BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 1
Bode is het ledenmagazine van de Organisatie voor Duurzame Energie
Voorjaar 2012
BODE
Nieuwe (kandidaat) voorzitter van ODE Een interview met Wouter de Jong Solar Days are coming Nodig de buurt uit! 2012 jaar van de (energie)coรถperaties Ernst Vuyk over dit initiatief van de Verenigde Naties Het wonder van Texel Een succesvol lokaal duurzaam energiebedrijf Van Sunrise tot Suncity Cees Bakker vertelt zijn verhaal
Voorjaarsbijeenkomst en Algemene Ledenvergadering ODE op 14 april 2012 zie achterpagina
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 2
Energiecoöperaties: een wereld te winnen
De Verenigde Naties hebben het jaar 2012 uitgeroepen tot het Jaar van Duurzame Energie voor Iedereen, en het Jaar van de Coöperatieven. Deze thema’s sluiten uiteraard naadloos aan op de werkwijze en activiteiten van onze leden. Wat kunnen we daar als ODE mee?
INHOUDSOVERZICHT Interview met Wouter de Jong Pagina 2 PV en wind groeien tegen de klippen op - Pagina 4 Nieuwe zonnecollector werkt zelfs in hondenweer... - Pagina 4 Solar Days 2012 - Pagina 5 VN jaar van de coöperatie - Pagina 6 Energieflitsen - Pagina 8 Prins van Oranje denkt groen - Pagina 12 Het wonder van Texel - Pagina 13 Van Sunrise tot Suncity: interview met Cees Bakker - Pagina 15 ODE pagina’s - Pagina 18 Ondertussen op internet - Pagina 19
Het eerste thema heet officieel ‘Sustainable Energy for All’, een mooie ambitie. Secretaris-Generaal Ban Ki-moon ziet in de opkomst van lokale duurzame energieopwekking een historische kans voor de afgelegen en straatarme delen van de wereld om zich eindelijk ook te kunnen ontwikkelen: ‘Energy is opportunity’. De VN heeft die ambitie al 2010 in een resolutie neergelegd. De resolutie verwijst naar internationale milieuafspraken van Rio de Janeiro (1992), de Agenda voor de 21e eeuw, en de Millenniumdoelen van Johannesburg (2002) waarin afspraken zijn gemaakt om chronische armoede te bestrijden. Dan het Jaar van de Coöperatieven. De VN vindt dat het coöperatieve bedrijfsmodel van onschatbare waarde is voor armoedebestrijding, nieuwe werkgelegenheid en sociale integratie. Door het uit te roepen tot ‘het jaar van’ wil de VN die boodschap uitdragen en de coöperatie als alternatieve ondernemingsvorm promoten. Ik ondersteun dat van harte, ook als voorzitter van een vereniging die zich inzet voor duurzame energie. We zien de laatste jaren honderden lokale energie-initiatieven van de grond komen en volgens mij is het kiezen voor een coöperatieve bedrijfsvorm voor hen een cruciale stap om een maatschappelijke bijdrage te kunnen leveren. Ik ben absoluut enthousiast over die snelle groei van lokale initiatieven. Nederland lijkt opeens wakker te worden in de om zich heen grijpende energietransitie. Gedreven door ondernemerschap en/of idealisme is iedereen bezig uit te vinden hoe men samen, of los van elkaar, een interessante route kan uitstippelen. Naarmate meer initiatieven ontdekken dat ze met velen zijn, zal de roep om enige coördinatie en collectieve belangenbehartiging luider worden. Inmiddels werpen allerlei organisaties zich op als overkoepelende organisatie. Maar ik vraag me eerlijk gezegd af wat zo’n nieuwe koepel, federatie of vereniging kan toevoegen aan de lange lijst van reeds bestaande organisaties. Die fragmentatie is niet goed, zeker niet omdat we in de energiewereld te maken hebben steeds complexere techniek, financiering, wetgeving en administratieve aspecten. Die uitdagingen kunnen we beter (en goedkoper) aan in één sterke, grote koepelorganisatie. ODE bijvoorbeeld! Ik roep u op om de lokale initiatieven in uw omgeving te vertellen van het bestaan van de Organisatie voor Duurzame Energie en van de mogelijkheid om aan te sluiten. ODE heeft nu ongeveer 12 duizend indirecte leden. Klinkt indrukwekkend, maar we zijn nog te klein om echt vorm te geven aan de grote opgave richting een duurzame energievoorziening. Ernst Vuyk Scheidend voorzitter ODE
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 1
AL 30 JAAR OP DE BRES VOOR PARTICULIERE SCHONE ENERGIE
ODE is een vereniging van vrijwilligers die zich al sinds 1979 inzetten voor een betere wereld met meer duurzame energie. ODE is een groeiende organisatie met de ambitie een rol van betekenis te spelen bij de transitie naar een duurzame energievoorziening. Voor de vereniging zoeken wij momenteel:
-penningmeester -secretaris -redacteuren voor de website Daarnaast zoeken we extra ondersteuning binnen de secties van ODE:
- voorzitter sectie bouw - coaches voor initiatieven wind(coรถperaties) - medebestuurders van de secties bouw, zon, wind Ben jij bereid een paar uur per week te besteden aan het gezamenlijk realiseren van jouw idealen en onze ambitie? Neem dan contact op met coรถrdinator Markus Schmid: info@duurzameenergie.org
1
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 2
ODE KANDIDAAT-VOORZITTER WOUTER DE JONG:
“ODE heeft de maatschappelijke wind mee” Harmen Weijer Ernst Vuyk legt zijn rol als voorzitter van de vereniging ODE neer. Tijdens de algemene ledenvergadering van 14 april zal het bestuur Wouter de Jong voordragen als zijn opvolger. Wouter was tot vorig jaar gedeputeerde (ChristenUnie) van de Provincie Utrecht, met in zijn portefeuille wonen, milieu, duurzaamheid en strategie. Inmiddels is hij één van de directeuren van adviesbureau Necker van Naem. “Bij gebrek aan een lange termijn duurzaamheidsvisie van de overheid moet ODE ‘Den Haag’ laten zien hoe de samenleving zelf duurzaamheid oppakt.”
Je bent kandidaat-voorzitter voor ODE. Wat zou je tot een goede voorzitter maken?
“Ik draag de transitie naar een duurzame samenleving een warm hart toe. Dat vond ik al als gedeputeerde in de provincie Utrecht. Zo heb ik het isolatieprogramma voor de woningbouw Energie Utrecht, opgestart. Verder ben ik met de koplopende bedrijven in Utrecht aan de slag gegaan met energietransitie. Ik maakte me ook sterk om gemakkelijker vergunningen te verstrekken aan grootschalige duurzame energieopwekking.” Je keek als gedeputeerde daarbij ook altijd naar de economische aspecten. Waarom?
“Ja, want ik vind dat de duurzaamheidseconomie ook een economie moet zijn waarin geld te verdienen valt. Ik smeedde daarom ook allianties tussen overheid, kennisinstellingen en bedrijven, om daadwerkelijk duurzame producten te maken. Een ander voorbeeld is het Garantiefonds Energie, waarbij de provincie Utrecht financieel garant stond voor duurzame energieprojecten, waardoor banken over de streep werden
getrokken. Mijn opvolger (Remco van Lunteren, HW) heeft het fonds nu meer op innovatieve projecten gericht. Een goede aanpassing.” Welke rol kan ODE volgens jou spelen in de omslag naar een duurzame samenleving?
“ODE is een van de oudste verenigingen van mensen die naar een duurzame samenleving willen. De vereniging telt van oudsher veel pioniers op het gebied van duurzame energie en is daarmee verankerd in de samenleving. Die pioniersrol was goed, maar het wordt nu tijd ODE breder neer te zetten. We hebben de wind ook mee. Dat bedoel ik dan vooral maatschappelijk en qua markt; de prijs van duurzame energie komt steeds dichterbij de marktprijs van fossiele energie. Die wind hebben we ook mee met de vele initiatieven die vanuit de samenleving worden gestart. Het wemelt van de duurzame energie coöperaties, er zijn er inmiddels enkele honderden.” Dan zou je bijna zeggen dat ODE daardoor overbodig wordt?
“Nee, ODE kan de moeder aller coöperaties zijn. De meeste zijn ook lid van ODE. Je kunt ODE zien als een soort koepel waaronder ze verenigd zijn. Het is een club die verduurzaming vanuit de samenleving oppakt. Dat moet ook zo blijven. Daarnaast kent de vereniging ook het bedrijfslidmaatschap, maar daarvan wordt nog te weinig gebruik gemaakt. Terwijl ODE voor bedrijven een ideaal kanaal is waar ze kennis en technologie aan de man kunnen brengen. Dat zou meer benut kunnen worden.” Je zegt “we hebben de maatschappelijke wind mee.” Maar wat vind je dan van het kabinetsbeleid?
