Op Tocht, nr. 1, 2012

01Op Tocht aartsbisdom.nl

Vooruitblik 2012

Restauratie Paushuize afgerond

Op Tocht 01-2012.indd 1

12-1-2012 16:56:34

NAAMLIJST 2012 De Naamlijst 2012 van het Aartsbisdom Utrecht is een handzaam naslagwerk van 182 pagina’s met informatie over het bisdom, centrale afdelingen, diocesane raden enzovoorts.

Daarnaast bevat de Naamlijst een overzicht van alle parochies, inclusief contactgegevens, geordend per vicariaat.

Ook zijn diverse personenregisters opgenomen, zoals een alfabetische naamlijst, en heeft de Naamlijst een handig zaakregister.

De Naamlijst kost € 15,50 (inclusief verzendkosten); als u een abonnement neemt, betaalt u slechts € 13 per jaar en ontvangt u de Naamlijst voortaan automatisch.

Bestellen: - in de webwinkel van www.aartsbisdom.nl - per post: Aartsbisdom Utrecht, Administratie Naamlijst, T.a.v. dhr. H. Ruiter, Postbus 14019, 3508 SB Utrecht - telefonisch: 030 2361570 De Naamlijst is deze maand verschenen

Bidden om roepingen Het Aartsbisdom Utrecht heeft dringend behoefte aan priesters en diakens die het evangelie verkondigen en de Heer door de sacramenten present stellen in de wereld van vandaag. Ondanks de grote en onmisbare inzet van pastoraal werk(st)ers en vele vrijwilligers, kan de Kerk niet zonder gewijde bedienaren.

Daarom vragen we om uw gebed - thuis of in de kerk, maar ook samen met anderen. Interesse? Sluit u dan aan bij één van de gebedsgroepen in het Aartsbisdom die bidden om roepingen voor het priesterschap en het diaconaat. Want alleen door aanhoudend gebed zullen mensen Gods roepstem in hun hart verstaan en zullen studie en vorming vrucht kunnen dragen.

Leden van de gebedskring ontvangen vier keer per jaar een nieuwsbrief.

Meer informatie en opgeven als lid van een gebedsgroep: drs. P. Kuipers, pr., tel.: (030) 2310490, e-mail: rector@ariensinstituut.nl, www.ariensinstituut.nl

Op Tocht 01-2012.indd 2

12-1-2012 16:56:37

De Vastenaktie van …

Inhoud 04 Kort nieuws 05 Kerkbalans 06 Mgr. Eijk kardinaal 08 Vooruitblik 2012 09 Column 17 Paushuize 18 Voedselbank 21 Diaconie 22 NSGV 24 Genaamd

Vastenaktie is de campagne die Cordaid voert in samenwerking met de Stichting Bisschoppelijke Vastenaktie. In de zes weken tussen Carnaval en Pasen zetten meer dan duizend parochiële werkgroepen en nog eens duizenden vrijwilligers zich in voor die campagne. Meer dan dat, zij vormen het hart en de ziel van Vastenaktie.

Met sobere maaltijden, sponsortochten, vastendagen, voorlichtingsbijeenkomsten, schoolprojecten, kerkvieringen en andere hartverwarmende acties. In elk van die bijeenkomsten legt Vastenaktie een verband tussen anders leven hier en solidariteit met de armsten in het Zuiden.

“Soms ludiek, vaak verrassend en altijd geïnspireerd,” aldus de organisatie.

Voor de komende Vastentijd lanceert Vastenaktie de campagne ‘De Vastenaktie van …’. Het is een prikkelende uitnodiging aan mensen om op een eigen manier vorm te geven aan vasten. In het volgende nummer van Op Tocht, dat kort voor de start van de Veertigdagentijd verschijnt, wordt uitgebreid aandacht besteed aan de Vastenaktie.

Meer informatie: www.vastenaktie.nl

Foto’s omslag: De Adrianussalon in het gerestaureerde Paushuize (detail); Engel uit het jubileumlogo van het Aartsbisschoppelijk Museum

Colofon • Op Tocht 1 • januari 2012 • jaargang 23 Op Tocht is een maandblad voor gelovigen in het Aartsbisdom Utrecht en verschijnt tien maal per jaar Redactie-adres Postbus 14019, 3508 SB Utrecht, telefoon (030) 2391969, fax (030) 2311962, e-mail redactie@aartsbisdom.nl Redactie Roland Enthoven (hoofdredactie), Caroline Wenting, J. Zuijdwijk, Rob Knoren (Genaamd) Basisontwerp Marijke Kamsma, Bliksemzwart, Utrecht Foto’s Aartsbisdom Utrecht Druk Drukkerij Gregorius, Bunnik Abonnementen € 8,50 per jaar bij aanmelding via de parochie, € 17,95 per jaar bij een persoonlijk post-abonnement. Beëindigen abonnement: Schriftelijk één maand voor afloop van de abonnementsperiode Abonnementen-administratie Aartsbisdom Utrecht, Dienst Financiën, Postbus 14019, 3508 SB Utrecht, t.a.v. dhr. H. Ruiter, telefoon (030) 2391951 Advertenties Borgerpark Media, Vlodropperweg 62, 6061 BB Posterholt, telefoon (0475) 711362.

Op Tocht 01-2012.indd 3

12-1-2012 16:56:40

4

Genaamd

halftime werkzaam als bisschoppelijk gedelegeerde voor de oecumene.

Pastoraal werker G. Fennema werd per 1 december 2011 eervol ontslagen als lid van het pastoraal team van de parochie H. Christoffel te Steenwijkerwold met een taakomvang van 0.8 fte. Hij heeft een nieuwe benoeming in het bisdom Breda.

Op 8 december 2011 overleed in het Streekziekenhuis Midden Twente te Hengelo (Ov.) Theodorus Johannes Oswaldus Sloot. Hij werd geboren te Ubbergen op 11 oktober 1923. Na zijn priesterwijding op 23 juli 1950 was hij achtereenvolgens kapelaan te Mariaparochie (Almelo), Wehl en Hengelo (Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand). Op 1 april 1967 volgde zijn benoeming tot pastoor van de parochie H. Joannes Apostel te Hengelo (Ov.).

Op 1 augustus 1989 ging hij met emeritaat. Hij werd 88 jaar.

A.J.J. Berns, gepensioneerd pastoraal werker, is op 30 december 2011 overleden te Zutphen.

C.L. Calis O.Carm. werd per 1 januari 2012 op eervolle wijze ontheven uit zijn verantwoordelijkheid als pastoor van de parochie Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen te Zenderen.

H.H.M. van Doorn werd per 1 januari 2012 tevens benoemd tot pastoor van de parochie St. Lucas en tot lid van het pastoraal team van deze parochie met een taakomvang van maximaal 0.5 fte. Daarnaast blijft hij

Restauratie Broederenkerk In de Broederenkerk in Deventer (Heilige Lebuinus parochie) werd op zondagochtend 8 januari voorlopig voor het laatst een viering gehouden. Op 13 januari startte officieel de grote restauratie van het kerkgebouw. De Lebuïnus-schrijn - een kist met relikwieën van onder meer de heiligen Lebuïnus en Radboud - werd op 8 januari dan ook overgebracht naar de Vianneykerk in Deventer. In die kerk kunnen de kerkgangers van de Broederenkerk een jaar lang terecht. Met Kerst 2012 moet de restauratie afgerond zijn. Het herstel van de Broederenkerk kost ongeveer 3,4 miljoen euro.

Het restauratieplan is mogelijk gemaakt door een grote bijdrage via de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (bijna 2 miljoen euro), substantiële subsidies van de provincie Overijssel (425.000 euro), de gemeente Deventer en de steun van het centrale parochiebestuur (2,5 ton). Ook voor

Op Tocht 01-2012.indd 4

T.G.M. Geurtsen MHM werd per 1 januari 2012 op eervolle wijze ontheven uit zijn verantwoordelijkheid als pastor van de parochie St. Jan de Doper en als lid van het pastoraal team van deze parochie. Hij is met emeritaat.

Pastoraal werkster Mevr. C.A.M. Roetgerink werd per 15 januari 2012 benoemd tot lid van het pastoraal team van de parochie HH. Jacobus en Johannes met een taakomvang van 1.0 fte. Zij is werkzaam vanuit het profiel catechese.

Mevr. C.Th.E.J.M. Timmerman werd per 1 januari 2012 voor een periode van één jaar benoemd tot categoriaal parochiemedewerkster in de parochie De Goede Herder en tot lid van het pastoraal team van deze parochie met een taakomvang van 1.0 fte. Zij is werkzaam vanuit het profiel diaconie.

Pastoraal werker drs. P.P.H.J.M. Timmermans werd per 1 december 2011 benoemd tot lid van het pastoraal team van de parochie H. Pancratius met een taakomvang van 1.0 fte. Hij is werkzaam vanuit het profiel catechese.

Drs. E.L. van Vilsteren O.Carm. werd per 1 januari 2012 benoemd tot waarnemend pastoor van de parochie Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen te Zenderen.

de restauratie van het orgel, dat hard aan een opknapbeurt toe is, heeft de provincie Overijssel subsidie toegekend. Het plan is om het orgel tijdens de restauratie van het dak en de muren volledig uit de kerk te halen, te herstellen en weer in oude luister terug te plaatsen.

Een commissie uit de gelederen van de Broederenkerk is op dit moment hard bezig om de begroting 100 procent sluitend te krijgen door tientallen fondsen te benaderen met het verzoek om financiële ondersteuning.

12-1-2012 16:56:41

5

Plaatsing relikwieën en inwijding orgel Mgr. Hoogenboom plaatste op vrijdagavond 18 november 2011 tijdens een Pontificale Eucharistieviering de relikwieën van Isidorus van Madrid (1070-1130) en diens vrouw Maria Toribia in het altaar van de Heilige Isidorus. Deze plaatsing in de kerk in St. Isidorushoeve (Heilige Geest parochie) was de laatste stap in een lange reis van de bijna duizend jaar oude botresten. De relikwieën zijn afkomstig uit de nalatenschap van de Utrechtse geestelijke Willem van den Hengel. Hij ontving ze van de kardinaal patriarch van Madrid. Via vererving kreeg de familie Voorburg het beheer over de relikwieën. In hun zoektocht naar een passende bestemming kwamen ze via Theo de Wit, oud-deken van Utrecht, en pastor Huisman naar St. Isidorushoeve. Tijdens de viering heeft mgr. Hoogenboom ook het gerestaureerde orgel ingewijd. De grondige restauratie werd uitgevoerd door orgelbouwer Witteveen. Een aantal vrijwilligers uit de parochie verleende hierbij de nodige hand- en spandiensten. De speeltafel kreeg een andere opstelling en de koorzolder werd opgeknapt.

ethische en maatschappelijke kwesties laten horen.

Voorzitter van de werkgroep is mgr. drs. H. Woorts – hij is binnen de Nederlandse Bisschoppenconferentie bisschop-referent voor de betrekkingen met het Jodendom. De leden van de werkgroep zijn drs. P.B. Ambting, drs. L.R.M. Geurts, drs. P. van der Schoof en drs. F.H.J. Zwarts.

Oriëntatiedag diaconaat Diocesane Werkgroep Kerk en Jodendom opgericht Aartsbisschop Eijk heeft een Diocesane Werkgroep Kerk en Jodendom opgericht. Deze heeft als taak “de relatie tussen Kerk en Jodendom in ons aartsbisdom te helpen verdiepen en te versterken en de kennis over het Jodendom te doen toenemen, in het besef dat onze Heer en Heiland Jezus Christus voortkomt uit het volk Israël en dat wij veel van onze geloofstradities met het Jodendom delen,” zo staat in het oprichtingsdecreet.

