พระสุตตันตปิ ฎก เล่ม ๑๗ ขุททกนิ กาย ขุททกปาฐ-ธรรมบท-อุทาน-อิตวิ ต ุ ตกะ-สุตตนิ บาต ขอนอบน้อมแด่พระผูม้ พ ี ระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์นัน สรณคมน์ในขุททกปาฐะ [๑] ข ้าพเจ ้าขอถึงพระพุทธเจ ้าเป็ นสรณะ ข ้าพเจ ้าขอถึงพระธรรมเป็ น สรณะ ข ้าพเจ ้าขอถึงพระสงฆ ์เป็ นสรณะ แม้ครงที ั ๒ ข ้าพเจ ้าขอถึงพระพุทธเจ ้า เป็ นสรณะ แม้ครงที ั ๒ ข ้าพเจ ้าขอถึงพระธรรมเป็ นสรณะ แม้ครงที ั ๒ ข ้าพเจ ้า ขอถึงพระสงฆ ์เป็ นสรณะ แม้ครงที ั ๓ ข ้าพเจ ้าขอถึงพระพุทธเจ ้าเป็ นสรณะ แม้ ครงที ั ๓ ข ้าพเจ ้าขอถึงพระธรรมเป็ นสรณะ แม้ครงที ั ๓ ข ้าพเจ ้าขอถึงพระสงฆ ์ เป็ นสรณะ ฯ จบสรณคมน์ สิกขาบท ๑๐ ในขุททกปาฐะ [๒] ข ้าพเจ ้าขอสมาทานสิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้นจากการฆ่า สัตว ์ ข ้าพเจ ้าขอสมาทานสิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้นจากการลักทร ัพย ์ ข ้าพเจ ้าขอสมาทานสิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้นจากอพรหมจรรย ์ ข ้าพเจ ้า ขอสมาทานสิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้นจากมุสาวาท ข ้าพเจ ้าขอสมาทาน สิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้นจากการดืมนํ าเมา คือ สุราและเมร ัยอันเป็ น ทีตังแห่งความประมาท ข ้าพเจ ้าขอสมาทานสิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้น จากการบริโภคอาหารในเวลาวิกาล ข ้าพเจ ้าขอสมาทานสิกขาบท คือ เจตนา เครืองงดเว ้นจากการฟ้ อน การขับ การประโคม และการดูการเล่นอันเป็ นข ้าศึก ข ้าพเจ ้าขอสมาทานสิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้นจากการลูบไล ้ทัดทรงประดับ ดอกไม้และของหอม อันเป็ นลักษณะแห่งการแต่งตัว ข ้าพเจ ้าขอสมาทานสิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้นจากการนังการนอนบนทีนังทีนอนใหญ่ ข ้าพเจ ้าขอสมา*ทานสิกขาบท คือ เจตนาเครืองงดเว ้นจากการร ับทองและเงิน ฯ จบสิกขาบท ๑๐ อาการ ๓๒ ในขุททกปาฐะ [๓] ในกายนี มี ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื อ เอ็น กระดูก เยือในกระดูก ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด ไส ้ใหญ่ ไส ้น้อย อาหาร ใหม่ อาหารเก่า ดี เศลษม ์ หนอง เลือด เหงือ มันข ้น นํ าตา เปลวมัน นํ าลาย นํ ามูก ไขข ้อ มูตร เยือมันสมองในสมอง ฯ จบอาการ ๓๒ สามเณรปัญหาในขุททกปาฐะ [๔] อะไรชือว่า ๑ คือ สัตว ์ทังปวงตังอยูไ่ ด ้เพราะอาหาร อะไรชือว่า ๒ คือ นามและรูป อะไรชือว่า ๓ คือ เวทนา ๓ อะไรชือว่า ๔ คือ อริย*สัจ ๔ อะไรชือว่า ๕ คือ อุปาทานขันธ ์ ๕ อะไรชือว่า ๖ คือ อายตนะภาย ใน ๖ อะไรชือว่า ๗ คือ โพชฌงค ์ ๗ อะไรชือว่า ๘ คือ อริยมรรคมีองค ์ ๘ อะไรชือว่า ๙ คือ สัตตาวาส ๙ อะไรชือว่า ๑๐ คือ ผูป้ ระกอบด ้วยองค ์ ๑๐ ท่านกล่าวว่า เป็ นพระอรหันต ์ ฯ จบสามเณรปัญหา มงคลสูตรในขุททกปาฐะ [๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ครงนั ั นแล ครนปฐมยามล่ ั วงไป เทวดาตนหนึ งมีร ัศมีงามยิงนัก ยังพระวิหารเชตวันทังสินให ้สว่างไสว เข ้าไปเฝ้ า พระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วยืนอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนั แล ้ว ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยคาถาว่า [๖] เทวดาและมนุ ษย ์เป็ นอันมาก ผูห้ วังความสวัสดี ได ้พากัน คิดมงคลทังหลาย ขอพระองค ์จงตร ัสอุดมมงคล พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสพระคาถาตอบว่า การไม่คบคนพาล ๑ การคบบัณฑิต ๑ การบูชาบุคคลทีควร บูชา ๑ นี เป็ นอุดมมงคล การอยูใ่ นประเทศอันสมควร ๑ ความเป็ นผูม้ บ ี ญ ุ อันกระทําแล ้วในกาลก่อน ๑ การตังตนไว ้ ชอบ ๑ นี เป็ นอุดมมงคล พาหุสจั จะ ๑ ศิลป ๑ วินัยที ศึกษาดีแล ้ว ๑ วาจาสุภาสิต ๑ นี เป็ นอุดมมงคล การบํารุง มารดาบิดา ๑ การสงเคราะห ์บุตรภรรยา ๑ การงานอันไม่ อากูล ๑ นี เป็ นอุดมมงคล ทาน ๑ การประพฤติธรรม ๑ การสงเคราะห ์ญาติ ๑ กรรมอันไม่มโี ทษ ๑ นี เป็ นอุดมมงคล การงดการเว ้นจากบาป ๑ ความสํารวมจากการดืมนํ าเมา ๑ ความไม่ประมาทในธรรมทังหลาย ๑ นี เป็ นอุดมมงคล ความเคารพ ๑ ความประพฤติถอ ่ มตน ๑ ความสันโดษ ๑ ความกตัญ ู ๑ การฟังธรรมโดยกาล ๑ นี เป็ นอุดมมงคล ความอดทน ๑ ความเป็ นผูว้ า่ ง่าย ๑ การได ้เห็นสมณะ ทังหลาย ๑ การสนทนาธรรมโดยกาล ๑ นี เป็ นอุดมมงคล ความเพียร ๑ พรหมจรรย ์ ๑ การเห็นอริยสัจ ๑ การ กระทํานิ พพานให ้แจ ้ง ๑ นี เป็ นอุดมมงคล จิตของผูใ้ ดอัน โลกธรรมทังหลายถูกต ้องแล ้ว ย่อมไม่หวันไหว ๑ ไม่เศร ้าโศก ๑ ปราศจากธุลี ๑ เป็ นจิตเกษม ๑ นี เป็ นอุดมมงคล เทวดา และมนุ ษย ์ทังหลาย ทํามงคลเช่นนี แล ้ว เป็ นผูไ้ ม่ปราช ัยใน ข ้าศึกทุกหมู่เหล่า ย่อมถึงความสวัสดีในทีทุกสถาน นี เป็ น อุดมมงคลของเทวดาและมนุ ษย ์เหล่านัน ฯ จบมงคลสูตร ร ัตนสูตร ในขุททกปาฐะ [๗] ภูตเหล่าใด ประชุมกันแล ้วในประเทศนี ก็ดี หรือภุมมเทวดา เหล่าใดประชุมกันแล ้วในอากาศก็ดี ขอหมู่ภต ู ทังปวงจงเป็ น ผูม้ ใี จดีและจงฟังภาษิตโดยเคารพ ดูกรภูตทังปวง เพราะ เหตุนันแล ท่านทังหลายจงตังใจฟัง ขอจงแผ่เมตตาจิต ในหมู่มนุ ษย ์ มนุ ษย ์เหล่าใด นํ าพลีกรรมไปทังกลางวัน ทังกลางคืน เพราะเหตุนันแล ท่านทังหลายจงเป็ นผูไ้ ม่ ประมาทร ักษามนุ ษย ์เหล่านัน ทร ัพย ์เครืองปลืมใจอย่างใด อย่างหนึ งในโลกนี หรือในโลกอืน หรือร ัตนะใดอันประณี ต ในสวรรค ์ ทร ัพย ์และร ัตนะนัน เสมอด ้วยพระตถาคตไม่มี เลย พุทธร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะอันประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี พระศากยมุนีมพ ี ระหฤทัย ดํารงมัน ได ้บรรลุธรรมอันใดเป็ นทีสินกิเลส เป็ นที สํารอกกิเลส เป็ นอมฤตธรรมอันประณี ต ธรรมชาติอะไรๆ เสมอด ้วยพระธรรมนันย่อมไม่มี ธรรมร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะ อันประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว์ เหล่านี พระพุทธเจ ้าผูป้ ระเสริฐสุด ทรงสรรเสริญแล ้ว ซึงสมาธิใด ว่าเป็ นธรรมอันสะอาด บัณฑิตทังหลายกล่าว ซึงสมาธิใด ว่าให ้ผลในลําดับ สมาธิอนเสมอด ื ้วยสมาธินัน ย่อมไม่มี ธรรมร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะอันประณี ต ด ้วย สัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี บุคคล ๘ จําพวก ๔ คู่ อันสัตบุรษ ุ ทังหลายสรรเสริญแล ้ว บุคคล เหล่านันควรแก่ทก ั ษิณาทาน เป็ นสาวกของพระตถาคต ทาน ทีบุคคลถวายแล ้วในท่านเหล่านัน ย่อมมีผลมาก สังฆร ัตนะ แม้นีเป็ นร ัตนะอันประณี ตด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมี แก่สต ั ว ์เหล่านี พระอริยบุคคลเหล่าใด ในศาสนาของพระ โคดม ประกอบดีแล ้ว [ด ้วยกายประโยคและวจีประโยค อันบริสท ุ ธิ] มีใจมันคง เป็ นผูไ้ ม่มค ี วามห่วงใย [ในกายและ ชีวต ิ ] พระอริยบุคคลเหล่านัน บรรลุอรหัตผลทีควรบรรลุ หยังลงสูอ ่ มตนิ พพาน ได ้ซึงความดับกิเลสโดยเปล่า เสวย ผลอยู่ สังฆร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะอันประณี ต ด ้วยสัจจวาจา นี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี เสาเขือนทีฝังลงดิน ไม่หวันไหวเพราะลมทังสีทิศ ฉันใด ผูใ้ ดพิจารณาเห็น อริยสัจทังหลาย เราเรียกผูน้ ันว่าเป็ นสัตบุรษ ุ ผูไ้ ม่หวันไหว เพราะโลกธรรมมีอป ุ มาฉันนัน สังฆร ัตนะนี เป็ นร ัตนะอัน ประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี พระอริยบุคคลเหล่าใด ทําให ้แจ ้งซึงอริยสัจทังหลาย อัน พระศาสดาทรงแสดงดีแล ้ว ด ้วยปัญญาอันลึกซึง พระอริยบุคคลเหล่านัน ยังเป็ นผูป้ ระมาทอย่างแรงกล ้าอยูก ่ ็จริง ถึง กระนัน ท่านย่อมไม่ยด ึ ถือเอาภพที ๘ สังฆร ัตนะแม้นีเป็ น ร ัตนะอันประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่ สัตว ์เหล่านี สักกายทิฏฐิและวิจก ิ จิ ฉา หรือแม้สล ี พ ั พตปรา มาส อันใดอันหนึ งยังมีอยู่ ธรรมเหล่านัน อันพระอริย บุคคลนันละได ้แล ้ว พร ้อมด ้วยความถึงพร ้อมแห่งการเห็น [นิ พพาน] ทีเดียว อนึ ง พระอริยบุคคลเป็ นผูพ ้ น้ แล ้วจาก อบายทัง ๔ ทังไม่ควรเพือจะทําอภิฐานทัง ๖ [คืออนันตริยกรรม ๕ และการเข ้ารีด] สังฆร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะอัน ประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี พระอริยบุคคลนันยังทําบาปกรรมด ้วยกาย ด ้วยวาจา หรือ ด ้วยใจ ก็จริง ถึงกระนัน ท่านไม่ควร เพือจะปกปิ ดบาป กรรมอันนัน ความทีบุคคลผูม้ ธี รรมเครืองถึงนิ พพานอันตน เห็นแล ้ว เป็ นผูไ้ ม่ควรเพือปกปิ ดบาปกรรมนัน พระผูม้ ี พระภาคตร ัสแล ้ว สังฆร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะอันประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี พุ่มไม้ ในป่ ามียอดอันบานแล ้วในเดือนต ้นในคิมหันตฤดู ฉันใด พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงแสดงธรรมอันประเสริฐยิง เป็ น เครืองให ้ถึงนิ พพาน เพือประโยชน์เกือกูลมีอป ุ มา ฉันนัน พุทธร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะอันประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอ ความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี พระพุทธเจ ้าผูป้ ระเสริฐ ทรงทราบธรรมอันประเสริฐ ทรงประทานธรรมอันประเสริฐ ทรงนํ ามาซึงธรรมอันประเสริฐ ไม่มผ ี ูย้ งไปกว่ ิ า ได ้ทรง แสดงธรรมอันประเสริฐ พุทธร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะอัน ประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว์ เหล่านี พระอริยบุคคลเหล่าใดผูม้ จี ต ิ อันหน่ ายแล ้วในภพ ต่อไป มีกรรมเก่าสินแล ้ว ไม่มก ี รรมใหม่เครืองสมภพ พระอริยบุคคลเหล่านัน มีพช ื อันสินแล ้ว มีความพอใจ ไม่งอกงามแล ้ว เป็ นนักปราชญ ์ ย่อมนิ พพาน เหมือน ประทีปอันดับไป ฉะนัน สังฆร ัตนะแม้นีเป็ นร ัตนะอัน ประณี ต ด ้วยสัจจวาจานี ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี ภูตเหล่าใดประชุมกันแล ้วในประเทศนี ก็ดี หรือภุมมเทวดา เหล่าใดประชุมกันแล ้วในอากาศก็ดี เราทังหลาย จงนมัสการ พระพุทธเจ ้าผูไ้ ปแล ้วอย่างนัน ผูอ้ น ั เทวดาและมนุ ษย ์ทังหลาย บูชาแล ้ว ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี ภูตเหล่า ใดประชุมกันแล ้วในประเทศก็ดี หรือภุมมเทวดาเหล่าใด ประชุมกันแล ้วในอากาศก็ดี เราทังหลายจงนมัสการพระ ธรรม อันไปแล ้วอย่างนัน อันเทวดาและมนุ ษย ์บูชา แล ้ว ขอความสวัสดีจงมีแก่สต ั ว ์เหล่านี ภูตเหล่าใดประชุม กันแล ้วในประเทศนี ก็ดี หรือภุมมเทวดาเหล่าใดประชุมกัน แล ้วในอากาศก็ดี เราทังหลาย จงนมัสการพระสงฆ ์ผูไ้ ปแล ้ว อย่างนัน ผูอ้ น ั เทวดาและมนุ ษย ์บูชาแล ้ว ขอความสวัสดีจง มีแก่สต ั ว ์เหล่านี ฯ จบร ัตนสูตร ฯ ติโรกุฑฑกัณฑ ์ในขุททกปาฐะ [๘] [ถ ้าว่าปราชญ ์พึงหาความสุขอันไพบูลย ์เพราะสละความสุขพอ ประมาณไซร ้ เมือปราชญ ์เห็นความสุขอันไพบูลย ์ พึง สละความสุขพอประมาณเสีย] เปรตทังหลายมาสูเ่ รือน ของตน ยืนอยูภ ่ ายนอกฝาเรือน ทาง ๔ แพร่ง ทาง ๓ แพร่ง และใกล ้บานประตู เมือข ้าว นํ า ของเคียว และของบริโภคเป็ นอันมาก อันญาติทงหลายตั ั งไว ้แล ้ว ญาติไรๆ ของเปรตเหล่านันระลึกไม่ได ้ เพราะกรรมของ สัตว ์เหล่านันเป็ นปัจจัย ชนเหล่าใดเป็ นผูอ้ นุ เคราะห ์ ชน เหล่านันย่อมให ้นํ าและโภชนะอันสะอาดประณี ตอันเป็ นของ ควรโดยกาล ด ้วยอุทศ ิ เจตนาอย่างนี ว่า ขอทานนี จงสําเร็จ แก่ญาติทงหลาย ั ขอญาติทงหลายจงเป็ ั นผูถ้ งึ ความสุขเถิด และญาติผูล้ ะโลกนี ไปแล ้วเหล่านัน มาประชุมพร ้อมกัน แล ้วในทีนัน เมือมีข ้าวและนํ าเป็ นอันมาก ย่อมอนุโมทนา โดยเคารพว่า เราทังหลายได ้สมบัตเิ ช่นนี เพราะเหตุ แห่งญาติเหล่าใด ขอญาติเหล่านันของพวกเราจงเป็ นอยู่ นานเถิด บูชาอันทายกทังหลายทําแล ้วแก่เราทังหลาย และ ทายกทังหลายก็หาไร ้ผลไม่ ในเปรตวิสยั นัน ไม่มก ี สิกรรม ไม่ มีโคร ักขกรรม ไม่มพ ี าณิ ชยกรรมเช่นนัน ไม่มก ี ารซือการ ขาย [การแลกเปลียน] ด ้วยเงิน ผูท้ าํ กาลกิรยิ าละไปแล ้ว ย่อม ยังอัตภาพให ้เป็ นไปในเปรตวิสยั นัน ด ้วยทานทังหลายทีญาติ ให ้แล ้วแต่มนุ ษยโลกนี นํ าฝนตกลงในทีดอนย่อมไหลไปสู่ ทีลุม ่ ฉันใด ทานทีญาติทงหลายให ั ้แล ้วแต่มนุ ษย ์ในโลกนี ย่อม สําเร็จแก่เปรตทังหลาย ฉันนันเหมือนกัน ห ้วงนํ าทีเต็ม ย่อม ยังสมุทรสาครให ้เต็มเปี ยมฉันใด ทานทีญาติทงหลายให ั ้แล ้ว แต่มนุ ษยโลกนี ย่อมสําเร็จแก่เปรตทังหลาย ฉันนันเหมือน กัน บุคคลมาระลึกถึงอุปการะอันท่านได ้ทําแล ้วในกาลก่อนว่า ผูน้ ี ได ้ให ้สิงนี แก่เรา ผูน้ ี ได ้ทํากิจนี ของเรา ผูน้ ี เป็ นญาติ เป็ น มิตร เป็ นเพือนของเรา ดังนี ก็ควรให ้ทักษิณาทาน เพือผู ้ ทีละโลกนี ไปแล ้ว การร ้องไห ้ก็ดี ความเศร ้าโศกก็ดี ความ รําไรรําพันอย่างอืนก็ดี บุคคลไม่ควรทําเลย เพราะว่าการ ร ้องไห ้เป็ นต ้นนัน ไม่เป็ นประโยชน์แก่ญาติทงหลายผู ั ล้ ะไป แล ้ว ญาติทงหลายย่ ั อมตังอยูอ ่ ย่างนัน ก็ทก ั ษิณาทานนี แล อันท่านให ้แล ้ว ประดิษฐานไว ้ดีแล ้วในสงฆ ์ ย่อมสําเร็จ โดยพลัน เพือประโยชน์เกือกูลแก่เปรตนัน ตลอดกาล นาน ญาติธรรมนี นันท่านได ้แสดงให ้ปรากฏแล ้ว บูชาอัน ยิงท่านก็ได ้ทําแล ้วแก่ญาติทงหลายผู ั ล้ ะไปแล ้ว และท่าน ทังหลายได ้เพิมกําลังให ้แก่ภก ิ ษุทงหลายแล ั ้ว บุญไม่ใช่นอ้ ย ท่านทังหลายได ้ขวนขวายแล ้ว ดังนี แล ฯ จบติโรกุฑฑกัณฑ ์ นิ ธก ิ ณ ั ฑ ์ในขุททกปาฐะ [๙] บุรษ ุ ย่อมฝังขุมทร ัพย ์ไว ้ในนํ าลึกด ้วยคิดว่า เมือกิจทีเป็ น ประโยชน์เกิดขึน ทร ัพย ์นี จักเป็ นประโยชน์แก่เรา เพือ เปลืองการประทุษร ้ายจากพระราชาบ ้าง ความบีบคันจากโจร บ ้าง เพือเปลืองหนี สินบ ้าง ทุพภิกขภัยบ ้าง ในคราวเกิด อันตรายบ ้าง ขุมทร ัพย ์ทีเขาฝังไว ้ในโลกเพือประโยชน์นีแล ขุมทร ัพย ์ทีเขาฝังไว ้เป็ นอย่างดี ในนํ าลึกเพียงนัน ขุมทร ัพย ์ นันทังหมด ย่อมหาสําเร็จประโยชน์แก่เขาในกาลทังปวงที เดียวไม่ เพราะขุมทร ัพย ์เคลือนจากทีเสียบ ้าง ความจําของ เขาย่อมหลงลืมเสียบ ้าง นาคทังหลายลักไปเสียบ ้าง ยักษ ์ ทังหลายลักไปเสียบ ้าง ทายาทผูไ้ ม่เป็ นทีร ักขุดเอาไปเมือ เขาไม่เห็นบ ้าง เมือใดเขาสินบุญ เมือนันขุมทร ัพย ์ทังหมด นันย่อมพินาศไป ขุมทร ัพย ์คือบุญ เป็ นขุมทร ัพย ์อันผูใ้ ด เป็ นหญิงก็ตาม เป็ นชายก็ตาม ฝังไว ้ดีแล ้วด ้วยทาน ศีลความ สํารวม และความฝึ กตน ในเจดีย ์ก็ดี ในสงฆ ์ก็ดี ในบุคคลก็ดี ในแขกก็ดี ในมารดาก็ดี ในบิดาก็ดี ในพีชายก็ดี ขุมทร ัพย ์ นันชือว่าอันผูน้ ันฝังไว ้ดีแล ้ว ใครๆ ไม่อาจผจญได ้ เป็ น ของติดตามตนไป บรรดาโภคะทังหลายเมือเขาจําต ้องละไป เขาย่อมพาขุมทร ัพย ์คือบุญนันไป ขุมทร ัพย ์คือบุญ ไม่ สาธารณะแก่ชนเหล่าอืน โจรลักไปไม่ได ้ บุญนิ ธอิ น ั ใดติด ตนไปได ้ ปราชญ ์พึงทําบุญนิ ธอิ น ั นัน บุญนิ ธน ิ ี ให ้สมบัตท ิ พึ ี ง ใคร่ทงปวงแก่ ั เทวดาและมนุ ษย ์ทังหลาย เทวดาและมนุ ษย ์ ทังหลายปรารถนานักซึงผลใดๆ ผลนันๆ ทังหมด อันเทวดา และมนุ ษย ์เหล่านันย่อมได ้ด ้วยบุญนิ ธน ิ ี ความเป็ นผูม้ ผ ี วิ พรรณงาม ความเป็ นผูม้ เี สียงไพเราะ ความเป็ นผูม้ ท ี รวดทรง ดี ความเป็ นผูม้ รี ป ู สวย ความเป็ นอธิบดี ความเป็ นผูม้ ี บริวาร อิฐผลทังปวงนัน อันเทวดาและมนุ ษย ์ย่อมได ้ด ้วย บุญนิ ธน ิ ี ความเป็ นพระราชาประเทศราช ความเป็ นใหญ่ สุขของพระเจ ้าจักรพรรดิอน ั เป็ นทีร ัก แม้ความเป็ นพระราชา แห่งเทวดาในทิพกาย อิฐผลทังปวงนัน อันเทวดาและมนุ ษย ์ ย่อมได ้ด ้วยบุญนิ ธน ิ ี มนุ ษย ์สมบัติ ความยินดีในเทวโลก และนิ พพานสมบัติ อิฐผลทังปวงนี เทวดาและมนุ ษย ์ย่อม ได ้ด ้วยบุญนิ ธน ิ ี ความทีพระโยคาวจร ถ ้าเมืออาศัยคุณ เครืองถึงพร ้อมคือมิตร แล ้วประกอบอยูโ่ ดยอุบายอันแยบ คายไซร ้ เป็ นผูม้ ค ี วามชํานาญในวิชชาและวิมุตติ อิฐผลทังปวง นี อันเทวดาและมนุ ษย ์ย่อมได ้ด ้วยบุญนิ ธน ิ ี ปฏิสม ั ภิทา วิโมกข ์ สาวกบารมีญาณ ปัจเจกโพธิญาณ และพุทธภูมิ อิฐผลทังปวงนี อันเทวดาและมนุ ษย ์ย่อมได ้ด ้วยบุญนิ ธน ิ ี คุณเครืองถึงพร ้อมคือบุญนี เป็ นไปเพือประโยชน์มากอย่างนี เพราะเหตุนัน บัณฑิตผูม้ ป ี ัญญาจึงสรรเสริญความทีบุคคลมี บุญอันทําไว ้แล ้ว ฯ จบนิ ธก ิ ณ ั ฑ์ กรณี ยเมตตสูตรในขุททกปาฐะ [๑๐] กุลบุตรผูฉ ้ ลาดในประโยชน์ ปรารถนาจะตร ัสรู ้บทอันสงบ แล ้วอยู่ พึงบําเพ็ญไตรสิกขา กุลบุตรนันพึงเป็ นผูอ้ าจหาญ เป็ นผูต้ รง ซือตรง ว่าง่าย อ่อนโยน ไม่เย่อหยิง สันโดษ เลียงง่าย มีกจิ น้อย มีความประพฤติเบา มีอน ิ ทรีย ์อันสงบ ระงับ มีปัญญาเครืองร ักษาตน ไม่คะนอง ไม่พวั พันในสกุล ทังหลาย ไม่พงึ ประพฤติทจ ุ ริตเล็กน้อยอะไรๆ ซึงเป็ นเหตุ ให ้ท่านผูร้ ู ้เหล่าอืนติเตียนได ้ พึงแผ่ไมตรีจต ิ ในสัตว ์ทังหลาย ว่า ขอสัตว ์ทังปวงจงเป็ นผูม้ ส ี ข ุ มีความเกษม มีตน ถึงความสุขเถิด สัตว ์มีชวี ต ิ เหล่าใดเหล่าหนึ งมีอยู่ เป็ นผู ้ สะดุ ้งหรือเป็ นผูม้ นคง ั ผอมหรือพี และสัตว ์เหล่าใดมีกาย ยาวหรือใหญ่ ปานกลางหรือสัน ทีเราเห็นแล ้วหรือมิได ้เห็น อยูใ่ นทีไกลหรือทีใกล ้ ทีเกิดแล ้วหรือแสวงหาทีเกิด ขอ สัตว ์ทังหมดนันจงเป็ นผูม้ ต ี นถึงความสุขเถิด สัตว ์อืนไม่พงึ ข่มขูส ่ ต ั ว ์อืน ไม่พงึ ดูหมินอะไรเขาในทีไหนๆ ไม่พงึ ปรารถนาทุกข ์แก่กน ั และกันเพราะความกริวโกรธ เพราะความ เคียดแค ้น มารดาถนอมบุตรคนเดียวผูเ้ กิดในตน แม้ด ้วย การยอมสละชีวต ิ ได ้ ฉันใด กุลบุตรผูฉ ้ ลาดในประโยชน์ พึงเจริญเมตตามีในใจไม่มป ี ระมาณในสัตว ์ทังปวง แม้ฉันนัน ก็กล ุ บุตรนัน พึงเจริญเมตตามีในใจไม่มป ี ระมาณไปในโลก ทังสิน ทังเบืองบน เบืองตํา เบืองขวาง ไม่คบ ั แคบ ไม่มเี วร ไม่มศ ี ต ั รู กุลบุตรผูเ้ จริญเมตตานันยืนอยูก ่ ็ดี เดิน อยูก ่ ็ดี นังอยูก ่ ็ดี นอนอยูก ่ ็ดี พึงเป็ นผูป้ ราศจากความง่วง เหงาเพียงใด ก็พงึ ตังสตินีไว ้เพียงนัน บัณฑิตทังหลายกล่าว วิหารธรรมนี ว่า เป็ นพรหมวิหาร ในธรรมวินัยของพระอริย เจ ้านี กุลบุตรผูเ้ จริญเมตตา ไม่เข ้าไปอาศัยทิฐ ิ เป็ นผูม้ ศ ี ล ี ถึงพร ้อมด ้วยทัศนะ กําจัดความยินดีในกามทังหลายออก ได ้แล ้ว ย่อมไม่ถงึ ความนอนในครรภ ์อีกโดยแท ้แล ฯ จบเมตตสูตร จบขุททกปาฐะ ------------คาถาธรรมบท ยมกวรรคที ๑ [๑๑] ธรรมทังหลายมีใจเป็ นหัวหน้า มีใจประเสริฐทีสุด สําเร็จ แล ้วแต่ใจ ถ ้าบุคคลมีใจอันโทษประทุษร ้ายแล ้ว กล่าวอยู่ ก็ตาม ทําอยูก ่ ็ตาม ทุกข ์ย่อมไปตามบุคคลนัน เพราะทุจริต ๓ อย่างนัน เหมือนล ้อหมุนไปตามรอยเท ้าโคผูล้ ากเกวียนไป อยู่ ฉะนัน ธรรมทังหลายมีใจเป็ นหัวหน้า มีใจประเสริฐ ทีสุด สําเร็จแล ้วแต่ใจ ถ ้าบุคคลมีใจผ่องใส กล่าวอยูก ่ ็ตาม ทําอยูก ่ ็ตาม สุขย่อมไปตามบุคคลนันเพราะสุจริต ๓ อย่าง เหมือนเงามีปรกติไปตาม ฉะนัน ก็ชนเหล่าใดเข ้าไปผูกเวร ไว ้ว่า คนโน้นด่าเรา คนโน้นได ้ตีเรา คนโน้นได ้ชนะเรา คน โน้นได ้ลักสิงของๆ เรา ดังนี เวรของชนเหล่านัน ย่อมไม่ระงับ ส่วนชนเหล่าใดไม่เข ้าไปผูกเวรไว ้ว่า คนโน้น ด่าเรา คนโน้นได ้ตีเรา คนโน้นได ้ชนะเรา คนโน้นได ้ลัก สิงของๆ เรา ดังนี เวรของชนเหล่านันย่อมระงับ ในกาล ไหนๆ เวรในโลกนี ย่อมไม่ระงับเพราะเวรเลย แต่ยอ ่ ม ระงับเพราะความไม่จองเวร ธรรมนี เป็ นของเก่า ก็ชนเหล่า อืนไม่รู ้สึกว่า พวกเราย่อมยุบยับในท่ามกลางสงฆ ์นี ส่วน ชนเหล่าใดในท่ามกลางสงฆ ์นัน ย่อมรู ้สึก ความหมายมันย่อม ระงับจากชนเหล่านัน มารย่อมร ังควาญบุคคลผูม้ ป ี รกติเห็น อารมณ์วา่ งาม ผูไ้ ม่สาํ รวมแล ้วในอินทรีย ์ทังหลาย ไม่รู ้ ประมาณในโภชนะ เกียจคร ้าน มีความเพียรเลว เหมือน ลมระรานต ้นไม้ททุ ี รพล ฉะนัน มารย่อมร ังควาญไม่ได ้ซึง บุคคลผูม้ ป ี รกติเห็นอารมณ์วา่ ไม่งามอยู่ สํารวมดีแล ้วใน อินทรีย ์ทังหลาย รู ้ประมาณในโภชนะ มีศร ัทธา ปรารภ ความเพียร เหมือนลมระรานภูเขาหินไม่ได ้ ฉะนัน ผูใ้ ด ยังไม่หมดกิเลสดุจนํ าฝาดปราศจากทมะและสัจจะจักนุ่ งห่มผ้า กาสายะผูน้ ันไม่ควรเพือจะนุ่ งห่มผ้ากาสายะ ส่วนผูใ้ ดมีกเิ ลส ดุจนํ าฝาดอันคายแล ้ว ตังมันแล ้วในศีลประกอบด ้วยทมะ และสัจจะ ผูน้ ันแลย่อมควรเพือจะนุ่ งห่มผ้ากาสาวะ ชน เหล่าใดมีความรู ้ในธรรมอันหาสาระมิได ้ว่าเป็ นสาระ และมี ปกติเห็นในธรรมอันเป็ นสาระ ว่าไม่เป็ นสาระ ชนเหล่านัน มีความดําริผด ิ เป็ นโคจร ย่อมไม่บรรลุธรรมอันเป็ นสาระ ชน เหล่าใดรู ้ธรรมอันเป็ นสาระ โดยความเป็ นสาระ และรู ้ธรรม อันหาสาระมิได ้ โดยความเป็ นธรรมอันหาสาระมิได ้ ชน เหล่านันมีความดําริชอบเป็ นโคจร ย่อมบรรลุธรรมอันเป็ น สาระ ฝนย่อมรวรดเรื ั อนทีบุคคลมุงไม่ดี ฉันใด ราคะย่อม รวรดจิ ั ตทีบุคคลไม่อบรมแล ้ว ฉันนัน ฝนย่อมไม่รวรดเรื ั อน ทีบุคคลมุงดี ฉันใด ราคะย่อมไม่รวรดจิ ั ตทีบุคคลอบรมดีแล ้ว ฉันนัน บุคคลผูท้ าํ บาปย่อมเศร ้าโศกในโลกนี ย่อมเศร ้าโศกใน โลกหน้า ย่อมเศร ้าโศกในโลกทังสอง บุคคลผูท้ าํ บาปนัน ย่อมเศร ้าโศก บุคคลผูท้ าํ บาปนันเห็นกรรมทีเศร ้าหมองของตน แล ้ว ย่อมเดือดร ้อน ผูท้ าํ บุญไว ้แล ้วย่อมบันเทิงในโลกนี ย่อม บันเทิงในโลกหน้า ย่อมบันเทิงในโลกทังสอง ผูท้ าํ บุญไว ้ แล ้วนันย่อมบันเทิง ผูท้ าํ บุญไว ้แล ้วนันเห็นความบริสท ุ ธิ แห่งกรรมของตนแล ้ว ย่อมบันเทิงอย่างยิง บุคคลผูท้ าํ บาป ย่อมเดือดร ้อนในโลกนี ย่อมเดือดร ้อนในโลกหน้า ย่อม เดือดร ้อนในโลกทังสอง บุคคลผูท้ าํ บาปนันย่อมเดือดร ้อนว่า บาปเราทําแล ้ว บุคคลผูท้ าํ บาปนันไปสูท ่ ค ุ ติแล ้ว ย่อมเดือด ร ้อนโดยยิง ผูท้ าํ บุญไว ้แล ้วย่อมเพลิดเพลินในโลกนี ย่อม เพลิดเพลินในโลกหน้า ย่อมเพลิดเพลินในโลกทังสอง ผู ้ ทําบุญไว ้แล ้วย่อมเพลิดเพลินว่า บุญอันเราทําไว ้แล ้ว ผูท้ าํ บุญไว ้แล ้วนันไปสูส ่ ค ุ ติ ย่อมเพลิดเพลินโดยยิง หากว่า นรชนกล่าวคําอันมีประโยชน์แม้มาก แต่เป็ นผูไ้ ม่ทาํ กรรม อันการกบุคคลพึงกระทํา เป็ นผูป้ ระมาทแล ้วไซร ้ นรชนนัน ย่อมไม่เป็ นผูม้ ส ี ว่ นแห่งคุณเครืองความเป็ นสมณะ ประดุจ นายโคบาลนับโคของชนเหล่าอืน ย่อมไม่มส ี ว่ นแห่งปัญจโครส ฉะนัน หากว่านรชนกล่าวคําอันมีประโยชน์แม้นอ้ ย ย่อมประพฤติธรรมสมควรแก่ธรรม ละราคะ โทสะ และ โมหะแล ้ว รู ้ทัวโดยชอบ มีจต ิ หลุดพ้นด ้วยดีแล ้ว ไม่ถอื มัน ในโลกนี หรือในโลกหน้า นรชนนันย่อมเป็ นผูม้ ส ี ว่ นแห่ง คุณเครืองความเป็ นสมณะ ฯ จบยมกวรรคที ๑ คาถาธรรมบท อัปปมาทวรรคที ๒ [๑๒] ความไม่ประมาท เป็ นทางเครืองถึงอมตนิ พพาน ความประมาท เป็ นทางแห่งความตาย ชนผูไ้ ม่ประมาทย่อมไม่ตาย ชน เหล่าใดประมาทแล ้วย่อมเป็ นเหมือนคนตายแล ้ว บัณฑิต ทังหลายตังอยูใ่ นความไม่ประมาท ทราบเหตุนันโดยความ แปลกกันแล ้ว ย่อมบันเทิงในความไม่ประมาท ยินดีแล ้ว ในธรรมอันเป็ นโคจรของพระอริยเจ ้าทังหลาย ท่านเหล่านัน เป็ นนักปราชญ ์ เพ่งพินิจ มีความเพียรเป็ นไปติดต่อ มีความบากบันมันเป็ นนิ ตย ์ ย่อมถูกต ้องนิ พพานอันเกษมจาก โยคะ หาธรรมอืนยิงกว่ามิได ้ ยศย่อมเจริญแก่บค ุ คลผูม้ ี ความหมัน มีสติ มีการงานอันสะอาด ผูใ้ คร่ครวญแล ้วจึงทํา ผูส้ าํ รวมระวัง ผูเ้ ป็ นอยูโ่ ดยธรรม และผูไ้ ม่ประมาท ผูม้ ี ปัญญาพึงทําทีพึงทีห ้วงนํ าท่วมทับไม่ได ้ ด ้วยความหมัน ความไม่ประมาท ความสํารวมระวัง และความฝึ กตน ชน ทังหลายผูเ้ ป็ นพาลมีปัญญาทราม ย่อมประกอบตามความ ประมาท ส่วนนักปราชญ ์ย่อมร ักษาความไม่ประมาท เหมือน ทร ัพย ์อันประเสริฐสุด ท่านทังหลายอย่าประกอบตามความ ประมาทอย่าประกอบการชมเชยด ้วยสามารถความยินดีในกาม เพราะว่าคนผูไ้ ม่ประมาทแล ้ว เพ่งอยู่ ย่อมถึงสุขอันไพบูลย ์ เมือใด บัณฑิตย่อมบรรเทาความประมาทด ้วยความไม่ประมาท เมือนันบัณฑิตผูม้ ค ี วามประมาทอันบรรเทาแล ้วนัน ขึนสู่ ปัญญาดุจปราสาท ไม่มค ี วามโศก ย่อมพิจารณาเห็นหมู่สต ั ว์ ผูม้ ค ี วามโศก นักปราชญ ์ย่อมพิจารณาเห็นคนพาล เหมือน บุคคลอยูบ ่ นภูเขามองเห็นคนผูอ้ ยูท ่ ภาคพื ี น ฉะนัน ผูม้ ี ปัญญาดี เมือสัตว ์ทังหลายประมาทแล ้ว ย่อมไม่ประมาท เมือสัตว ์ทังหลายหลับ ย่อมตืนอยูโ่ ดยมาก ย่อมละบุคคล เห็นปานนันไป ประดุจม้ามีกาํ ลังเร็วละม้าไม่มก ี าํ ลังไป ฉะนัน ท ้าวมัฆวาฬถึง ความเป็ นผูป้ ระเสริฐ ทีสุดกว่า เทวดาทังหลาย ด ้วยความไม่ประมาท บัณฑิตทังหลายย่อมสรรเสริญความ ไม่ประมาท ความประมาทบัณฑิตติเตียนทุกเมือ ภิกษุยน ิ ดี แล ้วในความไม่ประมาท หรือเห็นภัยในความประมาท เผา สังโยชน์นอ้ ยใหญ่ไป ดังไฟไหม้เชือน้อยใหญ่ไป ฉะนัน ภิกษุผูย้ น ิ ดีแล ้วในความไม่ประมาทหรือเห็นภัยใน ความประ มาทเป็ นผูไ้ ม่ควรเพือจะเสือมรอบ ย่อมมีในทีใกล ้นิ พพาน ทีเดียว ฯ จบอัปปมาทวรรคที ๒ คาถาธรรมบท จิตตวรรคที ๓ [๑๓] นักปราชญ ์ย่อมทําจิตทีดินรน กลับกลอกร ักษาได ้โดยยาก ห ้ามได ้โดยยาก ให ้ตรง ดังช่างศรดัดลูกศรให ้ตรง ฉะนัน จิตนี อันพระโยคาวจรยกขึนแล ้วจากอาลัย คือเบญจกาม คุณเพียงดังนํ า ซ ัดไปในวิปัสสนากรรมฐานเพียงดังบก เพือ จะละบ่วงมาร ย่อมดินรน ดุจปลาอันชาวประมง ยกขึนแล ้ว จากทีอยูค ่ อื นํ าโยนไปแล ้วบนบก ดินรนอยู่ ฉะนัน การ ฝึ กฝนจิตทีข่มได ้ยาก อันเร็ว มีปรกติตกไปในอารมณ์ อันบุคคลพึงใคร่อย่างไร เป็ นความดี เพราะว่าจิตทีบุคคล ฝึ กดีแล ้วนํ าสุขมาให ้ นักปราชญ ์พึงร ักษาจิตทีเห็นได ้แสนยาก ละเอียดอ่อนมีปกติตกไปตามความใคร่ เพราะว่าจิตทีบุคคล คุ ้มครองแล ้วนํ าสุขมาให ้ ชนเหล่าใดจักสํารวมจิตอันไปใน ทีไกล ดวงเดียวเทียวไป หาสรีระมิได ้ มีถาเป็ ํ นทีอยูอ ่ าศัย ชนเหล่านันจะพ้นจากเครืองผูกแห่งมาร ปัญญาย่อมไม่บริบรู ณ์ แก่บค ุ คลผูม้ จี ต ิ ไม่ตงมั ั น ไม่รู ้แจ่มแจ ้งซึงพระสัทธรรม มีความเลือมใสอันเลือนลอย ภัยย่อมไม่มแี ก่พระขีณาสพ ผูม้ ี จิตอันราคะไม่รวรด ั ผูม้ ใี จอันโทสะไม่ตามกระทบแล ้ว ผูม้ บ ี ญ ุ และบาปอันละได ้แล ้ว ผูต้ นอยู ื ่ กุลบุตรทราบกายนี ว่า เปรียญด ้วยหม้อแล ้ว พึงกันจิตนี ให ้เปรียบเหมือนนคร พึงรบมารด ้วยอาวุธคือ ปัญญา อนึ ง พึงร ักษาตรุณวิปัสสนา ทีตนชนะแล ้ว และไม่พงึ ห่วงใย กายนี อันบุคคลทิงแล ้ว มีวญ ิ ญาณปราศแล ้วไม่นานหนอจักนอนทับแผ่นดิน ประดุจ ท่อนไม้ไม่มป ี ระโยชน์โจรหัวโจกเห็นโจรหัวโจก ก็หรือคน มีเวรเห็นคนผูค้ เู่ วรกันพึงทําความฉิ บหาย และความทุกข ์ใดให ้ จิตทีบุคคลตังไว ้ผิดพึงทําบุคคลนันให ้เลวยิงกว่าความฉิ บหาย และความทุกข ์นันมารดาบิดาไม่พงึ ทําเหตุนันได ้ หรือแม้ญาติ เหล่าอืนก็ไม่พงึ ทําเหตุนันได ้ จิตทีบุคคลตังไว ้ชอบแล ้ว พึงทําเขาให ้ประเสริฐกว่าเหตุนัน ฯ จบจิตตวรรคที ๓ คาถาธรรมบท ปุปผวรรคที ๔ [๑๔] ใครจักรู ้แจ ้งแผ่นดินนี ใครจักรู ้แจ ้งยมโลกและมนุ ษยโลกนี พร ้อมกับเทวโลก ใครจักเลือกสรรบทธรรมทีเราแสดงดีแล ้ว ดุจนายมาลาการผูฉ ้ ลาด เลือกสรรดอกไม้ ฉะนัน พระเสขะ จักรู ้แจ ้งแผ่นดิน พระเสขะจักรู ้แจ ้งยมโลกและมนุ ษยโลกนี พร ้อมกับเทวโลก พระเสขะจักเลือกสรรบทธรรมทีเรา แสดงดีแล ้วดุจนายมาลาการผูฉ ้ ลาดเลือกสรรดอกไม้ ฉะนัน ภิกษุทราบกายนี ว่า เปรียบด ้วยฟองนํ า ตร ัสรู ้พร ้อมเฉพาะ กายนี ว่ามีพยับแดดเป็ นธรรม ตัดดอกไม้อน ั เป็ นประธาน ของมารแล ้ว พึงไปสูท ่ ที ี มัจจุราชไม่เห็น มัจจุยอ ่ มจับนระ ผูม้ ใี จอันซ่านไปแล ้วในอารมณ์ตา่ งๆ กําลังเลือกเก็บดอกไม้ ทังหลายนันเทียวไป เหมือนห ้วงนํ าใหญ่พด ั บ ้านอันหลับแล ้ว ไป ฉะนัน มัจจุผูท้ าํ ซึงทีสุด ย่อมทํานระผูม้ ใี จอันซ่าน ไปแล ้วในอารมณ์ตา่ งๆ กําลังเลือกเก็บดอกไม้ทงหลาย ั ไม่อม ิ แล ้วในกามคุณนันแล ไว ้ในอํานาจ ภมรไม่ยงั ดอกไม้ อันมีสใี ห ้ชอกชํา ลิมเอาแต่รสแล ้วย่อมบินไป แม้ฉันใด มุนีพงึ เทียวไปในบ ้าน ฉันนัน บุคคลไม่พงึ ใส่ใจคําแสลงหู ของชนเหล่าอืน ไม่พงึ แลดูกจิ ทีทําแล ้วและยังไม่ได ้ทํา ของชนเหล่าอืน พึงพิจารณากิจทีทําแล ้วและยังไม่ได ้ทําของ ตนเท่านัน ดอกไม้งามมีสแี ต่ไม่มก ี ลินแม้ฉันใด วาจาสุภาษิต ย่อมไม่มผ ี ลแก่บค ุ คลผูไ้ ม่ทาํ ฉันนัน ดอกไม้งามมีสม ี ก ี ลิน แม้ฉันใด วาจาสุภาษิตย่อมมีผลแก่บค ุ คลผูท้ าํ ดี ฉันนัน นายมาลาการพึงทํากลุม ่ ดอกไม้ให ้มาก แต่กองแห่งดอกไม้ แม้ฉันใด สัตว ์ [ผูม้ อ ี น ั จะพึงตายเป็ นสภาพ] ผูเ้ กิดแล ้ว พึงทํากุศลให ้มาก ฉันนัน กลินดอกไม้ยอ ่ มฟุ้ งทวนลมไป ไม่ได ้ กลินจันทน์หรือกฤษณา และกะลําพัก ย่อมฟุ้ งทวน ลมไปไม่ได ้ ส่วนกลินของสัตบุรษ ุ ย่อมฟุ้ งทวนลมไปได ้ เพราะสัตบุรษ ุ ฟุ้ งไปทัวทิศ กลินคือศีลเป็ นเยียมกว่าคันธชาติ เหล่านี คือจันทน์ กฤษณา ดอกบัว และมะลิ กลินกฤษณา และจันทน์นี เป็ นกลินมีประมาณน้อย ส่วนกลินของผู ้ มีศล ี ทังหลายเป็ นกลินสูงสุด ย่อมฟุ้ งไปในเทวดาและมนุ ษย ์ ทังหลาย มารย่อมไม่พบทางของท่านผูม้ ศ ี ล ี ถึงพร ้อมแล ้ว มีปกติอยูด ่ ้วยความไม่ประมาท ผูพ ้ น้ วิเศษแล ้วเพราะรู ้ โดยชอบ ดอกปทุมมีกลินหอม พึงเกิดในกองแห่งหยากเยือ อันเขาทิงแล ้วในใกล ้ทางใหญ่นัน ย่อมเป็ นทีรืนรมย ์ใจ ฉันใด พระสาวกของพระสัมมาสัมพุทธเจ ้า เมือปุถช ุ น ทังหลายผูเ้ ป็ นเพียงดังกองหยากเยือ ย่อมไพโรจน์ลว่ งปุถช ุ น ทังหลายผูเ้ ป็ นดังคนบอดด ้วยปัญญา ฉันนัน ฯ จบปุปผวรรคที ๔ คาถาธรรมบท พาลวรรคที ๕ [๑๕] ราตรียาวแก่คนผูต้ นอยู ื ่ โยชน์ยาวแก่คนผูเ้ มือยล ้า สงสาร ยาวแก่คนพาลผูไ้ ม่รู ้แจ ้งพระสัทธรรม ถ ้าว่าบุคคลเมือเทียวไป ไม่พงึ ประสบสหายประเสริฐกว่าตน หรือสหายผูเ้ ช่นด ้วย ตนไซร ้ บุคคลนันพึงทําการเทียวไปผูเ้ ดียวให ้มัน เพราะว่า คุณเครืองความเป็ นสหาย ย่อมไม่มใี นคนพาล คนพาล ย่อมเดือดร ้อนว่า บุตรของเรามีอยู่ ทร ัพย ์ของเรามีอยู่ ดังนี ตนนันแลย่อมไม่มแี ก่ตน บุตรทังหลายแต่ทไหน ี ทร ัพย ์แต่ ทีไหน ผูใ้ ดเป็ นพาลย่อมสําคัญความทีตนเป็ นพาลได ้ ด ้วย เหตุนัน ผูน้ ันยังเป็ นบัณฑิตได ้บ ้าง ส่วนผูใ้ ดเป็ นพาลมีความ สําคัญตนว่าเป็ นบัณฑิต ผูน้ ันแลเรากล่าวว่าเป็ นพาล ถ ้าคน พาลเข ้าไปนังใกล ้บัณฑิตแม้ตลอดชีวต ิ เขาย่อมไม่รู ้แจ ้งธรรม เหมือนทัพพีไม่รู ้จักรสแกง ฉะนัน ถ ้าว่าวิญ ช ู นเข ้าไปนัง ใกล ้บัณฑิตแม้ครูห ่ นึ ง ท่านย่อมรู ้ธรรมได ้ฉับพลัน เหมือน ลินรู ้รสแกงฉะนัน คนพาลมีปัญญาทราม มีตนเหมือนข ้าศึก เทียวทําบาปกรรมอันมีผลเผ็ดร ้อน บุคคลทํากรรมใดแล ้วย่อม เดือดร ้อนในภายหลัง กรรมนันทําแล ้วไม่ดี บุคคลมีหน้า ชุม ่ ด ้วยนํ าตา ร ้องไห ้อยู่ ย่อมเสพผลของกรรมใด กรรมนันทําแล ้วไม่ดี บุคคลทํากรรมใดแล ้ว ย่อมไม่เดือดร ้อน ในภายหลัง กรรมนันแลทําแล ้วเป็ นดี บุคคลอันปี ติโสมนัส เข ้าถึงแล ้ว [ด ้วยกําลังแห่งปี ติ] [ด ้วยกําลังแห่งโสมนัส] ย่อมเสพผลแห่งกรรมใด กรรมนันทําแล ้วเป็ นดี คนพาล ย่อมสําคัญบาปประดุจนํ าหวาน ตลอดกาลทีบาปยังไม่ให ้ผล แต่บาปให ้ผลเมือใด คนพาลย่อมเข ้าถึงทุกข ์เมือนัน คนพาล ถึงบริโภคโภชนะด ้วยปลายหญ ้าคาทุกเดือนๆ เขาย่อมไม่ถงึ เสียวที ๑๖ ซึงจําแนกออกไปแล ้ว ๑๖ หน ของพระอริย บุคคลทังหลายผูม้ ธี รรมอันนับได ้แล ้ว ก็บาปกรรมบุคคล ทําแล ้วยังไม่แปรไป เหมือนนํ านมในวันนี ยังไม่แปรไป ฉะนัน บาปกรรมนันย่อมตามเผาคนพาล เหมือนไฟอันเถ ้า ปกปิ ดแล ้ว ฉะนัน ความรู ้นันย่อมเกิดแก่คนพาลเพือสิงมิใช่ ประโยชน์อย่างเดียว ความรู ้ ยังปัญญาชือว่ามุทธาของเขา ให ้ฉิ บหายตกไป ย่อมฆ่าส่วนแห่งธรรมขาวของคนพาลเสีย ภิกษุผูเ้ ป็ นพาล พึงปรารถนาความสรรเสริญอันไม่มอ ี ยู่ ความ ห ้อมล ้อมในภิกษุทงหลาย ั ความเป็ นใหญ่ในอาวาส และ การบูชาในสกุลของชนเหล่าอืน ความดําริยอ ่ มบังเกิดขึนแก่ ภิกษุพาลว่า คฤหัสถ ์และบรรพชิตทังสองฝ่ าย จงสําคัญ กรรมทีบุคคลทําแล ้วว่า เพราะอาศัยเราผูเ้ ดียว คฤหัสถ ์และ บรรพชิตเหล่านันจงเป็ นไปในอํานาจของเราผูเ้ ดียว ในบรรดา กิจน้อยและกิจใหญ่ทงหลาย ั กิจอะไรๆ อิจฉา [ความริษยา] มานะ [ความถือตัว] ย่อมเจริญแก่ภก ิ ษุพาลนัน ภิกษุ ผูเ้ ป็ นสาวกของพระพุทธเจ ้ารู ้ยิงแล ้ว ซึงปฏิปทา ๒ อย่าง นี ว่า ปฏิปทาอันเข ้าอาศัยลาภเป็ นอย่างหนึ ง ปฏิปทาเครือง ให ้ถึงนิ พพานเป็ นอย่างหนึ ง ดังนี แล ้ว ไม่พงึ เพลิดเพลิน สักการะ พึงพอกพูนวิเวกเนื องๆ ฯ จบพาลวรรคที ๕ คาถาธรรมบท ปัณทิตวรรคที ๖ [๑๖] บุคคลพึงเห็นบุคคลใดผูม้ ก ั ชีโทษ เหมือนบุคคลผูบ้ อก ขุมทร ัพย ์ มักกล่าวข่มขี มีปัญญา พึงคบบุคคลผูเ้ ป็ นบัณฑิต เช่นนัน เพราะว่าเมือคบบัณฑิตเช่นนัน มีแต่คณ ุ ทีประเสริฐ โทษทีลามกย่อมไม่มี บุคคลพึงกล่าวสอน พึงพรําสอน และพึงห ้ามจากธรรมของอสัตบุรษ ุ ก็บค ุ คลนัน ย่อมเป็ น ทีร ักของสัตบุรษ ุ ทังหลาย แต่ไม่เป็ นทีร ักของพวกอสัตบุรษ ุ บุคคลไม่ควรคบมิตรเลวทราม ไม่ควรคบบุรษ ุ อาธรรม ์ ควร คบมิตรดี ควรคบบุรษ ุ สูงสุด บุคคลผูอ้ มเอิ ิ บในธรรม มีใจผ่องใสแล ้ว ย่อมอยูเ่ ป็ นสุข บัณฑิตย่อมยินดีในธรรม ทีพระอริยเจ ้าประกาศแล ้วทุกเมือ ก็พวกคนไขนํ าย่อมไขนํ า ไป พวกช่างศรย่อมดัดลูกศร พวกช่างถากย่อมถากไม้ บัณฑิตทังหลายย่อมฝึ กฝนตน ภูเขาหินล ้วน เป็ นแท่งทึบ ย่อมไม่หวันไหวเพราะลมฉันใด บัณฑิตทังหลายย่อมไม่หวัน ไหวเพราะนิ นทาและสรรเสริญ ฉันนัน ห ้วงนํ าลึก ใสไม่ขน ่ ุ มัว แม้ฉันใด บัณฑิตย ์ทังหลายฟังธรรมแล ้ว ย่อมผ่องใส ฉันนัน สัตบุรษ ุ ทังหลายย่อมเว ้นในธรรม ทังปวงโดยแท ้ สัตบุรษ ุ ทังหลายหาใคร่กามบ่นไม่ บัณฑิต ทังหลายผูอ้ น ั สุขหรือทุกข ์ถูกต ้องแล ้ว ย่อมไม่แสดงอาการ สูงๆ ตําๆ บัณฑิตย่อมไม่ทาํ บาปเพราะเหตุแห่งตน ไม่ทาํ บาปเพราะเหตุแห่งผูอ้ น ื ไม่พงึ ปรารถนาบุตร ไม่พงึ ปรารถนา ทร ัพย ์ ไม่พงึ ปรารถนาแว่นแคว ้น ไม่พงึ ปรารถนาความ สําเร็จแก่ตนโดยไม่ชอบธรรม บัณฑิตนันพึงเป็ นผูม้ ศ ี ล ี มีปัญญา ประกอบด ้วยธรรม ในหมู่มนุ ษย ์ ชนผูท้ ถึ ี งฝังมี น้อย ส่วนหมู่สต ั ว ์นอกนี ย่อมเลาะไปตามฝังทังนัน ก็ชน เหล่าใดแล ประพฤติตามธรรมในธรรมอันพระสุคตเจ ้าตร ัส แล ้วโดยชอบ ชนเหล่านันข ้ามบ่วงมารทีข ้ามได ้โดยยาก แล ้ว จักถึงฝัง บัณฑิตออกจากอาลัยแล ้ว อาศัยความไม่มอ ี าลัย ละธรรมดําแล ้วพึงเจริญธรรมขาว บัณฑิตพึงปรารถนาความ ยินดียงในวิ ิ เวกทียินดีได ้โดยยาก ละกามทังหลายแล ้ว ไม่มก ี เิ ลสเครืองกังวล พึงชําระตนให ้ผ่องแผ้ว จากเครือง เศร ้าหมองจิต ชนเหล่าใดอบรมจิตด ้วยดีโดยชอบ ในองค ์แห่ง ธรรมสามัคคีเป็ นเครืองตร ัสรู ้ ชนเหล่าใดไม่ถอื มัน ยินดี แล ้วในการสละคืนความถือมัน ชนเหล่านันมีอาสวะสินแล ้ว มีความรุง่ เรืองปรินิพพานแล ้วในโลก ฯ จบปัณฑิตวรรคที ๖ คาถาธรรมบท อรหันตวรรคที ๗ [๑๗] ความเร่าร ้อนย่อมไม่มแี ก่ผูท้ มี ี ทางไกลอันถึงแล ้ว ผูม้ ค ี วาม โศกปราศไปแล ้ว ผูพ ้ น้ วิเศษแล ้วในธรรมทังปวง ผูม้ ก ี เิ ลส เครืองร ้อยร ัดทังปวงอันละได ้แล ้ว ท่านผูม้ ส ี ติยอ ่ มขวนขวาย ท่านย่อมไม่ยน ิ ดีในทีอยู่ ท่านละความห่วงใยเสีย เหมือน หงส ์สละเปื อกตมไป ฉะนัน ชนเหล่าใดไม่มก ี ารสังสม มีโภชนะอันกําหนดแล ้ว มีสญ ุ ญตวิโมกข ์และอนิ มต ิ ตวิโมกข ์ เป็ นโคจร คติของชนเหล่านัน รู ้ได ้โดยยาก เหมือนคติ ฝูงนกในอากาศ ฉะนัน ภิกษุใดมีอาสวะสินแล ้ว อันตัณหา และทิฐไิ ม่อาศัยแล ้วในอาหาร มีสญ ุ ญตวิโมกข ์และอนิ มต ิ ต วิโมกข ์เป็ นโคจร รอยเท ้าของภิกษุนันไปตามได ้โดยยาก เหมือนรอยเท ้าของฝูงนกในอากาศ ฉะนัน อินทรีย ์ของภิกษุ ใดถึงความสงบระงับ เหมือนม้าอันนายสารถีฝึกดีแล ้ว แม้ เทวดาและมนุ ษย ์ทังหลาย ย่อมร ักใคร่ตอ ่ ภิกษุนัน ผูม้ ม ี านะ อันละได ้แล ้ว หาอาสวะมิได ้ ผูค้ งที ภิกษุผูม้ อ ี าสวะสินแล ้ว มีใจเสมอด ้วยแผ่นดิน ผูค้ งที เปรียบดังเสาเขือน มีวต ั รดี ปราศจากกิเลสเพียงดังเปื อกตม ผ่องใส เหมือนห ้วงนํ าที ปราศจากเปื อกตมมีนําใส ย่อมไม่พโิ รธ สงสารทังหลาย ย่อมไม่มแี ก่ภก ิ ษุผูค้ งที มีอาสวะสินแล ้ว เช่นนัน ใจ วาจา และกายกรรมของภิกษุผูข ้ ณ ี าสพนัน ผูห้ ลุดพ้นแล ้วเพราะ รู ้โดยชอบ สงบระงับ คงที เป็ นธรรมชาติสงบแล ้ว นรชนใด ไม่เชือต่อผูอ้ น ื รู ้นิ พพานอันปัจจัยอะไรๆ ทําไม่ได ้ ผูต้ ด ั ทีต่อ มีโอกาสอันขจัดแล ้ว มีความหวังอันคลายแล ้ว นรชนนัน แลเป็ นบุรษ ุ ผูส้ งู สุด พระอรหันต ์ทังหลายย่อมอยูใ่ นทีใดคือ บ ้านหรือป่ า ทีลุม ่ หรือทีดอน ทีนันเป็ นภาคพืนอันบุคคล พึงรืนรมย ์ ชนไม่ยน ิ ดีในป่ าเหล่าใด ป่ าเหล่านัน ควร รืนรมย ์ ผูม้ รี าคะไปปราศแล ้วทังหลาย จักยินดีในป่ าเห็น ปานนัน เพราะว่าท่านไม่ใช่ผูแ้ สวงหากาม ฯ จบอรหันตวรรคที ๖ คาถาธรรมบท สหัสสวรรคที ๘ [๑๘] หากว่าวาจาแม้ตงพั ั นประกอบด ้วยบทอันไม่เป็ นประโยชน์ไซร ้ บทอันเป็ นประโยชน์บทหนึ งทีบุคคลฟังแล ้วย่อมสงบ ประเสริฐกว่า คาถาแม้ตงพั ั นประกอบด ้วยบทอันไม่เป็ นประโยชน์ ไซร ้ คาถาบทหนึ งทีบุคคลฟังแล ้วย่อมสงบประเสริฐกว่า ก็บค ุ คลใดพึงกล่าวคาถา ประกอบด ้วยบทอันไม่เป็ นประโยชน์ ตังร ้อย บทธรรมบทหนึ งทีบุคคลฟังแล ้วย่อมสงบ ประ เสริฐกว่า บุคคลใดพึงชนะหมู่มนุ ษย ์ตังพันคูณด ้วยพัน ใน สงคราม บุคคลนันไม่ชอว่ ื าเป็ นผูช ้ นะอย่างสูงในสงคราม ส่วนบุคคลใดพึงชนะตนผูเ้ ดียว บุคคลนันแล ชือว่าเป็ น ผูช ้ นะอย่างสูงสุดในสงคราม ตนแลอันบุคคลชนะแล ้ว ประเสริฐ ส่วนหมู่สต ั ว ์นอกนี ๆ อันบุคคลชนะแล ้วจัก ประเสริฐอะไร เพราะว่า เทวดา คนธรรพ ์ มารกับ ทังพรหม พึงทําความชนะของบุรษ ุ ผูม้ ต ี นอันฝึ กแล ้ว มีปกติ ประพฤติสาํ รวมเป็ นนิ ตย ์ ผูเ้ ป็ นสัตว ์เกิดเห็นปานนัน ให ้กลับแพ้ไม่ได ้ ก็การบูชาของผูท้ บู ี ชาท่านผูม้ ต ี นอันอบรม แล ้วคนหนึ ง แม้เพียงครูห ่ นึ ง ประเสริฐกว่าการบูชาของผูท้ ี บูชาด ้วยทร ัพย ์พันหนึ งตลอดร ้อยปี เสมอทุกเดือนๆ การบูชา ตังร ้อยปี นันจะประเสริฐอะไร ก็การบูชา ของผูท้ บู ี ชาท่าน ผูม้ ต ี นอันอบรมแล ้วคนหนึ งแล แม้เพียงครูห ่ นึ ง ประเสริฐ กว่าผูบ้ าํ เรอไฟในป่ าตังร ้อยปี การบําเรอไฟตังร ้อยปี นัน จะประเสริฐอะไร บุคคลผูม้ ุ่งบุญพึงบูชายัญทีบุคคลเซ่นสรวง แล ้ว และยัญทีบุคคลบูชาแล ้ว อย่างใดอย่างหนึ งในโลก ตลอดปี หนึ ง ยัญทีบุคคลเซ่นสรวงแล ้ว และยัญทีบุคคล บูชาแล ้ว [ทาน] นัน แม้ทงหมด ั ย่อมไม่ถงึ ส่วนที ๔ แห่งการอภิวาทในท่านผูด้ าํ เนิ นไปตรงทังหลาย การอภิวาทใน ท่านผูด้ าํ เนิ นไปตรงทังหลาย ประเสริฐกว่า ธรรม ๔ ประการ คือ อายุ วรรณะ สุขะ พละ ย่อมเจริญแก่บค ุ คลผูม้ ก ี าร อภิวาทเป็ นปกติ ผูอ้ อ ่ นน้อมต่อผูเ้ จริญเป็ นนิ ตย ์ ก็บค ุ คล ผูม้ ศ ี ล ี เพ่งพินิจ มีชวี ต ิ อยูว่ น ั เดียว ประเสริฐกว่าบุคคล ผูท้ ศ ุ ล ี มีจต ิ ไม่มนคง ั มีชวี ต ิ อยูต ่ งร ั ้อยปี ก็บค ุ คลผูม้ ป ี ัญญา เพ่งพินิจ มีชวี ต ิ อยูว่ น ั เดียวประเสริฐกว่าบุคคลผูไ้ ร ้ปัญญา มีจต ิ ไม่มนคง ั มีชวี ต ิ อยูต ่ งร ั ้อยปี ก็บค ุ คลผูป้ รารภความเพียร มัน มีชวี ต ิ อยูว่ น ั เดียว ประเสริฐกว่าบุคคลผูเ้ กียจคร ้าน มีความเพียรอันเลว มีชวี ต ิ อยูต ่ งร ั ้อยปี ก็บค ุ คลผูพ ้ จิ ารณา เห็นความเกิดขึนและเสือมไป มีชวี ต ิ อยูว่ น ั เดียวประเสริฐ กว่าบุคคล ผูไ้ ม่พจิ ารณาเห็นความเกิดขึน และความเสือมไป มีชวี ต ิ อยูต ่ งร ั ้อยปี ก็บค ุ คลผูพ ้ จิ ารณาเห็นอมตบท มีชวี ต ิ อยูว่ น ั เดียว ประเสริฐกว่าบุคคลผูไ้ ม่พจิ ารณาเห็นอมตบท มีชวี ต ิ อยูร่ ้อยปี ก็บค ุ คลผูพ ้ จิ ารณาเห็นธรรมอันสูงสุด มีชวี ต ิ อยูว่ น ั เดียวประเสริฐกว่าบุคคล ผูไ้ ม่พจิ ารณาเห็นธรรมอันสูง สุดมีชวี ต ิ อยูร่ ้อยปี จบสหัสสวรรคที ๘ คาถาธรรมบท ปาปวรรคที ๙ [๑๙] บุคคลพึงรีบทําความดี พึงห ้ามจิตจากบาป เพราะเมือทําบุญ ช ้าไป ใจย่อมยินดีในบาป หากบุรษ ุ พึงทําบาปไซร ้ ไม่พงึ ทําบาปนันบ่อยๆ ไม่พงึ ทําความพอใจในบาปนัน เพราะการ สังสมบาปนํ าทุกข ์มาให ้ หากว่าบุรษ ุ พึงทําบุญไซร ้ พึงทําบุญ นันบ่อยๆ พึงทําความพอใจในบุญนัน เพราะการสังสมบุญ นํ าสุขมาให ้ แม้คนลามกย่อมเห็นความเจริญตราบเท่าทีบาป ยังไม่ให ้ผล แต่เมือใดบาปย่อมให ้ผล คนลามกจึงเห็นบาป เมือนัน แม้คนเจริญก็ยอ ่ มเห็นบาป ตราบเท่าทีความเจริญ ยังไม่ให ้ผล บุคคลอย่าพึงดูหมินบาปว่า บาปมีประมาณน้อย [พอประมาณ] จักไม่มาถึง แม้หม้อนํ าย่อมเต็มได ้ด ้วยหยาด นํ าทีตกทีละหยาดๆ [ฉันใด] คนพาลสังสมบาปแม้ทล ี ะ น้อยๆ ย่อมเต็มด ้วยบาป [ฉันนัน] บุคคลอย่าพึงดูหมิน บุญว่า บุญมีประมาณน้อยจักไม่มาถึง แม้หม้อนํ าย่อมเต็ม ได ้ด ้วยหยาดนํ าทีตกทีละหยาดๆ นักปราชญ ์สังสมบุญแม้ ทีละน้อยๆ ย่อมเต็มด ้วยบุญ ภิกษุพงึ เว ้นบาปดุจพ่อค ้า มีพวกน้อย มีทร ัพย ์มาก เว ้นทางทีควรกลัว ดุจบุรษ ุ ผูใ้ คร่ ต่อชีวต ิ เว ้นยาพิษ ฉะนัน ถ ้าทีฝ่ ามือไม่พงึ มีแผลไซร ้ บุคคลพึงนํ ายาพิษไปด ้วยฝ่ ามือได ้ เพราะยาพิษย่อมไม่ซมึ ซาบ ฝ่ ามือทีไม่มแี ผล บาปย่อมไม่มแี ก่คนไม่ทาํ ผูใ้ ดย่อม ประทุษร ้ายต่อคนผูไ้ ม่ประทุษร ้าย ผูเ้ ป็ นบุรษ ุ หมดจด ไม่ มีกเิ ลสเครืองยัวยวน บาปย่อมกลับถึงผูน้ ันแหละ ผูเ้ ป็ นพาล ดุจธุลล ี ะเอียดทีบุคคลซ ัดทวนลมไป ฉะนัน คนบางพวก ย่อมเข ้าถึงครรภ ์ บางพวกมีกรรมอันลามก ย่อมเข ้าถึงนรก ผูท้ มี ี คติดยี อ ่ มไปสูส ่ วรรค ์ ผูท้ ไม่ ี มอ ี าสวะย่อมปรินิพพาน อากาศ ท่ามกลางสมุทร ช่องภูเขาอันเป็ นทีเข ้าไป ส่วนแห่ง แผ่นดินทีบุคคลสถิตอยูแ่ ล ้ว พึงพ้นจากกรรมอันลามกได ้ ไม่มเี ลย อากาศ ท่ามกลางสมุทร ช่องภูเขาอันเป็ นทีเข ้าไป ส่วนแห่งแผ่นดิน ทีบุคคลสถิตอยูแ่ ล ้ว มัจจุพงึ ครอบงํา ไม่ได ้ ไม่มเี ลย ฯ จบปาปวรรคที ๙ คาถาธรรมบท ทัณฑวรรคที ๑๐ [๒๐] ภิกษุทาํ ตนให ้เป็ นอุปมาว่า สัตว ์ทังปวงย่อมสะดุ ้งต่ออาชญา สัตว ์ทังปวงย่อมกลัวต่อความตาย แล ้วไม่พงึ ฆ่าเอง ไม่พงึ ใช ้ผูอ้ นให ื ้ฆ่า ภิกษุทาํ ตนให ้เป็ นอุปมาว่า สัตว ์ทังปวงย่อม สะดุ ้งต่ออาชญา ชีวต ิ เป็ นทีร ักของสัตว ์ทังปวง แล ้วไม่พงึ ฆ่าเอง ไม่พงึ ใช ้ผูอ้ นให ื ้ฆ่า ผูใ้ ดแสวงหาความสุขเพือตน ย่อมเบียดเบียนสัตว ์ทังหลายผูใ้ คร่ความสุขด ้วยอาชญา ผูน้ ัน ย่อมไม่ได ้ความสุขในโลกหน้า ผูใ้ ดแสวงหาความสุขเพือ ตน ย่อมไม่เบียดเบียนสัตว ์ทังหลายผูใ้ คร่ความสุข ด ้วย อาชญา ผูน้ ันย่อมได ้ความสุขในโลกหน้า ท่านอย่าได ้ กล่าวคําหยาบกะใครๆ ผูท้ ท่ ี านกล่าวแล ้วพึงกล่าวตอบท่าน เพราะว่าถ ้อยคําแข็งดีให ้เกิดทุกข ์ อาชญาตอบพึงถูกต ้องท่าน ถ ้าท่านไม่ยงั ตนให ้หวันไหวดุจกังสดาลถูกขจัดแล ้ว ท่านนี จะเป็ นผูถ้ งึ นิ พพาน ความแข็งดียอ ่ มไม่มแี ก่ทา่ น นายโคบาล ย่อมต ้อนฝูงโคไปสูท ่ หากิ ี น ด ้วยท่อนไม้ฉันใด ความแก่ และความตายย่อมต ้อนอายุของสัตว ์ทังหลายไป ฉันนัน คน พาลผูไ้ ร ้ปัญญาทํากรรมอันลามกอยู่ ย่อมไม่รู ้สึก ภายหลัง ย่อมเดือดร ้อนเพราะกรรมของตนเอง เหมือนบุคคลถูกไฟ ไหม้ ฉะนัน ผูใ้ ดย่อมประทุษร ้ายในพระขีณาสพผูไ้ ม่มี อาชญา ผูไ้ ม่ประทุษร ้าย ด ้วยอาชญา ผูน้ ันย่อมเข ้าถึงเหตุ แห่งทุกข ์ ๑๐ อย่าง อย่างใดอย่างหนึ งพลันทีเดียว คือ เวทนาหยาบช ้า ความเสือมทร ัพย ์ ความแตกแห่งสรีระ อาพาธหนัก ความฟุ้ งซ่านแห่งจิต ความขัดข ้องแต่พระราชา การกล่าวตูอ ่ น ั ร ้ายแรง ความสินญาติ ความย่อยยับแห่งโภคะ ทังหลาย หรือไฟย่อมไหม้เรือนของเขา เมือตายไป เขาผู ้ ไร ้ปัญญาย่อมเข ้าถึงนรก ความประพฤติเปลือย การทรงชฎา การนอนทีเปื อกตม การไม่กน ิ ข ้าว หรือการนอนเหนื อแผ่น ดิน ความคลุกคลีด ้วยธุลี ความเพียรอันปรารภด ้วยความเป็ น คนกระโหย่ง ยังสัตว ์มีความสงสัยอันข ้ามไม่ได ้แล ้วให ้หมด จดไม่ได ้ ถ ้าแม้บค ุ คลผูป้ ระดับแล ้ว เป็ นผูส้ งบ ฝึ กแล ้ว เทียงแล ้ว เป็ นผูป้ ระพฤติธรรมอันประเสริฐ วางอาชญาใน สัตว ์ทุกจําพวก แล ้วพึงประพฤติสมําเสมอไซร ้ บุคคลนัน ชือว่าเป็ นพราหมณ์ บุคคลนันชือว่าเป็ นสมณะ บุคคลนัน ชือว่าเป็ นภิกษุ บุรษ ุ ผูเ้ กียดกันอกุศลวิตกด ้วยหิร ิ มีอยูใ่ น โลกน้อยคน บุรษ ุ ผูบ้ รรเทาความหลับตืนอยู่ ดุจม้าทีเจริญ หลบแส ้ หาได ้ยาก ม้าทีเจริญถูกนายสารถีเฆียนด ้วยแส ้ ย่อมทําความเพียร ฉันใด เธอทังหลายจงเป็ นผูม้ ค ี วามเพียร มีความสังเวช ฉันนันเถิด เธอทังหลายเป็ นผูป้ ระกอบด ้วย ศร ัทธา ศีล วิรยิ ะ สมาธิ และการวินิจฉัยธรรม เป็ นผูม้ ี วิชชาและจรณะอันสมบูรณ์ เป็ นผูม้ ส ี ติ จักละทุกข ์มีประมาณ ไม่นอ้ ยนี เสียได ้ ก็พวกใช ้นํ าย่อมไขนํ าไป พวกช่างศรย่อม ดัดลูกศร พวกช่างถากย่อมถากไม้ ผูม้ วี ต ั รอันงามย่อม ฝึ กตน ฯ จบทัณฑวรรคที ๑๐ คาถาธรรมบท ชราวรรคที ๑๑ [๒๑] ร่าเริงอะไรกันหนอ ยินดีอะไรกัน ในเมือโลกสันนิ วาสถูก ไฟไหม้โพล่งแล ้วเป็ นนิ ตย ์ ท่านทังหลายถูกความมืดหุ ้มห่อ แล ้ว เพราะเหตุไรจึงไม่แสวงหาประทีป ท่านจงดูอต ั ภาพอัน บุญกรรมทําให ้วิจต ิ รแล ้ว มีกายเป็ นแผล อันกระดูกสามร ้อย ท่อนปรุงขึนแล ้ว กระสับกระส่าย อันมหาชนดําริกน ั โดย มาก ไม่มค ี วามยังยืนมันคง รูปนี ครําคร่าแล ้ว เป็ นร ังแห่ง โรค ผุพงั กายของตนอันเปื อยเน่ าจะแตกเพราะชีวต ิ มีความ ตายเป็ นทีสุด กระดูกเหล่าใดเขาไม่ปรารถนาแล ้ว เหมือน นํ าเต ้าในสารทกาล มีสเี หมือนนกพิราบ จะยินดีอะไร เพราะได ้เห็นกระดูกเหล่านัน สรีระอันกรรมสร ้างสรรให ้ เป็ นเมืองแห่งกระดูก มีเนื อและเลือดเป็ นเครืองไล ้ทา เป็ น ทีตังแห่งความแก่ ความตาย ความถือตัว และความลบ หลู่ ราชรถทังหลายอันวิจต ิ รย่อมครําคร่าได ้โดยแท ้ อนึ งแม้ สรีระก็เข ้าถึงความครําคร่า ส่วนธรรมของสัตบุรษ ุ ย่อมไม่ เข ้าถึงความครําคร่า สัตบุรษ ุ แลย่อมสนทนาด ้วยสัตบุรษ ุ บุรษ ุ มีสต ุ ะน้อยนี ย่อมแก่เหมือนโคถึก เนื อของเขาย่อม เจริญ [แต่] ปัญญาของเขาหาเจริญไม่ เราแสวงหานาย ช่างเรือนอยู่ เมือยังไม่ประสบ แล่นไปแล ้วสูส ่ งสารมีชาติ ไม่นอ้ ย ความเกิดเป็ นทุกข ์รําไป แน่ ะนายช่างเรือน บัดนี เราพบท่านแล ้ว ท่านจักไม่ต ้องสร ้างเรือนอีก ซีโครงของ ท่านทังหมดเราหักแล ้ว ยอดเรือนเราขจัดเสียแล ้ว จิตของ เราถึงแล ้วซึงนิ พพานอันปราศจากสังขาร เราบรรลุความสิน แห่งตัณหาแล ้ว คนพาลทังหลายไม่ประพฤติพรหมจรรย ์ ไม่ ได ้ทร ัพย ์ในคราวเป็ นหนุ่ ม ย่อมซบเซา เหมือนนกกะเรียน แก่ ซบเซาอยูบ ่ นเปื อกตม ซึงสินปลาแล ้ว ฉะนัน คน พาลทังหลายไม่ประพฤติพรหมจรรย ์ ไม่ได ้ทร ัพย ์ในคราว เป็ นหนุ่ มย่อมนอนทอดถอนถึงทร ัพย ์เก่า เหมือนลูกศรสิน ไปแล ้วจากแล่ง ฉะนัน ฯ จบชราวรรคที ๑๑ คาถาธรรมบท อัตตวรรคที ๑๒ [๒๒] หากว่าบุคคลพึงรู ้ว่าตนเป็ นทีร ักไซร ้ พึงร ักษาตนนันไว ้ ให ้เป็ น อัตภาพอันตนร ักษาดีแล ้ว บัณฑิตพึงประคับประคองตนไว ้ ตลอดยามทังสาม ยามใดยามหนึ ง บุคคลพึงยังตนนันแลให ้ ตังอยูใ่ นคุณอันสมควรเสียก่อน พึงพรําสอนผูอ้ นในภาย ื หลัง บัณฑิตไม่พงึ เศร ้าหมอง หากว่าภิกษุพงึ ทําตนเหมือน อย่างทีตนพรําสอนคนอืนไซร ้ ภิกษุนันมีตนอันฝึ กดีแล ้ว หนอ พึงฝึ ก ได ้ยินว่าตนแลฝึ กได ้ยาก ตนแลเป็ นทีพึงของ ตน บุคคลอืนไรเล่าพึงเป็ นทีพึงได ้ เพราะว่าบุคคลมีตนฝึ กฝน ดีแล ้ว ย่อมได ้ทีพึงอันได ้โดยยาก ความชวที ั ตนทําไว ้เอง เกิดแต่ตน มีตนเป็ นแดนเกิด ย่อมยํายีคนมีปัญญาทราม ดุจเพชรยํายีแก ้วมณี ทเกิ ี ดแต่หน ิ ฉะนัน ความเป็ นผูท้ ศ ุ ล ี ล่วงส่วน ย่อมรวบร ัดอัตภาพของบุคคลใด ทําให ้เป็ นอัตภาพ อันตนร ัดลงแล ้ว เหมือนเถาย่านทรายรวบร ัดไม้สาละให ้เป็ น อันท่วมทับแล ้ว บุคคลนันย่อมทําตนเหมือนโจรผูเ้ ป็ นโจก ปรารถนาโจรผูเ้ ป็ นโจก ฉะนัน กรรมไม่ดแี ละไม่เป็ น ประโยชน์แก่ตน ทําได ้ง่าย ส่วนกรรมใดแล เป็ นประโยชน์ ด ้วย ดีด ้วย กรรมนันแลทําได ้ยากอย่างยิง ผูใ้ ดมีปัญญา ทราม อาศัยทิฐอิ น ั ลามก ย่อมคัดค ้านคําสังสอนของพระพุทธเจ ้า ผูอ้ รหันต ์ เป็ นพระอริยเจ ้า มีปกติเป็ นอยูโ่ ดย ธรรม การคัดค ้านและทิฐอิ น ั ลามกของผูน้ ัน ย่อมเผล็ดเพือ ฆ่าตน เหมือนขุยไผ่ฆ่าต ้นไผ่ฉะนัน ทําชวด ั ้วยตนเอง ย่อม เศร ้าหมองด ้วยตนเอง ไม่ทาํ ชวด ั ้วยตนเอง ย่อมหมดจดด ้วย ตนเอง ความบริสท ุ ธิ ความไม่บริสท ุ ธิ เป็ นของเฉพาะตัว คนอืนพึงชําระคนอืนให ้หมดจดหาได ้ไม่ บุคคลไม่พงึ ยัง ประโยชน์ของตนให ้เสือม เพราะประโยชน์ของผูอ้ นแม้ ื มาก บุคคลรู ้จักประโยชน์ของตนแล ้ว พึงขวนขวายในประโยชน์ ของตน ฯ จบอัตตวรรคที ๑๒ คาถาธรรมบท โลกวรรคที ๑๓ [๒๓] บุคคลไม่พงึ เสพธรรมอันเลว ไม่พงึ อยูร่ ว่ มกับความประมาท ไม่พงึ เสพมิจฉาทิฐ ิ ไม่พงึ เป็ นคนรกโลก ภิกษุไม่พงึ ประมาท ในบิณฑะทีลุกพึงขึนยืนร ับ พึงประพฤติธรรมให ้สุจริต ผู ้ ประพฤติธรรมย่อมอยูเ่ ป็ นสุขทังในโลกนี และในโลกหน้า พึง ประพฤติธรรมให ้สุจริต ไม่พงึ ประพฤติให ้ทุจริต ผูป้ ระพฤติ ธรรม ย่อมอยูเ่ ป็ นสุขทังในโลกนี และในโลกหน้า มัจจุราช ย่อมไม่เห็นบุคคลผูพ ้ จิ ารณาเห็นโลก ดุจบุคคลเห็นฟองนํ า เห็นพยับแดด ฉะนัน ท่านทังหลายจงมาดูโลกนี อันวิจต ิ ร เปรียบด ้วยราชรถ ทีพวกคนเขลาหมกอยู่ [แต่] พวกผูร้ ู ้ หาข ้องอยูไ่ ม่ ก็ผูใ้ ดประมาทแล ้วในกาลก่อน ในภายหลังผู ้ นันย่อมไม่ประมาท เขาย่อมยังโลกนี ให ้สว่างไสว เหมือน พระจันทร ์พ้นแล ้วจากเมฆ ฉะนัน ผูใ้ ดทํากรรมอันลามก ผูน้ ันย่อมปิ ด [ละ] เสียได ้ด ้วยกุศล บุคคลนันย่อมยังโลกนี ให ้สว่างไสว เหมือนพระจันทร ์พ้นแล ้วจากเมฆ ฉะนัน โลกนี มืดมน ในโลกนี น้อยคนทีจะเห็นแจ ้ง สัตว ์ไปสวรรค ์ได ้น้อย ดุจนกพ้นจากข่าย ฝูงหงส ์ย่อมไปในทางพระอาทิตย ์ ท่าน ผูเ้ จริญอิทธิบาทดีแล ้ว ย่อมไปในอากาศด ้วยฤทธิ นักปราชญ ์ ทังหลายชนะมารพร ้อมทังพาหนะได ้แล ้ว ย่อมออกไปจาก โลก คนล่วงธรรมอย่างเอกเสียแล ้ว เป็ นคนมักพูดเท็จ ข ้าม โลกหน้าเสียแล ้ว ไม่พงึ ทําบาป ย่อมไม่มี คนตระหนี ย่อม ไปสูเ่ ทวโลกไม่ได ้เลย คนพาลย่อมไม่สรรเสริญทานโดยแท ้ ส่วนนักปราชญ ์อนุโมทนาทาน เพราะการอนุโมทนาทาน นันเอง ท่านย่อมเป็ นผูม้ ค ี วามสุขในโลกหน้า โสดาปัตติ ผลประเสริฐกว่าความเป็ นพระราชาเอกในแผ่นดิน กว่าความ ไปสูส ่ วรรค ์ และกว่าความเป็ นอธิบดีในโลกทังปวง ฯ จบโลกวรรคที ๑๓ คาถาธรรมบท พุทธวรรคที ๑๔ [๒๔] กิเลสชาติอน ั พระสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์ใดทรงชนะแล ้ว อันพระองค ์ย่อมไม่กลับแพ้กเิ ลสชาติอน ั พระสัมมาสัมพุทธเจ ้า พระองค ์นันทรงชนะแล ้ว กิเลสบางอย่างย่อมไม่ไปตามใน โลก ท่านทังหลายจักนํ าพระสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์นันผู ้ ตร ัสรู ้แล ้ว มีอารมณ์หาทีสุดมิได ้ ผูไ้ ม่มรี อ่ งรอย ไปด ้วย ร่องรอยอะไร ตัณหามีขา่ ยส่ายไปในอารมณ์ตา่ งๆ ไม่มี แก่พระสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์ใด เพือจะนํ าไปในภพ ไหนๆ ท่านทังหลายจักนํ าพระสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์นัน ผูต้ ร ัสรู ้แล ้ว มีอารมณ์หาทีสุดมิได ้ ผูไ้ ม่มรี อ่ งรอย ไปด ้วย ร่องรอยอะไร พระสัมมาสัมพุทธเจ ้าเหล่าใด ผูข ้ วนขวาย แล ้วในฌาน เป็ นนักปราชญ ์ ยินดีแล ้วในธรรมเป็ นทีเข ้าไป ระงับ คือ เนกขัมมะ แม้เทวดาและมนุ ษย ์ทังหลาย ย่อม ร ักใคร่พระสัมพุทธเจ ้าผูม้ ส ี ติเหล่านัน การได ้เฉพาะความ เป็ นมนุ ษย ์ยาก ความเป็ นอยูข ่ องสัตว ์ทังหลายยาก การฟัง พระสัทธรรมยาก การเกิดขึนแห่งพระพุทธเจ ้าทังหลายยาก ความไม่ทาํ บาปทังปวง ความบําเพ็ญกุศลให ้ถึงพร ้อม ความ ชําระจิตของตนให ้ผ่องแผ้ว นี เป็ นคําสังสอนของพระพุทธเจ ้า ทังหลาย ความอดทน คือ ความอดกลัน เป็ นตบะอย่างยิง ท่านผูร้ ู ้ทังหลายย่อมกล่าวนิ พพานว่าเป็ นธรรมอย่างยิง ผูฆ ้ ่า สัตว ์อืนไม่ชอว่ ื าเป็ นบรรพชิต ผูเ้ บียดเบียนสัตว ์อืน ไม่ชอื ว่าเป็ นสมณะเลย การไม่เข ้าไปว่าร ้ายกัน ๑ การไม่เข ้าไป ฆ่า ๑ ความสํารวมในพระปาติโมกข ์ ๑ ความเป็ นผูร้ ู ้จัก ประมาณในภัต ๑ การนอนการนังอันสงัด ๑ การประกอบ ความเพียรในอธิจต ิ ๑ นี เป็ นคําสังสอนของพระพุทธเจ ้า ทังหลาย ความอิมในกามทังหลาย ย่อมไม่มเี พราะฝน คือ กหาปณะ กามทังหลายมีความเพลิดเพลิน [ยินดี] น้อย เป็ นทุกข ์ บัณฑิตรู ้ดังนี แล ้ว ท่านย่อมไม่ถงึ ความยินดีใน ในกามทังหลายแม้อน ั เป็ นทิพย ์ สาวกของพระสัมมาสัมพุทธเจ ้า เป็ นผูย้ น ิ ดีแล ้วในธรรมเป็ นทีสินไปแห่งตัณหา มนุ ษย ์เป็ นอันมากแล ถูกภัยคุกคามแล ้ว ย่อมถึงภูเขา ป่ า อารามและรุกขเจดีย ์ว่า เป็ นทีพึง ทีพึงนันแลไม่เกษม ทีพึง นันไม่อด ุ ม เพราะบุคคลอาศัยทีพึงนัน ย่อมไม่พน้ จากทุกข ์ ทังปวงได ้ ส่วนผูใ้ ดถึงพระพุทธเจ ้า พระธรรม และพระสงฆ ์ ว่าเป็ นทีพึง ย่อมเห็นอริยสัจ ๔ คือ ทุกข ์ เหตุให ้เกิดทุกข ์ ความก ้าวล่วงทุกข ์ และอริยมรรคประกอบด ้วยองค ์ ๘ อัน ให ้ถึงความสงบระงับทุกข ์ ด ้วยปัญญาอันชอบ ทีพึงนันแล เป็ นทีพึงอันเกษม ทีพึงนันอุดม เพราะบุคคลอาศัยทีพึงนัน ย่อมพ้นจากทุกข ์ทังปวงได ้ บุรษ ุ อาชาไนยหาได ้ยาก ท่าน ย่อมไม่เกิดในทีทัวไป ท่านเป็ นนักปราชญ ์ย่อมเกิดในสกุล ใด สกุลนันย่อมถึงความสุข ความเกิดขึนแห่งพระ พุทธเจ ้าทังหลาย นํ าสุขมาให ้ พระสัทธรรมเทศนานํ าสุขมา ให ้ ความพร ้อมเพรียงแห่งหมู่นําสุขมาให ้ ความเพียรของ ผูพ ้ ร ้อมเพรียงกันให ้เกิดสุข ใครๆ ไม่อาจนับบุญของบุคคล ผูบ้ ช ู าซึงปูชารหบุคคล คือ พระพุทธเจ ้าหรือสาวกของพระ พุทธเจ ้า ผูก้ ้าวล่วงธรรมเครืองเนิ นช ้า ผูข ้ ้ามความโศกและ ความรําไรได ้แล ้ว ว่าบุญนี มีประมาณเท่านี ใครๆ ไม่อาจ นับบุญของบุคคลผูบ้ ช ู าปูชารหบุคคลเหล่านัน ผูค้ งที ผูน้ ิ พพาน แล ้ว ไม่มภ ี ยั แต่ทไหนๆ ี ว่าบุญนี ประมาณเท่านี ฯ จบพุทธวรรคที ๑๔ จบปฐมภาณวาร คาถาธรรมบท สุขวรรคที ๑๕ [๒๕] เมือพวกมนุ ษย ์มีเวรกันอยู่ เราเป็ นผูไ้ ม่มเี วรอยู่ เมือพวก มนุ ษย ์มีเวรกันอยู่ เราเป็ นผูไ้ ม่มเี วรอยู่ เป็ นอยูส ่ บายดีหนอ เมือพวกมนุ ษย ์มีความเร่าร ้อนกันอยู่ เราเป็ นผูไ้ ม่มค ี วาม เร่าร ้อนอยู่ เป็ นอยูส ่ บายดีหนอ เมือพวกมนุ ษย ์มีความ ขวนขวายอยู่ เราเป็ นผูไ้ ม่มค ี วามขวนขวายอยู่ เมือพวก มนุ ษย ์มีความขวนขวายกันอยู่ เราเป็ นผูไ้ ม่มค ี วามขวนขวายอยู่ เป็ นอยูส ่ บายดีหนอ เราไม่มก ี เิ ลสชาติเครืองกังวล เป็ น อยูส ่ บายดีหนอ เรามีปีติเป็ นภักษาเหมือนเหล่าเทวดา ชนอาภั ั สสระ ผูช ้ นะย่อมก่อเวร ผูแ้ พ้ยอ ่ มเป็ นทุกข ์ พระขีณาสพผูส้ งบระงับ ละความชนะความแพ้ได ้แล ้ว ย่อมอยูเ่ ป็ นสุข ไฟเสมอด ้วยราคะไม่มี โทษเสมอ ด ้วยโทสะไม่มี ทุกข ์เช่นด ้วยขันธ ์ไม่มี สุขยิงกว่าความสงบ ไม่มี ความหิวเป็ นโรคอย่างยิง สังขารเป็ นทุกข ์อย่างยิง บัณฑิตทราบเนื อความนี ตามความเป็ นจริงแล ้ว ย่อมทําให ้ แจ ้งซึงนิ พพาน เพราะนิ พพานเป็ นสุขอย่างยิง ลาภทังหลาย มีความไม่มโี รคเป็ นอย่างยิง ทร ัพย ์มีความสันโดษเป็ นอย่างยิง ญาติทงหลายมี ั ความคุ ้นเคยเป็ นอย่างยิง นิ พพานเป็ นสุข อย่างยิง บุคคลผูป้ ี ติในธรรม เมือดืมรส ดืมรสอันเกิดแต่ วิเวกและรสแห่งความสงบแล ้ว ย่อมไม่มค ี วามกระวนกระวาย ไม่มบ ี าป การเห็นพระอริยะเจ ้าทังหลายเป็ นความดี การอยู่ ร่วมกับพระอริยะเจ ้าเหล่านัน เป็ นสุขทุกเมือ บุคคลพึงเป็ น ผูม้ ค ี วามสุขเป็ นนิ ตย ์ได ้ เพราะการไม่เห็นคนพาลทังหลาย ด ้วยว่าบุคคลผูส้ มคบกับคนพาลเทียวไป ย่อมเศร ้าโศกสิน กาลนาน การอยูร่ ว่ มกับคนพาลเป็ นทุกข ์ทุกเมือ เหมือนการ อยูร่ ว่ มกับศัตรู ส่วนนักปราชญ ์มีการอยูร่ ว่ มเป็ นสุข เหมือน สมาคมแห่งญาติ เพราะเหตุนันแล บุคคลพึงคบบุคคลนัน ผูเ้ ป็ นนักปราชญ ์ มีปัญญา เป็ นพหูสต ู มีปกตินําธุระไป มีวต ั ร เป็ นพระอริยะ เป็ นสัปบุรษ ุ ผูม้ ป ี ัญญาดีเช่นนัน เหมือนพระจันทร ์คบครองแห่งนักษัตร ฉะนัน ฯ จบสุขวรรคที ๑๕ คาถาธรรมบท ปิ ยวรรคที ๑๖ [๒๖] บุคคลประกอบตนในกิจทีไม่ควรประกอบ และไม่ประกอบ ตนในกิจทีควรประกอบ ละประโยชน์เสีย มักถือเอาสัตว ์ หรือสังขารว่าเป็ นทีร ัก ย่อมทะเยอทะยานต่อบุคคลผูป้ ระกอบ ตามตน บุคคลอย่าสมาคมแล ้วด ้วยสัตว ์หรือสังขารอันเป็ นที ร ัก หรือด ้วยสัตว ์หรือสังขารอันไม่เป็ นทีร ัก ในกาลไหนๆ เพราะการไม่เห็นสัตว ์หรือสังขารอันเป็ นทีร ัก และการเห็น สัตว ์หรือสังขารอันไม่เป็ นทีร ัก เป็ นทุกข ์ เพราะเหตุนัน บุคคลไม่พงึ ทําสัตว ์หรือสังขารให ้เป็ นทีร ัก เพราะการพลัด พรากจากสัตว ์และสังขารอันเป็ นทีร ัก ลามก กิเลสเครือง ร ้อยร ัดทังหลาย ย่อมไม่มแี ก่บค ุ คลทีไม่มส ี ต ั ว ์และสังขาร อันเป็ นทีร ักและไม่เป็ นทีร ัก ความโศกย่อมเกิดแต่ของทีร ัก ภัยย่อมเกิดแต่ของทีร ัก ความโศกย่อมไม่มแี ก่บค ุ คลผูพ ้ น้ วิเศษแล ้ว จากของทีร ัก ภัยจักมีแต่ทไหน ี ความโศกย่อม เกิดแต่ความร ัก ภัยย่อมเกิดแต่ความร ัก ความโศกย่อมไม่มี แก่ผูพ ้ น้ วิเศษแล ้ว จากความร ัก ภัยจักมีแต่ทไหน ี ความ โศกย่อมเกิดแต่ความยินดี ภัยย่อมเกิดแต่ความยินดี ความ โศกย่อมไม่มแี ก่บค ุ คลผูพ ้ น้ วิเศษแล ้วจากความยินดี ภัยจักมี แต่ทไหน ี ความโศกย่อมเกิดแต่กาม ภัยย่อมเกิดแต่กาม ความโศกย่อมไม่มแี ก่บค ุ คลผูพ ้ น้ วิเศษแล ้วจากกาม ภัยจักมี แต่ทไหน ี ความโศกย่อมเกิดแต่ตณ ั หา ภัยย่อมเกิดแต่ตณ ั หา ความโศกย่อมไม่มแี ก่บค ุ คลผูพ ้ น้ วิเศษแล ้วจากตัณหา ภัยจักมี แต่ทไหน ี ชนย่อมกระทําบุคคลผูส้ มบูรณ์ด ้วยศีลและทัศนะ ผูต้ งอยู ั ใ่ นธรรม มีปกติกล่าวคําสัจ ผูท้ าํ การงานของตน ให ้ เป็ นทีร ัก ภิกษุพงึ เป็ นผูม้ ค ี วามพอใจในนิ พพานอันใครๆ บอกไม่ได ้ เป็ นผูอ้ น ั ใจถูกต ้อง และเป็ นผูม้ จี ต ิ ไม่เกียวเกาะ แล ้วในกาม ภิกษุนันเรากล่าวว่าผูม้ ก ี ระแสในเบืองบน ญาติ มิตร และเพือนผูม้ ใี จดี ย่อมชืนชมต่อบุรษ ุ ผูจ้ ากไปสินกาล นาน กลับมาแล ้วโดยสวัสดี แต่ทไกล ี ว่ามาแล ้ว บุญ ทังหลาย ย่อมต ้อนร ับแม้บค ุ คลผูท้ าํ บุญไว ้ ซึงจากโลกนี ไป สูโ่ ลกอืน ดุจญาติต ้อนร ับญาติทรี ักผูม้ าแล ้ว ฉะนัน ฯ จบปิ ยวรรคที ๑๖ คาถาธรรมบท โกธวรรคที ๑๗ [๒๗] บุคคลพึงละความโกรธเสีย พึงละมานะเสีย พึงก ้าวล่วง สังโยชน์เสียทังหมด ทุกข ์ทังหลายย่อมไม่ตกตามบุคคลนัน ผูไ้ ม่ข ้องอยูใ่ นนามรูป ไม่มก ี เิ ลสเครืองกังวล บุคคลใดแล พึง ห ้ามความโกรธทีเกิดขึนแล ้วไว ้ได ้ ดุจบุคคลห ้ามรถซึงกําลัง แล่นไปได ้ ฉะนัน เรากล่าวบุคคลนันว่าเป็ นสารถี คนนอกนี เป็ นคนถือเชือก พึงชนะความโกรธด ้วยความไม่โกรธ พึงชนะ ความไม่ดด ี ้วยความดี พึงชนะความตระหนี ด ้วยการให ้ พึง ชนะคนมักกล่าวคําเหลาะแหละด ้วยคําสัตย ์ พึงกล่าวคําสัตย ์ ไม่พงึ โกรธ แม้เมือมีของน้อย ถูกขอแล ้วก็พงึ ให ้ บุคคล พึงไปในสํานักแห่งเทวดาทังหลาย เพราะเหตุ ๓ ประการนี มุนีเหล่าใดผูไ้ ม่เบียดเบียน สํารวมแล ้วด ้วยกายเป็ นนิ ตย ์ มุนีเหล่านันย่อมไปสูส ่ ถานทีไม่จต ุ ิ ทีคนทังหลายไปแล ้วไม่ เศร ้าโศก อาสวะทังหลายของผูต้ นอยู ื ท ่ ก ุ เมือ ศึกษาเนื องๆ ทังกลางวันและกลางคืน ผูน้ อ้ มไปแล ้วสูน ่ ิ พพาน ย่อมถึง ความไม่มี ดูกรอตุละ การนิ นทาหรือการสรรเสริญนี มีมาแต่ โบราณ มิใช่มเี พียงวันนี คนย่อมนิ นทาแม้ผูน้ ังนิ ง แม้ผูพ ้ ูด มาก แม้พูดพอประมาณ ผูไ้ ม่ถก ู นิ นทาไม่มใี นโลก บุรษ ุ ผูถ้ ก ู นิ นทาโดยส่วนเดียว หรือถูกสรรเสริญโดยส่วนเดียว ไม่มแี ล ้ว จักไม่มี และไม่มใี นบัดนี ถ ้าว่าผูร้ ู ้ใคร่ครวญแล ้ว ทุกวัน ย่อมสรรเสริญบุคคลใด ผูม้ ค ี วามประพฤติไม่ขาด เป็ นนักปราชญ ์ ตังมันแล ้วในปัญญาและศีล ใครย่อมควร เพือจะนิ นทาบุคคลนันผูเ้ หมือนดังแท่งแห่งทองชมพูนุช แม้ เทวดาและมนุ ษย ์ทังหลาย ก็ยอ ่ มสรรเสริญบุคคลนัน แม้ พรหมก็สรรเสริญบุคคลนัน ภิกษุพงึ ร ักษาความกําเริบทางกาย พึงเป็ นผูส้ าํ รวมด ้วยกาย ละกายทุจริตแล ้ว พึงประพฤติสจ ุ ริต ด ้วยกาย พึงร ักษาความกําเริบทางวาจา พึงเป็ นผูส้ าํ รวมด ้วย วาจา ละวจีทจ ุ ริตแล ้ว พึงประพฤติสจ ุ ริตด ้วยวาจา พึงร ักษา ความกําเริบทางใจ พึงเป็ นผูส้ าํ รวมด ้วยใจ ละมโนทุจริตแล ้ว พึงประพฤติสจ ุ ริตด ้วยใจ นักปราชญ ์ทังหลาย สํารวมแล ้วด ้วย กาย สํารวมแล ้วด ้วยวาจา สํารวมแล ้วด ้วยใจ ท่านเหล่านัน แล สํารวมเรียบร ้อยแล ้ว ฯ จบโกธวรรคที ๑๗ คาถาธรรมบท มลวรรคที ๑๘ [๒๘] บัดนี ท่านเป็ นดุจใบไม้เหลือง อนึ ง แม้บรุ ษ ุ ของพระยายมก็ ปรากฏแก่ทา่ นแล ้ว ท่านตังอยูใ่ นปากแห่งความเสือม อนึ ง เสบียงเดินทางของท่านก็ยงั ไม่มี ท่านจงทําทีพึงแก่ตน จงรีบ พยายาม จงเป็ นบัณฑิต ท่านเป็ นผูม้ ม ี ลทินอันขจัดแล ้ว ไม่มก ี เิ ลสเครืองยียวนจักถึงอริยภูมอ ิ น ั เป็ นทิพย ์ บัดนี ท่าน เป็ นผูม้ วี ยั อันชรานํ าเข ้าไปแล ้ว เตรียมจะไปยังสํานักของ พระยายม อนึ ง ทีพักในระหว่างของท่านก็ยงั ไม่มี และ เสบียงเดินทางของท่านก็ยงั ไม่มี ท่านจงทําทีพึงแก่ตน จงรีบ พยายาม จงเป็ นบัณฑิต ท่านเป็ นผูม้ ม ี ลทินอันขจัดแล ้ว ไม่มี กิเลสเครืองยียวน จักไม่เข ้าถึงชาติและชราอีก นักปราชญ ์ ทํากุศลทีละน้อยๆ ในขณะๆ พึงขจัดมลทินของตนออกได ้ โดยลําดับ เหมือนช่างทองขจัดมลทินของทอง ฉะนัน สนิ ม เกิดขึนแต่เหล็กเอง ครนเกิ ั ดขึนแต่เหล็กนันแล ้ว ย่อมกัด เหล็กนันแหละ ฉันใด กรรมของตนย่อมนํ าบุคคลผูม้ ก ั ประพฤติลว่ งปัญญาชือโธนา ไปสูท ่ ค ุ ติ ฉันนัน มนต ์มีอน ั ไม่ทอ ่ งบ่นเป็ นมลทิน เรือนมีการไม่หมันเป็ นมลทิน ความ เกียจคร ้านเป็ นมลทินของผิวพรรณ ความประมาทเป็ นมลทิน ของผูร้ ักษา ความประพฤติชวเป็ ั นมลทินหญิง ความตระหนี เป็ นมลทินของผูใ้ ห ้ ธรรมทังหลายทีลามกเป็ นมลทินแท ้ ทังใน โลกนี ทังในโลกหน้า เราจะบอกมลทินกว่ามลทินนัน คือ อวิชชาเป็ นมลทินอย่างยิง ดูกรภิกษุทงหลาย ั เธอทังหลาย ละมลทินนี เสียแล ้ว จงเป็ นผูไ้ ม่มม ี ลทินเถิด บุคคลผูไ้ ม่มห ี ิร ิ กล ้าเพียงดังกา มักขจัด มักแล่นไป ผูค้ ะนอง เป็ นผู ้ เศร ้าหมองเป็ นอยูง่ ่าย ส่วนบุคคลผูม้ ห ี ิร ิ มีปกติแสวงหา ความสะอาดเป็ นนิ ตย ์ ไม่หดหู่ ไม่คะนอง มีอาชีวะหมดจด เห็นอยูเ่ ป็ นอยูย ่ าก นรชนใดย่อมล ้างผลาญสัตว ์มีชวี ต ิ ถือ เอาสิงของทีเจ ้าของไม่ได ้ให ้ในโลก คบหาภริยาคนอืน กล่าว คําเท็จ และประกอบการดืมสุราเมร ัยเนื องๆ นรชนนี ย่อม ขุดทร ัพย ์อันเป็ นต ้นทุนของตนในโลกนี แล ดูกรบุรษ ุ ผูเ้ จริญ ท่านจงรู ้อย่างนี ว่า บาปธรรมทังหลายอันบุคคลไม่สาํ รวมแล ้ว ความโลภและสภาวะมิใช่ธรรม อย่าพึงยํายีทา่ นเพือทุกข ์สิน กาลนาน ชนย่อมให ้ตามศร ัทธาตามความเลือมใสโดยแท ้ บุคคลใดย่อมเป็ นผูเ้ ก ้อเขินในเพราะนํ าและข ้าว ของชนเหล่า อืนนัน บุคคลนันย่อมไม่บรรลุสมาธิ ในกลางวันหรือ กลางคืน ส่วนผูใ้ ดตัดความเป็ นผูเ้ ก ้อเขินนี ได ้ขาด ถอนขึน ให ้รากขาดแล ้ว ผูน้ ันแลย่อมบรรลุสมาธิ ในกลางวันหรือ กลางคืน ไฟเสมอด ้วยราคะไม่มี ผูจ้ บ ั เสมอด ้วยโทสะไม่มี ข่ายเสมอด ้วยโมหะไม่มี แม่นําเสมอด ้วยตัณหาไม่มี โทษ ของผูอ้ นเห็ ื นได ้ง่าย ส่วนโทษของตนเห็นได ้ยาก เพราะว่า บุคคลนันย่อมโปรยโทษของคนอืน ดุจบุคคลโปรยแกลบ แต่ปกปิ ดโทษของตนไว ้ เหมือนพรานนกปกปิ ดอัตภาพด ้วย กิงไม้ ฉะนัน อาสวะทังหลายย่อมเจริญแก่บค ุ คลผูต้ ามเพ่ง โทษผูอ้ น ื มีความสําคัญในการยกโทษเป็ นนิ ตย ์ บุคคลนันเป็ น ผูไ้ กลจากความสินอาสวะ สมณะภายนอกไม่มี ดังรอยเท ้า ไม่มใี นอากาศ ฉะนัน หมู่สต ั ว ์ยินดีแล ้วในธรรมเครืองยัง สัตว ์ให ้เนิ นช ้า พระตถาคตทังหลาย ไม่มธี รรมเครืองยัง สัตว ์ให ้เนิ นช ้า สมณะภายนอกไม่มี ดังรอยเท ้าไม่มใี นอากาศ ฉะนัน สังขารทังหลายเทียงไม่มี กิเลสชาติเครืองยังสัตว ์ให ้ หวันไหวไม่มแี ก่พระพุทธเจ ้า ฯ จบมลวรรคที ๑๘ คาถาธรรมบท ธัมมัตถวรรคที ๑๙ [๒๙] บุคคลไม่ชอว่ ื าตังอยูใ่ นธรรม ด ้วยเหตุทวิี นิจฉัยอรรถคดีโดย ผลุนผลัน ส่วนผูใ้ ดเป็ นบัณฑิตวินิจฉัยอรรถคดี และความ อันไม่เป็ นอรรถคดีทงสอง ั วินิจฉัยบุคคลเหล่าอืนโดยความ ไม่ผลุนผลัน โดยธรรมสมําเสมอ ผูน้ ันชือว่าคุ ้มครองกฎหมาย เป็ นนักปราชญ ์ เรากล่าวว่า ตังอยูใ่ นธรรม บุคคลไม่ชอว่ ื า เป็ นบัณฑิต ด ้วยเหตุเพียงทีพูดมาก บุคคลผูม้ ค ี วามเกษม ไม่มเี วร ไม่มภ ี ยั เราเรียกว่า เป็ นบัณฑิต บุคคลไม่ชอว่ ื า ทรงธรรมด ้วยเหตุเพียงทีพูดมาก ส่วนผูใ้ ดฟังธรรมแม้นอ้ ย แล ้ว ย่อมพิจารณาเห็นธรรมด ้วยนามกาย [และ] ไม่ประมาท ธรรม ผูน้ ันแล ชือว่าเป็ นผูท้ รงธรรม บุคคลไม่ชอว่ ื าเป็ น เถระ เพราะเหตุทมี ี ผมหงอกบนศีรษะ วัยของบุคคลนันแก่ หง่อมแล ้ว บุคคลนันเรากล่าวว่า เป็ นผูแ้ ก่เปล่า สัจจะ ธรรมะ อหิงสา สัญญมะและทมะ มีอยูใ่ นผูใ้ ด ผูน้ ันแลมีมลทินอัน คายแล ้ว เป็ นนักปราชญ ์ เราเรียกว่าเป็ นเถระ นรชนผูม้ ก ั ริษยา มีความตระหนี โอ ้อวด ไม่เป็ นผูช ้ อว่ ื ามีรป ู งาม เพราะเหตุเพียงพูด หรือเพราะความเป็ นผูม้ วี รรณะงาม ส่วน ผูใ้ ดตัดโทษมีความริษยาเป็ นต ้นนี ได ้ขาด ถอนขึนให ้รากขาด แล ้ว ผูน้ ันมีโทษอันคายแล ้ว มีปัญญา เราเรียกว่า ผูม้ ี รูปงาม บุคคลไม่ชอว่ ื าเป็ นสมณะเพราะศีรษะโล ้น บุคคล ผูไ้ ม่มวี ต ั ร พูดเหลาะแหละ มากด ้วยความอิจฉาและความโลภ จักเป็ นสมณะอย่างไรได ้ ส่วนผูใ้ ดสงบบาปน้อยใหญ่ได ้ โดยประการทังปวง ผูน้ ันเรากล่าวว่าเป็ นสมณะ เพราะสงบ บาปได ้แล ้ว บุคคลไม่ชอว่ ื าเป็ นภิกษุด ้วยเหตุเพียงทีขอคนอืน บุคคลสมาทานธรรมอันเป็ นพิษ ไม่ชอว่ ื าเป็ นภิกษุด ้วยเหตุนัน ผูใ้ ดในโลกนี ลอยบุญและบาปแล ้ว ประพฤติพรหมจรรย ์ รู ้ธรรมทังปวงแล ้ว เทียวไปในโลก ผูน้ ันแลเราเรียกว่าเป็ น ภิกษุ บุคคลไม่ชอว่ ื าเป็ นมุนีเพราะความนิ ง บุคคลผูห้ ลงลืม ไม่รู ้แจ ้ง ไม่ชอว่ ื าเป็ นมุนี ส่วนผูใ้ ดเป็ นบัณฑิตถือธรรม อันประเสริฐ เป็ นดุจบุคคลประคองตราชงั เว ้นบาปทังหลาย ผูน้ ันชือว่าเป็ นมุนี เพราะเหตุนันผูน้ ันชือว่ามุนี ผูใ้ ดรู ้จักโลก ทังสอง ผูน้ ันเราเรียกว่าเป็ นมุนีเพราะเหตุนัน บุคคลไม่ชอว่ ื า เป็ นอริยะ เพราะเหตุทเบี ี ยดเบียนสัตว ์ทังปวง บุคคลทีเรา เรียกว่าเป็ นอริยะ เพราะไม่เบียดเบียนสัตว ์ทังปวง ดูกรภิกษุ ภิกษุยงั ไม่ถงึ ความสินไปแห่งอาสวะ อย่าถึงความชะล่าใจ ด ้วยเหตุเพียงศีลและวัตร ด ้วยความเป็ นพหูสต ู ด ้วยการได ้ สมาธิ ด ้วยการนอนในทีสงัด หรือด ้วยเหตุเพียงความดําริ เท่านี ว่า เราถูกต ้องสุขอันเกิดแต่เนกขัมมะ ซึงปุถช ุ นเสพ ไม่ได ้ ฯ จบธัมมัฏฐวรรคที ๑๙ คาถาธรรมบท มรรควรรคที ๒๐ [๓๐] ทางมีองค ์แปด ประเสริฐกว่าทางทังหลาย ธรรมอัน พระอริยะเจ ้าพึงถึง ๔ ประการประเสริฐกว่าสัจจะทังหลาย วิราคธรรมประเสริฐกว่าธรรมทังหลาย พระตถาคตผูม้ จี ก ั ษุ ประเสริฐกว่าสัตว ์สองเท ้าและอรูปธรรมทังหลาย ทางนี เท่า นันเพือความหมดจดแห่งทัศนะ ทางอืนไม่มี เพราะเหตุนัน ท่านทังหลายจงดําเนิ นไปตามทางนี แหละ เพราะทางนี เป็ น ทียังมารและเสนามารให ้หลง ด ้วยว่าท่านทังหลายดําเนิ น ไปตามทางนี แล ้ว จักทําทีสุดแห่งทุกข ์ได ้ เราทราบช ัดธรรม เป็ นทีสลัดกิเลสเพียงดังลูกศรออก บอกทางแก่ทา่ นทังหลาย แล ้ว ท่านทังหลายพึงทําความเพียรเครืองยังกิเลสให ้เร่าร ้อน พระตถาคตทังหลายเป็ นแต่ผูบ้ อกชนทังหลาย ดําเนิ นไปแล ้ว ผูเ้ พ่งพินิจ จะพ้นจากเครืองผูกแห่งมารได ้ เมือใด บุคคล พิจารณาเห็นด ้วยปัญญาว่า สังขารทังปวงไม่เทียง เมือนัน เขาย่อมเบือหน่ ายในทุกข ์ นี เป็ นทางแห่งความหมดจด เมือ ใดบุคคลพิจารณาเห็นด ้วยปัญญาว่า สังขารทังปวงเป็ นทุกข ์ เมือนัน เขาย่อมเบือหน่ ายในทุกข ์ นี เป็ นทางแห่งความ หมดจด เมือใด บุคคลพิจารณาเห็นด ้วยปัญญาว่า ธรรม ทังปวงเป็ นอนัตตา เมือนันเขาย่อมเบือหน่ ายในทุกข ์ นี เป็ น ทางแห่งความหมดจด บุคคลหนุ่ มมีกาํ ลัง ไม่ลก ุ ขึนในกาล เป็ นทีลุกขึน เข ้าถึงความเป็ นคนเกียจคร ้าน มีความดําริอน ั จมเสียแล ้ว ชือว่าเป็ นคนเกียจคร ้าน คนเกียจคร ้านย่อม ไม่ประสพทางแห่งปัญญา บุคคลพึงตามร ักษาวาจา พึง สํารวมดีแล ้วด ้วยใจ และไม่พงึ ทําอกุศลด ้วยกาย พึงชําระ กรรมบถ ๓ ประการนี ให ้หมดจด พึงยินดีมรรคทีฤาษีประกาศแล ้ว ปัญญาเพียงดังแผ่นดินย่อมเกิด เพราะความ ประกอบโดยแท ้ ความสินไปแห่งปัญญาเพียงดังแผ่นดิน เพราะความไม่ประกอบ บัณฑิตรู ้ทางสองแพร่งแห่งความ เจริญและความเสือมนี แล ้ว พึงตังตนไว ้โดยอาการทีปัญญา เพียงดังแผ่นดิน จะเจริญขึนได ้ ท่านทังหลายจงตัดป่ า อย่าตัดต ้นไม้ ภัยย่อมเกิดแต่ป่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั เธอ ทังหลายตัดป่ าและหมู่ไม้ในป่ าแล ้ว จงเป็ นผูไ้ ม่มป ี ่ า เพราะ กิเลสดุจหมู่ไม้ในป่ าแม้ประมาณน้อยในนารีของนระ ยังไม่ ขาดเพียงใด นระนันยังมีใจเกาะเกียว ดุจลูกโคผูด้ มกิ ื น นํ านม มีใจเกาะเกียวในมารดาเพียงนัน ท่านจงตัดความร ัก ของตนเสีย ดุจบุคคลเด็ดดอกโกมุทอันเกิดในสรทกาลด ้วย ฝ่ ามือ ท่านจงเพิมพูนทางสงบอย่างเดียว นิ พพานอันพระ สุคตทรงแสดงแล ้ว คนพาลย่อมคิดผิดว่า เราจักอยูใ่ นที นี ตลอดฤดูฝน จักอยูใ่ นทีนี ตลอดฤดูหนาว และฤดูร ้อน ดังนี ย่อมไม่รู ้อันตราย มัจจุยอ ่ มพาเอาคนผูม้ วั เมาในบุตรและ ปสุสต ั ว ์มีมนัสข ้องติดในอารมณ์ตา่ งๆ เหมือนห ้วงนํ าใหญ่ พาเอาชาวบ ้านผูห้ ลับไปฉะนัน เมือบุคคลถูกมัจจุผูท้ าํ ซึง ทีสุดครอบงําแล ้ว บุตรทังหลายย่อมไม่มเี พือความต ้านทาน บิดาย่อมไม่มเี พือความต ้านทาน ถึงพวกพ้องทังหลายก็ยอ ่ ม ไม่มเี พือความต ้านทาน ความเป็ นผูต้ ้านทานไม่มใี นญาติ ทังหลาย บัณฑิตทราบอํานาจประโยชน์นีแล ้ว พึงเป็ นผู ้ สํารวมแล ้วด ้วยศีล พึงรีบชําระทางเป็ นทีไปสูน ่ ิ พพานพลัน ทีเดียว ฯ จบมรรควรรคที ๒๐ คาถาธรรมบท ปกิณณกวรรคที ๒๑ [๓๑] ถ ้าว่าปราชญ ์พึงเห็นความสุขอันไพบูลย ์ เพราะสละความสุข พอประมาณไซร ้ เมือปราชญ ์เห็นความสุขอันไพบูลย ์ พึง สละความสุขพอประมาณเสีย ผูใ้ ดปรารถนาความสุขเพือตน ด ้วยการเข ้าไปตังความทุกข ์ไว ้ในผูอ้ น ื ผูน้ ันระคนแล ้วด ้วย ความเกียวข ้องด ้วยเวร ย่อมไม่พน้ ไปจากเวร ก็กรรมที ควรทําภิกษุเหล่านี ละทิงเสียแล ้ว ส่วนภิกษุเหล่าใดย่อมทํา กรรมทีไม่ควรทํา อาสวะทังหลายย่อมเจริญแก่ภก ิ ษุเหล่านัน ผูม้ ม ี านะดังไม้อ ้อยกขึนแล ้ว ประมาทแล ้ว ก็กายคตาสติ อันภิกษุเหล่าใดปรารภด ้วยดีเป็ นนิ ตย ์ ภิกษุเหล่านันผูท้ าํ ความเพียรเป็ นไปติดต่อในกรรมทีควรทํา ย่อมไม่ส ้องเสพ กรรมทีไม่ควรทํา อาสวะทังหลายของภิกษุเหล่านัน ผูม้ ส ี ติ สัมปช ัญญะ ย่อมถึงความสินไป พราหมณ์ฆ่ามารดาบิดา เสียได ้ ฆ่าพระราชาผูเ้ ป็ นกษัตริย ์ทังสองเสียได ้ และฆ่า แว่นแคว ้นพร ้อมกับนายเสมียนเสียได ้ ย่อมเป็ นผูไ้ ม่มท ี ก ุ ข์ ไป พราหมณ์ฆ่ามารดาบิดาเสียได ้ ฆ่าพระราชาผูเ้ ป็ นพราหมณ์ ทังสองเสียได ้ และฆ่านิ วรณ์มวี จิ ก ิ จิ ฉานิ วรณ์ดจ ุ เสือโคร่งเป็ น ที ๕ เสียได ้ ย่อมเป็ นผูไ้ ม่มท ี ก ุ ข ์ไป สติของชนเหล่าใด ไปแล ้วในพระพุทธเจ ้าเป็ นนิ ตย ์ทังกลางวันและกลางคืน ชน เหล่านันชือว่าเป็ นสาวกของพระโคดม ตืนอยู่ ตืนดีแล ้วใน กาลทุกเมือ สติของชนเหล่าใดไปแล ้วในพระธรรมเป็ นนิ ตย ์ ทังกลางวันและกลางคืน ชนเหล่านันชือว่าเป็ นสาวกของ พระโคดม ตืนอยู่ ตืนดีแล ้วในกาลทุกเมือ สติของชน เหล่าใดไปแล ้วในพระสงฆ ์เป็ นนิ ตย ์ ทังกลางวันและกลางคืน ชนเหล่านันชือว่าเป็ นสาวกของพระโคดม ตืนอยู่ ตืนดีแล ้ว ในกาลทุกเมือ สติของชนเหล่าใดไปแล ้วในกายเป็ นนิ ตย ์ ทังกลางวันและกลางคืน ชนเหล่านันชือว่าเป็ นสาวกของพระ โคดม ตืนอยู่ ตืนดีแล ้วในกาลทุกเมือ ใจของชนเหล่า ใดยินดีแล ้วในความไม่เบียดเบียน ทังกลางวันและกลางคืน ชนเหล่านันชือว่าเป็ นสาวกของพระโคดม ตืนอยู่ ตืนดีแล ้ว ในกาลทุกเมือ ใจของชนเหล่าใดยินดีแล ้วในภาวนา ทัง กลางวันและกลางคืน ชนเหล่านันชือว่าเป็ นสาวกของพระ โคดม ตืนอยู่ ตืนดีแล ้วในกาลทุกเมือ บวชได ้ยาก ยินดี ได ้ยาก เรือนมีการอยูค ่ รองไม่ดี นํ าความทุกข ์มาให ้ การ อยูร่ ว่ มกับบุคคลผูไ้ ม่เสมอกัน นํ าความทุกข ์มาให ้ ชนผู ้ เดินทางไกลอันทุกข ์ตกตามแล ้ว เพราะเหตุนัน บุคคล ไม่พงึ เดินทางไกลและไม่พงึ เป็ นผูอ้ น ั ทุกข ์ตกตามแล ้ว กุลบุตร ผูม้ ศ ี ร ัทธา ถึงพร ้อมแล ้วด ้วยศีล เพรียบพร ้อมแล ้วด ้วยยศ และโภคะ ไปถึงประเทศใดๆ เป็ นผูอ้ น ั คนบูชาแล ้วใน ประเทศนันๆ แล สัตบุรษ ุ ย่อมปรากฏได ้ในทีไกล เหมือน ภูเขาหิมวันต ์ อสัตบุรษ ุ แม้นังแล ้วในทีนี ก็ยอ ่ มไม่ปรากฏ เหมือนลูกศรทีบุคคลยิงไปแล ้วในเวลากลางคืน ฉะนัน ภิกษุ พึงเสพการนังผูเ้ ดียว การนอนผูเ้ ดียว ไม่เกียจคร ้าน เทียวไป ผูเ้ ดียว ฝึ กหัดตนผูเ้ ดียว พึงเป็ นผูย้ น ิ ดีแล ้วในทีสุดป่ า ฯ จบปกิณณวรรคที ๒๑ คาถาธรรมบท นิ รยวรรคที ๒๒ [๓๒] บุคคลผูก้ ล่าวคําไม่จริงย่อมเข ้าถึงนรก หรือแม้ผูใ้ ดทําบาป กรรมแล ้ว กล่าวว่ามิได ้ทํา ผูน้ ันย่อมเข ้าถึงนรกเช่นเดียวกัน แม้คนทังสองนันเป็ นมนุ ษย ์ผูม้ ก ี รรมเลวทรามละไปแล ้ว ย่อม เป็ นผูเ้ สมอกันในโลกหน้า คนเป็ นอันมากผูอ้ น ั ผ้ากาสาวะพัน คอแล ้ว มีธรรมอันลามก ไม่สาํ รวม เป็ นคนชวช ั ้า ย่อม เข ้าถึงนรกเพราะกรรมอันลามกทังหลาย ก ้อนเหล็กแดง เปรียบด ้วยเปลวไฟ อันบุคคลบริโภคแล ้วประเสริฐกว่า บุคคลผูท้ ศ ุ ล ี ไม่สาํ รวม พึงบริโภคก ้อนข ้าวของชาว แว่นแคว ้น จะประเสริฐอะไร นรชนผูป้ ระมาทแล ้ว ทําชู ้ ภริยาของผูอ้ น ื ย่อมถึงฐานะ ๔ อย่าง คือไม่ได ้บุญ ๑ ไม่ได ้นอนตามความใคร่ ๑ นิ นทาเป็ นที ๓ นรกเป็ นที ๔ การไม่ได ้บุญและคติอน ั ลามก ย่อมมีแก่นรชนนัน ความยินดี ของบุรษ ุ ผูก้ ลัวกับหญิงผูก้ ลัว น้อยนัก และพระราชาทรงลง อาชญาอย่างหนัก เพราะฉะนัน นรชนไม่ควรทําชู ้ภริยาของ ผูอ้ น ื หญ ้าคาบุคคลจับไม่ดยี อ ่ มบาดมือ ฉันใด ความเป็ น สมณะทีบุคคลปฏิบต ั ไิ ม่ดี ย่อมคร่าเข ้าไปในนรก ฉันนัน การงานอย่างใดอย่างหนึ งทีย่อหย่อน วัตรทีเศร ้าหมอง และ พรหมจรรย ์ทีระลึกด ้วยความร ังเกียจ ย่อมไม่มผ ี ลมาก ถ ้าจะ ทําพึงทํากิจนันจริงๆ พึงบากบันให ้มัน ก็สมณธรรมทีย่อ หย่อน ย่อมเรียรายกิเลสดุจธุลโี ดยยิง ความชวไม่ ั ทาํ เสีย เลยดีกว่า เพราะความชวทํ ั าให ้เดือดร ้อนในภายหลัง ส่วน ความดีทาํ นันแลเป็ นดี เพราะทําแล ้วไม่เดือดร ้อนในภาย หลัง ท่านทังหลายจงคุ ้มครองตนเหมือนปัจจันตนคร ทีมนุ ษย ์ ทังหลายคุ ้มครองไว ้พร ้อมทังภายในและภายนอก ฉะนัน ขณะอย่าล่วงท่านทังหลายไปเสีย เพราะว่า ผูท้ ล่ ี วง ขณะ เสียแล ้ว เป็ นผูย้ ด ั เยียดกันในนรก ย่อมเศร ้าโศก สัตว ์ ทังหลายผูถ้ อื มันมิจฉาทิฐยิ อ ่ มละอายเพราะวัตถุอน ั บุคคลไม่พงึ ละอาย ย่อมไม่ละอายเพราะวัตถุอน ั บุคคลพึงละอาย ย่อมไป สูท ่ ค ุ ติ สัตว ์ทังหลายผูถ้ อื มันมิจฉาทิฐ ิ ผูม้ ป ี กติเห็นในสิงทีไม่ ควรกลัวว่าควรกลัว และมีปกติเห็นในสิงทีควรกลัวว่าไม่ ควรกลัว ย่อมไปสูท ่ ค ุ ติ สัตว ์ทังหลายผูถ้ อื มันมิจฉาทิฐ ิ มีปกติรู ้ในสิงทีไม่มโี ทษว่ามีโทษ และมีปกติเห็นในสิงที มีโทษว่าไม่มโี ทษ ย่อมไปสูท ่ ค ุ ติ สัตว ์ทังหลายผูถ้ อื มัน สัมมาทิฐ ิ รู ้ธรรมทีมีโทษโดยความเป็ นธรรมทีมีโทษ และรู ้ ธรรมทีหาโทษมิได ้โดยความเป็ นธรรมหาโทษมิได ้ ย่อมไปสู่ สุคติ ฯ จบนิ รยวรรคที ๒๒ คาถาธรรมบท นาควรรคที ๒๓ [๓๓] เราจักอดกลันซึงคําล่วงเกิน ดุจช ้างอดทนซึงลูกศรทีออก มาจากแล่งในสงคราม ฉะนัน เพราะคนทุศล ี มีมาก ชน ทังหลายย่อมนํ าสัตว ์พาหนะทีฝึ กหัดแล ้วไปสูท ่ ชุ ี มนุ ม พระ ราชาย่อมทรงพาหนะทีไดฝ ้ ึ กหัดแล ้ว ในหมู่มนุ ษย ์คนทีได ้ ฝึ กแล ้ว อดทนซึงคําล่วงเกินได ้ เป็ นผูป้ ระเสริฐสุด ม้า อัสดร ม้าอาชาไนย ม้าสินธพ และช ้างกุญชรผูม้ หานาค ชนิ ดทีนายควานฝึ กแล ้ว จึงเป็ นสัตว ์ประเสริฐ บุคคลผูม้ ต ี น อันฝึ กแล ้ว ประเสริฐกว่าพาหนะเหล่านัน บุคคลผูฝ ้ ึ กตน แล ้ว พึงไปสูท ่ ศ ิ ทียังไม่เคยไปด ้วยตนทีฝึ กแล ้ว ฝึ กดีแล ้ว ได ้ ฉันใด บุคคลพึงไปสูท ่ ศ ิ ทียังไม่เคยไปแล ้วด ้วยยาน เหล่านี ฉันนัน หาได ้ไม่ กุญชรนามว่า ธนปาลกะ ผูต้ ก มันจัด ห ้ามได ้ยาก เขาผูกไว ้แล ้ว ย่อมไม่บริโภคอาหาร กุญชรย่อมระลึกถึงป่ าเป็ นทีอยูแ่ ห่งช ้าง เมือใด บุคคลเป็ น ผูบ้ ริโภคมาก มักง่วงซึม นอนหลับ พลิกกลับไปมา ดุจ สุกรใหญ่อน ั บุคคลปรนปรือด ้วยเหยือ เมือนัน บุคคลนัน เป็ นคนเขลาเข ้าห ้องบ่อยๆ จิตนี ได ้เทียวไปสูท ่ จาริ ี กตาม ความปรารถนา ตามความใคร่ ตามความสุข ในกาลก่อน วันนี เราจักข่มจิตนันโดยอุบายอันแยบคาย ดุจนายควาน ช ้างผูถ้ อื ขอข่มช ้างผูต้ กมัน ฉะนัน ท่านทังหลายจงเป็ นผูย้ น ิ ดี ในความไม่ประมาท จงตามร ักษาจิตของตน จงถอนตนขึน จากหล่มคือกิเลสทีถอนได ้ยาก ดุจกุญชรผูจ้ มแล ้วในเปื อกตม ถอนตนขึนได ้ ฉะนัน ถ ้าว่าบุคคลพึงได ้สหายผูม้ ป ี ัญญา ร ักษาตน ผูเ้ ทียวไปด ้วยกัน มีปกติอยูด ่ ้วยกรรมดี เป็ น นักปราชญ ์ไซร ้ บุคคลนันพึงครอบงําอันตรายทังปวง มีใจ ชืนชม มีสติเทียวไปกับสหายนัน ถ ้าว่าบุคคลไม่พงึ ได ้ สหายผูม้ ป ี ัญญาร ักษาตน ผูเ้ ทียวไปด ้วยกันมีปกติอยูด ่ ้วย กรรมดี เป็ นนักปราชญ ์ไซร ้ บุคคลนันพึงเทียวไปผูเ้ ดียว ดุจพระราชาทรงละแว่นแคว ้น อันพระองค ์ทรงชนะ แล ้วเสด็จ เทียวไปพระองค ์เดียว ดุจช ้างชือมาตังคะละโขลงเทียวไป ตัวเดียวในป่ า ฉะนัน การเทียวไปของบุคคลผูเ้ ดียวประเสริฐ กว่า เพราะความเป็ นสหายไม่มใี นเพราะชนพาล บุคคลพึง เทียวไปผูเ้ ดียว ดุจช ้างชือมาตังคะ มีความขวนขวายน้อย เทียวไปในป่ า และไม่พงึ ทําบาปทังหลาย สหายทังหลาย เมือความต ้องการเกิดขึน นํ าความสุขมาให ้ ความยินดีด ้วย ปัจจัยตามมีตามได ้ นํ ามาซึงความสุข บุญนํ าความสุขมา ให ้ในเวลาสินชีวต ิ การละทุกข ์ได ้ทังหมดนํ ามาซึงความสุข ความเป็ นผูเ้ กือกูลมารดานํ ามาซึงความสุขในโลก ความเป็ น ผูเ้ กือกูลบิดานํ ามาซึงความสุข ความเป็ นผูเ้ กือกูลสมณะนํ า มาซึงความสุขในโลกและความเป็ นผูเ้ กือกูลพราหมณ์นํามาซึง ความสุขในโลก ศีลนํ ามาซึงความสุขตราบเท่าชรา ศร ัทธา ตังมันแล ้วนํ ามาซึงความสุข การได ้เฉพาะซึงปัญญานํ ามาซึง ความสุข การไม่ทาํ บาปทังหลายนํ ามาซึงความสุข ฯ จบนาควรรคที ๒๓ คาถาธรรมบท ตัณหาวรรคที ๒๔ [๓๔] ตัณหาย่อมเจริญแก่มนุ ษย ์ผูป้ ระพฤติประมาท ดุจเคลือเถาย่าน ทราย ฉะนัน บุคคลนันย่อมเร่รอ่ นไปสูภ ่ พน้อยใหญ่ ดัง วานรปรารถนาผลไม้เร่รอ่ นไปในป่ า ฉะนัน ตัณหานี ลามก ซ่านไปในอารมณ์ตา่ งๆ ในโลก ย่อมครอบงําบุคคลใด ความโศกทังหลายย่อมเจริญแก่บค ุ คลนัน ดุจหญ ้าคมบาง อันฝนตกเชยแล ้วงอกงามอยูใ่ นป่ า ฉะนัน บุคคลใดแล ย่อมครอบงําตัณหาอันลามก ล่วงไปได ้โดยยากในโลก ความโศกทังหลายย่อมตกไปจากบุคคลนัน เหมือนหยาด นํ าตกไปจากใบบัว ฉะนัน เพราะเหตุนัน เราจึงกล่าวกะ ท่านทังหลายผูม้ าประชุมกันในทีนี ท่านทังหลายจงขุดราก แห่งตัณหาเสีย ดุจบุรษ ุ ต ้องการแฝกขุดแฝก ฉะนัน มารอย่าระรานท่านทังหลายบ่อยๆ ดุจกระแสนํ าระรานไม้อ ้อ ฉะนัน ต ้นไม้ เมือรากหาอันตรายมิได ้ มันคงอยู่ แม้ถก ู ตัดแล ้วก็กลับงอกขึนได ้ ฉันใด ทุกข ์นี เมือบุคคลยังถอน เชือตัณหาขึนไม่ได ้แล ้ว ย่อมเกิดขึนบ่อยๆ แม้ฉันนัน ความดําริทงหลายที ั อาศัยราคะ เป็ นของใหญ่ ย่อมนํ าบุคคล ผูม้ ต ี ณ ั หาดังกระแส ๓๖ อันไหลไปในอารมณ์ซงทํ ึ าให ้ใจเอิบ อาบ เป็ นของกล ้า ไปสูท ่ ฐิ ช ิ วั กระแสตัณหาย่อม ไหลไปในอารมณ์ทงปวง ั ตัณหาดังเครือเถาเกิดขึนแล ้ว ย่อมตังอยู่ ก็ทา่ นทังหลายเห็นตัณหาดังเครือเถานันอันเกิด แล ้ว จงตัดรากเสียด ้วยปัญญา โสมนัสทีซ่านไปแล ้ว และทีเป็ นไปกับด ้วยความเยือใย ย่อมมีแก่สต ั ว ์ สัตว ์ เหล่านันอาศัยความสําราญ แสวงหาสุข นรชนเหล่านันแล เป็ นผูเ้ ข ้าถึงชาติและชรา หมู่สต ั ว ์ถูกตัณหาอันทําความสะดุ ้ง ห ้อมล ้อมแล ้ว ย่อมกระสับกระส่าย ดุจกระต่ายติดแร ้ว กระสับกระส่ายอยู่ ฉะนัน สัตว ์ทังหลายเป็ นผูข ้ ้องแล ้วด ้วย สังโยชน์และธรรมเป็ นเครืองข ้อง ย่อมเข ้าถึงทุกข ์บ่อยๆ สินกาลนาน หมู่สต ั ว ์ถูกตัณหาอันทําความสะดุ ้งห ้อมล ้อม แล ้ว ย่อมกระสับกระส่าย ดุจกระต่ายติดแร ้วกระสับ กระส่ายอยู่ ฉะนัน เพราะเหตุนัน ภิกษุเมือหวังวิราคะ ธรรมแก่ตน พึงบรรเทาตัณหาทีทําความสะดุ ้งเสีย ท่าน ทังหลายจงเห็นบุคคลผูไ้ ม่มก ี เิ ลสเพียงดังหมู่ไม้ในป่ า มีใจ น้อมไปแล ้วในความเพียรดุจป่ า พ้นแล ้วจากตัณหาเพียงดัง ป่ า ยังแล่นเข ้าหาป่ านันแล บุคคลนี พ้นแล ้วจากเครืองผูก ยังแล่นเข ้าหาเครืองผูก นักปราชญ ์ทังหลายหากล่าวเครือง ผูกซึงเกิดแต่เหล็ก เกิดแต่ไม้ และเกิดแต่หญ ้าปล ้อง ว่ามันไม่ สัตว ์ผูก้ าํ หนัดแล ้ว กําหนัดนักแล ้ว ในแก ้ว มณี และแก ้วกุณฑลทังหลาย และความห่วงใยในบุตรและ ภริยา นักปราชญ ์ทังหลายกล่าวเครืองผูกอันหน่ วงลง อัน หย่อน อันบุคคลเปลืองได ้โดยยาก นันว่ามัน นักปราชญ ์ ทังหลายตัดเครืองผูกแม้นันแล ้ว เป็ นผูไ้ ม่มค ี วามห่วงใย ละกามสุขแล ้ว ย่อมเว ้นรอบ สัตว ์เหล่าใดถูกราคะย ้อม แล ้ว สัตว ์เหล่านันย่อมแล่นไปตามกระแสตัณหา ดุจแมลง มุมแล่นไปตามใยทีตนทําเอง ฉะนัน นักปราชญ ์ทังหลาย ตัดเครืองผูกแม้นันแล ้ว เป็ นผูไ้ ม่มค ี วามห่วงใย ย่อมละ ทุกข ์ทังปวงไป ท่านจงปล่อยความอาลัยในขันธ ์ทีเป็ นอดีต เสีย จงปล่อยความอาลัยในขันธ ์ทีเป็ นอนาคตเสีย จง ปล่อยความอาลัยในขันธ ์ทีเป็ นปัจจุบน ั เสีย จักเป็ นผูถ้ งึ ฝัง แห่งภพ มีใจพ้นวิเศษแล ้วในสังขตธรรมทังปวง จักไม่ เข ้าถึงชาติและชราอีก ตัณหาย่อมเจริญยิงแก่ผูท้ ถู ี กวิตก ยํายี ผูม้ รี าคะกล ้า มีปกติเห็นอารมณ์วา่ งาม ผูน้ ันแลย่อม ทําเครืองผูกให ้มัน ส่วนผูใ้ ดยินดีแล ้วในฌานเป็ นทีสงบ วิตก มีสติทก ุ เมือ เจริญอสุภะอยู่ ผูน้ ันแลจักทําตัณหา ให ้สินไป ผูน้ ันจะตัดเครืองผูกแห่งมารได ้ ภิกษุผูถ้ งึ ความสําเร็จแล ้ว ไม่มค ี วามสะดุ ้ง ปราศจากตัณหา ไม่มก ี เิ ลสเครืองยัวยวน ตัดลูกศรอันยังสัตว ์ให ้ไปสูภ ่ พ ได ้แล ้ว อัตภาพของภิกษุนีมีในทีสุด ภิกษุปราศจากตัณหา ไม่ยด ึ มัน ฉลาดในนิ รต ุ แิ ละบท รู ้จักความประชุมเบือง ต ้น และเบืองปลายแห่งอักษรทังหลาย ภิกษุนันแลมีสรีระ ในทีสุด เรากล่าวว่า มีปัญญามาก เป็ นมหาบุรษ ุ เราเป็ น ผูค้ รอบงําธรรมทังปวง รู ้แจ ้งธรรมทังปวง อันตัณหา และทิฐไิ ม่ฉาบทาแล ้วในธรรมทังปวง ละธรรมได ้ทุกอย่าง พ้นวิเศษแล ้วเพราะความสินตัณหา รู ้ยิงเอง พึงแสดงใคร เล่า (ว่าเป็ นอุปัชฌาย ์หรืออาจารย ์) การให ้ธรรมเป็ นทาน ย่อมชํานะการให ้ทังปวง รสแห่งธรรมย่อมชํานะรสทังปวง ความยินดีในธรรมย่อมชํานะความยินดีทงปวง ั ความ สินตัณหาย่อมชํานะทุกข ์ทังปวง โภคทร ัพย ์ทังหลาย ย่อม ฆ่าคนมีปัญญาทราม แต่หาฆ่าผูท้ แสวงหาฝั ี งไม่ คนมี ปัญญาทรามย่อมฆ่าตนได ้ เหมือนบุคคลฆ่าผูอ้ นเพราะความ ื อยากได ้โภคทร ัพย ์ ฉะนัน นาทังหลาย มีหญ ้าเป็ นโทษ หมู่สต ั ว ์มีราคะเป็ นโทษ เพราะเหตุนันแล ทานทีบุคคล ถวายในท่านผูป้ ราศจากราคะ ย่อมมีผลมาก นาทังหลาย มีหญ ้าเป็ นโทษ หมู่สต ั ว ์นี มีโทสะเป็ นโทษ เพราะเหตุ นันแล ทานทีบุคคลถวายในท่านผูป้ ราศจากโทสะ ย่อมมี ผลมาก นาทังหลายมีหญ ้าเป็ นโทษ หมู่สต ั ว ์นี มีโมหะ เป็ นโทษ เพราะเหตุนันแล ทานทีบุคคลถวายในท่าน ผูป้ ราศจากโมหะ ย่อมมีผลมาก นาทังหลายมีหญ ้าเป็ น โทษ หมู่สต ั ว ์นี มีความอิจฉาเป็ นโทษ เพราะเหตุนันแล ทานทีบุคคลถวายในท่านผูป้ ราศจากความอิจฉา ย่อมมี ผลมาก ฯ จบตัณหาวรรคที ๒๔ คาถาธรรมบท ภิกขุวรรคที ๒๕ [๓๕] ความสํารวมด ้วยจักษุเป็ นความดี ความสํารวมด ้วยหูเป็ น ความดี ความสํารวมด ้วยจมูกเป็ นความดี ความสํารวม ด ้วยลินเป็ นความดี ความสํารวมด ้วยกายเป็ นความดี ความ สํารวมด ้วยวาจาเป็ นความดี ความสํารวมด ้วยใจเป็ นความดี ความสํารวมในทวารทังปวงเป็ นความดี ภิกษุผูส้ าํ รวมแล ้ว ในทวารทังปวง ย่อมพ้นจากทุกข ์ทังปวงได ้ ผูท้ สํ ี ารวมมือ สํารวมเท ้า สํารวมวาจา สํารวมตน ยินดีในอารมณ์ ภายใน มีจต ิ ตังมัน อยูผ ่ ูเ้ ดียว สันโดษ บัณฑิตทังหลาย กล่าวผูน้ ันว่าเป็ นภิกษุ ภิกษุใดสํารวมปาก มีปกติกล่าว ด ้วยปัญญา มีจต ิ ไม่ฟุ้งซ่าน ย่อมแสดงอรรถและธรรม ภาษิตของภิกษุนันไพเราะ ภิกษุผูม้ ธี รรมเป็ นทีมายินดี ยินดี แล ้วในธรรม ค ้นคว ้าธรรม ระลึกถึงธรรม ย่อมไม่ เสือมจากสัทธรรม ภิกษุไม่พงึ ดูหมินลาภของตน ไม่พงึ เทียวปรารถนาลาภของผูอ้ น ื เพราะภิกษุปรารถนาลาภของ ผูอ้ นอยู ื ่ ย่อมไม่บรรลุสมาธิ ถ ้าว่าภิกษุแม้มล ี าภน้อย ก็ยอ ่ มไม่ดห ู มินลาภของตนไซร ้ เทวดาทังหลายย่อมสรรเสริญ ภิกษุนัน ผูม้ อ ี าชีพบริสท ุ ธิ ไม่เกียจคร ้าน ผูใ้ ดไม่มี ความยึดถือในนามรูปว่าของเราโดยประการทังปวง และย่อม ไม่เศร ้าโศกเพราะนามรูปไม่มอ ี ยู่ ผูน้ ันแลเรากล่าวว่า เป็ น ภิกษุ ภิกษุใดมีปกติอยูด ่ ้วยเมตตา เลือมใสแล ้วในพระ พุทธศาสนา ภิกษุนันพึงบรรลุสน ั ตบทอันเป็ นทีระงับสังขาร เป็ นสุข ดูกรภิกษุ เธอจงวิดเรือนี เรือทีเธอวิดแล ้วจัก ถึงเร็ว เธอตัดราคะและโทสะแล ้ว จักถึงนิ พพานใน ภายหลัง ภิกษุพงึ ตัดโอร ัมภาคิยสังโยชน์ ๕ พึงละอุทธัม ภาคิยสังโยชน์ ๕ พึงเจริญอินทรีย ์ ๕ ให ้ยิง ภิกษุลว่ งธรรมเป็ นเครืองข ้อง ๕ อย่างได ้แล ้ว เรากล่าวว่า เป็ นผูข ้ ้ามโอฆะ ได ้ ดูกรภิกษุ เธอจงเพ่ง และอย่าประมาท จิตของเธอ หมุนไปในกามคุณ เธออย่าเป็ นผูป้ ระมาทกลืนก ้อนโลหะ อย่าถูกไฟเผาครําครวญว่านี ทุกข ์ ฌานไม่มแี ก่ผูไ้ ม่มป ี ัญญา ปัญญาไม่มแี ก่ผูไ้ ม่มฌ ี าน ฌานและปัญญามีอยูใ่ นผูใ้ ด ผูน้ ัน แลอยูใ่ นทีใกล ้นิ พพาน ความยินดีอน ั มิใช่ของมนุ ษย ์ย่อม มีแก่ภก ิ ษุผูเ้ ข ้าไปสูเ่ รือนว่าง ผูม้ จี ต ิ สงบ ผูเ้ ห็นแจ ้งซึง ธรรมโดยชอบ ในกาลใดๆ ภิกษุยอ ่ มพิจารณาเห็นความ เกิดขึน และความเสือมไปแห่งขันธ ์ทังหลาย ในกาลนันๆ ภิกษุนันย่อมได ้ปี ติและปราโมทย ์ ปี ติและปราโมทย ์นัน เป็ นอมตะของบัณฑิตทังหลายผูร้ ู ้แจ ้งอยู่ บรรดาธรรมเหล่านัน ธรรมนี คือ ความคุ ้มครองอินทรีย ์ ความสันโดษ และ ความสํารวมในปาฏิโมกข ์ เป็ นเบืองต ้นของภิกษุผูม้ ป ี ัญญา ในธรรมวินัยนี ท่านจงคบกัลยาณมิตร มีอาชีพหมดจด ไม่เกียจคร ้าน ภิกษุพงึ เป็ นผูป้ ระพฤติปฏิสน ั ถาร พึงเป็ นผู ้ ฉลาดในอาจาระ เป็ นผูม้ ากด ้วยความปราโมทย ์ เพราะความ ประพฤติในปฏิสน ั ถาร และความเป็ นผูฉ ้ ลาดในอาจาระนัน จักทําทีสุดแห่งทุกข ์ได ้ ดูกรภิกษุทงหลาย ั เธอทังหลาย จงเปลืองราคะและโทสะเสีย เหมือนมะลิปล่อยดอกทีเหียว แห ้งแล ้ว ฉะนัน ภิกษุผูม้ ก ี ายสงบ มีวาจาสงบ มีใจสงบ มีใจตังมันดี มีอามิสในโลกอันคายแล ้ว เรากล่าวว่า เป็ นผู ้ สงบระงับ จงเตือนตนด ้วยตนเอง จงสงวนตน ด ้วยตนเอง ดูกรภิกษุ เธอนันผูม้ ต ี นอันคุ ้มครองแล ้ว มี สติ จักอยูเ่ ป็ นสุข ตนแลเป็ นทีพึงของตน ตนแลเป็ น คติของตน เพราะเหตุนัน ท่านจงสํารวมตน เหมือน พ่อค ้าระวังม้าดีไว ้ ฉะนัน ภิกษุผูม้ ากด ้วยความปราโมทย ์ เลือมใสแล ้วในพุทธศาสนา พึงบรรลุสน ั ตบทอันเป็ นทีเข ้า ไปสงบแห่งสังขาร เป็ นสุข ภิกษุใดแล ยังเป็ นหนุ่ ม ย่อมเพียรพยายามในพุทธศาสนา ภิกษุนันย่อมยังโลกนี ให ้สว่างไสว เหมือนพระจันทร ์พ้นแล ้วจากเมฆ ฉะนัน ฯ จบภิกขุวรรคที ๒๕ คาถาธรรมบท พราหมณวรรคที ๒๖ [๓๖] ดูกรพราหมณ์ ท่านจงพยายามตัดกระแสตัณหาเสีย จง บรรเทากามทังหลายเสีย ดูกรพราหมณ์ ท่านรู ้ความสิน ไปแห่งสังขารทังหลายแล ้ว จะเป็ นผูร้ ู ้นิ พพานอันปัจจัย อะไรๆ ปรุงแต่งไม่ได ้ เมือใด พราหมณ์เป็ นผูถ้ งึ ฝังใน ธรรมทัง ๒ ประการ เมือนัน กิเลสเป็ นเครืองประกอบทัง ปวงของพราหมณ์นันผูร้ ู ้แจ ้ง ย่อมถึงความสาบสูญไป ฝังก็ดี ธรรมชาติมใิ ช่ฝังก็ดี ฝังและธรรมชาติมใิ ช่ฝัง ย่อมไม่มแี ก่ผู ้ ใด เรากล่าวผูน้ ันซึงมีความกระวนกระวายไปปราศแล ้ว ผูไ้ ม่ ประกอบแล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวบุคคลผูเ้ พ่งฌาน ปราศจากธุลี นังอยูผ ่ ูเ้ ดียว ทํากิจเสร็จแล ้ว ไม่มอ ี าสวะ บรรลุประโยชน์อน ั สูงสุดนัน ว่าเป็ นพราหมณ์ พระอาทิตย ์ ย่อมส่องแสงสว่างในกลางวัน พระจันทร ์ย่อมส่องแสงสว่าง ในกลางคืน กษัตริย ์ทรงผูกสอดเครืองครบย่อมมีสง่า พราหมณ์ผูเ้ พ่งฌานย่อมรุง่ เรือง ส่วนพระพุทธเจ ้าย่อมรุง่ เรือง ด ้วยพระเดชตลอดวันและคืนทังสิน บุคคลผูม้ บ ี าปอันลอย แล ้วแล เรากล่าวว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวบุคคลว่า เป็ นสมณะเพราะประพฤติสงบ บุคคลผูข ้ บ ั ไล่มลทินของ ตน เรากล่าวว่าเป็ นบรรพชิต เพราะการขับไล่นัน พราหมณ์ ไม่พงึ ประหารพราหมณ์ พราหมณ์ไม่พงึ ปล่อยเวรแก่พราหมณ์ นัน เราติเตียนบุคคลผูป้ ระหารพราหมณ์ เราติเตียนบุคคล ผูป้ ล่อยเวรแก่พราหมณ์ กว่าบุคคลผูป้ ระหารนัน การ เกียจกันใจจากสิงอันเป็ นทีร ักทังหลาย ของพราหมณ์ เป็ น คุณประเสริฐหาน้อยไม่ ใจประกอบด ้วยความเบียดเบียน ย่อมกลับจากวัตถุใดๆ ทุกข ์ย่อมสงบได ้หมดจากวัตถุนันๆ เรากล่าวบุคคลผูไ้ ม่มก ี รรมชวทางกาย ั วาจา ใจ ผูส้ าํ รวม แล ้วจากฐานะทัง ๓ ว่าเป็ นพราหมณ์ บุคคลพึงรู ้แจ ้งธรรม อันพระสัมมาสัมพุทธเจ ้าทรงแสดงแล ้วจากบุคคลใด พึง นอบน้อมบุคคลนันโดยเคารพ เหมือนพราหมณ์นอบน้อม การบูชาไฟ ฉะนัน บุคคลชือว่าเป็ นพราหมณ์ เพราะการ เกล ้าชฎา เพราะโคตร เพราะชาติหามิได ้ สัจจะและธรรมะ มีอยูใ่ นผูใ้ ด ผูน้ ันเป็ นผูส้ ะอาดอยู่ ผูน้ ันเป็ นพราหมณ์ ด ้วย ดูกรท่านผูม้ ป ี ัญญาทราม จะมีประโยชน์อะไรด ้วย การเกล ้าชฎาแก่ทา่ น จะมีประโยชน์อะไร ด ้วยผ้าสาฎก ทีทําด ้วยหนังชะมดแก่ทา่ น ภายในของท่านรกช ัฏ ท่าน ย่อมขัดสีแต่อวัยวะภายนอก เรากล่าวบุคคลผูท้ รงผ้าบังสุกล ุ ซูบผอม สะพรงไปด ั ้วยเส ้นเอ็น ผูเ้ ดียวเพ่ง (ฌาน) อยูใ่ นป่ านัน ว่าเป็ นพราหมณ์ ก็เราไม่กล่าวผูท้ เกิ ี ดแต่ กําเนิ ด ผูม้ ม ี ารดาเป็ นแดนเกิด ว่าเป็ นพราหมณ์ ผูน้ ัน เป็ นผูช ้ อว่ ื าโภวาที (ผูก้ ล่าวว่าท่านผูเ้ จริญ) ผูน้ ันแลเป็ นผูม้ ี กิเลสเครืองกังวล เรากล่าวบุคคลผูไ้ ม่มก ี เิ ลสเครืองกังวล ผูไ้ ม่ถอื มันนัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูท้ ตั ี ดสังโยชน์ ทังหมดได ้ ไม่สะดุ ้ง ผูล้ ว่ งกิเลสเป็ นเครืองข ้อง ไม่ ประกอบแล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวบุคคลผูต้ ด ั ความโกรธดุจชะเนาะ ตัดตัณหาดุจหนังหัวเกวียน และ ตัดทิฐด ิ จ ุ เงือนพร ้อมทังอนุ สยั ดุจสายเสียได ้ ผูม้ อ ี วิชชาดุจ ลิมสลักอันถอนแล ้ว ตร ัสรู ้แล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ เรา กล่าวผูไ้ ม่ประทุษร ้าย อดกลันได ้ซึงการด่า การทุบตีและ การจองจํา ผูม้ ก ี าํ ลัง คือ ขันติ ผูม้ ห ี มู่พลเมืองคือขันติ ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวบุคคลผูไ้ ม่โกรธ มีวต ั ร มีศล ี ไม่มก ี เิ ลสเครืองฟูขน ึ ฝึ กตนแล ้ว มีรา่ งกายตังอยูใ่ นที สุดนัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูท้ ไม่ ี ตด ิ ในกามทังหลาย ดุจนํ าไม่ตด ิ อยูใ่ นใบบัว ดังเมล็ดพันธุ ์ผักกาดไม่ตด ิ อยูบ ่ น ปลายเหล็กแหลมนัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูท้ รูี ้ แจ ้งความสินทุกข ์ของตนในธรรมวินัยนี มีภาระอันปลงแล ้ว พรากแล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวบุคคลผูม้ ป ี ัญญา ลึกซึง เป็ นนักปราชญ ์ ผูฉ ้ ลาดในมรรคและมิใช่มรรค ผู ้ บรรลุประโยชน์อน ั สูงสุดนัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผู ้ ทีไม่เกียวข ้องกับคน ๒ พวก คือ คฤหัสถ ์และบรรพชิต ผูไ้ ม่มค ี วามอาลัยเทียวไป ผูม้ ค ี วามปรารถนาน้อยนัน ว่าเป็ น พราหมณ์ เรากล่าวผูท้ วางอาชญาในสั ี ตว ์ทังหลาย ผูท้ สะดุ ี ้ง และมันคง ไม่ฆ่าเอง ไม่ใช ้ผูอ้ นให ื ้ฆ่า ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวบุคคลผูไ้ ม่ผด ิ ในผูผ้ ด ิ ผูด้ บ ั เสียในผูท้ มี ี อาชญาใน ตน ผูไ้ ม่ยด ึ ถือในขันธ ์ทียังมีความยึดถือนัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูท้ ทํ ี าราคะ โทสะ มานะ และมักขะให ้ตกไป ดุจเมล็ดพันธุ ์ผักกาดทีเขาให ้ตกไปจากปลายเหล็กแหลม นัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวบุคคลผูเ้ ปล่งวาจาไม่หยาบ คาย อันเป็ นเหตุให ้ผูอ้ นรู ื ้แจ่มแจ ้งกันได ้ เป็ นคําจริง ผูไ้ ม่ ทําใครๆ ให ้ขัดใจกันนัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าว ผูท้ ไม่ ี ถอื เอาสิงของทีเจ ้าของไม่ให ้ในโลกนี ยาวก็ตาม สัน ก็ตาม น้อยก็ตาม มากก็ตาม งามก็ตาม ไม่งามก็ตาม ว่า เป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูไ้ ม่มค ี วามหวังในโลกนี และในโลก หน้า ไม่มต ี ณ ั หา ไม่ประกอบด ้วยกิเลส ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูท้ ไม่ ี มค ี วามอาลัย ไม่เคลือบแคลงสงสัยเพราะรู ้ ทัว หยังลงสูอ ่ มตะ บรรลุโดยลําดับ ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูล้ ะทิงบุญและบาปทังสอง ล่วงกิเลสเครืองขัดข ้อง ในโลกนี ผูไ้ ม่มค ี วามโศก ปราศจากธุลี บริสท ุ ธิ ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูท้ มี ี ความเพลิดเพลินในภพสิน แล ้ว ผูบ้ ริสท ุ ธิ มีจต ิ ผ่องใส ไม่ขน ่ ุ มัว เหมือนพระจันทร ์ ปราศจากมลทินนัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูล้ ว่ งทาง ลืน ทางทีไปได ้ยาก สงสาร และโมหะนี เสียได ้ เป็ น ผูข ้ ้ามแล ้ว ถึงฝัง เพ่ง (ฌาน) ไม่หวันไหว ไม่มค ี วาม เคลือบแคลงสงสัย ดับแล ้วเพราะไม่ถอื มัน ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูล้ ะกามทังหลายในโลกนี เป็ นผูไ้ ม่มเี รือน งดเว ้น เสียได ้ มีกามและภพหมดสินแล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูล้ ะตัณหาในโลกนี ได ้แล ้ว ภพหมดสินแล ้ว ว่าเป็ น พราหมณ์ เรากล่าวผูล้ ะโยคะของมนุ ษย ์ ล่วงโยคะอันเป็ น ทิพย ์ พรากแล ้วจากโยคะทังปวง ว่าเป็ นพราหมณ์ เรา กล่าวผูล้ ะความยินดี และความไม่ยน ิ ดีได ้ เป็ นผูเ้ ย็น ไม่มก ี เิ ลสเป็ นเหตุเข ้าไปทรงไว ้ ครอบงําเสียซึงโลกทังปวง ผูแ้ กล ้วกล ้า ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูร้ ู ้จุตแิ ละอุบต ั ิ ของสัตว ์ทังหลาย โดยประการทังปวง ผูไ้ ม่ข ้องอยู่ ไปดี ตร ัสรู ้แล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูท้ เทวดา ี คน ธรรพ ์และมนุ ษย ์รู ้คติของเขาไม่ได ้ มีอาสวะสินแล ้ว เป็ น พระอรหันต ์ ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูท้ ไม่ ี มก ี เิ ลส เครืองกังวลในขันธ ์ทีเป็ นอดีต ในขันธ ์ทีเป็ นอนาคต และ ในขันธ ์ทีเป็ นปัจจุบน ั ไม่มค ี วามกังวล ไม่มค ี วามยึดถือ ว่าเป็ นพราหมณ์ เรากล่าวผูอ้ งอาจ ประเสริฐ แกล ้ว กล ้า แสวงหาคุณอันใหญ่ ชนะเสร็จแล ้ว ไม่หวัน ไหว ล ้างกิเลส ตร ัสรู ้แล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ เรา กล่าวผูท้ รูี ้ปุพเพนิ วาส เห็นสวรรค ์และอบาย และได ้ถึง ความสินไปแห่งชาติ อยูจ ่ บพรหมจรรย ์เพราะรู ้ยิง เป็ นมุนี อยูจ ่ บพรหมจรรย ์ทังปวงแล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ ฯ จบพราหมณวรรคที ๒๖ ---------รวมวรรคทีมีในคาถาธรรมบท คือ [๓๗] ยมกวรรค อัปปมาทวรรค จิตตวรรค ปุปผวรรค พาลวรรค ปัณฑิตวรรค อรหันตวรรค สหัสสวรรค ปาปวรรค ทัณฑวรรค ชราวรรค อัตตวรรค โลกวรรค พุทธวรรค สุขวรรค ปิ ยวรรค โกธวรรค มลวรรค ธัมมัฏฐวรรค รวมเป็ น ๒๐ วรรค ปกิณณกวรรค นิ รยวรรค นาควรรค ตัณหาวรรค ภิกขุวรรค พราหมณวรรค รวมทังหมดนี เป็ น ๒๖ วรรค อันพระ พุทธเจ ้าผูเ้ ป็ นเผ่าพันธุ ์แห่งพระอาทิตย ์ทรงแสดงแล ้ว ในยมกวรรคมี ๒๐ คาถา ในอัปปมาทวรรคมี ๑๒ คาถา ในจิตตวรรคมี ๑๑ คาถา ในปุปผวรรคมี ๑๖ คาถา ในพาลวรรคมี ๑๗ คาถา ในปัณฑิตวรรคมี ๑๔ คาถา ในอรหันตวรรคมี ๑๐ คาถา ในสหัสสวรรคมี ๑๖ คาถา ในปาปวรรคมี ๑๓ คาถา ในทัณฑวรรคมี ๑๗ คาถา ในชราวรรคมี ๑๑ คาถา ในอัตตวรรคมี ๑๒ คาถา ในโลกวรรคมี ๑๒ คาถา ในพุทธวรรคมี ๑๖ คาถา ในสุขวรรคและปิ ยวรรคมีวรรคละ ๑๒ คาถา ในโกธ*วรรคมี ๑๔ คาถา ในมลวรรคมี ๒๑ คาถา ในธัมมัฏฐวรรคมี ๑๗ คาถา ใน มรรควรรคมี ๑๖ คาถา ในปกิณณกวรรคมี ๑๖ คาถา ในนิ รยวรรคและนาควรรค มีวรรคละ ๑๔ คาถา ในตัณหาวรรคมี ๒๒ คาถา ในภิกขุวรรคมี ๒๓ คาถา ในพราหมณวรรคอันเป็ นวรรคทีสุดมี ๔๐ คาถา คาถา ๔๒๓ คาถา อันพระ พุทธเจ ้าผูเ้ ป็ นเผ่าพันธุ ์แห่งพระอาทิตย ์ ทรงแสดงไว ้ในนิ บาตในธรรมบท ฯ จบธรรมบท ---------โพธิวรรคที ๑ ๑. โพธิสต ู รที ๑ [๓๘] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสรู ้ใหม่ๆ ประทับอยูท ่ โคนไม้ ี โพธิ ใกล ้ฝังแม่นําเนร ัญชรา ทีตําบลอุรเุ วลา ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคประทับนัง เสวยวิมุตส ิ ข ุ ด ้วยบัลลังก ์อันเดียว ตลอด ๗ วัน ครงนั ั นแล พอสัปดาห ์นันล่วงไป พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จออกจากสมาธินัน ได ้ทรงมนสิการปฏิจจสมุปบาทอันเป็ น อนุโลมด ้วยดีตลอดปฐมยามแห่งราตรี ดังนี ว่า เมือสิงนี มี สิงนี ก็มี เพราะ สิงนี เกิด สิงนี จึงเกิด คือ เพราะอวิชชาเป็ นปัจจัยจึงมีสงั ขาร เพราะสังขารเป็ น ปัจจัยจึงมีวญ ิ ญาณ เพราะวิญญาณเป็ นปัจจัยจึงมีนามรูป เพราะนามรูปเป็ นปัจจัย จึงมีสฬายตนะ เพราะสฬายตนะเป็ นปัจจัยจึงมีผสั สะ เพราะผัสสะเป็ นปัจจัย จึงมีเวทนา เพราะเวทนาเป็ นปัจจัยจึงมีตณ ั หา เพราะตัณหาเป็ นปัจจัยจึงมีอป ุ าทาน เพราะอุปาทานเป็ นปัจจัยจึงมีภพ เพราะภพเป็ นปัจจัยจึงมีชาติ เพราะชาติเป็ นปัจจัย จึงมีชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข ์ โทมนัสและอุปายาส ความเกิดขึน แห่งกองทุกข ์ทังสินนี ย่อมมีได ้ด ้วยประการอย่างนี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานี ว่า ในกาลใดแล ธรรมทังหลายมาปรากฎแก่พราหมณ์ผูม้ เี พียร เพ่งอยู่ ในกาลนัน ความสงสัยทังปวงของพราหมณ์นัน ย่อมสินไปเพราะมารู ้แจ ้งธรรมพร ้อมด ้วยเหตุ ฯ จบสูตรที ๑ ๒. โพธิสต ู รที ๒ [๓๙] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสรู ้ใหม่ๆ ประทับอยูท ่ โคนไม้ ี โพธิ ใกล ้ฝังแม่นําเนร ัญชรา ทีตําบลอุรเุ วลา ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคประทับนัง เสวยวิมุตส ิ ข ุ ด ้วยบัลลังก ์อันเดียว ตลอด ๗ วัน พอล่วงสัปดาห ์นันไป พระผูม้ ี พระภาคเสด็จออกจากสมาธินันแล ้ว ทรงมนสิการปฏิจจสมุปบาทอันเป็ นปฏิโลม ด ้วยดี ตลอดมัชฌิมยามแห่งราตรีดงั นี ว่า เมือสิงนี ไม่มี สิงนี ก็ไม่มี เพราะ สิงนี ดับ สิงนี ก็ดบ ั คือ พระอวิชชาดับสังขารจึงดับ เพราะสังขารดับวิญญาณ จึงดับ เพราะวิญญาณดับนามรูปจึงดับ เพราะนามรูปดับสฬายตนะจึงดับ เพราะ สฬายตนะดับผัสสะจึงดับ เพราะผัสสะดับเวทนาจึงดับ เพราะเวทนาดับตัณหา จึงดับ เพราะตัณหาดับอุปาทานจึงดับ เพราะอุปาทานดับภพจึงดับ เพราะภพดับ ชาติจงึ ดับ เพราะชาติดบ ั ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข ์ โทมนัส และ อุปายาสจึงดับ ความดับแห่งกองทุกข ์ทังสินนี ย่อมมีด ้วยประการอย่างนี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว จึงทรงเปล่ง อุทานในเวลานันว่า ในกาลใดแลธรรมทังหลายมาปรากฏแก่พราหมณ์ผูม้ เี พียรเพ่ง อยู่ ในกาลนัน ความสงสัยทังปวงของพราหมณ์นัน ย่อม สินไปเพราะได ้รู ้แจ ้งความสินไปแห่งปัจจัยทังหลาย ฯ จบสูตรที ๒ ๓. โพธิสต ู รที ๓ [๔๐] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสรู ้ใหม่ๆ ประทับอยูท ่ โคนไม้ ี โพธิ ใกล ้ฝังแม่นําเนร ัญชรา ทีตําบลอุรเุ วลา ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคประทับนัง เสวยวิมุตส ิ ข ุ ด ้วยบัลลังก ์อันเดียวตลอด ๗ วัน ครงนั ั นแล พอล่วงสัปดาห ์นันไป พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จออกจากสมาธินันแล ้ว ทรงมนสิการปฏิจจสมุปบาททังอนุโลม และปฏิโลมด ้วยดี ตลอดปัจฉิ มยามแห่งราตรี ดังนี ว่า เมือสิงนี มี สิงนี ก็มี เพราะสิงนี เกิด สิงนี จึงเกิด เมือสิงนี ไม่มี สิงนี ก็ไม่มี เพราะสิงนี ดับ สิงนี จึงดับ คือ เพราะอวิชชาเป็ นปัจจัย จึงมีสงั ขาร เพราะสังขารเป็ นปัจจัยจึงมีวญ ิ ญาณ เพราะวิญญาณเป็ นปัจจัยจึงมีนามรูป เพราะนามรูปเป็ นปัจจัยจึงมีสฬายตนะ เพราะ สฬายตนะเป็ นปัจจัยจึงมีผสั สะ เพราะผัสสะเป็ นปัจจัยจึงมีเวทนา เพราะเวทนา เป็ นปัจจัยจึงมีตณ ั หา เพราะตัณหาเป็ นปัจจัยจึงมีอป ุ าทาน เพราะอุปาทานเป็ น ปัจจัยจึงมีภพ เพราะภพเป็ นปัจจัยจึงมีชาติ เพราะชาติเป็ นปัจจัยจึงมีชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข ์ โทมนัส และอุปายาส ความเกิดขึนแห่งกองทุกข ์ทังสินนี ย่อมมีได ้ด ้วยประการอย่างนี เพราะอวิชชานันแลดับโดยสํารอกไม่เหลือสังขารจึง ดับเพราะสังขารดับวิญญาณจึงดับ เพราะวิญญาณดับนามรูปจึงดับ เพราะนามรูปดับ สฬายตนะจึงดับ เพราะสฬายตนะดับผัสสะจึงดับ เพราะผัสสะดับเวทนาจึงดับ เพราะเวทนาดับตัณหาจึงดับ เพราะตัณหาดับอุปาทานจึงดับ เพราะอุปาทานดับภพ จึงดับ เพราะภพดับชาติจงึ ดับ เพราะชาติดบ ั ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข ์ โทมนัส และอุปายาสจึงดับ ความดับแห่งกองทุกข ์ทังสินนี ย่อมมีด ้วย ประการอย่างนี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ในกาลใดแล ธรรมทังหลายมาปรากฏแก่พราหมณ์ผูม้ เี พียร เพ่งอยู่ ในกาลนัน พราหมณ์นันย่อมกําจัดมารและเสนามาร เสียได ้ ดุจพระอาทิตย ์กําจัดมืดส่องแสงสว่างอยูใ่ นอากาศ ฉะนัน ฯ จบสูตรที ๓ ๔. อชปาลนิ โครธสูตร [๔๑] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสรู ้ใหม่ๆ ประทับอยูท ่ ควงไม้ ี อชปาลนิ โครธ ใกล ้ฝังแม่นําเนร ัญชรา ทีตําบลอุรเุ วลา ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค ประทับนังเสวยวิมุตส ิ ข ุ ด ้วยบัลลังก ์อันเดียวตลอด ๗ วัน ครงนั ั นแล พอล่วง สัปดาห ์นันไป พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จออกจากสมาธินัน ครงนั ั นแล พราหมณ์ คนหนึ งผูม้ ก ั ตวาดผูอ้ นว่ ื า หึ หึ เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ได ้ปราศร ัย กับพระผูม้ พ ี ระภาค ครนผ่ ั านการปราศร ัยพอให ้ระลึกถึงกันไปแล ้วได ้ยืนอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้ว ได ้ทูลถามพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระโคดม ผูเ้ จริญ บุคคลชือว่าเป็ นพราหมณ์เพราะเหตุเพียงเท่าไรหนอแล และธรรมทีทํา บุคคลให ้เป็ นพราหมณ์เป็ นไฉน ลําดับนัน พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า พราหมณ์ใดมีบาปธรรมอันลอยเสียแล ้ว ไม่มก ั ตวาดผูอ้ นว่ ื า หึ หึ ไม่มก ี เิ ลสดุจนํ าฝาดมีตนอันสํารวมแล ้ว ถึงทีสุด แห่งเวท อยูจ ่ บพรหมจรรย ์แล ้ว ไม่มก ี เิ ลสเครืองฟูขน ึ ในโลกไหนๆ พราหมณ์นันควรกล่าววาทะว่าเป็ นพราหมณ์ โดยชอบธรรม ฯ จบสูตรที ๔ ๕. เถรสูตร [๔๒] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระสารีบต ุ ร ท่านพระมหาโมคคัลลานะ ท่านพระมหากัสสปะ ท่านพระมหากัจจานะ ท่าน พระมหาโกฏฐิตะ ท่านพระมหากัปปิ นะ ท่านพระมหาจุนทะ ท่านพระอนุ รท ุ ธะ ท่านพระเรวัตตะและท่านพระนันทะ เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทอดพระเนตรเห็นท่านเหล่านันกําลังมาแต่ไกล ครนแล ั ้ว ตร ัสเรียกภิกษุทงหลายว่ ั า ดูกรภิกษุทงหลาย ั พราหมณ์เหล่านันมาอยู่ ดูกรภิกษุ ทังหลาย พราหมณ์เหล่านันมาอยู่ เมือพระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสอย่างนี แล ้ว ภิกษุ ผูม้ ช ี าติเป็ นพราหมณ์รป ู หนึ ง ได ้ทูลถามพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ บุคคลชือว่าเป็ นพราหมณ์เพราะเหตุเพียงเท่าไรหนอแล และธรรมทีทําบุคคล ให ้เป็ นพราหมณ์เป็ นไฉน ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ชนเหล่าใดลอยบาปทังหลายได ้แล ้ว มีสติอยูท ่ ก ุ เมือ มี สังโยชน์สนแล ิ ้ว ตร ัสรู ้แล ้ว ชนเหล่านันแลชือว่าเป็ นพราหมณ์ในโลก ฯ จบสูตรที ๕ ๖. มหากัสสปสูตร [๔๓] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวน ั กลันทกนิ วาป*สถาน ใกล ้พระนครราชคฤห ์ ก็สมัยนันแล ท่านพระมหากัสสปะอยูท ่ ถํ ี า ปิ ปผลิคห ู า อาพาธ ได ้ร ับทุกข ์ เป็ นไข ้หนัก สมัยต่อมา ท่านพระมหากัสสปะ หายจากอาพาธนันแล ้วได ้คิดว่า ไฉนเราพึงเข ้าไปสูพ ่ ระนครราชคฤห ์เพือบิณฑบาต ก็สมัยนัน เทวดาประมาณ ๕๐๐ ถึงความขวนขวายเพือจะให ้ท่านพระมหากัสสปะ ได ้บิณฑบาต ท่านพระมหากัสสปะห ้ามเทวดาประมาณ ๕๐๐ เหล่านันแล ้ว เวลาเช ้า นุ่ งแล ้ว ถือเอาบาตรและจีวรเข ้าไปสูพ ่ ระนครราชคฤห ์เพือบิณฑบาต ตามทางทีอยูแ่ ห่งมนุ ษย ์ขัดสน ทีอยูแ่ ห่งมนุ ษย ์กําพร ้า ทีอยูแ่ ห่งช่างหูก พระผูม้ ี พระภาคได ้ทอดพระเนตรเห็นท่านพระมหากัสสปะกําลังเทียวบิณฑบาต ในพระนคร ราชคฤห ์ ตามทางทีอยูแ่ ห่งมนุ ษย ์ขัดสน ทีอยูแ่ ห่งมนุ ษย ์กําพร ้าทีอยูแ่ ห่งช่างหูก ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า เรากล่าวบุคคลมิใช่ผูเ้ ลียงคนอืน ผูร้ ู ้ยิง ผูฝ ้ ึ กตนแล ้ว ดํารง อยูแ่ ล ้วในสารธรรม ผูม้ อ ี าสวะสินแล ้ว ผูม้ โี ทษอันคายแล ้ว ว่าเป็ นพราหมณ์ ฯ จบสูตรที ๖ ๗. ปาวาสูตร [๔๔] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยูท ่ อชกลาปกเจดี ี ย ์ อันเป็ นทีอยู่ แห่งอชกลาปกยักษ ์ ใกล ้เมืองปาวา ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคประทับนัง ณ ทีแจ ้ง ในความมืดตือในราตรี และฝนก็กาํ ลังโปรยละอองอยู่ ครงนั ั นแล อชกลาปกยักษ ์ใคร่จะทําความกลัว ความหวาดเสียว ขนลุกชูช ันให ้เกิดขึน แก่พระผูม้ พ ี ระภาคจึงเข ้าไปหาพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ครนแล ั ้ว ได ้ทําเสียงว่า อักกุโล ปักกุโล อักกุลปักกุลงั ขึน ๓ ครงั ในทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค แล ้วกล่าวว่า ดูกรสมณะ นันปี ศาจปรากฏแก่ทา่ น ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ในกาลใด บุคคลเป็ นผูถ้ งึ ฝังในธรรมทังหลายของตน เป็ น พราหมณ์ ในกาลนัน ย่อมไม่กลัวปี ศาจและเสียงว่า ปักกุลอย่างนี ฯ จบสูตรที ๗ ๘. สังคามชิสต ู ร [๔๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของท่าน อนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระสังคามชิถงึ พระนครสาวัตถีโดยลําดับ เพือจะเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค ภริยาเก่าของท่านพระสังคามชิ ได ้ฟังข่าวว่า พระผูเ้ ป็ นเจ ้าสังคามชิถงึ พระนครสาวัตถีแล ้ว นางได ้อุ ้มทารกไปยัง พระวิหารเชตวัน ก็สมัยนันแล ท่านพระสังคามชินังพักกลางวันทีโคนต ้นไม้ แห่งหนึ ง ครงนั ั น ภริยาเก่าของท่านพระสังคามชิ เข ้าไปหาท่านพระสังคามชิ ถึงทีอยู่ ครนแล ั ้ว ได ้กล่าวกะท่านพระสังคามชิวา่ ข ้าแต่สมณะ ก็ทา่ นจง เลียงดูดฉ ิ ันผูม้ บ ี ต ุ รน้อยเถิด เมือภริยาเก่ากล่าวอย่างนี แล ้ว ท่านพระสังคามชิ ก็นิงเสีย แม้ครงที ั ๒ แม้ครงที ั ๓ ภริยาเก่าของท่านพระสังคามชิก็ได ้กล่าว กะท่านพระสังคามชิวา่ ข ้าแต่สมณะ ก็ทา่ นจงเลียงดูดฉ ิ ันผูม้ บ ี ต ุ รน้อยเถิด ท่านพระสังคามชิก็ได ้นิ งเสีย ลําดับนันแล ภริยาเก่าของท่านพระสังคามชิอุ ้มทารก นันไปวางไว ้ข ้างหน้าท่านพระสังคามชิ กล่าวว่า ข ้าแต่สมณะ นี บุตรของท่าน ท่านจงเลียงดูบต ุ รนันเถิด ดังนี แล ้วหลีกไป ลําดับนันแล ท่านพระสังคามชิ ไม่ได ้แลดูทงไม่ ั ได ้พูดกะทารกนันเลย ลําดับนัน ภริยาเก่าของท่านพระสังคามชิ ไปคอยดูอยูใ่ นทีไม่ไกล ได ้เห็นท่านพระสังคามชิผูไ้ ม่แลดูทงไม่ ั ได ้พูดกะทารก ครนแล ั ้วจึงได ้คิดว่า สมณะนี แลไม่มค ี วามต ้องการแม้ด ้วยบุตร นางกลับจาก ทีนันแล ้วอุ ้มทารกหลีกไป พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นการกระทําอันแปลกแม้เห็น ปานนี แห่งภริยาเก่าของท่านพระสังคามชิ ด ้วยทิพจักษุอน ั บริสท ุ ธิล่วงจักษุ ของมนุ ษย ์ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้เปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า เรากล่าวผูไ้ ม่ยน ิ ดีภริยาเก่าผูม้ าอยู่ ผูไ้ ม่เศร ้าโศกถึงภริยาเก่า ผูห้ ลีกไปอยู่ ผูช ้ นะสงคราม พ้นแล ้วจากธรรมเป็ นเครือง ข ้องว่าเป็ นพราหมณ์ ฯ จบสูตรที ๘ ๙. ชฎิลสูตร [๔๖] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ คยาสีสะประเทศใกล ้บ ้านคยา ก็สมัยนันแล ชฎิลมากด ้วยกันผุดขึนบ ้าง ดําลงบ ้าง ผุดขึนและดําลงบ ้าง รดนํ า บ ้าง บูชาไฟบ ้าง ทีแม่นําคยา ในสมัยหิมะตก ระหว่าง ๘ วัน ในราตรีมค ี วาม หนาวในเหมันตฤดู ด ้วยคิดเห็นว่า ความหมดจดย่อมมีได ้ด ้วยการกระทํานี พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทอดพระเนตรเห็นพวกชฎิลเหล่านัน ผุดขึนบ ้าง ดําลงบ ้าง ผุดขึนและดําลงบ ้าง รดนํ าบ ้าง บูชาไฟบ ้าง ทีท่าแม่นําคยา ในสมัยหิมะตก ระหว่าง ๘ วัน ในราตรีมค ี วามหนาวในเหมันตฤดู ด ้วยคิดเห็นว่า ความหมดจด ย่อมมีได ้ด ้วยการกระทํานี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ความสะอาดย่อมไม่มเี พราะนํ า (แต่) ชนเป็ นอันมากยังอาบ อยูใ่ นนํ านี สัจจะ และธรรมะมีอยูใ่ นผูใ้ ด ผูน้ ันเป็ นผูส้ ะอาด และเป็ นพราหมณ์ ฯ จบสูตรที ๙ ๑๐. พาหิยสูตร [๔๗] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของท่าน อนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล กุลบุตรชือพาหิยทารุจ ีรยิ ะ อาศัยอยูท ่ ท่ ี าสุปปารกะ ใกล ้ฝังสมุทร เป็ นผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร ครงั นันแล พาหิยทารุจ ีรยิ ะหลีกเร ้นอยูใ่ นทีลับ เกิดความปริวต ิ กแห่งใจอย่างนี ว่า เราเป็ นคนหนึ ง ในจํานวนพระอรหันต ์หรือผูถ้ งึ อรหัตตมรรคในโลก ลําดับนันแล เทวดาผูเ้ ป็ นสายโลหิตในกาลก่อนของพาหิยทารุจ ีรยิ ะ เป็ นผูอ้ นุ เคราะห ์ หวัง ประโยชน์ ได ้ทราบความปริวต ิ กแห่งใจของพาหิยทารุจ ีรยิ ะด ้วยใจ แล ้วเข ้าไปหา พาหิยทารุจ ีรยิ ะ ครนแล ั ้วได ้กล่าวว่า ดูกรพาหิยะ ท่านไม่เป็ นพระอรหันต ์หรือไม่ เป็ นผูถ้ งึ อรหัตตมรรคอย่างแน่ นอน ท่านไม่มป ี ฏิปทาเครืองให ้เป็ นพระอรหันต ์หรือ เครืองเป็ นผูถ้ งึ อรหัตตมรรค พาหิยทารุจ ีรยิ ะถามว่า เมือเป็ นอย่างนัน บัดนี ใครเล่าเป็ นพระอรหันต ์ หรือเป็ นผูถ้ งึ อรหัตตมรรคในโลกกับเทวโลก เทวดาตอบ ว่า ดูกรพาหิยะ ในชนบททางเหนื อ มีพระนครชือว่าสาวัตถี บัดนี พระผูม้ ี พระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์นัน ประทับอยูใ่ นพระนครนัน ดูกร*พาหิยะ พระผูม้ พ ี ระภาคพระองค ์นันแลเป็ นพระอรหันต ์อย่างแน่ นอน ทังทรง แสดงธรรมเพือความเป็ นพระอรหันต ์ด ้วย ลําดับนันแล พาหิยทารุจ ีรยิ ะผูอ้ น ั เทวดา นันให ้สลดใจแล ้ว หลีกไปจากท่าสุปปารกะในทันใดนันเอง ได ้เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ ี พระภาคผูป้ ระทับอยูใ่ นพระวิหารเชตวัน อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีใกล ้ พระนครสาวัตถี โดยการพักแรมสินราตรีหนึ งในทีทังปวง ฯ [๔๘] ก็สมัยนันแล ภิกษุมากด ้วยกันจงกรมอยูใ่ นทีแจ ้ง พาหิยทารุจ ีรยิ ะ เข ้าไปหาภิกษุทงหลายถึ ั งทีอยู่ ครนแล ั ้วได ้ถามภิกษุเหล่านันว่า ข ้าแต่ทา่ นทังหลาย ผูเ้ จริญ บัดนี พระผูม้ พ ี ระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าประทับอยู่ ณ ทีไหนหนอ ข ้าพเจ ้าประสงค ์จะเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์นัน ภิกษุ เหล่านันตอบว่า ดูกรพาหิยะ พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จเข ้าไปสูล ่ ะแวกบ ้านเพือ บิณฑบาต ลําดับนันแล พาหิยทารุจ ีรยิ ะรีบด่วนออกจากพระวิหารเชตวัน เข ้าไป ยังพระนครสาวัตถี ได ้เห็นพระผูม้ พ ี ระภาคกําลังเสด็จเทียวบิณฑบาตในพระนคร สาวัตถี น่ าเลือมใส ควรเลือมใส มีอน ิ ทรีย ์สงบ มีพระทัยสงบ ถึงความฝึ ก และความสงบอันสูงสุด มีตนอันฝึ กแล ้ว คุ ้มครองแล ้ว มีอน ิ ทรีย ์สํารวมแล ้ว ผูป้ ระเสริฐ แล ้วได ้เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค หมอบลงแทบพระบาทของพระผูม้ ี *พระภาคด ้วยเศียรเกล ้าแล ้ว ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอพระผูม้ พ ี ระภาคโปรดทรงแสดงธรรมแก่ข ้าพระองค ์ ขอพระสุคตโปรดทรงแสดง ธรรมทีจะพึงเป็ นไปเพือประโยชน์เกือกูล เพือความสุข แก่ข ้าพระองค ์สินกาล นานเถิด ฯ [๔๙] เมือพาหิยทารุจ ีรยิ ะกราบทูลอย่างนี แล ้ว พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสว่า ดูกรพาหิยะ เวลานี ยังไม่สมควรก่อน เพราะเรายังเข ้าไปสูล ่ ะแวกบ ้านเพือ บิณฑบาตอยู่ แม้ครงที ั ๒ พาหิยทารุจ ีรยิ ะก็ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่ พระองค ์ผูเ้ จริญ ก็ความเป็ นไปแห่งอันตรายแก่ชวี ต ิ ของพระผูม้ พ ี ระภาคก็ดี ความ เป็ นไปแห่งอันตรายแก่ชวี ต ิ ของข ้าพระองค ์ก็ดี รู ้ได ้ยากแล ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอพระผูม้ พ ี ระภาคโปรดทรงแสดงธรรมแก่ข ้าพระองค ์ ขอพระสุคตโปรดทรงแสดง ธรรมทีจะพึงเป็ นไปเพือประโยชน์เกือกูล เพือความสุข แก่ข ้าพระองค ์ตลอด กาลนานเถิด ฯ แม้ครงที ั ๒...แม้ครงที ั ๓ พาหิยทารุจ ีรยิ ะก็ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ก็ความเป็ นไปแห่งอันตรายแก่ชวี ต ิ ของพระผูม้ พ ี ระภาคก็ดี ความเป็ นไปแห่งอันตรายแก่ชวี ต ิ ของข ้าพระองค ์ก็ดี รู ้ได ้ยากแล ข ้าแต่พระองค ์ ผูเ้ จริญ ขอพระผูม้ พ ี ระภาคโปรดทรงแสดงธรรมแก่ข ้าพระองค ์ ขอพระสุคตโปรด ทรงแสดงธรรมเพือประโยชน์เกือกูล เพือความสุข แก่ข ้าพระองค ์สินกาล นานเถิด ฯ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรพาหิยะ เพราะเหตุนันแล ท่านพึงศึกษา อย่างนี ว่า เมือเห็น จักเป็ นสักว่าเห็น เมือฟังจักเป็ นสักว่าฟัง เมือทราบจักเป็ น สักว่าทราบ เมือรู ้แจ ้งจักเป็ นสักว่ารู ้แจ ้ง ดูกรพาหิยะ ท่านพึงศึกษาอย่างนี แล ดูกร พาหิยะ ในกาลใดแล เมือท่านเห็นจักเป็ นสักว่าเห็น เมือฟังจักเป็ นสักว่าฟัง เมือ ทราบจักเป็ นสักว่าทราบ เมือรู ้แจ ้งจักเป็ นสักว่ารู ้แจ ้ง ในกาลนัน ท่านย่อมไม่มี ในกาลใด ท่านไม่มี ในกาลนัน ท่านย่อมไม่มใี นโลกนี ย่อมไม่มใี นโลกหน้า ย่อมไม่มใี นระหว่างโลกทังสอง นี แลเป็ นทีสุดแห่งทุกข ์ ฯ ลําดับนันแล จิตของพาหิยทารุจ ีรยิ ะ กุลบุตรหลุดพ้นแล ้วจากอาสวะ ทังหลายเพราะไม่ถอื มันในขณะนันเอง ด ้วยพระธรรมเทศนาโดยย่อนี ของพระผูม้ ี *พระภาค ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสสอนพาหิยทารุจ ีรยิ ะกุลบุตรด ้วย พระโอวาทโดยย่อนี แล ้ว เสด็จหลีกไป ฯ [๕๐] ครงนั ั นแล เมือพระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จหลีกไปแล ้วไม่นาน แม่โค ลูกอ่อนขวิดพาหิยทารุจ ีรยิ ะให ้ล ้มลงปลงเสียจากชีวต ิ ครนพระผู ั ม้ พ ี ระภาคเสด็จ เทียวบิณฑบาตในพระนครสาวัตถีเสด็จกลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัต เสด็จ ออกจากพระนครพร ้อมกับภิกษุเป็ นอันมาก ได ้ทอดพระเนตรเห็นพาหิยทารุจ ีรยิ ะ ทํากาละแล ้ว จึงตร ัสกะภิกษุทงหลายว่ ั า ดูกรภิกษุทงหลาย ั ท่านทังหลายจง ช่วยกันจับสรีระของพาหิยทารุจ ีรยิ ะยกขึนสูเ่ ตียงแล ้ว จงนํ าไปเผาเสีย แล ้วจงทํา สถูปไว ้ ดูกรภิกษุทงหลาย ั พาหิยทารุจ ีรยิ ะประพฤติธรรมอันประเสริฐเสมอ กับท่านทังหลาย ทํากาละแล ้ว ภิกษุเหล่านันทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว ช่วยกัน ยกสรีระของพระพาหิยทารุจ ีรยิ ะขึนสูเ่ ตียง แล ้วนํ าไปเผา และทําสถูปไว ้แล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ได ้นังอยู่ ณ ทีควรข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้ ทูลถามพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ สรีระของพาหิยทารุจ ีรยิ ะข ้าพระองค ์ ทังหลายเผาแล ้ว และสถูปของพาหิยทารุจ ีรยิ ะนัน ข ้าพระองค ์ทังหลายทําไว ้แล ้ว คติของพาหิยทารุจ ีรยิ ะนันเป็ นอย่างไร ภพเบืองหน้าของเขาเป็ นอย่างไร ฯ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั พาหิยทารุจ ีรยิ ะเป็ นบัณฑิต ปฏิบต ั ธิ รรมสมควรแก่ธรรม ทังไม่ทาํ เราให ้ลําบาก เพราะเหตุแห่งการแสดงธรรม ดูกรภิกษุทงหลาย ั พาหิยทารุจ ีรยิ ะปรินิพพานแล ้ว ฯ ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า ดิน นํ า ไฟ และลม ย่อมไม่หยังลงในนิ พพานธาตุใด ในนิ พพานธาตุนัน ดาวทังหลายย่อมไม่สว่าง พระอาทิตย ์ ย่อมไม่ปรากฏ พระจันทร ์ย่อมไม่สว่าง ความมืดย่อมไม่มี ก็เมือใดพราหมณ์ชอว่ ื าเป็ นมุนีเพราะรู ้ (สัจจะ ๔) รู ้แล ้ว ด ้วยตน เมือนัน พราหมณ์ยอ ่ มหลุดพ้นจากรูปและอรูป จากสุขและทุกข ์ ฯ จบสูตรที ๑๐ จบโพธิวรรคที ๑ ---------รวมพระสูตรทีมีในวรรคนี คือ ๑. โพธิสต ู รที ๑ ๒. โพธิสต ู รที ๒ ๓. โพธิสต ู รที ๓ ๔. อชปาล นิ โครธสูตร ๕. เถรสูตร ๖. มหากัสสปสูตร ๗. ปาวาสูตร ๘. สังคามชิสต ู ร ๙. ชฎิลสูตร ๑๐. พาหิยสูตร ฯ ---------อุทาน มุจจลินทวรรคที ๒ ๑. มุจจลินทสูตร [๕๑] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสรู ้ใหม่ๆ ประทับอยูท ่ ควงไม้ ี มุจลินท ์ ใกล ้ฝังแม่นําเนร ัญชรา ตําบลอุรเุ วลา ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคประทับนัง เสวยวิมุตส ิ ข ุ ด ้วยบัลลังก ์อันเดียวตลอด ๗ วัน สมัยนัน อกาลเมฆใหญ่บงั เกิดขึน แล ้ว ฝนตกพรําตลอด ๗ วัน มีลมหนาวประทุษร ้าย ครงนั ั นแล พระยามุจลินท*นาคราชออกจากทีอยูข ่ องตน มาวงรอบพระกายของพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยขนดหาง ๗ รอบ แผ่พงั พานใหญ่เบืองบนพระเศียรด ้วยตังใจว่า ความหนาวอย่าได ้เบียด เบียนพระผูม้ พ ี ระภาค ความร ้อนอย่าได ้เบียดเบียนพระผูม้ พ ี ระภาค สัมผัสแห่ง เหลือบ ยุง ลม แดด และสัตว ์เลือยคลานอย่าได ้เบียดเบียนพระผูม้ พ ี ระภาค ครนพอล่ ั วงสัปดาห ์นันไป พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จออกจากสมาธินัน ครงนั ั น พระยามุจลินทนาคราชทราบว่าอากาศโปร่ง ปราศจากเมฆแล ้วจึงคลายขนดหางจาก พระกายพระผูม้ พ ี ระภาค นิ มต ิ เพศของตนยืนอยูเ่ ฉพาะพระพักตร ์พระผูม้ พ ี ระภาค ประนมอัญชลีนมัสการพระผูม้ พ ี ระภาคอยู่ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า วิเวกเป็ นสุขของผูย้ น ิ ดี มีธรรมอันสดับแล ้ว พิจารณาเห็นอยู่ ความไม่เบียดเบียน คือ ความสํารวมในสัตว ์ทังหลาย เป็ น สุขในโลก ความเป็ นผูม้ รี าคะไปปราศแล ้ว คือ ความก ้าว ล่วงซึงกามทังหลายเสียได ้ เป็ นสุขในโลก ความนํ าซึง อัสมิมานะเสียได ้ นี แลเป็ นสุขอย่างยิง ฯ จบสูตรที ๑ ๒. ราชสูตร [๕๒] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล เมือภิกษุมากด ้วย กันกลับจากบิณฑบาตภายหลังภัตแล ้ว นังประชุมกันในศาลาเป็ นทีบํารุง เกิด สนทนาขึนในระหว่างว่า ดูกรอาวุโสทังหลาย บรรดาพระราชาสองพระองค ์นี คือ พระเจ ้าแผ่นดินมคธจอมทัพพระนามว่าพิมพิสารก็ดี พระเจ ้าปเสนทิโกศลก็ดี องค ์ ไหนหนอแลมีพระราชทร ัพย ์มากกว่ากัน มีโภคสมบัตม ิ ากกว่ากัน มีท ้องพระคลัง มากกว่ากัน มีแว่นแคว ้นมากกว่ากัน มีพาหนะมากกว่ากัน มีกาํ ลังมากกว่ากัน หรือมีอานุ ภาพมากกว่ากัน การสนทนาในระหว่างของภิกษุเหล่านันค ้างเพียงนี ครงนั ั นแล เวลาเย็น พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จออกจากทีหลีกเร ้นเสด็จเข ้าไปยังศาลา เป็ นทีบํารุง ประทับนังบนอาสนะทีบุคคลปูลาดไว ้ ครนแล ั ้วตร ัสถามภิกษุทงหลาย ั ว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั บัดนี เธอทังหลายนังประชุมสนทนากันด ้วยเรืองอะไรหนอ การสนทนา ในระหว่างของเธอทังหลายทียังค ้างอยูเ่ ป็ นอย่างไร ภิกษุเหล่านัน กราบทูลว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส เมือข ้าพระองค ์ ทังหลายกลับจากบิณฑบาตภายหลังภัตแล ้ว นังประชุมกันในศาลาเป็ นทีบํารุง เกิด สนทนากันขึนในระหว่างว่า ดูกรอาวุโสทังหลาย บรรดาพระราชาสองพระองค ์นี คือ พระเจ ้าแผ่นดินมคธจอมทัพพระนามว่าพิมพิสารก็ดี พระเจ ้าปเสนทิโกศลก็ดี องค ์ไหนหนอแลมีพระราชทร ัพย ์มากกว่ากัน มีโภคสมบัตม ิ ากกว่ากัน มีท ้อง พระคลังมากกว่ากัน มีแว่นแคว ้นมากกว่ากัน มีพาหนะมากกว่ากัน มีกาํ ลังมาก กว่ากัน มีฤทธิมากกว่ากัน หรือมีอานุ ภาพมากกว่ากัน ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ การสนทนาในระวางของข ้าพระองค ์ทังหลายนี แล ค ้างอยูเ่ พียงนี ก็พอพระผูม้ ี *พระภาคเสด็จมาถึง พระเจ ้าข ้า พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั การ ทีเธอทังหลายพึงกล่าวถ ้อยคําเห็นปานนี นัน ไม่สมควรแก่เธอทังหลายผูเ้ ป็ นกุลบุตร ออกบวชเป็ นบรรพชิตด ้วยศร ัทธาเลย ดูกรภิกษุทงหลาย ั เธอทังหลายประชุมกัน แล ้ว ควรทําเหตุสองประการ คือ ธรรมีกถาหรือดุษณี ภาพอันเป็ นของพระอริยะ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า กามสุขในโลกและทิพยสุข ย่อมไม่ถงึ เสียวที ๑๖ [ทีจําแนก ออก ๑๖ หน] แห่งสุขคือความสินตัณหา ฯ จบสูตรที ๒ ๓. ทัณฑสูตร [๕๓] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล เด็กมากด ้วยกันเอา ท่อนไม้ตงี ู อยูใ่ นระหว่างพระนครสาวัตถีและพระวิหารเชตวัน ครงนั ั นเป็ นเวลาเช ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงอันตรวาสก ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จเข ้าไปบิณฑบาตยัง พระนครสาวัตถี ได ้ทอดพระเนตรเห็นเด็กเหล่านันเอาท่อนไม้ตงี ู อยูใ่ นระหว่าง พระนครสาวัตถีและพระวิหารเชตวัน ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ผูใ้ ดแสวงหาความสุขเพือตน ย่อมเบียดเบียนสัตว ์ทังหลาย ผูใ้ คร่ความสุขด ้วยท่อนไม้ ผูน้ ันย่อมไม่ได ้ความสุขในโลก หน้า ผูใ้ ดแสวงหาความสุขเพือตน ย่อมไม่เบียดเบียนสัตว ์ ทังหลายผูใ้ คร่ความสุขด ้วยท่อนไม้ ผูน้ ันย่อมได ้ความสุขใน โลกหน้า ฯ จบสูตรที ๓ ๔. สักการสูตร [๕๔] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค เป็ นผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ทรงได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร แม้ภก ิ ษุสงฆ ์ก็เป็ นผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัย เภสัชบริขาร ส่วนพวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชก เป็ นผูอ้ น ั มหาชนไม่สก ั การะ ไม่เคารพ ไม่นับถือ ไม่บช ู า ไม่ยาํ เกรง ไม่ได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ และคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร ครงนั ั นแล พวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชก อดกลัน สักการะของพระผูม้ พ ี ระภาคและของภิกษุสงฆ ์ไม่ได ้ เห็นภิกษุทงหลายในบ ั ้าน และในป่ าแล ้ว ย่อมด่า ปริภาษ กริวกราด เบียดเบียน ด ้วยวาจาหยาบคาย ไม่ใช่ของสัตบุรษ ุ ครงนั ั นแล ภิกษุมากด ้วยกันเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงที ประทับ ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ ี พระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ บัดนี พระผูม้ พ ี ระภาคเป็ นผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ทรงได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลาน ปัจจัยเภสัชบริขาร แม้ภก ิ ษุสงฆ ์ก็เป็ นผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร ส่วนพวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชก เป็ นผูอ้ น ั มหาชน ไม่สก ั การะ ไม่เคารพ ไม่นับถือ ไม่บช ู า ไม่ยาํ เกรง ไม่ได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลาน ปัจจัยเภสัชบริขาร ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชกเหล่านัน อดกลันสักการะ ของพระผูม้ พ ี ระภาคและของภิกษุสงฆ ์ไม่ได ้ เห็นภิกษุสงฆ ์ ในบ ้านและในป่ าแล ้ว ย่อมด่า บริภาษ กริวกราด เบียดเบียน ด ้วยวาจา หยาบคายไม่ใช่ของสัตบุรษ ุ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ท่านทังหลาย ผูอ้ น ั สุขและทุกข ์ถูกต ้องแล ้วในบ ้าน ในป่ า ไม่ตงสุ ั ขและทุกข ์นันจากตน ไม่ตงสุ ั ขและทุกข ์นันจากผูอ้ น ื ผัสสะทังหลายย่อมถูกต ้องเพราะอาศัยอุปธิ ผัสสะทังหลาย พึงถูกต ้องนิ พพานอันไม่มอ ี ป ุ ธิเพราะเหตุไร ฯ จบสูตรที ๔ ๕. อุปาสกสูตร [๕๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล อุบาสกชาวบ ้าน อิจฉานังคละคนหนึ ง เดินทางมาถึงพระนครสาวัตถีโดยลําดับ ด ้วยกรณี ยกิจบาง อย่าง ครงนั ั นแล อุบาสกนันยังกรณี ยกิจนันให ้สําเร็จในพระนครสาวัตถีแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสกะอุบาสกนันว่า ดูกรอุบาสก ท่านกระทําปริยายนี เพือ มา ณ ทีนี โดยกาลนานแล อุบาสกนันกราบทูลว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ข ้าพระ องค ์ประสงค ์จะเฝ้ าเยียมพระผูม้ พ ี ระภาคแต่กาลนาน แต่วา่ ข ้าพระองค ์ขวนขวาย ด ้วยกิจทีต ้องทําบางอย่าง จึงไม่สามารถจะเข ้ามาเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคได ้ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า กิเลสเครืองกังวลย่อมไม่มแี ก่ผูใ้ ด ความสุขย่อมมีแก่ ผูน้ ันหนอ ผูม้ ธี รรมอันนับได ้แล ้วเป็ นพหูสต ู ท่านจงดูบค ุ คล ผูม้ ก ี เิ ลสเครืองกังวลเดือดร ้อนอยู่ ชนผูป้ ฏิพท ั ธ ์ในชนย่อม เดือดร ้อน ฯ จบสูตรที ๕ ๖. คัพภินีสต ู ร [๕๖] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล นางมาณวิกาสาว ภรรยาของปริพาชกคนหนึ ง มีครรภ ์ใกล ้เวลาคลอดแล ้ว ครงนั ั นแล นางปริพาชิกา นันได ้กล่าวปริพาชกว่า ท่านพราหมณ์ ท่านจงไปนํ านํ ามันซึงจักเป็ นอุปการะ สําหร ับดิฉันผูค้ ลอดแล ้วมาเถิด เมือนางปริพาชิกากล่าวอย่างนี แล ้ว ปริพาชกนัน ได ้กล่าวกะนางปริพาชิกาว่า ฉันจะนํ านํ ามันมาให ้นางผูเ้ จริญแต่ทไหนเล่ ี า แม้ครงั ที ๒ ... แม้ครงที ั ๓ นางปริพาชิกานันก็ได ้กล่าวกะปริพาชกนันว่า ท่านพราหมณ์ ท่านจงไปนํ านํ ามันซึงจักเป็ นอุปการะสําหร ับดิฉันผูค้ ลอดแล ้วมาเถิด [๕๗] ก็สมัยนันแล ราชบุรษ ุ ได ้ให ้เนยใสบ ้าง นํ ามันบ ้างในพระคลัง ของพระเจ ้าปเสนทิโกศล แก่สมณะบ ้าง พราหมณ์บ ้างเพือดืมพอความต ้องการ ไม่ให ้เพือนํ าไป ครงนั ั นแล ปริพาชกนันดําริวา่ ก็ราชบุรษ ุ ให ้เนยใสบ ้าง นํ ามัน บ ้าง ในพระคลังของพระเจ ้าปเสนทิโกศล แก่สมณะบ ้าง พราหมณ์บ ้าง เพือ ดืมพอความต ้องการ ไม่ให ้เพือนํ าไป ไฉนหนอ เราพึงไปยังพระคลังของพระเจ ้า ปเสนทิโกศล ดืมนํ ามันพอความต ้องการแล ้ว กลับมาเรือน สํารอกนํ ามันซึง จักเป็ นอุปการะแก่นางปริพาชิกาผูค้ ลอดนี เถิด ครงนั ั นแล ปริพาชกนันไปยังพระ คลังของพระเจ ้าปเสนทิโกศล ดืมนํ ามันพอความต ้องการแล ้ว กลับมาเรือน ไม่สามารถ เพือจะไว ้เบืองตํา [ด ้วยอํานาจการถ่ายท ้อง] ปริพาชกนันอันทุกข ์ เวทนาอันกล ้าเผ็ดร ้อนถูกต ้องแล ้ว ย่อมหมุนมาและหมุนไปโดยรอบ ครงนั ั น เป็ นเวลาเช ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงผ้าอันตรวาสกทรงถือบาตรและจีวร เสด็จเข ้าไป บิณฑบาตยังพระนครสาวัตถี ได ้ทอดพระเนตรเห็นปริพาชกนัน ผูอ้ น ั ทุกข ์ เวทนาอันกล ้าเผ็ดร ้อนถูกต ้องแล ้ว หมุนมาหมุนไปอยูโ่ ดยรอบ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ชนผูไ้ ม่มก ี เิ ลสเครืองกังวล มีความสุขหนอ ชนผูถ้ งึ เวท (คือ อริยมรรคญาณ) เท่านัน ชือว่าผูไ้ ม่มก ี เิ ลสเครืองกังวล ท่านจงดูชนผูม้ ก ี เิ ลสเครืองกังวลเดือดร ้อนอยู่ ชนเป็ นผูม้ จี ต ิ ปฏิพท ั ธ ์ในชนย่อมเดือดร ้อน ฯ จบสูตรที ๖ ๗. เอกปุตตสูตร [๕๘] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของท่าน อนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล บุตรคนเดียวของอุบาสก คนหนึ ง เป็ นทีร ัก เป็ นทีพอใจ ทํากาละแล ้ว ครงนั ั นแล อุบาสกมากด ้วยกัน มีผา้ ชุม ่ มีผมเปี ยกเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับในเวลาเทียง ถวายบังคม แล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสถามอุบาสกเหล่านันว่า ดูอบ ุ าสกทังหลาย ท่านทังหลายมีผา้ ชุม ่ มีผมเปี ยกเข ้ามาในทีนี ในเวลาเทียง เพราะเหตุไรหนอ เมือพระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสถามอย่างนี แล ้ว อุบาสกนันได ้กราบ*ทูลว่า ข ้าแต่พระผูม้ พ ี ระภาคบุตรคนเดียวของข ้าพระองค ์ ผูเ้ ป็ นทีร ัก เป็ นทีพอใจ ทํากาละแล ้วเพราะเหตุนัน ข ้าพระองค ์ทังหลายจึงมีผา้ ชุม ่ มีผมเปี ยก เข ้ามา ในทีนี ในเวลาเทียง ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า หมู่เทวดาและหมู่มนุ ษย ์เป็ นจํานวนมาก ยินดีแล ้วด ้วยความ เพลิดเพลินในรูปอันเป็ นทีร ัก ถึงความทุกข ์ เสือมหมดแล ้ว (จากสมบัต) ิ ย่อมไปสูอ ่ าํ นาจแห่งมัจจุราช พระอริยบุคคล เหล่าใดแล ไม่ประมาททังกลางคืนและกลางวัน ย่อมละรูป อันเป็ นทีร ักเสียได ้ พระอริยบุคคลเล่านันแล ย่อมขุดขึนได ้ ซึงอามิสแห่งมัจจุราช อันเป็ นมูลแห่งวัฏทุกข ์ทีล่วงได ้ โดยยาก ฯ จบสูตรที ๗ ๘. สุปปวาสาสูตร [๕๙] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ ป่ ากุณฑิฐานวัน ใกล ้พระนคร กุณฑิยา ก็สมัยนันแล พระนางสุปปวาสาพระธิดาของพระเจ ้าโกลิยะทรงครรภ ์ อยูถ ่ งึ ๗ ปี มีครรภ ์หลงอยูถ ่ งึ ๗ วัน พระนางสุปปวาสานัน ผูอ้ น ั ทุกขเวทนา กล ้าเผ็ดร ้อนถูกต ้องแล ้วทรงอดกลันได ้ด ้วยการตรึก ๓ ข ้อว่า พระผูม้ พ ี ระภาค พระองค ์นันตร ัสรู ้ด ้วยพระองค ์โดยชอบหนอ ย่อมทรงแสดงธรรมเพือละทุกข ์ เห็นปานนี พระสงฆ ์สาวกของพระผูม้ พ ี ระภาคพระองค ์นัน ปฏิบต ั ด ิ แี ล ้วหนอ ปฏิบต ั เิ พือละทุกข ์เห็นปานนี นิ พพานซึงเป็ นทีไม่มท ี ก ุ ข ์เห็นปานนี เป็ นสุขดีหนอ ฯ [๖๐] ครงนั ั นแล พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาเชิญพระสวามีมาว่า เชิญมานี เถิดพระลูกเจ ้า ขอเชิญพระองค ์เสด็จไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค ครนแล ั ้ว ทรง ถวายบังคมพระบาทของพระผูม้ พ ี ระภาค ด ้วยเศียรเกล ้าตามคําของหม่อมฉัน จงทูล ถามถึงความเป็ นผูม้ พ ี ระอาพาธน้อย พระโรคเบาบาง กะปรีกะเปร่ามีพระกําลัง ความอยูส ่ าํ ราญว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ นางสุปปวาสาโกลิยธิดาถวายบังคม พระบาทของพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยเศียรเกล ้า และทูลถามความเป็ นผูม้ พ ี ระอาพาธ น้อย พระโรคเบาบาง กะปรีกะเปร่า มีพระกําลัง ความอยูส ่ าํ ราญ อนึ ง ขอพระองค ์จงกราบทูลอย่างนี ว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ นางสุปปวาสาโกลิยธิดา ทรงครรภ ์ ๗ ปี มีครรภ ์หลงอยู่ ๗ วัน นางสุปปวาสานันอันทุกขเวทนากล ้าเผ็ดร ้อน ถูกต ้องแล ้ว ย่อมอดกลันได ้ด ้วยการตรึก ๓ ข ้อว่า พระผูม้ พ ี ระภาคพระองค ์นัน ตร ัสรู ้ด ้วยพระองค ์เองโดยชอบหนอ ย่อมทรงแสดงธรรมเพือละทุกข ์เห็นปานนี พระสงฆ ์สาวกของพระผูม้ พ ี ระภาคพระองค ์นัน ปฏิบต ั ด ิ ห ี นอ ปฏิบต ั เิ พือละทุกข ์ เห็นปานนี นิ พพานซึงเป็ นทีไม่มท ี ก ุ ข ์เห็นปานนี เป็ นสุขดีหนอ พระราชบุตร พระเจ ้าโกลิยะนัน ทรงร ับคําของพระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาแล ้วเสด็จเข ้าไปเฝ้ า พระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วประทับนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้ว ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พระนางสุปปวาสา โกลิยธิดา ถวายบังคมพระบาทของพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยเศียรเกล ้า และตร ัส ถามถึงความเป็ นผูม้ พ ี ระอาพาธน้อย พระโรคเบาบาง กะปรีกะเปร่า ทรงพระ กําลัง ความอยูส ่ าํ ราญ และร ับสังอย่างนี ว่า พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาทรง ครรภ ์อยูถ ่ งึ ๗ ปี มีครรภ ์หลงอยู่ ๗ วัน พระนางสุปปวาสานันผูอ้ น ั ทุกขเวทนา กล ้าเผ็ดร ้อนถูกต ้องแล ้ว ย่อมอดกลันได ้ด ้วยการตรึก ๓ ข ้อว่า พระผูม้ พ ี ระภาค พระองค ์นัน ตร ัสรู ้ด ้วยพระองค ์เองโดยชอบหนอ ย่อมทรงแสดงธรรมเพือละทุกข ์ เห็นปานนี พระสงฆ ์สาวกของพระผูม้ พ ี ระภาคพระองค ์นัน ปฏิบต ั ด ิ ห ี นอ ปฏิบต ั ิ เพือละทุกข ์เห็นปานนี นิ พพานซึงเป็ นทีไม่มท ี ก ุ ข ์เห็นปานนี เป็ นสุขดีหนอ ฯ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาจงเป็ นผูม้ ส ี ข ุ หาโรค มิได ้ คลอดบุตรหาโรคมิได ้เถิด ก็แลพระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาทรงมีสข ุ หาโรคมิได ้ ประสูตพ ิ ระโอรสผูห้ าโรคมิได ้ พร ้อมกับพระดําร ัสของพระผูม้ ภ ี าค พระราชบุตรของพระเจ ้าโกลิยะนันทูลร ับพระดําร ัสแล ้ว ทรงชืนชมยินดีพระภาษิต ของพระผูม้ พ ี ระภาค เสด็จลุกขึนจากอาสนะ ถวายบังคมกระทําประทักษิณแล ้ว เสด็จกลับไปสูน ่ ิ เวสน์ของตน ได ้ทรงเห็นพระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาทรงมีสข ุ หาโรคมิได ้ ประสูตพ ิ ระโอรสผูห้ าโรคมิได ้ ครนแล ั ้วได ้ทรงดําริวา่ น่ าอัศจรรย ์จริง หนอไม่เคยมีมา พระตถาคตมีฤทธิมาก มีอานุ ภาพมาก ก็แลพระนางสุปปวาสา โกลิยธิดานี ทรงมีสข ุ หาโรคมิได ้ คงจักประสูตพ ิ ระโอรสผูห้ าโรคมิได ้ พร ้อม กับพระดําร ัสของพระผูม้ พ ี ระภาค ได ้เป็ นผูป้ ลืมใจ เบิกบาน มีปีติโสมนัส ฯ [๖๑] ครงนั ั นแล พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาทูลเชิญพระสวามีมาว่า ข ้าแต่พระลูกเจ ้า ขอเชิญพระองค ์เสด็จมานี เถิด เชิญพระองค ์เสด็จไปเฝ้ าพระผูม้ ี พระภาค แล ้วจงถวายบังคมพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยเศียรเกล ้าตามคําของหม่อมฉันว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ นางสุปปวาสาโกลิยธิดา ถวายบังคมพระบาทของพระผูม้ ี พระภาคด ้วยเศียรเกล ้า อนึ ง ขอพระองค ์จงทูลอย่างนี ว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ นางสุปปวาสาโกลิยธิดาทรงครรภ ์อยูถ ่ งึ ๗ ปี มีครรภ ์หลงถึง ๗ วัน บัดนี พระ นางมีสข ุ หาโรคมิได ้ คลอดบุตรผูห้ าโรคมิได ้ นางนิ มนต ์ภิกษุสงฆ ์มีพระพุทธเจ ้า เป็ นประมุขด ้วยภัตตาหารสิน ๗ วัน ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอพระผูม้ พ ี ระภาค กับภิกษุสงฆ ์ จงทรงร ับภัตตาหารของนางสุปปวาสาโกลิยธิดา ๗ วันเถิด พระราช บุตรของพระเจ ้าโกลิยะนันทรงร ับคําพระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาแล ้ว เสร็จไปเฝ้ า พระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับถวายบังคมแล ้ว ประทับนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พระนางสุปปวาสา โกลิยธิดาถวายบังคมพระบาทของพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยเศียรเกล ้า อนึ ง พระนาง ร ับสังมาอย่างนี ว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาทรงครรภ ์ อยูถ ่ งึ ๗ ปี มีครรภ ์หลงถึง ๗ วัน บัดนี พระนางทรงมีสข ุ หาโรคมิได ้ ประสูตพ ิ ระโอรสผูห้ าโรคมิได ้ พระนางนิ มนต ์พระภิกษุสงฆ ์มีพระพุทธเจ ้าเป็ น ประมุขด ้วยภัตตาหารสิน ๗ วัน ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอพระผูม้ พ ี ระภาคกับ ภิกษุสงฆ ์โปรดทรงร ับภัตตาหารของนางสุปปวาสาโกลิยธิดาสิน ๗ วันเถิด ฯ [๖๒] ก็สมัยนันแล อุบาสกคนหนึ งนิ มนต ์ภิกษุสงฆ ์มีพระพุทธเจ ้าเป็ น ประมุขด ้วยภัตเพือฉันในวันพรุง่ ก็อบ ุ าสกนันเป็ นอุปัฏฐากของท่านพระมหา โมคคัลลานะ ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสเรียกท่านพระมหาโมคคัลลานะว่า มานี แน่ ะโมคคัลลานะ ท่านจงเข ้าไปหาอุบาสกนัน ครนแล ั ้วจงกล่าวกะอุบาสก นันอย่างนี ว่า ท่านผูม้ อ ี ายุ พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาทรงครรภ ์อยูถ ่ งึ ๗ ปี มีครรภ ์หลงถึง ๗ วัน บัดนี พระนางทรงมีสข ุ หาโรคมิได ้ ประสูตพ ิ ระโอรส ผูห้ าโรคมิได ้ นิ มนต ์ภิกษุสงฆ ์มีพระพุทธเจ ้าเป็ นประมุขด ้วยภัตตาหารสิน ๗ วัน พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาจงทําภัตตาหารสิน ๗ วันเถิด อุปัฏฐากของท่านนัน จักทําภายหลัง ท่านพระมหาโมคคัลลานะทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว เข ้าไปหา อุบาสกนัน ครนแล ั ้วได ้กล่าวกะอุบาสกนันว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุ พระนางสุปปวาสา โกลิยธิดา ทรงครรภ ์อยูถ ่ งึ ๗ ปี มีครรภ ์หลงถึง ๗ วัน บัดนี พระนางทรงมีสข ุ หาโรคมิได ้ ประสูตพ ิ ระโอรสผูห้ าโรคมิได ้ นิ มนต ์ภิกษุสงฆ ์มีพระพระพุทธเจ ้า เป็ นประมุขด ้วยภัตตาหารสิน ๗ วัน พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาจงทําภัตสิน ๗ วัน ท่านจักทําในภายหลัง อุบาสกนันกล่าวว่า ข ้าแต่ทา่ นผูเ้ จริญ ถ ้าว่าพระ มหาโมคคัลลานะผูเ้ ป็ นเจ ้าเป็ นผูป้ ระกันธรรม ๓ อย่าง คือ โภคสมบัติ ชีวต ิ และศร ัทธา ของกระผมได ้ไซร ้ พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาจงทําภัตตาหารสิน ๗ วันเถิด กระผมจักทําในภายหลัง ฯ โม. ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุ ฉันจะเป็ นผูป้ ระกันธรรม ๒ อย่าง คือโภคสมบัติ และชีวต ิ ของท่าน ส่วนท่านเองเป็ นผูป้ ระกันศร ัทธา ฯ อุ. ข ้าแต่ทา่ นผูเ้ จริญ ถ ้าว่าพระมหาโมคคัลลานะผูเ้ ป็ นเจ ้าเป็ นผูป้ ระกัน ธรรม ๒ อย่าง คือ โภคสมบัตแิ ละชีวต ิ ได ้ไซร ้ พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดา จงทําภัตตาหารสิน ๗ วันเถิด กระผมจักทําในภายหลัง ฯ ครงนั ั นแล ท่านพระมหาโมคคัลลานะ ยังอุบาสกนันให ้ยินยอมแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ครนแล ั ้วได ้กราบทูลว่า ข ้าแต่พระองค ์ ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์ให ้อุบาสกนันยินยอมแล ้ว พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดาจงทรง ทําภัตตาหารตลอด ๗ วัน อุบาสกนันจะทําในภายหลัง พระเจ ้าข ้า ฯ ครงนั ั นแล พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดา ทรงอังคาสภิกษุสงฆ ์มี พระพุทธเจ ้าเป็ นประมุข ด ้วยขาทนี ยโภชนี ยาหารอันประณี ตด ้วยพระหัตถ ์ของ พระนาง สิน ๗ วัน ให ้ทารกนันถวายบังคมพระผูม้ พ ี ระภาคและให ้ไหว ้ภิกษุสงฆ ์ แล ้ว ลําดับนันแล ท่านพระสารีบต ุ รได ้ถามทารกนันว่า พ่อหนู เธอสบายดีหรือ พอเป็ นไปหรอก หรือทุกข ์อะไรๆ ไม่มห ี รือ ทารกนันตอบว่า ข ้าแต่พระสารีบต ุ ร ผูเ้ จริญ กระผมจักสบายแต่ไหนได ้ พอเป็ นไปแต่ไหน กระผมอยูใ่ นท ้องเปื อน ด ้วยโลหิตถึง ๗ ปี ลําดับนันแล พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดา ทรงมีพระทัย ชืนชมเบิกบานเกิดปี ติโสมนัสว่า บุตรของเราได ้สนทนากับพระธรรมเสนาบดี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบว่า พระนางสุปปวาสาโกลิยธิดา ทรงมีพระทัยชืนชม เบิกบานเกิดปี ติโสมนัสแล ้ว จึงตร ัสถามพระนางสุปปวาสา*โกลิยธิดาว่า ดูกรพระนาง พึงปรารถนาพระโอรสเห็นปานนี แม้อนหรื ื อ พระนาง สุปปวาสากราบทูลว่า ข ้าแต่พระผูม้ พ ี ระภาคผูเ้ จริญ หม่อมฉันพึงปรารถนาบุตร เห็นปานนี แม้อนอี ื ก ๗ คนเจ ้าค่ะ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า ทุกข ์อันไม่น่ายินดี ย่อมครอบงําคนผูป้ ระมาท โดยความเป็ น ของน่ ายินดี ทุกข ์อันไม่น่าร ักย่อมครอบงําคนผูป้ ระมาท โดยความเป็ นของน่ าร ัก ทุกข ์ย่อมครอบงําบุคคลผูป้ ระมาท โดยความเป็ นสุข ฯ จบสูตรที ๘ ๙. วิสาขาสูตร [๖๓] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ บุพพารามปราสาทของวิสาขา*มิคารมารดา ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ประโยชน์บางอย่างของนาง วิสาขามิคารมารดา เนื องในพระเจ ้าปเสนทิโกศล พระเจ ้าปเสนทิโกศลไม่ทรงยัง ประโยชน์นันให ้สําเร็จตามความประสงค ์ ครงนั ั นเป็ นเวลาเทียง นางวิสาขามิคาร มารดาเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควร ส่วนข ้างหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสถามนางวิสาขามิคารมารดาว่า ดูกรนางวิสาขา ท่านมาแต่ทไหนหนอในเวลาเที ี ยง นางวิสาขามิคารมารดากราบทูลว่า ข ้าแต่ พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส ประโยชน์บางอย่างของหม่อมฉัน เนื องในพระเจ ้าปเสนทิโกศล พระเจ ้าปเสนทิโกศลไม่ทรงยังประโยชน์นันให ้ สําเร็จตามความประสงค ์ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า ประโยชน์ทงหมดอยู ั ใ่ นอํานาจของผูอ้ น ื นํ าทุกข ์มาให ้ ความ เป็ นใหญ่ทงหมดนํ ั าสุขมาให ้ เมือมีสาธารณประโยชน์ทจะพึ ี ง ให ้สําเร็จ สัตว ์ทังหลายย่อมเดือดร ้อน เพราะว่ากิเลสเครือง ประกอบสัตว ์ทังหลาย ก ้าวล่วงได ้โดยยาก ฯ จบสูตรที ๙ ๑๐. กาฬโิ คธาภัททิยสูตร [๖๔] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยูท ่ อนุ ี ปิยอัมพวัน ก็สมัยนันแล ท่านพระภัททิยะพระโอรสของพระราชาเทวีพระนามว่า กาฬโิ คธา อยูใ่ นป่ าก็ดี อยูโ่ คนไม้ก็ดี อยูเ่ รือนว่างก็ดี ได ้เปล่งอุทานเนื องๆ ว่า สุขหนอ สุขหนอ ภิกษุเป็ นอันมากได ้ฟังท่านพระภัททิยะพระโอรสของพระราชเทวีกาฬโิ คธาอยูใ่ นป่ า ก็ดี อยูโ่ คนไม้ก็ดี อยูเ่ รือนว่างก็ดี เปล่งอุทานเนื องๆ ว่า สุขหนอ สุขหนอ ครนแล ั ้วภิกษุเหล่านันได ้พากันปริวต ิ กว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ท่านพระ*ภัททิยะพระโอรสของพระราชเทวีกาฬโิ คธา ไม่ยน ิ ดีประพฤติพรหมจรรย ์โดย ไม่ต ้องสงสัย ท่านอยูป ่ ่ าก็ดี อยูโ่ คนไม้ก็ดี อยูเ่ รือนว่างก็ดี คงหวลระลึกถึง ความสุขในราชสมบัตเิ มือเป็ นคฤหัสถ ์ในกาลก่อน จึงได ้เปล่งอุทานเนื องๆ ว่า สุขหนอ สุขหนอ ครงนั ั นแล ภิกษุเป็ นอันมากเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงที ประทับ ถวายบังคมแล ้ว นัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูล พระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ท่านพระภัททิยะพระโอรสของพระราช*เทวีกาฬโิ คธา คงไม่ยน ิ ดีประพฤติพรหมจรรย ์โดยไม่ต ้องสงสัย ท่านอยูใ่ นป่ าก็ดี อยูโ่ คนไม้ก็ดี อยูเ่ รือนว่างก็ดี คงหวลระลึกถึงความสุขในราชสมบัติ เมือเป็ น คฤหัสถ ์ในกาลก่อน จึงได ้เปล่งอุทานเนื องๆ ว่า สุขหนอ สุขหนอ ฯ [๖๕] ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสสังภิกษุรป ู หนึ งว่า ดูกรภิกษุ เธอจงไปเรียกภัททิยะภิกษุมาตามคําของเราว่า ภัททิยะผูม้ อ ี ายุ พระศาสดาตร ัสสัง ให ้หาท่าน ภิกษุนันทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว เข ้าไปหาท่านพระภัททิยะพระโอรส ของพระราชเทวีกาฬโิ คธา ครนแล ั ้วได ้กล่าวกะท่านพระภัททิยะพระโอรสของ พระราชเทวีกาฬโิ คธาว่า ดูกรอาวุโสภัททิยะ พระศาสดาร ับสังให ้หาท่าน ท่านพระภัททิยะพระโอรสของพระราชเทวีกาฬโิ คธา ร ับคําภิกษุนันแล ้ว เข ้าไป เฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสถามท่าน พระภัททิยะพระโอรสของพระราชเทวีกาฬโิ คธาว่า ดูกรภัททิยะ ได ้ยินว่า ท่านอยูใ่ นป่ าก็ดี อยูโ่ คนไม้ก็ดี อยูเ่ รือนว่างก็ดี เปล่งอุทานเนื องๆ ว่า สุขหนอ สุขหนอ ดังนี จริงหรือ ท่านพระภัททิยะ ทูลร ับว่า จริงพระเจ ้าข ้า พ. ดูกรภัททิยะ ท่านเห็นอํานาจประโยชน์อะไรเล่า อยูใ่ นป่ าก็ดี อยูโ่ คนไม้ก็ดี อยูเ่ รือนว่างก็ดี จึงเปล่งอุทานเนื องๆ ว่า สุขหนอ สุขหนอ ฯ ภ. ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ เมือข ้าพระองค ์เป็ นคฤหัสถ ์ในกาลก่อน เสวยสุขในราชสมบัตอิ ยู่ ได ้มีการร ักษาอันพวกราชบุรษ ุ จัดแจงดีแล ้ว ทังภายใน พระราชวัง ทังภายนอกพระราชวัง ทังภายในพระนคร ทังภายนอกพระนคร ทังภายในชนบท ทังภายนอกชนบท ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์นันแล เป็ นผูอ้ น ั ราชบุรษ ุ ร ักษาแล ้วคุ ้มครองแล ้วอย่างนี ยังเป็ นผูก้ ลัว หวาดเสียว ระแวง สะดุ ้งอยู่ แต่บด ั นี ข ้าพระองค ์ผูเ้ ดียวอยูป ่ ่ าก็ดี อยูโ่ คนไม้ก็ดี อยูเ่ รือน ว่างก็ดี ไม่กลัว ไม่หวาดเสียว ไม่ระแวง ไม่สะดุ ้ง มีความขวนขวายน้อย มีขนตก เป็ นไปอยูด ่ ้วยของทีผูอ้ นให ื ้ มีใจดุจเนื ออยู่ ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์เห็นอํานาจประโยชน์นีแล อยูใ่ นป่ าก็ดี อยูโ่ คนไม้ก็ดี อยูเ่ รือนว่าง ก็ดี จึงได ้เปล่งอุทานเนื องๆ ว่า สุขหนอ สุขหนอ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง*อุทานนี ในเวลานันว่า ความกําเริบ (ความโกรธ) ย่อมไม่มภ ี ายในพระอริยบุคคล ผูก้ ้าวล่วงความเจริญและความเสือมมีประการอย่างนัน เทวดา ทังหลาย ย่อมไม่สามารถเพือจะเห็นพระอริยบุคคลนัน ผูป้ ราศจากภัย มีความสุข ไม่มค ี วามโศก ฯ จบสูตรที ๑๐ จบมุจลินทวรรคที ๒ ---------รวมพระสูตรทีมีในวรรคนี คือ ๑. มุจจลินทสูตร ๒. ราชสูตร ๓. ทัณฑสูตร ๔. สักการสูตร ๕. อุปาสกสูตร ๖. คัพภินีสต ู ร ๗. เอกปุตตสูตร ๘. สุปปวาสาสูตร ๙. วิสาขาสูตร ๑๐. กาฬโิ คธาภัททิยสูตร ฯ ---------อุทาน นันทวรรคที ๓ ๑. กรรมสูตร [๖๖] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี ฯ สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ภิกษุรป ู หนึ งนัง คู ้บัลลังก ์ตังกายตรงอยูใ่ นทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค อดกลันทุกขเวทนาอันกล ้า เผ็ดร ้อนซึงเกิดแต่ผลแห่งกรรมเก่า มีสติสม ั ปช ัญญะ ไม่พรนพรึ ั งอยู่ พระผูม้ ี *พระภาคได ้ทอดพระเนตรเห็นภิกษุนัน นังคู ้บัลลังก ์ตังกายตรงอยูใ่ นทีไม่ไกล อดกลันทุกขเวทนาอันกล ้าเผ็ดร ้อนซึงเกิดแต่ผลแห่งกรรมเก่า มีสติสม ั ปช ัญญะ ไม่พรนพรึ ั งอยู่ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ภิกษุละกรรมทังหมดได ้แล ้ว กําจัดกรรมเป็ นดังธุลท ี ตนทํ ี า ไว ้แล ้วในก่อนไม่มก ี ารยึดถือว่าของเรา ดํารงมัน คงที ประโยชน์ทจะกล่ ี าวกะชน (ว่าท่านจงทํายาเพือเรา) ย่อมไม่มี ฯ จบสูตรที ๑ ๒. นันทสูตร [๖๗] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระนันทะ พระภาดาของพระผูม้ พ ี ระภาค โอรสของพระมาตุจฉา ได ้บอกแก่ภก ิ ษุเป็ นอันมาก อย่างนี ว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ผมไม่ยน ิ ดีประพฤติพรหมจรรย ์ ไม่สามารถ จะทรงพรหมจรรย ์อยูไ่ ด ้ ผมจะบอกคืนสิกขาลาเพศ ครงนั ั นแล ภิกษุรป ู หนึ ง เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ท่านพระนันทะ พระภาดาของพระผูม้ พ ี ระภาค โอรสของพระมาตุจฉา ได ้บอกแก่ภก ิ ษุเป็ นอันมาก อย่างนี ว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ผมไม่ยน ิ ดีประพฤติพรหมจรรย ์ ไม่สามารถ จะทรงพรหมจรรย ์ ผมจะบอกคืนสิกขาลาเพศ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค ตร ัสเรียกภิกษุรป ู หนึ งว่า มาเถิดภิกษุ เธอจงเรียกนันทภิกษุมาตามคําของเราว่า ดูกรท่านนันทะพระศาสดาร ับสังให ้หาท่าน ภิกษุนันทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว เข ้าไปหาท่านพระนันทะถึงทีอยู่ ครนแล ั ้ว ได ้กล่าวกะท่านพระนันทะว่า ดูกร ท่านนันทะ พระศาสดาร ับสังให ้หาท่าน ท่านพระนันทะร ับคําภิกษุนันแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสถามท่านพระนันทะว่า ดูกรนันทะ ได ้ยินว่า เธอได ้บอก แก่ภก ิ ษุเป็ นอันมากอย่างนี ว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ผมไม่ยน ิ ดีประพฤติ พรหมจรรย ์ ฯลฯ ผมจักบอกคืนสิกขาลาเพศ ดังนี จริงหรือ ท่านพระนันทะ กราบทูลว่า จริง พระเจ ้าข ้า ฯ พ. ดูกรนันทะ ท่านไม่ยน ิ ดีประพฤติพรหมจรรย ์ จักไม่สามารถทรง พรหมจรรย ์ไว ้ได ้ จักบอกคืนสิกขาลาเพศเพือเหตุไรเล่า ฯ น. ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ เมือข ้าพระองค ์ออกจากเรือน นางสากิยานี ผูช ้ นบทกัลยาณี มผ ี มอันสางไว ้กึงหนึ งแลดูแล ้ว ได ้กล่าวกะข ้าพระองค ์ว่า ข ้าแต่ พระลูกเจ ้า ขอพระลูกเจ ้าพึงด่วนเสด็จกลับมา ข ้าพระองค ์ระลึกถึงคําของนางนัน จึงไม่ยน ิ ดีประพฤติพรหมจรรย ์ ไม่สามารถจะทรงพรหมจรรย ์ไว ้ได ้ จักบอกคืน สิกขาลาเพศ ฯ ครงนั ั น พระผูม้ พ ี ระภาคทรงจับท่านพระนันทะทีแขน แล ้วทรงหายจาก พระวิหารเชตวัน ไปปรากฏในเหล่าเทวดาชนดาวดึ ั งส ์ เหมือนบุรษ ุ มีกาํ ลัง พึงเหยียดแขนทีคู ้ หรือพึงคู ้แขนทีเหยียดฉะนัน ฯ [๖๘] ก็สมัยนันแล นางอัปสรประมาณ ๕๐๐ มีเท ้าดุจนกพิราบ มาสูท ่ บํ ี ารุงของท ้าวสักกะจอมเทพ ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสกะท่านพระ*นันทะว่า ดูกรนันทะ เธอเห็นนางอัปสร ๕๐๐ เหล่านี ผูม้ เี ท ้าดุจนกพิราบหรือไม่ ท่านพระนันทะทูลร ับว่า เห็น พระเจ ้าข ้า ฯ พ. ดูกรนันทะ เธอจะสําคัญความข ้อนันเป็ นไฉน นางสากิยานี ผู-้ *ชนบทกัลยานี หรือนางอัปสรประมาณ ๕๐๐ เหล่านี ซึงมีเท ้าดุจนกพิราบ ไหนหนอแลมีรป ู งามกว่า น่ าดูกว่า หรือน่ าเลือมใสกว่า ฯ น. ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ นางลิงผูม้ อ ี วัยวะใหญ่นอ้ ยถูกไฟไหม้ หูและ จมูกขาด ฉันใด นางสากิยานี ผูช ้ นบทกัลยานี ก็ฉันนันแล เมือเทียบกับนาง อัปสรประมาณ ๕๐๐ เหล่านี ย่อมไม่เข ้าถึงเพียงหนึ งเสียว ไม่เข ้าถึงเพียง ส่วนหนึ งของเสียว ไม่เข ้าถึงเพียงการเอาเข ้าไปเปรียบว่าหญิงนี เป็ นเช่นนัน ทีแท ้นางอัปสรประมาณ ๕๐๐ เหล่านี มีรป ู งามกว่า น่ าดูกว่า และน่ าเลือมใสกว่า พระเจ ้าข ้า ฯ พ. ยินดีเถิดนันทะ อภิรมย ์เถิดนันทะ เราเป็ นผูร้ ับรองเธอเพือให ้ได ้ นางอัปสรประมาณ ๕๐๐ ซึงมีเท ้าดุจนกพิราบ ฯ น. ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ถ ้าพระผูม้ พ ี ระภาคทรงร ับรองข ้าพระองค ์เพือ ให ้ได ้นางอัปสรประมาณ ๕๐๐ ซึงมีเท ้าดุจนกพิราบไซร ้ ข ้าพระองค ์จักยินดี ประพฤติพรหมจรรย ์ พระเจ ้าข ้า ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงจับท่านพระนันทะทีแขน แล ้วทรงหาย จากเทวดาชนดาวดึ ั งส ์ ไปปรากฏทีพระวิหารเชตวัน เหมือนบุรษ ุ มีกาํ ลังพึงเหยียบ แขนทีคู ้ หรือคู ้แขนทีเหยียด ฉะนัน ภิกษุทงหลายได ั ้สดับข่าวว่า ท่านพระ*นันทะพระภาดาของพระผูม้ พ ี ระภาค โอรสของพระมาตุจฉา ประพฤติพรหมจรรย ์ เพราะเหตุแห่งนางอัปสร ได ้ยินว่า พระผูม้ พ ี ระภาคเป็ นผูร้ ับรองท่าน เพือให ้ ได ้นางอัปสรประมาณ ๕๐๐ ซึงมีเท ้าดุจนกพิราบ ฯ [๖๙] ครงนั ั นแล ภิกษุทงหลายผู ั เ้ ป็ นสหายของท่านพระนันทะ ย่อม ร ้องเรียกท่านพระนันทะด ้วยวาทะว่าเป็ นลูกจ ้าง และด ้วยวาทะว่าผูอ้ น ั พระผูม้ ี *พระภาคทรงไถ่มาว่า ได ้ยินว่า ท่านพระนันทะเป็ นลูกจ ้าง ได ้ยินว่า ท่านพระ นันทะเป็ นผูท้ พระผู ี ม้ พ ี ระภาคทรงไถ่มา ท่านประพฤติพรหมจรรย ์เพราะเหตุนาง อัปสรได ้ยินว่า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงเป็ นผูร้ ับรองท่าน เพือให ้ได ้นางอัปสร ๕๐๐ ซึงมีเท ้าดุจนกพิราบ ฯ ครงนั ั นแล ท่านพระนันทะอึดอัดระอาเกลียดช ังด ้วยวาทะว่า เป็ นลูกจ ้าง และด ้วยวาทะว่าเป็ นผูอ้ น ั พระผูม้ พ ี ระภาคทรงไถ่มาของพวกภิกษุผูเ้ ป็ นสหาย จึง หลีกออกจากหมู่อยูผ ่ ูเ้ ดียว ไม่ประมาท มีความเพียร มีใจเด็ดเดียวอยู่ ไม่นานนักก็กระทําให ้แจ ้งซึงทีสุดแห่งพรหมจรรย ์อันยอดเยียม ทีกุลบุตรทังหลาย ออกบวชเป็ นบรรพชิตโดยชอบต ้องการนัน ด ้วยปัญญาอันยิงด ้วยตนเองในปัจจุบน ั เข ้าถึงอยู่ รู ้ช ัดว่า ชาติสนแล ิ ้ว พรหมจรรย ์อยูจ ่ บแล ้ว กิจทีควรทําทําสําเร็จแล ้ว กิจอืนเพือความเป็ นอย่างนี มิได ้มี ก็ทา่ นพระนันทะได ้เป็ นพระอรหันต ์รูปหนึ ง ในจํานวนพระอรหันต ์ทังหลาย ฯ [๗๐] ครงนั ั นแล เมือปฐมยามล่วงไปแล ้ว เทวดาตนหนึ งมีวรรณะ งามยิงนัก ยังพระวิหารเชตวันทังสินให ้สว่างไสว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค ถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว ได ้ยืนอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้ กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ท่านพระนันทะพระภาดาของพระ ผูม้ พ ี ระภาค โอรสของพระมาตุจฉาทําให ้แจ ้งซึงเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันหา อาสวะมิได ้ เพราะอาสวะทังหลายสินไป ด ้วยปัญญาอันยิงเองในปัจจุบน ั เข ้าถึงอยู่ แม้ญาณก็ได ้เกิดขึนแก่พระผูม้ พ ี ระภาคว่า พระนันทะทําให ้แจ ้งซึงเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันหาอาสวะมิได ้ เพราะอาสวะทังหลายสินไปด ้วยปัญญาอันยิงเอง ในปัจจุบน ั เข ้าถึงอยู่ ฯ ครนพอล่ ั วงราตรีนันไป ท่านพระนันทะเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงที ประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูล พระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พระผูม้ พ ี ระภาคทรงร ับรองข ้าพระองค ์ เพือให ้ได ้นางอัปสร ๕๐๐ ผูม้ เี ท ้าดุจนกพิราบ ข ้าพระองค ์ขอปลดเปลืองพระผูม้ ี พระภาคจากการร ับรองนัน พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรนันทะ แม้เราก็กาํ หนด รู ้ใจของเธอด ้วยใจของเราว่า นันทะทําให ้แจ ้งซึงเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันหา อาสวะมิได ้ เพราะอาสวะทังหลายสินไป ด ้วยปัญญาอันยิงเองในปัจจุบน ั เข ้าถึงอยู่ แม้เทวดาก็ได ้บอกเนื อความนี แก่เราว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ท่าน พระนันทะพระภาดาของพระผูม้ พ ี ระภาคโอรสของพระมาตุจฉา ทําให ้แจ ้งซึงเจโต*วิมุติ ปัญญาวิมุติ อันหาอาสวะมิได ้ เพราะอาสวะทังหลายสินไป ด ้วยปัญญา อันยิงเองในปัจจุบน ั เข ้าถึงอยู่ ดูกรนันทะ เมือใดแล จิตของเธอหลุดพ้นแล ้ว จากอาสวะทังหลายเพราะไม่ถอื มัน เมือนัน เราพ้นแล ้วจากการร ับรองนี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า ภิกษุใดข ้ามเปื อกตมคือกามได ้แล ้ว ยํายีหนาม คือกาม ได ้แล ้ว ภิกษุนันบรรลุถงึ ความสินโมหะ ย่อมไม่หวันไหว ในเพราะสุขและทุกข ์ ฯ จบสูตรที ๒ ๓. ยโสชสูตร [๗๑] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของท่าน อนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ภิกษุประมาณ ๕๐๐ รูป มีพระยโสชะเป็ นประมุข เดินทางมาถึงพระนครสาวัตถีโดยลําดับ เพือจะเฝ้ าพระ ผูม้ พ ี ระภาค ก็ภก ิ ษุอาคันตุกะเหล่านันปราศร ัยอยูก ่ บั ภิกษุทงหลายผู ั เ้ ป็ นเจ ้าถิน ปูลาดเสนาสนะ เก็บบาตรและจีวรกันอยู่ ได ้ส่งเสียงอืออึง ครงนั ั นแล พระผูม้ ี พระภาคตร ัสถามท่านพระอานนท ์ว่า ดูกรอานนท ์ ใครนันมีเสียงอืออึงเหมือน ชาวประมงแย่งปลากัน ท่านพระอานนท ์กราบทูลว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ภิกษุประมาณ ๕๐๐ รูป มีพระยโสชะเป็ นประมุขเหล่านี เดินทางมาถึงพระนคร สาวัตถีโดยลําดับ เพือจะเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค ก็ภก ิ ษุผูอ้ าคันตุกะเหล่านัน ปราศร ัย อยูก ่ บั ภิกษุทงหลายผู ั เ้ ป็ นเจ ้าถิน ปูลาดเสนาสนะ เก็บบาตรและจีวรกันอยู่ ส่งเสียงอืออึง พระเจ ้าข ้า ฯ พ. ดูกรอานนท ์ ถ ้าเช่นนัน เธอจงเรียกภิกษุเหล่านันมาตามคํา ของเราว่า พระศาสดาร ับสังหาท่านทังหลาย ท่านพระอานนท ์ทูลร ับพระผูม้ พ ี ระ ภาคแล ้ว เข ้าไปหาภิกษุเหล่านันถึงทีอยู่ ครนแล ั ้วได ้กล่าวกะภิกษุเหล่านันว่า พระศาสดาร ับสังหาท่านทังหลาย ภิกษุเหล่านันร ับคําท่านพระอานนท ์แล ้ว เข ้าไป เฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วได ้นัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง พระ ผูม้ พ ี ระภาคตร ัสถามภิกษุเหล่านันว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั เพราะเหตุไรหนอ เธอ ทังหลายจึงส่งเสียงอืออึงเหมือนชาวประมงแย่งปลากัน ฯ [๗๒] เมือพระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสถามอย่างนี แล ้ว ท่านพระยโสชะได ้ กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ภิกษุประมาณ ๕๐๐ รูปเหล่านี เดินทางมาถึงพระนครสาวัตถีโดยลําดับ เพือจะเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค ภิกษุผู ้ อาคันตุกะเหล่านี ปราศร ัยกับภิกษุทงหลายผู ั เ้ ป็ นเจ ้าถิน ปูลาดเสนาสนะ เก็บบาตร และจีวรกันอยูส ่ ง่ เสียงอืออึง พระเจ ้าข ้า ฯ พ. ดูกรภิกษุทงหลาย ั เธอทังหลายจงไป เราประณามเธอทังหลาย เธอทังหลายไม่ควรอยูใ่ นสํานักของเรา ฯ ภิกษุเหล่านันทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว ลุกจากอาสนะ ถวายบังคม พระผูม้ พ ี ระภาค กระทําประทักษิณแล ้ว เก็บเสนาสนะ ถือบาตรและจีวรหลีก จาริกไปทางวัชชีชนบท เทียวจาริกไปในวัชชีชนบทโดยลําดับ ถึงแม่นํา วัคคุมุทานที กระทํากุฎม ี ุงบังด ้วยใบไม้ เข ้าจําพรรษาอยูใ่ กล ้ฝังแม่นําวัคคุมุทานที ฯ [๗๓] ครงนั ั นแล ท่านพระยโสชะเข ้าจําพรรษาแล ้ว เรียกภิกษุ ทังหลายมาว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั พระผูม้ พ ี ระภาคทรงใคร่ประโยชน์ ทรง แสวงหาประโยชน์ ทรงอนุ เคราะห ์ ทรงอาศัยความอนุ เคราะห ์ ประณามเรา ทังหลาย พระผูม้ พ ี ระภาคพึงทรงใคร่ประโยชน์แก่เราทังหลายผูอ้ ยูด ่ ้วยประการ ใด ขอเราทังหลายจงสําเร็จการอยูด ่ ้วยประการนันเถิด ภิกษุเหล่านันร ับคําท่าน พระยโสชะแล ้ว ครงนั ั นแล ภิกษุเหล่านันหลีกออกจากหมู่ ไม่ประมาท มี ความเพียร มีใจเด็ดเดียวอยู่ ทุกๆ รูปได ้ทําให ้แจ ้งซึงวิชชา ๓ ภายในพรรษา นันเอง ฯ [๗๔] ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยูใ่ นพระนครสาวัตถีตาม พระอัธยาศัยแล ้ว เสด็จจาริกไปทางพระนครเวสาลี เสด็จเทียวจาริกไปโดยลําดับ ได ้เสด็จถึงพระนครเวสาลี ได ้ยินว่า พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ กูฏาคารศาลา ป่ ามหาวัน ใกล ้พระนครเวสาลีนัน ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงมนสิการ กําหนดใจของภิกษุทงหลายผู ั อ้ ยูท ่ ฝั ี งแม่นําวัคคุมุทานที ด ้วยพระทัยของพระองค ์ แล ้วตร ัสกะท่านพระอานนท ์ว่า ดูกรอานนท ์ ภิกษุทงหลายผู ั อ้ ยูท ่ ฝั ี งแม่นําวัคคุมุทา นที อยูใ่ นทิศใด ทิศนี เหมือนมีแสงสว่างแก่เรา เหมือนมีโอภาสแก่เรา เธอ เป็ นผูไ้ ม่ร ังเกียจทีจะไปเพือความสนใจแห่งเรา เธอพึงส่งภิกษุผูเ้ ป็ นทูตไปในสํา นักแห่งภิกษุทงหลายผู ั ท้ อยู ี ฝ ่ ังแม่นําวัคคุมุทานทีด ้วยสังว่า พระศาสดาร ับสังหาท่าน ทังหลาย พระศาสดาใคร่จะเห็นท่านทังหลาย ท่านพระอานนท ์ทูลร ับพระผูม้ พ ี ระ ภาคแล ้ว เข ้าไปหาภิกษุรป ู หนึ ง ครนแล ั ้วได ้กล่าวกะภิกษุนันว่า ดูกรอาวุโส ท่านจงเข ้าไปหาภิกษุทงหลายผู ั อ้ ยูท ่ ฝั ี งแม่นําวัคคุมุทานที ครนแล ั ้ว จงกล่าว กะภิกษุทงหลายผู ั ท้ อยู ี ฝ ่ ังแม่นําวัคคุมุทานทีอย่างนี ว่า พระศาสดาร ับสังหาท่าน ทังหลาย พระศาสดาทรงประสงค ์จะเห็นท่านทังหลาย ภิกษุนันร ับคําท่านพระ อานนท ์แล ้วหายจากกูฏาคารศาลาป่ ามหาวัน ไปปรากฏข ้างหน้าภิกษุเหล่านันทีฝัง แม่นําวัคคุมุทานที เปรียบเหมือนบุรษ ุ ผูม้ ก ี าํ ลังพึงเหยียดแขนทีคู ้หรือคู ้แขนทีเหยียด ฉะนัน ลําดับนัน ภิกษุนันได ้กล่าวกะภิกษุทงหลายผู ั อ้ ยูท ่ ฝั ี งแม่นําวัคคุมุทานทีวา่ พระศาสดาร ับสังหาท่านทังหลาย พระศาสดาทรงประสงค ์เห็นท่านทังหลาย ภิกษุเหล่านันร ับคําภิกษุนันแล ้ว เก็บเสนาสนะ ถือบาตรและจีวร หายจากทีฝังแม่นํา วัคคุมุทานที ไปปรากฏเฉพาะพระพักตร ์พระผูม้ พ ี ระภาค ทีกูฏาคารศาลาป่ ามหาวัน เปรียบเหมือนบุรษ ุ มีกาํ ลังพึงเหยียดแขนทีคู ้ หรือคู ้แขนทีเหยียด ฉะนัน ฯ [๗๕] ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคประทับนังอยูด ่ ้วยสมาธิอน ั ไม่ หวันไหว ครงนั ั น ภิกษุเหล่านันมีความดําริวา่ บัดนี พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ด ้วยวิหารธรรมไหนหนอ ภิกษุเหล่านันมีความดําริอก ี ว่า บัดนี พระผูม้ พ ี ระภาค ประทับอยูด ่ ้วยอาเนญชวิหารธรรม ภิกษุทงหมดนั ั นแลนังอยูด ่ ้วยอาเนญชสมาธิ ฯ ครงนั ั นแล เมือราตรีลว่ งไป เมือปฐมยามผ่านไป ท่านพระอานนท ์ ลุกจากอาสนะ กระทําผ้าอุตราสงค ์เฉวียงบ่าข ้างหนึ งประนมอัญชลีไปทางทีพระ*ผูม้ พ ี ระภาคประทับอยูไ่ ด ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ราตรี ล่วงไปแล ้ว ปฐมยามผ่านไปแล ้ว ภิกษุอาคันตุกะทังหลายนังอยูน ่ านแล ้ว ขอพระผูม้ พ ี ระภาคทรงปราศร ัยกับภิกษุอาคันตุกะทังหลายเถิด พระเจ ้าข ้า ฯ เมือท่านพระอานนท ์กราบทูลอย่างนี แล ้ว พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงนิ งอยู่ แม้ครงที ั ๒ เมือราตรีลว่ งไปแล ้ว เมือมัชฌิมยามผ่านไปแล ้ว ท่านพระอานนท ์ ลุกจากอาสนะ กระทําผ้าอุตราสงค ์เฉวียงบ่าข ้างหนึ ง ประนมอัญชลีไปทางทีพระ*ผูม้ พ ี ระภาคประทับอยูแ่ ล ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ราตรีลว่ งไปแล ้ว มัชฌิมยามผ่านไปแล ้ว ภิกษุอาคันตุกะทังหลายนังอยูน ่ านแล ้ว ขอพระผูม้ พ ี ระภาคทรงปราศร ัยกับภิกษุอาคันตุกะทังหลายเถิด พระเจ ้าข ้า แม้ครงั ที ๒ พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงนิ งอยู่ ฯ แม้ครงที ั ๓ เมือราตรีลว่ งไปแล ้ว ปัจฉิ มยามผ่านไปแล ้ว อรุณขึนแล ้ว เมือราตรีรงุ ่ อรุณ ท่านพระอานนท ์ลุกขึนจากอาสนะกระทําผ้าอุตราสงค ์เฉวียงบ่า ข ้างหนึ ง ประนมอัญชลีไปทางทีพระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยูแ่ ล ้ว ได ้กราบทูล พระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ราตรีลว่ งไปแล ้ว ปัจฉิ มยามผ่านไปแล ้ว อรุณขึนแล ้ว ราตรีรงุ ่ อรุณ ภิกษุอาคันตุกะทังหลายนังอยูน ่ านแล ้ว ขอพระผูม้ ี *พระภาคทรงปราศร ัยกับภิกษุอาคันตุกะทังหลายเถิด พระเจ ้าข ้า ฯ ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จออกจากสมาธินัน แล ้วตร ัสกะท่าน พระอานนท ์ว่า ดูกรอานนท ์ ถ ้าว่าเธอพึงรู ้ไซร ้ ความแจ่มแจ ้งแม้มป ี ระมาณเท่านี ก็ไม่พงึ ปรากฏแก่เธอ ดูกรอานนท ์ เราและภิกษุ ๕๐๐ เหล่านี ทังหมด นังแล ้วด ้วย อาเนญชสมาธิ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า ภิกษุใดชนะหนาม คือ กาม ชนะการด่า การฆ่า และการ จองจําได ้แล ้ว ภิกษุนันมันคงไม่หวันไหวดุจภูเขา ภิกษุนัน ย่อมไม่หวันไหวในเพราะสุขและทุกข ์ ฯ จบสูตรที ๓ ๔. สารีปต ุ ตสูตร [๗๖] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อาราม ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระสารี*บุตรนังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง ดํารงสติไว ้เบืองหน้าอยูใ่ นทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระสารีบต ุ รนังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง ดํารงสติไว ้ เบืองหน้า ในทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ภิกษุผูด้ จ ุ ภูเขา ย่อมไม่หวันไหวเพราะความสินโมหะ เหมือนภูเขาหินไม่หวันไหว ตังอยูด ่ ้วยดี ฉะนัน ฯ จบสูตรที ๔ ๕. โกลิตสูตร [๗๗] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระมหาโมค*คัลลานะนังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง มีกายคตาสติอน ั ตังไว ้แล ้วในภายใน อยูใ่ นที ไม่ไกล พระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระมหาโมคคัลลานะนังคู ้ บัลลังก ์ ตังกายตรง มีกายคตาสติอน ั ตังไว ้ดีแล ้วในภายใน อยูใ่ นทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ภิกษุเข ้าไปตังกายคตาสติไว ้แล ้ว สํารวมแล ้วในผัสสายตนะ ๖ มีจต ิ ตังมันแล ้วเนื องๆ พึงรู ้ความดับกิเลสของตน ฯ จบสูตรที ๕ ๖. ปิ ลินทวัจฉสูตร [๗๘] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวน ั กลันทกนิ วาป*สถาน ใกล ้พระนครราชคฤห ์ ก็สมัยนันแล ท่านพระปิ ลินทวัจฉะย่อมร ้องเรียก ภิกษุทงหลายด ั ้วยวาทะว่าคนถ่อย ครงนั ั นแล ภิกษุมากด ้วยกัน เข ้าไปเฝ้ า พระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้ว ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ท่านพระปิ ลินทวัจฉะย่อม ร ้องเรียกภิกษุทงหลายด ั ้วยวาทะว่าคนถ่อย ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัส เรียกภิกษุรป ู หนึ งว่า ดูกรภิกษุ เธอจงไปเรียกปิ ลินทวัจฉภิกษุมาตามคําของเราว่า ดูกรอาวุโสวัจฉะ พระศาสดาร ับสังให ้หาท่าน ภิกษุนันทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว เข ้าไปหาท่านพระปิ ลินทวัจฉะถึงทีอยู่ ครนแล ั ้วได ้กล่าวกะท่านปิ ลินทวัจฉะว่า ดูกรอาวุโส พระศาสดาร ับสังให ้หาท่าน ท่านพระปิ ลินทวัจฉะร ับคําภิกษุนันแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสถามท่านพระปิ ลินทวัจฉะว่า ดูกรปิ ลินทวัจฉะได ้ยินว่า เธอย่อมร ้องเรียกภิกษุทงหลายด ั ้วยวาทะว่าคนถ่อยจริงหรือ ท่านพระปิ ลินทวัจฉะ ทูลร ับว่า อย่างนัน พระเจ ้าข ้า ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงมนสิการถึงขันธ ์อันมีในก่อนของท่าน พระปิ ลินทวัจฉะ แล ้วตร ัสกะภิกษุทงหลายว่ ั า ดูกรภิกษุทงหลาย ั เธอทังหลาย อย่ายกโทษวัจฉภิกษุเลย วัจฉภิกษุยอ ่ มไม่มุ่งโทษ เรียกภิกษุทงหลายด ั ้วยวาทะว่า คนถ่อย วัจฉภิกษุเกิดในสกุลพราหมณ์ ๕๐๐ ชาติ โดยไม่เจือปนเลย วาทะว่า คนถ่อยนันวัจฉภิกษุประพฤติมานาน เพราะเหตุนัน วัจฉภิกษุนีย่อมร ้องเรียก ภิกษุทงหลายด ั ้วยวาทะว่าคนถ่อย ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า มายา มานะ ย่อมไม่เป็ นไปในผูใ้ ด ผูใ้ ดมีความโลภสิน ไปแล ้ว ไม่มค ี วามยึดถือว่าเป็ นของเรา ไม่มค ี วามหวัง บรรเทา ความโกรธได ้แล ้ว มีจต ิ เย็นแล ้ว ผูน้ ันชือว่าเป็ นพราหมณ์ ผูน้ ันชือว่าเป็ นสมณะ ผูน้ ันชือว่าเป็ นภิกษุ ฯ จบสูตรที ๖ ๗. มหากัสสปสูตร [๗๙] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวน ั กลันทกนิ วาป*สถาน ใกล ้พระนครราชคฤห ์ ก็สมัยนันแล ท่านพระมหากัสสปนังเข ้าสมาธิ อย่างใดอย่างหนึ งอยู่ โดยบัลลังก ์เดียว ทีถําปิ ปผลิคห ู า สิน ๗ วัน ครนั พอล่วง ๗ วันนันไปท่านพระมหากัสสปก็ออกจากสมาธินัน เมือท่านพระมหากัสสป ออกจากสมาธินันแล ้ว ได ้มีความคิดว่า ถ ้ากระไร เราพึงเข ้าไปบิณฑบาตยัง พระนครราชคฤห ์เถิด ก็สมัยนันแล เทวดาประมาณ ๕๐๐ ถึงความขวนขวาย เพือจะให ้ท่านพระมหากัสสปได ้บิณฑบาต ครงนั ั นเป็ นเวลาเช ้า ท่านพระมหา*กัสสปห ้ามเทวดาประมาณ ๕๐๐ เหล่านัน แล ้วนุ่ งผ้าอันตรวาสก ถือบาตร และจีวรเข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครราชคฤห ์ ฯ [๘๐] ก็สมัยนันแล ท ้าวสักกะจอมเทพ ทรงพระประสงค ์จะถวาย บิณฑบาตแก่ทา่ นพระมหากัสสป จึงทรงนิ รมิตเพศเป็ นนายช่างหูกทอหูกอยู่ นางอสุรกัญญาชือว่าสุชาดากรอด ้ายหลอดอยู่ ครงนั ั นแล ท่านพระมหากัสสปเทียว ไปบิณฑบาตในพระนครราชคฤห ์ตามลําดับตรอก เข ้าไปถึงนิ เวศน์ของท ้าวสักกะ*จอมเทพ ท ้าวสักกะจอมเทพได ้ทรงเห็นท่านพระมหากัสสปมาแต่ไกล ครนแล ั ้ว เสด็จออกจากเรือนทรงต ้อนร ับ ทรงร ับบาตรจากมือ เสด็จเข ้าไปสูเ่ รือน ทรงคด ข ้าวออกจากหม้อใส่เต็มบาตร แล ้วทรงถวายแด่ทา่ นพระมหากัสสป บิณฑบาตนัน มีสป ู ะและพยัญชนะเป็ นอันมาก ครงนั ั นแล ท่านพระมหากัสสปคิดว่า สัตว ์นี เป็ นใครหนอแล มีอท ิ ธานุ ภาพเห็นปานนี ครงนั ั นแล ท่านพระมหากัสสป มีความคิดว่าท ้าวสักกะจอมเทพหรือหนอแล ท่านพระมหากัสสปทราบดังนี แล ้ว ได ้กล่าวกะท ้าวสักกะจอมเทพว่า ดูกรท ้าวโกสีย ์ มหาบพิตรทํากรรมนี แล ้วแล มหาบพิตรอย่าได ้ทํากรรมเห็นปานนี แม้อก ี ท ้าวสักกะจอมเทพตร ัสว่า ข ้าแต่ทา่ น พระมหากัสสปผูเ้ จริญ แม้ข ้าพเจ ้าก็ต ้องการบุญ แม้ข ้าพเจ ้าก็พงึ ทําเพราะบุญ ครงนั ั นแล ท ้าวสักกะจอมเทพทรงอภิวาทท่านพระมหากัสสป ทรงทําประทักษิณ แล ้ว เหาะขึนสูเ่ วหาส เปล่งอุทาน ๓ ครงในอากาศว่ ั า โอ ทานเป็ นทานอย่างยิง เราตังไว ้ดีแล ้วในพระกัสสป โอ ทานเป็ นทานอย่างยิง เราตังไว ้ดีแล ้วในพระกัสสป โอ ทานเป็ นทานอย่างยิงเราตังไว ้ดีแล ้วในพระกัสสป ฯ [๘๑] พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงสดับอุทานของท ้าวสักกะจอมเทพเสด็จเหาะ ขึนไปสูเ่ วหาสแล ้ว ทรงเปล่งอุทานในอากาศ ๓ ครงว่ ั า โอ ทานเป็ นทานอย่างยิง เราตังไว ้ดีแล ้วในพระกัสสป โอ ทานเป็ นทานอย่างยิง เราตังไว ้ดีแล ้วในพระกัสสป โอ ทานเป็ นทานอย่างยิงเราตังไว ้ดีแล ้วในพระกัสสป ฯ ด ้วยทิพโสตธาตุอน ั บริสท ุ ธิล่วงโสตของมนุ ษย ์ ลําดับนันแลพระผูม้ ี *พระภาคทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่งอุทานนี ในเวลานันว่า เทวดาและมนุ ษย ์ทังหลาย ย่อมร ักใคร่ตอ ่ ภิกษุผูถ้ อื การเทียว บิณฑบาตเป็ นวัตร ผูเ้ ลียงตนมิใช่เลียงคนอืน ผูค้ งทีสงบแล ้ว มีสติทก ุ เมือ ฯ จบสูตรที ๗ ๘. ปิ ณฑปาตสูตร [๘๒] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อาราม ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ภิกษุมากด ้วยกัน กลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัตนังประชุมกันในโรงกลมใกล ้ต ้นกุม ่ สนทนา กันถึงเรืองเป็ นไปในระหว่างนี ว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ภิกษุผูถ้ อื การเทียว บิณฑบาตเป็ นวัตร เทียวบิณฑบาตอยู่ ย่อมได ้เห็นรูปอันเป็ นทีพอใจด ้วยจักษุ ย่อมได ้ฟังเสียงอันเป็ นทีพอใจด ้วยหู ย่อมได ้ดมกลินอันเป็ นทีพอใจด ้วยจมูก ย่อมได ้ลิมรสอันเป็ นทีพอใจด ้วยลิน ย่อมได ้ถูกต ้องโผฏฐัพพะอันเป็ นทีพอใจด ้วย กาย ตามกาลอันสมควร ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ภิกษุผูถ้ อื การเทียวบิณฑบาต เป็ นวัตรเป็ นผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ย่อมเทียวไป บิณฑบาต ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ผิฉะนัน เราทังหลายจงถือการเทียวบิณฑบาต เป็ นวัตรเถิด แม้เราทังหลายก็จก ั ได ้เห็นรูปอันเป็ นทีพอใจด ้วยจักษุ ได ้ฟังเสียง อันเป็ นทีพอใจด ้วยหู ได ้ดมกลินอันเป็ นทีพอใจด ้วยจมูก ได ้ลิมรสอันเป็ นที พอใจด ้วยลิน ได ้ถูกต ้องโผฏฐัพพะอันเป็ นทีพอใจด ้วยกาย ตามกาลอันสมควร แม้เราทังหลายก็จก ั เป็ นผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง เทียวไปบิณฑบาต ภิกษุเหล่านันสนทนากถาค ้างอยูใ่ นระหว่างเพียงนี ครงนั ั นแล เป็ นเวลาเย็น พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จออกจากทีเร ้นแล ้วได ้เสด็จเข ้าไปถึงโรงกลม ใกล ้ต ้นกุม ่ แล ้วประทับนัง ณ อาสนะทีปูลาดไว ้ ครนแล ั ้วตร ัสถามภิกษุทงหลายว่ ั า ดูกรภิกษุทงหลาย ั บัดนี เธอทังหลายนังประชุมสนทนากันด ้วยเรืองอะไรหนอ และเธอทังหลายสนทนาเรืองอะไรค ้างไว ้ในระหว่าง ภิกษุเหล่านันกราบทูลว่า ขอประทานพระวโรกาส ข ้าพระองค ์ทังหลายกลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัต นังประชุมกันในโรงกลมใกล ้ต ้นกุม ่ นี เกิดสนทนากันในระหว่างนี ว่า ดูกรท่านผูม้ ี อายุทงหลาย ั