SAKLI TAR‹H Sinan Meydan
Atatürk
Ramazan Aylar›nda
Kur'an Okurdu Atatürk düşmanlarının öteden beri Atatürk'e saldırmak için kullandıkları en önemli yöntem, Atatürk'ün "dinsiz" olduğu ve "dindarlara baskı yaptığı" şeklindeki yalanı durmadan tekrarlamaktır. Büyük Günah fiüphesiz ki, dünyan›n en büyük devrimcilerinden birini, milleti için yap›p ettikleriyle de¤il de "inan›p inanmad›¤›yla" de¤erlendirmek, ancak az geliflmifl üçüncü dünya ülkelerine has bir durumdur. Maalesef ayd›nlanmas› yar›m kalm›fl olan ülkemizde de Atatürk gibi bir "dünya lideri", milleti için yap›p ettikleriyle de¤il de dini inanc›yla de¤erlendirilmektedir. Her fleyden önce bu durum çok ama çok üzücüdür. Yokluk ve yoksulluk içindeki bir toplumda önce emperyalizmi dize getiren sonra da yar› ba¤›ml› ve geri kalm›fl bir ümmet impratorlu¤undan ça¤dafl bir ulus yaratan Mustafa Kemal Atatürk'ün, "Atatürk ile Allah aras›nda" kalmas› gereken din-inanç konusundaki tutumuna 37
BD EYLÜL 2011
Din, Atatürk'ün de dedi¤i gibi, "Allah ile kul aras›ndaki ba¤l›l›kt›r".
göre de¤erlendirilmesi, herfleyden önce günaht›r! Çünkü din, Atatürk'ün de dedi¤i gibi, "Allah ile kul aras›ndaki ba¤l›l›kt›r". Atatürk ile Allah Aras›nda Atatürk düflmanlar›, Atatürk'ü Müslüman-Türk milletinin gözünden düflürmek için Atatürk'e "dinsiz" diye iftira atm›fllar, genç nesilleri bu çirkin iftirayla zehirlemifllerdir. Allah'tan korkmayan kuldan utanmayan bu Atatürk düflmanlar›n›n Atatürk'e yönelik bu as›ls›z ve çirkin iftiralar›na cevap vermek için 15 y›l›m› vererek tam 1153 sayfal›k Atatürk ile Allah Aras›nda adl› bir kitap yazd›m. Bu kitapta Atatürk'ün din anlay›fl›n›, do¤umundan ölümüne kadar çok ayr›nt›l› bir flekilde belgelere dayal› olarak inceledim. Neredeyse bütün arflivlere girdim,yerli yabanc› bütün kaynaklar› tarad›m. Ve 15 y›ll›k çal›flmalar›m sonunda Atatürk'ün bu ülkeye gelmifl geçmifl en bilinçli ve en sade inananlardan biri oldu¤unu 38
gördüm. Araflt›rmalar›m sonunda; Atatürk'ün inanc›n› kendi içinde yaflayan, toplumun herfleyden önce dinini anlamas›n› isteyen, bunun için dinde öze dönüfl projesi gelifltiren, din istismar›yla ve yobazl›kla savaflan, baflka inançlara sayg› duyan samimi bir dindard›r oldu¤unu gözler önüne serdim... Burada Atatürk ve din konusundaki 1153 sayfal›k Atütürk ile Allah aras›nda adl› kitab›m› özetleyecek de¤ilim; bu yaz›mda ”Ramazan Aylar›ndaki Atatürk’ten” k›saca söz edece¤im. Ramazan Aylar›ndaki Atatürk Atatürk çok özgün bir din anlay›fl›na sahiptir. Bu nedenle zaman zaman Atatürk'ün din konusunda söyleyip yazd›klar› bizleri flafl›rtabilir. (Örne¤in, Medeni Bilgiler'deki din elefltirlileri.) Ancak bütün bunlar›n bir aç›klamas› vard›r. Bu aç›klamalar› "Atatürk ‹le Allah Aras›nda" adl› kitab›mda bulabilirsiniz. Atatürk, ‹slam dininin sosyal ve toplumsal boyutuna çok fazla önem vermifltir. Müslümanlar için kutsal aylar›n ve günlerin toplumsal dayan›flmay›, birlik ve bütünlü¤ü pekifltirdi¤ini düflünen Atatürk, özellikle Rama-
BD EYLÜL 2011