“De R.-K. Kerk is niet alleen door onze Heer en door de Schriften, maar ook door onze theologie en liturgie vitaal verbonden met de Joodse godsdienst,” zo schrijft mgr. Eijk, “Joden en christenen leven uit één en dezelfde wortel.” Bovendien weten Joden en christenen zich door God geroepen tot een levensheiliging “die zowel een religieuze als ook een ethische en politiek-maatschappelijke dimensie heeft,” het is in de samenleving van groot belang dat Joden en rooms-katholieken hun stem in

Op Tocht 01-2012.indd 5

De oriëntatiedag diaconaat wordt op 11 februari 2012 gehouden in het Ariënsinstituut te Utrecht.

Diaken J.A.M. Nieuwenhuis, bisschoppelijk gedelegeerde voor de diakenopleiding, stuurde in december de priesters en diakens een digitale flyer met informatie. “Juist in de Kerstdagen zijn er misschien mensen die op zoek zijn hoe zij de Kerk van Jezus Christus kunnen dienen. Het diaconaat zou dan kunnen zijn waar zij naar zoeken,” aldus Nieuwenhuis. De oriëntatiedag wordt gehouden op 11 februari: op die dag in 1858 verscheen Maria te Lourdes voor het eerst aan Bernadette Soubirous. Nieuwenhuis: “We zullen hier tijdens de oriëntatiedag zeker aandacht aan besteden, vooral in het gebed. Op het punt van de dienstbaarheid is er nu eenmaal een bijzondere band tussen Maria en de diaken.”

Tijdens de oriëntatiedag krijgen de deelnemers verder veel praktische informatie over de opleiding (waar, hoe lang, waaruit bestaat deze) maar ook ‘het geroepen zijn’ komt tijdens deze oriëntatiedag uitgebreid aan bod.

12-1-2012 16:56:43

6

Kerkbalans: lichte inkomstendaling

De inkomsten van de kerken in Nederland lopen licht terug. Dit is op 12 januari bekend gemaakt tijdens een persconferentie in Utrecht. Geeft 2010 voor de Protestantse Kerk in Nederland nog een stijging te zien, in 2011 lijken de opbrengsten in zowel de Protestantse als Katholieke Kerk terug te lopen. Een gevolg van verminderde opbrengsten van de Actie Kerkbalans maar vooral ook van een teruggang van de opbrengsten uit vermogen. In het Aartsbisdom Utrecht zijn de inkomsten uit Kerkbalans in 2010 nagenoeg stabiel gebleven.

De cijfers over 2010 zijn gebaseerd op de definitieve gegevens van alle (plaatselijke) kerken.

De resultaten van 2011 zijn nog voorlopig en samengesteld op basis van een onderzoek onder de penningmeesters van de plaatselijke kerken.

Resultaten De resultaten over 2010 geven voor de Protestantse Kerk een stijging van de Kerkbalansinkomsten te zien van bijna 0,5 procent ten opzichte van een jaar eerder. De inkomsten van de Rooms-Katholieke Kerk over 2010 gaan licht achteruit met 0,5 procent. Blijven over 2010 de inkomsten uit de Aktie Kerkbalans daarmee redelijk stabiel, een duidelijke teruggang is er wel in de opbrengsten uit vermogen.

Dit is een direct gevolg van de economische crisis.

Zo liepen de inkomsten uit vermogen voor de R.-K. Kerk terug met 2 procent.

De totale inkomsten van parochies bestaan voor 66 procent uit inkomsten ‘levend geld’, hetgeen een optelling is van de bijdragen aan Kerkbalans, de collecten voor de eigen kerk en de vergoedingen voor kerkelijke diensten. De overige inkomsten (34 procent) zijn afkomstig uit bezittingen en beleggingen. De totale inkomsten levend geld zijn in 2010 in vergelijking met 2009 met 2 procent gedaald, en bedragen ruim 111 miljoen euro (tegen 113,3 miljoen euro in 2009). De inkomsten uit Kerkbalans zijn in 2010 met bijna 0,5 procent gedaald tot ruim 60 miljoen euro - dit bedrag maakt ruim de helft uit van de totale inkomsten levend geld. De inkomsten uit bezittingen en vermogen

Op Tocht 01-2012.indd 6

zijn in 2010 met ruim â‚Ź 1 miljoen gedaald (een daling van 2 procent) tot een totaal van ruim 57 miljoen euro. In zijn totaliteit zijn de inkomsten van de parochies in 2010 met 3,4 miljoen euro gedaald (een daling van 2 procent) tot een totaal van ruim 168 miljoen euro.

Aartsbisdom Utrecht De Nederlandse bisdommen laten voor de inkomsten uit Kerkbalans ook in 2010 een verschillend beeld zien. Het Aartsbisdom Utrecht blijft in 2010 bijna stabiel: ten opzichte van 2009 zijn de Kerkbalansbijdragen 50.000 euro lager maar nog altijd boven de 15,2 miljoen euro. Ook in het bisdom Roermond zijn de inkomsten nagenoeg gelijk gebleven. De bisdommen Groningen-Leeuwarden en Rotterdam hebben de inkomsten uit Kerkbalans licht zien stijgen. In de andere bisdommen (HaarlemAmsterdam, Breda en Den Bosch) zijn ze gedaald.

In totaal draagt 41 procent van de katholieke huishoudens bij aan Kerkbalans, twee procentpunten lager dan in 2009. Deze ontwikkeling is in alle bisdommen te zien, met uitzondering van het bisdom Haarlem-Amsterdam waar de participatie gelijk is gebleven. Volgens kerkelijke registratie waren er ultimo 2010 4.166.000 katholieken, hetgeen per persoon een Kerkbalans-bijdrage betekent van ruim 14 euro. Wordt dit bedrag berekend over uitsluitend degenen die daadwerkelijk een kerkbijdrage hebben gegeven (41 procent van alle katholieken), dan leidt dat tot een gemiddelde Kerkbalans-bijdrage van circa 36 euro per gever, ofwel circa 79 euro gemiddeld per huishouden dat deelneemt aan de actie. In 2009 was dit bedrag 74 euro.

Prognoses De resultaten voor 2011 van de Aktie Kerkbalans zijn voor beide kerkgenootschappen nog voorlopig.

Zowel bij de Protestantse Kerk als de Katholieke Kerk lijkt het afgelopen jaar een teruggang in opbrengsten te hebben plaatsgevonden. De Protestantse Kerk in Nederland verwacht een teruggang van 0,8 procent, de teruggang bij de

12-1-2012 16:56:45

e

Katholieke Kerk zal waarschijnlijk uitkomen op ongeveer 2 procent.

Hoewel nog steeds geldt dat minder mensen meer geven, valt te verwachten dat de neergaande tendens zich de komende jaren zal voortzetten. De terugloop van het aantal gevers kan niet meer volledig worden gecompenseerd door de stijging van de bijdrage van de wel gevende kerkleden.

In 2005 werd gestart met Kerkbalans Nieuwe Stijl (KNS), een traject om de Actie Kerkbalans plaatselijk te intensiveren. Tijdens de persconferentie van 12 januari werden de belangrijkste resultaten van een evaluatieonderzoek gepresenteerd. Bert Elbertse, woordvoerder van de landelijke Actie Kerkbalans: “Geconcludeerd kan worden dat waar de adviezen van KNS worden uitgevoerd door de plaatselijke kerken, dit leidt tot een stijging van inkomsten. Intensivering van fondsenwervende activiteiten, de kern van KNS, werkt. Wel zijn er problemen met de implementatie van de adviezen.”

E. Duijsens, econoom van het bisdom Haarlem-Amsterdam en voorzitter van het de Interkerkelijke Commissie Geldwerving (foto boven), lichtte tijdens de persconferentie de Kerkbalansresultaten toe. Over de met name in de R.-K. Kerk achterblijvende resultaten van Kerkbalans Nieuwe Stijl zei hij dat “er in diverse bisdommen een proces gaande is van parochiesamenvoeging dat veel vraagt van het organisatorische vermogen in die parochies. Daardoor is het vaak moeilijk gebleken om Kerkbalans Nieuwe Stijl te introduceren. Waar dat wel gebeurt, stijgen de inkomsten. Daarom willen we bezien hoe we de komende periode parochies centraal kunnen faciliteren om met Kerkbalans Nieuwe Stijl aan de slag te gaan.”

Kerkbalans, de opbrengsten zijn voor de lokale parochies en gemeenten. Bert Elbertse: “De Kerkbalans-campagne is dit jaar in een heel ander jasje gestoken. De slogan en de vormgeving zijn vernieuwd en ook zijn er enkele ‘nieuwe’ middelen ontwikkeld. Deze slogan, ‘Wat is de kerk jou waard?’, is erop gericht om mensen direct aan het denken te zetten. Daarbij passen de foto’s van mensen aan wie direct de vraag ‘wat de kerk hun waard is’, wordt gesteld. Een beeld dat terugkomt op onder andere alle folders, brochures en natuurlijk de nieuwe website.”

Komende weken zal de campagne breed onder de aandacht worden gebracht. Elbertse: “Uiteraard weer via de plaatselijke kerken als mensen de Kerkbalans brochure en brief ontvangen.

Daarnaast is er dit jaar weer gekozen om in kranten advertenties in de vorm van ‘stoppers’ te plaatsen.

Nieuw zijn een inspiratiekrant voor vrijwilligers en kerkbezoekers, een speciale campagne website www.watisdekerkjouwaard.nl en posters op veel stations in januari. Via deze website kunnen mensen door middel van een poll aangeven wat de kerk voor ze betekent.”

Nieuwe website De Actie Kerkbalans is de grootste fondsenwervingsactie van Nederland en is een gezamenlijk initiatief van de Rooms-Katholieke Kerk, de Protestantse Kerk in Nederland, de Oud-Katholieke Kerk, de Doopsgezinde Sociëteit en de Remonstrantse Broederschap. De kerken voeren gezamenlijk campagne voor

Op Tocht 01-2012.indd 7

12-1-2012 16:56:58

8

Foto’s: mgr. Eijk in gesprek met Gerard Klaasen voor Kruispunt Radio, foto: Louis Runhaar/RKK

Aartsbisschop Eijk wordt kardinaal

Paus Benedictus XVI maakte op 6 januari bekend dat hij binnenkort 22 nieuwe kardinalen zal creëren, onder wie aartsbisschop Eijk van Utrecht. De creatie zal plaatsvinden tijdens het consistorie op 18 en 19 februari in Rome. Mgr. Eijk krijgt dan de rode kardinaalshoed overhandigd. Ook ontvangt hij een rode toog en een saffieren ring als teken van zijn kardinalaat. Aartsbisschop Eijk is “fier” op zijn benoeming tot kardinaal, zo liet hij daags na de bekendmaking weten in ‘Kruispunt Radio’.

