Sakl› Tarih Sinan Meydan
Atatürk’ün Tam Ba¤›ms›z ‹slam Dünyas› Vizyonu ve Ba¤›ms›z Suriye Plan› “E¤er Suriyeliler isterlerse ben Suriye’nin ba¤›ms›zl›¤›n› da sa¤lar›m.” nadolu’da emperyalizme karfl› bir Kurtulufl Savafl› veren Atatürk -pek anlat›lmasa da- efl zamanl› olarak Irak’ta ve Suriye’de de antiemperyalist hareketlerin geliflmesine destek olmufltur. Öyle ki Arap ‹slam dünyas›nda Kemalist hareketin IrakSuriye uzant›s›na, “Harekât-ül Kemaliye” ad› verilmifltir. Atatürk, Anadolu’daki antiemperyalist milli hareketle, Irak’taki ve Suriye’deki antiemperyalist hareketler aras›nda Uceymi Pafla ve özellikle fieyh Ahmet Sunüsi arac›l›¤›yla iliflki kurmufltur.
A
55
BD EK‹M 2015
O, bir taraftan Anadolu’yu düflmandan temizlemenin hesaplar›n› yaparken, di¤er taraftan hem Musul’u Misak-› Milli s›n›rlar›na katmak, hem de Irak ve Suriye’deki ba¤›ms›zl›k hareketlerini güçlendirmek istemifltir. Atatürk, 1 fiubat 1922 tarihli bir “Baflkomutanl›k Yönergesi” ile Elcezire cephesine Özdemir Bey’i (Yarbay Ali fiefik Özdemir) tayin etmifltir.
Anadolu’yu düflmandan temizleyen Atatürk, Irak ve Suriye’nin de ba¤›ms›z olabilmesi için -bilinenin aksine- çok çaba harcam›flt›r. Bütün bir Kurtulufl Savafl› boyunca “Biz asl›nda gerek Suriye ve gerek Irak’taki insanlar›n ba¤›ms›z olmalar› esas›n› kabul etmiflizdir. Buna dair bir itiraz›m›z yoktur.” diyen Atatürk, Irak’›n ve Suriye’nin, ba¤›ms›zl›k mücadelesini ölünceye kadar hep desteklemifltir. rne¤in, 21 Aral›k 1937’de, ölümünden bir y›l önce, Suriye Baflbakan’› Cemil Mardam’la Ankara’da yapt›¤› görüflmede, Atatürk düflmanlar›n›n asla gündeme getirmedikleri, flu çarp›c› sözleri söylemifltir: “Ben bir millet mevcudiyetini kurtarmak için ifle bafllarken (…)bütün kuvvetimi ve kudretimi, yaln›z bu imparatorluk içindeki Türk olan unsura hasretmek mecburiyetinde kald›m. Ancak ben bu ifli yaparken çok emindim ki, as›rlardan beri beraber yaflam›fl, dindafll›k yapm›fl insanlar ayr›lamazlar. Yaln›z imparatorlu¤un yaratt›¤› birtak›m yanl›fl anlamalar›n unutulabilmesi ve nihayet beraber yaflam›fl bu insanlar›n birbirlerini anlayabilmesi için belli bir zaman geçmesi laz›md›.” “Türkiye Cumhuriyeti gayet aç›k konuflmak mecburiyetindedir. Ben söylüyorum ki, ‹slam alemi ve Suriye Milleti ve Devleti tamamiyle ve katiyen ba¤›ms›z olmal›d›r. Bunu burada söyledi¤im gibi, Frans›zlar›n ve bütün dünyan›n önünde tekrar etmek benim için fleref ve zevktir.” “Frans›zlar bu hususta bir tak›m
Ö
Ali fiefik Özdemir
