Sakl› Tarih Sinan Meydan
Atatürk ve Mehmet Akif Yalanlar ve Gerçekler 1
G
eçti¤imiz günlerde (27 Aral›k) Cumhuriyet tarihine damga vurmufl isimlerden Mehmet Akif Ersoy'un 76. ölüm y›ldönümüydü. Mehmet Akif'in ölüm y›ldönümünde Akif'e bir Fatiha okumak yerine Akif üzerinden Atatürk'e ve Cumhuriyet'e sald›rmaya çal›fl›ld›; yine tarih ve gerçekler çarp›t›ld›. Türk insan›n›n Atatürk ve Akif iliflkisi hakk›nda ortaya at›lan onlarca as›ls›z iddiya inanmas› amaçland›...
Kuvvac› Din Adamlar› Gibi
Mehmet Akif Ersoy
Her fleyden önce Mehmet Akif'i, Kurtulufl Savafl› boyunca ‹stanbul'da kal›p risaleler (küçük kitap) yazan, Kurtulufl Savafl› bitti¤inde, 1922 y›l›nda Ankara'ya gidip milletvekillerini "dinsizlikle" suçlayarak onlar› namaza ça¤›ran bildiriler da¤›tan baz› sözde
din adamlar›yla kar›flt›rmamak gerekir! Çünkü: Mehmet Akif, Kurtulufl Savafl›'n›n en buhranl› döneminde, 1920 y›l›nda Ankara'ya geçerek Kurtulufl Savafl›'na kat›lm›fl bir vatan flairidir. Atatürk'ün bütün din adamlar›ndan, hatiplerden, ayd›nlardan iste¤i 35
BD fiUBAT 2013
do¤rultusunda o da Anadolu'yu dolaflarak halk› Kurtulufl Savafl›'na kat›lmaya ça¤›rm›flt›r. Kastamonu Nasrullah Camii'nde yapt›¤› konuflma ço¤alt›larak elden ele da¤›t›lm›flt›r. Bu arada I. Meclis'te Burdur milletvekili olarak görev yapm›flt›r. On gün aral›ks›z çal›fl›p yazd›¤› ‹stiklal Marfl› için kendisine verilen para ödülünü geri çevirmifltir. Özetle Akif, Kurtulufl Savafl›'nda "Ya istiklal ya ölüm!" diyen Atatürk'ün yan›ndad›r. Savafltan sonra "Allah bu millete bir daha ‹stiklal Marfl› yazd›rmas›n" demifltir.
Ça¤dafl Bir Müslüman Ayd›n Akif, ba¤›ms›zl›ktan yana ça¤dafl bir Müslüman flairdir. Bu nedenle Atatürk'ün, "Muas›r medeniyetler düzeyine ulaflmal› hatta o düzeyi aflmal›y›z" hedefine inanm›flt›r. Müslüman Türki-
Mehmet Akif Ersoy’un bafl› aç›k efli ve çocuklar› 36
Akif, iyi bir Müslümand›r. Hiçbir zaman çevresindeki insanlara, hatta ailesine bile dinsel konularda bask› yapmam›flt›r. ye'nin ça¤dafllaflmas›na asla karfl› de¤ildir. Öyle ki Akif, "Kafas› gavur kalbi Müslüman" nesillere ihtiyaç oldu¤unu söyleyecek kadar Bat›'n›n yöntemine, yani ak›l ve bilime önem vermifltir. Akif, dine cahil softalar›n gözüyle bakmayarak bat›l inan›fllara karfl› mücadele etmifltir. Akif'e göre ‹slam dini "Ölüler Dini" de¤ildir.Ona göre Müslümanl›k "Hayat Dini, ‹nsanl›k Dini"dir.Bu nedenle softal›¤a karfl›d›r. fiu dizeler Akif'indir: Tevekkülün manas› hiç öyle de¤il Yaz›k ki beyni örümcekli bir y›¤›n cahil Nihayetinde oynayarak en rezil oyunu Getirdiler, ne yap›p yapt›lar, bu hale onu." Akif, gerçek ‹slam ile ça¤dafl bilimin çeliflmedi¤ini savunmufltur. Akif, iyi bir Müslümand›r. Hiçbir zaman çevresindeki insanlara, hatta ailesine bile dinsel konularda bask› yapmam›flt›r. Örne¤in, eflinin ve
BD fiUBAT 2013
k›z›n›n bafl› aç›kt›r. Akif, "Resim yapmak günah" diyen bizim cahil softalara inat, k›z› Suat'a, Naz›m Hikmet'in annesi Celile Han›m'dan resim dersleri ald›rm›flt›r. Akif, Müslüman Türk toplumunun geliflim dinamizmini engelleyen eski geleneklere de karfl›d›r. Örne¤in 1936 y›l›nda Emine Abbas Han›m'a yazd›¤› bir mektupta müzik hakk›nda flunlar› flöyle demifltir: "Paris'teyken dünyan›n en büyük sanatkarlar›n› dinlediniz. Ne mutlu size. Bendeniz son zamanlarda hanende musikisinden adeta i¤renir gibi oldum".
