimin h›z› ve oluflumlar›n rüzgarlar› gelenekçileri tutunduklar› geçmiflten kopart›p önüne kat›p sürükleyecektir. Buna direnebilmek olanaks›zd›r. Üstelik zaman “lineer”, yani ikiboyutlu olmad›¤›ndan gidifl yönü bile görülemeyecektir. En kötü taraf› da

t›r. Köyde yaflayan çocuklar bile bu iste¤i evlerine tafl›maktad›rlar. Olanaklar› olan aileler, ne ifle yarad›¤›n› bilemeseler bile, oyun için bile olsa evlerine bilgifller almaktad›rlar.

Yirminci yüzy›l›n mucize penceresi olan televizyon, yavafl yavafl taht›n› bilgifllere kapt›rmaktad›r. Geliflmifl ülkelerin birço¤unda insanlar›n bilgifller bafl›nda geçirdi¤i zaman, televizyonun bafl›nda geçirdi¤inin kat kat üstüne ç›km›flt›r. Art›k iletiflim tek yönlü

Çizimler: Ali Murat Erkorkmaz

reform hareketlerini yapabilmek daha da zorlaflacakt›r. ilgifller kullanmay› bilmeyen insanlar, otuz y›l önce do¤al görülürdü. Bugün böyle birfleyi düflünebilir misiniz? Böyle birini ifle al›r m›yd›n›z? Konu tarla sürmek bile olsa, internete ulaflamayan ve onu de¤erlendiremeyen insan ça¤d›fl› say›lacakt›r, hatta say›lmaya bafllam›fl-

B

olmaktan ç›km›fl, iki yönlü ve yarar üretebilen boyuta gelmifltir. ‹flte bu nedenle reformlar kaç›n›lmaz duruma gelmifltir; çünkü bu tür yaflama ulaflabilmek birbiri üzerine binerek gelen e¤itim süreçlerini gerektirmektedir.

Reformlar›n ilk ad›m›, kuflkuculuk ve merak üzerine kurulu olmas› gereken bak›fl aç›s›d›r. ‹ki kere ikinin dört olabilmesini kabullenmemek ve sorgulayabilmek insan› düfl gücüne yönlendirir.

Burada renkler farkl›d›r. Çeflit s›137

BD fiUBAT 2008

n›rs›z, olas›l›klar heyecana endekslidir.

Gelecek burada biçimlenir. Reformlar da öyle... Yaflam›n her ucunun reforma gereksinimi vard›r.

En temel reform, do¤al olarak e¤itimdir. Ezbercilik yerine ilgi alan› ve bilgi kullan›m›na odaklanm›fl bir e¤itim yeni insan oluflumuna olanak verir. Enerji reformu, yenilenebilen ve sürdürülebilen kaynaklar›, rüzgar, günefl gibi kaynaklar› devreye sokacakt›r. Gelenekler, gözenek, düzenek gibi kavramlar yerlerini gelecek bafll›¤› alt›nda yenilemek zorunda kalacakt›r.

Y

ak›n gelecekte insanlar hükümetlerce de¤il, bilim insanlar›n›n de¤erlendirmelerini uygulayan makinelerce yönetilecekler. Hurafe yerini bilime terk edecek, s›n›rlar tümden kald›r›lacak, bayraklar insan topluluklar›n› de¤il, sevgiyi, do¤ay›, araflt›rmay› simgeleyecekler.

Giyimde türban, mayo, Bat›l›, Bat›s›z gibi kavram yerini özgürlü¤e terk edecektir. Kim kendini nas›l tan›mlamak istiyorsa o geçerli olacakt›r.

Demokrasi, geçmiflte denenen ütopyalar çekmecesine kald›r›larak yaflam ve f›rsat eflitli¤i palavralar› tarihe gömülecektir; çünkü olana¤› ve do¤al koflullar› yetersiz kiflilere daha fazla f›rsatlar verilerek ve da138

ha fazla olanak sa¤lanarak gerçek eflitlik dengelenecektir. Niflantafl›’nda yaflayan bir zenginin çocu¤uyla Anadolu’nun bir köyünde büyüyen ya da sa¤l›k sorunu olan iki çocuk için farkl› boyutta olanaklar sa¤lanacakt›r. Herkes ayn› kefeye konularak tart›lmayacakt›r.

Seçim meçim olmayacakt›r.

Bilimsel düzenlemelerle, e¤itilmifl, üreten, yarat›c› beyinler karar verme noktalar›nda söz sahibi olacaklard›r. Merkezi yönetimler ve tan›mad›k devlet sömürücüleri yerlerini bilime dayal› baflar›lara imza atabilen gençlere b›rakacaklard›r.

Deneyim, en pahal› ve istek durumunda al›nmas› en güç olgulardan biridir; çünkü belli bir zaman sürecinde yaflanmas› gerekir. Bu nedenle deneyim sahibi, sanatsal, kültürel ve bilimsel güzellikler üretebilmifl insanlar de¤erlendirilecektir. Geçmifl ve gelecek olgular›n› harmanlayabilecek düflünce havuzlar› gelifltirilerek yaflama yeni boyutlar kazand›r›lacakt›r.

Ama en önemli olgu de¤iflim zorunlulu¤u getirilecektir. Hiçbir kural›n, hiçbir baflar›n›n oldu¤u gibi kalmas›na izin vermeyen “Sürekli Reform” reformu bafllat›lacakt›r. Temel olan de¤iflim yani yeniden biçimlenebilmektir ve reformun sözcük anlam› da budur.• AliMuratErkorkmaz@butundunya.com.tr

MEMLEKET ÖZLEM‹ ‹lyas Halil

fiiir Dizeleri Aras›nda Aflk Seni aray›nca, kendimi aray›nca ayn› köyde, rüzgar›nday›z... Topra¤›nday›z, ikimiz...

Ya¤an ya sendin ya ben, susay›nca birimiz...

Günefl ben, ›s›nmak isteyince sinen...

B

abam, 177. Sokak’ta, kolonya imalathanesinde kalfa olal› bir y›l olmufltu. Aylar, mevsimler gelmifl, kokular, renkler getirmiflti. Yaz bitmifl, k›z›l bir güze boyanm›flt› mahalle...

Bir sabah uyand›m. Bahçemizin güz renkleri, kokular› burnumda, genzimde... ‹çimde kat›rlar tepifliyor. Kokulara varmak istiyorum. Yaflad›¤›m zor bir mevsimdi herhalde... Çiçeklerin aras›nda, kim oldu¤unu bilmedi¤im bir kad›n ar›yordum.