zan ay›na çok büyük bir önem vermifl- bafllarken dua ederdi." tir. Atatürk, Ramazan aylar›ndaki maAtatürk'ün Ramazan ay›nda k›z nevi havadan etkilenmifltir: zaman za- kardefli Makbule Han›m'a; "Ramazan man oruç tutmufl, oruç tutanlara kolay- geliyor, annemize hatim okutmay› ihl›klar sa¤lam›fl, onlara büyük bir sayg› mal etme..." diye hat›rlatmada buluduymufl, hatta Ramazan aylar›nda baz› nup, hatim okuyacak haf›za hediye kiflisel zevklerinden (alkol almak, ince edilmek üzere bir zarf içinde para versaz heyeti dinlemek gibi) vazgeçmifl, di¤i bilinmektedir. dahas› s›kça Kuran okumufl veya özel Atatürk'ün özel haf›z› Haf›z Yaflar haf›z›na Kuran okutarak dinlemifl, ak- Okur, Atatürk'ün Ramazan aylar›ndaki flamlar› haf›zlar› ça¤›rtarak onlarla davran›fllar›n› flöyle gözlemlemifltir: Kuran ve din sohbetleri yapm›flt›r... "... Ramazanlar›n Atam için çok fiimdi gelin laf› fazla uzatmayal›m büyük bir önemi vard›. Ramazan gelir ve tan›klara kulak verelim. gelmez ince saz heyeti Çankaya KöflÖnce Atatürk'ün ufla¤› Cemal Gran- kü'ne giremezdi. Kandil Geceleri de da'y› dinleyelim: saz çald›rmazd›. Sadece beni huzurl"... Ramazanlarda Kadir gecesi a¤- ar›na ça¤›r›r, Kuran'› Kerim'den baz› z›na kadehini koymazd›... Kadir gece- sureler okuturdu.Ben okurken gözleri leri sofra bile kurdurmazd›. Sayg›s› bir noktaya tak›l›r, derin bir huflu içinbüyüktü. Bazen Mevlit dinledi¤i de 15 y›ll›k çal›flmalar›m sonunda olurdu. Miraç bölü- Atatürk'ün bu ülkeye gelmifl münde, 'Göklere ç›kt› Mustafa' de- geçmifl en bilinçli ve en sade nince gözleri yafla- inananlardan biri oldu¤unu r›rd›. O zaman hemen kolonya götü- gördüm. rürdük. ‹nan›fl› samimiydi. Bence Al- de dinlerdi. Ruhunun çok mütelezziz lah'a inan›yordu." oldu¤u her halinden anlafl›l›rd›. Atatürk Ramazan aylar›nda DolRamazanlarda bir ay müddetle mabahçe Saray›'na gelen ve oruç tutan Hac› Bayram-› Veli ve Zincirlikyu misafirlerine özel ilgi göstermifl; iftar camilerinde flehitlerin ruhuna Hatimsofras›yla bizzat ilgilenmifl, ibadet et- i fierif okumam› emrederlerdi. O günmek isteyenlere yer göstermifltir. lerde civar kasaba ve köylerden gelenAtatürk'ün k›z kardefli Makbule lerle cami h›ncah›nç dolard›..." Han›m bu konuda flunlar› söylemifltir: Görüldü¤ü gibi Atatürk Ramazan "...Her Ramazan›n bir günü ve ek- aylar› boyunca baz› al›flkanl›llar›ndan seriyetle Kadir gecesi bana iftara ge- da uzak durmufltur. Örne¤in incesaz lirdi. O gün, imkan bulabilirse oruç heyetini Çankaya'ya sokmam›fl, Kanda tutard›. ‹ftar sofras›n› tam eski tarz- dil Geceleri saz çald›rmam›flt›r. Ayr›ca da isterdi. Oruçlu oldu¤u zaman iftara Kuran-› Kerim okumufl, çeflitli cami39
BD EYLÜL 2011
Atatürk’ün Çankaya Köflkü Kütüphanecisi Nuri Ulusu’nun An›lar›n›n anlat›ld›¤› kitap lerde de flehitlerin ruhlar›na Hatim-i fierif'ler okutmufltur. Atatürk'ün bütün bu davran›fllar›, onun Ramazan›n anlam ve önemini idrak etmifl inanca sayg›l› son derece sade bir Müslüman oldu¤unu kan›tlamaktad›r. fiimdi de Atatürk'ün kütüphanecisi Nuri Ulusu'ya kulak verelim: "Atatürk otuz ramazan geceleri baflta Saadettin Kaynak Hoca olmak üzere o devrin haf›zlar› olan Hf. Yaflar, Hf. Zeki, Hf. Küçük Yaflar, Hf. Burhan, Hf. Hayrullah beyleri davet ederdi ki bu haf›zlardan Haf›z Yaflar ayn› zamanda Cumhurbaflkanl›¤› Alaturka Müzik fiefi'ydi. 1930 y›l›nda emekli 40