Eijk beschouwt zijn benoeming als een grote eer, maar benadrukt dat zij in het verlengde ligt van zijn priesterroeping. “Kardinaal zijn moet in de eerste plaats worden beleefd als dienst aan Christus en aan zijn Kerk en heel in het bijzonder, in directe zin, aan de paus.” Mgr. Eijk werd ook gevraagd naar de timing van deze benoeming, zo kort na de presentatie van het rapport van de commissie-Deetman over seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk. Volgens aartsbisschop Eijk moet zijn benoeming los worden gezien van “lokale bijzondere ontwikkelingen, hoe zwart die bladzijden ook kunnen zijn.” Kardinaal Simonis werd in november 80 jaar, waardoor hij niet langer kiesgerechtigd is in een conclaaf dat een nieuwe paus kiest. Mgr. Eijk: “Men wil een getal van 120 kiesgerechtigde kardinalen hebben, men kijkt dan gewoon wie er aan de beurt is.”

Sinds 1946, toen aartsbisschop De Jong kardinaal werd op grond van zijn verdiensten in de Tweede Wereldoorlog, is elke aartsbisschop van Utrecht op enig moment kardinaal gecreëerd. Tegenover RTV Utrecht benadrukte mgr. Eijk dat hij het “heel belangrijk” vindt dat de traditie wordt voortgezet dat Nederland een stem heeft bij de verkiezing van een nieuwe paus.

woord ‘kardinaal’ is afgeleid van ‘cardo’ (scharnier).

Mgr. Eijk: “Ze nemen dus een centrale plaats in de Kerk in omdat ze een nieuwe paus kiezen: dat is heel belangrijk voor de toekomst van de Kerk.”

Kardinalen dragen rode kleding als teken van hun bereidheid hun bloed voor de Kerk te vergieten.

De onderscheidingstekens van een kardinaal zijn een rode toog, een saffieren ring en een rode bonnet met de drie punten. De zogeheten kardinaalshoed (een ronde, rode hoed met brede rand en 15 kwasten aan weerskanten) is uitsluitend een teken van waardigheid en wordt nooit gedragen. Deze wordt ook toegevoegd aan het bisschopswapen van mgr. Eijk. De paus wijst een kardinaal bij zijn creatie één van de oorspronkelijke hoofdkerken of diaconieën van Rome in titel toe. Hoewel de kardinaal daarover geen enkele bestuursbevoegdheid heeft, is het wel traditie dat zijn wapen aan de voorgevel van de betreffende kerk of diaconie wordt gehangen.

De Nederlandse bisschoppen hebben mgr. Eijk gefeliciteerd bij zijn creatie tot kardinaal. Zij lieten onder meer weten: “De Nederlandse Bisschoppenconferentie neemt verheugd en met dankbaarheid kennis van de benoeming van mgr.

Eijk. De bisschoppen feliciteren mgr. Eijk van harte.

Zij bidden voor Gods zegen en wensen hem veel kracht bij de nieuwe verantwoordelijkheden die deze benoeming met zich meebrengt.”

‘Cardo’ De kardinalen helpen en adviseren de paus bij het bestuur van de Kerk, onder meer door functies in de Romeinse Curie te bekleden. Zij worden vaak de ‘Prinsen van de Kerk’ genoemd.

Het kardinalaat is een eretitel, geen wijding. Het

Op Tocht 01-2012.indd 8

12-1-2012 16:57:00

k

9

Vooruitblik 2012 Aan het begin van het nieuwe kalenderjaar blikt ‘Op Tocht’ vooruit naar de vele activiteiten die het Aartsbisdom Utrecht in 2012 organiseert. Eén van de grote blikvangers dit voorjaar is de diocesane bedevaart naar Lourdes. Hoofdaalmoezenier vicaris Cornelissen laat weten dat de voorbereidingen erg goed lopen. In een enthousiasmerend artikel vertelt hij niet alleen over Lourdes maar onder meer ook over de korte pelgrimage naar Echternach bij gelegenheid van de Springprocessie (dinsdag na Pinksteren). Dit jaar jubileert de collectie van het Aartsbisschoppelijk Museum (te zien in Museum Catharijneconvent), hiervoor worden onder meer drie ‘Tussen Kerk en Kunst’-dagen

Op Tocht 01-2012.indd 9

georganiseerd. Voor de ‘nieuwe katholieken’ in het aartsbisdom vindt begin februari een ontmoetingsdag plaats; in dit katern een vooruitblik. Ook wordt alvast de jaarlijkse Chrismamis aangekondigd, een belangrijke viering in de Goede Week. Tot besluit zet diocesaan jongerenwerker Hao Tran de jongerenactiviteiten van het bisdom op een rij - alleen al tot augustus zijn dat er elf.

Foto’s: Altaarstuk uit de collectie van het Aartsbisschoppelijk Museum (detail te zien in het jubileumlogo); jongeren (foto: Thom Legebeke), de grot in Lourdes en flesjes met de HH. Oliën.

12-1-2012 16:57:07

10 Drie keer ‘Tussen Kerk en Kunst’

150 jaar collectie Aartsbisschopelijk Museum

In 2012 bestaat de collectie van het Aartsbisschoppelijk Museum (ABM) 150 jaar. Deze collectie van religieuze (kunst)voorwerpen wordt bewaard en is te zien in Museum Catharijneconvent in het centrum van Utrecht. Om het 150-jarig bestaan van de ABMcollectie (onder: het jubileumlogo) te vieren, worden er in 2012 diverse activiteiten georganiseerd.

Zo wordt er in elk van de drie vicariaten van het aartsbisdom een dag gehouden met als motto ‘Tussen Kerk en Kunst’ – een knipoog naar het tvprogramma ‘Tussen Kunst en Kitsch’ van de AVRO. Tijdens de dagen kunnen mensen maximaal vijf dierbare, mooie of bijzondere christelijke voorwerpen meenemen en door deskundigen laten becommentariëren. Het kan gaan om boeken, beeldjes, schilderijen, iconen, prenten, edelsmeedwerk of devotionalia. Het voornaamste doel is meer te weten te komen over het verhaal achter het voorwerp. Het gaat dus niet om de financiële waarde, maar om een bespreking van de gelovige waarde van het voorwerp: wat is het precies, uit welke tijd stamt het, welke rol speelt het in de familiegeschiedenis, welke rol speelt het in de katholieke traditie?

Geschiedenis ABM De oorsprong van de stichting gaat terug op initiatieven van de Utrechtse priester Gerard W.

Op Tocht 01-2012.indd 10

van Heukelum (1834-1910). Na het herstel van het bisschoppelijk bestuur in 1853 maakte hij zich verdienstelijk door oude kunstvoorwerpen te verzamelen, waar toen weinig belangstelling voor was. De stichting Aartsbisschoppelijk Museum heeft tot taak om voor de collectie te zorgen die door Van Heukelum en zijn opvolgers bijeen is gebracht.

Mgr. Woorts, bestuurslid van het ABM: “Deze collectie is sinds 1979 ondergebracht bij Museum Catharijneconvent, waar onze topstukken te zien zijn. Wij zijn het museum dankbaar voor hun grote medewerking aan de ABM jubileumactiviteiten” (zie ook www.aartsbisschoppelijkmuseum.nl).

Daarnaast draagt de stichting zorg voor de uitbreiding van de collectie door schenkingen en bruiklenen. Bijvoorbeeld wanneer in het aartsbisdom historisch relevante voorwerpen hun bestemming verliezen of wanneer de stichting via schenkingen in staat wordt gesteld om voorwerpen aan te kopen.

Dag 1: 14 april 13.00 – 16.00 uur: Museum

Catharijneconvent in Utrecht (vicariaat

Utrecht), met aartsbisschop Eijk.

Dag 2: 21 april 13.00 – 16.00 uur:

Stefanshof te Borne (vicariaat Deventer).

Dag 3: 12 mei 13.00 – 16.00 uur:

St. Walburgis schatkamer te Arnhem

(vicariaat Arnhem).

12-1-2012 16:57:11

11 Dag voor nieuwe katholieken

De Diocesane Werkgroep Catechumenaat organiseert zaterdag 4 februari 2012 een ontmoetingsdag voor ‘nieuwe katholieken’ en voor hen die opname in de katholieke Kerk overwegen. Tegelijkertijd vindt er een impulsdag voor begeleiders plaats. Het thema van de dag is: ‘Nu ben ik katholiek, wat nu?’ De dag wordt gehouden op Dijnselburg, Amersfoortseweg 10 te Zeist (foto). Aartsbisschop Eijk is één van de sprekers. Het programma begint om 10.30 uur, om 15.30 uur wordt het geheel afgesloten met een korte vesperdienst.

Jaarlijks treden in Nederland rond de 750 volwassenen toe tot de katholieke Kerk, van wie tegen de 200 in het Aartsbisdom Utrecht. Edith Vos-van Norren, lid van de Diocesane Werkgroep Catechumenaat: “Deze ontmoetingsdag voor nieuwe katholieken wordt (bijna) elk jaar georganiseerd met een tweeledig doel. De katholieken die net toegetreden zijn of gaan toetreden maken kennis met het bisdom, en daarom is er ook elk jaar iemand van de bisdomstaf aanwezig, dit jaar de aartsbisschop zelf. Belangrijk is ook de ontmoeting met elkaar. Zo ervaren nieuwe katholieken, die in hun parochie vaak de enige nieuwe toetreder zijn, dat ze met meerderen zijn. Die herkenning, en het uitwisselen van verhalen met mensen die hetzelfde mee hebben gemaakt, doet mensen goed.”

Ervaringen en vragen Nieuwe katholieken uit diverse parochies in het aartsbisdom verzorgen de thematische inleiding.

Aartsbisschop Eijk zal spreken over zijn eigen ervaringen en de plaats van het bisdom, in het licht van het thema. Niet alleen in de ontmoeting met de bisschop, maar vooral in de gesprekken in het middagprogramma zal er ruimte zijn voor ervaringen en vragen van kerktoetreders.

Op dezelfde dag wordt er een impulsdag voor begeleiders van catechumenen georganiseerd.

Chris ’t Mannetje (docent pastoraal-theologie aan de Fontys Hogeschool Theologie en Levensbeschouwing) verzorgt samen met Edith Vos de workshops voor de begeleiders.

Op Tocht 01-2012.indd 11

‘Gemêleerde groep’ Nieuwe katholieken vind je onder alle lagen van de bevolking, zo vertelt Vos-van Norren: “Van begin 20 tot boven de 80, goed verdeeld naar mannen en vrouwen. Ook alle opleidingsniveaus zijn vertegenwoordigd, er is niet een groep die er uitspringt. Een enkeling wordt katholiek omdat de partner dat is, maar dan niet ‘omdat het moet’ maar omdat men zelf al langer met geloof bezig was. Een zeer gemêleerde groep dus. Ook de deelnemers aan de dag zijn zeer verschillend.”

In de nieuwste editie van ‘Inspiratie Magazine’ (nr.

7-2011) komen een paar nieuwe katholieken uit het Aartsbisdom Utrecht aan het woord. Linda DrabbelsBenink (27) uit Leersum werd in mei 2011 lid van de Salvatorkerk in Veenendaal. Daarover zegt zij: “Ik voel me er thuis. De prachtige muziek, de kaarsen en het oude gebouw zorgen voor een warme sfeer.

In de stille momenten beleef ik het geloof het meest intens.” Roy Dielemans (25) uit Veenendaal werd vier jaar geleden gedoopt, op zijn verjaardag.

“Formeel was ik geen christen, maar gevoelsmatig wel. Ik heb op een christelijke basisschool gezeten en vandaaruit altijd een gevoelsmatige verbondenheid met het christelijke geloof gehad,” zo vertelt hij. Inmiddels is hij voorzitter van de Sint-Willibrordgemeenschap in Veenendaal, die deel uitmaakt van de Z. Titus Brandsmaparochie. Hij gaat drie of vier keer per maand naar de kerk: “Ik ga erheen om mensen te ontmoeten en het voelt goed om naar de kerk te gaan. Wekelijks word ik zo even uit de snelheid en de drukte van alledag gehaald om tot rust te komen.”

