BLIK #1.0.5

BLIK

Journal for Audiovisual Culture, Utrecht University Issue 1.0.5, January 2008

Inhoud | Contents

1

2 Redactioneel | Editorial 3 Hybride ruimtes Mobiele communicatie en identiteit

Robert Kooijman

9 Constructing a Self from the Past History, Memory and Identity in High Modernity

Karin van Es

19 Met als hoofdprijs‌ een nier!

Moreel en politiek debat om de grote donorshow

Kimberly Kea

29 Consuming Anti-consumerism A Case Study of Adbusters

BLIK

Inhoud / Contents

Loes Vollenbroek

2

Due to the ubiquity of mass media in modern society we are constantly surrounded by a multitude of contradicting fears and desires. Day after day we are tempted to give in to subjectively mediated content to construct a self. At the same time, we wish to keep in touch with our own interpretive abilities and thus our individuality. In this constant personal struggle with mass-mediated representations we hope to find something to define us and lift us from the grey mass of anonymity.

The articles in this digital edition of BLIK discuss how individuals in today’s society attempt to form a personal narrative amidst the apparent chaos of massmedial representations. One sense of this lies in technology; Robert Kooijman explores the influence of mobile communication on the spatial independence of shifting societal rolls, while Karin van Es looks at the consequence of digital containment of memory for the construction of the self.

Criticism of this process has itself also been mass-mediated. In what way this influences the shaping of a new metanarrative and what relevance this has for the current narrative is discussed from two different perspectives by Kimberley Kea and Loes Vollebroek. As the temptations of mass media may seem overwhelming to some, we attempt to demonstrate with this selection that the rationality of discourse may provide a helpful guide to better understand ones own individuality as part of a larger narrative.

Redactioneel / Editorial

BLIK

Als gevolg van de alomtegenwoordigheid van massamedia in de huidige samenleving worden we constant omringt door een veelvoud aan tegenstrijdige angsten en verleidingen. Dagelijks worden we verleid om toe te geven aan subjectief gemedieerde texten om van daaruit een zelf te construeren. Tegelijkertijd weigeren we onze eigen interpretatieve vermogens, en daarmee onze individualiteit, te negeren.

Vanuit deze constante persoonlijke strijd met massamedia zijn wij allen op zoek naar iets dat ons kan definiĂŤren en ons vervolgens kan doen oprijzen uit de grijze massa van de anonimiteit.

In de artikelen in deze digitale BLIK wordt bediscussieerd hoe individuen in de huidige samenleving een persoonlijk narratief trachten te vormen vanuit de ogenschijnlijke chaos van massamediale representaties. Dit gebeurt onder meer in technische zin; Robert Kooijman onderzoekt de invloed van mobiele communicatie op de ruimtelijke onafhankelijkheid van verschuivende sociale rollen, en Karin van Es kijkt naar de gevolgen van de digitale opslag van geheugen voor de constructie van het zelf.

De kritiek op dit proces is zelf eveneens in de massamediale sfeer beland.

In welke mate dit het ontstaan van een nieuw metanarratief beĂŻnvloed en welke relevantie dit heeft op het bestaande narratief wordt, vanuit verschillende perspectieven, bediscussieerd door Kimberley Kea en Loes Vollebroek. De verleidingen van massamedia lijken voor sommigen van overweldigende invloed te zijn. Middels deze artikelen trachten we te demonstreren dat het rationeel van discours een behulpzame richtlijn kan geven in onze pogingen greep te krijgen op onze eigen individualiteit als een onderdeel van een groter narratief.

Editorial

BLIK

Redactioneel

BLIK

Hybride ruimtes

Robert Kooijman

3

Hybride ruimtes Mobiele communicatie en identiteit Robert Kooijman

pers Anna Truch en Michael Hulme laten zien dat dit verschijnsel nauw samenhangt met, en invloed heeft op de betekenis van, het concept ruimte: “Within each time segment, usually attached to a particular location, a single Met de komst van de mobiele telefoon role was played and displayed. A change is er veel veranderd in het alledaagse in role would often be associated with leven van de (post)moderne mens. Waar a change of location.”6 Met de komst het apparaat een aantal jaren geleden van mobiele communicatie lijkt de nog vooral doorging als statussymbool, fysieke ruimte, waar Truch en Hulme is het vandaag de dag niet meer uit het naar refereren met ‘location’, echter dagelijks leven weg te denken. Het is geen determinerende factor meer te tegenwoordig bijna net zo vanzelfspre- zijn voor welke rol men aanneemt. Men kend om je mobiele telefoon op zak te kan op elk moment, waar dan ook, een hebben als je sleutel en portemonnee. andere rol aannemen (of hier zelfs toe De ‘mobiel’ heeft zich getransformeerd worden geforceerd) door mobiele comtot een instrument om het dagelijks municatie. Op dat moment vindt er een leven te organiseren, een accessoire en hybridisering plaats van verschillende 2 een expressie van stijl en levenswijze. ruimtes: de fysieke ruimtes waar de Volgens het onderzoeksbureau Informa gesprekpartners op dat moment aanweis de mobiele penetratiegraad in Neder- zig zijn en de ‘ruimte’ waar het gesprek land nu zelfs hoger dan honderd proplaatsvindt, een denkbeeldige ruimte 3 cent. Er zijn dus in Nederland meer die beïnvloed wordt door de fysieke mobiele abonnees dan inwoners. ruimte(s) van de gesprekpartner(s). Dit Samen met stormachtige ontwikartikel gaat in op de invloed van hykelingen op het gebied van vervoer (au- bridisering van ruimtes door mobiele tomobiliteit, luchtvaart), communicatie- communicatie en de wijze waarop de middelen (televisie, internet), economie gebruiker die ruimtes ervaart en zijn (mondialisering en flexibilisering van identiteit construeert. de arbeid) en het sociale en persoonlijke leven (veranderde rolpatronen, vrijeIdentiteit tijdsindustrie) heeft mobiele communi- Reflexieve vragen als ‘Wie ben ik?’ en catie grote invloed op de wijze waarop ‘Wie zijn wij?’ zijn onlosmakelijk vermen zijn identiteit gestalte kan geven bonden met het zelfbewustzijn van de en op de veelheid van sociale rollen die mens. Het identiteitsbegrip bestaat men speelt.4 Deze sociale rollen zijn dan ook waarschijnlijk al zo lang als de niet alleen enorm toegenomen, maar lij- mens zelf.7 Deze ontdekkingstocht naar ken elkaar ook sneller op te volgen dan jezelf begint al op zeer jonge leeftijd. ooit tevoren. Waar voorheen de segNaarmate men ouder wordt krijgt men mentering van de verschillende rollen vanzelfsprekend met meerdere omgelineair en gecentraliseerd plaatsvond, vingen te maken die de horizon verbreis deze nu gefragmenteerd en kunnen den - scholen, verenigingen en vooral 5 deze rollen zelfs in elkaar overlopen. ook media als televisie en internet. Zo Media- en cultuurwetenschaplaat televisie uiteenlopende verbeeldin-

Hybride ruimtes

Robert Kooijman

4

Space is now at once nearby and distant, local and global, but also multiple and fragmented, morphing the urban body not only into diverse shapes but also into several incarnations.1

BLIK

________ 1 Poster, 8.

2 Oksman & Rautiainen, 25.

3 Jaques.

4 De Mul, 191.

5 Truch & Hulme, 2-3.

6 Ibidem, 2.

7 De Mul, 191.

5 Robert Kooijman Hybride ruimtes BLIK

gen zien waarmee jongeren zich kunnen identificeren8 en biedt internet een uitstekende omgeving om die identificaties om te zetten in bepaalde rollen en deze uit te proberen.9 Het ruimtelijk aspect van mobiele communicatie heeft vooral invloed op de wijze waarop men zich presenteert in het dagelijks leven (lees: de rollen die men aanneemt in verschillende situaties). In zijn boek The Presentation of Self in Everyday Life onderzoekt socioloog Erving Goffman hoe men dit organiseert en de betekenis hiervan in een sociale context.10 In zijn studie kiest Goffman voor een dramaturgische benadering. De manier waarop iemand zijn sociale identiteit vormgeeft hangt nauw samen met het concept ‘front’ dat wordt beschreven als de individuele vertoning bij een aanschouwing van het publiek.11 Hierbij heeft de setting, de omgeving waarin de performer zijn rol speelt, de neiging geografisch gebonden te zijn: “Those who would use a particular setting as part of their performance cannot begin their act until they have brought themselves to the appropriate place and must terminate their performance when they leave it.”12 Men zal pas een bepaalde rol aannemen wanneer men zich in de juiste fysieke ruimte bevindt. Slechts bij uitzondering (denk aan ceremonies als begrafenissen) is deze setting afhankelijk van de performer.

Waar setting gebruikt kan worden voor de scenische kant van de individuele vertoning, kan personal front worden gebruikt om te refereren naar andere items van de individuele vertoning. Dit zijn met name de uiterlijke kenmerken (kleiding, geslacht, leeftijd, postuur, talige kenmerken, gezichtsuitdrukkingen etc.) van de performer waarmee hij

of zij continue wordt geïdentificeerd.

Deze uiterlijke kenmerken worden te allen tijde verwacht overeen te komen met de individuele vertoning van de performer.13 Personal front kan vervolgens verdeeld worden in appearance en manner die respectievelijk de sociale status van de performer aangeeft en ons waarschuwt voor de rol die de performer zal aannemen in een opkomende situatie. Logischerwijs wordt er vaak een zekere consistentie tussen deze twee verwacht.14 Zo zal er van een topman van een gerenommeerd internationaal bedrijf geen passief en onderdanig gedrag verwacht worden.

In dit artikel gaat het concept identiteit in relatie tot mobiele communicatie dus in mindere mate in op de wijze waarop men in aanraking komt met allerlei verbeeldingen waarmee zij zich kunnen identificeren, maar gaat het vooral om de wijze waarop men die verbeeldingen gebruikt om in het dagelijks leven bepaalde rollen aan te nemen.