Atatürk, 26 A¤ustos 1922’de Anadolu’da ‹ngiliz destekli Yunan ordusuna karfl› Büyük Taarruzu bafllat›rken, onun görevlendirdi¤i Özdemir Bey de Revandiz’de 5000 kifliye varan kuvvetiyle ‹ngilizlere, Nasturilere ve iflbirlikçi Araplara karfl› harekete geçmifltir. Atatürk’ün, 30 A¤ustos 1922’de Baflkomutanl›k Meydan Muharebesi’ni kazanmas›ndan sadece bir gün sonra, 31 A¤ustos 1922’de, Özdemir Bey de müfrezesiyle -Atatürk’ten iki bin kilometre uzakta- Derbent Zaferi’ni kazanm›flt›r. Böylece ‹ngilizlerin ifadesiyle adeta Irak’ta “Kemalizm hayaleti” dolanmaya bafllam›flt›r. Kurtulufl Savafl›’yla 56
BD EK‹M 2015
hayali ve kaprisli yollara saparlarsa, korkar›m ki netice aleyhlerinde olur. (…) Ben, Kemal Atatürk, söylüyorum ki, Türkiye Cumhuriyeti Fransa’ya bütün bu düflüncelerinin makûs olaca¤›n› gösterecektir. Bu cevap, yerinde maddi, yerinde manevi olacakt›r.(…) Frans›zlar ak›llar›n› bafllar›na als›nlar. Benim için diplomasi meçhuldür. Benim için realite vard›r. Bu olacak m›? Olmayacak m›? Benim makul olarak söyledi¤im fley olmal›d›r. Çünkü ben makul olmayan bir fleyi hayat›mda asla düflünmedim.(…) Hatay’› b›rakt›m, b›rakmayabilirdim. Fakat b›rakt›m. ‹ki fley için b›rakt›m: Bunu aç›kça söyleyeyim. Bir kere Suriye mevcudiyetini az çok kuvvetli bir hale koymak için. ‹kincisi; bir gün Türkiye ve Suriye birbirini anlayacaklard›r. Bir gün makûs hareketler ortadan kalkacakt›r. Biz Suriyelilerle kolayl›kla anlafl›r›z diye bakar›m.” “Belki ayn› ›rktan›z. Tabii, ben bu nokta üzerinde durmayaca¤›m. Fakat bat›dan bir millet gelecek, bunu tayin edecek. Bu benim hofluma gitmiyor. (…) Bu iflte onlar› hakem tayin etmeyece¤im. (…) Frans›zlar bir fley yapamazlar, enerjinizi kullanmak flart›yla. Ben bunu somut olarak söylüyorum ve icab›nda da fiilen gösterecek vaziyetteyim. Frans›zlar e¤er flüphe ediyorlarsa bunu tecrübe edebilirler. Yapamam! Hepimiz Müslüman›z. Yemin ederim ki, namusum üzerine söylerim ki , b›rakmam! Çok temenni ederim ki, Frans›z hükümeti
akl›n› bafl›na toplas›n. Namusum üzerine söylüyorum b›rakmam. Kendileri bilirler. Fakat daima Türkiye Cumhuriyeti’nin arzu etti¤i fley, Suriye’nin ba¤›ms›z bir ‹slam Devleti olmas›d›r. ‹sterlerse Suriyeliler bizimle dost olurlar veyahut olmazlar. Bu onlar›n bilece¤i bir
M. Kemal Atatürk
fleydir. Fakat herhalde Ba¤›ms›z bir Suriye ‹slam Devleti kurulmal›d›r. Fakat Frans›zlar bunu istemiyorlar. Suriye’yi k›sk›vrak ellerine almak istiyorlar. (…) E¤er Suriyeliler isterlerse ben bunu (Suriye’nin ba¤›ms›zl›¤›) yapaca¤›m. (…) Frans›zlar, Suriyelileri adam yapmak istiyorlarm›fl. Fakat evvela kendileri adam olsunlar. Suriyeliler zeki, modern ve nazik insanlard›r. Frans›zlar›n terbiyesine ihtiyaçlar› yoktur. Suriyeliler böyle düflünmelidirler. Ben Suriye’ yi bilirim. Gençli¤imde fiam’da bulundum. Sürgün olarak, Abdülhamit zaman›nda. Suriye’nin daha birçok flehirlerinde de yaflad›m. Daha sonra da kumandan olarak da bulundum. Bütün kabahat Osmanl› ‹mparatorlu¤u’ndad›r. Balkan Harbi sonunda Gelibolu’da idim. Ben Talat Pafla’ya 57