“Het overheidstij is inderdaad niet gunstig. Dat terwijl vorig jaar adviezen uit alle windrichtingen concludeerden dat we binnen 30 jaar moeten verduurzamen, en dat we daar nu mee moeten beginnen. Dan moet de regelgeving dat niet gaan tegenwerken. Voor de particulier, de ruggengraat van ODE, zijn de regels voor zelflevering bijvoorbeeld een belemmering en dat moet veranderen. We moeten echter wel oppassen dat we niet alleen naar de hindernissen kijken, maar ook naar de kansen. Zoals bij de netwerkbedrijven. Zij kunnen bijvoorbeeld de meter virtueel op een andere plek neerzetten, waardoor veel meer achter de meter verrekend kan worden. Ze willen ook best meedenken, want hun traditionele taak van het doorgeven van centraal opgewekte elektriciteit is aan het veranderen nu er steeds meer decentraal wordt opgewekt en uitgewisseld.” Daarnaast vind ik dat ODE haar lobby niet alleen op de Nederlandse politiek moet richten, maar steeds meer op de Europese overheid. ODE is inmiddels aangesloten bij een
2
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 3
Europese koepel voor energiecoöperaties. Er is veel te winnen met het harmoniseren van Europese regels rondom duurzame energie. En zo kunnen we bovenover via de EU ook het Nederlandse beleid beïnvloeden.” Maar als er één organisatie log is, dan is het wel de Europese Unie. Dat duurt toch jaren?
“Brussel lijkt log, maar werkt wel gestaag aan verduurzaming door, in plaats van het stop-and-go-beleid in Nederland. Dat het werkt zie je bijvoorbeeld aan de verduurzaming van de auto-industrie. Mede door de druk vanuit Brussel heeft bijna iedere autofabrikant nu wel hybride of elektrische auto’s in zijn assortiment.” ODE richt zich van oudsher vooral op wind en zon. Wil je dat ODE zich gaat verbreden?
“Ja, ODE moet mensen en organisaties die met andere duurzame bronnen bezig zijn beter ondersteunen, bijvoorbeeld met kennisoverdracht. Er is sowieso steeds meer sprake van koppeling overal, bijvoorbeeld tussen warmtenetten en warmte-/koudeopslag, biomassa, bodem energie, hybride warmtepompen en dergelijke. Maar ik zou graag nog een stap verder willen. ODE kan namelijk een echte veranderkracht zijn in het grote plaatje van de transitie naar een duurzame samenleving. Het gaat dus niet alleen om het maximaal inzetten op duurzame bron nen, maar ook om de verduurzaming eromheen. Denk bijvoorbeeld aan de enorme voorraad bestaande woningen. In principe kunnen die zo slim worden gerenoveerd dat ze all-electric worden en voldoende hebben aan een klein beetje duurzame energie. Dat gaat over meer dan het realiseren van duurzame energie bronnen alléén - iets waar ODE zich tot nu toe vooral toe heeft beperkt.”
Wie is Wouter de Jong? Hij is sinds november 2011 directielid van het onderzoeks- en adviesbureau Necker van Naem, nadat hij 3 jaar lang gedeputeerde is geweest van de provincie Utrecht (portefeuille wonen, milieu, duurzaamheid en strategie). Eerder was hij zes jaar lang wethouder in Houten. Voordat hij zijn politieke leven begon was hij ondermeer plaatsvervangend directeur Strategie bij het directoraat-generaal Wonen van VROM. Naast zijn huidige werk is Wouter voorzitter van de Raad van Commissarissen van Woningcorporatie Nijestee, voorzitter van het Platform Duurzame Gebiedsontwikkeling en lid van de Maatschappelijke adviesraad Kennis voor Klimaat. Tot slot is hij mede eigenaar van een klein adviesbureau voor duurzame innovatie in de landbouwpraktijk in Afrika.
Betekent dat bij ODE een soort professionaliseringslag moet plaatsvinden?
“Dat riekt te veel naar het uit handen geven van de organisatie. En dat moet niet, want het mooie van ODE is juist dat ze in het grondvlak van de samenleving zitten. Het moet uit de mensen zelf komen. Dat is ook een maatschappelijke trend; er komen steeds meer prosumenten. Men wil niet meer afhankelijk zijn van grote instanties. Dat zie je ook terug bij voedselvoorziening en steeds meer bij energieopwekking. Daarom zou ik het niet professionalisering willen noemen, maar liever ‘deskundig met een langetermijnvisie op een duurzame energievoorziening’. Maar wel voortkomend uit de samenleving. Op die manier kun je de overheid tot verandering bewegen. Want als je dat niet doet blijft de overheid zich richten op het faciliteren van de gevestigde fossiele energiebelangen.”
3
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 4
PV en wind groeien tegen de klippen op In 2009 en 2010 werden, ondanks de economische crisis, wereldwijd nog steeds veel windturbines en zonnepanelen bijgeplaatst. Het gaat jaarlijks om zo’n 20% meer PVpanelen en ongeveer 40% meer windturbines.
|Een klein land als Denemarken heeft op dit moment al zo’n 1.500 megawatt méér aan windmolens staan dan in Nederland. En in Duitsland worden volgens Greenchoice per dag net zoveel zonnepanelen gelegd als bij ons in een heel jaar.
De prognose is ook voor ons land hoopvol. Volgens de KEMA heeft in 2020 één op de acht huishoudens zonnepanelen op het dak (nu is dat slechts 1 op 500). Nog geen reden om onszelf op de borst te kloppen overigens.
We hebben met z’n ook allen nog een flinke weg te gaan. Wereldwijd wordt nu zo’n 3% van de totale energiebehoefte gedekt door duurzame energiebronnen. Nog genoeg werk aan de winkel dus.
GESCHAT GEÏNSTALLEERD VERMOGEN PV-PANELEN EN WINDTURBINES (IN MEGAWATT) NEDERLAND
WINDENERGIE ZONNE-ENERGIE
WERELD
2009
2010
2011
2009
2010
2011
2.222
2.237
-
160.000
-
240.000
68
88
100
23.000
40.000
-
Nieuwe zonnecollector werkt zelfs in hondenweer Op de campus van de TU Eindhoven is het jonge bedrijf SolCalor gevestigd. Volgens directeur Jan van Diessen hebben zij ‘s werelds efficiëntste zonnecollector ontwikkeld, die radicaal beter werkt dan de bekende systemen. Hun zogeheten UHV zonnecollector zou zelfs bij slecht weer wonderbaarlijk presteren.
Proefopstelling van de Solcalor zonnecollector onder een dikke laag sneeuw
4
De collector is gebaseerd op vondsten die ooit bij CERN in Geneve zijn gedaan, vooral door de Italiaan Dr. Cristofori Bevenuti. Binnenin de UHV collector is een ultrahoog vacuüm gecreëerd, met een speciale pomp die garandeert dat het vacuüm in stand blijft. Voorlopig bestaat de collector alleen in een uitvoering voor de industrie en kleine warmtenetten. De eenvoudigste (vlakke plaat) uitvoering wekt onder ideale omstandigheden maar liefst een temperatuur van 320 graden Celsius op. Jan van Diessen: “Op een druilerige najaarsdag weet onze collector nog een temperatuur van 160 graden te maken, waar een gewone collector nog slechts 40 graden haalt. Zelfs onder een dikke laag sneeuw is het in de SolCalor collector nog 80 graden, terwijl in gewone zonneboilers dan niets meer gebeurt.” Een intrigerend verhaal. Misschien komen we daar in het volgende BODE nummer nog eens op terug.
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 5
European Solar Days are coming! Markus Schmid Open Huizen De Solar Days 2012 is het grootste Europese evenement ter promotie van zonne-energie. De dagen zijn dit jaar van 5 t/m 13 mei. Er doen 19 landen mee en natuurlijk is ook Nederland van de partij, onder aanvoering van brancheorganisatie Holland Solar. ODE heeft een belangrijke rol in het evenement en organiseert ook dit jaar weer de ‘Open Huizen’. Daarin openen mensen met 'zon op het dak' hun deuren voor geïnteresseerden uit de buurt. Het idee is uiteraard dat zo’n bezoekje de drempel voor anderen verlaagt om ook zonnepanelen te nemen!
Op het programma Na opening van de Solar Days in de ‘Solar City’ (die nog bekend gemaakt gaat worden) zijn er een week lang honderden kleine evenementen door heel Nederland. Agentschap NL speelt daarop in met de Solar Tours (zie www.solartours2012.nl). Deze excursiedagen tonen de rijkdom aan mogelijkheden van zon-PV en
zonthermische systemen. Projectontwikkelaars, studenten, architecten, medewerkers van woning corporaties en gemeenten kunnen die projecten bekijken en daarbij ook kennis maken met elkaar. Daarnaast zetten ook leveranciers en installateurs hun deuren open tijdens de Solar Days. Maar het leukste onderdeel tijdens de dagen is wat ons betreft de Open Huizen. In 2011 deden al 130 zonnehuizen mee, waarvan 40 ODE leden. Dit jaar hopen we minimaal 200 enthousiaste bewoners te vinden!
Meld u snel aan! Bent u in het bezit van zonnepanelen op het dak, schuur, garage, luifel of sauna? Maakt niet uit of het één paneel is of een heel dak vol. Doe mee en deel uw ervaringen met mensen uit de buurt. U wordt daarbij ondersteund door ODE en Duurzame Buren (www.duurzameburen.nl) met aankondigingsposters en ander promotiemateriaal. Het is een leuke en gezellige manier om de zonne vlek in Nederland te laten groeien! Inschrijven kan op www.solardays.nl. Voor vragen kunt u mailen met ODE zon sectielid Eric de Lange: eric@zonopnederland.nl.