Ruimte Nu de betekenis van identiteit binnen dit artikel is bepaald kan nader worden ingegaan op het concept ruimte. Media- en cultuurwetenschapper Mark Poster stelt in “Digitally Local Communications: Technologies and Space” dat mobiele communicatie invloed heeft op de relatie van het individu tot de ruimte. Mobiele communicatie laat een meer vloeibare, veelvoudige en gefragmenteerde relatie tot de ruimte toe en bevordert deze zelfs.15 Ruimte heeft zich getransformeerd tot postmodern geographies (ook wel virtual geographies) waarin men tegelijkertijd in verschillende ruimtes aanwezig is: “Space is now at once nearby and distant, local and global, but also multiple and frag-

Onverwachte rollenversc ________ 8 Zoonen, 11.

9 Valkenburg et al., 384.

10 Goffman.

11 Goffman, 22.

12 Ibidem.

13 Ibidem, 23.

14 Ibidem, 24 15 Poster, 7.

Invloeden Maar welke invloed heeft deze hybridisering van ruimtes door mobiele communicatie dan op het identiteitsconcept? De diverse rollen die men in verschillende situaties aanneemt, lijken elkaar veel sneller op te volgen dan voorheen, toen deze opeenvolging lineair en gecentraliseerd plaatsvond.

Een verandering van rol ging meestal gepaard met een verandering van plaats.

Op het moment dat een vrouw de rol van moeder had aangenomen, bleef deze rol van toepassing tot het moment dat ze naar haar werk ging. Op dat moment verandert haar rol pas van moeder naar bijvoorbeeld manager. Dit ging normaal gesproken zonder interrupties.

Het individu had dus over het algemeen zelf de controle over de verschuiving tussen verschillende rollen.20 Met de komst van mobiele communicatie

6 Robert Kooijman Hybride ruimtes

________ 16 Ibidem, 8.

17 Ibidem.

18 Gergen, 2.

19 Poster, 8.

20 Truch & Hulme, 2-3.

als een denkbeeldige ruimte die beïnvloed wordt door de fysieke ruimte(s) van de gesprekpartner(s). Een praktijkvoorbeeld: je zit in de bus en hoort iemands mobiele telefoon over gaan.

Deze persoon neemt zijn telefoon op en groet degene die hij aan de lijn heeft.

Het is even stil en vervolgens hoor je hem zeggen ‘Ik zit in de bus… ben bijna thuis’. De luisteraar weet nu in welke ‘setting’ de spreker zich bevindt.

De denkbeeldige ruimte die gecreëerd wordt door het gesprek, wordt op dat moment beïnvloed en krijgt vorm door de fysieke ruimte van de spreker. Men beeld zich op dat moment dus een ruimte in, die overeen komt met de fysieke ruimte van zijn gesprekspartner.

Door het ontkennen van één van deze ruimtes zou de hybride ruimte nooit onderzocht kunnen worden; de hybride ruimte wordt dan immers ook ontkend.

BLIK

huiving: secretary (2002)

mented, morphing the urban body not only into diverse shapes but also into several incarnations.”16 Dit heeft ervoor gezorgd dat het culturele landschap zich wegschuift van zijn vertrouwde moderne parameters naar ruimtes van mobiele communicatie.17 In tegenstelling tot Poster ziet psycholoog Kenneth Gergen het culturele landschap niet verschuiven, maar ziet hij een herdefiniëring ervan waarin de vertrouwde moderne parameters nog steeds van belang zijn. Gergen ziet mobiele communicatie als een technology of communal restoration. Mobiele communicatie lijkt juist het tegenovergestelde te doen van wat de ingrijpende ontwikkelingen op het gebied van vervoer, communicatiemiddelen, economie en het sociale en persoonlijke leven hebben teweeggebracht. Deze ontwikkelingen hebben de mens namelijk verwijderd van zijn oorspronkelijke gemeenschap die geografisch gebonden was: “More broadly, it may be said that the mobile phone has lent itself to the pervasive state of an absent presence, the continuous presence at hand of family, friends and colleagues who are physically absent.”18 Waar voorgaande media het communale leven volgens Gergen uit elkaar haalden, lijkt de mobiele telefoon dit juist weer te herstellen.

Belangrijk is dat zowel Poster als Gergen de ruimtes die gecreëerd worden door mobiele communicatie ook daadwerkelijk erkennen als ruimtes en deze dus niet willen definiëren als zogeheten non-places of nowheres.19 De hybride ruimte die gecreëerd wordt door mobiele communicatie is namelijk de ruimte waarin de fysieke ruimtes van de gesprekpartners en de ruimte waar het gesprek plaatsvindt samenkomen.

Daarbij kan de laatste worden gezien

van de gesprekspartner niet overeenkomt met de verwachting ervan. Is de denkbeeldige plaats van groter belang Communication and boundaries have dan kan, afhankelijk van de relatie tusbecome much more fluid. The result of sen performer en toeschouwer, zowel de this is that while people are physically sociale status van de performer als het in one place playing one role, they verwachte gedrag in het geding zijn bij can be forced into another role, in the de toeschouwers in de fysieke ruimte. same physical space, by a mobile call Waar dus vroeger van een topman van from someone from another context.21 een gerenommeerd internationaal bedrijf geen passief en onderdanig gedrag Hiermee zijn de grenzen tussen de verschillende rollen vervaagd, aangezien verwacht zou worden, lijkt dit in het tijdperk van mobiele communicatie wel rollen elkaar nu meer dan ooit kunnen overlappen. De fysieke ruimte staat niet tot de mogelijkheden te behoren.

De hybride ruimte die gecreëerd meer garant voor één bepaalde rol.

De fysieke ruimte is daarbij echter wordt door mobiele communicatie onderstreept dus zowel het belang van niet van ondergeschikt belang geworde fysieke ruimte als het belang van de den door mobiele communicatie. Wel kan het besef van de fysieke ruimte ver- denkbeeldige ruimte. Al deze ruimtes hebben invloed op elkaar en op de wijze loren gaan bij een van de gesprekpartners. In dit geval krijgt de denkbeeldige waarop men zich in het dagelijks leven presenteert. Ondanks dat veel van ruimte een dominantere plaats dan zijn eigen fysieke ruimte. Hoe dan ook, Goffmans ideeën over hybride ruimtes beide situaties hebben invloed op Goff- in onze mobiel communicerende samenleving niet volledig meer op lijken mans notie van personal front. Wante gaan, bieden juist deze ideeën een neer een individu geforceerd wordt (of er zelf voor kiest) een rol aan te nemen goed uitgangspunt om inzicht te krijgen in wat er precies aan het veranderen die niet overeenkomt met de rol die is. Zo lijkt de fysieke ruimte een parahij op dat moment draagt, kan dat tot doxaal karakter te hebben gekregen bij problemen leiden. In dat geval kan er het aannemen van een bepaalde rol en niet meer gesproken worden van consistentie tussen appearance en manner. is er een nieuwe ruimte gecreëerd waardoor consistentie tussen ‘appearance’ en Op het moment dat de fysieke plaats ‘manner’ niet zo vanzelfsprekend meer belangrijker is dan de denkbeeldige is. plaats, is het mogelijk dat het gedrag

BLIK

Hybride ruimtes

Robert Kooijman

7

zijn sociale systemen minder afhankelijk geworden van plaats:

________ 21 Ibidem, 3.

Robert Kooijman Hybride ruimtes BLIK

Gergen, Kenneth J.. “Self and Community in the New Floating Worlds.” Mobile Democracy: Essays on Society, Self and Politics. Red. K. Nyiri. Vienna: Passagen, 2002.

103-114. <http://www.swarthmore.edu/SocSci/kgergen1/web/page.phtml?id=man u35&st=manuscripts&hf=1> (geraadpleegd oktober 2006).

Goffman, Erving. The Presentation of Self in Everyday Life. New York: Doubleday, 1959.

Jaques, Robert. “Western Europe reaches 100 per cent mobile penetration.” vnunet. com, 18-1-2006 <http://www.vnunet.com/vnunet/news/2148744/westerneuropereaches-100-per> (geraadpleegd oktober 2006).

Mul, Jos de. Cyberspace Odyssee. Kampen: Uitgeverij Klement, 2002.

Oksman, Virpi & Pirjo Rautiainen. “I’ve got my whole life in my hand.” In Revista de estudios de juventud 57 (juni 2002), 25-32. <http://www.itu.int/osg/spu/ni/ubiquitous/Papers/Youth_and_mobile_2002.pdf> (geraadpleegd oktober 2006).

Poster, Mark. “Digitally Local Communications: Technologies and Space.” Conference paper, 2004. <http://www.fil.hu/mobil/2004/Poster_webversion.doc> (geraadpleegd oktober 2006).

Truch, Anna & Michael Hulme. “Exploring the implications for social identity of the new sociology of the mobile phone.” Centre for the Study of Media, Technology & Culture, 2004. <http://www.csmtc.co.uk/pieces/Mobile.pdf> (geraadpleegd oktober 2006).

Valkenburg, Patti M., Alexander P. Schouten & Jochen Peter. “Adolescents’ Identity Experiments on the Internet” In New Media & Society 7 (2005), 383-402.

Zoonen, Liesbeth van. “Identiteit en burgerschap in populaire cultuur.” Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Media en Populaire Cultuur, 3 september 2003, Amsterdam.