BD EK‹M 2015
teklif ettim. Suriye’ye, Irak’a ba¤›ms›zl›k veriniz dedim. Talat Pafla, ‘Bunu baflkas›na söyleme, seni asarlar’ dedi. Fakat yap›lacak fley bu idi. E¤er yap›lsa idi, bugün Türkiye, Suriye ve Irak, ki zaten kardefltirler, daha samimi kardefl olacaklard›; Ba¤›ms›z, Suriye, Irak, Türkiye. (…) Frans›zlarla, ‹ngilizlerle, herkesle dost olal›m, fakat benli¤imizi kaybetmeyelim. Onlar da art›k bizim varl›¤›m›z›, k›ymetimizi anlas›nlar, Ba¤›ms›zl›¤a hürmet etsinler. Onlar bizi köle olarak kabul ederlerse bundan Say›n Suriye Baflvekili elbette memnun olmaz. Emir alt›nda olamay›z. Bunu Suriyeliler anlayacaklard›r, anlamazlarsa hiç olurlar. (…) Suriye devleti, milleti, Baflvekili vard›r. (Ama) ben çok hassas›m.(…) Bir Frans›z generali gelsin bütün bir millete hükmetsin! Suriyeliler henüz olgun de¤ilmifller. Frans›zlar acaba ne zaman olgun olmufllard›r? Suriyeliler mükemmelen
Frans›zlarla, ‹ngilizlerle, herkesle dost olal›m, fakat benli¤imizi kaybetmeyelim. Onlar da art›k bizim varl›¤›m›z›, k›ymetimizi anlas›nlar, Ba¤›ms›zl›¤a hürmet etsinler. 58
medeni iken acaba Frans›zlar ne vaziyette idi? Daha birçok meselelerimiz vard›r. Fakat ve maalesef bunlar›n ortaya konulmas› için kuvvet laz›md›r. Suriyelilerin ellerini, kollar›n› ba¤lam›fllar. Çözünüz onlar›, kopar›n›z o ba¤lar›! Biz Türkler, sizi seven dostlar›n›z. Tabi bu meseleleri diplomatik yollarla takip edece¤iz, Fakat onlar bize galebe çalamazlar. Hatay nedir? Küçük bir fley! Ben onu bize verin demiyorum. Bu mesele benim için namus meselesidir. (…) Bu meseleyi halledece¤iz, bu namus meselesidir. Bunun için en büyük tehlikeyi bile göze ald›m. Mesele, Suriye ile aram›zda kal›nca bin bir dostluk yollar› ile uyufluruz. Hatta Suriye Baflvekili ile benim aramda kalsa daha çabuk olur. Bunu yapaca¤›m. Frans›zlara veremem. Aç›k söylüyorum. E¤er Ekselans, yar›n Suriye’ye ve fiam’a dönerlerse lütfen benim bütün Suriyelilere ve bütün dostlar›m›za selam›m› söylesinler ve aç›k olarak desinler ki, ben ve hükümetim sizin tam ba¤›ms›zl›¤›n›z› istiyoruz. E¤er Frans›zlar engel olursa Frans›zlara da söyleyecek sözlerimiz vard›r. Ona da kefilim. Suriyelilerin ordusu yoktur. Fakat bizim ordumuz kâfidir. Söz veriyorum: ‹cap ederse girerim ve sonra yine ç›kar›m. Temenni ederim ki, buna mecbur olmayal›m. Katiyen b›rakmam. (Frans›zlar) Suriye’yi terk etmek istemiyorlar. Fakat terk edeceklerdir. Bir kere tutununuz, ordu yap›n›z. Korkmay›n›z, bir fley yapamazlar. Kuvvet kullanmaz iseniz her fley yaparlar.”