Akif, Kurtulufl Savafl›'ndan sonraki "ça¤dafllaflmac›" devrimlere de karfl› de¤ildir. Onun karfl› oldu¤u baz› yanl›fl uygulamalard›r. Atatürk ve Cumhuriyet düflmanlar›n›n Cumhuriyete, devrimlere karfl› oldu¤unu iddia etti¤i Akif, görüldü¤ü gibi Bat› musikisine özlem duymakta "hanende musikisi" diye adland›rd›¤› Alaturka musikiden ise "i¤renir gibi" olmaktad›r. Akif de Atatürk gibi Alaturka musikiden "uyuflturucu negamet" diye söz etmifltir. fiu beyit Akif'indir: Ne musikimize girmifl uyuflturur negamet
Ne fliirimizden olur tarumar fikr-i hayat"
B
ir dönem (sadece 6 ay) kulaklar› çok sesli Bat› musikisine al›flt›rmak için Alaturka muski çal›nmas›n› yasaklayan Atatürk'ü "gelenek" ve hatta "din düflman›" olarak adland›ran karfl› devrimci softalar, Akif'in Alaturka musikiden "adeta i¤rendi¤ini" ö¤rendiklerinde Akif'e de "gelenek" ve "din düflman›" derler mi? Ne dersiniz? Hem Akif hem Atatürk kendi musikilerine karfl› de¤ildir flüphesiz, ancak her ikisi de objektif bir yaklafl›mla bir sorun oldu¤unu tesbit edip bu sorunun ad›n› koymufllard›r cesurca. Özetle: Akif, Kurtulufl Savafl›'ndan sonraki "ça¤dafllaflmac›" devrimlere de karfl› de¤ildir. Onun karfl› oldu¤u baz› yanl›fl uygulamalard›r.
Akif,"fiapka Devrimine Karfl› Oldu¤u ‹çin M›s›r’a Gitti" Yalan› Mehmet Akif, 1925 y›l›nda fiapka Devrimi'ne karfl› oldu¤u için de¤il, Atatürk'ün TBMM'nin onay›yla kendisine verdi¤i Kuran'›n Türkçe'ye tefsiri ve tercümesi görevini rahat bir flekilde yerine getirmek için M›s›r'a gitmifltir. Bu görevi için TBMM kendisine özel bir tahsisat (ödenek) de ay›rm›flt›r. Asl›nda Akif daha Kurtulufl Savafl›'ndan önce M›s›r'a gitmek istemifltir. Ancak Ankara'ya gidip Kurtulufl Savafl›'na kat›l›nca bu yolculu¤unu savafl sonras›na ertelemek zorunda kalm›flt›r. Akif, ilk olarak 1923 y›l›nda Abbas Hilmi Pafla'yla M›s›r'a giderek 7 ay 37
BD fiUBAT 2013
TBMM taraf›ndan Mehmet Akif için verilen özel ödenek belgeleri kalm›flt›r. Akif, 1924 y›l›nda Türkiye' ye geri dönmüfltür Akif, 1924 y›l›n›n sonunda ikinci kez M›s›r'a gitmifltir. Akif, 1925 May›s'›nda bir kere daha Türkiye'ye dönmüfltür. Akif, üçüncü olarak Eylül 1925'te M›s›r'a gitmifltir. Bu seferki gidiflinin nedeni de fiapka Devrimi'nden kaçmak de¤il, Atatürk'ün, TBMM'nin onay›yla kendisine verdi¤i Kuran› Türkçe’ye tefsir ve ve tercüme etme görevidir. Akif burada ayr›ca "Selahaddin-i Eyyübi" adl› manzum bir piyes yazmay› da planlam›flt›r.
