. . Ilk Isaret Dili Kitabım .
.
Türk Isaret Dili (TID)
Hazırlayan: Mine Göl-Güven
. . Ilk Isaret. Dili Kitabım . Türk Isaret Dili (TID)
Hazırlayan: Mine Göl-Güven
İlk İşaret Dili Kitabım: Türk İşaret Dili (TİD) Hazırlayan : Mine Göl-Güven Danışman : Ayşe Sumru Özsoy Projeye destek verenler : S. Süleyman Taşçı, Feride Korkmaz, Yağmur Seven, Damla Usta, Hümeyra Dinçer, Nagehan Pakdamar, Emine Ayfer, Elvan Tamyürek Özparlak Tasarım : ARB Reklam Tanıtım ve İletişim Tic. Ltd. Şti. Çağrı Sokak No:13 Kuruçeşme - İstanbul Tel: (0212) 263 12 57 Faks: (0212) 263 06 55 www.arbiletisim.com.tr Tasarımcı Grafiker
: Emrah Eşki ve Burak Yarar
Bu kitap, Boğaziçi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri, 5326 kodlu “İKİ KÜÇÜK EL: 0-6 yaş işitme engeli olan çocuklarda Türk İşaret Dili (TİD) edinimini destekleyici eğitim malzemesi/materyali ve programı geliştirme” isimli proje çerçevesinde desteklenmiştir.
ÖNSÖZ Türk İşaret Dili (TİD) dünyada şimdiye kadar tanımlanmış 130 Sağır Topluluğu işaret dillerinden biridir (Lewis, 2009). İşaret dilleri, konuşulan diller gibi doğal dillerdir. İletişim şekillerinden biri olan işaret dilinin erken yaşlarda edinimi, Sağır çocukların bilişsel, sosyal-duygusal ve kültürel gelişimlerinin tipik gelişen akranlarıyla aynı hızda ve düzeyde ilerlemesini sağlar. Ayrıca, çeşitli engellilik gruplarına (zeka engelliliği, down sendromu, konuşma zorlukları gibi) üye çocukların iletişim yolu olarak işaret dili kullanılmasının olumlu etkileri birçok uzman tarafından araştırılmaktadır. İşaret dili kullanımının sözel dil edinimini zorlaştırdığı veya geciktirdiği inanışınına karşılık, yapılan çalışmalar bunun tam tersini işaret etmektedir. Çalışmalar, duyan çocuklara yaşadıkları ülkenin işaret dilinin öğretilmesinin, çocukların kendilerini daha erken yaşlarda ifade edebildiklerini göstermektedir. Ayrıca, işaret dili edinimi, duyan ve az da olsa duyan ya da az duyan çocuklarda sözel dil edinimini ve kullanımını desteklemektedir. Bu nedenlerle yurtdışında birçok ülkede hem Sağır hem de duyan çocuklar için işaret dili kitapları yayımlanmaktadır. Bu kitap oluşturulurken, 1526 sözcük ve bu sözcüklerin işaretleri 7 farklı kaynaktan taranarak listelenmiştir. Ardından, kaynaklarda en sık rastlanan 129 sözcük seçilerek kitaba dahil edilmiştir. Çocukların iletişimde en çok ihtiyacı olabilecek sözcükler tercih edilmeye çalışılmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda, Türkiye’de ilk defa Türk İşaret Dili’nde bir çocuk kitabı okurlarıyla buluşmuştur. Katkısı olan herkese teşekkürler… Kitaptaki TİD işaretlerinin animasyon sunumlarına, Android© ve Apple© marketlerinden ulaşılabilecektir. Gelişmeleri www.ilkisarettid.boun.edu.tr web sayfasından takip edebilirsiniz. Önemli Not: Türk işaret dili aynı Türkçe’de olduğu gibi yöresel farklılıklar (değişke/ağız) içerir. Kitapta gösterilen işaretlerin bazıları sizin bulunduğunuz bölgede farklı olabilir. Bu kitaptaki işaretlerin seçiminde İstanbul lehçesi kullanılmıştır. Lewis, M. P. (2009) (Ed.). Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.
doktor
dolu
5
(
• Herhangi bir işaret kullanmadan önce ortamın yeterince aydınlık olduğundan emin olun. Vücudunuzu çocuğunuzun görebileceği şekilde (ona dönük ve onun göz hizasında) konumlandırın. • Çocuğun dikkatini kendinize çekin. Omuzuna hafifçe dokunarak gözleriyle sizi takip ettiğinden emin olduktan sonra işareti yapın. • İşaretin öncesinde ve sonrasında kitaptaki nesneyi gösterin. Bu nesne çevrenizde mevcutsa o nesneyi de gösterin. Davranışların tanımı için öncesinde (Sana bir bardak SÜT vereyim.), sırasında (SÜT içmek güzel mi?) veya sonrasında (SÜT bitti.) süt işaretini kullanın. • Tüm işaretleri bilmeseniz de çocuğunuzla her zaman tüm cümle kullanarak iletişim kurmaya gayret edin (SÜT içmek güzel mi? sorusunda süt sözcüğünün işaretini yapabilirsiniz.). • İşaretle birlikte nesneyi ve kavramı seslendirin.
