Sakl› Tarih Sinan Meydan
Atatürk’ü Anlama Yöntemlerinden Biri
Atatürk’ün Yurt Gezileri
tatürk’ü anlamak hem zor hem kolayd›r. Zordur, çünkü Atatürk bir dahidir ve dâhilerin kendilerine özgü bir düflünce sistemati¤i, kendilerine özgü bir yaflam matemati¤i vard›r. ‹flte bu dehadan do¤an “özgünlük” onu anlamay› zorlaflt›r›r. Kolayd›r, çünkü Atatürk
A
tüm ömrünü ulusuna adam›fl “halkç›” bir düflün ve eylem önderi olarak hep halktan biri, hep halkla iç içedir. Bu nedenle do¤rudan halka yönelik söylem ve eylemleri halk›n anlayaca¤› sadelikte, aç›kl›kta ve netliktedir. Do¤rusu Atatürk’ü iyi anlamak için bir hayli çaba harcamak; onun 53
hem “kurtulufl”, hem “kurulufl” savafl›n› halk›n aya¤›na giderek, halkla görüflerek, halk›n nabz›n› yoklayarak kazanm›flt›r. Atatürk’ün yurt gezileri, onun nas›l bir Türkiye yaratmak istedi¤ini bütün ç›plakl›¤› ile gözler önüne sermeAtatürk Adana’da TBMM Baflkan› Kaz›m Özalp, si bak›m›ndan da çok Celal Bayar ve Salih Bozok ile birlikte (28 Ocak 1933) önemlidir. hakk›nda çok okumak, çok araflt›rmak fiimdi gelin Atatürk’le bir yurt gerekir. gezisine ç›kal›m! Örne¤in, Adana gezisinde ona efllik edelim! u iflin kolay bir yolu yok mudur? Tabi ki vard›r! Örne¤in, Atatürk’ü do¤ru anlaman›n pratik yollar›ndan biri onun yurt gezilerini incelemektir. Atatürk’ün her hangi bir yurt gezisine flöyle bir göz atmak bile onunla ilgili önemli ipuçlar› verecektir. Atatürk, Türk Ba¤›ms›zl›k ve Ayd›nlanma Savafl›’n›n baflkomutan› olarak sürekli halk›n içinde, halkla birliktedir. I. Dünya Savafl›’ndan hemen sonra Kas›m 1918’den hayata gözlerini kapad›¤› Kas›m 1938’e kadar Anadolu’yu köy köy, kasaba Adana Belediyesi 5 Ocak 1925’te kasaba gezmifltir. Adana’dan ‹stanyap›lacak Kurtulufl Bayram› törenine bul’a, ‹stanbul’dan Samsun’a, Atatürk’ü de davet edip hemflehrilik Samsun’dan Havza’ya, Havza’dan belgesi vermek istemifltir. Bu törene Amasya’ya, Amasya’dan Erzurum’a, gelemeyen Atatürk, 13 Ocak’ta AdaErzurum’dan Sivas’a, Sivas’tan na’ya u¤ray›p oradan Dörtyol’a geçAnkara’ya devam eden “Kurtulufl mifl, 17 Ocak’ta da üç günlük ziyaret Yolcululu¤u”, Cumhuriyet döneminde için tekrar Adana’ya dönmüfltür. Efli yerini ‹zmir, Eskiflehir, ‹zmit, Adana, Latife Han›m’la birlikte 17-19 Aral›k Bursa… fleklinde devam eden “Kurulufl Yolculu¤u”na b›rakm›flt›r. Atatürk tarihileri aras›nda art›k hemflehrisi
B
54
Atatürk hem “kurtulufl”, hem “kurulufl” savafl›n› halk›n aya¤›na giderek, halkla görüflerek, halk›n nabz›n› yoklayarak kazanm›flt›r.
BD MAYIS 2015
oldu¤u Adana’y› dolaflmaya bafllam›flt›r. Atatürk Adana’da ilk ziyaretini Orduevi’ne yapm›fl ve buradaki küçük kitapl›kla ilgilenmifltir. Sonra Ziraat Sergisi’ni gezmifl ve tar›m aletleri hakk›nda bilgi alm›flt›r. Daha sonra geleneksel cirit müsabakalar›n› izlemifltir. Atatürk Adana’da kald›¤› günlerin ilk gecesinde Türk Oca¤›’n›n düzenledi¤i müsamereyi görmüfltür.