8

Bibliografie

9

Constructing a Self from the Past History, Memory and Identity in High Modernity

BLIK

Constructing a Self from the Past

Karin van Es

Karin van Es

The Contemporary Memory Obsession In the course of the film David makes his way to a three-dimensional information database called Dr. Know to locate the Blue Fairy. Here information is presented as a commodity, most notably in Dr. Know’s slogan: “fast food for thought.” This is similar to the trend that is taking place in contemporary society, where information is becoming increasingly commodified. Huyssen states that memory has become an obsession in high modernity, specifically in reference to sites of remembrance where nostalgia is being mass marketed.5 The trend can be linked to an augmented desire to secure our identity. This modern-day urge can be clarified when we realize how globalization “breaks down the protective framework of the small community and of tradition, replacing these with much larger, impersonal organizations.”6 Which contrasts to the usual conception of ‘postmodernism’ which suggests that our search for identity stems from an increased anxiety. As Giddens correctly points out, “[a]nxieties and insecurities have plagued other ages besides ours, and there is probably little justification for the assumption sometimes made

10 Karin van Es Constructing a Self from the Past

Aside from manifesting itself in the present the past also extends into the future. Philosopher Paul Ricoeur not only stipulates the narrative as a suitable metaphor for interrogating human identity, but also sees it as a medium by which identity is formed.1 Thus it follows that as life unfolds in a temporal fashion, the individual is in constant flux actively forming, evaluating and establishing the self. From such a theoretical departure point it follows logically that identity is bound to both memory and history. The current emphasis on an ‘identity crisis’ in high modernity2 provides motivation to investigate this subject matter. As Wulf Kansteiner points out, “despite the relatively obvious link, the connection between memory and identity has as yet been rarely discussed in memory studies.”3 Science fiction offers particularly fertile ground for such an interrogation. The genre provides a portal to the significance of memory and history, both for society at large and for individuals and their sense of self. It is a particularly useful genre for an analysis of this type because of its “will to knowledge, the desire to shift cognitive boundaries […].”4 In this essay the film artificial intelligence (2001) will function as the primary base of analysis. In this film mechanical child David (Haley Joel Osment) is purchased as a surrogate for a family’s terminally ill son. When a cure is found for the son, David finds he can not attain the love of his ‘mother’ Monica. His inability to feel loved sends him on a journey to find how he can become a real boy. Having read Pinocchio with his ‘family,’ he is convinced that the Blue Fairy who was able to make Pinocchio into a real boy in the novel can do the same for him. From the outset, it is the absence of the love that functions as his primary motivation.

BLIK

________ 1 In De Mul, 257.

2 Whereas our modern age is often referred to as a postmodern time, that term proves to be problematic as it suggests an opposition to modernity. This article will rather follow Anthony Giddens’ assertion that we are in a state of high modernity, an extension of, rather than an opposition to, modernity.

3 Kansteiner, 184.

4 Früchtl, 288.

5 Huyssen, 24.

6 Giddens, 33.

11 Karin van Es Constructing a Self from the Past BLIK

that life in smaller, more traditional cultures had a more even tenor than that of today.”7 By obsessively storing our memories, we are trying to realize our identity on the globalized map. It is an attempt to establish a place within the large and impersonal network of modern society.

In The Giver (1993) Jonas and his family reside in a dystopian society.

One of the inhabitants of the town is the Giver. He is responsible for the storage and preservation of all memories. Since memories are seen as a burden to the individual, society is devoid of (among other things) color, pain or past. The significance of the memories for the community is that they, through one individual, provide wisdom. The Giver is the advisor of the Committee of Elders. When the Committee consideres allowing families to adopt more children they come to the Giver. He advises them against the plan, recalling the feeling of hunger. The story illustrates the idea “that we can learn from history, memory culture fulfils an important function in the current transformation of temporal experience in the wake of the new media’s impact on human perception and sensibility.”8 The Giver is to transmit all the stored memories to Jonas, the Receiver. They alone experience feelings.9 Here, on two accounts, the relation between emotions and memories has been drawn by example. Further on it will be discussed how David, from artificial intelligence, assumes a similar role to the Giver.

A Future Determined by the Past In continuing this investigation it should be recollected, from the introduction, that memory is perceived in this essay as part of the process of establishing the self. In the film children of men (2006) Theo Faron (Clive Owen) is approached by his ex-wife Julian ( Julianne Moore), leader of a rebel group fighting the government. She asks Theo to get hold of documents to help a pregnant illegal immigrant cross the border. Julian persuades Theo to help her by recalling memories of a time when they shared a child, who passed away at a young age of a common disease. Memories function to help determine line of conduct. It can be stated that “[m]emory of what we have done and felt and experienced is one of the most important sources of self-knowledge we have.”10 Memories are part of our identity.

Anthony Giddens observes that in the realm of high modernity we live within a large organization composed of self-reflexive institutions. The radical changes of the social environment of modernity, he claims, have come to affect the internal environment of the individual.11 In Giddens’ interpretation of reflexive institutes we actively construe our identity in a process of self-reflexivity.12 Because of changes in our social environment, such as this shift to high modernity, we are more keen on establishing our identity: “Each of us not only ‘has’, but lives a biography reflexively organized in terms of flows of social and psychological information about possible ways

________ 7 Giddens, 32.

8 Huyssen, 31. Or as Giddens puts it: “the reconstruction of the past goes along with anticipation of the likely life trajectory of the future” (72).

9 Eliade states that “Amnesiacs suffer a similar loss. ‘I felt nothing’, said a man whose memory had been lost for several years; ‘when you have no memory, you have no feelings’” (in Lowenthal, 121).

10 Schechtman.

11 Jennifer Dornan describes the relation between agent and structure as “the dialectical relationship between ‘agent’, a bounded but not determined individual who can alter structures through practice (or praxis), and ‘structure,’ the larger, more perduring settings and conditions that result from the ongoing relationship between individuals” (305). Aside from Bourdieus’ practice theory, it is Anthony Giddens’ theory of structuration that provides the framework for agency theory.

Inherent to this argumentation is the conviction that an individual is actively involved in the construction of their own identity.

12 Ricoeur suggests three stages in the construction of narrative identity.

The last stage, mimesis3, “consists of the reflective application of the narrative configuration on the self, resulting in an identification with the characters of the story” (in De Mul 254).

Mimesis3 can be equated to Giddens’ notion of self-reflexivity.

________ 13 Giddens, 14.

14 The emotion-driven factor stands in stark contrast to Giddens’ theory of structuration where agents can change structures only in a rational manner.

15 Dornan, 308.

16 Huyssen, 28.

17 De Mul, 253.

Existing does not simply mean that we are situated in time (after all, this is also true for a stone), but that our being has a fundamentally temporal character. Although we always live in the present, unlike the stone, in our acting we are always oriented toward our future possibilities and we are also always determined by the possibilities we realized in the past.17

12 Karin van Es

(2004)

Constructing a Self from the Past

the forgotten

(2006)

BLIK

children of men

of life.”13 Preserved memories would seem to enhance the ability of selfreflection. It helps to critically evaluate the course of life.

This is exemplified in children of men when Theo discovers not only that the girl is pregnant, but that the rebel group has malign intentions with her and he places himself in charge of her wellbeing. Theo defies the authorities that had long provided the structure of his day-to-day routine. Driven by emotion, he attempts to change the structure of society.14 Theo is compelled by his recollection of the past, transforming him from a controlled subject to an individual moved by feelings.

One of the shortcomings of Giddens’ theory, as pointed out by Jennifer Dornan, is that it overlooks the irrational forces at play within actors.15 This criticism is confirmed by the outcomes of the examples, which make clear that it is emotion in reaction to memory that motivates characters. The example can be seen as part of the engagement in the process of self-reflexivity through interaction with social institutions.

In the forgotten (2004) Telly Paretta ( Julianne Moore) has to cope with her grief over the death of her eight-year old son Sam in a plane crash.

Her psychiatrist Dr. Munc diagnoses her with posttraumatic stress disorder and tells her that Sam has been merely a figment of her imagination. This sends Telly in search of photos, videos and other forms of ‘memory objects’ that will validate the memories she has of her son. When she runs into Ash Correl (Dominic West), the father of another victim, she tries to get him to help her. However, he does not remember that he ever had a daughter. Telly manages to persuade Ash to assist her in her investigation when she triggers his memory by removing the top layer of wallpaper consequently revealing the wall decoration his daughter had selected for the room. Here the past is proven to help determine choices that shape the future by (regaining) a sense of self. Again an emotional dimension in relation to memories is undeniable.

In his book Present Pasts: Media, Politics, Amnesia Hyussen posed a question which proves to be relevant to our present time: “why this obsession with memory and the past, and why this fear of forgetting?”16 Memory, as discussed, is highly valued for its ability to foresee, but it must not be forgotten that ‘erosion’ is inherent to memory. The realization that the past provides answers for the present, but also outlines possible ramification of particular choices is essential. As Jos de Mul affirms:

BLIK

Constructing a Self from the Past

Karin van Es

13

In the examples discussed above we see how this claim holds its ground. A relation between emotion and memories is evident as well; it elucidates the personal quality of memories and its role in identity formation.

Forgetting as a Necessity Towards the end of artificial intelligence David meets the engineer who built him and confronts him with the reality of his existence as a mechanical boy. The engineer makes it clear that David’s ability to be inspired by a fairytale and to dream about becoming real, makes him real. However, when David is confronted with a factory line of versions of himself he throws himself off the edge of the skyscraper into the ocean. The nature of our self-identity is suggested to reside in our distinct composition. Individual memories provide the framework of our identity, making us unique.

Submerged in the water David sees the Blue Fairy and remains staring at her whilst the world freezes over. After two thousand years he is discovered by a new generation of robots who have outlived mankind. David is seen by this ‘new generation’ as a memory source to provide them with information about the human race, and is highly valued for this knowledge. He is now a medium that ‘carries’ the past. His individual memories become the base for collective memories.18 It is intriguing that this new generation of robots is so keen to know about the past. The shift in respect to the account of memory until this moment is rather fascinating. The mind can be considered as the bearer of memories. This function is then taken over by technology which is an extension of the storing capacity of the human mind.

The quantity of information that we store has grown exponentially as various technologies have unveiled virtual spaces for the containment and preservation of memories.19 Identity becomes anchored in digital codes, a process that Huyssen calls selfmusealization or, rephrased in the terms used

by Pierre Nora, an inclination to obsessive materialization of modern memory. These memories are more accessible to a large audience, but at the same time more permeable because of this. An individual memory becomes collective property and its connotation is at the mercy of not only the medium which carries it, but also of the individual that consumes it.

Another variable in this equation is that our increased ability to store the past threatens it. By defining David as a memory source we should reevaluate the conclusion that the obsession with the past is new. It seems that the conservation and consequent preservation of the past is merely a practice that has been made convenient.20 Memories were commonly shared in an oral culture. Currently this manifests itself in an increasingly interactive and connective fashion. As such it becomes easier to bind the story of the self to the history of the world.