Meer informatie over de ontmoetingsdag: Diocesane Werkgroep Catechumenaat, p/a Vrijheid 10, 1232 TM Loosdrecht, tel.: 035 5827930. Opgave bij voorkeur per e-mail: catechumenaat@planet.nl Het volledige programma inclusief aanmeldingsstrook is beschikbaar op www.aartsbisdom.nl, zie het nieuwsbericht over dit onderwerp d.d. 12 december 2011.

12-1-2012 16:57:12

12 Met het bisdom op bedevaart

Eind april start de tweede diocesane bedevaart naar Lourdes die het Aartsbisdom Utrecht organiseert sinds het aantreden van mgr. Eijk als aartsbisschop.

Hoofdaalmoezenier is vicaris Cornelissen, die de bedevaart van dit jaar extra bijzonder vindt “omdat onze aartsbisschop dan net kardinaal is. We hopen nu dus helemaal op een ‘Nederlandse Internationale Hoogmis’! Maar dat is afwachten, want dat wordt in Lourdes zelf besloten door de mensen daar…”

laatste dag in Lourdes, vrijdag 4 mei. “Dan is er voor de diverse parochiegroepen gelegenheid om als groep een eigen viering te houden. We hebben in 2009 gemerkt dat daar behoefte aan is.”

De voorbereidingen op de bedevaart naar Lourdes lopen erg goed, laat vicaris Cornelissen weten.

Zo hebben zich momenteel (peildatum: eerste week januari) al meer dan 500 pelgrims ingeschreven. Ook zijn er in veel parochies deze maand bijeenkomsten georganiseerd voor geïnteresseerden en zijn er ‘inschrijvingsavonden’. Cornelissen: “Regelmatig word ik gebeld of gemaild door enthousiaste pastores of coördinatoren met vragen over het programma.

Men is ook erg enthousiast over het kinder-, tiener- en jongerenprogramma.”

Maatschappelijke stage Voor jongeren is het extra interessant om mee te gaan naar Lourdes vanwege de mogelijkheid om tijdens de bedevaart een maatschappelijke stage te doen, als helper in een groep. Zo kunnen zij bijvoorbeeld helpen met het duwen van rolstoelen en andere hand- en spandiensten verrichten. Vicaris Cornelissen: “Ik denk dat het voor jongeren een heel bijzondere ervaring zal worden om te zien hoe ‘jong’ en vitaal de Kerk is.

En ook om te zien hoe weldadig zo’n bedevaart kan zijn voor een zieke of iemand die veel tegenslag heeft gekend.” Vanuit een aantal parochies gaan misdienaars en acolieten mee. “Zij zullen in alle vieringen ‘dienen’. Dat zal ook een mooi gezicht zijn… al die jonge mensen samen op bedevaart met zieken en ouderen, prachtig!,” aldus de vicaris.

‘Eigen viering’ De kinderen, tieners en jongeren doen in Lourdes zoveel mogelijk mee met de eigen parochiegroep.

Daarnaast worden er voor hen steeds dagdelen georganiseerd, die helemaal zijn afgestemd op hun leeftijd, zo vertelt de hoofdaalmoezenier: “Een film over Bernadette, een speurtocht om het heiligdom beter te leren kennen, een voettocht naar Bartrès, naar de schaapskooi voor een eigen viering, maar ook voor de kleinsten het maken van een lampion voor de lichtprocessie (foto rechtsboven) en natuurlijk een aantal vieringen op hun niveau.”

In deze voorbereidende maanden hoort vicaris Cornelissen ook geregeld enthousiasme over de

Echternach Naast de bisdombedevaart naar Lourdes staat er in 2012, net als vorig jaar, een korte pelgrimage naar Echternach op het programma. Vicaris Cornelissen: “Echternach is de plek waar de grondlegger van de Kerk in ons land, de H. Willibrord, begraven ligt. Vorig jaar hebben we als aartsbisdom voor het eerst een reis daarheen georganiseerd, samen met VNB-reizen. Het was een prachtige bedevaart, en daarom gaan we dit jaar weer. We hebben wel een aantal aanpassingen in het programma gemaakt.”

Hij vervolgt: “Op Tweede Pinksterdag gaan we vanuit enkele locaties in het aartsbisdom per touringcar op weg naar Luxemburg. In de prachtige

Op Tocht 01-2012.indd 12

12-1-2012 16:57:18

crypte van de kathedraal aldaar is ‘s middags een Eucharistieviering waarin de aartsbisschop samen met leden van de bisdomstaf en andere priesters de Eucharistie zal celebreren.

Uiteraard is er gelegenheid om de kathedraal te bezichtigen. Het bijzondere van deze kathedraal is dat er een beeltenis staat van Moeder Maria, de Troosteres van de bedroefden, die we kennen vanuit Kevelaer. Op haar voorspraak zullen we de bedevaart dan ook beginnen. Aan het einde van de middag rijden we naar ons hotel in Echternach. Die avond is er om acht uur een plechtig Lof als opening van de Springprocessie.”

De volgende dag, de dinsdag na Pinksteren, vindt de beroemde Springprocessie plaats (vicaris Cornelissen: “met vele muziekkorpsen wordt er écht gesprongen – gedanst”). Cornelissen noemt de Springprocessie “heel indrukwekkend. En ook hier zien we heel veel jonge mensen.” De processie start na afloop van de Pontificale Hoogmis (aanvang: acht uur). De Utrechtse pelgrims blijven de gehele dag in Echternach “om mee te springen of te schrijden en om de processie te bewonderen,” zo vertelt de vicaris. Aan het einde van de middag is er een Sluitingslof en daarna keert de groep weer huiswaarts. De bedevaart naar Echternach kost € 195 per persoon; de prijs is inclusief bustocht, overnachting, maaltijden, begeleiding en pelgrimsboekje.

Kevelaer Veel gelovigen gaan daarnaast met hun eigen parochie mee naar bijvoorbeeld Kevelaer. Vicaris Cornelissen: “Velen hebben zo hun reden om mee te gaan. Dat kan uit dankbaarheid zijn, zoals om de geboorte van een kleinkind of vanwege een huwelijksjubileum; anderen gaan mee om wat ballast achter te kunnen laten bij de Moeder Gods of bij St. Willibrord. Zelf vind ik het belangrijk om op die plekken te bidden voor de Kerk in ons land, de Kerk in ons bisdom. Vooral om roepingen tot het priesterschap, maar ook om zegen en inspiratie voor de bisschoppen, de leden van de pastorale teams en de vele vrijwilligers en vrijwilligsters. Die plekken maken mij ook enthousiast omdat je daar ziet dat de Kerk leeft, dat Christus bij veel mensen een belangrijke plaats inneemt

Op Tocht 01-2012.indd 13

De bedevaart naar Lourdes kent drie reisopties: - Bus: 27 april – 5 mei - TGV: 28 april – 5 mei - Vliegtuig: 29 april – 4 mei Voor pelgrims die zorg behoeven maar toch graag met de bus naar Lourdes gaan, is er de VNB Lance. Deze biedt, naast gezonde pelgrims, ook plaats aan pelgrims die zorg nodig hebben, van een (elektrische) rolstoel gebruik maken of liggend vervoerd moeten worden. Er is medische en verpleegkundige begeleiding aanwezig.

Meer informatie over de reisopties en inschrijven: - Bij uw parochiecoördinator - Kijk op www.vnbreizen.nl (klik op Lourdes, vervolgens op Parochiereizen – staat uw parochie er (nog) niet bij? Klik dan op Bisdomreizen) of bel VNB: 073 6818111 - Kijk op www.aartsbisdom.nl, neem contact op via tel.: 030 2361570 of mail de coördinator van de reis, Ben Lokate: lokate@aartsbisdom.nl

in het leven. Het geeft me kracht. En dat is wat ik anderen ook toewens!”

De vicaris hoopt daarom “dat velen (ook veel parochies) zich aansluiten bij deze initiatieven vanuit het aartsbisdom. Je kunt zo iets meemaken van de Wereldkerk die we zijn. De Kerk is groter dan onze eigen geloofsgemeenschap. In Christus zijn we met elkaar verbonden. Als je samen op bedevaart gaat, kun je dat ervaren. Daarnaast is de plaatselijke Kerk in onze katholieke overtuiging de kerk rondom de bisschop. Dat maakt zo’n bedevaart ook extra bijzonder. Dat je met de bisschop op pelgrimstocht bent, als gelovigen van die plaatselijke Kerk die het aartsbisdom is. Het mooie is ook dat je parochianen uit je eigen omgeving ontmoet… een paar dorpen of steden verder. Als één grote familie op bedevaart!”

12-1-2012 16:57:22

14 4 april: jaarlijkse 1 Chrismamis

Een belangrijke viering die de laatste jaren in de Apeldoornse kerk Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming (Stationsstraat 13) wordt gehouden is de Chrismamis. Deze jaarlijkse Chrismamis in het Aartsbisdom Utrecht wordt in 2012 gevierd op 4 april, de woensdag in de Goede Week. Tijdens deze Eucharistieviering vindt de zegening plaats van de olie voor de zieken en geloofsleerlingen, alsook de wijding van het chrisma voor het doopsel, het vormsel, de priesterwijding en de consecratie van kerken en altaren. Tijdens de Chrismamis vernieuwen bovendien de priesters hun wijdingsbeloften aan de bisschop.

Deze Chrismawijding vindt plaats in de Goede Week omdat de bron van alle sacramenten het lijden, sterven en verrijzen van Jezus is. Dit wordt herdacht en gevierd in het Paastriduüm, de drie heilige dagen: Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Pasen.

Naast de pastoor van de parochie, of diens plaatsvervanger, worden van elke parochie in elk geval twee vertegenwoordigers voor de Chrismamis uitgenodigd. Mgr. Eijk: “Alle priesters nodig ik uit om aan de vooravond van Witte Donderdag hun wijdingsbeloften te hernieuwen en als broeders in het priesterschap te concelebreren.”

Voorafgaande aan de Chrismamis kunnen de HH. Oliën worden afgegeven die in voorgaande jaren gezegend of gewijd zijn. De parochie van Apeldoorn draagt zorg voor een goede verbranding van de HH. Oliën die niet meer gebruikt zullen worden. Door deze mogelijkheid om de HH. Oliën af te geven is de hoop dat deze niet onnodig lang blijven liggen in sacristieën of op andere plaatsen. Bij de verdeling van nieuwe HH. Oliën wordt uitgegaan van één setje van de drie HH. Oliën per parochie.

Op Tocht 01-2012.indd 14

Chrisma In de voorchristelijke tijd werd olie gebruikt als geneesmiddel tegen in- en uitwendige ziekten, ter verfraaiing van het uiterlijk en als lichaamsverzorging voor atleten. In het oude Israël werden koningen, profeten en priesters met olie gezalfd. Zo kon olie in de riten van de godsdienst ook een symbolische waarde krijgen.

Bij de uitgebreide doop zijn er twee zalvingen: één als bescherming tegen allerlei boze krachten en invloeden (catechumenenolie) en één als zending, als taak (chrisma). Bij de ziekenzalving (ziekenolie) betekent het kracht, bemoediging, genezing.

Bij de ambtswijding van priester en bisschop (chrisma) betekent het een zending, een opdracht om genezend en zegenend rond te gaan.