oldu. Ama ölene kadar hep Atatürk'ün yan›ndayd›. Soyad› Kanunu ç›k›nca Atatürk ona 'Okur' soyad›n› vermifltir. Atatürk davet etti¤i bu haf›zlardan tek tek din konusunda bilgiler al›rd›. Ayr›ca çok üzerinde durdu¤u Türkçe Kuran'› Kerim hakk›nda görüfllerini de sorard›. Yine bir Ramazan ay› gecesinde Atatürk, Dolmabahçe Saray›'nda aceleyle beni ça¤›rtt›. Derhal makam›na girdim. O gece sofra flefimiz ‹brahim Bey izinli oldu¤undan, benim görevim olmad›¤› halde düzenimi ve intizam›m› be¤endi¤inden olacak beni istemifller. Odaya girdi¤imde, 'Nuri o¤lum haf›zlar gelecek. Bu gece haf›zlar›n seslerini aksi sedas›yla daha güzel dinlemek için muayede (bayramlaflma) salonundaki hususi daireye yemek masas›n› kurun, ama acele ha; kaç dakikada kurabilirsin?' demiflti. Pek tecrübelisi oldu¤um bir konu de¤ildi. Derhal laz›m gelen emirleri gerekli kiflilere tebli¤ ettim, herkes ifle koyuldu. Hakikaten tam otuz dakika sonra herfley tamam gibiydi. Sevdi¤i çiçekleri de elimle tam masaya koyarken Atatürk, misafirleriyle birlikte gelmez mi? Masan›n yan›na geldi. fiöyle bir göz ucuyla masay› düzeni süzdü ve bana dönerek: 'Aferin Nuri, ‹brahim'i aratmam›fls›n, çiçekler de pek güzel...' diye iltifatta bulundu. Zaten hep güzel fley yapt›¤›m›zda takdir ederdi. Ama bir de yanl›fl m›, hata m› yapt›n, sadece bir bakard› ki, o bile yeterdi, içimize ifllerdi. Salona girdiler, sandalyeleri çekip oturdular, yeme¤e bafllad›lar. Konu yine Türkçe Kuran-› Kerim'di. Atatürk
BD EYLÜL 2011
hepsiyle ayr› ayr› ilgilendi. Kuran-› Atatürk, Cemil Said Bey'in Kuran Kerim'den okuttu¤u dular› zevkle din- tercümesini getirtti. Bizlerin tercüme ledi." konusunda tek tek fikirlerini ald›ktan Nuri Ulusu'nun dedi¤i gibi gerçek- sonra hemen hemen sabaha kadar tarten de Atatürk özellikle ”Dinde Türk- t›flt›k. Daha sonra aya¤a kalkarak ceçelefltirme Çal›flmalar›n›” bafllatt›¤› ketlerinin önünü iliklediler. Kuran-› 1932 y›l› Ramazan ay›nda s›kça tan›n- Kerim'i ellerine al›p Fatiha Suresi'nin m›fl haf›zlarla bir araya gelmifl, onlarla Türkçe tercümesini aç›p halka okuyorKuran konuflmufl, Kuran okutup mufl gibi a¤›r a¤›r okudular. Bu haredinlemifl, hatta bizzat Kuran oku- ketleriyle bizlerin halka nas›l hitap mufltur. etmemiz gerekti¤ini göstermek istiyorHaf›z Yaflar Okur'u dinleyelim: lard›. "1932'de Ramazan›n ikinci günüySonra Atatürk: 'Say›n haf›zlar, dü. Atatürk ile Ankara'dan Dolmabah- içinde bulundu¤umuz bu kutsal ay çe Saray›'na geldik. Beni huzurlar›na içinde camilerde okuyaca¤›n›z mukaça¤›rd›lar. 'Yaflar Bey' dediler. '‹stan- belelerin tamam›n› okuduktan sonra bul'un mümtaz haf›zlar›n›n bir listesini Atatürk, s›kça tan›nm›fl haistiyorum. Ama bunf›zlarla bir araya gelmifl, onlar musikiye de aflilarla Kuran konuflmufl, Kuran na olmal›lar." Bu emir üzerine okutup dinlemifl, hatta bizzat Haf›z Yaflar Okur, ‹stanbul'un en tan›n- Kuran okumufltur. m›fl haf›zlar›ndan, Sadettin Kaynak, Sultan Selimli R›za, Türkçe olarak da cemaate aç›klayaSüleymaniye Camii Bafl Müezzini caks›n›z. ‹ncil de Aramca yaz›lm›fl Kemal, Beylerbeyli Fahri, Darüttalim- ama sonradan bütün dillere tercüme i Musiki Azas›ndan Büyük Zeki, Mu- edilmifltir. Bir ‹ngiliz ‹ncil’ini ‹ngilizallim Nuri ve Burhan beylerin yer al- ce, bir Alman ‹ncil’ini Almanca okur. d›¤› bir liste haz›rlam›flt›r. Herkes okunan mukabelelerin manaSonraki geliflmeleri yine Haf›z Ya- s›n› anlarsa dinine daha çok ba¤lan›r" flar Okur'dan dinleyelim: dediler. "O ana kadar bunlar›n niçin ça¤r›lSonra yan›ndakilere: 'Gazetelere m›fl oldu¤unu ben de bilmiyordum. haber verin, yar›n camilerde okunacak O gün anlad›m ki, tercüme ettirilmifl surelerin Türkçe tercümesi de okunaolan bayram tekbirlerini kendilerine cakt›r' emrini verdiler." meflk ettirecektir. Haf›zlar ikifler ikifler Atatürk, bu haf›zlarla 1932 Ramaoldular ve flu metin üzerine meflke zan ay›nda s›kça toplant›lar yapm›flt›r: bafllad›lar. 