The paradox of memory, particularly evident now that such emphasis is

a.i.: artificial intel

________ 18 Kansteiner states that “they [most historians] understand collective memories as collectively shared representations of the past” (181).

19 Wojciech Kalaga argues that the virtual has always existed, however, technology provides much easier access to it (3).

20 In his book “Understanding Media” Marshall McLuhan states that technologies are the extensions of the human.

More relevant is how the computer is perceived as an extension of the central nervous system.

________ 21 Assmann, 132.

22 This idea is supported

by Lowenthal as well who states that “memories must continually be discarded and conflated; only forgetting enables us to classify and bring chaos into order” (205).

23 Schechtman, unnumberred page.

24 However it should be noted that “memory retrieval is seldom sequential; we locate recalled events by association rather than by working methodically forward of backward through time, and treat the past ‘as an archaeological museum of fragments…haphazardly juxtaposed’” (Donato in Lowenthal, 208).

25 Lowenthal, 208.

26 Huyssen, 38.

14 Karin van Es Constructing a Self from the Past

(2001)

Life as Narrative After being found by a new generation David ‘wakes up’ to find himself in his old home, reconstructed by the robots based on the information they retrieved from his hard drive. In order to counteract his loneliness they offer to recreate a person out of DNA fragments. However, they are unable to bring a person back for more than twenty-four hours, since “the very fabric of space-time itself appeared to store information about every event which had ever occurred in the past” and thus the space-time pathway of an individual can not be reconstructed after the trajectory has been lived. Life is thus a unique metanarrative where the temporal lapse is executed in a nondiscursive fashion.

Marya Schechtman notes that “It is by summarizing, condensing, and conflating the different temporal portions of our lives in memory that we are able to see them as part of an integrated whole, and this integration blurs the distinction between different moments of our lives”.23 In other words, life history is facilitated by memories that flatten out the boundaries of different experiences. The sequentiality helps in the consideration of our identity as temporally unfolding as a narrative through memories. Such a statement supports the theory of Ricoeur where the narrative is used as a metaphor for identity construction. It is clear from this example that as life is linear in progression, the only ‘fact’ or ‘reality’ is contained in the now. The storage of memories can be compared to a celluloid strip on which images are imprinted, where the material is subject to erosion. Memories are impressions, fragments of the reality-thread of life.

Regarding life as a narrative temporally unfolding in a consecutive fashion24 it becomes evident that the only way in which we can reclaim the past is through an abstraction of the past which can be materialized. When we move from this tangible way of recollecting to its abstract counterpart, it can be stated that “new experiences continually alter the mental schemata that shape what we have previously remembered”25 since the past is always mediated and thus unstable. It should not be forgotten that “memory is always transitory, notoriously unreliable, and haunted by forgetting – in short, human and social.”26 Equating memory to humanity in this citation is

BLIK

ligence

placed on technology, is that “Could all data of the past be reliably stored, it would mean the end of cultural memory. For events to fit into the necessarily confined space of memory, decay and oblivion must do their work of destruction and reduction.”21 Reformulated, forgetting is necessary because it is only through contraction that memory can exist.22 It is clear that, aside from a physical/temporal constraint which makes it impossible to fully capture and preserve the present, hypothetically a threat to reality would be substantiated should such a practice ever be realized.

15 Karin van Es Constructing a Self from the Past BLIK

interesting in light of the fact that it is the robot child David who becomes a primary source of information of the past. It becomes necessary to consider if his emotional ability has enabled him to store memories instead of plain information.

We should be wary of the tendency to overvalue the objective nature of contained memories as a way to remember and (re)construct history. This is expressed in George Orwell’s 1984 (1948) where the past is constantly revised. Here the main character, Winston Smith, works at what is called the Ministry of Truth, which is in charge of the media in the dystopian setting of Oceania. Specifically, Winston works at the Records Department where he has to rewrite historical records adjusting them to how the Party publicly announces it to be. This task is perpetual, as the present determines the past. In artificial intelligence we also find an interesting twist of ‘facts’ when it is revealed that the engineer who built David was responsible for the answers provided by Dr. Know. Here the source of information becomes critical. With the exponential growth of information it becomes essential to consider not only how to categorize it, but also where the responsibility of validity resides or how this can be properly determined.

Between Memory and History In artificial intelligence, when Monica is brought to life, a distinction between two concepts becomes apparent. David was warned not to share his journey with Monica as she would be unable to comprehend. However, David decides to paint pictures of things that, as explicitly stated in the narration, “she would have no memory of.” The paintings are deprived of initial significance because Monica does not have the same frame of reference as David. The piece of paper functions as a medium for memories previously stored within David’s personal sphere: the personal becomes collective. Fundamental in this “dialogue with time”27 is the critical reflection of the self.

The urge to express his past can be seen as a way in which David moulds his identity. The exponential growth in the application of technology has created an extension of our minds. We are now able to store memories digitally and as a result we are increasingly able to reflect on the self through such materialization of these memories.

The transferral of memory from its abstract form in the mind to the concrete in reality is a critical practice to examine in light of contemporary life. Huyssen argues that we are “decentralized modern subjects” who must cope with the loss of cultural identity and thus find comfort in the answers of the past.28 Such a conviction helps clarify why high modernity presupposes a new obsession with memory. However, this interest in the past is not new but has simply been maintained, although in another form. Technologies have stipulated an increasingly mediated experience which, in its

artificial intellige

________ 27 A term Giddens borrows from Janette Rainwater.

It is “a process of selfquestioning about how the individual handles the time of her lifespan” (Giddens, 72).

28 Huyssen, 33.

It [memory] remains in permanent evolution, open to the dialectic of remembering and forgetting, unconscious of its successive deformations, vulnerable to manipulation and appropriation, susceptible to being long dormant and periodically revived.

History, on the other hand, is the reconstruction, always problematic and incomplete, of what is no longer.32

Through such a deposition, Huyssen argues, we are drawn back to a modernist culture where a dichotomy between high and low is upheld. The relation between memory and history should not be treated as a matter of serious memory versus trivial memory.33 A thought-provoking discussion on memory as a mediated experience, concerning the ramifications media has on content, follows.

The difference between memory and history, as Pierre Nora suggests, resides in that the latter term refers to that which is collective and conceives only the relative in respect to temporal continuities. This is in contrast to memory, which is individual, absolute, concrete and, in my conviction, emotional. However, as Lowenthal points out “gratified that our memories are our own, we also seek to link our personal past with collective memory and

16 Karin van Es

________ 29 Giddens, 26.

30 “In an age of unlimited proliferation of images, discourses, simulacra, the search for the real itself has become utopian, and this search is fundamentally invested in a desire for temporality. In that sense, then, the obsession with memory and history, as we witness them in contemporary literature and art, are not regressive or simply escapist.

In cultural politics today, they occupy a utopian position vis-à-vis chic and cynical postmodern nihilism on the one hand and a neo-conservative world view on the other that desires what cannot be had: stable histories, a stable canon, a stable reality” (Adorno, 101).

31 Linda Hutcheon sees “it [postmodernity] reinstalls historical contexts as significant and even determining, but in so doing, it problematizes the entire notion of historical knowledge” (89).

This leads to a discussion on nostalgia, which is not a point of investigation in this essay.

32 Nora, 8.

33 Huyssen, 29.

Constructing a Self from the Past

Dr. Know

BLIK

nce:

characteristics of reproducibility and connectivity, contributes to time-space transformations.29 What is seen by Huyssen as a new obsession with memory is instead an increased problematization of the term due to changing temporalities realized by technology.30 The fascination with memory can be seen as symptomatic of the need to redefine our identity now that the dominance of the nation-state has been transferred to sophisticated global networks..

David is able to articulate his memories on paper without it being significant to Monica as she is unable to comprehend its relevance. In other words, despite the fact that technologies are confronting us with a large quantity of conserved memories, due to differing conceptual frameworks we value them different than personal memories. The core of this distinction lies in the fact that our own memories are part of our trajectory of life, our establishment of the self, whilst those of others merely provide quick reference points.31 The distinction between information and history becomes evident in the previous discussion of Dr. Know as an information source for society. Dr. Know is not the containment of history, but ‘merely’ a knowledge database. This division is necessary since information alone is unable to create a temporal coherence, a narrative. History, on the other hand, is structured in this way.

What remains is the difference between memory and history, terms that are often used interchangeably. In “Between Memory and History: Les Lieux de Mémoire” Nora explores the modern disintegration of the difference between memory and history:

BLIK

Constructing a Self from the Past

Karin van Es

17

public history.â&#x20AC;?34 A symbiotic relation between the individual and society in the intricate network of history is evident. Thinking back to David and Monica we can see how â&#x20AC;&#x2DC;his storyâ&#x20AC;&#x2122;, drawn on paper, does not fit into her knowledge framework. History provides such a collective framework.

Retrospect: Identity, Memory and History At the risk of oversimplifying it can be concluded that memory void of context and agency can be seen as information. History broken down into minute fragments extracted of a meta-narrative becomes memory. Furthermore, history seems to pursue a more objective agenda than collective memory. Identity can be understood as a narrative bound by memory and history. The distinction between memory and history can be clarified by perceiving memory as a personal and emotional experience which is placed in relation to the larger network of collective memories. Of particular interest has been the conceptual relation between identity and emotion that the analyses suggest.

In this age of media ubiquity we are given easy access to a sea of digitally stored memories, symptomatic of the frantic desire to store the life trajectories of individuals. This is a due to the fact that the nation-state as an institute by which to define oneself has diminished. It is apparent that the narrative of life needs history and memories in determining future course of action based on knowledge of the self. History and memories provide a rich source of information to draw on when making choices. Furthermore, by storing memories technologies enhance the possibility of self-reflexivity. In doing so they challenge the paradox of memories: the necessity of a process of selection, contraction and erosion. In the realm of high modernity we are asked to re-evaluate the way in which we use terms such as history, individuality and collective memory, and how we define ourselves within the complex structures of contemporary society.