Onyedi yafl›ndayd›m. Yörem hep onyedisinde k›zlar... Kimin neresine bakaca¤›m› flafl›rm›fl, aval aval geziniyorum. O y›llar dünya genifllemifl miydi, daralm›fl m›yd›, bilemedim. Ayn› de¤ildi. Pabuçlar›mdan, mintan›mdan tafl›yordum.

Olur olmaz yerde f›rt›na...

Güneflli havada bir ya¤mur, bir

ya¤mur... Güzün çicek kokusunda sarhofl ›slak dolafl›yordum.

S›cak bir Akdeniz ekim günü... Pencereden odaya dolar gibi rüzgar, Irma’y› görünce ete¤ine doldu. Genç k›z Pehlivan Mersinli Ahmed’in f›r›n›ndan geliyordu. Elinde demet çiçek, birinde taze ekmek...

Sarhofllu¤umun nedeni, çiçek de¤il, ekmek de¤il, Irma’y› sarmay› unutan etek idi.

Bazen ya¤mur üstü dal›nda ›slak bir güldü Irma. Fistan de¤ifltirirken gö¤sü yüzüne benziyordu.

Bir gün “Müsaade et” diyecektim.

“Gülün damlalar›n› elimle sileyim” diyecektim güya... *** Annem “F›rt›nalar y›l›” dedi.

“Kendini arayacaks›n, kimli¤ini bulacaks›n. Vakit buldukça aflk fliirleri oku: Sevgide çok fley ö¤reneceksin.” ‹lk fliiri okudum.

139

BD fiUBAT 2008

G

ökyüzünde tüy, seviflen iki kuflun unutkanl›¤›d›r. Domateste çiçek sar›s›, batacak güneflin unutkanl›¤›d›r. Susunca avucumun içindeki dünyaya flaflk›n bak›yordum. *** Odam›n duvarlar› y›k›ld›. Ben dev, dünya s›n›rs›z... Kad›n, gördü¤üm de¤ildi art›k, görmeyi becerebildi¤im oldu. Kad›n, dokundu¤um de¤il, duyabildi¤im olacakt›.

Sevmek akl›m›n bir boyutu oldu. *** Günefl bana “Günefl ol” dedi. “Çiçeklerini sen boya. Yaflayaca¤›n dünya yüre¤ine uygun... Gök elinde flemsiye, günefl her sabah alevledi¤in mum...” *** Denizde baflka sevdim. Topra¤› ayr› sevdim. *** Duymay› sevdi¤im yerde kulak buldum. Duyunca var oldum kufllarla... *** Sevgiyi buldu¤um yerde, gözlerim, birkaç damla su yüzünde... Havuz bafl›nda yüzünü gördüm, y›kad›¤›n... *** Ya¤mur ya¤ar senin için, seninle ›slanmak için... Madem ki ›slanmas›n› seviyordun. *** Y›llar geçti aradan, yöremsin flimdi... A¤ac›m sen, elmas› sen...

Keçimsin sütümü veren... Ellerimde ç›plak bulurum seni, dokundu140

¤um zaman... Yeni penceresin bana sen, kör oldu¤umu unuttu¤um an... “Sabah tulumba suyu ikimiz” dedim. Neden sevgi? ‹ki damla su, bizi birbirimize ba¤lad›¤›ndan... *** “Nas›l?” dedim. Sabah kokusunun akflama benzemedi¤inden... *** “Nerede?” diye düflündüm.

Var oldu¤un yerdeyim, seni buldu¤um zaman... *** Elli y›l sonra onyedi yafl›nda k›zs›n, karfl›mda... *** Seni aray›nca, kendimi aray›nca ayn› köyde, rüzgar›nday›z... Topra¤›nday›z, ikimiz... Ya¤an ya sendin ya ben, susay›nca birimiz... Günefl ben, ›s›nmak isteyince sinen... *** Kasaban›n yaz deresinde su birikintisiydim, akmay› unutmufl.

Varacak bir yerim yoktu sanki, görmeyi ö¤reninceye kadar... ***

A

ltm›fl y›l olmufl o günden bu yana... Soka¤›n bafl›nda sana benzer biri, ya¤murda yürüyor, neden ›sland›¤›n› biliyordu. Yüzüme vuran damlalar, yüzüne vuruyordu. *** Seni bu son güzde, tomurda bulmak, yan yana okudu¤umuz fliirlerden geliyordu.• halililyas@yahoo.ca

GÖZLE GÖNÜL ARASI Dr. Mehmet Uhri

HARF

TAM‹RC‹S‹

“Bence hepimiz alfabenin bir harfi gibi yafl›yoruz yaflam›... Hangi harf olarak dünyaya geldi¤ini anlamak ve hangi harflerle birarada durmak gerekti¤ine çocukken yön veremezsek, hep yanl›fl yerde arayacaklar kendilerini ve belki de hiçbir zaman bulamad›klar›n›n ne oldu¤unu bile anlamayacaklar.”

R

ahats›zl›¤› kronikleflmifl, hastanemize s›k gelir olmufltu.

K›sa süreli yat›fllarla tedavisini düzenliyorduk. Konaklamalar giderek s›klafl›yordu. Kendi de durumun ay›rd›ndayd›. Bir keresinde “Benim flasi eskidi art›k.

Kasa eski olunca ne kadar düzeltirsen düzelt, baflka yerinden bozuluyor” demiflti.

Hasta yata¤›nda sesini ç›karmadan gün boyu kitap okumas› ara s›ra notlar almas› dikkatimizi çekiyordu. Efli geceleri efllik ediyor, gündüzleriyse hastam›z›n yan›nda

kimse olmuyordu. Gelen giden ziyaretçilerden hastam›z›n edebiyat elefltirmeni ve çocuk kitaplar› yazar› oldu¤unu ö¤rendik.

Yapt›¤› çeviriler, elefltiri yaz›lar› ve kitaplar›yla edebiyat çevresinin tan›nanlar›ndand›. Pek çok kitapta eme¤i ve imzas› vard›.

Hastane ortam›nda çekingendi. Kendiyle ilgili sorular› yan›tlamaktan baflka, pek sesi ç›km›yordu. Hastane ortam›nda yaflanabilen ve kimi zaman hastalar›m›z›n abart›l› tepkilerine neden olan küçük aksilikleri olgunlukla karfl›l›yor, gülüp geçiyordu.