Bewoner en zelfverklaard ‘energiefreak’ Joep van Laarhoven ontvangt nieuwsgierige buren
5
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 6
VN WIJST OP BELANG COÖPERATIEVE BEDRIJFSVORM
2012: het jaar van de samenwerking Ernst Vuyk De Verenigde Naties riepen 2012 uit tot het jaar van de coöperatieve bedrijfsvorm. Dat is goed nieuws, want veel van onze ODE bedrijfsleden maken gebruik van deze bedrijfsvorm. Een coöperatie maakt mensen samen sterk en het is een goed vehikel om ethisch verantwoord te ondernemen op het gebied van energieproductie en consumptie. Veel nieuwe ODE leden zijn nog niet zo bekend met de coöperatieve bedrijfsvorm. Daarom een korte introductie. Het fenomeen is eigenlijk een Britse uitvinding. Coöperaties speelden in de 19e en 20e eeuw een belangrijke rol in de economische emancipatie van bevolkingsgroepen, vooral van boeren en consumenten. Met een coöperatie konden zij zich verenigen en zo gezamenlijk doelen bereiken die voor mensen afzonderlijk onbereikbaar zouden zijn geweest. Een fraaie uitvinding, want individueel hebben we niet de economische macht, politieke invloed of het geld om een verschil te maken. Door de krachten te bundelen wel. Het nieuwe Handboek Coöperatie (onder redactie van Prof. Galle) zegt er dit over: “Het aantal coöperaties in Nederland groeit snel. De coöperatie wordt meer en meer (h)erkend als een eigentijdse, transparante, duurzame en democratisch gecontroleerde onderneming. Vroeger kwam deze onder nemingsvorm vooral voor in de land- en tuinbouw en in de bank- en verzekeringssector. Nu groeit het aantal coöperaties in alle sectoren van de economie, zowel ondernemers- als consumentencoöperaties. Ook op het grensvlak van het
6
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:55 Page 7
publieke en private domein - zoals in zorg, onderwijs, energie en publieke dienstverlening - kiezen samenwerkingspartners vaker voor de coöperatieve aanpak. In de wetenschap en het politieke debat (…) krijgt de coöperatieve wijze van onder nemen steeds vaker de aandacht. Het past bij het streven naar een meer participatieve samenleving, een samenleving waarbij direct betrokkenen medeverantwoordelijkheid nemen….”
van een coöperatie voor een gelijk deel aansprakelijk. Als de coöperatie schulden maakt komt de deurwaarder bij alle leden langs. Gelukkig (voor de leden) kan daar wel van worden afgeweken door in de statuten de aansprakelijkheid van de leden te beperken, onderling anders te verdelen, of zelfs helemaal uit te sluiten. De coöperatie met beperkte aansprakelijkheid (BA) beperkt die aansprakelijkheid tot een bepaald maximum. Bij de coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid (UA) is er geen verhaalsrecht op de leden.
Historie en soorten coöperaties Nederland kent een lange geschiedenis van coöperaties. Aanvankelijk werden door boeren veel zuivelcoöperaties opgericht, zoals DOMO en FrieslandCampina. Ook de bloemenen tuinbouwveilingen (zoals FloraHolland) zijn nog bijna altijd coöperaties. Daarnaast kennen we grote akkerbouworganisaties zoals de Avebe, financiële dienstverleners als de Boerenleenbank (fundament onder de Rabobank) - waarvan de oudste Europese banken verenigd zijn in ‘Urgenossen’ en onderlinge verzekeringsmaatschappijen, zoals Univé. Vanaf de jaren zestig ontstonden ook coöperaties die de continuïteit van agrarische bedrijven konden waarborgen als een boer of tuinder plotseling wegviel. Recente tegenhangers daarvan zijn de ‘Broodfondsen’ waarbij zelfstandigen onderling een soort tijdelijke arbeidsongeschiktheidsverzekering regelen. Vanaf de jaren ’90 kwamen er zelfs coöperaties met alleen overheden als lid. Qua lidmaatschap en functie zien we in de praktijk zeker 6 soorten coöperatieve ondernemingen. De drie meest voorkomende zijn: Bedrijfscoöperatie: elk lid heeft zijn eigen bedrijf, maar de coöperatie zorgt bijvoorbeeld voor gezamenlijke inkoop, verkoop of reclame. Denk aan een coöperatie van groenteboeren of melkveehouders, maar ook windcoöperaties vallen vaak in deze categorie Consumentencoöperatie: de leden (vaak consumenten) kopen goederen van de coöperatie, die deze voor de leden gezamenlijk heeft ingekocht. Collectieve inkoop van zonnepanelen zitten vooral in deze categorie. Lokale duurzame energiebedrijven zijn eerder een mengvorm. Product- of dienstencoöperatie: de leden zijn ook werknemer van zo’n coöperatie. Denk bijvoorbeeld aan een coöperatief taxibedrijf.
Aansprakelijkheid leden De coöperatie is wettelijk gezien een rechtspersoon en dus ook aansprakelijk voor haar handelingen. Die aansprakelijkheid is een vak apart; er bestaat zelfs een leerstoel ‘coöperatief recht’ aan de Universiteit van Tilburg. In beginsel zijn alle leden
Winst maken mag Als een coöperatie erg succesvol is mag er ook winst worden uitgekeerd aan de leden. Daarover wordt overigens wel vennootschapsbelasting geheven. Leden die tegelijkertijd werknemer van de coöperatie zijn, vallen gewoon onder de loonheffing. Een coöperatie is in principe niet onderworpen aan dividendbelasting. De coöperatie wordt daarom steeds vaker als 'planning tool' gebruikt in internationale fiscale structuren. Een coöperatie kan voor vennootschapsbelasting ook een fiscale eenheid vormen met dochter-BV’s en Europese NV’s (SE).
Iets andere bedrijfswaarden Terwijl gewone bedrijven soms bereid zijn om iets te doen met ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’(MVO) zit die doelstelling bij coöperaties al verankerd in hun genen. Een coöperatie bestaat immers uit leden die iets op verantwoorde wijze willen ondernemen en daarvoor een gezamenlijke bedrijfsvorm kiezen. Steeds meer wetenschappers studeren de laatste tijd op eigenschappen van de coöperatie: hun succes en falen, en de onderliggende waarden. De waarden van coöperatief onder nemen zijn niet voor elke coöperatie gelijk. Op veel plaatsen kom je wel tegen: gelijkheid, transparantie, ondernemerschap, delen en vertrouwen. Aan de coöperatie hing ooit een wat suf en achterhaald imago, maar dat verandert snel nu de rechtsvorm steeds vaker wordt gebruikt door moderne, mondige consumenten en groepen ‘prosumenten’ die duurzame producten willen afdwingen. Tot zover deze beknopte introductie tot het coöperatief ondernemen. In de literatuurverwijzingen valt er veel meer over te leren. Maar kom vooral naar de Algemene Ledenvergadering van ODE op 14 april, want daar staat ‘de coöperatie’ hoog op de agenda. Ik ben er namelijk van overtuigd dat ODE een vereniging is waar (energie-) coöperaties zich thuis kunnen voelen en waar zij veel van mogen verwachten, zowel op de korte als lange termijn.
