Hydrierwerke Pölitz Fabryka Benzyny Syntetycznej Police Luty 2021
Fabryka benzyny syntetycznej w Policach (Hydrierwerke Pölitz AG) była jedną z 12 fabryk wzniesionych przez IG Farben Industrie produkującą paliwo ciekłe z węgla (benzyna syntetyczna). Produkcja benzyny odbywała się według procesu technologicznego Bergiusa opracowanego w latach 20 XX wieku. Paliwo było produkowane m.in. na potrzeby niemieckiego wojska. W 1943 roku zakład produkował 15% niemieckich paliw syntetycznych. Benzyna najlepszej jakości trafiała na lotniska Luftwaffe, bardzo wysokiej jakości olej napędowy przeznaczony był dla U-Bootów, gorszy – dla okrętów nawodnych Kriegsmarine, pełny asortyment benzyn, olejów i smarów – dla czołgów i pojazdów Wehrmachtu. Produkty uboczne, takie jak: smoły, sadza, odpadki były przeznaczone dla przemysłu farmaceutycznego. Budowę fabryki rozpoczęto w 1937 r. kosztem 2 miliardów marek. Wybuch II wojny światowej przyspieszył rozbudowę fabryki dzięki napływowi taniej siły roboczej z podbitych krajów. Fabrykę postawiono w miejscu zakładu Norddeutsche Mineralölwerke GmbH, regenerującego paliwo okrętowe. Zajmowała ona powierzchnię 1500 ha, z czego 200 ha stanowiła zwarta zabudowa infrastruktury zakładowej – budowle naziemne, podziemne, kanały z instalacją, rurami, ogromne silosy, studnie oraz sieć dróg z linią kolejową i bocznicą. W Hydrierwerke Pölitz podczas 5 lat trwania wojny pracowało 30 tys. niewolników. 13 tysięcy zmarło z wycieńczenia, ciężkiej pracy, chorób, braku opieki lekarskiej lub zostało zamordowanych. Mimo alianckich nalotów, trwających od 1940 roku, niszczona fabryka produkowała benzynę do momentu na kilka miesięcy przed zakończeniem wojny. W wyniku konferencji poczdamskiej części terytoriów III Rzeszy, a razem z nimi teren fabryki, zostało oddane pod polską jurysdykcję. W wyniku umowy między rządem polskim a władzami radzieckiej strefy okupacyjnej, Police i przyległe tereny zostały do dyspozycji wojsk ZSRR na okres jednego roku (tzw. Enklawa Policka, do 25 września 1946 r.). Przez ten okres z terenu fabryki została wywieziona do ZSRR większość urządzeń z hal fabrycznych, wysokociśnieniowe kotły, silniki i transformatory elektryczne, pełnowartościowe warsztaty pomocnicze, zawartości magazynów itp., a także urządzenia komunalne i umeblowanie, samochody i wagony kolejowe, a nawet szyny i podkłady. Dalszego zniszczenia terenu fabryki dokonali zbieracze złomu. Przez kolejne lata teren popadł w ruinę. Wykorzystano ją w filmie „Na srebrnym globie” A. Żuławskiego, w którym „zagrała” rolę kosmodromu Jacka. Na terenie fabryki zachowały się: elewator węglowy przeznaczony do przechowywania półfabrykatów i produkcji benzyny (najbardziej charakterystyczny); zespoły silosów – zbiorników na paliwo; szkielety hal produkcyjnych;
naziemne bunkry przeciwlotnicze: o 7 długich, 6 małych i schrony: typu Splitterschutzzelle – zbliżony kształtem do jajka, zbudowany z pięciu dopasowanych do siebie żelbetowych skorup, zwieńczony u góry również żelbetową czapą; typu Westermann – kształtem budowy zbliżony do cylindra, na szczycie którego sadzano żelbetową, spiczastą czapę. Posiada dwoje drzwi – jedne większe i po naprzeciwległej ścianie mniejsze
Oprócz infrastruktury naziemnej fabryka posiadała rozbudowane podziemia w postaci kanałów, basenów, bunkrów czy piwnic. Podziemia od lat 40 XX wieku są częściowo zalane wodą. Obecnie są siedliskiem 600 nietoperzy. Większość zalanych kanałów spełniała funkcje technologiczne, choć niektórzy przypuszczają, że pod ziemią mogła znajdować się „kilkukondygnacyjna, największa w Europie fabryka benzyny syntetycznej”. Zalane podziemia nie są przeznaczone do zwiedzania. Pozostałości po dawnej fabryce zostały przystosowane do zwiedzania w ramach Muzeum Historycznego „Skarb”. Eksponaty związane z fabryką można obejrzeć w Bunkrze przy ul. Spółdzielczej 31, zagospodarowanym przez Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Polickiej „SKARB”. Teren jest siedliskiem wielu gatunków nietoperzy dlatego objęto go ochroną, tworząc ostoję Police – kanały. Sieć podziemnych kanałów zasiedlają nietoperze (mopek zachodni, nocek duży, nocek rudy, nocek Natterera, gacek brunatny). Pozostałości po fabryce znajdują się w zachodniej części Polic, w pobliżu Zakładów Chemicznych Police.
Miejsce to pociągało mnie od czasu, gdy dowiedziałem się o jego istnieniu. Było zawsze miejscem tajemniczym, porażającym swoją wielkością i mroczną wojenną historią. Fotografowałem je wielokrotnie. Tym razem tylko i wyłącznie analogowo. Bodek Macal
Bodek Macal Selfpublishing 2021