ภิกษุผูถ้ อื การเทียวบิณฑบาตเป็ นวัตร เทียวไปบิณฑบาตอยู่ ย่อมได ้เห็นรูปอันเป็ นทีพอใจด ้วยจักษุ ... แม้เราทังหลายก็จก ั เป็ นผูอ้ น ั มหาชน สักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง เทียวไปบิณฑบาต ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์ทังหลายสนทนาเรืองค ้างไว ้ในระหว่างนี แล ก็พอดีพระผูม้ พ ี ระภาค เสด็จมาถึง พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั การทีเธอทังหลายเป็ น กุลบุตรออกบวชเป็ นบรรพชิตด ้วยศร ัทธา พึงกล่าวเรืองเห็นปานนี นันไม่สมควรเลย เธอทังหลายประชุมกันแล ้วพึงกระทําอาการ ๒ อย่าง คือ ธรรมีกถา หรือดุษณี *ภาพอันเป็ นอริยะ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ถ ้าว่าภิกษุไม่อาศัยเสียงสรรเสริญแล ้วไซร ้เทวดาและมนุ ษย ์ ทังหลาย ย่อมร ักใคร่ตอ ่ ภิกษุผูถ้ อื การเทียวบิณฑบาตเป็ นวัตร ผูเ้ ลียงตนมิใช่ผูเ้ ลียงคนอืน ผูค้ งที ฯ จบสูตรที ๘ ๙. สิปปสูตร [๘๓] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อาราม ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ภิกษุมาก ด ้วยกันกลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัตแล ้ว นังประชุมกันในโรงกลม ได ้ สนทนากันถึงเรืองเป็ นไปในระหว่างว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ใครหนอแล ย่อมรู ้ศิลป ใครศึกษาศิลปอะไร ศิลปอย่างไหนเป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บรรดาภิกษุเหล่านันภิกษุบางพวกกล่าวอย่างนี ว่า ศิลปในการฝึ กช ้างเป็ นยอด แห่งศิลปทังหลาย บางพวกกล่าวอย่างนี ว่า ศิลปในการฝึ กม้าเป็ นยอดแห่ง ศิลปทังหลาย บางพวกกล่าวอย่างนี ว่า ศิลปในการขับรถเป็ นยอดแห่งศิลป ทังหลาย บางพวกกล่าวอย่างนี ว่า ศิลปในการยิงธนู เป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บางพวกกล่าวอย่างนี ว่า ศิลปทางอาวุธเป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บางพวก กล่าวอย่างนี ว่า ศิลปทางนับนิ วมือเป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บางพวก กล่าวอย่างนี ว่า ศิลปในการคํานวณเป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บางพวก กล่าวอย่างนี ว่า ศิลปนับประมวลเป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บางพวกกล่าว อย่างนี ว่า ศิลปในการขีดเขียนเป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บางพวกกล่าว อย่างนี ว่า ศิลปในการแต่งกาพย ์กลอนเป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บางพวก กล่าวอย่างนี ว่าศิลปในทางโลกายตศาสตร ์เป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย บางพวก กล่าวอย่างนี ว่า ศิลปในทางภูมศ ิ าสตร ์เป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย ภิกษุเหล่านัน สนทนาเรืองค ้างไว ้ในระหว่างเพียงนี ครงนั ั นแล เป็ นเวลาเย็น พระผูม้ พ ี ระภาค เสด็จออกจากทีเร ้น ได ้เสด็จเข ้าไปถึงโรงกลม แล ้วประทับนัง ณ อาสนะที ปูลาดไว ้ ครนแล ั ้วตร ัสถามภิกษุทงหลายว่ ั า ดูกรภิกษุทงหลาย ั บัดนี เธอทังหลาย นังประชุมสนทนากันด ้วยเรืองอะไรหนอ และเธอทังหลายสนทนาเรืองอะไร ค ้างไว ้ ภิกษุเหล่านันกราบทูลว่า ขอประทานพระวโรกาส ข ้าพระองค ์ทังหลาย กลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัต นังประชุมกันในโรงกลม เกิดสนทนากัน ในระหว่างว่า ดูกรท่านผูม้ อ ี ายุทงหลาย ั ใครหนอแลย่อมรู ้ศิลป ... บางพวก กล่าวอย่างนี ว่าศิลปในทางภูมศ ิ าสตร ์เป็ นยอดแห่งศิลปทังหลาย ข ้าแต่พระองค ์ ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์ทังหลายสนทนาเรืองค ้างไว ้ในระหว่างนี แลก็พอดีพระผูม้ ี *พระภาคเสด็จมาถึง พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั การทีเธอทังหลาย เป็ นกุลบุตรออกบวชเป็ นบรรพชิตด ้วยศร ัทธา กล่าวกถาเห็นปานนี นันไม่สมควรเลย เธอทังหลายประชุมกันแล ้ว พึงกระทําอาการ ๒ อย่าง คือ ธรรมีกถา หรือ ดุษณี ภาพอันเป็ นอริยะ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ผูไ้ ม่อาศัยศิลปเลียงชีพ ผูเ้ บา ปรารถนาประโยชน์ มี อินทรีย ์สํารวมแล ้ว พ้นวิเศษแล ้วในธรรมทังปวง ไม่มี ทีอยูเ่ ทียวไป ไม่ยด ึ ถือว่าของเรา ไม่มค ี วามหวัง ผูน้ ันกําจัด มารได ้แล ้ว เป็ นผูเ้ ทียวไปผูเ้ ดียว ชือว่าเป็ นภิกษุ ฯ จบสูตรที ๙ ๑๐. โลกสูตร [๘๔] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคแรกตร ัสรู ้ ประทับอยูท ่ ควงไม้ ี โพธิใกล ้ฝัง แม่นําเนร ัญชรา ตําบลอุรเุ วลา ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคประทับนังเสวย วิมุตติสข ุ โดยบัลลังก ์เดียวตลอด ๗ วัน ครงนั ั นแลโดยล่วง ๗ วันนันไป พระผูม้ ี *พระภาคเสด็จออกจากสมาธินันแล ้วทรงตรวจดูโลกด ้วยพุทธจักษุ ได ้ทรงเห็น หมู่สต ั ว ์ผูเ้ ดือดร ้อนอยูด ่ ้วยความเดือดร ้อนเป็ นอันมาก และผูถ้ ก ู ความเร่าร ้อน เป็ นอันมากซึงเกิดจากราคะบ ้าง เกิดจากโทสะบ ้าง เกิดจากโมหะบ ้าง แผดเผาอยู่ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า โลกนี เกิดความเดือดร ้อนแล ้ว ถูกผัสสะครอบงําแล ้ว ย่อม กล่าวถึงโรคโดยความเป็ นตัวตน ก็โลกย่อมสําคัญโดยประการ ใด ขันธปัญจกอันเป็ นวัตถุแห่งความสําคัญนัน ย่อมเป็ น อย่างอืนจากประการทีตนสําคัญนัน โลกข ้องแล ้วในภพ มีความแปรปรวนเป็ นอืน ถูกภพครอบงําแล ้ว ย่อมเพลิดเพลินภพนันเอง (สัตว ์) โลกย่อมเพลิดเพลินสิงใด สิงนัน เป็ นภัย โลกกลัวสิงใด สิงนันเป็ นทุกข ์ ก็บค ุ คลอยู่ ประพฤติพรหมจรรย ์นี เพือจะละภพแล ก็สมณะหรือพราหมณ์ เหล่าใดเหล่าหนึ ง กล่าวความหลุดพ้นจากภพด ้วยภพ(สัสสตทิฐ)ิ เรากล่าวว่า สมณพราหมณ์เหล่านันทังหมดไม่หลุดพ้นไปจาก ภพ ก็หรือสมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ ง กล่าว ความสลัดออกจากภพด ้วยความไม่มภ ี พ (อุจเฉททิฐ)ิ เรากล่าวว่า สมณพราหมณ์เหล่านันทังหมดไม่สลัดออกไป จากภพ ก็ทก ุ ข ์นี ย่อมเกิดเพราะอาศัยอุปธิทงปวง ั ความเกิด แห่งทุกข ์ย่อมไม่มี เพราะความสินอุปาทานทังปวง ท่านจง ดูโลกนี สัตว ์ทังหลายเป็ นจํานวนมาก ถูกอวิชชาครอบงํา หรือยินดีแล ้วในขันธปัญจกทีเกิดแล ้ว ไม่พน้ ไปจากภพ ก็ภพเหล่าใดเหล่าหนึ งในส่วนทังปวง (ในเบืองบน เบืองตํา เบืองขวาง) โดยส่วนทังปวง (สวรรค ์ อบาย และมนุ ษย ์เป็ นต ้น) ภพทังหมดนัน ไม่เทียง เป็ นทุกข ์ มีความแปรปรวนเป็ นธรรมดา อันบุคคลผูเ้ ห็นขันธปัญจก กล่าวคือ ภพ ตามความเป็ นจริงด ้วย ปัญญา อันชอบอย่างนี อยู่ ย่อมละภวตัณหาได ้ ทังไม่เพลิดเพลินวิภวตัณหา ความดับ ด ้วยอริยมรรคเป็ นเครืองสํารอกไม่มส ี ว่ นเหลือ เพราะความ สินไปแห่งตัณหาทังหลาย โดยประการทังปวง เป็ นนิ พพาน ภพใหม่ยอ ่ มไม่มแี ก่ภก ิ ษุนัน ผูด้ บ ั แล ้วเพราะไม่ถอื มัน ภิกษุ นันครอบงํามาร ชนะสงคราม ล่วงภพได ้ทังหมด เป็ นผู ้ คงทีฉะนี แล ฯ จบสูตรที ๑๐ จบนันทวรรคที ๓ -----------รวมพระสูตรทีมีในวรรคนี คือ ๑. กรรมสูตร ๒. นันทสูตร ๓. ยโสชสูตร ๔. สาริปต ุ ตสูตร ๕. โกลิตสูตร ๖. ปิ ลินทวัจฉสูตร ๗. มหากัสสปสูตร ๘. ปิ ณฑปาตสูตร ๙. สิปปสูตร ๑๐. โลกสูตร ฯ -----------อุทาน เมฆิยวรรคที ๔ ๑. เมฆิยสูตร [๘๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ จาลิกบรรพต ใกล ้เมือง จาลิกา ก็สมัยนันแล ท่านพระเมฆิยะเป็ นอุปัฏฐากพระผูม้ พ ี ระภาค ครงนั ั นแล ท่านพระเมฆิยะเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วยืนอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์ปรารถนาจะเข ้าไปบิณฑบาตในช ันตุคาม พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกร เมฆิยะ เธอจงสําคัญเวลาอันควร ณ บัดนี เถิด ครงนั ั นเป็ นเวลาเช ้า ท่านพระ*เมฆิยะนุ่ งแล ้ว ถือบาตรและจีวรเข ้าไปยังช ันตุคามเพือบิณฑบาต ครนเที ั ยวไปใน ช ันตุคามเพือบิณฑบาตแล ้ว กลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัต เข ้าไปยังฝัง แม่นํากิมก ิ าฬา ครนแล ั ้วเดินพักผ่อนอยูท ่ ฝั ี งแม่นํากิมก ิ าฬา ได ้เห็นป่ ามะม่วงน่ า เลือมใส น่ ารืนรมย ์ ครนแล ั ้วคิดว่า ป่ ามะม่วงนี น่ าเลือมใส น่ ารืนรมย ์จริงหนอ ป่ ามะม่วงนี สมควรแก่ความเพียรของกุลบุตรผูม้ ค ี วามต ้องการด ้วยความเพียรจริงหนอ ถ ้าว่าพระผูม้ พ ี ระภาคพึงทรงอนุ ญาตเราไซร ้ เราพึงมาสูอ ่ ม ั พวันนี เพือบําเพ็ญเพียร ลําดับนันแล ท่านพระเมฆิยะเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคม แล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส เวลาเช ้า ข ้าพระองค ์นุ่ งแล ้ว ถือ บาตรและจีวรเข ้าไปบิณฑบาตยังช ันตุคาม ครนเที ั ยวไปบิณฑบาตในช ันตุคามแล ้ว กลับจากบิณฑบาตในเวลาปัจฉาภัต เข ้าไปยังฝังแม่นํากิมก ิ าฬา ครนแล ั ้วเดิน พักผ่อนอยูท ่ ฝั ี งแม่นํากิมก ิ าฬา ได ้เห็นอัมพวันน่ าเลือมใส น่ ารืนรมย ์ จึงได ้คิดว่า อัมพวันนี น่ าเลือมใส น่ ารืนรมย ์จริงหนอ อัมพวันนี สมควรเพือความเพียรของ กุลบุตรผูม้ ค ี วามต ้องการด ้วยความเพียรจริงหนอ ถ ้าว่าพระผูม้ พ ี ระภาคพึงทรง อนุ ญาตเราไซร ้ เราพึงมาสูอ ่ ม ั พวันนี เพือบําเพ็ญเพียร ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ถ ้าว่า พระผูม้ พ ี ระภาคจะทรงอนุ ญาตข ้าพระองค ์ไซร ้ ข ้าพระองค ์พึงไปสูอ ่ ม ั พวันเพือ บําเพ็ญเพียร ฯ [๘๖] เมือท่านพระเมฆิยะกราบทูลอย่างนี แล ้ว พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัส ว่า ดูกรเมฆิยะ จงรอก่อน เราอยูแ่ ต่ผูเ้ ดียวเธอจงรอยูจ ่ นกว่าภิกษุรป ู อืนจะมา แม้ครงที ั ๒ ท่านพระเมฆิยะได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พระผูม้ พ ี ระภาคไม่มก ี จิ อะไรๆ ทีพึงทําให ้ยิง หรือการสังสมอริยมรรคที พระองค ์ทรงทําแล ้วไม่มี แต่ข ้าพระองค ์ยังมีกจิ ทีพึงทําให ้ยิง ยังมีการสังสมอริย*มรรคทีทําแล ้ว ถ ้าว่าพระผูม้ พ ี ระภาคจะทรงอนุ ญาตข ้าพระองค ์ไซร ้ ข ้าพระองค ์พึง ไปสูอ ่ ม ั พวันนันเพือบําเพ็ญเพียร แม้ครงที ั ๒ ... แม้ครงที ั ๓ พระผูม้ พ ี ระภาค ตร ัสว่า ดูกรเมฆิยะ เราพึงกล่าวอะไรกะเธอผูก้ ล่าวอยูว่ า่ บําเพ็ญเพียร ดูกร เมฆิยะ เธอจงสําคัญเวลาอันสมควร ณ บัดนี ฯ [๘๗] ครงนั ั นแล ท่านพระเมฆิยะลุกจากอาสนะ ถวายบังคมพระผูม้ ี *พระภาค กระทําประทักษิณแล ้ว เข ้าไปยังอัมพวันนัน ครนแล ั ้วได ้เทียวไปทัว อัมพวัน แล ้วนังพักกลางวันอยูท ่ โคนต ี ้นไม้ต ้นหนึ ง ครงนั ั น เมือท่านพระเมฆิยะ พักอยูใ่ นอัมพวันนัน อกุศลวิตกอันลามก ๓ ประการ คือ กามวิตก พยาบาทวิตก วิหงิ สาวิตก ย่อมฟุ้ งซ่านโดยมาก ครงนั ั นแล ท่านพระเมฆิยะคิดว่า น่ าอัศจรรย ์หนอ ไม่เคยมีมาแล ้วหนอ เราออกบวชเป็ นบรรพชิตด ้วยศร ัทธา แต่กลับถูกอกุศล วิตกอันลามก ๓ ประการนี คือ กามวิตก พยาบาทวิตก วิหงิ สาวิตก ครอบงํา แล ้ว ครงนั ั นเป็ นเวลาเย็น ท่านพระเมฆิยะออกจากทีเร ้น เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ ี *พระภาคถึงทีประทับ แล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผู-้ *มีพระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส เมือข ้าพระองค ์พัก อยูใ่ นอัมพวันนัน อกุศลวิตกอันลามก ๓ ประการ คือ กามวิตก พยาบาทวิตก วิหงิ สาวิตก ย่อมฟุ้ งซ่านโดยมาก ข ้าพระองค ์นันคิดว่า น่ าอัศจรรย ์หนอ ไม่ เคยมีมาแล ้วหนอ ก็เราออกบวชเป็ นบรรพชิตด ้วยศร ัทธา แต่กลับถูกอกุศลวิตก อันลามก ๓ ประการนี คือ กามวิตก พยาบาทวิตก วิหงิ สาวิตก ครอบงํา แล ้ว ฯ [๘๘] พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรเมฆิยะ ธรรม ๕ ประการ ย่อม เป็ นไปเพือความแก่กล ้าแห่งเจโตวิมุตท ิ ยั ี งไม่แก่กล ้า ๕ ประการเป็ นไฉน ดูกร เมฆิยะ ภิกษุในธรรมวินัยนี เป็ นผูม้ ม ี ต ิ รดี มีสหายดี มีเพือนดี นี เป็ นธรรม ประการที ๑ ย่อมเป็ นไปเพือความแก่กล ้าแห่งเจโตวิมุตท ิ ยั ี งไม่แก่กล ้า ฯ อีกประการหนึ ง ภิกษุเป็ นผูม้ ศ ี ล ี สํารวมระวังในพระปาติโมกข ์ ถึงพร ้อม ด ้วยอาจาระแลโคจร มีปกติเห็นภัยในโทษมีประมาณเล็กน้อย สมาทานศึกษาอยู่ ในสิกขาบททังหลาย นี เป็ นธรรมประการที ๒ ย่อมเป็ นไปเพือความแก่กล ้าแห่ง เจโตวิมุตท ิ ยั ี งไม่แก่กล ้า ฯ อีกประการหนึ ง ภิกษุเป็ นผูไ้ ด ้ตามความปรารถนา ได ้โดยไม่ยาก ไม่ ลําบาก ซึงกถาเครืองขัดเกลากิเลส เป็ นไปเพือเป็ นทีสบายในการเปิ ดจิต เพือ เบือหน่ ายโดยส่วนเดียว เพือคลายกําหนัด เพือความดับ เพือเข ้าไปสงบ เพือความ รู ้ยิง เพือความตร ัสรู ้ เพือนิ พพาน คือ อัปปิ จฉกถา สันตุฏฐิกถา ปวิเวกกถา อสังสัคคกถา วิรยิ าร ัมภกถา ศีลกถา สมาธิกถา ปัญญากถา วิมุตติกถา วิมุตติญาณทัสสนกถา นี เป็ นธรรมประการที ๓ ย่อมเป็ นไปเพือความแก่กล ้าแห่ง เจโตวิมุตท ิ ยั ี งไม่แก่กล ้า ฯ อีกประการหนึ ง ภิกษุเป็ นผูป้ รารภความเพียร เพือละอกุศลธรรม เพือ ความเกิดขึนแห่งกุศลธรรม เป็ นผูม้ ก ี าํ ลัง มีความบากบันมันคง ไม่ทอดธุระใน กุศลธรรม นี เป็ นธรรมประการที ๔ ย่อมเป็ นไปเพือความแก่กล ้าแห่งเจโตวิมุติ ทียังไม่แก่กล ้า ฯ อีกประการหนึ ง ภิกษุเป็ นผูม้ ป ี ัญญา ประกอบด ้วยปัญญาเครืองพิจารณา ความเกิดและความดับ เป็ นอริยะ ชําแรกกิเลสให ้ถึงความสินทุกข ์โดยชอบ นี เป็ นธรรมประการที ๕ ย่อมเป็ นไปเพือความแก่กล ้าแห่งเจโตวิมุตท ิ ยั ี งไม่แก่กล ้า ดูกรเมฆิยะ ธรรม ๕ ประการนี ย่อมเป็ นไปเพือความแก่กล ้าแห่งเจโตวิมุตท ิ ี ยังไม่แก่กล ้า ดูกรเมฆิยะ ภิกษุผูม้ ม ี ต ิ รดี มีสหายดี มีเพือนดี พึงหวังคุณข ้อนี ได ้ คือ ตนจักเป็ นผูม้ ศ ี ล ี ... จักสมาทานศึกษาในสิกขาบททังหลาย ภิกษุผูม้ ี มิตรดี มีสหายดี มีเพือนดี พึงหวังคุณข ้อนี ได ้ คือ ตนจักได ้ตามความปรารถนา ได ้โดยไม่ยาก ไม่ลาํ บาก ซึงกถาเครืองขัดเกลากิเลส ... วิมุตติญาณทัสสนกถา ภิกษุผูม้ ม ี ต ิ รดี มีสหายดี มีเพือนดี พึงหวังคุณข ้อนี ได ้ คือ ตนจักเป็ นผูป้ รารภความ เพียร ... ไม่ทอดธุระในกุศลธรรม ภิกษุผูม้ ม ี ต ิ รดี มีสหายดี มีเพือนดี พึงหวัง คุณข ้อนี ได ้ คือ ตนจักเป็ นผูม้ ป ี ัญญา ... ให ้ถึงความสินทุกข ์โดยชอบ ฯ [๘๙] ดูกรเมฆิยะ ก็แลอันภิกษุนันตังอยูใ่ นธรรม ๕ ประการนี แล ้ว พึงเจริญธรรม ๔ ประการให ้ยิงขึนไป คือ พึงเจริญอสุภะเพือละราคะ พึงเจริญ เมตตาเพือละพยาบาท พึงเจริญอานาปานสติเพือตัดวิตก พึงเจริญอนิ จจสัญญา เพือเพิกถอนอัสมิมานะ ดูกรเมฆิยะ อนัตตสัญญาย่อมปรากฏแก่ภก ิ ษุผูไ้ ด ้อนิ จจ*สัญญา ผูท้ ได ี ้อนัตตสัญญาย่อมบรรลุนิพพานอันเป็ นทีเพิกถอนเสียได ้ซึงอัสมิมานะ ในปัจจุบน ั เทียว ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า วิตกอันเลวทราม วิตกอันสุขม ุ ตังมันแล ้วทําใจให ้เย่อหยิง บุคคลผูม้ จี ต ิ หมุนไปแล ้วไม่ทราบวิตกแห่งใจเหล่านี ย่อม แล่นไปสูภ ่ พน้อยและภพใหญ่ ส่วนบุคคลผูม้ ค ี วามเพียร มี สติ ทราบวิตกแห่งใจเหล่านี แล ้ว ย่อมปิ ดเสีย พระอริยสาวกผูต้ ร ัสรู ้แล ้ว ย่อมละได ้เด็ดขาดไม่มส ี ว่ นเหลือ ซึง วิตกเหล่านี ทีตังมันแล ้ว ทําใจให ้เย่อหยิง ฯ จบสูตรที ๑ ๒. อุทธตสูตร [๙๐] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยูท ่ สาลวั ี น อันเป็ นทีเสด็จประพาส ของมัลลกษัตริย ์ทังหลาย ใกล ้กรุงกุสน ิ ารา ก็สมัยนันแล ภิกษุมากด ้วยกันเป็ น ผูม้ จี ต ิ ฟุ้ งซ่าน เย่อหยิง กลับกลอก มีปากกล ้า มีวาจาเกลือนกล่น มีสติหลง ลืม ไม่รู ้สํานึ กตัว มีจต ิ ไม่ตงมั ั น มีจต ิ หมุนไปผิด ไม่สาํ รวมอินทรีย ์ อยูใ่ น กุฎท ี เขาสร ี ้างไว ้ในป่ า ในทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็น ภิกษุเหล่านัน ผูม้ จี ต ิ ฟุ้ งซ่าน เย่อหยิง ปากกล ้า วาจาเกลือนกล่น มีสติหลง ลืม ไม่รู ้สํานึ กตัว มีจต ิ ไม่ตงมั ั น มีจต ิ หมุนไปผิด ไม่สาํ รวมอินทรีย ์ อยูใ่ นกุฎี ทีเขาสร ้างไว ้ในป่ าในทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ภิกษุมก ี ายไม่ร ักษาแล ้ว เป็ นมิจฉาทิฐ ิ และถูกถีนมิทธะ ครอบงําแล ้ว ย่อมไปสูอ ่ าํ นาจแห่งมาร เพราะเหตุนัน ภิกษุพงึ เป็ นผูร้ ักษาจิต มีความดําริชอบเป็ นโคจร มุ่งสัมมาทิฐเิ ป็ นเบืองหน้า รู ้ความเกิดขึนและความเสือมไปแล ้ว ครอบงําถีนมิทธะ พึงละทุคติทงหมดได ั ้ ฯ จบสูตรที ๒ ๓. โคปาลสูตร [๙๑] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จจาริกไปในโกศลชนบทพร ้อมด ้วยภิกษุ สงฆ ์หมู่ใหญ่ ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงแวะออกจากทางแล ้ว เสด็จเข ้า ไปยังโคนต ้นไม้แห่งหนึ ง แล ้วประทับนังทีอาสนะอันบุคคลปูไว ้แล ้ว ครงนั ั นแล นายโคบาลคนหนึ งเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคทรงชีแจงให ้นายโคบาลนันเห็นแจ ้ง ให ้ สมาทาน ให ้อาจหาญ ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถา ครงนั ั นแล นายโคบาลนัน อัน พระผูม้ พ ี ระภาคทรงชีแจงให ้เห็นแจ ้ง ให ้สมาทาน อาจหาญ ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถา แล ้ว ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอพระผูม้ พ ี ระภาค พร ้อมด ้วยภิกษุสงฆ ์ ทรงร ับภัตของข ้าพระองค ์เพือเสวยในวันพรุง่ นี เถิด พระเจ ้าข ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงร ับนิ มนต ์โดยดุษณี ภาพ ลําดับนันแล นายโคบาลนันทราบว่า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงร ับแล ้วลุกออกจากอาสนะ ถวายอภิวาทพระผูม้ พ ี ระภาค กระทํา ประทักษิณแล ้วหลีกไป พอล่วงราตรีนันไป นายโคบาลสังให ้ตกแต่งข ้าวปายาส มีนําน้อย และสัปปิ ใหม่ อันเพียงพอ ในนิ เวศน์ของตนแล ้วให ้กราบทูลภัตกาล แด่พระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ถึงเวลาแล ้ว ภัตเสร็จแล ้ว ครนั เวลาเช ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงอันตรวาสกแล ้ว ทรงถือบาตรและจีวร เสด็จเข ้าไป ยังนิ เวศน์ของนายโคบาลพร ้อมด ้วยภิกษุสงฆ ์ ครนแล ั ้วประทับนังทีอาสนะทีเขา ปูลาดถวาย ลําดับนันแล นายโคบาลอังคาสภิกษุสงฆ ์มีพระพุทธเจ ้าเป็ นประมุข ด ้วยข ้าวปายาสมีนําน้อยและสัปปิ ใหม่ให ้อิมหนํ าสําราญด ้วยมือของตน เมือพระผู-้ *มีพระภาคเสวยเสร็จช ักพระหัตถ ์จากบาตรแล ้ว นายโคบาลถือเอาอาสนะตําแห่ง หนึ งนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคทรงชีแจงให ้นายโคบาลนันเห็นแจ ้ง ให ้สมาทาน อาจหาญ ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถาแล ้วเสด็จลุกจากอาสนะหลีกไป ฯ [๙๒] ครงนั ั นแล เมือพระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จหลีกไปแล ้วไม่นาน บุรษ ุ คน หนึ งได ้ปลงชีวต ิ นายโคบาลนันในระหว่างเขตบ ้าน ลําดับนันแล ภิกษุมากด ้วยกัน เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วน ข ้างหนึ ง ครนแล ั ้ว ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ได ้ทราบ ว่า นายโคบาลอังคาสภิกษุสงฆ ์มีพระพุทธเจ ้าเป็ นประมุขให ้อิมหนํ าสําราญด ้วยข ้าว ปายาสมีนําน้อยและสัปปิ ใหม่ด ้วยมือของตนในวันนี แล ้ว ถูกบุรษ ุ คนหนึ งปลง ชีวต ิ เสียแล ้วในระหว่างเขตบ ้าน ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า โจรหัวโจกเห็นโจรหัวโจกแล ้ว พึงทําความฉิ บหายหรือความ ทุกข ์ให ้ ก็หรือคนมีเวรเห็นคนมีเวรแล ้ว พึงทําความฉิ บหาย หรือความทุกข ์ให ้ จิตทีตังไว ้ผิดพึงทําเขาให ้เลวกว่านัน ฯ จบสูตรที ๓ ๔. ชุณหสูตร [๙๓] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวน ั กลันทกนิ วาป*สถาน ใกล ้กรุงราชคฤห ์ ก็สมัยนันแล ท่านพระสารีบต ุ รและท่านพระมหา*โมคคัลลานะอยูท ่ กโปตกั ี นทราวิหาร ก็สมัยนัน ท่านพระสารีบต ุ รมีผมอันปลงแล ้ว ใหม่ๆ นังเข ้าสมาธิอย่างหนึ งอยูก ่ ลางแจ ้งในคืนเดือนหงาย ฯ [๙๔] ก็สมัยนัน ยักษ ์สองสหายออกจากทิศอุดรไปยังทิศทักษิณ ด ้วย กรณี ยกิจบางอย่าง ได ้เห็นท่านพระสารีบต ุ รมีผมอันปลงแล ้วใหม่ๆ นังอยูก ่ ลาง แจ ้งในคืนเดือนหงาย ครนแล ั ้วยักษ ์ตนหนึ งได ้กล่าวกะยักษ ์ผูเ้ ป็ นสหายว่า ดูกร สหาย เราจะประหารทีศีรษะแห่งสมณะนี เมือยักษ ์นันกล่าวอย่างนี แล ้ว ยักษ ์ ผูเ้ ป็ นสหายได ้กล่าวกะยักษ ์นันว่า ดูกรสหาย อย่าเลย ท่านอย่าประหารสมณะเลย ดูกรสหาย สมณะนันมีคณ ุ ยิง มีฤทธิมาก มีอานุ ภาพมาก แม้ครงที ั ๒ ... แม้ ครงที ั ๓ ยักษ ์นันก็ได ้กล่าวกะยักษ ์ผูเ้ ป็ นสหายว่า ดูกรสหาย เราจะประหารที ศีรษะแห่งสมณะนี แม้ครงที ั ๓ ยักษ ์ผูเ้ ป็ นสหายก็ได ้กล่าวกะยักษ ์นันว่า ดูกร สหาย อย่าเลย ท่านอย่าประหารสมณะเลย ดูกรสหาย สมณะนันมีคณ ุ ยิง มี ฤทธิมาก มีอานุ ภาพมาก ลําดับนันแล ยักษ ์นันไม่เชือยักษ ์ผูเ้ ป็ นสหาย ได ้ ประหารทีศีรษะแห่งท่านพระสารีบต ุ รเถระ ยักษ ์นันพึงยังพระยาช ้างสูงตัง ๗ ศอก หรือ ๘ ศอกให ้จมลงไปก็ได ้ หรือพึงทําลายยอดภูเขาใหญ่ก็ได ้ ด ้วยการ ประหารนัน ก็แลยักษ ์นันกล่าวว่า เราย่อมเร่าร ้อน แล ้วได ้ตกลงไปสูน ่ รกใหญ่ ในทีนันเอง ฯ [๙๕] ท่านพระมหาโมคคัลลานะ ได ้เห็นยักษ ์นันประหารทีศีรษะแห่ง ท่านพระสารีบต ุ ร ด ้วยจักษุเพียงดังทิพย ์อันบริสท ุ ธิล่วงจักษุของมนุ ษย ์ แล ้วเข ้าไป หาท่านพระสารีบต ุ ร ครนแล ั ้วได ้ถามท่านพระสารีบต ุ รว่า ดูกรอาวุโส ท่านพึง อดทนได ้หรือ พึงยังอัตภาพให ้เป็ นไปได ้หรือ ทุกข ์อะไรๆ ไม่มห ี รือ ท่านพระ*สารีบต ุ รตอบว่า ดูกรอาวุโสโมคคัลลานะ ผมพึงอดทนได ้ พึงยังอัตภาพให ้เป็ น ไปได ้ แต่บนศีรษะของผมมีทก ุ ข ์หน่ อยหนึ ง ฯ ม. ดูกรอาวุโสสารีบต ุ ร น่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมาแล ้วท่านพระสารีบต ุ ร มีฤทธิมาก มีอานุ ภาพมาก ยักษ ์ตนหนึ งได ้ประหารศีรษะของท่านในทีนี การประ หารเป็ นการประหารใหญ่เพียงนัน ยักษ ์นันพึงยังพระยาช ้างสูงตัง ๗ ศอก ๘ ศอก ให ้จมลงไปก็ได ้ หรือพึงทําลายยอดภูเขาใหญ่ก็ได ้ ด ้วยการประหารนัน ก็แล ท่านพระสารีบต ุ รได ้กล่าวอย่างนี ว่า ดูกรอาวุโสโมคคัลลานะ ผมพึงอดทนได ้ พึง ยังอัตภาพให ้เป็ นไปได ้ แต่บนศีรษะของผมมีทก ุ ข ์หน่ อยหนึ ง ฯ สา. ดูกรอาวุโสโมคคัลลานะ น่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมาแล ้ว ท่านมหา*โมคคัลลานะมีฤทธิมาก มีอานุ ภาพมาก ทีเห็นยักษ ์ ส่วนผมไม่เห็นแม้ซงปี ึ ศาจ ผูเ้ ล่นฝุ่ นในบัดนี ฯ [๙๖] พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงสดับการเจรจาปราศร ัยเห็นปานนี แห่งท่าน มหานาคทังสองนัน ด ้วยโสตธาตุอน ั เป็ นทิพย ์อันบริสท ุ ธิล่วงโสตธาตุของมนุ ษย ์ ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่งอุทานนี ในเวลา นี ว่า จิตของผูใ้ ดเปรียบด ้วยภูเขาหิน ตังมัน ไม่หวันไหว ไม่กาํ หนัด ในอารมณ์เป็ นทีตังแห่งความกําหนัด ไม่โกรธเคืองในอารมณ์ เป็ นทีทังแห่งการโกรธเคือง จิตของผูใ้ ดอบรมแล ้วอย่างนี ทุกข ์จักถึงผูน้ ันแต่ทไหน ี ฯ จบสูตรที ๔ ๕. นาคสูตร [๙๗] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ โฆสิตาราม ใกล ้เมืองโกสัมพี ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคเกลือนกล่นอยูด ่ ้วย ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบา*สิกา พระราชา มหาอํามาตย ์ของพระราชา เดียรถีย ์ สาวกแห่งเดียรถีย ์ ประทับ อยูล ่ าํ บากไม่ผาสุก ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงดําริวา่ บัดนี เราแล เกลือนกล่นอยูด ่ ้วยภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา พระราชา มหาอํามาตย ์ ของพระราชา เดียรถีย ์ สาวกแห่งเดียรถีย ์ อยูล ่ าํ บากไม่ผาสุก ถ ้ากระไรเราพึงหลีก ออกจากหมู่อยูผ ่ ูเ้ ดียวเถิด ครงนั ั นเป็ นเวลาเช ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงอันตรวาสกแล ้ว ทรงถือบาตรและจีวร เสด็จเข ้าไปบิณฑบาตยังเมืองโกสัมพี ครนเสด็ ั จเทียวบิณฑบาต ในเมืองโกสัมพี เสด็จกลับจากบิณฑบาตภายหลังภัตแล ้ว ทรงเก็บเสนาสนะ ด ้วยพระองค ์เอง ทรงถือบาตรและจีวร ไม่ทรงบอกลาอุปัฏฐาก ไม่ทรงบอกเล่า ภิกษุสงฆ ์ พระองค ์เดียวไม่มเี พือนสอง เสด็จหลีกจาริกไปทางป่ าปาลิไลยกะ เสด็จจาริกไปโดยลําดับ ถึงป่ าปาลิไลยกะแล ้ว ฯ [๙๘] ได ้ยินว่า ณ ทีนัน พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยูท ่ ควงไม้ ี ภท ั ทสาละ ในราวไพรร ักขิตวัน ในป่ าปาลิไลยกะ แม้พระยาช ้างเชือกหนึ ง เกลือนกล่น อยูด ่ ้วยเหล่าช ้างพลาย ช ้างพัง ช ้างสะเทิน ลูกช ้าง กินหญ ้าทีช ้างทังหลายเล็ม ยอดเสียแล ้ว และช ้างทังหลายกินกิงไม้ทพระยาช ี ้างนันหักลงๆ พระยาช ้างนัน ดืมนํ าทีขุน ่ และเมือพระยาช ้างนันลงและขึนจากนํ า เหล่าช ้างพังเดินเสียดสี กายไป พระยาช ้างนันเกลือนกล่นอยูล ่ าํ บากไม่ผาสุก ลําดับนันแล พระยาช ้าง นันดําริวา่ บัดนี เราแลเกลือนกล่นอยูด ่ ้วยเหล่าช ้างพลาย ช ้างพัง ช ้างสะเทิน ลูกช ้าง เรากินหญ ้าทีช ้างทังหลายเล็มยอดเสียแล ้ว และช ้างทังหลายกินกิงไม้ที เราหักลงๆ เราดืมนํ าทีขุน ่ และเมือเราลงและขึนจากนํ า เหล่าช ้างพังทังหลาย เดินเสียดสีกายไป เราเกลือนกล่นอยูล ่ าํ บากไม่ผาสุก ถ ้ากระไรเราพึงหลีกออก จากโขลงอยูแ่ ต่ผูเ้ ดียว ลําดับนันแล พระยาช ้างนันหลีกออกจากโขลง แล ้วเข ้า ไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคทีควงไม้ภท ั ทสาละ ในราวป่ าร ักขิตวัน ณ ป่ าปาลิไลยกะ ทีพระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ได ้ยินว่า พระยาช ้างนันกระทําประเทศทีพระผูม้ พ ี ระ*ภาคประทับอยูใ่ นร ักขิตวันนันให ้ปราศจากของเขียว และเข ้าไปตังนํ าฉันนํ าใช ้ไว ้ สําหร ับพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยงวง ฯ [๙๙] ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงหลีกเร ้นอยูใ่ นทีลับ ทรงเกิด ความปริวต ิ กแห่งพระทัยอย่างนี ว่า เมือก่อนเราแลเกลือนกล่นอยูด ่ ้วยภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา พระราชา มหาอํามาตย ์ของพระราชา เดียรถีย ์ สาวกแห่ง เดียรถีย ์ เราเกลือนกล่นอยูล ่ าํ บากไม่ผาสุก บัดนี เรานันไม่เกลือนกล่นอยูด ่ ้วย ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา พระราชา มหาอํามาตย ์ของพระราชา เดียรถีย ์ สาวกแห่งเดียรถีย ์ เราไม่เกลือนกล่นเป็ นอยูส ่ ข ุ สําราญ พระยาช ้างนันเกิดความ ปริวต ิ กแห่งใจอย่างนี ว่า เมือก่อนเราแลเกลือนกล่นอยูด ่ ้วยเหล่าช ้างพลาย ช ้าง พัง ช ้างสะเทิน ลูกช ้าง เรากินหญ ้าทีช ้างทังหลายเล็มยอดเสียแล ้ว และช ้าง ทังหลายกินกิงไม้ทเราหั ี กลงๆ เราดืมนํ าทีขุน ่ และเมือเราลงและขึนจากนํ า ช ้างพังทังหลายเดินเสียดสีกายไป เราเกลือนกล่นอยูล ่ าํ บากไม่ผาสุก บัดนี เราไม่ เกลือนกล่นอยูด ่ ้วยเหล่าช ้างพลาย ช ้างพัง ช ้างสะเทิน ลูกช ้าง เราไม่กน ิ หญ ้าที ช ้างทังหลายเล็มยอดแล ้ว และช ้างทังหลายไม่กน ิ กิงไม้ทเราหั ี กลงๆ เราดืมนํ าที ไม่ขน ่ ุ และเมือเราลงและขึนจากนํ า ช ้างพังทังหลายก็ไม่เดินเสียดสีกายไป เรา ไม่เกลือนกล่นอยูเ่ ป็ นสุขสําราญ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบความสงัดกายของพระองค ์ และทรง ทราบความปริวต ิ กแห่งใจของพระยาช ้างนัน ด ้วยพระหฤทัยแล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า จิตของพระยาช ้างผูม้ งี าเช่นกับงอนรถนี ย่อมสมกับจิตที ประเสริฐของพระพุทธเจ ้าผูป้ ระเสริฐ เพราะพระพุทธเจ ้า พระองค ์เดียว ทรงยินดีอยูใ่ นป่ า ฯ จบสูตรที ๕ ๖. ปิ ณโฑลภารทวาชสูตร [๑๐๐] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระปิ ณโฑล*ภารทวาชะผูถ้ อื การอยูป ่ ่ าเป็ นวัตร ถือเทียวบิณฑบาตเป็ นวัตร ถือทรงผ้าบังสุกล ุ เป็ นวัตร ถือทรงไตรจีวรเป็ นวัตร มีความปรารถนาน้อย สันโดษ ชอบสงัด ไม่คลุกคลีด ้วยหมู่ ปรารภความเพียร ผูม้ วี าทะกําจัด หมันประกอบในอธิจต ิ นังคู ้บัลลังก ์ตังกายตรง อยูใ่ นทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรง เห็นท่านพระปิ ณโฑลภาร ัทวาชะ ผูถ้ อื การอยูป ่ ่ าเป็ นวัตร ... อยูใ่ นทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า การไม่วา่ ร ้ายกัน ๑ การไม่เบียดเบียนกัน ๑ การสํารวม ในพระปาติโมกข ์ ๑ ความเป็ นผูร้ ู ้จักประมาณในภัต ๑ ทีนอนทีนังอันสงัด ๑ การประกอบความเพียรในอธิจต ิ ๑ นี เป็ นคําสังสอนของพระพุทธเจ ้าทังหลาย ฯ จบสูตรที ๖ ๗. สาริปต ุ ตสูตร [๑๐๑] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระสารีบต ุ รผู ้ มีความปรารถนาน้อย สันโดษ ชอบสงัด ไม่คลุกคลีด ้วยหมู่ ปรารภความเพียร หมันประกอบในอธิจต ิ นังคู ้บัลลังก ์ตังกายตรง อยูใ่ นทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระสารีบต ุ รผูม้ ค ี วามปรารถนาน้อย ... อยูใ่ นที ไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ความโศกทังหลายย่อมไม่มแี ก่ผูท้ มี ี จต ิ ยิง ไม่ประมาท เป็ น มุนี ศึกษาอยูใ่ นครองแห่งมุนี คงที สงบ มีสติทก ุ เมือ ฯ จบสูตรที ๗ ๘. สุนทรีสต ู ร [๑๐๒] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค เป็ นผูท้ มหาชนสั ี กการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ทรงได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัย เภสัชบริขาร แม้ภก ิ ษุสงฆ ์ก็เป็ นผูท้ มหาชนสั ี กการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัย เภสัชบริกขาร ส่วนพวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชก เป็ นพวกทีมหาชนไม่สก ั การะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง ไม่ได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัย เภสัชบริกขาร ฯ [๑๐๓] ครงนั ั นแล พวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชก อดกลันสักการะของ พระผูม้ พ ี ระภาคและสักการะของภิกษุสงฆ ์ไม่ได ้ เข ้าไปหานางสุนทรีป ริพาชิกาถึง ทีอยู่ ครนแล ั ้ว ได ้กล่าวกะนางสุนทรีป ริพาชิกาว่า ดูกรน้องหญิง เธอสามารถ เพือจะทําประโยชน์แก่ญาติทงหลายได ั ้หรือ นางสุนทรีป ริพาชิกาถามว่า ดิฉันจะ ทําอะไร พระผูเ้ ป็ นเจ ้า ดิฉันสามารถเพือจะทําอะไร แม้ชวี ต ิ ดิฉันก็สละเพือ ประโยชน์แก่ญาติทงหลายได ั ้ ฯ อัญ. ดูกรน้องหญิง ถ ้าเช่นนันเธอจงไปสูพ ่ ระวิหารเชตวันเนื องๆ เถิด ฯ นางสุนทรีป ริพาชิกา ร ับคําของพวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชกเหล่านันแล ้ว ได ้ไปยังพระวิหารเชตวันเนื องๆ เมือใด พวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชกเหล่านันได ้ ทราบว่า นางสุนทรีป ริพาชิกาคนเห็นกันมามากว่า ไปยังพระวิหารเชตวันเนื องๆ เมือนัน ได ้จ ้างพวกนักเลงให ้ปลงชีวต ิ นางสุนทรีป ริพาชิกานันเสีย แล ้วหมกไว ้ ในคูรอบพระวิหารเชตวันนันเอง แล ้วพากันเข ้าไปเฝ้ าพระเจ ้าปเสนทิโกศลถึงที ประทับ ครนแล ั ้วได ้กราบทูลว่า ขอถวายพระพร นางสุนทรีป ริพาชิกาอาตมภาพ ทังหลายมิได ้เห็น พระเจ ้าปเสนทิโกศลตร ัสถามว่า พระคุณเจ ้าทังหลายสงสัยใน ทีไหนเล่า ฯ อัญ. ในพระวิหารเชตวัน ขอถวายพระพร ฯ ป. ถ ้าอย่างนัน พระคุณเจ ้าทังหลายจงค ้นพระวิหารเชตวัน ฯ ครงนั ั น พวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชกเหล่านัน ค ้นทัวพระวิหารเชตวันแล ้ว ขุดศพนางสุนทรีป ริพาชิกาตามทีตนสังให ้หมกไว ้ขึนจากคู ยกขึนสูเ่ ตียงแล ้วให ้นํ า ไปสูพ ่ ระนครสาวัตถี เดินทางจากถนนนี ไปถนนโน้น จากตรอกนี ไปตรอกโน้น แล ้ว ให ้พวกมนุ ษย ์โพนทะนาว่า เชิญดูกรรมของเหล่าสมณศากยบุตรเถิดนาย สมณศากย*บุตรเหล่านี ไม่มค ี วามละอาย ทุศล ี มีธรรมเลวทราม พูดเท็จ ไม่ประพฤติพรหมจรรย ์ ก็สมณศากยบุตรเหล่านี ถึงจักปฏิญาณว่า เป็ นผูป้ ระพฤติธรรม ประพฤติสมําเสมอ ประพฤติพรหมจรรย ์ พูดจริง มีศล ี มีธรรมอันงาม ความเป็ นสมณะของสมณ*ศากยบุตรเหล่านี หามีไม่ ความเป็ นพรหมของสมณศากยบุตรเหล่านี หามีไม่ ความ เป็ นสมณะของสมณศากยบุตรเหล่านี ฉิ บหายเสียแล ้ว ความเป็ นพรหมของสมณ ศากยบุตรเหล่านี ฉิ บหายเสียแล ้วความเป็ นสมณะของสมณศากยบุตรเหล่านี จักมีแต่ ไหน ความเป็ นพรหมของสมณศากยบุตรเหล่านี จักมีแต่ไหน สมณศากยบุตรเหล่านี ปราศจากความเป็ นสมณะ สมณศากยบุตรเหล่านี ปราศจากความเป็ นพรหม ก็ ไฉนเล่า บุรษ ุ กระทํากิจของบุรษ ุ แล ้วจักปลงชีวต ิ หญิงเสีย ฯ [๑๐๔] ก็สมัยนันแล มนุ ษย ์ทังหลายในพระนครสาวัตถี เห็นภิกษุ ทังหลายแล ้ว ย่อมด่า ย่อมบริภาษ ขึงเคียดเบียดเบียน ด ้วยวาจาอันหยาบคาย มิใช่ของสัตบุรษ ุ ว่า สมณศากยบุตรเหล่านี ไม่มค ี วามละอาย ... ก็ไฉนเล่า บุรษ ุ กระทํากิจของบุรษ ุ แล ้วจะปลงชีวต ิ หญิงเสีย ฯ [๑๐๕] ครงนั ั นแล เวลาเช ้า ภิกษุมากด ้วยกันครองผ้าอันตรวาสก ถือบาตรและจีวร เข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครสาวัตถี ครนกลั ั บจากบิณฑบาต ภายหลังภัตแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ ผูเ้ จริญ บัดนี มนุ ษย ์ทังหลายในพระนครสาวัตถี เห็นภิกษุทงหลายแล ั ้วย่อมด่า ... ก็ไฉนเล่า บุรษ ุ กระทํากิจของบุรษ ุ แล ้วจักปลงชีวต ิ หญิงเสีย พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัส ว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั เสียงนันจักมีอยูไ่ ม่นาน จักมีอยู่ ๗ วันเท่านัน ล่วง ๗ วัน ไปแล ้วก็จก ั หายไป ดูกรภิกษุทงหลาย ั ถ ้าอย่างนัน ท่านทังหลายจงโต ้ตอบ มนุ ษย ์ทังหลายผูท้ เห็ ี นภิกษุทงหลายแล ั ้ว ด่า บริภาษ ขึงเคียด เบียดเบียน ด ้วยวาจาอันหยาบคาย มิใช่ของสัตบุรษ ุ ด ้วยคาถานี ว่า คนทีพูดไม่จริง หรือคนทีทําบาปกรรมแล ้วพูดว่า มิได ้ทํา ย่อมเข ้าถึงนรก คนแม้ทงสองพวกนั ั น มีกรรมเลวทราม ละไปแล ้ว ย่อมเป็ นผูเ้ สมอกันในโลกหน้า ฯ [๑๐๖] ลําดับนันแล ภิกษุเหล่านันเล่าเรียนคาถานี ในสํานักของพระผูม้ ี *พระภาคแล ้ว ย่อมโต ้ตอบพวกมนุ ษย ์ผูท้ เห็ ี นภิกษุทงหลายแล ั ้วด่า บริภาษ ขึงเคียด เบียดเบียนด ้วยวาจาอันหยาบคาย มิใช่ของสัตบุรษ ุ ด ้วยคาถานี ว่า คนทีพูดไม่จริง หรือคนทีกระทําบาปกรรม แล ้วพูดว่า มิได ้ ทํา ย่อมเข ้าถึงนรก คนแม้ทงสองพวกนั ั นมีกรรมเลวทราม ละไปแล ้ว ย่อมเป็ นผูเ้ สมอกันในโลกหน้า ฯ [๑๐๗] มนุ ษย ์ทังหลายพากันดําริวา่ สมณศากยบุตรเหล่านี ไม่ได ้ทํา ความผิด สมณศากยบุตรเหล่านี ไม่ได ้ทําบาป เสียงนันมีอยูไ่ ม่นานนัก ได ้มีอยู่ ๗ วันเท่านัน ล่วง ๗ วันแล ้วก็หายไป ครงนั ั นแล ภิกษุเป็ นอันมากพากันไป เฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ น่ าอัศจรรย ์ ข ้าแต่พระองค ์ผู ้ เจริญ ไม่เคยมีมาแล ้ว พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสพระดําร ัสนี ไว ้ว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั เสียงนันจักมีอยูไ่ ม่นาน ล่วง ๗ วันแล ้วก็จก ั หายไป เสียงนันหายไปแล ้วเพียง นัน พระเจ ้าข ้า ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ชนทังหลายผูไ้ ม่สาํ รวมแล ้ว ย่อมทิมแทงชนเหล่าอืนด ้วยวาจา เหมือนเหล่าทหารทีเป็ นข ้าศึกทิมแทงกุญชร ผูเ้ ข ้าสงครามด ้วย ลูกศรฉะนัน ภิกษุผูม้ จี ต ิ ไม่ประทุษร ้าย ฟังคําอันหยาบคาย ทีชนทังหลายเปล่งขึนแล ้ว พึงอดกลัน ฯ จบสูตรที ๘ ๙. อุปเสนวังคันตปุตตสูตร [๑๐๘] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวน ั กลันทก*นิ วาปสถาน ใกล ้พระนครราชคฤห ์ ครงนั ั นแล ท่านพระอุปเสนวังคันตบุตรหลีก เร ้นอยูใ่ นทีลับ ได ้เกิดความปริวต ิ กแห่งใจขึนอย่างนี ว่า เป็ นลาภของเราหนอเราได ้ ดีแล ้วหนอ พระผูม้ พ ี ระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าเป็ นศาสดาของเรา เราออก บวชเป็ นบรรพชิตในธรรมวินัยอันพระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสดีแล ้ว เพือนพรหมจรรย ์ ของเรามีศล ี มีธรรมอันงาม เราเป็ นผูก้ ระทําบริบรู ณ์ในศีลทังหลาย เป็ นผู ้ มีจต ิ ตังมันแน่ วแน่ เป็ นอันดี เราเป็ นพระอรหันตขีณาสพ และเราเป็ นผูม้ ฤ ี ทธิมาก มีอานุ ภาพมาก ชีวต ิ ของเราเจริญ ความตายของเราเจริญ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบความปริวต ิ กแห่งใจของท่านพระ*อุปเสนวังคันตบุตรด ้วยพระหฤทัยแล ้ว ทรงเปล่งอุทานนี ในเวลานันว่า ชีวต ิ ย่อมไม่ทาํ ให ้ผูใ้ ดเดือดร ้อน ผูน้ ันย่อมไม่เศร ้าโศกในที สุดแห่งมรณะ ถ ้าว่าผูน้ ันมีบทอันเห็นแล ้วไซร ้ เป็ น นักปราชญ ์ ย่อมไม่เศร ้าโศกในท่ามกลางแห่งสัตว ์ผูม้ ค ี วาม โศก ภิกษุผูม้ ภ ี วตัณหาอันตัดขาดแล ้ว มีจต ิ สงบ มีชาติสงสารสินแล ้ว ย่อมไม่มภ ี พใหม่ ฯ จบสูตรที ๙ ๑๐. สาริปต ุ ตสูตร [๑๐๙] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระสารีบต ุ ร นังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง พิจารณาความสงบระงับของตนอยู่ ในทีไม่ไกลพระผูม้ ี *พระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระสารีบต ุ รนังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง พิจารณาความสงบระงับของตนอยูใ่ นทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ภิกษุผูม้ จี ต ิ สงบระงับ มีตณ ั หาอันจะนํ าไปในภพตัดขาดแล ้ว ชาติสงสารสินแล ้ว พ้นแล ้วจากเครืองผูกแห่งมาร ฯ จบสูตรที ๑๐ จบเมฆิยวรรคที ๔ -----------รวมพระสูตรทีมีในวรรคนี คือ ๑. เมฆิยสูตร ๒. อุทธตสูตร ๓. โคปาลสูตร ๔. ชุณหสูตร ๕. นาคสูตร ๖. ปิ ณโฑลภารทวาชสูตร ๗. สาริปต ุ ตสูตร ๘. สุนทรีสต ู ร ๙. อุปเสนวังคันตปุตตสูตร ๑๐. สาริปต ุ ตสูตร ฯ --------------อุทาน โสณเถรวรรคที ๕ ๑. ราชสูตร [๑๑๐] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของท่าน อนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล พระเจ ้าปเสนทิโกศล ประทับอยูบ ่ นปราสาทชนบน ั พร ้อมด ้วยพระนางมลลิกาเทวี ลําดับนันแล พระเจ ้าปเสนทิโกศลตร ัสถามพระนางมัลลิกาเทวีวา่ ดูกรน้องมัลลิกา มีใครอืน บ ้างไหมทีน้องร ักยิงกว่าตน พระนางมัลลิกากราบทูลว่า พระพุทธเจ ้าข ้า หามี ใครอืนทีหม่อมฉันจะร ักยิงกว่าตนไม่ ก็ทล ู กระหม่อมเล่ามีใครอืนทีร ักยิงกว่า พระองค ์ เพค๊ะ ฯ ป. ดูกรน้องมัลลิกา แม้ฉันก็ไม่ร ักใครอืนยิงกว่าตน ฯ ลําดับนันแล พระเจ ้าปเสนทิโกศลเสด็จลงจากปราสาทแล ้ว เสด็จเข ้า ไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ทรงถวายบังคมแล ้วประทับนังอยู่ ณ ทีควร ส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ หม่อมฉันอยูบ ่ นปราสาทกับพระนางมัลลิกาเทวี ได ้ถามพระนางมัลลิกาเทวีวา่ มีใครอืนทีน้องร ักยิงกว่าตน เมือหม่อมฉันถามอย่างนี พระนางมัลลิกาเทวีกล่าวว่า พระพุทธเจ ้าข ้า หามีใครอืนทีหม่อมฉันจะร ักยิงกว่าตนไม่ ก็ทล ู กระหม่อมเล่ามีใคร อืนทีร ักยิงกว่าพระองค ์ หม่อมฉันเมือถูกถามเข ้าอย่างนี จึงได ้ตอบพระนางมัลลิกา ว่า แม้ฉันก็ไม่มใี ครอืนทีจะร ักยิงกว่าตน ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ใครๆ ตรวจตราด ้วยจิตทัวทุกทิศแล ้ว หาได ้พบผูเ้ ป็ นทีร ักยิง กว่าตนในทีไหนๆ ไม่เลย สัตว ์เหล่าอืนก็ร ักตนมากเหมือน กัน เพราะฉะนัน ผูร้ ักตนจึงไม่ควรเบียดเบียนผูอ้ น ื ฯ จบสูตรที ๑ ๒. อัปปายุกาสูตร [๑๑๑] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของท่าน อนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ครงนั ั นแล เวลาเย็น ท่านพระอานนท ์ ออกจากทีหลีกเร ้นแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่ พระองค ์ผูเ้ จริญ น่ าอัศจรรย ์ ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ไม่เคยมีมาแล ้ว พระมารดา ของพระผูม้ พ ี ระภาคทรงมีพระชนมายุนอ้ ยเหลือเกิน เมือพระผูม้ พ ี ระภาคประสูติ ได ้ ๗ วัน พระมารดาของพระผูม้ พ ี ระภาคก็เสด็จสวรรคต เข ้าถึงเทพนิ กายชนั ดุสต ิ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรอานนท ์ ข ้อนี เป็ นอย่างนัน ดูกรอานนท ์ ข ้อนี เป็ นอย่างนัน ดูกรอานนท ์ มารดาของพระโพธิสต ั ว ์ทังหลายมีอายุนอ้ ย เหลือเกิน เมือพระโพธิสต ั ว ์ประสูตไิ ด ้ ๗ วัน มารดาของพระโพธิสต ั ว ์ย่อมทํา กาละ เข ้าถึงเทพนิ กายชนดุ ั สต ิ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า สัตว ์เหล่าใดเหล่าหนึ งผูเ้ กิดแล ้ว และแม้จก ั เกิด สัตว ์ทังหมด นันจักละร่างกายไป ท่านผูฉ ้ ลาดทราบความเสือมแห่งสัตว ์ ทังปวงนันแล ้วพึงเป็ นผูม้ ค ี วามเพียรประพฤติพรหมจรรย ์ ฯ จบสูตรที ๒ ๓. สุปปพุทธกุฏฐิสต ู ร [๑๑๒] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวน ั กลันทกนิ วาป*สถาน ใกล ้พระนครราชคฤห ์ ก็สมัยนันแล ในพระนครราชคฤห ์ มีบรุ ษ ุ เป็ น โรคเรือนชือว่าสุปปพุทธะ เป็ นมนุ ษย ์ขัดสน กําพร ้า ยากไร ้ ก็สมัย นันแล พระผูม้ พ ี ระภาคแวดล ้อมไปด ้วยบริษท ั หมู่ใหญ่ ประทับนังแสดงธรรมอยู่ สุปปพุทธกุฏฐิได ้เห็นหมู่มหาชนประชุมกันแต่ทไกลเที ี ยว ครนแล ั ้วได ้มีความดําริ ว่าหมู่มหาชนจะแบ่งของควรเคียว หรือของควรบริโภคอะไรๆ ให ้ในทีนี แน่ แท ้ ไฉนหนอ เราพึงเข ้าไปหาหมู่มหาชน เราพึงได ้ของควรเคียวหรือควรบริโภคใน หมู่มหาชนนี เป็ นแน่ ลําดับนันแล สุปปพุทธกุฏฐิได ้เข ้าไปหาหมู่มหาชนนันแล ้ว ได ้เห็นพระผูม้ พ ี ระภาคแวดล ้อมด ้วยบริษท ั หมู่ใหญ่ ประทับนังแสดงธรรมอยู่ ครนแล ั ้วได ้มีความดําริวา่ หมู่มหาชนคงไม่แบ่งของควรเคียวหรือของควรบริโภค อะไรๆ ให ้ในทีนี พระสมณะโคดมนี ทรงแสดงธรรมอยูใ่ นบริษท ั ถ ้ากระไร แม้ เราก็พงึ ฟังธรรม เขานังอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ งในบริษท ั นันเอง ด ้วยคิดว่า แม้เราก็จก ั ฟังธรรม ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงกําหนดใจของบริษท ั ทุก หมู่เหล่าด ้วยพระทัยแล ้ว ได ้ทรงกระทําไว ้ในพระทัยว่า ในบริษท ั นี ใครหนอ แลควรจะรู ้แจ ้งธรรม พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นสุปปพุทธกุฏฐินังอยูใ่ นบริษท ั นัน ครนแล ั ้วได ้ทรงพระดําริวา่ ในบริษท ั นี บุรษ ุ นี แลควรจะรู ้แจ ้งธรรม พระองค ์ ทรงปรารภสุปปพุทธกุฏฐิตร ัสอนุ ปพ ุ พิกถาคือ ทานกถา ศีลกถา สัคคกถา โทษแห่งกามอันตําทรามเศร ้าหมอง และทรงประกาศอานิ สงส ์ในเนกขัมมะ เมือใด พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงทราบว่าสุปปพุทธกุฏฐิมจี ต ิ ควร อ่อน ปราศจากนิ วรณ์ เฟื องฟู ผ่องใส เมือนัน พระองค ์ทรงประกาศพระธรรมเทศนาทีพระพุทธเจ ้า ทังหลายทรงยกขึนแสดงด ้วยพระองค ์เอง คือทุกข ์ สมุทยั นิ โรธ มรรค ธรรม*จักษุปราศจากธุลี ปราศจากมลทิน ได ้เกิดขึนแก่สป ุ ปพุทธกุฏฐิในทีนังนันแลว่า สิงใดสิงหนึ งมีความเกิดขึนเป็ นธรรมดา สิงนันทังมวลล ้วนมีความดับเป็ นธรรมดา เหมือนผ้าทีสะอาดปราศจากมลทิน ควรร ับนํ าย ้อมด ้วยดีฉะนัน ฯ [๑๑๓] ลําดับนันแล สุปปพุทธกุฏฐิมธี รรมอันเห็นแล ้ว มีธรรมอันบรรลุ แล ้ว มีธรรมอันรู ้แจ ้งแล ้ว มีธรรมอันหยังถึงแล ้ว ข ้ามความสงสัยได ้แล ้ว ปราศจากความเคลือบแคลง บรรลุถงึ ความเป็ นผูแ้ กล ้วกล ้า ไม่เชือต่อผูอ้ นใน ื ศาสนาของพระศาสดา ลุกจากอาสนะ เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวาย บังคมแล ้ว นัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ภาษิตของพระองค ์แจ่มแจ ้งนัก ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ภาษิตของพระองค ์แจ่มแจ ้งนัก พระผูม้ พ ี ระภาคทรงประกาศโดยอเนกปริยาย เปรียบเหมือนหงายของทีควํา เปิ ดของทีปิ ด บอกทางแก่คนหลงทาง หรือตาม ประทีปไว ้ในทีมืดด ้วยหวังว่า ผูม้ จี ก ั ษุจก ั เห็นรูปได ้ ฉะนัน ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์นี ขอถึงพระผูม้ พ ี ระภาคกับทังพระธรรมและพระภิกษุสงฆ ์ว่าเป็ นสรณะ ขอพระผูม้ พ ี ระภาคโปรดทรงจําข ้าพระองค ์ว่าเป็ นอุบาสกผูถ้ งึ สรณะตลอดชีวต ิ ตังแต่ วันนี เป็ นต ้นไป ฯ ลําดับนันแล สุปปพุทธกุฏฐิอน ั พระผูม้ พ ี ระภาคทรงชีแจงให ้เห็นแจ ้ง ให ้สมาทาน อาจหาญ ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถา ชืนชมยินดีพระภาษิตของพระผูม้ ี *พระภาค ลุกจากอาสนะถวายบังคมพระผูม้ พ ี ระภาค กระทําประทักษิณแล ้วหลีกไป ครงนั ั นแล แม่โคลูกอ่อนชนสุปปพุทธกุฏฐิผูห้ ลีกไปไม่นานให ้ล ้มลง ปลงเสีย จากชีวต ิ ลําดับนันแล ภิกษุมากด ้วยกันเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้ว นัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้ทูลถามพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ สุปปพุทธกุฏฐิอน ั พระผูม้ พ ี ระภาคทรงชีแจงให ้เห็นแจ ้ง ให ้ สมาทาน อาจหาญ ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถาแล ้ว กระทํากาละ คติของเขาเป็ น อย่างไร ภพหน้าของเขาเป็ นอย่างไร พระเจ ้าข ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงพยากรณ์วา่ ดูกรภิกษุทงหลาย ั สุปปพุทธกุฏฐิเป็ นบัณฑิต ปฏิบต ั ธิ รรมสมควรแก่ธรรม และ ไม่เบียดเบียนเราให ้ลําบากเพราะธรรมเป็ นเหตุ ดูกรภิกษุทงหลาย ั สุปปพุทธกุฏฐิ เป็ นพระโสดาบัน เพราะความสินไปแห่งสังโยชน์ทงสาม ั มีความไม่ตกตําเป็ น ธรรมดา เป็ นผูเ้ ทียงทีจะตร ัสรู ้ในเบืองหน้า ฯ [๑๑๔] เมือพระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสอย่างนี แล ้ว ภิกษุรป ู หนึ งได ้ทูลถามพระ*ผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ อะไรหนอแลเป็ นเหตุเป็ นปัจจัยเครืองให ้ สุปปพุทธกุฏฐิเป็ นมนุ ษย ์ขัดสน กําพร ้า ยากไร ้ พระผูม้ พ ี ระภาคทรงพยากรณ์วา่ ดูกรภิกษุทงหลาย ั เรืองเคยมีแล ้ว สุปปพุทธกุฏฐิเป็ นเศรษฐีบต ุ รอยูใ่ นกรุง*ราชคฤห ์นี แล เขาออกไปยังภูมเิ ป็ นทีเล่นในสวน ได ้เห็นพระปัจเจกพุทธเจ ้า นามว่าตครสิขก ี าํ ลังเทียวบิณฑบาตไปในพระนคร ครนแล ั ้วเขาดําริวา่ ใครนี เป็ นโรคเรือนเทียวไปอยู่ เขาถ่มนํ าลายแล ้วหลีกไปข ้างเบืองซ ้าย เขาหมกไหม้ อยูใ่ นนรกสินปี เป็ นอันมาก สินร ้อยปี สินพันปี สินแสนปี เป็ นอันมาก เพราะ ผลแห่งกรรมนันยังเหลืออยู่ เขาจึงได ้เป็ นมนุ ษย ์ขัดสน กําพร ้า ยากไร ้ อยูใ่ น กรุงราชคฤห ์นี แล เขาอาศัยธรรมวินัยทีพระตถาคตประกาศแล ้ว สมาทานศร ัทธา ศีล สุตะ จาคะ ปัญญา ครนอาศั ั ยธรรมวินัยทีพระตถาคตประกาศแล ้วสมาทาน ศร ัทธา ศีล สุตะ จาคะ ปัญญา เมือตายไป เขาเข ้าถึงสุคติโลกสวรรค ์ เป็ น ผูเ้ ข ้าถึงความเป็ นสหายของเหล่าเทวดาชนดาวดึ ั งส ์ เขาย่อมไพโรจน์ลว่ งเทวดา เหล่าอืนในชนดาวดึ ั งส ์นันด ้วยวรรณะและด ้วยยศ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า บุรษ ุ ผูเ้ ป็ นบัณฑิต พึงละเว ้นบาปทังหลายในสัตว ์โลก เหมือน บุรษ ุ ผูม้ จี ก ั ษุ เมือทางอืนทีจะก ้าวไปมีอยู่ ย่อมหลีกทีอันไม่ ราบเรียบเสียฉะนัน ฯ จบสูตรที ๓ ๔. กุมารกสูตร [๑๑๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล เด็กรุน ่ หนุ่ มมาก ด ้วยกัน จับปลาอยูใ่ นระหว่างพระนครสาวัตถีกบั พระวิหารเชตวัน ครงนั ั นแล เป็ นเวลาเช ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงอันตรวาสกแล ้ว ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จเข ้า ไปบิณฑบาตยังพระนครสาวัตถี ได ้ทอดพระเนตรเห็นเด็กรุน ่ หนุ่ มมากด ้วยกัน จับปลาอยูใ่ นระหว่างพระนครสาวัตถีกบั พระวิหารเชตวัน ครนแล ั ้วเสด็จเข ้าไป หาเด็กรุน ่ หนุ่ มเหล่านัน แล ้วได ้ตร ัสถามว่า พ่อหนู ทงหลาย ั เธอทังหลาย กลัวต่อความทุกข ์ ความทุกข ์ไม่เป็ นทีร ักของเธอทังหลายมิใช่หรือ เด็กเหล่านัน กราบทูลว่า อย่างนันพระเจ ้าข ้า ข ้าพระองค ์ทังหลายกลัวต่อความทุกข ์ ความ ทุกข ์ไม่เป็ นทีร ักของข ้าพระองค ์ทังหลาย ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ถ ้าท่านทังหลายกลัวต่อความทุกข ์ ถ ้าความทุกข ์ไม่เป็ นทีร ัก ของท่านทังหลายไซร ้ ท่านทังหลายอย่าได ้ทําบาปกรรมทังใน ทีแจ ้งหรือในทีลับเลย ถ ้าท่านทังหลายจักทําหรือทําอยูซ ่ งึ บาปกรรมไซร ้ ท่านทังหลายแม้จะเหาะหนี ไปก็ยอ ่ มไม่พน้ ไปจากความทุกข ์เลย ฯ จบสูตรที ๔ ๕. อุโปสถสูตร [๑๑๖] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ ปุพพารามปราสาทของนาง*วิสาขามิคารมารดา ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคแวดล ้อมด ้วยภิกษุสงฆ ์ ประทับ นังอยูใ่ นวันอุโบสถ ลําดับนันแล เมือราตรีลว่ งไปแล ้ว ปฐมยามสินไปแล ้ว ท่านพระอานนท ์ลุกจากอาสนะกระทําจีวรเฉวียงบ่าข ้างหนึ ง ประนมอัญชลีไปทางที พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ราตรีลว่ งไปแล ้ว ปฐมยามสินไปแล ้ว ภิกษุสงฆ ์นังอยูน ่ านแล ้ว ขอพระผูม้ ี *พระภาคทรงแสดงปาติโมกข ์แก่ภก ิ ษุทงหลายเถิ ั ด เมือท่านพระอานนท ์กราบทูลอย่าง นี แล ้ว พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงนิ งอยู่ แม้ครงที ั ๒ เมือราตรีลว่ งไปแล ้ว มัชฌิม*ยามสินไปแล ้ว ท่านพระอานนท ์ลุกจากอาสนะ กระทําจีวรเฉวียงบ่าข ้างหนึ ง ประนมอัญชลีไปทางทีพระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ราตรีลว่ งไปแล ้ว มัชฌิมยามสินไปแล ้ว ภิกษุสงฆ ์นัง อยูน ่ านแล ้ว ขอพระผูม้ พ ี ระภาคทรงแสดงปาติโมกข ์แก่ภก ิ ษุทงหลายเถิ ั ด แม้ครงั ที ๒ พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงนิ งอยู่ แม้ครงที ั ๓ เมือราตรีลว่ งไปแล ้ว ปัจฉิ ม*ยามสินไปแล ้ว อรุณขึนไปแล ้ว จวนสว่างแล ้ว ท่านพระอานนท ์ลุกจากอาสนะ กระทําจีวรเฉวียงบ่าข ้างหนึ ง ประนมอัญชลีไปทางทีพระผูม้ พ ี ระภาคประทับ ได ้ กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ราตรีลว่ งไปแล ้ว ปัจฉิ มยาม สินไปแล ้ว อรุณขึนไปแล ้ว จวนสว่างแล ้ว ภิกษุสงฆ ์นังอยูน ่ านแล ้ว ขอ พระผูม้ พ ี ระภาคทรงแสดงปาติโมกข ์แก่ภก ิ ษุทงหลายเถิ ั ด พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรอานนท ์ บริษท ั ยังไม่บริสท ุ ธิ ลําดับนัน ท่านพระมหาโมคคัลลานะ ดําริวา่ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสอย่างนี ว่า ดูกรอานนท ์ บริษท ั ยังไม่บริสท ุ ธิ ดังนี ทรง หมายถึงใครหนอแล ลําดับนัน ท่านพระมหาโมคคัลลานะกําหนดใจของภิกษุสงฆ ์ ทุกหมู่เหล่าด ้วยใจของตนแล ้วได ้พิจารณาเห็นบุคคลนันผูท้ ศ ุ ล ี มีธรรมอันลามก มีความประพฤติไม่สะอาดน่ าร ังเกียจ มีการงานปกปิ ด ไม่เป็ นสมณะปฏิญาณว่า เป็ นสมณะ ไม่เป็ นพรหมจารี ปฏิญาณว่าเป็ นพรหมจารีผูเ้ น่ าใน ผูอ้ น ั ราคะ รวรดแล ั ้ว ผูเ้ ป็ นดุจหยากเยือ นังอยูใ่ นท่ามกลางภิกษุสงฆ ์ ครนแล ั ้ว ท่าน พระมหาโมคคัลลานะลุกจากอาสนะเข ้าไปหาบุคคลนัน แล ้วได ้กล่าวกะบุคคลนัน ว่า จงลุกขึนเถิดผูม้ อ ี ายุ พระผูม้ พ ี ระภาคทรงเห็นท่านแล ้ว ท่านไม่มธี รรมเป็ น เครืองอยูร่ ว่ มกับภิกษุทงหลาย ั ลําดับนันแล บุคคลนันได ้นิ งเสีย แม้ครงที ั ๒ ... แม้ครงที ั ๓ ท่านพระมหาโมคคัลลานะก็ได ้กล่าวกะบุคคลนันว่า จงลุกขึน เถิดผูม้ อ ี ายุ พระผูม้ พ ี ระภาคทรงเห็นท่านแล ้ว ท่านไม่มธี รรมเป็ นเครืองอยูร่ ว่ ม กับภิกษุทงหลาย ั แม้ครงที ั ๓ บุคคลนันก็ได ้นิ งเสีย ลําดับนันแล ท่านพระ*มหาโมคคัลลานะจับบุคคลนันทีแขน ฉุ ดให ้ออกไปจากภายนอกซุ ้มประตู ใส่*กลอนแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ ี *พระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์ให ้บุคคลนันออกไปแล ้ว บริษท ั บริสท ุ ธิแล ้ว ขอพระผูม้ พ ี ระภาคทรงแสดงปาติโมกข ์แก่ภก ิ ษุทงหลายเถิ ั ด พระ*ผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรโมคคัลลานะ น่ าอัศจรรย ์ ดูกรโมคคัลลานะ ไม่เคย มีมาแล ้ว โมฆบุรษ ุ นี อยูจ ่ นกระทังต ้องจับแขนฉุ ดออกไป ลําดับนันแล พระ*ผูม้ พ ี ระภาคตร ัสกะภิกษุทงหลายว่ ั า ดูกรภิกษุทงหลาย ั บัดนี ตังแต่นีไป เรา จักไม่กระทําอุโบสถ แสดงปาติโมกข ์ ตังแต่นีไป เธอทังหลายนันแลพึงกระทํา อุโบสถ แสดงปาติโมกข ์ ดูกรภิกษุทงหลาย ั การทีตถาคตจะพึงกระทําอุโบสถ แสดงปาติโมกข ์ ในเมือบริษท ั ไม่บริสท ุ ธินัน มิใช่ฐานะ มิใช่โอกาส ฯ [๑๑๗] ดูกรภิกษุทงหลาย ั ในมหาสมุทร มีธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่ เคยมีมา ๘ ประการนี ทีพวกอสูรเห็นแล ้วๆ พากันยินดีอยูใ่ นมหาสมุทร ๘ ประการเป็ นไฉน ดูกรภิกษุทงหลาย ั มหาสมุทรลาดลุม ่ ลึกลงไปตามลําดับไม่โกรกช ันเหมือน เหว ดูกรภิกษุทงหลาย ั ข ้อทีมหาสมุทรลาดลุม ่ ลึกลงไปตามลําดับ ไม่โกรกช ัน เหมือนเหว นี เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๑ มีอยูใ่ น มหาสมุทร ทีพวกอสูรเห็นแล ้วๆ พากันยินดีอยูใ่ นมหาสมุทร ฯ อีกประการหนึ ง มหาสมุทรเต็มเปี ยมอยูเ่ สมอ ไม่ล ้นฝัง ดูกรภิกษุ ทังหลาย แม้ข ้อทีมหาสมุทรเต็มเปี ยมอยูเ่ สมอ ไม่ล ้นฝังนี ก็เป็ นธรรมอันน่ า อัศจรรย ์ ไม่เคยมีมาประการที ๒ ... ฯ อีกประการหนึ ง มหาสมุทรย่อมไม่เกลือนกล่นด ้วยซากศพเพราะคลืน ย่อมซ ัดเอาซากศพเข ้าหาฝังให ้ขึนบก ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีมหาสมุทรไม่ เกลือนกล่นด ้วยซากศพ เพราะคลืนย่อมซ ัดเอาซากศพเข ้าหาฝังให ้ขึนบก นี ก็ เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๓ ... ฯ อีกประการหนึ ง แม่นําสายใหญ่ๆ คือ แม่นําคงคา ยมุนา อจิรวดี สรภู มหี แม่นําเหล่านันไหลไปถึงมหาสมุทรแล ้ว ย่อมละชือและโคตรเดิม หมด ถึงการนับว่ามหาสมุทรนันเอง ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีแม่นําสายใหญ่ๆ คือ แม่นําคงคา ยมุนา อจิรวดี สรภู มหี แม่นําเหล่านันไหลไปถึง มหาสมุทรแล ้ว ย่อมละชือและโคตรเดิมหมด ถึงการนับว่ามหาสมุทรนันเอง นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๔ ... ฯ อีกประการหนึ ง แม่นําทุกสายในโลกย่อมไหลไปรวมลงในมหาสมุทร และสายฝนก็ตกลงสูม ่ หาสมุทร มหาสมุทรก็มไิ ด ้ปรากฏว่าจะพร่องหรือเต็มเพราะ นํ านันๆ ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีแม่นําทุกสายในโลกไหลไปรวมลงใน มหาสมุทร และสายฝนก็ตกลงสูม ่ หาสมุทร แต่มหาสมุทรก็มไิ ด ้ปรากฏว่าจะ พร่องหรือเต็มเพราะนํ านันๆ นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการ ที ๕ ... ฯ อีกประการหนึ ง มหาสมุทรมีรสเดียว คือ รสเค็ม ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีมหาสมุทรทังหลายมีรสเดียว คือ รสเค็ม นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๖ ... ฯ อีกประการหนึ ง มหาสมุทรมีร ัตนะมากมายหลายชนิ ด ในมหาสมุทร นันมีร ัตนะเหล่านี คือ แก ้วมุกดา แก ้วมณี แก ้วไพฑูรย ์ สังข ์ ศิลา แก ้ว ประพาฬ เงิน ทอง ทับทิม แก ้วมรกต ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อที มหาสมุทรมีร ัตนะมากมายหลายชนิ ด ... นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๗ ... ฯ อีกประการหนึ ง มหาสมุทรเป็ นทีพํานักอาศัยของสิงทีมีชวี ต ิ ใหญ่ๆ สิง มีชวี ต ิ ใหญ่ๆ ในมหาสมุทรนัน คือ ปลาติมิ ปลามิงคละ ปลาติมต ิ ม ิ งิ คละ พวกอสูร นาค คนธรรพ ์ แม้ทมี ี รา่ งกายใหญ่ประมาณร ้อยโยชน์ สองร ้อย โยชน์ สามร ้อยโยชน์ สีร ้อยโยชน์ ห ้าร ้อยโยชน์ ก็มอ ี ยู่ ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีมหาสมุทรเป็ นทีพํานักของสิงทีมีชวี ต ิ ใหญ่ๆ ... นี ก็เป็ นธรรมอันน่ า อัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๘ ทีพวกอสูรเห็นแล ้วๆ พากันยินดีอยูใ่ น มหาสมุทร ดูกรภิกษุทงหลาย ั ในมหาสมุทรมีธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ๘ ประการนี แล ทีพวกอสูรเห็นแล ้วๆ พากันยินดีอยูใ่ นมหาสมุทร ฯ [๑๑๘] ดูกรภิกษุทงหลาย ั ในธรรมวินัยนี ก็มธี รรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ๘ ประการ ทีภิกษุทงหลายเห็ ั นแล ้วๆ พากันยินดีอยูใ่ นธรรมวินัย ฉันนันเหมือนกัน ๘ ประการเป็ นไฉน ดูกรภิกษุทงหลาย ั ในธรรมวินัยนี มีการศึกษาไปตามลําดับ มีการ กระทําไปตามลําดับ มีการปฏิบต ั ไิ ปตามลําดับ มิใช่วา่ จะมีการบรรลุอรหัตผลโดย ตรง เปรียบเหมือนมหาสมุทรลาดลุม ่ ลึกไปตามลําดับ ไม่โกรกช ันเหมือนเหว ฉะนัน ดูกรภิกษุทงหลาย ั ข ้อทีในธรรมวินัยนี มีการศึกษาไปตามลําดับ มีการ กระทําไปตามลําดับ มีการปฏิบต ั ไิ ปตามลําดับ มิใช่วา่ จะมีการบรรลุอรหัตผลโดย ตรง นี เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมาประการที ๑ ในธรรมวินัยนี ที ภิกษุทงหลายเห็ ั นแล ้วๆ พากันยินดีอยูใ่ นธรรมวินัยนี ฯ ดูกรภิกษุทงหลาย ั สาวกทังหลายของเรา ไม่ลว่ งสิกขาบททีเราบัญญัติ แล ้วแม้เพราะเหตุแห่งชีวต ิ เปรียบเสมือนมหาสมุทรเต็มเปี ยมอยูเ่ สมอ ไม่ล ้น ฝัง ฉะนัน ดูกรภิกษุทงหลายแม้ ั ข ้อทีสาวกทังหลายของเรา ไม่ลว่ งสิกขาบทที เราบัญญัตแิ ล ้ว นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๒ ... ฯ ดูกรภิกษุทงหลาย ั บุคคลผูท้ ศ ุ ล ี มีบาปธรรม มีความประพฤติไม่ สะอาดน่ าร ังเกียจ ปกปิ ดกรรมชวั ไม่ใช่สมณะปฏิญาณว่าเป็ นสมณะ ไม่ใช่ ผูป้ ระพฤติพรหมจรรย ์ปฏิญาณว่าประพฤติพรหมจรรย ์ เสียใน ชุม ่ ด ้วยราคะ เป็ นดุจหยากเยือ สงฆ ์ไม่ยอมอยูร่ ว่ มกับบุคคลนัน ประชุมกันยกวัตรเธอเสีย ทันที แม้เขาจะนังอยูใ่ นท่ามกลางภิกษุสงฆ ์ แต่เขาก็ชอว่ ื าห่างไกลจากสงฆ ์ และสงฆ ์ก็หา่ งไกลจากเขา เปรียบเหมือนมหาสมุทร ไม่เกลือนกล่นด ้วยซากศพ เพราะคลืนย่อมซ ัดเอาซากศพในมหาสมุทรเข ้าหาฝัง ให ้ขึนบก ฉะนัน ดูกร*ภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีบุคคลผูท้ ศ ุ ล ี มีบาปธรรม ... และสงฆ ์ก็หา่ งไกลจากเขา นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมาประการที ๓ ... ฯ ดูกรภิกษุทงหลาย ั วรรณะ ๔ จําพวก คือ กษัตริย ์ พราหมณ์ แพศย ์ ศูทร ออกบวชเป็ นบรรพชิตในธรรมวินัยทีตถาคตประกาศแล ้วย่อมละ ชือและโคตรเดิม ถึงการนับว่าพระสมณศากยบุตรทังนัน เปรียบเหมือนแม่นํา ใหญ่ๆ คือ แม่นําคงคา ยมุนา อจิรวดี สรภู มหี แม่นําเหล่านันไหลไป ถึงมหาสมุทรแล ้ว ย่อมละชือและโคตรเดิมหมด ถึงการนับว่ามหาสมุทรนันเอง ฉะนัน ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีวรรณะ ๔ จําพวก คือ กษัตริย ์ พราหมณ์ ... ถึงการนับว่าพระสมณศากยบุตรทังนัน นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคย มีมา ประการที ๔ ... ฯ ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ภก ิ ษุเป็ นอันมากจะปรินิพพาน ด ้วยอนุ ปาทิเสส*นิ พพานธาตุ นิ พพานธาตุก็มไิ ด ้ปรากฏว่าพร่องหรือเต็มด ้วยภิกษุนัน เปรียบเหมือน แม่นําทุกสายในโลก ย่อมไหลไปรวมลงในมหาสมุทร และสายฝนก็ตกลงสู่ มหาสมุทร มหาสมุทรก็ไม่ปรากฏว่าพร่องหรือเต็ม ฉะนัน ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีภิกษุทงหลายจะปริ ั นิพพานด ้วยอนุ ปาทิเสสนิ พพานธาตุ นิ พพานธาตุก็มไิ ด ้ ปรากฏว่าพร่องหรือเต็มด ้วยภิกษุนัน นี เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๕ ... ฯ ดูกรภิกษุทงหลาย ั ธรรมวินัยนี มีรสเดียว คือวิมุตติรส เปรียบเหมือน มหาสมุทรมีรสเดียว คือ รสเค็มฉะนัน ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อธรรมวินัยนี มีรส เดียว คือ วิมุตติรส นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการ ที ๖ ... ฯ ดูกรภิกษุทงหลาย ั ธรรมวินัยนี มีร ัตนะมากมายหลายชนิ ด ในธรรมวินัย นันมีร ัตนะเหล่านี คือ สติปัฏฐาน ๔ สัมมัปปธาน ๔ อิทธิบาท ๔ อินทรีย ์ ๕ พละ ๕ โพชฌงค ์ ๗ อริยมรรคมีองค ์ ๘ เปรียบเหมือนมหาสมุทรมีร ัตนะมากมาย หลายชนิ ด ในมหาสมุทรนันมีร ัตนะเหล่านี คือ แก ้วมุกดา แก ้วมณี แก ้ว ไพฑูรย ์ สังข ์ ศิลา แก ้วประพาฬ เงิน ทอง ทับทิม แก ้วมรกต ฉะนัน ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีธรรมวินัยนี มีร ัตนะมากมายหลายชนิ ด ... อริยมรรคมี องค ์ ๘ นี ก็เป็ นธรรมอันน่ าอัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๗ ... ฯ ดูกรภิกษุทงหลาย ั ธรรมวินัยนี เป็ นทีพํานักอาศัยสิงมีชวี ต ิ ใหญ่ๆ ใน ธรรมวินัยนัน มีสงที ิ มีชวี ต ิ ใหญ่ๆ เหล่านี คือ พระโสดาบัน ท่านผูป้ ฏิบต ั ิ เพือทําให ้แจ ้งซึงโสดาปัตติผล พระสกทาคามี ท่านผูป้ ฏิบต ั เิ พือทําให ้แจ ้งซึง สกทาคามิผล พระอนาคามี ท่านผูป้ ฏิบต ั เิ พือทําให ้แจ ้งซึงอนาคามิผล พระ*อรหันต ์ ท่านผูป้ ฏิบต ั เิ พือความเป็ นพระอรหันต ์ เปรียบเหมือนมหาสมุทรเป็ นที พํานักอาศัยของสิงมีชวี ต ิ ใหญ่ๆ ในมหาสมุทรนันมีสงที ิ มีชวี ต ิ ใหญ่ๆ เหล่านี คือ ปลาติมิ ปลาติมงิ คละ ปลาติมต ิ ม ิ งิ คละ อสูร นาค คนธรรพ ์ แม้มรี า่ งกาย ใหญ่ประมาณร ้อยโยชน์ สองร ้อยโยชน์ สามร ้อยโยชน์ สีร ้อยโยชน์ ห ้าร ้อยโยชน์ฉะนัน ดูกรภิกษุทงหลาย ั แม้ข ้อทีธรรมวินัยนี เป็ นทีพํานักอาศัยสิงที มีชวี ต ิ ใหญ่ๆ ... ท่านผูป้ ฏิบต ั เิ พือความเป็ นพระอรหันต ์ นี ก็เป็ นธรรมอันน่ า อัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ประการที ๘ ในธรรมวินัยนี ทีภิกษุทงหลายเห็ ั นแล ้วๆ พากันยินดีอยูใ่ นธรรมวินัย ดูกรภิกษุทงหลาย ั ในธรรมวินัยนี มีธรรมอันน่ า อัศจรรย ์ ไม่เคยมีมา ๘ ประการนี แล ทีภิกษุทงหลายเห็ ั นแล ้วๆ พากันยินดี อยูใ่ นธรรมวินัยนี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ฝน คือ กิเลสย่อมรวรดสิ ั งทีปกปิ ด ย่อมไม่รวรดสิ ั งทีเปิ ด เพราะฉะนัน พึงเปิ ดสิงทีปกปิ ดไว ้เสีย ฝน คือ กิเลส ย่อมไม่รวรดสิ ั งทีเปิ ดนันอย่างนี ฯ จบสูตรที ๕ ๖. โสณสูตร [๑๑๙] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อาราม ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระ*มหากัจจานะอยู่ ณ ปวัฏฏบรรพต แคว ้นกุรรุ ฆระ ในอวันตีชนบท ก็สมัยนันแล อุบาสกชือโสณโกฏิกณ ั ณะ เป็ นอุปัฏฐากของท่านพระมหากัจจานะ ครงนั ั นแล อุบาสกชือโสณโกฏิกณ ั ณะ หลีกเร ้นอยูใ่ นทีลับ ได ้เกิดความปริวต ิ กแห่งใจ อย่างนี ว่า พระคุณเจ ้ามหากัจจานะย่อมแสดงธรรมด ้วยอาการใดๆ ธรรมนันย่อม ปรากฏแก่เราผูพ ้ จิ ารณาอยูด ่ ้วยอาการนันๆ อย่างนี ว่า บุคคลผูค้ รองเรือน จะ ประพฤติพรหมจรรย ์ให ้บริสท ุ ธิบริบรู ณ์โดยส่วนเดียวดุจสังข ์ขัด ไม่ใช่ทาํ ได ้ง่าย ผิฉะนันเราพึงปลงผมและหนวดนุ่ งห่มผ้ากาสายะออกบวชเป็ นบรรพชิตเถิด ลําดับ นันแล อุบาสกโสณโกฏิกณ ั ณะเข ้าไปหาท่านพระมหากัจจานะถึงทีอยู่ อภิวาท แล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กล่าวกะท่านพระมหากัจจานะว่า ข ้าแต่ทา่ นผูเ้ จริญ ขอโอกาส กระผมหลีกเร ้นอยูใ่ นทีลับ ได ้เกิดปริวต ิ กแห่งใจ อย่างนี ว่า พระคุณเจ ้ามหากัจจานะย่อมแสดงธรรมด ้วยอาการใดๆ ธรรมนัน ย่อมปรากฏแก่เราผูพ ้ จิ ารณาอยูด ่ ้วยอาการนันๆ อย่างนี ว่า บุคคลผูอ้ ยูค ่ รองเรือน จะประพฤติพรหมจรรย ์ให ้บริสท ุ ธิบริบรู ณ์โดยส่วนเดียวดุจสังข ์ ไม่ใช่ทาํ ได ้ง่าย ผิฉะนัน เราพึงปลงผมและหนวดนุ่ งห่มผ้ากาสายะออกบวชเป็ นบรรพชิตเถิด ข ้าแต่ทา่ นผูเ้ จริญ ขอพระคุณเจ ้ามหากัจจานะโปรดให ้กระผมบวชเถิด ฯ [๑๒๐] เมืออุบาสกโสณโกฏิกณ ั ณะกล่าวอย่างนี แล ้ว ท่านพระมหา*กัจจานะได ้กล่าวกะอุบาสกโสณโกฏิกณ ั ณะว่า ดูกรโสณะ พรหมจรรย ์มีภต ั หนเดียว มีการนอนผูเ้ ดียวตลอดชีวต ิ ทําได ้ยากนัก ดูกรโสณะ เชิญท่านเป็ น คฤหัสถ ์อยูใ่ นเรือนนันแล จงหมันประกอบพรหมจรรย ์อันมีภต ั หนเดียว นอน ผูเ้ ดียว เป็ นคําสังสอนของพระพุทธเจ ้าทังหลายเถิด ครงนั ั นแล การปรารภเพือ จะบวชของอุบาสกโสณโกฏิกณ ั ณะได ้ระงับไป แม้ครงที ั ๒ ... การปรารภเพือ จะบวชของอุบาสกโสณโกฏิกณ ั ณะก็ได ้ระงับไป แม้ครงที ั ๓ อุบาสกโสณโกฏิ*กัณณะหลีกเร ้นอยูใ่ นทีลับ เกิดความปริวต ิ กแห่งใจอย่างนี ว่า พระคุณเจ ้า มหากัจจานะย่อมแสดงธรรมด ้วยอาการใดๆ ธรรมนันย่อมปรากฏแก่เราผูพ ้ จิ ารณา อยูด ่ ้วยอาการนันๆ อย่างนี ว่า บุคคลผูอ้ ยูค ่ รองเรือน จะประพฤติพรหมจรรย ์ ให ้บริสท ุ ธิบริบรู ณ์โดยส่วนเดียวดุจสังข ์ขัด ไม่ใช่ทาํ ได ้ง่าย ผิฉะนัน เรา พึงปลงผมและหนวดนุ่ งห่มผ้ากาสายะออกบวชเป็ นบรรพชิตเถิด แม้ครงที ั ๓ อุบาสกโสณโกฏิกณ ั ณะก็ได ้เข ้าไปหาท่านพระมหากัจจานะถึงทีอยู่ อภิวาทแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กล่าวกะท่านพระมหากัจจานะว่า ข ้าแต่ ท่านผูเ้ จริญ กระผมหลีกเร ้นอยูใ่ นทีลับ ได ้เกิดความปริวต ิ กแห่งใจอย่างนี ว่า พระคุณเจ ้ามหากัจจานะย่อมแสดงธรรมด ้วยอาการใดๆ ธรรมนันย่อมปรากฏ แก่เราผูพ ้ จิ ารณาอยูด ่ ้วยอาการนันๆ อย่างนี ว่า บุคคลผูอ้ ยูค ่ รองเรือน จะประพฤติ พรหมจรรย ์บริสท ุ ธิบริบรู ณ์โดยส่วนเดียวดุจสังข ์ขัด ไม่ใช่ทาํ ได ้ง่าย ผิฉะนัน เราพึงปลงผมและหนวดนุ่ งห่มผ้ากาสายะออกบวชเป็ นบรรพชิตเถิด ข ้าแต่ทา่ น ผูเ้ จริญ ขอพระคุณเจ ้ามหากัจจานะโปรดให ้กระผมบวชเถิด ลําดับนันแล ท่านพระมหากัจจานะให ้อุบาสกโสณโกฏิกณ ั ณะบวชแล ้ว ฯ [๑๒๑] ก็โดยสมัยนัน อวันตีทก ั ขิณาบถมีภก ิ ษุนอ้ ย ครงนั ั นแล ท่าน พระมหากัจจานะให ้ประชุมพระภิกษุสงฆ ์ทศวรรคแต่บ ้าน และนิ คมเป็ นต ้นนัน โดยยากลําบาก โดยล่วงไปสามปี จึงให ้ท่านพระโสณะอุปสมบทได ้ ครงนั ั นแล ท่านพระโสณะอยูจ ่ าํ พรรษาแล ้ว หลีกออกเร ้นอยูใ่ นทีลับ เกิดความปริวต ิ กแห่ง ใจอย่างนี ว่า เราไม่ได ้เฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคพระองค ์นันเฉพาะพระพักตร ์ แต่เราได ้ฟัง เท่านันว่า พระผูม้ พ ี ระภาคพระองค ์นัน พระองค ์เป็ นเช่นนี ๆ ถ ้าว่าพระอุปัชฌายะ พึงอนุ ญาตเราไซร ้ เราพึงไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์นัน ลําดับนันแล เป็ นเวลาเย็น ท่านพระโสณะออกจากทีเร ้น เข ้าไปหาพระมหา*กัจจานะถึงทีอยู่ อภิวาทแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กล่าว กะท่านพระมหากัจจานะว่า ข ้าแต่ทา่ นผูเ้ จริญ ขอโอกาส เมือกระผมหลีกออก เร ้นอยูใ่ นทีลับ ได ้เกิดความปริวต ิ กแห่งใจอย่างนี ว่า เราไม่ได ้เฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค พระองค ์นันเฉพาะพระพักตร ์ แต่เราได ้ฟังเท่านันว่า พระผูม้ พ ี ระภาคพระองค ์นัน พระองค ์เป็ นเช่นนี ๆ ถ ้าว่าพระอุปัชฌายะพึงอนุ ญาตเราไซร ้ เราพึงไปเฝ้ า พระผูม้ พ ี ระภาคอรหัตสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์นัน ฯ ท่านพระมหากัจจานะกล่าวว่า ดีละๆ โสณะ ท่านจงไปเฝ้ าพระผูม้ ี *พระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าพระองค ์นันเถิด ท่านจักได ้เฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค พระองค ์นัน ผูน้ ่ าเลือมใส ควรเลือมใส มีอน ิ ทรีย ์สงบ มีพระทัยสงบ ผูถ้ งึ ความสงบและความฝึ กอันสูงสุด ผูฝ ้ ึ กแล ้ว ผูค้ ุ ้มครองแล ้ว มีอน ิ ทรีย ์สํารวมแล ้ว ผูป้ ระเสริฐ ครนแล ั ้ว ท่านจงถวายบังคมพระบาทของพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยเศียรเกล ้า ตามคําของเรา จงทูลถามถึงความเป็ นผูม้ อ ี าพาธน้อย พระโรคเบาบาง กระปรี*กระเปร่า ทรงมีกาํ ลัง ทรงอยูส ่ าํ ราญเถิด ฯ ท่านพระโสณะชืนชมยินดีภาษิตของท่านพระมหากัจจานะแล ้ว ลุกจาก อาสนะ อภิวาทท่านพระมหากัจจานะ กระทําประทักษิณ เก็บเสนาสนะแล ้ว ถือ บาตรและจีวรหลีกจาริกไปทางพระนครสาวัตถี เมือเทียวจาริกไปโดยลําดับ ได ้ถึง พระนครสาวัตถีแล ้วเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค ณ พระวิหารเชตวัน อารามของท่าน อนาถบิณฑิกเศรษฐี ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้ กราบทูลว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ท่านพระมหากัจจานะอุปัชฌายะของข ้าพระองค ์ ถวายบังคมพระบาทของพระผูม้ พ ี ระภาคด ้วยเศียรเกล ้า และทูลถามถึงความเป็ น ผูม้ พ ี ระอาพาธน้อย พระโรคเบาบาง กระปรีกระเปร่า ทรงมีกาํ ลัง ทรงอยูส ่ าํ ราญ พระเจ ้าข ้า พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสถามว่า ดูกรภิกษุ เธอพึงอดทนได ้หรือ พึงให ้ เป็ นไปได ้หรือ เธอมาสินหนทางไกลด ้วยความไม่ลาํ บากหรือ และเธอไม่ลาํ บาก ด ้วยบิณฑบาตหรือ ท่านพระโสณะกราบทูลว่า ข ้าแต่พระผูม้ พ ี ระภาค ข ้าพระองค ์ พึงอดทนได ้ พึงให ้เป็ นไปได ้ ข ้าพระองค ์มาสินหนทางไกลด ้วยความไม่ลาํ บาก และข ้าพระองค ์ไม่ลาํ บากด ้วยบิณฑบาตพระเจ ้าข ้า ฯ [๑๒๒] ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสสังท่านพระอานนท ์ว่า ดูกร อานนท ์ เธอจงปูลาดเสนาสนะสําหร ับภิกษุผูอ้ าคันตุกะนี เถิด ลําดับนัน ท่าน พระอานนท ์ดําริวา่ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสสังใช ้เราว่า ดูกรอานนท ์ เธอจงปูลาด เสนาสนะสําหร ับภิกษุอาคันตุกะนี เถิด ดังนี เพือภิกษุใด พระผูม้ พ ี ระภาคทรง ปรารถนาจะประทับอยูใ่ นวิหารเดียวกันกับภิกษุนัน พระผูม้ พ ี ระภาคทรงปรารถนา จะประทับอยูใ่ นวิหารเดียวกับท่านพระโสณะ ท่านพระอานนท ์ได ้ปูลาดเสนาสนะ สําหร ับท่านพระโสณะในวิหารทีพระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ครงนั ั นแล พระผูม้ ี *พระภาคทรงยับยังด ้วยการบรรทมในอัพโภกาสสินราตรีเป็ นอันมาก ทรงล ้างพระ*บาทแล ้ว เสด็จเข ้าไปสูพ ่ ระวิหาร แม้ทา่ นพระโสณะก็ยบ ั ยังด ้วยการนอนใน อัพโภกาสสินราตรีเป็ นอันมาก ล ้างเท ้าแล ้วเข ้าไปสูพ ่ ระวิหาร ครงนั ั นแล พระผูม้ ี *พระภาคทรงลุกขึนในเวลาใกล ้รุง่ แห่งราตรี ร ับสังกะท่านพระโสณะว่า ดูกรภิกษุ การกล่าวธรรมจงแจ่มแจ ้งกะเธอเถิด ท่านพระโสณะทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว ได ้กล่าวพระสูตรทังหมด ๑๖ สูตร จัดเป็ นวรรค ๘ วรรค ด ้วยสรภัญญะ ลําดับ นัน ในเวลาจบสรภัญญะของท่านพระโสณะ พระผูม้ พ ี ระภาคทรงอนุโมทนาว่า ดีละๆ ภิกษุ พระสูตร ๑๖ สูตร จัดเป็ นวรรค ๘ วรรค เธอเรียนดีแล ้ว กระ ทําไว ้ในใจดีแล ้ว จําทรงไว ้ดีแล ้ว เธอเป็ นผูป้ ระกอบด ้วยวาจาไพเราะ ไม่มโี ทษ สามารถเพือจะยังเนื อความให ้แจ่มแจ ้ง ดูกรภิกษุ เธอมีพรรษาเท่าไร ท่านพระ*โสณะกราบทูลว่า ข ้าแต่พระผูม้ พ ี ระภาค ข ้าพระองค ์มีพรรษาหนึ ง ฯ พ. เธอได ้ทําช ้าอยูอ ่ ย่างนี เพืออะไร ฯ โส. ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ข ้าพระองค ์ได ้เห็นโทษในกามทังหลายโดย กาลนาน ทังฆราวาสก็คบ ั แคบ มีกจิ มาก มีกรณี ย ์มาก พระเจ ้าข ้า ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า พระอริยเจ ้าย่อมไม่ยน ิ ดีในบาป ท่านผูส้ ะอาดย่อมไม่ยน ิ ดี ในบาป เพราะได ้เห็นโทษในโลก เพราะได ้รู ้ธรรมอัน ไม่มอ ี ป ุ ธิ ฯ จบสูตรที ๖ ๗. กังขาเรวตสูตร [๑๒๓] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระกังขาเรวตะ นังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง พิจารณากังขาวิตรณวิสท ุ ธิของตนอยูใ่ นทีไม่ไกลพระผูม้ ี พระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระกังขาเรวตะผูน้ ังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง พิจารณากังขาวิตรณวิสท ุ ธิของตนอยูใ่ นทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ความสงสัยอย่างหนึ งอย่างใดในอัตภาพนี หรือในอัตภาพอืน ในความรู ้ของตน หรือในความรู ้ของผูอ้ น ื บุคคลผูเ้ พ่ง พินิจ มีความเพียร ประพฤติพรหมจรรย ์อยู่ ย่อมละ ความสงสัยเหล่านันได ้ทังหมด ฯ จบสูตรที ๗ ๘. อานันทสูตร [๑๒๔] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวน ั กลันทก*นิ วาปสถาน ใกล ้พระนครราชคฤห ์ ก็สมัยนันแล ในวันอุโบสถเวลาเช ้า ท่าน*พระอานนท ์นุ่ งแล ้ว ถือบาตรและจีวร เข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครราชคฤห ์ พระ*เทวทัตต ์ได ้เห็นท่านพระอานนท ์กําลังเทียวบิณฑบาตอยูใ่ นพระนครราชคฤห ์ จึงเข ้า ไปหาท่านพระอานนท ์ แล ้วได ้กล่าวกะท่านพระอานนท ์ว่า ดูกรอาวุโสอานนท ์ บัดนี ผมจักกระทําอุโบสถและสังฆกรรมแยกจากพระผูม้ พ ี ระภาค แยกจากภิกษุ*สงฆ ์ ตังแต่วน ั นี เป็ นต ้นไป ครงนั ั นแล ท่านพระอานนท ์เทียวบิณฑบาตใน พระนครราชคฤห ์ กลับจากบิณฑบาตในภายหลังภัตแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ ี พระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบ ทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส เวลาเช ้า ข ้าพระองค ์นุ่ งแล ้ว ถือบาตรและจีวรเข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครราชคฤห ์ พระ*เทวทัตต ์ได ้เห็นข ้าพระองค ์กําลังเทียวบิณฑบาตอยูใ่ นพระนครราชคฤห ์ จึงเข ้าไปหา ข ้าพระองค ์ ครนแล ั ้วได ้กล่าวกะข ้าพระองค ์ว่า ดูกรอาวุโสอานนท ์ บัดนี ผม จักกระทําอุโบสถและสังฆกรรมแยกจากพระผูม้ พ ี ระภาค แยกจากภิกษุสงฆ ์ ตัง แต่วน ั นี เป็ นต ้นไป ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ วันนี พระเทวทัตต ์จักทําลายสงฆ ์ จัก กระทําอุโบสถและสังฆกรรม ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ความดีคนดีทาํ ได ้ง่าย ความดีคนชวทํ ั าได ้ยาก ความชวั คนชวทํ ั าได ้ง่าย ความชวพระอริ ั ยเจ ้าทังหลายทําได ้ยาก ฯ จบสูตรที ๘ ๙. สัททายมานสูตร [๑๒๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จจาริกไปในโกศลชนบทกับภิกษุสงฆ ์หมู่ ใหญ่ ก็สมัยนันแล มาณพมากด ้วยกันเปล่งเสียงอืออึงผ่านไปในทีไม่ไกลพระผูม้ ี พระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นมาณพมากด ้วยกันเปล่งเสียงอืออึงผ่านไป ในทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ชนทังหลายผูม้ ส ี ติหลงลืม อวดอ ้างว่าเป็ นบัณฑิต พูดตาม อารมณ์ (พูดเท็จ) พูดยืดยาวตามปรารถนา ย่อมไม่รู ้สึก ถึงเหตุทตนพู ี ดช ักนํ าผูอ้ นนั ื น ฯ จบสูตรที ๙ ๑๐. จูฬปันถกสูตร [๑๒๖] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี สมัยนันแล ท่านพระจูฬปันถกะ นังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง ดํารงสติไว ้จําเพาะหน้า ในทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระจูฬปันถกะนังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง ดํารงสติ ไว ้จําเพาะหน้า ในทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ภิกษุมก ี ายตังมันแล ้ว มีใจตังมันแล ้ว ยืนอยูก ่ ็ดี นังอยูก ่ ็ด ี นอนอยูก ่ ็ดี ควบคุมสตินีไว ้อยู่ เธอพึงได ้คุณวิเศษทัง เบืองต ้นและเบืองปลาย ครนได ั ้คุณวิเศษทังเบืองต ้นและ เบืองปลายแล ้ว พึงถึงสถานทีเป็ นทีไม่เห็นแห่งมัจจุราช ฯ จบสูตรที ๑๐ จบโสณเถรวรรคที ๕ ---------------รวมพระสูตรทีมีในวรรคนี คือ ๑. ราชสูตร ๒. อัปปายุกาสูตร ๓. สุปปพุทธกุฏฐิสต ู ร ๔. กุมารกสูตร ๕. อุโปสถสูตร ๖. โสณสูตร ๗. กังขาเรวตสูตร ๘. อานันทสูตร ๙. สัททายมานสูตร ๑๐. จูฬปันถกสูตร ฯ ----------------อุทาน ช ัจจันธวรรคที ๖ ๑. อายุสมโอสัชชนสูตร [๑๒๗] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ กุฏาคารศาลาป่ ามหาวัน ใกล ้ พระนครเวสาลี ครงนั ั นแล เวลาเช ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงนุ่ งแล ้ว ทรงถือบาตร และจีวรเสด็จเข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครเวสาลี ครนเสด็ ั จเข ้าไปบิณฑบาตยัง พระนครเวสาลี กลับจากบิณฑบาตในภายหลังภัตแล ้ว ตร ัสเรียกท่านพระอานนท ์ ว่า ดูกรอานนท ์ เธอจงถือผ้านิ สท ี นะ เราจักเข ้าไปยังปาวาลเจดีย ์ เพือพักกลางวัน ท่านพระอานนท ์ทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว ถือผ้านิ สท ี นะติดตามพระผูม้ พ ี ระภาค ไปข ้างหลังๆ ลําดับนัน พระผูม้ พ ี ระภาคได ้เสด็จเข ้าไปยังปาวาลเจดีย ์ ประทับนังบนอาสนะทีท่านพระอานนท ์จัดถวาย ครนแล ั ้ว ได ้ตร ัสกะท่าน พระอานนท ์ว่า ดูกรอานนท ์ พระนครเวสาลีน่ารืนรมย ์ อุเทนเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ โคตมกเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ สัตตัมพเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ พหุปต ุ ตเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ สาร ันทเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ ปาวาลเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ ดูกรอานนท ์ อิทธิบาท ๔ ประการ ท่านผูใ้ ดผูห้ นึ งได ้เจริญแล ้ว ทําให ้มากแล ้ว กระทําให ้เป็ นดุจยาน ให ้เป็ นทีตัง มันคงแล ้ว สังสมแล ้ว ปรารภดีแล ้ว ท่านผูน้ ันหวังอยู่ พึงดํารง อยูไ่ ด ้ตลอดกัปหนึ งหรือเกินกว่ากัป ดูกรอานนท ์ อิทธิบาท ๔ ประการ ตถาคต ได ้เจริญแล ้ว ทําให ้มากแล ้ว ทําให ้เป็ นดุจยาน ให ้เป็ นทีตัง มันคงแล ้ว สังสม แล ้ว ปรารภดีแล ้ว ตถาคตหวังอยู่ พึงดํารงอยูไ่ ด ้ตลอดกัปหรือเกินกว่ากัป ฯ [๑๒๘] เมือพระผูม้ พ ี ระภาคทรงกระทํานิ มต ิ อันแจ ้งช ัด กระทําโอภาส อันแจ ้งช ัดถึงอย่างนี ท่านพระอานนท ์ก็ไม่สามารถจะรู ้ ไม่ทล ู วิงวอนพระผูม้ พ ี ระภาค ว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอพระผูม้ พ ี ระภาคทรงดํารงอยูต ่ ลอดกัปเถิด ขอพระ*สุคตทรงดํารงอยูต ่ ลอดกัปเถิด เพือเกือกูลแก่ชนเป็ นอันมาก เพือความสุขแก่ชน เป็ นอันมาก เพืออนุ เคราะห ์สัตว ์โลก เพือประโยชน์ เพือเกือกูล เพือความสุข แก่เทวดาและมนุ ษย ์ทังหลาย เพราะถูกมารเข ้าดลจิต ฯ แม้ครงที ั ๒ ... แม้ครงที ั ๓ พระผูม้ พ ี ระภาคก็ได ้ตร ัสกะท่านพระอานนท ์ว่า ดูกรอานนท ์ พระนครเวสาลีน่ารืนรมย ์ อุเทนเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ โคตมกเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ สัตตัมพ*เจดีย ์น่ ารืนรมย ์ พหุปต ุ ตเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ สาร ันทเจดีย ์น่ ารืนรมย ์ ปาวาลเจดีย ์น่ า รืนรมย ์ ดูกรอานนท ์ อิทธิบาท ๔ ประการ ท่านผูใ้ ดผูห้ นึ งได ้เจริญแล ้ว ทําให ้ มากแล ้ว ทําให ้เป็ นดุจยาน ให ้เป็ นทีตัง มันคงแล ้ว สังสมแล ้ว ปรารภดีแล ้ว ท่านผูน้ ันหวังอยู่ พึงดํารงอยูไ่ ด ้ตลอดกัปหรือเกินกว่ากัป ดูกรอานนท ์ อิทธิบาท ๔ ประการ ตถาคตได ้เจริญแล ้ว ทําให ้มากแล ้ว ทําให ้เป็ นดุจยาน ให ้เป็ นทีตัง มันคง แล ้ว สังสมแล ้ว ปรารภแล ้ว ตถาคตหวังอยู่ พึงดํารงอยูไ่ ด ้ตลอดกัปหรือเกินกว่ากัป เมือพระผูม้ พ ี ระภาคทรงกระทํานิ มต ิ อันแจ ้งช ัด กระทําโอภาสอันแจ ้งช ัดถึงอย่างนี ท่านพระอานนท ์ก็ไม่สามารถจะรู ้ ไม่ทล ู วิงวอนพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ ผูเ้ จริญ ขอพระผูม้ พ ี ระภาคทรงดํารงอยูต ่ ลอดกัปเถิด ขอพระสุคตทรงดํารงอยูต ่ ลอด กัปเถิด เพือเกือกูลแก่ชนเป็ นอันมาก เพือความสุขแก่ชนเป็ นอันมาก เพือ อนุ เคราะห ์แก่สต ั ว ์โลก เพือประโยชน์ เพือเกือกูล เพือความสุขแก่เทวดาและ มนุ ษย ์ทังหลาย เพราะถูกมารเข ้าดลจิต ฯ [๑๒๙] ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสกะท่านพระอานนท ์ว่า ดูกร อานนท ์ เธอจงไปเถิด เธอสําคัญกาลอันควรในบัดนี เถิด ท่านพระอานนท ์ทูล ร ับพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว ลุกจากอาสนะ ถวายบังคมพระผูม้ พ ี ระภาค กระทํา ประทักษิณแล ้ว นังอยูท ่ โคนต ี ้นไม้ต ้นหนึ งในทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค ฯ [๑๓๐] ลําดับนันแล เมือท่านพระอานนท ์หลีกไปแล ้วไม่นาน มารผูม้ ี บาปเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ได ้ยืนอยู่ ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนั แล ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ บัดนี ขอพระผูม้ ี พระภาคเสด็จปรินิพพานเถิด ขอพระสุคตเจ ้าเสด็จปรินิพพานเถิด บัดนี เป็ นกาล ควรปรินิพพานของพระผูม้ พ ี ระภาค ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ก็พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัส พระดําร ัสนี ไว ้ว่า ดูกรมารผูม้ บ ี าป ภิกษุผูเ้ ป็ นสาวกของเรา จักยังเป็ นผูไ้ ม่ฉลาด ไม่ได ้ร ับแนะนํ า ไม่ถงึ ความแกล ้วกล ้า ยังไม่ใคร่ความเกษมจากโยคะ ยังไม่เป็ น พหูสต ู ไม่ทรงธรรม ไม่ปฏิบต ั ธิ รรมสมควรแก่ธรรม ไม่ปฏิบต ั ช ิ อบ ไม่ ประพฤติตามธรรม ไม่เรียนอาจริยวาทของตนแล ้ว บอก แสดง บัญญัติ แต่งตัง เปิ ดเผย จําแนก กระทําให ้ง่าย แสดงธรรมปาฏิหาริย ์ยํายีด ้วยดีซงึ ปร ัปปวาททีเกิดขึนแล ้วโดยชอบธรรมไม่ได ้เพียงใด เราจักยังไม่ป รินิพพานเพียง นัน ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ก็บด ั นี ภิกษุสาวกของพระผูม้ พ ี ระภาคเป็ นผูฉ ้ ลาด ได ้ร ับแนะนํ าแล ้ว ถึงความเป็ นผูแ้ กล ้วกล ้าแล ้ว ใคร่ความเกษมจากโยคะ เป็ น พหูสต ู ทรงธรรม ปฏิบต ั ธิ รรมสมควรแก่ธรรม ปฏิบต ั ช ิ อบ ประพฤติตามธรรม เรียนอาจริยวาทของตนแล ้ว บอก แสดง บัญญัติ แต่งตัง เปิ ดเผย จําแนก กระทําให ้ง่าย ย่อมแสดงธรรมมีปาฏิหาริย ์ยํายีด ้วยดีซงปร ึ ัปปวาททีเกิดขึนแล ้วโดย ชอบธรรม ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ บัดนี ขอพระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จปรินิพพานเถิด ขอพระสุคตเจ ้าเสด็จปรินิพพานเถิด บัดนี เป็ นกาลควรปรินิพพานของพระผูม้ พ ี ระ*ภาค ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสพระดําร ัสนี ไว ้ว่า ดูกรมารผูม้ ี บาป ภิกษุณีสาวิกาของเรา ... อุบาสกสาวกของเรา ... อุบาสิกาสาวิกาของเรา จักยังเป็ นผูไ้ ม่ฉลาด ไม่ได ้ร ับแนะนํ าดีแล ้ว ยังไม่ถงึ ความแกล ้วกล ้า ยังไม่ ใคร่ความเกษมจากโยคะ ไม่ทรงธรรม ไม่เป็ นพหูสต ู ยังไม่ปฏิบต ั ธิ รรมสมควร แก่ธรรม ไม่ปฏิบต ั ช ิ อบ ยังไม่ประพฤติตามธรรม ไม่เรียนอาจริยวาทของตนแล ้ว บอก แสดง บัญญัติ แต่งตัง เปิ ดเผย จําแนก จักกระทําให ้ง่าย แสดงธรรม มีปาฏิหาริย ์ยํายีด ้วยดี ซึงปร ัปปวาททีบังเกิดขึนแล ้วโดยชอบธรรม ไม่ได ้เพียงใด เราจักยังไม่ป รินิพพานเพียงนัน ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ก็บด ั นี อุบาสิกาสาวิกา ของพระผูม้ พ ี ระภาค เป็ นผูฉ ้ ลาด ได ้ร ับแนะนํ าดีแล ้ว ถึงความแกล ้วกล ้า ใคร่ ความเกษมจากโยคะ ทรงธรรม เป็ นพหูสต ู ปฏิบต ั ธิ รรมสมควรแก่ธรรม ปฏิบต ั ช ิ อบ ประพฤติตามธรรม เรียนอาจริยวาทของตนแล ้ว บอก แสดง บัญญัติ แต่งตัง เปิ ดเผย จําแนก ย่อมกระทําให ้ง่าย แสดงธรรมมีปาฏิหาริย ์ ยํายีด ้วยดีซงปร ึ ัปปวาททีเกิดขึนแล ้วโดยชอบธรรม ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ บัดนี ขอพระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จปรินิพพานเถิด ขอพระสุคตเจ ้าเสด็จปรินิพพานเถิด บัดนี เป็ นกาลควรปรินิพพานของพระผูม้ พ ี ระภาค ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ก็พระผูม้ ี พระภาคตร ัสพระดําร ัสนี ไว ้ว่า ดูกรมารผูม้ บ ี าป พรหมจรรย ์ของเรานี จักยังไม่ เจริญ แพร่หลาย กว ้างขวาง คนส่วนมากยังไม่รู ้ทัวถึง ยังไม่แน่ นหนา เทวดา และมนุ ษย ์ทังหลายยังไม่ประกาศดีแล ้ว เพียงใด เราจักไม่ป รินิพพานเพียงนัน บัดนี พรหมจรรย ์ของพระผูม้ พ ี ระภาคเจริญแพร่หลาย กว ้างขวาง คนส่วนมาก รู ้ทัวถึง แน่ นหนา เทวดาและมนุ ษย ์ทังหลายประกาศดีแล ้ว ข ้าแต่พระองค ์ ผูเ้ จริญ บัดนี ขอพระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จปรินิพพานเถิด ขอพระสุคตเจ ้าเสด็จ ปรินิพพานเถิด บัดนี เป็ นกาลควรปรินิพพานของพระผูม้ พ ี ระภาค ฯ [๑๓๑] เมือมารกราบทูลอย่างนี แล ้ว พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสกะมารผูม้ ี บาปนันว่า ดูกรมารผูม้ บ ี าป ท่านจงเป็ นผูข ้ วนขวายน้อยเถิด ไม่นานนักตถาคต จักปรินิพพาน แต่นีล่วงไป ๓ เดือน ตถาคตจักปรินิพพาน ครงนั ั นแล พระผู ้ มีพระภาคมีพระสติสม ั ปช ัญญะทรงปลงอายุสงั ขาร ณ ปาวาลเจดีย ์ ก็เมือพระผู ้ มีพระภาคทรงปลงอายุสงั ขารแล ้ว แผ่นดินใหญ่หวันไหว น่ าพึงกลัว โลมชาติ ชูช ัน และกลองทิพย ์ก็บน ั ลือลัน ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้วได ้ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า มุนีได ้ปลงเครืองปรุงแต่งภพอันเป็ นเหตุสมภพทังทีชงได ั ้และ ชงไม่ ั ได ้ ยินดีแล ้วในภายใน มีจต ิ ตังมัน ได ้ทําลายกิเลสที เกิดในตนเหมือนทหารทําลายเกราะ ฉะนัน ฯ จบสูตรที ๑ ๒. ปฏิสลั ลานสูตร [๑๓๒] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ ปุพพารามปราสาทของนาง วิสาขามิคารมารดา ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ในเวลาเย็น พระผูม้ ี พระภาคเสด็จออกจากทีเร ้น ประทับนังอยูภ ่ ายนอกซุ ้มประตู ลําดับนันแล พระเจ ้าปเสนทิโกศลเสด็จเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ทรงถวายบังคม พระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว ประทับนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ก็สมัยนัน ชฎิล ๗ คน นิ ครนถ ์ ๗ คน อเจลก ๗ คน เอกสาฎก ๗ คน และปริพาชก ๗ คน มีขนร ักแร ้และเล็บงอกยาว หาบบริขารหลายอย่าง เดินผ่านไปในทีไม่ไกลพระผู ้ มีพระภาค พระเจ ้าปเสนทิโกศลได ้ทอดพระเนตรเห็นชฎิล ๗ คน นิ ครนถ ์ ๗ คน อเจลก ๗ คน เอกสาฎก ๗ คน และปริพาชก ๗ คนเหล่านัน ผูม้ ข ี น ร ักแร ้และเล็บงอกยาว หาบบริขารหลายอย่าง เดินผ่านไปในทีไม่ไกลพระผูม้ ี พระภาค ครนแล ั ้วทรงลุกจากอาสนะ ทรงกระทําผ้าห่มเฉวียงบ่าข ้างหนึ งแล ้วทรง คุกพระชานุ มณฑลเบืองขวาลงทีแผ่นดิน ทรงประนมอัญชลีไปทางทีชฎิล ๗ คน นิ ครนถ ์ ๗ คน อเจลก ๗ คน เอกสาฎก ๗ คน และปริพาชก ๗ คนแล ้ว ทรงประกาศพระนาม ๓ ครงว่ ั า ข ้าแต่ทา่ นผูเ้ จริญทังหลาย ข ้าพเจ ้าคือ พระเจ ้า ปเสนทิโกศล ข ้าแต่ทา่ นผูเ้ จริญทังหลาย ข ้าพเจ ้าคือพระเจ ้าปเสนทิโกศล ข ้าแต่ ท่านผูเ้ จริญทังหลาย ข ้าพเจ ้าคือพระเจ ้าปเสนทิโกศล ลําดับนันแล เมือชฎิล ๗ คน นิ ครนถ ์ ๗ คน อเจลก ๗ คน เอกสาฎก ๗ คน และปริพาชก ๗ คน เหล่านันหลีกไปแล ้วไม่นาน พระเจ ้าปเสนทิโกศลเสด็จเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค ถึงทีประทับ ทรงถวายบังคมพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว ประทับนัง ณ ทีควรส่วน ข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ก็ทา่ น เหล่านัน เป็ นคนหนึ งในจํานวนพระอรหันต ์หรือในจํานวนท่านผูบ้ รรลุอรหัตตมรรค ในโลก ฯ [๑๓๓] พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรมหาบพิตร มหาบพิตรเป็ นคฤหัสถ ์ บริโภคกาม ทรงครองฆราวาสอันคับคังด ้วยพระโอรสและพระมเหสีอยู่ ทรงใช ้ สอยผ้าแคว ้นกาสีและจันทน์อยู่ ทรงทัดทรงดอกไม้ ของหอม และเครือง ประเทืองผิวอยู่ ทรงยินดีเงินและทองอยู่ ยากทีจะทรงทราบได ้ว่า ท่านเหล่านี เป็ น พระอรหันต ์ หรือว่าท่านเหล่านี บรรลุอรหัตตมรรค ฯ ๑. ดูกรมหาบพิตร ศีล พึงทราบได ้ด ้วยการอยูร่ ว่ มกัน และศีลนันแล พึงทราบได ้โดยกาลนาน ไม่ใช่โดยกาลนิ ดหน่ อย เมือมนสิการพึงทราบได ้ ไม่ มนสิการไม่พงึ ทราบ ผูม้ ป ี ัญญาพึงทราบได ้ ผูม้ ป ี ัญญาทรามไม่พงึ ทราบ ฯ ๒. ความเป็ นผูส้ ะอาด พึงทราบได ้ด ้วยการปราศร ัย และความเป็ นผู ้ สะอาดนันแลพึงทราบได ้โดยกาลนาน ไม่ใช่โดยกาลนิ ดหน่ อย มนสิการพึงทราบ ได ้ ไม่มนสิการไม่พงึ ทราบ ผูม้ ป ี ัญญาพึงทราบได ้ ผูม้ ป ี ัญญาทรามไม่พงึ ทราบ ฯ ๓. กําลังใจ พึงทราบได ้ในเพราะอันตราย และกําลังใจนันแลพึงทราบ ได ้โดยกาลนาน ไม่ใช่โดยการนิ ดหน่ อย มนสิการพึงทราบได ้ ไม่มนสิการไม่ พึงทราบ ผูม้ ป ี ัญญาพึงทราบได ้ ผูม้ ป ี ัญญาทรามไม่พงึ ทราบ ฯ ๔. ปัญญา พึงทราบได ้ด ้วยการสนทนา ก็ปัญญานันแลพึงทราบได ้โดย กาลนาน ไม่ใช่โดยการนิ ดหน่ อย มนสิการพึงทราบได ้ ไม่มนสิการไม่พงึ ทราบ ผูม้ ป ี ัญญาพึงทราบได ้ ผูม้ ป ี ัญญาทรามไม่พงึ ทราบ ฯ [๑๓๔] ป. ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ น่ าอัศจรรย ์ ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ไม่เคยมีมา พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ตร ัสพระดําร ัสนี ว่า ดูกรมหาบพิตร มหาบพิตร เป็ นคฤหัสถ ์บริโภคกาม ทรงครองฆราวาสอันคับคังด ้วยพระโอรสและพระมเหสี อยู่ ทรงใช ้สอยผ้าแคว ้นกาสีและจันทน์อยู่ ทรงทัดทรงดอกไม้ ของหอม และ เครืองประเทืองผิวอยู่ ทรงยินดีเงินและทองอยู่ ยากทีจะรู ้ได ้ว่า ท่านเหล่านัน เป็ นพระอรหันต ์ หรือว่าท่านเหล่านี บรรลุอรหัตตมรรค ดูกรมหาบพิตร ศีล พึง ทราบได ้ด ้วยการอยูร่ ว่ มกัน และศีลนันแลพึงทราบได ้โดยกาลนาน ไม่ใช่โดย กาลนิ ดหน่ อย มนสิการพึงทราบได ้ ไม่มนสิการไม่พงึ ทราบ ผูม้ ป ี ัญญาพึงทราบ ได ้ ผูม้ ป ี ัญญาทรามไม่พงึ ทราบ ความเป็ นผูส้ ะอาด พึงทราบได ้ด ้วยการปราศร ัย และความเป็ นผูส้ ะอาดนันแลพึงทราบได ้โดยกาลนาน ไม่ใช่โดยกาลนิ ดหน่ อย มนสิการพึงทราบได ้ ไม่มนสิการไม่พงึ ทราบ ผูม้ ป ี ัญญาพึงทราบได ้ ผูม้ ป ี ัญญา ทรามไม่พงึ ทราบ กําลังใจ พึงทราบได ้ในเพราะอันตราย และกําลังใจนันแลพึง ทราบได ้โดยกาลนาน ไม่ใช่โดยกาลนิ ดหน่ อย มนสิการพึงทราบได ้ ไม่มนสิการ ไม่พงึ ทราบ ผูม้ ป ี ัญญาพึงทราบได ้ ผูม้ ป ี ัญญาทรามไม่พงึ ทราบ ปัญญาพึงทราบได ้ ด ้วยการสนทนา และปัญญานันแลพึงทราบได ้โดยกาลนาน ไม่ใช่โดยนิ ดหน่ อย มนสิการพึงทราบได ้ ไม่มนสิการไม่พงึ ทราบ ผูม้ ป ี ัญญาพึงทราบได ้ ผูม้ ป ี ัญญา ทรามไม่พงึ ทราบ ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พวกราชบุรษ ุ ปลอมตัวเป็ นนักบวชเทียว สอดแนมของหม่อมฉันเหล่านี ตรวจตราชนบทแล ้วกลับมา พวกเขาตรวจตรา ก่อน หม่อมฉันจักตรวจตราภายหลัง ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ บัดนี พวกเขาลอย ธุลแี ละมลทินแล ้ว อาบดีแล ้ว ไล ้ทาดีแล ้ว ปลงผมและหนวดแล ้ว นุ่ งผ้าขาว ผูอ้ มเอิ ิ บพรงพร ั ้อมด ้วยกามคุณ ๕ บําเรอตนอยู่ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า บรรพชิตไม่ควรพยายามในบาปกรรมทัวไป ไม่ควรเป็ นคนใช ้ ของผูอ้ น ื ไม่ควรอาศัยผูอ้ นเป็ ื นอยู่ ไม่ควรแสดงธรรมเพือ ประโยชน์แต่ทร ัพย ์นันๆ ฯ จบสูตรที ๒ ๓. อาหุสต ู ร [๑๓๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค ประทับนังทรงพิจารณาอกุศลบาปธรรมเป็ นอันมากทีพระองค ์ทรงละได ้แล ้ว และ กุศลธรรมเป็ นอันมากทีถึงความเจริญบริบรู ณ์ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบอกุศลบาปธรรมเป็ นอันมากที พระองค ์ทรงละได ้แล ้ว และกุศลธรรมเป็ นอันมากทีถึงความเจริญบริบรู ณ์ จึงทรง เปล่งอุทานนี ในเวลานันว่า สิงทังปวงได ้มีแล ้วในกาลก่อน ไม่มแี ล ้วในกาลนัน สิง ทังปวงไม่มแี ล ้วในกาลก่อน ได ้มีแล ้วในกาลนัน ไม่มแี ล ้ว จักไม่มี และย่อมไม่มใี นบัดนี ฯ จบสูตรที ๓ ๔. กิรสูตรที ๑ [๑๓๖] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล สมณะ พราหมณ์ ปริพาชกมากด ้วยกัน ผูม้ ล ี ท ั ธิตา่ งๆ กัน มีทฐิ ต ิ า่ งกัน มีความพอใจต่างกัน มี ความชอบใจต่างกัน อาศัยทิฐน ิ ิ สยั ต่างกัน อาศัยอยูใ่ นพระนครสาวัตถี สมณ*พราหมณ์พวกหนึ ง มีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๑. โลกเทียง นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ ส่วนสมณพราหมณ์อก ี พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๒. โลกไม่เทียง นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๓. โลกมีทสุ ี ด ... ๔. โลกไม่มท ี สุ ี ด ... ๕. ชีพอันนัน สรีระก็อน ั นัน ... ๖. ชีพเป็ นอืน สรีระก็เป็ นอืน ... ๗. สัตว ์เบืองหน้าแต่ตายแล ้ว ย่อมเป็ นอีก ... ๘. สัตว ์เบืองหน้าแต่ตายแล ้ว ย่อมไม่เป็ นอีก ... ๙. สัตว ์เบืองหน้าแต่ตายแล ้ว ย่อมเป็ นอีกก็มี ย่อมไม่เป็ นอีกก็มี นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๑๐. สัตว ์เบืองหน้าแต่ตายแล ้ว ย่อมเป็ นอีกก็หามิได ้ ย่อมไม่เป็ นอีกก็ หามิได ้ นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ สมณพราหมณ์เหล่านันเกิดบาดหมางกัน ทะเลาะกัน วิวาทกัน ทิม แทงกันและกันด ้วยหอกคือปากว่า ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมไม่ เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี ฯ [๑๓๗] ครงนั ั นเป็ นเวลาเช ้า ภิกษุมากด ้วยกัน นุ่ งแล ้วถือบาตรและ จีวรเข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครสาวัตถี ครนเที ั ยวบิณฑบาตในพระนครสาวัตถี กลับจากบิณฑบาตรภายหลังภัตแล ้วเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวาย บังคมแล ้ว นัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส สมณะ พราหมณ์ ปริพาชกมาก ด ้วยกัน ผูม้ ล ี ท ั ธิตา่ งๆ กัน มีทฐิ ต ิ า่ งกัน มีความพอใจต่างกัน มีความชอบใจ ต่างกัน อาศัยทิฐน ิ ิ สยั ต่างกัน อาศัยอยูใ่ นพระนครสาวัตถี สมณพราหมณ์พวก หนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า โลกเทียง นี แหละจริง ... ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั อัญญเดียรถีย ์เป็ นคนบอด ไม่มจี ก ั ษุ ไม่รู ้จักประโยชน์ ไม่รู ้จัก ความฉิ บหายใช่ประโยชน์ ไม่รู ้จักธรรมไม่รู ้จักสภาพมิใช่ธรรม เมือไม่รู ้จัก ประโยชน์ ไม่รู ้จักความฉิ บหายใช่ประโยชน์ ไม่รู ้จักธรรม ไม่รู ้จักสภาพมิใช่ธรรม ก็บาดหมางกัน ทะเลาะกัน วิวาทกัน ทิมแทงกันและกันด ้วยหอกคือปากว่า ธรรม เป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี ฯ [๑๓๘] ดูกรภิกษุทงหลาย ั เรืองเคยมีมาแล ้ว ในพระนครสาวัตถีนี แล มีพระราชาพระองค ์หนึ ง ครงนั ั นแล พระราชาพระองค ์นันตร ัสเรียกบุรษ ุ คน หนึ งมาสังว่า ดูกรบุรษ ุ ผูเ้ จริญ นี แน่ ะเธอ คนตาบอดในพระนครสาวัตถีมป ี ระมาณ เท่าใด ท่านจงบอกให ้คนตาบอดเหล่านันทังหมดมาประชุมร่วมกัน บุรษ ุ นันทูล ร ับพระราชดําร ัสแล ้ว พาคนตาบอดในพระนครสาวัตถีทงหมดเข ั ้าไปเฝ้ าพระราชา ถึงทีประทับ ครนแล ั ้วได ้กราบบังคมทูลพระราชาพระองค ์นันว่า ขอเดชะ พวกคน ตาบอดในพระนครสาวัตถีมาประชุมกันแล ้ว พระพุทธเจ ้าข ้า พระราชาพระองค ์นัน ตร ัสว่า แนะพนาย ถ ้าอย่างนัน ท่านจงแสดงช ้างแก่พวกคนตาบอดเถิด บุรษ ุ นันทูลร ับพระราชดําร ัสแล ้วแสดงช ้างแก่พวกคนตาบอด คือ แสดงศีรษะช ้างแก่ คนตาบอดพวกหนึ งว่า ช ้างเป็ นเช่นนี แสดงหูช ้างแก่คนตาบอดพวกหนึ งว่า ช ้าง เป็ นเช่นนี แสดงงาช ้างแก่คนตาบอดพวกหนึ งว่า ช ้างเป็ นเช่นนี แสดงงวงช ้าง แก่คนตาบอดพวกหนึ งว่า ช ้างเป็ นเช่นนี แสดงตัวช ้างแก่คนตาบอดพวกหนึ งว่า ช ้างเป็ นเช่นนี แสดงเท ้าช ้างแก่คนตาบอดพวกหนึ งว่า ช ้างเป็ นเช่นนี แสดง หลังช ้างแก่คนตาบอดพวกหนึ งว่า ช ้างเป็ นเช่นนี แสดงโคนหางช ้างแก่คนตาบอด พวกหนึ งว่า ช ้างเป็ นเช่นนี แสดงปลายหางช ้างแก่คนตาบอดพวกหนึ งว่า ช ้างเป็ น เช่นนี ดูกรภิกษุทงหลาย ั ลําดับนันแล บุรษ ุ นัน ครนแสดงช ั ้างแก่พวกคนตา บอดแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระราชาพระองค ์นันถึงทีประทับ ครนแล ั ้วได ้กราบทูลว่า ขอเดชะ คนตาบอดเหล่านันเห็นช ้างแล ้วแล บัดนี ขอใต ้ฝ่ าละอองธุลพ ี ระบาท จงทรงสําคัญเวลาอันควรเถิด พระเจ ้าข ้า ดูกรภิกษุทงหลาย ั ลําดับนันแล พระ*ราชาพระองค ์นันเสด็จเข ้าไปถึงทีคนตาบอดเหล่านัน ครนแล ั ้วได ้ตร ัสถามว่า ดูกร คนตาบอดทังหลาย พวกท่านได ้เห็นช ้างแล ้วหรือ คนตาบอดเหล่านัน กราบทูลว่า ขอเดชะ ข ้าพระพุทธเจ ้าทังหลายได ้เห็นแล ้ว พระเจ ้าข ้า ฯ รา. ดูกรคนตาบอดทังหลาย ท่านทังหลายกล่าวว่า ข ้าพระพุทธเจ ้า ทังหลายได ้เห็นช ้างแล ้ว ดังนี ช ้างเป็ นเช่นไร ฯ คนตาบอดพวกทีได ้ลูบคลําศีรษะช ้าง ได ้กราบทูลอย่างนี ว่า ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือนหม้อ พระเจ ้าข ้า คนตาบอดพวกทีได ้ลูบคลําหูช ้าง ได ้กราบทูลอย่างนี ว่า ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือนกะด ้ง พระเจ ้าข ้า คนตาบอดพวกทีได ้ลูบคลํางาช ้างได ้กราบทูลอย่างนี ว่า ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือนผาล พระเจ ้าข ้า คนตาบอดพวกทีได ้ลูบคลํางวงช ้างได ้กราบทูลอย่างนี ว่า ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือนงอนไถ พระเจ ้าข ้า คนตาบอดพวกที ได ้ลูบคลําตัวช ้างได ้กราบทูลอย่างนี ว่า ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือน ฉางข ้าว พระเจ ้าข ้า คนตาบอดพวกทีได ้ลูบคลําเท ้าช ้างได ้กราบทูลอย่างนี ว่า ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือนเสา พระเจ ้าข ้า คนตาบอดพวกทีได ้ลูบคลํา หลังช ้างได ้กราบทูลว่าอย่างนี ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือนครกตําข ้าว พระเจ ้าข ้า คนตาบอดพวกทีได ้ลูบคลําโคนหางช ้างได ้กราบทูลอย่างนี ว่า ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือนสาก พระเจ ้าข ้า คนตาบอดพวกทีได ้ลูบคลําปลาย หางช ้าง ได ้กราบทูลอย่างนี ว่า ขอเดชะ ช ้างเป็ นเช่นนี คือ เหมือนไม้กวาด พระเจ ้าข ้า คนตาบอดเหล่านันได ้ทุม ่ เถียงกันและกันว่า ช ้างเป็ นเช่นนี ช ้างไม่ใช่ เป็ นเช่นนี ช ้างไม่ใช่เป็ นเช่นนี ช ้างเป็ นเช่นนี ดูกรภิกษุทงหลาย ั ก็พระราชา พระองค ์นันได ้ทรงมีพระทัยชืนชมเพราะเหตุนันแล ฯ ดูกรภิกษุทงหลาย ั ฉันนันเหมือนกันแล พวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชก เป็ นคนบอด ไม่มจี ก ั ษุ ย่อมไม่รู ้จักประโยชน์ ไม่รู ้จักความฉิ บหายใช่ประโยชน์ ไม่รู ้จักธรรม ไม่รู ้จักสภาพมิใช่ธรรม เมือไม่รู ้จักประโยชน์ ไม่รู ้จักความฉิ บหาย ใช่ประโยชน์ ไม่รู ้จักธรรม ไม่รู ้จักสภาพมิใช่ธรรม ก็บาดหมางกัน ทะเลาะกัน วิวาทกัน ทิมแทงกันและกันด ้วยหอกคือปากว่า ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ น เช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า ได ้ยินว่า สมณพราหมณ์พวกหนึ งย่อมข ้องอยู่ เพราะทิฐ ิ ทังหลายอันหาสาระมิได ้เหล่านี ชนทังหลายผูเ้ ห็นโดยส่วน เดียว ถือผิดซึงทิฐน ิ ิ สยั นัน ย่อมวิวาทกัน ฯ จบสูตรที ๔ ๕. กิรสูตรที ๒ [๑๓๙] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล สมณะ พราหมณ์ ปริพาชกมากด ้วยกัน ผูม้ ล ี ท ั ธิตา่ งๆ กัน มีทฐิ ต ิ า่ งกัน มีความพอใจต่างกัน มีความชอบใจต่างกัน อาศัยทิฐน ิ ิ สยั ต่างกัน อาศัยอยูใ่ นพระนครสาวัตถี สมณ*พราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๑. ตนและโลกเทียง นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๒. ตนและโลกไม่เทียง นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๓. ตนและโลกเทียงก็มี ไม่เทียงก็มี ... ฯ ๔. ตนและโลกเทียงก็มใิ ช่ ไม่เทียงก็มใิ ช่ ... ฯ ๕. ตนและโลกอันตนเองสร ้างสรร ... ฯ ๖. ตนและโลกอันผูอ้ นสร ื ้างสรร ... ฯ ๗. ตนและโลกอันตนเองสร ้างสรรก็มี อันผูอ้ นสร ื ้างสรรก็มี ... ฯ ๘. ตนและโลกเกิดขึนลอยๆ ตนเองสร ้างสรรก็หามิได ้ ผูอ้ นสร ื ้างสรร ก็หามิได ้ ... ฯ ๙. ตนและโลกยังยืน มีทงสุ ั ขและทุกข ์ ... ฯ ๑๐. ตนและโลกไม่ยงยื ั น มีทงสุ ั ขและทุกข ์ ... ฯ ๑๑. ตนและโลกมีทงสุ ั ขและทุกข ์ ยังยืนก็มี ไม่ยงยื ั นก็มี ... ฯ ๑๒. ตนและโลกมีทงสุ ั ขและทุกข ์ ยังยืนก็หามิได ้ ไม่ยงยื ั นก็หามิได ้ ... ฯ ๑๓. ตนและโลกมีทงสุ ั ขและทุกข ์ ตนเองสร ้าง ... ฯ ๑๔. ตนและโลกมีทงสุ ั ขและทุกข ์ ผูอ้ นสร ื ้างสรร นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๑๕. ตนและโลกมีทงสุ ั ขและทุกข ์ ตนเองสร ้างสรรก็มี ผูอ้ นสร ื ้างสรร ก็มี นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ๑๖. ตนและโลกมีทงสุ ั ขและทุกข ์ เกิดขึนลอยๆ ตนเองสร ้างสรรก็หา มิได ้ ผูอ้ นสร ื ้างสรรก็หามิได ้ นี แหละจริง อืนเปล่า ฯ สมณพราหมณ์เหล่านันบาดหมางกัน ทะเลาะกัน วิวาทกัน ทิมแทงกัน และกันด ้วยหอกคือปากว่า ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ น เช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี ฯ [๑๔๐] ครงนั ั นแล เวลาเช ้า ภิกษุมากด ้วยกัน นุ่ งแล ้วถือบาตรและ จีวรเข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครสาวัตถี ครนเที ั ยวบิณฑบาตในพระนครสาวัตถี กลับจากบิณฑบาตภายหลังภัตแล ้วเข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวาย บังคมแล ้ว นัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส สมณะ พราหมณ์ ปริพาชก มากด ้วยกัน ผูม้ ล ี ท ั ธิตา่ งๆ กัน มีทฐิ ต ิ า่ งกัน มีความพอใจต่างกัน อาศัยทิฐ ิ นิ สยั ต่างกัน อาศัยอยูใ่ นพระนครสาวัตถี สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ตนและโลกเทียง นี แหละจริง อืนเปล่า ฯลฯ ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี พระเจ ้าข ้า ฯ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั อัญญเดียรถีย ์ปริพาชกเป็ น คนบอด ไม่มจี ก ั ษุ ย่อมไม่รู ้จักประโยชน์ ไม่รู ้จักความฉิ บหายใช่ประโยชน์ ไม่รู ้จักธรรม ไม่รู ้จักสภาพมิใช่ธรรม เมือไม่รู ้จักประโยชน์ ไม่รู ้จักความฉิ บหาย ใช่ประโยชน์ ไม่รู ้จักธรรม ไม่รู ้จักสภาพมิใช่ธรรม ก็บาดหมางกัน ทะเลาะกัน วิวาทกัน ทิมแทงกันและกันอยูด ่ ้วยหอกคือปากว่า ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ น เช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า ได ้ยินว่า สมณพราหมณ์พวกหนึ งข ้องอยูใ่ นทิฐน ิ ิ สยั เหล่านี ยังไม่ถงึ นิ พพานเป็ นทีหยังลงเทียว ย่อมจบอยูใ่ นระหว่างแล ฯ จบสูตรที ๕ ๖. ติตถสูตร [๑๔๑] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล สมณะ พราหมณ์ ปริพาชกมากด ้วยกัน ผูม้ ล ี ท ั ธิตา่ งๆ กัน มีทฐิ ต ิ า่ งกัน มีความพอใจต่างกัน มีความชอบใจต่างกัน อาศัยทิฐน ิ ิ สยั ต่างกัน อาศัยอยูใ่ นพระนครสาวัตถี สมณ พราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ตนและโลกเทียง นี แหละจริง อืนเปล่า สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ตนและโลกไม่ เทียง นี แหละจริง อืนเปล่า ... ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมไม่ เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี ฯ [๑๔๒] ลําดับนันแล เป็ นเวลาเช ้า ภิกษุหลายรูปนุ่ งแล ้วถือบาตรและ จีวร เข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครสาวัตถี เทียวบิณฑบาตไปในพระนครสาวัตถี กลับจากบิณฑบาตภายหลังภัตแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวาย บังคมพระผูม้ พ ี ระภาคแล ้ว นัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาค ว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ สมณะ พราหมณ์ ปริพาชกมากด ้วยกัน มีลท ั ธิตา่ งๆ กัน มีทฐิ ต ิ า่ งๆ กัน มีความพอใจต่างๆ กัน มีความชอบใจต่างๆ กัน อาศัย ทิฐน ิ ิ สยั ต่างๆ กัน อาศัยอยูใ่ นพระนครสาวัตถีนี สมณพราหมณ์พวกหนึ งมีวาทะ อย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ตนและโลกเทียง นี แหละจริง อืนเปล่า สมณพราหมณ์ พวกหนึ งมีวาทะอย่างนี มีทฐิ อิ ย่างนี ว่า ตนและโลกไม่เทียง นี แหละจริง อืนเปล่า ... ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี ฯ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรภิกษุทงหลาย ั อัญญเดียรถีย ์ปริพาชกเป็ น คนบอด ไม่มจี ก ั ษุ ย่อมไม่รู ้จักประโยชน์ ไม่รู ้จักความฉิ บหายใช่ประโยชน์ ไม่รู ้จักธรรม ไม่รู ้จักสภาพมิใช่ธรรม เมือไม่รู ้จักประโยชน์ ไม่รู ้จักความฉิ บหาย มิใช่ประโยชน์ ไม่รู ้จักธรรม ไม่รู ้จักสภาพมิใช่ธรรม ก็บาดหมางกัน ทะเลาะกัน วิวาทกัน พูดจาทิมแทงกันและกันด ้วยหอกคือปากว่า ธรรมเป็ นเช่นนี ธรรมไม่ เป็ นเช่นนี ธรรมไม่เป็ นเช่นนี ธรรมเป็ นเช่นนี ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า หมู่สต ั ว ์นี ขวนขวายแล ้วในทิฐวิ า่ ตนและโลกเราสร ้างสรร ประกอบด ้วยทิฐวิ า่ ตนและโลกผูอ้ นสร ื ้างสรร สมณพราหมณ์ พวกหนึ ง ไม่รู ้จริงซึงทิฐน ิ ัน ไม่ได ้เห็นทิฐน ิ ันว่าเป็ นลูกศร ก็เมือผูพ ้ จิ ารณาเห็นอยูซ ่ งความเห็ ึ นอันวิป ริตนันว่าเป็ นดุจลูกศร ความเห็นว่าเราสร ้างสรรย่อมไม่ปรากฏแก่ผูน้ ัน ความเห็นว่า ผูอ้ นสร ื ้างสรร ย่อมไม่ปรากฏแก่ผูน้ ัน หมู่สต ั ว ์นี ประกอบ แล ้วด ้วยมานะ มีมานะเป็ นเครืองร ้อยร ัด ถูกมานะผูกพันไว ้ แล ้ว กระทําความขวนขวายในเพราะทิฐท ิ งหลาย ั ย่อมไม่ ล่วงพ้นสงสารไปได ้ ฯ จบสูตรที ๖ ๗. สุภต ู ส ิ ต ู ร [๑๔๓] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระสุภต ู น ิ ังคู ้ บัลลังก ์ ตังกายตรง เข ้าสมาธิอน ั ไม่มวี ต ิ กอยูใ่ นทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ ี พระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระสุภต ู ิ นังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง เข ้าสมาธิอน ั ไม่มี วิตกอยูใ่ นทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า ผูใ้ ดกําจัดวิตกทังหลายได ้แล ้ว ถอนขึนด ้วยดีแล ้วไม่มส ี ว่ น เหลือในภายใน ผูน้ ันล่วงกิเลสเครืองข ้องได ้แล ้ว มีความ สําคัญนิ พพานอันเป็ นอรูป ล่วงโยคะ ๔ ได ้แล ้ว ย่อมไม่ กลับมาสูช ่ าติ ฯ จบสูตรที ๗ ๘. คณิ กาสูตร [๑๔๔] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวน ั กลันทกนิ วาป*สถาน ใกล ้พระนครราชคฤห ์ ก็สมัยนันแล ในพระนครราชคฤห ์ มีนักเลง ๒ พวก เป็ นผูก้ าํ หนัด มีจต ิ ปฏิพท ั ธ ์ในหญิงแพศยาคนหนึ ง เกิดความบาดหมางกัน ทะเลาะกัน วิวาทกัน ประหัตประหารกันและกัน ด ้วยฝ่ ามือบ ้าง ด ้วยก ้อนดิน บ ้าง ด ้วยท่อนไม้บ ้าง ด ้วยศาตราบ ้าง นักเลงเหล่านันถึงความตายในทีนันบ ้าง ถึงความทุกข ์ปางตายบ ้าง ครงนั ั นแล เป็ นเวลาเช ้าภิกษุมากด ้วยกัน นุ่ งแล ้ว ถือบาตรและจีวรเข ้าไปบิณฑบาตยังพระนครราชคฤห ์ ครนเที ั ยวบิณฑบาตใน พระนครราชคฤห ์ กลับจากบิณฑบาตภายหลังภัตแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาค ถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูล พระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส ในพระนคร ราชคฤห ์ มีนักเลง ๒ พวก เป็ นผูก้ าํ หนัด มีจต ิ ปฏิพท ั ธ ์ในหญิงแพศยาคนหนึ ง ... ถึงความตายในทีนันบ ้าง ถึงความทุกข ์ปางตายบ ้าง พระเจ ้าข ้า ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า เบญจกามคุณ ทีบุคคลถึงแล ้วและทีบุคคลจะพึงถึง ทังสอง นี เกลือนกล่นแล ้วด ้วยธุลี คือ ราคะ แต่บค ุ คลผูเ้ ร่าร ้อน สําเหนี ยกตามอยู่ อนึ ง การศึกษาอันเป็ นสาระ ศีล พรต ชีวต ิ พรหมจรรย ์ การอุปัฏฐากอันเป็ นสาระ นี เป็ นส่วนสุดที ๑ อนึ ง การประกอบตนพัวพันด ้วยความสุขในกาม ของบุคคลผูท้ ี กล่าวอย่างนี ว่า โทษในกามไม่มี นี เป็ นส่วนสุดที ๒ ส่วนสุด ทังสองนี เป็ นทีเจริญแห่งตัณหาและอวิชชาอย่างนี ตัณหาและ อวิชชาย่อมยังทิฐใิ ห ้เจริญ สมณพราหมณ์บางพวกไม่รู ้ส่วน สุดทังสองนัน ย่อมจมอยู่ (ในสงสารด ้วยอํานาจการถือมัน สัสสตทิฐ)ิ สมณพราหมณ์บางพวกย่อมแล่นไป (ด ้วยอํานาจ การถือมันอุจเฉททิฐ)ิ ส่วนท่านผูท้ รูี ้ส่วนสุดทังสองนันแล ้ว เป็ นผูไ้ ม่ตกไปในส่วนสุดทังสองนัน และได ้สําคัญด ้วยการ ละส่วนสุดทังสองนัน วัฏฏะของท่านผูท้ ดั ี บไม่มเี ชือเหล่านัน ย่อมไม่มเี พือจะบัญญัติ ฯ จบสูตรที ๘ ๙. อุปาติสต ู ร [๑๔๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค ประทับนังในทีแจ ้งในความมืดตือในราตรี เมือประทีปนํ ามันลุกโพลงอยู่ ก็สมัย นันแล ตัวแมลงเป็ นอันมากตกลงรอบๆ ทีประทีปนํ ามันเหล่านัน ย่อมถึงความ ทุกข ์ ความพินาศ ความย่อยยับ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นตัว แมลงเป็ นอันมากเหล่านัน ตกลงรอบๆ ทีประทีปนํ ามันเหล่านันถึงความทุกข ์ ความพินาศ ความย่อยยับ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า สมณพราหมณ์พวกหนึ งย่อมแล่นเลยไป ไม่ถงึ ธรรมอันเป็ น สาระ ย่อมพอกพูนเครืองผูกใหม่ๆ ตังมันอยูใ่ นสิงทีตน เห็นแล ้วฟังแล ้วอย่างนี เหมือนฝูงแมลงตกลงสูป ่ ระทีปนํ ามัน ฉะนัน ฯ จบสูตรที ๙ ๑๐. อุปปัชช ันติสต ู ร [๑๔๖] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ครงนั ั นแล ท่านพระอานนท ์เข ้า ไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ พระตถาคตอรหันต*สัมมาสัมพุทธเจ ้ายังไม่เสด็จอุบต ั ข ิ นในโลก ึ เพียงใด พวกอัญญเดียรถีย ์ย่อมเป็ น ผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง และได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร เพียงนัน แต่เมือใด พระตถาคต*อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าเสด็จอุบต ั ข ิ นในโลก ึ เมือนัน พวกอัญญเดียรถีย ์ปริพาชก ย่อมเป็ นผูอ้ น ั มหาชนไม่สก ั การะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง และไม่ได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ บัดนี พระผูม้ พ ี ระภาคและภิกษุสงฆ ์ ย่อมเป็ นผูอ้ น ั มหาชนสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยําเกรง และได ้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสว่า ดูกรอานนท ์ จริงอย่างนัน ดูกรอานนท ์ จริงอย่างนัน ดูกรอานนท ์ พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้ายังไม่เสด็จอุบต ั ข ิ นในโลกเพี ึ ยง ใด ... แต่เมือใดพระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ ้าเสด็จอุบต ั ข ิ นในโลก ึ ... ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทาน นี ในเวลานันว่า หิงห ้อยนัน ส่งแสงสว่างอยูช ่ วเวลาพระอาทิ ั ตย ์ยังไม่ขน ึ เมือ พระอาทิตย ์ขึนไปแล ้ว หิงห ้อยนันก็อบ ั แสง และไม่สว่างได ้ เลย พวกเดียรถีย ์สว่างเหมือนหิงห ้อยนัน ตราบเท่าที พระสัมมาสัมพุทธเจ ้ายังไม่เสด็จอุบต ั ข ิ นในโลก ึ แต่เมือใด พระสัมมาสัมพุทธเจ ้าเสด็จอุบต ั ข ิ นในโลก ึ เมือนัน พวก เดียรถีย ์และแม้สาวกของพวกเดียรถีย ์เหล่านันย่อมไม่หมดจด พวกเดียรถีย ์ผูม้ ท ี ฐิ ช ิ วย่ ั อมไม่พน้ ไปจากทุกข ์ ฯ จบสูตรที ๑๐ จบช ัจจันธวรรคที ๖ --------รวมพระสูตรทีมีในวรรคนี คือ ๑. อายุสมโอสัชชนสูตร ๒. ปฏิสลั ลานสูตร ๓. อาหุสต ู ร ๔. กิร*สูตรที ๑ ๕. กิรสูตรที ๒ ๖. ติตถสูตร ๗. สุภต ู ส ิ ต ู ร ๘. คณิ กาสูตร ๙. อุปาติสต ู ร ๑๐. อุปปัชช ันติสต ู ร ฯ -------------อุทาน จูฬวรรคที ๗ ภัททิยสูตรที ๑ [๑๔๗] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถปิ ณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระสารีบต ุ ร ชีแจงให ้ท่านพระลกุณฐกภัททิยะเห็นแจ ้ง ให ้สมาทาน ให ้อาจหาญ ให ้ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถา โดยอเนกปริยาย ครงนั ั นแล เมือท่านพระสารีบต ุ รชีแจงให ้ท่าน พระลกุณฐกภัททิยะเห็นแจ ้ง ให ้สมาทาน อาจหาญ ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถา โดย อเนกปริยาย จิตของท่านพระลกุณฐกภัททิยะหลุดพ้นแล ้วจากอาสวะเพราะไม่ถอื มัน พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระลกุณฐกภัททิยะผูอ้ น ั ท่านพระสารีบต ุ รชีแจง ให ้เห็นแจ ้ง ให ้สมาทาน อาจหาญ ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถา โดยอเนกปริยาย จิตของท่านพระลกุณฐกภัททิยะหลุดพ้นแล ้วจากอาสวะเพราะไม่ถอื มัน ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า บุคคลผูพ ้ น้ วิเศษแล ้วในสิงทังปวงในเบืองบนในเบืองตํา ไม่ ตามเห็นว่า นี เป็ นเรา บุคคลพ้นวิเศษแล ้วอย่างนี ข ้ามได ้ แล ้วซึงโอฆะทีตนยังไม่เคยข ้าม เพือความไม่เกิดอีก ฯ จบสูตรที ๑ ภัททิยสูตรที ๒ [๑๔๘] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถปิ ณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระสารีบต ุ ร สําคัญท่านพระลกุณฐกภัททิยะว่า เป็ นพระเสขะ จึงชีแจงให ้เห็นแจ ้ง ให ้สมา ทาน ให ้อาจหาญ ให ้ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถา โดยอเนกปริยาย ยิงกว่าประมาณ พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระสารีบต ุ รสําคัญท่านพระลกุณฐกภัททิยะว่า เป็ น พระเสขะ ชีแจงให ้เห็นแจ ้ง ให ้สมาทาน ให ้อาจหาญ ให ้ร่าเริง ด ้วยธรรมีกถา โดยอเนกปริยาย ยิงกว่าประมาณ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า บุคคลตัดวัฏฏะได ้แล ้ว บรรลุถงึ นิ พพานอันเป็ นสถานทีไม่มี ตัณหา ตัณหาทีบุคคลให ้เหือดแห ้งแล ้วย่อมไม่ไหลไป วัฏฏะ ทีบุคคลตัดได ้แล ้ว ย่อมไม่เป็ นไป นี แลเป็ นทีสุดแห่งทุกข ์ ฯ จบสูตรที ๒ ๓. กามสูตรที ๑ [๑๔๙] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถปิ ณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล มนุ ษย ์ทังหลายใน พระนครสาวัตถี โดยมากเป็ นผูข ้ ้องแล ้วในกามล่วงเวลา เป็ นผูก้ าํ หนัดแล ้ว ยินดี แล ้ว ร ักใคร่แล ้ว หมกมุ่นแล ้ว พัวพันแล ้ว มัวเมาอยูใ่ นกามทังหลาย ครงั นันแล เป็ นเวลาเช ้า ภิกษุเป็ นอันมากนุ่ งแล ้ว ถือบาตรและจีวรเข ้าไปบิณฑบาต ยังพระนครสาวัตถี ครนเที ั ยวบิณฑบาตไปในพระนครสาวัตถี กลับจากบิณฑบาต ในภายหลังภัตแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส มนุ ษย ์ทังหลายในพระนครสาวัตถี โดยมากเป็ น ผูข ้ ้องแล ้วในกามล่วงเวลา เป็ นผูก้ าํ หนัดแล ้ว ยินดีแล ้ว ร ักใคร่แล ้ว หมกมุ่น แล ้ว พัวพันแล ้ว มัวเมาอยูใ่ นกามทังหลาย ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า สัตว ์ทังหลายข ้องแล ้วในกาม ข ้องแล ้วด ้วยกามและธรรม เป็ นเครืองข ้อง ไม่เห็นโทษในสังโยชน์ ข ้องแล ้วด ้วยธรรม เป็ นเครืองข ้องคือสังโยชน์ พึงข ้ามโอฆะอันกว ้างใหญ่ไม่ ได ้เลย ฯ จบสูตรที ๓ กามสูตรที ๒ [๑๕๐] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถปิ ณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล มนุ ษย ์ทังหลายใน พระนครสาวัตถีโดยมากเป็ นผูข ้ ้องแล ้วในกามล่วงเวลา เป็ นผูก้ าํ หนัดแล ้ว ยินดี แล ้ว ร ักใคร่แล ้ว หมกมุ่นแล ้ว พัวพันแล ้ว มืดมนมัวเมาอยูใ่ นกามทังหลาย ครงนั ั นแล เป็ นเวลาเช ้า พระผูม้ พ ี ระภาคทรงนุ่ งแล ้ว ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จ เข ้าไปบิณฑบาตในพระนครสาวัตถี ได ้ทรงเห็นพวกมนุ ษย ์ในพระนครสาวัตถีโดย มาก เป็ นผูข ้ ้องแล ้วในกามทังหลาย กําหนัดแล ้ว ยินดีแล ้ว ร ักใคร่แล ้ว หมก มุ่นแล ้ว พัวพันแล ้ว มืดมนมัวเมาอยูใ่ นกามทังหลาย ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ฯ สัตว ์ทังหลายผูม้ ด ื มนเพราะกาม ถูกตัณหาซึงเป็ นดุจข่าย ปกคลุมไว ้แล ้ว ถูกเครืองมุง คือ ตัณหาปกปิ ดไว ้แล ้ว ถูก กิเลสมารและเทวปุตตมารผูกพันไว ้แล ้ว ย่อมไปสูช ่ ราและ มรณะ เหมือนปลาทีปากไซ เหมือนลูกโคทียังดืมนมไป ตามแม่โค ฉะนัน ฯ จบสูตรที ๔ ๕. ลกุณฐกภัททิยสูตร [๑๕๑] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถปิ ณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระลกุณฐก ภัททิยะกําลังเดินมาข ้างหลังของภิกษุเป็ นอันมาก เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงที ประทับ พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระลกุณฐกภัททิยะเป็ นคนค่อม มีผวิ พรรณทราม ไม่น่าดู พวกภิกษุดห ู มินโดยมาก เดินมาข ้างหลังของภิกษุเป็ นอันมาก แต่ไกล ครนแล ั ้วตร ัสถามภิกษุทงหลายว่ ั า ดูกรภิกษุทงหลาย ั เธอทังหลายเห็น ภิกษุนัน เป็ นคนค่อม มีผวิ พรรณทราม ไม่น่าดู พวกภิกษุดห ู มินโดยมาก กําลัง เดินมาข ้างหลังๆ ของภิกษุเป็ นอันมากแต่ไกลหรือไม่ ภิกษุทงหลายกราบทู ั ลว่า เห็นแล ้ว พระเจ ้าข ้า ฯ พ. ดูกรภิกษุทงหลาย ั ภิกษุนันมีฤทธิมาก มีอานุ ภาพมาก ก็สมาบัติ ทีภิกษุนันไม่เคยเข ้าแล ้ว ไม่ใช่หาได ้ง่าย ภิกษุนันทําให ้แจ ้งซึงทีสุดแห่งพรหม*จรรย ์อันยอดเยียม ทีกุลบุตรทังหลายออกบวชเป็ นบรรพชิตโดยชอบต ้องการนัน ด ้วยปัญญาอันยิงเอง ในปัจจุบน ั เข ้าถึงอยู่ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า รถคืออัตภาพ มีศล ี อันหาโทษมิได ้ หลังคาคือบริขารขาว มีกรรมคือสติอน ั เดียวแล่นไปอยู่ เชิญดูรถคืออัตภาพนันอัน หาทุกข ์มิได ้ มีกระแสตัณหาอันตัดขาดแล ้ว หาเครืองผูก มิได ้ แล่นไปอยู่ ฯ จบสูตรที ๕ ๖. ตัณหักขยสูตร [๑๕๒] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระอัญญา*โกณฑัญญะนังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง พิจารณาซึงความหลุดพ้นเพราะความสินตัณหา อยูใ่ นทีไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระอัญญา*โกณฑัญญะนังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง พิจารณาเห็นซึงความหลุดพ้นเพราะความสิน ตัณหาอยูใ่ นทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ได ้ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า พระอริยบุคคลใดไม่มอ ี วิชชาอันเป็ นมูลราก ไม่มแี ผ่นดิน คือ อาสวะ นิ วรณ์และอโยนิ โสมนสิการ ไม่มเี ถาวัลย ์ คือ มานะและอติมานะเป็ นต ้น ใบ คือ ความมัวเมา ประมาท มายาและสาเถยยะเป็ นต ้น จะมีแต่ทไหน ี ใครเล่าจะควร นิ นทาพระอริยบุคคลนัน ผูเ้ ป็ นนักปราชญ ์ ผูพ ้ น้ แล ้วจาก เครืองผูก แม้เทวดา แม้พรหม ก็ยอ ่ มสรรเสริญพระอริยบุคคลนัน ฯ จบสูตรที ๖ ๗. ปปัญจขยสูตร [๑๕๓] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค ประทับนังพิจารณาการละส่วนสัญญาอันสหรคตด ้วยธรรมเครืองเนิ นช ้าของพระองค ์ อยู่ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบการละส่วนสัญญาอันสหรคตด ้วย ธรรมเครืองเนิ นช ้าของพระองค ์แล ้ว ได ้ทรงเปล่งอุทานนี ในเวลานันว่า ผูใ้ ดไม่มก ี เิ ลสเครืองให ้เนิ นช ้าและความตังอยู่ (ในสงสาร) ก ้าวล่วงซึงทีต่อ คือ ตัณหาทิฐ ิ และลิม คือ อวิชชาได ้ แม้ สัตว ์โลกพร ้อมทังเทวโลกย่อมไม่ดห ู มินผูน้ ัน ผูไ้ ม่มต ี ณ ั หา เป็ นมุนี เทียวไปอยู่ ฯ จบสูตรที ๗ ๘. มหากัจจานสูตร [๑๕๔] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล ท่านพระมหากัจจานะ นังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง มีกายคตาสติตงมั ั นดีแล ้วเฉพาะหน้าในภายใน ในที ไม่ไกลพระผูม้ พ ี ระภาค พระผูม้ พ ี ระภาคได ้ทรงเห็นท่านพระมหากัจจานะนังคู ้บัลลังก ์ ตังกายตรง มีกายคตาสติตงมั ั นดีแล ้วเฉพาะหน้าในภายใน ในทีไม่ไกล ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ผูใ้ ดพึงตังกายคตาสติไว ้มันแล ้วเนื องๆ ในกาลทุกเมือว่า อะไรๆ อันพ้นจากขันธปัญจกไม่พงึ มี อะไรๆ ทีชือว่าเป็ น ของเราก็ไม่พงึ มี อะไรๆ ทีชือว่าตนอันพ้นจากขันธ ์ จักไม่มี และอะไรๆ ทีเนื องในตนจักไม่มแี ก่เรา ผูน้ ัน มีปกติอยูด ่ ้วยอนุ ปพ ุ พวิหารตามเห็นอยูใ่ นสังขารนัน พึงข ้าม ตัณหาได ้โดยกาลเกิดขึนแห่งอริยมรรคแล ฯ จบสูตรที ๘ ๙. อุทปานสูตร [๑๕๕] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคเสด็จจาริกไปในมัลลชนบท พร ้อมด ้วยภิกษุ สงฆ ์หมู่ใหญ่ ได ้เสด็จถึงพราหมณคามชือถูนะของมัลลกษัตริย ์ทังหลาย พราหมณ์ และคฤหบดีชาวถูนคามได ้สดับข่าวว่า แนะท่านผูเ้ จริญทังหลาย พระสมณโคดม ศากยบุตรเสด็จออกบวชจากศากยตระกูล เสด็จจาริกไปในมัลลชนบทพร ้อมด ้วย ภิกษุสงฆ ์หมู่ใหญ่ เสด็จถึงถูนพราหมณคามโดยลําดับ พราหมณ์และคฤหบดี ทังหลายเอาหญ ้าและแกลบถมบ่อนํ าจนเต็มถึงปากบ่อ ด ้วยตังใจว่า สมณะโล ้น ทังหลายอย่าได ้ดืมนํ า [๑๕๖] ครงนั ั นแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงแวะออกจากทางแล ้ว เสด็จเข ้า ไปยังโคนต ้นไม้ต ้นหนึ ง ประทับนังบนอาสนะทีท่านพระอานนท ์จัดถวาย ครนั แล ้วตร ัสกะท่านพระอานนท ์ว่า ดูกรอานนท ์ เร็วเถิด เธอจงไปนํ านํ ามาจากบ่อ นันเพือเรา เมือพระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสอย่างนี แล ้ว ท่านพระอานนท ์ได ้กราบทูลพระผูม้ ี *พระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ บัดนี บ่อนํ านันพวกพราหมณ์และคฤหบดีชาว ถูนคามเอาหญ ้าและแกลบถมจนเต็มถึงปากบ่อ ด ้วยตังใจว่า สมณะโล ้นทังหลาย อย่าได ้ดืมนํ า พระเจ ้าข ้า ฯ แม้ครงที ั ๒ ... ฯ แม้ครงที ั ๓ พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัสกะท่านพระอานนท ์ว่า ดูกรอานนท ์ เร็วเถิด เธอจงไปนํ านํ ามาจากบ่อนันเพือเรา ท่านพระอานนท ์ทูลร ับพระผูม้ พ ี ระภาค แล ้ว ถือบาตรเดินเข ้าไปยังบ่อนํ านัน ลําดับนันแล เมือท่านพระอานนท ์เดินเข ้า ไป บ่อนํ าล ้นขึนพาเอาหญ ้าและแกลบทังหมดนันออกไปจากปากบ่อ เต็มไปด ้วย นํ าใสแจ๋ว ไม่ขน ่ ุ มัว จนถึงปากบ่อ ดุจไหลไปขังอยู่ ลําดับนันแล ท่านพระ อานนท ์ดําริวา่ ท่านผูเ้ จริญ น่ าอัศจรรย ์หนอ ท่านผูเ้ จริญ ไม่เคยมีมาหนอ ความ ทีพระตถาคตทรงมีฤทธิมีอานุ ภาพมาก เมือเราเดินเข ้าไป บ่อนํ านันแลล ้นขึนพา เอาหญ ้าและแกลบทังหมดนันออกไปจากปากบ่อ เต็มไปด ้วยนํ าใสแจ๋ว ไม่ขน ่ ุ มัว จนถึงปากบ่อ ดุจไหลไปขังอยู่ ท่านพระอานนท ์เอาบาตรตักนํ าแล ้วเข ้าไปถวาย พระผูม้ พ ี ระภาค ครนแล ั ้วได ้กราบทูลพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ น่ าอัศจรรย ์ ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ไม่เคยมีมา ความทีพระตถาคตทรงมีฤทธิมี อานุ ภาพมาก เมือข ้าพระองค ์เดินเข ้าไป บ่อนํ านันแลล ้นขึนพาเอาหญ ้าและ แกลบทังหมดนันออกไปจากปากบ่อ เต็มไปด ้วยนํ าใสแจ๋ว ไม่ขน ่ ุ มัว จนถึงปาก บ่อ ดุจไหลไปขังอยู่ ขอพระผูม้ พ ี ระภาคทรงดืมนํ าเถิด ขอพระสุคตจงทรง ดืมนํ าเถิด ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า ถ ้าว่านํ าพึงมีในกาลทุกเมือไซร ้ บุคคลจะพึงกระทําประโยชน์ อะไรด ้วยบ่อนํ า พระพุทธเจ ้าตัดรากแห่งตัณหาได ้แล ้ว จะ พึงเทียวแสวงหานํ าเพราะเหตุอะไร ฯ จบสูตรที ๙ ๑๐. อุเทนสูตร [๑๕๗] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ โฆสิตาราม ใกล ้พระนคร โกสัมพี ก็สมัยนันแล เมือพระเจ ้าอุเทนเสด็จประพาสพระราชอุทยาน ภายใน พระราชวังถูกไฟไหม้ หญิง ๕๐๐ มีพระนางสามาวดีเป็ นประมุขทํากาละ ครงั นันแล เป็ นเวลาเช ้า ภิกษุมากด ้วยกันนุ่ งแล ้ว ถือบาตรและจีวรเข ้าไปบิณฑบาต ยังพระนครโกสัมพี ครนเที ั ยวบิณฑบาตในพระนครโกสัมพี กลับจากบิณฑบาต ภายหลังภัตแล ้ว เข ้าไปเฝ้ าพระผูม้ พ ี ระภาคถึงทีประทับ ถวายบังคมแล ้วนัง ณ ทีควรส่วนข ้างหนึ ง ครนแล ั ้วได ้ทูลถามพระผูม้ พ ี ระภาคว่า ข ้าแต่พระองค ์ผูเ้ จริญ ขอประทานพระวโรกาส เมือพระเจ ้าอุเทนเสด็จประพาสพระราชอุทยาน ภายใน พระราชวังถูกไฟไหม้ หญิง ๕๐๐ มีพระนางสามาวดีเป็ นประมุขทํากาละ คติ แห่งอุบาสิกาเหล่านันเป็ นอย่างไร ภพหน้าเป็ นอย่างไร พระผูม้ พ ี ระภาคตร ัส ว่าดูกรภิกษุทงหลาย ั บรรดาอุบาสิกาเหล่านัน อุบาสิกาทีเป็ นพระโสดาบันมีอยู่ เป็ นพระสกทาคามินีมอ ี ยู่ เป็ นพระอนาคามินีมอ ี ยู่ ดูกรภิกษุทงหลาย ั อุบาสิกา ทังหมดนันเป็ นผูไ้ ม่ไร ้ผลทํากาละ ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่ง อุทานนี ในเวลานันว่า สัตว ์โลกมีโมหะเป็ นเครืองผูกพัน ย่อมปรากฏเหมือน สมบูรณ์ด ้วยเหตุ คนพาลมีอป ุ ธิเป็ นเครืองผูกพัน ถูก ความมืดหุ ้มห่อไว ้ ย่อมปรากฏเหมือนว่าเทียงยังยืน กิเลส เครืองกังวลย่อมไม่มแี ก่ผูพ ้ จิ ารณาเห็นอยู่ ฯ จบสูตรที ๑๐ จบจูฬวรรคที ๗ ---------รวมพระสูตรทีมีในวรรคนี คือ ๑. ภัททิยสูตรที ๑ ๒. ภัททิยสูตรที ๒ ๓. กามสูตรที ๑ ๔. กามสูตรที ๒ ๕. ลกุณฐกภัททิยสูตร ๖. ตัณหักขยสูตร ๗. ปปัญจขย*สูตร ๘. มหากัจจานสูตร ๙. อุทปานสูตร ๑๐. อุเทนสูตร ฯ ---------------อุทาน ปาฏลิคามิยวรรคที ๘ ๑. นิ พพานสูตรที ๑ [๑๕๘] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค ทรงชีแจงให ้ภิกษุทงหลายเห็ ั นแจ ้ง ให ้สมาทาน ให ้อาจหาญ ให ้ร่าเริง ด ้วย ธรรมมีกถาอันปฏิสงั ยุตต ์ด ้วยนิ พพาน ก็ภก ิ ษุเหล่านันกระทําให ้มัน มนสิการแล ้ว น้อมนึ กธรรมีกถาด ้วยจิตทังปวงแล ้ว เงียโสตลงฟังธรรม ลําดับนันแล พระผู-้ *มีพระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้ว ทรงเปล่งอุทานนี ในเวลานันว่า ดูกรภิกษุ ทังหลาย อายตนะนันมีอยู่ ดิน นํ า ไฟ ลม อากาสานัญจายตนะ วิญญาณัญจายตนะ อากิญจัญญายตนะ เนวสัญญานาสัญญายตนะ โลกนี โลกหน้า พระจันทร ์และพระอาทิตย ์ทังสอง ย่อมไม่มใี นอายตนะนัน ดูกรภิกษุทงหลาย ั เราย่อมไม่กล่าวซึงอาตนะนันว่า เป็ นการมา เป็ นการไป เป็ นการตังอยู่ เป็ นการ จุติ เป็ นการอุปบัติ อายตนะนันหาทีตังอาศัยมิได ้ มิได ้เป็ นไป หาอารมณ์มไิ ด ้ นี แลเป็ นทีสุดแห่งทุกข ์ ฯ จบสูตรที ๑ ๒. นิ พพานสูตรที ๒ [๑๕๙] ข ้าพเจ ้าได ้สดับมาแล ้วอย่างนี สมัยหนึ ง พระผูม้ พ ี ระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวันอารามของ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล ้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนันแล พระผูม้ พ ี ระภาค ทรงชีแจงให ้ภิกษุทงหลายเห็ ั นแจ ้ง ให ้สมาทาน ให ้อาจหาญ ให ้ร่าเริง ด ้วย ธรรมีกถาอันปฏิสงั ยุตต ์ด ้วยนิ พพาน ก็ภก ิ ษุเหล่านันกระทําให ้มัน มนสิการแล ้ว น้อมนึ กธรรมีกถาด ้วยจิตทังปวงแล ้ว เงียโสตลงฟังธรรม ฯ ลําดับนันแล พระผูม้ พ ี ระภาคทรงทราบเนื อความนี แล ้วไดทรงเปลงอทาน นในเวลานนวา ฐานะทบคคลเหนไดยากชอวานพพาน ไมมตณหา นพพาน นนเปนธรรมจรงแท ไมเหนไดโดยงายเลย ตณหาอน บคคลแทงตลอดแลว กเลสเครองกงวลยอมไมมแกบคคล ผร ผเหนอย ฯ จบสตรท ๒ ๓. นพพานสตรท ๓ [๑๖๐] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวนอารามของ ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ กสมยนนแล พระผมพระภาค ทรงชแจงใหภกษทงหลายเหนแจง ... เงยโสตลงสดบธรรม ลาดบนนแล พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนแลว ทรงเปลงอทานนในเวลานนวา ดกรภกษ ทงหลาย ธรรมชาตไมเกดแลว ไมเปนแลว อนปจจยกระทาไมไดแลว ปรง แตงไมไดแลว มอย ดกรภกษทงหลาย ถาธรรมชาตอนไมเกดแลว ไมเปนแลว อนปจจยกระทาไมไดแลว ปรงแตงไมไดแลว จกไมไดมแลวไซร การสลดออก ซงธรรมชาตทเกดแลว เปนแลว อนปจจยกระทาแลว ปรงแตงแลว จะไมพง ปรากฏในโลกนเลย ดกรภกษทงหลาย กเพราะธรรมชาตอนไมเกดแลว ไมเปน แลว อนปจจยกระทาไมไดแลว ปรงแตงไมไดแลว มอย ฉะนน การสลด ออกซงธรรมชาตทเกดแลว เปนแลว อนปจจยกระทาแลว ปรงแตงแลว จงปรากฏ ฯ จบสตรท ๓ ๔. นพพานสตรท ๔ [๑๖๑] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวนอารามของ ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ กสมยนนแล พระผมพระภาค ทรงชใหภกษทงหลายเหนแจง ... เงยโสตลงฟงธรรม ลาดบนนแล พระผมพระ*ภาคทรงทราบเนอความนแลว ทรงเปลงอทานนในเวลานนวา ความไมหวนไหว ยอมมแกบคคลผอนตณหาและทฐอาศย ยอมไมมแกผอนตณหาและทฐไมอาศย เมอความหวนไหวไมม กยอมมปสสทธ เมอมปสสทธ กยอมไมมความยนด เมอไมมความยนด กยอมไมมการมาการไป เมอไมมการมาการไป กไมมการจต และอปบต เมอไมมการจตและอปบต โลกนโลกหนากไมม ระหวางโลกทงสอง กไมม นแลเปนทสดแหงทกข ฯ จบสตรท ๔ ๕. จนทสตร [๑๖๒] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในมลลชนบท พรอมดวยภกษ สงฆหมใหญ ไดเสดจถงเมองปาวา ไดยนวา ในทนนพระผมพระภาคประทบอย ณ อมพวนของนายจนทกรรมมารบตรใกลเมองปาวา นายจนทกรรมมารบตรได สดบขาววา พระผมพระภาคเสดจจารกไปในมลลชนบท พรอมดวยภกษสงฆ หมใหญเสดจมาถงเมองปาวาแลว ประทบอย ณ อมพวนของเราใกลเมองปาวา ลาดบนนแล นายจนทกรรมมารบตรเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวาย บงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง พระผมพระภาคทรงชแจงใหนายจนท*กรรมมารบตรเหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญราเรง ดวยธรรมกถา ลาดบนนแล นายจนทกรรมมารบตร อนพระผมพระภาคทรงชแจงใหเหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ราเรง ดวยธรรมกถาแลว ไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแต พระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆจงทรงรบภตของขาพระองค เพอเสวยในวนพรงน พระผมพระภาคทรงรบนมนตโดยดษณภาพ ลาดบนนแล นายจนทกรรมมารบตร ทราบวา พระผมพระภาคทรงรบนมนตแลว ลกจาก อาสนะถวายบงคม กระทาประทกษณแลวหลกไป ครงนน เมอลวงราตรนนไป นายจนทกรรมมารบตรสงใหตกแตงขาทนยโภชนยาหารอนประณต และเนอสกร ออนเปนอนมากในนเวศนของตน แลวใหกราบทลภตกาลแดพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ถงเวลาแลว ภตสาเรจแลว ครงนนเปนเวลาเชา พระผมพระ*ภาคทรงนงแลว ทรงถอบาตรและจวรเสดจเขาไปยงนเวศนของนายจนทกรรมมาร*บตร พรอมดวยภกษสงฆ แลวประทบนงเหนออาสนะทเขาปลาดถวาย ครนแลว ตรสกะนายจนทกรรมมารบตรวา ดกรจนทะ เนอสกรออนอนใดทานไดตกแตง ไว ทานจงองคาสเราดวยเนอสกรออนนน สวนขาทนยโภชนยาหารอนใดทานได ตกแตงไว ทานจงองคาสภกษสงฆดวยขาทนยโภชนยาหารนนเถด นายจนท*กรรมมารบตรทลรบพระผมพระภาค แลวองคาสพระผมพระภาคดวยเนอสกรออน ทไดตกแตงไว และองคาสภกษสงฆดวยขาทนยโภชนยาหารอยางอนทไดตกแตง ไว ลาดบนน พระผมพระภาคตรสกะนายจนทกรรมมารบตรวา ดกรจนทะทานจง ฝงเนอสกรออนทเหลออยนนเสยในบอ เราไมเหนบคคลผบรโภคเนอสกรออนนน แลวพงใหยอยไปโดยชอบ ในโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใน หมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย นอกจากตถาคต นายจนท*กรรมมารบตรทลรบพระผมพระภาคแลว ฝงเนอสกรออนทยงเหลอเสยในบอ แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขาง หนง พระผมพระภาคทรงชแจงใหนายจนทกรรมมารบตรเหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ราเรง ดวยธรรมกถา เสดจลกจากอาสนะแลวหลกไป ฯ [๑๖๓] ครงนนแล เมอพระผมพระภาคทรงเสวยภตของนายจนทกรรม*มารบตรแลว เกดอาพาธกลา เวทนากลา มการลงพระโลหต ใกลตอนพพาน ไดยนวา ในสมยนน พระผมพระภาคทรงมพระสตสมปชญญะ ทรงอดกลน ไมทรนทราย ครงนนแล พระผมพระภาคตรสกะทานพระอานนทวา มาเถด อานนท เราจกไปเมองกสนารา ทานพระอานนททลรบพระผมพระภาคแลว ฯ ขาพเจาไดสดบมาวา พระผมพระภาคผเปนนกปราชญ เสวย ภตตาหารของนายจนทกรรมมารบตรแลว อาพาธกลา ใกลตอ นพพาน เกดพยาธกลาขนแกพระศาสดาผเสวยเนอสกร ออน พระผมพระภาคทรงถายพระโลหตอยไดตรสวา เรา จะไปนครกสนารา ฯ [๑๖๔] ครงนนแล พระผมพระภาคทรงแวะออกจากทางแลวเสดจเขา ไปยงโคนตนไมตนหนง ครนแลวตรสกะทานพระอานนทวา ดกรอานนท เรวเถด เธอจงปลาดผาสงฆาฏ ๔ ชนแกเรา เราเหนดเหนอยนก จกนง ทาน พระอานนททลรบพระผมพระภาคแลว ปลาดผาสงฆาฏ ๔ ชนถวาย พระผมพระ*ภาคประทบนงเหนออาสนะททานพระอานนทปถวาย ครนแลวตรสกะทานพระ*อานนทวา ดกรอานนท เรวเถด เธอจงไปนานาดมมาใหเรา เรากระหาย จก ดมนา เมอพระผมพระภาคตรสอยางนนแลว ทานพระอานนทไดกราบทลพระผ*มพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ บดน เกวยนประมาณ ๕๐๐ เลมผานไปแลว นานนถกลอเกวยนบดแลว ขนมวหนอยหนง ไหลไปอย แมนากกฏานทนมนา ใสจดเยนสนท มทาราบเรยบ ควรรนรมย อยไมไกลนก พระผมพระภาค จกเสวยนาและจกสรงชาระพระกายใหเยนในแมนากกฏานทน แมครงท ๒ ... แมครงท ๓ พระผมพระภาคกตรสกะทานพระอานนทวา ดกรอานนท เรวเถด เธอจงไปนานาดมมาใหเรา เรากระหาย จกดมนา ทานพระอานนททลรบพระผ*มพระภาคแลว ถอบาตรเขาไปยงแมนานน ฯ [๑๖๕] ครงนนแล แมนานนถกลอเกวยนบดแลว ขนมวหนอยหนง ไหลไปอย เมอทานพระอานนทเดนเขาไปใกล ใสแจวไมขนมวไหลไปอย ลาดบนน ทานพระอานนทดารวา ทานผเจรญ นาอศจรรยหนอ ทานผเจรญ ไมเคยมมาแลวหนอ ความทพระตถาคตทรงมฤทธมอานภาพมาก แมนานแล ถกลอเกวยนบดแลว ขนมวหนอยหนงไหลไปอย เมอเราเดนเขาไปใกล ใสแจว ไมขนมวไหลไปอย ทานพระอานนทเอาบาตรตกนาแลว เขาไปเฝาพระผมพระภาค ถงทประทบ ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ นา อศจรรย ขาแตพระองคผเจรญ ไมเคยมมาแลว ความทพระตถาคตทรงมฤทธ มอานภาพมาก แมนานแล ถกลอเกวยนบดแลว ขนมวหนอยหนงไหลไปอย เมอขาพระองคเดนเขาไปใกล ใสแจว ไมขนมวไหลไปอย ขอพระผมพระภาค เสวยนาเถด ขอพระสคตเสวยนาเถด ครงนนแล พระผมพระภาคไดเสวยนา ฯ [๑๖๖] ครงนนแล พระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆเสดจเขาไปยง แมนากกฏานท ครนแลวเสดจลงแมนากกฏานท ทรงสรงและเสวยเสรจแลว เสดจขนแลวเสดจเขาไปยงอมพวน ครนแลวตรสเรยกทานพระจนทกะวา ดกร จนทกะ เธอจงปลาดผาสงฆาฏ ๔ ชนแกเราเถด เราเหนดเหนอยจกนอน ทาน พระจนทกะทลรบพระผมพระภาคแลว ปลาดผาสงฆาฏ ๔ ชนถวาย ลาดบนน พระผมพระภาคทรงสาเรจสหไสยาโดยพระปรศวเบองขวา ซอนพระบาทเหลอม พระบาท ทรงมพระสตสมปชญญะ มนสการอฏฐานสญญา สวนทานพระจนทกะ นงอยเบองหนาพระพกตรพระผมพระภาค ณ ทสาเรจสหไสยานนเอง ฯ ครนกาลตอมา พระธรรมสงคาหกาจารยไดรจนาคาถาเหลานไววา [๑๖๗] พระพทธเจาเสดจไปยงแมนากกฏานท มนาใสแจวจดสนท เสดจลงไปแลว พระตถาคตผศาสดาผไมมบคคลเปรยบใน โลกน มพระกายเหนดเหนอยนกแลว ทรงสรงและเสวย แลวเสดจขน พระศาสดาผอนโลกพรอมทงเทวโลกหอม ลอมแลวในทามกลางแหงหมภกษ พระผมพระภาคผศาสดา ผแสวงหาคณอนใหญทรงเปนไปแลวในพระธรรมน เสดจ ถงอมพวนแลว ตรสเรยกภกษชอจนทกะวา เธอจงปลาด สงฆาฏ ๔ ชนแกเราเถด เราจกนอน ทานพระจนทกะนน อนพระผมพระภาคผมพระองคทรงอบรมแลว ทรงตกเตอน แลว รบปลาดสงฆาฏ ๔ ชนทเดยว พระศาสดามพระกาย เหนดเหนอยนก ทรงบรรทมแลว ฝายพระจนทกะกไดนง อยเบองพระพกตร ณ ทนน ฯ [๑๖๘] ลาดบนนแล พระผมพระภาคตรสกะทานพระอานนทวา ดกร อานนท ขอนจะพงมบาง ใครๆ จะพงทาความเดอดรอนใหเกดแกนายจนทกรรม*มารบตรวา ดกรอาวโสจนทะ ไมเปนลาภของทาน ทานไดไมดแลว ทพระตถาคต เสวยบณฑบาตของทานเปนครงสดทายแลวปรนพพาน ดงน ดกรอานนท เธอ พงระงบความเดอดรอนของนายจนทกรรมมารบตรวา ดกรอาวโสจนทะ เปนลาภ ของทาน ทานไดดแลว ทพระตถาคตเสวยบณฑบาตของทานเปนครงสดทาย แลวปรนพพาน ดกรอาวโสจนทะ ขอนเราไดฟงมา ไดรบมาแลวเฉพาะพระพกตร พระผมพระภาควา บณฑบาตทง ๒ นมผลเสมอกนๆ กน มวบากเทาๆ กน มผลมากและมอานสงสมากกวาบณฑบาตเหลาอนมากนก บณฑบาต ๒ เปนไฉน คอ บณฑบาตทพระตถาคตเสวยแลวไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ ๑ บณฑบาตทพระตถาคตเสวยแลวเสดจปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต ๑ บณฑบาตทง ๒ นมผลเสมอๆ กน มวบากเทาๆ กน มผลมากและมอานสงส มากกวาบณฑบาตเหลาอนมากนก นายจนทกรรมมารบตรกอสรางกรรมทเปนไป เพออาย เพอวรรณะ เพอสวรรค เพอยศ เพออธปไตย ดกรอานนท เธอพง ระงบความเดอดรอนของนายจนทกรรมมารบตรดวยประการอยางน ฯ ลาดบนนแล พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนแลว ทรงเปลงอทาน นในเวลานนวา บญยอมเจรญแกบคคลผใหทาน บคคลผสารวมยอมไมกอ เวร สวนทานผฉลาดยอมละบาป ครนละบาปแลวปรนพพาน เพราะความสนไปแหงราคะ โทสะและโมหะ ฯ จบสตรท ๕ ๖. ปาฏลคามยสตร [๑๖๙] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนมคธ พรอมดวยภกษ สงฆหมใหญ ไดเสดจถงปาฏลคาม อบาสก (และอบาสกา) ชาวปาฏลคามได สดบขาววา พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนมคธ พรอมดวยภกษสงฆหม ใหญ เสดจไปถงปาฏลคามแลว ลาดบนนแล อบาสกชาวปาฏลคามพากนเขา ไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาค ทรงรบเรอนสาหรบพกของขาพระองคทงหลายเถด พระผมพระภาคทรงรบโดย ดษณภาพ ลาดบนนแล อบาสกชาวปาฏลคาม ทราบวาพระผมพระภาคทรงรบแลว ลกจากอาสนะ ถวายบงคมพระผมพระภาค กระทาประทกษณแลวเขาไปยงเรอน สาหรบพก ครนแลวลาดเครองลาดทงปวง ปลาดอาสนะ ตงหมอนา ตาม ประทปนามนแลว เขาไปเฝาพระผมพระภาค ถวายบงคมแลวไดยนอย ณ ท ควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ เรอนสาหรบพก ขาพระองคทงหลายปลาดแลว ปลาดอาสนะ ตงหมอนา ตาม ประทปนามนแลว บดน ขอพระผมพระภาคทรงสาคญกาลอนควรเถด ครงนน แล เปนเวลาเชา พระผมพระภาคทรงนงแลวถอบาตรและจวร เสดจถงเรอน สาหรบพก พรอมดวยภกษสงฆ ครนแลวทรงลางพระบาท เสดจเขาไปยงเรอน สาหรบพก ประทบนงพงเสากลางผนพระพกตรไปทางทศบรพา แมภกษสงฆลาง เทาแลว เขาไปยงเรอนสาหรบพก นงพงฝาดานหลงผนหนาไปทางทศบรพา แวด ลอมพระผมพระภาคอย แมอบาสกชาวปาฏลคามกลางเทาแลวเขาไปยงเรอน สาหรบพก นงพงฝาดานหนาผนหนาไปทางทศประจม แวดลอมพระผม*พระภาคอย ฯ [๑๗๐] ลาดบนนแล พระผมพระภาคตรสกะอบาสกชาวปาฏลคามวา ดกรคฤหบดทงหลาย โทษแหงศลวบตของบคคลผทศล ๕ ประการน ๕ ประการ เปนไฉน คอ บคคลผทศลมศลวบตในโลกน ยอมเขาถงความเสอมแหงโภคะ*ใหญเพราะความประมาทเปนเหต นเปนโทษแหงศลวบตของบคคลผทศลประการ ท ๑ ฯ อกประการหนง กตตศพทอนลามกของบคคลผทศลมศลวบต ขจรไป แลว นเปนโทษแหงศลวบตของบคคลผทศลประการท ๒ ฯ อกประการหนง บคคลผทศลมศลวบตเขาไปหาบรษทใด คอ ขตตย*บรษทกด พราหมณบรษทกด คหบดบรษทกด สมณบรษทกด ยอมไมแกลว กลา เกอเขนเขาไปหา นเปนโทษแหงศลวบตของบคคลผทศลประการท ๓ ฯ อกประการหนง บคคลผทศลมศลวบต ยอมเปนผหลงใหลกระทากาละ นเปนโทษแหงศลวบตของบคคลผทศลประการท ๔ ฯ อกประการหนง บคคลผทศลมศลวบต เมอตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก นเปนโทษแหงศลวบตของบคคลผทศลประการท ๕ ดกร คฤหบดทงหลาย โทษแหงศลวบตของบคคลผทศล ๕ ประการนแล ฯ ดกรคฤหบดทงหลาย อานสงสแหงศลสมบตของบคคลผมศล ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน คอ บคคลผมศลผถงพรอมดวยศลในโลกน ยอมไดกองแหงโภคะใหญเพราะความไมประมาทเปนเหต นเปนอานสงสแหงศล*สมบตของบคคลผมศลประการท ๑ ฯ อกประการหนง กตตศพทอนงามของบคคลผมศล ผถงพรอมดวยศล ยอมขจรไป นเปนอานสงสแหงศลสมบตของบคคลผมศลประการท ๒ ฯ อกประการหนง บคคลผถงพรอมดวยศล เขาไปหาบรษทใด คอ ขตตย*บรษทกด พราหมณบรษทกด คหบดบรษทกด สมณบรษทกด ยอมเปนผแกลว กลา ไมเกอเขนเขาไปหาบรษทนน นเปนอานสงสแหงศลสมบตของบคคลผม ศลประการท ๓ ฯ อกประการหนง บคคลผมศล ผถงพรอมดวยศล ยอมเปนผไมหลง ใหลกระทากาละ นเปนอานสงสแหงศลสมบตของบคคลผมศลประการท ๔ ฯ อกประการหนง บคคลผมศล ผถงพรอมดวยศล ยอมเขาถงสคตโลก สวรรค นเปนอานสงสแหงศลสมบตของบคคลผมศลประการท ๕ ดกรคฤหบด ทงหลาย อานสงสแหงศลสมบตของบคคลผมศล ๕ ประการนแล ฯ [๑๗๑] ลาดบนนแล พระผมพระภาคทรงชแจงใหอบาสกชาวปาฏลคาม เหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ราเรงดวยธรรมกถา สนราตรเปนอนมาก แลวทรงสงไปดวยพระดารสวา ดกรคฤหบดทงหลาย ราตรลวงไปแลว ทาน ทงหลายจงสาคญเวลาอนควร ณ บดนเถด ลาดบนน อบาสกชาวปาฏลคาม ทงหลายชนชมยนดภาษตของพระผมพระภาค ลกจากอาสนะ ถวายบงคมพระผม*พระภาค กระทาประทกษณแลวหลกไป ลาดบนน เมออบาสกชาวปาฏลคาม หลกไปแลวไมนาน พระผมพระภาคไดเสดจเขาไปยงสญญาคาร ฯ [๑๗๒] กสมยนนแล มหาอามาตยในแควนมคธชอสนธะและ วสสการะ จะสรางเมองในปาฏลคามเพอปองกนเจาวชชทงหลาย กสมยนนแล เทวดาเปนอนมากแบงเปนพวกละพน ยอมรกษาพนทในปาฏลคาม เทวดาผมศกด ใหญรกษาพนทอยในประเทศใด จตของราชมหาอามาตยของพระราชาผมศกดใหญ ยอมนอมไปเพอจะสรางนเวศนในประเทศนน เทวดาผมศกดปานกลางรกษาพนท อยในประเทศใด จตของราชมหาอามาตยของพระราชาผมศกดปานกลาง ยอม นอมไปเพอจะสรางนเวศนในประเทศนน เทวดาผมศกดตารกษาพนทอยใน ประเทศใด จตของราชมหาอามาตยของพระราชาผมศกดตา ยอมนอมไปเพอ จะสรางนเวศนในประเทศนน พระผมพระภาคไดทรงเหนเทวดาเหลานนเปน จานวนพนๆ รกษาพนทอยในปาฏลคาม ดวยทพยจกษอนบรสทธลวงจกษของ มนษย คอ เทวดาผมศกดใหญ ... เทวดาผมศกดตารกษาพนทอยในประเทศใด จตของราชมหาอามาตยของพระราชาผมศกดตา ยอมนอมไปเพอจะสรางนเวศน ในประเทศนน ครงนน เมอปจจสสมยแหงราตรนนตงขน พระผมพระภาคตรสถาม ทานพระอานนทวา ดกรอานนท ใครหนอจะสรางเมองในปาฏลคาม ทานพระ*อานนทกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ มหาอามาตยในแวนแควนมคธชอ สนธะและวสสการะจะสรางเมองในปาฏลคาม เพอปองกนเจาวชชทงหลาย พระเจาขา ฯ พ. ดกรอานนท มหาอามาตยในแวนแควนมคธชอสนธะและวสสการะ จะสรางเมองในปาฏลคาม เพอปองกนเจาวชชทงหลาย ประหนงวาปรกษากบ เทวดาชนดาวดงสแลวสรางเมองฉะนน ดกรอานนท เราไดเหนเทวดาเปน จานวนมากแบงเปนพวกละพน รกษาพนทอยในปาฏลคาม ดวยทพยจกษอน บรสทธลวงจกษของมนษย ณ ตาบลน คอ เทวดาผมศกดใหญ ... เทวดาผ มศกดตารกษาพนทอยในประเทศใด จตของราชมหาอามาตยของพระราชาผมศกด ตา ยอมนอมไปเพอจะสรางนเวศนในประเทศนน ดกรอานนท เมองนจกเปน เมองเลศแหงทประชมของเหลามนษยผเปนอรยะ และเปนทางคาขาย เปนทแก หอสนคา อนตราย ๓ อยางจกมแกเมองปาฏลคาม จากไฟ ๑ จากนา ๑ จาก ความแตกแหงกนและกน ๑ ฯ [๑๗๓] ครงนนแล มหาอามาตยในแวนแควนมคธชอสนธะและ วสสการะ เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาค ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว ไดยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขอพระโคดมผเจรญพรอมดวยภกษสงฆ โปรดทรงรบภตของขาพระองคทงหลาย เพอเสวยในวนน พระผมพระภาคทรงรบ นมนตโดยดษณภาพ ลาดบนน มหาอามาตยในแวนแควนมคธชอสนธะและ วสสการะ ทราบวาพระผมพระภาคทรงรบนมนตแลวเขาไปยงทพกของตน ครน แลวสงใหตกแตงขาทนยโภชนยาหารอนประณตในทพกของตน แลวกราบทล ภตกาลแดพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ถงเวลาแลว ภตเสรจแลว ครงนนเปนเวลาเชา พระผมพระภาคทรงนงแลว ทรงถอบาตรและจวรเสดจเขา ไปยงทพกของมหาอามาตยในแวนแควนมคธชอสนธะและวสสการะ พรอมดวย ภกษสงฆ ครนแลวประทบนงเหนออาสนะทปลาดถวาย ลาดบนน มหาอามาตย ในแวนแควนมคธชอสนธะและวสสการะ องคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประมขดวยขาทนยโภชนยาหารอนประณต ใหอมหนาสาราญดวยมอของตน ครง นนแล เมอพระผมพระภาคเสวยเสรจแลว ชกพระหตถออกจากบาตรแลว มหา*อามาตยในแวนแควนมคธชอสนธะและวสสการะ ถอเอาอาสนะตาแหงหนงนง อย ณ ทควรสวนขางหนง พระผมพระภาคทรงอนโมทนากะมหาอามาตยในแวน แควนมคธชอสนธะและวสสการะผนงอยแลว ณ ทควรสวนขางหนง ดวย พระคาถาเหลานวา บรษชาตบณฑต ยอมสาเรจการอยในประเทศใด พงเชญ ทานผมศล สารวมแลว ประพฤตพรหมจรรย ใหบรโภค ในประเทศนน ควรอทศทกษณาทานเพอเทวดาผสถตอย ในทนนๆ เทวดาเหลานนอนบรษชาตบณฑตนบถอ บชา ยอมนบถอบชาบรษชาตบณฑตนน แตนนยอมอนเคราะห บรษชาตบณฑตนน ประหนงมารดาอนเคราะหบตรแลวกยอม เหนความเจรญทกเมอ ฯ [๑๗๔] ลาดบนน พระผมพระภาคครนทรงอนโมทนาแกมหาอามาตยใน แวนแควนมคธชอสนธะและวสสการะดวยพระคาถาเหลานแลว เสดจลกจาก อาสนะหลกไป กสมยนนแล มหาอามาตยในแวนแควนมคธชอสนธะและ วสสการะ ตดตามพระผมพระภาคไปขางหลงๆ ดวยตงใจวา วนน พระสมณ*โคดมจกเสดจออกโดยประตใด ประตนนจกชอวาโคตมประต จกเสดจขามแมนา คงคาโดยทาใด ทานนจกชอวาโคตมตฏฐะ ครงนนแล พระผมพระภาคเสดจ ออกประตใด ประตนนชอวาโคตมประต พระผมพระภาคเสดจไปยงแมนาคงคา กสมยนนแล แมนาคงคาเปนแมนาเตมเปยมพอกาดมกนได มนษยบางจาพวก แสวงหาเรอ บางพวกแสวงหาพวง บางพวกผกแพตองการจะขามไปฝงโนน ครง นน พระผมพระภาคทรงหายจากฝงนแหงแมนาคงคา ไปปรากฏอยทฝงโนน พรอมดวยภกษสงฆ เหมอนบรษผมกาลงพงเหยยดแขนทคหรอพงคแขนทเหยยด ฉะนน พระผมพระภาคไดทรงเหนมนษยเหลานนบางพวกแสวงหาเรอ บางพวก แสวงหาพวง บางพวกผกแพ ตองการจะขามไปฝงโนน ฯ ลาดบนนแล พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนแลว ทรงเปลงอทาน นในเวลานนวา ชนเหลาใดจะขามหวงนา คอ สงสาร และสระ คอ ตณหา ชนเหลานนกระทาสะพาน คอ อรยมรรค ไมแตะตอง เปอกตมคอกามทงหลายจงขามสถานทลมอนเตมดวยนาได ก ชนแมตองการจะขามนามประมาณนอย กตองผกแพ สวน พระพทธเจา และพทธสาวกทงหลายเปนผมปญญา เวน จากแพกขามได ฯ จบสตรท ๖ ๗. ทวธาปถสตร [๑๗๕] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเสดจดาเนนทางไกลไปในโกศลชนบท มทาน พระนาคสมาละเปนปจฉาสมณะ ทานพระนาคสมาละไดเหนทาง ๒ แพรงใน ระหวางทาง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระผมพระภาคผเจรญ นทาง ไปกนตามทางนเถดพระเจาขา เมอทานพระนาคสมาละกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรสกะทานพระนาคสมาละวา ดกรนาคสมาละ นทาง ไปกน ตามทางนเถด แมครงท ๒ ... แมครงท ๓ ทานพระนาคสมาละกไดกราบทล พระผมพระภาควา ขาแตพระผมพระภาคผเจรญ นทาง ไปกนตามทางนเถด พระเจาขา แมครงท ๓ พระผมพระภาคกไดตรสกะทานพระนาคสมาละวา ดกร นาคสมาละ นทาง ไปกนตามทางนเถด ลาดบนน ทานพระนาคสมาละวางบาตร และจวรของพระผมพระภาคไวทแผนดน ณ ทนนเอง ดวยกราบทลวา ขาแต พระผมพระภาคผเจรญ นบาตรและจวร ดงน แลวหลกไป ครนเมอทาน พระนาคสมาละเดนไปโดยทางนน พวกโจรในระหวางทางออกมาแลว ทบดวย มอบาง เตะดวยเทาบาง ไดทบบาตรและฉกผาสงฆาฏเสย ครงนน ทาน พระนาคสมาละมบาตรแตก มผาสงฆาฏขาด เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลวา ขาแตพระองค ผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส เมอขาพระองคเดนไปโดยทางนน พวกโจรใน ระหวางทางออกมาแลว ทบดวยมอและเตะดวยเทา ไดทบบาตรและฉกผาสงฆาฏ เสยแลว พระเจาขา ฯ ลาดบนนแล พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนแลว ไดทรงเปลงอทาน นในเวลานนวา บคคลผถงเวท ผร เทยวไปดวยกน อยดวยกน ปะปนกบ ชนผไมร ยอมละเวนบคคลผลามกเสยได เหมอนนกกะเรยน เมอบคคลเอานานมปนนาเขาไปให ดมแตนานมเทานน ละ เวนนา ฉะนน ฯ จบสตรท ๗ ๘. วสาขาสตร [๑๗๖] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ บพพารามปราสาทของนางวสาขา มคารมารดา ใกลพระนครสาวตถ กสมยนนแล หลานของนางวสาขามคารมารดา เปนทรกทพอใจ ทากาละลง ครงนน นางวสาขามคารมารดามผาเปยก ผมเปยก เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบในเวลาเทยง ถวายบงคมแลวนง ณ ทควร สวนขางหนง พระผมพระภาคไดตรสกะนางวสาขามคารมารดาวา เชญเถดนาง*วสาขา ทานมาแตไหนหนอ มผาเปยก มผมเปยก เขามา ณ ทนในเวลาเทยง นางวสาขากราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ หลานของหมอมฉน เปนทรกท พอใจ ทากาละเสยแลว เพราะฉะนน หมอมฉนจงมผาเปยกมผมเปยก เขามา ณ ทนในเวลาเทยง เจาคะ ฯ พ. ดกรนางวสาขา ทานพงปรารถนาบตรและหลานเทามนษยในพระนคร สาวตถหรอ ฯ ว. ขาแตพระผมพระภาคผเจรญ หมอมฉนพงปรารถนาบตรและหลาน เทามนษยในพระนครสาวตถ เจาคะ ฯ พ. ดกรนางวสาขา มนษยในพระนครสาวตถมากเพยงไร ทากาละอย ทกวนๆ ฯ ว. ขาแตพระองคผเจรญ มนษยในพระนครสาวตถ ๑๐ คนบาง ๙ คน บาง ๘ คนบาง ๗ คนบาง ๖ คนบาง ๕ คนบาง ๔ คนบาง ๓ คนบาง ๒ คนบาง ๑ คนบาง ทากาละอยทกวนๆ ฯ พ. ดกรนางวสาขา ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทานพงเปนผม ผาเปยกหรอมผมเปยกเปนบางครงบางคราวหรอหนอ ฯ ว. ขาแตพระองคผเจรญ ไมใชอยางนน เจาคะ พอเพยงแลวดวยบตร และหลานมากเพยงนนแกหมอมฉน ฯ พ. ดกรนางวสาขา ผใดมสงทรก ๑๐๐ ผนนกมทกข ๑๐๐ ผใดมสง ทรก ๙๐ ผนนกมทกข ๙๐ ผใดมสงทรก ๘๐ ผนนกมทกข ๘๐ ผใดมสงทรก ๗๐ ผนนกมทกข ๗๐ ผใดมสงทรก ๖๐ ผนนกมทกข ๖๐ ผใดมสงทรก ๕๐ ผนนกมทกข ๕๐ ผใดมสงทรก ๔๐ ผนนกมทกข ๔๐ ผใดมสงทรก ๓๐ ผนนกมทกข ๓๐ ผใดมสงทรก ๒๐ ผนนกมทกข ๒๐ ผใดมสงทรก ๑๐ ผนนกมทกข ๑๐ ผใดมสงทรก ๙ ผนนกมทกข ๙ ผใดมสงทรก ๘ ผนนกมทกข ๘ ผใดมสงทรก ๗ ผนนกมทกข ๗ ผใดมสงทรก ๖ ผนนกม ทกข ๖ ผใดมสงทรก ๕ ผนนกมทกข ๕ ผใดมสงทรก ๔ ผนนกมทกข ๔ ผใดมสงทรก ๓ ผนนกมทกข ๓ ผใดมสงทรก ๒ ผนนกมทกข ๒ ผใดมสง ทรก ๑ ผนนกมทกข ๑ ผใดไมมสงทรก ผนนกไมมทกข เรากลาววา ผนน ไมมความโศก ปราศจากกเลสดจธล ไมมอปายาส ฯ ลาดบนนแล พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนแลว ไดทรงเปลง อทานนในเวลานนวา ความโศกกด ความราไรกด ความทกขกด มากมายหลาย อยางนมอยในโลก เพราะอาศยสตวหรอสงขารอนเปนทรก เมอไมมสตวหรอสงขารอนเปนทรก ความโศก ความราไร และความทกขเหลานยอมไมม เพราะเหตนนแล ผใดไมม สตวหรอสงขารอนเปนทรกในโลกไหนๆ ผนนเปนผมความ สข ปราศจากความโศก เพราะเหตนน ผปรารถนาความไม โศก อนปราศจากกเลสดจธล ไมพงทาสตวหรอสงขาร ใหเปนทรก ในโลกไหนๆ ฯ จบสตรท ๘ ๙. ทพพสตรท ๑ [๑๗๗] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเวฬวนกลนทกนวาป*สถาน ใกลพระนครราชคฤห ครงนนแล ทานพระทพพมลลบตรเขาไปเฝา พระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระสคต บดน เปนกาลปรนพพานแหง ขาพระองค พระเจาขา พระผมพระภาคตรสวา ดกรทพพะ เธอจงสาคญเวลา อนควร ณ บดนเถด ลาดบนน ทานพระทพพมลลบตรลกจากอาสนะ ถวาย บงคมพระผมพระภาค กระทาประทกษณแลว เหาะขนไปสเวหาส นงขดสมาธเขา สมาบตมเตโชธาตเปนอารมณอยในอากาศกลางหาว ออกแลวปรนพพาน เมอ ทานพระทพพมลลบตรเหาะขนสเวหาส นงขดสมาธเขาสมาบตมเตโชธาตเปน อารมณอยในอากาศกลางหาว ออกแลวปรนพพาน สรระถกไฟเผาไหมอย เถาไมปรากฏเลย เขมากไมปรากฏ เหมอนเถาแหงเนยใสหรอนามนทถกไฟเผา ไหมอย ไมปรากฏเลย เขมากไมปรากฏ ฉะนน ฯ ลาดบนนแล พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนแลว ไดทรงเปลง อทานนในเวลานนวา รปกายไดสลายแลว สญญาดบแลว เวทนาทงปวงเปน ธรรมชาตเยนแลว สงขารทงหลายสงบแลว วญญาณถงความ ตงอยไมได ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. ทพพสตรท ๒ [๑๗๘] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของ ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรส เรยกภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาคไดตรสวา ดกรภกษทงหลาย เมอพระทพพมลลบตรเหาะขนไปส เวหาส นงขดสมาธเขาสมาบตมเตโชธาตเปนอารมณอยในอากาศกลางหาว ออก แลวปรนพพาน เมอสรระถกไฟเผาไหมอย เถาไมปรากฏ เขมากไมปรากฏ เหมอนเถาแหงเนยใสหรอนามนถกไฟเผาไหมอย ไมปรากฏเลย เขมากไม ปรากฏ ฉะนน ฯ ลาดบนนแล พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนแลว ไดทรงเปลง อทานนในเวลานนวา คตของพระขณาสพทงหลาย ผหลดพนแลวโดยชอบ ขาม เครองผกคอกามและโอฆะไดแลว ถงแลวซงความสขอนหา ความหวนไหวมได ไมมเพอจะบญญต เหมอนคตแหงไฟ ลกโพลงอยทภาชนะสมฤทธเปนตน อนนายชางเหลกตดวย คอนเหลก ดบสนท ยอมรไมได ฉะนน ฯ จบสตรท ๑๐ จบปาฏลคามยวรรคท ๘ -----------------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. นพพานสตรท ๑ ๒. นพพานสตรท ๒ ๓. นพพานสตรท ๓ ๔. นพพานสตรท ๔ ๕. จนทสตร ๖. ปาฏลคามยสตร ๗. ทวธาปถสตร ๘. วสาขาสตร ๙. ทพพสตรท ๑ ๑๐. ทพพสตรท ๒ ฯ รวมวรรคทมในอทานน คอ โพธวรรคท ๑ มจจลนทวรรคท ๒ นนทวรรคท ๓ เมฆยวรรคท ๔ โสณวรรคท ๕ ชจจนธวรรคท ๖ จฬวรรคท ๗ ปาฏลคามยวรรคท ๘ มสตร ๘๐ สตร วรรคท ๘ น พระพทธเจาผมพระจกษปราศจากมลทน ทรง จาแนกแสดงไวดแลว บณฑตทงหลายผมศรทธาแล ไดกลาววรรคนนวา อทาน ฉะนแล ฯ จบอทาน ฯ ---------อตวตตกะ เอกนบาตวรรคท ๑ ๑. โลภสตร [๑๗๙] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราเปนผรบรองเธอทงหลาย เพอความเปนพระอนาคาม ธรรมอยางหนงเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย เธอ ทงหลายละธรรมอยางหนง คอ โลภะได เราเปนผรบรองเธอทงหลายเพอความ เปนพระอนาคาม ฯ ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงความโลภอนเปนเหตให สตวผโลภไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไมมา สโลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว จบสตรท ๑ ๒. โทสสตร [๑๘๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราเปนผรบรองเธอทงหลาย เพอความเปนพระอนาคาม ธรรมอยางหนงเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย เธอ ทงหลายละธรรมอยางหนง คอโทสะได เราเปนผรบรองเธอทงหลายเพอความ เปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงโทสะอนเปนเหตใหสตว ผประทษรายไปสทคต แลวละได ครนละไดแลวยอมไมมา สโลกนอกในกาลไหนๆ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๒ ๓. โมหสตร [๑๘๑] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราเปนผรบรองเธอทงหลาย เพอความเปนพระอนาคาม ธรรมอยางหนงเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย เธอ ทงหลายละธรรมอยางหนง คอ โมหะได เราเปนผรบรองเธอทงหลายเพอความ เปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงโมหะอนเปนเหตใหสตว ผหลงไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไมมาสโลก นอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๓ ๔. โกธสตร [๑๘๒] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราเปนผรบรองเธอทงหลาย เพอความเปนพระอนาคาม ธรรมอยางหนงเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย เธอ ทงหลายละธรรมอยางหนง คอ โกธะได เราเปนผรบรองเธอทงหลายเพอความ เปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธนดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงโกธะอนเปนเหตใหสตว ผโกรธไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไมมาส โลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๔ ๕. มกขสตร [๑๘๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราเปนผรบรองเธอ ทงหลายเพอความเปนพระอนาคาม ธรรมอยางหนงเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนง คอ มกขะได เราเปนผรบรองเธอทงหลายเพอ ความเปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงมกขะอนเปนเหตให สตวผลบหลไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอม ไมมาสโลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๕ ๖. มานสตร [๑๘๔] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราเปนผรบรองเธอทงหลาย เพอความเปนพระอนาคาม ธรรมอยางหนงเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย เธอ ทงหลายละธรรมอยางหนง คอ มานะได เราเปนผรบรองเธอทงหลายเพอความ เปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงมานะอนเปนเหตให สตวผถอตวไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไม มาสโลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๖ ๗. สพพสตร [๑๘๕] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนนขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษไมรยงซงธรรมทควรรยงทงปวง ไมกาหนดรธรรมทควร กาหนดรทงปวง ไมยงจตใหคลายกาหนดในธรรมทควรรยง และธรรมทควรกาหนดร นน ยงละกเลสวฏไมได เปนผไมควรเพอความสนทกข ดกรภกษทงหลาย สวนภกษรยงธรรมทควรรยงทงปวง กาหนดรธรรมทควรกาหนดรทงปวง ยงจต ใหคลายกาหนดในธรรมทควรรยงและธรรมทควรกาหนดรนน ละกเลสวฏได เปนผควรเพอความสนทกข ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผม พระภาคตรสคาถาประพนธดงนวา ผใดรธรรมเปนไปในภม ๓ ทงปวง โดยสวนทงปวง ยอมไมกาหนดในสกกายธรรมทงปวง ผนนกาหนดรธรรมเปน ไปในภม ๓ ทงปวงแลว ลวงทกขทงปวงไดโดยแท ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๗ ๘. มานสตร [๑๘๖] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมา แลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษไมรยง ไมกาหนดรมานะ ไมยงจตใหคลาย กาหนดในมานะนน ยงละมานะนนไมไดเดดขาด เปนผไมควรเพอความสนทกข ดกรภกษทงหลาย สวนภกษรยง กาหนดรมานะ ยงจตใหคลายกาหนดในมานะ นน ละมานะนนไดเดดขาด เปนผควรเพอความสนทกข ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา หมสตวนประกอบแลวดวยมานะ มมานะเปนเครองรอยรด ยนดแลวในภพ ไมกาหนดรมานะ ตองเปนผมาสภพอก สวนสตวเหลาใดละมานะไดแลว นอมไปในธรรมเปนทสน มานะ สตวเหลานนครอบงากเลสเครองรอยรดคอมานะ เสยได กาวลวงไดแลวซงกเลสเครองรอยรดทงปวง ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาได สดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๘ ๙. โลภสตร [๑๘๗] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษไมรยง ไมกาหนดรโลภะ ไมยงจตใหคลายกาหนดใน โลภะ ยงละโลภะนนไมไดเดดขาด เปนผไมควรเพอความสนทกข ดกรภกษ ทงหลาย สวนภกษรยง กาหนดรโลภะ ยงจตใหคลายกาหนดในโลภะนน ละโลภะนนไดเดดขาด เปนผควรเพอความสนทกข ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงความโลภอนเปนเหตให สตวผโลภไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไมมา สโลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาได สดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. โทสสตร [๑๘๘] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนนขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษไมรยง ไมกาหนดรโทสะ ไมยงจตใหคลายกาหนดใน โทสะนน ยงละโทสะนนไมไดเดดขาด เปนผไมควรเพอความสนทกข ดกร ภกษทงหลาย สวนภกษรยง กาหนดรโทสะ ยงจตใหคลายกาหนดในโทสะนน ละโทสะนนไดเดดขาด เปนผควรเพอความสนทกข ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงโทสะอนเปนเหตให สตวผประทษรายไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไมมาสโลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาได สดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ จบปาฏโภควรรคท ๑ -----------------รวมพระสตรทมในวรรคนคอ ๑. โลภสตร ๒. โทสสตร ๓. โมหสตร ๔. โกธสตร ๕. มกขสตร ๖. มานสตร ๗. สพพสตร ๘. มานสตร ๙. โลภสตร ๑๐. โทสสตร ฯ ------------อตวตตกะ เอกนบาต วรรคท ๒ ๑. โมหสตร [๑๘๙] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระ ผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษไมรยง ไมกาหนดรโมหะ ไมยงจตใหคลายกาหนดใน โมหะนน ยงละโมหะนนไมไดเดดขาด เปนผไมควรเพอความสนทกข ดกรภกษ ทงหลาย สวนภกษรยง กาหนดรโมหะ ยงจตใหคลายกาหนดในโมหะนน ละโมหะนนไดเดดขาด เปนผควรเพอความสนทกข ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผม พระภาคตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงโมหะอนเปนเหตให สตวผหลงไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไมมาส โลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. โกธสตร [๑๙๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษไมรยง ไมกาหนดรโกธะ ไมยงจตใหคลายกาหนดในโกธะ นน ยงละโกธะนนไมไดเดดขาด เปนผไมควรเพอความสนทกข ดกรภกษ ทงหลาย สวนภกษรยง กาหนดรโกธะ ยงจตใหคลายกาหนดในโกธะนน ละ โกธะนนไดเดดขาด เปนผควรเพอความสนทกข ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผม พระภาคตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงโกธะอนเปนเหตให สตวผโกรธไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไมมา สโลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๒ ๓. มกขสตร [๑๙๑] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษไมรยง ไมกาหนดรมกขะ ไมยงจตใหคลายกาหนดใน มกขะนน ยงละมกขะนนไมไดเดดขาด เปนผไมควรเพอความสนทกข ดกร ภกษทงหลาย สวนภกษรยง กาหนดรมกขะ ยงจตใหคลายกาหนดในมกขะนน ละมกขะนนไดเดดขาด เปนผควรเพอความสนทกข ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผเหนแจงทงหลาย รชดดวยดซงมกขะอนเปนเหตให สตวผลบหลไปสทคต แลวละได ครนละไดแลว ยอมไมมา สโลกนอกในกาลไหนๆ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมา แลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๓ ๔. โมหสตร [๑๙๒] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เราไมพจารณาเหนแมนวรณอนหนงอยางอน ซงเปนเหตให หมสตวถกนวรณหมหอแลวแลนไป ทองเทยวไปสนกาลนาน เหมอนนวรณ คอ อวชชานเลย ดกรภกษทงหลาย หมสตวผถกนวรณ คอ อวชชาหมหอแลว ยอมแลนไป ทองเทยวไปสนกาลนาน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ธรรมอนแมอยางหนง ซงเปนเหตใหหมสตวถกธรรมนน หมหอแลว ทองเทยวไปสนกาลนาน เหมอนหมสตวผ ถกโมหะหมหอแลว ไมมเลย สวนพระอรยสาวกเหลาใดละ โมหะแลว ทาลายกองแหงความมดไดแลว พระอรยสาวก เหลานนยอมไมทองเทยวไปอก เพราะอวชชาอนเปนตนเหต (แหงสงสาร) ยอมไมมแกพระอรยสาวกเหลานน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๔ ๕. กามสตร [๑๙๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบแลววา ดกร ภกษทงหลาย เราไมพจารณาเหนแมสงโยชนอนหนงอยางอน ซงเปนเหตให สตวผประกอบแลวแลนไป ทองเทยวไปสนกาลนาน เหมอนสงโยชน คอ ตณหานเลย ดกรภกษทงหลาย สตวทงหลายผประกอบดวยสงโยชน คอ ตณหา ยอมแลนไป ทองเทยวไปสนกาลนาน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บรษผมตณหาเปนเพอนสอง ทองเทยวไปสนกาลนาน ยอม ไมกาวลวงสงสารอนมความเปนอยางนและความเปนอยางอน ไปได ภกษรตณหาซงเปนแดนเกดแหงทกขนโดยความเปน โทษแลว เปนผปราศจากตณหา ไมถอมน มสต พงเวนรอบ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๕ ๖. เสขสตรท ๑ [๑๙๔] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระ ผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เมอภกษผเปนเสขะยงไมบรรลอรหตผล ปรารถนาความ เกษมจากโยคะอนยอดเยยมอย เราไมพจารณาเหนแมเหตอนหนงอยางอน กระทา เหตทม ณ ภายในวามอปการะมาก เหมอนโยนโสมนสการนเลย ดกรภกษ ทงหลาย ภกษมนสการโดยแยบคาย ยอมละอกศลเสยได ยอมเจรญกศล ใหเกดม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ธรรมอยางอนอนมอปการะมาก เพอบรรลประโยชนอนสงสด แหงภกษผเปนพระเสขะ เหมอนโยนโสมนสการ ไมม เลย ภกษเรมตงไวซงมนสการโดยแยบคาย พงบรรลนพพาน อนเปนทสนไปแหงทกขได ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๖ ๗. เสขสตรท ๒ [๑๙๕] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เมอภกษผเปนพระเสขะยงไมบรรลอรหตผล ปรารถนาความ เกษมจากโยคะอนยอดเยยม เราไมพจารณาเหนแมเหตอนหนงอยางอน กระทา เหตทม ณ ภายนอกวามอปการะมาก เหมอนความมมตรดนเลย ดกรภกษทงหลาย ภกษผมมตรดยอมละอกศลเสยได ยอมเจรญกศลใหเกดม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผม พระภาคตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษใดผมมตรด มความยาเกรง มความเคารพ กระทาตามคา ของมตรดทงหลาย มสตสมปชญญะ ภกษนนพงบรรลธรรม อนเปนทสนไปแหงสงโยชนทงปวงโดยลาดบ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๗ ๘. เภทสตร [๑๙๖] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงเมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอความไม เกอกลแกชนหมมาก เพอไมใชความสขแกชนมาก เพอความฉบหายแกชนมาก เพอความไมเกอกล เพอทกขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ธรรมอยางหนงเปน ไฉน คอ สงฆเภท ดกรภกษทงหลาย กเมอสงฆแตกกนแลวยอมมการบาดหมาง ซงกนและกน มการบรภาษซงกนและกน มการดหมนซงกนและกน มการ ขบไลซงกนและกน ในเพราะสงฆแตกกนนน ชนทงหลายผยงไมเลอมใส ยอมไมเลอมใส และผเลอมใสบางพวกยอมเปนอยางอนไป ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ผทาลายสงฆตองไปเกดในอบาย ตกนรกตงอยตลอดกป ผม ความยนดในพวก ตงอยในอธรรม ยอมเสอมจากธรรม อนเกษมจากโยคะ ผนนครนทาลายสงฆผพรอมเพรยงกน แลว ยอมหมกไหมอยในนรกตลอดกป ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๘ ๙. โมทสตร [๑๙๗] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงเมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอเกอกล แกชนเปนอนมาก เพอความสขแกชนเปนอนมาก เพอประโยชนแกชนเปน อนมาก เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ธรรมอยางหนง เปนไฉน คอ สงฆสามคค ดกรภกษทงหลาย กเมอสงฆพรอมเพรยงกนอย ยอมไมมการบาดหมางซงกนและกน ไมมการบรภาษซงกนและกน ไมมการ ขบไลซงกนและกน ในเพราะสงฆสามคคนน ชนทงหลายผยงไมเลอมใสยอม เลอมใส และชนผเลอมใสแลวยอมเลอมใสยงๆ ขนไป ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ความพรอมเพรยงของหมใหเกดสข และการอนเคราะหซง หมผพรอมเพรยงกนใหเกดสข ผยนดแลวในหมผพรอม เพรยงกน ตงอยในธรรม ยอมไมเสอมจากธรรมอนเกษม จากโยคะ ผนนกระทาหมใหพรอมเพรยงกนแลว ยอม บนเทงในสวรรคตลอดกป ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. ปคคลสตร [๑๙๘] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เรากาหนดรจตของบคคลบางคนในโลกน ผมจตขนมว ดวย จตอยางนแลว ถาในสมยน บคคลนพงกระทากาละไซร เขาถกกรรมของตน ซดไปในนรก เหมอนถกนามาทงลงฉะนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะจต ของเขาขนมว ดกรภกษทงหลาย กเพราะเหตแหงจตขนมวแล สตวบางพวก ในโลกน เมอตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก อยางน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระพทธเจาทรงทราบบคคลบางคนในโลกน ผมจตขนมว ไดทรงพยากรณเนอความนแกภกษทงหลาย ในสานกของ พระองควา ถาในสมยน บคคลนพงทากาละไซร เขาพง เขาถงนรก เพราะจตของเขาขนมว เขาเปนอยางนน เหมอน ถกนามาทอดทงไวฉะนน สตวทงหลายยอมไปสทคต เพราะ เหตแหงจตขนมวนนแล ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ จบทตยวรรคท ๒ ----------------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. โมหสตร ๒. โกธสตร ๓. มกขสตร ๔. โมหสตร ๕. กามสตร ๖. เสขสตรท ๑ ๗. เสขสตรท ๒ ๘. เภทสตร ๙. โมท*สตร ๑๐. ปคคลสตร ฯ -----------อตวตตกะ เอกนบาต วรรคท ๓ ๑. จตตฌายสตร [๑๙๙] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมา แลววา ดกรภกษทงหลาย เรากาหนดรจตของบคคลบางคนในโลกนผมจต ผองใสดวยจตอยางนแลว ถาในสมยน บคคลนพงกระทากาละไซร เขา พงเกดในสวรรค เหมอนเชญมาไว ฉะนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะจต ของเขาผองใส ดกรภกษทงหลาย กเพราะเหตแหงจตผองใสแล สตวบางพวก ในโลกน เมอตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผม พระภาคตรสคาถาประพนธดงนวา พระพทธเจาทรงทราบบคคลบางคนในโลกนผมจตผองใส ได ทรงพยากรณเนอความนแกภกษทงหลายในสานกของพระองค วา ถาในสมยน บคคลนพงกระทากาละไซร บคคลน พงเขาถงสคต เพราะจตของเขาผองใส เขาเปนอยางนน เหมอนเชญมาฉะนน เพราะเหตแหงจตผองใสแล สตว ทงหลายยอมไปสสคต ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. ปญญสตร [๒๐๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระ ผมพระภาคผเปนพระอรหนต ตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายอยาไดกลวตอบญเลย คาวาบญนเปนชอแหง ความสข อนนาปรารถนา นาใคร นารก นาพอใจ ดกรภกษทงหลาย กเรา รดวยญาณอนวเศษยง ซงวบากอนนาปรารถนา นาใคร นารก นาพอใจ ทตน เสวยแลวสนกาลนาน แหงบญทงหลายทตนไดทาไวสนกาลนาน เราเจรญ เมตตาจตตลอด ๗ ปแลว ไมกลบมาสโลกนตลอด ๗ สงวฏฏววฏฏกป ดกร ภกษทงหลาย ไดยนวา เมอกปฉบหายอย เราเปนผเขาถงพรหมโลกชนอาภสสระ เมอกปเจรญอย เรายอมเขาถงวมานแหงพรหมทวาง ดกรภกษทงหลาย ไดยนวา เราเปนพรหม เปนมหาพรหม เปนผยงใหญ ใครครอบงาไมได เปนผสามารถ เหนอดต อนาคตและปจจบนโดยแท เปนผยงจตใหเปนไปในอานาจ อยใน วมานพรหมนน ดกรภกษทงหลาย กเราไดเปนทาวสกกะผเปนจอมเทพ ๓๖ ครง ไดเปนพระเจาจกรพรรดผประกอบดวยธรรม เปนพระธรรมราชามสมทรสาครส เปนขอบเขต เปนผชนะวเศษแลว ถงความเปนผมนคงในชนบท ประกอบดวย รตนะ ๗ ประการ หลายรอยครง จะกลาวใยถงความเปนพระเจาประเทศราชเลา ดกรภกษทงหลาย เรานนดารวา บดน เราเปนผมฤทธมากอยางน มอานภาพมาก อยางน เพราะผลวบากแหงกรรมอะไรของเราหนอแล ดกรภกษทงหลาย เรานน ดารวา บดน เราเปนผมฤทธมากอยางน มอานภาพมากอยางน เพราะผลวบาก แหงกรรม ๓ ประการของเรา คอ ทาน ๑ ทมะ ๑ สญญมะ ๑ ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา กลบตรผใครประโยชน พงศกษาบญนนแล อนสงสดตอไป ซงมสขเปนกาไร คอ พงเจรญทาน ๑ ความประพฤตสงบ ๑ เมตตาจต ๑ บณฑตครนเจรญธรรม ๓ ประการอนเปนเหต เกดแหงความสขเหลานแลว ยอมเขาถงโลกอนไมมความ เบยดเบยน เปนสข ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๒ ๓. อโภอตถสตร [๒๐๑] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงอนภกษเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยด ประโยชนทง ๒ ไวได คอ ประโยชนในปจจบน ๑ ประโยชนในสมปรายภพ ๑ ธรรมอยางหนงเปนไฉน คอ ความไมประมาทในกศลธรรมทงหลาย ดกรภกษ*ทงหลาย ธรรมอยางหนงนแลอนภกษเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมยดประโยชน ทง ๒ ไวได คอ ประโยชนในปจจบน ๑ ประโยชนในสมปรายภพ ๑ ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บณฑตทงหลายยอมสรรเสรญ ความไมประมาท ในบญกรยา ทงหลาย บณฑตไมประมาทแลว ยอมยดประโยชนทงสอง ไวได คอ ประโยชนในปจจบน ๑ ประโยชนในสมปราย ภพ ๑ นกปราชญเรากลาววาเปนบณฑต เพราะการได ประโยชนทง ๒ นน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๓ ๔. เวปลลปพพตสตร [๒๐๒] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เมอบคคลหนงแลนไปทองเทยวไปตลอดกป รางกระดก หม กระดก กองกระดก พงเปนกองใหญ เหมอนภเขาเวปลลบรรพตน ถาวา ใครๆ จะพงรวบรวมไปกองไว และถาวาสวนแหงกระดกอนใครๆ นาไปแลว จะไมพงฉบหายไป ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระสมมาสมพทธเจาผแสวงหาคณอนใหญ ตรสไวดงนวา กองแหงกระดกของบคคลคนหนง พงเปนกองเสมอดวยภเขา โดยกปหนง กภเขาใหญชอเวปลลบรรพตนนนแล อนพระ สมมาสมพทธเจาตรสบอกแลว สงยงกวาภเขาคชฌกฏ อยใกลพระนครราชคฤหของชาวมคธ เมอใด บคคลยอม พจารณาเหนอรยสจ คอ ทกข ๑ ธรรมเปนเหตเกดแหง ทกข ๑ ธรรมเปนทกาวลวงแหงทกข ๑ อรยมรรคมองค ๘ อนใหถงความสงบแหงทกข ๑ ดวยปญญาอนชอบ เมอนน บคคลนนทองเทยวไปแลว ๗ ครงเปนอยางยง เปนผกระทา ซงทสดแหงทกขได เพราะสงโยชนทงปวงสนไป ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๔ ๕. สมปชานมสาวาทสตร [๒๐๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เมอบคคลลวงธรรมอยางหนงแลว เรากลาววา บาปกรรมไรๆ อนเขาจะไมพงทาไมมเลย ธรรมอยางหนงเปนไฉน คอ สมปชานมสาวาท ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ฯ บาปกรรม ทสตวผเปนคนมกพดเทจ ลวงธรรมอยางหนงแลว ขามโลกหนาเสยแลว จะไมพงทา ไมมเลย ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๕ ๖. ทานสตร [๒๐๔] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ถาวาสตวทงหลายพงรผลแหงการจาแนกทานเหมอนอยางเรา รไซร สตวทงหลายยงไมใหแลวกจะไมพงบรโภค อนง ความตระหนอนเปน มลทน จะไมพงครอบงาจตของสตวเหลานน สตวเหลานนไมพงแบงคาขาว คาหลงจากคาขาวนนแลวกจะไมพงบรโภค ถาปฏคาหกของสตวเหลานนพงม ดกรภกษทงหลาย แตเพราะสตวทงหลายไมรผลแหงการจาแนกทานเหมอนอยาง เราร ฉะนน สตวทงหลายไมใหแลวจงบรโภค อนง ความตระหนอนเปนมลทน จงยงครอบงาจตของสตวเหลานน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ถาวาสตวทงหลายพงรผลแหงการจาแนกทานเหมอนอยางท พระผมพระภาคผแสวงหาคณอนใหญตรสแลว โดยวธท ผลนนเปนผลใหญไซร สตวทงหลายพงกาจดความตระหน อนเปนมลทนเสยแลว มใจผองใส พงใหทานทใหแลว มผลมาก ในพระอรยบคคลทงหลายตามกาลอนควร อนง ทายกเปนอนมาก ครนใหทกษณาทาน คอ ขาวในพระทกษไณยบคคลทงหลายแลว จตจากความเปนมนษยนแลว ยอมไปสสวรรค และทายกเหลานนผใครกาม ไมมความ ตระหน ไปสสวรรคแลวบนเทงอยในสวรรคนน เสวยอย ซงผลแหงการจาแนกทาน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๖ ๗. เมตตาภาวสตร [๒๐๕] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนนขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย บญญกรยาวตถอยางใดอยางหนงมอปธกเลสเปนเหต บญญกรยาวตถทงหมดนน ยอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงเมตตาเจโตวมต เมตตา เจโตวมตนนแล ครอบงาบญญกรยาวตถเหลานน สวางไสวไพโรจนเปรยบเหมอน รศมแหงดาวชนดใดชนดหนง รศมดาวทงหมดนนยอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงรศม พระจนทร รศมพระจนทรนนแล ครอบงารศมดาวเหลานน สวางไสวไพโรจน ฉะนน ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนในเมออากาศโปรงปราศจากเมฆใน สารทสมย ในเดอนทายแหงฤดฝน พระอาทตยลอยขนไปสทองฟา กาจดอากาศ อนมดทงปวง สวางไสวไพโรจนฉะนน อนง เปรยบเหมอนดาวประกายพฤกษ ในปจจสสมยแหงราตร สวางไสวไพโรจน ฉะนน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ผใดมสต เจรญเมตตาไมมประมาณ สงโยชนทงหลาย ของ ผนนผพจารณาเหนซงธรรมเปนทสนไปแหงอปธ ยอมเปน ธรรมชาตเบาบาง ถาวาผนนมจตไมประทษรายซงสตวมชวต แมชนดหนง เจรญเมตตาอยไซร ผนนยอมชอวาเปนผมกศล เพราะการเจรญเมตตานน อนพระอรยบคคลมใจอนเคราะห ซงสตวมชวตทกหมเหลา ยอมกระทาบญเปนอนมาก พระราชฤาษ ทงหลายทรงชนะซงแผนดน อนเกลอนกลนดวยหม สตว ทรงบชาอยซงบญเหลาใด (คอ อสสเมธะ ปรสเมธะ สมมาปาสะ วาชเปยยะ นรคคพะ) เสดจเทยวไป บญเหลานนยอมไมถงแมเสยวท ๑๖ แหงเมตตาจต อนบคคล เจรญดแลว (เหมอนหมดาวทงหมด ยอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงรศมพระจนทรฉะนน) ผใดมสวนแหงจตประกอบดวย เมตตาในสตวทกหมเหลา ยอมไมฆาเอง ไมใชใหผอนฆา ไมชนะเอง ไมใชผอนใหชนะ เวรของผนนยอมไมมเพราะ เหตอะไรๆ เลยๆ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๗ จบตตยวรรคท ๓ ----------------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. จตตฌายสตร ๒. อโภอตถสตร ๓. บญญสตร ๔. เวปลลปพพตสตร ๕. สมปชานมสาวาทสตร ๖. ทานสตร ๗. เมตตาภาวสตร ในธรรมหมวดหนงมพระสตรรวม ๒๗ สตร คอ พระสตรเหลาน ๗ สตร และพระสตรขางตน ๒๐ สตร ฉะนแล ฯ จบเอกนบาต ฯ ----------อตวตตกะ ทกนบาต วรรคท ๑ ๑. ภกขสตรท ๑ [๒๐๖] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมอยเปนทกข ม ความเดอดรอน มความคบแคน มความเรารอน ในปจจบน เมอตายไปพงหวง ไดทคต ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ความเปนผไมคมครองทวารในอนทรย ทงหลาย ๑ ความเปนผไมรจกประมาณในโภชนะ ๑ ดกรภกษทงหลาย ภกษผ ประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมอยเปนทกข มความเดอดรอน มความ คบแคน มความเรารอน ในปจจบน เมอตายไปพงหวงไดทคต ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษใดไมคมครองทวารเหลาน คอ ตา ห จมก ลน กาย และใจ ไมรจกประมาณในโภชนะ และไมสารวม ในอนทรยทงหลาย ภกษนนยอมถงความทกข คอ ทกข กาย ทกขใจ ภกษเชนนนมกายถกไฟ คอ ความทกข แผดเผาอย มใจถกไฟ คอ ความทกขแผดเผาอย ยอม อยเปนทกขทงกลางวนกลางคน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. ภกขสตรท ๒ [๒๐๗] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมอยเปนสข ไมม ความเดอดรอน ไมมความคบแคน ไมมความเรารอน ในปจจบน เมอตายไป พงไดสคต ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ความเปนผคมครองทวารในอนทรย ทงหลาย ๑ ความเปนผรจกประมาณในโภชนะ ๑ ดกรภกษทงหลาย ภกษผ ประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมอยเปนสข ไมมความเดอดรอน ไม มความคบแคน ไมมความเรารอน ในปจจบน เมอตายไปพงหวงไดสคต ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษใดคมครองดแลวซงทวารเหลาน คอ ตา ห จมก ลน กาย และใจ รจกประมาณในโภชนะ และสารวม ในอนทรยทงหลาย ภกษนนยอมถงความสข คอ สข กาย สขใจ ภกษเชนนนมกายไมถกไฟ คอ ความ ทกขแผดเผา มใจไมถกไฟ คอ ความทกขแผดเผา ยอมอยเปนสขทงกลางวนกลางคน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๒ ๓. ตปนยสตร [๒๐๘] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธรรม ๒ ประการน เปนเหตใหเดอดรอน ๒ ประการ เปนไฉน ดกรภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกนเปนผไมไดทาความดงาม ไว ไมไดทากศลไว ไมไดทาบญอนเปนเครองตอตานความขลาดกลวไว ทาแต บาป ทาอกศลกรรมอนหยาบชา ทาอกศลกรรมอนกลาแขง บคคลนนยอมเดอด รอนวา เราไมไดทากรรมงามดงนบาง ยอมเดอดรอนวา เราทาแตบาปดงนบาง ดกรภกษทงหลาย ธรรม ๒ ประการนแล เปนเหตใหเดอดรอน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลผมปญญาทราม กระทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต และอกศลกรรมอยางอน อนประกอบดวยโทษ ไมกระทา กศลกรรม กระทาแตอกศลกรรมเปนอนมาก เมอตายไป ยอมเขาถงนรก ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๓ ๔. อตปนยสตร [๒๐๙] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธรรม ๒ ประการน ไมเปนเหตใหเดอดรอน ๒ ประการ เปนไฉน ดกรภกษทงหลาย บคคลบางคนในโลกนเปนผไดทาความดงามไว ทากศลไว ไดทาบญอนเปนเครองตอตานความขลาดกลวไว ไมไดทาบาป ไม ไดทาอกศลกรรมอนหยาบชา ไมไดทาอกศลกรรมอนกลาแขง บคคลนนยอม ไมเดอดรอนวา เราไดทากรรมอนดงามดงนบาง ยอมไมเดอดรอนวา เราไม ไดทาบาปดงนบาง ดกรภกษทงหลาย ธรรม ๒ ประการนแล ไมเปนเหต ใหเดอดรอน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลผมปญญา ละกายทจรต วจทจรต มโนทจรต และ ไมกระทาอกศลกรรมอยางอนใด อนประกอบดวยโทษ กระทา แตกศลกรรมเปนอนมาก เมอตายไปยอมเขาถงสวรรค ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๔ ๕. สลสตรท ๑ [๒๑๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ อนกรรมของตน ซดไปในนรก เหมอนถกนามาทงลงฉะนน ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ศลอนลามก ๑ ทฐอนลามก ๑ ดกรภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล อนกรรมของตนซดไปในนรก เหมอนถกนามาทงลงฉะนน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา นรชนใดผมปญญาทราม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการน คอ ศลอนลามก ๑ ทฐอนลามก ๑ นรชนนน เมอ ตายไป ยอมเขาถงนรก ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๕ ๖. สลสตรท ๒ [๒๑๑] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ อนกรรมของตน นามาไวในสวรรค เหมอนเชญมาไวฉะนน ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ศลด ๑ ทฐด ๑ ดกรภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ นแล อนกรรมของตนนามาไวในสวรรค เหมอนเชญมาไวฉะนน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา นรชนใดผมปญญา ประกอบดวยธรรม ๒ ประการน คอ ศลด ๑ ทฐด ๑ นรชนนน เมอตายไป ยอมเขาถงสวรรค เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๖ ๗. อาตาปสตร [๒๑๒] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษผไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ ไมควรเพอจะตรสร ไมควรเพอนพพาน ไมควรเพอจะบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะชนเยยม ดกรภกษทงหลาย ภกษผมความเพยร ผมโอตตปปะ ควรเพอจะตรสร ควร เพอนพพาน ควรเพอจะบรรลธรรมเปนแดนเกษมจากโยคะชนเยยม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษใดไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ เกยจคราน มความเพยรเลว มากไปดวยถนมทธะ ไมมหร ไมเออเฟอ ภกษเชนนน ไมควรเพอจะบรรลญาณเปนเครองตรสรอนยอด เยยม สวนภกษใดมสต มปญญาเครองรกษาตน มฌาน มความเพยร มโอตตปปะ ไมประมาท ตดกเลสชาตเครอง ประกอบสตวไวดวยชาตและชราขาดแลว พงบรรลญาณ เปนเครองตรสรอนยอดเยยม ในอตภาพนแล ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๗ ๘. นกหนาสตรท ๑ [๒๑๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย พรหมจรรยน ภกษไมอยประพฤตเพอจะหลอกลวงชน ไม อยประพฤตเพอประจบคน ไมอยประพฤตเพออานสงส คอ ลาภ สกการะ ความสรรเสรญ ไมอยประพฤตดวยคดวา ชนจงรจกเราดวยอาการอยางน ดกรภกษทงหลาย ทแทพรหมจรรยน ภกษยอมอยประพฤตเพอการสารวม และเพอการละ ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระผมพระภาคพระองคนน ไดทรงแสดงพรหมจรรยเครอง กาจดจญไร อนเปนเหตใหถงฝง คอ นพพาน เพอการ สารวมเพอการละ ทางน พระพทธเจาทงหลายผมประโยชน ใหญ ผแสวงหาคณอนใหญ ทรงดาเนนไปแลว ชนเหลา ใดๆ ยอมปฏบตพรหมจรรยนน ตามทพระพทธเจาทรง แสดงแลว ชนเหลานนๆ ผกระทาตามคาสงสอนของ พระศาสดา จกกระทาซงทสดแหงทกขได ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๘ ๙. นกหนาสตรท ๒ [๒๑๔] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย พรหมจรรยน ภกษไมอยประพฤตเพอจะหลอกลวงชน ไม อยประพฤตเพอจะประจบคน ไมอยประพฤตเพออานสงส คอ ลาภ สกการะ และความสรรเสรญ ไมอยประพฤตดวยคดวา ชนจงรจกเราดวยอาการอยางน ดกรภกษทงหลาย ทแทพรหมจรรยน ภกษอยประพฤตเพอความรยง และ เพอกาหนดร ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระผมพระภาคพระองคนน ไดทรงแสดงพรหมจรรยเครอง กาจดจญไร อนเปนเหตใหถงฝง คอ นพพาน เพอความ รยง เพอกาหนดร ทางน พระพทธเจาทงหลายผมประโยชน ใหญ ผแสวงหาคณใหญ ทรงดาเนนไปแลว ชนเหลา ใดๆ ยอมปฏบตพรหมจรรยนน ตามทพระพทธเจาทรง แสดงแลว ชนเหลานนๆ ผกระทาตามคาสงสอนของ พระศาสดา จกกระทาซงทสดแหงทกขได ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. โสมนสสสตร [๒๑๕] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ เปนผมากไปดวย สขและโสมนสอยในปจจบน เปนผปรารภความเพยรแลวโดยแยบคาย เพอ ความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ธรรม ๒ ประการเปนไฉน คอ ความสงเวช ในฐานะอนเปนทตงแหงความสงเวช ๑ ความเพยรโดยแยบคายแหงบคคลผ สงเวช ๑ ดกรภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล เปน ผมากไปดวยสขและโสมนสอยในปจจบน เปนผปรารภความเพยรแลวโดย แยบคาย เพอความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษผเปนบณฑต มความเพยร มปญญาเครองรกษาตน พจารณาโดยชอบแลวดวยปญญา พงสงเวชในฐานะเปน ทตงแหงความสงเวชทเดยว ภกษผมปรกตอยอยางน ม ความเพยร มความประพฤตสงบ ไมฟงซาน หมน ประกอบอบายเปนเครองสงบใจ พงถงความสนไปแหง ทกขได ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ จบวรรคท ๑ ----------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. ภกขสตรท ๑ ๒. ภกขสตรท ๒ ๓. ตปนยสตร ๔. อตปนย*สตร ๕. สลสตรท ๑ ๖. สลสตรท ๒ ๗. อาตาปสตร ๘. นกหนา*สตรท ๑ ๙. นกหนาสตรท ๒ ๑๐. โสมนสสสตร ฯ ---------อตวตตกะ ทกนบาต วรรคท ๒ ๑. วตกกสตร [๒๑๖] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย วตก ๒ ประการ คอ เขมวตก ๑ วเวกวตก ๑ ของพระ*ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ยอมเปนไปเนองๆ ดกรภกษทงหลาย พระ*ตถาคตมความไมเบยดเบยนเปนทมายนด ยนดแลวในความไมเบยดเบยน วตกน นนแลของพระตถาคตนน ผมความไมเบยดเบยนเปนทมายนด ยนดแลวในความ ไมเบยดเบยน ยอมเปนไปเนองๆ วาเราจะไมเบยดเบยนสตวอะไรๆ ผสะดง หรอผมนคงใหลาบากดวยการกระทาน ดกรภกษทงหลาย พระตถาคตผมความ สงดเปนทมายนด ยนดแลวในความสงด วตกนนนแลของพระตถาคตน ผม ความสงดเปนทมายนด ยนดแลวในความสงด ยอมเปนไปเนองๆ วา อกศล เราละไดแลว ดกรภกษทงหลาย เพราะเหตนนแล แมเธอทงหลายกจงเปนผม ความไมเบยดเบยนเปนทมายนด ยนดแลวในความไมเบยดเบยนอยเถด วตกน นนแลของเธอทงหลายนน ผมความไมเบยดเบยนเปนทมายนด ยนดแลวใน ความไมเบยดเบยน จกเปนไปเนองๆ วา เราทงหลายจะไมเบยดเบยนสตว อะไรๆ ผสะดงหรอผมนคงใหลาบากดวยการกระทาน ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนผมความสงดเปนทมายนด ยนดแลวในความสงดอยเถด วตกนนนแลของเธอทงหลายนน ผมความสงดเปนทมายนด ยนดแลวในความ สงด จกเปนไปเนองๆ วา อะไรชอวาอกศล อกศลอะไรๆ ทเราทงหลายยง ละไมไดแลว เราทงหลายจะละอกศลอะไร ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา วตก ๒ ประการของพระตถาคตผเปนพระพทธเจา ผครอบงา มารอนผอนไมพงครอบงาได ยอมเปนไปเนองๆ พระตถาคตผเปนพระพทธเจานนไดแสดงเขมวตกขอท ๑ ลาดบ นนไดประกาศวเวกวตกขอท ๒ เรากลาวมนผบรรเทาความ มด ผถงฝง ผแสวงหาคณอนใหญหลวง ผถงคณอนพระสมมาสมพทธเจาทงหลายพงถง ผมความชานาญ ผไมม อาสวะ ผขามวฏทกขอนเปนยาพษ ผนอมไปแลวในธรรมเปน ทสนตณหา ผทรงไวซงรางกายอนมในทสดนนแลวา ผละมาร ผถงฝงแหงชรา พระผมพระภาคผมปญญาด มพระจกษรอบ คอบ ผปราศจากความโศก ขนสปราสาทอนสาเรจดวย (ปญญา) ธรรม ยอมพจารณาเหนหมชนผยงขามความโศกไม ได ผถกชาตและชราครอบงา เปรยบเหมอนบรษผมจกษ ยนอยบนยอดภเขาหน พงเหนหมชนไดโดยรอบฉะนน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. เทศนาสตร [๒๑๗] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกร ภกษทงหลาย ธรรมเทศนา ๒ ประการ ของพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ยอมมโดยปรยาย ๒ ประการเปนไฉน คอ ธรรมเทศนาประการท ๑ นวา เธอ ทงหลายจงเหนบาปโดยความเปนบาป ธรรมเทศนาประการท ๒ แมนวา เธอ ทงหลายครนเหนบาปโดยความเปนบาปแลว จงเบอหนาย จงคลายกาหนด จง ปลดเปลองในบาปนน ดกรภกษทงหลาย ธรรมเทศนา ๒ ประการน ของพระ*ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ยอมมโดยปรยาย ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนพระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา เธอจงเหนการแสดงโดยปรยายของพระตถาคตพระพทธเจา ผอนเคราะหสตวทกหมเหลา กธรรม ๒ ประการ พระตถาคต พระพทธเจา ผอนเคราะหสตวทกหมเหลาประกาศแลว เธอ ทงหลายผฉลาดจงเหนบาป จงคลายกาหนดในบาปนน เธอ ทงหลายผมจตคลายกาหนดจากบาปนนแลว จกกระทาทสด แหงทกขได ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๒ ๓. วชชาสตร [๒๑๘] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกร ภกษทงหลาย อวชชาเปนหวหนาแหงอกศลธรรม อหรกะ อโนตตปปะเปนไป ตาม ดกรภกษทงหลาย สวนวชชาแลเปนหวหนาแหงการถงพรอมแหงกศลธรรม หรและโอตตปปะเปนไปตาม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนนพระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ทคตอยางใดอยางหนง ในโลกนและในโลกหนา ทงหมดม อวชชาเปนมล อนความปรารถนาและความโลภกอขน ก เพราะเหตทบคคลเปนผมความปรารถนาลามก ไมมหร ไม เออเฟอ ฉะนนจงยอมประสบบาปตองไปสอบายเพราะบาป นน เพราะเหตนน ภกษสารอกฉนทะ โลภะ และอวชชา ได ใหวชชาบงเกดขนอย พงละทคตทงปวงเสยได ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๓ ๔. ปญญาสตร [๒๑๙] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย สตวทงหลายผเสอมจากอรยปญญา ชอวาเสอมสด สตว เหลานนยอมอยเปนทกข มความเดอดรอน มความคบแคน มความเรารอน ใน ปจจบนทเดยว เมอตายไปแลวพงหวงไดทคต ดกรภกษทงหลาย สตวทงหลาย ผไมเสอมจากอรยปญญา ชอวาไมเสอม สตวเหลานนยอมอยเปนสข ไมมความ เดอดรอน ไมมความคบแคน ไมมความเรารอน ในปจจบนเทยวแล เมอตาย ไปพงหวงไดสคต ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนนพระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ฯ จงดโลกพรอมดวยเทวโลก ผตงมนลงแลวในนามรป เพราะ ความเสอมไปจากปญญา โลกพรอมดวยเทวโลกยอมสาคญ วา นามรปนเปนของจรง ปญญาอนใหถงความชาแรกกเลส นแล ประเสรฐทสดในโลก ดวยวาปญญานนยอมรชดโดย ชอบซงความสนไปแหงชาตและภพ เทวดาและมนษย ทงหลาย ยอมรกใครตอพระสมมาสมพทธเจาเหลานน ผม สต มปญญาราเรง ผทรงไวซงสรระอนมในทสด ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๔ ๕. ธรรมสตร [๒๒๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย สกกธรรม ๒ ประการนยอมรกษาโลก ๒ ประการเปนไฉน คอ หร ๑ โอตตปปะ ๑ ดกรภกษทงหลาย ถาวาสกกธรรม ๒ ประการน จะไมพงรกษาโลกไซร ในโลกนกไมพงปรากฏวา มารดา นา ปา ภรรยาของ อาจารย หรอวาภรรยาของคร โลกจกถงความปะปนกนไป เหมอนอยางแพะ แกะ ไก สกร สนข สนขจงจอกฉะนน ดกรภกษทงหลาย กเพราะเหตท สกกธรรม ๒ ประการนยงรกษาโลกอย ฉะนนจงยงปรากฏวา มารดา นา ปา ภรรยาของอาจารย หรอวาภรรยาของคร ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนนพระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ถาสตวเหลาใด ไมมหรและโอตตปปะในกาลทกเมอไซร สตวเหลานนมสกกธรรมเปนมลปราศไปแลว เปนผถงชาต และมรณะ สวนสตวเหลาใด เขาไปตงหรและโอตปปะ ไวโดยชอบในกาลทกเมอ สตวเหลานนมพรหมจรรยงอก งาม เปนผสงบ มภพใหมสนไปแลว ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะน ฯ จบสตรท ๕ ๖. อชาตสตร [๒๒๑] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธรรมชาตอนไมเกดแลว ไมเปนแลว อนปจจยไมทาแลว ไมปรงแตงแลวมอย ดกรภกษทงหลาย ถาวาธรรมชาตอนไมเกดแลว ไมเปน แลว อนปจจยไมทาแลว ไมปรงแตงแลว จกไมไดมแลวไซร การสลดออกซง ธรรมชาตทเกดแลว เปนแลว อนปจจยทาแลว ปรงแตงแลว จะไมพงปรากฏ ในโลกนเลย ดกรภกษทงหลาย กเพราะเหตทธรรมชาตอนไมเกดแลว ไมเปน แลว อนปจจยไมทาแลว ไมปรงแตงแลวมอย ฉะนนการสลดออกซงธรรมชาต ทเกดแลว เปนแลว อนปจจยทาแลว ปรงแตงแลว จงปรากฏ ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนนพระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ธรรมชาตอนเกดแลว มแลว เกดขนพรอมแลว อนปจจย ทาแลว ปรงแตงแลว ไมยงยน ระคนแลวดวยชราและ มรณะ เปนรงแหงโรค ผผง มอาหารและตณหา เปน แดนเกด ไมควรเพอยนดธรรมชาตนน การสลดออกซง ธรรมชาตนน เปนบทอนระงบ จะคาดคะเนเอาไมได ยงยน ไมเกด ไมเกดขนพรอม ไมมความโศก ปราศจากธล ความดบแหงทกขธรรมทงหลาย คอ ความทสงขารสงบระงบ เปนสข ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๖ ๗. ธาตสตร [๒๒๒] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกร ภกษทงหลาย นพพานธาต ๒ ประการน ๒ ประการเปนไฉน คอ สอปาทเสสนพพาน ธาต ๑ อนปาทเสสนพพานธาต ๑ ดกรภกษทงหลาย กสอปาทเสสนพพานธาต เปนไฉน ภกษในธรรมวนยน เปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ทา กจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระลงไดแลว มประโยชนของตนอนบรรลแลว ม สงโยชนในภพนสนรอบแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ ภกษนนยอมเสวย อารมณทงทพงใจและไมพงใจ ยงเสวยสขและทกขอย เพราะความทอนทรย ๕ เหลาใดเปนธรรมชาตไมบบสลาย อนทรย ๕ เหลานนของเธอยงตงอยนนเทยว ดกรภกษทงหลาย ความสนไปแหงราคะ ความสนไปแหงโทสะ ความสนไปแหง โมหะ ของภกษนน นเราเรยกวา สอปาทเสสนพพานธาต ดกรภกษทงหลาย กอนปาทเสสนพพานธาตเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน เปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระลงไดแลว มประโยชนของ ตนอนบรรลแลว มสงโยชนในภพสนรอบแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ เวทนาทงปวงในอตภาพนแหละของภกษนน เปนธรรมชาตอนกเลสทงหลายม ตณหาเปนตนใหเพลดเพลนมไดแลว จก (ดบ) เยน ดกรภกษทงหลาย นเรา เรยกวา อนปาทเสสนพพานธาต ดกรภกษทงหลาย นพพานธาต ๒ ประการ นแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผม พระภาคตรสคาถาประพนธดงนวา นพพานธาต ๒ ประการน พระตถาคต ผมจกษผอนตณหา และทฐไมอาศยแลว ผคงทประกาศไวแลว อนนพพานธาต อยางหนงมในปจจบนน ชอวาสอปาทเสส เพราะสนตณหา เครองนาไปสภพ สวนนพพานธาต (อกอยางหนง) เปนท ดบสนทแหงภพทงหลายโดยประการทงปวง อนมในเบองหนา ชอวาอนปาทเสส ชนเหลาใดรบทอนปจจยไมปรงแตงแลวน มจตหลดพนแลวเพราะสนตณหาเครองนาไปสภพ ชน เหลานนยนดแลวในนพพานเปนทสนกเลสเพราะบรรลธรรม อนเปนสาระ เปนผคงท ละภพไดทงหมด ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจา ไดสดบมาแลวฉะนแล ฯ จบสตรท ๗ ๘. สลลานสตร [๒๒๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนนขาพเจาไดสดบมา แลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนผมความหลกเรนเปนทมายนด ยนดแลวในความหลกเรน ประกอบจตของตนไวในสมถะในภายในเนองๆ มฌาน ไมเสอม ประกอบดวยวปสสนา พอกพนสญญาคารอยเถด ดกรภกษทงหลาย เมอเธอทงหลายมความหลกเรนเปนทมายนด ยนดแลวในความหลกเรน ประกอบ จตของตนไวในสมถะในภายในเนองๆ มฌานไมเสอม ประกอบดวยวปสสนา พอกพนสญญาคารอย พงหวงไดผล ๒ อยาง คอ อรหตผลในปจจบน หรอ เมอยงมอปาทานเหลออย ความเปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผม*พระภาคตรสคาถาประพนธดงนวา ชนเหลาใดมจตสงบแลว มปญญาเปนเครองรกษาตน มสต มฌาน ไมมความเพงเลงในกามทงหลาย ยอมเหน แจงธรรมโดยชอบ เปนผยนดแลวในความไมประมาท ม ปรกตเหนภยในความประมาท ชนเหลานนเปนผไมควรเพอ ความเสอมรอบ ยอมมในทใกลนพพานเทยว เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๙. สกขาสตร [๒๒๔] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนผมสกขาเปนอานสงส มปญญายง มวมตตเปนสาระ มสตเปนใหญอยเถด ดกรภกษทงหลาย เมอเธอทงหลาย มสกขาเปนอานสงส มปญญายง มวมตตเปนสาระ มสตเปนใหญอย พงหวง ผล ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ อรหตผลในปจจบน หรอเมอยงมอปาทาน เหลออย ความเปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา เรากลาวมนผมสกขาบรบรณ มความไมเสอมเปนธรรมดา มปญญายง มปรกตเหนทสด คอความสนไปแหงชาต ผทรงไวซงรางกายอนมในทสดนนแล วาผละมาร ผถงฝง แหงชรา เพราะเหตนน ภกษทงหลาย เธอทงหลาย จงเปนผยนดในฌาน มจตตงมนแลวในกาลทกเมอ ม ความเพยร มปรกตเหนทสด คอ ความสนไปแหงชาต ครอบงามารพรอมดวยเสนาไดแลว เปนผถงฝงแหงชาต และมรณะ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. ชาครยสตร [๒๒๕] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย กภกษพงเปนผมความเพยรเปนเครองตน มสตสมปชญญะ มจตตงมน เบกบาน ผองใส และพงเปนผเหนแจงในกศลธรรมทงหลาย สมควรแกกาลในการประกอบกรรมฐานนนเนองๆ เถด ดกรภกษทงหลาย เมอภกษมความเพยรเปนเครองตน มสตสมปชญญะ มจตตงมน เบกบาน ผองใส เหนแจงในกศลธรรมทงหลายสมควรแกกาลในการประกอบกรรมฐาน นนเนองๆ พงหวงผล ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ อรหตผลในปจจบน หรอเมอยงมอปาทานเหลออย ความเปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา เธอทงหลายตนอย จงฟงคาน เธอเหลาใดผหลบแลว เธอเหลานนจงตน ความเปนผตนจากความหลบเปนคณ ประเสรฐ เพราะภยยอมไมมแกผตนอย ผใดตนอย มสตสมปชญญะ มจตตงมน เบกบาน และผองใส พจารณาธรรมอยโดยชอบโดยกาลอนควร ผนนมสมาธ เปนธรรมเอกผดขนแลว พงกาจดความมดเสยได เพราะ เหตนนแล ภกษพงคบธรรมเครองเปนผตน ภกษผมความ เพยร มปญญาเปนเครองรกษาตน มปรกตไดฌาน ตด กเลสเครองประกอบสตวไวดวยชาตและชราไดแลว พงถกตองญาณอนเปนเครองตรสรอยางยอดเยยมในอตภาพนแล ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ ๑๑. อปายสตร [๒๒๖] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลววา ดกรภกษทงหลาย ชน ๓ พวกนจกเกดในอบาย จกเกดในนรก เพราะไมละความประพฤตชวชา ๓ พวกเปนไฉน คอ ผไมใชพรหมจารปฏญาณ วาเปนพรหมจาร ๑ ผตามกาจดชนผประพฤตพรหมจรรยอนบรสทธบรบรณ ดวย อพรหมจรรยอนไมมมล ๑ ดกรภกษทงหลาย ชน ๒ พวกนแล จกเกดในอบาย จกเกดในนรก เพราะไมละความประพฤตชวชาน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนผกลาวคาไมจรง ยอมเขาถงนรก กหรอชนใดทา บาปกรรมแลวกลาววา ไมไดทา แมคนทง ๒ นนยอมเขา ถงนรกเหมอนกน ชนทง ๒ พวกนนเปนมนษยผมกรรม อนเลวทราม ละไปแลว ยอมเปนผเสมอกนในโลกหนา คนเปนอนมากอนผากาสาวะพนคอ มธรรมอนลามก ไมสารวม คนลามกเหลานนยอมเขาถงนรก เพราะกรรมอน ลามกทงหลาย กอนเหลกรอนเปรยบดวยเปลวไฟ อนผ ทศลบรโภคแลวยงประเสรฐเสยกวา ผทศล ไมสารวม พงบรโภคกอนขาวของชาวแวนแควน จะประเสรฐอะไร ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๑ ๑๒. ทฏฐสตร [๒๒๗] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลววา ดกรภกษทงหลาย เทวดาและมนษยทงหลายอนทฐ ๒ อยางพวพน แลว บางพวกยอมตดอย บางพวกยอมแลนเลยไป สวนพวกทมจกษยอมเหน ฯ ดกรภกษทงหลาย เทวดาและมนษยบางพวกยอมตดอยอยางไรเลา ดกร ภกษทงหลาย เทวดาและมนษยทงหลายมภพเปนทมายนด ยนดแลวในภพ เพลดเพลนดวยดในภพ เมอพระตถาคตแสดงธรรมเพอความดบภพ จตของ เทวดาและมนษยเหลานนยอมไมแลนไป ยอมไมเลอมใส ยอมไมดารงอย ดวยด ยอมไมนอมไป ดกรภกษทงหลาย เทวดาและมนษยบางพวกยอมตดอย อยางน ฯ ดกรภกษทงหลาย เทวดาและมนษยบางพวกยอมแลนเลยไปอยางไรเลา กเทวดาและมนษยบางพวกอดอด ระอา เกลยดชงอยดวยภพนนแล ยอม เพลดเพลนความขาดสญวา แนะทานผเจรญทงหลาย ไดยนวา เมอใด ตนน เมอตายไป ยอมขาดสญ ยอมพนาศ เบองแตตายยอมไมเกดอก นละเอยด นประณต นถองแท ดกรภกษทงหลาย เทวดาและมนษยบางพวกยอมแลนเลย ไปอยางนแล ฯ ดกรภกษทงหลาย สวนพวกทมจกษยอมเหนอยางไรเลา ภกษในธรรม วนยนยอมเหนขนธ ๕ ทเกดแลวโดยความเปน (ขนธ ๕ ทเกดแลว) จรง ครน เหนขนธ ๕ ทเกดแลวโดยความเปนจรง ยอมเปนผปฏบตเพอความเบอหนาย เพอคลายกาหนด เพอดบขนธ ๕ ทเกดแลว ดกรภกษทงหลาย สวนพวกทมจกษ ยอมเหนอยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา อรยสาวกใดเหนขนธ ๕ ทเกดแลว และธรรมเปนเครอง กาวลวงขนธ ๕ ทเกดแลวโดยความเปนจรง ยอมนอมไป ในนพพานตามความเปนจรง เพราะภวตณหาหมดสนไป ถาวาอรยสาวกนนกาหนดรขนธ ๕ ทเกดแลว ปราศจากตณหา ในภพนอยและภพใหญแลวไซร ภกษทงหลายยอมไมมาส ภพใหม เพราะความไมเกดแหงอตภาพทเกดแลว ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๒ จบวรรคท ๒ รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. วตกกสตร ๒. เทศนาสตร ๓. วชชาสตร ๔. ปญญาสตร ๕. ธรรมสตร ๖. อชาตสตร ๗. ธาตสตร ๘. สลลานสตร ๙. สกขาสตร ๑๐. ชาครยสตร ๑๑. อปายสตร ๑๒. ทฏฐสตร จบทกนบาต ฯ -------------อตวตตกะ ตกนบาต วรรคท ๑ ๑. อกศลมลสตร [๒๒๘] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลววา ดกรภกษทงหลาย อกศลมล ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ โลภะเปนอกศลมล ๑ โทสะเปนอกศลมล ๑ โมหะเปนอกศลมล ๑ ดกรภกษทงหลาย อกศลมล ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา โลภะ โทสะ และโมหะ เกดแลวในตนยอมเบยดเบยน บรษผมจตอนลามก เหมอนขยของตน ยอมเบยดเบยน ไมไผ ฉะนน เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. ธาตสตร [๒๒๙] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธาต ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ รปธาต ๑ อรปธาต ๑ นโรธธาต ๑ ดกรภกษทงหลาย ธาต ๓ อยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนเหลาใดกาหนดรรปธาตแลว ไมดารงอยในอรปธาต นอมไปในนโรธ ชนเหลานนเปนผละมจจเสยได พระสมมาสมพทธเจาผหาอาสวะมได ถกตองอมตธาตอนหาอปธมได ดวยนามกาย แลวกระทาใหแจงซงการสละคนอปธ ยอม แสดงบทอนไมมความโศก ปราศจากธล ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๒ ๓. เวทนาสตรท ๑ [๒๓๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เวทนา ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ สขเวทนา ๑ ทกขเวทนา ๑ อทกขมสขเวทนา ๑ ดกรภกษทงหลาย เวทนา ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา สาวกของพระพทธเจา ผมจตตงมน ผรทว มสต ยอมรชด ซงเวทนา เหตเกดแหงเวทนา ยอมรชดซงธรรมเปนทดบ แหงเวทนา และมรรคอนใหถงความสนไปแหงเวทนา ภกษ หายหวแลว ดบรอบแลว เพราะความสนไปแหงเวทนา ทงหลาย ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบ มาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๓ ๔. เวทนาสตรท ๒ [๒๓๑] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เวทนา ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ สขเวทนา ๑ ทกขเวทนา ๑ อทกขมสขเวทนา ๑ ดกรภกษทงหลาย พงเหนสขเวทนาโดย ความเปนทกข พงเหนทกขเวทนาโดยความเปนลกศร พงเหนอทกขมสขเวทนา โดยความเปนของไมเทยง ดกรภกษทงหลาย กเมอใดแล ภกษเหนสขเวทนา โดยความเปนทกข เหนทกขเวทนาโดยความเปนลกศร เหนอทกขมสขเวทนา โดยความเปนของไมเทยง เมอนน ภกษนเรากลาววา เปนพระอรยะผเหนโดย ชอบ ตดตณหาขาดแลว ลวงสงโยชนแลว ไดกระทาแลวซงทสดแหงทกข เพราะการละมานะโดยชอบ ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษใดไดเหนสขโดยความเปนทกข ไดเหนทกขโดยความ เปนลกศร ไดเหนอทกขมสขอนละเอยดโดยความเปนของ ไมเทยง ภกษนนแลเปนผเหนโดยชอบ ยอมหลดพนใน เวทนานน ภกษนนแลอยจบอภญญา ระงบแลว กาวลวง โยคะไดแลว ชอวาเปนมน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๔ ๕. เอสนาสตรท ๑ [๒๓๒] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว วา ดกรภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ การ แสวงหากาม ๑ การแสวงหาภพ ๑ การแสวงหาพรหมจรรย ๑ ดกรภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา สาวกของพระพทธเจา ผมจตตงมน ผรทว มสต ยอมรชด ซงการแสวงหาทงหลาย เหตเกดแหงการแสวงหาทงหลาย ธรรมเปนทดบแหงการแสวงหาทงหลาย และมรรคอนใหถง ความสนไปแหงการแสวงหาทงหลาย ภกษหายหวแลว ดบ รอบแลว เพราะความสนไปแหงการแสวงหาทงหลาย ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๕ ๖. เอสนาสตรท ๒ [๒๓๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมา แลววา ดกรภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ การแสวงหากาม ๑ การแสวงหาภพ ๑ การแสวงหาพรหมจรรย ๑ ดกรภกษ ทงหลาย การแสวงหา ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา การแสวงหากาม การแสวงหาภพ กบการแสวงหาพรหมจรรย การยดมนวาจรงดงน เปนทตงแหงทฐทเกดขน การแสวงหา ทงหลายอนเปนทตงแหงทฐ พระอรหนตผไมยนดแลวดวย ความยนดทงปวง ผนอมไปในธรรมเปนทสนตณหา สละ คนเสยแลว ถอนขนไดแลว ภกษเปนผไมมความหวง ไมม ความสงสย เพราะความสนไปแหงการแสวงหาทงหลาย ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๖ ๗. อาสวสตรท ๑ [๒๓๔] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมา แลววา ดกรภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ กามาสวะ ๑ ภวาสวะ ๑ อวชชาสวะ ๑ ดกรภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการ นแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา สาวกของพระพทธเจาผมจตตงมน ผรทว มสต ยอมรชด ซงอาสวะทงหลาย เหตเกดแหงอาสวะทงหลาย ธรรมเปน ทดบแหงอาสวะทงหลาย และมรรคอนใหถงความสนไปแหง อาสวะทงหลาย ภกษหายหวแลว ดบรอบแลว เพราะความ สนไปแหงอาสวะทงหลาย ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๗ ๘. อาสวสตรท ๒ [๒๓๕] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ กามาสวะ ๑ ภวาสวะ ๑ อวชชาสวะ ๑ ดกรภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษใดมกามาสวะสนไปแลว สารอกอวชชาออกไดแลว และมภวาสวะหมดสนแลว ภกษนนพนวเศษแลว หาอปธ มได ชนะมารพรอมดวยพาหนะแลว ยอมทรงไวซงรางกาย อนมในทสด ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๘ ๙. ตณหาสตร [๒๓๖] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมา แลววา ดกรภกษทงหลาย ตณหา ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ กามตณหา ๑ ภวตณหา ๑ วภวตณหา ๑ ดกรภกษทงหลาย ตณหา ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ชนทงหลาย ประกอบแลวดวยตณหาเครองประกอบสตวไว มจตยนดแลวในภพนอยและภพใหญ ชนเหลานนประกอบ แลวดวยโยคะ คอ บวงแหงมาร เปนผไมมความเกษมจาก โยคะ สตวทงหลายผถงชาตและมรณะ ยอมไปสสงสาร สวนสตวเหลาใดละตณหาไดขาด ปราศจากตณหาในภพนอย และภพใหญ ถงแลวซงความสนไปแหงอาสวะ สตวเหลา นนแล ถงฝงแลวในโลก ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. มารเธยยสตร [๒๓๗] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว วา ดกรภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๓ ประการ กาวลวงบวงแหงมาร แลว ยอมรงเรองดจอาทตยฉะนน ธรรม ๓ ประการเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผประกอบแลวดวยศลขนธอนเปนของพระอเสขะ ๑ เปนผประกอบแลวดวยสมาธขนธอนเปนของพระอเสขะ ๑ เปนผประกอบแลว ดวยปญญาขนธอนเปนของพระอเสขะ ๑ ดกรภกษทงหลาย ภกษผประกอบแลว ดวยธรรม ๓ ประการนแล กาวลวงบวงแหงมารแลว ยอมรงเรองดจพระอาทตย ฉะนน ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษใด เจรญศล สมาธ และปญญาดแลว ภกษนน กาวลวงบวงแหงมารไดแลว ยอมรงเรอง ดจพระอาทตย ฉะนน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ จบวรรคท ๑ -------------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. อกศลมลสตร ๒. ธาตสตร ๓. เวทนาสตรท ๑ ๔. เวทนาสตรท ๒ ๕. เอสนาสตรท ๑ ๖. เอสนาสตรท ๒ ๗. อาสวสตรท ๑ ๘. อาสวสตรท ๒ ๙. ตณหาสตร ๑๐. มารเธยยสตร ฯ ----------อตวตตกะ ตกนบาต วรรคท ๒ ๑. ปญญกรยาวตถสตร [๒๓๘] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว วา ดกรภกษทงหลาย ปญญกรยาวตถ ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ ทานมยปญญกรยาวตถ ๑ ศลมยปญญกรยาวตถ ๑ ภาวนามยปญญกรยาวตถ ๑ ดกรภกษทงหลาย ปญญกรยาวตถ ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา กลบตรผใครประโยชน พงศกษาบญนนแล อนใหผลเลศ ตอไป ซงมสขเปนกาไร คอ พงเจรญทาน ๑ ความ ประพฤตเสมอ ๑ เมตตาจต ๑ บณฑตครนเจรญธรรม ๓ ประการอนเปนเหตใหเกดความสขเหลานแลว ยอมเขาถง โลกอนไมมความเบยดเบยน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. จกขสตร [๒๓๙] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว วา ดกรภกษทงหลาย จกษ ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ มงสจกษ ๑ ทพยจกษ ๑ ปญญาจกษ ๑ ดกรภกษทงหลาย จกษ ๓ อยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระสมมาสมพทธเจาผสงสดกวาบรษ ไดตรสจกษ ๓ อยางน คอ มงสจกษ ๑ ทพยจกษ ๑ ปญญาจกษอนยอดเยยม ๑ ความบงเกดขนแหงมงสจกษเปนทางแหงทพยจกษ เมอใด ญาณบงเกดขนแลว เมอนน บคคลยอมพนจากทกขทงปวง เพราะการไดเฉพาะซงปญญาจกษอนยอดเยยม ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๒ ๓. อนทรยสตร [๒๔๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๓ ประการน ๓ ประการเปนไฉน คอ อนญญตญญส*สามตนทรย ๑ อญญนทรย ๑ อญญาตาวนทรย ๑ ดกรภกษทงหลาย อนทรย ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ปฐมญาณ (อนญญตญญสสามตนทรย) ยอมเกดขนใน เพราะโสดาปตตมรรค อนเปนเครองทากเลสทงหลายใหสน ไป แกพระเสขะผยงตองศกษาอย ผปฏบตตามทางอนตรง ธรรมชาตทรทวถง (อญญนทรย) ยอมเกดขนในลาดบแต ปฐมญาณนน ปจจเวกขณญาณ (อญญาตาวนทรย) ยอม เกดขนวา วมตตของเราไมกาเรบ แกพระขณาสพผพนวเศษ แลว ผคงท ภายหลงแตธรรมชาตทรทวถงนน เพราะความ สนไปแหงกเลสเปนเครองประกอบสตวไวในภพ ถาวาบคคล ผถงพรอมแลวดวยอนทรย ผระงบแลว ยนดแลวในสนตบทไซร บคคลนนชนะมารพรอมทงพาหนะแลว ยอมทรง ไวซงรางกายอนมในทสด ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๓ ๔. อทธาสตร [๒๔๑] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย กาล ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ อดตกาล ๑ อนาคตกาล ๑ ปจจบนกาล ๑ ดกรภกษทงหลาย กาล ๓ อยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา สตวทงหลายผมความสาคญในเรองทพดกน ตงอยเฉพาะ แลวในเรองทพดกน ยอมเขาถงขาย คอ ความฉบหาย และ ขาย คอ กเลสเครองประกอบแหงมจจ เพราะไมกาหนดร เรองทพดกน พระขณาสพยอมไมสาคญผพด เพราะกาหนดร เรองทพดกน เพราะทานถกตองวโมกขดวยใจ ทานถกตอง สนตบทอนยอดเยยม พระขณาสพนนแล ผถงพรอมแลว ดวยเรองทพดกน ผระงบแลว ยนดแลวในสนตบท พจารณา แลวมปกตเสพ ตงอยในธรรม ผถงฝงแหงเวท คอ สจจะ ๔ ยอมไมเขาถงการนบวาเปนมนษยและเทวดา ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๔ ๕. ทจรตสตร [๒๔๒] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ทจรต ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ กายทจรต ๑ วจทจรต ๑ มโนทจรต ๑ ดกรภกษทงหลาย ทจรต ๓ อยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลผมปญญาทราม กระทากายทจรต วจทจรต มโนทจรต และกระทาอกศลกรรมอยางอนอนประกอบดวยโทษ ไม กระทากศลกรรม กระทาอกศลกรรมเปนอนมาก เมอตายไป ยอมเขาถงนรก ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๕ ๖. สจรตสตร [๒๔๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย สจรต ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ กายสจรต ๑ วจสจรต ๑ มโนสจรต ๑ ดกรภกษทงหลาย สจรต ๓ อยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลผมปญญา ละกายทจรต วจทจรต มโนทจรต และ ไมกระทาอกศลกรรมอยางอน อนประกอบดวยโทษ กระทา กศลเปนอนมาก เมอตายไป ยอมเขาถงสวรรค ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๖ ๗. สจสตร [๒๔๔] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ความเปนผสะอาด ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ ความ เปนผสะอาดทางกาย ๑ ความเปนผสะอาดทางวาจา ๑ ความเปนผสะอาดทางใจ ๑ ดกรภกษทงหลาย ความเปนผสะอาด ๓ อยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระอรยเจาทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ไดกลาวบคคลผ สะอาดทางกาย ผสะอาดทางวาจา ผสะอาดทางใจ ผ หาอาสวะมได วาเปนผสะอาด ผถงพรอมดวยความ เปนผสะอาด ผละกเลสทงปวงเสยได ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๗ ๘. มนสตร [๒๔๕] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ความเปนผร ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ ความ เปนผรทางกาย ๑ ความเปนผรทางวาจา ๑ ความเปนผรทางใจ ๑ ดกรภกษ ทงหลาย ความเปนผร ๓ อยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระอรยเจาทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ไดกลาวบคคล ผรทางกาย ผรทางวาจา ผรทางใจ ผหาอาสวะมได วาเปนมน ผถงพรอมดวยความเปนมน มบาปอนลางแลว ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๘ ๙. ราคสตร [๒๔๖] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ราคะ โทสะ โมหะ บคคลผใดผหนงยงไมละไดแลว บคคลผนเรากลาววา เปนผอนมารผกไวแลว สวมบวงแลว และถกมาร ผมบาปพงกระทาไดตามความพอใจ ดกรภกษทงหลาย ราคะ โทสะ โมหะ บคคลผใดผหนงละไดแลว บคคลผนเรากลาววา มารผกไมได สวมบวงไมได และมารผมบาปกระทาตามความพอใจไมได ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระอรยเจาทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ไดกลาวบคคล ผสารอกราคะ โทสะ โมหะ และอวชชาไดแลว ผมตน อนอบรมแลว ผใดผหนง วาเปนผประเสรฐ ผไป แลวอยางนน ผตรสรแลว ผลวงเวรและภย ผละกเลส ทงปวงเสยได ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. ราคสตร [๒๔๗] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ราคะ โทสะ โมหะ ผใดผหนงเปนภกษกตาม ภกษณ กตาม ยงละไมไดแลว ผนเรากลาววา ขามสมทรทมคลน มระลอก มนาวน มสตวราย มผเสอนาไมได ดกรภกษทงหลาย ราคะ โทสะ โมหะ ผใดผหนงเปนภกษกตาม ภกษณกตาม ละไดแลว ผนเรากลาววา ขามพน สมทรทมคลน มระลอก มนาวน มสตวราย มผเสอนาไดแลว ขามถงฝง ตงอยบนบก ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา เรากลาววา ผใดสารอกราคะ โทสะ โมหะ และอวชชา ไดแลว ผนนขามพนสมทรทมสตวราย มผเสอนา มคลน นาพงกลว ขามไดโดยยาก ไดแลว ผนนลวงธรรม เปนเครองของ ละมจจราช หาอปธมได ละทกขเพอความ ไมเกดอก ถงความสาบสญแลว ยอมไมเขาถงการนบ ยงมจจราชใหหลงไดแลว ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ จบวรรคท ๒ ----------------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. ปญญกรยาวตถสตร ๒. จกขสตร ๓. อนทรยสตร ๔. อทธา สตร ๕. ทจรตสตร ๖. สจรตสตร ๗. สจสตร ๘. มนสตร ๙. ราคสตรท ๑ ๑๐. ราคสตรท ๒ ฯ ----------อตวตตกะ ตกนบาต วรรคท ๓ ๑. มจฉาทฐสตร [๒๔๘] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เราไดเหนสตวผประกอบดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยเจา เปนมจฉาทฐ ยดมนการกระทาดวยอานาจมจฉาทฐ เมอ ตายไป เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ดกรภกษทงหลาย เรากลาวคานน แลวา ดกรภกษทงหลาย เราไดเหนสตวผประกอบดวยกายทจรต ... เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะไดฟงตอสมณะหรอพราหมณอนกหามได กแตวา เรารมาเอง เหนมาเอง ทราบมาเอง จงกลาวคานนแลวา เราเหนสตวผประกอบ ดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยเจา เปนมจฉาทฐ ยดมน การกระทาดวยอานาจมจฉาทฐ เมอตายไป เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ฯ บคคลในโลกน ตงใจไวผด กลาววาจาผด กระทา การงานผดดวยกาย ผมการสดบนอย ทากรรมอนไม เปนบญไวในชวตอนมประมาณนอย ในมนษยโลกน เขา ผมปญญาทราม เมอตายไป ยอมเขาถงนรก ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. สมมาทฐสตร [๒๔๙] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เราเหนสตวผประกอบดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยเจา เปนสมมาทฐ ถอมนการกระทาดวยอานาจสมมาทฐ เมอตายไป เขาเขาถงสคตโลกสวรรค กเรากลาวคานนแลวา ดกรภกษทงหลาย เราไดเหนสตวผประกอบดวยกายสจรต ... เขาเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะได ฟงตอสมณะหรอพราหมณอนกหามได กแตวาเรารมาเอง เหนมาเอง ทราบมาเอง เราจงกลาววา เราไดเหนสตวผประกอบดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยเจา เปนสมมาทฐ ถอมนการกระทาดวยอานาจสมมาทฐ เมอตายไป เขาเขาถงสคตโลกสวรรค ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลในโลกน ตงใจไวชอบ กลาววาจาชอบ กระทา การงานชอบดวยกาย ผมการสดบมาก ผกระทากรรม เปนบญไวในชวตอนมประมาณนอย ในมนษยโลกน บคคลนนเปนผมปญญา เมอตายไป ยอมเขาถงสวรรค ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๒ ๓. นสสรณสตร [๒๕๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธาตเปนทสลดออก ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ เนกขมมะ (รปฌาน) เปนทสลดออกซงกามทงหลาย ๑ อรปฌานเปนทสลดออกซงรปทงหลาย ๑ นโรธเปนทสลดออกซงธรรมชาตทเกดแลว อนปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน ๑ ดกรภกษทงหลาย ธาตเปนทสลดออก ๓ อยางนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษผมความเพยร รธรรมเปนเปนทสลดออกซงกาม และ อบายเปนเครองกาวลวงรปทงหลาย ถกตองธรรมเปนท ระงบสงขารทงปวงในกาลทกเมอ ภกษนนแลเปนผเหน โดยชอบ ยอมนอมไปในธาตนน ภกษนนแลอยจบ อภญญา สงบระงบ กาวลวงโยคะไดแลว ชอวาเปนมน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๓ ๔. รปสตร [๒๕๑] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย อรปละเอยดกวารป นโรธละเอยดกวาอรป ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา สตวเหลาใดเขาถงรปภพ และสตวเหลาใดดารงอยใน อรปภพ สตวเหลานนไมรชดซงนโรธเปนผยงตองกลบมา สภพใหม สวนชนเหลาใด กาหนดรรปภพแลว ไมดารงอย ในอรปภพชนเหลานนยอมนอมไปในนโรธ เปนผละมจจเสย ได พระสมมาสมพทธเจา ผหาอาสวะมได ถกตองอมตธาต อนไมมอปธดวยนามกายแลว กระทาใหแจงซงการสละ คนอปธ ยอมแสดงบทอนไมมความโศก ปราศจากธล ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๔ ๕. ปตตสตร [๒๕๒] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย บตร ๓ จาพวกนมปรากฏอยในโลก ๓ จาพวกเปนไฉน คอ อตชาตบตร ๑ อนชาตบตร ๑ อวชาตบตร ๑ ฯ ดกรภกษทงหลาย กอตชาตบตร เปนอยางไร ดกรภกษทงหลาย มารดาบดาของบตรในโลกน ไมถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปน สรณะ ไมงดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การ ดมนาเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนผทศล มธรรม อนลามก สวนบตรของมารดาและบดาเหลานน เปนผถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมนาเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท มศล มธรรมอนงาม ดกรภกษทงหลาย อตชาตบตรเปนอยางนแล ฯ ดกรภกษทงหลาย กอนชาตบตรเปนอยางไร ดกรภกษทงหลาย มารดา บดาของบตรในโลกน ถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมนาเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท มศล มธรรมอนงาม สวนบตร ของมารดาบดาเหลานน ถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมนาเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนผมศล มธรรมอนงาม ดกรภกษทงหลาย อนชาตบตรเปนอยางนแล ฯ ดกรภกษทงหลาย กอวชาตบตรเปนอยางไร ดกรภกษทงหลาย มารดา บดาของบตรในโลกน ถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การดมนาเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนผมศล มธรรมอนงาม สวนบตรของมารดาบดาเหลานน ไมถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ วาเปน สรณะ ไมงดเวนจากการฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ การ ดมนาเมา คอ สราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท เปนผทศล มธรรม อนลามก ดกรภกษทงหลาย อวชาตบตรเปนอยางนแล ดกรภกษทงหลาย บตร ๓ จาพวกนแล มปรากฏอยในโลก ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บณฑตทงหลาย ยอมปรารถนาอตชาตบตร และอนชาตบตร ไมปรารถนาอวชาตบตร ซงเปนผทาลายตระกล สวนบตร เหลาใดเปนอบาสก บตรเหลานนแลชอวาเปนบตรในโลก บตรเหลานนมศรทธา ถงพรอมดวยศล ผ (โอบออมอาร) รความประสงค ปราศจากความตระหน ยอมรงเรองใน บรษททงหลาย เปรยบเหมอนพระจนทรพนแลวจากเมฆ ฉะนน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๕ ๖. อวฏฐกสตร [๒๕๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย บคคล ๓ จาพวกน มปรากฏอยในโลก ๓ จาพวกเปนไฉน คอ บคคลผเสมอดวยฝนไมตก ๑ ผดจฝนตกในทบางสวน ๑ ผดจฝนตกใน ททวไป ๑ ฯ ดกรภกษทงหลาย กบคคลเสมอดวยฝนไมตกเปนอยางไร บคคลบางคน ในโลกน ไมใหขาว นา ผา ยาน ดอกไม ของหอม เครองลบไล ทนอน ทพก เครองประทป แกสมณะพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วนพกและ ยาจกทกหมเหลา ดกรภกษทงหลาย บคคลผเสมอดวยฝนไมตกเปนอยางนแล ฯ ดกรภกษทงหลาย กบคคลผดจฝนตกในทบางสวนเปนอยางไร บคคล บางคนในโลกน เปนผใหขาว นา ผา ยาน ดอกไม ของหอม เครองลบไล ทนอน ทพก เครองประทป แกสมณะพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วนพก และยาจกบางพวก ไมใหแกบางพวก ดกรภกษทงหลาย บคคลผดจฝนตกในท บางสวนเปนอยางนแล ฯ ดกรภกษทงหลาย กบคคลผดจฝนตกในททวไปเปนอยางไร บคคล บางคนในโลกน ยอมใหขาว นา ผา ยาน ดอกไม ของหอม เครองลบไล ทนอน ทพก เครองประทป แกสมณะพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วนพก และยาจกทงปวง ดกรภกษทงหลาย บคคลดจฝนตกในททวไปเปนอยาง นแล ดกรภกษทงหลาย บคคล ๓ จาพวกนแล มปรากฏอยในโลก ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระ ภาคตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลไดพบสมณะ พราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วนพกแลว ยอมไมแบงขาว นา และเครองบรโภคให บณฑตทงหลาย กลาวบคคลผเปนบรษตาชานนแลวา เปน ผเสมอดวยฝนไมตก บคคลใดยอมไมใหไทยธรรมแก บคคลบางพวก ยอมใหแกบคคลบางพวก ชนผมปญญา ทงหลายกลาวบคคลนนวา ดจฝนตกในทบางสวน บรษผม วาจาวา ภกษาด ผอนเคราะหสตวทวหนา มใจยนดประดจ เรยรายไทยธรรมกลาวอยวา จงใหๆ ดงน บคคลบางคน ในโลกน เปนผเชนนน รวบรวมทรพยทตนไดแลวดวย ความหมนโดยชอบธรรม ยงวนพกทงหลายผมาถงแลว ใหอมหนาดวยขาวและนาโดยชอบ เปรยบเหมอนเมฆ บนลอ กระหมแลว ยอมยงฝนใหตก ยงนาใหไหลนอง เตมทดอนและทลมฉะนน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๖ ๗. สขสตร [๒๕๔] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผ มพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกร ภกษทงหลาย บณฑตปรารถนาสข ๓ ประการน พงรกษาศล ๓ ประการเปนไฉน คอ บณฑตปรารถนาอยวา ขอความสรรเสรญจงมาถงแกเรา ๑ ขอโภคสมบต จงเกดขนแกเรา ๑ เมอตายไป เราจกเขาถงสคตโลกสวรรค ๑ พงรกษาศล ดกรภกษทงหลาย บณฑตปรารถนาสข ๓ ประการนแล พงรกษาศล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระ ภาคตรสคาถาประพนธดงนวา นกปราชญปรารถนาสข ๓ ประการ คอ ความสรรเสรญ ๑ การไดโภคทรพยเครองปลมใจ ๑ ความบนเทงในสวรรคใน โลกหนา ๑ พงรกษาศล ถาวาบคคลแมไมกระทาความชว แตเขาไปเสพบคคลผกระทาความชวอยไซร บคคลนน เปน ผอนบคคลพงรงเกยจในเพราะความชว และโทษของบคคล ผเสพคนชวน ยอมงอกงาม บคคลยอมกระทาบคคลเชนใด ใหเปนมตร และยอมเขาไปเสพบคคลเชนใดบคคลนนแล เปนผเชนกบดวยบคคลนน เพราะวาการอยรวมกนเปน เชนนน คนชวสองเสพบคคลอนผบรสทธโดยปรกตอย ยอมทาบคคลอนผบรสทธโดยปรกตทสองเสพตน ใหตด เปอนดวยความชว เหมอนลกศรทแชยาพษ ถกยาพษตด เปอนแลว ยอมทาแลงลกศรซงไมตดเปอนแลวใหตด เปอนดวยยาพษฉะนน นกปราชญไมพงเปนผมคนชวเปน เพอนเลย เพราะความกลวแตการเขาไปตดเปอน คนใด หอปลาเนาไวดวยใบหญาคา แมหญาคาของคนนนยอมมกลน เหมนฟงไปการเขาไป สองเสพคนพาล ยอมเปนเหมอน อยางนน สวนคนใดหอกฤษณาไวดวยใบไม แมใบไมของ คนนนยอมมกลนหอมฟงไป การเขาไปสองเสพนกปราชญ ยอมเปนเหมอนอยางนน เพราะเหตนน บณฑตรความ สาเรจผลแหงตนดจหอใบไมแลว ไมพงเขาไปเสพอสตบรษ พงเสพสตบรษ เพราะวาอสตบรษยอมนาไปสนรก สตบรษ ยอมใหถงสคต ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๗ ๘. ภนทนสตร [๒๕๕] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระ ผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย กายนมความแตกเปนทสด วญญาณมการคลายไปเปนธรรมดา ขนธบญจกทงปวงไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดา ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระ ภาคตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลรกายวามความแตกไปเปนทสด และรวญญาณวาม ความยอยยบไป เหนภยในขนธบญจกทงหลายแลว ลวง ชาตและมรณะเสยได มตนอนอบรมแลว บรรลถงความ สงบอยางยง จานงอยซงการเปนทดบขนธ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๘ ๙. ธาตสตร [๒๕๖] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย สตวทงหลายยอมเทยบเคยงกน เสมอกนกบสตวทงหลายโดย ธาตแล คอ สตวผมอธยาศยเลว ยอมเทยบเคยงกน เสมอกนกบสตวผมอธยาศย เลว สตวผมอธยาศยด ยอมเทยบเคยงกนกบสตวผมอธยาศยด ดกรภกษ ทงหลาย แมในอดตกาล ... แมในอนาคตกาล ... แมในปจจบนกาล สตว*ทงหลาย ยอมเทยบเคยงกน เสมอกนกบสตวทงหลายโดยธาตแล คอ สตวผม อธยาศยเลว ยอมเทยบเคยงกน เสมอกนกบสตวผมอธยาศยเลว สตวผมอธยาศย ด ยอมเทยบเคยงกน เสมอกนกบสตวผมอธยาศยด ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา กเลสเกดเพราะความเกยวของ บคคลยอมตดเสยไดเพราะ ความไมเกยวของ แมบคคลผมความเปนอยด แตอาศย บคคลผเกยจครานยอมจมลงในสมทร คอ สงสาร เปรยบ เหมอนบคคลขนสแพไมนอยๆ พงจมลงในมหรรณพ ฉะนน เพราะเหตนน บคคลพงเวนบคคลผเกยจคราน มความเพยรอนเลวนนเสย พงอยรวมกบพระอรยเจาทงหลาย ผสงดแลวผมใจเดดเดยว ผมปรกตเพง ผปรารภความเพยร เปนนตย ผเปนบณฑต ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. ปรหานสตร [๒๕๗] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนนขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย ธรรม ๓ ประการน ยอมเปนไปเพอความเสอมแกภกษผเสขะ ๓ ประการเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย ภกษผเสขะในธรรมวนยน เปนผม การงานเปนทมายนด ยนดในการงาน ขวนขวายในความเปนผมการงานเปนทมา ยนด ๑ เปนผชอบคย ยนดในการคย ขวนขวายในความเปนผชอบคย ๑ เปนผชอบหลบ ยนดในการหลบ ขวนขวายในความเปนผชอบหลบ ๑ ดกรภกษ ทงหลาย ธรรม ๓ ประการนแล ยอมเปนไปเพอความเสอมแกภกษผเสขะ ฯ ดกรภกษทงหลาย ธรรม ๓ ประการน ยอมเปนไปเพอความไมเสอม แกภกษผเสขะ ๓ ประการเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย ภกษผเสขะในธรรมวนยน ไมเปนผมการงานเปนทมายนด ไมยนดในการงาน ไมขวนขวายในความเปนผม การงานเปนทมายนด ๑ ไมชอบคย ไมยนดในการคย ไมขวนขวายในความเปน ผชอบคย ๑ ไมชอบหลบ ไมยนดในการหลบ ไมขวนขวายในความเปนผชอบ หลบ ๑ ดกรภกษทงหลาย ธรรม ๓ ประการนแล ยอมเปนไปเพอความไมเสอม แกภกษผเสขะ ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา ภกษผมการงานเปนทมายนด ยนดในการคย ชอบหลบและ ฟงซาน ผเชนนนไมควรเพอบรรลสมโพธญาณอนสงสด เพราะเหตนนแล ภกษพงเปนผมกจนอย เวนจากความหลบ ไมฟงซาน ภกษผเชนนนควรเพอบรรลสมโพธญาณ อนสงสด ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ ---------------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. มจฉาทฐสตร ๒. สมมาทฐสตร ๓. นสสรณสตร ๔. รปสตร ๕. ปตตสตร ๖. อวฏฐกสตร ๗. สขสตร ๘. ภนทนสตร ๙. ธาตสตร ๑๐. ปรหานสตร ฯ จบวรรคท ๓ ---------------อตวตตกะ ตกนบาต วรรคท ๔ ๑. วตกกสตร [๒๕๘] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย อกศลวตก ๓ ประการ ๓ ประการเปนไฉน คอ วตก ประกอบดวยการไมใหผอนดหมนตน ๑ วตกประกอบดวยลาภ สกการะและ ความสรรเสรญ ๑ วตกประกอบดวยความเอนดในผอน ๑ ดกรภกษทงหลาย อกศลวตก ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลผประกอบแลวดวยการไมใหผอนดหมนตน ผหนกใน ลาภและสกการะ มปรกตยนดกบดวยอามาตยทงหลาย เปน ผหางไกลจากความสนไปแหงสงโยชน ภกษใดในธรรม วนยน ละบตร ปศสตว การใหกระทาววาหะ และการ หวงแหนเสยได ภกษผเชนนนๆ เปนผควรเพอจะบรรล สมโพธญาณอนสงสด ฯ จบสตรท ๑ ๒. สกการสตร [๒๕๙] ดกรภกษทงหลาย เราไดเหนสตวผอนสกการะครอบงายายจต แลว เมอตายไป เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เราไดเหนสตวอนความ ไมสกการะครอบงายายจตแลว เมอตายไป เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เราไดเหนสตวอนสกการะและความไมสกการะทงสองครอบงายายจตแลว เขา ถงอบาย ทคต วนบาต นรก ดกรภกษทงหลาย เรากลาวคานนแลววา ดกรภกษทงหลาย เราไดเหนสตวอนสกการะครอบงายายจตแลว ... เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะไดฟงตอสมณะหรอพราหมณอนกหามได กแตวา เรารมาเอง เหนมาเอง ทราบมาเอง จงกลาวคานนแลวา ดกรภกษทงหลาย เราไดเหนสตวอนสกการะครอบงายายจตแลว เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เราไดเหนสตวอนความไมสกการะครอบงายายจตแลว เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เราไดเหนสตวอนสกการะและความไมสกการะทงสองครอบงายายจตแลว เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ฯ สมาธของบคคลใดผอนบคคลสกการะอย ผมปรกตอยดวย ความไมประมาท ยอมไมหวนไหวเพราะสกการะและความ ไมสกการะทงสอง พระอรยเจาทงหลายมพระพทธเจาเปน ตนกลาว บคคลมปรกตเพง ผมความเพยรเปนไปตดตอ ผเหนแจงทฐอนสขม มความสนอปาทานเปนทมายนด วาเปนสปบรษ ฯ จบสตรท ๒ ๓. สททสตร [๒๖๐] ดกรภกษทงหลาย เสยง (ทเกดขนเพราะปต) ของเทวดา ๓ อยางน ยอมเปลงออกไปในเหลาเทวดาเพราะอาศยสมยแตสมย ๓ อยาง เปนไฉน ดกรภกษทงหลาย ในสมยใด พระอรยสาวกยอมคดเพอจะปลงผม และหนวด นงหมผากาสายะ ออกบวชเปนบรรพชต ในสมยนน เสยงของ เทวดายอมเปลงออกไปในเหลาเทวดาวา พระอรยสาวกนยอมคดเพอทาสงคราม กบมาร ดกรภกษทงหลาย นเปนเสยงของเทวดาขอท ๑ ยอมเปลงออกไปใน เหลาเทวดาเพราะอาศยสมยแตสมย ฯ อกประการหนง ในสมยใด พระอรยสาวกประกอบความเพยรในการ เจรญโพธปกขยธรรม ๗ ประการ ในสมยนน เสยงของเทวดายอมเปลงออกไป ในเหลาเทวดาวา พระอรยสาวกนนทาสงครามกบมาร ดกรภกษทงหลาย นเปน เสยงของเทวดา ขอท ๒ ยอมเปลงออกไปในเหลาเทวดาเพราะอาศยสมยแตสมย อกประการหนง ในสมยใด พระอรยสาวกกระทาใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมตอนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ในสมยนน เสยงของเทวดายอมเปลงออกไปในเหลาเทวดา วา พระอรยสาวกนพชตสงคราม ชนะแดนแหงสงครามนนแลวครอบครองอย ดกรภกษทงหลาย นเปนเสยงของเทวดาขอท ๓ ยอมเปลงออกไปในเหลาเทวดา เพราะอาศยสมยแตสมย ดกรภกษทงหลาย เสยงของเทวดา ๓ ประการนแล ยอมเปลงออกไปในเหลาเทวดาเพราะอาศยสมยแตสมย ฯ แมเทวดาทงหลาย เหนสาวกของพระสมมาสมพทธเจา ผชนะสงครามแลว เปนผใหญ ปราศจากความครนคราม ยอมนอบนอมดวยคาวา ขาแตทานบรษอาชาไนย ขอ นอบนอมแดทานผครอบงากเลสทเอาชนะไดยาก ชนะเสนา แหงมจจ ผกางกนไวมไดดวยวโมกขเทวดาทงหลาย ยอม นอบนอมพระขณาสพผมอรหตผลอนบรรลแลวน ดวย ประการฉะน เพราะเทวดาทงหลายไมเหนเหตแมมประมาณ นอย ของพระขณาสพผเปนบรษอาชาไนยนนอนเปนเหต ใหทานเขาถงอานาจของมจจได ฉะนน จงพากนนอบนอม พระขณาสพนน ฯ จบสตรท ๓ ๔. จวมานสตร [๒๖๑] ดกรภกษทงหลาย เมอใด เทวดาเปนผจะตองจตจากเทพนกาย เมอนน นมตร ๕ ประการ ยอมปรากฏแกเทวดานน คอ ดอกไมยอมเหยวแหง ๑ ผายอมเศราหมอง ๑ เหงอยอมไหลออกจากรกแร ๑ ผวพรรณเศราหมองยอม ปรากฏทกาย ๑ เทวดายอมไมยนดในทพอาสนของตน ๑ ดกรภกษทงหลาย เทวดาทงหลายทราบวา เทพบตรนจะตองเคลอนจากเทพนกาย ยอมพลอยยนด กะเทพบตรนนดวยถอยคา ๓ อยางวา แนะทานผเจรญ ขอทานจากเทวโลกนไปส สคต ๑ ครนไปสสคตแลว ขอจงไดลาภททานไดดแลว ๑ ครนไดลาภททานได ดแลว ขอจงเปนผตงอยดวยด ๑ ฯ [๒๖๒] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว ภกษรปหนงไดทลถามวา ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอแลเปนสวนแหงการไปสสคตของเทวดาทงหลาย อะไรเปนสวนแหงลาภทเทวดาทงหลายไดดแลว อนง อะไรเปนสวนแหงการ ตงอยดวยดของเทวดาทงหลาย พระเจาขา ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษทงหลาย ความเปนมนษยแล เปนสวน แหงการไปสสคตของเทวดาทงหลาย เทวดาเกดเปนมนษยแลว ยอมไดศรทธา ในธรรมวนยทพระตถาคตประกาศแลว นแลเปนสวนแหงลาภทเทวดาทงหลาย ไดดแลว กศรทธาของเทวดานนแล เปนคณชาตตงลง มมลเกดแลวประดษฐาน มนคง อนสมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม หรอใครๆ ในโลก พงนา ไปไมได ดกรภกษทงหลาย นแล เปนสวนแหงการตงอยดวยดของเทวดา ทงหลาย ฯ เมอใด เทวดาจะตองจตจากเทพนกายเพราะความสนอาย เมอนน เสยง ๓ อยางของเทวดาทงหลายผพลอยยนด ยอมเปลงออกไปวา แนะทานผเจรญ ทานจากเทวโลกนไป แลวจงถงสคต จงถงความเปนสหายแหงมนษยทงหลายเถด ทานเปนมนษยแลว จงไดศรทธาอยางยงในพระสทธรรม ศรทธาของทานนนพงเปนคณชาตตงลงมน มมลเกดแลว มนคงในพระสทธรรมทพระตถาคตประกาศดแลว อนใครๆ พงนาไปมไดตลอดชพ ทานจงละกายทจรต วจทจรต มโนทจรต และอยากระทาอกศลกรรมอยางอนทประกอบ ดวยโทษ กระทากศลดวยกาย ดวยวาจาใหมาก กระทากศล ดวยใจหาประมาณมได หาอปธมได แตนนทานจงกระทาบญ อนใหเกดสมบตนนใหมาก ดวยทาน แลวยงสตวแมเหลา อนใหตงอยในพระสทธรรม ในพรหมจรรย เมอใด เทวดา พงรแจงซงเทวดาผจะจต เมอนน ยอมพลอยยนดดวยความ อนเคราะหนวา แนะเทวดา ทานจงมาบอยๆ ฯ จบสตรท ๔ ๕. โลกสตร [๒๖๓] ดกรภกษทงหลาย บคคล ๓ จาพวกน เมออบตขนในโลก ยอมอบตขนเพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสขแกชนเปนอนมาก เพอ อนเคราะหโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษย ทงหลาย บคคล ๓ จาพวกเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย พระตถาคตเสดจอบตขนในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษย ทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกธรรม พระตถาคตพระองคนนทรง แสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง ดกรภกษทงหลาย บคคล ท ๑ น เมออบตขนในโลก ยอมอบตขนเพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอ ความสขแกชนเปนอนมาก เพออนเคราะหโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ฯ อกประการหนง พระสาวกของพระศาสดาพระองคนนแหละเปนพระ อรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระลงแลว มประโยชนของตนอนบรรลแลว มสงโยชนในภพสนแลว หลดพนแลวเพราะ รโดยชอบ สาวกนนแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง ดกรภกษ ทงหลาย แมบคคลท ๒ น เมออบตขนในโลกยอมอบตขนเพอเกอกลแกชน เปนอนมาก เพอความสขแกชนเปนอนมาก เพออนเคราะหโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ฯ อกประการหนง พระสาวกของพระศาสดาพระองคนนแหละ ยงเปนผ ศกษาปฏบตอย มพระปรยตธรรมสดบมามาก ประกอบดวยศลและวตร แมพระ สาวกนนกแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศ พรหมจรรยพรอมอรรถทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง ดกรภกษทงหลาย บคคลท ๓ น เมออบตขนในโลก อบตขนเพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอ ความสขแกชนเปนอนมาก เพออนเคราะหโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ดกรภกษทงหลาย บคคล ๓ จาพวกน แล เมออบตขนในโลก ยอมอบตเพอเกอกลแกชนเปนอนมาก เพอความสข แกชนเปนอนมาก เพออนเคราะหโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความ สขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ฯ พระศาสดาแล ผแสวงหาคณอนใหญ เปนบคคลท ๑ ในโลก พระสาวกผเกดตามพระศาสดานน ผมตนอนอบรมแลว ตอมาพระสาวกอนอกแมยงศกษาปฏบตอย ไดสดบมามาก ประกอบดวยศลและวตร บคคล ๓ จาพวกเหลานน เปนผ ประเสรฐสดในเทวดาและมนษย บคคล ๓ จาพวกเหลา นน สองแสงสวาง แสดงธรรมอย ยอมเปดประตแหง อมตนพพาน ยอมชวยปลดเปลองชนเปนอนมากจากโยคะ ชนทงหลายผปฏบตตามอรยมรรคทพระศาสดาผนาพวก ผ ยอดเยยมทรงแสดงดแลว เปนผไมประมาทในศาสนา ของพระสคต ยอมกระทาซงทสดแหงทกขในอตภาพน ไดแท ฯ จบสตรท ๕ ๖. อสภสตร [๒๖๔] ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนผพจารณาเหนอารมณ วาไมงามในกายอย จงเขาไปตงอานาปาณสตไวเฉพาะหนาในภายใน และจง พจารณาเหนความไมเทยงในสงขารทงปวงอยเถด ดกรภกษทงหลาย เมอเธอ ทงหลายพจารณาเหนอารมณวาไมงามในกายอย ยอมละราคานสยในเพราะความ เปนธาตงามได เมอเธอทงหลายเขาไปตงอานาปาณสตไวเฉพาะหนาในภายใน ธรรมเปนทมานอนแหงวตกทงหลาย (มจฉาวตก) ในภายนอก อนเปนไปใน ฝกฝายแหงความคบแคน ยอมไมม เมอเธอทงหลายพจารณาเหนความไมเทยง ในสงขารทงปวงอย ยอมละอวชชาได วชชายอมเกดขน ฯ ภกษผพจารณาเหนอารมณวาไมงามในกาย มสตเฉพาะใน ลมหายใจ มความเพยรทกเมอ พจารณาเหนซงนพพาน อนเปนทระงบสงขารทงปวง ภกษนนแล ผเหนโดยชอบ พยายามอย ยอมนอมไปในนพพานเปนทระงบแหงสงขารทง ปวง ภกษนนแล ผอยจบอภญญา สงบระงบลวงโยคะเสยได แลว ชอวาเปนมน ฯ จบสตรท ๖ ๗. ธรรมสตร [๒๖๕] เมอภกษกลาววา ผนปฏบตธรรมอนสมควรแกธรรม เพอ พยากรณดวยธรรมอนสมควรใด ธรรมอนสมควรน ยอมมแกภกษผปฏบตธรรม อนสมควรแกธรรม ดงน ชอวายอมกลาวธรรมอยางเดยว ยอมไมกลาวอธรรม อนง เมอภกษตรก ยอมตรกถงวตกทเปนธรรมอยางเดยว ยอมไมตรกถงวตกทไม เปนธรรม ภกษเวนการกลาวอธรรมและการตรกถงอธรรมทง ๒ นน เปนผม อเบกขา มสตสมปชญญะอย ฯ ภกษมธรรมเปนทมายนด ยนดแลวในธรรม คนควาธรรมอย ระลกถงธรรมอยเนองๆ ยอมไมเสอมจากพระสทธรรม ภกษเดนอยกด ยนอยกด นงอยกด นอนอยกด ใหจตของ ตนสงบอย ณ ภายใน ยอมถงความสงบอนแทจรง ฯ จบสตรท ๗ ๘. อนธการสตร [๒๖๖] ดกรภกษทงหลาย อกศลวตก ๓ ประการน กระทาความมด มน ไมกระทาปญญาจกษ กระทาความไมร ยงปญญาใหดบ เปนไปในฝกฝาย แหงความคบแคน ไมเปนไปเพอนพพาน อกศลวตก ๓ ประการเปนไฉน คอ กามวตก ๑ พยาบาทวตก ๑ วหงสาวตก ๑ ดกรภกษทงหลาย อกศลวตก ๓ ประการนแล กระทาความมดมน ไมกระทาปญญาจกษ กระทาความไมร ยงปญญาใหดบ เปนไปในฝกฝายแหงความคบแคน ไมเปนไปเพอนพพาน ฯ [๒๖๗] ดกรภกษทงหลาย กศลวตก ๓ ประการน ไมกระทาความมดมน กระทาปญญาจกษ กระทาญาณ ยงปญญาใหเจรญ ไมเปนไปในฝกฝายแหง ความคบแคน เปนไปเพอนพพาน กศลวตก ๓ ประการเปนไฉน คอ เนกขมม วตก ๑ อพยาบาทวตก ๑ อวหงสาวตก ๑ ดกรภกษทงหลาย กศลวตก ๓ ประการนแล ไมกระทาความมดมน กระทาปญญาจกษ กระทาญาณ ยงปญญา ใหเจรญ ไมเปนไปในฝกฝายแหงความคบแคน เปนไปเพอนพพาน ฯ พงตรกกศลวตก ๓ ประการ แตพงนาอกศลวตก ๓ ประการ ออกเสย พระโยคาวจรนนแล ยงมจฉาวตกทงหลายใหสงบ ระงบ เปรยบเหมอนฝนยงธลทลมพดฟงขนแลวใหสงบ ฉะนน พระโยคาวจรนน มใจอนเขาไปสงบวตก ไดถง สนตบทคอนพพานในปจจบนนแล ฯ จบสตรท ๘ ๙. มลสตร [๒๖๘] ดกรภกษทงหลาย มลทนในภายใน ๓ ประการน เปนอมตร เปนศตร เปนผฆา เปนขาศกในภายใน ๓ ประการเปนไฉน คอ โลภะ ๑ โทสะ ๑ โมหะ ๑ ดกรภกษทงหลาย มลทนในภายใน ๓ ประการนแล เปน อมตร เปนศตร เปนผฆา เปนขาศกในภายใน ฯ โลภะใหเกดความฉบหายโลภะทาจตใหกาเรบชนไมรสกโลภะ นนอนเกดแลวในภายในวาเปนภย คนโลภยอมไมรประโยชน ยอมไมเหนธรรม โลภะยอมครอบงานรชนในขณะนน ความ มดตอยอมมในขณะนน กผใดละความโลภไดขาด ยอมไมโลภ ในอารมณเปนทตงแหงความโลภ ความโลภอนอรยมรรคยอม ละเสยไดจากบคคลนน เปรยบเหมอนหยดนาตกไปจาก ใบบวฉะนน โทสะใหเกดความฉบหาย โทสะทาจต ใหกาเรบ ชนไมรจกโทสะนนอนเกดในภายในวาเปนภย คนโกรธยอมไมรจกประโยชน ยอมไมเหนธรรม โทสะ ยอมครอบงานรชนในขณะใด ความมดตอยอมมในขณะ นน กบคคลใดละโทสะไดขาด ยอมไมประทษรายใน อารมณเปนทตงแหงความประทษราย โทสะอนอรยมรรค ยอมละเสยไดจากบคคลนน เปรยบเหมอนผลตาลสกหลด จากขวฉะนน โมหะใหเกดความฉบหาย โมหะทาจต ใหกาเรบ ชนไมรสกโมหะนนอนเกดในภายในวาเปนภย คนหลงยอมไมรจกประโยชน ยอมไมเหนธรรม โมหะ ยอมครอบงานรชนในขณะใด ความมอตอยอมมในขณะ นน กบคคลใดละโมหะไดขาด ยอมไมหลงในอารมณ เปนทตงแหงความหลง บคคลนนยอมกาจดความหลงได ทงหมด เปรยบเหมอนพระอาทตยอทยขจดมดฉะนน ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. เทวทตตสตร [๒๖๙] ดกรภกษทงหลาย พระเทวทตตผอนอสทธรรม ๓ ประการ ครอบงายายจตแลว เปนผเกดในอบาย เกดในนรก ตงอยตลอดกป เยยวยา ไมไดอสทธรรม ๓ ประการเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย พระเทวทตตผอนความ เปนผมความปรารถนาลามกครอบงายายจตแลว เปนผเกดในอบาย เกดในนรก ตงอยตลอดกป เยยวยาไมได พระเทวทตตผอนความเปนผมมตรชวครอบงายาย จตแลว เปนผเกดในอบาย เกดในนรก ตงอยตลอดกป เยยวยาไมได กเมอ มรรคและผลทควรกระทาใหยงมอย พระเทวทตตถงความพนาศเสยในระหวาง เพราะการบรรลคณวเศษมประมาณเลกนอย ดกรภกษทงหลาย พระเทวทตตผ อนอสทธรรม ๓ ประการนแล ครอบงายายจตแลว เปนผเกดในอบาย เกด ในนรก ตงอยตลอดกป เยยวยาไมได ฯ ใครๆ ผมความปรารถนาลามก จงอยาอบตในสตวโลก เลย คตของบคคลผมความปรารถนาลามกเชนไร ทาน ทงหลายจงรคตเชนนนดวยเหตแมน เราไดสดบมาแลววา พระเทวทตตโลกรกนวา เปนบณฑต ยกยองกนวา ม ตนอนอบรมแลว ดจรงเรองอยดวยยศ ดารงอยแลว พระเทวทตตนนประพฤตตามความประมาท เบยดเบยน พระตถาคตพระองคนน ถงอเวจนรกอนมประต ๔ นาพงกลว กผใดพงประทษรายตอบคคลผไมประทษรายผไมกระทากรรม อนลามก ผลอนลามกยอมถกตองผนนแล ผมจตประทษรายผ ไมเออเฟอ ผใดพงสาคญเพอจะประทษรายสมทรดวยหมอ ยาพษผนนพงประทษรายดวยหมอยาพษนนไมได เพราะวา สมทรใหญมาก ผใดยอมเบยดเบยนพระตถาคตผดาเนนไป โดยชอบมจตสงบระงบ ดวยความประทษรายอยางน ความ ประทษรายยอมไมงอกงามในพระตถาคตพระองคนน ภกษ ผดาเนนไปตามทางของพระพทธเจา หรอของพระสาวก ของพระพทธเจาใด พงถงความสนไปแหงทกข ภกษ เปนบณฑต พงกระทาพระพทธเจาหรอพระสาวกของพระ พทธเจา ผเชนนน ใหเปนมตร และพงสองเสพพระพทธ เจาหรอพระสาวกของพระพทธเจานน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ จบวรรคท ๔ -------------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. วตกกสตร ๒. สกการสตร ๓. สททสตร ๔. จวมาน สตร ๕. โลกสตร ๖. อสภสตร ๗. ธรรมสตร ๘. อนธการ สตร ๙. มลสตร ๑๐. เทวทตตสตร ฯ ------------อตวตตกะ ตกนบาต วรรคท ๕ ๑. ปสาทสตร [๒๗๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมา แลววา ดกรภกษทงหลาย ความเลอมใสอนเลศ ๓ ประการน ๓ ประการเปน ไฉน ดกรภกษทงหลาย สตวไมมเทากด ๒ เทากด ๔ เทากด มเทามากกด มรปกด ไมมรปกด มสญญากด ไมมสญญากด มสญญากมใชไมมสญญากม ใชกด มประมาณเทาใด พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา บณฑตกลาววา เลศกวาสตวประมาณเทานน ดกรภกษทงหลาย ชนเหลาใดเลอมใสในพระ*พทธเจา ชนเหลานนชอวาเลอมใสในบคคลผเลศ กและผลอนเลศยอมมแก บคคลผเลอมใสในพระพทธเจาผเลศ ฯ ดกรภกษทงหลาย สงขตธรรมกด อสงขตธรรมกด มประมาณเทาใด วราคะ คอ ธรรมเปนทบรรเทาความเมา นาเสยซงความระหาย ถอนขนดวยด ซงอาลย ตดซงวฏฏะ สนไปแหงตณหา สนกาหนด ดบ นพพาน บณฑต กลาววาเลศกวาสงขตธรรมและอสงขตธรรมเหลานน ดกรภกษทงหลาย ชนเหลา ใดเลอมใสในวราคธรรม ชนเหลานนชอวาเลอมใสในธรรมอนเลศ กผลอน เลศยอมมแกบคคลผเลอมใสในธรรมอนเลศ ฯ ดกรภกษทงหลาย สงขตธรรมมประมาณเทาใด อรยมรรคมองค ๘ คอ สมมาทฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมา วายามะ สมมาสต สมมาสมาธ บณฑตกลาววาเลศกวาสงขตธรรมเหลานน ดกรภกษทงหลาย ชนเหลาใดเลอมใสในธรรมคออรยมรรค ชนเหลานนชอวา เลอมใสในธรรมอนเลศ กผลอนเลศยอมมแกบคคลผเลอมใสในธรรมอนเลศ ฯ ดกรภกษทงหลาย หมกด คณะกด มประมาณเทาใด หมสาวกของ พระตถาคต คอ คบรษ ๔ บรษบคคล ๘ บณฑตกลาววาเลศกวาหมและคณะ เหลานน ดกรภกษทงหลาย ชนเหลาใดเลอมใสในพระสงฆ ชนเหลานน ชอวาเลอมใสในหมผเลศ กผลอนเลศยอมมแกบคคลผเลอมใสในพระสงฆ ผเลศ ดกรภกษทงหลาย ความเลอมใสอนเลศ ๓ ประการนแล ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา เมอชนทงหลายเลอมใสแลวในพระรตนตรยทเลศ รแจง ธรรมอนเลศ เลอมใสแลวในพระพทธเจาผเลศ ซงเปน ทกขไณยบคคลผยอดเยยม เลอมใสแลวในธรรมอนเลศ ซงเปนทสนกาหนดและเปนทสงบ เปนสข เลอมใสแลวใน พระสงฆผเลศ ซงเปนบญเขตอยางยอดเยยม ถวายทานใน พระรตนตรย ทเลศ บญทเลศยอมเจรญ อาย วรรณะ ยศ เกยรตคณ สขะและพละอนเลศยอมเจรญ นกปราชญ ถวายไทยธรรมแกพระรตนตรยทเลศ ตงมนอยในธรรมอน เลศแลว เปนเทวดาหรอเปนมนษยกตาม เปนผถงความเปน ผเลศบนเทงอย ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. ชวตสตร [๒๗๑] ดกรภกษทงหลาย ความเปนอยเพราะการแสวงหากอนขาวน เปนกรรมทลามกของบคคลผเปนอยทงหลาย บคคลผดายอมดาวา ทานผนมบาตร ในมอ ยอมเทยวแสวงหากอนขาวในโลก ดกรภกษทงหลาย กกลบตรทงหลาย เปนผเปนไปในอานาจแหงเหต อาศยอานาจแหงเหต ไมไดถกพระราชาทรงให นาไปจองจาไวเลย ไมไดถกพวกโจรนาไปกกขงไว ไมไดเปนหน ไมไดตกอย ในภย เปนผมความเปนอยเปนปรกต ยอมเขาถงความเปนอยดวยการแสวงหา กอนขาวนน ดวยคดวา กแมพวกเราแล เปนผถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส ครอบงาแลว ถกทกขตดตามแลว ถกทกข ครอบงาแลว แมไฉน การกระทาซงทสดแหงกองทกขทงสนนจะพงปรากฏ ดกร ภกษทงหลาย กกลบตรผบวชแลวอยางน เปนผมอภชฌามาก มความกาหนด อนแรงกลาในกามทงหลาย มจตพยาบาท มความดารแหงใจชวราย มสต หลงลม ไมรสกตว มจตไมตงมน มจตหมนไปผด ไมสารวมอนทรย เรา กลาวบคคลนวา มอปมาเหมอนดนฟนในทเผาผ ทไฟตดทวแลวทงสองขาง ตรง กลาง เปอนคถ จะใชประโยชนเปนฟนในบาน ในปา กไมสาเรจฉะนน บคคลนเสอมแลวจากโภคะแหงคฤหสถ และไมยงผลแหงความเปนสมณะให บรบรณได ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา บคคลผมสวนชว เสอมแลวจากโภคะแหงคฤหสถ ยอม ขจดผลแหงความเปนสมณะใหกระจดกระจายไป เหมอน ดนฟนในทเผาผฉบหายไปอย ฉะนน กอนเหลกรอนเปรยบ ดวยเปลวไฟ อนบคคลบรโภคแลว ยงจะดกวา บคคลผ ทศล ผไมสารวม พงบรโภคกอนขาวของชาวแวนแควน จะดอะไร ฯ จบสตรท ๒ ๓. สงฆาฏสตร [๒๗๒] ดกรภกษทงหลาย ถาแมภกษจบทชายสงฆาฏแลวพงเปนผ ตดตามไปขางหลงๆ เดนไปตามรอยเทาของเราอยไซร แตภกษนนเปนผมอภชฌา เปนปรกต มความกาหนดแรงกลาในกามทงหลาย มจตพยาบาท มความดาร แหงใจชวราย มสตหลงลม ไมรสกตว มจตไมตงมน มจตหมนไปผด ไม สารวมอนทรย โดยทแท ภกษนนอยหางไกลเราทเดยว และเรากอยหางไกล ภกษนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะภกษนนยอมไมเหนธรรม เมอไมเหนธรรม ยอมชอวาไมเหนเรา ดกรภกษทงหลาย ถาแมภกษนนพงอยในทประมาณ ๑๐๐ โยชนไซร แตภกษนนเปนผไมมอภชฌา ไมมความกาหนดอนแรงกลาใน กามทงหลาย ไมมจตพยาบาท ไมมความดารแหงใจชวราย มสตมน รสกตว มจตตงมน มจตมอารมณเปนอนเดยว สารวมอนทรย โดยทแท ภกษนนอย ใกลชดเราทเดยว และเรากอยใกลชดภกษนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะภกษ นนยอมเหนธรรม เมอเหนธรรมยอมชอวาเหนเรา ฯ บคคลผมกมาก มความคบแคน ยงเปนไปตามตณหา ดบ ความเรารอนไมได แมหากวาพงเปนผตดตามพระสมมา สมพทธเจาผหาความหวนไหวมได ผดบความเรารอนได แลวไซร บคคลนนผกาหนดยนด ชอวาพงเหนพระสมมาสมพทธเจา ผปราศจากความกาหนดยนด เพยงในทไกล เทานน สวนบคคลใดเปนบณฑต รธรรมดวยปญญาเปน เครองรธรรมอนยง เปนผหาความหวนไหวมได สงบ ระงบ เปรยบเหมอนหวงนาทไมมลมฉะนน บคคลนนผหา ความหวนไหวมได ทงดบความเรารอนไดแลว ผไมกาหนด ยนด ชอวาพงเหนพระสมมาสมพทธเจา ผหาความหวนไหว มได ทงดบความเรารอนไดแลว ปราศจากความกาหนด ยนด ในทใกลแท ฯ จบสตรท ๓ ๔. อคคสตร [๒๗๓] ดกรภกษทงหลาย ไฟ ๓ กองน ๓ กองเปนไฉน คอ ไฟคอ ราคะ ๑ ไฟคอโทสะ ๑ ไฟคอโมหะ ๑ ดกรภกษทงหลาย ไฟ ๓ กองนแล ฯ ไฟคอราคะ ยอมเผาสตวผกาหนดแลวหมกมนแลวในกาม ทงหลาย สวนไฟคอโทสะ ยอมเผานรชนผพยาบาท มปรกตฆาสตว สวนไฟคอโมหะ ยอมเผานรชนผลมหลง ไมฉลาดในอรยธรรม ไฟ ๓ กองนยอมตามเผาหมสตวผไมร สกวาเปนไฟ ผยนดยงในกายตน ทงในภพนและภพหนา สตวเหลานนยอมพอกพนนรก กาเนดสตวดรจฉานอสรกาย และปตตวสย เปนผไมพนไปจากเครองผกแหงมาร สวน สตวเหลาใดประกอบความเพยรในพระศาสนาของพระสมมาสมพทธเจาทงกลางคนกลางวน สตวเหลานนผมความสาคญ อารมณวาไมงามอยเปนนจ ยอมดบไฟ คอ ราคะได สวน สตวทงหลายผสงสดในนรชน ยอมดบไฟคอโทสะไดดวย เมตตาและดบไฟ คอ โมหะไดดวยปญญาอนเปนเครองใหถง ความชาแรกกเลส สตวเหลานนมปญญาเปนเครองรกษาตน ไมเกยจครานทงกลางคนกลางวน ดบไฟมไฟคอราคะเปนตน ได ยอมปรนพพานโดยไมมสวนเหลอ ลวงทกขไดไมม สวนเหลอ บณฑตทงหลายผเหนอรยสจผถงทสดแหงเวท รแลวโดยชอบดวยปญญาเปนเครองรยง ซงความสนไปแหง ชาต ยอมไมมาสภพใหม ฯ จบสตรท ๔ ๕. อปปรกขยสตร [๒๗๔] ดกรภกษทงหลาย กเมอภกษพจารณาอยดวยประการใดๆ วญญาณของเธอไมฟงซานแลว ไมสายไปแลว ไมดารงอยแลวในภายใน ภกษ พงพจารณาดวยประการนนๆ เมอภกษไมสะดงเพราะไมถอมน ความสมภพ คอ ความเกดขนแหงทกข คอ ชาต ชราและมรณะ ยอมไมมตอไป ฯ ภกษละธรรมเปนเครองของ ๗ ประการไดแลว ตดตณหาเปน เหตนาไปในภพขาดแลว สงสาร คอ ชาตหมดสนแลว ภพ ใหมของเธอยอมไมม ฯ จบสตรท ๕ ๖. อปปตตสตร [๒๗๕] ดกรภกษทงหลาย การเขาถงกาม ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน คอ เหลาสตวผมกามอนปรากฏแลว ๑ เทวดาผยนดในกามทตนนรมตเอง ๑ เทวดา ผใหอานาจเปนไปในกามทผอนนรมตให ๑ ดกรภกษทงหลาย การเขาถงกาม ๓ อยางนแล ฯ เหลาสตวผมกามอนปรากฏแลว เทวดาผยนดในกามทนรมต เอง เทวดาผยงอานาจใหเปนไป ทงมนษยและสตวผบรโภค กามเหลาอน ซงเปนผฉลาดในการบรโภคกาม ยอมไมกาว ลวงสงสารอนมความเปนอยางนและมความเปนอยางอนไปได บณฑตพงสละกามทงทเปนของทพยทงทเปนของมนษย เสย ทงหมด บณฑตทงหลายตดกระแสตณหาในปยรปและสาตรป ทบคคลกาวลวงไดโดยยากไดแลว ยอมปรนพพานโดยไมม สวนเหลอลวงทกขไดโดยไมมสวนเหลอ บณฑตทงหลาย ผเหนอรยสจ ผถงเวท รแลวโดยชอบดวยปญญาเปนเครอง รยงซงความสนไปแหงชาต ยอมไมมาสภพใหม ฯ จบสตรท ๖ ๗. กามสตร [๒๗๖] ดกรภกษทงหลาย บคคลผประกอบแลวดวยกามโยคะ ผ*ประกอบแลวดวยภวโยคะ เปนอนาคาม ยงตองมาสความเปนอยางน (คออตภาพ แหงมนษย) ดกรภกษทงหลาย พระอรยบคคลผพรากแลวจากกามโยคะ (แต) ยงประกอบดวยภวโยคะ เปนอนาคาม ไมมาสความเปนอยางน ดกรภกษ ทงหลาย พระอรยบคคลผพรากแลวจากกามโยคะ พรากแลวจากภวโยคะ เปน พระอรหนตขณาสพ ฯ สตวทงหลายผประกอบแลวดวยกามโยคะและภวโยคะ ยอม ไปสสงสารซงมปรกตถงความเกดและความตาย สวนสตว เหลาใดละกามทงหลายไดเดดขาด แตยงไมถงความสนไป แหงอาสวะ ยงประกอบดวยภวโยคะ สตวเหลานนบณฑต กลาววา เปนพระอนาคาม สวนสตวเหลาใด ตดความสงสย ไดแลว มมานะและมภพใหมสนแลว ถงความสนไปแหง อาสวะทงหลายแลว สตวเหลานนแลถงฝงแลวในโลก ฯ จบสตรท ๗ ๘. กลยาณสตร [๒๗๗] ดกรภกษทงหลาย ภกษผมศลงาม มธรรมงาม มปญญางาม เรากลาววา เปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย เปนบรษผสงสดใน ธรรมวนยน ฯ ดกรภกษทงหลาย ภกษเปนผมศลงามอยางไร ภกษในธรรมวนยน เปนผ มศล สารวมแลวดวยความสารวมในปาตโมกข ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปรกตเหนภยในโทษมประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย ดกร ภกษทงหลาย ภกษเปนผมศลงามอยางนแล ภกษเปนผมศลงามดวยประการ ดงน ฯ ภกษเปนผมธรรมงามอยางไร ภกษในธรรมวนยนเปนผประกอบดวย ความเพยรในการเจรญโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการเนองๆ ดกรภกษทงหลาย ภกษเปนผมธรรมงามอยางนแล ภกษเปนผมศลงาม มธรรมงาม ดวยประการ ดงน ฯ ภกษเปนผมปญญางามอยางไร ภกษในธรรมวนยนกระทาใหแจงซงเจโต*วมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญา อนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย ดกรภกษทงหลาย ภกษเปนผมปญญางาม อยางนแล ภกษเปนผมศลงาม มธรรมงาม มปญญางาม ดวยประการดงน เรา กลาววา เปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย เปนบรษสงสดในธรรม วนยน ฯ ภกษใดไมมการทาชวดวยกาย วาจา ใจ พระอรยเจา ทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน กลาวภกษผมหรนนแลวา ผ มศลงาม ภกษใดเจรญดแลว ซงธรรมทงหลายอนใหถง อรยมรรคญาณเปนเครองตรสรดทตนไดบรรลแลว พระอรยเจาทงหลายมพระพทธเจาเปนตนกลาวภกษผไมมกเลสเครอง ฟขนนนแลวา ผมธรรมอนงาม ภกษใดรชดซงความสนไป แหงทกขของตนในอตภาพนแล พระอรยเจาทงหลายม พระพทธเจาเปนตน กลาวภกษผไมมอาสวะ สมบรณดวย ธรรมเหลานน ผไมมทกข ตดความสงสยไดแลว ไมอาศย ละกเลสทงหมดในโลกทงปวงวา ผมปญญางาม ฯ จบสตรท ๘ ๙. ทานสตร [๒๗๘] ดกรภกษทงหลาย ทาน ๒ อยางน คอ อามสทาน ๑ ธรรม ทาน ๑ ดกรภกษทงหลาย บรรดาทาน ๒ อยางน ธรรมทานเปนเลศ ดกร ภกษทงหลาย การแจกจาย ๒ อยางน คอ การแจกจายอามส ๑ การแจกจาย ธรรม ๑ ดกรภกษทงหลาย บรรดาการแจกจาย ๒ อยางน การแจกจายธรรม เปนเลศ ดกรภกษทงหลาย การอนเคราะห ๒ อยางน คอ การอนเคราะหดวย อามส ๑ การอนเคราะหดวยธรรม ๑ ดกรภกษทงหลาย บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางน การอนเคราะหดวยธรรมเปนเลศ ฯ พระพทธเจาทงหลายไดตรสทานใดวาอยางยง ยอดเยยม พระผมพระภาคไดทรงสรรเสรญการแจกจายทานใดวาอยางยง ยอดเยยม วญ ชนผมจตเลอมใสในพระสมมาสมพทธเจา และพระอรยสงฆผเปนเขตอนเลศ รชดอยซงทานและการ แจกจายทานนนๆ ใครจะไมพงบชา (ใหทาน) ในกาลอน ควรเลา ประโยชนอยางยงนน ของผแสดงและผฟงทง ๒ ผมจตเลอมใสในคาสงสอนของพระสคตยอมหมดจด ประโยชนอยางยงนน ของผไมประมาทแลวในคาสงสอน ของพระสคต ยอมหมดจด ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. ธรรมสตร [๒๗๙] ดกรภกษทงหลาย เรายอมบญญตบคคลผไดวชชา ๓ วาเปน พราหมณโดยธรรม เรายอมไมบญญตบคคลอนวาเปนพราหมณ โดยเหตเพยง การกลาวตามคาทเขากลาวไวแลว ดกรภกษทงหลาย กเรายอมบญญตบคคลผได วชชา ๓ วาเปนพราหมณโดยธรรม เรายอมไมบญญตบคคลอนวาเปนพราหมณ โดยเหตเพยงการกลาวตามคาทเขากลาวไวแลว อยางไร ฯ ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอน มาก คอ ชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบ ชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาต บาง พนชาตบาง แสนชาตบาง ตลอดสงวฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดววฏฏกป เปนอนมากบาง ตลอดสงวฏฏววฏฏกปเปนอนมากบาง วาในภพโนน เรามชอ อยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวย ทกขอยางนนๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดไปเกด ในภพโนน แมในภพนน เรากไดมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน ไดเสวยสขเสวยทกขอยางนนๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครน จตจากภพนนแลวไดมาเกดในภพน เธอยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก พรอม ทงอาการ พรอมทงอเทศดวยประการฉะน ภกษนนไดบรรลวชชาท ๑ นแลว กาจดอวชชาไดแลว วชชาเกดขนแลว กาจดความมดไดแลว แสงสวางเกดขน แลว สมเปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอย ฯ อกประการหนง ภกษยอมเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธลวงจกษ ของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรมวา สตวเหลานประกอบดวย กายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยเจา เปนมจฉาทฐ ถอยดการ กระทาดวยอานาจมจฉาทฐ เมอตายไป เขาเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก สวนสตวเหลานประกอบดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระ*อรยเจา เปนสมมาทฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจสมมาทฐ เมอตายไป เขา เขาถงสคตโลกสวรรคดงน เธอยอมเหนหมสตวกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธลวงจกษ ของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการฉะน เธอได บรรลวชชาท ๒ น กาจดอวชชาไดแลว วชชาเกดขนแลว กาจดความมดแลว แสงสวางเกดขนแลว สมเปนเปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยว อย ฯ อกประการหนง ภกษกระทาใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนหา อาสวะมได เพราะอาสวะทงหลายสนไป ดวยปญญาอนยงเองในปจจบนเขาถง อย เธอไดบรรลวชชาท ๓ น กาจดอวชชาไดแลว วชชาเกดขนแลว กาจด ความมดไดแลว แสงสวางเกดขนแลว สมเปนผไมประมาท มความเพยร มใจ เดดเดยวอย ฯ ดกรภกษทงหลาย เรายอมบญญตบคคลผไดวชชา ๓ วาเปนพราหมณ โดยธรรม ยอมไมบญญตบคคลอนวาเปนพราหมณ โดยเหตเพยงกลาวตามคาท เขากลาวไวแลว อยางนแล ฯ เรากลาวผระลกถงชาตกอนได เหนทงสวรรคและอบาย และ ถงความสนไปแหงชาต เปนมน ผอยจบพรหมจรรยเพราะ รดวยปญญาอนยง เปนผมไตรวชชาดวยวชชา ๓ วาเปน พราหมณ เราไมกลาวบคคลอนผมการกลาวตามทเขากลาวไว แลววาเปนพราหมณ ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๐ จบวรรคท ๕ --------------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. ปสาทสตร ๒. ชวตสตร ๓. สงฆาฏสตร ๔. อคคสตร ๕. อปปรกขยสตร ๖. อปปตตสตร ๗. กามสตร ๘. กลยาณสตร ๙. ทานสตร ๑๐. ธรรมสตร ฯ จบตกนบาต --------------อตวตตกะ จตกกนบาต ๑. พราหมณสตร [๒๘๐] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผม พระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา ดกรภกษทงหลาย เราเปนพราหมณผควรดวยการขอ มมออนลางแลวทกเมอ ทรง ไวซงรางกายอนมในทสด เปนหมอผาตดกเลส เธอทงหลายเปนบตรผเนองใน อกเรา เกดแตปาก เกดแตธรรม อนธรรมนรมตแลว เปนทายาทแหงธรรม ไม เปนทายาทแหงอามส ดกรภกษทงหลาย ทาน ๒ อยางน คอ อามสทาน ๑ ธรรมทาน ๑ บรรดาทาน ๒ อยางน ธรรมทานเปนเลศ ดกรภกษทงหลาย การแจกจาย ๒ อยางน คอ การแจกจายอามส ๑ การแจกจายธรรม ๑ บรรดา การแจกจาย ๒ อยางน การแจกจายธรรมเปนเลศ ดกรภกษทงหลาย การ อนเคราะห ๒ อยางน คอ การอนเคราะหดวยอามส ๑ การอนเคราะหดวย ธรรม ๑ บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางน การอนเคราะหดวยธรรมเปนเลศ ดกรภกษทงหลาย การบชา ๒ อยางน คอ การบชาดวยอามส ๑ การบชา ดวยธรรม ๑ บรรดาการบชา ๒ อยางน การบชาดวยธรรมเปนเลศ ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา สตวทงหลายยอมนอบนอมพระตถาคตผไดบชาธรรม ผไมม ความตระหน ผมปรกตอนเคราะหสตวทกหมเหลา ผ ประเสรฐสดในเทวดาและมนษย ผถงฝงแหงภพเชนนน ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑ ๒. จตตารสตร [๒๘๑] ดกรภกษทงหลาย ปจจย นอย หาไดงาย และไมมโทษ ๔ อยาง น ๔ อยางเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย บรรดาจวร ผาบงสกล นอย หาไดงาย และไมมโทษ บรรดาโภชนะ คาขาวทไดดวยปลแขง นอย หาไดงายและไมมโทษ บรรดาเสนาสนะ โคนไม นอย หาไดงายและไมมโทษ บรรดาเภสช มตรเนา นอย หาไดงายและไมมโทษ ดกรภกษทงหลาย ปจจย นอย หาไดงายและไมมโทษ ๔ อยางนแล ดกรภกษทงหลาย เรากลาวธรรมอยางใดอยางหนง ของภกษซง เปนผสนโดษดวยปจจยทนอย หาไดงายและไมมโทษ วาเปนองคแหงความเปน สมณะ ฯ ความคบแคนแหงจต ยอมไมมแกภกษผสนโดษดวยปจจย นอย หาไดงายและไมมโทษ เพราะปรารภเสนาสนะ จวร ปานะและโภชนะ ทศของเธอชอวาไมกระทบกระเทอน ภกษ ผสนโดษ ไมประมาท ยดเหนยวเอาไวไดซงธรรมอน สมควรแกธรรมเครองความเปนสมณะทพระตถาคตตรสบอก แลวแกเธอ ฯ จบสตรท ๒ ๓. ชานสตร [๒๘๒] ดกรภกษทงหลาย เรากลาวความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ของภกษผรเหนอย เราไมกลาวความสนไปแหงอาสวะทงหลาย ของภกษผไมรไม เหน ดกรภกษทงหลาย กเมอภกษรอะไร เหนอะไร อาสวะทงหลายจงสนไป เมอภกษรอยเหนอยวา นทกข อาสวะทงหลายจงสนไป เมอภกษรอยเหนอย นทกขสมทย อาสวะทงหลายจงสนไป เมอภกษรอยเหนอยวา นทกขนโรธ อาสวะทงหลายจงสนไป เมอภกษรอยเหนอยวา นทกขนโรธคามนปฏปทา อาสวะทงหลายจงสนไป ดกรภกษทงหลาย ภกษรอยเหนอยอยางนแล อาสวะ ทงหลายจงสนไป ฯ ปฐมญาณ (คออนญญตญญสสามตนทรย) ยอมเกดขนแก พระเสขะผศกษาอย ผปฏบตตามทางตรง ในเพราะโสดา ปตตมรรคอนเปนเครองทากเลสทงหลายใหสนไป ธรรม ชาตทรทวถง (คออญญนทรย) อนยอดเยยม ยอมเกดขนใน ลาดบแตปฐมญาณนน แตธรรมชาตทรทวถง คอ อญญนทรย นนไป วมตตญาณอนสงสด ยอมเกดขนแกพระขณาสพ ผพนวเศษแลว ญาณในอรยมรรคอนเปนทสนไปแหงอาสวะ และสงโยชนทงหลาย ยอมเกดขนวา สงโยชนทงหลายสน ไปแลว คนพาลผเกยจคราน ไมรแจง ไมพงบรรลนพพาน อนเปนทปลดเปลองกเลสเครองรอยรดทงปวงนไดเลย ฯ จบสตรท ๓ ๔. สมณสตร [๒๘๓] ดกรภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ยอม ไมรชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธ*คามนปฏปทา สมณะหรอพราหมณเหลานน เราหายกยองวาเปนสมณะในหม สมณะหรอวาเปนพราหมณในหมพราหมณไม และทานเหลานนหาไดทาใหแจง ซงผล คอ ความเปนสมณะและผลคอความเปนพราหมณดวยปญญาอนยงเองใน ปจจบนเขาถงอยไม สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ยอมรชดตาม ความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา กสมณะหรอพราหมณเหลานนแล เรายกยองวาเปนสมณะในหมสมณะและยก ยองวาเปนพราหมณในหมพราหมณ และทานเหลานนยอมกระทาใหแจงซงผล คอความเปนสมณะ และผลคอความเปนพราหมณดวยปญญาอนยงในปจจบน เขาถงอย ฯ สมณพราหมณเหลาใด ไมรชดซงทกข เหตเกดแหงทกข ธรรมชาตเปนทดบทกข ไมมสวนเหลอโดยประการทงปวง และไมรชดซงมรรคอนใหถงความสงบแหงทกข สมณะพราหมณเหลานน เสอมแลวจากเจโตวมตและจากปญญาวมต เปนผไมควรเพอทาทสดแหงทกขได สมณพราหมณเหลานน แล เปนผเขาถงชาตและชรา สวนสมณพราหมณเหลาใด รชดซงทกข เหตเกดแหงทกข ธรรมชาตเปนทดบแหงทกข ไมมสวนเหลอโดยประการทงปวง และรชดซงมรรคอนใหถง ความสงบแหงทกข สมณพราหมณเหลานน ถงพรอมดวย เจโตวมตและปญญาวมต เปนผควรเพอทาทสดแหงทกขได สมณพราหมณเหลานนเปนผไมเขาถงชาตและชรา ฯ จบสตรท ๔ ๕. สลสตร [๒๘๔] ดกรภกษทงหลาย ภกษเหลาใดถงพรอมแลวดวยศล สมาธ ปญญา วมตต วมตตญาณทสนะ เปนผกลาวสอน ใหรแจง ใหเหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหราเรง เปนผสามารถบอกพระสทธรรมไดอยางด ดกรภกษทงหลาย เรากลาวการเหนภกษเหลานนกด การฟงภกษเหลานนกด การเขาไปใกลภกษ เหลานนกด การไปนงใกลภกษเหลานนกด การระลกถงภกษเหลานนกด การบวช ตามภกษเหลานนกด วามอปการะมาก ขอนนเพราะเหตไร เพราะเมอภกษซองเสพ คบหา เขาไปนงใกลภกษเหนปานนน ศลขนธ สมาธขนธ ปญญาขนธ วมตตขนธ วมตตญาณทสนขนธ แมทยงไมบรบรณ กถงความบรบรณดวยภาวนา ดกรภกษ ทงหลาย กภกษผเหนปานนนน เรากลาววา เปนศาสดาบาง นาพวกไปบาง ละขาศก คอกเลสบาง กระทาแสงสวางบาง กระทาโอภาสบาง กระทาความ รงเรองบาง กระทารศมบาง ทรงคบเพลงไวบาง เปนอรยะบาง มจกษบาง ดงน ฯ การไดเหนพระอรยเจาทงหลายผมตนอนอบรมแลว ผมปรกต เปนอยโดยธรรม ยอมเปนเหตแหงการกระทาซงความ ปราโมทยแกบณฑตทงหลายผรแจง