ÊÀÌÅÍÅÍÎÒÎ ÖÀÐÑÒÂÎ
ìàëî íÿêîãà ñè â åäíî äàëå÷íî öàðñòâî åäèí âîéíèê. Ñëóæáàòà ìó ïî÷òè ñâúðøâàëà âå÷å – äâàéñåò è ïåòàòà ãîäèíà êàðàë âúâ âîéñêàòà, – àëà âñè÷êè íà÷àëíèöè âñå ãî íàëàãàëè ñ òîÿãè ïî ãúðáà è òîé òúðïÿë, òúðïÿë, ïúê ðåøèë äà èçáÿãà. Ìåòíàë òîðáè÷êàòà íà ãðúá, íàðàìèë ïóøêàòà, ñáîãóâàë ñå ñ äðóãàðèòå ñè è ïîòåãëèë íàêúäåòî ìó âèäÿò î÷èòå. Âúðâÿë òîé, âúðâÿë, ñòèãíàë äî äðóãî öàðñòâî. Âèäÿë åäèí âîéíèê íà ïîñò è ãî ïèòà: – Êúäå ìîãà äà ñïðà, çà äà ñè ïî÷èíà? ×àñîâèÿò äîêëàäâàë íà åôðåéòîðà, åôðåéòîðúò – íà îôèöåðà, îôèöåðúò – íà ãåíåðàëà, à ãåíåðàëúò äîêëàäâàë íà ñàìèÿ öàð. È öàðÿò íàðåäèë äà ìó äîâåäàò âîéíèêà. Èçïúíàë ñå âîéíèêúò ïðåä öàðÿ, âçåë ïóøêàòà çà ïî÷åñò, à öàðÿò ãî ïèòà: – Êàæè ñè ïðàâè÷êàòà, îòêúäå èäåø è íàêúäå îòèâàø? Âîéíèêúò ñè ïðèçíàë, ÷å å èçáÿãàë îò âîéñêàòà, è ïîìîëèë öàðÿ äà ãî âçåìå íà ñëóæáà. – Äîáðå – ðåêúë òîé. – Ùå òå âçåìà äà ïàçèø ãðàäèíèòå ìè. Òðÿáâà äà çíàåø, ÷å íÿêîé òðîøè ëþáèìèòå ìè äúðâåòà. Àç òîëêîâà ãè îáè÷àì, òàêà õóáà-
5 ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
6 âî ãè ãëåäàì, à íÿêàêâî ÷óäîâèùå èäâà è ãè ÷óïè öåëè-öåëåíè÷êè. Ìèíàëè ñå ãîäèíà-äâå, ïî÷íàëà òðåòàòà ãîäèíà, è òÿ ñå ïðåïîëîâèëà, à íèùî íå ñå ñëó÷âàëî â öàðñêèòå ãðàäèíè. Âñè÷êî ñè áèëî ñïîêîéíî è äúðâåòàòà ðàñòåëè è äàâàëè ÷óäíî õóáàâè ïëîäîâå çà ðàäîñò íà öàðÿ. Àëà åäíà ñóòðèí, ùîì âîéíèêúò òðúãíàë êàêòî âñåêè äåí äà îáõîæäà ãðàäèíèòå – ùî äà âèäè: íàéõóáàâèòå äúðâåòà ëåæàò ïðå÷óïåíè íà çåìÿòà. – Ãëåäàé òè êàêâà áåëÿ! – èçîõêàë âîéíèêúò. – Ñåãà öàðÿò ùå íàðåäè äà ìå îáåñÿò! È òîé ñåäíàë íà åäèí äúíåð è ñå çàâàéêàë. Àëà èçâåäíúæ ñå ðàçíåñúë ñòðàøåí ãðîõîò è åäíà îãðîìíà ïòèöà ïðåëåòÿëà íèñêî íàä äúðâåòàòà è èçïî÷óïèëà êàêâîòî áèëî îñòàíàëî. Âîéíèêúò ãðúìíàë ñ ïóøêàòà ñè, íî íå ìîãúë äà óáèå ïòèöàòà, ñàìî ÿ ðàíèë â äÿñíîòî êðèëî. Òÿ êàöíàëà íà çåìÿòà è ïîíåæå âå÷å íå ìîæåëà äà ëåòè, õóêíàëà íà äâàòà ñè êðàêà äà áÿãà. À âîéíèêúò ñå çàâòåêúë ñëåä íåÿ. Òúð÷àëà ïòèöàòà, òúð÷àëà, ñòèãíàëà äî åäíà âèñîêà ñêàëà è õëúòíàëà çàä íåÿ. Âîéíèêúò áåçñòðàøíî ÿ ïîñëåäâàë. Ïàäàë òîé, ïàäàë â åäíà äúëáîêà äóïêà, íàé-íàêðàÿ òóïíàë íà äúíîòî è ëåæàë â íåñâÿñò ÷àê äî äðóãèÿ äåí. Êàòî ñå îïîìíèë, ñòàíàë è ñå îãëåäàë. È – õà, äà íå ïîâÿðâàø! – ïîäçåìíèÿò ñâÿò áèë ñúùî êàòî çåìíèÿ. „Òóé ùå ðå÷å, ÷å òðÿáâà äà èìà è õîðà!“ – ðåøèë âîéíèêúò è òðúãíàë äà ãè òúðñè.
ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
Âúðâÿë, âúðâÿë, ñòèãíàë äî åäèí ãîëÿì ãðàä. Ïðåä 7 ïîðòèòå ìó ñòîÿë ÷àñîâè, àëà òîé íèòî ïîìðúäâàë, ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ íèòî ïðîäóìâàë. Âîéíèêúò íàé-íàêðàÿ ãî ïîáóòíàë – òîé áèë êàòî îò êàìúê! Òðúãíàë âîéíèêúò äà ñå ðàçõîæäà èç óëèöèòå – íèêúäå íå âèäÿë æèâà äóøà. Ïîñïðÿë ñå ïðåä äâîðåöà, ïîñëå âëÿçúë è âúòðå. Èìàëî ãîëåìè ñòàè òàì, íàðåäåíè, óêðàñåíè, ìàñèòå îòðóïàíè ñ ÿäåíå è ïèåíå, àìà ÷îâåê íå ñå âèæäà! Âîéíèêúò ñåäíàë, íàõðàíèë ñå õóáàâè÷êî è ïîëåãíàë ìàëêî äà ñè ïî÷èíå. È èçâåäíúæ ÷óë øóì. Ñêîêíàë òîé, ãðàáíàë ïóøêàòà è çàñòàíàë íàùðåê. È åòî ÷å â ñòàÿòà âëÿçëà ïðåêðàñíà äåâîéêà, à ñëåä íåÿ ìíîãî ñëóãèíè è áàâà÷êè. Âîéíèêúò ñå èçîïíàë, à òÿ ëþáåçíî ìó ðåêëà: – Äîáúð äåí, âîéíè÷å! