BD N‹SAN 2013
Sakl› Tarih Sinan Meydan
Atatürk’ün ‹slam Dinine Hizmetleri 1 Kendine Özgü Sade Bir Dindar Atatürk düflmanlar›n›n öteden beri Atatürk’e sald›rmak için kulland›klar› en önemli yöntem, Atatürk’ün “dinsiz” oldu¤u ve “dindarlara bask› yapt›¤›” fleklindeki yalan› durmadan tekrarlamakt›r.
Y
okluk ve yoksulluk içindeki bir toplumla önce emperyalizmi dize getiren sonra da ça¤dafl bir ulus yaratan Atatürk’ün, “onunla Allah aras›nda” kalmas› gereken din-inanç konusundaki tutumuna göre de¤erlendirilmesi, (gerçekten inananlar için söylüyorum) her fleyden 42
önce günaht›r! Çünkü din, Atatürk’ün de dedi¤i gibi, “Allah ile kul aras›ndaki ba¤l›l›kt›r.” Atatürk'ün inan›p inanmad›¤›, az ya da çok inand›¤› kiflisel bir tercih oldu¤undan sadece Atatürk'ü ilgilendirir, ancak "Atatürk'ün din düflman› oldu¤u ve dindarlara bask› yapt›¤›" iddias› herkesi ilgilendirir, bu nedenle de üzerinde durulmas›
BD N‹SAN 2013
gerekir. Atatürk'ün hayat› incelendi¤inde onun hayat›n›n hiçbir döneminde hiçbir dine ve hiçbir din mensubuna kötü gözle bakmad›¤›, hangi dinden olursa olsun bütün dindarlara sayg›yla yaklaflt›¤›, hiçbir din mensubuna bask› yapmad›¤› görülecektir. Nitekim Atatürk, "Her türlü düflünceye ve inan›fla sayg›l›y›z" diyerek laiklik ilkesini hayata geçirmifltir. Atatürk’ün anlad›¤› laiklik her fleyden önce dine ve dindara sayg›d›r. teden beri Atatürk düflmanlar›, Atatürk’ü Müslüman-Türk milletinin gözünden düflürmek için Atatürk’e “dinsiz” diye iftira atm›fllar, genç nesilleri bu çirkin iftirayla zehirlemifllerdir. ‹flin as›l flafl›rt›c› taraf›, kendisini "Atatürkçü" diye adland›ran baz› çevrelerin de Atatürk'ü yüceltmek ad›na onu "dinsiz" diye adland›rm›fl olmalar›d›r. Yani, bir grup "afla¤›lamak" için, bir baflka grup ise "yüceltmek" için Atatürk'ün "dinsiz" oldu¤unu iddia etmifltir. Gerçek flu ki hiçbir konuda anlaflamayan din istismarc›lar› ile Atatürk istismarc›lar› "Atatürk’ ün dinsizli¤i" noktas›nda anlaflm›flt›r. Örne¤in, bugün Türkiye’de Atatürk'ün "dinsiz olmad›¤›n›" iddia edenler, hem Atatürk düflman› yobaz din istismarc›lar›n›n hem de sözde Atatürkçü Atatürk istismarc›lar›n›n sald›r›s›na u¤ramaktad›r. Din istismar-
c›s› Atatürk düflmanlar›n›n ve Atatürk istismarc›s› sözde Atatürkçülerin Atatürk’e yönelik bu as›ls›z iddialar›na yan›t vermek için 15 y›ll›k bir çal›flmayla 1153 sayfal›k “Atatürk ‹le Allah Aras›nda” adl› bir kitap yazd›m. Bu kitab›mda Atatürk’ün din anlay›fl›n›, do¤umundan ölümüne kadar çok ayr›nt›l› bir flekilde belgelere dayal› olarak inceledim. Neredeyse bütün arflivlere girdim, yerli
Ö
Atatürk’ün anlad›¤› laiklik her fleyden önce dine ve dindara sayg›d›r. yabanc› bütün kaynaklar› tarad›m ve 15 y›ll›k çal›flmalar›m›n sonunda Atatürk’ün bu ülkeye gelmifl geçmifl en bilinçli ve en gerçek inananlardan biri oldu¤unu gördüm. Araflt›rmalar›m sonunda; Atatür43
BD N‹SAN 2013
k’ün inanc›n› kendi içinde yaflayan, toplumun her fleyden önce dinini anlamas›n› isteyen, bunun için de bir Dinde Öze Dönüfl Projesi gelifltiren, din istismar›yla ve yobazl›kla savaflan, baflka inançlara sayg› duyan "kendince samimi bir dindar" oldu¤unu gördüm. tatürk’ün nas›l gerçek bir dindar oldu¤unu bu makalenin s›n›rlar› içinde bütün boyutlar›yla özetlemek neredeyse imkâns›zd›r. Ancak yine de birkaç bafll›k alt›nda onun kendine özgü dindarl›¤›n› flöyle özetlemek mümkündür:
A
Atatürk, daha 7 yafl›nda annesi Zübeyde Han›m’›n iste¤i ile Kuran› Kerim’i hatmetmifltir. 8 Yafl›nda Kuran’›n tamam›n› ezbere okuyabilmektedir. Atatürk, daha çocukluk y›llar›nda Selanik’te Mevlevi-Bektafli tekkelerine giderek ayinlere kat›lm›flt›r.
Atatürk, daha 7 yafl›nda annesi Zübeyde Han›m’›n iste¤i ile Kuran-› Kerim’i hatmetmifl, 8 Yafl›nda Kuran’›n tamam›n› ezbere okuyabilmektedir. 44
Atatürk, Çanakkale Savafl› y›llar›nda yak›n dostlar›na, arkadafllar›na yazd›¤› mektuplarda Allah’a olan inanc›n› dile getirmifl ve “Allah’›n inayeti sayesinde” bu savafl› kazanacaklar›n› belirtmifltir. Atatürk, Kurtulufl Savafl› y›llar›nda camilere, cem evlerine gitmifl, cuma namazlar›n› k›lm›fl, cami minberine ç›k›p “Allah birdir, flan› büyüktür” diye bafllayan Hz. Peygamber’den övgüyle söz eden bir hutbe vermifl, TBMM’yi tekbir ve dualarla açt›rm›flt›r. I. TBMM’de giriflte hep bir haf›za Kuran okutmufltur. Ayn› flekilde Cumhuriyet döneminde Topkap› Saray›’nda Kuran okutma gelene¤ini sürdürmüfltür. Atatürk, özel hayat›nda f›rsat buldukça Kuran okumufl veya Kuran okutup dinlemifltir. Özellikle özel haf›z› Haf›z Yaflar Okur’a Kuran okutmufltur. Atatürk zaman zaman da manevi k›zlar›ndan Nebile’ye ezan ve Kuran okutup dinlemifltir. Atatürk’ün en yak›n arkadafl› Fevzi Pafla, annesi Zübeyde Han›m befl vakit namazlar›n› k›lan, ‹smet Pafla ise elinden geldi¤ince ibadetlerini aksatmayan insanlard›r. Atatürk çevresinde namaz›n› k›l›p ibadetlerini yapan herkese çok sayg›l› davranm›flt›r. Atatürk Kurtulufl Savafl› s›ras›nda tuttu¤u özel notlar› aras›nda zaman zaman “Haf›z› ça¤›r›p Kuran okuttu¤unu” yazm›flt›r. Yine özel notlar› aras›nda “Allah Birdir ve fian› Büyüktür” notu göze çarpmaktad›r.
BD N‹SAN 2013
Atatürk’ün Kuran okutturdu¤una dair kay›t düfltü¤ü not defterlerinden biri Atatürk, cumhuriyeti ilan ettikten sonra 1930’lu y›llarda özellikle ramazan aylar›nda dönemin tan›nm›fl haf›zlar›n› köflke/saraya ça¤›rarak onlara Kuran okutup dinlemifltir. Makamla Kuran okunmas›na büyük önem veren Atatürk, haf›zlar›n makam hatas› yapmamalar›na ve ayetleri tane tane okumalar›na büyük önem vermifltir. Atatürk, 1930’larda Çanakkale fiehitleri için her y›l Çanakkale Mehmet Çavufl abidesi önünde mevlit okutmufl, ayn› flekilde her y›l annesi Zübeyde Han›m’a da mevlit okutmufltur. Atatürk döneminde okullarda din e¤itimi devam etmifltir. Köy ilkokullar›nda din derslerinde “Cumhuriyet Çocu¤unun Din Dersleri” adl› kitap okutulmufltur. Atatürk, Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Yunanl›lar taraf›ndan yak›l›p y›k›lan yüzlerce camiyi onartt›rm›fl ve yeniden
Atatürk, Kurtulufl Savafl› s›ras›nda Yunanl›lar taraf›ndan yak›l›p y›k›lan yüzlerce camiyi onartt›rm›fl ve yeniden yapt›rm›flt›r. yapt›rm›flt›r. Hatta Eskiflehir Mihal›çç›k camisini cebinden 5000 lira verip yeniden yapt›rm›flt›r. Ayr›ca Atatürk’ün yurt d›fl›nda Paris ve Tokyo camilerinin yap›m›na katk›da bulundu¤una iliflkin iddialar vard›r. Atatürk, ‹slam dünyas›yla da yak›ndan ilgilenmifltir. Kurtulufl Savafl› s›ras›nda ‹slam dünyas›n›n deste¤ini yan›na alan Atatürk Kurtulufl Savafl›’ndan sonra da ‹ran-Irak ve Afga45
BD N‹SAN 2013
yan›nda oldu¤unu herkese göstermifltir. Tarihe çok merakl› olan Atatürk en çok Hz. Muhammet’ten etkilenmifltir. Onun savafllar›n› bütün detaylar›yla ö¤renmifl, liselerde okutulan Tarih kitaplar›nda ‹slam tarihi bölümünün yaz›m›na bizzat katk›da bulunarak bu kitaplarda Hz. Muhammed’in savafllar›n› anlatan haritalar› bizzat kendisi çizmifltir. Tarih çal›flmalar› s›ras›nda Hz. Muhammet’i elefltirmeye kalkanlar›, “Hz. Muhammet’in k›ymetinden habersiz cahil serseriAtatürk’ün Süleymaniye Camisi’nde ler bizim tarih çal›flmalar›m›za kat›ilk kez Türkçe hutbe okuttu¤u habe- lamazlar” diye azarlam›flt›r. Hz. Murini veren Cumhuriyet Gazetesi hammet’ten, “Benim senin ad›n silinir ama o ölümsüzdür” diye söz nistan gibi Müslüman ülkelerle Sada- etmifltir. bat Pakt›’n› kurarak, H›ristiyan haçl› Atatürk, 1922 Sakarya Savafl›’nsald›r›lar›na karfl› Müslüman ülkelerle dan 1934 Soyad› Kanunu’na kadar birlikte hareket etmifltir. ‹slami içerikli “Gazi” unvan›n› ad Müslüman ülkelerin liderleriyle olarak kullanm›flt›r. Soyad› Kanunu’nde çok iyi iliflkiler gelifltirmifltir. Ör- dan sonra da zaman zaman ad olarak ne¤in Afgan Kral› Amanaullah Han “Gazi” unvan›n› kullanmaya devam ve ‹ran flah› R›za Pehlevi ile kiflisel etmifltir. dostluk kurmufltur. Dâhinin Felsefi Kodlar›, Atatürk, 1937 y›l›nda Filistin’e yönelik bir Siyonist- Haçl› H›ristiyan sald›r›s› olaca¤›n› haber al›r almaz “Filistin’e el sürülmez” diye bir bildiri yay›mlayarak Müslüman Filistinlilerin 46