7
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 8
Energieflitsen Enexis bouwt transitiehuis Netbeheerder Enexis bouwt op dit moment in Zwolle aan het EcoNexis huis. Met de modelwoning wil het bedrijf laten zien hoe de transitie naar een duurzame energiehuishouding er in de praktijk uit kan zien. In het hart van de zwaar geïsoleerde woning staat een prefab ‘toren’ waarin de techniek zit, zoals een warmtepomp, een groot buffervat, een grijswatersysteem, warmtewisselaars, lage temperatuur wandverwarming en de zonnecollector. Op het dak worden een groot aantal zonnecellen geplaatst. Al die techniek wordt geregeld door een computer en een slimme energiemeter, die zich richten naar het bewonersgedrag én het aanbod van zonne-energie. Het huis moet zo voorsorteren op de komst van ‘smart grids’, waarin vraag en aanbod van stroom intelligent wordt geregeld en afgerekend. Na oplevering wordt het huis de eerste 3 jaar als demonstratiewoning gebruikt, met bezoekmogelijkheid, displays en doorkijkjes. Het huis is ontworpen door Origins Architecture, die in 2009 de Green Good Design Award wonnen met hun ontwerpstudie van het Elementenhuis. Bron: Duurzaam Gebouwd
Do’s & Don’ts warmtepomp In de woningbouw zijn warmtepompen sterk in opmars. Mits goed geïnstalleerd leidt een warmtepomp tot een hoge energieprestatie en een gezond binnenklimaat. De technische eisen en de omstandigheden luisteren echter heel nauw. In de praktijk gaat het nogal eens mis, met klachten over lawaai, storingen, kou en hoge energierekeningen. Gelukkig heeft de Werkgroep Warmtepompen van het Lente-akkoord onlangs de belangrijkste do’s-and-don’ts voor ontwikkelaars (ook zelfbouwers) op een rijtje gezet. De handzame factsheet is gratis te downloaden via de website www.lente-akkoord.nl Bron: Lente-Akkoord
Griekse schuld aflossen met zonnestroom? In 2011 schreef de elfjarige Theodore Vasilopoulos een brief naar een Atheense krant met het idee ‘om een grote fabriek te bouwen, die energie maakt uit zon, wind en water’, waarmee zijn land de torenhoge schulden zou kunnen afbetalen. Het moge toeval zijn, maar er zijn in die richting inderdaad gesprekken gaande. In 2011 werd het Heliosproject gepresenteerd dat Griekenland in één klap tot de grootste zonnecentrale van Europa kan maken. Griekenland ontvangt bijna 50 procent meer zon dan PV wereldleider Duitsland, en dat willen ze graag uitbuiten. Als het plan slaagt zouden ze in
88
samengesteld door Endre Timár
2050 maar liefst 10.000 megawatt aan zonnepanelen opgesteld kunnen hebben. Probleem is de beruchte bureaucratie in het geplaagde land, en het feit dat buitenlandse investeerders zo’n 20 miljard euro zouden moeten investeren… Bron: NRC, Reuters
Meer duurzame energie onder Obama Duurzame energie was één van de prioriteiten van president Obama. Ondanks de economische tegenwind lijken de eerste resultaten zicht baar te worden. Onder zijn bewind heeft de VS bijna vier keer zoveel duurzame energie gerealiseerd als in de 40 jaar ervoor. Afgelopen twee jaar heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken in totaal 6.600 megawatt aan duurzame energie projecten goedgekeurd. De nieuwe projecten omvatten 16 grote zonne-energieprojecten (waaronder één van 275 MW), vier windmolenparken en zeven geothermische centrales. De projecten zijn genoeg om 2,3 miljoen huishoudens van energie te voorzien. De snelle groei van duurzame energieprojecten is mede te danken aan een andere overheids aanpak. Minister Ken Salazar haalde een groot aantal energiedeskundigen naar zijn ministerie om het beleid in snel tempo uit te voeren. Daarnaast probeert de regering projecten vooral te realiseren op grond dat in overheidshanden is, waardoor lange procedures worden voorkomen. Bron: iNSnet
Do The Bright Thing De 17e eeuwse filosoof Bernhard Mandeville kwam ooit met de stelling: “private vices, public benefits”, oftewel onze individuele ondeugden (lees consumptiedrang) zijn juist goed voor het algemeen nut (lees de economie). Nou valt daar wel wat op af te dingen, maar er lijkt een win-win situatie denkbaar tussen winkelen en milieu: ‘Do The Bright Thing’ lanceerde in de zomer van 2011 een bijzondere website. Als je iets koopt via die site, dan wordt er net zoveel zonne-energie bijgeplaatst als het gekochte product aan energie heeft gekost om ’t te maken. Dat kost de consument niks extra en je krijgt binnen 60 dagen een mailtje waar die zonnecellen zijn geplaatst. Het idee is uitvoerbaar omdat Do The Bright Thing voor elk verkocht product commissie ontvangt van de verkopende partij. Inmiddels doen ruim 100 bedrijven mee, met een assortiment van een miljoen producten. Bron: www.dothebrightthing.nl
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 9
9
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 10
Ad van Wijk hoogleraar Future Energy Systems Op 7 december 2011 sprak Ad van Wijk aan de TU Delft zijn intreerede uit als hoogleraar ‘Future Energy Systems’. In zijn prikkelende rede stelt hij dat er helemaal geen sprake is van een energiecrisis. In één uur ontvangt de aarde immers meer zonne-energie dan we wereldwijd in een jaar verbruiken. Duurzame energie is bovendien overal om ons heen te winnen. Volgens van Wijk is ons grootste probleem dat we 98% van de energie verspillen. Hij illustreert dat ondermeer aan de hand van de alledaagse deurbel. Voor die paar keer dat iemand aanbelt staat de bel immers het hele jaar aan. Het transformatortje voor de bel gebruikt voortdurend een beetje stroom. Dat lijkt peanuts, maar als je alle 200 miljoen deurbellen in Europa optelt zijn er 2 grote kolencentrales continu aan het werk om alleen al die deurbellen aan de gang te houden! Ad van Wijk wil als hoogleraar bewerkstelligen dat we door (soms kleine) innovaties veel minder gaan verspillen, en daarnaast slimmer gebruik gaan maken van elektrische auto’s, zon en wind. Van Wijk was overigens eerder de CEO van Ecofys en Econcern. ODE heeft in elk geval hoge verwachtingen van de kersverse professor.
Zwollenaar ronselt 166 buren In 2011 bestudeerde Raphael van der Velde een provinciale subsidieregeling voor zonnepanelen. Die zag er voordelig uit (met subsidie een terugverdientijd van 10 jaar), maar de bijdrage was alleen bedoeld voor collectieve aanschaf en de aanvragers moesten binnen 6 kilometer van elkaar wonen. De Zwollenaar zag dat als een leuke uitdaging, en met een team van zes enthousiastelingen genereerde hij zoveel mogelijke lokale publiciteit. Er werd een leverancier geselecteerd en een aanbod van verschillende pakketten samengesteld. Gewapend met deze informatie zette hij een oproep op www.duurzaamzwolle.nl en tot zijn verbazing meldden zich ruim 300 belangstellenden. De gemeente stelde vergaderruimte beschikbaar en het eindresultaat was dat 166 huishoudens ervoor hebben getekend. Samen goed voor 480.000 watt (piek) aan zonnepanelen. Bron: peopleplanetprofit.nl
Neutrale info zonne-energie Als het om zonnepanelen gaan zijn we meestal fanatieke ‘believers’ of juist zure sceptici. Informatie over kosten, opbrengsten en dergelijke is daarom toch vaak wat ‘gekleurd’. Daarnaast wordt er ook domweg niet vaak genoeg nuchter
10
aan panelen gemeten. De Stichting Monitoring Zonnestroom wil daar verandering in brengen, want particulieren en professionele partijen willen graag neutrale informatie voordat ze met zonne-energie aan de slag gaan. De stichting is een gezamenlijk initiatief van ODE en Holland Solar. Sinds de zomer van 2011 wordt gewerkt aan een internetportal die accurate en neutrale informatie ontsluit. Wanneer de portal online gaat is nog niet bekend. Bron: Agentschap NL
Eerste elektrische ‘tankstation’ komt eraan Amsterdam krijgt in de loop van dit jaar een grote oplaadplek voor elektrisch vervoer langs de ringweg A10. Met 40 reguliere en vier snellaadpunten wordt dat het grootste elektrische ‘tankstation’ van Europa, aldus initiatiefnemer Taxi-e. Dit duurzame taxibedrijf rijdt vanaf eind 2011 rond in Amsterdam, Amstelveen en op Schiphol met 20 luxe taxi’s op groene stroom. De oplaadplaats, die volgens planning in deze lente bij de afrit Amstel Business Park moet komen, biedt plek aan de taxi’s, maar ook aan particulieren. Bij de snellaadpunten kunnen de elektrische auto’s na ongeveer 20 minuten verder. Bij de reguliere punten duurt dat gemiddeld 6 tot 8 uur. Het station krijgt daarom ook de functie van een soort P+R-terrein met OV-aansluiting. Bron: ANP
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 11
Handzame feiten klimaatverandering In het debat over CO2 emissies, broeikaseffect en klimaatverandering slaat iedereen elkaar met allerlei beweringen om de oren. Je ziet soms door de bomen het bos niet meer. Gelukkig publiceerde de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) afgelopen mei 2011 een handzaam boekje met alle feiten en onbesliste vraagpunten overzichtelijk op een rij. Het boekje ‘Klimaatverandering, wetenschap en debat’ heeft een omvang van slechts 30 bladzijden en is uiterst leesbaar geschreven. Informatie uit onverdachte bron en een must voor iedereen die wat dieper wil gaan dan het eerste de beste krantenartikel. Gratis te bestellen bij het KNAW of als pdf te downloaden van www.knaw.nl Bron: KNAW
De genoemde zorgen zijn een bevestiging van eerdere berichtgeving in de NRC, waarin werd geconstateerd dat het op termijn moeilijk blijkt om warmte en koude opslag in de bodem op een duurzame en economische wijze te exploiteren. Tot op heden worden dergelijke WKO systemen niet of nauwelijks door onafhankelijke instanties gemonitord.
Startschot mega zonneprojecten in Sahara
Steenkoolcentrale duurder dan gedacht Het produceren en verbranden van steenkool in elektriciteitcentrales kost de economie meer dan het opbrengt. Dat is geen slogan van de milieubeweging, maar de conclusie van een studie in het gezaghebbende tijdschrift American Economic Review. Volgens de studie zorgt het verbranden van steenkool in de VS jaarlijks voor 53 miljard dollar aan ‘bruto externe schade’ (milieuschade, ziekte, sterfgevallen door vervuiling). Dat is vele malen hoger dan de marktwaarde aan geleverde elektriciteit. Steenkoolcentrales in Nederland zijn misschien wel iets schoner dan in de VS, maar erg veel zal het elkaar toch niet ontlopen!
Amsterdam onderzoekt slechte werking WKO Volgens welingelichte bronnen maakt de gemeente Amsterdam zich ernstig zorgen over de werking van WKO (warmte/koudeopslag in de bodem) systemen in de dagelijkse praktijk. Ambtenaren die milieuvergunningen controleerden hebben het vermoeden dat een groot aantal WKO projecten in de stad niet waarmaken wat ze ooit op papier leken te beloven. Tenminste één van de grote bouwprojecten zou de WKO installatie na een paar jaar kopzorgen zelfs al helemaal hebben uitgezet. De gemeente probeert nu een grootschalig monitoringsprogramma op te zetten om de vermeende problemen op te sporen.
Marokko krijgt de eer om de eerste van een reeks enorme zonneboerderijen te mogen huisvesten. Initiatiefnemer Desertec Industrial Initiative (www.dii-eumena.com) investeert in totaal 400 miljard euro in de reeks ‘solar farms’, die in 2050 wellicht 15% van de Europese elektriciteitsbehoefte kunnen dekken. In 2012 wordt in Marokko begonnen met de bouw van de eerste 500 megawatt, waarschijnlijk in de buurt van de woestijnstad Quarzazate. De 12 vierkante kilometer parabolische spiegels moeten als visitekaartje dienen voor investeerders, waarmee de rest van het megaproject kan worden bekostigd. In elk geval hebben Egypte, Libië, Tunesië en Algerije al grote belangstelling getoond om de zonneboerderijen te huisvesten. In theorie is er dan ook sprake van een win-winsituatie: het project genereert inkomsten en werkgelegenheid in deze straatarme regio, goed voor de lokale economie en het tegengaan van massale migratie van jongeren. Aan de andere kant zit Europa te springen om de productie van betaalbare duurzame energie snel op te voeren. Vooral Duitsland is ongeduldig, want sinds Angela Merkel formeel afscheid nam van nieuwe kerncentrales is het land naarstig op zoek naar andere bronnen. Bron: The Guardian
11
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 12
Prins van Oranje denkt Groen In april 2011 gaf de Prins van Oranje een toespraak voor Duitse industriëlen: ons koningshuis predikt steeds openlijker over duurzaamheid! Hieronder een verkorte weergave van zijn lezing.
Majesteit, minister-president, excellenties, dames en heren, De verschrikkelijke gebeurtenissen na de verwoestende aardbeving in Japan hebben ons weer pijnlijk duidelijk gemaakt welke elementaire krachten de natuur bezit, en onderstrepen nog eens nadrukkelijk hoe belangrijk het is het aandeel van zon, wind en water in onze energievoorziening te verhogen. Duurzaamheid is het trefwoord hier - en dat is eigenlijk niets nieuws. Wist u dat grote delen van Europa waren ontbost toen het Romeinse rijk in elkaar stortte? Romeinen haalden alles uit hun primaire energiebron om aan hun kortetermijn behoeften te voldoen. Welke verreikende gevolgen dat voor de navolgende generaties zou hebben, daar dachten zij niet aan. Wat de Romeinen overkwam, zou men vandaag ‘Peak Wood’ noemen: uitputten van hulpmiddelen na het bereiken van de maximale productie. Wij staan aan het begin van een tijdperk waarin hetzelfde lot dreigt en wel meteen vier keer: peak olie, peak gas, peak kolen en peak uranium. Laten wij ervoor zorgen dat de geschiedenis zich niet herhaalt. Fossiele brandstoffen zijn niets anders dan opgeslagen fotovoltaïsche energie, en wind ontstaat door warmteverschillen op de aardoppervlakte. Met behulp van de zon zou het mogelijk zijn om ons energieprobleem op te lossen. Om de dertig minuten neemt de aarde namelijk voldoende zonlicht op om de hele wereld een jaar lang van energie te voorzien! Wetenschap en industrie hebben hun krachten gebundeld en synergieën zijn ontstaan. Bij mijn bezoek vandaag aan SolarWatt heb ik mij er zelf van kunnen overtuigen welke resultaten deze synergie en dynamiek tot stand brengen. In de afgelopen twintig jaar is bewezen dat een groot deel van de kennis uit de chipindustrie ook voor de ontwikkeling van efficiëntere zonnepanelen gebruikt kan worden. Deze benadering heeft Saksen tot een pionier op het gebied van de fotovoltaïsche technologie gemaakt. Een vergelijkbare ontwikkeling heeft ook in de Nederlandse chipindustrie plaatsgevonden. Mede hierdoor behoren Duitsland en Nederland vandaag tot de technologische leiders op dit gebied. Maar wij kunnen ons alleen staande houden in de concurrentiestrijd met andere economieën als het ons lukt, deze technologische voorsprong te behouden. Een goed voorbeeld is de coöperatie tussen het Nederlandse onder-
12
zoeksinstituut ECN en de Duitse onderneming Roth & Rau. Samen hebben zij een installatie ontwikkeld waarmee de blauwe antireflectielaag op zonnepanelen aangebracht wordt. Roth & Rau heeft met dit geheel door ECN ontwikkelde proces tot dusver wereldwijd ongeveer twintig productielijnen verkocht. Dat komt overeen met ongeveer 140 miljoen zonnepanelen per jaar en met circa tien procent van de wereldwijde productiecapaciteit. Maar wij mogen hierbij niet vergeten dat de uitdagingen waarvoor de wereld staat niet alleen met technologische innovaties overwonnen kunnen worden. In het jaar 2050 zullen, naar het zich laat aanzien, negen miljard mensen met energie, voedingsmiddelen en water moeten worden verzorgd. Dit betekent dat wij ons ook op het gebied van energie-zuinigheid en energiebesparing een duurzamere levensstijl eigen moeten maken. In 2009 heb ik zelf in Heerhugowaard de zogenaamde ‘Stad van de Zon’ mogen openen, een van de grootste energieneutrale woonwijken van de wereld. Hier wordt net zo veel energie geproduceerd als er door de verschillende functies - wonen, werken, verkeer - wordt verbruikt. Dergelijke ontwikkelingen dienen ondersteund te worden en ook hier kunnen we veel van elkaar leren (…) Voor alle betrokkenen wordt het nog een zware klus om te klaren - u bent er al mee begonnen. Met uw innovatieve oplossingen creëert u de voorwaarden, zodat wij het potentieel van de zon volledig kunnen benutten, (…) op weg naar een zonnige toekomst van duurzaamheid en economische kracht. Ik wens u veel succes bij deze uitdagende taak.
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 13
Het wonder van Texel Over een succesvol lokaal duurzaam energiebedrijf Cees Bakker Duurzame energie opwekken, het liefst door mensen zelf, is de basisgedachte achter ODE. Het begint steeds meer praktijk te worden en talloze initiatieven van de laatste jaren onderstrepen dat. Eén daarvan is TexelEnergie, een lokaal energiebedrijf op eilandniveau. Wat is er zo bijzonder aan TexelEnergie, en wat bewoog de initiatiefnemers? Een vraaggesprek met directeur Brendan de Graaf. Brendan de Graaf kreeg het eilandgevoel al met de paplepel ingegoten door zijn vader, die in zijn werkzame leven tweemaal per week de hele Texelse Courant vol schreef. Brendan is daarnaast een man van de praktijk, die uitdagingen niet uit de weg gaat, iemand die ‘met stormwind op de dijk wil staan’. Hij had ‘aan de overkant’ ooit zijn eigen installatiebedrijf, maar keerde tijdig terug op Texel. Daar werd hij ook maatschappelijk actief, aanvankelijk in een groep van twaalf eilandgenoten die de Texelse economie een duurzame impuls wilden geven. Dat leidde ondermeer tot het initiatief om een lokaal energiebedrijf te beginnen, met Brendan als projectleider. Dat deed hij eerst nog naast zijn installatiebedrijf. “Ik zat vaak nog in overall aan de vergadertafel. Toen ik een keer in het pak op de boot werd opgemerkt vroegen mensen bezorgd of er iets aan de hand was!” Een halfjaar later werd hij benoemd tot directeur van TexelEnergie, maar onder zijn voorwaarde dat het meer inhield dan alleen een praatfunctie. Is het opzetten van een eigen energiebedrijf vooral een kwestie van organisatie?
“Onderschat niet hoeveel techniek er bij een leveringsbedrijf komt kijken. De energiemarkt is complex door de moeilijke voorspelbaarheid van vraag en aanbod. Het is een
voortdurend fluctuerende markt. Doe je het goed dan levert dat direct winst op. Doe je het niet goed dan krijg je boetes. Als je de vraag van de klanten kent kun je de kosten laag houden. Met slimme meters en aanvullende apparatuur kun je die kennis naar je toe halen en er gebruik van maken om piekverbruiken af te vlakken, installaties in woningen in- of uitschakelen, energie uitwisselen met je buren. En met opslag van zonne-energie in accu’s kun je het piekvermogen nog veel verder verlagen, waardoor de vaste kosten omlaag gaan. Dat zet pas echt zoden aan de dijk.” “Door het werkelijke klantgedrag te meten kunnen we per tijdseenheid een afgepaste hoeveelheid energie leveren, met eveneens een per tijdseenheid variërende afrekening. Dat levert winst op, en omdat wij geen winstoogmerk hebben, gaat de winst terug naar onze klanten. Bij grootverbruikers gebeurt dat al jaren. Omdat ook de opbrengst van duurzame energie fluctueert, willen wij met een biogasinstallatie en een warmtekrachteenheid zelf stroom produceren, om zo te reageren op de wisselingen in vraag en aan bod. Eneco doet op grotere schaal precies hetzelfde met hun nieuwe Enecogen gascentrale. Zo’n centrale is goud waard.” Dat klinkt niet eenvoudig. Kun je andere aspirant lokale energiebedrijven ook wegwijs maken?