Het chrisma wordt door de bisschop ook gebruikt bij een altaarwijding en een kerkwijding. Het chrisma heeft altijd te maken met de Christus-gelijkenis van wie of wat gezalfd wordt. Het woord Christus betekent ‘gezalfde’ of ‘gezalfde van God’.

De olie is op basis van zuivere olijfolie. Ze wordt per soort in grote kannen aangedragen. Door het zegeningsgebed bestemt de bisschop een bepaalde olie voor een bepaalde handeling: ziekenzalving of zalving van doopleerlingen. De olie die voor het heilig Chrisma bestemd is, krijgt een aparte handeling. Ze wordt vermengd met balsem die geurig ruikt. In het aartsbisdom worden daarvoor cipres, rozemarijn en geranium gebruikt. Daar waar de heilige Olie van de catechumenen en de zieken geen speciale geur verspreidt, daar geurt het heilig Chrisma zeer sterk. Het heilig Chrisma wordt ook niet bestemd door een zegeningsgebed maar door een wijdingsgebed. Het behoort bewaard te worden op een veilige plaats in een kerk.

12-1-2012 16:57:24

15 Activiteiten voor

jongeren in 2012

De Wereldjongerendagen die afgelopen zomer in Madrid plaatsvonden (zie groepsfoto hierboven), hebben nu al veel vruchten voortgebracht. Want, vertelt diocesaan jongerenwerker Hao Tran, “zo is het enthousiasme onder de jongeren die deel hebben genomen aan de WJD nog steeds erg groot. Regelmatig zoeken ze elkaar op om de onderlinge vriendschap en het geloof levend te houden. Dit gebeurt via Facebook, e-mail, telefoon en zelfgeorganiseerde ontmoetingen thuis, in snackbars, op stations en in verschillende steden. Ze ontmoeten elkaar in de eigen parochie en nodigen vrienden en jongeren van andere parochies uit. Ze gaan naar jongerenactiviteiten van het bisdom en nemen deel aan vormingsweekenden en landelijke bijeenkomsten.”

Tran vervolgt: “Het jongerenwerk in ons bisdom heeft door de Wereldjongerendagen en het enthousiasme van jongeren een nieuw elan en spirit gekregen. Het jongerenwerk willen we uitbouwen en het enthousiasme vergroten. Daarom biedt het aartsbisdom in 2012 vele leerzame en boeiende bijeenkomsten aan voor jongeren, tieners, kinderen en begeleiders.” Een overzicht: 3-5 februari: Vormingsweekend voor jongeren Dit is het derde en laatste vormingsweekend. Deze drie vormingsweekenden zijn georganiseerd door de bisdommen Haarlem-Amsterdam, ‘s-Hertogenbosch en Utrecht. Tijdens dit derde weekend verdiepen 60 jongeren zich in hun persoonlijke roeping, in de theologie van het lichaam en in de dialoog met andere religies. Dit weekend vindt plaats op de Tiltenberg in Vogelenzang.

3 maart: Diocesane impulsdag voor begeleiders van tieners en jongeren Deze dag is bestemd voor iedereen (priesters, diakens, pastoraal werkers, begeleiders en jongeren) die betrokken is bij het begeleiden van tieners en jongeren. Het doel van deze bijeenkomst is ontmoeting, ervaringen delen en zich meer verdiepen in het tiener- en jongerenwerk. Het

Op Tocht 01-2012.indd 15

thema van de dag is: Hoe kun je tieners en jongeren bereiken, begeleiden, boeien en iets meegeven?

Er wordt een overzicht gegeven van materialen in het werken met tieners en jongeren en er zijn workshops van goedlopende projecten: Rock Solid, Alphacursus voor jongeren en Jongeren en diaconie.

De impulsdag vindt plaats van 11.00 tot 16.30 in de pastorie van de Mariakerk aan de Stationsstraat 13 in Apeldoorn.

17 maart: Stille Omgang Ga een avondje stappen in Amsterdam, ga mee naar de Stille Omgang! De Stille Omgang is een jaarlijkse, nachtelijke stille tocht, waarbij het wonder van de Eucharistie van 1345 wordt herdacht.

Tussen 20.00 en 0.30 uur vindt in de prachtige St. Nicolaaskerk aan de Prins Hendrikkade een speciaal jongerenprogramma plaats.

Hao Tran: “Alle jongeren (14-30 jaar) zijn van harte welkom. Het is een uniek evenement in Nederland, een unieke gelegenheid ook voor ontmoeting; ontmoeting met andere jongeren en met Christus, in de Eucharistie. En dat alles in het hart van Amsterdam. Tijdens het jongerenprogramma staan we stil bij het thema ‘Durf’, door middel van muziek en/of theater, een spreker van formaat en in de liturgie: een H. Mis en een Eucharistische aanbidding. Het hoogtepunt van de avond is het gezamenlijk lopen van de Stille Omgang.”

Het Aartsbisdom Utrecht organiseert een busreis naar het jongerenprogramma van de Stille Omgang.

De busroute is als volgt: Hengelo (Ov.), Deventer, Barneveld, Utrecht, Amsterdam.

De kosten (reis en entree) bedragen € 10,- p.p., te voldoen in de bus. Aanmelden kan tot 10 maart bij Hao Tran: tran@aartsbisdom.nl.

1 april: Palmzondagbijeenkomst voor jongeren Op Palmzondag 1 april vindt de jaarlijkse jongerenbijeenkomst ‘Passion’ plaats. Het thema is: ‘Verheug je altijd in de Heer’ (Fil. 4,4). Dit thema wordt verkend in een aantal workshops. “Je zult vele leuke jongeren ontmoeten, dus kom gezellig langs,” aldus Hao Tran.

12-1-2012 16:57:26

Diocesane reis naar Lourdes “Heb jij ook zin om lekker een weekje weg te zijn uit de dagelijkse sleur van school of werk? Houd je van gezelligheid en vind je het leuk om andere kinderen en jongeren te ontmoeten en samen het geloof te vieren en te ontdekken? Dan ben je van harte uitgenodigd om met het Aartsbisdom Utrecht mee te gaan naar Lourdes, Frankrijk.” Zo nodigt Hao Tran de jongeren uit het aartsbisdom uit om mee te gaan met deze bisdomreis.

De reis is bestemd voor alle leeftijden en heeft drie reismogelijkheden: -Bus: 27 april – 5 mei -TGV: 28 april – 5 mei -Vliegtuig: 29 april – 4 mei 2012

10 juni: Slotfeest Dit is een feest om het jongerenseizoen, vlak voordat de zomervakantie begint, af te sluiten. Er wordt teruggeblikt op het afgelopen jaar en vooruit gekeken naar de vakantie en het nieuwe seizoen daarna.

De reis kost voor kinderen, tieners en jongeren € 590. Maar vanwege een flinke subsidie vanuit de parochie hoeven kinderen, tieners en jongeren (0 t/m 25 jaar) maar € 295 te betalen. Tran: “Schroom niet en maak hier gebruik van. Het is dan wel belangrijk dat je bij de parochiecoördinator of bij de pastoor aangeeft dat je gebruik wil maken van deze subsidie, zodat ze hiervan op de hoogte zijn.” Kinderen, tieners en jongeren nemen deels deel aan het algemeen programma. Daarnaast kunnen ze kiezen om bepaalde programmaonderdelen met eigen leeftijdgenoten mee te maken. Hao Tran vult aan: “Het wordt echt een geweldige reis. Grijp dus je kans en ga mee!”

14-21 juli: Jongerentrektocht naar Vezelay, Frankrijk “Wil je een spannend avontuur aangaan, met een groep jongeren een aantal dagen door Frankrijk naar Vezelay wandelen en daar een aantal dagen verblijven?

Ga dan mee met de jongerentrektocht,” zo luidt de oproep van Hao Tran. Vezelay is een mooi middeleeuws aandoend dorpje met een grote basiliek. Het is een bedevaartplaats waar een kloostergemeenschap van broeders en zusters haar honk heeft gevonden.

Vormseldag Per vicariaat wordt er in 2012 een vormseldag georganiseerd. Data en plaatsen van deze vormseldagen zijn: 14 april Vormseldag vicariaat Arnhem in Zutphen 2 juni Vormseldag vicariaat Utrecht in Amersfoort 9 juni Vormseldag vicariaat Deventer in Raalte Deze dagen zijn bestemd voor alle vormelingen die in het seizoen 2011-2012 gevormd zijn of gevormd worden. De vormseldag kan tijdens of na de vormselvoorbereiding gepland worden. Het programma en de inhoud van de drie vormseldagen zijn hetzelfde; de dagen hebben als thema: ‘Heartbeat, waar klopt je hart voor?’

De dag begint om 10.30 uur met een Eucharistieviering, gevolgd door een openingsprogramma met dans, entertainment en een inleiding over het thema. Voor vormelingen en begeleiders zijn er leuke workshops. De dag eindigt om 16.15 uur.

Op Tocht 01-2012.indd 16

23 juni: Misdienaarsdag Alle misdienaars van het Aartsbisdom Utrecht (tussen de 8 en 16 jaar) zijn van harte welkom op deze misdienaarsdag. Na een feestelijke Eucharistieviering in de Catharinakathedraal lopen misdienaars een leuke speurtocht door de binnenstad van Utrecht. De speurtocht bestaat uit creatieve, actieve en leerzame onderdelen.

Twee zomerkampen voor tieners Voor tieners van 12 t/m 15 jaar die van een uitdaging houden, organiseert het aartsbisdom van 5-11 en 12-18 augustus twee tienerkampen in een van de mooiste gebieden van Nederland. Er wordt gekampeerd in tenten en je mag zelf koken. Er is een sportdag, een hindernisbaan, een uitdagende trektocht, boogschieten en er worden verhalen verteld over het leven met God. 5-10 augustus: Zomerkamp voor kinderen Hao Tran nodigt tot slot kinderen van 8 t/m 12 jaar uit voor het kinderkamp: “Wil je ook in zes dagen iets moois meemaken? Ga dan mee op kinderkamp!

We luisteren naar verhalen uit de bijbel en doen leuke activiteiten: spelletjes, knutselen, keten, lekker eten en nog veel meer.” Het kamp vindt plaats in kampeerboerderij De Aalbertshoeve in Ermelo.

Voor meer informatie over bovengenoemde bijeenkomsten kunt u terecht bij jongerenwerker Hao Tran (tran@aartsbisdom.nl) of kijk op www.yougle.nl.

12-1-2012 16:57:30

1

17

Hoe verder na Deetman?

De Commissie Deetman presenteerde op 16 december haar eindrapport over seksueel misbruik van minderjarigen in de R.-K. Kerk. Toen door de verhalen over deze problematiek in het voorjaar van 2010 de omvang ervan aan het licht begon te komen, heb ik tijdens de Chrismamis over ‘gitzwarte bladzijden’ gesproken. Nu weten we om hoeveel van die gitzwarte bladzijden het gaat: het rapport Deetman telt maar liefst 860 pagina’s. En dat is slechts een tussenstand: nog steeds komen er meldingen binnen van mensen die in hun jeugd misbruikt zijn door een religieus of priester.