G
örüldü¤ü gibi Akif, Cumhuriyet ve Atatürk düflmanlar›n›n iddia etti¤i gibi 1925 y›l›ndaki fiapka Devrimi'ne karfl› oldu¤u için M›s›r'a gitmemifltir. O daha önce iki kez gitti¤i M›s›r'a 1925'te üçüncü kez gitmifltir. Gidifl nedeni ise bir kaç›fl veya sürgün de¤il, hem kendi projesini hem de kendisine verilen 38
görevi yerine getirmektir.
Kuran Tercümesi Görevi Neden Akif’e Verildi Çünkü, her fleyden önce Akif Kuran'›n sadece ölüler için okunan bir kitap olmad›¤›n› iyi bilenlerdendi. Kuran’›n mutlaka Türkçeye tercüme edilmesini ve anlafl›larak okunmas›n› istiyordu. Buna iflaretle manzum olarak flöyle söylemifltir: Açar›z nazm› celilin bakar›z yapra¤›na Yahut üfler geçeriz, ölünün topra¤›na, ‹nmemifltir hele Kuran, bunu hakk›yla bilin, Ne mezarl›kta okunmak, ne de fal bakmak için Ayr›ca Akif gibi ‹slam dinini ve Kuran’› iyi bilen bir flairin Kuran'›n musikisini de dikkate alaca¤›, böylece Kuran'›n ruhuna çok daha uygun fliirsel bir çeviri yapaca¤› düflünülmüfltür.
BD fiUBAT 2013
sinin hakk›yla Türkçeye tercüme edemeyece¤ini hissetmifltir. Akif, yak›nlar›na, yapt›¤› tercümeyi be¤enmedi¤ini, Kuran'daki ifadelerin tam karfl›l›¤›n› tercümeye yans›tamad›¤›n›, k›sacas› çeviriyi hakk›yla yapamad›¤›n› aç›klam›flt›r. Akif, 1931'de daha önce yap›p gönderdi¤i tercümeleri geri istemifl, ald›¤› avans› da geri vermifltir. Meali soranlara, daha eksikleri oldu¤unu, üzerinde daha çal›fl›lmas› gerekti¤ini, kendisini tatmin etmeyen bir eserin baflkalar›n› da tatmin etmeyece¤ini belirtmifltir. Son hastal›¤›nda, "‹yi olursam getirir, üzerinde meflgul olurum. Belki o zaman bas›labilir" demiflBu nedenle Akif gibi Kuran-› iyi bilen, Arapça'ya hakim çok iyi bir flair bu iflle görevlendirilmifltir. Ayr›ca Akif, "Çanakkale Destan›" ve "‹stiklal Marfl›" gibi "dini-milli" fliirlerin flairi olarak Kuran'›n Türkçeye çevirisi gibi çok önemli bir "dini-milli" görevi hakk›yla yerine getirecek kifli olarak düflünülmüfltür. Asl›na bak›lacak olursa bu görev sadece Akif'e verilmemifltir, ayn› anda (1925 y›l›nda) Elmal›l› Hamdi Yaz›r'a da verilmifltir. Yani hem Kuran'› iyi bilen bir flair, hem de çok iyi bir din alimi ayn› anda bu iflle görevlendirilmifltir. Nitekim Akif'in yar›m b›rakt›¤› ifli Elmal›l› tamamlam›flt›r.