“Die vraag krijg ik bijna dagelijks, vaak van mensen die nog van niets weten. Als je meer wilt weten over de opzet een lokaal duurzaam energiebedrijf moet je bereid zijn je eerst te
TexelEnergie Na een landelijke nominatieronde van 12 succesvolle duurzame projecten werd TexelEnergie in 2011 aangewezen als één van de twee Duurzame Toppers. Bij de beoordeling werd gekeken naar de impact op klimaat- en andere duurzame doelstellingen, de economische houdbaarheid, de samenwerking met stakeholders of ketenpartijen, en de innovatieve kracht van het project. Over TexelEnergie is al veel gepubliceerd en het lokale energiebedrijf is daardoor reeds bekend bij mensen die ook met zulke plannen rondlopen. De basisinformatie staat op de website (www.texelenergie.nl).
13
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 14
overdragen van kennis zowel voor de aanbieder als de aanvrager aantrekkelijk wordt.” Wat vinden Texelaars zelf eigenlijk van lokale energie?
“We hebben al twee keer onderzoek verricht en stelden de vraag: vindt u het belangrijk dat een Texels bedrijf energie produceert voor de inwoners van Texel? Bijna 98% van onze leden vonden dat belangrijk en van de niet-leden was dat 70%. Dat is hoog hoor!” Op Texel houdt het een keer op. Dan is iedereen klant. Hoe ver is dat nog weg?
“Er zijn nog veel mensen die geen klant zijn. Het werven van klanten is gewoon heel moeilijk. Grote landelijke energieleveranciers zijn na een enorme campagne al tevreden als 10 procent overstapt. Wij zitten een stuk hoger, maar omdat we vissen in een beperkte vijver wordt de vijver wel steeds leger. En de moeilijk te vangen vissen blijven over, waardoor je steeds meer moeite moet doen om die nog te bereiken.” Waarmee haal je nog klanten binnen?
“Door de feitelijke handeling zo simpel mogelijk te maken. Je kunt iemand per telefoon overzetten naar TexelEnergie, maar ik wil graag dat mensen bewust kiezen en beseffen waarvoor ze kiezen. Mensen moeten begrijpen wat we samen hebben bedoeld. Een handtekening bij aanmelding is een bevestiging dat we elkaar goed hebben begrepen.” Het risico is dat je mensen buitensluit omdat ze er niet zo mee bezig zijn.
TexelEnergie maakt er werk van. Op de voorgrond directeur Brendan de Graaf. Foto: Cees Bakker
verdiepen in de basiskennis van de energiemarkt. De energiemarkt is enorm complex en het vergt continu tijd en aandacht als je daar als energiebedrijf wat aan wilt verdienen. Wij zijn niet ingericht als kennisinstituut op dat gebied. We hebben wel een ideëel motief - het creëren van duurzame energie, maar op het moment dat ik anderen help staat mijn werk stil. We hebben geen winstoogmerk, maar de tent moet wel draaien.” Spreekt hier de ondernemer?
“Als pionier met een voorbeeldfunctie word je geacht informatie te verstrekken, maar daar zijn wel grenzen aan. Ik ben niet te beroerd om kennis te delen maar het wordt al gauw ingewikkeld. Sommige oplossingen lijken simpel en achteraf kun je gemakkelijk zeggen: was dat nou alles? Ja, maar aan dat idee kan wel een half jaar denkwerk vooraf zijn gegaan. Er zou een model moeten komen waarbij het
14
“Dat willen we zeker niet. Je moet daar een goede middenweg in zoeken. Er zijn ook mensen die gewoon hulp nodig hebben. Daar gaan we dan gewoon naar toe. Omdat we best veel informatie nodig hebben en we de kans op fouten bij de overstap willen vermijden. We moeten het de klant gemakkelijk maken, maar de zorgvuldigheid is zeker zo belangrijk. En blijkbaar lukt dat aardig. Iemand zei: ‘hier kom ik nog door een deur binnen in plaats van via een digitale snelweg…’” TexelEnergie werft ook klanten van ‘de overkant’, is dat wel zo’n goed idee?
“We hebben dat lange tijd niet gedaan en we werven ook niet echt actief. Maar er zijn mensen die vanuit een sterke binding met Texel (oud-Texelaars, trouwe toeristen, familie aan de overkant) vragen of ze lid kunnen worden. Dat willen we niet blokkeren. Het moet niet scheef groeien, maar nu we een goede basis hebben van veel Texelse leden ben ik daar niet zo bang voor. Het is geen speerpunt voor ons, maar mensen zijn welkom. Vergelijk het maar met de Texelse veerdienst: als die het alleen van Texelaars moest hebben zou er een heel ander bootje varen…”
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 15
Van Sunrise tot Suncity ENERGIE BESPAREN ALS MISSIE – EEN INTERVIEW MET CEES BAKKER
Pien Koome Een bezoek aan Cees Bakker in Heerhugowaard is de moeite waard. Niet alleen weet de voormalig hoofdredacteur van BODE haast alles over duurzaamheid en energiebesparing, ook is hij een markante persoonlijkheid en een boeiend verteller. Als energiecoördinator van de gemeente was hij initiatiefnemer van Stad van de Zon, maar ook zijn eigen huis zit van boven tot onder vol met energiezuinige snufjes. In gesprek met een bevlogen idealist die wel altijd met twee benen op de grond is blijven staan.
Wie in gesprek raakt met Cees Bakker moet geen haast hebben. De kleurrijke anekdotes over zijn leven en werk worden zo beeldend verteld dat het onmogelijk is om niet meegesleept te worden. Niet voor niets was de energiespecialist jarenlang een begenadigd amateurtoneelspeler. Met pretogen schetst hij hoe hij als schuchtere jongen van Texel bijna een zelfgekozen leven als kloosterling had geleid,
maar uiteindelijk via Amsterdam in Heerhugowaard bij de gemeente belandde en specialist werd in energiezuinige voorzieningen.
Gezocht: baan + huis Bakker noemt zichzelf een sociale idealist. “Ik ben geboren in villa Sunrise op Texel en werd beschermd opgevoed. Daar kwam waarschijnlijk ook mijn drang vandaan om me na de lagere school te melden bij een internaat in Zeist, met de bedoeling om kloosterling te worden. Maar op mijn achttiende koos ik toch voor een leven buiten de kloostermuren.” Lachend: “Ik ging terug naar het eiland en heb daar nog zeven jaar mijn puberteit ingehaald. Een laatbloeier dus, maar ik ben niet iemand die met spijt terugkijkt.” Cees was inmiddels ook timmerman en ging de bouw in. “Met mijn handen werken vond ik lekker, maar ’s winters in de kou op een steiger staan, werd ik op den duur beu. Ik ben iemand die rigoureuze beslissingen niet vreest, dus toen ik 25 was heb ik alle schepen achter me verbrand en vertrok naar Amsterdam. Via een uitzendbureau werd ik fabriekstimmerman.”
Cees Bakker kan terugzien op een actief bestaan... 15
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 16
Links boven: omvormers en meetapparatuur: de achterkant van zonne-energie. Links onder: de opstelling van zonneboiler (boven trapgat) en HR-combiketel op zolder.
Heerhugowaard, de Stad van de Zon Alle foto's: Cees Bakker
16
Rechts boven: werkplek met LED-verlichting. Rechts onder: gecombineerde omschakelbare werk(hoogfrequent TL) en sfeerverlichting (inmiddels dimbare LED-spots) boven de tafel.
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 17
Gelijktijdig volgde hij in de avonduren de MTS. “Ik kon doorgroeien in mijn baan, maar zag niks in een commerciële functie. Ik ben te eerlijk om mensen te belazeren.” Werken als opzichter lag hem beter. “In Uithoorn werd ik belast met onderhoud aan woningen en gebouwen bij de gemeente. Wat me daar opviel waren de hoge energierekeningen. Door simpelweg de boel wat scherper af te stellen zorgde ik voor flinke besparingen.” Ook nu bleef Cees doorstuderen. “Aan de avond-HTS leerde ik bouwfysica en ik bleef knutselen met cijfertjes om uit te rekenen hoe je energie kon besparen.” Intussen had Bakker zijn vrouw ontmoet en woonden ze met twee kleine kinderen op een flat. “In mijn herinnering was er daar altijd wel iemand aan het boren,” memoreert hij. “Dus ben ik op zoek gegaan naar een andere baan en huis.” Hij vond ze in Heerhugowaard. “In 1981 begon ik als bouwkundig opzichter/energiecoördinator. Tot mijn VUT in 2004 voelde ik me bij de gemeente uitstekend op mijn plek.”