Niet alleen de omvang van het misbruik is schokkend, het zijn vooral de persoonlijke verhalen van de slachtoffers die door de ziel snijden. Kinderen die aan de zorg van mensen van de Kerk waren toevertrouwd en die misbruikt werden. Als Kerk leren we juist dat de mens altijd een doel is en geen middel. Gebruik maken van de medemens is dus al een stap te ver, laat staan dat er misbruik van ze wordt gemaakt. Kindermisbruik is de ergst denkbare schending van de menselijke waardigheid, uit de contacten met slachtoffers blijkt hoezeer sommigen nog altijd worstelen met wat hen is aangedaan. De zonde van het seksueel misbruik heeft diepe wonden geslagen, ook in het leven van de Kerk en van haar leden, in het bijzonder van de slachtoffers. Als bisschoppen en hogere religieuze oversten hebben we dit erkend, onze spijt en schaamte hierover betuigd en ons medeleven met de slachtoffers uitgesproken. Verder zullen we alles blijven doen wat menselijkerwijs mogelijk is om het proces van verzoening en heling op te gang te brengen en te bevorderen. Als Kerk mogen we daarbij vertrouwen op de bijstand van de Heilige Geest als de Trooster en de Helper bij uitstek.

Column

De bisschoppen en de religieuze ordes en congregaties zijn daarom de afgelopen

twee jaar voortvarend aan de slag gegaan om de aanbevelingen van de Commissie

Deetman uit te voeren. We zullen er alles aan doen om het seksueel misbruik in de Nederlandse Kerk met wortel en tak uit te roeien. Als Kerk hebben we een voorbeeldfunctie. We hebben de opdracht om Gods bedoelingen met het huwelijk en de seksualiteit voor te houden. Seksueel misbruik mag daarom zeker in de Kerk niet voorkomen.

Ook in het Aartsbisdom Utrecht zijn de nodige stappen gezet. De komende tijd heb ik samen met de andere leden van de bisdomstaf ontmoetingen met de priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers (inclusief de emeriti en gepensioneerden). We zullen dan spreken over het eindrapport van de Commissie Deetman en over al hetgeen de publicatie van dit rapport in de geloofsgemeenschappen teweeg heeft gebracht. Tijdens deze bijeenkomsten worden de aanwezigen ook nader geïnformeerd over de vernieuwde procedures van het Meldpunt Seksueel Misbruik RKK, over de compensatieregeling en over het platform hulpverlening dat er zorg voor draagt dat slachtoffers zo spoedig mogelijk worden doorverwezen naar gespecialiseerde centra in de hulp aan slachtoffers van seksueel misbruik op minderjarige leeftijd.

Bij alles wat we als bisschoppen doen, overheerst echter een gevoel van tekortschieten. We kunnen het aangedane leed niet wegnemen, hoe graag we dat ook willen. Maar dat ontslaat ons niet van de plicht ons daar wel tot het uiterste toe in te spannen. In 2012 gaan we daar dan ook mee verder. Dat heb ik eveneens benadrukt tijdens de persconferentie die ik op 16 december gaf samen met broeder Van Dam van de Konferentie Nederlandse Religieuzen: we hebben de aanbevelingen van de Commissie Deetman overgenomen, het huis staat nu, geef ons de kans om van daaruit verder te bouwen. Bekend is het spreekwoord ‘vertrouwen komt te voet en gaat te paard’.

Er zal dus tijd nodig zijn om als Kerk weer vertrouwen te wekken. Voor sommigen zal dat vertrouwen nooit terugkeren – daarvoor heeft het misbruik teveel littekens achtergelaten.

Bij de bekendmaking van mijn benoeming tot kardinaal kreeg ik ook reacties van onbegrip: hoe kan de paus dit nu doen, zo kort nadat de omvang van het seksueel misbruik in de Nederlandse R.-K. Kerk bekend is geworden? Ik kreeg zelfs de suggestie de benoeming (voorlopig) te weigeren, als een gebaar van goede wil. Zo werkt het echter niet. De creatie tot kardinaal is een persoonlijke keuze van de paus.

Er bestaat dan ook geen relatie tussen het schandalige seksueel misbruik dat zich met name decennia geleden op de internaten afspeelde en mijn benoeming tot kardinaal. Die heeft betrekking op het heden en op de toekomst: het bijstaan van de paus in zijn herderlijke zorg voor de Kerk wereldwijd en – hopelijk pas over lange tijd – in een conclaaf een nieuwe paus kiezen. Wel heb ik besloten om mijn benoeming tot kardinaal niet te vieren in Nederland. Een dergelijk ‘feestje’ zou in mijn ogen niet gepast zijn in de richting van de slachtoffers. In deze tijd past ons als bisschoppen een zekere nederigheid en bescheidenheid en dat geldt óók voor de nieuwe kardinaal van Utrecht.

Op Tocht 01-2012.indd 17

12-1-2012 16:57:32

18 Restauratie Paushuize afgerond

Paushuize is in december 2011 weer in gebruik genomen. Het pand dat in 1517 gebouwd werd voor de enige Nederlandse paus ooit (Adrianus VI), is volledig duurzaam gerestaureerd. Paushuize is nu één van de duurzaamste monumenten van Nederland. Door de nodige bouwkundige aanpassingen werd het energieverbruik met veertig procent gereduceerd. Het interieur is bovendien volledig gerenoveerd, waardoor de Provincie Utrecht het één na oudste pand van Utrecht heeft veiliggesteld voor de toekomst.

Paushuize kent een lange geschiedenis. Het pand is (met onderbrekingen) sinds 1584 in bezit van de provincie en heeft een aantal invloedrijke bewoners gekend. Zo woonde Lodewijk Napoleon er en van 1814 tot 1954 alle gouverneurs, later commissarissen der Koningin. Die rijke geschiedenis is nu weer zichtbaar gemaakt.

“Wie door Paushuize loopt, wandelt door de Late Middeleeuwen, de Franse tijd, de Gouden Eeuw en de roerige 20ste eeuw. En alles wat daar tussen zit,” aldus commissaris van de Koningin Robbertsen.

Paushuize wordt commercieel geëxploiteerd als vergaderen conferentiecentrum.

Tevens blijft Paushuize een trouwlocatie. Het gebouw wordt vanaf maart maandelijks opengesteld voor publiek.

In 1515 vroeg zijn leerling en latere keizer Karel V hem om namens hem stadhouder in Spanje te worden. Adriaan Boeyens voldeed met tegenzin aan dat verzoek: hij was meer een geleerde dan een politicus. In Spanje werd hij benoemd tot bisschop van Tortosa en grootinquisiteur van Leon en Castilië.

Ook ontving hij de Kardinaalshoed.

Tijdens het conclaaf dat volgde op de dood van Paus Leo X werd Adriaan Boeyens bij verstek tot paus gekozen. Pas een maand na zijn uitverkiezing op 9 januari 1522 bereikte hem in Spanje het nieuws. In augustus van dat jaar hield hij als Adrianus VI zijn intocht in Rome.

Zijn pontificaat duurde niet lang, hij stierf op 14 september 1523 op 64-jarige leeftijd. Het huis dat hij in 1517 had gekocht en grondig had laten verbouwen om aldaar in zijn geboortestad Utrecht zo nu en dan te kunnen verblijven, heeft hij nooit (terug) gezien. Na de dood van Adrianus zou het huis door de inwoners van Utrecht ‘Paushuize’ genoemd worden. Het gebouw bleef daarna een aantal jaren eigendom van de geestelijkheid.

Adriaan Boeyens De latere paus Adrianus VI Adriaan Boeyens (14591523) groeide op nabij de Oude Gracht als zoon van een Utrechtse timmerman.

Na zijn schooljaren ging hij in Leuven studeren. In 1490, Adriaan Boeyens was toen 31 jaar, werd hij benoemd tot hoogleraar theologie aan de universiteit van Leuven.

Op Tocht 01-2012.indd 18

12-1-2012 16:57:40

Functionele residentie In 1584 kwam Paushuize in eigendom bij de Staten van Utrecht. Het fungeerde enkele jaren als ambtswoning van de stadhouder van het Sticht.

Daarna was het pand in bezit van enkele adellijke families. In het rampjaar 1672 vestigde de Franse bezetter enige tijd haar hoofdkwartier in Paushuize.

Tijdens het congres dat in 1712 de Vrede van Utrecht inluidde, betrok de afgezant van keizer Karel VI, graaf Von Sintzendorff und Thanhausen met zijn gevolg het gebouw aan de Pausdam.

Daarna functioneerde het pand onder meer als eethuis en logement waar onder anderen Lodewijk Napoleon tijdelijk verbleef toen hij zijn koninklijke residentie van Den Haag naar Utrecht verlegde. Na het vertrek van de koning was het departement van Buitenlandse zaken van het Koninkrijk Holland er enkele maanden gehuisvest.

Daarna deed het gebouw enkele jaren dienst als koffiehuis. Van 1815 tot 1957 was het Rijk eigenaar van het pand.

Tot 1954 woonden vier gouverneurs en elf commissarissen van de Koning(in) in Paushuize; met als onderbreking de Tweede Wereldoorlog, toen er twee NSBers in de functie van commissaris der Provincie (niet: der Koningin!) verbleven.

Paushuize, nu sedert 55 jaar eigendom van de provincie Utrecht, heeft na 1954 geen commissarissen van de Koningin meer als bewoners gehad. Het gebouw is gaan fungeren als functionele residentie van de Utrechtse commissaris van de Koningin en doet dienst als ontmoetingsplaats voor representatieve aangelegenheden, ontvangsten en bijeenkomsten. De historische betekenis van het monument is nog eens extra onderstreept toen paus Johannes Paulus II op uitnodiging van het Provinciaal Bestuur aldaar is ontvangen tijdens zijn bezoek aan Nederland in 1985.

Restauratie 2010-2011 Het pand is in 2010-2011 zowel uit- als inwendig volledig gerestaureerd en opnieuw ingericht. Tijdens de restauratie werden enkele bijzondere vondsten

Op Tocht 01-2012.indd 19

gedaan. Zeer opmerkelijk was dat in de voormalige ‘spiegelzaal’, in 1829-1832 gebouwd als balzaal (foto onder), van onder het daar in 1956/57 aangebracht pleisterwerk vrijwel de gehele beschildering in neopompeïaanse stijl werd aangetroffen. Daarnaast werd in de Balzaal een muurschildering van koningin Wilhelmina ontdekt (foto links): toen Wilhelmina in 1890 haar vader koning Willem III opvolgde, werd haar jeugdportret ‘met lang haar’ in grisaille op de zuidelijke schoorsteen-nis van de Balzaal aangebracht. Ook dit portret is nu opnieuw te bewonderen.

Tijdens de restauratie zijn ook de salons van de beletage alle vier nieuw gestoffeerd en van passend meubilair voorzien. De monumentale haard in de Van Tuyllsalon (foto blz. 18 bovenaan), een Romeins beeldhouwwerk uit 1520, is nu voorzien van een passende boezem naar ontwerp van Miki Witmond en bovendien voorzien van het Provinciewapen.

De wanden zijn bespannen met rood, afwisselend bedrukt en onbedrukt laken met een 16de-eeuws motief, terwijl het houtwerk in coromandel is gehout door Hans ter Horst. In deze salon ontvangt de commissaris van de Koningin zijn gasten. In de Soetesalon hangen de schilderijen van Van Liender op een bespanning met 16de-eeuws motief. In de Hortensesalon is in de bespanning teruggegrepen op een ca. 1830 motief - ook aan te treffen in Paleis Noordeinde (de Roode Salon).

Twee zestiende-eeuwse zalen De Adrianussalon (foto blz. 18 onderaan) heeft een bespanning naar een ouder Marot-motief, passend bij de schilderingen uit het leven van Paus Adrianus.