________ 34 Lowenthal, 197.

18 Karin van Es Constructing a Self from the Past BLIK

Works Cited Adorno, Theodor W. “Memories of Utopia.” Twilight Memories: Marking Time in a Culture of America. Ed. Andreas Huyssen. Routledge: New York NY, 1995. 85-101.

Assmann, Aleida. “Texts, Traces, Trash: The Changing Media of Cultural Memory.” Representations 56 (1996): 123-34.

Dornan, Jennifer L. “Agency and Archaeology: Past, Present, and Future Directions.”

Journal of Archaeological Method and Theory (December 2002): 303-329.

Früchtl, Joseph. “Superhumans, Supermen, Cyborgs.“ Das Unverschämte Ich. Eine Heldengeschichte der Moderne. 285-303.

Giddens, Anthony. Modernity and Self-Identity. Stanford: Stanford University Press, 1991.

Hutcheon, Linda. A Poetics of Postmodernism: History, Theory, Fiction. London: Routledge, 1988. 86-123.

Huyssen, Andreas. “Present Pasts: Media, Politics, Amnesia.“ Public Culture 12 (2000): 21-38.

Kalaga, Wojciech. “The Trouble with the Virtual.” Symploke 11 (2003):96-103.

Kansteiner, Wulf.. “Finding Meaning in Memory: A Methodological Critique of Collective Memory Studies.” History and Theory 41 (2002): 179-97.

Lowenthal, David. The Past is a Foreign Country. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.

Mul, J. de. “The game of life: Narrative and ludic identity formation in computer games.”

Handbook of computer game. Ed. J. Raessens, J. and J. Goldstein. Cambridge, Massachusetts: MIT Press, 2005. 251-266.

Nora, Pierre. “Between Memory and History: Les Lieux de Mémoire.” Representations.

Special Issue: Memory and Counter-Memory No. 26 (Spring, 1989): 7-24.

Schechtman, Marya. “The truth about memory” Philosophical Psychology 7.1 (1994): 3.

19

Met als hoofdprijsâ&#x20AC;Ś een nier!

Moreel en politiek debat om De Grote Donorshow

BLIK

Met als hoofdprijs... een nier!

Kimberley Kea

Kimberly Kea

20

de grote donorshow zal niemand zijn ontgaan. Omroep BNN liet op 1 juni 2007 in dit realityprogramma een terminale patiënt beslissen aan wie zij haar nier wilde schenken. Hierbij had ze de keuze uit drie geselecteerde nierpatiënten, die haar allemaal probeerden te overtuigen van hun behoefte aan de nier. BNN hamerde erop dat orgaandonatie onder de aandacht moest worden gebracht en dat de show een ode was aan de stichter van de omroep Bart de Graaff, zelf door een nierziekte om het leven gekomen. Maar Nederland was te klein en de wereld geschokt. Het nieuws over het volgens minister Plasterk “ongepaste en onethische”2 programma reikte tot in Japan.

Al voor uitzending bleek uit Kamervragen, krantenberichten, nieuwsprogramma’s en lezersenquêtes dat de samenleving dit te ver vond gaan. Het grensoverschrijdende televisieprogramma kon, zo leek de algemene opinie, beter niet worden uitgezonden.

De uitzending van de grote donorshow ging dus gepaard met een moreel debat. Dit debat is in feite een uiting van wat Stanley Cohen een moral panic noemt.3 Een moral panic ontstaat wanneer zich een gebeurtenis of persoon voordoet die wordt gedefinieerd als een bedreiging voor de sociale waarden en belangen. Dit wordt gepresenteerd in de massamedia, waarna sociaal geaccepteerde experts de manier waarop er met deze folk devil om moet worden gegaan expliciteren, waardoor de moral panic veelal eindigt. In dit geval is de grote donorshow dus de volksduivel. De show kwam volop in de media, de makers van het programma hadden de touwtjes van de morele grens in handen en politici probeerden mogelijkheden te bedenken om de uitzending van het programma te voorkomen. Maar anders dan in het model van Cohen verdween het voorval niet, maar lag hier juist het beginpunt van de gebeurtenis; de grote donorshow moest immers nog worden uitgezonden.

BNN zette de grote donorshow zonder wikken of wegen door en de mediawet maakte het verbieden van de show onmogelijk. Een logische uitkomst volgens de theorie van bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap Evelien Tonkens. Zij stelt dat zodra een publieke controverse in een tegenstelling tussen moralisme en vrijheid wordt gesteld, de vrijheid altijd zal winnen.4 Minister Plasterk dacht er ook niet aan de wet te wijzigen.

Zoals inmiddels bekend onthulde presentator Patrick Lodiers op het moment dat de nier gedoneerd zou worden dat de show een hoax was: er werd geen nier weggegeven en de ‘zieke’ Lisa was een actrice. De drie kandidaten waren daarentegen wél echte nierpatiënten en het programma wilde het tekort aan donoren aankaarten. Dit resulteerde in een politiek debat over orgaandonatie na afloop van het programma. Vanaf het begin had BNN de

Kimberley Kea

grote donorshow

2 Plasterk geciteerd in “Orgaandonorshow van BNN ongepast.”

3 Stanley Cohen lanceerde deze term om de maatschappelijke reactie op het verschijnsel van de Mods en Rockers uit de jaren ’60 uit te leggen. Deze Engelse jongeren werden niet alleen als rebellerend gezien, maar ook als sociaal verschillende types. Cohen bestudeert de manier waarop het publiek en de media dit fenomeen hebben ervaren en beantwoord.

Cohen, 9-26.

4 Tonkens, 7-8.

Lisa, jij gaat vanavond beslissen over leven en dood. Er kan maar één kandidaat naar huis met jouw nier. Wie gun jij het meest een langer leven?1

Met als hoofdprijs... een nier!

de

BLIK

________ 1 Patrick Lodiers in

21 Kimberley Kea Met als hoofdprijs... een nier!

BLIK

intentie om dit debat los te maken en dat is dus gelukt. Verrassend genoeg verdween het moreel debat hiermee vrijwel direct, terwijl het programma wél op televisie was geweest. Slechts een enkeling boog zich nog even over de ethische kwestie, maar de meerderheid van Nederland hield zich bezig met het donorcodicil. Was het uiteindelijke programma minder omstreden dan vooraf werd gedacht of heeft BNN de show en het doel zo opgezet dat de morele discussie simpelweg in één klap werd vergeten?

Een geval apart Pas drie dagen voor de daadwerkelijke uitzending bracht BNN de grote donorshow onder de aandacht. Door deze korte aandachtscurve ontstond de mogelijkheid de maatschappij te dirigeren. De omroep liet weinig los, en liet enkel weten dat het een realityprogramma betrof waarin een nier zou worden weggegeven. De naam van het programma versterkte bovendien de wijze waarop dit zou gebeuren: het woord ‘Donorshow’ impliceert al dat het om een ‘show’ zal gaan, maar ‘De Grote Donorshow’ klinkt helemaal als een spectaculair spelprogramma. De televisiepromo toonde slechts de presentator met een rode stoel in een schimmige loods waar later de ongeneeslijk zieke Lisa zou gaan plaatsnemen om haar nier aan een kandidaat af te staan.

BNN plaatste de show zodoende in het toch al controversiële realitygenre en hield het geheel mysterieus.

Reden en ruimte genoeg dus voor speculaties in media en politiek.

Waar zou het heengaan met de normen en waarden van ons land en wat voor invloed zou het programma hebben op het imago van Nederland in andere landen? De angst leefde dat de reputatie van Nederland als een vrij land waar veel mogelijk is om zou slaan naar die van een land waarin diezelfde vrijheid is doorgeslagen in programma’s waarin wordt beslist over leven en dood. In andere woorden: de toekomst werd “premediated”.5 Deze term van Richard Grusin heeft niet zozeer betrekking op het correct voorspellen van de toekomst door de media, maar op het bedenken van zoveel mogelijk plausibele toekomstbeelden. In het geval van de grote donorshow gebeurde dit voornamelijk in de buitenlandse media. Zowel de New York Times als de Guardian stelden de reputatie van BNN aan de kaak door het eerdere controversiële programma spuiten en slikken aan te halen (ANP / NRC Handelsblad).

Documentairemaker Robert Abeil legt uit dat immorele beslissingen soms simpelweg voortvloeien uit professioneel te werk gaan. Het is nooit zijn bedoeling om immorele fragmenten in zijn documentaires te tonen.6 Hetzelfde geldt voor de eerdere controversiële programma’s van BNN: over mijn lijk en spuiten en slikken. In over mijn lijk volgt de kijker het leven van vijf ongeneeslijk zieke jongeren. Immorele fragmenten worden in dit programma vermeden en de kijker ziet alleen respectvolle beelden. spui-

Beelden uit de gr ________ 5 Grusin, 23-37.

6 Abeil, 108-117.

22 Kimberley Kea Met als hoofdprijs... een nier!

________ 7 Collins, 335.

Voor God spelen Het begin van de uitzending van de grote donorshow confronteert de kijker direct met de morele paniek. In een halve minuut wordt, onder spannende muziek, een montage van zeventien verschillende fragmenten getoond van programma’s over de hele wereld waarin de grote donorshow is besproken. De shots belichten allemaal de ‘onsmakelijkheid’ van het programma en om dit extra te benadrukken eindigt de reeks met de autoritaire uitspraak van een presentator van Sky News: “Reality-tv has gone too far,” woorden waarmee de grote donorshow zich opnieuw binnen het controversiële realitygenre plaatst. De woorden ‘too far’ worden nog drie keer herhaald, als een echo, terwijl de shots in hetzelfde ritme naar een close-up en uiteindelijk een extreme close-up van de presentator verspringen. De morele paniek wordt door BNN erkend en bovenal benadrukt; een vorm van ‘hyperconsciousness’ waarbij het programma bewust is van wat het doet.7 Dit breidt zich verder uit wanneer het programma start en duidelijk wordt dat het als een spelshow is verpakt. De presentator wordt door een voice-over aangekondigd: “Dames en Heren, live vanuit Studio 1 in Aalsmeer, is dit de grote donorshow. Hier is uw gastheer: Patrick Lodiers!”