Akif: Yapt›¤›m Tercüme ‹çime Sinmedi Akif, M›s›r'da Kuran tefsir ve tercüme ifline giriflti¤inde, bu iflin düflündü¤ünden çok daha zor bir ifl oldu¤unu anlam›fl, Kuran'› bir flair olarak kendi-
Kuran tercümesi Akif'in gözünde bir türlü bitmiyordu. "Tercüme bitti ama" diyordu "tashihi bitmedi. Bakal›m o mu benden evvel bitecek ben mi ondan evvel" tir. Akif M›s›r'dan dönmüfl ve ölümünden birkaç ay önce hasta yatmaktad›r.
Z
iyaretine gelenlerden biri Kuran tercümesinin ne durumda oldu¤unu merak etmifltir. Akif misafirinin merak›n› gideren aç›klamalar yapm›flt›r. Mithat 39
BD fiUBAT 2013
Cemal Kuntay'›n anlat›m›yla: "Tercümeyi bitirmiflti. Bast›racakt›. Hatta karar vermiflti, bir ilmi heyet tetkik edecekti. Ve Mevlana Mehmet Ali'nin ‹ngilizce Kuran tercümesi gibi ipek ka¤›tlara bast›racak, ortaya metni, etraf›na tercümesi konacakt›. Ve ilave etti: 'Beyaz etmifltim'. Misafir daha fazla merak ederek sordu: 'Niçin bast›rm›yorsunuz, madem ki beyaz da etmiflsiniz?' 'Beyaz etmifltim ama gün geçtikçe kenarlar› yine simsiyaht›. Kâfi fleklini verdim sand›ktan sonra yine düzeltiyordum. Baz› bir tek kelimenin daha iyi mukabilini buluyordum. O zaman bütün Kuran'da da bu kelimenin tercümelerini bafltan bafla de¤ifltirmek laz›m geliyordu' Misafir bu titizli¤i anlamayan gözlerle susuyordu. Akif anlatmaya mecbur oldu. "Bir lisan ki bir kelimesi, bir sigas› hep birden hem zat, hem zaman, hem mekân ifade eder. Bunun baflka bir lisana tercümesi nas›l kabil olur?" Hülasa (özetle) bu Kuran tercümesi Akif'in gözünde bir türlü bitmiyordu. "Tercüme bitti ama" diyordu "tashihi bitmedi. Bakal›m o mu benden evvel bitecek ben mi ondan evvel."
Maalesef Akif ondan önce bitmifl ve tercüme tamamlanamam›flt›r. Atatürk döneminin tan›klar›ndan din adam› Ercüment Demirer, Mehmet Akif'in Kuran tefsir ve tercümesinden neden vazgeçti¤ini flöyle ifade etmifltir: "Mehmet Akif yazd›¤› tefsiri nok-
san yapt›¤›n›, tam karfl›l›¤›n› veremedi¤i düflüncesine kap›larak y›rtm›flt›r. Nitekim bize, 'Kuran'› istedi¤im flekilde tesvir edemedim' demiflti..” zetle, "Akif'in Kuran tercü-
Ö
mesini namazda okutulaca¤› düflüncesiyle yakt›¤›" iddias›n›, o günlerde Akif'in yan›nda bulunan dostlar› çürütmektedir. Gerçek flu ki, Akif, Kuran'› tam anlam›yla Türkçeye tercüme edemedi¤ini düflündü¤ü için yetkililere teslim etmemifltir. Yapt›¤› ifl içine sinmemifltir.• sinanmeydan@butundunya.com.tr
(M. Cemal (Kuntay), Mehmet Akif, Hayat›Seciyesi-Sanat›, 2.bas, Türkiye ‹fl Bankas› Kültür Yay. Ankara, 1990, s.196-198)
Gelecek ay: Atatürk, Akif’in Kuran tercümesinin peflinde.
40
.