• Çocuğunuzu takip edin. Yaptığı el hareketlerini taklit edin ve hareketleri tanımlayın (Zıplıyorsa, zıplama işareti yapmak gibi). • Öncelikle ihtiyaçlarını ifade eden işaretlerden (yeme-içme, uyku, temizlik, güvenlik, ilgi, sıcaklık ve rahatlık) başlayın. Sonrasında yüksek etkili yani çocuğunuza ilginç ve eğlenceli gelen nesne, hareket ve durumlarla devam edebilirsiniz. • Bir nesne, kavram veya hareket için her seferinde aynı işareti yaptığınızdan emin olun. İşareti sık sık tekrar edin. • Çocuğunuz duyma problemi yaşasa da sesli bir dünyayı ona tanıtın. Kuş sesi duyduğunuzda ağaçları göstererek, merak ve şaşkın bir yüz ifadesi ile ona kuş işaretini yapabilirsiniz. Bunu yaparken görsel bir uyaran (kuş) gösterin. •
Çocuğunuz başta işareti tam olarak yapamayabilir veya kendi uydurduğu bir işareti yapmayı tercih edebilir. Her seferinde hoşuna gidebilecek bir pekiştireç vererek (gülümseme, çak bir beşlik, omuzuna dokunma, aferin deme, kucaklama gibi) ve DOĞRU işareti tekrar ederek (SÜT mü içmek istedin?) iletişiminize devam edin.
• Çocuğunuzun işaret dilini kullanması zaman alabilir, duyan çocukların konuşmalarının uzun zaman aldığı gibi. Vazgeçmeyin. • İşaret dilleri sadece işaretten ibaret değildir. Vücut hareketlerinizi, yüz jest ve mimiklerinizi kullanarak mümkün olduğunca kavramı tanıtmaya çalışın. • Çocuğunuzun işaret dilini sizinle kullanmasının yanı sıra, mümkün olduğunca daha geniş ortamlarda, geniş aile üyeleri ve Sağır bireylerle gözlemlemesi ve iletişime geçmesi için ona destek olun. • Kitapta işaretlerin anlaşılabilmesi için kolaylaştırıcı görseller kullanılmıştır. Örneğin ileri geri zik zaklar hareketin yönünü ve yapılış şeklini ifade eden oklarla verilmeye çalışılmıştır. Aynı şekilde ilk hareketin başlangıç noktasını belirtmek üzere el ve kol saydamlık verilerek çizilmiştir. Ellerin sıralı biçimde kullanıldığı işaretlerde 1 ve 2 rakamları kullanılarak birinci ve ikinci hareket verilmeye çalışılmıştır. İşaretlerin videoları ve daha fazla TİD için Boğaziçi Üniversitesi, Bilgisayar Mühendisliği tarafından kurulan websayfası ziyaret edilebilir. http://www.cmpe.boun.edu.tr/tid/
. . Ilk Isaret . Dili Kitabım . Türk Isaret Dili (TID)
Erken yaşlarda dil edinimi, dil gelişiminin yanında bilişsel, sosyal ve duygusal, psikomotor ve fiziksel olmak üzere tüm gelişim alanlarını etkiler. Bu kitap Sağır ve çeşitli derecelerde duyma kaybı yaşayan çocuklar düşünülerek geliştirilmiştir. İşaretler yoluyla kendilerini ifade etmelerini ve bu yolla konuşma dilini öğrenmelerini kolaylaştırması nedeniyle bu kitap duyan bebekler için de önerilmektedir. Aynı zamanda dil gelişiminde farklılıklar gösteren tüm çocukların bu kitaptan faydalanacağı düşünülmektedir. Türk İşaret Dili’nde geliştirilmiş ilk çocuk kitabı olan İlk İşaret Dili Kitabım’ın, Sağır çocukların kendilerini duyurmalarını sağlayan araçlardan biri olması dileğiyle… Biliyorsunuz, çocukların söyleyecekleri çok şey var!