Bilimsel Kafa Yap›s› ve Din Atatürk, ça¤›n› aflm›fl bir "savafl ustas›", gelmifl geçmifl en büyük örgütçülerden biri ve Asya'n›n en büyük dev-
BD N‹SAN 2013
rimcisidir. O, tart›flmas›z bir "dahidir". Bu kadar "üstün yeteneklere" sahip bir insan›, bir "dahiyi" anlamak do¤rusu çok da kolay de¤ildir. Hele hele "okuman›n" sadece "bofl zaman" etkinli¤i olarak kabul edildi¤i, "felsefe" dersinin "önemsiz" görülerek müfredattan kald›r›ld›¤›, kitabi ve ak›l süzgecinden geçirilmifl bilgininin yerine "kulaktan dolma" nakilcili¤in egemen oldu¤u bir toplumda, Atatürk gibi ça¤›n› aflm›fl bir "dehay›" anlamak, özellikle de onun "felsefi derinli¤ini" çözmek çok zordur. Buna, bir de de¤iflik kayg›larla bu dehan›n "çarp›t›lmas›" da eklenince, Atatürk'ün "insana”, "evrene", "do¤aya" ve "tanr›"ya bak›fl›n› tam olarak ortaya koyabilmek neredeyse imkans›zlaflm›flt›r.
Atatürk’ün felsefeden, tarihe, dinden, dile, matematikten kuramsal fizi¤e kadar pek çok farkl› alanda 5000 civar›nda kitap okumas›n›n alt›nda "bilimsel zeka" ve "bilim insanlar›na has bir "merak" ve "sorgulama dürtüsü" vard›r.
tatürk üzerine yaklafl›k 15 y›ld›r kafa yoran, do¤umundan ölümüne kadar inceleyen biri olarak söyleyebilirim ki; o sürekli geniflleyen evren misali geliflen ve olgunlaflan bir düflünce dünyas›na sahiptir. Bir taraftan ömrünü adad›¤› toplumunu kurtarmaya çabalarken, di¤er taraftan içinde yaflad›¤› "evreni" anlamaya çal›flm›flt›r. Atatürk’ün felsefeden, tarihe, dinden, dile, matematikten kuramsal fizi¤e kadar pek çok farkl› alanda 5000 civar›nda kitap okumas›n›n alt›nda "bilimsel zeka" ve "bilim insanlar›na has bir "merak" ve "sorgulama dürtüsü" vard›r. Atatürk'ün "göz kamaflt›ran baflar›lar›n›n" anahtar›n› da burada aramak gerekir. Yar› ba¤›ml›, bir imparatorlu¤un
"sürekli de¤iflimi arzulayan bir bireyi" olarak yetiflen Atatürk, ailesinden ve çevreden ald›¤› dinsel e¤itimden sonra (Zübeyde Han›m etkisiyle), özellikle ‹stanbul Harp Okulu ve Harp Akademisi y›llar›nda dünyay› etkilemeye bafllayan Pozitivizm, Materyalizm, Darvinizm, Sosyalizm üzerine kafa yormuflfl ve 1905'de not defterlerinden birine "Evvela Sosyalist olmal› maddeyi anlamal›" diye bir not düflmüfltür. Sonraki y›llarda karfl›m›za ç›kacak olan "Ak›l ve bilim" vurgusunun kökleri bu dönemlere gider. J. Jack Rousseau'dan, Montesquieu'ya, Nam›k Kemal'den Abdullah Cevdet'e birçok yerli ve yabanc› ayd›n›n görüflleriyle bu dönemde tan›flm›flt›r.• sinanmeydan@butundunya.com.tr
A
Gelecek ay: Atatürk’ün ‹slamDini’ne hizmetleri 47