บณฑตทงหลาย ฟงคา สอนของพระอรยเจาทงหลายผกระทารศม ผกระทาแสงสวาง เปนนกปราชญ ผมจกษ ผละขาศก คอกเลส ประกาศ พระสทธรรมยงสตวโลกใหสวาง แลวรโดยชอบซงความสน ไปแหงชาตดวยปญญาอนยง ยอมไมมาสภพใหม ฯ จบสตรท ๕ ๖. ตณหาสตร [๒๘๕] ดกรภกษทงหลาย ตณหาเมอเกดขนแกภกษ ยอมเกดขนในท เกดแหงตณหา ๔ อยางน ๔ อยางเปนไฉน ดกรภกษทงหลาย ตณหาเมอเกดขน แกภกษ ยอมเกดขนเพราะเหตแหงจวร ๑ เพราะเหตแหงบณฑบาต ๑ เพราะเหต แหงเสนาสนะ ๑ หรอเพราะเหตแหงสมบตและวบต ๑ ดวยประการฉะน ดกรภกษทงหลาย ตณหาเมอเกดขนแกภกษ ยอมเกดขนในทเปนทเกดแหง ตณหา ๔ อยางนแล ฯ บรษผมตณหาเปนเพอนสอง ทองเทยวไปอยสนกาลนาน ยอมไมกาวลวงสงสารอนมความเปนอยางน และความเปน อยางอนไปได ภกษรโทษนแลววา ตณหาเปนเหตใหเกด ทกข เปนผมตณหาปราศจากไปแลว ไมถอมน มสต พง เวนรอบ ฯ จบสตรท ๖ ๗. พรหมสตร [๒๘๖] ดกรภกษทงหลาย ตระกลใด บตรบชามารดาและบดาอยใน เรอนของตน ตระกลนนชอวามพรหม มบรพเทวดา มบรพาจารย มอาหไนย บคคล ดกรภกษทงหลาย คาวาพรหม เปนชอของมารดาและบดา คาวาบรพ*เทวดา เปนชอของมารดาและบดา คาวาบรพาจารย เปนชอของมารดาและบดา คาวาอาหไนยบคคล เปนชอของมารดาและบดา ขอนนเพราะเหตไร เพราะ มารดาและบดาเปนผมอปการะมาก เปนผถนอมเลยง เปนผแสดงโลกนแกบตร ฯ มารดาและบดาเรากลาววา เปนพรหม เปนบรพาจารย เปน อาหไนยบคคลของบตร เพราะเปนผอนเคราะหบตร เพราะ เหตนนแหละ บณฑตพงนอบนอมและพงสกการะมารดาและ บดาทงสองนน ดวยขาว นา ผา ทนอน การขดส การ ใหอาบนา และการลางเทา บณฑตทงหลายยอมสรรเสรญ บคคลนนในโลกนทเดยว เพราะการปฏบตในมารดาและบดา บคคลนนละไปแลว ยอมบนเทงในสวรรค ฯ จบสตรท ๗ ๘. พหการสตร [๒๘๗] ดกรภกษทงหลาย พราหมณและคฤหบดทงหลายเปนผม อปการะมากแกเธอทงหลาย บารงเธอทงหลายดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะและ คลานปจจยเภสชบรขาร แมเธอทงหลายกจงเปนผมอปการะมากแกพราหมณและ คฤหบดทงหลาย จงแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด จงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง แกพราหมณและคฤหบดเหลานนเถด ดกรภกษทงหลาย คฤหสถและบรรพชต ทงหลาย ตางอาศยซงกนและกนดวยอานาจอามสทานและธรรมทาน อยประพฤต พรหมจรรยน เพอตองการสลดโอฆะ เพอจะทาซงทสดแหงทกขโดยชอบดวย ประการอยางน ฯ คฤหสถและบรรพชตทงหลาย ตางอาศยกนและกนทง ๒ ฝาย ยอมยงสทธรรมอนเกษมจากโยคะอยางยอดเยยมใหสาเรจ บรรพชตทงหลายยอมปรารถนาเฉพาะจวร บณฑบาต ทนอน ทนง และคลานปจจย อนเปนเครองบรรเทาเสยซงอนตราย จากคฤหสถทงหลาย สวนคฤหสถทงหลายผอยครองเรอน อาศยพระอรยบคคลผปฏบตชอบแลว เชอถอซงถอยคาของ พระอรหนตทงหลาย มปรกตเพงพนจดวยปญญาอนบรสทธด ประพฤตธรรมอนเปนทางไปสสคตในศาสนาน มปรกต เพลดเพลน เปนผใครกามบนเทงอยในเทวโลก ฯ จบสตรท ๘ ๙. กหนาสตร [๒๘๘] ดกรภกษทงหลาย ภกษเหลาใดเหลาหนงเปนผหลอกลวง มใจ กระดาง ประจบประแจง ประกอบดวยกเลสอนปรากฏดจเขา มกเลสดจไมออ สงขน มใจไมตงมน ภกษเหลานนเปนผไมนบถอเรา ภกษเหลานนปราศไปแลว จากธรรมวนยน ดกรภกษทงหลาย สวนภกษเหลาใดเปนผไมหลอกลวง ไม ประจบประแจง เปนนกปราชญ มใจไมกระดาง มใจตงมนด ภกษเหลานนแล เปนผนบถอเรา ไมปราศไปแลวจากธรรมวนยน และยอมถงความเจรญงอกงาม ไพบลยในธรรมวนยน ฯ ภกษเหลาใดเปนผหลอกลวง มใจกระดาง ประจบประแจง ประกอบดวยกเลสอนปรากฏดจเขา มกเลสดจไมออสงขน มใจไมตงมน ภกษเหลานนยอมไมงอกงามในธรรมอนพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงแลว ภกษเหลาใดเปนผไม หลอกลวง ไมประจบประแจง เปนนกปราชญ มใจไม กระดาง มใจตงมนด ภกษเหลานนแล ยอมงอกงามใน ธรรมอนพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงแลว ฯ จบสตรท ๙ ๑๐. ปรสสตร [๒๘๙] ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนบรษพงถกกระแสแหงแมนา คอ ปยรปและสาตรปพดไป บรษผมจกษยนอยทฝงเหนบรษนนแลว พงกลาว อยางนวา แนะบรษผเจรญ ทานถกกระแสแหงแมนา คอ ปยรปและสาตรปพด ไปแมโดยแท แตทานถงหวงนาทมอยภายใตแหงแมนานซงมคลน มความวนเวยน มสตวราย มผเสอนา ยอมเขาถงความตายหรอความทกขปางตาย ลาดบนนแล บรษนนไดฟงเสยงของบรษนนแลว พงพยายามวายทวนกระแสนาดวยมอทง ๒ และดวยเทาทง ๒ ดกรภกษทงหลาย เราแสดงขออปมานแล เพอจะใหรแจม แจงซงเนอความ กในอปมานมเนอความดงตอไปน ดกรภกษทงหลาย คาวา กระแสแหงแมนานแล เปนชอแหงตณหา คาวา ปยรปและสาตรป เปนชอ อายตนะภายใน ๖ คาวา หวงนาในภายใต เปนชอแหงโอรมภาคยสงโยชน ๕ คาวา มคลน เปนชอแหงความโกรธและความแคนใจ คาวา มความวนเวยน เปนชอแหงกามคณ ๕ คาวา มสตวราย มผเสอนา เปนชอของมาตคาม คาวา ทวนกระแสนา เปนชอของเนกขมมะ คาวา พยายามดวยมอทงสองและดวยเทา ทงสอง เปนชอแหงการปรารภความเพยร คาวา บรษผมจกษยนอยทฝง เปนชอ ของพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ฯ ภกษพงละกามทงหลายแมกบดวยทกข เมอปรารถนาซงความ เกษมจากโยคะตอไป พงเปนผมสมปชญญะ มจตหลดพน แลวดวยด ถกตองวมตตในกาลเปนทบรรลมรรคและผลนน ภกษนนผถงเวท อยจบพรหมจรรยแลว ถงทสดแหงโลก เรากลาววา เปนผถงฝงแลว ฯ จบสตรท ๑๐ ๑๑. จรสตร [๒๙๐] ดกรภกษทงหลาย ถาแมกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสา วตก ยอมเกดขนแกภกษผเทยวไปอย หากวาภกษยอมรบกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกนนไว ไมละเสย ไมบรรเทาเสย ไมทาใหสนสดเสย ไมให ถงความไมมไซร ภกษแมเทยวไปอยเปนอยแลวอยางน เรากลาววา เปนผไมมความ เพยร ไมมโอตตปปะ เกยจคราน มความเพยรเลว ตลอดกาลเปนนตย ดกรภกษทงหลาย ถาแมกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตก ยอมเกดขน แกภกษผยนอย ... ผนงอย ... ถาแมกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตก ยอมเกดขนแกภกษผนอนอย ตนอย หากวาภกษยอมรบกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกนนไว ไมละเสย ไมบรรเทาเสย ไมกระทาใหสนสดเสย ไม ใหถงความไมมไซร ภกษแมนอนอย ตนอย เปนอยแลวอยางน เรากลาววา เปนผไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ เกยจคราน มความเพยรอนเลว ตลอดกาล เปนนตย [๒๙๑] ดกรภกษทงหลาย ถาแมกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสา วตก ยอมเกดขนแกภกษผเทยวไปอย หากวาภกษยอมไมรบกามวตก พยาบาท วตก หรอวหงสาวตกนนไว ละเสย บรรเทาเสย ทาใหสนสดเสย ใหถง ความไมมไซร ภกษแมเทยวไปอยเปนอยอยางน เรากลาววา เปนผมความเพยร มโอตตปปะ ปรารภความเพยร มใจเดดเดยว ตลอดกาลเปนนตย ถาแมกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตก ยอมเกดขนแกภกษผยนอย ... ผนงอย ... ถาแม กามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตก ยอมเกดขนแกภกษผนอนอย ตนอย หากวาภกษยอมไมรบกามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกนนไว ละเสย บรรเทาเสย ทาใหสนสดเสย ใหถงความไมมไซร ภกษแมนอนอย ตนอย เปนอยแลวอยางน เรากลาววา เปนผมความเพยร มโอตตปปะ ปรารภความ เพยร มใจเดดเดยว ตลอดกาลเปนนตย ภกษใดเทยวไปอย ยนอย นงอย หรอนอนอย ยอมตรก ถงวตกอนลามกอนอาศยแลวซงเรอนไซร ภกษนนชอวา ดาเนนไปตามทางผด หมกมนอยในอารมณอนเปนทตงแหง ความหลง ภกษเชนนน เปนผไมควรเพอจะถกตองซง สมโพธญาณอนสงสด ภกษใดเทยวไปอย ยนอย นงอย หรอนอนอย สงบระงบวตกไดแลว ยนดในธรรมเปนท สงบวตก ภกษเชนนน เปนผควรเพอจะถกตองซงสมโพธญาณอนสงสด ฯ จบสตรท ๑๑ ๑๒. สมปนนสตร [๒๙๒] ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลาย จงเปนผมศลสมบรณ ม ปาตโมกขสมบรณ สารวมแลวดวยปาตโมขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปรกตเหนภยในโทษมประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลายเถด ดกรภกษทงหลาย เมอเธอทงหลายมศลสมบรณ มปาตโมกขสมบรณ สารวมแลว ดวยปาตโมกขสงวร ถงพรอมดวยอาจาระและโคจร มปรกตเหนภยในโทษอนม ประมาณนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย จะมกจอะไรทเธอทงหลาย พงกระทาใหยงขนไป ดกรภกษทงหลาย ถาแมอภชฌา พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ ของภกษผเทยวไปอย เปนธรรมชาตปราศไปแลว อนภกษ ผเทยวไปอยละวจกจฉาไดแลว ปรารภความเพยรไมยอหยอน ตงสตไวมน ไม หลงลม กายระงบแลว ไมระสาระสาย ตงจตมน มอารมณอนเดยว ภกษผ เทยวไปอยเปนอยอยางน เรากลาววา เปนผมความเพยร มโอตตปปะ ปรารภ ความเพยร มใจเดดเดยว ตลอดกาลเปนนตย ดกรภกษทงหลาย ถาแมอภชฌา พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะของภกษผยนอย เปนธรรมชาตปราศไปแลว... ถาแมอภชฌา พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ ของภกษผนงอยเปน ธรรมชาตปราศไปแลว ... ถาแมอภชฌา พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ ของภกษผนอนอย ตนอย เปนธรรมชาตปราศไปแลว อนภกษผนอนอย ตนอย ละวจกจฉาไดแลว ปรารภความเพยร ไมยอหยอน ตงสตไวมน ไมหลงลม กายระงบแลว ไมระสาระสาย ตงจตไวมน มอารมณอนเดยว ดกรภกษทงหลาย ภกษแมผนอนอย ตนอยเปนอยแลวอยางน เรากลาววา เปนผมความเพยร มโอตตปปะ ปรารภความเพยร มใจเดดเดยว ตลอดกาลเปนนตย ฯ ภกษเพยรอย พงเดน ยน นง นอน คเขาเหยยดออก ซงอวยวะมมอและเทาเปนตนน อนงภกษพจารณาโดยชอบ ซงความเกดขน และความเสอมไปแหงธรรมขนธในเบองบน เบองขวาง เบองตา จนตลอดภมเปนทไปแหงสตวผสญจร ไปบนแผนดน พระอรยเจาทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน ไดกลาวภกษผมปรกตอยอยางนน มความเพยร มความ ประพฤตสงบ ไมฟงซาน มญาณทศนวสทธสมควรแกธรรม เปนเครองสงบใจ ศกษาอย มสตทกเมออยางนนวา เปนผ มใจเดดเดยวตลอดกาลเปนนตย ฯ จบสตรท ๑๒ ๑๓. โลกสตร [๒๙๓] จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรน พระผมพระภาคผเปนพระอรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว วา ดกรภกษทงหลาย พระตถาคตตรสรโลกแลว พรากแลวจากโลก ตรสรเหต เกดโลกแลว ละเหตเกดโลกไดแลว ตรสรความดบแหงโลกแลว ทาใหแจง ความดบโลกแลว ตรสรปฏปทาเครองใหถงความดบแหงโลกแลว เจรญปฏปทา เครองใหถงความดบแหงโลกแลว ดกรภกษทงหลาย สงใดทโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ทหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยเหน แลว ฟงแลว ทราบแลว รแจงแลว ถงแลว แสวงหาแลว ใครครวญแลว ดวยใจ เพราะสงนนพระตถาคตตรสรแลว ฉะนน บณฑตจงกลาววาพระตถาคต ดกรภกษทงหลาย พระตถาคตยอมตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณในราตรใด และยอมปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาตในราตรใด ยอมตรสบอกแสดง ซงพทธพจนอนใดในระหวางน พทธพจนนนทงหมด ยอมเปนอยางนนนนแล ไมเปนอยางอน ฉะนน บณฑตจงกลาววา พระตถาคต ดกรภกษทงหลาย พระตถาคตตรสอยางใด ทาอยางนน ทาอยางใด ตรสอยางนน เพราะเหตดงนน บณฑตจงกลาววา พระตถาคต ดกรภกษทงหลาย พระตถาคตทรงครอบงาโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก หมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดา และมนษย อนใครๆ ครอบงาไมได ทรงเหนโดยถองแท ยงอานาจใหเปนไป เพราะเหตนน บณฑตจงกลาววา พระตถาคต ฯ พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาค ตรสคาถาประพนธดงนวา พระพทธเจาทรงรโลกทงหมด ในโลกทงปวงดวยพระปญญา อนยง ตามความเปนจรง ทรงพรากแลวจากโลกทงหมด ไมม ผเปรยบในโลกทงปวง เปนนกปราชญ ทรงครอบงามาร ทงหมด สงขารทงหมด ทรงปลดเปลองกเลสเครองรอยรดได ทงหมด ความสงบอยางยวดยง คอ นพพาน ซงไมมภยแต ไหนๆ พระพทธเจาพระองคนทรงถกตองแลว พระพทธเจา พระองคนทรงมอาสวะสนแลว ไมทรงมทกข ทรงตดความ สงสยไดแลว ทรงถงความสนไปแหงกรรมทงหมด ทรง นอมไปแลวในธรรมเปนทสนไปแหงอปธ พระผมพระภาค พระองคนน ชอวาเปนพระพทธเจา พระผมพระภาคพระองค นน ชอวาเปนสหะผยอดเยยม ทรงประกาศพรหมจกรแก โลกพรอมทงเทวโลก เพราะเหตดงนน เทวดาและมนษย ทงหลายผถงพระพทธเจาวาเปนสรณะยอมมาประชมกนนอม นมสการพระพทธเจาพระองคนน ผมพระคณใหญ ผปราศจาก ความครนคราม บรรดาบคคลผฝกหดอย พระพทธเจาผทรง ฝกแลว เปนผประเสรฐสด บรรดาบคคลผสงบอย พระพทธเจาผแสวงหาคณ ผสงบแลว เปนผประเสรฐสด บรรดาบคคลผพนอย พระพทธเจาผทรงพนแลวเปนผเลศ บรรดาบคคลผขามอย พระพทธเจาผทรงขามพนแลว เปนผ ประเสรฐ เพราะเหตนนแล เทวดาและมนษยทงหลายยอม นอบนอมพระพทธเจาพระองคน ผมพระคณใหญ ผปราศจาก ความครนครามดวยคดวา บคคลผเปรยบดวยพระองคยอม ไมมในโลกพรอมทงเทวโลก ฯ เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว ฉะนแล ฯ จบสตรท ๑๓ จบจตกกนบาต --------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. พราหมณสตร ๒. จตตารสตร ๓. ชานสตร ๔. สมณสตร ๕. ศลสตร ๖. ตณหาสตร ๗. พรหมสตร ๘. พหการสตร ๙. กหนาสตร ๑๐. ปรสสตร ๑๑. จรสตร ๑๒. สมปนนสตร ๑๓. โลกสตร ฯ จบอตวตตกะ --------อรควรรคท ๑ อรคสตรท ๑ [๒๙๔] ภกษใดแล ยอมกาจดความโกรธทเกดขนแลว เหมอน หมอกาจดพษงทซานไปแลวดวยโอสถ ฉะนน ภกษนนชอ วายอมละซงฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกา ทคราคราแลวฉะนน ภกษใดตดราคะไดขาด พรอมทง อนสยไมมสวนเหลอ เหมอนบคคลลงไปตดดอกปทมซง งอกขนในสระฉะนน ภกษนนชอวายอมละฝงในและ ฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาทคราคราแลวฉะนน ภกษใดยงตณหาใหเหอดแหงไปทละนอยๆ แลวตดเสย ใหขาดโดยไมเหลอ ภกษนนชอวายอมละซงฝงในและ ฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาทคราคราแลวฉะนน ภกษใดถอนมานะพรอมทงอนสยไมมสวนเหลอ เหมอนหวง นาใหญถอนสะพานไมออททรพลฉะนน ภกษนนชอวา ยอมละฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาท คราคราแลวฉะนน ภกษใดคนควาอย (ดวยปญญา) ไม ประสบอตภาพอนเปนสาระในภพทงหลาย เหมอนพราหมณ คนควาอย ไมประสบดอกทตนมะเดอฉะนน ภกษนน ชอวายอมละซงฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละ คราบเกาทคราคราแลวฉะนน กเลสเปนเครองใหกาเรบ ยอมไมมภายในจตของภกษใด และภกษใดลวงเสยไดแลว ซงความเจรญและความเสอมอยางน ภกษนนชอวายอมละ ซงฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาทคราครา แลวฉะนน ภกษใดกาจดวตกไดแลว ปราบปรามดแลว ในภายใน ไมมสวนเหลอ ภกษนนชอวายอมละฝงในและ ฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาทคราคราแลว ฉะนน ภกษใดไมแลนเลยไป ไมลาอย ลวงกเลสเปนเครอง ใหเนนชานไดหมดแลว ภกษนนชอวายอมละฝงในและ ฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาทคราคราแลว ฉะนน ภกษใดรวาธรรมชาตมขนธเปนตน ทงหมดนเปนของแปรผน ไมแลนเลยไป ไมลาอยในโลก ภกษนนชอวา ยอมละ ซงฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาทคราครา แลว ฉะนน ภกษใดรวา ธรรมชาตมขนธเปนตนทงหมด นเปนของแปรผน ปราศจากความโลภ ไมแลนเลยไป ไมลาอยในโลก ภกษนนชอวายอมละซงฝงในและฝงนอก เสยได เหมอนงละคราบเกาทคราคราแลว ฉะนน ภกษ ใดรวา ธรรมชาตมขนธเปนตนทงหมดนเปนของแปรผน ปราศจากราคะ ไมแลนเลยไป ไมลาอยในโลก ภกษ นนชอวายอมละซงฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละ คราบเกาทคราคราแลว ฉะนน ภกษใดรวา ธรรมชาต มขนธเปนตนทงหมดนเปนของแปรผน ปราศจากโทสะ ไมแลนเลยไป ไมลาอยในโลก ภกษนนชอวายอมละ ซงฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาทคราครา แลว ฉะนน ภกษใดรวา ธรรมชาตมขนธเปนตนทงหมดน เปนของแปรผน ปราศจากโมหะ ไมแลนเลยไป ไมลา อยในโลก ภกษนนชอวายอมละซงฝงในและฝงนอก เสยได เหมอนงละคราบเกาทคราคราแลวฉะนน ภกษใด ไมมอนสยอะไรๆ ถอนอกศลมลไดแลว ภกษนนชอวา ยอมละฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกาท คราคราแลว ฉะนน ภกษใดไมมกเลสอนเกดแตความ กระวนกระวายอะไรๆ อนเปนปจจยเพอมาสฝงใน ภกษนน ชอวายอมละฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกา ทคราคราแลว ฉะนน ภกษใดไมมกเลสอนเกดแตตณหา ดจปาอะไรๆ อนเปนเหตเพอความผกพน เพอความเกด ภกษนนชอวายอมละฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละ คราบเกาทคราคราแลว ฉะนน ภกษใดละนวรณ ๕ ไดแลว ไมมทกข ขามความสงสยไดแลว มลกศรปราศไปแลว ภกษ นนชอวายอมละฝงในและฝงนอกเสยได เหมอนงละคราบเกา ทคราคราแลว ฉะนน ฯ จบอรคสตรท ๑ ธนยสตรท ๒ นายธนยะคนเลยงโคไดกลาวคาถาวา [๒๙๕] เรามขาวสาเรจแลว มนานมรด (จากแมโค) รองไวแลว มการอยกบชนผเปนบรวารผมความประพฤตอนกลเสมอกน ทใกลฝงแมนามห เรามงบงกระทอมแลว กอไฟไวแลว แนะฝน หากวาทานยอมปรารถนากเชญตกลงมาเถด ฯ พระผมพระภาคไดตรสพระคาถาตอบวา เราเปนผไมโกรธ มกเลสดจหลกตอปราศไปแลว เรามการ อยสนราตรหนงทใกลฝงแมนามห กระทอมมหลงคาอน เปดแลว ไฟดบแลว แนะฝน หากวาทานปรารถนากเชญ ตกลงมาเถด ฯ นายธนยะคนเลยงโคไดกลาวคาถาวา เหลอบและยงยอมไมม โคทงหลายยอมเทยวไปในประเทศ ใกลแมนาซงมหญางอกขนแลว พงอดทนแมซงฝนทตกลงมา ได แนะฝน หากวาทานปรารถนากเชญตกลงมาเถด ฯ พระผมพระภาคไดตรสพระคาถาตอบวา กเราผกแพไวแลว ตกแตงดแลว กาจดโอฆะ ขามถงฝงแลว ความตองการดวยแพยอมไมม แนะฝน หากวาทานปรารถนา กเชญตกลงมาเถด ฯ นายธนยะคนเลยงโคไดกลาวคาถาวา ภรยาเชอฟงเรา ไมโลเล เปนทพอใจ อยรวมกนสน กาลนาน เราไมไดยนความชวอะไรๆ ของภรยานน แนะฝน หากทานปรารถนากเชญตกลงมาเถด ฯ พระผมพระภาคไดตรสพระคาถาตอบวา จตเชอฟงเรา หลดพนแลว เราอบรมแลว ฝกหดดแลวสน กาลนาน และความชวของเรายอมไมม แนะฝน หากวา ทานปรารถนากเชญตกลงมาเถด ฯ นายธนยะคนเลยงโคไดกลาวคาถาวา เราเปนผเลยงตนดวยอาหารและเครองนงหมและบตรทงหลาย ของเราดารงอยด ไมมโรค เราไมไดยนความชวอะไรๆ ของ บตรเหลานน แนะฝน หากวาทานปรารถนากเชญตกลงมาเถด ฯ พระผมพระภาคไดตรสพระคาถาตอบวา เราไมเปนลกจางของใครๆ เราเทยวไปดวยความเปน พระสพพญ ผไมมความตองการในโลกทงปวง เราไมม ความตองการคาจาง แนะฝน หากวาทานปรารถนากเชญ ตกลงมาเถด ฯ นายธนยะคนเลยงโคไดกลาวคาถาวา โคแก ลกโคออนทยงไมไดฝก แมโคทมครรภ ลกโคหนม แมโคผปรารถนาประเวณมอย อนง แมโคทเปนเจาฝง แหงโคกมอย แนะฝน หากวาทานปรารถนากเชญตกลง มาเถด ฯ พระผมพระภาคไดตรสพระคาถาตอบวา โคแก ลกโคออนทยงไมไดฝก แมโคทมครรภ ลกโคหนม แมโคทปรารถนาประเวณกไมม อนง แมโคทเปนเจาฝง แหงโคกไมม แนะฝน หากวาทานปรารถนากเชญตก ลงมาเถด ฯ นายธนยะคนเลยงโคไดกลาวคาถาวา เสาเปนทผกโคเราฝงไวแลว ไมหวนไหว เชอกสาหรบผก พเศษประกอบดวยปมและบวงเราทาไวแลว สาเรจดวย หญามงกระตายเปนของใหมมสณฐานดสาหรบผกโคทงหลาย แมโคหนมๆ กไมอาจจะใหขาดไดเลย แนะฝน หากวา ทานปรารถนากเชญตกลงมาเถด ฯ พระผมพระภาคไดตรสพระคาถาตอบวา เราจกไมเขาถงการนอนในครรภอก เหมอนโคตดเชอก สาหรบผกขาดแลว เหมอนชางทาลายเถากระพงโหมไดแลว ฉะนน แนะฝน หากวาทานปรารถนากเชญตกลงมาเถด ฯ ฝนไดตกเตมทงทลม ทงทดอน ในขณะนนเอง นายธนยะ คนเลยงโคไดยนเสยงฝนตกอย ไดกราบทลเนอความนวา เปนลาภของขาพระองคไมนอยหนอ ทขาพระองคไดเหน พระผมพระภาค ขาแตพระองคผมจกษ ขาพระองคขอถง พระองควาเปนสรณะ ขาแตพระองคผเปนมหามน ขอ พระองคทรงเปนพระศาสดาของขาพระองค ทงภรยาทง ขาพระองคเปนผเชอฟง ประพฤตพรหมจรรยในพระสคต ขาพระองคเปนผถงฝงแหงชาตและมรณะจะเปนผกระทาซง ทสดแหงทกขได ฯ มารผมบาปไดกลาวคาถาวา คนยอมเพลดเพลนเพราะอปธทงหลาย เปรยบเหมอน บคคลผมบตร ยอมเพลดเพลนเพราะบตร บคคลมโค ยอมเพลดเพลนเพราะโค ฉะนน คนผไมมอปธ ยอมไม เพลดเพลนเลย ฯ พระผมพระภาคไดตรสพระคาถาตอบวา คนยอมเศราโศกเพราะอปธทงหลาย เปรยบเหมอนบคคล ผมบตร ยอมเศราโศกเพราะบตร บคคลผมโค ยอม เศราโศกเพราะโค ฉะนน คนผไมมอปธ ยอมไม เศราโศกเลย ฯ จบธนยสตรท ๒ ขคควสาณสตรท ๓ [๒๙๖] บคคลวางอาชญาในสตวทงปวงแลว ไมเบยดเบยนบรรดา สตวเหลานนแมผใดผหนงใหลาบาก ไมพงปรารถนาบตร จะพงปรารถนาสหายแตทไหน พงเทยวไปผเดยวเหมอน นอแรด ฉะนน ความเยอใยยอมมแกบคคลผเกยวของกน ทกขนยอมเกดขนตามความเยอใย บคคลเลงเหนโทษอน เกดแตความเยอใย พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลอนเคราะหมตรสหายเปนผมจตปฏพทธแลว ชอวายอมยงประโยชนใหเสอม บคคลเหนภย คอ การยง ประโยชนใหเสอมในการเชยชดน พงเทยวไปผเดยวเหมอน นอแรด ฉะนน บคคลของอยแลว ดวยความเยอใย ในบตรและภรยา เหมอนไมไผกอใหญเกยวกายกน ฉะนน บคคลไมของอยเหมอนหนอไม พงเทยวไปผเดยว เหมอน นอแรด ฉะนน เนอในปาทบคคลไมผกไวแลว ยอมไป หากนตามความปรารถนา ฉนใด นรชนผรแจง เพงความ ประพฤตตามความพอใจของตน พงเทยวไปแตผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน การปรกษาในทอย ทยน ในการไป ในการเทยวยอมมในทามกลางแหงสหาย บคคลเพงความ ประพฤตตามความพอใจ ทพวกบรษชวไมเพงเลงแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน การเลน การยนด ยอมมในทามกลางแหงสหาย อนง ความรก ทยงใหญยอมมในบตรทงหลาย บคคลเมอเกลยดชงความ พลดพรากจากสตวและสงขารอนเปนทรก พงเทยวไป ผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลยอมเปนอยตามสบาย ในทศทงสและไมเดอดรอน ยนดดวยปจจยตามมตามได ครอบงาเสยซงอนตราย ไมหวาดเสยว พงเปนผเทยวไป ผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน แมบรรพชตบางพวก กสงเคราะหไดยาก อนง คฤหสถผอยครองเรอนสงเคราะห ไดยาก บคคลเปนผมความขวนขวายนอยในบตรของผอน พง เทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน นกปราชญละเหต อนเปนเครองปรากฏแหงคฤหสถ ดจตนทองหลางมใบ ลวงหลน ตดเครองผกแหงคฤหสถไดแลว พงเทยวไป ผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน ถาวาบคคลพงไดสหาย ผมปญญาเครองรกษาตน ผเทยวไปรวมกนได มปรกต อยดวยกรรมด เปนนกปราชญไซร พงครอบงาอนตราย ทงปวง เปนผมใจชนชม มสต เทยวไปกบสหายนน หากวาบคคลไมพงไดสหายผมปญญาเครองรกษาตน ผเทยว ไปรวมกนได มปรกตอยดวยกรรมด เปนนกปราชญไซร พงเทยวไปแตผเดยว ดจพระราชาทรงละแวนแควนอน พระองคทรงชนะแลวเสดจไปแตผเดยว ดจชางชอมาตงคะ ละโขลงเทยวอยในปาแตผเดยว ฉะนน เรายอมสรรเสรญ สหายผถงพรอมดวยศลขนธเปนตน พงคบสหายผประเสรฐ สด ผเสมอกน กลบตรไมไดสหายผประเสรฐสดและผ เสมอกนเหลานแลว พงเปนผบรโภคโภชนะไมมโทษ เทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลแลด กาไลทองทงสองอนงามผดผอง ทบตรแหงนายชางทองให สาเรจดวยดแลว กระทบกนอยในขอมอ พงเทยวไป ผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน การทเราจะพงพดจากบ พระกมารทสอง หรอการของอยดวยอานาจแหงความเยอใย พงมไดอยางน บคคลเลงเหนภยนในอนาคต พงเทยวไป ผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน กกามทงหลายงามวจตร มรสอรอย เปนทรนรมยใจ ยอมยายจตดวยรปแปลกๆ บคคลเหนโทษในกามคณทงหลายแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลเหนภย คอ จญไร ผ อปทวะ โรค ลกศร และความนากลวน ในกามคณ ทงหลายแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลพงครอบงาอนตรายเหลานแมทงปวง คอ หนาว รอน หว ระหาย ลม แดด เหลอบและสตวเสอกคลานแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลพงเปนผ เทยวไปผเดยวเชนกบนอแรด เปรยบเหมอนชางใหญผเกด ในตระกลปทม มศลขนธเกดขนแลว ละโขลงอยในปาตาม อภรมย ฉะนน (พระปจเจกพทธเจาไดกลาวกงคาถาวา) บคคลพงใครครวญถอยคาของพระพทธเจาผเปนเผาพนธพระอาทตยวา การทบคคลผยนดแลวดวยการคลกคลดวยหมคณะ จะพงบรรลวมตตอนมในสมยนน ไมเปนฐานะทจะมได (พระกมารไดกลาวกงคาถาทพระปจเจกพทธเจานามวาอาทจจ พนธกลาวแลวใหบรบรณวา) พงเทยวไปผเดยว เหมอน นอแรด ฉะนน เราลวงพนทฐอนเปนขาศกไดแลว ถง ความเปนผเทยง ไดมรรคแลว เปนผมญาณเกดขนแลว อน ผอนไมพงแนะนาพงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลผไมโลภ ไมหลอกลวง ไมมความกระหาย ไมลบหล มโมหะดจนาฝาดอนกาจดเสยแลว ไมมความอยาก ครอบงา โลกทงปวงไดแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน กลบตรพงเวนสหายผลามกไมพงเสพดวยตนเอง ซงสหายผชบอกความฉบหายมใชประโยชน ผตงอยในกรรม อนไมเสมอ ผของอย ผประมาท พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลพงคบมตรผเปนพหสตร ทรงธรรม ผยงดวยคณธรรม มปฏภาณ บคคลรจกประโยชน ทงหลาย กาจดความสงสยไดแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลไมพอใจการเลน ความยนด และกามสขในโลกแลว ไมเพงเลงอย เวนจากฐานะแหง การประดบ มปรกตกลาวคาสตย พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลละบตร ภรยา บดา มารดา ทรพย ขาวเปลอก พวกพอง และกามซงตงอย ตามสวนแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บณฑตทราบวา ความเกยวของในเวลาบรโภคเบญจกามคณน มสขนอย มความยนดนอย มทกขมาก ดจหวฝ ดงนแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลพงทาลาย สงโยชนทงหลายเสย เหมอนปลาทาลายขาย เหมอนไฟ ไมหวนกลบมาสทไหมแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอน นอแรด ฉะนน บคคลผมจกษทอดลงแลว ไมคะนองเทา ม อนทรยอนคมครองแลว มใจอนรกษาแลว ผอนกเลสไมรวรด แลว และอนไฟ คอกเลสไมแผดเผาอย พงเทยวไป ผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลละเพศแหงคฤหสถ ดจตนทองหลางมใบลวงหลนแลว นงหมผากาสายะ ออก บวชเปนบรรพชต พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน ภกษไมกระทาความยนดในรสทงหลาย ไมโลเล ไมเลยงคนอน มปรกตเทยวบณฑบาตตามลาดบตรอก ผม จตไมผกพนในตระกล พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลละธรรมเปนเครองกนจต ๕ อยาง บรรเทา อปกเลสทงปวงแลว ผอนทฐไมอาศย ตดโทษคอความ เยอใยไดแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลละสข ทกข โสมนสและโทมนสในกาลกอนได ไดอเบกขาและสมถะอนบรสทธแลว พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลปรารภความเพยรเพอบรรล ปรมตถประโยชน มจตไมหดห มความประพฤตไม เกยจคราน มความบากบนมน ถงพรอมแลวดวยกาลงกาย และกาลงญาณ พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลไมละการหลกเรนและฌาน มปรกตประพฤตธรรม อนสมควรเปนนตยในธรรมทงหลาย พจารณาเหนโทษใน ภพทงหลาย พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลผปรารถนาความสนตณหา พงเปนผไมประมาท ไม เปนคนบาคนใบ มการสดบ มสต มธรรมอนกาหนด รแลว เปนผเทยง มความเพยร พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลไมสะดงในธรรมมความ ไมเทยงเปนตน เหมอนราชสหไมสะดงในเสยง ไมของอย ในธรรมมขนธและอายตนะเปนตน เหมอนลมไมของอย ในขาย ไมตดอยดวยความยนดและความโลภ เหมอน ดอกปทมไมตดอยดวยนา พงเทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน บคคลพงเสพเสนาสนะอนสงด เปนผเทยวไป ผเดยวเชนกบนอแรด เหมอนราชสหมเขยวเปนกาลง ขมข ครอบงาหมเนอเทยวไป ฉะนน บคคลเสพอยซงเมตตา วมต กรณาวมต มทตาวมต และอเบกขาวมต ในกาล อนควร ไมยนรายดวยโลกทงปวง พงเทยวไปผเดยว เหมอน นอแรด ฉะนน บคคลละราคะ โทสะ และโมหะแลว ทาลายสงโยชนทงหลายแลว ไมสะดงในเวลาสนชวต พง เทยวไปผเดยว เหมอนนอแรด ฉะนน มนษยทงหลาย ผไมสะอาด มปญญามงประโยชนตน ยอมคบหาสมาคม เพราะมเหตเปนประโยชน ผไมมเหตมาเปนมตร หาไดยาก ในทกวนน บคคลพงเทยวไปผเดยวเหมอนนอแรด ฉะนน ฯ จบขคควสาณสตรท ๓ กสภารทวาชสตรท ๔ [๒๙๗] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พราหมณคามชอเอกนาฬา ในทกขณาครชนบท แควนมคธ กสมยนนแล กสภารทวาชพราหมณประกอบ ไถประมาณ ๕๐๐ ในเวลาเปนทหวานพช ครงนนแล เปนเวลาเชา พระผมพระภาค ทรงนงแลว ทรงถอบาตรและจวร เสดจเขาไปยงทการงานของกสภารทวาช พราหมณ กสมยนนแล การเลยงดของกสภารทวาชพราหมณกาลงเปนไป ลาดบนนแล พระผมพระภาคเสดจเขาไปถงทเลยงด ครนแลวไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง กสภารทวาชพราหมณไดเหนพระผมพระภาคประทบยนอย เพอบณฑบาต ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระสมณะ ขา*พระองคแล ยอมไถและหวาน ครนไถและหวานแลวยอมบรโภค แมพระองค กจงไถและหวาน ครนไถและหวานแลวจงบรโภคเถด พระผมพระภาคตรสวา ดกรพราหมณ แมเรากไถและหวาน ครนไถและหวานแลวยอมบรโภค ฯ กส. ขาแตพระสมณะ กขาพระองคยอมไมเหนแอก ไถ ผาล ปฏก หรอโค ของทานพระโคดมเลย กแลเมอเปนเชนน ทานพระโคดมตรสอยางน วา ดกรพราหมณ แมเรากไถและหวาน ครนไถและหวานแลวยอมบรโภค ฯ ลาดบนน กสภารทวาชพราหมณไดทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๒๙๘] พระองคยอมปฏญาณวาเปนชาวนา แตขาพระองคไมเหน ไถของพระองค พระองคอนขาพระองคทลถามแลว ขอได โปรดตรสบอกไถแกขาพระองค โดยวธทขาพระองคจะพง รจกไถของพระองค ฯ พระผมพระภาคตรสตอบดวยพระคาถาวา ศรทธาของเราเปนพช ความเพยรของเราเปนฝน ปญญา ของเราเปนแอกและไถ หรของเราเปนงอนไถ ใจของเรา เปนเชอก สตของเราเปนผาลและปฏก เราคมครองกาย คมครองวาจา สารวมในอาหารในทอง ยอมกระทาการ ถอนหญา คอ การกลาวใหพลาดดวยสจจะ ความสงบเสงยม ของเราเปนเครองปลดเปลองกเลส ความเพยรของเรานาธระ ไปเพอธระนาไปถงแดนเกษมจากโยคะ ไมหวนกลบมา ยอมถงสถานทๆ บคคลไปแลวไมเศราโศก การไถนานน เราไถแลวอยางน การไถนานน ยอมมผลเปนอมตะ บคคล ไถนานนแลว ยอมพนจากทกขทงปวง ฯ [๒๙๙] ลาดบนนแล กสภารทวาชพราหมณเทขาวปายาสลงในถาด สารดใหญ แลวนอมถวายแดพระผมพระภาคดวยกราบทลวา ขอทานพระโคดม เสวยขาวปายาสเถด เพราะพระองคทานเปนชาวนา ยอมไถนา อนมผล ไมตาย ฯ พระผมพระภาคตรสตอบดวยพระคาถาวา ดกรพราหมณ เราไมควรบรโภคโภชนะทขบกลอมไดมา ขอนไมใชธรรมของพระพทธเจาทงหลาย ผเหนอยโดยชอบ พระพทธเจาทงหลายยอมทรงหามโภชนะทขบกลอมไดมา ดกรพราหมณ เมอธรรมมอย การแสวงหานเปนความ ประพฤตของพระพทธเจาทงหลาย เชญทานบารงพระขณาสพ ผบรบรณดวยคณทงปวง ผแสวงหาคณอนใหญ ผมความ คะนองอนสงบแลว ดวยขาวและนาอยางอนเถด เพราะวา เขตนนเปนเขตของบคคลผมงบญ ฯ [๓๐๐] กส. ขาแตพระโคดม กเมอเปนเชนน ขาพระองคจะถวาย ขาวปายาสนแกใคร ฯ พ. ดกรพราหมณ เรายอมไมเหนบคคลในโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย ผบรโภคขาว ปายาสนนแลว จะพงใหยอยไดโดยชอบ นอกจากตถาคตหรอสาวกของตถาคต เลย ดกรพราหมณ ถาอยางนน ทานจงทงขาวปายาสนนเสยในทปราศจากของ เขยว หรอจงใหจมลงในนาซงไมมตวสตวเถด ฯ ลาดบนน กสภารทวาชพราหมณเทขาวปายาสนนใหจมลงในนาอนไมม ตวสตว พอขาวปายาสนนอนกสภารทวาชพราหมณเทลงในนา (กมเสยง) ดงจจจฏะ จฏจฏะ เปนควนกลมโดยรอบ เหมอนกอนเหลกทบคคลเผาใหรอน ตลอดวน ทงลงในนา (มเสยง) ดงจจจฏะ จฏจฏะ เปนควนกลมโดยรอบ ฉะนน ฯ [๓๐๑] ลาดบนนแล กสภารทวาชพราหมณสลดใจ มขนชชน เขาไป เฝาพระผมพระภาคถงทประทบ หมอบลงแทบพระบาทของพระผมพระภาคดวย เศยรเกลา แลวกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของ พระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ทานพระโคดมทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปไวในทมดดวยหวงวา คนม จกษจกเหนรปได ฉะนน ขาพระองคนขอถงพระโคดมผเจรญกบทงพระธรรม และพระภกษสงฆเปนสรณะ ขอพระโคดมผเจรญโปรดทรงจาขาพระองควาเปน อบาสก ผถงสรณะตลอดชวต จาเดมแตวนนเปนตนไป ขอขาพระองคพงได บรรพชาอปสมบทในสานกของพระโคดมผเจรญเถด กสภารทวาชพราหมณได บรรพชาอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคแลว กทานภารทวาชะอปสมบท แลวไมนาน หลกออกจากหมอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร มใจ เดดเดยว ไมชานกกทาใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตร ทงหลายออกบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอย รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทา ทาเสรจ แลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม กทานภารทวาชะไดเปนพระอรหนตรปหนง ในจานวนพระอรหนตทงหลาย ฯ จบกสภารทวาชสตรท ๔ จนทสตรท ๕ นายจนทกมมารบตรทลถามวา [๓๐๒] ขาพระองคขอทลถามพระพทธเจาผเปนมน มพระปญญามาก ผเปนเจาของแหงพระธรรม ผมตณหาปราศไปแลว ผสงสด กวาสตว ผประเสรฐกวาสารถทงหลายวา สมณะในโลกม เทาไร ขอเชญพระองคตรสบอกสมณะเหลานนเถด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ดกรจนทะ สมณะม ๔ สมณะท ๕ ไมม เราถกทานถามซงหนาแลว ขอชแจงสมณะทง ๔ เหลานน ใหแจมแจงแกทาน คอ สมณะผชนะสรรพกเลสดวยมรรค ๑ สมณะผแสดงมรรค (แกชนเหลาอน) ๑ สมณะเปนอยในมรรค ๑ สมณะ ผประทษรายมรรค ๑ นายจนทกมมารบตรทลถามวา พระพทธเจาทงหลาย ยอมตรสสมณะผชนะสรรพกเลสดวย มรรคอะไร สมณะเปนผมปรกตเพงมรรคไมมผเปรยบ สมณะเปนอยในมรรค ขาพระองคทลถามแลว ขอพระองค ตรสบอกแกขาพระองค อนง ขอพระองคทรงชแจง สมณะ ผประทษรายมรรคใหแจงแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา พระพทธเจาทงหลาย ยอมตรสสมณะผขามความสงสย ไดแลว ผไมมกเลสดจลกศร ผยนดยงแลวในนพพาน ผไมม ความกาหนด ผคงท เปนผนาโลกพรอมดวยเทวโลกวา สมณะผชนะสรรพกเลสดวยมรรค ๑ ภกษใดในศาสนานรวา นพพานเปนธรรมยง ยอมบอก ยอมจาแนกธรรมในธรรม วนยนแล พระพทธเจาทงหลายตรสภกษท ๒ ผตดความ สงสย ผเปนมนผไมหวนไหวนน วาสมณะผแสดงมรรค ภกษใด เมอบทธรรมอนพระพทธเจาทงหลายทรงแสดงไว ดแลว เปนผสารวมแลว มสต เสพบทอนไมมโทษอย ชอวาเปนอยในมรรค พระพทธเจาทงหลาย ตรสภกษท ๓ นนวา เปนอยในมรรค บคคลกระทาเพศแหงพระพทธเจา พระปจเจกพระพทธเจา และพระสาวกผมวตรอนงาม ให เปนเครองปกปดแลว มกประพฤตแลนไป ประทษราย ตระกล เปนผคะนอง มมายา ไมสารวม เปนคนแกลบ บคคลนนแลชอวา เปนสมณะผประทษรายมรรคอยางยงดวย วตตปฏรป กพระอรยสาวกผไดสดบ มปญญา ทราบสมณะ เหลานนทงหมดวาเปนเชนนน เหนแลวอยางน ยอมไมยง ศรทธาของคฤหสถผทราบชดสมณะเปลานใหเสอม จะพง กระทาสมณะผไมถกโทษประทษราย ใหเสมอดวยสมณะ ผถกโทษประทษราย จะพงกระทาสมณะผบรสทธ ใหเสมอ ดวยสมณะผไมบรสทธ อยางไรได ฯ จบจนทสตรท ๕ ปราภวสตรท ๖ [๓๐๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวนอารามของ ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ครงนนแล เมอปฐมยามสน ไปแลว เทวดาตนหนงมรศมอนงดงามยง ทาพระวหารเชตวนทงสนใหสวางไสว เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคแลว ยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๓๐๔] ขาพระองคมา เพอจะทลถามถงคนผเสอม และคนผเจรญ กะทานพระโคดม จงขอทลถามวาอะไรเปนทางของคน เสอม ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ผรดเปนผเจรญ ผรชวเปนผเสอม ผใครธรรมเปนผเจรญ ผเกลยดธรรมเปนผเสอม เพราะเหตนนแล เราจงทราบชด ขอนเถดวาความเสอมนนเปนท ๑ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๒ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนมอสตบรษเปนทรก ไมกระทาสตบรษใหเปนทรก ชอบใจ ธรรมของอสตบรษ ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหต นนแล เราจงทราบขอนเถดวา ความเสอมนนเปนท ๒ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๓ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนใดชอบนอน ชอบคย ไมหมน เกยจคราน โกรธงาย ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหตนนแล เราจงทราบ ชดขอนเถดวา ความเสอมนนเปนท ๓ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๔ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนใดสามารถ แตไมเลยงมารดาหรอบดาผแกเฒา ผานวย หนมสาวไปแลว ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหต นนแล เราจงทราบชดขอนเถดวา ความเสอมนนเปนท ๔ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๕ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนใดลวงสมณะพราหมณ หรอแมวณพกอนดวยมสาวาท ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหตนนแล เราจงทราบ ชดขอนเถดวา ความเสอมนนเปนท ๕ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๖ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนมทรพยมาก มเงนทองของกน กนของอรอยแตผเดยว ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหตนนแล เราจงทราบ ชดขอนเถดวา ความเสอมนนเปนท ๖ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๗ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนใดหยงเพราะชาต หยงเพราะทรพย และหยงเพราะโคตร ยอมดหมนญาตของตน ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะ เหตนน เราจงทราบชดขอนเถดวา ความเสอมนนเปนท ๗ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๘ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนใดเปนนกเลงหญง เปนนกเลงสรา และเปนนกเลง การพนนผลาญทรพยทตนหามาได ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหตนนแล เราจงทราบชดขอนเถดวา ความเสอม นนเปนท ๘ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๙ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนไมสนโดษดวยภรยาของตน ประทษรายในภรยาของคนอน เหมอนประทษรายในหญงแพศยา ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหตนนแล เราจงทราบชดขอนเถดวา ความเสอม นนเปนท ๙ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๑๐ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ ชายแกไดหญงรนสาวมาเปนภรยา ยอมนอนไมหลบ เพราะ ความหงหวงหญงรนสาวนน ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหตนน เราจงทราบชดขอนเถดวา ความเสอมนน เปนท ๑๐ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๑๑ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ คนใดตงหญงนกเลงสรยสราย หรอแมชาย เชนนนไวในความ เปนใหญ ขอนนเปนทางของคนเสอม เพราะเหตนน เราจงทราบชดขอนเถดวา ความเสอมนนเปนท ๑๑ ฯ ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกคนเสอมท ๑๒ อะไรเปนทางของคนเสอม ฯ กบคคลผเกดในสกลกษตรย มโภคทรพยนอย มความมกใหญ ปรารถนาราชสมบต ขอนนเปนทางของคนเสอม บณฑตผถง พรอมดวยความเหนอนประเสรฐ พจารณาเหนคนเหลาน เปนผเสอมในโลก ทานยอมคบโลกทเกษม (คนผเจรญ) ฯ จบปราภวสตรท ๖ วสลสตรท ๗ [๓๐๕] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของ ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ครงนนแล เปนเวลาเชา พระผม พระภาคทรงครองอนตรวาสกแลว ทรงถอบาตรและจวร เสดจเขาไปบณฑบาต ยงพระนครสาวตถ กสมยนนแล อคคกภารทวาชพราหมณกอไฟแลวตกแตง ของทควรบชา อยในนเวศน ลาดบนนแล พระผมพระภาคเสดจเทยวบณฑบาต ตามลาดบตรอก ในพระนครสาวตถ เสดจเขาไปยงนเวศนของอคคกภารทวาช*พราหมณ อคคกภารทวาชพราหมณไดเหนพระผมพระภาคเสดจมาแตไกลทเดยว ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา หยดอยทนนแหละคนโลน หยดอยท นนแหละสมณะ หยดอยทนนแหละคนถอย ฯ เมออคคกภารทวาชพราหมณกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรส ถามวา ดกรพราหมณ กทานรจกคนถอย หรอธรรมเปนเครองกระทาใหเปน คนถอยหรอ ฯ อ. ทานพระโคดม ขาพเจาไมรจกคนถอยหรอธรรมเปนเครองกระทา ใหเปนคนถอย ดละ ขอทานพระโคดมจงแสดงธรรมตามทขาพเจาจะพงรจกคน ถอยหรอธรรมเปนเครองกระทาใหเปนคนถอยเถด ฯ พ. ดกรพราหมณ ถาอยางนน ทานจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว อคคกภารทวาชพราหมณทลรบพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาคไดตรสพระ*คาถาประพนธนวา [๓๐๖] ๑. คนมกโกรธ ผกโกรธ ลบหลอยางเลว มทฐวบต และ มมายา พงรวาเปนคนถอย ๒. คนผเบยดเบยนสตวทเกดหนเดยว แมหรอเกดสองหน ไมมความเอนดในสตว พงรวาเปนคนถอย ฯ ๓. คนเบยดเบยน เทยวปลน มชอเสยงวา ฆาชาวบาน และชาวนคม พงรวาเปนคนถอย ฯ ๔. คนลกทรพยทผอนหวงแหน ไมไดอนญาตให ใน บานหรอในปา พงรวาเปนคนถอย ฯ ๕. คนทกหนมาใชแลวกลาววา หาไดเปนหนทานไม หน ไปเสย พงรวาเปนคนถอย ฯ ๖. คนฆาคนเดนทาง ชงเอาสงของ เพราะอยากไดสงของ พงรวาเปนคนถอย ฯ ๗. คนถกเขาถามเปนพยาน แลวกลาวคาเทจ เพราะเหต แหงตนกด เพราะเหตแหงผอนกด เพราะเหตแหงทรพย กด พงรวาเปนคนถอย ฯ ๘. คนผประพฤตลวงเกน ในภรยาของญาตกตาม ของ เพอนกตาม ดวยขมขนหรอดวยการรวมรกกน พงรวาเปน คนถอย ฯ ๙. คนผสามารถ แตไมเลยงมารดาหรอบดาผแกเฒาผานวย หนมสาวไปแลว พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๐. คนผทบตดาวามารดาบดา พชายพสาว พอตาแมยาย แมผวหรอพอผว พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๑. คนผถกถามถงประโยชน บอกสงทไมเปนประโยชน พดกลบเกลอนเสย พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๒. คนทากรรมชวแลว ปรารถนาวาใครอยาพงรเรา ปกปด ไว พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๓. คนผไปสสกลอนแลว และบรโภคโภชนะทสะอาด ยอมไมตอบแทนเขาผมาสสกลของตน พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๔. คนผลวงสมณะ พราหมณ หรอแมวณพกอน ดวย มสาวาท พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๕. เมอเวลาบรโภคอาหาร คนผดาสมณะหรอพราหมณ และไมใหโภชนะ พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๖. คนในโลกน ผอนโมหะครอบงาแลว ปรารถนา ของเลกนอย พดอวดสงทไมม พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๗. คนเลวทราม ยกตนและดหมนผอน ดวยมานะ ของตน พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๘. คนฉนเฉยว กระดาง มความปรารถนาลามก ม ความตระหน โออวด ไมละอาย ไมสะดงกลว พงรวาเปนคนถอย ฯ ๑๙. คนตเตยนพระพทธเจา หรอตเตยนบรรพชต หรอ คฤหสถสาวกของพระพทธเจา พงรวาเปนคนถอย ฯ ๒๐. ผใดแลไมเปนพระอรหนต แตปฏญาณวาเปนพระอรหนต ผนนแลเปนคนถอยตาชา เปนโจรในโลกพรอม ทงพรหมโลก คนเหลาใด เราประกาศแกทานแลว คนเหลานนนนแล เรากลาววาเปนคนถอย ฯ บคคลไมเปนคนถอยเพราะชาต ไมเปนพราหมณเพราะชาต แตเปนคนถอยเพราะกรรม เปนพราหมณเพราะกรรม ทาน จงรขอนน ตามทเราแสดงน บตรของคนจณฑาลเลยง ตวเองได ปรากฏชอวาตงมาคะ เปนคนกนของทตนให สกเอง เขาไดยศอยางสงทไดแสนยาก กษตรยและ พราหมณเปนอนมากไดมาสทบารงของเขา เขาขนยานอน ประเสรฐ ไปสหนทางใหญอนไมมฝน เขาสารอกกามราคะเสยไดแลว เปนผเขาถงพรหมโลก ชาตไมได หามเขาใหเขาถงพรหมโลก พราหมณเกดในสกลผสาธยายมนต เปนพวกรายมนต แตพวกเขาปรากฏในบาปกรรม อยเนองๆ พงถกตเตยนในปจจบนทเดยว และภพหนา กเปนทคต ชาตหามกนพวกเขาจากทคตหรอจากครหาไมได บคคลไมเปนคนถอยเพราะชาต ไมเปนพราหมณเพราะชาต แตเปนคนถอยเพราะกรรม เปนพราหมณเพราะกรรม ฯ [๓๐๗] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว อคคกภารทวาชพราหมณ ไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองค แจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก พระองค ทรงประกาศธรรม โดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอตามประทปไวในทมด ดวยหวงวา คนมจกษ จกเหนรปได ฉะนน ขาพระองคขอถงพระองคกบทงพระธรรมและพระภกษสงฆ เปนสรณะ ขอพระองคทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวต จาเดมแตวนนเปนตนไป ฯ จบวสลสตรท ๗ เมตตสตรท ๘ [๓๐๘] กลบตรผฉลาดในประโยชน ปรารถนาเพอจะตรสรสนตบท พงบาเพญไตรสกขา กลบตรนนพงเปนผอาจหาญ เปนผ ตรง ซอตรง วางาย ออนโยน ไมเยอหยง สนโดษ เลยงงาย มกจนอย มความประพฤตเบา มอนทรยอนสงบ แลว มปญญาเครองรกษาตน ไมคะนอง ไมพวพนในสกล ทงหลาย และไมพงประพฤตทจรตเลกนอยอะไรๆ ซง เปนเหตใหทานผรเหลาอนตเตยนได พงเจรญเมตตาใน สตวทงหลายวา ขอสตวทงปวงจงเปนผมสข มความเกษม มตนถงความสขเถด สตวมชวตเหลาใดเหลาหนงมอย เปน ผสะดงหรอเปนผมนคง ไมมสวนเหลอ สตวเหลาใดม กายยาวหรอใหญ ปานกลางหรอสน ผอมหรอพ ทเรา เหนแลวหรอไมไดเหน อยในทไกลหรอในทใกล ทเกด แลวหรอแสวงหาทเกด ขอสตวทงหมดนนจงเปนผมตน ถงความสขเถด สตวอนไมพงขมขสตวอน ไมพงดหมน อะไรเขาในทไหนๆ ไมพงปรารถนาทกขใหแกกนและกน เพราะความโกรธ เพราะความเคยดแคน มารดาถนอมบตร คนเดยวผเกดในตน แมดวยการยอมสละชวตได ฉนใด กลบตรผฉลาดในประโยชน พงเจรญเมตตามในใจไมม ประมาณในสตวทงปวง แมฉนนน กลบตรนนพงเจรญ เมตตามในใจไมมประมาณ ไปในโลกทงสน ทงเบองบน เบองตา เบองขวาง ไมคบแคบ ไมมเวร ไมมศตร กลบตรผเจรญเมตตานนยนอยกด เดนอยกด นงอยกด นอนอยกด พงเปนผปราศจากความงวงเหงาเพยงใด กพง ตงสตนไวเพยงนน บณฑตทงหลายกลาววหารธรรมน วาเปนพรหมวหารในธรรมวนยของพระอรยเจาน และกลบตร ผเจรญเมตตาไมเขาไปอาศยทฐ เปนผมศลถงพรอมแลว ดวยทศนะ นาความยนดในกามทงหลายออกไดแลว ยอม ไมถงความนอนในครรภอกโดยแทแล ฯ จบเมตตสตรท ๘ เหมวตสตรท ๙ สาตาครยกษกลาววา [๓๐๙] นวนเปนอโบสถท ๑๕ ราตรอนเปนทพยปรากฏแลว มาเรา ทงสองจงไปเฝาพระโคดมผเปนพระศาสดามพระนามอนไม ทรามเถด ฯ เหมวตยกษถามวา พระโคดมผคงททรงตงพระทยไวดแลว ในสตวทงปวงแลหรอ พระโคดมทรงกระทาความดารในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ ใหอยในอานาจแลหรอ ฯ สาตาครยกษตอบวา กพระองคเปนผคงท ทรงตงพระทยไวดแลวในสตวทงปวง อนง พระองคทรงกระทาความดารในอฏฐารมณและ อนฏฐารมณ ใหอยในอานาจแลว ฯ เหมวตยกษถามวา พระโคดมไมทรงถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดใหแลหรอ ทรงสารวมแลวในสตวทงหลายแลหรอ ทรงหางไกลจาก ความประมาทแลหรอ ยอมไมทรงละทงฌานแลหรอ ฯ สาตาครยกษตอบวา พระองคไมถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดให ทรงสารวม แลวในสตวทงหลาย และทรงหางไกลจากความประมาท พระองคเปนผตรสรแลว ยอมไมทรงละทงฌาน ฯ เหมวตยกษถามวา พระโคดมไมตรสคาเทจแลหรอ มพระวาจาไมหยาบคาย แลหรอ ไมตรสคาสอเสยดแลหรอ ไมตรสคาเพอเจอ แลหรอ ฯ สาตาครยกษตอบวา พระองคไมตรสคาเทจ มพระวาจาไมหยาบคาย และไมตรส คาสอเสยด ตรสคาทเปนประโยชนอยางเดยว เพราะทรง กาหนดดวยพระปญญา ฯ เหมวตยกษถามวา พระโคดมไมทรงยนดในกามทงหลายแลหรอ พระหฤทย ของพระโคดมไมขนมวแลหรอ พระโคดมทรงลวงโมหะ ไดแลวหรอ พระโคดมทรงมพระจกษในธรรมทงหลาย แลหรอ ฯ สาตาครยกษตอบวา พระองคไมทรงยนดในกามทงหลาย และพระหฤทยของ พระองคไมขนมว พระองคทรงลวงโมหะไดทงหมด พระองค ตรสรแลว ทรงมพระจกษในธรรมทงหลาย ฯ เหมวตยกษถามวา พระโคดมทรงถงพรอมแลว ดวยวชชาแลหรอ ทรงม จรณะบรสทธแลหรอ อาสวะทงหลายของพระองคนนสน ไปแลวแลหรอ ภพใหมไมมแลหรอ ฯ สาตาครยกษตอบวา พระองคทรงถงพรอมแลวดวยวชชา และทรงมจรณะบรสทธ อาสวะทงหลายของพระองคสนไปหมดแลว ภพใหมของ พระองคไมม ฯ เหมวตยกษกลาววา พระหฤทยของพระโคดมผเปนมน ถงพรอมแลว กายกรรม วจกรรม และมโนกรรม มาเราทงสองจงไปเฝาพระโคดม ผทรงถงพรอมแลวดวยวชชาและจรณะกนเถด ฯ เหมวตยกษชมเชยพระผมพระภาควา มาเถดเราจงไปเฝาพระโคดมผมพระชงฆเพยงปลแขงเนอทราย ผซบผอม เปนนกปราชญ มพระกระยาหารนอย ไมโลภ เปนมน ทรงฌานอยในปา เราเขาไปเฝาพระโคดม ผดจ ราชสห เสดจเทยวไปพระองคเดยว ไมเสดจมาสภพใหม ไมมความหวงใย ในกามทงหลาย แลวจงทลถามถงธรรม เปนเครองพนจากบวงมาร เราจงทลถามพระโคดมผตรสบอก ผทรงแสดง ผทรงถงฝงแหงธรรมทงปวง ผตรสรแลว ผทรงลวงเวรภยไดแลว ฯ เหมวตยกษทลถามวา เมออะไรเกดขน โลกจงเกดขน โลกยอมกระทาความ เชยชดในอะไร โลกยดถออะไร เมออะไรม โลก จงเดอดรอน ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ดกรเหมวตะ เมออายตนะภายในและภายนอก ๖ เกดขน โลกจงเกด ขน โลกยอมกระทาความเชยชดในอายตนะภายในและภาย นอก ๖ โลกยดถออายตนะภายในและภายนอก ๖ นน แหละ เมออายตนะภายในและภายนอก ๖ ม โลกจง เดอดรอน ฯ อปาทานทเปนเหตใหโลกตองเดอดรอนเปนไฉน ขาพระองค ทลถามแลว ขอพระองคตรสบอก ซงธรรมชาตเปนเครอง ออกจากโลก บคคลจะพนจากทกขไดอยางไร ฯ กามคณ ๕ ในโลกมใจเปนท ๖ เราประกาศแลว บคคล คลายความพอใจในกามคณ ๕ นไดแลวยอมพนจากทกขได ดวยอาการอยางน เราบอกซงธรรมชาตเปนเครองออกจาก โลกน ตามความเปนจรง แกทานทงหลายแลว ถาแมทาน ทงหลายพงถามเราพนครง เรากจะบอกขอนแกทานทงหลาย เพราะบคคลยอมพนจากทกขไดดวยอาการอยางน ฯ ในโลกนใครเลาขามโอฆะได ในโลกนใครเลาขามอรรณพ ได ใครยอมไมจมลงในอรรณพทลกซง ไมมทพง ไมม ทยดเหนยว ฯ ผถงพรอมแลวดวยศล มปญญา มใจตงมนดแลว มความ หมายร ณ ภายใน มสตทกเมอ ยอมขามพนโอฆะทขามได แสนยาก ผนนเวนจากกามสญญา ลวงสงโยชนทงปวงเสย ได มความเพลดเพลนและภพหมดสนแลว ยอมไมจมลงใน อรรณพ คอ สงสารอนลก ฯ เชญทานทงหลาย ดพระผมพระภาคพระองคนน ผมพระปญญา ลกซง ผทรงแสดงเนอความละเอยด ไมมความกงวล ไมของแลวในกามภพ พนวเศษแลวในอารมณทงปวง ทรง ดาเนนไปในทางอนเปนทพย ทรงแสวงหาคณอนใหญ เชญทานทงหลายดพระผมพระภาคพระองคนนผมพระนามไมทราม ผทรงแสดงเนอความละเอยด ผทรงใหปญญา ไมของแลวในอาลยในกาม ทรงรธรรมทงปวง มพระปญญาด ทรงดาเนนไปในทางอนเปนอรยะ ทรงแสวงหาคณอนใหญ ฯ วนนเราทงหลายเหนดแลวหนอ สวางไสวแลว ตงขนดแลว เพราะเราทงหลายไดเหนพระสมพทธเจาผทรงขามโอฆะได แลว หาอาสวะมได ฯ ยกษหนงพนทงหมดเหลาน มฤทธ มยศ ยอมถงพระผมพระภาคพระองคนน เปนสรณะดวยคาวา พระองคเปน พระศาสดาผยอดเยยมของขาพระองคทงหลาย ขาพระองค ทงหลาย จกขอนอบนอมซงพระสมพทธเจาและความทพระ ธรรมเปนธรรมด เทยวไปจากบานสบาน จากภเขาสภเขา ฯ จบเหมวตสตรท ๙ อาฬวกสตรท ๑๐ [๓๑๐] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยในทอยของอาฬวกยกษ ใกลเมอง อาฬว ครงนนแล อาฬวกยกษเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ครนแลว ไดกราบทลพระผมพระภาควา จงออกไปเถดสมณะ พระผมพระภาคตรสวา ดละทาน แลวไดเสดจออกไป อาฬวกยกษไดกราบทลพระผมพระภาควา จงเขามา เถดสมณะ พระผมพระภาคตรสวา ดละทาน แลวไดเสดจเขาไป แมครงท ๒ ... แมครงท ๓ ... แมครงท ๔ อาฬวกยกษไดกราบทลพระผมพระภาควา จงออกไปเถดสมณะ พระผมพระภาคตรสวา ดกรทาน เราจกไมออกไปละ ทานจงกระทากจททานจะพงกระทาเถด ฯ อา. ดกรสมณะ ขาพเจาจะถามปญหากะทาน ถาวาทานจกไมพยากรณ แกขาพเจาไซร ขาพเจาจะควกดวงจตของทานออกโยนทง จกฉกหวใจของทาน หรอจกจบทเทาทงสองของทานแลวขวางไปทฝงแมนาคงคา ฯ พ. เรายงไมมองเหนบคคลผทจะพงควกดวงจตของเราออกโยนทง จะพง ฉกหวใจของเรา หรอจะพงจบทเทาทงสองแลวขวางไปทฝงแมนาคงคาได ในโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย ดกรทาน กและทานหวงจะถามปญหากจงถามเถด ฯ ลาดบนน อาฬวกยกษไดทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๓๑๑] อะไรเลาเปนทรพยเครองปลมใจอนประเสรฐทสดของบรษใน โลกน อะไรเลาทบคคลประพฤตดแลวยอมนาความสขมาให อะไรเลาเปนรสยงประโยชนใหสาเรจกวารสทงหลาย นก ปราชญทงหลาย ไดกลาวชวตของบคคลผเปนอยอยางไรวา ประเสรฐทสด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบดวยพระคาถาวา ศรทธาเปนทรพย เครองปลมใจอนประเสรฐทสดของบรษใน โลกน ธรรมทบคคลประพฤตดแลวยอมนาความสขมาให สจจะแลเปนรสยงประโยชนใหสาเรจกวารสทงหลาย นก ปราชญทงหลายกลาวชวตของบคคลผเปนอยดวยปญญาวาประ เสรฐทสด ฯ บคคลยอมขามโอฆะไดอยางไร บคคลยอมขามอรรณพได อยางไร บคคลยอมลวงทกขไดอยางไร ยอมบรสทธได อยางไร ฯ บคคลยอมขามโอฆะไดดวยศรทธา ยอมขามอรรณพได ดวยความไมประมาท ยอมลวงทกขไดดวยความเพยร ยอม บรสทธไดดวยปญญา ฯ บคคลยอมไดปญญาอยางไร ยอมหาทรพยไดอยางไร ยอม ไดชอเสยงอยางไร ยอมผกมตรทงหลายไวไดอยางไร บคคล ละจากโลกนไปสโลกอนแลว ยอมไมเศราโศกอยางไร ฯ บคคลเชอธรรมของพระอรหนตทงหลาย เพอบรรลนพพาน เปนผไมประมาท มปญญาเปนเครองสอดสอง ฟงอยดวยด ยอมไดปญญา บคคลผมธระ กระทาสมควร มความหมน ยอมหาทรพยได บคคลยอมไดชอเสยงดวยสจจะ ผใหยอม ผกมตรไวได ผใดมศรทธาอยครองเรอน มธรรม ๔ ประการ น คอ สจจะ ธรรมะ ธต จาคะ ผนนแลละจากโลกน ไปแลวยอมไมเศราโศก ถาวาเหตแหงการไดชอเสยงยงไป กวาสจจะกด เหตแหงถารไดปญญายงไปกวาทมะกด เหต แหงการผกมตรยงไปกวาจาคะกด เหตแหงการหาทรพย ไดยงไปกวาขนตกด มอยในโลกนไซร เชญทานถามสมณพราหมณเปนอนมากแมเหลาอนดเถด ฯ บดน ขาพระองคจะพงถามสมณพราหมณเปนอนมากทาไม เลา วนน ขาพระองคทราบชดประโยชนอนเปนไปในภพ หนา พระพทธเจาเสดจมาสเมองอาฬวเพอประทบอย เพอ ประโยชนแกขาพระองคหนอ วนน ขาพระองคทราบชด พระทกขไณยบคคลผเลศ ทบคคลถวายทานแลวเปนทาน มผลมาก ขาพระองคจกนอบนอมพระสมพทธเจา และ ความทพระธรรมเปนธรรมด เทยวไปจากบานสบาน จากเมองสเมอง ฯ จบอาฬวกสตรท ๑๐ วชยสตรท ๑๑ [๓๑๒] ถาวาบคคลเทยวไป ยนอย นง นอน คเขาหรอเหยยดออก นนเปนความเคลอนไหวของกาย กายประกอบแลวดวย กระดกและเอนฉาบดวยหนงและเนอ ปกปดดวยผว เตม ดวยไส อาหาร มกอนตบ มตร หวใจ ปอด มาม ไต นามก นาลาย เหงอ มนขน เลอด ไขขอ ด เปลวมน อนปถชนผเปนพาล ยอมไมเหนตามความเปนจรง อนง ของ อนไมสะอาดยอมไหลออกจากชองทงเกาของกายนทกเมอ คอ ขตาจากตา ขหจากห และนามกจากจมก บางคราวยอม สารอกออกจากปาก ดและเสลดยอมสารอกออก เหงอและ หนองฝซมออกจากกาย อนง อวยวะเบองสงของกายนเปน โพลง เตมดวยมนสมอง คนพาลถกอวชชาหมหอแลว ยอม สาคญกายนนโดยความเปนของสวยงาม กเมอใด เขาตาย ขนพอง มสเขยว ถกทงไวในปา เมอนน ญาตทงหลาย ยอมไมหวงใย สนขบาน สนขจงจอก หมาปา หมหนอน กา แรง และสตวเหลาอน ยอมกดกนกายนน ภกษ ในศาสนาน ไดฟงพระพทธพจนแลว มความรชด เธอ ยอมกาหนดรกายน ยอมเหนตามความเปนจรงทเดยว สรระ ทมวญญาณนเหมอนสรระทตายแลวนน สรระทตายแลวนน เหมอนสรระทมวญญาณน ภกษพงคลายความพอใจในกาย เสยทงภายในและภายนอก ภกษนนมความรชดในศาสนา น ไมยนดแลวดวยฉนทราคะ ไดบรรลอมฤตบท สงบ ดบไมจต กายนมสองเทา ไมสะอาด มกลนเหมน อนบคคล บรหารอย เตมไปดวยซากศพตางๆ ถายของไมสะอาด มนาลายและนามกเปนตนใหไหลออกจากทวารทงเกา และ ขบเหงอไคลใหไหลออกจากขมขนนนๆ ผใดพงสาคญเพอ ยกยองตวหรอพงดหมนผอน จกมอะไร นอกจากการไมเหน อรยสจ ฯ จบวชยสตรท ๑๑ มนสตรท ๑๒ [๓๑๓] ภยเกดแตความเชยชม ธลคอราคะ โทสะ และโมหะ ยอมเกดแตทอย ทอนมใชทอยและความไมเชยชมนแล พระพทธเจาผเปนมนทรงเหน (เปนความเหนของมน) ผใดตดกเลสทเกดแลว ไมพงปลกใหเกดขนอก เมอกเลส นนเกดอย กไมพงใหหลงไหลเขาไป บณฑตทงหลายกลาว ผนนวาเปนมนเอก เทยวไปอย ผนนเปนผแสวงหาคณ อนใหญ ไดเหนสนตบท ผใดกาหนดรทตงแหงกเลส ฆาพชไมทายางแหงพชใหหลงไหลเขาไป ผนนแลเปนมน มปรกตเหนทสดแหงความสนไปแหงชาต ละอกศลวตกเสย แลว ไมเขาถงการนบวาเปนเทวดาหรอมนษย ผใดรชดภพ อนเปนทอาศยอยทงปวง ไมปรารถนาภพอนเปนทอาศยอย เหลานนแมภพหนง ผนนแลเปนมน ปราศจากกาหนด ไมยนดแลว ไมกอกรรม เปนผถงฝงโนนแลวแล อนง ผครอบงาธรรมไดทงหมด รแจงธรรมทกอยาง มปญญาด ไมเขาไปตด (ไมเกยวเกาะ) ในธรรมทงปวง ละธรรมได ทงหมด นอมไปแลวในธรรมเปนทสนตณหา นกปราชญ ยอมประกาศวาเปนมน อนง ผมกาลงคอปญญาประกอบดวย ศลและวตร มจตตงมน ยนดในฌาน มสต หลดพนจาก เครองของ ไมมกเลสดจหลกตอ ไมมอาสวะ นกปราชญ ยอมประกาศวาเปนมน หรอผเปนมน (มปญญา) ไม ประมาท เทยวไปผเดยว ไมหวนไหวเพราะนนทาและ สรรเสรญ ไมสะดงหวาดเพราะโลกธรรม เหมอนราชสห ไมสะดงหวาดเพราะเสยง ไมของอยในตณหาและทฐ เหมอนลมไมของอยในตาขาย ไมตดอยกบโลก เหมอน ดอกบวไมตดอยกบนา เปนผนา ไมใชผทใครๆ อนจะพง นาไปได นกปราชญยอมประกาศวาเปนมน หรอแมผใดไมถง ความยนดหรอยนราย ในเรองทผอนกลาววาจาดวยอานาจ การชมหรอการต เหมอนเสามอยททาเปนทลงอาบนา ผนน ปราศจากราคะ มอนทรยตงมนดแลว นกปราชญยอมประกาศ วาเปนมน หรอแมผใดแลดารงตนไวซอตรงดจกระสวย เกลยดชงแตกรรมทเปนบาป พจารณาเหนกรรมทงทไมเสมอ และทเสมอ (ทงผดทงชอบ) ผนนนกปราชญยอมประกาศวา เปนมน หรอแมผใดยงหนมแนนหรอปนกลาง สารวมตน ไมทาบาป เปนมน มจตหางจากบาป ไมโกรธงาย ไมวาราย ใครๆ ผนนนกปราชญยอมประกาศวาเปนมน หรอแม ผใดอาศยอาหารทผอนใหเปนอย ไดกอนขาวแตสวนทด สวนปานกลางหรอสวนทเหลอ ไมอาจจะกลาวชม ทงไม กลาวทบถมใหทายกตกตา ผนนนกปราชญยอมประกาศวา เปนมน หรอแมผใดไมหมกมนอยในรปแหงหญงอะไรๆ ทกาลงเปนสาวเปนผรเทยวไปอย ปราศจากความยนดใน เมถน ไมกาหนด หลดพนแลวจากความมวเมาประมาท ผนนนกปราชญยอมประกาศวาเปนมน หรอแมผรจกโลก เหนปรมตถประโยชน ขามพนโอฆะและสมทร เปนผคงท ตดกเลสเครองรอยรดไดขาดแลว อนทฐหรอตณหาอาศยไม ไดแลว ไมมอาสวะ ผนนนกปราชญยอมประกาศวาเปนมน คนทงสองไมเสมอกน มทอยและความเปนอยไกลกน คอ คฤหสถเลยงลกเมย สวนภกษไมยดถอวาเปนของเรา มวตรงาม คฤหสถไมสารวมเพราะบนรอนสตวอน ภกษเปน มน สารวมเปนนตย รกษาสตวมชวตไว นกยงมสรอยคอ เขยว บนไปในอากาศ ยงสความเรวของหงสไมไดในกาล ไหนๆ ฉนใด คฤหสถทาตามภกษผเปนมน สงดเงยบ เพงอยในปาไมได ฉนนน ฯ จบมนสตรท ๑๒ จบอรควรรคท ๑ ---------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. อรคสตร ๒. ธนยสตร ๓. ขคควสาณสตร ๔. กสภารทวาช*สตร ๕. จนทสตร ๖. ปราภวสตร ๗. วสลสตร ๘. เมตตสตร ๙. เหมวตสตร ๑๐. อาฬวกสตร ๑๑. วชยสตร ๑๒. มนสตร บณฑต เรยกวาอรควรรค ฯ ---------สตตนบาต จฬวรรคท ๒ รตนสตรท ๑ [๓๑๔] ภตเหลาใดประชมกนแลว ในประเทศนกด หรอภมมเทวดาเหลาใดประชมกนแลว ในอากาศกด ขอหมภต ทงปวงจงเปนผมใจด และขอจงฟงภาษตโดยเคารพ ดกร ภตทงปวง เพราะเหตนนแล ทานทงหลายจงตงใจฟง ขอ จงแผเมตตาจตในหมมนษย มนษยเหลาใดนาพลกรรมไป ทงกลางคนกลางวน เพราะเหตนนแล ทานทงหลายจง เปนผไมประมาท รกษามนษยเหลานน ทรพยเครองปลมใจ อยางใดอยางหนงในโลกนหรอในโลกอน หรอรตนะใดอน ประณตในสวรรค ทรพยและรตนะนนเสมอดวยพระตถาคต ไมมเลย พทธรตนะแมนเปนรตนะอนประณต ดวยสจจะวาจาน ขอความสวสดจงมแกสตวเหลาน พระศากยมนผมพระหฤทยดารงมน ไดบรรลธรรมใดอนเปนทสน กเลส เปนทสารอกกเลส เปนอมฤตธรรมอนประณต ธรรมชาตอะไรๆ อนสมควรดวยพระธรรมนนยอมไมม ธรรมรตนะแมนเปนรตนะอนประณต ดวยสจจวาจานขอ ความสวสดจงมแกสตวเหลาน พระพทธเจาผประเสรฐสด ทรงสรรเสรญแลวซงสมาธใด วาเปนธรรมอนสะอาด บณฑตทงหลายกลาวสมาธใด วาใหผลในลาดบสมาธอน เสมอดวยสมาธนนยอมไมม ธรรมรตนะแมนเปนรตนะอน ประณต ดวยสจจวาจาน ขอความสวสด จงมแกสตว เหลาน บคคล ๘ จาพวก ๔ ค อนสตบรษทงหลาย สรรเสรญแลว บคคลเหลานนควรแกทกษณาทาน เปน สาวกของพระสคต ทานทบคคลถวายแลวในทานเหลานน ยอมมผลมาก สงฆรตนะแมนเปนรตนะอนประณต ดวย สจจวาจาน ขอความสวสดจงมแกสตวเหลาน พระอรย บคคลเหลาใดในศาสนาของพระโคดม ประกอบดวยดแลว (ดวยกายประโยคและวจประโยคอนบรสทธ) มใจมนคง เปนผไมมความหวงใย (ในกายและชวต) พระอรยบคคล เหลานน บรรลอรหตผลทควรบรรลหยงลงสอมตนพพาน ไดซงความดบกเลส โดยเปลาเสวยผลอย สงฆรตนะแม นเปนรตนะอนประณต ดวยสจจวาจาน ขอความสวสด จงมแกสตวเหลาน เสาเขอนทฝงลงดน ไมหวนไหว เพราะลมทงสทศ ฉนใด ผใดพจารณาเหนอรยสจทงหลาย เราเรยกผนนวาเปนสตบรษ ผไมหวนไหวเพราะโลกธรรม มอปมาฉนนน สงฆรตนะแมนเปนรตนะอนประณต ดวย สจจวาจาน ขอความสวสดจงมแกสตวเหลาน พระอรยบคคลเหลาใด ทาใหแจงซงอรยสจทงหลาย อนพระศาสดาทรงแสดงดแลว ดวยปญญาอนลกซง พระอรยบคคลเหลานน ยงเปนผประมาทอยางแรงกลาอยกจรง ถงกระนนทานยอมไมยดถอเอาภพท ๘ สงฆรตนะแมนเปน รตนะอนประณต ดวยสจจวาจาน ขอความสวสดจงม แกสตวเหลาน สกกายทฐและวจกจฉา หรอแมสลพพตปรามาส อนใดอนหนงยงมอย ธรรมเหลานนอนพระอรยบคคลนนละไดแลว พรอมดวยความถงพรอมแหงการ เหน (นพพาน) ทเดยว อนงพระอรยบคคลเปนผพนแลว จากอบายทง ๔ ทงไมควรเพอทาอภฐานทง ๖ (คอ อนนตรยกรรม ๕ และการเขารด) สงฆรตนะแมน เปนรตนะ อนประณต ดวยสจจวาจาน ขอความสวสดจงมแกสตว เหลาน พระอรยบคคลนน ยงทาบาปกรรมดวยกาย ดวยวาจา หรอดวยใจกจรง ถงกระนน ทานกไมควรเพอจะ ปกปดบาปกรรมอนนน ความทบคคลผมธรรมเครอง นพพานอนตนเหนแลว เปนผไมควรเพอปกปดบาปกรรมนน พระผมพระภาคตรสแลว สงฆรตนะแมนเปนรตนะอน ประณต ดวยสจจวาจาน ขอความสวสดจงมแกสตว เหลาน พมไมในปามยอดอนบานแลวในเดอนตนใน คมหนตฤด ฉนใด พระผมพระภาคไดทรงแสดงธรรมอน ประเสรฐยง เปนเครองใหถงนพพาน เพอประโยชน เกอกล มอปมาฉนนน พทธรตนะแมน เปนรตนะอน ประณต ดวยสจจวาจาน ขอความสวสดจงมแกสตว เหลาน พระพทธเจาผประเสรฐ ทรงทราบธรรมอน ประเสรฐ ทรงประทานธรรมอนประเสรฐ ทรงนามา ซงธรรมอนประเสรฐ ไมมผยงไปกวา ไดทรงแสดง ธรรมอนประเสรฐ พทธรตนะแมนเปนรตนะอนประณต ดวยสจจวาจาน ขอความสวสดจงมแกสตวเหลาน พระอรยบคคลเหลาใด ผมจตอนหนายแลวในภพตอไป มกรรม เกาสนแลว ไมมกรรมใหมเครองสมภพ พระอรยบคคลเหลานนมพชอนสนแลว มความพอใจไมงอกงาม แลว เปนนกปราชญยอมนพพาน เหมอนประทปอน ดบไปฉะนน สงฆรตนะแมนเปนรตนะอนประณต ดวย สจจวาจาน ขอความสวสดจงมแกสตวเหลาน ภตเหลา ใดประชมกนแลวในประเทศนกด หรอภมมเทวดาเหลา ใดประชมกนแลวในอากาศกด เราทงหลายจงนมสการ พระพทธเจาผไปแลวอยางนน ผอนเทวดาและมนษยทง หลายบชาแลว ขอความสวสดจงมแกสตวเหลาน ภต เหลาใดประชมกนแลวในประเทศนกด หรอภมมเทวดา เหลาใด ประชมกนแลวในอากาศกด เราทงหลาย จงนมสการพระธรรมอนไปแลวอยางนน อนเทวดาและ มนษยทงหลายบชาแลว ขอความสวสดจงมแกสตวเหลาน ภตเหลาใดประชมกนแลวในประเทศนกด หรอภมมเทวดา เหลาใดประชมกนแลวในอากาศกด เราทงหลายจงนมสการ พระสงฆผไปแลวอยางนน ผอนเทวดาและมนษยทงหลาย บชาแลว ขอความสวสดจงมแกสตวเหลาน ฯ จบรตนสตรท ๑ อามคนธสตรท ๒ ตสสดาบสทลถามพระผมพระภาคพระนามวากสสป ดวยคาถาความวา [๓๑๕] สตบรษทงหลายบรโภคขาวฟาง ลกเดอย ถวเขยว ใบ ไม เหงามน และผลไมทไดแลวโดยธรรม หาปรารถนา กามกลาวคาเหลาะแหละไม ขาแตพระผมพระภาคพระ นามวากสสป พระองคเมอเสวยเนอชนดใดทผอนทาสาเรจ ดแลว ตบแตงไวถวายอยางประณต เมอเสวยขาวสก แหงขาวสาล กชอวายอมเสวยกลนดบ ขาแตพระองค ผเปนเผาพนธแหงพรหม พระองคตรสอยางนวา กลน ดบยอมไมควรแกเรา แตยงเสวยขาวสกแหงขาวสาลกบ เนอนกทบคคลปรงดแลว ขาแตพระผมพระภาคพระนาม วากสสป ขาพระองคขอทลถามความขอนกะพระองควา กลนดบของพระองคมประการอยางไร ฯ พระผมพระภาคพระนามวากสสปตรสตอบดวยพระคาถาวา การฆาสตว การทบต การตด การจองจา การลก การพดเทจ การกระทาดวยความหวง การหลอกลวง การ เรยนคมภรทไรประโยชน และการคบหาภรรยาผอน น ชอวากลนดบ เนอและโภชนะไมชอวากลนดบเลย ชน เหลาใดในโลกน ไมสารวมในกามทงหลาย ยนดใน รสทงหลาย เจอปนไปดวยของไมสะอาด มความเหน วาทานทบคคลใหแลวไมมผล มการงานไมเสมอ บคคล พงแนะนาไดโดยยากน ชอวากลนดบของชนเหลานน เนอ และโภชนะไมชอวาเปนกลนดบเลย ชนเหลาใดผเศราหมอง หยาบชา หนาไหวหลงหลอก ประทษรายมตร ไมมความกรณา มมานะจด มปกตไมให และไมใหอะไรๆ แกใครๆ นชอวากลนดบของชนเหลานน เนอและโภชนะ ไมชอวากลนดบเลย ความโกรธ ความมวเมา ความ เปนคนหวดอ ความตงอยผด มายา ฤษยา ความยกตน ความถอตว ความดหมน และความสนทสนมดวยอสตบรษทงหลาย นชอวากลนดบ เนอและโภชนะไมชอ วากลนดบเลย ชนเหลาใดในโลกน มปรกตประพฤต ลามก กหนมาแลวไมใช พดเสยดส พดโกง เปนคน เทยม เปนคนตาทราม กระทากรรมหยาบชา นชอวา กลนดบของชนเหลานน เนอและโภชนะไมชอวากลนดบ เลย ชนเหลาใดในโลกน ไมสารวมในสตวทงหลาย ชกชวน ผอนประกอบการเบยดเบยน ทศล รายกาจ หยาบคาย ไมเออเฟอ นชอวากลนดบของชนเหลานน เนอและ โภชนะไมชอวากลนดบเลย สตวเหลาใดกาหนดแลวใน สตวเหลาน โกรธเคอง ฆาสตว ขวนขวายในอกศลเปน นตย ตายไปแลวยอมถงทมด มหวลงตกไปสนรก น ชอวากลนดบของชนเหลานน เนอและโภชนะไมชอวา กลนดบเลย การไมกนปลาและเนอ ความเปนคน ประพฤตเปลอย ความเปนคนโลน การเกลาชฎา ความ เปนผหมกหมมดวยธล การครองหนงเสอพรอมทงเลบ การบาเรอไฟ หรอแมวาความเศราหมองในกายทเปนไป ดวยความปรารถนา ความเปนเทวดา การยางกเลสเปนอน มากในโลก มนตและการเซนสรวง ยญและการซองเสพฤด ยอมไมยงสตวผไมขามพนความสงสยใหหมดจด ได ผใด คมครองแลวในอนทรยทงหกเหลานน รแจงอนทรย แลว ตงอยในธรรม ยนดในความเปนคนตรงและออน โยน ลวงธรรมเปนเครองของเสยได ละทกขไดทงหมด ผนนเปนนกปราชญ ไมตดอยในธรรมทเหนแลว และ ฟงแลว ฯ พระผมพระภาคไดตรสบอกความขอนบอยๆ ดวยประการฉะน ตสสดาบสผถงฝงแหงมนตไดทราบความขอนนแลว พระผมพระภาคผเปนมน ทรงประกาศดวยพระคาถาทง หลาย อนวจตรวา บคคลผทไมมกลนดบ ผอนตณหา และทฐไมอาศยแลว ตามรไดยาก ตสสดาบสฟงบท สภาษตซงไมมกลนดบ อนเปนเครองบรรเทาเสยซงทกข ทงปวง ของพระพทธเจาแลว เปนผมใจนอบนอม ถวายบงคมพระบาทของตถาคต ไดทลขอบรรพชาทอาสนะ นนแล ฯ จบอามคนธสตรท ๒ หรสตรท ๓ [๓๑๖] บคคลผไมมหร เกลยดหร กลาวอยวาเราเปนเพอน ของทาน ไมเออเฟอการงานแหงมตรของตน พงรวา นน ไมใชมตรของเรา มตรใดพดวาจานารก แตไมประกอบ ดวยประโยชนในมตรทงหลาย บณฑตยอมกาหนดรผนน วาไมทาตามคาพด มตรใดหวงความแตกกน ไมประมาท คอยหาความผดเทานน มตรนนไมควรเสพ สวนมตรท วางใจได เหมอนบตรทเกดแตอก ซงผอนกลาวเหตตง รอยอยางพนอยางกใหแตกกนไมได มตรนนแลควรเสพ ความเพยร อนเปนเหตกระทาความปราโมทย นาความ สรรเสรญมาให นาสขมาให ผลานสงสอนนาธระสมควร แกบรษไปอย ยอมเจรญ บคคลดมรสแหงความอม เอบในธรรม ดมรสอนเกดแตความสงดกเลสและรสแหง ความสงบแลว ยอมเปนผไมมความกระวนกระวายไมมบาป ฯ จบหรสตรท ๓ มงคลสตรท ๔ [๓๑๗] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวนอารามของ อนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ครงนนแล เทวดาตนหนง เมอ ปฐมยามลวงไปแลว มรศมอนงดงามยง ทาพระวหารเชตวนทงสนใหสวาง ไสว เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลวยนอย ณ ทควร สวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๓๑๘] เทวดาและมนษยเปนอนมาก ผหวงความสวสดไดพากนคด มงคลทงหลาย ขอพระองคไดโปรดตรสอดมมงคล ฯ พระผมพระภาคตรสพระคาถาตอบวา การไมคบคนพาล ๑ การคบบณฑต ๑ การบชาบคคลท ควรบชา ๑ นเปนอดมมงคล การอยในประเทศอนสม ควร ๑ ความเปนผมบญอนทาไวแลวในกาลกอน ๑ การ ตงตนไวชอบ ๑ นเปนอดมมงคล พาหสจจะ ๑ ศลป ๑ วนยทศกษาดแลว ๑ วาจาสภาษต ๑ นเปนอดมมงคล การบารงมารดาบดา ๑ การสงเคราะหบตรภรรยา ๑ การงานอนไมอากล ๑ นเปนอดมมงคล ทาน ๑ การ ประพฤตธรรม ๑ การสงเคราะหญาต ๑ กรรมอนไมม โทษ ๑ นเปนอดมมงคล การงดเวนจากบาป ๑ ความ สารวมจากการดมนาเมา ๑ ความไมประมาทในธรรมทง หลาย ๑ นเปนอดมมงคล ความเคารพ ๑ ความ ประพฤตถอมตน ๑ ความสนโดษ ๑ ความกตญ ๑ การฟงธรรมโดยกาล ๑ นเปนอดมมงคล ความอดทน ๑ ความเปนผวางาย ๑ การไดเหนสมณะทงหลาย ๑ การ สนทนาธรรมโดยกาล ๑ นเปนอดมมงคล ความเพยร ๑ พรหมจรรย ๑ การเหนอรยสจ ๑ การกระทานพพาน ใหแจง ๑ นเปนอดมมงคล จตของผใดอนโลกธรรม ทงหลายถกตองแลว ยอมไมหวนไหว ไมเศราโศก ปราศจากธล เปนจตเกษม นเปนอดมมงคล เทวดา และมนษยทงหลายทามงคลเชนนแลว เปนผไมปราชย ในขาศกทกหมเหลา ยอมถงความสวสดในททกสถาน นเปนอดมมงคลของเทวดาและมนษยเหลานน ฯ จบมงคลสตรท ๔ สจโลมสตรท ๕ [๓๑๙] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยบน (แทนหน) เตยงมแมแคร ในทอยของสจโลมยกษ ใกล (เทา) บานคยา กสมยนนแล ขรยกษและ สจโลมยกษเดนผานไปในทไมไกลพระผมพระภาค ลาดบนน ขรยกษไดกลาว กะสจโลมยกษวา นนสมณะ สจโลมยกษไดกลาวกะขรยกษวา นนไมใชสมณะ นนเปนสมณะเทยม เราทราบชดวาสมณะหรอสมณะเทยมเพยงไร ลาดบนน สจโลมยกษเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ครนแลวนอมกายของตนเขาไป ใกลพระผมพระภาค พระผมพระภาคทรงเบนกาย (ของสจโลมยกษ) ออกไป สจโลมยกษทลถามพระผมพระภาควา ทานกลวขาพเจาหรอสมณะ พระผม*พระภาคตรสวา เราไมกลวทานดอกผมอาย แตสมผสของทานลามก ฯ ส. ดกรสมณะ ขาพเจาจกถามปญหากะทาน ถาทานไมพยากรณไซร ขาพเจาจกควกดวงจตของทานออกโยนทงเสยหรอจกฉกหทยของทานเสย หรอจก จบทเทาทงสองแลวขวางไป ในแมนาคงคาฝงโนน ฯ พ. เราไมเหนบคคลในโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใน หมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย ผซงจะควกดวงจตของเราออก โยนทง หรอจะฉกหทยของเราเสย หรอจะจบทเทาทงสองแลวขวางไปในแมนา คงคาฝงโนน ผมอาย กแลทานปรารถนาจะถามปญหาขอใด กจงถามเถด ฯ ลาดบนนแล สจโลมยกษทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๓๒๐] ราคะและโทสะมอะไรเปนเหตเกด ความไมยนด ความ ยนด ขนลกขนพอง เกดแตอะไร วตกทงหลายเกดแตอะไร แลวจงปลอยลงไปหาใจทเปนกศล เหมอนพวกเดกนอยเอา ดายผกตนกาแลวปลอยลงไป ฉะนน ฯ พระผมพระภาคตรสตอบดวยพระคาถาวา ราคะและโทสะมอตภาพเปนเหตเกด ความไมยนด ความ ยนด ขนลกขนพอง เกดแตอตภาพน วตกทงหลายเกดแต อตภาพนแลวปลอยลงไปหาใจทเปนกศล เหมอนพวกเดก นอยเอาดายผกตนกาแลวปลอยลงไป ฉะนนกเลสทงหลาย มราคะเปนตน เกดแตความเยอใย เกดในตน เหมอน ยานไทรเกดแตตนไทร ฉะนน กเลสเปนอนมาก ซานไป แลวในกามทงหลาย เหมอนเถายานทรายรงรดไปแลวในปา สตวเหลาใด ยอมรชดซงหมกเลสนนวามกเลสใดเปนเหต สตวเหลานนยอมบรรเทาซงหมกเลสนนได ทานจงฟงเถด ยกษ สตวเหลาใดยอมบรรเทาซงหมกเลสได สตวเหลานน ยอมขามพนซงโอฆะอนขามไดโดยยาก ทยงไมเคยขามแลว เพอความไมเกดอก ฯ จบสจโลมสตรท ๕ ธรรมจรยสตรท ๖ [๓๒๑] พระอรยเจาทงหลายกลาวความประพฤตทงทเปนโลกยและ โลกตทงสองน คอ ความประพฤตธรรม พรหมจรรย วาเปน (แกวอนสงสด) ธรรมเครองอยอนสงสด ถงแม บคคลออกบวชเปนบรรพชต ถาบคคลนนเปนชาตปากกลา ยนดแลวในความเบยดเบยนดจเนอไซร ความเปนอยของ บคคลนนเลวทราม ยอมยงกเลสธลมราคะเปนตนของตนให เจรญ ภกษผยนดแลวในความทะเลาะ ถกธรรมคอโมหะ หมหอแลว ยอมไมรธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงแลว แม อนเหลาภกษผมศลเปนทรกบอกแลว ภกษผถกอวชชา หมหอแลว ทาตนทอบรมแลวใหลาบากอย ยอมไมรความ เศราหมอง ยอมไมรทางอนใหถงนรก เมอไมรกเขาถง วนบาต เขาถงครรภจากครรภ เขาถงทมดจากทมด ภกษผ เชนนนแล ละไปแลว ยอมเขาถงความทกข กบคคลใดผ มการงานเศราหมองเหนปานนตลอดกาลนาน พงเปนผเตม แลวดวยบาป เหมอนหลมคถทเตมอยนานป พงเปนหลม เตมดวยคถ ฉะนน บคคลนนเปนผมกเลสเครองยยวน หมดจดไดโดยยาก ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงรจก บคคลผอาศยเรอน ผมความปรารถนาลามก ผมความดาร ลามก ผมอาจาระและโคจรลามกเหนปานน เธอทงปวงพง เปนผพรอมเพรยงกนเวนบคคลนนเสย จงกาจดบคคลผเปน เพยงดงแกลบ จงคราบคคลผเปนเพยงดงหยากเยอออกเสย แตนนจงขบบคคลลบผไมใชสมณะแตมความสาคญวาเปน สมณะไปเสย ครนกาจดบคคลผมความปรารถนาลามก ม อาจาระและโคจรลามกออกไปแลว เธอทงหลายผบรสทธ แลว มความเคารพกนและกน จงสาเรจการอยรวมดวย บคคลผบรสทธทงหลาย แตนน เธอทงหลายผพรอมเพรยง กน มปญญาเครองรกษาตน จกกระทาทสดแหงทกขได ฯ จบธรรมจรยสตรท ๖ พราหมณธรรมกสตรท ๗ [๓๒๒] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของ ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ครงนนแล พราหมณมหาศาลชาว แควนโกศลเปนอนมาก ผแกเฒาเปนผใหญ ลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ เขาไป เฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระภาค ครนผาน การปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง แลวทลถาม พระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ บดน พวกพราหมณยอมปรากฏใน พราหมณธรรมของพวกพราหมณเกาหรอ พระผมพระภาคตรสวา ดกรพราหมณ ทงหลาย บดน พวกพราหมณหาปรากฏในพราหมณธรรมของพวกพราหมณ เกาไม ฯ พ. ขอประทานพระวโรกาส ขอทานพระโคดมโปรดตรสพราหมณธรรม ของพวกพราหมณเกา แกขาพระองคทงหลายเถด ถาทานพระโคดมไมมความหนก พระทย ฯ ภ. ดกรพราหมณทงหลาย ถาอยางนน ทานทงหลายจงตงใจ จงใสใจ ใหด เราจกกลาว ฯ พราหมณมหาศาลเหลานนทลรบพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาค ไดตรสคาถาประพนธนวา [๓๒๓] ฤาษทงหลายมในครงกอน สารวมตน มตบะละเบญจกามคณแลว ไดประพฤตประโยชนของตนๆ พวกพราหมณ แตเกากอนไมมสตวเลยง ไมมเงน ไมมสงของตางๆ พราหมณเหลานน มทรพยและขาวเปลอกอนเปนสวนแหง การสาธยายมนต ไดรกษาขมทรพยอนประเสรฐไว ภตท ประตเรอนทายกทงหลาย เรมทาตงไวแลวเพอพราหมณเหลา นน ทายกทงหลายไดสาคญภตนนวา เปนของทตนควรให แกพราหมณเหลานน ผแสวงหาภตทเรมทาไวแลวดวย ศรทธา ชาวชนบท ชาวแวนแควน ผมงคงดวยผาทยอม ดวยสตางๆ และดวยทนอนและทอย ไดนอบนอมพราหมณ เหลานน พราหมณทงหลายผอนธรรมรกษาแลว ใครๆ ไม พงฆา ไมพงชนะ ใครๆ ไมหามพราหมณเหลานน ท ประตแหงสกลทงหลาย โดยประการทงปวง พราหมณเหลา นนประพฤตพรหมจรรยตงแตเปนเดกมาตลอดเวลาสสบแปด ป ไดเทยวไปแสวงหาวชชาและจรณะในกาลกอน พราหมณ เหลานนไมไปหาหญงอน ทงไมซอภรรยา อยรวมกนเพราะ ความรก ชอบใจเสมอกนเทานน พราหมณผเปนสาม ยอม ไมรวมกบภรรยาผเวนจากฤด นอกจากสมยทควรจะรวม พราหมณยอมไมรวมเมถนธรรมในระหวางโดยแท พราหมณ ทงหลายสรรเสรญพรหมจรรย ศล ความเปนผซอตรง ความ ออนโยน ตบะความสงบเสงยม และความไมเบยดเบยน และ แมความอดทน พราหมณผเสมอดวยพรหม ผมความบาก บนมนคง เปนผสงสดกวาพราหมณเหลานน และพราหมณ นนยอมไมเสพเมถนธรรมโดยทสดความฝน พราหมณบาง พวก ผมชาตแหงบคคลผรแจงในโลกนศกษาตามวตรของ พราหมณผเสมอดวยพรหมนนอย ไดสรรเสรญพรหมจรรย ศลและแมขนต พราหมณทงหลายขอขาวสาร ทนอน ผา เนยใสและนามน แลวรวบรวมไวโดยธรรม ไดกระทายญ คอ ทานแตวตถ มขาวสารเปนตนทเขาใหแลวนน ในยญทตน ตงไว พราหมณเหลานนไมฆาแมโคเลย มารดา บดา พนอง ชายหรอญาตเหลาอน มตรผยงใหญ ไมฆาแมโค ซงเปนทเกด แหงปญจโครสอนเปนยา ฉนใด แมโคเหลานใหขาว ให กาลง ใหวรรณะ และใหความสข พราหมณเหลานน ทราบอานาจประโยชนนแลว จงไมฆาแมโคเลย ฉนนน พราหมณทงหลายผละเอยดออน มรางกายใหญ มวรรณะ มยศ ขวนขวายในกจนอยใหญ โดยธรรมของตน ได ประพฤตแลวดวยขอปฏบตอนเปนเหตใหหมสตวนถงความ สขในโลก ความวปลาสไดมแกพราหมณเหลานน เพราะ ไดเหนกามสขอน (ลามก) นอย ทเกดขนจากกามคณ อนเปนของ (ลามก) นอย พราหมณทงหลายได ปรารถนาเพงเลงสมบตของพระราชา เหลานารทประดบ ดแลว รถเทยมดวยมาอาชาไนย ทสรางตกแตงไวเปนอยางด มการขลบอนวจตร พนทเรอน เรอนทสรางกนเปนหองๆ และโภคสมบตซงเปนของมนษยอนโอฬาร เกลอนกลนไป ดวยฝงโค ประกอบไปดวยหมนารผประเสรฐ พราหมณ เหลานนผกมนตในทนนแลว ไดเขาไปเฝาพระเจาโอกกากราชในกาลนนกราบทลวา พระองคมทรพยและขาวเปลอก มากมาย ขอเชญพระองคทรงบชายญเถด พระราชทรพย เครองปลมใจของพระองคมมาก ลาดบนนแล พราหมณ ทงหลายยงพระราชาผประเสรฐ ใหทรงยนยอมบชายญ อสสเมธะ ปรสเมธะ (สมมาปาสะ) วาชเปยยะ นรคคฬะ พระราชาทรงบชายญเหลานแลว ไดพระราชาทานทรพยแก พราหมณทงหลาย คอ แมโค ทนอน ผา เหลานารท ประดบดแลว รถเทยมดวยมาอาชาไนย ทสรางตกแตงไว เปนอยางด มการขลบอนวจตร รบสงใหเอาธญชาตตางๆ บรรจเรอนทนารนรมย อนกนไวเปนหองๆ จนเตมทกหอง แลวไดพระราชทานทรพยแกพราหมณทงหลาย กพราหมณ เหลานนไดทรพยในทนนแลว ชอบใจการสงสมเสมอ ตณหายอมเจรญยงแกพราหมณเหลานน ผมความปรารถนา อนหยงลงแลว พราหมณเหลานนผกมนตในทนนแลว ได เขาเฝาพระเจาโอกกากราชอก กราบทลวา แมโคทงหลาย เกดขนเพอประโยชนสาหรบรบใชในสรรพกจของมนษย เหมอนนา แผนดน เงน ทรพย และขาวเหนยว ฉะนน เพราะวานาเปนตนนนเปนเครองใชของสตวทงหลาย ขอ พระองคทรงบชายญเถด ราชสมบตของพระองคมมาก ขอ เชญพระองคทรงบชายญเถด พระราชทรพยของพระองคม มาก ลาดบนนแล พราหมณทงหลายยงพระราชาผประเสรฐ ใหทรงยนยอมบชายญแลว ในการบชายญ พระราชาทรง รบสงใหฆาแมโคหลายแสนตว แมโคทงหลายเสมอดวยแพะ สงบเสงยม ถกเขารดนมดวยหมอ ยอมไมเบยดเบยนดวยเทา ดวยเขา ดวยอวยวะอะไรๆ โดยแท พระราชารบสงให จบแมโคเหลานนทเขาแลวใหฆาดวยศาตรา ลาดบนน เทวดา พระอนทร พระพรหม อสรและผเสอนา ตางเปลง วาจาวา มนษยไมมธรรม แลนไปเพราะศาตราตกลงทแมโค โรคสามชนด คอ ความปรารถนา ๑ อนสนญชรา ๑ (ความแกหงอม) ๑ ความปรารภสตวของเลยง ๑ ไดมในกาล กอน ไดแพรโรคออกเปน ๙๘ ชนด บรรดาอาชญาทงหลาย อธรรมนเปนของเกา เปนไปแลว แมโคทงหลายผไม ประทษรายยอมถกฆา คนผบชายญทงหลายยอมเสอมจาก ธรรม ธรรมอนเลวทรามนเปนของเกา วญ ชนตเตยนแลว อยางน วญ ชนเหนธรรมอนเลวทรามเชนนในทใด ยอม ตเตยนคนผบชายญในทนนเมอธรรมของพราหมณเกาฉบหาย แลวอยางนศทรและแพศยแตกกนแลว กษตรยเปนอนมาก แตกกนแลว ภรรยาดหมนสาม กษตรยพราหมณผเปนเผา พนธแหงพรหม แพศยและศทรเหลาอน ผอนโคตรรกษา แลวทาวาทะวาชาตใหฉบหายแลว ไดตกอยในอานาจแหง กามทงหลาย ฯ [๓๒๔] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว พราหมณมหาศาลเหลา นนไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจม แจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก พระองคทรง ประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของควา เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมดดวยหวงวาคนมจกษจกเหนรป ฉะนนขาพระองคเหลานขอถงพระโคดมผเจรญ กบทงพระธรรมและพระภกษ สงฆวาเปนสรณะ ขอพระองคโปรดทรงจาขาพระองคเหลานวา เปนอบาสกผถง สรณะตลอดชวต จาเดมแตวนนเปนตนไป ฯ จบพราหมณธรรมกสตรท ๗ นาวาสตรท ๘ [๓๒๕] กบรษพงรแจงธรรมจากบคคลใด พงบชาบคคลนน เหมอน เทวดาบชาพระอนทร ฉะนน บคคลนนเปนพหสต ผอนเตวาสกบชาแลว มจตเลอมใสอนเตวาสกนน ยอม ชแจงธรรมใหแจมแจง บรษผมปญญา ไมประมาท คบบคคลผเปนพหสตเชนนน กระทาธรรมนนใหมประโยชน ใครครวญแลว ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ยอมเปน ผรแจมแจง แสดงธรรมแกผอนและเปนผละเอยด อนเตวาสกซองเสพ อาจารยผประกอบดวยธรรมนอย เปนคน เขลา ผยงไมบรรลประโยชนและฤษยา ไมยงธรรมใหแจม แจงในศาสนานเทยว ยงขามความสงสยไมได ยอม เขาถงความตาย บคคลไมยงธรรมใหแจมแจงแลว ไม ใครครวญเนอความในสานก แหงบคคลผเปนพหสตทงหลาย ไมรดวยตนเอง ยงขามความสงสยไมได จะสามารถ ใหผอนเพงพนจไดอยางไร เหมอนคนขามแมนาทมนามาก มกระแสไหลเชยว ถกนาพดลอยไปตามกระแสนา จะ สามารถชวยใหผอนขามไดอยางไร ฉะนน ผใดขนสเรอท มนคง มพายและถอพรอมมล ผนนรอบายในเรอนน เปนผฉลาด มสต พงชวยผอนแมจานวนมากในเรอนนให ขามได แมฉนใด ผใดไปดวยมรรคญาณทง ๔ อบรม ตนแลว เปนพหสต ไมมความหวนไหวเปนธรรมดา ผนน แลรชดอย พงยงผอนผตงใจสดบและสมบรณดวยธรรม อนเปนอปนสยใหเพงพนจได ฉนนน เพราะเหตนนแล บคคลควรคบสปบรษผมปญญา เปนพหสต บคคลผคบ บคคลเชนนน รชดเนอความแลว ปฏบตอย รแจงธรรม แลว พงไดความสข ฯ จบนาวาสตรท ๘ กสลสตรท ๙ ทานพระสารบตรทลถามดวยคาถาวา [๓๒๖] นรชนพงมปรกตอยางไร มความประพฤตอยางไร พงพอก พนกรรมเปนไฉน จงจะเปนผดารงอยโดยชอบ และพง บรรลถงประโยชนอนสงสดได พระเจาขา ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา นรชนพงเปนผประพฤตออนนอมตอบคคลผเจรญ ไมรษยา และเมอไปหาครกพงรจกกาล พงรจกขณะ ฟงธรรมกถา ทครกลาวแลว พงฟงสภาษตโดยเคารพ พงไปหาครผ นงอยในเสนาสนะของตนตามกาล ทามานะดจเสาใหพนาศ พงประพฤตออนนอม พงระลกถงเนอความแหงภาษต ธรรม คอบาล ศล พรหมจรรย และพงประพฤตโดยเออเฟอ ดวยด นรชนมธรรมเปนทมายนด ยนดแลวในธรรม ตงอยในธรรม รจกวนจฉยธรรม ไมพงประพฤตถอยคา ทประทษรายธรรมเลย พงใหกาลสนไปดวยภาษตทแท นรชน ละความรนเรง การพดกระซบ ความราไร ความประทษราย ความหลอกลวงททาดวยมารยา ความยนด ความถอตว ความแขงด ความหยาบคาย และความหมกมนดวยกเลส ดจนาฝาด พงเปนผปราศจากความมวเมา ดารงตนมน เทยวไป นรชนเชนนน รแจงสภาษตทเปนสาระ รแจง สตรและสมาธทเปนสาระ ปญญาและสตะ ยอมไมเจรญ แกนรชนผเปนคนผลนผลน เปนคนประมาท สวนนรชน เหลาใด ยนดแลวในธรรมทพระอรยะเจาประกาศแลว นรชน เหลานนเปนผประเสรฐกวาสตวทเหลอดวยวาจา ดวยใจ และการงาน นรชนเหลานนดารงอยดวยดแลวในขนต โสรจจะ และสมาธ ไดบรรลถงธรรมอนเปนสาระแหงสต และปญญา ฯ จบกสลสตรท ๙ อฏฐานสตรท ๑๐ [๓๒๗] เธอทงหลายจงลกขนเถด จงนงเถด เธอทงหลายจะได ประโยชนอะไรดวยความหลบ เพราะความหลบจะเปน ประโยชนอะไรแกเธอทงหลาย ผเรารอนเพราะโรค คอ กเลสมประการตางๆ ถกลกศร คอ ราคะเปนตนแทงแลว ยอยยบอย เธอทงหลายจงลกขนเถด จงนงเถด จงหมน ศกษาเพอสนตเถด มจจราชอยารวาเธอทงหลายประมาท แลว ยงเธอทงหลายผตกอยในอานาจใหลมหลงเลย เธอ ทงหลายจงขามตณหาอนซานไปในอารมณตางๆ ซงเปนเหต ใหเทวดาและมนษยผมความตองการอาศยรป เปนตน ดารงอย ขณะอยาไดลวงเธอทงหลายไปเสย เพราะวาผลวงขณะเสย แลว เปนผยดเยยดกนในนรกเศราโศกอย ความประมาท เปนดจธล ตกตองแลวเพราะความมวเมาในปฐมวยนอกน ความประมาทเปนดจธล ตกตองแลวเพราะความมวเมาใน วย เพราะฉะนน กลบตรผเปนบณฑต พงถอนลกศร คอ กเลสมราคะเปนตนของตนเสย ดวยความไมประมาทและ ดวยวชชา ฯ จบอฏฐานสตรท ๑๐ ราหลสตรท ๑๑ พระผมพระภาคตรสถามวา [๓๒๘] เธอยอมไมดหมนบณฑต เพราะการอยรวมกนเนองๆ แล หรอ การทรงคบเพลง เพอมนษยทงหลาย เธอนอบนอม แลวแลหรอ ฯ พระราหลกราบทลวา ขาพระองคยอมไมดหมนบณฑต เพราะการอยรวมกนเนองๆ การทรงคบเพลงเพอมนษยทงหลาย ขาพระองคนอบนอม แลวเปนนตย ฯ พระผมพระภาคตรสวา เธอละกามคณหามรปเปนทรก เปนทรนรมยใจ ออกบวช ดวยศรทธาแลว จงกระทาทสดทกขเถด เธอจงคบกลยาณมตร จงเสพทนอนทนงอนสงดเงยบ ปราศจากเสยง กกกอง จงรจกประมาณในโภชนะ เธออยาไดกระทา ความอยากในวตถเปนทเกดตณหาเหลาน คอ จวร บณฑบาต ทนอน ทนง และปจจย เธออยากลบมาสโลกนอก จงเปน ผสารวมในปาฏโมกขและในอนทรย ๕ จงมสตไปแลวในกาย จงเปนผมากไปดวยความเบอหนาย จงเวนสภนมต อนกอ ใหเกดความกาหนด จงอบรมจตใหมอารมณเปนหนง ใหตง มนดแลวในอสภภาวนา จงอบรมวปสนา จงละมานานสย แตนนเธอจกเปนผสงบ เพราะการละมานะเทยวไป ฯ ไดยนวา พระผมพระภาคตรสสอนทานพระราหล ดวยพระคาถาเหลาน เนองๆ ดวยประการฉะนแล ฯ จบราหลสตรท ๑๑ วงคสสตรท ๑๒ [๓๒๙] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทอคคาฬวเจดย ใกลเมองอาฬว กสมยนนแล พระเถระชอนโครธกปปะเปนอปชฌายะ ของทานพระวงคสะ ปรนพพานแลวไมนานทอคคาฬวเจดย ครงนน ทานพระวงคสะหลกเรนอยในท สงด ไดเกดความปรวตกแหงใจขนอยางนวา พระอปชฌายะของเราปรนพพาน แลวหรอหนอแล หรอวายงไมปรนพพาน ครนเวลาเยน ทานพระวงคสะ ออกจากทหลกเรน เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส ขาพระองคหลกออกเรนอยในทลบ เกดความปรวตกแหง ใจขนอยางนวา พระอปชฌายะของเราปรนพพานแลวหรอหนอแล หรอวายง ไมไดปรนพพาน ลาดบนน ทานพระวงคสะลกจากอาสนะ กระทาจวรเฉวยงบา ขางหนง ประณมอญชลไปทางพระผมพระภาค แลวไดทลถามพระผมพระภาค ดวยคาถาวา [๓๓๐] ขาพระองคทงหลาย ขอทลถามพระศาสดาผมพระปญญา ไมทราม ขาแตพระผมพระภาค ผทรงเหนธรรมอนมนคง พระองคทรงขนานนามแหงภกษผเปนพราหมณ ผตดความ สงสย มชอเสยง มยศ ผคมครองตนได มงวมต ปรารภ ความเพยร กระทากาละทอคคาฬวเจดย ทขาพระองคได ประพฤตนอบนอมทานอยวา นโครธกปปะ นพพานแลว ขาแตพระผมพระภาคผศากยะ มพระจกษรอบคอบ แม ขาพระองคทงหมดยอมปรารถนาเพอจะรพระสาวกนน ขาพระองคทงหลายตงโสตไวชอบแลวเพอจะฟง พระองคเปน พระศาสดาผยอดเยยมของขาพระองคทงหลาย ขอทรงโปรด ตรสความสงสยของขาพระองคทงหลาย ขอพระองคตรส บอกความขอนแกขาพระองคเถด ขาแตพระองคผมปญญา เสมอดวยแผนดน มพระจกษรอบคอบ ขอพระองคโปรด ตรสบอกภกษผเปนพราหมณผปรนพพานแลว อนง ขอ พระองคตรสในทามกลางขาพระองคทงหลาย เหมอนอยาง ทาวสหสสเนตร พระนามวาสกกะ ยอมตรสในทามกลางแหง เทวดาทงหลาย ฉะนน กเลสเครองรอยรดเหลาใดเหลาหนง ในโลกน เปนทางแหงโมหะ เปนฝกฝายแหงความไมร เปนทตงแหงความสงสย กเลสเครองรอยรดเหลานน มา ถงพระตถาคตผมจกษผยงกวานระทงหลายแลวยอมไมม ก ถาวา พระผมพระภาคผเปนบรษจะไมพงกาจดเหลากเลสเสย โดยสวนเดยว เหมอนลมไมพงกาจดเมฆไซร สตวโลก ทงหมดถกความไมรปกคลมแลว พงเปนโลกมด เหมอน โลกทถกเมฆปกคลมแลวเปนโลกมด ฉะนน นรชนทงหลาย แมมความรงเรอง จะไมพงเดอดรอน สวนนกปราชญ ทงหลาย เปนผกระทาความรงเรอง ขาแตพระองคผเปน นกปราชญ เพราะเหตนน ขาพระองคยอมสาคญพระองควา เปนนกปราชญ และวาผกระทาความรงเรอง เหมอนอยาง นนนนแล ขาพระองคทงหลายทราบอย ซงพระผมพระภาค ผเหนแจมแจง จงเขามาเฝา ขอพระองคโปรดตรสบอก ทรงกระทาใหแจมแจงซงภกษชอนโครธกปปะ แกขาพระองค ทงหลายในบรษทเถด พระองคผมพระดารสไพเราะ ขอ จงตรสถอยคาอนไพเราะเถด ขอพระองคจงคอยเปลงดวย พระสรเสยงอนพระองคทรงกาหนดดแลว เหมอนหมหงส ยกคอขนแลว คอยๆ เปลงเสยงอนไพเราะ ฉะนน ขาพระองคทงหมดเปนผปฏบตตรง จะคอยฟงพระดารส อนไพเราะของพระองค ขาพระองคขอทลวงวอนใหพระองค ผละชาตและมรณะไดแลว ทรงกาจดบาปไมมสวนเหลอ ใหทรงแสดงธรรม การกระทาความใครหามแกปถชนทงหลาย ไม สวนการกระทาความพจารณายอมมแกพระตถาคตทงหลาย ไวยากรณอนสมบรณน เปนของพระองคผมพระปญญา ผดขนด ทรงเรยนดแลว ขาแตพระผมพระภาคผมพระปญญา ไมทราม อญชลมในภายหลงน ขาพระองคประฌมดแลว พระองคทรงทราบอยซงคตของภกษชอนโครธกปปะ อยาได ทรงทาขาพระองคใหหลงเลย ขาแตพระผมพระภาคผมความ เพยรไมทราม พระองคทรงรแจงอรยธรรมอนประเสรฐยง ทรงทราบอยซงไญยธรรมทงปวง อยาไดทรงทาขาพระองค ใหหลงเลย ขาพระองคหวงจะไดสดบพระดารสของพระองค อย เหมอนบรษผรอนแลวเพราะความรอนในฤดรอน หวงจะ ไดนา ฉะนน ขอพระองคจงยงสททายตนะ คอ สตะให ตกเถด ภกษชอนโครธกปปะไดประพฤตพรหมจรรย ตาม ความปรารถนา พรหมจรรยอะไรๆ ของทานไมเปลา นพพาน แลว ดวยอนปาทเสสนพพานธาตหรอ หรอวาเปนผพน วเศษแลวยงมอปาทานเหลออย ขาพระองคทงหลายจะขอ ฟงความขอนน ฯ พระผมพระภาคตรสตอบดวยพระคาถาวา ภกษชอนโครธกปปะ ไดตดตณหาในนามรปน ทเปนกระแส แหงกณหมาร อนนอนเนองแลวสนกาลนาน เธอได ขามพนชาตและมรณะไมมสวนเหลอ ปรนพพานแลวดวย อนปาทเสสนพพานธาต พระผมพระภาค ผประเสรฐสด ดวยอนทรย ๕ เปนตน ไดตรสอยางน ฯ ทานพระวงคสะกราบทลวา ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคนไดฟงแลว ยอมเลอมใส พระดารสของพระองค ไดยนวา ขาพระองคไดทลถามถง พรหมจรรยอนไมเปลา พระองคผเปนพราหมณไมลวงขา พระองค พระสาวกของพระพทธเจา เปนผมปรกตกลาว อยางใด กระทาอยางนน ไดตดขายอนมนคงนนๆ ของ มจจราชผมมายาขาดแลว ขาแตพระผมพระภาค ภกษ ชอนโครธกปปะผสมควร ไดเหนเบองตนแหงอปาทาน ไดลวงบวงมารทขามไดแสนยากแลวหนอ ฯ จบวงคสสตรท ๑๒ สมมาปรพพาชนยสตรท ๑๓ พระพทธนมตตรสถามดวยพระคาถาวา [๓๓๑] เราขอถามมนผมปญญามาก ผขามถงฝง ปรนพพานแลว ดารงตนมน ภกษนนบรรเทากามทงหลายแลว พงเวน รอบโดยชอบในโลกอยางไร ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ภกษใด ถอนการถอความเกด ความฝนและลกษณะวา เปนมงคลขนไดแลว ภกษนนละมงคลอนเปนโทษไดแลว พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษพงนาเสยซงความกาหนด ในกามทงหลาย ทงทเปนของมนษย ทงทเปนของทพย ภกษนนตรสรธรรมแลว กาวลวงภพไดแลว พงเวนรอบ โดยชอบในโลก ภกษกาจดคาสอเสยดแลว พงละความ โกรธ ความตระหน ภกษนนละความยนดและความ ยนรายไดแลว พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษละสตว และสงขารอนเปนทรกและไมเปนทรกแลว ไมถอมน อน ตณหาและทฐไมอาศยแลวในภพไหนๆ หลดพนแลวจาก ธรรมเปนทตงแหงสงโยชน พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษนน กาจดเสยแลวซงความกาหนดดวยอานาจแหงความ พอใจในความยดถอทงหลาย ยอมไมเหนความเปนสาระ ในอปธทงหลาย ภกษนนผอนตณหาและทฐไมอาศยแลว อนใครๆ พงนาไปไมได พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษนนไมผดพลาดดวยวาจาใจและการงานแลว รแจง แลวซงธรรมโดยชอบ ปรารถนาบทคอนพพานอย พงเวน รอบโดยชอบในโลก ภกษใดประสบอย ไมพงยดถอ วาเราแมถกดากไมพงผกโกรธ ไดโภชนะทผอนใหแลว ไมพงประมาทมวเมา ภกษนนพงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษละความโลภและภพแลว งดเวนจากการตดและการ จองจาสตวอน ขามพนความสงสย ไมมกเลสดจลกศร พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษรแจงความปฏบตอนสมควร แกตน และรแจงธรรมตามความเปนจรงแลว ไมพงเบยดเบยนสตวไรๆ ในโลก พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษ ใดไมมอนสย ถอนอกศลมลอะไรๆ ขนไดแลว ภกษ นนไมมความหวง ไมมตณหา พงเวนรอบโดยชอบ ในโลก ภกษผสนอาสวะ ละมานะไดแลว กาวลวง ธรรมชาตอนเปนทางแหงราคะไดหมด ฝกฝนตน ดบกเลส ไดแลว มจตตงมน พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษผ มศรทธาไดสดบแลว เหนมรรค ไมแลนไปดวยอานาจ ทฐในสตวทงหลายผไปแลวดวยทฐ ภกษนนเปนนกปราชญ กาจดเสยซงโลภะ โทสะ และปฏฆะ พงเวนรอบ โดยชอบในโลก ภกษนนชนะกเลสดวยอรหตมรรคอนหมด จดด มกเลสดจหลงคาเปดแลว มความชานาญในธรรม ทงหลาย ถงนพพาน ไมมความหวนไหว ฉลาดในญาณ อนเปนทดบสงขาร พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษ ลวงความกาหนดวาเราวาของเรา ในปญจขนธทงทเปนอดต ทงทเปนอนาคต มปญญาบรสทธกาวลวงทง ๓ กาล หลด พนแลวจากอายตนะทงปวง พงเวนรอบโดยชอบในโลก ภกษผรบทแหงสจจะทงหลาย ตรสรธรรม เหนการละ อาสวะทงหลายเปนววฏะ (นพพาน) ไมของอยในภพไหนๆ เพราะความหมดสนไปแหงอปธทงปวง พงเวนรอบโดยชอบ ในโลก ฯ พระพทธนมตตรสพระคาถาวา ขาแตพระผมพระภาค ขอนเปนอยางนนแนแททเดยว ภกษ ใดมปรกตอยอยางน ฝกฝนตนแลว ลวงธรรมเปนทตง แหงสงโยชนทงปวง ภกษนนพงเวนรอบโดยชอบในโลก ฯ จบสมมาปรพพาชนยสตรท ๑๓ ธรรมกสตรท ๑๔ [๓๓๒] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของ ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ครงนนแล ธรรมกอบาสก พรอมดวยอบาสก ๕๐๐ เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๓๓๓] ขาแตพระโคดมผมพระปญญาเสมอดวยแผนดน ขาพระองคขอ ทลถามพระองค อบาสกผออกบวชเปนบรรพชตกด อบาสก ผยงอยครองเรอนอกกด บรรดาสาวกทงสองพวกนสาวก กระทาอยางไรจงจะเปนผยงประโยชนใหสาเรจ พระองค เทานนแล ทรงทราบชดซงคตและความสาเรจของโลกพรอม ทงเทวโลก บคคลผเหนประโยชนอนละเอยดเชนกบพระ องคยอมไมม บณฑตทงหลายยอมกลาวพระองคแล วาเปน พระพทธเจาผประเสรฐ พระองคทรงแทงตลอดไญยธรรม ทรงอนเคราะหเหลาสตว ไดทรงประกาศพระญาณและธรรม ทงปวง ขาแตพระโคดมผมพระจกษรอบคอบ พระองคผม กเลสดจหลงคาทเปดแลว เปนผปราศจากมลทน ไพโรจน อยในโลกทงปวง พญาชาง (เทพบตร) ชอเอราวณ ทราบวา พระผมพระภาคนทรงชนะบาปธรรม ดงนแลว ไดไปในสานกของพระองค พญาชางเอราวณแมนนทลถาม ปญหากะพระองค ไดสดบปญหาแลวซองสาธการชนชม ยนด ไดบรรลธรรมไปแลว แมพระราชาพระนามวา เวสสวณกเวรกเขาเฝาพระองคทลไตถามธรรมอย พระองค อนพระราชาพระนามวาเวสสวณกเวรแมนนแล ทลถามแลว ยอมตรสบอก ทาวเวสสวณกเวรแมนนแล ไดสดบปญหาแลว ทรงชนชมยนด ไดเสดจไปแลว พวกเดยรถยกด อาชวกกด นครนถกด ผมปรกตกระทาวาทะทงหมดนยอมไมเกนพระองค ดวยปญญา เหมอนบคคลผหยดอย ไมพงเกนคนเดนเรวซง เดนอย ฉะนน พวกพราหมณกด แมพวกพราหมณผเฒากด ผมปรกตกระทาวาทะเหลาใดเหลาหนงมอย และแมชนเหลา อนสาคญอยวา เราทงหลายผมปรกตกระทาวาทะ ชนเหลา นนทงหมด เปนผเนองดวยประโยชนในพระองค ขาแต พระผมพระภาค ขาพระองคทงหมดกาลงคอยฟงดวยด ซง ธรรมทละเอยดและนาความสขมาให อนพระองคตรสดแลว น ขาแตพระพทธเจาผประเสรฐ พระองคอนขาพระองค ทงหลายทลถามแลว ไดโปรดตรสบอกความขอนน แกขา พระองคทงหลาย ภกษกบทงอบาสกเหลานแมทงหมดนง ประชมกนแลวในทนนแหละ เพอจะฟงขอจงตงใจฟงธรรม ทพระผมพระภาคผไมมมลทนตรสรแลว เหมอนเทวดา ทงหลายตงใจฟงสภาษตของทาววาสวะ ฉะนน ฯ พระผมพระภาค เพอจะทรงแสดงปฏปทาของบรรพชตกอน ตรสเรยก ภกษทงหลายมาแลว จงตรสพระคาถาวา ดกรภกษทงหลาย เธอทงหลายจงฟงเรา เราจะยงเธอ ทงหลายใหฟงธรรมอนกาจดกเลส และเธอทงปวงจงประ พฤตธรรมอนกาจดกเลสนน ภกษผมปญญาความคด ผเหน ประโยชน พงเสพอรยาบถอนสมควรแกบรรพชตนน ภกษ ไมพงเทยวไปในเวลาวกาลเลย อนงภกษพงเทยวไปเพอ บณฑบาตในบานในกาล ดวยวาธรรมเปนเครองของทงหลาย ยอมของภกษผเทยวไปในกาลอนไมสมควรไว เพราะเหต นน ทานผรทงหลายยอมไมเทยวไปในเวลาวกาล รป เสยง กลน รส และผสสะ ยอมยงสตวทงหลายใหมวเมา ภกษนน กาจดเสยแลวซงความพอใจในธรรมเหลาน พงเขาไปยง โอกาสทจะพงบรโภคอาหารในเวลาเชาโดยกาล อนง ภกษ ไดบณฑบาตแลวตามสมย พงกลบไปนงในทสงดแตผ เดยว ภกษผสงเคราะหอตภาพแลว คดถงขนธสนดาน ในภายใน ไมพงสงใจไปในภายนอก ถาแมวาภกษนน พงเจรจากบสาวกอน หรอกบภกษรปไรๆ ไซร ภกษนนพง กลาวธรรมอนประณต ไมพงกลาวคาสอเสยด ทงไมพง กลาวคาตเตยนผอน กบคคลบางพวกยอมประถอยคากน เรายอมไมสรรเสรญบคคลเหลานนผมปญญานอย ความ เกยวของดวยการววาท เกดจากคลองแหงคานนๆ ยอม ของบคคลเหลานนไว เพราะบคคลเหลานนสงจตไปในทไกล จากสมถะและวปสนา สาวกผมปญญาด ฟงธรรมทพระสคต ทรงแสดงแลว พจารณาบณฑบาต ทอย ทนอน ทนง นา และการซกมลทนผาสงฆาฏแลวพงเสพ เพราะเหตนน แล ภกษไมตดแลวในธรรมเหลาน คอ บณฑบาต ทนอน ทนง นา และการซกมลทนผาสงฆาฏ เหมอนหยาดนา ไมตดในใบบว ฉะนน กเราจะบอกวตรแหงคฤหสถแกเธอ ทงหลาย สาวกกระทาอยางไรจงจะเปนผยงประโยชนให สาเรจ จรงอยสาวกไมพงไดเพอจะถกตองธรรมของภกษ ลวนดวยอาการทมความหวงแหน สาวกวางอาชญาในสตว ทกหมเหลา ทงผทมนคงทงผทยงสะดงในโลกแลว ไมพง ฆาสตวเอง ไมพงใชผอนใหฆา และไมพงอนญาตใหผอนฆา แตนน สาวกรอย พงเวนสงทเขาไมใหอะไรๆ ในทไหนๆ ไมพงใชใหผอนลก ไมพงอนญาตใหผอนลก พงเวนวตถ ทเจาของเขาไมใหทงหมด สาวกผรแจงพงเวนอพรหมจรรย เหมอนบคคลเวนหลมถานเพลงทไฟลกโชน ฉะนน แต เมอไมสามารถประพฤตพรหมจรรย กไมพงกาวลวงภรรยา ของผอน กสาวกผอยในทประชมกด อยในทามกลางบรษท กด ไมพงกลาวเทจแกบคคลผหนง ไมพงใหผอนกลาว คาเทจ ไมพงอนญาตใหผอนกลาวเทจ พงเวนคาไมเปนจรง ทงหมด สาวกผเปนคฤหสถไมพงดมนาเมา พงชอบใจธรรมน ไมพงใชใหผอนดม ไมพงอนญาตใหผอนดม เพราะทราบ ชดการดมนาเมานนวา มความเปนบาเปนทสด คนพาล ทงหลายยอมกระทาบาปเอง และใชคนอนผประมาทแลว ใหกระทาบาป เพราะความเมานนเอง สาวกพงเวนความ เปนบา ความหลงทคนพาลใครแลว อนเปนบอเกดแหง บาปน ไมพงฆาสตว ไมพงถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดให ไมพงพดมสา ไมพงดมนาเมา พงเวนจากเมถนธรรมอนเปน ความประพฤตไมประเสรฐ ไมพงบรโภคโภชนะในเวลา วกาลในราตร ไมพงทดทรงดอกไมและไมพงลบไลของหอม พงนอนบนเตยงหรอบนพนดนทเขาลาดแลว บณฑตทงหลาย กลาวอโบสถอนประกอบดวยองค ๘ ประการนแล วาอน พระพทธเจาผถงทสดแหงทกข ทรงประกาศไวแลว แตนน สาวกผมใจเลอมใส พงเขาจาอโบสถอนประกอบดวยองค ๘ ประการใหบรบรณด ตลอดวน ๑๔ คา ๑๕ คา และ ๘ คา แหงปกข และตลอดปาฏหารกปกข แตนนสาวกผรแจง เขาจาอโบสถอยแตเชาแลว มจตเลอมใส ชนชมอย เนองๆ พงแจกจายภกษสงฆดวยขาวและนาตามควร พงเลยง มารดาและบดาดวยโภคสมบตทไดมาโดยชอบธรรม พงประกอบการคาขายอนชอบธรรม ไมประมาท ประพฤตวตรแหง คฤหสถนอย ยอมเขาถงเหลาเทวดาชอวาสยมปภา ผม รศมในตน ฯ จบธรรมกสตรท ๑๔ จบจฬวรรคท ๒ ---------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. รตนสตร ๒. อามคนธสตร ๓. หรสตร ๔. มงคลสตร ๕. สจโลม*สตร ๖. ธรรมจรยสตร ๗. พราหมณธรรมกสตร ๘. นาวาสตร ๙. กสลสตร ๑๐. อฏฐานสตร ๑๑. ราหลสตร ๑๒. วงคสสตร ๑๓. สมมาปรพพาชนยสตร ๑๔. ธรรมกสตร ฯ ทานผรทงหลายกลาวพระสตร ๑๔ สตรวาจฬวรรคแล ฯ ---------สตตนบาต มหาวรรคท ๓ ปพพชาสตรท ๑ ทานพระอานนทกลาวคาถาวา [๓๕๔] ขาพเจาจกสรรเสรญบรรพชา อยางทพระพทธเจาผมพระจกษ ทรงบรรพชา ขาพเจาจกสรรเสรญบรรพชา อยางทพระพทธเจาพระองคนนทรงทดลองอย ทรงพอพระทยบรรพชา ดวยด พระพทธเจาทรงเหนวา ฆราวาสนคบแคบ เปนบอ เกดแหงธล และทรงเหนวา บรรพชาปลอดโปรง จงทรง บรรพชา พระพทธเจาครนทรงบรรพชาแลว ทรงเวนบาปกรรม ทางกาย ทรงละวจทจรต ทรงชาระอาชพใหหมดจด พระ พทธเจามพระลกษณะอนประเสรฐมากมาย ไดเสดจถงกรง ราชคฤห เสดจเทยวไปยงครพชนคร แควนมคธ เพอ บณฑบาตพระเจาพมพสารประทบยนอยบนปราสาท ไดทอด พระเนตรเหนพระพทธเจาพระองคนน ผสมบรณดวยลกษณะ จงไดตรสเนอความนวา แนะทานผเจรญทงหลาย ทานทงหลาย จงดภกษรปนเถด ภกษรปนมรปงามสมบรณ มฉววรรณ บรสทธ ถงพรอมดวยการเทยวไป และเพงดเพยงชวแอก มจกษทอดลง มสต ภกษรปนหาเหมอนผบวชจากสกลตา ไม ราชทตทงหลายจงรบไปเถด เพอทราบวาภกษรปนจก ไป ณ ทไหน ราชทตทพระเจาพมพสารสงไปเหลานน ไดตดตามไปขางหลงเพอทราบวา ภกษรปนจะไปทไหน จกอย ณ ทไหน พระพทธเจาเสดจไปตามลาดบตรอก ทรง คมครองทวาร สารวมดแลว มพระสตสมปชญญะ ไดทรง ยงบาตรใหเตมเรว พระองคผเปนมน เสดจเทยวบณฑบาต แลว เสดจออกจากพระนคร เสดจไปยงปณฑวบรรพต ดวยทรงพระดารวา จกประทบอย ณ ทนน ราชทตทง ๓ เหนพระพทธเจาเสดจเขาไปสทประทบ จงพากนเขาไปเฝา คนหนงกลบมากราบทลแตพระราชาวา ขอเดชะ ภกษรปนน นงอยเบองหนาภเขาปณฑวะ เหมอนเสอโครง โคอสภราช และราชสหในถา ฉะนน พระมหากษตรย ทรงสดบคาของ ราชทตแลว รบดวนเสดจไปยงปณฑวบรรพตดวยยานอนอดม ทาวเธอเสดจไปตลอดพนทแหงยานแลว เสดจลงจากยาน เสดจพระราชดาเนนดวยพระบาท เขาไปถงปณฑวบรรพตนน แลว ประทบนง ครนแลวไดทรงสนทนาปราศรย ครนผาน การปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว ไดตรสเนอความนวา ทานยงหนมแนน ตงอยในปฐมวย สมบรณดวยความเฟอง ฟแหงวรรณะ เหมอนกษตรยผมพระชาต ทานยงหมพล ใหงามอย ผอนหมประเสรฐหอมลอมแลว ขาพเจาจะให โภคสมบต ขอเชญทานบรโภคโภคสมบตเถด ทานอน ขาพเจาถามแลวขอจงบอกชาตแกขาพเจาเถด ฯ พระพทธเจาตรสพระคาถาตอบวา ดกรมหาบพตร ชนบทแหงแควนโกศลซงเปนทอยขาง หมวนตประเทศ สมบรณดวยทรพยและความเพยร อาตมภาพ โดยโคตรชออาทตย โดยชาตชอศากยะ ไมปรารถนากาม เปนผออกบวชจากสกลนน อาตมภาพเหนโทษในกาม ทงหลาย เหนการบรรพชาเปนทปลอดโปรง จกไปเพอความ เพยร ใจของอาตมภาพยนดในความเพยรน ฯ จบปพพชาสตรท ๑ ปธานสตรท ๒ [๓๕๕] มารไดเขามาหาเราผมตนสงไปแลวเพอความเพยร บากบน อยางยง เพงอย ทใกลฝงแมนาเนรญชรา เพอบรรลนพพาน อนเกษมจากโยคะ กลาววาจานาเอนดวา ทานผซบผอม มผว พรรณเศราหมอง ความตายของทานอยในทใกล เหตแหง ความตายของทานมตงพนสวน ความเปนอยของทานมสวน เดยว ชวตของทานผยงเปนอยประเสรฐกวา เพราะวาทาน เปนอยจกกระทาบญได ทานประพฤตพรหมจรรย และบชา ไฟอย ยอมสงสมบญไดมาก ทานจกทาประโยชนอะไรดวย ความเพยร ทางเพอความเพยรพงดาเนนไปไดยาก กระทาได ยาก ใหเกดความยนดไดยาก มารไดยนกลาวคาถาเหลานใน สานกของพระพทธเจา พระผมพระภาคตรสคาถาประพนธ นกะมารผกลาวอยางนนวา แนะมารผมบาป ผเปนเผาพนธ ของคนประมาท ทานมาในทนดวยความตองการอนใด ความ ตองการอนนนดวยบญ แมมประมาณนอย กไมมแกเรา สวน ผใดมความตองการบญ มารควรจะกลาวกะผนน เรามศรทธา ตบะ วรยะ และปญญา ทานถามเราแมผมตนสงไปแลว ผเปนอยอยางนเพราะเหตไร ลมนพงพดกระแสแมนาทง หลายใหเหอดแหงไปได เลอดนอยหนงของเราผมใจเดด เดยวไมพงเหอดแหง เมอโลหตเหอดแหงไปอย ดและเสลษม ยอมเหอดแหงไป เมอเนอสนไปอย จตยอมเลอมใสโดยยง สตปญญา และสมาธของเรา ยอมตงมนโดยยง เรานนถงจะ ไดรบเวทนาอนแรงกลาอยอยางน จตยอมไมเพงเลงกาม ทงหลาย ทานจงดความทสตวเปนผบรสทธ กามทงหลาย เรากลาววาเปนเสนาท ๑ ของทาน ความไมยนดเรากลาววา เปนเสนาท ๒ ของทาน ความหวและความระหาย เรากลาว วาเปนเสนาท ๓ ของทาน ตณหา เรากลาววาเปนเสนา ท ๔ ของทาน ถนมทธะ เรากลาววาเปนเสนาท ๕ ของ ทาน ความขลาดกลว เรากลาววาเปนเสนาท ๖ ของทาน ความสงสย เรากลาววาเปนเสนาท ๗ ของทาน ความลบหล ความหวดอ เรากลาววาเปนเสนาท ๘ ของทาน ลาภ สรรเสรญ สกการะ เรากลาววาเปนเสนาท ๙ ของทาน และยศ ทไดมาผดซงเปนเหต ใหบคคลยกตนและดหมนผอนเรากลาว วาเปนเสนาท ๑๐ ของทาน แนะมาร เสนาของทานนมปกต กาจดซงคนผมธรรมดา คนผไมกลายอมไมชนะซงเสนาของ ทานนน สวนคนผกลายอมชนะได ครนชนะแลวยอมได ความสข กเพราะเหตทไดความสขนน แมเรานกพงรกษา หญามงกระตายไว นาตเตยนชวตของเรา เราตายเสยใน สงครามประเสรฐกวา แพแลวเปนอยจะประเสรฐอะไร สมณพราหมณบางพวกหยงลงแลวในเสนาของทานน ยอม ไมปรากฎ สวนผทมวตรงาม ยอมไปโดยหนทางทชนทงหลาย ไมร เราเหนมารพรอมดวยพาหนะยกออกแลวโดยรอบ จงมงหนาไปเพอรบ มารอยาไดยงเราใหเคลอนจากท โลก พรอมดวยเทวโลกยอมครอบงาเสนาของทานไมได เราจะ ทาลายเสนาของทานเสยดวยปญญา เหมอนบคคลทาลาย ภาชนะดนทงดบทงสก ดวยกอนหน ฉะนน เราจกกระทา สมมาสงกปปะใหชานาญและดารงสตใหตงมนเปนอนด แลว จกเทยวจากแควนนไปยงแควนโนน แนะนาสาวกเปนอนมาก สาวกผไมประมาทเหลานนมใจเดดเดยว กระทาตามคาสง สอนของเราจกถงทซงไมมความใคร ทชนทงหลายไปถงแลว ยอมไมเศราโศก ฯ มารกลาวคาถาวา เราไดตดตามรอยพระบาทของพระผมพระภาคสน ๗ ป ไมได ประสบชองของพระสมพทธเจาผมศร มารไดไปตามลม รอบๆ กอนหนซงมสคลายกอนมนขน ดวยคดวา เราจะ ประสบความออนโยนในพระโคดมนบาง ความสาเรจ ประโยชนพงมบาง มารไมไดความพอใจในพระสมพทธเจา ไดกลายเปนลมหลกไปดวยคดวา เราถงพระโคดมแลว จะทาใหทรงเบอพระทยหลกไป เหมอนกาถงไสลบรรพต แลวบนหลกไป ฉะนน พณของมารผถกความโศกครอบงา แลว ไดตกจากรกแร ลาดบนน มารนนเสยใจ ไดหายไป ในทนนนนแล ฯ จบปธานสตรท ๒ สภาษตสตรท ๓ [๓๕๖] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทาน อนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาคตรสเรยก ภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคแลว พระผมพระภาคไดตรสวา ดกรภกษทงหลาย วาจาอนประกอบดวยองค ๔ เปน วาจาสภาษต ไมเปนทพภาษต เปนวาจาไมมโทษ และวญ ชนไมพงตเตยน องค ๔ เปนไฉน คอ ภกษในศาสนาน ยอมกลาวแตคาทเปนสภาษต ไมกลาว คาทเปนทพภาษต ๑ ยอมกลาวคาทเปนธรรม ไมกลาวคาทไมเปนธรรม ๑ ยอมกลาวแตคาอนเปนทรก ไมกลาวคาอนไมเปนทรก ๑ ยอมกลาวแตคาสตย ไมกลาวคาเหลาะแหละ ๑ ดกรภกษทงหลาย วาจาอนประกอบดวยองค ๔ นแล เปนวาจาสภาษต ไมเปนทพภาษต เปนวาจาไมมโทษ และวญ ชนไมพง ตเตยน ฯ พระผมพระภาคผสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนจบลงแลว จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา สตบรษทงหลาย ไดกลาวคาอนเปนสภาษตวาเปนคาสงสด บคคลพงกลาวแตคาทเปนธรรม ไมพงกลาวคาทไมเปนธรรม ขอนนเปนท ๒ บคคลพงกลาวคาอนเปนทรก ไมพงกลาว คาอนไมเปนทรก ขอนนเปน ท ๓ บคคลพงกลาวคาสตย ไมพงกลาวคาเหลาะแหละ ขอนนเปนท ๔ ฯ [๓๕๗] ลาดบนนแล ทานพระวงคสะลกจากอาสนะ หมจวรเฉวยงบา ขางหนง ประณมอญชลไปทางทพระผมพระภาคประทบอย แลวไดกราบทลวา ขาแตพระผมพระภาค พระธรรมเทศนา ยอมแจมแจงแกขาพระองค ขาแตพระ สคต พระธรรมเทศนายอมแจมแจงแกขาพระองค พระผมพระภาคตรสวา ดกรวงคสะ ธรรมเทศนาจงแจมแจงกะเธอเถด ฯ ลาดบนนแล ทานพระวงคสะไดชมเชยดวยคาถาทงหลายอนสมควร ในทเฉพาะพระพกตรวา บคคลพงกลาววาจาอนไมเปนเครองทาตนใหเดอดรอน และ ไมพงเบยดเบยนผอน วาจานนเปนสภาษตแท บคคลพง กลาวแตวาจาอนเปนทรก อนชนชนชม ไมถอเอาคาอน ลามก กลาววาจาอนเปนทรกของผอน คาสตยแลเปนวาจา ไมตาย ธรรมนเปนของเกา สตบรษทงหลายตงมนแลวใน คาสตยทเปนอรรถและเปนธรรม วาจาทพระพทธเจาตรส เปน วาจาเกษม เพอบรรลนพพาน เพอกระทาใหแจงซงทสดทกข วาจานนแลเปนวาจาสงสดกวาวาจาทงหลาย ฯ จบสภาษตสตรท ๓ สนทรกสตรท ๔ [๓๕๘] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทฝงแมนาสนทรกา แควนโกศล ชนบท กสมยนนแล สนทรกภารทวาชพราหมณครนบชาไฟ บาเรอการบชาไฟอยท ฝงแมนาสนทรกา ครงนนแล สนทรกภารทวาชพราหมณครนบชาไฟบาเรอไฟแลว ลกขนจากอาสนะ เหลยวดทศทงสโดยรอบดวยคดวา ใครหนอแล ควรบรโภค เขาปายาสทเหลอน สนทรกภารทวาชพราหมณไดเหนพระผมพระภาคประทบนงทรง คลมพระกายตลอดพระเศยรอยทโคนไมแหงหนง จงถอเอาขาวปายาสทเหลอดวย มอซาย ถอเตานาดวยมอขางขวา เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ลาดบนน พระผมพระภาคไดทรงเปดพระเศยรออก เพราะเสยงฝเทาของสนทรกภารทวาช*พราหมณ ครงนน สนทรกภารทวาชพราหมณคดวา ทานผนเปนคนโลนๆ ดงนแลว ปรารถนาจะกลบจากทนน ลาดบนน สนทรกภารทวาชพราหมณดารวา แมพราหมณบางพวกในโลกนกเปนคนโลน ผฉะนนเราพงเขาไปถามถงชาต ทนน แล สนทรกภารทวาชพราหมณไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ครนแลว ไดทลถามพระผมพระภาควา ทานมชาตอยางไร ฯ ลาดบนนแล พระผมพระภาคไดตรสตอบสนทรกภารทวาชพราหมณดวย พระคาถาวา [๓๕๙] เราไมใชพราหมณ ไมใชราชโอรส ไมใชแพศยหรอใครๆ เรากาหนดรโคตรของปถชนแลว ไมมความกงวล เทยว ไปดวยปญญาในโลก เรานงหม (ไตรจวร) สงฆาฏ ไมม เรอน ปลงผมแลว มตนดบความเรารอนแลว ไมคลกคล กบดวยมนษย (มาณพ) ทงหลายในโลกน เทยวไปอย ทาน ถามถงปญหาเกยวดวยโคตรอนไมสมควรกะเรา ดกรพราหมณ ผเจรญ พวกพราหมณยอมถามกบพวกพราหมณดวยกนวา ทานเปนพราหมณหรอหนอ ถาวาทานกลาววาเราเปนพราหมณ แตทานกลาวกะเราผมใชพราหมณ เพราะเหตนน เราขอ ถามสาวตรซงมบท ๓ มอกขระ ๒๔ กะทาน ฯ พราหมณทลถามวา พวกฤาษ มนษย กษตรย และพราหมณเปนอนมากในโลก น อาศยอะไร ไดกาหนดยญแกเทวดาทงหลาย ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา เราขอบอกวาผถงทสดทกข ถงทสดเวท จะพงไดเครองบชา ในเมออาหารอยางใดอยางหนง ผใดเขาไปตงไวในกาลแหง ยญ ยญกรรมของผนนพงสาเรจ ฯ พราหมณทลวา การบชาของขาพเจานน พงสาเรจเปนแนแท เพราะขาพเจา ไดพบบคคลผถงเวทเชนนน อนทจรง คนอนยอมได บรโภคเครองบชา เพราะไมไดพบบคคลผเชนทาน ฯ พระผมพระภาคตรสวา เพราะเหตนนแหละพราหมณ ทานผมความตองการดวย ประโยชน จงเขาไปถามเถด ทานจะพบผมปญญาด ผสงบ ผไมมความโกรธ ไมมทกข ไมมความหวง ในศาสนา นแนแท ฯ พราหมณทลวา (ขาแตพระโคดมผเจรญ) ขาพเจายนดแลวในยญ ใครจะ บชายญ แตขาพเจายงไมทราบชด ขอทานจงพราสอน ขาพเจาเถด ขอทานจงบอกซงทเปนทสาเรจแหงการบชา แกขาพเจาเถด ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรพราหมณ ถาอยางนนทานจงเงยโสตลงเถด เราจกแสดง ธรรมแกทาน ทานอยาถามถงชาต จงถามแตธรรมสาหรบ ประพฤตเถด ไฟยอมเกดแตไมแล แมผทเกดในสกลตา เปนมนมปญญา เปนผเกยดกนอกศลวตกดวยหร รเหต การณไดโดยฉบพลนกม พราหมณผมงบญพงบชา พงหลง ไทยธรรมในทกขไณยบคคลผทฝกตนดวยสจจะ ผประกอบ ดวยการฝกฝนอนทรย ผถงทสดแหงเวท ผอยจบพรหมจรรย ตามกาล ชนเหลาใดละกามทงหลายไดแลว ไมยดมน อะไรๆ เทยวไป มตนสารวมดแลว เหมอนกระสวยท ไปตรง ฉะนน พราหมณผมงบญพงบชา พงหลงไทยธรรม ในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใดปราศจากราคะ ม อนทรยตงมนดแลว หลดพนแลวจากการจบของกเลส เปลงปลงอย เหมอนพระจนทรทพนแลวจากการเบยดเบยน ของราห สวางไสวอย ฉะนน พราหมณพงหลงไทยธรรม ในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใดไมเกยวของ มสต ทกเมอ ละนามรป ทคนพาลถอวาเปนของเราไดแลว เทยว ไปในโลก พราหมณพงหลงไทยธรรมในชนเหลานนตามกาล พระตถาคตละกามทงหลายไดแลว ครอบงากามทงหลาย เทยวไป รทสดแหงชาตและมรณะ ดบความเรารอนไดแลว เปนผเยอกเยนเหมอนหวงนา ยอมควรเครองบชา พระ ตถาคตผเสมอดวยพระพทธเจาทงหลาย อยหางไกลจาก บคคลผไมเสมอทงหลาย เปนผมปญญาไมมทสด ผอน ตณหาทฐไมฉาบทาแลวในโลกนหรอในโลกอน ยอมควร เครองบชา พระตถาคตผเปนพราหมณ ไมมมายา ไมม มานะ ปราศจากความโลภ ไมยดถอในสตวและสงขารวา เปนของเรา หาความหวงมได บรรเทาความโกรธแลว มตนดบความเรารอนไดแลว ละมลทน คอ ความโศก เสยได ยอมควรเครองบชา พระตถาคตละตณหาและ ทฐทอยประจาใจไดแลว ไมมตณหาและทฐอะไรๆ ไมถอ มนในโลกนหรอในโลกอน ยอมควรเครองบชา พระ ตถาคตมจตตงมนแลว ขามโอฆะไดแลว และไดรธรรม ดวยทฐอยางยง มอาสวะสนแลว ทรงไวซงรางกายอน มในทสด ยอมควรเครองบชา ภวาสวะและวาจาหยาบคาย อนพระตถาคตกาจดไดแลว ทาใหสนสญ ไมมอย พระตถาคตผถงเวท พนวเศษแลวในธรรมทงปวง ยอม ควรเครองบชา พระตถาคตผลวงกเลสเครองของ ไมม ธรรมเปนเครองของ ไมเปนสตวผมมานะในเหลาสตวผม มานะ กาหนดรทกขพรอมทงไรนาและทดน ยอมควร เครองบชา พระตถาคตไมอาศยตณหา มปรกตเหน นพพาน กาวลวงทฐทจะพงใหผอนร ไมมอารมณอะไรๆ ยอมควรเครองบชา ธรรมทงทเปนภายในและภายนอก พระตถาคตแทงตลอดแลว กาจดไดแลว ถงความสาปสญ มไดม พระตถาคตนนเปนผสงบแลว นอมไปในธรรม เปนทสนอปาทาน ยอมควรเครองบชา พระตถาคตเหน ทสดแหงความสนไปแหงชาต บรรเทาสงโยชนอนเปน ทางแหงราคะเสยไดไมมสวนเหลอ เปนผบรสทธ ไมม โทษ ปราศจากมลทน ไมมความใคร ยอมควรเครอง บชา พระตถาคตไมพจารณาเหนตนโดยความเปนตน มจต ตงมน ปฏบตตรง ดารงตนมน ไมหวนไหว ไมม กเลสดจหลกตอ ไมมความสงสย ยอมควรเครองบชา พระตถาคตไมมปจจยแหงโมหะอะไรๆ เหนดวยญาณใน ธรรมทงปวง ทรงไวซงสรระมในทสด และไดบรรล สมโพธญาณทยอดเยยม อนเกษม ความบรสทธของบรษ ยอมมดวยเหตเพยงเทาน (พระตถาคตยอมควรเครองบชา) ฯ พราหมณทลวา กการบชาของขาพระองค จะเปนการบชาจรง เพราะวา ขาพระองคไดบคคลผถงเวทเชนนน พระผมพระภาคเปน พรหม ผเหนเองแท ขอไดโปรดทรงรบ ทรงบรโภคเครอง บชาของขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรพราหมณ เราไมพงบรโภคโภชนะทขบกลอมไดมา ขอน ไมใชธรรมเนยมของพระพทธเจาทงหลายผทรงเหนอยโดย ชอบ พระพทธเจาทงหลาย ยอมทรงหามโภชนะทขบ กลอมไดมา ดกรพราหมณ เมอธรรมมอย การแสวงหา เปนความประพฤตของพระพทธเจาทงหลาย กทานจงบารง พระขณาสพผบรบรณดวยคณทงปวง ผแสวงหาคณอนใหญ ผมความคนองสงบแลว ดวยขาวนาอยางอนเถด เพราะวา เขตนนเปนเขตของบคคลผมงบญ ฯ พราหมณทลวา ขาแตพระผมพระภาค ขอประทานวโรกาส ขาพระองคถง คาสงสอนของพระองคแลว พงรแจมแจงอยางทพระองค ตรสบอก ขอพระองคจงทรงแสดงทกขไณยบคคลผบรโภค ทกขณาของบคคลผเชนดวยขาพระองค ทขาพระองคจะพง แสวงหาบารงอย ในกาลแหงยญ แกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสวา ทานจงกาจดความสยวหนา จงประคองอญชลนอบนอมผท ปราศจากความแขงด ผมจตไมขนมว หลดพนแลวจาก กามทงหลาย บรรเทาความงวงเหงาเสยแลว นากเลสออก เสยได ผฉลาดในชาตและมรณะ ผนนเปนมน สมบรณ ดวยปญญา ผมาแลวสยญเชนนน จงบชาดวยขาวและ นาเถด ทกขณายอมสาเรจไดดวยอาการอยางน ฯ พราหมณทลวา พระองคเปนพระพทธเจา ผทบคคลควรบชาในโลกทงปวง เปนบญเขตอยางยอดเยยม ยอมควรเครองบชา ทานท บคคลถวายแลวแดพระองค เปนทานมผลมาก ฯ [๓๖๐] ลาดบนนแล สนทรกภารทวาชพราหมณไดกราบทลพระผม พระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ขาแต พระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก พระองคทรงประกาศธรรม โดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกผ หลงทาง หรอตามประทปไวในทมดดวยหวงวา ผมจกษจกเหนรปไดฉะนน ขาพระองคนขอถงพระองค กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆวาเปนสรณะ ขา พระองคพงไดบรรพชาอปสมบทในสานกของพระองคเถด สนทรกภารทวาช*พราหมณไดบรรพชาอปสมบทในสานกของพระผมพระภาค ฯลฯ กทานสนทรก ภารทวาชะไดเปนพระอรหนตรปหนง ในจานวนพระอรหนตทงหลาย ฉะนนแล ฯ จบสนทรกภารทวาชสตรท ๔ มาฆสตรท ๕ [๓๖๑] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ภเขาคชฌกฏ ใกลกรงราชคฤห ครงนนแล มาฆมาณพเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผม พระภาค ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดทลถามพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ กขาพระองคเปน ทายก เปนทานบด ผรความประสงคของผขอควรแกการขอ ยอมแสวงหา โภคทรพยโดยธรรม ครนแสวงหาไดแลว ยอมนาโภคทรพยทตนไดมาโดยธรรม ถวายแกปฏคาหก ๑ องคบาง ๒ องคบาง ๓ องคบาง ๔ องคบาง ๕ องคบาง ๖ องคบาง ๗ องคบาง ๘ องคบาง ๙ องคบาง ๑๐ องคบาง ๒๐ องคบาง ๓๐ องคบาง ๔๐ องคบาง ๕๐ องคบาง ๑๐๐ องคบาง ยงกวานนบาง ขาแต พระโคดมผเจรญ เมอขาพระองคถวายทานอยางน บชาอยางน จะประสบบญ มากแลหรอ ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรมาณพ เมอทานใหอยอยางนน บชาอย อยางนน ยอมประสบบญมากแท ดกรมาณพ ผใดแล เปนทายก เปนทานบด รความประสงคของผขอ ควรแกการขอ ยอมแสวงหาโภคทรพยโดยธรรม ครน แสวงหาไดแลว ยอมนาโภคทรพยทตนไดมาโดยธรรม ถวายแกปฏคาหก ๑ องค บาง ฯลฯ ๑๐๐ องคบาง ยงกวานนบาง ผนนยอมประสบบญมาก ฯ ครงนนแล มาฆมาณพไดกราบทลพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๓๖๒] ขาพระองคขอถามพระโคดมผทรงรถอยคา ผทรงผากาสายะ ไมยดถออะไรเทยวไป ผใดเปนคฤหสถ ควรแกการขอ เปน ทานบด มความตองการบญ มงบญ ใหขาวนา บชาแก ชนเหลาอนในโลกน การบชาของผบชาอยอยางน จะพง บรสทธไดอยางไร ฯ พ. (ดกรมาฆมาณพ) ผใดเปนคฤหสถ ควรแกการขอ เปน ทานบด มความตองการบญ มงบญ ใหขาวนาบชาแกชน เหลาอนในโลกน ผเชนนน พงใหทกขไณยบคคลยนดได ฯ ม. ผใดเปนคฤหสถ ควรแกการขอ เปนทานบด มความตองการบญ มงบญ ใหขาวนาบชาแกชนเหลาอนในโลกน ขา แตพระผมพระภาค ขอพระองคทรงบอกทกขไณยบคคล แกขาพระองคเถด ฯ พ. ชนเหลาใดแลไมเกยวของ หาเครองกงวลมได สาเรจกจ แลว มจตคมครองแลว เทยวไปในโลก พราหมณผมงบญ พงหลงไทยธรรม บชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใดตด กเลสเครองผกพนคอสงโยชนไดทงหมด ฝกตนแลว เปน ผพนเดดขาด ไมมทกข ไมมความหวง พราหมณผมงบญ พงหลงไทยธรรม บชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใด พนเดดขาดจากสงโยชนทงหมด ฝกตนแลว เปนผหลดพน แลว ไมมทกข ไมมความหวง พราหมณพงหลงไทยธรรม บชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใดละราคะ โทสะ และโมหะไดแลว มอาสวะสนแลว อยจบพรหมจรรย พราหมณพงหลงไทยธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ชน เหลาใดไมมมายา ไมมความถอตว มอาสวะสนแลว อยจบ พรหมจรรย พราหมณพงหลงไทยธรรมในชนเหลานนตาม กาล ชนเหลาใดปราศจากความโลภ ไมยดถออะไรๆ วา เปนของเรา ไมมความหวง มอาสวะสนแลว อยจบพรหมจรรย พราหมณพงหลงไทยธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใดแล ไมนอมไปในตณหาทงหลาย ขามโอฆะไดแลว ไมยดถออะไรๆ วาเปนของเรา เทยวไปอย พราหมณพง หลงไทยธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใดไมม ตณหาเพอเกดในภพใหม ในโลกไหนๆ คอ ในโลกน หรอในโลกอน พราหมณพงหลงไทยธรรมบชาในชนเหลา นนตามกาล ชนเหลาใดละกามทงหลายไดแลว ไมยดถอ อะไรเทยวไป มตนสารวมดแลว เหมอนกระสวยทตรงไป ฉะนน พราหมณพงหลงไทยธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใดปราศจากความกาหนด มอนทรยตงมนดแลว พนจากการจบแหงกเลส เปลงปลงอย เหมอนพระจนทร พนแลวจากราหจบ สวางไสวอยฉะนน พราหมณ พงหลงไทยธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใด มกเลสสงบแลว ปราศจากความกาหนด เปนผไมโกรธ ไมมคต เพราะละขนธอนเปนไปในโลกนไดเดดขาด พราหมณพงหลงไทยธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ชน เหลาใดละชาตและมรณะไมมสวนเหลอ ลวงพนความสงสย ไดทงปวง พราหมณพงหลงไทยธรรมบชาในชนเหลานน ตามกาล ชนเหลาใดมตนเปนทพง ไมมเครองกงวล หลดพนแลวในธรรมทงปวง เทยวไปอยในโลก พราหมณ พงหลงไทยธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใด แล ยอมรในขนธและอายตนะเปนตนตามความเปนจรงวา ชาตนมในทสด ภพใหมไมม ดงน พราหมณพงหลงไทย ธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ชนเหลาใดเปนผถง เวท ยนดในฌาน มสต บรรลธรรมเครองตรสรด เปนท พงของเทวดาและมนษยเปนอนมาก พราหมณผมงบญพง หลงไทยธรรมบชาในชนเหลานนตามกาล ฯ ม. คาถามของขาพระองคไมเปลาประโยชนแนนอน ขาแต พระผมพระภาค พระองคตรสบอกทกขไณยบคคลแก ขาพระองคแลว กพระองคยอมทรงทราบไญยธรรมน ใน โลกนโดยถองแท จรงอยางนน ธรรมนพระองคทรงทราบ แจมแจงแลว ผใดเปนคฤหสถ เปนผควรแกการขอ เปน ทานบด มความตองการบญ มงบญ ใหขาวนาบชาแกชน เหลาอนในโลกน ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคตรส บอกถงความพรอมแหงยญแกขาพระองค ฯ พ. ดกรมาฆะ เมอทานจะบชากจงบชาเถด และจงทาจตใหผองใส ในกาลทงปวง เพราะยญยอมเปนอารมณของบคคลผบชายญ บคคลตงมนในยญนแลว ยอมละโทสะเสยได อนง บคคล ผนน ปราศจากความกาหนดแลว พงกาจดโทสะ เจรญ เมตตาจตอนประมาณมได ไมประมาทแลวเนองๆ ทงกลาง คนกลางวน ยอมแผอปปมญญาภาวนาไปทวทศ ฯ ม. ใครยอมบรสทธ ใครยอมหลดพน และใครยงตดอย บคคล จะไปพรหมโลกไดดวยอะไร ขาแตพระองคผเปนมน ขาพระองคทลถามแลว ขอพระองคโปรดตรสบอกแก ขาพระองคผไมร กพระผมพระภาคผเปนพรหม ขาพระองค ขออางเปนพยานในวนน เพราะพระองคเปนผเสมอดวย พรหมของขาพระองคจรงๆ (ขาแตพระองคผมความรงเรอง) บคคลจะเขาถงพรหมโลกไดอยางไร ฯ พ. (ดกรมาฆะ) ผใดยอมบชายญครบทง ๓ อยาง ผเชนนน พงใหทกขไณยบคคลทงหลายยนดได เรายอมกลาวผนนวา เปนผควรแกการขอ ครนบชาโดยชอบอยางนนแลว ยอมเขา ถงพรหมโลก ฯ [๓๖๓] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว มาฆมาณพไดกราบทล พระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ฯลฯ ขอพระองคทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปน ตนไป ฯ จบมาฆสตรท ๕ สภยสตรท ๖ [๓๖๔] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเวฬวน กลนทก นวาปสถาน ใกลพระนครราชคฤห กสมยนนแล เทวดาผเปนสาโลหตเกาของ สภยปรพาชก ไดแสดงปญญาขนวา ดกรสภยะ สมณะหรอพราหมณผใด ทาน ถามปญหาเหลานแลวยอมพยากรณได ทานพงประพฤตพรหมจรรยในสานกของ สมณะหรอพราหมณผนนเถด ลาดบนนแล สภยปรพาชกเรยนปญหาในสานก ของเทวดานนแล เขาไปหาสมณพราหมณทงหลายผเปนเจาหมเจาคณะ เปนคณา*จารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ ชนสวนมากยกยองวาด คอ ปรณกสสป มกขลโคสาล อชตเกสกมพล ปกทธกจจายนะ สญชยเวฬฏฐ*บตร นครนถนาฏบตร แลวจงถามปญหาเหลานน สมณพราหมณเหลานนอน สภยปรพาชกถามปญหาแลว แกไมได เมอแกไมได ยอมแสดงความโกรธ ความขดเคอง และความไมพอใจใหปรากฎ ทงยงกลบถามสภยปรพาชกอก ครง นนแล สภยปรพาชกมความดารวา ทานสมณพราหมณทงหลายผเปนเจาหมเจา คณะ เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ ชนสวนมากยกยอง วาด คอ ปรณกสสป ฯลฯ นครนถนาฏบตร ถกเราถามปญหาแลว แกไม ได เมอแกไมได ยอมแสดงความโกรธ ความขดเคอง และความไมพอใจให ปรากฎ ทงยงกลบถามเราในปญหาเหลานอก ถากระไร เราพงละเพศกลบมา บรโภคกามอกเถด ครงนนแล สภยปรพาชกมความดารวา พระสมณโคดมนแล เปนเจาหมเจาคณะ เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ ชน สวนมากยกยองวาด ถากระไรเราพงเขาไปเฝาพระสมณโคดมแลวทลถามปญหา เหลานเถด ลาดบนนแล สภยปรพาชกมความดารวา ทานสมณพราหมณ ทงหลายเปนผเกาแก เปนผใหญ ลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ เปนผเฒา รราตร นาน บวชมานาน เปนเจาหมเจาคณะ เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ ชนสวนมากยกยองวาด คอ ปรณกสสป ฯลฯ นครนถนาฏบตร ทานสมณพราหมณแมเหลานนถกเราถามปญหาแลวแกไมได เมอแกไมได ยอม แสดงความโกรธ ความขดเคอง และความไมพอใจใหปรากฎ ทงยงกลบถาม เราในปญหาเหลานอก สวนพระสมณโคดมถกเราทลถามแลวจกทรงพยากรณ ปญหาเหลานไดอยางไร เพราะพระสมณโคดมยงเปนหนมโดยพระชาต ทงยง เปนผใหมโดยบรรพชา ลาดบนน สภยปรพาชกมความดารวา พระสมณโคดมเรา ไมควรดหมนดแคลนวา ยงเปนหนม ถงหากวาพระสมณโคดมจะยงเปนหนม แตทานกเปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก ถากระไรเราพงเขาไปเฝาพระสมณโคดม แลวทลถามปญหาเหลานเถด ลาดบนน สภยปรพาชกไดหลกจารกไปทางพระนคร ราชคฤห เมอเทยวจารกไปโดยลาดบ ไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคยงพระวหาร เวฬวนกลนทกนวาปสถาน ใกลพระนครราชคฤห ครนแลวปราศรยกบพระผม พระภาค ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๓๖๕] ขาพระองคผมความสงสย มความเคลอบแคลง มาหวงจะ ทลถามปญหา พระองคอนขาพระองคทลถามปญหาแลว ขอ จงตรสพยากรณแกขาพระองคตามลาดบปญหา ใหสมควรแก ธรรมเถด ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรสภยะ ทานมาแตไกล หวงจะถามปญหา เราอนทานถาม ปญหาแลว จะกระทาทสดแหงปญหาเหลานน จะพยากรณ แกทานตามลาดบปญหา ใหสมควรแกธรรม ดกรสภยะ ทานปรารถนาปญหาขอใดขอหนงในใจ กเชญถามเราเถด เราจะกระทาทสดเฉพาะปญหานนๆ แกทาน ฯ [๓๖๖] ลาดบนน สภยปรพาชกดารวา นาอศจรรยจรงหนอ ไมเคยม มาเลยหนอ เราไมไดแมเพยงใหโอกาสในสมณพราหมณเหลาอนเลย พระสมณ*โคดมไดทรงใหโอกาสนแกเราแลว สภยปรพาชกมใจชนชม เบกบาน เฟองฟ เกดปตโสมนส ไดกราบทลถามปญหากะพระผมพระภาควา บณฑตกลาวบคคลผบรรลอะไรวาเปนภกษ กลาวบคคลวาผ สงบเสงยมดวยอาการอยางไร กลาวบคคลวาผฝกตนแลว อยางไรและอยางไรบณฑตจงกลาวบคคลวา ผร ขาแตพระผ มพระภาค พระองคอนขาพระองคทลถามแลว ขอจงตรส พยากรณแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรสภยะ ผใดถงความดบกเลสดวยมรรคทตนอบรมแลว ขามความ สงสยเสยได ละความไมเปนและความเปนไดเดดขาด อยจบ พรหมจรรย มภพใหมสนแลว ผนนบณฑตกลาววาเปนภกษ ผใดวางเฉยในอารมณมรปเปนตนทงหมด มสต ไมเบยด เบยนสตวในโลกทงปวง ขามโอฆะไดแลว เปนผสงบ ไม ขนมว ไมมกเลสเครองฟขน ผนนบณฑตกลาววาผสงบ เสงยม ผใดอบรมอนทรยแลว แทงตลอดโลกนและโลก อน ทงภายในทงภายนอกในโลกทงปวง รอเวลาสนชวตอย อบรมตนแลว ผนนบณฑตกลาววาผฝกตนแลว ผพจารณา สงสารทงสองอยาง คอ จตและอปบต ตลอดกปทงสน แลว ปราศจากธล ไมมกเลสเครองยยวน ผหมดจด ถง ความสนไปแหงชาต ผนนบณฑตกลาววาผร ฯ [๓๖๗] ลาดบนน สภยปรพาชก ชนชมอนโมทนาภาษตของพระผม พระภาคแลว มใจชนชม เบกบาน เฟองฟ เกดปตโสมนส ไดทลถามปญหา ขอตอไปกะพระผมพระภาควา บณฑตกลาวบคคลผบรรลอะไรวาเปนพราหมณ กลาวบคคลวา เปนสมณะ ดวยอาการอยางไร กลาวบคคลผลางบาปอยางไร และอยางไรบณฑตจงกลาวบคคลวา เปนนาค (ผประเสรฐ) ขาแตพระผมพระภาค พระองคอนขาพระองคทลถามแลว ขอจงตรสพยากรณแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ผใดลอยบาปทงหมดแลว เปนผปราศจากมลทน มจตตงมนด ดารงตนมน กาวลวงสงสารไดแลว เปนผสาเรจกจ (เปน ผบรบรณดวยคณมศลเปนตน) ผนนอนตณหาและทฐไม อาศยแลว เปนผคงท บณฑตกลาววาเปนพราหมณ ผใดม กเลสสงบแลว ละบญและบาปไดแลว ปราศจากกเลสธล รโลกนและโลกหนาแลว ลวงชาตและมรณะได ผคงท เหน ปานนน บณฑตกลาววาเปนสมณะ ผใดลางบาป ไดหมดใน โลกทงปวง คอ อายตนะภายในและภายนอกแลว ยอม ไมมาสกปในเทวดาและมนษยผสมควร ผนนบณฑตกลาว วาผลางบาป ผใดไมกระทาบาปอะไรๆ ในโลก สลดออก ซงธรรมเปนเครองประกอบและเครองผกไดหมด ไมของอย ในธรรมเปนเครองของมขนธเปนตนทงปวง หลดพนเดดขาด ผคงท เหนปานนน บณฑตกลาววาเปนนาค ฯ [๓๖๘] ลาดบนน สภยปรพาชก ฯลฯ ไดทลถามปญหาขอตอไป กะพระผมพระภาควา ทานผรทงหลายกลาวใครวาผชนะเขต กลาวบคคลวาเปนผ ฉลาดดวยอาการอยางไร อยางไรจงกลาวบคคลวาเปนบณฑต และกลาวบคคลชอวาเปนมนดวยอาการอยางไร ขาแตพระผม พระภาค พระองคอนขาพระองคทลถามแลวขอจงตรส พยากรณแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรสภยะ ผใดพจารณา (อายตนะหรอกรรม) เขตทงสน คอ เขตท เปนของทพย เขตของมนษยและเขตของพรหมแลว เปนผ หลดพนจากเครองผกอนเปนรากเงาแหงเขตทงหมด ผคงท เหนปานนน ผนนทานผรทงหลายกลาววาเปนผชนะเขต ผ ใดพจารณากะเปาะฟอง (กรรม) ทงสน คอ กะเปาะฟอง ทเปนของทพย กะเปาะฟองของมนษย และกะเปาะฟอง ของพรหมแลว เปนผหลดพนจากเครองผกอนเปนรากเหงา แหงกะเปาะฟองทงหมด ผคงท เหนปานนน ผนนทานผร ทงหลายกลาววา เปนผฉลาด ผใดพจารณาอายตนะทงสอง คอ อายตนะภายในและภายนอกแลว เปนผมปญญาอน บรสทธ กาวลวงธรรมดาและธรรมขาวไดแลว ผคงท เหน ปานนน ผนนทานผรทงหลายกลาววาเปนบณฑต ผใดร ธรรมของอสตบรษและของสตบรษในโลกทงปวง คอ ใน ภายในและภายนอก แลวดารงอย ผนนอนเทวดาและมนษย บชา ลวงธรรมเปนเครองของและขาย คอ ตณหาและทฐ แลว ทานผรทงหลายกลาววาเปนมน ฯ [๓๖๙] ลาดบนน สภยปรพาชก ฯลฯ ไดทลถามปญหาขอตอไปกะ พระผมพระภาควา บณฑตกลาวบคคลผบรรลอะไร วาผถงเวท กลาวบคคลวาผร ตามดวยอาการอยางไร กลาวบคคลผมความเพยร ดวยอาการ อยางไร และบคคลบณฑตกลาววา เปนผชอวาอาชาไนยดวย อาการอยางไร ขาแตพระผมพระภาค พระองคอนขาพระองค ทลถามแลว ขอจงตรสพยากรณแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรสภยะ ผใดพจารณาเวททงสน อนเปนของมอยแหงสมณะและ พราหมณทงหลาย ปราศจากความกาหนดในเวทนาทงปวง ผนนลวงเวททงหมดแลว บณฑตกลาววาผถงเวท ผใด ใครครวญธรรมอนเปนเครองทาใหเนนชา และนามรปอนเปน รากเงาแหงโรค ทงภายในทงภายนอกแลว เปนผหลดพน จากเครองผกอนเปนรากเหงาแหงโรคทงปวง ผคงท เหนปาน นน ผนนบณฑตกลาววาผรตาม ผใดงดเวนจากบาปทงหมด ลวงความทกขในนรกไดแลว ดารงอย ผนนบณฑตกลาววา ผมความเพยร ผนนมความแกลวกลา มความเพยร ผคงท เหนปานนน บณฑตกลาววาเปนนกปราชญ ผใดตดเครองผก อนเปนรากเหงาแหงธรรมเปนเครองของทงภายในทงภายนอก ไดแลว หลดพนแลวจากเครองผกอนเปนรากเหงาแหงธรรม เปนเครองของทงปวง ผคงท เหนปานนน ผนนบณฑตกลาว วาเปนผชอวาอาชาไนย [๓๗๐] ลาดบนน สภยปรพาชก ฯลฯ ไดทลถามปญหาขอตอไปกะ พระผมพระภาควา บณฑตกลาวบคคลผบรรลอะไร วาผทรงพระสตร กลาว บคคลวาเปนอรยะดวยอาการอยางไร กลาวบคคลวาผมจรณะ ดวยอาการอยางไร และบคคลบณฑตกลาววาเปนผชอวา ปรพาชกดวยอาการอยางไร ขาแตพระผมพระภาค พระองค อนขาพระองคทลถามแลว ขอจงตรสพยากรณแกขาพระองค เถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรสภยะ บณฑตกลาวบคคลผฟงแลว รยงธรรมทงมวล ครอบงาธรรม ทมโทษและไมมโทษอะไรๆ อนมอยในโลกเสยได ไมม ความสงสย หลดพนแลว ไมมทกขในธรรมมขนธและ อายตนะเปนตนทงปวง วาผทรงพระสตร บคคลนนรแลว ตดอาลย (และ) อาสวะไดแลว ยอมไมเขาถงการนอนใน ครรภ บรรเทาสญญา ๓ อยาง และเปอกตม คอ กามคณแลว ยอมไมมาสกป บณฑตกลาววาเปนอรยะ ผใดในศาสนาน เปนผบรรลธรรมทควรบรรลเพราะจรณะ เปนผฉลาด ร ธรรมไดในกาลทกเมอ ไมของอยในธรรมมขนธเปนตน ทงปวง มจตหลดพนแลว ไมมปฏฆะ ผนนบณฑตกลาววา ผมจรณะ ผใดขบไลกรรมอนมทกขเปนผล ซงมอย ทงท เปนอดต อนาคต และเปนปจจบนไดแลว มปรกตกาหนด ดวยปญญาเทยวไป กระทามายากบทงมานะ ความโลภ ความโกรธ และนามรปใหมทสดไดแลว ผนนบณฑตกลาว วาปรพาชก ผบรรลธรรมทควรบรรล ฯ [๓๗๑] ลาดบนน สภยปรพาชก ชนชมอนโมทนาภาษตของ พระผมพระภาคแลว มใจชนชม เฟองฟ เบกบาน เกดปตโสมนส ลกจาก อาสนะ กระทาผาอตราสงคเฉวยงบาขางหนงแลวประนมอญชลไปทางทพระผม*พระภาคประทบอย ไดชมเชยพระผมพระภาคดวยคาถาอนสมควรในทเฉพาะ พระพกตรวา ขาแตพระผมพระภาคผมพระปญญาเสมอดวยแผนดน พระองคทรงกาจดทฐ ๓ และทฐ ๖๐ ทอาศยคมภรอนเปน วาทะเปนประธานของสมณะผมลทธอน ทอาศยอกขระคอ ความหมายรกน (วาหญงวาชาย) และสญญาอนวปรต (ซงเปนทยดถอ) ทรงกาวลวงความมด คอ โอฆะไดแลว พระองคเปนผถงทสด ถงฝงแหงทกข เปนพระอรหนต (ผตรสรเองโดยชอบ) ทรงสาคญพระองควาผมอาสวะสนแลว มความรงเรอง มความร มพระปญญามาก ทรงชวยขาพระองค ผกระทาทสดทกขใหขามไดแลว เพราะพระองคไดทรง ทราบขอทขาพระองคสงสยแลว ทรงชวยใหขาพระองค ขามพนความสงสย ขาแตพระองคผเปนมน ผทรงบรรล ธรรมทควรบรรลในทางแหงมน ผไมมกเลสดจหลกตอ ผเปนเผาพนธพระอาทตย ขาพระองคขอนอบนอมแดพระองค พระองคเปนผสงบดแลว พระองคผมพระจกษ ทรงพยากรณ ความสงสยของขาพระองคทไดมแลวในกาลกอนแกขาพระองค พระองคเปนมนผตรสรเองแนแท พระองคไมมนวรณ อนง อปายาสทงหมด พระองคทรงกาจดเสยแลว ถอนขนไดแลว พระองคเปนผเยอกเยน เปนผถงการฝกตน มพระปญญา เครองจาทรง มความบากบนเปนนตยในสจจะ เทวดาทงปวง ทงสองพวก (คอ อากาสฏฐเทวดา และภมมฏฐเทวดา) ทอาศยอยในนารทบรรพต ยอมชนชมตอพระองคผประเสรฐยง ผมความเพยรใหญ ผแสดงธรรมเทศนา ขาแตพระองค ผเปนบรษอาชาไนย ขาพระองคขอนอบนอมแดพระองค ขาแตพระองคผเปนบรษอนสงสด ขาพระองคขอนอบนอมแด พระองค บคคลผเปรยบเสมอพระองค ไมมในโลก พรอมทงเทวโลก พระองคเปนพระพทธเจา เปนพระศาสดา เปนมนผครอบงามาร พระองคทรงตดอนสย ขามโอฆะได เองแลว ทรงชวยใหหมสตวนขามไดดวย พระองคทรง กาวลวงอปธ ทาลายอาสวะไดแลว พระองคเปนดงสหะ ไมมอปาทาน ทรงละความกลวและความขลาดไดแลว ไมทรงตดอยในบญและบาปทงสองอยาง เปรยบเหมอน ดอกบวขาบทงามไมตดอยในนาฉะนน ขาแตพระองคผม ความเพยร ขอเชญพระองคโปรดเหยยบพระบาทออกมาเถด สภยะจะขอถวายบงคมพระบาทของพระศาสดา ฯ [๓๗๒] ลาดบนนแล สภยปรพาชก หมอบลงแทบพระบาทของ พระผมพระภาคดวยเศยรเกลาแลว ไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองค ผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ ภาษตของพระองค แจมแจงนก พระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของ ทควา เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมดดวยหวงวา ผมจกษจกเหนรปไดฉะนน ขาพระองคนขอถงซงพระผมพระภาค กบทง พระธรรมและพระภกษสงฆ วาเปนสรณะ ขาแตพระองคผเจรญ ขอใหขาพระองค พงไดบรรพชาอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเถด ฯ พ. ดกรสภยะ ผใดเคยเปนอญญเดยรถยมากอน หวงบรรพชาหวง อปสมบทในธรรมวนยน ผนนจะตองอยปรวาส ๔ เดอน เมอลวง ๔ เดอนไปแลว ภกษทงหลายพอใจ จงยงผนนผอยปรวาสแลว ใหบรรพชาอปสมบทเพอความ เปนภกษ กแตวาเรารความตางแหงบคคลในขอน ฯ ส. ขาแตพระองคผเจรญ ถาผทเคยเปนอญญเดยรถยมากอน หวง บรรพชา หวงอปสมบทในธรรมวนยน จะตองอยปรวาส ๔ เดอน เมอลวง ๔ เดอน ภกษทงหลายพอใจ จงยงผนนผอยปรวาสแลวใหบรรพชาอปสมบทเพอความเปน ภกษไซร ขาพระองคจกอยปรวาส ๔ ป เมอลวง ๔ ปแลว ภกษทงหลายพอใจ ขอจงยงขาพระองคผอยปรวาสแลวใหบรรพชาอปสมบท เพอความเปนภกษเถด ฯ สภยปรพาชก ไดบรรพชา อปสมบทในสานกของพระผมพระภาคแลว ครนทานสภยะอปสมบทแลวไมนาน หลกออกจากหมอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยว ไมนานนก กกระทาใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรย อนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายผออกบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบน เขาถงอย รชดวา ชาตสนแลวพรหมจรรย อยจบแลว กจทควรทาทาสาเรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดมอก กทานสภยะไดเปนพระอรหนตองคหนง ในจานวนพระอรหนตทงหลายฉะนแล ฯ จบสภยสตรท ๖ เสลสตรท ๗ [๓๗๓] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในชนบทชอองคตตราปะ พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๑๒๕๐ รป เสดจถงนคมของชาวองคตตราปะ ชออาปณะ ฯ เกณยชฏลไดสดบขาวมาวา พระสมณโคดมศากยบตร ทรงผนวชจาก ศากยสกล เสดจจารกไปในชนบทชอองคตตราปะ พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ประมาณ ๑๒๕๐ รป เสดจถงนคมชออาปณะตามลาดบ กกตตศพทอนงาม ของทานพระโคดมพระองคนนแล ขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตนๆ พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ... ทรงเบกบานแลว เปนผ จาแนกธรรม พระองคทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจง ชดดวยพระปญญาอนยงเองแลว ทรงสอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดา และมนษยใหรตาม พระองคทรงแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง กการไดเหนพระอรหนตเหนปานนน ยอมเปนความดแล ฯ ครงนนแล เกณยชฎลเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบไดสนทนา ปราศรยกบพระผมพระภาค ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง พระผมพระภาคทรงชแจงใหเกณยชฎลเหนแจง ใหสมาทาน อาจหาญ ราเรงดวยธรรมกถา ฯ ลาดบนน เกณยชฎล อนพระผมพระภาคทรงชแจงใหเหนแจง ให สมาทาน อาจหาญ ราเรง ดวยธรรมกถาแลว ไดกราบทลพระผมพระภาควา ขอพระโคดมผเจรญ พรอมดวยภกษสงฆทรงรบภตของขาพระองคเพอเสวยใน วนพรงน พระเจาขา ฯ [๓๗๔] เมอเกณยชฎลกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรส กะเกณยชฎลวา ดกรเกณยะ ภกษสงฆมมากถง ๑๒๕๐ รป อนง ทานก เลอมใสในพวกพราหมณยงนก ฯ แมครงท ๒ เกณยชฎลกไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดม ผเจรญ ภกษสงฆมมากถง ๑๒๕๐ รป ทงขาพระองคเปนผเลอมใสในพวกพราหมณ กจรง ถงอยางนนกขอพระโคดมผเจรญพรอมดวยภกษสงฆ ทรงรบภตของ ขาพระองคเพอเสวยในวนพรงน ... แมครงท ๓ เกณยชฎล ... พระผม*พระภาคทรงรบนมนตดวยดษณภาพ ลาดบนนแล เกณยชฎลทราบวาพระผมพระภาคทรงรบนมนตแลว ลกจาก อาสนะ เขาไปสอาศรมของตนแลว เรยกมตร (กรรมกร) อามาตยและญาต สาโลหตทงหลายมากลาววา มตรอามาตย และญาตสาโลหตผเจรญทงหลาย จงฟงขาพเจา ขาพเจานมนตพระสมณโคดมพรอมดวยภกษสงฆ เพอเสวยภตใน วนพรงน ขอทานทงหลายชวยขาพเจาขวนขวายดวยกาย พวกมตร อามาตย และญาตสาโลหตทงหลายของเกณยชฎลรบคาแลว บางพวกขดเตา บางพวก ฝาฝน บางพวกลางภาชนะ บางพวกชวยตงหมอนา บางพวกปอาสนะ สวน เกณยชฎลตกแตงปะราเอง ฯ [๓๗๕] กสมยนนแล เสลพราหมณอาศยอยในอาปณนคม เปนผรจบ ไตรเพทพรอมทงคมภรนฆณฑและคมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภร อตหาสเปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะ และตาราทานายมหาปรสลกษณะ ทงบอกมนตแกมาณพ ๓๐๐ คนดวย กสมยนน เกณยชฎลเปนผเลอมใสในเสลพราหมณยงนก ฯ ครงนนแล เสลพราหมณแวดลอมดวยมาณพ ๓๐๐ คน เดนเทยว พกผอนอย ไดเขาไปสอาศรมของเกณยชฎล ไดเหนคนบางพวกขดเตา ฯลฯ บางพวกปอาสนะ ในอาศรมของเกณยชฎล สวนเกณยชฎลตกแตงโรงปะราเอง ครนแลวไดถามเกณยชฎลวา ทานเกณยผเจรญ จกมอาวาหะ ววาหะ หรอเตรยม จดมหายญหรอ หรอทานไดทลเชญเสดจพระเจาแผนดนมคธพระนามวาพมพสาร จอมทพ พรอมทงรพล เพอเสวยในวนพรงน ฯ เกณยชฎลตอบวา ทานเสละผเจรญ อาวาหะหรอววาหะจะมแกขาพเจา กหามได แมพระเจาแผนดนมคธพระนามวาพมพสารจอมทพ พรอมทงรพล ขาพเจากมไดทลเชญเพอเสวยในวนพรงน แตขาพเจาจดมหายญ พระสมณโคดม ผศากยบตร ทรงผนวชจากศากยสกล เสดจจารกไปในชนบทชอองคตตราปะ พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๑๒๕๐ รป เสดจถงนคมชออาปณะตาม ลาดบ กกตตศพทอนงามของทานพระโคดมนนแล ขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะ เหตนๆ พระผมพระภาคพระองคนน ฯลฯ ทรงเบกบานแลว เปนผจาแนกธรรม ดงน ขาพเจานมนตพระผมพระภาคพระองคนน พรอมดวยภกษสงฆ เพอ เสวยภตในวนพรงน ฯ ส. ทานเกณยะผเจรญ ทานกลาววา พทโธ หรอ ฯ ก. ทานเสละผเจรญ ขาพเจากลาววา พทโธ ฯ ส. ทานเกณยะผเจรญ ทานกลาววา พทโธ หรอ ฯ ก. ทานเสละผเจรญ ขาพเจากลาววา พทโธ ฯ ลาดบนนแล เสลพราหมณดารวา แมเสยงประกาศวา พทโธ หาไดยาก ในโลก พระมหาบรษผประกอบดวยมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ ซงมาในมนต ของพวกเรา ยอมมคตเปนสองเทานน ไมเปนอยางอน คอ ถาอยครองเรอน จะไดเปนพระเจาจกรพรรดผทรงธรรม เปนธรรมราชา เปนใหญในแผนดนม มหาสมทร ๔ เปนขอบเขต ทรงชนะแลว มราชอาณาจกรมนคง ทรงสมบรณ ดวยแกว ๗ ประการ คอ จกรแกว ชางแกว มาแกว แกวมณ นางแกว คฤหบดแกว ปรนายกแกวเปนท ๗ พระราชโอรสของพระองคมกวาพน ลวนกลาหาญ มรปทรงสมเปนวระกษตรย สามารถยายกองทพของขาศกได พระองคทรงชานะโดยธรรม มตองใชอาชญา มตองใชศาตรา ทรงครอบครอง แผนดนมสาครเปนขอบเขต ๑ ถาแลเสดจออกผนวชเปนบรรพชต จะไดเปน พระอรหนตสมมาสมพทธเจา มหลงคาคอกเลสอนเปดแลวในโลก ๑ เสลพราหมณ ถามวา ทานเกณยะผเจรญ กบดนพระโคดมอรหนตสมมาสมพทธเจาผเจรญ พระองคนน ประทบอยทไหน ฯ [๓๗๖] เมอเสลพราหมณถามอยางนแลว เกณยชฎลไดยกแขนขวา ขนชแลว กลาวกะเสลพราหมณวา ทานเสละผเจรญ พระผมพระภาคประทบ อยททวไมมสเขยวนน ฯ ลาดบนนแล เสลพราหมณพรอมดวยมาณพ ๓๐๐ คน เขาไปเฝา พระผมพระภาคถงทประทบ แลวกลาวเตอนมาณพเหลานนวา ทานผเจรญทงหลาย จงเงยบเสยง คอยๆ เดนตามกนมา เพราะทานผเจรญเหลานนเทยวไปผเดยว เหมอนราชสห ใหยนดไดยาก ดกรทานผเจรญทงหลาย เวลาเราสนทนากบ พระสมณโคดม ทานทงหลายอยาพดสอดขนในระหวางถอยคาของเรา จงรอให ถอยคาของเราจบลงกอน เสลพราหมณไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระภาค ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ฯ ครนแลว เสลพราหมณไดตรวจดมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ ใน พระกายของพระผมพระภาค กไดเหนมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการโดยมาก เวนอย ๒ ประการ คอ พระคยหะเรนอยในฝก ๑ พระชวหาใหญ ๑ จงยง เคลอบแคลงสงสยไมเชอไมเลอมใสในมหาปรสลกษณะ ๒ ประการ ครงนนแล พระผมพระภาคทรงดารวา เสลพราหมณน เหนมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ ของเราโดยมาก เวนอย ๒ ประการ คอ คยหะเรนอยในฝก ๑ ชวหาใหญ ๑ จงยงเคลอบแคลงสงสยไมเชอไมเลอมใสในมหาปรสลกษณะ ๒ ประการ ทนใด นน พระผมพระภาคทรงบนดาลอทธาภสงขาร ใหเสลพราหมณไดเหนพระคยหะ เรนอยฝก และทรงแลบพระชวหาสอดเขาชองพระกรรณทง ๒ กลบไปมา สอดเขาชองพระนาสกทง ๒ กลบไปมา แผปดมณฑลพระนลาต เสลพราหมณ คดวาพระสมณโคดม ทรงประกอบดวยมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการบรบรณ ไมบกพรอง แตเราไมทราบวา พระองคเปนพระพทธเจาหรอไม กแลเราได ฟงคาของพราหมณทงหลายผแกเฒาผเปนอาจารยและปาจารยกลาวอยวา พระผม*พระภาคเปนผพระอรหนตสมมาสมพทธเจาทงหลาย ยอมทรงทาพระองคใหปรากฎ ในเมอบคคลกลาวถงคณของพระองค ถากระไรเราพงชมเชยพระสมณโคดม เฉพาะพระพกตรดวยคาถาอนสมควร ฯ ลาดบนนแล เสลพราหมณไดชมเชยพระผมพระภาคเฉพาะพระพกตร ดวยคาถาอนสมควรวา ขาแตพระผมพระภาค พระองคมพระกายบรบรณ สวยงาม ประสตดแลว มพระเนตรงาม มพระฉววรรณดจทองคา มพระเขยวขาวด มความเพยร อวยวะใหญนอยเหลาใด มแกคนผเกดดแลว อวยวะใหญนอยเหลานนทงหมดใน พระกายของพระองคเปนมหาปรสลกษณะ พระองคม พระเนตรแจมใส มพระพกตรงาม มกายใหญตรง มรศม รงเรองอยในทามกลางสมณสงฆดงพระอาทตย พระองคเปน ภกษมพระเนตรงาม มพระฉววรรณงามเปลงปลงดงทองคา ประโยชนอะไรดวยความเปนสมณะของพระองคผมวรรณะอน อดมอยางน พระองคควรเปนพระเจาจกรพรรดผประเสรฐ ในราชสมบต ผเปนใหญในแผนดนมมหาสมทร ๔ เปนขอบเขต ผทรงชนะแลว ผเปนใหญในชมพทวปมกษตรย ประเทศราชตามเสดจ ขาแตพระโคดม ขอพระองคทรง เปนพระราชาทพระราชาทรงบชา เปนจอมมนษย ครอง ราชสมบตเถด ฯ พระผมพระภาคตรสวา [๓๗๗] ดกรเสลพราหมณ เราเปนพระราชาชนเยยมเปนพระธรรม ราชา เรายงจกรทใครๆ พงใหเปนไปไมไดใหเปนไป โดยธรรม ฯ เสลพราหมณกราบทลวา พระองคทรงปฏญาณวาเปนพระสมมาสมพทธะ เปนพระธรรม ราชาชนเยยม ขาแตพระโคดม พระองคตรสวา จะยงจกร ใหเปนไปโดยธรรม ใครหนอเปนสาวกเสนาบดของพระองค ผประพฤตตามพระศาสดา ใครจะยงธรรมจกรทพระองคให เปนไปแลวน ใหเปนไปตาม ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรเสลพราหมณ สารบตรผเกดตามตถาคต จะยงธรรมจกรอนยอดเยยมทเรา ใหเปนไปแลว ใหเปนไปตาม ดกรพราหมณ ธรรมท ควรรยง เราไดรยงแลว ธรรมทควรใหเจรญ เราไดให เจรญแลวและธรรมทควรละ เราละไดแลว เพราะเหตนน เราจงเปนพระพทธะ ดกรพราหมณ ทานจงขจดความสงสย ในเราเสย จงนอมใจเชอ การไดเหนพระสมมาสมพทธะ ทงหลายเนองๆ เปนกจทไดโดยยาก ความปรากฏเนองๆ แหงพระสมมาสมพทธะพระองคใดแล หาไดยากในโลก เรา เปนพระสมพทธะองคนน ผเปนศลยแพทยชนเยยม เราเปน ผประเสรฐไมมผเปรยบ ยายมารแลเสนามารเสยได ทาปจจามตรทงหมดไวในอานาจไมมภยแตทไหนๆ บนเทงอย ฯ เสลพราหมณกลาววา ทานผเจรญทงหลาย จงฟงคานทพระผมพระภาคมหาวรบรษ ผมจกษ ผเปนศลยแพทยตรสอย ดงสหะบนลออยในปา ฉะนน ถงแมพระองคจะเปนผเกดในสกลตาทราม (กตามท) ใครๆ ไดเหนพระองคผประเสรฐไมมผเปรยบ ยายมารและ เสนามารเสยได จะไมพงเลอมใส (ไมมเลย) ผใดปรารถนา กจงตามเรามา หรอผใดไมปรารถนากจงไปเถด เราจกบวช ในสานกของพระสมมาสมพทธะผมปญญาอนประเสรฐน ถา ทานผเจรญชอบใจคาสงสอนของพระสมมาสมพทธะ อยางน ไซร แมพวกเรากจกบวชในสานกของพระสมมาสมพทธะ ผมพระปญญาอนประเสรฐ ฯ พราหมณทง ๓๐๐ เหลาน ไดประนมอญชลทลขอวา ขาแต พระผมพระภาค ขาพระองคทงหลาย จกประพฤตพรหมจรรยในสานกของพระองค ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรเสลพราหมณ พรหมจรรยเรากลาวดแลว ผบรรลจะพงเหนเอง ไม ประกอบดวยกาล เปนทออกบวชอนไมเปลาประโยชน ของ บคคลผไมประมาทศกษาอย ฯ [๓๗๘] เสลพราหมณพรอมกบบรษทไดบรรพชาอปสมบทในสานกของ พระผมพระภาค ครงนนแล พอลวงราตรนนไป เกณยชฎล สงใหตกแตง ขาทนยะโภชนยาหารอนประณตไวในอาศรมของตน เสรจแลวใหกราบทลภตกาล แดพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ถงเวลาแลว ภตเสรจแลว ลาดบ นน เปนเวลาเชา พระผมพระภาคทรงนงแลว ทรงถอบาตรและจวรเสดจเขาไป ยงอาศรมของเกณยชฎล ครนแลว ประทบนงเหนออาสนะทเขาปลาดถวาย พรอมดวยภกษสงฆ ลาดบนนเกณยชฎล องคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประมข ใหอมหนาสาราญดวยขาทนยะโภชนยาหารอนประณต ดวยมอของตน เมอพระผมพระภาคเสวยเสรจ ชกพระหตถจากบาตรแลว เกณยชฎลถออาสนะ ตาแหงหนง นงเฝาอย ณ ทควรสวนขางหนงพระผมพระภาคทรงอนโมทนาแก เกณยชฎลดวยพระคาถาเหลานวา ยญทงหลายมการบชาไฟเปนประมข ฉนททงหลายมสาวตต ฉนทเปนประมข พระราชาเปนประมขของมนษยทงหลาย พระจนทรเปนประมขของดาวนกษตรทงหลาย พระอาทตย เปนประมขของความรอนทงหลาย พระสงฆแล เปนประมข ของบคคลทงหลายผมงบญ บชาอย ฯ [๓๗๙] ครน พระผมพระภาคทรงอนโมทนาแกเกณยชฎลดวยพระคาถา เหลานแลว เสดจลกจากอาสนะหลกไป ลาดบนนแล ทานพระเสละพรอมดวย บรษท หลกออกจากหมอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยว ไม นานนกกทาใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายออก บวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยงเอง ในปจจบนเขาถงอย รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาทาเสรจแลว กจอน เพอความเปนอยางนมไดม กทานพระเสละพรอมดวยบรษท ไดเปนพระอรหนต องคหนงๆ ในจานวนพระอรหนตทงหลาย ครงนนแล ทานพระเสละ พรอม ทงบรษทไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ครนแลวไดหมจวรเฉวยงบา ขางหนง ประนมอญชลไปทางทพระผมพระภาคประทบอย ไดกราบทลพระผมพระ ภาคดวยคาถาวา ขาแตพระผมพระภาคผมพระจกษ ขาพระองคทงหลายถง สรณะในวนท ๘ แตวนนไป เพราะฉะนน ขาพระองค ทงหลาย ฝกฝนตนอยในศาสนาของพระองค ๗ ราตร พระองคเปนพระพทธเจา เปนศาสดา เปนมนครอบงามาร ทรง ตดอนสยแลว เปนผขามไดเองแลว ทรงชวยเหลอหมสตวนให ขามได พระองคทรงกาวลวงอปธไดแลว ทรงทาลายอาสวะ ทงหลายแลว ไมทรงถอมน ทรงละความกลวและความ ขลาดไดแลว ดงสหะ ภกษ ๓๐๐ รปนยนประนมอญชลอย ขาแตพระวรเจา ขอพระองคทรงเหยยดพระบาทยคลเถด ทานผประเสรฐทงหลาย จงถวายบงคมพระบาทยคลของพระศาสดา ฯ จบเสลสตรท ๗ สลลสตรท ๘ [๓๘๐] ชวตของสตวทงหลายในโลกน ไมมเครองหมาย ใครๆ ร ไมได ทงลาบาก ทงนอย และประกอบดวยทกข สตว ทงหลาย ผเกดแลว จะไมตายดวยความพยายามอนใด ความพยายามอนนนไมมเลย แมอยไดถงชรากตองตาย เพราะสตวทงหลายมอยางนเปนธรรมดา ผลไมสกงอมแลว ชอวายอมมภยเพราะจะตองรวงหลนไปในเวลาเชา ฉนใด สตวทงหลายผเกดแลว ชอวายอมมภย เพราะจะตองตาย เปนนตย ฉนนน ภาชนะดนทนายชางทาแลวทกชนด ม ความแตกเปนทสด แมฉนใด ชวตของสตวทงหลาย ก ฉนนน ทงเดก ทงผใหญ ทงคนเขลา ทงคนฉลาด ลวน ไปสอานาจของมฤตย มมฤตยเปนทไปในเบองหนาดวยกน ทงหมด เมอสตวเหลานนถกมฤตยครอบงาแลว ตองไป ปรโลก บดาจะปองกนบตรไวกไมได หรอพวกญาตจะ ปองกนพวกญาตไวกไมได ทานจงเหน เหมอนเมอหม ญาตของสตวทงหลายผจะตองตาย กาลงแลดราพนอยโดย ประการตางๆ สตวผจะตองตายผเดยวเทานนถกมฤตยนาไป เหมอนโคทบคคลจะพงฆาถกนาไปตวเดยวฉะนน ความตาย และความแกกาจดสตวโลกอยอยางน เพราะเหตนน นกปราชญทงหลายทราบชดสภาพของโลกแลว ยอมไมเศราโศก ทานยอมไมรทางของผมาหรอผไป ไมเหนทสดทงสองอยาง ถงจะคราครวญไปกไรประโยชน ถาผคราครวญหลงเบยด เบยนตนอยจะยงประโยชนอะไรๆ ใหเกดขนไดไซร บณฑต ผเหนแจงกพงกระทาความคราครวญนน บคคลจะถงความ สงบใจได เพราะการรองไห เพราะความเศราโศก กหาไม ทกขยอมเกดแกผนนยงขน และสรระของผนนกจะซบซด บคคลผเบยดเบยนตนเอง ยอมเปนผซบผอม มผวพรรณ เศราหมอง สตวทงหลายผละไปแลว ยอมรกษาตนไมได ดวยความราพนนน การราพนไรประโยชน คนผทอดถอน ถงบคคลผทากาละแลว ยงละความเศราโศกไมได ตกอย ในอานาจแหงความเศราโศก ยอมถงทกขยงขน ทานจง เหนคนแมเหลาอนผเตรยมจะดาเนนไปตามยถากรรม (และ) สตวทงหลายในโลกน ผมาถงอานาจแหงมจจแลว กาลง พากนดนรนอยทเดยว กสตวทงหลายยอมสาคญดวยอาการ ใดๆ อาการนนๆ ยอมแปรเปนอยางอนไปในภายหลง ความ พลดพรากกน เชนนยอมมได ทานจงดสภาพแหงโลกเถด มาณพแมจะพงเปนอยรอยปหรอยงกวานน กตองพลดพราก จากหมญาต ตองละทงชวตไวในโลกน เพราะเหตนน บคคล ฟงพระธรรมเทศนาของพระอรหนตแลว เหนคนผลวงลบ ทากาละแลว กาหนดรอยวา บคคลผลวงลบทากาละแลว นน เราไมพงไดวา จงเปนอยอกเถด ดงน พงกาจดความ ราพนเสย บคคลพงดบไฟทไหมลกลามไปดวยนา ฉนใด นรชนผเปนนกปราชญ มปญญา เฉลยวฉลาด พงกาจด ความเศราโศกทเกดขนเสย โดยฉบพลนเหมอนลมพดนน ฉะนน คนผแสวงหาความสขเพอตน พงกาจดความราพน ความทะยานอยากและความโทมนสของตน พงถอนลกศร คอกเลสของตนเสย เปนผมลกศร คอ กเลสอนถอนขน แลว อนตณหาและทฐไมอาศยแลวถงความสงบใจ กาว ลวงความเศราโศกไดทงหมด เปนผไมมความเศราโศก เยอกเยน ฉะนแล ฯ จบสลลสตรท ๘ วาเสฏฐสตรท ๙ [๓๘๑] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ราวปาอจฉานงคลวนใกล อจฉานงคลคาม กสมยนน พราหมณมหาศาลผมชอเสยงเปนอนมาก คอ จงกพราหมณ ตารกขพราหมณ โปกขรสาตพราหมณ ชาณสโสณพราหมณ โตเทยยพราหมณ และพราหมณมหาศาลผมชอเสยงเหลาอน อาศยอยใน อจฉานงคลคาม ครงนนแล วาเสฏฐมาณพและภารทวาชมาณพ เดนพกผอนอย ไดสนทนากนในระหวางวา ทานผเจรญ บคคลชอวาเปนพราหมณดวยเหต อยางไร ภารทวาชมาณพกลาวอยางนวา ทานผเจรญบคคลผเปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและฝายบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวบรรพ*บรษ ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยอางถงชาต บคคลชอวาเปนพราหมณดวย เหตเพยงเทาน ฯ วาเสฏฐมาณพกลาวอยางนวา ทานผเจรญ บคคลเปนผมศลและถง พรอมดวยวตร บคคลชอวาเปนพราหมณดวยเหตเพยงเทานแล ฯ ภารทวาชมาณพไมสามารถจะใหวาเสฏฐมาณพยนยอมไดเลย และวาเสฏฐ มาณพกไมสามารถจะใหภารทวาชมาณพยนยอมได ฯ ลาดบนนแล วาเสฏฐมาณพจงกลาวกะภารทวาชมาณพวา ทานภารทวาชะ พระสมณโคดมผศากยบตรน เสดจออกผนวชจากศากยสกล ประทบอย ณ ราวปาอจฉานงคลวน ใกลอจฉานงคลคาม กกตตศพทอนงามของทานพระโคดม พระองคนนขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตนๆ พระผมพระภาคพระองคนน ฯลฯ เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกธรรม ทานภารทวาชะ เราทงสองจงไปเฝา พระสมณโคดมเถด ครนแลวจกทลถามเนอความน พระสมณโคดมจกตรส พยากรณแกเราดวยประการใด เราจกทรงจาขอความนนไวดวยประการนน ฯ ภารทวาชมาณพ รบคาวาเสฏฐมาณพแลว ลาดบนน วาเสฏฐมาณพ และภารทวาชมาณพ ไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดสนทนา ปราศรยกบพระผมพระภาค ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว วาเสฏฐมาณพไดทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาวา [๓๘๒] ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคทงสองเปนผมไตรวชชา อนอาจารยยกยองและรบรอง ขาพระองคเปนศษยผใหญ ของโปกขรสาตพราหมณ ภารทวาชมาณพน เปนศษยผใหญ ของตารกขพราหมณ ขาพระองคทงสองเปนผถงความสาเรจ ในเวททอาจารยผมไตรวชชาบอกแลว เปนผเขาใจตวบท และเปนผชานาญไวยากรณ ในเวท เชนกบอาจารย ขาแต พระโคดม ขาพระองคทงสองมการโตเถยงกนเพราะการอาง ถงชาต ภารทวาชมาณพกลาววา บคคลเปนพราหมณเพราะ ชาต สวนขาพระองคกลาววา บคคลเปนพราหมณเพราะ กรรม ขาแตพระโคดมผมพระจกษ ขอพระองคจงทรงทราบ อยางน ขาพระองคทงสองนนไมสามารถจะใหกนและกน ยนยอมได จงพากนมาเพอจะทลถามพระองคผปรากฏวา เปน พระสมพทธะ ขาแตพระโคดม ขาพระองคทงสอง ประนม อญชลเขามาถวายนมสการพระองคผปรากฏวา เปนพระ สมพทธะในโลก เหมอนชนทงหลาย ประนมอญชลเขามา ไหวนมสการพระจนทรอนเตมดวง ฉะนน ขาพระองคทงสอง ขอทลถามพระโคดมผมพระจกษ ผอบตขนดแลวในโลกวา บคคลเปนพราหมณเพราะชาตหรอเพราะกรรม ขอพระองค จงตรสบอกแกขาพระองคทงสองผไมร ดวยอาการทขา พระองคทงสองจะพงรจกพราหมณเถด ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรวาเสฏฐะ เราจกพยากรณแกทานทงหลายตามลาดบตามสมควร สตว ทงหลายมความแตกตางกนโดยชาต เพราะชาตของสตว เหลานน มประการตางๆ กน ทานทงหลายยอมรจก หญาและตนไม แตหญาและตนไม กไมยอมรบวาเปน หญาเปนตนไม หญาและตนไมเหลานนมสณฐานสาเรจ มาแตชาต เพราะชาตของมนตางๆ กน แตนนทาน ทงหลายจงรจก หนอน ตกแตน มดดา และมดแดง สตว เหลานนมสณฐานสาเรจมาแตชาต เพราะชาตของมน ตางๆ กน ทานทงหลายจงรจกสตว ๔ เทา ทงตวเลก ตวใหญ สตวเหลานนมสณฐานสาเรจมาแตชาต เพราะ ชาตของมนตางๆ กน ตอแตนน ทานทงหลายจงรจก ปลาทเกดในนาเทยวไปในนา ปลาเหลานนมสณฐานสาเรจ มาแตชาต เพราะชาตของมนมตางๆ กน ถดจากนน ทานทงหลายจงรจกนกทบนไปในเวหา นกเหลานนมสณฐาน สาเรจมาแตชาต เพราะชาตของมนตางๆ กน เพศท สาเรจมาแตชาตเปนอนมาก ไมมในมนษยทงหลาย เหมอน อยางสณฐานทสาเรจมาแตชาตเปนอนมากในชาตเหลาน ฉะนน การกาหนดดวยผม ศรษะ ห นยนตา ปาก จมก รมฝปาก คว คอ บา ทอง หลง ตะโพก อก ทแคบ เมถน มอ เทา นวมอ เลบ แขง ขา วรรณะ หรอเสยง วาผมเปนตน ของพราหมณเปนเชนน ของกษตรย เปนเชนนยอมไมมเลย เพศทสาเรจมาแตชาตไมมใน มนษยทงหลายเลย เหมอนอยางสณฐานทสาเรจมาแต ชาตในชาตเหลาอน ฉะนน ความแตกตางกนแหงสณฐาน มผมเปนตนน ทสาเรจมาแตกาเนด ยอมไมมในสรระ ของตนๆ เฉพาะในตวมนษยทงหลายเลย แตความตาง กนในมนษยทงหลาย บณฑตกลาวไวโดยสมญญา ดกร วาเสฏฐะ ทานจงรอยางนวา กในหมมนษย ผใดผหนง อาศยโครกขกรรมเลยงชพ ผนนเปนชาวนา มใช พราหมณ ดกรวาเสฏฐะ ทานจงรอยางนวา กใน หมมนษย ผใดผหนงเลยงชพดวยศลปะเปนอนมาก ผ นนเปนศลปน มใชพราหมณ ดกรวาเสฏฐะ ทานจง รอยางนวา กในหมมนษย ผใดผหนง อาศยการคา ขายเลยงชพ ผนนเปนพอคามใชพราหมณ ดกรวาเสฏฐะ ทานจงรอยางนวา กในหมมนษย ผใดผหนงเลยงชวต ดวยการรบใชผอน ผนนเปนผรบใช มใชพราหมณ ดกรวาเสฏฐะ ทานจงรอยางนวา กในหมมนษย ผ ใดผหนงอาศยการลกทรพยเลยงชพ ผนนเปนโจร มใช พราหมณ ดกรวาเสฏฐะ ทานจงรอยางนวา กใน หมมนษย ผใดผหนงอาศยลกศรและศาตราเลยงชพ ผนน เปนนกรบอาชพ มใชพราหมณ ดกรวาเสฏฐะ ทาน จงรอยางนวา กในหมมนษย ผใดผหนงเลยงชพดวยความ เปนปโรหต ผนนเปนผยงบคคลใหบชา มใชเปนพราหมณ ดกรวาเสฏฐะ ทานจงรอยางนวา กในหมมนษย ผใด ผหนงปกครองบานและแวนแควน ผนนเปนพระราชา มใชพราหมณ กเราหากลาวผเกดแตกาเนดในทองมารดา วาเปนพราหมณไม ผนนเปนผชอวาโภวาท ผนนแล ยงเปนผมเครองกงวล เรากลาวบคคลผไมมเครองกงวล ผไมถอมน วาเปนพราหมณ เรากลาวผตดสงโยชนไดทง หมด ไมสะดงเลย ลวงธรรมเปนเครองของแลว พราก โยคะทง ๔ ไดแลว วาเปนพราหมณ เรากลาวผทตด ชะเนาะคอความโกรธ เชอก คอ ตณหา หวเงอน คอ ทฐ ๖๒ พรอมทงสายโยง คอ อนสยเสยได ผมลม สลกอนถอดแลว ผตรสรแลว วาเปนพราหมณ เรา กลาวผไมประทษราย อดกลนไดซงคาดาวา การทบตและ การจองจา ผมกาลงคอขนต ผมหมพลคอขนต วาเปน พราหมณ เรากลาวผไมโกรธ มวตร มศล ไมมกเลส อนฟขน ฝกตนแลว ทรงไวซงรางกายมในทสด วาเปน พราหมณ เรากลาวผไมตดอยในกามทงหลาย ดจนาไม ตดอยในใบบว ดจเมลดพนธผกกาดไมตดอยบนปลาย เหลกแหลม วาเปนพราหมณ เรากลาวผรชดความสนไป แหงทกขของตน ในศาสนานแล ผปลงภาระแลว พรากกเลสไดหมดแลว วาเปนพราหมณ เรากลาวผมปญญา ลกซง มเมธา ผฉลาดในทางและมใชทาง ผบรรลถง ประโยชนอนสงสด วาเปนพราหมณ เรากลาวผไมเกยวของ ดวยคน ๒ พวก คอ คฤหสถและบรรพชต ไมมความ อาลยเทยวไป มความปรารถนานอย วาเปนพราหมณ เรากลาวผวางอาชญาในสตวทงหลาย ทงผทสะดงและ มนคง ไมฆาเอง ไมใชผอนใหฆา วาเปนพราหมณ เรา กลาวผไมปองราย ผดบเสยไดในผทมอาชญาในตน ผไม ยดถอในผทมความยดถอ วาเปนพราหมณ เรากลาวผททา ราคะ โทสะ มานะ และมกขะ ใหตกไปแลว ดจเมลด พนธผกกาดตกไปจากปลายเหลกแหลม วาเปนพราหมณ เรากลาวผเปลงถอยคาไมหยาบ ใหรความกนได เปนคาจรง ซงไมเปนเหตทาใครๆ ใหของอย วาเปนพราหมณ กเรา กลาวผไมถอเอาสงของยาวหรอสน นอยหรอใหญ งาม และไมงาม ซงเจาของมไดใหแลวในโลก วาเปนพราหมณ เรากลาวผไมมความหวงทงในโลกนและในโลกหนา ผสน หวง พรากกเลสไดหมดแลว วาเปนพราหมณ เรากลาว ผไมมความอาลย รแลวทวถง ไมมความสงสย หยงลงส นพพาน ไดบรรลแลวโดยลาดบ วาเปนพราหมณ เรา กลาวผละทงบญและบาปทง ๒ ลวงธรรมเปนเครองของได แลว ไมมความเศราโศก ปราศจากธล บรสทธแลว วาเปนพราหมณ เรากลาวผมความยนดในภพหมดสนแลว ผบรสทธ มจตผองใส ไมขนมวดจพระจนทรทปราศจาก มลทน วาเปนพราหมณ เรากลาวผลวงทางออม หลม สงสาร โมหะเสยได เปนผขามถงฝง เพงฌาน ไมหวน ไหว ไมมความสงสย ดบกเลสไดแลวเพราะไมถอมน วาเปนพราหมณ เรากลาวผละกามในโลกนไดเดดขาด เปนผไมมเรอน บวชเสยได มกามราคะหมดสนแลว วา เปนพราหมณ เรากลาวผละตณหาในโลกนไดเดดขาด เปน ผไมมเรอน งดเวน มตณหาและภพหมดสนแลว วาเปน พราหมณ เรากลาวผละโยคะทเปนของมนษย แลวลวง โยคะทเปนของทพยเสยได ผพรากแลวจากโยคะทงปวง วาเปนพราหมณ เรากลาวผละความยนดและความไมยนด เปนผเยอกเยน หาอปธมได ผครอบงาโลกทงปวง มความ เพยร วาเปนพราหมณ เรากลาวผรจตและอปบตของสตว ทงหลาย โดยอาการทงปวง ผไมของ ไปด ตรสรแลว วาเปนพราหมณ เรากลาวผทเทวดา คนธรรพ และมนษยร คตไมได ผสนอาสวะแลว เปนพระอรหนต วาเปนพราหมณ เรากลาวผไมมเครองกงวลในขนธทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ไมมเครองกงวล ไมยดถอ วาเปนพราหมณ เรากลาวผองอาจ ประเสรฐ เปนนกปราชญ แสวงหาคณ ใหญชนะมาร ไมมความหวนไหว ลางกเลสหมด ตรสร แลว วาเปนพราหมณ เรากลาวผระลกชาตกอนๆ ได เหนสวรรคและอบาย และถงความสนไปแหงชาตแลว วา เปนพราหมณ นามและโคตรทเขากาหนดกน เปนบญญตใน โลก นามและโคตรมาแลวเพราะการรตามกนมา ญาต สาโลหตทงหลาย กาหนดไวในกาลทบคคลเกดแลวนนๆ นามและโคตรทกาหนดกนแลวน เปนความเหนของพวก คนผไมร ซงสบเนองกนมาสนกาลนาน พวกคนผไมร ยอมกลาววาบคคลเปนพราหมณเพราะชาต แตบคคลเปน พราหมณเพราะชาตกหามได แตเปนพราหมณเพราะกรรม ไมเปนพราหมณกเพราะกรรม เปนชาวนากเพราะกรรม เปนศลปน เปนพอคา เปนผรบใช เปนโจร เปนนกรบ อาชพ เปนปโรหต และแมเปนพระราชา กเพราะกรรม บณฑตทงหลายผมปรกตเหนปฏจจสมปบาท ฉลาดในกรรม และวบาก ยอมเหนกรรมตามความเปนจรงอยางน โลก ยอมเปนไปเพราะกรรม หมสตวยอมเปนไปเพราะกรรม สตวทงหลายมกรรมเปนเครองผกพน เปรยบเหมอนหมด แหงรถทแลนไปอย ฉะนน บคคลเปนพราหมณเพราะกรรม อนประเสรฐน คอ ตบะ สญญมะ พรหมจรรย และ ทมะ กรรมน นาความเปนพราหมณทสงสดมาให บคคล ผถงพรอมดวยไตรวชชา เปนคนสงบ มภพใหมสนไปแลว เปนพราหมณผองอาจของบณฑตทงหลายผรแจงอย ทานจง รอยางนเถดวาเสฏฐะ ฯ [๓๘๓] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว วาเสฏฐมาณพ และ ภารทวาชมาณพ ไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษต ของพระองคแจมแจงนก ฯลฯ ขอพระองคโปรดทรงจาขาพระองคทงสองวาเปน อบาสก ผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป ฯ จบวาเสฏฐสตรท ๙ โกกาลกสตรท ๑๐ [๓๘๔] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของ ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ครงนนแล โกกาลกภกษ เขา ไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทล พระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ พระสารบตร และพระโมคคลลานะ เปนผมความปรารถนาลามก ตกอยในอานาจแหงความ ปรารถนาลามก พระเจาขา ฯ [๓๘๕] เมอโกกาลกภกษกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรส กะโกกาลกภกษวา โกกาลกะ เธออยาไดกลาวอยางน โกกาลกะ เธออยาได กลาวอยางน เธอจงยงจตใหเลอมใสในสารบตรและโมคคลลานะเถด สารบตร และโมคคลลานะมศลเปนทรก ฯ แมครงท ๒ โกกาลกภกษกไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแตพระองค ผเจรญ พระผมพระภาคทรงชกนาขาพระองคใหจงใจเชอ ใหเลอมใส กจรง แตพระสารบตรและพระโมคคลลานะเปนผมความปรารถนาลามก แมครงท ๒ พระ ผมพระภาคกไดตรสกะโกกาลกภกษวา โกกาลกะ เธออยาไดกลาวอยางน โกกา*ลกะ เธออยาไดกลาวอยางนเลย เธอจงยงจตใหเลอมใสในสารบตรและ โมคคลลานะเถด สารบตรและโมคคลลานะมศลเปนทรก ฯ แมครงท ๓ ... ลาดบนนแล โกกาลกภกษลกจากอาสนะ ถวายบงคมพระผมพระภาค กระทาประทกษณแลวหลกไป เมอโกกาลกภกษหลกไปแลวไมนานนก ไดมตอม ประมาณเมลดพนธผกกาดเกดขนทวกาย ครนแลว เปนตอมประมาณเทาเมลด ถวเขยว เทาเมลดถวดา เทาเมลดพดซา เทาผลพดซา เทาผลมะขามปอม เทา ผลมะตมออน เทาผลขนนออน แตกหวแลว หนองและเลอดไหลออก ลาดบ นน โกกาลกภกษมรณภาพเพราะอาพาธนนเอง ครนโกกาลกภกษมรณภาพแลว กยอมอบตในปทมนรก เพราะจตคดอาฆาตในพระสารบตรและพระโมคคลลานะ ครงนนแล ทาวสหมบดพรหม เมอปฐมยามลวงไปแลว มรศมงามยง ทาพระ เชตวนทงสนใหสวางไสว เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลว ไดยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาควา ขาแต พระองคผเจรญ โกกาลกภกษมรณภาพแลว ครนแลวอบตในปทมนรก เพราะ จตคดอาฆาตในพระสารบตรและพระโมคคลลานะ ทาวสหมบดพรหมครนกราบ ทลดงนแลว กระทาประทกษณแลว ไดอนตรธานไปในทนนเอง ฯ ครนพอลวงราตรนนไป พระผมพระภาคตรสกะภกษทงหลายวา ดกร ภกษทงหลาย เมอคนน เมอปฐมยามลวงไปแลว ทาวสหมบดพรหม มรศมอน งามยง ทาวหารเชตวนทงสนใหสวางไสว เขามาหาเราถงทอย อภวาทแลวยน อยทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกลาวกะเราวา ขาแตพระองคผเจรญ โกกา*ลกภกษมรณภาพแลวอบตในปทมนรก เพราะจตคดอาฆาตในพระสารบตร และ พระโมคคลลานะ ทาวสหมบดพรหม ครนกลาวดงนแลว กระทาประทกษณ แลว ไดอนตรธานหายไปในทนนเอง ฯ [๓๘๖] เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว ภกษรปหนงไดทลถาม พระผมพระภาควา ขาแตพระโคดมผเจรญ ประมาณอายในปทมนรกนานเพยงใด พระเจาขา ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรภกษ ประมาณอายในปทมนรกนานนก การนบประมาณอายในปทมนรกนนวา เทานป เทานรอยป เทานพนป หรอวา เทานแสนป ไมใชทาไดงาย ฯ ภ. ขาแตพระองคผเจรญ กพระองคสามารถจะทรงกระทาการเปรยบ เทยบไดหรอไม พระเจาขา ฯ พระผมพระภาคทรงรบวา สามารถ ภกษ ดงนแลว ตรสวา ดกรภกษ เปรยบเหมอนเกวยนทบรรทกงาหนก ๒๐ หาบของชาวโกศล เมอลวงไปได รอยป พนป แสนป บรษพงหยบเมลดงาขนจากเกวยนนนออกทงเมลดหนงๆ ดกรภกษ เกวยนทบรรทกงาหนก ๒๐ หาบของชาวโกศลนน จะพงถงความ สนไปโดยลาดบนเรวเสยกวา แตอพพทนรกหนงจะไมพงถงความสนไปไดเลย ดกรภกษ ๒๐ อพพทนรกเปนหนงนรพพทนรก ๒๐ นรพพทนรกเปนหนง อพพนรก ๒๐ อพพนรกเปนหนงอหหนรก ๒๐ อหหนรกเปนหนงอฏฏนรก ๒๐ อฏฏนรกเปนหนงกมทนรก ๒๐ กมทนรกเปนหนงโสคนธกนรก ๒๐ โสคนธนรกเปนหนงอปลกนรก ๒๐ อปลกนรกเปนหนงปณฑรกนรก ๒๐ ปณฑรก นรกเปนหนงปทมนรก อยางน กโกกาลกภกษอบตในปทมนรกเพราะจตคด อาฆาตในสารบตรและโมคคลลานะ ฯ พระผมพระภาคผสคตศาสดา ครนไดตรสไวยากรณภาษตนจบลงแลว จงไดตรสคาถาประพนธตอไปวา [๓๘๗] กวาจาหยาบเชนกบขวาน เกดในปากของบรษแลว เปน เหตตดรอนตนเองของบรษผเปนพาล ผกลาวคาทภาษต ผ ใดสรรเสรญคนทควรนนทา หรอนนทาคนทควรสรรเสรญ ผนนยอมกอโทษเพราะปาก ยอมไมไดความสขเพราะโทษ นน การแพดวยทรพยเพราะเลนการพนนเปนโทษเพยง เลกนอย โทษของผทยงใจใหประทษรายในทานผปฏบตดน แล เปนโทษมากกวา บคคลตงวาจาและใจอนลามกไวแลว เปนผตเตยนพระอรยะเจา ยอมเขาถงนรกตลอดกาลประมาณ ดวยการนบป ๑๐๐,๐๐๐ นรพพทะและ ๔๐ อพพทะ ผ กลาวคาเทจยอมเขาถงนรก อนง ผทากรรมอนลามกแลว กลาววาไมไดทา กยอมเขาถงนรกอยางเดยวกน แมคนทง สองนนเปนมนษยมกรรมอนเลวทราม ละไปแลวยอมเปนผ เสมอกนในโลกเบองหนา ผใดประทษรายตอคนผไมประทษ ราย ผเปนบรษหมดจด ไมมกเลสเครองยวยวน บาปยอม กลบมาถงผเปนพาลนนเอง เหมอนธลละเอยดทบคคลซดไป ทวนลมฉะนน ผทประกอบเนองๆ ในคณคอความโลภ ไมมศรทธา กระดาง ไมรความประสงคของผขอ มความ ตระหน ประกอบเนองๆ ในคาสอเสยด ยอมบรภาษผอน ดวยวาจา แนะคนผมปากเปนหลม กลาวคาอนไมจรง ผ ไมประเสรฐ ผกาจดความเจรญ ผลามก ผกระทาความชว ผเปนบรษในทสด มโทษ เปนอวชาต ทานอยาไดพด มากในทน อยาเปนสตวนรก ทานยอมเกลยธล คอ กเลส ลงในตนเพอกรรมมใชประโยชนเกอกล ทานผทากรรมหยาบ ยงตเตยนสตบรษ ทานประพฤตทจรตเปนอนมากแลวยอม ไปสมหานรกสนกาลนาน กรรมของใครๆ ยอมฉบหายไปไม ไดเลย บคคลมาไดรบกรรมนนแล เปนเจาของแหงกรรมนน (เพราะ) คนเขลาผทากรรมหยาบ ยอมเหนความทกขในตน ในปรโลก ผทากรรมหยาบยอมเขาถงสถานทอนนายนรยบาล นาขอเหลกมา ยอมเขาถงหลาวเหลกอนคมกรบและยอม เขาถงกอนเหลกแดงโชตชวง เปนอาหารอนสมควรแกกรรม ทตนทาไวอยางนน สตวนรกทงหลายจะพดกพดไมได จะ วงหนกไมได ไมไดทตานทานเลย นายนรยบาลลากขนภเขา ถานเพลง สตวนรกนนนอนอยบนถานเพลงอนลาดไว ยอม เขาไปสกองไฟอนลกโพลง พวกนายนรยบาลเอาขายเหลก พน ตดวยฆอนเหลกในทนน สตวนรกทงหลายยอมไปส โรรวนรกทมดทบ ความมดทบนนแผไปเหมอนกลมหมอก ฉะนน กทนน สตวนรกทงหลาย ยอมเขาไปสหมอเหลก อนไฟลกโพลง ลอยฟองอย ไหมอยในหมอเหลกนนอนไฟ ลกโพลงสนกาลนาน กผทากรรมหยาบจะไปสทศใดๆ ก หมกไหมอยในหมอเหลกอนเปอนดวยหนองและเลอดในทศ นนๆ ลาบากอยในหมอเหลกนน ผทากรรมหยาบหมกไหม อยในนาอนเปนทอยของหมหนอน ในหมอเหลกนนๆ แม ฝงเพอจะไปกไมมเลย เพราะกะทะครอบอยโดยรอบมดชด ในทศทงปวง และยงมปาไมมใบเปนดาบคม สตวนรก ทงหลายยอมเขาไปสปาไม ถกดาบใบไมตดหวขาด พวกนาย นรยบาล เอาเบดเกยวลนออกแลว ยอมเบยดเบยนดวยการ ดงออกมาๆ กลาดบนน สตวนรกทงหลายยอมเขาถงแมนาดาง อนเปนหลม ยอมเขาถงคมมดโกนอนคมกรบ สตวนรกทงหลาย ผกระทาบาป เปนผเขลา ยอมตกลงไปบนคมมดโกนนนเพราะ ไดกระทาบาปไว กสนขดา สนขดาง และสนขจงจอก ยอม รมกดกนสตวนรกทงหลาย ผรองไหอยทนน ฝงกาดา แรง นกตะกรม และกาไมดา ยอมรมกนจกกน คนผทากรรม หยาบ ยอมเหนความเปนไปในนรกนยากหนอ เพราะฉะนน นรชนพงเปนผทากจทควรทาในชวตทยงเหลออยน และไม พงประมาท เกวยนบรรทกงา ผรทงหลายนบแลวนาเขาไป เปรยบในปทมนรก เปน ๕๑,๒๐๐ โกฏ นรกเปนทกข เรากลาวแลวในพระสตรน เพยงใด สตวทงหลายผทา กรรมหยาบ พงอยในนรกแมนน ตลอดกาลนานเพยงนน เพราะฉะนน บคคลพงกาหนดรกษาวาจา ใจ ใหเปนปรกต ในผสะอาด มศลเปนทรกและมคณดงามทงหลาย ฯ จบโกกาลกสตรท ๑๐ นาลกสตรท ๑๑ [๓๘๘] อสตฤาษอยในทพกกลางวน ไดเหนทาวสกกะจอมเทพ และเทวดาคณะไตรทสผมใจชนชม มปตโสมนส ยกผา ทพยขนเชยชมอยอยางเหลอเกน ในทอยอนสะอาด ครน แลวจงกระทาความนอบนอม แลวไดถามเทวดาทงหลาย ผมใจเบกบานบนเทงในทนนวา เพราะเหตไรหมเทวดาจง เปนผยนดอยางเหลอเกน ทานทงหลายยกผาทพยขนแลว รนรมยอยเพราะอาศยอะไร แมคราวใด ไดมสงครามกบ พวกอสร พวกเทวดาชนะ พวกอสรปราชย แมคราวนน ขนลกพองเชนนกมไดม เทวดาทงหลายไดเหนเหตอะไร ซง ไมเคยมมา จงพากนเบกบาน เปลงเสยงชมเชย ขบรอง ประโคม ปรบมอ และฟอนรากนอย เราขอถามทาน ทงหลายผอยบนยอดเขาสเนร ดกรทานผนรทกขทงหลาย ขอทานทงหลายจงชวยขจดความสงสยของเราโดยเรวเถด ฯ เทวดาทงหลายกลาววา พระโพธสตวผเปนรตนะอนประเสรฐนน หาผเปรยบมได ไดเกดแลวในมนษยโลก เพอประโยชนเกอกลและความสข ทปาลมพนวนในคามชนบทของเจาศากยะทงหลาย เพราะ เหตนน เราทงหลายจงพากนยนด เบกบานอยางเหลอเกน พระโพธสตวนน เปนอครบคคลผสงสดกวาสรรพสตว เปน ผองอาจกวานรชน สงสดกวาหมสตวทงมวลเหมอนสหะผม กาลง ครอบงาหมเนอบนลออย จกทรงประกาศธรรมจกร ทปาอสปตนะ ฯ อสตฤาษไดฟงเสยงทเทวดาทงหลายกลาวแลวกรบลง (จาก ชนดาวดงส) เขาไปยงทประทบของพระเจาสทโธทนะ นง ณ ทนนแลว ไดทลถามเจาศากยะทงหลายวา พระกมาร ประทบ ณ ทไหน แมอาตมภาพประสงคจะเฝา ลาดบนน เจาศากยะทงหลายไดทรงแสดงพระกมารผรงเรอง เหมอน ทองคาทปากเบาซงนายชางทองผเฉลยวฉลาดหลอมดแลว ผ รงเรองดวยศร มวรรณะไมทราม แกอสตฤาษ อสตฤาษ ไดเหนพระกมารผรงเรองเหมอนเปลวไฟ เหมอนพระจนทร อนบรสทธ ซงโคจรอยในนภากาศ สวางไสวกวาหมดาว เหมอนพระอาทตยพนแลวจากเมฆ แผดแสงอยในสรทกาล กเกดความยนดไดปตอนไพบลย เทวดาทงหลายกนเศวตฉตร มซเปนอนมาก และประกอบดวยมณฑลตงพนไวในอากาศ จามรดามทองทงหลายตกลงอย บคคลผถอจามรและเศวตฉตร ยอมไมปรากฏ ฤาษผทรงชฎาชอกณหศร ไดเหนพระกมาร ดจแทงทองบนผากมพลแดง และเศวตฉตรทกนอยบน พระเศยร เปนผมจตเฟองฟ ดใจ ไดรบเอาดวยมอทงสอง ครนแลว อสตฤาษผเรยนจบลกษณะมนต พจารณาพระราช กมารผประเสรฐ มจตเลอมใส ไดเปลงถอยคาวา พระกมาร นไมมผอนยงกวา สงสดกวาสตวสองเทา ทนน อสตฤาษ หวนระลกถงการบรรลอรปฌานของตน เปนผเสยใจถงนาตา ตก เจาศากยะทงหลายไดทอดพระเนตรเหนอสตฤาษรองไห จงตรสถามวา ถาอนตรายจกมในพระกมารหรอหนอ อสตฤาษไดทลเจาศากยะทงหลายผทอดพระเนตรเหนแลว ไมทรง พอพระทยวา อาตมภาพระลกถงกรรมอนไมเปนประโยชน เกอกลในพระกมารหามได อนง แมอนตรายกจกไมมแก พระกมารน พระกมารนเปนผไมทราม ขอมหาบพตรทงหลาย จงเปนผดพระทยเถด พระกมารนจกทรงบรรลพระสพพญตญาณ พระกมารนจกทรงเหนนพพานอนบรสทธอยางยง ทรงหวงประโยชนแกชนเปนอนมาก จกทรงประกาศธรรมจกร พรหมจรรยของพระกมารนจกแพรหลาย แตอายของ อาตมภาพ จกไมดารงอยไดนานในกาลน อาตมภาพจก กระทากาละเสยในระหวางน จกไมไดฟงธรรมของพระกมาร ผมความเพยรไมมบคคลผเสมอ เพราะเหตนน อาตมภาพจง เปนผเรารอนถงความพนาศ ถงความทกข อสตฤาษยงปต อนไพบลยใหเกดแกเจาศากยะทงหลายแลว ออกจากพระ ราชวง ไปประพฤตพรหมจรรย เมอจะอนเคราะหหลาน ของตน ไดใหหลานสมาทานในธรรมของพระผมพระภาคผม ความเพยรไมมบคคลผเสมอ แลวกลาววา ในกาลขางหนา เจาไดยนเสยงอนระบอไปวา พทโธ ดงนไซร พระผม พระภาค ไดทรงบรรลพระสมโพธญาณแลว ยอมทรงเปด เผยทางปรมตถธรรม เจาจงไปทลสอบถามดวยตนเอง ใน สานกของพระองค แลวประพฤตพรหมจรรยในสานกพระผม พระภาคพระองคนนเถด อสตฤาษนนผมปรกตเหนนพพาน อนบรสทธอยางยงในอนาคต มใจเกอกลเชนนน ไดสงสอน นาลกดาบส นาลกดาบสเปนผสงสมบญไว รกษาอนทรย รอคอยพระชนสหอย นาลกดาบสไดฟงเสยงประกาศในการ ทพระชนสหทรงประกาศธรรมจกรอนประเสรฐ ไดไปเฝา พระชนสหผองอาจกวาฤาษแลว เปนผเลอมใส ไดทลถาม ปฏปทาอนประเสรฐของมนกะพระชนสห ผเปนมนผ ประเสรฐ ในเมอเวลาคาสงสอนของอสตฤาษมาถงเขา ฉะนแล ฯ จบวตถกถา [๓๘๙] ขาพระองค ไดรตามคาของอสตฤาษโดยแท เพราะเหตนน ขาแตพระโคดม ขาพระองคทลถามพระองคผถงฝงแหงธรรม ทงปวง พระองคอนขาพระองคทลถามแลว ขอจงตรสบอก มนและปฏปทาอนสงสดของมน แหงบรรพชตผแสวงหาการ เทยวไปเพอภกษา แกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา เราจกบญญตปฏปทาของมนทบคคลทาไดยากใหเกดความยนด ไดยาก แกทาน เอาเถดเราจกบอกปฏปทาของมนนนแกทาน ทานจงอปถมภตน จงเปนผมนคงเถด พงกระทาการดาและ การไหวในบานใหเสมอกน พงรกษาความประทษรายแหงใจ พงเปนผสงบไมมความเยอหยงเปนอารมณ อารมณทสงตาม อปมาดวยเปลวไฟในปา ยอมมาสครองจกษเปนตน เหลานาร ยอมประเลาประโลมมน นารเหลานน อยาพงประเลาประโลม ทาน มนละกามทงหลายทงทดแลว งดเวนจากเมถนธรรม ไมยนดยนราย ในสตวทงหลายผสะดงและมนคง พงกระทา ตนใหเปนอปมาวา เราฉนใด สตวเหลานกฉนนน สตว เหลาน ฉนใด เรากฉนนน ดงนแลว ไมพงฆาเอง ไม พงใชผอนใหฆา มนละความปรารถนาและความโลภในปจจย ทปถชนของอยแลว เปนผมจกษ พงปฏบตปฏปทาของมนน พงขามความทะเยอทะยานในปจจย ซงเปนเหตแหงมจฉาชพ ทหมายรกนวานรกนเสย พงเปนผมทองพรอง (ไมเหน แกทอง) มอาหารพอประมาณ มความปรารถนานอย ไมม ความโลภเปนผหายหว ไมมความปรารถนาดวยความปรารถนา ดบความเรารอนไดแลวทกเมอ มนนนเทยวไปรบบณฑบาต แลว พงไปยงชายปา เขาไปนงอยทโคนตนไม พงเปนผ ขวนขวายในฌาน เปนนกปราชญ ยนดแลวในปา พงทาจต ใหยนดยง เพงฌานอยทโคนตนไม ครนเมอลวงราตรไป แลว พงเขาไปสบาน ไมยนดโภชนะทยงไมได และ โภชนะทเขานาไปแตบาน ไปสบานแลว ไมพงเทยวไปใน สกลโดยรบรอน ตดถอยคาเสยแลว ไมพงกลาววาจาเกยว ดวยการแสวงหาของกน มนนนคดวา เราไดสงใด สงนยง ประโยชนใหสาเรจ เราไมไดกเปนความด ดงนแลว เปน ผคงท เพราะการไดและไมไดทงสองอยางนนแล ยอมกาว ลวงทกขเสยได เปรยบเหมอนบรษแสวงหาผลไม เขาไปยง ตนไมแลว แมจะได แมไมได กไมยนด ไมเสยใจ วางจตเปนกลางกลบไป ฉะนน มนมบาตรในมอเทยวไปอย ไมเปนใบ กสมมตวาเปนใบ ไมพงหมนทานวานอย ไมพง ดแคลนบคคลผให กปฏปทาสงตาพระพทธสมณะประกาศ แลว มนทงหลาย ยอมไมไปสนพพานถงสองครน นพพาน นควรถกตองครงเดยวเทานน หามได กภกษผไมมตณหา ตด กระแสรกเลสไดแลว ละกจนอยใหญไดเดดขาดแลว ยอม ไมมความเรารอน ฯ พระผมพระภาคตรสวา เราจกบอกปฏปทาของมนแกทาน ภกษผปฏบตปฏปทาของ มน พงเปนผมคมมดโกนเปนเครองเปรยบ กดเพดานไวดวย ลนแลว พงเปนผสารวมททอง มจตไมหยอหยอน และไม พงคดมาก เปนผไมมกลนดบ อนตณหาและทฐไมอาศยแลว มพรหมจรรยเปนทไปในเบองหนา พงศกษาเพอการนงผเดยว และเพอประกอบภาวนาทสมณะพงอบรม ทานผเดยวแล จกอภรมยความเปนมนทเราบอกแลวโดยสวนเดยว ทนนจง ประกาศไปตลอดทงสบทศ ทานไดฟงเสยงสรรเสรญ ของ นกปราชญทงหลายผเพงฌาน ผสละกามแลว แตนนพง กระทาหรและศรทธาใหยงขนไป เมอเปนเชนน กเปนสาวก ของเราได ทานจะรแจมแจงซงคาทเรากลาวนนได ดวยการ แสดงแมนาทงหลาย ทงในเหมองและหนอง แมนาหวย ยอมไหลดงโดยรอบ แมนาใหญยอมไหลนง สงใดพรอง สงนนยอมดง สงใดเตม สงนนสงบ คนพาลเปรยบดวย หมอนาทมนาครงหนง บณฑตเปรยบเหมอนหวงนาทเตม สมณะกลาวถอยคาใดมากทเขาถงประโยชนประกอบดวย ประโยชน รถอยคานนอย ยอมแสดงธรรม สมณะผนนร อย ยอมกลาวถอยคามาก สมณะใดรอย สารวมตน สมณะ นนรเหตทไมนาประโยชนเกอกล และความสขมาใหแกสตว ทงหลาย ยอมไมกลาวมาก สมณะผนนเปนมน ยอมควร ซงปฏปทาของมน สมณะนนไดถงธรรมเครองเปนมนแลว ฯ จบนาลกสตรท ๑๑ ทวยตานปสสนาสตรท ๑๒ [๓๙๐] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ บพพาราม ปราสาทของนาง วสาขามคารมารดา ใกลพระนครสาวตถ กสมยนนแล เมอราตรเพญมพระจนทร เตมดวงในวนอโบสถท ๑๕ คา พระผมพระภาคอนภกษสงฆแวดลอมประทบนง อยในอพโภกาส ทรงชาเลองเหนภกษสงฆสงบนง จงตรสกะภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย ถาจะพงมผถามวา จะมประโยชนอะไร เพอการฟงกศลธรรม อนเปนอรยะ เปนเครองนาออกไป อนใหถงปญญาเปนเครองตรสร แกทาน ทงหลาย เธอทงหลายพงตอบเขาอยางนวา มประโยชนเพอรธรรมเปนธรรม ๒ อยางตามความเปนจรง ถาจะพงมผถามวา ทานทงหลายกลาวอะไรวาเปนธรรม ๒ อยาง พงตอบเขาอยางนวา การพจารณาเหนเนองๆ วา นทกข นทกขสมทย นขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดย ชอบเนองๆ อยางน เปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอย พงหวง ผล ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ อรหตตผลในปจจบนน หรอเมอยงมความ ถอมนเหลออย เปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคผสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนจบลงแลว จง ไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา [๓๙๑] ชนเหลาใดไมรทกข เหตเกดแหงทกข ธรรมชาตเปนท ดบทกขไมมสวนเหลอ โดยประการทงปวง และไมรมรรค อนใหถงความเขาไประงบทกข ชนเหลานนเสอมแลวจาก เจโตวมตและปญญาวมต เปนผไมควรเพอจะทาทสดแหง ทกขได เปนผเขาถงชาตและชราแท สวนชนเหลาใดรทกข เหตเกดแหงทกข ธรรมชาตเปนทดบทกขไมมสวนเหลอ โดยประการทงปวง และรมรรคอนใหถงความเขาไประงบทกข ชนเหลานน ถงพรอมแลวดวยเจโตวมตและปญญาวมต เปน ผควรทจะทาทสดแหงทกขได และเปนผไมเขาถงชาตและ ชรา ฯ [๓๙๒] ดกรภกษทงหลาย ถาจะพงมผถามวา การพจารณาเหนธรรม เปนธรรม ๒ อยางโดยชอบเนองๆ จะพงมโดยปรยายอยางอนบางไหม พงตอบ เขาวาพงม ถาเขาพงถามวา พงมอยางไรเลา พงตอบวา การพจารณาเหนเนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะอปธปจจย นเปนขอ ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะอปธทงหลายนเองดบไป เพราะสารอกโดย ไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหน เนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยาง โดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถา ประพนธตอไปอกวา ทกขเหลาใดเหลาหนง มเปนอนมากในโลก ยอมเกดเพราะ อปธเปนเหต ผใดแลไมรยอมกระทาอปธ ผนนเปนผเขลา ยอมเขาถงทกขบอยๆ เพราะเหตนน ผพจารณาเหนเหตเกด แหงทกขเนองๆ ทราบชดอย ไมพงทาอปธ ฯ [๓๙๓] ดกรภกษทงหลาย ถาจะพงมผถามวา การพจารณาเหนธรรม เปนธรรม ๒ อยางโดยชอบเนองๆ พงมโดยปรยายอยางอนบางไหม ควรตอบ เขาวา พงม ถาเขาถามวา พงมอยางไรเลา พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะอวชชาเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะอวชชานนเองดบไปเพราะ สารอกโดยไมมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผ พจารณาเหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรส คาถาประพนธตอไปอกวา อวชชานนเอง เปนคตของสตวทงหลายผเขาถงชาตมรณะ และสงสารอนมความเปนอยางน และความเปนอยางอน บอยๆ อวชชา คอ ความหลงใหญน เปนความเทยงอยสน กาลนาน สตวทงหลายผไปดวยวชชาเทานน ยอมไมไปส ภพใหม ฯ [๓๙๔] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะสงขารเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะสงขารทงหลายนนเองดบไป เพราะสารอกโดยไมมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยาง โดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะสงขารเปน ปจจย เพราะสงขารทงหลายดบโดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด ภกษรโทษนวา เพราะสงขารเปนปจจย ทกขจงเกดขน เพราะความสงบแหงสงขารทงมวล สญญาทงหลายจงดบ ความสนไปแหงทกขยอมมไดดวยอาการอยางน ภกษรความ สนไปแหงทกขนโดยถองแท บณฑตทงหลายผเหนชอบ ผถงเวทย รโดยชอบแลว ครอบงากเลสเปนเครองประกอบ ของมารไดแลว ยอมไมไปสภพใหม ฯ [๓๙๕] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะวญญาณเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะวญญาณนนเองดบเพราะสารอก โดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณา เหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงตรสคาถา ประพนธตอไปอกวา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะวญญาณเปน ปจจย เพราะวญญาณดบโดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด ภกษ รโทษนวา ทกขยอมเกดขน เพราะวญญาณเปนปจจยดงน แลว ยอมเปนผหายหว ดบรอบแลวเพราะความเขาไปสงบ แหงวญญาณ ฯ [๓๙๖] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดเพราะผสสะเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะผสสะนนเองดบเพราะสารอก โดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณา เหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงตรสคาถา ประพนธตอไปอกวา ความสนไปแหงสงโยชน ของชนทงหลายผอนผสสะ ครอบงาแลว ผแลนไปตามกระแสรแหงภวตณหา ผดาเนน ไปแลวสหนทางผด ยอมอยหางไกล สวนชนเหลาใด กาหนดรผสสะดวยปญญา ยนดแลวในธรรมเปนทเขาไปสงบ ชนแมเหลานน เปนผหายหวดบรอบแลว เพราะการดบไป แหงผสสะ ฯ [๓๙๗] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะเวทนาเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะเวทนานนเองดบเพราะสารอก โดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณา เหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถา ประพนธตอไปวา ภกษรเวทนาอยางใดอยางหนง คอ สขเวทนา หรอทกขเวทนา กบอทกขมสขเวทนา ทมอยทงภายในและภายนอกวา เวทนานเปนเหตแหงทกข มความสาปสญไปเปนธรรมดา มความทรดโทรมไปเปนธรรมดา ถกตองดวยอทยพพยญาณ แลว เหนความเสอมไปอย ยอมรแจมแจง ความเปนทกข ในเวทนานนอยางน เพราะเวทนาทงหลายสนไปนนเอง ทกขจงไมเกด ฯ [๓๙๘] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะตณหาเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะตณหานนเองดบเพราะสารอก โดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณา เหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถา ประพนธตอไปอกวา บรษผมตณหาเปนเพอนสอง ทองเทยวไปสนกาลนาน ยอม ไมลวงพนสงสารอนมความเปนอยางน และความเปนอยางอน ไปได ภกษรโทษนวา ตณหาเปนเหตเกดแหงทกข เปนผ มตณหาปราศจากไปแลว ไมถอมน มสต พงเวนรอบ ฯ [๓๙๙] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะอปาทานเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะอปาทานนนเองดบเพราะสารอก โดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณา เหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถา ประพนธตอไปอกวา ภพยอมมเพราะอปาทานเปนปจจย สตวผเกดแลวยอมเขาถง ทกข ตองตาย นเปนเหตเกดแหงทกข เพราะเหตนน บณฑตทงหลายรแลวโดยชอบ รยงความสนไปแหงชาตแลว ยอมไมไปสภพใหม เพราะความสนไปแหงอปาทาน ฯ [๔๐๐] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะความรเรมเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะการรเรมนนเองดบเพราะสารอก โดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณา เหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถา ประพนธตอไปอกวา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะความรเรม เปนปจจย เพราะความรเรมดบโดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด ภกษรโทษนวา ทกขยอมเกดขนเพราะความรเรมเปนปจจย ดงนแลว สละคนความรเรมไดทงหมดแลว นอมไปใน นพพานทไมมความรเรม ถอนภวตณหาขนไดแลว มจตสงบ มชาตสงสารสนแลว ยอมไมมภพใหม ฯ [๔๐๑] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะอาหารเปนปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะอาหารทงหมดนนเองดบเพราะ สารอกโดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผ พจารณาเหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงได ตรสคาถาประพนธตอไปอกวา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะอาหารเปน ปจจย เพราะอาหารทงหลายดบโดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด ภกษผตงอยในธรรม ผถงเวทย รโทษนวา ทกขยอมเกดขน เพราะอาหารเปนปจจย ดงนแลว กาหนดรอาหารทงปวง เปนผอนตณหาไมอาศยในอาหารทงหมด รโดยชอบซง นพพานอนไมมโรค พจารณาแลวเสพปจจย ๔ ยอมไมเขา ถงการนบวา เปนเทวดาหรอมนษย เพราะอาสวะทงหลาย หมดสนไป ฯ [๔๐๒] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะความหวนไหวเปน ปจจย นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา เพราะความหวนไหวทงหลาย นนเองดบไปเพราะสารอกโดยไมเหลอ ทกขจงไมเกด นเปนขอท ๒ ดกรภกษ ทงหลาย ภกษผพจารณาเหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา ทกขอยางใดอยางหนงทงหมด ยอมเกดขนเพราะความหวนไหวเปนปจจย เพราะความหวนไหวดบไมมเหลอ ทกขจงไมเกด ภกษรโทษนวา ทกขยอมเกดขนเพราะความ หวนไหวเปนปจจย ดงน เพราะเหตนนแล ภกษสละตณหา แลว ดบสงขารทงหลายไดแลว เปนผไมมความหวนไหว ไมถอมน แตนนพงเวนรอบ ฯ [๔๐๓] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา ความดนรนยอมมแกผอนตณหา ทฐ และมานะอาศยแลว นเปน ขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา ผทตณหา ทฐ และมานะไมอาศยแลว ยอม ไมดนรน นเปนขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนเนองๆ ซงธรรม เปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา ผอนตณหา ทฐ และมานะไมอาศยแลว ยอมไมดนรน สวน ผอนตณหา ทฐ และมานะอาศยแลว ถอมนอย ยอมไมลวงพน สงสารอนมความเปนอยางน และความเปนอยางอนไปได ภกษรโทษนวา เปนภยใหญในเพราะนสสย คอ ตณหา ทฐและมานะทงหลายแลว เปนผอนตณหา ทฐและมานะไม อาศยแลว ไมถอมน มสต พงเวนรอบ ฯ [๔๐๔] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา การพจารณาเหน เนองๆ วา อรปภพละเอยดกวารปภพ นเปนขอท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา นโรธละเอยดกวาอรปภพ นเปนขอ ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหน เนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถา ประพนธตอไปอกวา สตวเหลาใดผเขาถงรปภพ และตงอยในอรปภพ สตว เหลานนเมอยงไมรชดซงนพพานกยงเปนผจะตองมาสภพใหม สวนชนเหลาใดกาหนดรรปภพแลว (ไม) ดารงอยดวยด ในอรปภพ ชนเหลานนนอมไปในนพพานทเดยว เปนผละ มจจเสยได ฯ [๔๐๕] ดกรภกษทงหลาย ฯลฯ พงตอบเขาวา ดกรภกษทงหลาย นามรปทโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ทหมสตวพรอมทง สมณพราหมณ เทวดาและมนษยเลงเหนวา นามรปนเปนของจรง พระอรยเจา ทงหลายเหนดวยดแลวดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงวา นามรปนนเปน ของเทจ นเปนอนปสสนาขอท ๑ ดกรภกษทงหลาย นพพานทโลกพรอมทง เทวโลก มารโลก พรหมโลก ทหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและ มนษยเลงเหนวา นพพานนเปนของเทจ พระอรยเจาทงหลายเหนดวยดแลว ดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงวา นพพานนนเปนของจรง นเปนอนปสสนา ขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนเนองๆ ซงธรรมเปนธรรม ๒ อยางโดยชอบอยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา ทานผมความสาคญในนามรป อนเปนของมใชตนวาเปนตน จงดโลกพรอมทงเทวโลก ผยดมนแลวในนามรป ซงสาคญ นามรปนวา เปนของจรง กชนทงหลายยอมสาคญ (นามรป) ดวยอาการใดๆ นามรปนน ยอมเปนอยางอนไปจากอาการ ทเขาสาคญนนๆ นามรปของผนนแล เปนของเทจ เพราะ นามรป มความสาปสญไปเปนธรรมดา นพพานมความ ไมสาปสญไปเปนธรรมดา พระอรยเจาทงหลายรนพพานนน โดยความเปนจรง พระอรยเจาเหลานนแล เปนผหายหว ดบรอบแลว เพราะตรสรของจรง ฯ [๔๐๖] ดกรภกษทงหลาย ถาจะพงมผถามวา การพจารณาเหนธรรม เปนธรรม ๒ อยางเนองๆ โดยชอบ จะพงมโดยปรยายอยางอนบางไหม พงตอบเขาวา พงม ถาเขาถามวาพงมอยางไรเลา พงตอบเขาวา ดกรภกษทงหลาย อฏฐารมณทโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ทหมสตวพรอมทง สมณพราหมณ เทวดาและมนษยเลงเหนวา เปนสข พระอรยเจาทงหลายเหน ดวยดแลวดวยปญญาอนชอบ ตามความเปนจรงวานนเปนทกข นเปนอนปสสนา ขอท ๑ ดกรภกษทงหลาย นพพานทโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ทหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยเลงเหนวา นเปนทกข พระอรยะเจาทงหลายเหนดวยดแลวดวยปญญาอนชอบ ตามความเปนจรงวา นน เปนสข นเปนอนปสสนาขอท ๒ ดกรภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรม เปนธรรม ๒ อยางโดยชอบเนองๆ อยางน ไมประมาท มความเพยร มใจ เดดเดยว พงหวงผล ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ อรหตตผลในปจจบนน หรอเมอยงมความถอมนเหลออย เปนพระอนาคาม ฯ พระผมพระภาคผสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนจบลงแลว จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา รป เสยง กลน รส ผสสะ และธรรมารมณลวนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ มประมาณเทาใด โลกกลาว วามอย อารมณ ๖ อยางเหลาน โลกพรอมทงเทวโลกสมมต กนวาเปนสข แตวาธรรมเปนทดบอารมณ ๖ อยางน ชนเหลานนสมมตกนวาเปนทกข ความดบแหงเบญจขนธ พระอรยะเจาทงหลายเหนวาเปนสข ความเหนขดแยงกนกบ โลกทงปวงน ยอมมแกบณฑตทงหลายผเหนอย ชนเหลาอน กลาววตถกามใดโดยความเปนสข พระอรยเจาทงหลาย กลาววตถกามนนโดยความเปนทกข ชนเหลาอนกลาวนพพาน ใดโดยความเปนทกข พระอรยเจาทงหลายผรแจงกลาว นพพานนนโดยความเปนสข ทานจงพจารณาธรรมทรไดยาก ชนพาลทงหลายผไมรแจง พากนลมหลงอยในโลกน ความ มดตอยอมมแกชนพาลทงหลายผถกอวชชาหมหอแลว ผไม เหนอย สวนนพพาน เปนธรรมชาตเปดเผยแกสตบรษ ผเหนอย เหมอนอยางแสงสวาง ฉะนน ชนทงหลายเปนผ คนควา ไมฉลาดตอธรรม ยอมไมรแจงนพพานทมอยในท ใกล ชนทงหลายผถกภวราคะครอบงาแลว แลนไปตาม กระแสรภวตณหา ผเขาถงวฏฏะอนเปนบวงแหงมารเนองๆ ไมตรสรธรรมนไดโดยงาย นอกจากพระอรยเจาทงหลาย ใครหนอยอมควรจะรบท คอ นพพานทพระอรยเจาทงหลาย ตรสรดแลว พระอรยเจาทงหลายเปนผไมมอาสวะเพราะร โดยชอบ ยอมปรนพพาน ฯ [๔๐๗] พระผมพระภาค ไดตรสไวยากรณภาษตนจบลงแลว ภกษ เหลานนมใจชนชมยนดภาษตของพระผมพระภาค กและเมอพระผมพระภาค ตรสไวยากรณภาษตนอย จตของภกษประมาณ ๖๐ รป หลดพนแลวจากอาสวะ ทงหลาย เพราะไมถอมน ดงนแล ฯ จบทวยตานปสสนาสตรท ๑๒ ---------รวมหวขอประจาเรองในพระสตรน คอ สจจะ อปธ อวชชา สงขาร วญญาณเปนท ๕ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน อารมภะ อาหาร ความหวนไหว ความดนรน รป และ สจจะกบทกข รวมเปน ๑๖ ฯ จบมหาวรรคท ๓ ---------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. ปพพชาสตร ๒. ปธานสตร ๓. สภาษตสตร ๔. สนทรกสตร ๕. มาฆสตร ๖. สภยสตร ๗. เสลสตร ๘. สลลสตร ๙. วาเสฏฐสตร ๑๐. โกกาลกสตร ๑๑. นาลกสตร ๑๒. ทวยตานปสสนาสตร สตร ๑๒ สตรเหลาน ทานเรยกวา มหาวรรค ดงนแล ฯ ---------สตตนบาต อฏฐกวรรคท ๔ กามสตรท ๑ [๔๐๘] ถาวาวตถกามจะสาเรจแกสตวผปรารถนาอยไซร สตว ปรารถนาสงใดไดสงนนแลว กยอมเปนผมใจเอบอมแนแท ถาเมอสตวนนปรารถนาอย เกดความอยากไดแลว กาม เหลานนยอมเสอมไปไซร สตวนนยอมยอยยบเหมอนถก ลกศรแทง ฉะนน ผใดงดเวนกามทงหลาย เหมอนอยาง บคคลเวนศรษะงดวยเทาของตน ผนนเปนผมสต ยอมกาว ลวงตณหาในโลกนได นรชนใดยอมยนดกามเปนอนมาก คอ นา ทดน เงน โค มา ทาสกรรมกร เหลาสตรและพวก พอง กเลสทงหลายอนมกาลงนอย ยอมครอบงายายนรชน นนได อนตรายทงหลายกยอมยายนรชนนน แตนนทกข ยอมตดตามนรชนผถกอนตรายครอบงา เหมอนนาไหลเขาส เรอทแตกแลว ฉะนน เพราะฉะนน สตวพงเปนผมสต ทกเมอ งดเวนกามทงหลายเสย สตวละกามเหลานนไดแลว พงขามโอฆะไดเหมอนบรษวดเรอแลวพงไปถงฝง ฉะนน ฯ จบกามสตรท ๑ คหฏฐกสตรท ๒ [๔๐๙] นรชนผของอยในถาคอกาย ถกกเลสเปนอนมากปกปดไว แลว ดารงอยดวยอานาจกเลสมราคะเปนตน หยงลงในกาม คณเครองทาจตใหลมหลง นรชนผเหนปานนนแล เปนผ ไกลจากวเวก เพราะวากามคณทงหลายในโลก ไมใชละได โดยงายเลย กามคณทงหลายมความปรารถนาเปนเหต เนอง ดวยความยนดในภพ เปลองออกไดโดยยาก คนอนจะเปลอง ออกใหไมไดเลย นรชนทงหลายมงหวงกามในอนาคตบาง ในอดตบาง คราครวญถงกามเหลานทเคยมแลวบาง อนตน เปลองเองไดยาก และคนอนกเปลองใหไมได สตวเหลานน ยนด ขวนขวาย ลมหลงอยในกามทงหลาย ไมเชอถอถอย คาของบณฑตมพระพทธเจาเปนตน ตงอยแลวในธรรมอนไม สงบ ถกทกขครอบงาแลว ยอมราพนอยวา เราจตจากโลก นแลว จกเปนอยางไรหนอ เพราะเหตนนแล สตวพงศกษา ไตรสกขาในศาสนานแหละ พงรวาสงอะไรๆ ในโลกไม เปนความสงบ ไมพงประพฤตความไมสงบเพราะเหตแหง สงนน นกปราชญทงหลายกลาวชวตนนวาเปนของนอยนก เราเหนหมสตวน ผเปนไปในอานาจความอยากในภพ ทงหลาย กาลงดนรนอยในโลก นรชนทงหลายผเลวทราม ยอมบนเพออยในปากมจจราช นรชนเหลานน ยงไม ปราศจากความอยากในภพและมใชภพทงหลายเลย ทาน ทงหลายจงดชนทงหลายผถอวาสงนนๆ เปนของเรา กาลง ดนรนอย เหมอนปลาในแองนานอยมกระแสขาดสนแลว ดนรนอย ฉะนน นรชนเหนโทษแมนนแลว ไมพงประพฤต เปนคนถอวาสงนนๆ เปนของเรา ไมกระทาความตดของอย ในภพทงหลาย พงกาจดความพอใจในทสดทง ๒ (มผสสะ และเหตเกดแหงสมผสสะเปนตน) กาหนดรผสสะแลว ไมกาหนดตามในธรรมทงปวงมรปเปนตน ตเตยนตนเอง เพราะขอใด อยาทาขอนน เปนนกปราชญไมตดอยในรปทได เหนและเสยงทไดฟงเปนตน กาหนดรสญญาแลวพงขาม โอฆะ เปนมนไมตดอยในอารมณทควรหวงแหน ถอนลกศร คอ กเลสออกเสย ไมประมาทเทยวไปอย ยอมไมปรารถนา โลกนและโลกหนา ฉะนแล ฯ จบคหฏฐกสตรท ๒ ทฏฐฏฐกสตรท ๓ [๔๑๐] เดยรถยบางพวก มใจประทษราย ยอมตเตยนโดยแท แมอนง พวกชนทฟงคาของเดยรถยเหลานนแลว ปลงใจ เชอจรง กตเตยน แตมนยอมไมเขาถงการตเตยนทเกดขน แลว เพราะเหตนน มนยอมไมมหลกตอ คอ ราคะ โทสะ และโมหะ ในโลกไหนๆ บคคลผถกความพอใจครอบงา แลว ตงมนอยในความชอบใจ จะพงลวงทฐของตนได อยางไรเลา บคคลกระทาทฐเหลานนใหบรบรณดวยตนเอง รอยางใด กพงกลาวอยางนน ผใดไมถกเขาถามเลย กลาว อวดอางศลและวตรของตนแกผอน ผฉลาดทงหลายกลาว ผนนวา ผไมมอรยธรรม ผใดกลาวอวดตนดวยตนเอง ผฉลาดทงหลายกลาวการอวดของผนนวา ผนไมมอรยธรรม สวนภกษผสงบ มตนดบแลว ไมกลาวอวดในศลทงหลายวา เราเปนผถงพรอมแลวดวยศล ผฉลาดทงหลายกลาวภกษ นนวา มอรยธรรม ภกษใดไมมกเลสเครองฟขนในโลก ไหนๆ ผฉลาดทงหลายกลาวการไมกลาวอวดของภกษ นนวา ภกษนมอรยธรรม ธรรม คอ ทฐอนปจจยกาหนด ปรงแตงแวดลอม ไมผองแผว ยอมมแกผใด ผนนเปน อยางน เพราะเหตทผนนเหนอานสงส มคตวเศษเปนตนใน ตน ฉะนนจงเปนผอาศยทฐนนอนละเอยด อาศยความกาเรบ นรชนตดสนธรรมทตนยดหมนแลวในธรรมทงหลาย ไมพง ลวงการยดมนดวยทฐไดโดยงายเลย เพราะเหตนน นรชน ยอมยดถอและถอมนธรรม ในเพราะความยดมนดวยทฐ เหลานน กบคคลผมปญญา ไมมทฐอนปจจยกาหนดแลว ในภพและมใชภพ ในโลกไหนๆ บคคลผมปญญานน ละมายาและมานะไดแลว จะพงถงการนบเขาในคตพเศษใน ในนรกเปนตน ดวยคตพเศษอะไร บคคลผมปญญานน ไมมตณหาและทฐ กบคคลผมตณหาและทฐ ยอมเขาถง วาทะในธรรมทงหลาย ผนนจะพงกลาวกะพระขณาสพผไมม ตณหาและทฐวา ผกาหนดหรอวาผประทษรายไดอยางไร ดวยความกาหนดหรอความประทษรายอะไร ความเหนวา เปนตน หรอความเหนวาขาดสญ ยอมไมมแกพระขณาสพ นนเลย เพราะพระขณาสพนน ละทฐไดทงหมดในอตภาพ น ฉะนแล ฯ จบทฏฐฏฐกสตรท ๓ สทธฏฐกสตรท ๔ [๔๑๑] คนพาลผประกอบดวยทฐ สาคญเอาเองวาเราไดเหนบคคล ผบรสทธเปนบคคลผยงใหญหาโรคมได ความหมดจดดวยด ยอมมไดแกนรชนดวยการเหน เมอคนพาลนนสาคญเอาเอง อยางน รวา ความเหนนนเปนความเหนยง แมเปนผเหน บคคลผบรสทธเนองๆ กยอมเชอวา ความเหนนนเปน มรรคญาณ ถาวาความบรสทธยอมมไดแกนรชนดวยการเหน หรอนรชนนนยอมละทกขไดดวยมรรค อนไมบรสทธอยาง อนจากอรยมรรค นรชนผเปนอยางนยอมบรสทธไมไดเลย กคนมทฐ ยอมกลาวยกยองความเหนนนของคนผกลาว อยางนน พราหมณไมกลาวความบรสทธโดยมจฉาทฐญาณ อยางอนจากอรยมรรคญาณ ทเกดขนในเพราะรปทไดเหน เสยงทไดฟง ศล พรต และในเพราะอารมณทไดทราบ พราหมณนนไมตดอยในบญและบาป ละความเหนวาเปนตน เสยได ไมกระทาในบญและบาปน ชนผประกอบดวยทฐ เปนผกลาวความบรสทธโดยทางมรรคอยางอนเหลานน ละ ศาสดาเบองตนเสย อาศยศาสดาอน อนตณหาครอบงา ยอมขามธรรมเปนเครองของไมได ชอวาถอเอาธรรมนน ดวย สละธรรมนนดวย เปรยบเหมอนวานรจบและปลอย กงไมทตรงหนาเสยเพอจบกงอน ฉะนน สตวผของอย ในกามสญญา สมาทานวตรเองแลว ไปเลอกหาศาสดาด และเลว สวนพระขณาสพผมปญญาเสมอดวยแผนดน ผมความรแจง ตรสรธรรมดวยเวทคอมรรคญาณ ยอมไม ไปเลอกหาศาสดาดและเลว พระขณาสพนนครอบงามาร และเสนาในธรรมทงปวง คออารมณอยางใดอยางหนงท ไดเหน ไดฟง หรอไดทราบ ใครๆ จะพงกาหนดพระขณาสพ ผบรสทธ ผเหนความบรสทธ เปนผมหลงคาคอกเลสอน เปดแลว ผเทยวไปอย ดวยการกาหนดดวยตณหาและทฐ อะไรในโลกน พระขณาสพทงหลาย ยอมไมกาหนดดวย ตณหาหรอดวยทฐ ยอมไมกระทาตณหาและทฐไวใน เบองหนา พระขณาสพเหลานนยอมไมกลาววา ความบรสทธ ลวงสวนดวยอกรยาทฐและสสสตทฐ ทานสละกเลสเครอง ยดมนและเครองรอยรดอนเนองอยในจตสนดานไดแลวยอม ไมกระทาความหวงในโลกไหนๆ พราหมณผลวงแดนกเลสได ไมมความยดถอวตถหรออารมณอะไร เพราะไดรหรอเพราะ ไดเหนเปนผไมมความยนดดวยราคะ เปนผปราศจากราคะ ไมกาหนดแลว พราหมณนน ไมมความยดถอวตถและ อารมณอะไรๆ วาสงนเปนของยงในโลกน ฉะนแล ฯ จบสทธฏฐกสตรท ๔ ปรมฏฐกสตรท ๕ [๔๑๒] บคคลในโลกยดถอในทฐทงหลายวา สงนเปนอยางยง ยอมกระทาศาสดาเปนตนของตนใหเปนผประเสรฐ กลาว ผอนนอกจากศาสดาเปนตนของตนนนวา เลวทงหมด เพราะ เหตนน บคคลนนจงไมลวงพนความววาทไปได บคคลนน เหนอานสงสอนใดในตนกลาวคอ ทฐ ทเกดขนในสงเหลาน คอ ในรปทไดเหน เสยงทไดฟง ศล พรต หรออารมณ ทไดทราบ บคคลนนยดมนอานสงสในทฐของตนนนแลวา ประเสรฐทสด เหนศาสดาอนทงหมดโดยความเปนคนเลว อนง บคคลผอาศยศาสดาของตนแลว เหนศาสดาอน เปนคนเลว เพราะความเหนอนใด ทานผฉลาดทงหลาย กลาวความเหนนนวา เปนกเลสเครองรอยรด เพราะฉะนน แหละ ภกษไมพงยดมนรปทไดเหน เสยงทไดฟง อารมณทไดทราบ หรอศลและพรต แมทฐกไมพงกาหนด ดวยญาณ หรอแมดวยศลและพรตในโลก ไมพงนาตนเขา ไปเปรยบวา เปนผเสมอเขา ไมพงสาคญวา เปนผเลว กวาเขา หรอวาเปนผวเศษกวาเขา ภกษนนละความเหนวา เปนตนไดแลว ไมถอมนอย ยอมไมกระทานสย (ตณหา นสยและทฐนสย) แมในญาณ ไมเปนผแลนไปเขาพวก ในสตวทงหลายผแตกตางกนดวยอานาจทฐตางๆ ยอมไม กลบมาแมสทฐอะไรๆ พราหมณในโลกนไมมตณหาใน สวนสดทง ๒ มผสสะเปนตนเพอความเกดบอยๆ ในโลกน หรอในโลกอน ไมมความยดมนอะไรๆ ไมมสญญาอนปจจย กาหนดแลวแมแตนอย ในรปทไดเหน ในเสยงทไดฟง หรอในอารมณทไดทราบ ในโลกน เพราะไดตดสนธรรม ทตนยดถอแลวในธรรมทงหลาย ใครๆ จะพงกาหนดพราหมณ นนผไมถอมนทฐ ดวยการกาหนดดวยตณหาหรอดวยการ กาหนดดวยทฐอะไรๆ ในโลกน พราหมณทงหลายยอมไม กาหนดดวยตณหาหรอทฐ ยอมไมกระทาตณหาและทฐไวใน เบองหนา แมธรรมคอทฐทงหลาย พราหมณเหลานนกมได ปกปดไว พราหมณผอนใครๆ จะพงนาไปดวยศลและพรต ไมได ถงฝง คอ นพพานแลว เปนผคงท ยอมไมกลบมา หากเลสทงหลายอก ฉะนนแล ฯ จบปรมฏฐกสตรท ๕ ชราสตรท ๖ [๔๑๓] ชวตนนอยนก สตวยอมตายแมภายใน ๑๐๐ ป ถาแมสตว เปนอยเกน (๑๐๐ ป) ไปไซร สตวนนกยอมตายแมเพราะ ชราโดยแทแล ชนทงหลายยอมเศราโศก เพราะสงทตน ยดถอวาเปนของเรา สงทเคยหวงแหนเปนของเทยงไมมเลย บคคลเหนวา สงนมความเปนไปตางๆ มอย ดงนแลว ไมพงอยครองเรอน บรษยอมสาคญสงใดวา สงนเปนของเรา จาตองละสงนนไปแมเพราะความตาย บณฑตผนบถอ พระพทธเจาวาเปนของเรา ทราบขอนแลว ไมพงนอมไป ในความเปนผถอวาสงนนๆ เปนของเรา บคคลผตนขนแลว ยอมไมเหนอารมณอนประจวบดวยความฝน แมฉนใด บคคล ยอมไมเหนบคคลผทตนรกทากาละลวงไปแลว แมฉนนน บคคลยอมกลาวขวญกนถงชอน ของคนทงหลายผอนตนได เหนแลวบาง ไดฟงแลวบาง ชอเทานนทควรกลาวขวญถง ของบคคลผลวงไปแลว จกยงคงเหลออย ชนทงหลาย ผยนดแลวในสงทตนถอวาเปนของเรา ยอมละความโศก ความราไรและความตระหนไมได เพราะเหตนน มนทงหลาย ผเหนนพพานเปนแดนเกษม ละอารมณทเคยหวงแหนได เทยวไปแลว บณฑตทงหลายกลาวการไมแสดงตนในภพ อน ตางดวยนรกเปนตน ของภกษผประพฤตหลกเรน ผเสพทนง อนสงด วาเปนการสมควร มนไมอาศยแลวในอายตนะ ทงปวง ยอมไมกระทาสตวหรอสงขารใหเปนทรกทงไมกระทา สตวหรอสงขารใหเปนทเกลยดชง ยอมไมตดความราไรและ ความตระหน ในสตวหรอสงขารอนเปนทรกและเปนทเกลยด ชงนน เปรยบเหมอนนาไมตดอยบนใบไม ฉะนน หยาด นายอมไมตดอยบนใบบว นายอมไมตดอยทใบปทม ฉนใด มนยอมไมตดในรปทไดเหน เสยงทไดฟง หรออารมณท ไดทราบ ฉนนน ผมปญญายอมไมสาคญดวยรปทไดเหน เสยงทไดฟง หรออารมณทไดทราบ ยอมไมปรารถนาความ บรสทธดวย (มรรคอยางอน) ทางอน ผมปญญานน ยอมไม ยนด ยอมไมยนราย ฉะนแล ฯ จบชราสตรท ๖ ตสสเมตเตยยสตรท ๗ ทานพระตสสเมตเตยยะทลถามปญหาวา [๔๑๔] ขาแตพระองคผนรทกข ขอพระองคจงตรสบอกความคบแคน แหงบคคลผประกอบเมถนธรรมเนองๆ เถด ขาพระองค ทงหลายไดสดบคาสงสอนของพระองคแลว จกศกษาใน วเวก ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรเมตเตยยะ ความคบแคนของบคคลผประกอบเมถนธรรมมอย บคคลผ ประกอบเมถนธรรม ยอมลมแมคาสงสอน และยอมปฏบต ผด นเปนกจไมประเสรฐในบคคลนน บคคลใดประพฤตอยผ เดยวในกาลกอนแลว เสพเมถนธรรม (ในภายหลง) บณฑตทงหลายกลาวบคคลนนวา เปนคนมกเลสมากในโลก เหมอนยวดยานทแลนไปใกลเหว ฉะนน ยศและเกยรต คณในกาลกอนของบคคลนน ยอมเสอม บคคลเหนโทษ แมนแลว ควรศกษาไตรสกขาเพอละเมถนธรรม ผใดไมละ เมถนธรรม ผนนถกความดารครอบงาแลว ซบเซาอย เหมอนคนกาพรา ฉะนน ผนนฟงเสยงอนระบอไปของชน เหลาอนแลว เปนผเกอเขนเชนนน อนง ผใดอนวาทะ ของบคคลอนตกเตอนแลว ยงกระทากายทจรตเปนตน ผน แหละพงเปนผมเครองผกใหญ ยอมถอเอาโทษแหงมสาวาท บคคลอนผอนรกนดแลววาเปนบณฑต อธษฐานการเทยวไป ผเดยว แมในภายหลงประกอบในเมถนธรรม ยอมมวหมอง เหมอนคนงมงาย ฉะนน มนในศาสนานรโทษในเบองตน และเบองปลายนแลว ควรกระทาการเทยวไปผเดยวใหมนคง ไมควรเสพเมถนธรรม ควรศกษาวเวกเทานน การประพฤต วเวกน เปนกจอนสงสดของพระอรยเจาทงหลาย มนไม ควรสาคญตนวาเปนผประเสรฐดวยวเวกนน มนนนแลยอม อยใกลนพพาน หมสตวผยนดแลวในกามทงหลาย ยอมรก ใครตอมนผสงดแลวเทยวไปอย ผไมมความหวงใยในกาม ทงหลาย ผขามโอฆะไดแลว ฉะนแล ฯ จบตสสเมตเตยยสตรท ๗ ปสรสตรท ๘ [๔๑๕] สมณพราหมณผประกอบดวยทฐ ยอมกลาววา ความบรสทธวามอยในธรรมนเทานน ไมกลาวความบรสทธ ในธรรมเหลาอน สมณพราหมณเปนอนมาก กลาวความด งามในศาสดาของตนเปนตนทตนอาศยแลว ถอมนอยใน สจจะเฉพาะอยาง (มคาวาโลกเทยงเปนตน) สมณพราหมณ เจาทฐ ๒ พวกนน ประสงคจะกลาวโตตอบกน เขาไปส บรษทแลว ยอมโตเถยงกนและกนวาเปนคนเขลา สมณพราหมณเหลานนตองการแตความสรรเสรญ เปนผมความ สาคญวา เราทงหลายเปนคนฉลาดอาศยศาสดาของกนและ กนเปนตนแลว ยอมกลาวคาทะเลาะกน บคคลปรารถนาแต ความสรรเสรญ ขวนขวายหาถอยคาววาท กระทบกระเทยบ กนในทามกลางบรษท แตกลบเปนผเกอเขนในเพราะวาทะ อนผตดสนปญหาไมทาใหเลอมใส บคคลนนเปนผแสวงหา โทษ ยอมโกรธเพราะความนนทา ผพจารณาปญหาทงหลาย กลาววาทะใดของบคคลนนอนตนไมทาใหเลอมใสแลววาเปน วาทะเสอมสน บคคลผมวาทะเสอมแลวนน ยอมคราครวญ เศราโศก ทอดถอนใจวา ทานผนกลาวสงเกนเราไป ความ ววาทเหลานเกดแลวในพวกสมณะ ความกระทบกระทงกน ยอมมในเพราะวาทะเหลาน บคคลเหนโทษแมนแลว พง เวนความทะเลาะกนเสย ความสรรเสรญและลาภ ยอมไมม เปนอยางอนไปเลย กหรอบคคลนนกลาววาทะในทามกลาง บรษท เปนผอนบคคลสรรเสรญแลวในเพราะทฐนน ยอม รนเรงใจสงขนเพราะตองการชยชนะและมานะนนไดถงความ ตองการชยชนะนนสมใจนก การยกตนของบคคลนน เปน พนแหงความกระทบกน และบคคลนนยอมกลาวถงการ ถอตวและการดหมนผอน บคคลเหนโทษแมนแลว พงเวน ความทะเลาะกนเสย ผฉลาดทงหลาย ยอมไมกลาวความ บรสทธดวยการทะเลาะกนนน บคคลผเจาทฐปรารถนาพบ บคคลเจาทฐผเปนปฏปกษกน ยอมคาราม เปรยบเหมอน ทหารผกลาหาญ ซงพระราชาทรงเลยงแลวดวยราชขาทนยาหาร ปรารถนาพบทหารผเปนปฏปกษกน ยอมคาราม ฉะนน ดกรทานผองอาจ บคคลเจาทฐเปนปฏปกษของทานนน มอย ณ ทใด ทานจงไป ณ ทนนเถด กเลสชาตเพอการรบน ไมมในกาลกอนเลย (กเลสชาตนนเราผตถาคตละเสยแลว ณ ควงแหงไมโพธนนแล) สมณพราหมณเหลาใดถอรน ทฐแลว ยอมววาทกนและยอมกลาววา สงนเทานนจรง ทานผกระทาความเปนขาศกในวาทะ (ถอยคา) ทเกดขน จงกลาวทมเถยงกะสมณพราหมณเหลานนเถด พราหมณเหลา นนไมมในทนเลย สวนพระอรหนตขณาสพทงหลาย กาจด เสนา คอกเลสใหพนาศแลว ไมกระทาความเหนใหผดไป จากความเหน เทยวไปอย ดกรปสระ ทานจะไดสรบโต ตอบอะไร ในพระอรหนตผไมมความยดถอวาสงนประเสรฐ ในโลกน ถาทานคดถงทฐทงหลายอยดวยใจ ถงความตรกไป ตางๆ ถอเอาความเปนคแขงขนกบพระพทธะผกาจดกเลส ไดแลวไซร ทานจะสามารถเพอถอเอาความเปนคแขงขนให สาเรจไมไดเลย ฯ จบปสรสตรท ๘ มาคนทยสตรท ๙ พระผมพระภาคตรสวา [๔๑๖] ความพอใจในเมถนธรรม ไมไดมแกเราเพราะไดเหนนาง ตณหานางอรดและนางราคาเลย ความพอใจในเมถนธรรม อยางไรจกมเพราะไดเหนสรระแหงธดาของทานอนเตมไปดวย มตรและคถเลา เราไมปรารถนาจะถกตองสรระแหงธดาของ ทานนนแมดวยเทา ฯ มาคนทยพราหมณทลวา ถาพระองคไมทรงปรารถนานางแกวเชนน ทพระราชาผเปน จอมนระเปนอนมากทรงปรารถนากนแลวไซร พระองคตรส ทฐ ศล พรต ชวต และการเขาถงภพของพระองคเชนไร หนอ ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรมาคนทยะ กจทเราวนจฉยในธรรม คอ ทฐ ๖๒ แลวจงยดถอเอาวา เรากลาวทฐนวา ขอนเทานนจรง ขออนเปลา ดงน ยอม ไมมแกเราและเราเหนโทษในทฐทงหลายอย ไมไดยดถอ ทฐอะไรๆ เมอคนควาสจจะทงหลาย กไดเหนนพพาน กลาวคอความสงบ ณ ภายใน ฯ มาคนทยพราหมณทลวา ทฐเหลาใด ทสตวทงหลายไดวนจฉยกาหนดไวแลว ขาแต พระองคผเปนมน พระองคไมไดยดถอทฐเหลานนเลย ตรส เนอความนไดวา ความสงบ ณ ภายใน เนอความนนอน นกปราชญทงหลายประกาศไวอยางไรหนอ ขอพระองคจงตรส บอกแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรมาคนทยะ เราไมไดกลาวความบรสทธดวยการเหน การฟง การร ทง ดวยศลและพรต เราไมกลาวความบรสทธเวนจากการเหน จากการฟง จากการร จากศลและพรต กบคคลสละธรรม เปนไปในฝายดามทฐเปนตนเหลานแลว ไมถอมน เปนผสงบ ไมอาศยธรรมอะไรแลวไมพงปรารถนาภพ ฯ มาคนทยพราหมณทลวา ไดยนวา ถาพระองคไมตรสความบรสทธดวยการเหน การ ฟง การร ทงศลและพรต พระองคไมตรสความบรสทธ เวนจากการเหน จากการฟง จากการร จากศลและพรต ขาพระองคยอมสาคญธรรมเปนทงงงวย ทเดยวดวยวา ชน บางพวกยงเชอความบรสทธดวยการเหน ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรมาคนทยะ กทานอาศยการเหนถามอยบอยๆ ไดถงความหลงใหลไปใน ทฐททานยดมนแลว และทานกไมไดเหนสญญาแมแตนอย แตความสงบ ณ ภายในทเรากลาวแลวน เพราะเหตนน ทานจงตงอยโดยความเปนผหลง ผใดยอมสาคญดวยมานะ หรอดวยทฐวา เราเปนผเสมอเขาวเศษกวาเขา หรอเลวกวา เขา ผนนพงววาท เพราะมานะหรอทฐนน ผใดไมหวนไหว ในการถอตววา เสมอเขา วเศษกวาเขาดงนเปนตน ผนน ยอมไมมการววาท บคคลผมมานะและทฐอนละไดแลวนน ชอวาเปนพราหมณ จะพงกลาวอะไรวา สงนเทานนจรง หรอจะพงววาทเพราะมานะหรอทฐอะไรวา ของเราจรง ของ ทานเทจ อนง ความสาคญวาเสมอเขาหรอวาไมเสมอเขา ยอมไมมในผใด ผนนจะพงโตตอบวาทะกบใครๆ มนละอาลย ไดแลว ไมระลกถงอารมณเครองกาหนดหมาย ไมกระทา ความสนทสนมในชาวบาน เปนผสงดจากกามทงหลาย ไม ทาอตภาพใหเกดตอไป ไมพงกลาวถอยคาแกงแยงกบคน บคคลผประเสรฐ สงดแลวจากธรรมมทฐเปนตนเหลาใด พงเทยวไปในโลก ไมพงถอเอาธรรมมทฐเปนตนเหลานนขน กลาว มนผมถอยคาสงบ ไมกาหนดยนด ไมตดอยในกาม และในโลก เหมอนดอกปทม มกานเปนหนาม เกดในนา โคลนตม ไมตดอยดวยนาและโคลนตม ฉะนน บคคลผ ถงเวทคอมรรค ๔ เปนผไมดาเนนไปดวยทฐ บคคลนนไม กลบมาสมานะดวยการทราบ อนตางดวยอารมณ มรปทได ทราบแลวเปนตน บคคลนนไมเปนผสาเรจแลวดวยตณหา มานะ และทฐนน บคคลนน แมกรรมและสตะพงนาไป ไมได บคคลนนอนสงใดสงหนงนอมนาเขาไปไมไดแลว ในนเวศน คอ ตณหาและทฐ กเลสเครองรอยรดทงหลาย ยอมไมมแกบคคลผคลายสญญาไดแลว ความหลงทงหลาย ยอมไมมแกบคคลผหลดพนแลวดวยปญญา ชนเหลาใดยด ถอกามสญญาและทฐ ชนเหลานนกระทบกระทงกนและกน เทยวไปอยในโลก ฯ จบมาคนทยสตรท ๙ ปราเภทสตรท ๑๐ พระพทธนมตตรสถามวา [๔๑๗] บคคลผมความเหนอยางไร มศลอยางไร บณฑตจงกลาววา เปนผสงบ ทานพระโคดมพระองคผอนขาพระองคถามแลว ขอจงตรสบอกนระผสงสดแกขาพเจาเถด พระผมพระภาคตรสตอบวา ฯ ผใดปราศจากตณหากอนแตสรระแตก เปนผไมอาศย (กาล อนเปนอดตอนาคต) เบองตนและเบองปลาย อนใครๆ จะ พงนบวา เปนผยนดแลวใน (กาลอนเปนปจจบน) ทามกลางไมได ความมงหวงของผนนยอมไมม เรากลาวผนนวา เปนผสงบ ผใดไมโกรธ ไมสะดง ไมโออวด ไมคะนอง พดดวยปญญา ไมฟงซาน ผนนแล เปนมนผสารวมแลว ดวยวาจา ผใดไมทะเยอทะยานในสงทยงไมมาถง ไม เศราโศกถงสงทลวงไปแลว เปนผมปรกตเหนความสงดใน ผสสะ อนใครๆ จะนาไปในทฐทงหลายไมไดเลย ผใด ปราศจากกเลส ไมหลอกลวง มปรกตไมทะเยอะทะยาน ไมตระหน ไมคะนอง ไมเปนทเกลยดชง ไมประกอบใน คาสอเสยด เวนจากความเชยชมในกามคณอนเปนวตถนา ยนด ทงไมประกอบในการดหมน เปนผละเอยดออน ม ปฏภาณ ไมเชอตอใครๆ ไมกาหนดยนด ไมศกษา เพราะ ใครลาภ ไมโกรธเคองในเพราะความไมมลาภ และเปนผ ไมพโรธ ไมยนดในรสดวยตณหา เปนผวางเฉย มสตทก เมอ ไมสาคญตววาเสมอเขา วาวเศษกวาเขา วาเลวกวาเขาใน โลก กเลสอนฟขนทงหลาย ของผนน ยอมไมม ฯ ตณหานสสยและทฐนสสยของผใดไมม ผนนรธรรมแลว เปนผอนตณหาและทฐไมอาศยแลว ความทะยานอยากเพอ ความมหรอเพอความไมม ของผใดไมม เรากลาวผนนผไมม ความหวงใยในกามทงหลายวา เปนผสงบ กเลสเครองรอยรด ทงหลายของผใดไมม ผนนขามตณหาไดแลว บตร ธดา สตว เลยง ไรนาและทดนของผใดไมม แมความเหนวาเปนตวตน กด ความเหนวาไมเปนตวตนกด อนใครๆ ยอมไมไดใน ผนน ปถชนหรอสมณพราหมณจะพงกลาวกะผนน (วาผ ยนดแลว หรอผประทษรายแลว) โดยโทษมราคะเปนตนใด โทษมราคะเปนตนนน ไมใชเปนความมงหวงของผนน เพราะเหตนน ผนนยอมไมหวนไหว ในเพราะถอยคา ทงหลาย มนผปราศจากความกาหนดยนด ไมมความตระหน ยอมไมกลาวยกยองในบคคลผประเสรฐกวา ผเสมอกน หรอ ผเลวกวา ผไมมกปปะ (คอตณหาแลทฐ) ยอมไมมาสกปปะ ผใดไมมความหวงแหนวาของตนในโลก ไมเศราโศกเพราะ สงทไมมอย และไมลาเอยงในธรรมทงหลาย ผนนแล เรา กลาววาเปนผสงบ ฯ จบปราเภทสตรท ๑๐ กลหววาทสตรท ๑๑ พระพทธนมตตรสถามวา [๔๑๘] ความทะเลาะ ความววาท ความราไร ความเศราโศก กบ ทงความตระหน ความถอตว ความดหมนผอน และทงคา สอเสยด เกดจากอะไร ธรรมเครองเศราหมองเหลานนเกด จากอะไร ขอเชญพระองคจงตรสบอกเนอความทขาพระองค ถามนนเถด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ความทะเลาะ ความววาท ความราไร ความเศราโศก กบ ทงความตระหน ความถอตว ความดหมนผอน และทงคา สอเสยด เกดจากของทรก ความทะเลาะ ความววาท ประกอบเขาแลวดวยความตระหน กเมอความววาทเกดแลว คาสอเสยดยอมเกด ฯ พระพทธนมตตรสถามตอไปวา ความรกในโลกเลามอะไรเปนเหต แมอนง ชนเหลาใดม กษตรยเปนตน มความโลภ เทยวไปในโลก ความโลภของ ชนมกษตรยเปนตนเหลานน มอะไรเปนเหต ความหวงและ ความสาเรจของนรชนซงมในสมปรายภพมอะไรเปนเหต ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ความรกในโลกมความพอใจเปนเหต แมอนง ชนเหลาใดม กษตรยเปนตน มความโลภเทยวไปในโลก ความโลภของ ชนมกษตรยเปนตนเหลานน มความพอใจเปนเหต ความ หวงและความสาเรจของนรชน ซงมในสมปรายภพ มความ พอใจนเปนเหต ฯ พระพทธนมตตรสถามวา ความพอใจในโลกเลามอะไรเปนเหต แมการวนจฉย คอ ตณหาและทฐกด ความโกรธ โทษแหงการกลาวมสา และ ความสงสยกด ทพระสมณะตรสแลว เกดจากอะไร ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา บณฑตทงหลาย กลาวสขเวทนาและทกขเวทนาใดวา เปน ความยนดและความไมยนดในโลก ความพอใจยอมเกด เพราะอาศยสขเวทนาและทกขเวทนานน สตวในโลก เหน ความเสอมไปและความเกดขนในรปทงหลายแลว ยอม กระทาการวนจฉย ความโกรธ โทษแหงการกลาวมสา และ ความสงสยธรรมแมเหลาน เมอความยนดและความไมยนด ทงสองอยางนนแหละมอย กยอมเกดขนได บคคลผมความ สงดพงศกษาเพอทางแหงญาณ ทานผเปนสมณะรแลว จง กลาวธรรมทงหลาย ฯ พระพทธนมตตรสถามวา ความยนดและความไมยนด มอะไรเปนเหต เมอธรรมอะไร ไมม ธรรมเหลานจงไมม ขอพระองคจงตรสบอกอรรถ คอ ทงความเสอมไปและทงความเกดขน (แหงความยนดและ ความไมยนด) นวา มสงใดเปนเหตแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ความยนด ความไมยนด มผสสะเปนเหต เมอผสสะไมม ธรรมเหลานจงไมม เราขอบอกอรรถ คอ ทงความเสอมไป และทงความเกดขนน วามผสสะนเปนเหตแกทาน ฯ พระพทธนมตตรสถามวา ผสสะในโลกเลา มอะไรเปนเหต อนง ความหวงแหนเกด จากอะไร เมอธรรมอะไรไมม ความถอวาสงนเปนของเราจง ไมม เมอธรรมอะไรไมม ผสสะจงไมถกตอง ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ผสสะอาศยนามและรปจงเกดขน ความหวงแหนมความ ปรารถนาเปนเหต เมอความปรารถนาไมม ความถอวาสงน เปนของเราจงไมม เมอรปไมม ผสสะจงไมถกตอง ฯ พระพทธนมตตรสถามวา เมอบคคลปฏบตอยางไร รปจงไมม อนง สขกด ทกขกด อยางไรจงไมม ขอพระองคโปรดตรสบอกอาการทรปและสข ทกขนไมมแกขาพระองคเถด ขาพระองคมใจดารวา เราควรร ความขอนน ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา บคคลเปนผไมมสญญาดวยสญญาเปนปรกต เปนผไมม สญญาดวยสญญาอนผดปรกต เปนผไมมสญญากมใช เปน ผมสญญาวาไมมกมใช เมอบคคลปฏบตแลวอยางน รปจง ไมม เพราะวาธรรมเปนสวนแหงความเนนชา มสญญา เปนเหต ฯ พระพทธนมตตรสถามวา ขาพระองคไดถามความขอใดกะพระองค พระองคกไดทรง แสดงความขอนนแกขาพระองคแลว ขาพระองคขอถามความ ขออนกะพระองค ขอเชญพระองคตรสบอกความขอนนเถด กสมณพราหมณผเปนบณฑตพวกหนงในโลกน ยอมกลาว ความบรสทธของสตววาเปนยอดดวยเหตเพยงเทาน หรอวา ยอมกลาวความบรสทธอยางอนอนยงไปกวารปสมาบตน ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา กสมณพราหมณผมวาทะวาเทยง พวกหนง (มความถอตววา) เปนบณฑตในโลกน ยอมกลาวอรปสมาบตนวา เปนความ บรสทธของสตวแมดวยเหตเพยงเทาน สมณพราหมณผม วาทะวาขาดสญพวกหนง เปนผมวาทะวาตนเปนคนฉลาดใน อนปาทเสสนพพาน ยอมโตเถยงสมณพราหมณผมวาทะวา เทยงเหลานนแหละ สวนทานผเปนมน รบคคลเจาทฐเหลา นนวา เปนผอาศยสสสตทฐและอจเฉททฐ ทานผเปนมนนน เปนนกปราชญ พจารณารผอาศยทฐทงหลายแลว รธรรม โดยลกษณะมความไมเทยงและเปนทกขเปนตน หลดพน แลว ยอมไมทะเลาะววาทกบใคร ยอมไมมาเพอความเกด บอยๆ ฯ จบกลหววาทสตรท ๑๑ จฬวยหสตรท ๑๒ พระพทธนมตตรสถามวา [๔๑๙] สมณพราหมณทงหลายยดมนอยในทฐของตนๆ ถอมนทฐ แลว ปฏญาณวาพวกเราเปนผฉลาด ยอมกลาวตางๆ กนวา ผใดรอยางน ผนนชอวารธรรมคอทฐ ผนนคดคานธรรมคอ ทฐนอย ชอวาเปนผเลวทราม สมณพราหมณทงหลายถอมน ทฐแมดวยอาการอยางน ยอมโตเถยงกน และกลาววา ผอน เปนคนเขลา ไมฉลาด วาทะของสมณพราหมณสองพวกน วาทะไหนเปนวาทะจรงหนอ เพราะวาสมณพราหมณทงหมด น ตางกกลาวกนวาเปนคนฉลาด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา หากวาผใดไมยนยอมตามธรรม คอ ความเหนของผอน ผนน เปนคนพาล คนเขลา เปนคนมปญญาทราม ชนเหลาน ทงหมดกเปนคนพาล เปนคนมปญญาตาทราม เพราะวาชน เหลานทงหมดถอมนอยในทฐ กหากวาชนเหลานนเปนคน ผองใสอยในทฐของตนๆ จดวาเปนคนมปญญาบรสทธ เปนคนฉลาด มความคดไซร บรรดาคนเจาทฐเหลานน กจะ ไมมใครๆ เปนผมปญญาตาทราม เพราะวาทฐของชนแม เหลานน ลวนเปนทฐเสมอกน เหมอนทฐของพวกชนนอกน อนง ชนทงสองพวกไดกลาวกนและกนวาเปนผเขลา เพราะ ความเหนใด เราไมกลาวความเหนนนวาแท เพราะเหตทชน เหลานน ไดกระทาความเหนของตนๆ วาสงนเทานนจรง (สงอนเปลา) ฉะนนแล ชนเหลานน จงตงคนอนวา เปนผเขลา ฯ พระพทธนมตตรสถามวา สมณพราหมณแตละพวก กลาวทฐใดวาเปนความจรงแท แมสมณพราหมณพวกอนกกลาวทฐนนวา เปนความเทจ ไมจรง สมณพราหมณทงหลายมาถอมน (ความจรงตางๆ กน) แมดวยอาการอยางนแลว กววาทกนเพราะเหตไร สมณพราหมณทงหลาย จงไมกลาวสจจะใหเปนหนงลง ไปได ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา สจจะมอยางเดยวเทานน สจจะทสองไมม ผททราบชดมา ทราบชดอย จะตองววาทกนเพราะสจจะอะไรเลา สมณพราหมณเหลานน ยอมกลาวสจจะทงหลายใหตางกนออกไป ดวยตนเอง เพราะเหตนน สมณพราหมณทงหลาย จงไม กลาวสจจะใหเปนหนงลงไปได ฯ พระพทธนมตตรสถามวา เพราะเหตไรหนอ สมณพราหมณผเปนเจาลทธทงหลาย กลาวยกตนวาเปนคนฉลาด จงกลาวสจจะใหตางกนไป สจจะ มากหลายตางๆ กน จะเปนอนใครๆ ไดสดบมา หรอวา สมณพราหมณเหลานน ระลกตามความคาดคะเนของตน ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา สจจะมากหลายตางๆ กน เวนจากสญญาวาเทยงเสย ไมม ในโลกเลย กสมณพราหมณทงหลายมากาหนดความคาด คะเนในทฐทงหลาย (ของตน) แลว จงกลาวทฐธรรมอน เปนคกนวา จรงๆ เทจๆ กบคคลเจาทฐ อาศยทฐธรรม เหลาน คอ รปทไดเหนบาง เสยงทไดฟงบาง อารมณทได ทราบบาง ศลและพรตบาง จงเปนผเหนความบรสทธ และ ตงอยในการวนจฉยทฐแลวราเรงอย กลาววา ผอนเปนคน เขลาไมฉลาด บคคลเจาทฐยอมตเตยนบคคลอนวาเปนผเขลา ดวยทฐใด กลาวยกตนวาเปนผฉลาดดวยลาพงตน ยอมตเตยน ผอนกลาวทฐนนเอง บคคลยกตนวาเปนคนฉลาด ดวยทฐ นน ชอวาเจาทฐนนเตมไปดวยความเหนวาเปนสาระยง และมวเมาเพราะมานะ มมานะบรบรณ อภเษกตนเองดวย ใจวา เราเปนบณฑต เพราะวาทฐนน ของเขาบรบรณแลว อยางนน กถาวาบคคลนนถกเขาวาอย จะเปนคนเลวทราม ดวยถอยคาของบคคลอนไซร ตนกจะเปนผมปญญาตาทราม ไปดวยกน อนง หากวาบคคลจะเปนผถงเวท เปนนกปราชญ ดวยลาพงตนเองไซร สมณพราหมณทงหลายกไมมใครเปน ผเขลา ชนเหลาใดกลาวยกยองธรรม คอ ทฐอนจากนไป ชนเหลานนผดพลาด และไมบรบรณดวยความหมดจด เดยรถยทงหลายยอมกลาวแมอยางนโดยมาก เพราะวา เดยรถยเหลานนยนดนกดวยความยนดในทฐของตน เดยรถย ทงหลาย กลาวความบรสทธในธรรม คอทฐนเทานน หากลาว ความบรสทธในธรรมเหลาอนไม เดยรถยทงหลาย โดยมาก เชอมนแมดวยอาการอยางน เดยรถยทงหลาย รบรองอยาง หนกแนนในลทธของตนนน อนง เดยรถยรบรองอยางหนกแนนในลทธของตน จะพงตงใครอนวาเปนผเขลาในลทธนเลา เดยรถยนน เมอกลาวผอนวาเปนผเขลา เปนผมธรรมไม บรสทธ กพงนาความทะเลาะววาทมาใหแกตนฝายเดยว เดยรถยนน ตงอยในการวนจฉยทฐแลว นรมตศาสดาเปน ตนขนดวยตนเอง กตองววาทกนในโลกยงขนไป บคคลละ การวนจฉยทฐทงหมดแลว ยอมไมกระทาความทะเลาะววาท ในโลก ฉะนแล ฯ จบจฬวยหสตรท ๑๒ มหาวยหสตรท ๑๓ พระพทธนมตตรสถามวา [๔๒๐] บคคลเหลาใดเหลาหนงถอมนอยในทฐ ยอมโตเถยงววาท กนวา สงนเทานนจรง บคคลทงหมดนน ยอมนาความนนทา มาเนองๆ หรอยอมไดความสรรเสรญในทนนบาง ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา บคคลเหลานนบางคราวไดความสรรเสรญบาง ผลคอความ สรรเสรญนนนอยนก ไมพอแกความสงบ เรายอมกลาวผล แหงความววาทกน ๒ ประการ คอ ความนนทาและความ สรรเสรญ บณฑตเหนโทษในผลแหงการววาทแมนแลว เหนนพพานมใชภมแหงการววาท วาเปนธรรมเกษม ไมพง ววาทกน ฯ พระพทธนมตตรสถามวา ทฐเหลาใดเหลาหนงเปนอนมาก บณฑตผรแจงยอมไมเขาไป ใกลทฐทงปวงนน บณฑตผรแจงนน เปนผไมเขาไปใกล จะพงถงธรรมทควรเขาไปใกลอะไร จงจะไมทาความชอบใจ ในรปทไดเหน ในเสยงทไดฟง ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ชนบางพวกผมศลอนอดม สาคญอยวาศลเทานนเปนธรรม อดม จงกลาวความบรสทธดวยการสารวม ชนเหลานน สมาทานวตรแลวตงมนอย ดวยคดวา เราทงหลายควรศกษา ความบรสทธของศาสดานนในทฐนเทานน ชนเหลานนอน ภพนาเขาไปแลว กลาววา เราทงหลายเปนผฉลาด ถาบคคล เปนผเคลอนจากศลและพรตแลวไซร บคคลนนยงกรรมให ผดไปแลวกไมหวนไหว ยงคราครวญและปรารถนาความ บรสทธอย เหมอนบคคลอยปราศจากเรอน เสอมแลวจาก พวก พงปรารถนาเรอนหรอพวก ฉะนน อนง อรยสาวก ละศล พรต ธรรมทมโทษและไมมโทษทงสนน แลวไม ปรารถนาวา ธรรมชาตนบรสทธ ธรรมชาตนไมบรสทธ เวนแลวจากความบรสทธและความไมบรสทธ ไมถอมนทฐ แลวพงเทยวไป ฯ พระพทธนมตตรสถามวา สมณพราหมณทงหลาย อาศยทฐนนหรอความเกลยดบาป แมอนง อาศยรปทไดเหนแลว เสยงทไดฟงแลว หรอ อารมณทไดทราบแลว เปนผระลกแลนพนไปจากอกรยทฐ ยงไมปราศจากตณหาในภพและมใชภพแลว ยอมทอดถอน ถงความบรสทธ ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา กความดนรนทงหลาย ยอมมแกผปรารถนาความหวนไหว มอยในวตถทตนกาหนดแลว การจตและการอบตในภพน ยอมไมมแกผใด ผนนจะพงหวนไหวจะพงดนรนในอารมณ ไหนๆ เพราะเหตอะไร ฯ พระพทธนมตตรสถามวา สมณพราหมณพวกหนงกลาวธรรมใดวา เปนธรรมอยางยง สวนสมณพราหมณเหลาอนกลาวธรรมนนแหละวา เปนธรรม เลวทราม วาทะของสมณพราหมณทงสองพวกน วาทะอยาง ไหนจรงหนอ เพราะสมณพราหมณทงหมดนแล เปนผกลาว อวดอางวาตนเปนผฉลาด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา สมณพราหมณทงหลายกลาวธรรมของตนนนแหละ วาเปน ธรรมบรบรณ แตกลบกลาวธรรมของผอน วาเปนธรรม เลวทราม สมณพราหมณทงหลาย ตางยดถอทฐแม ดวยอาการอยางนแลว ยอมววาทกน สมณพราหมณ ทงหลายกลาวทฐของตนๆ วา เปนของจรง ฯ พระพทธนมตตรสถามวา ถาวาบคคลพงเปนผเลวทราม เพราะการตเตยนของบคคลอน ไซร ใครๆ จะไมพงเปนผวเศษในธรรมทงหลาย เพราะวา สมณพราหมณเปนอนมาก ยอมกลาวธรรมของบคคลอน โดยความเปนธรรมเลวทราม ในธรรมของตน กลาววา เปนธรรมมนคง ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา สมณพราหมณทงหลาย ยอมสรรเสรญหนทางเครองดาเนน ของตนอยางใด การบชาธรรมของตนของสมณพราหมณ เหลานน กยงเปนไปอยอยางนน หากวาวาทะทงปวง จะพงเปนของแทไซร ความบรสทธของสมณพราหมณผ มถอยคาตางๆ กนเหลานนกจะเปนผลเฉพาะตนๆ เทานน ฯ พระพทธนมตตรสถามวา ญาณทผอนจะพงนาไปไมมแกพราหมณ การวนจฉยในธรรม คอ ทฐทงหลายวาขอนแหละจรง ดงนแลว ยดถอไว ไม มแกพราหมณ เพราะเหตนน พราหมณจงลวงความววาท เสยได พราหมณนนยอมไมเหนธรรมอน โดยความ เปนธรรมประเสรฐเลย ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา เดยรถยบางพวกกลาวอยวา เราร เราเหน สงทเรารเราเหน น เปนอยางนนแล ดงน จงเชอความบรสทธดวยทฐ ถาวาเดยรถยไดเหนแลวไซร ประโยชนอะไรเลาดวยความ เหนนนแกตน เพราะวาเดยรถยทงหลาย กาวลวง อรยมรรคเสยแลวยอมกลาวความบรสทธดวยธรรมอยางอน ฯ พระพทธนมตตรสถามวา นรชนเมอเหนยอมเหนนามรป และครนเหนแลวจกรทว ถงนามรปเหลานนทเดยว โดยความเปนของเทยง และ โดยความเปนสข นรชนนน จะเหนนามรปมากหรอนอย โดยความเปนของเทยงและเปนสข กจรง ถงกระนน ผ ฉลาดทงหลาย ยอมไมกลาวความบรสทธดวยความเหน นนเลย ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ชนผทาทฐทตนกาหนดไวในเบองหนา มปรกตกลาวตาม ความมนใจ ไมใชเปนผอนบคคลอนพงจะแนะนาไดงาย เลย ผนนอาศยครคนใดแลว กเปนผกลาวความดงาม ในครคนนน ผนนเปนผกลาวความบรสทธ ไดเหนความ ถองแทในทฐของตน ฯ พระพทธนมตตรสถามวา พราหมณรแลว ยอมไมเขาถงเครองกาหนด คอ ตณหาและ ทฐ ไมแลนไปดวยทฐ และไมมตณหาทฐเครอง ผกพนดวยญาณ อนง พราหมณนน ไดรสมบต คอ ทฐ ทงหลายเปนอนมากแลววางเฉย ชนเหลาอนยอมยดถอ ทฐเหลานน ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา มนในโลกน สละกเลสเครองรอยรดเสยแลว เมอผอนเกด ววาทกน กไมแลนไปเขาพวกเขา มนนนเปนผสงบ เมอผอนไมสงบ กเปนผมอเบกขาอย ทานไมมการยดถอ ชนเหลาอนยอมยดถอ ฯ พระพทธนมตตรสถามวา มนละอาสวะเบองตน (คอสวนทลวงแลว) เสย ไมทา อาสวะใหม (คอสวนทเปนปจจบน) ไมเปนผลาเอยงเพราะ ความพอใจ อนง มนนนจะเปนผยดมนกลาวกหาไม มนนน เปนนกปราชญ หลดพนแลวจากทฐทงหลาย ไมตเตยน ตน ไมตดอยในโลก ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา มนนน เปนผไมมมารและเสนามารในธรรมทงปวง คอ อารมณอยางใดอยางหนงทไดเหนแลว ไดฟงแลว หรอได ทราบแลว ปลงภาระลงแลว หลดพนแลว เปนผไมม เครองกาหนด ไมเขาไปยนด ไมมความปรารถนา ฉะนแล ฯ จบมหาวยหสตรท ๑๓ ตวฏกสตรท ๑๔ พระพทธนมตตรสถามวา [๔๒๑] ขาพระองคขอทลถามพระองคผเปนเผาพนธแหงพระทตย ผสงด และมความสงบเปนทตง ผแสวงหาคณอนใหญ ภกษ เหนอยางไรจงไมถอมนธรรมอะไรๆ ในโลก ยอมดบ ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ภกษพงปดกนเสยซงธรรมทงปวง อนเปนรากเงาแหงสวน ของธรรมเปนเครองยงสตวใหเนนชาซงเปนไปอยวา เปนเรา ดวยปญญา ตณหาอยางใดอยางหนงพงบงเกดขน ณ ภายใน ภกษพงเปนผมสตศกษาทกเมอ เพอปราบตณหาเหลานน ภกษพงรยงธรรมอยางใดอยางหนง ณ ภายใน หรอภายนอก ไมพงกระทาความถอตวดวยธรรมนน สตบรษทงหลายไม กลาวความดบนนเลย ภกษไมพงสาคญวา เราเปนผประเสรฐ กวาเขา เสมอเขาหรอเลวกวาเขา ดวยความถอตวนน ถกผอนถามดวยคณหลายประการ กไมพงกาหนดตนตงอย โดยนยเปนตนวา เราบวชแลวจากสกลสง ภกษพงสงบ ระงบภายในเทยว ไมพงแสวงหาความสงบโดยอบายอยางอน ความเหนวาตวตน ยอมไมมแกภกษผสงบแลว ณ ภายใน อนง ความเหนวาไมมตวตน คอ เหนวาขาดสญ จกมแต ทไหน คลนไมเกดททามกลางแหงสมทร สมทรนนตงอย ไมหวนไหว ฉนใด ภกษพงเปนผมนคง ไมหวนไหวใน อฐผลมลาภเปนตน ฉนนน ภกษไมพงกระทากเลสเครอง ฟขนมราคะเปนตน ในอารมณไหนๆ ฯ พระพทธนมตตรสถามวา ขาแตพระองคผมจกษเปดแลว ขอพระองคไดตรสบอก ธรรมททรงเหนดวยพระองคเองอนนาเสยซงอนตราย (ขอ พระองคจงมความเจรญ) ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองค จงตรสบอกขอปฏบต และศลเครองใหผรกษาพนจากทกข หรอสมาธเถด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ภกษไมพงเปนผโลเลดวยจกษเลย พงปดกนโสตเสยจาก ถอยคาของชาวบาน (ดรจฉานกถา) ไมพงกาหนดยนดในรส และไมพงถอสงอะไรๆ ในโลกวาเปนของเรา เมอตนอน ผสสะถกตองแลว ในกาลใด ในกาลนน ภกษไมพงกระทา ความราไร ไมพงปรารถนาภพในทไหนๆ และไมพงหวนไหว ในเพราะอารมณทนากลว ภกษไดขาว นา ของเคยว หรอ แมผาแลว ไมพงกระทาการสงสมไวและเมอไมไดสงเหลา นน กไมพงสะดงดนรน พงเปนผเพงฌาน ไมพงโลเล ดวยการเทยว พงเวนจากความคะนอง ไมพงประมาท อกอยางหนง ภกษพงอยในทนงและทนอนอนเงยบเสยง ไม พงนอนมาก พงมความเพยร เสพความเปนผตนอยพงละเสย ใหเดดขาดซงความเกยจคราน ความลอลวง ความราเรง การ เลนเมถนธรรมกบทงการประดบ ภกษผนบถอพระพทธเจาวา เปนของเรา ไมพงประกอบอาถรรพ ตาราทานายฝน ทานาย ลกษณะนกขตฤกษ การทานายเสยงสตวรอง การทายาให หญงมครรภ และการเยยวยารกษา ภกษไมพงหวนไหว เพราะนนทา เมอเขาสรรเสรญกไมพงเหอเหม พงบรรเทา ความโลภ พรอมทงความตระหน ความโกรธและคาสอเสยด เสย ภกษไมพงขวนขวายในการซอการขาย ไมพงกระทา การกลาวตเตยนในทไหนๆ และไมพงคลกคลในชาวบาน ไมพงเจรจากะชนเพราะความใครลาภ ภกษไมพงเปนผพด โออวด ไมพงกลาววาจาประกอบปจจยมจวรเปนตน ไมพง ศกษาความเปนผคะนอง ไมพงกลาวถอยคาเถยงกน ภกษ พงเปนผมสมปชญญะ ไมพงนยมในการกลาวมสา ไมพง กระทาความโออวด อนง ไมพงดหมนผอนดวยความเปนอย ปญญา ศลและพรต ภกษถกผอนเสยดสแลว ไดฟงวาจา มากของสมณะทงหลายหรอของชนผพดมาก ไมพงโตตอบ ดวยคาหยาบ เพราะสตบรษทงหลายยอมไมกระทาความเปน ขาศก ภกษรทวถงธรรมนแลว คนควาพจารณาอย รความ ดบกเลสวาเปนความสงบดงนแลว พงเปนผมสตศกษา ทกเมอ ไมพงประมาทในศาสนาของพระโคดม กภกษนน พงเปนผครอบงาอารมณมรปเปนตน อนอารมณมรปเปนตน ครอบงาไมได เปนผเหนธรรมทตนเหนเอง ประจกษแกตน เพราะเหตนนแล ภกษผไมประมาท พงนอบนอมศกษา ไตรสกขาอยเนองๆ ในศาสนาของพระผมพระภาคพระองค นนทกเมอเทอญ ฯ จบตวฏกสตรท ๑๔ อตตทณฑสตรท ๑๕ [๔๒๒] ภยเกดแลวแตอาชญาของตน ทานทงหลายจงเหนคน ผทะเลาะกน เราจกแสดงความสลดใจตามทเราไดสลดใจ มาแลว เราไดเหนหมสตวกาลงดนรนอย (ดวยตณหา และทฐ) เหมอนปลาในแองนานอย ฉะนน ภยไดเขามา ถงเราแลว เพราะไดเหนคนทงหลายผพโรธกนและกน โลก โดยรอบหาแกนสารมได ทศทงปวงหวนไหวแลว เรา ปรารถนาความตานทานแกตนอย ไมไดเหนสถานทอะไรๆ อนทกขมชราเปนตนไมครอบงาแลว เราไมไดมความยนด เพราะไดเหนสตวทงหลาย ผอนทกขมชราเปนตนกระทบแลว ผถงความพนาศ อนง เราไดเหนกเลสดจลกศรมราคะเปนตน ยากทสตวจะเหนได อนอาศยหทยในสตวเหลาน สตวถก กเลสดจลกศรมราคะเปนตนใดเสยบตดอยแลว ยอมแลน ไปยงทศทงปวง บณฑตถอนกเลสดจลกศรมราคะเปนตน นนออกไดแลว ยอมไมแลนไปยงทศและไมจมลงในโอฆะ ทงส (อารมณทนายนดเหลาใดมอยในโลก) หมมนษยยอม พากนเลาเรยนศลป เพอใหไดซงอารมณทนายนดเหลานน กลบตรผเปนบณฑต ไมพงขวนขวายในอารมณทนายนด เหลานน พงเบอหนายกามทงหลายโดยประการทงปวงแลว พงศกษานพพานของตน มนพงเปนผมสจจะ ไมคะนอง ไมมมายา ละการสอเสยดเสย เปนผไมโกรธ พงขามความ โลภอนลามกและความตระหนเสย นรชนพงครอบงาความ หลบ ความเกยจคราน ความทอแทเสย ไมพงอยรวมดวย ความประมาท ไมพงดารงอยในการดหมนผอน พงมใจนอม ไปในนพพาน ไมพงนอมไปในการกลาวมสา ไมพงกระทา ความเสนหาในรปและพงกาหนดรความถอตว พงเวนเสยจาก ความผลนผลนแลวเทยวไป ไมพงเพลดเพลนถงอารมณทลวง มาแลว ไมพงกระทาความพอใจในอารมณทเกดขนเฉพาะหนา ไมพงเศราโศกถงอารมณทกาลงละไปอย ไมพงเปนผอาศย ตณหา เรากลาวความกาหนดยนดวาเปนโอฆะอนใหญหลวง กลาวตณหาวา เปนเครองกระซบใจ ทาใจใหแลนไปใน อารมณตางๆ กลาวตณหาวาเปนอารมณแอบใจทาใจให กาเรบ เปอกตมคอกามยากทสตวจะลวงไปได พราหมณ ผเปนมน ไมปลกออกจากสจจะแลว ยอมตงอยบนบก คอ นพพาน มนนนแล สละคนอายตนะทงหมดแลวโดยประการทงปวง เรากลาววา เปนผสงบ มนนนแลเปนผร เปนผถงเวท รสงขตธรรมแลวอนตณหาและทฐไมอาศย เปนอยในโลกโดยชอบ ยอมไมทะเยอทะยานตออะไรๆ ในโลกน ผใดขามกามทงหลาย และธรรมเปนเครองของยาก ทสตวจะลวงไดในโลกนไดแลว ผนนตดกระแสตณหาขาด แลว ไมมเครองผกพน ยอมไมเศราโศก ยอมไมเพงเลง ทานจงทากเลสชาตเครองกงวลในอดตใหเหอดแหง กเลส ชาตเครองกงวลในอนาคตอยาไดมแกทาน ถาวาทานจกไมถอ เอาในปจจบนไซร ทานจกเปนผสงบเทยวไป ผใดไมม ความยดถอในนามรปวาเปนของเราโดยประการทงปวง และ ไมเศราโศกเพราะเหตแหงนามรปอนไมม ผนนแลยอมไม เสอมในโลก ผใดไมมกเลสเครองกงวลวา สงนของเรา และวา สงนของผอน ผนนไมประสบการยดถอในสงนน วาเปนของเราอย ยอมไมเศราโศกวา ของเราไมม บคคลใด ยอมไมเศราโศกวา ของเราไมม เราเปนผถกถามถงบคคล ผไมหวนไหว จะบอกอานสงส ๔ อยางในบคคลนน ดงนวา บคคลนนไมมความขวนขวาย ไมกาหนดยนด ไมมความ หวนไหวเปนผเสมอในอารมณทงปวง ธรรมชาตเครองปรง แตงอะไรๆ ยอมไมมแกผไมหวนไหวผรแจง ผนนเวนแลว จากการปรารภมปญญาภสงขารเปนตน ยอมเหนความ ปลอดโปรงในททกสถาน มนยอมไมกลาวยกยองตนใน บคคลผเสมอกน ผตากวา ผสงกวา มนนนเปนผสงบ ปราศจากความตระหน ยอมไมยดถอ ไมสละธรรมอะไรๆ ในบรรดาธรรมมรปเปนตน ฯ จบอตตทณฑสตรท ๑๕ สารปตตสตรท ๑๖ (ทานพระสารบตรทลถามวา) [๔๒๓] พระศาสดาผมพระวาจาไพเราะอยางน เสดจมาแตชนดสต สแผนดน ขาพระองคยงไมไดเหนหรอไมไดยนตอใครๆ ใน กาลกอนแตนเลย พระองคผมพระจกษ ยอมปรากฏแกมนษย ทงหลาย เหมอนปรากฏแกโลกพรอมดวยเทวดา ฉะนน พระองคผเดยวบรรเทาความมดไดทงหมด ทรงถงความยนด ในเนกขมมะ ศษยทงหลายมกษตรยเปนตนเปนอนมาก มา เฝาพระองคผเปนพทธะ ผอนตณหาและทฐไมอาศยแลว ผ คงท ไมหลอกลวง เสดจมาแลวสแผนดน ณ เมองสงกสสะ น ดวยปญหามอย เมอภกษเกลยดชงแตทกขมชาตเปนตน อย เสพทนงอนสงด คอ โคนไม ปาชา หรอทนงอนสงด ในถาแหงภเขา ในทนอนอนเลวและประณต ความขลาด กลวซงเปนเหตจะไมทาใหภกษหวนไหว ในทนอนและทนง อนไมมเสยงกกกองนน มประมาณเทาไร อนตรายในโลก ของภกษผจะไปยงทศทไมเคยไป ซงภกษจะพงครอบงาเสย ในทนอนและทนงอนสงด มประมาณเทาไร ภกษนนพงม ถอยคาอยางไร พงมโคจรในโลกนอยางไร ภกษผมใจเดด เดยว พงมศลและวตรอยางไร สมาทานสกขาอะไร จงเปน ผมจตแนวแน มปญญารกษาตน มสต พงกาจดมลทน ของตน เหมอนนายชางทองกาจดมลทนของทอง ฉะนน ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรสารบตร ถาวาธรรมเปนเครองอยสาราญ และธรรมทสมควรนใด ของภกษผเกลยดชงแตทกขมชาตเปนตน ผใครจะตรสร เสพอยซงทนงและทนอนอนสงดมอยไซร เราจะกลาวธรรม เปนเครองอยสาราญและธรรมทสมควรนนตามทร แกเธอ ภกษผเปนปราชญ มสต ประพฤตอยในเขตแดนของตน ไมพงกลวแตภย ๕ อยาง คอ เหลอบ ยง สตวเสอกคลาน ผสสะแหงมนษย (มมนษยผเปนโจรเปนตน) สตวสเทา ภกษผแสวงหากศลธรรมอยเนองๆ ไมพงสะดงแมตอเหลาชนผประพฤตธรรมอนนอกจากสหธรรมก แมไดเหนเหต การณอนนามาซงความขลาดเปนอนมากของชนเหลานน และ อนตรายเหลาอน กพงครอบงาเสยได ภกษอนผสสะแหงโรค คอ ความหว เยนจด รอนจด ถกตองแลว พงอดกลนได ภกษนนเปนผอนโรคเหลานนถกตองแลวดวยอาการตางๆ ก มไดทาโอกาสใหแกอภสงขารเปนตน พงบากบนกระทาความ เพยรใหมนคงไมพงกระทาการขโมย ไมพงกลาวคามสา พง แผเมตตาไปยงหมสตวทงทสะดงและมนคง ในกาลใด พง รเทาความทใจเปนธรรมชาตขนมว ในกาลนน พงบรรเทา เสยดวยคดวา นเปนฝกฝายแหงธรรมดา ไมพงลอานาจแหง ความโกรธและการดหมนผอน พงขดรากเงาแหงความโกรธ และการดหมนผอนเหลานนแลวดารงอย เมอจะครอบงา กพงครอบงาความรกหรอความไมรกเสยโดยแท ภกษผประกอบดวยปตอนงาม มงบญเปนเบองหนาพงขมอนตรายเหลา นนเสย พงครอบงาความไมยนดในทนอนอนสงด พงครอบงา ธรรมอนเปนทตงแหงความราไรทง ๔ อยาง ผเปนเสขะ ไมม ความกงวลเทยวไป พงปราบวตกอนเปนทตงแหงความราไร เหลานวาเราจกบรโภคอะไร หรอวาเราจกบรโภคทไหน เมอ คนนเรานอนเปนทกขนก คาวนนเราจกนอนทไหน ภกษนน ไดขาวและทอยในกาลแลวพงรจกประมาณ (ในกาลรบและ ในกาลบรโภค) เพอความสนโดษในศาสนาน ภกษนน คมครองแลวในปจจยเหลานน สารวมระวงเทยวไปในบาน ถงใครๆ ดาวาเสยดสกไมพงกลาววาจาหยาบ พงเปนผมจกษ ทอดลงและไมพงโลเลดวยเทา พงเปนผขวนขวายในฌาน เปนผตนอยโดยมาก ปรารภอเบกขา มจตตงมนด พงตดเสย ซงธรรมเปนทอยแหงวตกและความคะนอง ภกษผอน อปชฌายะเปนตนตกเตอนแลวดวยวาจา พงเปนผมสตยนด รบคาตกเตอนนน พงทาลายตะป คอความโกรธในสพรหมจารทงหลาย พงเปลงวาจาอนเปนกศล ไมใหลวงเวลา ไม พงคดในการกลาวตเตยนผอน ตอแตนน พงเปนผมสต ศกษาเพอปราบธล ๕ อยางในโลก ครอบงาความกาหนดยนด ในรป เสยง กลน รส และผสสะ ครนปราบความ พอใจในธรรมเหลานไดแลว พงเปนผมสต มจตหลดพน ดวยด พจารณาธรรมอยโดยชอบ โดยกาลอนสมควร มจตแนวแน พงกาจดความมดเสยได ฉะนแล ฯ จบสารปตตสตรท ๑๖ จบอฏฐกวรรคท ๔ ----------รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. กามสตร ๒. คหฏฐกสตร ๓. ทฏฐฏฐสตร ๔. สทธฏฐกสตร ๕. ปรมฏฐกสตร ๖. ชราสตร ๗. ตสสเมตเตยยสตร ๘. ปสรสตร ๙. มาคนทยสตร ๑๐. ปราเภทสตร ๑๑. กลหววาทสตร ๑๒. จฬวยหสตร ๑๓. มหาวยหสตร ๑๔. ตวฏกสตร ๑๕. อตตทณฑสตร ๑๖. สารปตตสตร พระสตรเหลานทงหมดม ๘ วรรค ดวยประการฉะน ฯ ---------สตตนบาต ปรายนวรรคท ๕ วตถกถา [๔๒๔] พราหมณพาวรผถงฝงแหงมนต ปรารถนาซงความเปนผไมม กงวล ไดจากบรอนเปนทรนรมยแหงชาวโกศล ไปสทกขณาปถชนบท พราหมณนนอยทใกลฝงแมนาโคธาวร ใกล พรมแดนแหงแควนอสสกะและแควนมฬกะ ดวยการแสวง หาผลไม ชาวบานทอาศยพราหมณพาวรนน กเปนผ ไพบลย พราหมณพาวรไดบชามหายญ ดวยสวยอนเกดแต กสกรรมเปนตนในบานนน ครนบชามหายญแลวไดกลบ เขาไปสอาศรม เมอพราหมณพาวรนนกลบเขาไปสอาศรม แลว พราหมณอนเดนเทาเสยดสกน ฟนเขลอะ ศรษะ เกลอกกลวดวยธล ไดมาทาใหพราหมณพาวรสะดง กพราหมณ นนเขาไปหาพราหมณพาวรแลวขอทรพย ๕๐๐ พราหมณพาวร เหนพราหมณนนแลว ไดเชอเชญดวยอาสนะไตถามถงสข และทกข แลวไดกลาววา ไทยธรรมวตถอนใดของเรา ไทยธรรมวตถทงปวงนน เราสละเสยสนแลว ดกรพราหมณ ทานจงเชอเราเถด ทรพย ๕๐๐ ของเราไมม ฯ พราหมณนนกลาววา เมอเราขออย ถาทานไมใหไซร ในวนท ๗ ศรษะของทาน จะแตก ๗ เสยง พราหมณผหลอกลวงนนกระทากลอบาย แลว ไดกลาวคาจะใหเกดความกลว ฯ พราหมณพาวรฟงคาของพราหมณนนแลว เปนผมทกข ซบซด ไมบรโภคอาหาร เพรยบพรอมดวยลกศรคอความโศก อนง เมอพราหมณพาวรคดอยอยางน ใจกไมยนดในฌาน ฯ เทวดาผปรารถนาประโยชน เหนพราหมณพาวรมทกข สะดงหวาดหวน จงเขาไปหาพราหมณพาวรแลวไดกลาววา พราหมณนนไมรจกศรษะ เปนผหลอกลวง ตองการทรพย ไมมความรในธรรมเปนศรษะ และธรรมเปนเหตใหศรษะ ตกไป ฯ พราหมณพาวรถามวา บดน ทานรจกขาพเจา ขาพเจาถามทานแลวขอทานจงบอก ธรรมเปนศรษะ และธรรมเปนเหตใหศรษะตกไป แก ขาพเจาเถด ขาพเจาจะฟงคาของทาน ฯ เทวดาตอบวา แมเรากไมรธรรมเปนศรษะ และธรรมเปนเหตใหศรษะ ตกไป เราไมมความรในธรรมทง ๒ น ปญญาเปนเครอง เหนธรรมอนเปนศรษะและธรรมเปนเหตใหศรษะตกไป ยอม มแกพระชนเจาทงหลาย ฯ พราหมณพาวรถามวา กบดน ใครเลาในปฐพมณฑลน ยอมร ดกรเทวดา ขอทานจงบอกบคคลผรธรรมเปนศรษะ และธรรมเปนเหต ใหศรษะตกไปนนแกขาพเจาเถด ฯ เทวดาตอบวา ดกรพราหมณ พระผมพระภาคผศากยบตรลาดบพระวงศของ พระเจาโอกกากราช มพระรศมรงเรอง เปนนายกของโลก เสดจออกผนวชจากพระนครกบลพสด เปนผตรสรดวย พระองคเอง ทรงถงฝงแหงธรรมทงปวง ทรงบรรลอภญญา และทศพลญาณครบถวน ทรงมพระจกษในสรรพธรรม ทรง บรรลธรรมเปนทสนไปแหงกรรมทงปวง ทรงนอมไปใน ธรรมเปนทสนอปธ พระผมพระภาคพระองคนนตรสรแลว ในโลก มพระจกษ ทรงแสดงธรรม ทานจงไปทลถาม พระผมพระภาคพระองคนนเถด พระองคจกตรสพยากรณ ขอความนนแกทาน ฯ พราหมณพาวรไดฟงคาวา สมพทโธ เปนผมใจเฟองฟ มความโศกเบาบาง และไดปตอนไพบลย พราหมณพาวร นนมใจชนชมเบกบาน เกดความโสมนส จงถามเทวดานน วา พระโลกนาถประทบอยในคามนคมหรอในชนบทไหน ขาพเจาจะพงไปนมสการพระสมพทธเจาผอดมกวาสตวได ในทใด ฯ เทวดาตอบวา พระชนเจาผศากยบตร ทรงมพระปญญามาก มพระปญญา ประเสรฐ กวางขวาง ทรงปราศจากธระ หาอาสวะมได องอาจกวานระ ทรงรธรรมเปนศรษะและธรรมเปนเหตให ศรษะตกไป ประทบอยในมนทรสถานของชนชาวโกศล ในพระนครสาวตถ ฯ ลาดบนน พราหมณพาวร เรยกพราหมณทงหลายผถงฝงแหง มนตซงเปนศษยมาสงวาดกรมาณพทงหลาย ทานทงหลายจง มาเถด เราจกบอกแกทานทงหลาย ทานทงหลายจงฟงคา ของเรา ความปรากฏแหงพระสมพทธเจาพระองคใดอนสตว ไดยากเนองๆ ในโลกน วนน พระสมพทธเจาพระองคนน ปรากฏวาเสดจอบตขนแลวในโลก ทานทงหลายจงรบไป เมองสาวตถ เขาเฝาพระสมพทธเจาผอดมกวาสตวเถด ฯ พราหมณผเปนศษยทงหลายซกถามดวยคาถาวา ขาแตทานพราหมณ บดน ขาพเจาทงหลายไดเหนแลวจะพง รวา ทานผนเปนพระสมพทธเจาดวยอบายอยางไรเลา ขอ ทานจงบอกอบายทขาพเจาทงหลายจะพงรจกพระสมพทธเจา พระองคนนแกขาพเจาทงหลายผไมรเถด ฯ พราหมณพาวรกลาววา กมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ มาแลวในมนตทงหลาย อนพราหมณาจารยทงหลายพยากรณไวบรบรณแลวตามลาดบ วามหาปรสลกษณะทงหลาย มอยในวรกายของพระมหาบรษใด พระมหาบรษนน มคตเปน ๒ เทานน คตท ๓ ไมมเลย คอ ถาพระมหาบรษนนอยครองเรอน จะพงชนะ ทวปฐพน จะทรงปกครองโดยธรรม ดวยไมตองใชอาชญา ไมตองใชศาตรา ถาออกบวชเปนบรรพชต จะไดเปน พระอรหนตสมมาสมพทธเจาผยอดเยยม มหลงคาคอกเลส อนเปดแลว ทานทงหลายจงถามถงชาต โคตร ลกษณะ มนต และศษยเหลาอนอกและถามถงศรษะและธรรมเปนเหต ใหศรษะตกไปดวยใจเทยว ถาวาทานนนจกเปนพระพทธเจา ผทรงเหนธรรมอนหาเครองกางกนมไดไซร จกวสชนา ปญหาอนทานทงหลายถามดวยใจดวยวาจาได ฯ พราหมณมาณพผเปนศษย ๑๖ คน คอ อชตะ ๑ ตสสเมตเตยยะ ๑ ปณณกะ ๑ เมตตค ๑ โธตกะ ๑ อปสวะ ๑ นนทะ ๑ เหมกะ ๑ โตเทยยะ ๑ กปปะ ๑ ชตกณณ ผเปนบณฑต ๑ ภทราวธะ ๑ อทยะ ๑ โปสาลพราหมณ ๑ โมฆราชผมเมธา ๑ ปงคยะผแสวงหาคณอนใหญ ๑ พราหมณ มาณพทงปวง คนหนงๆ เปนเจาหมเจาคณะ ปรากฏแก โลกทงปวง เปนผเพงฌาณ มปญญาทรงจา อนวาสนา ในกอนอบรมแลว ทรงชฏาหนงเสอเหลอง ไดฟงคาของ พราหมณพาวรแลว อภวาทพราหมณพาวร กระทาประทกษณ แลว บายหนาตอทศอดร มงไปยงทตงแหงแวนแควนมฬกะ เมองมาหสสต ในคราวนน เมองอชเชน เมองโคนทธะ เมองเวทสะ เมองวนนคร เมองโกสมพ เมองสาเกต เมองสาวตถอนเปนเมองอดม เมองเสตพยะ เมองกบลพสด เมองกสนารามนทรสถาน (เมองมนทระ) เมองปาวาโภคนคร เมองเวสาล เมองราชคฤห และปาสาณกเจดยอนเปน รมณยสถานทนารนรมยใจ พราหมณมาณพทงหลายพากน ยนดไดรบดวนขนสเจตยบรรพต เหมอนบคคลผกระหายนา ยนดนาเยน เหมอนพอคายนดลาภใหญ และเหมอนบคคล ถกความรอนแผดเผายนดรมเงา ฉะนน กในสมยนน พระผมพระภาค อนภกษสงฆแวดลอมแลว ทรงแสดงธรรม แกภกษทงหลายอย ประหนงราชสหบนลออยในปา ฉะนน อชตมาณพไดเหน พระสมมาสมพทธเจามพระรศมเรอเรอง เหลองออน ถงความบรบรณดงดวงจนทรในวนเพญ ลาดบนน อชตมาณพไดเหนพระอวยวะอนบรบรณ ในพระกายของ พระผมพระภาคนน มความราเรงยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ไดทลถามปญหาดวยใจวาขอพระองคจงตรสบอกอาง (ชาต) อาย โคตร พรอมทงลกษณะ และขอไดตรสบอกการถง ความสาเรจในมนตทงหลายแหงอาจารยของขาพระองคเถด พราหมณผเปนอาจารยของขาพระองคยอมบอกมนตกะศษยม ประมาณเทาไร พระเจาขา ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา กพราหมณผเปนอาจารยของทานนน มอายรอยยสบป ชอพาวรโดยโคตร ลกษณะในกายของพราหมณพาวรนน ม ๓ ประการ พราหมณพาวรนนเรยนจบไตรเพท ในตารา ทานายมหาปรสลกษณะ คอ คมภรอตหาสพรอมทงคมภร นฆณฑศาสตรและเกฏภศาสตร ถงซงความสาเรจในธรรม แหงพราหมณของตนยอมบอกมนตกะมาณพ ๕๐๐ ฯ อชตมาณพทลถามวา ขาแตพระองคผสงสดกวานรชน ขอพระองคจงคนควาลกษณะ ทงหลายของพราหมณพาวร ขอทรงประกาศตดความทะเยอ ทะยาน อยาใหขาพระองคมความสงสยเถด ฯ พระผมพระภาคตรสตอบวา ดกรมาณพ พราหมณพาวรนน ยอมปกปดมขมณฑล (หนา) ดวยชวหาได มอณณาโลมชาตในระหวางคว ม คยหฐานอยในฝกทานจงรอยางนเถด ฯ ชนทงปวงไมไดยนใครๆ ผถามเลย ไดฟงปญหาทพระผมพระภาคทรงพยากรณแลว (นกคดอย) คดพศวงอย เกด ความโสมนสประนมอญชล (สรรเสรญ) วา พระผมพระภาค เปนอะไรหนอ เปนเทวดาหรอเปนพรหม หรอเปนทาว สชมบดจอมเทพ เมอปญหาอนผถามถามแลวดวยใจ ขอ ปญหานนไฉนมาแจมแจงแกพระผมพระภาคได ฯ อชตมาณพทลถามดวยใจตอไปวา ขาแตพระผมพระภาค ทานพราหมณพาวรถามถงธรรมเปน ศรษะ และธรรมเปนเหตใหศรษะตกไป ขอพระองคตรส พยากรณขอนนกาจดความสงสยของพวกขาพระองคผเปนฤาษ เสยเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ทานจงรเถดวา อวชชาชอวาธรรมเปนศรษะ วชชาประกอบ ดวยศรทธา สต สมาธ ฉนทะ และวรยะ ชอวาเปน ธรรมเครองใหศรษะตกไป ลาดบนน อชตมาณพมความ โสมนสเปนอนมาก เบกบานใจ กระทาหนงเสอเหลอง เฉวยงบาขางหนง หมอบลงแทบพระบาทยคลดวยเศยร เกลา กราบทลวา ขาแตพระองค ผนรทกข ผมพระจกษ พราหมณพาวรผเจรญ มจตเบกบาน ดใจ พรอมดวยศษย ทงหลายขอไหวพระบาทยคล (ของพระผมพระภาค) ฯ พระผมพระภาคตรสวา ดกรมาณพ พราหมณพาวรพรอมดวยศษยทงหลาย จงเปน ผถงความสขเถด แมถงทานกจงเปนผถงความสข จงเปน อยสนกาลนานเถด กทานทงหลายมโอกาสอนเราไดกระทา แลว ปรารถนาในใจเพอจะถามปญหาขอใดขอหนง กจง ถามความสงสยทกๆ อยางของพราหมณพาวรหรอของทาน ทงปวงเถด อชตมาณพมโอกาสอนพระสมพทธเจากระทาแลว นงลงประนมอญชล ทลถามปญหาทแรกกะพระตถาคต ณ ทนน ฉะนแล ฯ จบวตถกถา อชตปญหาท ๑ [๔๒๕] อชตมาณพทลถามปญหาวา โลกคอหมสตวอนอะไรหมหอไว โลกยอมไมแจมแจงเพราะ อะไร พระองคตรสอะไรวา เปนเครองฉาบทาโลกไว อะไร เปนภยใหญของโลกนน ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรอชตะ โลกอนอวชชาหมหอไว โลกไมแจมแจงเพราะความตระหน (เพราะความประมาท) เรากลาวตณหา วาเปนเครองฉาบ ทาโลกไว ทกขเปนภยใหญของโลกนน ฯ อ. กระแสทงหลายยอมไหลไปในอารมณทงปวง อะไรเปน เครองกนกระแสทงหลาย ขอพระองคจงตรสบอกเครองกน กระแสทงหลาย กระแสทงหลายอนบณฑตยอมปดไดดวย ธรรมอะไร ฯ พ. ดกรอชตะ สตเปนเครองกนกระแสในโลก เรากลาวสตวา เปนเครองกนกระแสทงหลาย กระแสเหลานนอนบณฑต ยอมปดไดดวยปญญา ฯ อ. ขาแตพระองคผนรทกข ปญญา สต และนามรป ธรรม ทงหมดนยอมดบไป ณ ทไหน พระองคอนขาพระองคทลถาม แลว ขอจงตรสบอกปญหาขอนแกขาพระองคเถด ฯ พ. ดกรอชตะ เราจะบอกปญหาททานไดถามแลวแกทาน นาม และรปยอมดบไปไมมสวนเหลอ ณ ทใด สตและปญญาน ยอมดบไป ณ ทนนเพราะความดบแหงวญญาณ ฯ อ. ชนเหลาใดผมธรรมอนพจารณาเหนแลว และชนเหลาใดผยง ตองศกษาอยเปนอนมากมอยในโลกน ขาแตพระองคผ นรทกข พระองคผมปญญารกษาตน อนขาพระองค ทลถามแลว ขอจงตรสบอกความเปนไปของชนเหลานนแกขา พระองคเถด ฯ พ. ภกษไมกาหนดยนดในกามทงหลาย มใจไมขนมว ฉลาดใน ธรรมทงปวง มสต พงเวนรอบ ฯ จบอชตมาณวกปญหาท ๑ ตสสเมตเตยยปญหาท ๒ [๔๒๖] ตสสเมตเตยยมาณพทลถามปญหาวา ใครชอวาผยนดในโลกน ความหวนไหวทงหลายยอมไมมแก ใคร ใครรสวนทงสอง (คออดตกบอนาคต) แลวไมตดอย ในสวนทามกลาง (ปจจบน) ดวยปญญา พระองคตรส สรรเสรญใครวา เปนมหาบรษ ใครลวงตณหาเครองรอยรดใน โลกนได ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรเมตเตยยะ ภกษเหนโทษในกามทงหลายแลวประพฤตพรหมจรรย ม ตณหาปราศไปแลว มสตทกเมอ พจารณาเหนธรรมแลว ดบกเลสไดแลว ชอวาผยนดในโลกน ความหวนไหว ทงหลายยอมไมมแกภกษนน ภกษนนรซงสวนทงสองแลว ไมตดอยในสวนทามกลางดวยปญญา เรากลาวสรรเสรญ ภกษนนวาเปนมหาบรษ ภกษนนลวงตณหาเครองรอยรดใน โลกนเสยได ฯ จบตสสเมตเตยยมาณวกปญหาท ๒ ปณณกปญหาท ๓ [๔๒๗] ปณณกมาณพทลถามปญหาวา ขาพระองคมความตองการดวยปญหา จงมาเฝาพระองคผไมม ความหวนไหว ผทรงเหนรากเงากศลและอกศล สตว ทงหลายผเกดเปนมนษยในโลกน คอ ฤาษ กษตรย พราหมณ เปนอนมาก อาศยอะไร จงบชายญแกเทวดา ทงหลาย ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคขอทลถามพระองค ขอพระองคจงตรสบอกความขอนนแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคทรงพยากรณวา ดกรปณณกะ สตวทงหลายผเกดเปนมนษยเหลาใดเหลาหนงเปนอนมากใน โลกน คอ ฤาษ กษตรย พราหมณ ปรารถนาความเปน มนษยเปนตน อาศยของมชรา จงบชายญแกเทวดา ทงหลาย ฯ ป. สตวทงหลายผเกดเปนมนษยเหลาใดเหลาหนง เปนอนมาก ในโลกน คอ ฤาษ กษตรย พราหมณ บชายญแกเทวดา ทงหลาย ขาแตพระผมพระภาคผนรทกข สตวทงหลายผ เกดเปนมนษยเหลานน เปนคนไมประมาทในยญ ขามพน ชาตและชราไดบางแลหรอ ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองค ขอทลถามพระองค ขอพระองคตรสบอกความขอนนแก ขาพระองคเถด ฯ พ. ดกรปณณกะ สตวทงหลายผเกดเปนมนษยเหลานน ยอม มงหวง ยอมชมเชย ยอมปรารถนา ยอมบชา ยอมราพน ถงกาม กเพราะอาศยลาภ เรากลาววา สตวเหลานนประกอบ การบชา ยงเปนคนกาหนดยนดในภพ ไมขามพนชาตและชรา ไปได ฯ ป. ขาแตพระองคผนรทกข ถาหากวาสตวเหลานนผประกอบการ บชา ไมขามพนชาตและชราไปไดดวยยญญวธทงหลายไซร เมอเปนเชนน ใครเลาในเทวโลกและมนษยโลก ขามพน ชาตและชราไปไดในบดน ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองค ขอทลถามพระองค ขอพระองคจงตรสบอกความขอนนแก ขาพระองคเถด ฯ พ. ดกรปณณกะ ผใดไมมความหวนไหว (ดนรน) ในโลก ไหนๆ เพราะไดพจารณาเหนธรรมทยงและหยอนในโลก ผนนสงบแลว ไมมความประพฤตชวอนจะทาใหมวหมอง ดจควนไฟ ไมมกเลสอนกระทบจต หาความ (ปรารถนา) หวงมได เรากลาววา ผนนขามพนชาตและชราไปได แลว ฯ จบปณณกมาณวกปญหาท ๓ เมตตคปญหาท ๔ [๔๒๘] เมตตคมาณพทลถามปญหาวา ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคขอทลถามพระองค ขอ พระองคจงตรสบอกขอความนนแกขาพระองคเถด ขาพระองค ยอมสาคญพระองควาทรงถงเวท มจตอนอบรมแลว ความ ทกขเหลาใดเหลาหนงในโลกเปนอนมาก มมาแลวแต อะไร ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรเมตตค ทานไดถามเราถงเหตเปนแดนเกดแหงทกข เราจะบอกเหต นนแกทานตามทร ความทกขเหลาใดเหลาหนงในโลกเปน อนมาก ยอมเกดเพราะอปธเปนเหต ผใดไมรแจงยอมกระทา อปธ ผนนเปนคนเขลา ยอมเขาถงทกขบอยๆ เพราะ ฉะนน เมอบคคลมารชด เหนชาตวาเปนเหตเกดแหงทกข ไมพงกระทาอปธ ฯ ม. ขาพระองคไดทลถามความขอใด พระองคกทรงแสดงความ ขอนนแกขาพระองคแลว ขาพระองคขอทลถามความขออนอก ขอเชญพระองคจงตรสบอกความขอนนเถด นกปราชญ ทงหลายยอมขามโอฆะ คอ ชาต ชรา โสกะและปรเทวะ ไดอยางไรหนอ ขาแตพระองคผเปนมน ขอพระองคจง ตรสพยากรณธรรมอนเปนเครองขามโอฆะใหสาเรจประโยชน แกขาพระองคเถด เพราะวาธรรมน พระองคทรงทราบชด แลวดวยประการนน ฯ พ. ดกรเมตตค เราจกแสดงธรรมแกทานในธรรมทเราไดเหน แลว เปนธรรมประจกษแกตนทบคคลทราบชดแลว พง เปนผมสต ดาเนนขามตณหาอนซานไปในอารมณตางๆ ในโลกเสยได ฯ ม. ขาแตพระองคผแสวงหาคณอนใหญ กขาพระองคยนดอยาง ยง ซงธรรมอนสงสดทบคคลทราบชดแลว เปนผมสต พงดาเนนขามตณหาอนซานไปในอารมณตางๆ ในโลก เสยได ฯ พ. ดกรเมตตค ทานรชดซงสวนอยางใดอยางหนงในสวนเบอง บน (คออนาคต) ในสวนเบองตา (คออดต) และแมใน สวนเบองขวางสถานกลาง (คอปจจบน) จงบรรเทาความ เพลดเพลนและความยดมนในสวนเหลานนเสย วญญาณ (ของทาน) จะไมพงตงอยในภพ ภกษผมธรรมเปนเครองอย อยางน มสต ไมประมาท ไดรแจงแลวเทยวไปอย ละความ ถอมนวาของเราไดแลว พงละทกข คอ ชาต ชรา โสกะ และปรเทวะในอตภาพนเสย ฯ ม. ขาพระองคยนดอยางยงซงพระวาจาน ของพระองคผแสวงหา คณอนใหญ ขาแตพระผมพระภาคผโคตมโคตร ธรรมอน ไมมอปธพระองคทรงแสดงชอบแลว พระองคทรงละทกขได แนแลว เพราะวาธรรมนพระองคทรงรแจงชดแลวดวยประการ นน ขาแตพระองคผเปนมน พระองคพงทรงสงสอนชน เหลาใดไมหยดยง แมชนเหลานนกพงละทกขไดเปนแน ขาแตพระองคผประเสรฐ เพราะเหตนนขาพระองคจงไดมา ถวายบงคมพระองค ดวยคดวา แมไฉน พระผมพระภาค พงทรงสงสอนขาพระองคไมหยดหยอนเถด ฯ พ. ทานพงรผใดวาเปนพราหมณผถงเวท ไมมกเลสเครองกงวล ไมตดของอยในกามภพ ผนนแลขามโอฆะนไดแนแลว ผ นนขามถงฝงแลว เปนผไมมตะป คอ กเลส ไมมความ สงสย นรชนนนรแจงแลวแล เปนผถงเวทในศาสนาน สละ ธรรมเปนเครองของนในภพนอยและภพใหญ (ในภพและ มใชภพ) เสยไดแลว เปนผมตณหาปราศไปแลว ไมม กเลสอนกระทบจต หาความหวงมได เรากลาววาผนนขาม ชาตและชราไดแลว ฯ จบเมตตคมาณวกปญหาท ๔ โธตกปญหาท ๕ [๔๒๙] โธตกมาณพไดทลถามปญหาวา ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคขอทลถามพระองค ขอ พระองคจงตรสบอกขอความนนแกขาพระองคเถด ขาแต พระองคผแสวงหาคณอนใหญ ขาพระองคปรารถนาอยางยง ซงพระวาจาของพระองค ขาพระองคไดฟงพระสรเสยงของ พระองคแลว พงศกษาธรรมเปนเครองดบกเลสของตน ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรโธตกะ ถาเชนนน ทานจงมปญญารกษาตน มสตกระทาความเพยร ในศาสนานเถด ทานจงฟงเสยงแตสานกของเรานแลว พง ศกษาธรรมเปนเครองดบกเลสของตนเถด ฯ ธ. ขาพระองคเหนพระองคผเปนพราหมณหากงวลมได ทรงยง พระกายใหเปนไปอยในเทวโลกและมนษยโลก ขาแต พระองคผมพระจกษรอบคอบ เพราะเหตนน ขาพระองคขอ ถวายบงคมพระองค ขาแตพระองคผศากยะ ขอพระองค จงทรงปลดเปลองขาพระองคเสยจากความสงสยเถด ฯ พ. ดกรโธตกะ เราจกไมอาจเพอจะปลดเปลองใครๆ ผยงม ความสงสยในโลกใหพนไปได กทานรทวถงธรรมอน ประเสรฐอย จะขามโอฆะนไดดวยอาการอยางน ฯ ธ. ขาแตพระองคผเปนพรหม ขอพระองคจงทรงพระกรณาสง สอนธรรมเปนทสงดกเลส ทขาพระองคควรจะรแจง และ ขอพระองคทรงพระกรณาสงสอนไมใหขาพระองคขดของอย เหมอนอากาศเถด ขาพระองคอยในทนนแหละ จะพงเปน ผไมอาศยแอบองเทยวไป ฯ พ. ดกรโธตกะ เราจกแสดงธรรมเครองระงบกเลสแกทาน ใน ธรรมทเราไดเหนแลวเปนธรรมประจกษแกตน ทบคคลไดร แจงแลวเปนผมสต พงดาเนนขามตณหาอนซานไปในอารมณ ตางๆ ในโลกเสยได ฯ ธ. ขาแตพระองคผแสวงหาคณอนใหญ กขาพระองคยนด อยางยง ซงธรรมเปนเครองระงบกเลสอนสงสด ทบคคลได รแจงแลว เปนผมสต พงดาเนนขามตณหาอนซานไปใน อารมณตางๆ ในโลกเสยได ฯ พ. ดกรโธตกะ ทานรชดซงสวนอยางใดอยางหนง ทงในสวน เบองบน (คออนาคต) ทงในสวนเบองตา (คออดต) แม ในสวนเบองขวางสถานกลาง (คอปจจบน) ทานรแจงสง นนวา เปนเครองของอยในโลก อยางนแลว อยาไดทา ตณหาเพอภพนอยและภพใหญเลย ฯ จบโธตกมาณวกปญหาท ๕ อปสวปญหาท ๖ [๔๓๐] อปสวมาณพทลถามปญหาวา ขาแตพระองคผศากยะ ขาพระองคผเดยวไมอาศยธรรมหรอ บคคลอะไรแลว ไมสามารถจะขามหวงนาใหญคอกเลสได ขาแตพระองคผสมนตจกษ ขอพระองคจงตรสบอกทหนวง เหนยว อนขาพระองคพงอาศยขามหวงนาคอกเลสน แก ขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรอปสวะ ทานจงเปนผมสต เพงอากญจญญายตนสมาบต อาศยอารมณ วา ไมม ดงนแลวขามหวงนาคอกเลสเสยเถด ทานจงละกาม ทงหลายเสย เปนผเวนจากความสงสย เหนธรรมเปนทสน ไปแหงตณหาใหแจมแจงทงกลางวนกลางคนเถด ฯ อ. ผใดปราศจากความกาหนดยนดในกามทงปวงละสมาบตอน เสย อาศยอากญจญญายตนสมาบต นอมใจลงในสญญา วโมกข (คออากญจญญายตนสมาบต ธรรมเปลองสญญา) เปนอยางยง ผนนเปนผไมหวนไหว พงตงอยในอากญจญญายตนพรหมโลกนนแลหรอ ฯ พ. ดกรอปสวะ ผใดปราศจากความกาหนดยนดในกามทงปวง ละสมาบตอนเสย อาศยอากญจญญายตนสมาบต นอมใจ ลงในสญญาวโมกขเปนอยางยง ผนนเปนผไมหวนไหวพงตง อยในอากญจญญายตนพรหมโลกนน ฯ อ. ขาแตพระองคผมสมนตจกษ ถาผนนเปนผไมหวนไหว พง ตงอยในอากญจญญายตนพรหมโลกนนสนปแมมากไซร ผ นนพงพนจากทกขตางๆ ในอากญจญญายตนพรหมโลกนน แหละ พงเปนผเยอกเยน หรอวาวญญาณของผเชนนน พง เกดเพอถอปฏสนธอก ฯ พ. ดกรอปสวะ มนพนแลวจากนามกาย ยอมถงการตงอยไมได ไมถงการนบ เปรยบเหมอนเปลวไฟอนถกกาลงลมพดไป แลว ยอมถงการตงอยไมได ไมถงการนบ ฉะนน ฯ อ. ทานผนนถงความตงอยไมได ทานผนนไมมหรอวาทานผนน เปนผไมมโรค ดวยความเปนผเทยง ขาแตพระองคผ เปนมน ขอพระองคจงตรสพยากรณความขอนนใหสาเรจ ประโยชนแกขาพระองคเถด เพราะวาธรรมนนพระองค ทรงรแจงแลวดวยประการนน ฯ พ. ดกรอปสวะ ทานผถงความตงอยไมได ไมมประมาณ ชน ทงหลายจะพงกลาวทานผนนดวยกเลสมราคะเปนตนใด กเลส มราคะเปนตนนนของทานไมม เมอธรรม (มขนธเปนตน) ทงปวง ทานเพกถอนขนไดแลว แมทางแหงถอยคาทงหมด กเปนอนทานเพกถอนขนไดแลว ฯ จบอปสวมาณวกปญหาท ๖ นนทปญหาท ๗ [๔๓๑] นนทมาณพผทลถามปญหาวา ชนทงหลายกลาววา มนทงหลายมอยในโลก ชนทงหลาย กลาวบคคลวาเปนมนนนน ดวยอาการอยางไรหนอ ชน ทงหลายกลาวบคคลผประกอบดวยญาณ หรอผประกอบ ดวยความเปนอย วาเปนมน ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรนนทะ ผฉลาดในโลกน ไมกลาวบคคลวาเปนมน ดวย ความเหน ดวยความสดบ หรอดวยความร (ดวยศลและ วตร) ชนเหลาใดกาจดเสนามารใหพนาศแลว ไมมความ ทกข ไมมความหวง เทยวไปอย เรากลาวชนเหลานนวา เปนมน ฯ น. ขาแตพระผมพระภาค สมณพราหมณเหลาใดเหลาหนง กลาวความบรสทธดวยความเหนบาง ดวยการฟงบาง ดวย ศลและพรตบาง ดวยมงคลตนขาวเปนตนเปนอนมากบาง ขาแตพระผมพระภาคผนรทกข สมณพราหมณเหลานน ประพฤตอยในทฐของตนนน ตามทตนเหนวาเปนเครอง บรสทธ ขามพนชาตและชราไดบางหรอไม ขาแตพระ ผมพระภาค ขาพระองคขอทลถามพระองค ขอพระองค ตรสบอกความขอนนแกขาพระองคเถด ฯ พ. ดกรนนทะ สมณพราหมณเหลาใดเหลาหนง กลาว ความบรสทธดวยความเหนบาง ดวยการฟงบาง ดวยศล และพรตบาง ดวยมงคลตนขาวเปนตนเปนอนมากบาง สมณพราหมณเหลานนประพฤตอยในทฐของตนนน ตาม ทตนเหนวาเปนเครองบรสทธกจรง ถงอยางนน เรากลาววา สมณพราหมณเหลานน ขามพนชาตและชราไปไมได ฯ น. สมณพราหมณเหลาใดเหลาหนง กลาวความบรสทธดวยการ เหนบาง ดวยการฟงบาง ดวยศลและพรตบาง ดวยมงคลตน ขาวเปนตนเปนอนมากบาง ขาแตพระองคผเปนมน ถาพระองค ตรสวา สมณพราหมณเหลานนขามโอฆะไมไดแลว ขาแตพระ องคผนรทกข เมอเปนเชนน ใครเลาในเทวโลกและ มนษยโลก ขามพนชาตและชราไดแลวในบดน ขาแต พระผมพระภาค ขาพระองคขอทลถามพระองค ขอพระ องคจงตรสบอกความขอนนแกขาพระองคเถด ฯ พ. ดกรนนทะ เราไมกลาววา สมณพราหมณทงหมดอนชาต และชราหมหอไวแลว แตเรากลาววา คนเหลาใดในโลก น ละเสยซงรปทไดเหนแลวกด เสยงทไดฟงแลวกด อารมณทไดทราบแลวกด ละเสยแมซงศลและพรตทงหมด กด ละเสยซงมงคลตนขาวเปนตน เปนอนมากทงหมด กด กาหนดรตณหาแลว เปนผหาอาสวะมได คนเหลา นนแลขามโอฆะไดแลว ฯ น. ขาแตพระผมพระภาคผโคดม ขาพระองคยนดยงซงพระ ดารสของพระองคผแสวงหาคณอนใหญ ธรรมอนไมมอปธ พระองคทรงแสดงชอบแลว แมขาพระองคกกลาววา คน เหลาใดในโลกน ละเสยซงรปทไดเหนแลวกด เสยงท ไดฟงแลวกด อารมณทไดทราบแลวกด ละเสยแมซงศลและ พรตทงหมดกด ละเสยซงมงคลตนขาวเปนตนเปนอนมากทง หมดกด กาหนดรตณหาแลว เปนผหาอาสวะมได คนเหลานน ขามโอฆะไดแลว ฉะนแล ฯ จบนนทมาณวกปญหาท ๗ เหมกปญหาท ๘ [๔๓๒] เหมกมาณพทลถามปญหาวา (กอนแตศาสนาของพระโคดม) อาจารยเหลาใดไดพยากรณ ลทธของตนแกขาพระองค ในกาลกอนวา เหตนได เปนมาแลวอยางนๆ จกเปนอยางนๆ คาพยากรณทงหมด ของอาจารยเหลานน ไมประจกษแกตน คาพยากรณ ทงหมดนน เปนเครองทาความตรกใหทวมากขน (ขาพระ องคไมยนดในคาพยากรณนน) ขาแตพระองคผเปนมน ขอ พระองคจงตรสบอกธรรมเปนเครองกาจดตณหา อนซาน ไปในอารมณตางๆ ในโลกแกขาพระองคเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรเหมกะ ชนเหลาใดไดรทวถงบท คอ นพพาน อนไมแปรผน เปนทบรรเทาฉนทราคะในรปทไดเหน เสยงทไดฟง และ สงทไดทราบ อนนารก ณ ทน เปนผมสต มธรรมอนเหน แลว ดบกเลสไดแลว ชนเหลานนสงบระงบแลว มสต ขามตณหาอนซานไปในอารมณตางๆ ในโลกไดแลว ฯ จบเหมกมาณวกปญหาท ๘ โตเทยยปญหาท ๙ [๔๓๓] โตเทยยมาณพทลถามปญหาวา ผใดไมมกามทงหลาย ไมมตณหา และขามความสงสยได แลว ความพนวเศษของผนนเปนอยางไร ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรโตเทยยะ ผใดไมมกามทงหลาย ไมมตณหา และขามความสงสยได แลว ความพนวเศษอยางอนของผนนไมม ฯ ต. ผนนไมมความปรารถนา หรอยงปรารถนาอย ผนนเปน ผมปญญา หรอยงเปนผมปรกตกาหนดดวยปญญาอย ขา แตพระองคผศากยะ ขาพระองคจะพงรแจงมนไดอยางไร ขาแตพระองคผมพระจกษรอบคอบ ขอพระองคจงตรสบอก มนนนใหแจงชดแกขาพระองคเถด ฯ พ. ดกรโตเทยยะ ผนนไมมความปรารถนา และไมเปนผ ปรารถนาอยดวย ผนนเปนคนมปญญามใชเปนผมปรกต กาหนดดวยปญญาอยดวย ทานจงรจกมน วาเปนผไมม กเลสเครองกงวลไมของอยแลวในกามและภพแมอยางน ฯ จบโตเทยยมาณวกปญหาท ๙ กปปปญหาท ๑๐ [๔๓๔] กปปมาณพทลถามปญหาวา ขาแตพระองคผนรทกข ขอพระองคจงตรสบอกซงธรรมอน เปนทพงของชนทงหลาย ผอนชราและมรณะครอบงาแลว ดจทพงของชนทงหลายผอยในทามกลางสาคร เมอคลน เกดแลว มภยใหญฉะนน อนง ขอพระองคจงตรสบอก ทพงแกขาพระองคโดยอบายททกขนไมพงมอกเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรกปปะ เราจะบอกธรรม อนเปนทพงของชนทงหลาย ผอนชรา และมรณะครอบงาแลว ดจทพงของชนทงหลายผอยใน ทามกลางสาคร เมอคลนเกดแลว มภยใหญ แกทาน ธรรมชาตไมมเครองกงวล ไมมความถอมน นเปนทพง หาใช อยางอนไม เรากลาวทพงอนเปนทสนไปแหงชราและมรณะวา นพพาน ชนเหลาใดรนพพานนนแลว มสต มธรรมอนเหน แลวดบกเลสไดแลว ชนเหลานนไมอยใตอานาจของมาร ไมเดนไปในทางของมาร ฯ จบกปปมาณวกปญหาท ๑๐ ชตกณณปญหาท ๑๑ [๔๓๕] ชตกณณมาณพทลถามปญหาวา ขาแตพระองคผมความเพยร ขาพระองคไดฟงพระองคผไม ใครกาม จงมาเฝาเพอทลถามพระองคผลวงหวงนาคอ กเลสเสยได ไมมกาม ขาแตพระองคผมพระเนตรคอพระ สพพญ ตญาณเกดพรอมแลว ขอพระองคตรสบอกทาง สนต ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคจงตรสบอกทาง สนตนนแกขาพระองคตามจรงเถด เพราะวาพระผมพระภาค ทรงมเดช ครอบงากามทงหลายเสยแลวดวยเดช เหมอน พระอาทตยมเดช คอ รศม ครอบงาปฐพดวยเดชไปอยใน อากาศ ฉะนน ขาแตพระผมพระภาคผมปญญาดงแผนดน ขอพระองคจงตรสบอกธรรมเครองละชาตละชรา ณ ทน ทขา พระองคควรจะรแจง แกขาพระองคผมปญญานอยเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรชตกณณ ทานไดเหนซง เนกขมมะโดยความเปนธรรมอนเกษมแลว จงนาความ กาหนดในกามทงหลายเสยใหสนเถด อนง กเลสชาตเครอง กงวลททานยดไวแลว (ดวยอานาจตณหาและทฐ) ซงควร จะปลดเปลองเสย อยามแลวแกทาน กเลสเครองกงวลใด ไดมแลวในกาลกอน ทานจงทากเลสเครองกงวลนนให เหอดแหงเสยเถด กเลสเครองกงวลในภายหลง อยาไดม แกทาน ถาทานจกไมถอเอากเลสเครองกงวลในทามกลาง ไซร ทานจกเปนผสงบเทยวไป ดกรพราหมณ เมอ ทานปราศจากความกาหนดในนามและรปแลวโดยประการทง ปวง อาสวะทงหลาย อนเปนเหตใหไปสอานาจแหงมจจราช กยอมไมมแกทาน ฯ จบชตกณณมาณวกปญหาท ๑๑ ภทราวธปญหาท ๑๒ [๔๓๖] ภทราวธมาณพทลถามปญหาวา ขาพระองคขอทลวงวอนพระองค ผทรงละอาลย ตดตณหา เสยได ไมหวนไหว ละความเพลดเพลน ขามหวงนาคอ กเลสไดแลวพนวเศษแลว ละธรรมเครองใหดาร มพระปญญา ด ขาแตพระองคผมความเพยร ชนในชนบทตางๆ ประสงคจะฟงพระดารสของพระองค มาพรอมกนแลว จากชนบททงหลาย ไดฟงพระดารสของพระองคผประเสรฐ แลว จกกลบไปจากทน ขอพระองคจงตรสพยากรณแกชน ในชนบทตางๆ เหลานนใหสาเรจประโยชนเถด เพราะ ธรรมนพระองคทรงรแจงแลวดวยประการนน ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรภทราวธะ หมชนควรจะนาเสยซงตณหา เปนเครองถอมนทงปวง ในสวนเบองบน เบองตา และในสวนเบองขวางสถาน กลาง ใหสนเชง เพราะวาสตวทงหลายยอมถอมนสงใดๆ ในโลก มารยอมตดตามสตวไดเพราะสงนนแหละ เพราะ เหตนน ภกษเมอรชดอย มาเลงเหนหมสตว ผตดของอย แลวในวฏฏะ อนเปนบวงแหงมารนวา เปนหมสตวตดของ อยแลวเพราะการถอมนดงน พงเปนผมสต ไมถอมนเครอง กงวลในโลกทงปวง ฯ จบภทราวธมาณวกปญหาท ๑๒ อทยปญหาท ๑๓ [๔๓๗] อทยมาณพทลถามปญหาวา ขาพระองคมความตองการปญหา จงมาเฝาพระองคผเพงฌาน ปราศจากธล ทรงนงโดยปรกต ทรงทากจเสรจแลว ไมม อาสวะ ทรงถงฝงแหงธรรมทงปวง ขอพระองคจงตรสบอก ธรรมอนเปนเครองพนทควรรทวถง สาหรบทาลายอวชชา เถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรอทยะ เรากลาวธรรมเปนเครองละความพอใจในกาม และโทมนส ทงสองอยาง เปนเครองบรรเทาความงวงเหงา เปนเครอง หามความราคาญ บรสทธดเพราะอเบกขาและสต มความ ตรกถงธรรมแลนไปในเบองหนา วาเปนธรรมเครองพนท ควรรทวถงสาหรบทาลายอวชชา ฯ อ. โลกมธรรมอะไรประกอบไว ธรรมชาตอะไรเปนเครอง พจารณา (เปนเครองสญจร) ของโลกนน เพราะละธรรม อะไรไดเดดขาด ทานจงกลาววา นพพาน ฯ พ. โลกมความเพลดเพลนประกอบไว ความตรกไปตางๆ เปน เครองพจารณา (เปนเครองสญจร) ของโลกนน เพราะ ละตณหาไดเดดขาด ทานจงกลาววา นพพาน ฯ อ. เมอบคคลระลกอยางไรเทยวไปอย วญญาณจงจะดบ ขาพระองคทงหลายมาเฝาเพอทลถามพระองค ขาพระองค ทงหลาย ขอฟงพระดารสของพระองค ฯ พ. เมอบคคลไมเพลดเพลนเวทนา ทงภายในและภายนอก ระลกอยางนเทยวไปอย วญญาณจงจะดบ ฯ จบอทยมาณวกปญหาท ๑๓ โปสาลปญหาท ๑๔ [๔๓๘] โปสาลมาณพทลถามปญหาวา ขาพระองคมความตองการดวยปญหา จงไดมาเฝาพระองค พระผมพระภาคผทรงแสดงอางสงทลวงไปแลว (พระปรชา ญาณในกาลอนเปนอดต) ไมทรงหวนไหว ทรงตดความ สงสยไดแลว ทรงบรรลถงฝงแหงธรรมทงปวง ขาแต พระผมพระภาคผศากยะ ขาพระองคขอทลถามถงญาณ ของบคคลผมความสาคญในรปกาวลวงเสยแลว ละรป กายไดทงหมด เหนอยวาไมมอะไรนอยหนงทงภายในและ ภายนอก บคคลเชนนนควรแนะนาอยางไร ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรโปสาละ พระตถาคตทรงรยง ซงภมเปนทตงแหงวญญาณทงปวง ทรง ทราบบคคลนนผยงดารงอย ผนอมไปแลวในอากญจญญายตนสมาบตเปนตน ผมอากญจญญายตนสมาบตเปนตน นนเปนทไปในเบองหนา ผทเกดในอากญจญญายตนสมาบต วามความเพลดเพลนเปนเครองประกอบ ดงนแลว แตนน ยอมเหนแจงในอากญจญญายตนสมาบตนน ญาณของ บคคลนนผเปนพราหมณ อยจบพรหมจรรยแลว เปนญาณ อนถองแทอยางน ฯ จบโปสาลมาณวกปญหาท ๑๔ โมฆราชปญหาท ๑๕ [๔๓๙] โมฆราชมาณพทลถามปญหาวา ขาแตพระผมพระภาคผศากยะ ขาพระองคไดทลถามปญหา ถงสองครงแลว พระองคผมพระจกษไมทรงพยากรณแก ขาพระองค แตขาพระองคไดสดบมาวา พระสมมาสมพทธเจา ผเปนเทพฤาษ จะทรงพยากรณในครงทสาม (ขาพระองคจง ขอทลถามวา) โลกน โลกอน พรหมโลกกบทงเทวโลก ขาพระองคยอมไมทราบความเหนของพระองคผโคดม ผเรองยศ ขาพระองคมความตองการดวยปญหา จงไดมาเฝา พระองค (ผมปรกตเหนกาวลวงวสยของสตวโลก) ผม ปรกตเหนธรรมอนงามอยางน บคคลผพจารณาเหนโลก อยางไร มจจราชจงจะไมเหน ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรโมฆราช ทานจงเปนผมสตทกเมอ พจารณาเหนโลกโดย ความเปนของวางเปลาเถด จงถอนความตามเหนวาเปนตวตน เสยแลว พงเปนผขามพนมจจราชไดดวยอาการอยางน บคคลผพจารณาเหนโลกอยอยางน มจจราชจงจะไมเหน ฯ จบโมฆราชมาณวกปญหาท ๑๕ ปงคยปญหาท ๑๖ [๔๔๐] ปงคยมาณพทลถามปญหาวา ขาพระองคเปนคนแกแลว มกาลงนอย ผวพรรณเศราหมอง นยนตาทงสองของขาพระองคไมผองใส (เหนไมจะแจง) หสาหรบฟงกไมสะดวก ขอขาพระองคอยางไดเปนคนหลง ฉบหายเสยในระหวางเลย ขอพระองคจงตรสบอกธรรมท ขาพระองคควรร ซงเปนเครองละชาตและชราในอตภาพน เสยเถด ฯ พระผมพระภาคตรสพยากรณวา ดกรปงคยะ ชนทงหลายไดเหนเหลาสตวผเดอดรอนอย เพราะรปทงหลาย แลว ยงเปนผประมาทกยอยยบอยเพราะรปทงหลาย ดกรปงคยะเพราะเหตนน ทานจงเปนคนไมประมาทละรปเสย เพอความไมเกดอก ฯ ป. ทศใหญส ทศนอยส ทศเบองบน ทศเบองตา รวมเปน สบทศ สงไรๆ ในโลกทพระองคไมไดเหน ไมไดฟง ไมไดทราบ หรอไมไดรแจง มไดม ขอพระองคจงตรส บอกธรรมทขาพระองคควรร เปนเครองละชาตและชราใน อตภาพนเถด ฯ พ. ดกรปงคยะ เมอทานเหนหมมนษยผถกตณหาครอบงาแลว เกดความเดอดรอน อนชราถงรอบขาง ดกรปงคยะ เพราะ เหตนน ทานจงเปนคนไมประมาทละตณหาเสย เพอความ ไมเกดอก ฯ จบปงคยมาณวกปญหาท ๑๖ [๔๔๑] เมอพระผมพระภาคประทบอย ณ ปาสาณเจดยในมคธชนบท ไดตรสปารายนสตรน อนพราหมณมาณพ ๑๖ คน ผเปน บรวารของพราหมณพาวร ทลอาราธนาแลว ไดตรสพยากรณ ปญหา แมหากวาการกบคคลรทวถงอรรถรทวถงธรรมแหง ปญหาหนงๆ แลวพงปฏบตธรรมอนสมควรแกธรรมไซร การกบคคลนน กพงถงฝงโนนแหงชราและมรณะไดแนแท เพราะธรรมเหลาน เปนประโยชนเกอกลแกการถงฝงโนน เพราะเหตนน คาวาปรายนะ จงเปนชอแหงธรรมปรยายน ฯ [๔๔๒] พราหมณมาณพผอาราธนาทลถามปญหา ๑๖ คนนน คอ อชตมาณพ ๑ ตสสเมตเตยยมาณพ ๑ ปณณกมาณพ ๑ เมตตคมาณพ ๑ โธตกมาณพ ๑ อปสวมาณพ ๑ นนทมาณพ ๑ เหมกมาณพ ๑ โตเทยยมาณพ ๑ กปปมาณพ ๑ ชตกณณมาณพผเปนบณฑต ๑ ภทราวธมาณพ ๑ อทยมาณพ ๑ โปสาลพราหมณมาณพ ๑ โมฆราชมาณพผมปญญา ๑ ปงคยมาณพผแสวงหาคณอนใหญ ๑ พราหมณมาณพทง ๑๖ คนน ไดเขาไปเฝาพระพทธเจาผแสวงหาคณอนใหญ ทรงม จรณะอนสมบรณ พราหมณมาณพทง ๑๖ คน ไดเขาไปเฝา ทลถามปญหาอนละเอยด กะพระพทธเจาผประเสรฐสด พระพทธเจาผเปนมนไดตรสพยากรณปญหาทพราหมณมาณพ เหลานนทลถามแลวตามจรงแท ทรงใหพราหมณมาณพ ทงหลายยนดแลว ดวยการตรสพยากรณปญหาทกๆ ปญหา พราหมณมาณพทง ๑๖ คนเหลานน อนพระพทธเจาผเปน เผาพนธ พระอาทตยผมจกษใหยนดแลว ไดประพฤต พรหมจรรยในสานกของพระพทธเจา ผมพระปญญาอน ประเสรฐ เนอความแหงปญหาหนงๆ ทพระพทธเจาทรงแสดงแลวดวยประการใด ผใดพงปฏบตตามดวยประการนน กพงจากฝงนไปถงฝงโนนได ผนนเจรญมรรคอนอดมอย กพงจากฝงนไปถงฝงโนนได ธรรมปรยายนนเปนทางเพอไป สฝงโนน เพราะฉะนน ธรรมปรยายนนจงชอวา ปรายนะ ฯ [๔๔๓] ปงคยมาณพกลาวคาถาวา อาตมาจกขบตามภาษตเครองไปยงฝงโนน (อาตมาขอกลาว ตามทพระผมพระภาคไดทรงเหนแลวดวยพระญาณ) พระพทธเจาผประเสรฐ ปราศจากมลทน มพระปญญากวางขวาง ไมมความใคร ทรงดบกเลสไดแลว จะพงตรสมสาเพราะ เหตอะไร เอาเถด อาตมาจกแสดงวาจาทควรเปลงอนประกอบ ดวยคณของพระพทธเจา ผทรงละความหลงอนเปนมลทน ไดแลว ทรงละความถอตวและความลบหลไดเดดขาด ดกร ทานพราหมณาจารย พระพทธเจาทรงบรรเทาความมด ม พระจกษรอบคอบ ทรงถงทสดของโลก ทรงลวงภพได ทงหมด ไมมอาสวะ ทรงละทกขไดทงปวง มพระนามตาม ความเปนจรงวา พทโธอนอาตมาเขาเฝาแลว นกพงละปาเลก แลวมาอยอาศยปาใหญอนมผลไมมาก ฉนใด อาตมา มาละ คณาจารยผมความเหนนอยแลว ไดประสบพระพทธเจาผม ความเหนประเสรฐ เหมอนหงสโผลงสสระใหญ แมฉนนน กอนแตศาสนาของพระโคดม อาจารยเหลาใด ไดพยากรณ ลทธของตนแกอาตมาในกาลกอนวา เหตนไดเปนมาแลว อยางน จกเปนอยางน คาพยากรณของอาจารยเหลานน ทงหมด ไมประจกษแกตน คาพยากรณทงหมดนน เปน เครองทาความตรกใหทวมากขน (อาตมาไมพอใจในคา พยากรณนน) พระโคดมพระองคเดยวทรงบรรเทาความมด สงบระงบ มพระรศมโชตชวง มพระปญญาเปนเครอง ปรากฏดจแผนดน มพระปญญากวางขวาง ไดทรงแสดงธรรม อนบคคลพงเหนเอง ไมประกอบดวยกาล เปนทสนตณหา ไมมจญไร หาอปมาในทไหนๆ มได แกอาตมา ฯ พราหมณพาวรผอาจารยกลาวคาถาถามพระปงคยะวา ทานปงคยะ พระโคดมพระองคใด ไดทรงแสดงธรรมอน บคคลพงเหนเอง ไมประกอบดวยกาล เปนทสนตณหา ไมมจญไร หาอปมาในทไหนๆ มไดแกทาน เพราะเหตไร หนอ ทานจงอยปราศจากพระโคดมพระองคนน ผมพระปญญาเปนเครองปรากฏดจแผนดน มพระปญญากวางขวาง สนกาลแมครหนงเลา ฯ พระปงคยะกลาวคาถาตอบพราหมณพาวรผอาจารยวา ทานพราหมณ พระโคดมพระองคใด ไดทรงแสดงธรรมอน บคคลพงเหนเอง ไมประกอบดวยกาล เปนทสนตณหา ไมมจญไร หาอปมาในทไหนๆ มได แกอาตมา อาตมา มไดอยปราศจากพระโคดมพระองคนน ผมพระปญญาเปน เครองปรากฏดจแผนดน มพระปญญากวางขวาง สนกาล แมครหนง ทานพราหมณ อาตมาไมประมาททงกลางคน กลางวน เหนอยซงพระพทธเจาผโคดมพระองคนนดวยใจ เหมอนเหนดวยจกษ ฉะนน อาตมานมสการอยซงพระพทธเจาผโคดมพระองคนนตลอดราตร อาตมามาสาคญความ ไมอยปราศจากพระพทธเจาผโคดมพระองคนน ดวยความไม ประมาทนน ศรทธา ปต มานะ และสตของอาตมา ยอมนอมไปในคาสงสอนของพระพทธเจาผโคดม พระพทธเจาผโคดมผมพระปญญากวางขวาง ประทบอยยงทศาภาค ใดๆ อาตมานนเปนผนอบนอมไปโดยทศาภาคนนๆ นนแล รางกายของอาตมาผแกแลว มกาลงและเรยวแรงนอยนนเอง ทานพราหมณ อาตมาไปสพระพทธเจาดวยการไปแหงความ ดารเปนนตย เพราะวาใจของอาตมาประกอบแลวดวยพระพทธเจานน อาตมานอนอยบนเปอกตม คอกาม ดนรนอย (เพราะตณหา) ลอยจากเกาะหนงไปสเกาะหนง ครงนนอาตมา ไดเหนพระสมพทธเจา ผทรงขามโอฆะไดแลว ไมมอาสวะ ฯ (ในเวลาจบคาถาน พระผมพระภาคทรงทราบความแกกลาแหงอนทรย ของพระปงคยะและพราหมณพาวรแลว ประทบอย ณ นครสาวตถนนเอง ทรงเปลงพระรศมดจทองไปแลว พระปงคยะกาลงนงพรรณนาพระพทธคณแก พราหมณพาวรอย ไดเหนพระรศมแลวคดวา นอะไร เหลยวแลไป ไดเหน พระผมพระภาคประหนงประทบอยเบองหนาตน จงบอกแกพราหมณพาวรวา พระพทธเจาเสดจมาแลว พราหมณพาวรไดลกจากอาสนะประคองอญชลยนอย แมพระผมพระภาค เมอจะทรงแผพระรศมแสดงพระองคแกพราหมณพาวร ทรงทราบธรรมเปนทสบายของพระปงคยะและพราหมณพาวรทงสองแลว เมอจะ ตรสเรยกแตพระปงคยะองคเดยว จงไดตรสพระคาถานวา) ดกรปงคยะ พระวกกล พระภทราวธะ และพระอาฬวโคดม เปนผมศรทธานอมลงแลว (ไดบรรลอรหตดวยศรทธาธระ) ฉนใด แมทานกจงปลอยศรทธาลง ฉนนน ดกรปงคยะ เมอทานนอมลงดวยศรทธาปรารภวปสสนา โดยนยเปนตนวา สงขารทงปวงไมเทยง กจกถงนพพาน อนเปนฝงโนนแหง วฏฏะอนเปนบวงแหงมจจราช ฯ พระปงคยะเมอจะประกาศความเลอมใสของตนจงกราบทลวา ขาพระองคนยอมเลอมใสอยางยง เพราะไดฟงพระวาจาของ พระองคผเปนมน พระองคมกเลสดจหลงคาอนเปดแลว ตรสรแลวดวยพระองคเอง ไมมกเลสดจเสาเขอน ทรงม ปฏภาณ ทรงทราบธรรมเปนเหตกลาววาประเสรฐยง ทรงทราบธรรมชาตทงปวง ทงเลวและประณต พระองคเปน ศาสดาผกระทาทสดแหงปญหาทงหลาย แกเหลาชนผมความ สงสยปฏญาณอย นพพานอนกเลสมราคะเปนตนไมพงนา ไปได เปนธรรมไมกาเรบ หาอปมาในทไหนๆ มได ขาพระองคจกถงอนปาทเสสนพพานธาตแนแท ขาพระองค ไมมความสงสยในนพพานนเลย ขอพระองคจงทรงจา ขาพระองควา เปนผมจตนอมไปแลว (ในนพพาน) ดวย ประการนแล ฯ จบปารายนวรรคท ๕ ---------รวมพระสตรทมในสตตนบาตน คอ [๔๔๔] ๑. อรคสตร ๒. ธนยสตร ๓. ขคควสาณสตร ๔. กสภารทวาชสตร ๕. จนทสตร ๖. ปราภวสตร ๗. วสลสตร ๘. เมตตสตร ๙. เหมวตสตร ๑๐. อาฬวกสตร ๑๑. วชยสตร ๑๒. มนสตร วรรคท ๑ นมเนอความ ดมาก รวมพระสตรได ๑๒ สตร พระผมพระภาคผมพระจกษหามลทนมได ทรงจาแนกแสดงไวดแลว บณฑต ทงหลายไดสดบกนมาวาอรควรรค ฯ ๑. รตนสตร ๒. อามคนธสตร ๓. หรสตร ๔. มงคลสตร ๕. สจโลมสตร ๖. ธรรมจรยสตร ๗. พราหมณธรรมมกสตร ๘. นาวาสตร ๙. กสลสตร ๑๐. อฏฐานสตร ๑๑. ราหลสตร ๑๒. วงคสสตร ๑๓. สมมาปรพพาชนยสตร ๑๔. ธรรมกสตร วรรคท ๒ นรวมพระสตรได ๑๔ สตร พระผมพระภาคทรงจาแนกไวดแลว ในวรรคท ๒ นน บณฑตทงหลายกลาววรรคท ๒ นนวา จฬกวรรค ฯ ๑. ปพพชชาสตร ๒. ปธานสตร ๓. สภาษตสตร ๔. สนทรกสตร ๕. มาฆสตร ๖. สภยสตร ๗. เสลสตร ๘. สลลสตร ๙. วาเสฏฐสตร ๑๐. โกกาลกสตร ๑๑. นาลกสตร ๑๒. ทวยตานปสสนาสตร วรรคท ๓ น รวมพระสตรได ๑๒ สตร พระผมพระภาคทรงจาแนกไว ดแลวในวรรคท ๓ บณฑตไดสดบกนมามชอวา มหาวรรค ฯ ๑. กามสตร ๒. คหฏฐกสตร ๓. ทฏฐฏฐกสตร ๔. สทธฏฐกสตร ๕. ปรมฏฐกสตร ๖. ชราสตร ๗. ตสสเมตเตยยสตร ๘. ปสรสตร ๙. มาคนทยสตร ๑๐. ปราเภทสตร ๑๑. กลหววาทสตร ๑๒. จฬวยหสตร ๑๓. มหาวยหสตร ๑๔. ตวฏกสตร ๑๕. อตตทณฑสตร ๑๖. สารปตตสตร วรรคท ๔ นรวมพระสตรได ๑๖ สตร พระผมพระภาคทรงจาแนกไวดแลวในวรรคท ๔ บณฑตทงหลายกลาววรรคท ๔ นนวา อฏฐกวรรค ฯ พระผมพระภาคผประเสรฐในคณะ ประทบอย ณ ปาสาณกเจดยอนประเสรฐ อนบคคลตกแตงไวดแลว ในมคธชนบท เปนรมณยสถาน เปนประเทศอนสวยงาม เปนทอยอาศย แหงบคคลผมบญอนไดกระทาไวแลว อนง ไดยนวา พระผม พระภาคอนพราหมณ ๑๖ คน ทลถามปญหาแลว ไดทรง ประกาศประทานธรรมกะชนทงสองพวกผมาประชมกนเตมท ณ ปาสาณกเจดย ในบรษทประมาณ ๑๒ โยชน เพราะการ ถามโสฬสปญหา พระผมพระภาคผทรงชนะ ผเลศกวาสตว ไดทรงแสดงธรรมอนประกาศอรรถบรบรณดวยพยญชนะ เปนทเกดความเกษมอยางยง เพอประโยชนเกอกลแกโลก พระผมพระภาคผเลศกวาสตว ไดทรงแสดงพระสตรอนวจตร ดวยธรรมเปนอนมาก เปนเหตใหปลดเปลองกเลสทงปวง ไดทรงแสดงพระสตร อนประกอบดวยบทแหงพยญชนะ และ อรรถ มความเปรยบเทยบซงหมายรกนแลวดวยอกขระอน มนคง เปนสวนแหงความแจมแจงแหงวจารณญาณของโลก พระผมพระภาคผเลศกวาสตว ไดทรงแสดงพระสตรอนไมม มลทนเพราะมลทนคอราคะ มลทนคอโทสะ มลทนคอโมหะ เปนสวนแหงธรรมปราศจากมลทน เปนสวนแหงความ แจมแจงแหงวจารณญาณของโลก ไดทรงแสดงพระสตรอน ประเสรฐ อนไมมมลทนเพราะมลทนคอกเลส มลทนคอ ทจรต เปนสวนแหงธรรมปราศจากมลทน เปนสวนแหง ความแจมแจงแหงวจารณญาณของโลก ไดทรงแสดงพระสตร อนประเสรฐเปนเหตปลดเปลองอาสวะ กเลสเปนเครองผก กเลสเปนเครองประกอบ นวรณ และมลทนทง ๓ ของ โลกนน พระผมพระภาคผเลศกวาสตว ไดทรงแสดงพระสตร อนประเสรฐหามลทนมได เปนเครองบรรเทาความเศรา หมองทกอยาง เปนเครองคลายความกาหนด ไมมความ หวนไหว ไมมความโศก เปนธรรมอนละเอยด ประณตและ เหนไดยาก ไดทรงแสดงพระสตรอนประเสรฐ อนหกราน ราคะและโทสะใหสงบ เปนเครองตดกาเนด ทคต วญญาณ ๕ ความยนดในพนฐาน คอ ตณหา เปนเครองตานทานและเปน เครองพน ไดทรงแสดงพระสตรอนประเสรฐ ลกซงเหน ไดยากและละเอยดออน มอรรถอนละเอยดบณฑตควรรแจง เปนสวนแหงความแจมแจงแหงวจารณญาณของโลก ไดทรง แสดงพระสตรอนประเสรฐ ดจดอกไมเครองประดบอนยงยน ๙ ชนด อนจาแนกอนทรย ฌานและวโมกข มมรรคมองค ๘ เปนยานอยางประเสรฐ พระผมพระภาคผเลศกวาสตว ไดทรง แสดงพระสตรอนประเสรฐ ปราศจากมลทน บรสทธ เปรยบดวยหวงนาวจตรดวยรตนะ เสมอดวยดอกไม มเดช อนเปรยบดวยพระอาทตย พระผมพระภาคผเลศกวาสตว ไดทรงแสดงพระสตรอนประเสรฐ ปลอดโปรง เกษม ใหสข เยนสงบ มประโยชนอยางยงในการตอตานมจจ เปนเหต ใหเหนนพพานอนดบกเลสสนทดแลวของโลกนน ฯ จบสตตนบาต ----------
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.