BD EK‹M 2015
Ben söylüyorum ki, ‹slam âlemi ve Suriye milleti ve devleti tamam›yla ve katiyen ba¤›ms›z olmal›d›r. Falih R›fk› Atay’›n kitab›na verdi¤i isimden yola ç›karsak “Atatürk ne idi?” sorusunun cevab› bence bu konuflmada gizlidir. 21 Aral›k 1937 tarihli bu konuflman›n gösterdi¤i Atatürk fludur: 1 Türkiye gibi, di¤er ‹slam ülkelerinin de ba¤›ms›z olmas›n› çok istemektedir: “Ben söylüyorum ki, ‹slam âlemi ve Suriye milleti ve devleti tamam›yla ve katiyen ba¤›ms›z olmal›d›r.” 2 Balkan Savafl› sonras›nda Osmanl› yöneticilerinden, Suriye ve Irak’a ba¤›ms›zl›k verilmesini istemesi, yal›n gerçekçili¤inin, flafl›rtan öngörüsünün ve aç›k sözlülü¤ünün kan›t›d›r. Çünkü o, daha I. Dünya Savafl› öncesinde art›k Osmanl›’n›n da¤›lma sürecinin önlenemeyece¤ini görmüfltür. O günlerde Atatürk’ün dedi¤i yap›lsayd›, belki sonraki savafllarda on binlerce vatan evlad› kaybedilmeyecek, Anadolu ve civar› daha iyi savunulaca¤› için Türkiye iflgal edilmeyecek ve belki de ba¤›ms›z Suriye ve Irak emperyalizmin pençesine hiç düflmeyecekti. Tarih ac› tecrübelerden sonra Atatürk’ü hakl› ç›karm›flt›r.
3 Genelde tüm ‹slam dünyas›n›n, özelde ise Suriye’nin ba¤›ms›zl›¤› için emperyalist ülkelerine karfl› bizzat mücadele etmeye söz vermifl, yemin etmifltir: “Hepimiz Müslüma-n›z. Yemin ederim ki, namusum üzerine söylerim ki, b›rakmam. Çok temenni ederim ki, Frans›z hükümeti akl›n› bafl›na toplas›n. Namusum üzerine söylüyorum, b›rakmam. Kendileri bilirler. Fakat daima Türki-ye Cumhuriyeti’nin arzu etti¤i fley, Suriye’nin ba¤›ms›z bir ‹slam devleti olmas›d›r. Fakat Frans›zlar bunu istemiyorlar. Suriye’yi k›sk›vrak ellerine almak istiyorlar. (…) E¤er Suriyeliler isterlerse ben bunu (Suriye’nin ba¤›ms›zl›¤›) yapaca¤›m. Ben ve hükümetim sizin tam ba¤›ms›zl›¤›n› istiyoruz. E¤er Frans›zlar engel olursa Frans›zlara da söyleyecek sözlerimiz vard›r. Oma da kefilim. Suriyelilerin ordusu yoktur. Fakat bizim ordumuz kâfidir. Söz veriyorum: ‹cap ederse girerim ve sonra yine ç›kar›m.”
A
tatürk bu son sözleriyle Suriye’yi istila amac› gütmedi¤inin de alt›n› çizmifltir. Suriye’yi iflgal etmeyi de¤il, Suriye’nin emperyalizmden kurtulup tam ba¤›ms›z olmas›n› amaç-lam›flt›r. Hep göz ard› edilmesine ra¤men, Atatürk, en az Hatay’›n ana-vatana kat›lmas› kadar, dost ve kardefl ülke Suriye’nin ba¤›ms›zl›¤›n› da istemifltir. 4 Atatürk, Müslüman ülkelerin Frans›zlarla, ‹ngilizlerle dost olmalar› için, onlar›n da Müslüman ülkelerin ba¤›ms›zl›¤›na sayg› duymas› gerekti¤ini söylemifltir: “Frans›zlarla, 59
BD EK‹M 2015