141

BD fiUBAT 2008

BD fiUBAT 2008

akflam sakin bir nöbet ge- kafada bitiyor, doktor bey...” çirmeyi umarken hastam›“Ö¤rendi¤ime göre edebiyatz›n kendini iyi duyumsa- ç›ym›fls›n›z. Hatta daha çok çomad›¤› haberi geldi. Oda- cuk kitaplar› yaz›yormuflsunuz. s›na gitti¤imde hemflire nab›z say›- Merak ediyorum. Niye yaz›yoryor, tansiyonunu ölçüyordu. Çar- sunuz? ‹nsan niye yazar? Özel p›nt›s› tutmufltu. Endifle içinde ken- bir nedeni var m›?” dini iyi duyumsamad›¤›n›, kötü bir Amac›m hastam›z›n dikkatini fley olaca¤›ndan korktu¤unu anlat- baflka yerlere çekip konuflturup rat›. O gece efli de yoktu yan›nda... hatlamas›n› sa¤lamakt›. GözlükleriK›sa süreli dald›¤› uykuda anlam- nin üzerinden yüzüme bakt›. land›ramad›¤› kötü düfller görmüfl, “Kimi konuflur, kimi flark› heyecanlanm›flt›. Gerekli t›bbi giri- söyler, kimi de yazar... Yeter ki, flimi yap›p odadan ç›karken biraz anlatacaklar›n olsun. Okumaya yan›nda kalmam› rihep merakl›yd›m. ca etti. Hastam›z›n Üniversite y›llar›mricas›n› k›rmay›p dan buyana dü‹flte bence odaya döndüm. “En zenli notlar al›r, yazarlar, sanatç›lar, iyi yat›flt›r›c›, hoflça çeviriler yapar, yamuhabbettir” diyen zar›m. Önceleri ressamlarsa emekli doktor a¤ahobi gibi bafllam›flalfabenin sesli beyimi an›msad›m. t›m. Yazarl›k ne Okudu¤u serüzaman gerçek iflim harfleri olduklar› ven kitab›n› göstedurumuna geldi için üretirler. rip “Sizi bu okudukan›msam›yorum.” lar›n›z heyecanlan“‹yi de bunlar d›r›p karabasan gör‘Neden yaz›yorsumenize yol aç›yor olmas›n?” diye nuz?’ sorumun karfl›l›¤› de¤il.” sordum. Kitapta kald›¤› sayfay› “Herkesin kendince bir nedeni iflaretleyip baflucuna koydu. ‹flaret vard›r elbet... Önceleri okudu¤um parma¤› ile kafas›n› gösterdi. kitaplar, yaz›lar ilgimi çekiyordu, “Hiç sanmam... Kitapta ne ya- sonra ilgim tümcelere yöneldi. Gizarsa yazs›n. Herfley burada baflla- derek sözcükler ve harflere de¤in y›p burada bitiyor. San›r›m ne indim. Önceleri ‘Okudu¤um kitap okudu¤undan çok, nas›l okudu- ya da yaz›lar gibi yazabilir miyim?’ ¤un daha fazla etkiliyor insan›... düflüncesiyle yaz›yordum. O za‹nan›yorum ki, hastane ortam› ye- man sorsan, öyle yan›tlard›m.” rine tatilde deniz k›y›s›nda okuyor “Peki ya sonra?” olsayd›m bu kitab› hiç öyle sizin Kenarda duran deri ciltli not söz etti¤iniz gibi olumsuz etkisi defterini eline ald›: olmayacakt› üzerimde... Herfley “Sonralar› yaz›lardan çok,

O

142

tümcelerin önemli oldu¤unun ay›rd›na vard›m. ‹lgimi çeken tümceleri not eder, kullan›r oldum. O tümceler için yaz›yordum o y›llarda... Ama yafl ilerledikçe insan daha da derinlere korkmadan bakabiliyor.

“Zaman geçtikçe sözcükler ve anlamlar› ilgimi çeker oldu.

Sözcükleri kullanabilmek, anlamlar›n› gösterebilmek için fikirlerimi o sözcükler üzerinden anlatmay› seçtim. O y›llarda sorsan be¤endi¤im sözcükler için yazd›¤›m› söylerdim.” “fiimdi de öyle de¤il mi?”

“Yafllan›nca insan yaflam›n güzelli¤inin bütünden çok ayr›nt›larda oldu¤unu daha iyi anl›yor.

Umar›m sen de a¤›z tad›yla yafllan›r, bu sözlerimi an›msars›n.”

“Yani?”

“Gençken yaflam güzel yaz›lm›fl bir kitap ya da yaz› gibi olmal› diye düflünürdüm. Sonralar›, kendini iyi ifade eden tümce gibi olman›n güzel bir yaflam için yeterli oldu¤unu düflünür oldum. K›rk›ndan sonraysa yaflam anlaml› ve yerinde kullan›lan bir sözcükten öte de¤ildi benim için... Hep o sözcü¤ü kovalad›m. fiimdilerde ise yaflam›n harf, yaln›zca bir harften olufltu¤unu düflünüyor, onun için yaz›yorum. Bilirsin alfabede sesli ve sessiz harfler olur. Ço¤umuz sessiz harfler gibiyiz. Kimimiz sert, kimimiz yumuflak; ama sessiz harfiz... ‹flte bence yazarlar, sanatç›lar, ressamlarsa alfabenin sesli harfleri olduklar› için üretirler. Onlar›n göre-

vi sessiz harfler aras›nda ba¤lant›lar kurup anlam yaratmakt›r. Yazarlar bence bunun için yaz›yor. Sanatç›lar sesli bir harf gibi olduklar› için üretiyorlar. Önünde ve ard›nda duran sessiz harflerle birlikte yaratabildi¤i anlam denli yaflama anlam kat›yorlar. Gerisi ayr›nt›...”

Hastam›z›n çarp›nt›s› geçmiflti.

Sohbete devam etmek istedim; ancak yoruldu¤unu dinlenmek istedi¤ini söyleyerek teflekkür etti. Odadan ç›kmadan dönüp “Herfleyi anlad›m da neden özellikle çocuk kitaplar› yaz›yorsunuz?” diye sordum. Gülümsedi. “Dedim ya, bence hepimiz alfabenin bir harfi gibi yafl›yoruz yaflam›... ünyaya hangi harf olarak geldi¤ini anlamak ve hangi harflerle birarada durmak gerekti¤ine çocukken yön veremezsek, hep yanl›fl yerde arayacaklar kendilerini ve belki de hiçbir zaman bulamad›klar›n›n ne oldu¤unu bile anlamayacaklar.