Alle genoemde bespanningen zijn ontworpen rond 1830 en sluiten aan op de architectonische ingrepen die architect Christiaan Kramm tussen 1829 en 1832 aan Paushuize verrichtte. De Beelaerts van Bloklandzaal op de eerste verdieping herkreeg zijn zestiende-eeuwse beeld. De Koninginnekamer op dezelfde verdieping herkreeg een schouw en een

12-1-2012 16:57:46

passende aankleding in overeenkomst met haar oorspronkelijke functie als vorstelijk verblijf.

De zolder van Paushuize werd ontdaan van de in 1956 aangebrachte ambtenaren-vertrekken.

Na restauratie herbergen zij twee zestiendeeeuwse zalen, de Luxembourg- en de Cardinal de Bouillonzaal, beide genoemd naar de Franse bezetters die in het rampjaar 1672 Utrecht bezetten en Paushuize tot hun verblijf namen.

Nieuwe archeologische gegevens De souterrain-kelders van Paushuize leverden door de restauratie een schat aan nieuwe archeologische gegevens op. Vastgesteld is dat Paushuize voor een

Nieuwe biografie paus Adrianus VI Vorig jaar verscheen voor het eerst sinds 1980 een biografie over paus Adrianus VI. Auteur Michiel Verweij gaat in ‘Adrianus VI – de tragische paus uit de Nederlanden’ in op de indrukwekkende carrière van deze zoon van een Utrechtse schrijnwerker. Verweij stelt de boeiende figuur van Adrianus VI nader voor en plaatst deze in zijn context. Michiel Verweij is adjunct-conservator op het Handschriftenkabinet van de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel.

Hij organiseerde in 2009-2010 de herdenkingstentoonstelling ‘De paus uit de Nederlanden, Adrianus VI 1459-2009’.

In zijn boek laat hij de gebruikelijke vierdeling van Adrianus’ leven (Utrecht – Leuven – Spanje – Rome) varen en kiest hij voor een driedeling: Leuven – Habsburg – Rome. Deze opzet sluit volgens de auteur beter aan bij de realiteit. Verweij besteedt ook speciale aandacht aan Adrianus’ Leuvense periode, die volgens hem “traditioneel onderbelicht blijft, hoewel Adrianus het langste en ongetwijfeld het gelukkigste deel van zijn leven in de Brabantse universiteitsstad heeft doorgebracht.”

Ook Adrianus’ houding tegenover Erasmus en zijn Nederlands-Brabants-Leuvense entourage in Rome krijgen de nodige aandacht.

Het zwaartepunt in Adrianus’ korte pontificaat (1522-1523) wordt gevormd door de kwestie Maarten Luther. Als eerste paus trachtte Adrianus een antwoord te vinden op de uitdaging die de Wittenbergse theoloog aan de katholieke Kerk stelde: Adrianus begon met een hervorming van de Curie in Rome, maar zijn belangrijkste stap lag in de in de geschiedenis unieke excuses die hij

Op Tocht 01-2012.indd 20

deel is gefundeerd op restanten van een ouder, 13deeeuws Claustraal huis (Immuniteit van St. Pieter).

Dat huis was op zijn beurt gefundeerd op restanten van de Romeinse Vicus, het burgerdorp nabij het Castellum op het huidige Domplein. Tevens werd in de kelder de basis van de noordelijke traptoren van Paushuize aangetroffen. Oorspronkelijk was Paushuize naar het oosten gericht, naar de St. Pieterskerk. De zeer fraaie en voor zijn tijd moderne voorgevel, gevat in uit Zuid België (Mons) afkomstig bergsteen, werd in het noorden én in het zuiden omgeven door twee traptorens. Deze ontsloten het gebouw oorspronkelijk en dat is nu weer in oude glorie hersteld.

voor de misstanden in de Kerk aanbood. Het mocht niet baten: de verdedigers van de Kerk voelden zich hierdoor in hun eer aangetast, Luther en zijn aanhangers voelden zich juist gesterkt en zagen in de excuses en beloofde hervormingen geen reden om terug te keren naar de Kerk: ze deden er juist nog een schepje bovenop.

Politiek gezien probeerde paus Adrianus VI de christelijke vorsten in Europa te bewegen om hun meningsverschillen tijdelijk bij te leggen en gezamenlijk op te trekken tegen de Ottomanen die Europa dreigden binnen te trekken.

Tevergeefs. Zo ontpopt Adrianus’ leven zich als een belangrijke schakel tussen de Leuvense universiteit, de Habsburgers, het humanisme, de hervorming en het hoogrenaissancistische Rome op een scharniermoment in de Europese geschiedenis.

Verweij toont zich in de inleiding op zijn boek een bewonderaar van de paus: “Men heeft Adrianus in het verleden vaak onrecht gedaan door hem te bevooroordeeld tegemoet te treden en zijn pontificaat te bestempelen als mislukt of onbeduidend. Hij mag misschien geen grote zaken hebben gerealiseerd: in anderhalf jaar is dat ook nauwelijks doenlijk. Maar de morele grootheid, de integriteit en de intenties van deze man blijven overeind staan en ik kan niet anders dan op deze plaats mijn fundamenteel respect daarvoor uitspreken.” Na lezing van deze compacte en interessante biografie kan de lezer zich alleen maar aansluiten bij de bewondering die Verweij koestert voor Neerlands enige paus.

Michiel Verweij, Adrianus VI – de tragische paus uit de Nederlanden, Garant, Antwerpen/Apeldoorn 2011, 160 blz., € 19,90.

12-1-2012 16:57:49

2

21 Diaken actief voor voedselbanken

Het aantal mensen dat in Nederland onder de armoedegrens leeft, zal de komende jaren groeien. Dat schreven het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in december in een gezamenlijk rapport ‘Armoedesignalement 2011’. Koopkrachtverlies en het toenemend aantal werklozen zijn de hoofdoorzaak van de stijging. Met die groeiende armoede krijgt ook de kerkelijke diaconie te maken. Zo organiseert diaken Fokke van Dalen (parochie Thomas a Kempis, Zwolle e.o.) bij diverse kerklocaties inzamelingsacties voor de voedselbank.

Volgens het SCP leven eind 2012 ruim 1,1 miljoen mensen onder de armoedegrens. Dat betekent ook dat steeds meer mensen een beroep doen op voedselbanken, terwijl die minder spullen binnen krijgen: bedrijven hebben eveneens te maken met economische tegenwind en stellen daardoor minder goederen beschikbaar.

‘Boodschappenlijstje’ In november 2011 organiseerde diaken Van Dalen een inzameling in de basiliek te Zwolle (zie foto’s).

Fokke van Dalen: “Liefst achttien dozen hebben we ingezameld, een prachtige opbrengst!” Zo’n inzamelingsactie behelst meer dan alleen een oproep aan parochianen om spullen te schenken, zo vertelt hij: “Ik bespreek de actie vooraf met de pastoraatsgroep van de locatie. Die pastoraatsgroep zorgt vervolgens voor een speciaal plekje in de kerk om in te zamelen en richt die ook in.

De pastoraatsgroep maakt tevens een

Op Tocht 01-2012.indd 21

boodschappenlijstje dat ik hen aanreik naar aanleiding van gesprekken met vertegenwoordigers van de voedselbank. We zamelen vooral de volgende producten in: spaghetti, macaroni, mix voor spaghetti/macaroni, rijst, blikgroenten, zoet broodbeleg, wasmiddelen, meergranenontbijt, doucheschuim en koffie. Vervolgens besteed ik tijdens een viering in de preek aandacht aan de voedselbank in combinatie met de lezing van die dag. De feitelijke start is het neerleggen voor het altaar van een aantal producten door de leden van de pastoraatsgroep, misdienaars en mijzelf.”

‘Plannen voor uitbreiding’ Na de viering krijgt elke parochiaan bij het verlaten van de kerk een boodschappenlijstje mee, vertelt Van Dalen. “De inzameling duurt na het startweekend twee weken. In voorbeden en mededelingen wordt in die periode de aandacht op de actie gehouden. Na het laatste inzamelingsweekeinde dragen de leden van pastoraatsgroep en ik de ingezamelde spullen over aan de voedselbank.”

Van Dalen is in zijn parochie al maanden bezig met deze inzamelingsactie: “We zijn in mei 2011 begonnen in Zwolle en IJsselmuiden. Vervolgens hebben we de actie in juli gevoerd in de Onze Lieve Vrouwe van Altijddurende Bijstand in HerfteWythmen. De St.-Jozefkerk in Zwolle was in oktober aan de beurt en de Basiliek in Zwolle in november.

In november heeft de locatie IJsselmuiden de tweede inzameling uitgevoerd. In januari staat in de kerk in Hattem een actie gepland, er wordt dan ingezameld voor de voedselbank in Zwolle en de voedselbank in Kampen.” Maar dat is nog niet alles: “Er liggen plannen om met de samenwerkende protestantse en gere-formeerde kerken de actie in Zwolle uit te breiden.”

Fokke van Dalen is tevreden: “Ik ervaar dat het dichtbij brengen van armoede de parochianen motiveert om producten mee te nemen. Wat dat betreft raakt het de twee zijden van diaconie.

Enerzijds het woord verspreiden en anderzijds de werken van barmhartigheid uitvoeren.”

12-1-2012 16:57:51

22 Godsontmoeting

door Ina van de Bunt-Koster, afbeelding: ‘Het bezoeken van de zieken’ uit het veelluik ‘De Zeven Werken van Barmhartigheid’, Meester van Alkmaar, 1504.

en Eredienst

Diaconie als zorgzame

inzet voor mensen in

nood wordt gedragen

door vrijwilligers in en

vanuit de geloofsge meenschap. De huidige

‘krimpkerk’, ook in ons

eigen bisdom, vraagt

erom met durf naar de

toekomst te kijken om

te zien op welke wijze we inhoud kunnen geven aan diaconaal beleid dat niet alleen wenselijk maar ook mogelijk is.* Afgelopen najaar is er een boek verschenen dat zich over deze zaken buigt. dr. Henk Meeuws (geen onbekende in diaconaal land) heeft zijn vele ervaringen, opgedaan binnen de diaconie van de Kerk en het maatschappelijk activeringswerk, verwerkt in een proefschrift onder de titel: ‘Diaconie.

Van grondslagenonderzoek tot een pleidooi voor een diaconale mystagogie’.

Wezenskenmerk Hij had een dubbele reden om dit boek te schrijven.

Ten eerste de problematische ‘krimp’ binnen de Kerk zelf: de afname van het ledenaantal en het betekenisverlies van de Kerk als maatschappelijke organisatie. (De gevolgen van het seksueel misbruik binnen de Kerk waren toen nog niet aan de orde.)

Een tweede reden was het gevaar dat hij zag dat diaconie niet als wezenskenmerk van kerk-zijn wordt gezien. Diaconie wordt dan verstaan als een handelen, naar buiten gericht, dat voortkomt uit je geloof, als een soort vanzelfsprekend ethisch handelen maar dat niet zelfvoedend is voor je persoonlijke geloofsopbouw en die van de geloofsgemeenschap. Vanuit zo’n perspectief ligt het namelijk voor de hand dat diaconie gaat ‘bungelen’. Diaconie is dan wel belangrijk maar zit tegelijkertijd als eerste op de schopstoel wanneer het gaat om investeren in diaconaal beleid en professionaliteit, in activiteiten die over de grenzen van de geloofsgemeenschap heen gaan.