Als de quizmaster van een uitbundige spelshow komt Patrick Lodiers onder luid geklap achter deuren tevoorschijn en van een trap afgelopen. Een heel ander entree dan hij normaal gesproken maakt, bijvoorbeeld in het eerdergenoemde over mijn lijk.

De manier van vertoning is daarin dan ook van een heel ander kaliber

BLIK

ote donorshow

ten en slikken, een talkshow over drugs en seks, zoekt de grenzen van het gangbare op en trapt er zelfs voorzichtig tegenaan, maar ook dit programma zal de grens nooit overschrijden. Bij de grote donorshow is het overschrijden van morele grenzen echter juist expliciet het doel, om zo een debat teweeg te brengen en zelfs de mogelijkheid tot verandering van het sociaal en politiek beleid te bewerkstelligen.

De totstandkoming van de moral panic rondom de grote donorshow toont aan hoeveel invloed de media hebben op de maatschappij. Enerzijds media als kranten, websites en opiniebladen, die over de show berichten en opinie geven en daarmee maatschappelijke paniek aanwakkeren. Anderzijds het programma zelf dat vanaf het begin af aan het doel had discussie op te wekken en de berichtgeving en speculaties van media en politiek heeft afgedwongen. Dit laatste maakt de grote donorshow tot een nieuw en interessant fenomeen, een geval apart. Niet eerder had een programma zo bewust het doel een morele grens te overschrijden. De wet had niets te vertellen, het programma had alle touwtjes in handen en bepaalde uiteindelijk zelfs wat er op de politieke agenda kwam te staan. Het programma had de macht over de politiek in plaats van andersom.

23 Kimberley Kea Met als hoofdprijs... een nier!

BLIK

dan in de grote donorshow. over mijn lijk wordt getoond als een serieuze documentaire, waarin de presentator met jongeren praat over hun ziekte en de gevolgen ervan. We zien de jongeren niet in hun allerslechtste staat en behandelingen worden evenmin vertoond. de grote donorshow betreft ook zieke jongeren, maar heeft een heel andere opzet. Van het spelshow format verwachten we vrolijke programma’s waarin een geldbedrag of prijs te winnen is. De controverse ligt dan ook in het feit dat de grote donorshow deze vorm inzet voor een heel serieus onderwerp. De te winnen prijs is een nier, en daarmee een kans op een langer leven. De manier waarop het programma te werk gaat is een stuk minder respectvol dan over mijn lijk. In de grote donorshow worden de patiënten niet als mensen maar als kandidaten en dus concurrenten gezien.

Dit begint al bij de voorselectie waarin nierdonateur Lisa uit vijfentwintig mensen drie kandidaten moet kiezen. De personen staan er niet in levende lijve, maar als foto’s op een kartonnen bord met een aantal gegevens erbij: leeftijd, beroep, hobby’s, of ze roken, of ze zelf donor zijn. De presentator is geen volledig objectieve observator, maar stuurt Lisa in het maken van de keuze en voert de druk op. Wanneer er nog acht personen over zijn, benadrukt hij het feit dat het nu gaat om gunnen: “aan wie gun jij je nier?”

Als antwoord hierop laat Lisa een vrouw die van puzzelen houdt en twee mensen die zelf geen donor zijn afvallen, een emotionele beslissing zonder medische grondslag, die puur op basis van privé-gegevens van de deelnemers wordt genomen.

Net zoals dat volgens Ib Bondebjerg in misdaadprogramma’s gebeurt,8 wordt ook hier een programma dat draait om harde feiten verweven met melodramatische elementen. Om het drama kracht bij te zetten vindt de selectie plaats in een donkere loods waar spotlights op de borden met personen staan gericht. Het verschil tussen leven en dood wordt sterk benadrukt wanneer Lisa onder tragische muziek voor God speelt. Op het moment dat ze iemand laat afvallen, gaat de spotlight uit en wordt die persoon dus in het donker gezet, alsof zij ten dode zijn opgegeven.

De uitingen van de presentator bestaan uit diverse taalvormen. Net als in de misdaadshows combineert Lodiers alledaags taalgebruik met hyperbolen, buzzwords en verkooptaal. Hierdoor wordt des te meer duidelijk dat de grote donorshow de intentie heeft controversieel te zijn. De taal is aangepast op het spelshowelement; de gekozen woorden zijn veelal “‘impure’, inartistic and mass-produced”.9 Zo zegt Lodiers over de personen op de borden tegen Lisa: “maarliefst drie mogen er meedoen; je mag voor Sinterklaas spelen,” en wordt Lisa’s zetel consequent aangeduid als ‘de donorseat.’ Als de drie kandidaten de studio inkomen begint de show en daarmee de concurrentie. Lodiers vraagt hen “hoe zij de andere twee kandidaten gaan verslaan” en legt de spelregels uit. In drie rondes hebben de kandidaten de kans om te

Promotiebeeld vo

Beeld uit spuiten ________ 8 Bondebjerg, 383-399.

9 Collins, 330.

________ 10 Deze in aanleg verwerpelijk commerciële actie wordt in het programma vergoelijkt door te vermelden dat de opbrengst bestemd is voor de Bart Foundation, een stichting voor jonge mensen met een handicap.

11 Fiske.

12 Newcomb en Hirsch, 563.

13 Hunt, 631.

14 Newcomb en Hirsch, 563-571.

24 Kimberley Kea Met als hoofdprijs... een nier!

en slikken

Drie fasen Het meest afkeurenswaardige element van de grote donorshow is het feit dat twee van de drie kandidaten niet met de donornier naar huis zullen gaan. Zij zullen zich verliezers voelen, terwijl dit bij de normale gang van donorzaken niet het geval is. Erger nog is het dat de twee kandidaten simpelweg afvallen omdat de orgaandonor het een ander meer gunt. Er wordt dus gesteld dat de ene persoon een gezond leven meer verdiend dan de ander.

Televisie wordt vaak centraal gesteld in het proces van publiek denken dat James Carey uiteen heeft gezet. Dit denken ontstaat door een collectieve, culturele benadering van de sociale constructie van realiteit die vertoond wordt op het nationale medium televisie.12 de grote donorshow wordt echter niet collectief gezien als een resultaat van een publieke denkwijze en zorgt zodoende voor morele paniek. Of zoals wetenschapper en theoloog Arnold Hunt het ‘probleem’ aankaart in het geval van de Mods en Rockers: “the underlying cause of the moral panic was the ‘cultural strain and ambiguity’ caused by social change”.13 Sociale verandering als oorzaak van een morele paniek moet niet worden gezien als een resultaat, maar als een proces. Volgens Newcomb en Hirsch is de beste manier van uitleg hiervoor de theorie van Victor Turner. Het werk van de antropoloog is nog niet vaak op televisie toegepast, maar is cruciaal voor een goed begrip van het medium.14 Turner beschrijft in zijn theorie drie fasen. De eerste of preliminary

BLIK

or over mijn lijk

bewijzen hoe hard zij de nier nodig hebben. Op grond hiervan zal Lisa haar keuze maken waarbij ze, zoals in veel hedendaagse realityprogramma’s, hulp krijgt van het publiek thuis dat kan stemmen via sms.10 De vragenrondes zijn uiterst betwistbaar. Er worden vragen gesteld als “Welke goede doelen steun jij?” en “Op welke politieke partij stem je?”, vragen die er bij nierdonatie absoluut niet toedoen en daarnaast in Nederland zaken zijn die we liever niet openbaar bespreken. Er wordt enorme druk op de kandidaten uitgeoefend omdat elk ‘verkeerd’ antwoord ze letterlijk fataal kan zijn. De meest twijfelachtige vragen zijn “Zou jij een nier willen ontvangen van een seriemoordenaar?” en “Stel dat Lisa drie maanden langer kan leven als ze haar nier niet aan jou geeft, wat adviseer je haar dan?”

Ook in spuiten en slikken worden er in elke aflevering betwistbare vragen gesteld als “Kan je makkelijk klaarkomen?” en “Welke drugs heb jij gebruikt?” Deze vragen zouden in een land als Amerika waarschijnlijk eenzelfde verwerpelijke waarde hebben als de vragen in de grote donorshow.

In ons land zijn ze echter minder controversieel, aangezien er in Nederland meer openhartigheid bestaat omtrent onderwerpen als seks en drugs dan in Amerika. Zoals John Fiske stelt is de manier waarop het publiek een bepaalde tekst interpreteert cultureel onderlegd.11

25 Kimberley Kea Met als hoofdprijs... een nier!

BLIK

staat is het begin van verandering, waarbij een participant buiten de normale sociale setting wordt geplaatst. de grote donorshow valt buiten de ‘normale’ norm doordat het een aangrijpend en persoonlijk onderwerp betreft dat wordt verpakt in een luchtig en publiek jasje. Hierop volgt de staat liminality, de belangrijkste fase van Turner’s theorie. In deze ‘tussenfase’ kunnen conventies worden verbroken en grenzen worden opgezocht. Het programma is “betwixt and between” en “neither here nor there”. de grote donorshow gooit morele conventies overboord door bijvoorbeeld verwerpelijke vragen aan de kandidaten te stellen en hen emotioneel te bespelen.

Op deze wijze is het programma gedeconstrueerd en past het niet meer in onze maatschappij, maar is het ook nog niet verbannen uit de maatschappij.

De Mediawet staat het programma toe, maar de show balanceert absoluut op het randje. De derde staat is wat Turner noemt de postliminal stage. Dit is de staat waarin de nieuwe sociale status wordt aangenomen.15 In het geval van de grote donorshow was deze postliminale fase niet de logische vervolgstap op wat zich ontwikkelde in de liminale fase.

De show neemt in deze finale fase wel een nieuwe sociale status aan, maar deze vloeit voort uit een onvoorziene cruciale wending in het programma.

De show blijkt geen nier weg te geven en plaatst zich zo weer terug in de maatschappij. Het morele debat verandert hier in een politiek debat over het tekort aan donoren, een verandering die door de grote donorshow zelf wordt aangezet. Na de onthulling van de waarheid richten de kandidaten en de presentator zich tot de burgers die gevraagd worden het donorcodicil in te vullen en de Tweede Kamer die wordt aangespoord tot een verandering van het donorsysteem.