Hofl, ben de çocu¤um olduktan sonra ay›rd›na vard›m durumun güçlü¤ünün... Bu yüzden öncelikle çocuklar için yaz›yorum” dedi.

Battaniyesini üzerine çekip “‹yi geceler” dileyerek arkas›n› döndü. Birkaç gün sonra iyileflerek taburcu oldu. Giderken kendi yazd›¤› kitaplardan birini arma¤an olarak b›rakm›fl ve “Harf Tamircisine” diye imzalam›flt›.•

“D

MehmetUhri@butundunya.com.tr 143

Anne ve Babalardan Dede ve Ninelerden Gönderi adresi: Bütün Dünya, Mimoza 4/9, D: 1, Ataflehir, 34750, ‹stanbule-posta: butundunya@butundunya.com.tr (e-posta ile gönderece¤iniz fotograflar›n 150 KB’den fazla olmamas›na lütfen özen gösteriniz.)

Kerem ve Emre Turgut, Ankara

Ada Öztürk, Silifke

‹kra Sar›, Ankara

Yi¤it Gören, Ankara

Yusuf Onat Tali, Tekirda¤

Kayra Öztürk, ‹stanbul

Zeynep Ak›n, Artvin

Kaan Özker, ‹stanbul

Emir Naz›ro¤lu, ‹stanbul

Deniz Arda, ‹stanbul

A. Ça¤an Alemdar, Samsun

Almira Tan, Konya

M›sra Ceren Balc›, Ankara

Elif Akbo¤a, Çorlu

Bu¤ra Ali ve Ensar Erdem, Yalova

Ali K›l›nç, Adana

Simay Güven, Bursa

Defne Mert, Artvin

‹dilnaz Baflel ve Batu Alpas, Ankara

C. Deniz fiahin, Antalya

E. Ya¤›z ve S. ‹rem Karagülle, Konya

Emir Görgülü, Ankara

Ege Turan, K›rklareli

Ömer ve Toprak Kaç›ra, Mersin

Arda Gökhan, ‹stanbul

Mehtap ve Ça¤dafl Ereno¤lu, Mu¤la

Z. Ceylin Yüksek, Çanakkale

Hamdi Y›ld›r›m, K›rflehir

Deniz Alt›n, Ankara

‹dil Alkusal, Ankara

Yi¤it U¤urlu, Sivas

Özüm Naz Karakafl, Ankara

Yasemin fien, Ankara

Bora Bedir, ‹stanbul

F. Efe Yüksel, Hatay

Ömer Tafl, Adana

GÖZLEMLER, ‹ZLEN‹MLER Engin Ünsal

OLSUN ‹STERD‹M...

Olmas›n› istediklerimin, özlediklerimin yoklu¤u içimde bir da¤ gibi büyürken, o yokluklar›n hüznü bir ahtapot gibi bedenimi, düflüncelerimi sararken, varl›¤›m› umutsuzca sorgularken birden akl›ma Naz›m Usta’n›n, “Yaflamak güzel fley be kardeflim” deyifli geliyor. Kendi kendime, “Bir sen misin aldanan yeryüzünde?” diyorum ve yürüdü¤üm yollar› yeniden seviyorum. eniz k›y›s›nda bir kasabam olsun isterdim. Arnavut kald›r›mlar›, eski evleri, eski insanlar› olan bir kasaba... Tüm ömrüm boyunca hep deniz k›y›s›nda bir kasabada yaflamak istedim; ama hiç olmad›.

Sabah uyand›¤›mda penceremden denizin göründü¤ü, kap›mda beyaz bir bulutun as›l› oldu¤u, bahçemde hüsnüyusuflar›n, hercaimenekflelerin boy verdi¤i ve aç›k penceremden içeri imbat›n doldu¤u bir evim olsun isterdim. Hiç öyle bir evim de olmad›.

D 148

O deniz k›y›s›ndaki kasabamda bal›kç› dostlar›m olsun isterdim.

A¤lar›n› onar›rken yanlar›na gideyim, bana o uzak maviliklerde yaflad›klar› güzellikleri, karanl›k gecelerde yaflad›klar› umutsuzluklar›, lamban›n ›fl›¤›nda yüzen mercanlar›, lüferleri, k›rlang›çlar›, dülger bal›klar›n› anlats›nlar isterdim. Onlarla akflamlar› lofl ›fl›kl› meyhanelerde bir fleyler içerken uzak denizlere yelken açmak isterdim. Benim hiç bal›kç› dostum da olmad›.

O deniz k›y›s›ndaki kasabada komflular›m olsun isterdim. Sabahlar› kahve içmeye gelen, akflamlar›

karanl›¤› ve o deniz kasabas›n›n yaln›zl›¤›n› benimle paylaflmak için beni evlerine ça¤›ran komflular›m... nlar bana yaln›zl›¤›n gergefinde iflledikleri yaflamlar› anlats›nlar, ben onlara birçok yabanc› kentte yaflad›¤›m yavan günleri, geceleri ve ora insanlar›n›n duygudan yoksun tafl gibi sessiz, donuk yaflamlar›n› anlatay›m... Indianapolis’te k›rk y›l yaflam›fl bir Türk’ün yaln›zl›ktan bunalarak ‹zmir’e geldi¤i gece ilk ifl olarak bir kahveye gidip, “Merhaba dostlar” dedi¤inde kendine “Merhaba” diyen birçok insan›n sesinden nas›l etkilendi¤i, onlara insan sesini, insan kokusunu özlemenin ne muhteflem bir fley oldu¤unu söylesem...

Benim hiç böyle komflular›m olmad›. Büyük kentlerde tan›d›¤›m –ya da hiç tan›madan yaln›zca varl›klar›n› bildi¤im– nobran, kendini be¤enmifl, sayg›s›z insanlar›n beni yaflamdan nas›l so¤uttuklar›n› komflular›ma anlatsam, boyunlar›na sar›larak onlar›n buram buram dostluk, insanl›k kokan havas›n› k›lcal damarlar›mda duyabilsem.

Benim hiç böyle insan sevgisiyle dolu bir kasabam olmad›.

Evimde birlikte özgürce yaflayabilece¤im, kimsenin söz edemeyece¤i, kimsenin yak›namayaca¤› hayvan dostlar›m olsun isterdim.