'Allah büyüktür... Allah Camilerde Kuran okuyacak haf›zlarla büyüktür...' bizzat ilgilenmifl, hatta defalarca haf›z41
BD EYLÜL 2011
lara Kuran'›n nas›l okunaca¤›n› göstermifltir. Saadettin Kaynak anlat›yor: "Dolmabahçe Saray›'nda büyük muayede salonunda saz tak›m› toplanm›flt›. Atatürk bir imtihan ve tecrübe yapmaya haz›rlanm›fl görünüyordu. Elinde Cemil Said'in Türkçe Kuran-› Kerim'i vard›. Evvela Haf›z Kemal'e verdi okuttu, fakat beyenmedi. 'Ver bana, ben okuyaca¤›m' dedi. Hakikaten okudu, ama hâlâ gözümün önündedir, askeri kumanda eder, emir verir gibi bir ahenk ve tav›rla okudu." Atatürk'ün Oruç Araflt›rmalar› Atatürk her konuyla oldu¤u gibi din konusuyla da "bilimsel" gözle ilgilenmifltir. Atatürk'ün dünyadaki di¤er devrimcilerden en temel farklar›ndan biri dini "ak›l d›fl›" diye d›fllamamas› ve din üzerine de kafa yormas›d›r. Atatürk bir taraftan Ramazan aylar›ndaki manevi havay› solurken di¤er taraftan oruç ibadetini anlamaya çal›flm›flt›r. Okudu¤u baz› kitaplarda "oruçla ilgili" baz› bölümlerin alt›n› çizip, baz› notlar almas› onun "orucu anlama" çabas›n›n bir yans›mas›d›r. Atatürk, Leon Caeteni'nin "‹slam Tarihi" adl› eserini okurken orucun anlat›ld›¤› baz› satr›lar›n alt›n› çizmifl, ve sayfa kenarlar›na baz› özel iflaretler koymufltur. Örne¤in, Hz. Muhammed'in, nefsine hakim olamad›¤› için had›m olmak isteyen ‹bn-i Mazun'a onay vermemesi; "nefsine hakim olmak istiyorsa oruç tutmas›n›" söylemesi, Atatürk'ün 42
dikkatini çekmifltir: "Peygamber onay göstermedi. Heveslerini yat›flt›rmas› için oruç tutmas›n› tavsiye etti." Atatürk, önemli gördü¤ü bu sat›r›n alt›n› boydan boya çizmifltir. Atatürk, ayn› kitapta 'Ramazan bayram›n›n ortaya ç›k›fl›n›" anlatan bölümle de ilgilenmifltir. "O sene (Hz) Muhammed taraftarlar›na fitre zekat› vergisinin ödenmesini emretti. Bundan bir iki gün önce Müslümanlara bir konuflma yapt›¤› rivayet olunuyor. Ramazan ay› sonunda (Hz) Muhammed bütün ashab› ile birlikte flehirden ç›karak musallaya gitti. Salatül-iyd (bayram namaz›) denilen namaz› orada k›ld›. Orucun bitimi bu namaz ile kutlanm›fl oluyordu. ‹lk defa olarak böyle bir adet yap›lmakta idi..." Önemli bularak bu sat›rlar›n alt›n› çizen Atatürk, "ilk defa olarak böyle bir adet yap›lmakta idi" cümlesinin bafl›na iki adet "x" iflareti ve "Dikkat" anlam›nda bir "D" harfi koymufltur. *** ‹flte, yobaz düflüncelerle "dinsiz" ve "din düflman›" diye afla¤›lanmaya çal›fl›lan Atatürk. Var›n siz karar verin kimin gerçekten dindar, kimin ise Allah'la aldatan yobaz oldu¤una!... Ayr›ca, önemli olan Atatürk'ün inan›p inanmad›¤›, az ya da çok inand›¤› de¤il bu millet için yap›p ettikleridir. • sinanmeydan@butundunya.com.tr Not: Atatürk ve din konusunda akl›n›za tak›lan bütün sorular›n cevaplar›n›, Atatürk'ün din anlay›fl›n›n›n bilinmeyenlerini ATATÜRK ‹LE ALLAH ARASINDA adl› kitab›mda bulabilirsiniz...