Op Tocht 01-2012.indd 22

Daadwerkelijke Godsontmoeting Actieve vrijwilligers en professionals herkennen, vaak ieder op hun eigen wijze, dat bungelgevoel.

Diaconie heeft dit natuurlijk ook een beetje aan zichzelf te danken. Voor de werken van barmhartigheid en van gerechtigheid, vrede en verzoening ga je meestal het kerkgebouw of de parochiezaal niet in. Je gaat op pad… bezoekt de zieken, organiseert de Vastenaktie, springt bij met de aanschaf van een wasmachine… De verhalen vertel je hoogstens aan elkaar, je doet wat je volgens je eigen geloof moet doen. De belangrijke vraag die iedere keer blijkbaar gesteld moet worden is dan ook: hoe wezenlijk wordt diaconie ervaren als daadwerkelijke Godsontmoeting?

Henk Meeuws laat in zijn boek zien op welke wijze in en vanuit de parochie en PCI gewerkt kan worden aan een duidelijker geprofileerd diaconaal beleid in de betekenis van diaconie met een nadrukkelijk eigen karakter. Diaconie wordt dan “in het kerkelijk zelfverstaan inderdaad gehonoreerd en behartigd als eredienst, een dienst van Godsontmoeting die even wezenlijk is voor kerk-worden, even constitutief voor kerk-zijn als leiturgia en kerugma/Martyria.”

Core business van kerk-zijn Dit betekent concreet dat in de parochie en de PCI het bestuur, het team én de vrijwilligers een weg ontwikkelen van diaconie die niet alleen naar buiten voert ten bate van de noodlijdende mens, maar die tevens een weg is ter ere Gods. Over core business van kerk-zijn gesproken! Diaconie is een weg waartoe wij allen geroepen en gezonden zijn.

Een weg van vreugde die de vieringen verrijkt, de verkondiging verdiept en waarbij Godsontmoeting centraal staat.

De huidige situatie van krimp waarin ook ons bisdom zich bevindt, vraagt niet alleen om organisatorische beslissingen. Deze zijn zeker nodig en noodzakelijk maar zullen gepaard moeten gaan met een visionaire visie juist ook als het gaat om de mens in nood. Het vraagt om leiderschap dat in staat is om de werken van barmhartigheid, van gerechtigheid en verzoening, het gedachtegoed van de sociale

12-1-2012 16:57:51

leer zowel lokaal als mondiaal handen en voeten te geven in de organisatie en het management van onze parochies omdat het tot de core business van kerk-zijn hoort.

Visionair nadenken In ons bisdom zijn de Eucharistische centra bekend. Hoewel veel zaken zich nog moeten uitkristalliseren, moeten we ervoor waken dat de eredienst daar uitsluitend liturgisch vertaald wordt.

Dat is gemankeerd gedacht. Reeds in onze eigen diaconale beleidsnotitie ‘In Gods Naam Doen’ wordt beschreven dat kerk zonder diaconie geen kerk mag heten. Vanuit deze centra zal daarom visionair nagedacht moeten worden op welke wijze de verbinding blijft met diaconie als eredienst en Godsontmoeting. Welke diaconale activiteiten, welke relaties en bondgenoten zijn nodig om niet droog te komen staan als het gaat om de mensendienst als Gods dienst?

Het is geen eenvoudige opgave. Diaconie wordt gedragen door vrijwilligers.

En ook hier is de krimp voelbaar. Goed pastoraal leiderschap zal gaan inzetten op het opnieuw maar anders betrekken van vrijwilligers bij de diaconie. Een op de naaste gerichte zorg die verder reikt dan de grenzen van de parochiegemeenschap kan juist ook andere mensen inspireren om in beweging te komen.

Duurzaamheid raakt aan eerbied voor de schepping, de noodzaak van de voedselbank raakt aan de ongelijke sociaal economische situaties in ons eigen land, fair trade raakt aan de ongelijke verdeling van goederen, van welvaart en welzijn in de wereld.

Hoe groen en duurzaam is onze eigen parochie?

Het zijn eigentijdse zaken waar we als (wereld-) burger dagelijks mee van doen hebben. Niet veraf maar direct in onze eigen omgeving. Veel mensen willen hier ‘iets’ mee. Niet achterover leunen maar vanuit de eigen mogelijkheden en middelen een bijdrage leveren. De Kerk kan en moet vanuit haar evangelische opdracht hiervoor een podium zijn en vooral ook blijven.

Op Tocht 01-2012.indd 23

Emmaüsgangers Naast een goede organisatie op maat en aansluitend bij de noden zal er ook geloofsverdiepend geïnvesteerd moeten worden in de betrokken vrijwilligers. Uitgangspunt en vertrekpunt hierbij zijn echter hun eigen existentiële en levensbeschouwelijke ervaringen en motivaties.

We laten ons hierbij inspireren door het verhaal van de Emmaüsgangers. Ook als het om diaconie gaat, staan we voor een uitdaging om binnen de recente ontwikkelingen in de Kerk door te gaan met het hoofd boven het maaiveld. Want ze herkenden hem in het breken van het brood: gastvrij onderdak voor daklozen, een luisterend oor voor de psychiatrische patiënt, een ziekenbezoek, een schuldhulpmaatje.

“Diaconie is eredienst, zij is teken en instrument van de aanwezigheid en de werking van Gods liefde onder de mensen.

Het gewone is verheven… mensendienst is Eredienst in Gods dienst.” * Voor het schrijven van dit artikel is gebruik gemaakt van de samenvatting van dr. H. Meeuws van zijn boek: ‘Diaconie. Van grondslagenonderzoek tot een pleidooi voor een diaconale mystagogie’.

Op vrijdag 3 februari 2012 bespreekt de Diaconale Studiekring dit proefschrift, waarop Henk Meeuws op 18 oktober 2011 promoveerde. Deze studiedag vindt plaats in de Bergkerk te Amersfoort (Dr. Abraham Kuyperlaan 2, tel.: 033 4617917) en duurt van 10.30-15.00 uur.

Organisatie: Oecumenische Diaconale Studiekring, Landelijk Katholiek Diaconaal Beraad (LKDB) en Landelijk bureau DISK. Aanmelden verplicht (graag vóór 1 februari) via Landelijk bureau DISK, Luijbenstraat 17, 5211 BR Den Bosch, tel.: 073 6128201 of e-mail info@disk-arbeidspastoraat.nl.

Kosten: € 20. Meer informatie over deze studiedag: www.disk-arbeidspastoraat.nl.

Het boek is te verkrijgen bij Landelijk bureau DISK (€ 29,90 inclusief porto), onder meer via het onlinebestelformulier op www.disk-arbeidspastoraat.nl. Op deze website is ook een samenvatting beschikbaar van het boek.

12-1-2012 16:57:55

24 NSGV Een nieuw jaar, nieuwe mogelijkheden. Allereerst wenst uw afdelingsbestuur van de NSGV u een goed 2012 toe.

Wij hopen ook dit jaar de kerkmuziek op vele manieren onder de aandacht te brengen. De vernieuwde start van ons cursuswerk biedt daartoe veel perspectief. In januari starten een kleine 20 extra cursisten met de opleiding tot cantor en de opleiding gregoriaans. Maar ook het korenfestival in februari en andere activiteiten dit jaar mogen nu al op veel belangstelling rekenen. In de eerste rubriek van dit jaar wordt het onderwerp ‘zingen’ belicht.

Waarom doet men dit zo graag?

Rogier van der Weyden, Bezoek van Maria aan Elisabet (1435)

De NSGV helpt u bij het vinden van goede kerkmuziek, zowel vocaal als instrumentaal. Ze bemiddelt als u op zoek bent naar een dirigent of organist. Ze verzorgt opleidingen en studiedagen en ze adviseert bijvoorbeeld bij fusies van koren. De NSGV geeft ook - op beperkte schaal - CD’s, boeken en brochures uit. De NSGV is de professional als het gaat om de liturgische muziek in Nederland. Ze vergroot uw deskundigheid. Ze beantwoordt uw vragen en biedt u kennis, ervaring en een groot netwerk.

In de bijbel wordt veel gezongen: de psalmen bijvoorbeeld, die voor een groot deel aan David worden toegeschreven. Wat de psalmdichter verwoordt is heel herkenbaar. Vreugde wordt bezongen, verdriet, wanhoop, hoop, angst, maar zeker ook vertrouwen op God. Psalmen zijn klaagzangen en gebeden, maar ook lofliederen.

Goedgehumeurde mensen zingen vaak hardop, maar we zingen ook om de moed erin te houden. We kennen het uit de negrospirituals en van oorlogsgevangenen in kampen, we kennen het uit de bijbel: daarin wordt zowel door mannen als vrouwen veel gezongen. Ze zongen zichzelf moed in, ze zongen over de bevrijding die ze mochten ervaren.

Zo zingt Myriam, Mozes’ zus, met de andere vrouwen na de bevrijding uit Egypte. Debora, rechter in Israël, zingt over de overwinning van Jaël. Hanna, Samuëls moeder, zingt omdat God haar bevrijdt van haar kinderloosheid.

Judit zingt wanneer ze haar volk heeft bevrijd van Holofernes, de veldheer van Nebukadnessar. En tenslotte is daar Maria, die in al haar bescheidenheid God lofzingt als antwoord op de woorden van haar nicht Elisabet.

Ik beluisterde laatst Palestrina’s Canticum canticorum. Het Hooglied van Salomo, oftewel Hét Lied der Liederen, dat de menselijke liefde tussen man en vrouw uitdrukt. Het Lied dat in christelijke zin wordt uitgelegd als het beeld van Christus en de Kerk als bruidegom en bruid. We horen hier niet zo vaak een passage uit in onze liturgie: daarin hebben liederen een ietwat andere functie, namelijk het begeleiden van een liturgische handeling.

Tegenwoordig staat de Kerk niet in hoog aanzien. Het getuigt haast van moed om tegen de stroom van de maatschappij in te blijven geloven en daarvan te getuigen.

Juist in die context wens ik ons allen toe dat we tegen die stroom in durven zingen van wat er leeft aan geloof in ons hart. Laten we de psalmdichters, de bijbelse vrouwen en Salomo volgen en zingen van vreugde of uit verdriet, laten we zingend bidden en onszelf hoop, moed en vertrouwen in onze God inzingen in het nieuwe jaar dat voor ons ligt.

Lonneke Gunnink-van den Berg liturgisch adviseur NSGV Utrecht

Op Tocht 01-2012.indd 24

Agenda 12 februari 2012: Korenfestival Rhenen. (inschrijven via: nsgvutrecht@gmail.com) Voor overige informatie en aanmelding kunt u zich wenden tot het secretariaat of kijken op www.nsgv.nl Cursussen De NSGV heeft hard gewerkt aan een herstructurering van haar cursussenbeleid. Kijk op onze website voor de actuele informatie.

Via onze (gratis) Nieuwsbrief en website wordt u op de hoogte gehouden.

Bureausecretariaat NSGV Aartsbisdom Utrecht Amersfoortseweg 10 3705 GJ Zeist tel.: (030) 6982579 gsm: (06) 49957318 (ma & do) post@nsgvaartsbisdom.nl Eretekenen Aanvragen alleen schriftelijk én ruim twee maanden voor de uitreikingdatum.

NSGV eretekenen (T.a.v. Cees Aelbers) Amersfoortseweg 10 3705 GJ Zeist tel.: (06) 23636329 (wo 9-16 uur) eretekenen@live.nl

12-1-2012 16:57:55