Bir kedim, bir köpe¤im, bahçemde tavuklar›m›n olmas›n› ne denli isterdim. Onlarla oyalanay›m, dertle-

O

rimi, üzüntülerimi onlarla paylaflay›m, gece yata¤›mdaki kedime, yast›¤›ma bafl›n› koymufl köpe¤ime yaln›zl›¤›n ne denli çekilmez oldu¤unu, yaflam›n ancak onlarla güzel, gün ›fl›¤›n›n sevincini, gecenin karanl›¤›n›n ürpertisini onlarla paylaflman›n anlaml› oldu¤unu onlara her gece hiç b›kmadan anlatmay› ne denli çok isterdim. Benim hiç böyle hayvan dostlar›m olmad›.

O k›y› kasabas›nda her akflam gidebilece¤im, patronun, garsonlar›n beni tan›d›¤›, deniz kenar›ndaki bir masay› yaln›zca benim için haz›r tuttuklar› bir lokanta olsun isterdim. Karfl› yakan›n bir yan›p bir sönen ›fl›klar›na bakarken bugüne de¤in bunca y›l› nas›l bofla geçirdi¤imi düflünmek isterdim. Arada bir telleri ›fl›l ›fl›l yanan gemilerin önümdeki denizin aynas›ndan geçmesini çok isterdim. O gemileri uzan›p okflasam, acaba ellerim yanar m›yd›? a arada tüm pencereleri ›fl›klar içinde çok uzaklara giden yolcu gemileri geçse, ben heyecanlan›r m›yd›m acaba? O gemilerin içinde olmak ister miydim? O gemilerin tüm yolcular› ile tan›fl›p söyledikleri flark›lar› paylaflmak, uzak diyarlar›n kokular›n› getiren genç, güzel, al›ml› k›zlarla dans etmek ya da onlara geminin küpefltesinde E. E. Cummigs’ten bir fliir okumak, Aragon’un “Elsa’n›n Gözleri” adl› fliirini neden yazd›¤›n› onlara anlata-

Y

149

BD fiUBAT 2008

bilsem... Ama benim ne öyle gide- nim ne böyle kumsallar›m ne böybilece¤im bir k›y› lokantam ne de le alevlerim ne de böyle yüzy›ll›k uzaklardan ›fl›klar içinde bir kuy- dostlar›m oldu.

Herfleyden öte, o k›y› kasabarukluy›ld›z gibi geçip giden, ard›ndan bakakald›¤›m gemilerim oldu. s›nda bir sevgilim olsun isterdim.

O k›y› kasabas›nda, yal›n Gözlerimin gözlerinde eriyece¤i, ayakla kumlar›n üzerine sere ser- ellerimin ellerinde atefller içinde pe oturdu¤um gecelerde yan›ma yanaca¤›, Çobany›ld›z›’n›n söndügelip bana çoktan unutulmufl flar- ¤ü ana de¤in ona fliirler okurken k›lar› söyleyen çalg›c›lar›n olmas›- beni sab›rla, sevgiyle, özlemle dinn› isterdim. Onlar›n onuruna leyecek bir sevgili... Benimle ac›lar›m›, sevinçlerimi Olemp Da¤›’ndaki paylaflan, beni tügibi büyük alevli müyle sahiplenen, atefller yakard›m.

O k›y› kasabas›nda ruhu benimle büOnlar bana eski her akflam tünleflen bir sevgigünlerimi, hiç yagidebilece¤im, li... Benim baflar›laflamad›¤›m eski patronun, r›m›n yollar›na gülsevdalar›m› an›mler döken, ac›lar›m› satan, çok sevdigarsonlar›n bal edip benimle ¤im; ama hiç olbeni tan›d›¤›, paylaflan belki hiç mayan kad›nlar›m› deniz kenar›ndaki olmayacak bir sevanlatan flark›lar bir masay› yaln›zca gili... Benim hiç söylesin isterdim. böyle bir sevgilim O resimlerde benim için olmad›, zaten düflü kalan eski dostlar›, haz›r tuttuklar› bile bana yabanc›... sevgisiz ve sevgilibir lokanta Olmas›n› istesiz ac›lar içinde geolsun isterdim. diklerimin, özledikçirdi¤im olmayan lerimin yoklu¤u sabahlar›, do¤maiçimde bir da¤ gibi yan flafaklar› flark›lar›nda söylesinler isterdim. Oysa o büyürken, o yokluklar›n hüznü bir k›y› kabas›nda, o sabaha yak›n ahtapot gibi bedenimi, düflüncelealevlerin ›fl›¤›nda dostlar›m›n ya- rimi sararken, varl›¤›m› umutsuzca n›mda olmas›n›, o geceyi, o y›ld›z- sorgularken birden akl›ma Naz›m lar›, o muhteflem yaln›zl›¤› onlarla Usta’n›n, “Yaflamak güzel fley be paylaflmay› ne denli isterdim. On- kardeflim” deyifli geliyor. Kendi lara ne denli çok gereksinimim ol- kendime, “Bir sen misin aldanan du¤unu, onlar›n boyunlar›na sar›l- yeryüzünde?” diyorum ve yürüdümak istedi¤imi alevlerin yüzlerinde ¤üm yollar› yeniden seviyorum.• gizemli oyunlar oynad›¤› o gece enginunsal34@smileadsl.com onlara anlatmak isterdim. Oysa be150

Mant›k Bilmecesi, Bulmaca Ocak Ay› Yan›tlar›, Çözümleri

Mant›k Bilmecesi Filmin ad› “Köylü K›z›” “Sar› Gül” “Caj” “Ya¤mur” “Delikanl›”

Baflartist Ceyda Ahmet Beril Nükhet Mehmet

Süresi 96 90 134 104 122

Ald›¤› ödül ‹kinci Dördüncü Birinci Beflinci Üçüncü

Bulmaca 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1

2

E S ‹ N E N G ‹ N

R D A L Ö Z K A L A E M H A L E ‹ D A ‹ R A M N A ‹ R A ‹ E L E M ‹ S A L E A E K O S A O S M ‹ M E E F A A R D A S A N A T C A S A L A D A Y E M A V E R L A L E M S ‹ V A R E N S E O B E R E

10 11 12 13 14 15 16 17 18

C A N Y Ü C E L

19 20

B

3

4

5

6

7

8

B A H ‹ S S E R ‹ L E A K A B E

9

10

11

12

13

B I T T I A R A A N A S A Y A T ‹ R Ö T Z fi I K E T A U T E Z ‹ R T L A K E S E G E M E T N E F K E S R R E N O R A N E ‹ N K A ‹ T Z

14

15

M A L S ‹ T A R T E ‹ N E A F T N E R T E M K ‹

151

MANTIK B‹LMECES‹

KARELER VE RAKAMLAR

Prof. Dr. Yüksel Bozer

Cahit Batum

= --

+

+ =

+

=

--

-=

--

Cahit Batum’dan “Kareler ve Rakamlar”›n Ocak Ay› Çözümü: 243 + 435 = 678 + 512 -- 312 =+ 200 755 + 123 = 878

977 -- 364

406 = 571 -- 219 = -- 145

613

187 = 426

Yeni oto

--

“Ford”

“Fiat”

“Volkswagen”

“Kia”

“Honda”

“Ford”

“Fiat”

‹zmir

Mersin

Haluk Kemal Nevzat

Eski oto

--

Yeni oto

Buket Celal

=

--

Bolu

Ankara

Lütfen dikkat edin: 0-9 aras›ndaki rakamlar, her soru grubunda de¤iflik biçimlerle simgelenmektedir.

Eskiflehir

Eski oto

“Volkswagen”

--

“Kia”

=

“Honda”

+

Konya’da oturan befl kifli eski otomobillerini baflka marka yeni otomobillerle de¤ifltirmek için de¤iflik kentlere gittiler. Afla¤›daki ipuçlar›na bakarak bu kiflilerin eski otomobillerini hangi kentte, hangi yeni otomobille de¤ifltirdi¤ini bulunuz. ‹PUÇLARI: 1- Haluk’un eski otomobilinin markas› “Fiat” de¤ildi ki “Fiat” Ankara’dan yeni sat›n al›nan otomobil de de¤ildi.

2- Yeni “Volkswagen”i Mersin’den alan kifli Buket de¤ildi ve o “Honda” de¤iflimi yapmad›.

3- Nevzat “Kia” marka olmayan yeni arabas›n› Bolu’dan ald›.

4- Eski otomobili “Honda” olan kifli ‹zmir’e gitti.

5- Celal yeni bir “Ford” ald›.

6- Kemal eski “Kia” marka otomobilini de¤ifltirmek için Eskiflehir’e gitmedi¤i gibi “Volkswagen” da almad›.

“F‹at” “Ford” “Honda” “Kia” “Volkswagen” “Fiat” “Ford” “Honda” “Kia” “Volkswagen” Ad›

Gitti¤i kent

Eski oto markas›

Yeni oto markas›

YukselBozer@butundunya.com.tr 152

153

SATRANÇ Mustafa Y›ld›z

K‹RP‹ S‹STEM‹

8 7 6 5 4 3 2 1

1970’li y›llarda bir grup genç büyükusta Kirpi Sistemi ad›yla yeni bir piyon yap›s› ortaya koydular: Piyonlar›n›, 3. (6.) yatayda s›ralayan siyahlar, hafif figürlerini bu piyonlar›n arkas›nda gelifltirir. Bu çok esnek kurgunun ard›ndaki düflünce, beyazlar› gere¤inden fazla ilerleterek rakip alandaki zay›fl›klara b5 ve d5 sürüflleriyle karfl› sald›r› düzenlemektir. Kirpi Sistemi’nde önemli bir alan avantaj›na sahip olan beyazlar›n klasik konumsal anlay›fla göre aç›k üstün say›lmas› gerekir. Ancak, siyah piyonlar›n Kirpi Sistemi dizilifli kendi içinde önemli dinamik ö¤eler bar›nd›r›r. Siyah tafllar›n konumu, sald›r›lara karfl› dirençli olma özelli¤iyle geriye çekilmifl yay› and›r›r. Temel olarak Kirpi Sistemi bir karfl› sald›r› yöntemidir.

Uhlmann-Boensch, Halle, 1976 1. c4 c5 2. Af3 Af6 3. Ac3 e6 4. g3 b6 5. Fg2 Fb7 6. d4 cxd4 7. Vxd4 d6 8. 0-0 Fe7 9. e4 Abd7 10. Ve3 0-0 11. Ad4 Vc7 12. b3 a6 13. Fa3 (Fb2 daha etkili olurdu.) 13... Kfe8 14. h3 Ff8 15. Kfe1(D) Tam bir Kirpi konumu. 15... Kad8 16. Kad1 Ac5 17. f3 g6 18. g4 Fg7 19. Fb2 Fa8 Filler uzun çaprazlara yerlefltirildi. Siyah, kedi-fare taktikleri uyguluyor. “e” dikeyinin aç›lmas› beyaza yarayaca¤›ndan d5 sürüflü henüz uygun de¤il.

20. Ke2 h6 21. Kde1 Vb8!

Kirpi Sisteminde bir baflka tipik hamle: Siyah vezir b5 sürüflünü de destekleyecek. 22. Vd2?! e5! d5 sürüflü bekleyen c d e f g h a b beyazlar için sürpriz, siyahlar alternatif plan› devreye sokuyor. 23. Ac2 b5! 24. cxb5?! d5!! Siyahlar merkezi adeta y›rtarak aç›yor. 25. exd5 Axd5 26. Axd5 Kxd5 27. Ve3 Ad3 28.

Kb1 Axb2 29. Kxb2 e4! 30. Kb1 Kd3 31. Vf2 exf3 32. Kxe8+ Vxe8 33.

Ff1 Kc3 Siyah tafllar›n tümü etkili oldu. fiimdi tehdit, 34... Kxc2 35.

Vxc2 Fd4+ ve h›zla mat.

34.Kd1 axb5 35. Ad4 Ve4 36. Fxb5 Kc1! 0-1 (Kaynak: 50 Ö¤retici Satranç Dersi, FM Steve Giddins, Çeviren: FM Alper Efe Ataman, Analiz Yay›nc›l›k, 2007) 154

DÜNYA KUPASINI KAMSKY KAZANDI

ATAK

22 Kas›m-18 Aral›k 2007 tarihlerinde Rusya’n›n Khanty-Mansiysk kentinde yap›lan Dünya Kupas› Satranç Turnuvas›’n› uzun y›llar satranca ara vermesine karfl›n halen ABD’nin en güçlü oyuncusu olan Tatar as›ll› Gata Kamsky kazand›. Finalde Shirov’u 1 galibiyet ve 3 beraberlik oyunuyla safd›fl› eden Kamsky ayn› zamanda bir sonraki dünya flampiyonlu¤u finalinde oynamak için eski Dünya fiampiyonu Topalov’la maç yapma hakk›n› da kazanm›fl oldu. 128 büyükustan›n kat›ld›¤› turnuvada Türkiye’yi temsil eden Gureviç ikinci turda ‹ngiliz satrançç› Adams’a elendi.