Çal›flmalar›n›z› mükâfatland›rmak istiyorsan›z zamanlar›n›z› bofl geçirmeyiniz; iyi bir çiftçi, ça¤dafl ilerlemeyi bilen bir ziraatçi olmal›s›n›z. Bu alanda sa¤lam ad›mlarla ilerlemelisiniz.” Atatürk daha sonra Adana Erkek Lisesi’ne gitmifltir. Müdür Rag›p Nurettin (Ege)’den okul, ö¤renci ve ders programlar› hakk›nda bilgiler alm›flt›r. Bu s›rada 10. S›n›f›n edebiyat dersine girmifltir. Ö¤retmen ünlü edebiyatç› Nurullah Ataç’t›r. Atatürk ö¤rencilere yöneltti¤i sorulara ald›¤› yan›tlardan memnun kalm›fl, Nurullah Ataç’a teflekkür etmifltir. Lise’den sonra K›z ve Erkek Ö¤retmen Okullar›na u¤ram›fl, yönetici, ö¤retmen ve ö¤rencilerle görüfltükten sonra o gün Adana’dan ayr›lm›flt›r. Ayr›l›rken Adanal›lara flöyle seslenmifltir: “Adana’y› çok iyi buldum. Burada art›k irtican›n, kara kuvvetin yeri yoktur. Adana’n›n temiz ve lekesiz halk›, iyi ile kötüyü seçmekten aciz de¤ildir.” Atatürk’ün bu üç günlük Adana ziyaretinin belli bafll› duraklar› hem
endisine ayr›lan özel locada izledi¤i bu gösteriden memnun kalm›fl, oyuncular› alk›fllam›fl, ama Türk Oca¤› yetkililerine, bir daha böyle bir etkinli¤e ça¤›rd›klar›nda kendisine loca ayr›lmamas›n›, halktan biri olarak halk aras›nda oturmak istedi¤ini ifade etmifltir. O, dünya tarihinde kendisine yönelik özel ayr›cal›klar› reddeden çok az say›daki liderden biridir. Üçüncü gün Ziraat Mektebi’ni ve bu mektebin yak›n›ndaki Topçu K›fllas›’n› ziyaret etmifltir. Atatürk Ziraat Mektebi’nde yapt›¤› konuflmada flunlar› söylemifltir: “Bölgenizin iyi bir tar›m memleketi oldu¤u herkesçe malumdur. Tar›mda ekonomik ve modern usullerin uyguland›¤›n› yak›ndan gördü¤üm için sevinçliyim. Benim size önereceklerim flunlard›r: Atatürk Adana K›z Lisesi’nde
K
BD MAYIS 2015
Atatürk’ü tan›mak, hem de Atatürk’ün nas›l bir Türkiye görmek istedi¤ini anlamak için çok önemli ipuçlar› vermektedir. Atatürk’ün Adana’da ziyaret etti¤i yerleri tekrar hat›rlayal›m: 1. Orduevi ve Orduevi Kitapl›¤› 2. Ziraat Sergisi 3. Türk Oca¤›, 4. Müsamere 5. Cirit müsabakalar› 6. Ziraat Mektebi 7. Topçu K›fllas›, 8. Erkek Lisesi 9. K›z ve Erkek Ö¤retmen Okullar›. Atatürk, bu ziyaretleriyle orduya, e¤itim ö¤retime, tar›msal üretime, sanata ve spora önem verdi¤ini göstererek halk›n dikkatini ve ilgisini buralara çekmek istemifltir. tatürk yurt gezileriyle bir anlamda yapt›¤› devrimi halk›n aya¤›na götürmüfltür. Örne¤in K›l›k K›yafet Devrimi için Kastamonu’ya, Harf Devrimi için de Tekirda¤’a gitmifltir. Gitti¤i yerlerde halka, kurmak istedi¤i “Yeni Türkiye” yi bizzat anlatm›fl; ziyaret etti¤i yerleri özenle seçerek, hangi kurumlara, hangi de¤erlere önem verilmesi gerekti¤ini halka bizzat göstermifltir. Emperyalizme, sömürüye karfl› “tam ba¤›ms›zl›k”, geri kalm›fll›¤a, medeniyetsizli¤e karfl› “ça¤dafll›k” parolas›yla yola ç›kan Atatürk, ziyaret etti¤i savafl yorgunu ve yoksul, ama bir o kadar da gururlu ve yeni bafltan kurulmaya çal›fl›lan Anadolu kentlerinde “tam ba¤›ms›zl›¤a” ve “ça¤dafll›¤a” vurgu yapmaya özen göstermifltir. Bu nedenle gitti¤i her yerde e¤itim, kültür-sanat, tar›m ve sanayi kurumlar›n› ziyaret etmifl; özellikle gençleri, kad›nlar›, köylüleri ve
A
56