Met deze drie fasen van Turner is het proces waarin de verandering van het debat heeft plaatsgevonden nog niet geheel verwoord. Als onderdeel van Turner’s model voeg ik dan ook een pre- en postfase toe. De prefase betreft de totstandkoming van het moreel debat vooraf aan de show. De persvoorlichting van BNN en de promo van het programma gaven ruimte tot speculatie. In de media, politiek en maatschappij werd gesproken over een ‘onethisch programma’ waardoor al wrijving ontstond over de distantiëring van het programma tot de maatschappij. De postfase heeft betrekking op het debat na afloop van het programma. Het morele debat veranderde hier in een politiek debat over het tekort aan donoren, wat ook daadwerkelijk in de Kamer ter sprake kwam. Het programma werd nu juist geprezen en het debat sudderde nog tot dagen na de uitzending door.

Over de top Met de grote donorshow heeft BNN het beoogde doel bereikt: aandacht voor het tekort aan donoren. Zeer bewust heeft de omroep dit zelf afgedwongen, beginnend bij de aankondiging van het programma. Alleen al de

de grote donorshow:

________ 15 Turner.

het m

26 Kimberley Kea Met als hoofdprijs... een nier!

BLIK

oment van de onthulling

programmatitel wekte discussie en daarmee een morele paniek op. Doordat de omroep daarnaast slechts bekend maakte dat het om een realityprogramma ging waarin een nier van een terminale patiënt zou worden weggegeven, werd spanning opgewekt en volgden media en politiek met speculaties. Er ontstond een enorm moreel debat dat zich al snel uitbreidde over de hele wereld. BNN bleef herhalen aandacht te willen vragen voor het tekort aan donoren, de media hadden slechts oog voor de immorele vorm.

Tijdens het programma werd alles uit de kast gehaald. Spannende muziek, hyperbolen, sales talk van de presentator en abjecte vragen zorgden voor een zo controversieel mogelijk geheel. De show liet zien zelf te weten wat het met de maatschappij had gedaan en benadrukte de moral panic.

Niet eerder toonde een programma zo sterk hoeveel invloed media kunnen hebben. Alles werd eraan gedaan om de grote donorshow op het randje van de liminale fase te laten balanceren; het programma ging over de top. Wanner er daadwerkelijk een nier zou zijn weggegeven, zou de show de maatschappelijk morele norm hebben overtreden en zich daarmee van de maatschappij hebben gedistantieerd. Nu stopte het morele debat echter abrupt toen bleek dat het programma in scène was gezet en er geen nier als hoofdprijs was. Het programma kwam daarmee weer met beide benen in de maatschappij terecht, met als uitwerking een politiek debat over het tekort aan donoren - het debat dat BNN al die tijd voor ogen had gehad.

Volgens Cohen zijn het personen van buitenaf die de morele paniek sussen en zelfs doen verdwijnen. In het geval van de grote donorshow is het echter het programma zélf geweest dat de morele paniek niet alleen heeft opgewekt, maar ook weer heeft afgebroken. In theorie had het morele debat hierna verder kunnen gaan, aangezien het programma als een overdreven spelshow is uitgezonden en de nierpatiënten echte patiënten zonder voorgebakken script waren. Hun antwoorden en reacties waren dus niet (compleet) geënsceneerd, waardoor de vraag blijft of het programma onethisch is. Maar de wending van het programma liet de moral panic verdwijnen als sneeuw voor de zon. Bovendien werden burgers en Kamerleden direct na de onthulling in de show aangesproken op het tekort aan donoren, waardoor er geen tijd was om verder na te denken over de morele controverse. De wachtlijst voor organen was nu het onderwerp van een nieuwe ‘paniek’. De maatschappij hield zich bezig met het donorcodicil terwijl het kabinet zich afvroeg of de donorwet aangepast moest worden.

De moral panic heeft zodoende in de vorm van aandacht in de media, maar vooral in het format van de grote donorshow, veranderingen veroorzaakt en discussie opgewekt in sociaal en juridisch beleid. Hiermee is aangetoond dat een enkel programma bewust sterke invloed op de maatschappij en politiek kan uitoefenen. De uitzending leidde uiteindelijk tot duizenden aanvragen voor het donorcodicil en opspraak in de Tweede Ka-

mer - een doel dat BNN zonder de grote donorshow nooit zou hebben bereikt.

BLIK

Met als hoofdprijs... een nier!

Kimberley Kea

27

Bibliografie

Abeil, Robert. “Ethics and Professionalism in Documentary Film-making.” Image Ethics: The Moral Rights of Subjects in Photographs, Film, and Television. Red. G. Gerbner en Marsha Siefert. New York: Oxford University Press, 1988.

“Buitenlandse media bol van BNN-donorshow.” NRC Handelsblad website 29-5-2007 [29-5-2007] <http://www.nrc.nl/anp/kunst/article715543.ece/Buitenlandse_media_bol_van_BNN-donorshow> Belsey, Andrew. “Privacy, publicity and politics.” Ethical Issues in Journalism and the Media.

Red. A. Belsey en R. Chadwick. London: Routledge, 1992. 77-92.

Bondebjerg, Ib. “Public Discourse/ Private Fascination: Hybridization in “True-LifeStory” Genres.” Television: The Critical View. Red. Horace Newcomb. New York: Oxford University Press, 1994. 383-400.

Cohen, Stanley. Folk Devils and Moral Panics: The Creation of the Mods and Rockers. Oxford: Martin Robertson, 1972.

Collins, Jim. “Postmodernism and Television.” Channels of Discourse, Reassembled: Television and Contemporary Criticism. Red. Robert C. Allen. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1992. 327-353.

Fiske, John. “TV: Re-situating the Popular in the People.” In Continuum: The Australian Journal of Media & Culture 1.2 (1987). <http://wwwmcc.murdoch.edu.au/ ReadingRoom/1.2/Fiske.html> Grusin, Richard. “Premediation” Criticism 46.1 (2004). 17-39.

Hunt, Arnold. “Moral panic and moral language in the media.” In British Journal of Sociology 48.4 (December 1997).

Newcomb, Horace en Paul M. Hirsch. “Television as a Cultural Forum.” Television: The Critical View. Red. Horace Newcomb. New York: Oxford University Press, 1994.

561-573 Plasterk, Ronald. Geciteerd in “Orgaandonorshow van BNN ongepast.” Volkskrant 29-52007.

Tonkens, Evelien. Mondige burgers, getemde professionals. Marktwerking, vraagsturing en professionaliteit in de publieke sector. Utrecht: NIZW, 2003.

Turner, Victor. The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual. Ithaka: Cornell University Press, 1972.

BLIK

Advertentie

28

29

Consuming Anti-consumerism A Case Study of Adbusters

BLIK

Consuming Anti-consumerism

Loes Vollenbroek

Loes Vollenbroek

Adbusters’ Aims The reader-supported politically engaged magazine and its digital counterpart of The Media Foundation are a means to push forward “the new social activist movement of the information age.”3 The homepage of the website presents visitors with copies of the magazine’s main articles. It contains background stories, photographs, flyers, a forum, a webshop, and links to materials and campaigns.

According to the ‘About Us’ section, Adbusters aims to overthrow existing power structures and implement a new lifestyle for the 21st century. It hopes to create participants instead of mere spectators.4 The section states that the magazine is an

30 Loes Vollenbroek

aspects of the campaign and tries to uncover the structures and patterns that underlay its actions. Other analyses, both those dealing with the magazine and with the movement in general, have found similar results: while aimed against the homogeny of media and consumerism, it manifests great ambivalence.2 Yet these studies lack focus on the ideology and structure of Adbusters itself.

In this analysis, I shall describe two different levels of ideology at work: (1) the ideology Adbusters sees in society and which the magazine contests, (2) the set of ideas that form an ideology behind the movement itself.

In doing this, I will show in both levels from which assumptions the counter movement operates and indicate how the movement’s working methods unwillingly contradict its values. The following paragraph describes the organisation’s key values.

Consuming Anti-consumerism

In contemporary Western society it is often believed that information and material encountered daily carry ideological messages. Greatly influenced by Marxism, the notion of ideology “is concerned with the ways in which cultural practices and artifacts [..] produce particular knowledges and positions for their users.”1 The alleged downside of an ideology is that it underlies developments that may be harmful to the environment it presents itself in. The fear of ideology constructed in society has resulted in counter movements. One of these movements Adbusters, a non-profit magazine founded by The Media Foundation, seeks to provide an alternative for the dominant discourse concerning consumerism. The point of interest for this analysis is the website, which like the magazine, presents material evidence for the negative consequences of consumerism and offers ways to counter them whilst providing space to discuss issues. Yet as the anti-movement strives to gain a following, it maintains its own set of ideas and truths.

In this way, it is an ideology itself. As the analysis of the website will show, ambivalence arises when the counter ideology uses the same means of the system it battles.

The Adbusters movement and the magazine have been analyzed and criticized many times before and there are many different approaches towards the movement, such as sociological, economical, media, and political. This research enriches the area by adding a media studies approach towards representations of ideological counter movements. It focuses mainly on the consumerist

BLIK

________ 1 Allen.

2 Perry.

3 Adbusters Culturejammer Headquarters.

4 Ibidem.

31 Loes Vollenbroek Consuming Anti-consumerism BLIK

very media themselves, using the original medium’s communication method.”7 The problem is that the airwaves are controlled by large media conglomerates which only stimulate consumerism and do not allow for any other type of information. Adbusters wants to reclaim the public airwaves for the people: “We will change the way information flows, […] we will change the way we interact with the mass media and we will reclaim the way in which meaning is produced in our society.”

Adbusters seems concerned about the media hegemony; media, and especially television, make people numb. The ‘TV Turnoff Week’ campaign demonstrates this concern.