Barnes-Morphy, 1858

Siyah kazan›r

OYUN SONU Liburkin, 1931

Kamsky-Shirov, Dünya Kupas› Finali 1. e4 c5 2. Af3 Ac6 3. Ac3 e5 4. Fc4 Fe7 5. d3 d6 6. Ad2 Fg5 7. Vh5 Ah6 8. h3 Ad4 9. 0-0 0-0 10. Ab3 Fxc1 11. Kaxc1 Ae6 12.

Ae2 Vf6 13. Ad2 fih8 14. c3 g5 15. d4 Kg8 16. dxe5 dxe5 17. Af3 Kg6 18. h4 Vg7 19.

Fxe6 Fxe6 20. hxg5 f6 (D) 8 7

Beyaz kazan›r

6 5

KEND‹ GELEN

4

E. Atal›k-Ferhi 2007

3 2 1 a

23.

26.

29.

32.

35.

b

c

d

e

f

g

h

21. gxf6 (at al›namaz.) Kxg2+ 22. fih1 Vxf6 Vxe5 Vxe5 24. Axe5 Kg5 25. f4 Kh5+ fig1 Kg8+ 27. fif2 Kh2+ 28. fie3 Kgg2 Ag1 Kxb2 30. f5 Fxa2 31. Kcd1 Kbc2 Kd8+ Ag8 33. Agf3 Kxc3+ 34. fif4 Kh6 Kg1 Kf6 36. Ag5 h6 37. Agf7+ 1-0• MustafaYildiz@butundunya.com.tr

41... Vd7?? Çözümler 121’inci sayfam›zdad›r.

155

BULMACA Filiz Lelo¤lu Oskay 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 4 156

6

4

SOLDAN SA⁄A: 1) Türk edebiyat›nda modern anlamda deneme türünde ürün veren, 1898-1957 y›llar› aras›nda yaflam›fl, deneme yazar›m›z. - Bafll›ca içece¤imiz.

2) fiayet. - Osmanl›lar’da gece bekçisi. Taraça. 3) Eski evlerde pencere hizas›ndan soka¤a do¤ru ç›k›nt›s› olan kafesli bölüm.

- Karfl›l›k beklenmeden yap›lan yard›m. Güney Afrika Cumhuriyeti’nin plaka imi.

4) ‹ridyumun simgesi. - Bir pamuk cinsi. Yer alt› suyunu tafl›yan, içinde bulunduran yer alt› boflluklar›na verilen ad. 5) Kendisine inan›lan kimse. - Yasaklama. - Güzel kokulu, yapraklar› baharat olarak kullan›lan, çok y›ll›k bir bitki. 6) “..... Duvarlar›” (F. N. Çaml›bel’in fliiri). - Bir tür deniz tafl›mac›l›¤›. - Yass› demir çelik ürünü. 7) Gelenek. - Prensip. - Orta Anadolu’da bir göl.

8) Türk sanat musikisinde bir makam. Güzel sanat. 9) Rütbesiz asker. - Bir soru sözü. - “ Lale .....” (Türkiye’nin ilk kad›n futbol hakemi). - Satrançta bir tafl. 10) Ticaret eflyas›. - Övme, methetme. - Zaman, süre. 11) Fas’›n plaka iflareti. - “.....’nun Toplar›” (Baflrollerini Gregory Peck ve Anthony Quinn’in oynad›¤› 1961 yap›m› bir savafl filmi). - Karadeniz’e özgü küçük bal›kç› teknesi. 12) Küçük erkek kardefl. Küçük kitapç›k. - Ifl›k. 13) S›v› yükler tafl›yan bir tafl›ma arac›. - Kad›nlar›n saçlar›n› tutturmaya yarayan bir araç. 14) Beyzi. Bir haber ajans›n›n simgesi. - Sak›z.

15) “Anais .....” (“Venüs Üçgeni” adl› yap›t›n yazar›). - Çay›n etkin maddesi. - ‹laç.

16) Bir nota. - Hipodromda yar›fl atlar›n›n yedekte gezdirildikleri yer. 17) Yüce. - Vücudun a¤›rl›¤›n› verecek biçimde ayak taban›n› bir yere ya da bir fleyin üzerine koymak. 18) ‹lk ça¤daki uygarl›klarla ilgili olan. - Yank›. 19) Müstahkem yer. - Çiçe¤i baharat gibi kullan›lan, odunsu sapl›, kokulu bir bitki. 20) Telli bir çalg›. - Ensiz.

YUKARIDAN AfiA⁄IYA: 1) 18 Aral›k 2002 tarihinde Ankara’da aln›ndan vurulan ayd›n bilim adam›m›z (fotografta görülen). - Kültürsüz kimse. 2) Meymenet. - Maksim Gorki’nin bir roman›. Bosna’da yaflayan bir halk. - Akdeniz Bölgesi’nde bir akarsu. 3) Uykunun bir evresi. - Yard›m. - “Afet .....” (‹lk kad›n tarihçimiz). - Hububat tozu. 4) Çöl Araplar›. - ‹nce yap›l›. - Genellikle televizyonda gösterilmek üzere haz›rlanan, bir müzik parças›n› görüntü eflli¤inde veren film. - Boru sesi. 5) Gelirler. - ‹sviçre’de bir akarsu. - “Hayriye” ve “Nasihatname” adl› yap›tlar› bulunan divan flairi. 6) Lantan›n simgesi. - Telefon sözü. - Küçük ma¤ara. - Gemicilikte demir almak için verilen komut. - Asya’da bir baflkent.

7) Soylu. - Endonezya’n›n plaka imi. Ana, temel. - “Üç Silahflörler”de bir karakter. - Erkek. 8) Gemicilerin birlikte bir fley çekerken “Haydi çek”, “Gayret” anlam›nda bir a¤›zdan yüksek sesle ve makamla söyledikleri söz. - Onbafl›dan çavufla dek olan rütbeler. - Tah›l unundan yap›lm›fl hamurun f›r›nda piflirilmesiyle yap›lan yiyecek. 9) Hatay ilinden geçen bir ›rmak. - Zaman bilimi. - De¤erli bir tafl. 10) Önceleme. - Eski M›s›r’da günefl tanr›s›. - Etoburlar›n geliflmifl dönemlerinde ba¤›rsaklar›nda yaflayan tenya türü. 11) Çevik. - Bir g›da maddesi. - Bir renk. 12) Herhangi bir konuda ileriyi düflünerek çekinmeyi gerektiren neden. - Ses. - Lityumun simgesi. 13) Bir nota. - Bizmutun simgesi. A¤›zda zor eriyen bir fleker türü. 14) Saz çalan. - Namzet. - Bir cetvel türü.