çiftçileri, ö¤retmenleri, sanatç›lar›, din adamlar›n› görmek istemifl, önce onlarla görüflmüfltür. Atatürk yurt gezilerinde yapt›¤› konuflmalarda ba¤›ms›zl›k, ak›l ve bilim eflli¤inde ça¤dafllaflma (uygarlaflma), ulusal egemenlik (cumhuriyetçilik) ve laikli¤e vurgu yapm›fl ve ulusal kültürün yükseltilmesi ile her bak›mdan yerli üretimin art›r›lmas›ndan, ekonomik kalk›nmadan söz etmifltir. Alt›n› çizdi¤i iki temel de¤er; us (ak›l) ve say (emek/çal›flma)’d›r. umhuriyet’in ilk y›llar›ndaki yurt gezilerinde özellikle vurgu yapt›¤› iki konudan biri “ulusal egemenlik”, di¤eri de “kara kuvvet” dedi¤i “irtica” tehlikesidir. Örne¤in, Kurtulufl Savafl›’n›n hemen sonunda 15 Ocak 1923’te Eskiflehir ziyaretinde halka, “Milletimiz fakir düflmüfltür. Memleketimiz harap olmufltur. Bu fakirli¤in ve harapl›¤›n çeflitli nedenleri vard›r. Bunlar›n en önemlisi iktisadi konularda gerili¤imizdir…” diye seslenmifltir. 18 Ocak 1923’te de ‹zmit’tedir. ‹zmit’te “ulusal egemenli¤e” ve “irtica tehlikesine” vurgu yapt›¤› konuflmas›nda flunlar› söylemifltir: “Ölmüfl san›lan milletimiz yeniden bunca hayat kabiliyetini göstererek, kad›nlar›yla çocuklar›yla el ele vererek dünyada var oldu¤unu ispat eden harikalar göstermifl ve bunun kesin sonucu olarak Lozan Konferans›’na davet olunmufltur. (…) Büyük Millet Meclisi halifenin de¤ildir, olamaz, Büyük Millet Meclisi yaln›z ve yaln›z milletindir. Milletin seçti¤i
C
BD MAYIS 2015
vekillerden oluflur. Bu meclis yaln›z ve yaln›z milletin emrine itaat etmek zorundad›r. ‹smi ve makam› ne olursa olsun millet bu hakk›n› bir kifliye vermez.” “fiuras›n› aç›kça söylemek gerekir ki, bu milletin üç buçuk seneye s›¤d›rd›¤› dava çok büyüktür. Bunu sindirmek için kuvvetli ak›l ve haf›za gerekir. Frans›zlar Büyük ‹htilali geri döndürmek için tam bir as›r çal›flm›fllard›r. Hayat felsefesinin garip bir görünümüdür ki, her yararl› ve yeni fleye karfl› mutlaka bir kuvvet ç›kar. Buna bizim lisan›m›zda irtica derler. ‹flte bu irtican›n yok edilmesi için gereken önlemleri önceden alm›fl olmak gerekir. Bütün millet emin ve rahat olsun ki, ink›lâb› yapanlar, bu gibi olumsuz kuvvetleri ç›kt›¤› noktalarda yok edecek güç, yetenek ve önlemlere sahiptirler.” 23 Ocak 1924’te Bursa’da yine “irtica tehlikesi”nden söz etmifltir: “Milletimiz üç buçuk senelik bir zamana s›k›flt›r›lamayacak çok büyük bir ink›lâp yapm›flt›r. Gerçekten as›rlardan beri uymaya çal›flt›¤›m›z bir idare fleklinin d›fl›na ç›karak dünyada efli bulunmayan bir devlet kurduk. Fakat bu yenilenmenin mutlaka ters bir hareketi gerektirdi¤ini hat›r›m›zdan ç›karmamak gerekir. Bu harekete özel deyimle irtica derler. Yapt›¤›m›z ifller ve ald›¤›m›z sonuçlara göre bu gibi gerilemeler her zaman beklenilebilir.” “Milletimizi flimdiye kadar söyledi¤im sözlerle ve hareketlerimle aldatmam›fl olmakla gururluyum. ‘Yapaca¤›m, yapaca¤›z, yapabiliriz’ dedi¤im zaman onlar›n gerçekten
Büyük Millet Meclisi halifenin de¤ildir, olamaz, Büyük Millet Meclisi yaln›z ve yaln›z milletindir. yapabilece¤ine inanm›flt›m. fiimdi de milleti rahata, ileriye, memleketi medeniyete götürmek için var olan yetene¤imizi göz önüne alarak ‘Bunu da yapaca¤›z” diyorum”. vet! Asl›nda Atatürk, her fleyden önce Türk milletini, akl›na koydu¤u her faydal› ifli “yapabilece¤ine” inand›rm›fl; millete “yapabilme / baflarabilme inad›” kazand›rm›flt›. Atatürk’ün yurt gezilerinin önemli bir bölümü Anadolu’da ça¤dafl kurumlar›n aç›l›fllar›na yöneliktir. Atatürk Anadolu’nun dört bir yan›nda Cumhuriyet’in ça¤dafl kurumlar›n›n aç›l›fl›n› yaparak kelimenin tam anlam›yla devrimci kalk›nmaya kald›raç olmufltur. Örne¤in, Ankara Dil ve TarihCo¤rafya Fakültesi’nin aç›l›fl›na kat›larak Anadolu’nun tarihsel köklerine sahip ç›kmak, Nazilli Sümerbank Basma Fabrikas›’n› açarak devletçi sanayileflmenin önemini dosta düflmana göstermek istemifltir. Bu konuda çok say›da örnek verilebilir.•
E
sinanmeydan@butundunya.com.tr Yurt gezilerinden Atatürk’ü tan›mak isteyenler için kaynak: Mehmet Önder, Atatürk’ün Yurt Gezileri, ‹fl Bankas›, ‹stanbul, 1998. Ayr›ca Komisyon, Atatürk’ün Bütün Eserleri, (30 cilt). Kaynak Yay›nlar›, ‹stanbul 2002-2012. 57