Their general approach of ‘waking Contesting Consumerism The relationship between ecological people up’ shows that they position themselves as the ones who have problems, consumption, media and seen what is going on and know it corporations is made clear in Adbusters’ Buy Nothing Day campaign. all. There are even special ‘Action It targets consumers to rethink their Kits’ and books to learn how to become active. The information offered consumption. According to Adbusabout the theories and background ters, ‘we must shop’ is an idea that of the campaigns is minimal, clearthe media has imprinted onto concut and straightforward, at times sumers. A CNN-interview about even rather simplistic. At the same Buy Nothing Day with Adbusters time, campaigns like ‘Drugtaker’ urge founder Kalle Lasn shows some of corporations to release more inforthe assumptions of the movement.

According to Lasn people that shop mation about their products. Adbusfail to understand the consequences ters clearly shows us what is wrong in the world and tells us exactly what of consumption, which is the main cause of our environmental problems to do about it.

The information flow seems to and even, indirectly, of terrorism: “A lot of people just need to wake up to have a strong top-down structure. the psychological, ecological, politi- Feedback from visitors can come cal consequences of this hyperactive only in the form of joining the action or the movement, or of presenlifestyle.”6 The form of activism the move- ting ideas to help the campaign. The question whether or not a campaign ment uses is mainly that of culture should be held is not posed. The only jamming; “the act of using existing place where the visitors can enter mass media to comment on those “ecological magazine, dedicated to examining the relationship between human beings and their physical and mental environment. We want a world in which the economy and the ecology resonate in balance.”5 The reason for this is that, according to Adbusters, consumption is the main cause of all ecological problems in the world. The movement is consequently categorized as an anticonsumerism movement. However, the movement goes further than merely pinpointing consequences; it strongly warns its readers for the influence of media and corporations in the downward spiral of ecological problems.

Adbusters Action: Tr ________ 5 Ibidem.

6 Lasn.

7 “Culture Jamming”; “AdBusters”.

32 Loes Vollenbroek Consuming Anti-consumerism

________ 8 Adbusters Culturejammer Headquarters.

9 While Adbusters claims to aim for global activism, at the same time they are firmly aimed at North American middle class citizens. For example, campaigns are often related to Northern American holidays like Thanksgiving. The fact that the movement addresses people as consumers automatically targets it for a certain class of people, since not everyone can be classified as a consumer, let alone an over-consumer. It still excludes the people that are not considered consumers and the movement does not address this inequality and division.

10 Hall, 348.

BLIK

ue Cost Economics

pancies: they wish to counteract the big global corporations, yet at the same time wish to become a big global movement themselves; they feel that media should have a free flow of information and at the same time discourage people from using media at all. There are two ideas at work at the same time: first, the idea that alternative options will free people’s minds from the imprinted false message and second, the idea that media pollutes and corrupts people’s minds because information through media is a top-down process. Although Adbusters seems to counteract this last idea, their actions and ideas A Contradictory Ideology Adbusters is anti-consumerism. One are in fact based on the notion of a of the actions of ‘Buy Nothing Day’ top-down flow of information; all they want to accomplish is getting is to cut up your credit cards, and the ‘right’ information to the people. the idea of not having a credit card is promoted. Yet simultaneously, the Another contradiction this poses is consumption of Adbusters products the fact that as a countermovement they want to reach as many people as and subscriptions to the magazine are promoted heavily. In other cam- possible, meaning they do use mass media to bring their message across, paigns they claim that in order to even while they criticize these same change the current state of power, mass media. consumers need to change their Adbusters aims to create social consumption to the consumption awareness and activism against the of goods by anti-corporations such dominant hegemonic ideology, yet as Adbusters. The shoes from the ‘ Blackspot Shoes’ campaigns can even they do not reflect or stimulate a critical attitude towards ideology in be bought in a special store in Vancouver. The website even boasts that general. Their own ideology is not questioned. As sociologist Stuart “[a]fter being listed on our website Hall explains, one of the problems as a confirmed Blackspot retailer, with the “notion of ideological dothey were swamped with so many calls that we’ve had to replenish their mination is that it makes it difficult to conceptualize a position from stock twice.”8 It almost seems that which to resist or challenge it, exAdbusters’ ideological goal is for cept through the values or ideas of themselves to become a new global the dominant elite which necessacorporation dominating the infor9 rily exclude the mystified masses.”10 mation flow.

Especially in the current capitalist It seems that the Adbusters movement has many internal discre- system, one of the problems is that their own opinions and create new topics is on the forums, but even here the audience has no autonomy: there are five pre-set areas of discussion created by Adbusters. Although the movement claims to change the information flow, it seems they simply mean a new perspective, a new approach, and different information.

They want to change the fact that corporations are in control of the information we receive. Thus, they still advocate control over information; it is simply a different power that is in control.

33 Loes Vollenbroek Consuming Anti-consumerism BLIK

of source material and statistics;13 the use of concepts like revolution and activism;14 the a-political attitude of Adbusters;15 the concept of counter movements;16 and the use of the concept of consumerism.17 This article adds to this discourse surrounding Adbusters because it addresses Adbusters from a cultural studies approach that identifies culture as ideological and thus is closely linked to theories of ideology.18 Furthermore, the critique of Adbusters concerning the lack of An Inconsistent Ideology autonomy and subjectivity of the The main critique, both from the academic field as well as from other audience stems from the cultural studies critique on the perception of countermovements, is that Adbusters has become a brand itself and in audience in media theories. Within the discourse of ideological research, fact stimulates consumerism, albeit consumption of a different product. it is important for any research to position itself and reflect upon itself, The problem is that the hegemonic especially since ideological research state that Adbusters opposes is the often positions itself as if it is placed very same that supplies them with outside society and its discourse. their tools, audience and ultimately their success. The magazine is found As we have seen, Adbusters takes a similar position. This analysis shows to implicate the “homogenization the problematic discrepancies of and standardization from which 12 counter movements. It shows that [it] seeks to escape.” Research has anti-movements supposedly opfocused on either analysis of Adposing dominant ideologies would busters or on more abstract ideas like anti-consumerism, activism, and benefit greatly from self reflection. environmentalism with Adbusters as At the moment however, counter an example. Dependent upon the re- movements such as Adbusters presearcher’s background other critiques sent themselves as immune to the have been put forward, like the lack very system they criticize. counter movements are appropriated by the dominant system; everything is automatically within the discourse.

Adbusters’ message against the media is by necessity spread through the media; we might say that Adbusters stimulates the consumption of anti-consumption. One of the main critiques on Adbusters is that it has itself become a brand or a trend. The question becomes “how best to ‘market’ an anti-market movement.”11

________ 11 Klein, 296.

12 Perry, 5.

13 Renfro.

14 Keefer.

15 Rumbo.

16 Desmond et al..

17 Paterson.

18 Fiske.

Loes Vollenbroek Consuming Anti-consumerism BLIK

Adbusters Culturejammer Headquarters [11/11/2005]. <http://www.adbusters.org/home/> “AdBusters.” Wikipedia, the Free Encyclopedia [16/10/2005]. <http://en.wikipedia.org/wiki/AdBusters> Allen. Robert (ed.). Channels of Discourse, Reassembled: Television and Contemporary Criticism. London: Routledge, 1992.

“Culture Jamming.” Wikipedia, the Free Encyclopedia [16/10/2005]. <http://en.wikipedia.org/wiki/Culture_jamming> Desmond, John, Pierre McDonagh & Stephanie O’Donohoe. “Counter-Culture and Consumer Society.” In Consumption, Markets and Culture 4.3 (2000): 207-343.

Fiske, John. “British Cultural Studies and Television.” Channels of Discourse, Reassembled: Television and Contemporary Criticism. Ed. Robert Allen. London: Routledge, 1992.

284-326.

Hall, Stuart (ed.). Representation: Cultural Representations and Signifying Practices.

London: Sage Publications, 2003.

Keefer, Tom. “Blueprint for Reformism: A Critique of the Politics of Anti-consumerism, ‘Meme Warfare’ and ‘Culture Jamming’ in Adbusters Magazine.” 11-12-1999 [8-112005]. <www.ecoplan.org/ibnd/general/contrarian.htm> Klein, Naomi. No Logo: No Space, No Choice, No Jobs: Taking Aim at the Brand Bullies. New York: Picador, 1999.

Lasn, Kalle. Cited from an interview with CNN. <http://www.adbusters.org/videos/> Paterson, Matthew. “Shut Up and Shop! Thinking Politically About Consumption.”

Keele University, 2005 [8-11-2005]. <www.theglobalsite.ac.uk/press/211paterson.htm> Perry, Sarah Elizabeth. “The Ambivalent Intermediary: Adbusters and the Pursuit of Counter-Hegemony.” In Cultural Reflections 4 (2000), 1-10. <http://anthropology.uvic.ca/documents/2002_cult_refl_vol_4.pdf> Renfro, Shannon. “Adbusters.” 21-10-1999 [16-10-2005]. <http://www.utexas.edu/coc/journalism/SOURCE/j363/adbusters.html> Rumbo, Joseph D.. “The Case of Adbusters: ‘Culture Jamming’ as an Act of Resistance against the Acritical Discourse of Mass Advertising.” University of Notre Dame, 2000 [8-11-2005]. <www.nd.edu/~soc2/workpap/2000/rumbo2.pdf>

34

Works cited

Colofon

Redactie

35

BLIK wordt gemaakt door studenten van het Instituut voor Media en Re/presentatie van de Universiteit Utrecht.

Joost Broeren (hoofdredactie) Lotte Harmsen (hoofdredactie) Jan-Willem van der Mijde (eindredactie) Henry Allen Asher Boersma Manja Herrebrugh Shane Pulmano Lizzy van Winsen Webbeheer

Sam Wierema Met dank aan

Vincent Crone, Pepita Hesselberth, Frank Kessler Ontwerpconcept

Vormgeving

Joost Broeren

Colofon

Koehorst in â&#x20AC;&#x2122;t Veld

BLIK

Indien de redactie er niet in is geslaagd het copyright van de in dit nummer opgenomen afbeeldingen te regelen volgens de wettelijke bepalingen, verzoeken wij de rechthebbenden alsnog contact op te nemen met de redactie. Š 2008 Redactie BLIK Het copyright op de afzonderlijke bijdragen berust bij de desbetreffende auteurs