Isoleren als basis In Heerhugowaard belandde zijn carrière in een stroomversnelling - ook al blijft hij daar zelf nuchter onder. “Ik heb een interessante periode meegemaakt. Ik begon met de cvklokken in gebouwen gelijk te zetten: zonder één cent te investeren, ging de energierekening met vijftien procent omlaag. Daarna volgden een proef met cv-optimalisatie in twee dezelfde scholen. Ik noteerde drie weken lang elke dag de meterstanden: na deze periode had ik 26 procent bespaard. Dat werd beloond met een miljoen gulden om gebouwen energiezuinig te maken.” Onder de hoede van Cees bespaarde de gemeente in vier jaar tijd 52 procent op de warmtekosten. “De basis van besparen lag in isoleren. Op warmte besparen levert het meeste op. Daarnaast is het een uitdaging om de energie zo duurzaam mogelijk op te wekken.” Er volgden veel innovatieve projecten, zoals de bouw van zonnewoningen, de nominatie van Heerhugowaard als energiezonnige gemeente en realisatie van de eerste energieneutrale school van Nederland.
‘Veroorzaker’ Stad van de Zon Bakker ging zich naast onderhoud steeds meer met beleid bemoeien. De alom bekende woonwijk Stad van de Zon (Suncity) noemt hij een hoogtepunt en zijn levenswerk. “In 1995 was ik een beetje de ‘veroorzaker’ van dit project,” blikt hij terug. “Aan de zuidkant van Heerhugowaard is de grootste energieneutrale wijk ter wereld verrezen. Het stadsdeel wekt zelf net zoveel energie op als met wonen, werken en intern verkeer wordt verbruikt. Er zijn energiezuinige huizen gebouwd, windturbines en zonnepanelen geplaatst. In 2009 kwam Willem-Alexander de Stad van de Zon officieel openen.”
Driedubbel glas Cees Bakker ziet zijn eigen huis als een visitekaartje van energiezuinigheid. Enthousiast geeft hij een rondleiding om uit te leggen wat hij de afgelopen jaren heeft gedaan. “Warmteverlies is het grootst waar de temperatuurverschillen tussen binnen en buiten het grootst zijn. Het dak werd grondig geïsoleerd met glaswol en dampremmende folie. Daarna is de binnenkant keurig afgetimmerd met gipsplaten. Ook heb ik de spouwmuren gevuld, overal dubbel glas geplaatst en in de woonkamer een boekenkast tegen de meest koude muur gezet als binnenisolatie.” Lachend: “Op sommige plaatsen zorgen de oude voorzetramen zelfs voor driedubbel glas. Zoiets kan nooit kwaad natuurlijk.” Bovenop de betonvloer van de begane grond maakte Cees een extra geïsoleerde houten vloer. “Hierdoor werd de vloer wel 68 mm hoger. Maar door de deurkozijnen omhoog te brengen konden alle deuren verder intact blijven. Wel vind ik het achteraf jammer dat ik niet meteen vloerverwarming heb aangelegd.” Op zolder kwam een HR zonnegascombiketel en op het dak een zonnecollector en PV-panelen. In de badkamer staat een energiezuinige wasmachine en door het hele huis is de verlichting aangepast. Bakker blijft klussen in huis. “Ik kan het niet laten om steeds opnieuw te blijven prutsen. Wel moeten alle aanpassingen niet alleen energiezuinig zijn, maar natuurlijk ook netjes gebeuren. Anders krijg ik ruzie met mijn vrouw.”
Kwaliteit als uitgangspunt Cees was indertijd voorzitter van ODE en de Windsectie, toen hij ook de redactie van WINDNIEUWS overnam. Hij schreef jarenlang zelf de intro en nog altijd schrijft hij een paar keer per jaar een column. Toen de redactie van BODE onderbezet was, nam hij ook nog deze taak erbij. Hij was met de VUT, maar had jarenlang een overvolle agenda. Dat werd beter toen Ernst Vuyk de ODE voorzittershamer over nam en Mirjam Tielen zich meldde als eindredacteur voor WindNieuws. “Ik ben nu recent gestopt als eind redacteur van BODE, omdat er in Endre Timár een goede opvolger gevonden is.” Kwaliteitsverbetering noemt Cees Bakker deze veranderingen. Over de toekomst van BODE is hij duidelijk: “Digitaliseren als internet nieuwsbrief zou een optie zijn; zoiets is simpeler te realiseren dan een papieren versie en het bereik is groter. Maar toch zou ik het een verarming vinden: een magazine in handen hebben blijft toch prettiger. Meer aantrekkelijk beeldmateriaal zou het blad nog mooier maken, de wereld is toch steeds meer visueel ingesteld. Ik blijf ook vanaf een afstand alle ontwikkelingen op de voet volgen.” Met een glimlach: “Dat zit nou eenmaal in mijn aard.” Volg Cees Bakker op: www.ceesbakker.nl, Twitter of LinkedIn
17
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 18
me energie organisatie voor duurzame energie
Opgericht in het jaar 1979 Gevestigd in het DE-Kantoor te Utrecht Korte Elisabethstraat 6 3511 JG Utrecht Postadres: Postbus 750 3500 AT Utrecht KvK-Utrecht e.o. 40531276 Triodosrekening 21 21 81 793 info@duurzameenergie.org www.duurzameenergie.org ISSN 1879-7962
BODE is het ledenmagazine van de Vereniging ODE. ODE is een landelijke vereniging van burgers, bedrijven, onderzoeksinstituten en energiecoöperaties die meer met duurzame energie willen doen. ODE laat zien waartoe gewone mensen in staat zijn bij het opwekken en het gebruik van duurzame energie. De vereniging behartigt de belangen van duurzame energieproductie en stimuleert dat er meer wordt samengewerkt en van elkaar geleerd. Anno 2011 is ODE de grootste vereniging van duurzame energieproducenten en -consumenten in Nederland. De vereniging bestaat sinds 1979 en kent bijna 1.000 directe leden. Via de aangesloten coöperaties zijn er nog eens 10.000 indirecte leden. Eindredactie: Endre Timár Redactie: Cees Bakker, Endre Timár en Ernst Vuyk Grafisch Ontwerp: Heike Slingerland BNO, Vlaardingen Drukwerk: Weissenbach, Sneek Foto en illustratie verantwoording: Holland Solar, Endre Timár, Cees Bakker, Wouter de Jong, SolCalor, TexelEnergie en anderen.
Schrijf of fotografeer voor de BODE.. Heeft u aardige foto’s van energiezaken uit uw omgeving, van uw huis, verbouwing, werk, excursie of vakantiereis?
In 2011 konden we 45 nieuwe leden verwelkomen en moesten we afscheid nemen van 50 leden. Er is dus sprake van een kleine daling. De uitstroom was niet hoger dan in andere jaren, maar de instroom was wel beduidend minder. Het aantal (indirecte) leden via de aangesloten (wind)coöperaties is wel gestegen.
Wilt u iets schrijven over uw gedachten, opvattingen, ideeën of praktijkervaringen met duurzame energie?
In januari 2012 telde ODE ongeveer 930 directe leden, met de volgende onderverdeling:
Bent u niet zo’n schrijver, maar vindt u wel dat ‘ze daar bij ODE’ nou eens aandacht aan moeten schenken’?
Basis / student leden Gewone leden Bedrijfsleden Coöperatieleden Gratis leden
Laat het ons weten op info@duurzameenergie.org
18
Ledenaantal ODE blijft bijna gelijk
102 768 21 15 24
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 19
Ondertussen op internet
Komen en gaan…
Internet is een steeds belangrijker bron van kennis, samenwerking, goede ideeën en actie. De digitale snelweg wordt daarom een vaste rubriek in de BODE. Hieronder een eerste willekeurige selectie van interessante sites, filmpjes, tweets of andere opvallendheden. Heeft u ook tips en lievelingsbookmarks? Mail ze aan ons door!
Als mensen lid worden van ODE, of zich uitschrijven, vragen we altijd naar hun motivatie. Dat levert reacties op die we graag met iedereen delen.
Websites Een mooi project van ons eigen ODE: www.duurzameburen.nl Nuttig overzicht van veelgebruikte sites voor zonneenergie: www.top50solar.nl Goed gevulde en actuele site over elektrisch rijden: www.zerauto.nl
Korte video’s Inspirerend filmpje over duurzaame ondernemen: http://youtu.be/jOFHpD9U0YM Likkebaardend kijken naar autarkisch bouwen in de woestijn: http://youtu.be/_ozX_nt5A4o Klassieker en een must om eens te bekijken: de ‘story of stuff’ via de site www.storyofstuff.org Fraai animatiefilmpje over een boer die windmolens teelt: www.vimeo.com/12377177
Twitter Jan Rotmans (hoogleraar duurzame transitie aan EUR) is een goed geïnformeerde twitteraar: @janrotmans Enthousiaste actieve tweets over zonne-energie: @metdezon Geregeld een interessant nieuwtje over duurzaam wonen en bouwen: @jetsongreen En natuurlijk over alle duurzame opties ook: Cees Bakker op @csbkkr
“Ik was altijd geïnteresseerd in duurzaam en hield mij in mijn eerste baan bij een kartonfabriek ook bezig met energiebesparing. De laatste tijd ben ik me qua werk aan het heroriënteren. Aan de ene kant wil ik verder met mijn huidige werk (organisatieadvies), maar ik wil ook graag een maatschappelijke bijdrage leveren aan het verduurzamen van de energiewinning, met name door mensen bewust te maken van de mogelijkheden van een lokaal duurzaam energiebedrijf. Daar moet ik eerst meer over weten, vandaar mijn aanmelding…”
“Ik zal sowieso bezig blijven met mijn PV-panelen en zonneboilers, want het is een soort sport aan het worden om de energiemeters richting nul te krijgen, vooral in een oud rijtjeshuis. Maar alles wordt steeds duurder en mijn salaris stijgt niet mee. Daarom heb ik dingen op moeten zeggen om wat meer over te houden voor mijn gezin. Het lidmaatschap is op zich niet duur, maar ik wil dan toch naar de ledenvergaderingen en dat kost ook weer extra benzine. Vandaar dat ik besloten heb om ook mijn lidmaatschap van ODE op te zeggen. Zeker niet omdat ik niet tevreden zou zijn met ODE. Jullie doen goed werk, ga zo door! Ik hoop dat er in Den Haag ook nog eens een paar mensen wakker worden dat het echt anders moet. Verder blijf ik ODE volgen op de website, en misschien word ik in de toekomst opnieuw lid.”