‹ngilizlerle, herkesle dost olal›m, fakat benli¤imizi kaybetmeyelim. Onlar da art›k bizim varl›¤›m›z›, k›ymetimizi anlas›nlar, Ba¤›ms›zl›¤a hürmet etsinler.” 5 Atatürk, Hatay meselesini bir fleref ve namus meselesi olarak görmüfltür: “Hatay nedir? Küçük bir fley! Ben onu bize verin demiyorum. Bu mesele benim için Namus meselesidir. (…) Bu meseleyi halledece¤iz, bu namus meselesidir. Bunun için en büyük tehlikeyi bile göze ald›m. 6 Dünyadaki ilk antiemperyalist savafl›n önderi Mustafa Kemal Atatürk, 1937’de de t›pk› 1921-1922’deki gibi iflgalci emperyalizmle mücadeleye haz›rd›r; öyle ki, bir Müslüman ve kardefl ülkenin, Suriye’nin tam ba¤›ms›zl›¤› için Fransa’ya çok a¤›r sözlerle meydan okumufltur:“Frans›zlar ak›llar›n› bafllar›na als›nlar!”,“ Frans›zlar evvela kendileri adam olsunlar!”, “E¤er Frans›zlar engel olursa Frans›zlara da söyleyecek sözlerimiz vard›r!”, “Frans›zlar Suriye’yi terk edeceklerdir.” Ayr›ca Atatürk’ün Kurtulufl Savafl› y›llar›nda Irak ve Suriye örgütleri ile gelifltirdi¤i bir Irak, Suriye, Türkiye Konfederasyon Plan› vard›r. Bu plan›, Atatürk’ün 1937’de Suriye Baflbakan’› Cemil Mardam’a söyledi¤i yukar›daki sözlerle birlikte düflününce ortaya müthifl bir Atatürk vizyonu ç›kmaktad›r. “Ba¤›ms›z Suriye” ve “ba¤›ms›z Irak” hayali maalesef Atatürk’ün sa¤l›¤›nda gerçekleflmemifltir. Ancak Atatürk, o günün gelece¤inden emindir. Ankara’da 26 Mart 1933 günü 60
M›s›r Büyükelçili¤i’ni ziyaret edip gün a¤arana kadar M›s›rl› yetkililerle yapt›¤› görüflmede güneflin ilk ›fl›klar› belirirken flu öngörüde bulunmufltur: “Do¤u’dan flimdi do¤acak olan günefle bak›n›z. Bugün günün nas›l a¤ard›¤›n› görüyorsam, uzaktan, bütün Do¤u milletlerinin de uyan›fllar›n› öyle görüyorum. Ba¤›ms›zl›k ve hürriyetine kavuflacak olan daha çok kardefl millet vard›r. Onlar›n yeniden do¤ufllar›, flüphesiz ki terakkiye [ilerlemeye] ve refaha müteveccih [yönelmifl] olarak vuku bulacakt›r. Bu milletler bütün güçlüklere ve bütün engellere ra¤men, manileri yenecekler ve kendilerini bekleyen istikbale ulaflacaklard›r. Sömürgecilik ve emperyalizm yeryüzünden yok olacak ve yerlerine milletler aras›nda hiçbir renk, din ve ›rk fark› gözetmeyen yeni bir ahenk ve iflbirli¤i ça¤› kaim olacakt›r.” Tam ba¤›ms›zl›¤›n; tam ba¤›ms›z Irak’›n ve tam ba¤›ms›z Suriye’nin ne anlama geldi¤i, Irak’›n ve Suriye’ nin bugün içinde bulundu¤u bölünmüfllü¤e ve iç savafla bak›nca çok daha iyi anlafl›lmaktad›r. ‹slam dünyas›n›n gerçek kurtuluflu, Atatürk’ün bu “Tam Ba¤›ms›z ‹slam Dünyas› Vizyonu”nun gerçeklefltirilmesiyle mümkün olacakt›r. • sinanmeydan@butundunya.com.tr Kaynakça: Murat Güztoklusu, Atatürk’ün Gizli Kalm›fl Musul, Özdemir Harekât›, Ankara, 2013, s. 79,90,95-97 Komisyon, Atatürk’ün Bütün Eserleri, C.30, s. 120-122. Komisyon, Atatürk’ün Bütün Eserleri, C.26, s.144. Komisyon, Atatürk’ün Bütün Eserleri, C. 8, s. 391. Bilal N. fiimflir, “Atatürk’ün Yabanc› Devlet Adamlar›yla Görüflmeleri Yedi Belge (1930-1937)”, Belleten, Ocak 1981, C.45, S.177, s.202-207. Ulus, Cumhuriyet, Tan, Akflam, Son Posta, 23 Aral›k 1937. Ay›n Tarihi, Ocak 1938, S.49, s. 73. Sinan Meydan, Atatürk ‹le Allah Aras›nda, 9. Bas., ‹stanbul, 2015, s.400-424. Dünya, 20 Aral›k 1954, Numara: 1007, s.1, 7.