15) Özsu. - Türlü nedenlerden dolay› baflar›ya ulaflamam›fl kimse. - Hile.•

FilizOskay@butundunya.com.tr 157

B‹ZE GÖNDER‹LEN K‹TAPLARDAN

ZAFERE G‹DEN YOL, ESPR‹LER‹ ‹LE ‹Ç‹M‹ZDEN B‹R‹ ATATÜRK, FELSEFEN‹N BEfi‹⁄‹ ANADOLU, O⁄UZNAME KÖKLERE G‹DEN YOL Zafere Giden Yol S. Erifl Ülger Remzi Kitabevi

ugün içinde bulundu¤umuz durumun kökleri geçmifle dayan›yor. Ne yaz›k ki yak›n geçmiflimiz konusunda yeteri kadar bilgi sahibi de¤iliz. Uluslar›n, ülkelerin yaflamlar› otobanda süren bir yolculu¤u and›r›yor. Zaman zaman aynada geriden gelenlere bakmak gerekiyor. Geri ve ileri dengesini iyi koruyanlar yolculuklar›n› da rahat yapar. Son zamanlarda Turgut Özakman’›n “fiu Ç›lg›n Türkler” kitab›yla bafllayan nereden, nas›l, nereye do¤ru gitti¤imizi ayd›nlatan yap›tlar›n ço¤almas› yol kenarlar›ndaki ayd›nlatma lambalar› ya da kedi gözleri gibi karanl›kta daha rahat yolculuk yapmam›z› sa¤layacak. 19 May›s

B

158

1919’da Samsun’a ayak basmas›ndan 10 Kas›m 1938 tarihinde sona eren yaflam›yla Mustafa Kemal Atatürk’ün kendisi için k›sa ancak ülkesi ve ulusu için uzun ad›mlar›... Öykü tad›nda geçmifli ayd›nlatan kitab› yazar Falih R›fk›’n›n sözleriyle noktal›yor: “Mustafa Kemal, Büyük Harbe girmek aleyhinde idi; kafa ve sanat adam› oldu¤u için! Mustafa Kemal Kurtulufl Harbi’ni b›rakmak fikrinde asla bulunmad›; vatan adam› oldu¤u için. ‹flte size bütün kitab›n özeti; ilim ve vatan adam› olunuz. Hiçbiri yaln›z bafl›na ne sizi, ne de milleti kurtarabilir.”

Esprileri ‹le ‹çimizden Biri Atatürk ‹lknur Güntürkün Kal›pç›

ler olmal›d›r. Atatürkçülük’ün Türkiye’nin bugünkü ve yar›nki tüm sorunlar›na ›fl›k tutacak güncel, geçerli ve çözümsel önerileri içinde bar›nd›rd›¤›n›, Türkiye’nin kurtuluflunu baflka ülkelerin, baflka lider ve sistemlerinde arama gafletinde olanlara hat›rlatma günleri olmal›d›r. Bugünler, Atatürk’ü sar› saçl›, mavi gözlü bir devdi fleklinde ezberletilen flekilcili¤i b›rak›p O’nun ilkelerini, devrimlerini, uygarl›k savafl› yolundaki önerilerini, önemini, nedenlerini tart›flarak, aç›klayarak, benimseyerek, anlayarak, uygulayarak ö¤retece¤imiz, sevdirece¤imiz, uygulataca¤›m›z bir hale nas›l getirebilece¤imizi düflünme günleri olmal›d›r. Ve bugünler, Atatürk’e kaç çiçek ekti¤imizin veya kaç a¤aç kesti¤imizin; kaç kitap okudu¤umuzun veya kaç yolsuzluk yapt›¤›m›z›n; kaç fabrika açt›¤›m›z›n veya kaç fabrika kapatt›¤›m›z›n hesab›n› verdi¤imiz günler olmal›d›r” düflüncesinde olan yazar içimizden biri Atatürk’ü bize anlat›yor.

Felsefenin Befli¤i Anadolu Derman Baylad› Say Yay›nlar›

Epsilon Yay›nc›l›k

ugünler, Atatürk’ün ölümünü de¤il, ölümsüzlü¤ünün nedenlerini tart›flt›¤›m›z gün-

“B

ugün dünyada yayg›n yanl›fl bir anlay›fl egemenli¤ini sürdürüyor. Uygarl›¤›n kökenlerini Yunan-Helen kültürüne dayayan ve

B

bunu abartanlara karfl› Halikarnas Bal›kç›, Azra Erhat, Sabahattin Eyubo¤lu, ‹smet Zeki Eyubo¤lu gibi ayd›nlar›n bafllatt›¤› bayrak yar›fl› ilerliyor. Daha önce yay›nlanan Uygarl›klar Kavfla¤› Anadolu, Tanr›lar›n Öyküsü, Dinler Kavfla¤› Anadolu adl› çal›flmalar›yla Anadolu’nun uygarl›¤›n befli¤i oldu¤unu dünyaya anlatmaya çal›flan Derman Baylad› bu kez felsefe aç›s›ndan konuya e¤iliyor.

Filozoflar yan›nda felsefe okullar›n› da araflt›ran Baylad› ç›k›fl noktas›n›n do¤rudan herhangi bir felsefe okulu ya da filozof olmad›¤›n› Anadolu oldu¤unu vurguluyor.

O¤uzname Köklere Giden Yol Umar Ömer Oflaz Verlag Anadolu

nsanl›k ailesinin ad›ndan en çok söz edilen uluslar›ndan bir olan Türkler konusunda ilginç bir çal›flma. Almanya’da kurulan bir Türk yay›nevince yay›nlanan kitap Türk, O¤uz sözcüklerinin kökeninden bafllayarak de¤iflik co¤rafya ve tarihlerde süren serüveni roman havas›nda anlat›l›yor. Hunlar’ dan Türklerin Anadolu’ya göçleri, ‹stiklal Savafl› ve günümüze kadar döneme yer veriliyor.•

‹

159

B‹R FOTOGRAF B‹N SÖZCÜ⁄E BEDELD‹R Gönderi: Fatih Akal›n

160

TÜRK RESSAMLARI: Z. Hay›rl› sabanc›

ALTIN Ç‹çek