19
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 20
Uit de vereniging: financieel plaatje 2012 Floor van Rij (penningmeester)
projecten werden gevonden, waardoor de subsidie niet volledig werd benut. Anders dan begroot hebben we in 2011 geen kosten gemaakt voor het verbeteren van de ODE website. Dat is echter in de 2e helft van het jaar alsnog in gang gezet en dat zal in 2012 tot uitgaven leiden. Ook de kosten voor Public Relations vielen in 2011 lager uit dan begroot, omdat eerst betere plannen voor ledenwerving moesten worden ontwikkeld, die pas in de loop van 2012 tot uitgaven gaan leiden.
De winst- en verliesrekening over 2011 leverde een fors positief resultaat op. Dat komt vooral omdat enkele uitgaven en activiteiten afgelopen jaar nog niet waren gedaan, maar wel waren begroot. Een paar hoogtepunten: Ongeveer de helft van onze rente-inkomsten kwam van spaarders bij de Triodosbank, die een deel van hun spaarrente aan een goed doel schonken - in dit geval aan ODE. Dat is een bedankje waard! De Stichting ODE-Projecten leverde in 2011 inkomsten op voor ODE. Het betrof een vergoeding voor het gebruik van onze faciliteiten en voor de overdracht van de website van Duurzame Buren. AgentschapNL verleende in 2009 subsidie aan 2 ODE projecten: Duurzame Buren en Wind voor iedereen 20092010. Beide projecten eindigden in 2011. Inmiddels was 95% van subsidie als voorschot uitbetaald. Het restant wordt uitbetaald na een eindrapportage in 2012. Voor het project Duurzame Buren ontvangen we nog € 4.214, maar met Wind voor iedereen moeten we € 15.546 aan subsidiegeld terugbetalen. Dat komt omdat er onvoldoende
Begroting 2012 Ondanks EU subsidie voor het internationale RES-coop project is een eigen bijdrage vereist van € 40.720 over een periode van 3 jaar. ODE heeft zich garant gesteld voor dit bedrag. We proberen daarvoor bijdragen van anderen te vinden, wat waarschijnlijk lukt, maar ondertussen zit dat bedrag nog niet in de begroting. Gezien de opgebouwde reserve (bijna 125.000 euro) is een tijdelijk negatief resultaat echter alleszins acceptabel. De contributie-inkomsten zijn ongeveer gelijk gehouden aan het vorig jaar. Er zijn wel meer kantoorkosten begroot, omdat we de ledenadministratie en financiële administratie mogelijk gaan uitbesteden.
Inkomsten
Jaarrekening 2010
Begroting 2011
Jaarrekening 2011
Begroting 2012
Contribities leden Bedrijfslidmaatschappen Contributies coöperaties Rente en giften Vergoeding Stichting ODE-Projecten Subsidie AgentschapNL Nog te verwachten van AgentschapNL Totale inkomsten Uitgaven
18.639 4.020 8.595 10.617 2.500 162.974 4.662 212. 007 Jaarrekening 2010 2.500 8.645 426 494 149 6.468 6.358 4.165 49.932 108.877 2.000 459
21.000 5.000 9.000 9.000 1.500 57.633
21.000 4.500 8.000 7.500 2.500
103. 133 Begroting 2011 2.500 10.250 500 750 7.000 7.000
20.900 4.950 8.117 9.612 3.500 57.633 -11.332 93. 380 Jaarrekening 2011 2.500 9.340 502 1.047 706 6.239
43. 500 Begroting 2012 2.500 11.100 500 1.000 6.000 6.500
57.633 10.000 2.000 2.000 1.750 7.000 1.500 109. 883 -6.750
85.630 69.549 -108.877 3.956 21 0 1.577 778 1.134 165 74. 267 19.113
8.000 4.000 1.000 1.800 5.000 600 48. 000 -4.500
Huisvestingskosten Bestuurskosten en kantoorkosten Contributies / abonnementen Porti + verzendkosten Website Kosten BODE (opmaak, druk, verzenden) Projecten 2010 Project ‘Wind voor iedereen’ 2009 - 2010 Project ‘Duurzame Buren’ Naar ‘Reservering voor projecten’ Ondersteuning secties / bestuur door derden Kosten secties Lokale ledeninitiatieven Algemene kosten Promotiekosten / Public Relations Afschrijvingen Bijzondere baten en lasten Totale uitgaven Netto resultaat
20
1.600 534 2.456 -4.355 190. 708 21.299
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 21
ODE - Bedrijfsleden AVANTIS GOB European Science and Business Park Dhr. R.H.M.G. Seijben Snellius 8 6422 RM Heerlen www.avantis.org
Besseling Installatie Havingastraat 22 1817 DA Alkmaar www.besseling.nl
CBS Postbus 24500 2490 HA Den Haag www.cbs.nl
CE Oude Delft 180 2611 HH Delft www.ce.nl
Den Hollander Advocaten Postbus 50 3240 AB Middelharnis www.denhollander.nl
E-Connection Project BV Postbus 101 3980 CC Bunnik www.e-connection.nl
Eneco New Energy Postbus 1950 3000 BZ Rotterdam www.eneco.nl
1Miljoenzonnepanelen BV Spaarne 42 2011 CJ Haarlem www.1miljoenzonnepanelen.nl
Garrad Hassan LTD KR Poststraat 90 8441 ER Heerenveen www.gl-garradhassan.com
IMC Postbus 307 3360 AH Sliedrecht www.imcosa.nl
Van den Berg Nijmegen BV Kerkenbosch 12-02 6546 BE Nijmegen www.vdberg-nijmegen.com
Intechpro Hoofdstraat 120 3781 AJ Voorthuizen www.intechpro.nl
Mastervolt Solar BV Postbus 22947 1100 DK Amsterdam www.mastervolt.nl
Raedthuys Hengelosestraat 569 7521 AG Enschede www.raedthuys.nl
SET Venture Partners Keizersgracht 756-1 1017 EZ Amsterdam www.setvp.com
Teamwork Technology BV De Weel 20 1736 KB Zijdewind www.teamwork.nl
Tjessinga Windenergie BV Haerewei 10 9047 VA Minnertsga 0518 403963
Triodosbank NV Windprojecten Postbus 55 3700 AB Zeist www.triodos.nl
Yellow&Blue Investment Management B.V. H4A-Groep Postbus 46 4540 AA Sluiskil www.h4a.nl
Postbus 43057 3540 AB Utrecht www.yellowandblue.nl/
21
BODE jrg.29 nr.1:BODE 19-03-12 09:56 Page 22
Voorjaarsbijeenkomst en Algemene Ledenvergadering ODE op 14 april 2012
Datum zaterdag 14 april Tijd 10.00 - 16.00 uur Plaats Stadhuis Markt 1 2801 HX Gouda routebeschrijving Het stadhuis ligt in het hart van het oude centrum van Gouda, op nog geen 10 minuten lopen van het station. Raadpleeg verder de routeplanners voor OV of auto op internet. Aanmelding Graag uiterlijk 11 april aanmelden. Dat kan met een mailtje naar info@duurzameenergie.org Kosten Er wordt uiteraard gezorgd voor koffie, thee, een gezonde lunch en een borrel aan het eind. Daarvoor vragen we een kostendekkende bijdrage van € 10,-. U kunt ter plekke contant betalen.
Het bestuur van de Organisatie voor Duurzame Energie (ODE) nodigt alle leden uit voor de algemene ledenvergadering. Die vindt deze keer plaats in het Stadhuis van Gouda. Deze dateert uit de 15e eeuw en is één van de oudste en mooiste van ons land! Om te beginnen wordt aandacht geschonken aan de vereniging zelf, met ondermeer het benoemen van een nieuw bestuur, actuele ontwikkelingen, en het financieel jaarverslag. Na de lunch verwelkomen we drie bijzondere sprekers, die een inspirerende bijdrage aan de vergadering zullen leveren. De ODE secties Wind, Zon en Bouw komen aan het eind van de dag in aparte sessies bijeen.
PrOGrAMMA 10.00 10.30 12.00 13.00
Meer informatie: www.duurzameenergie.org
Ontvangst Algemene Ledenvergadering Lunch Actualiteitendebat, met de sprekers: Marieke van der Werf (CDA Kamerlid) Saskia Kluit (coöperatie Energie-U) Jan-Willem Sixma baron van Heemstra (RESCOOP)
14.00 15.00 16.00
Sectiemeetings Wind, Zon en Bouw Netwerkborrel Einde
We hopen u op 14 april allemaal te zien!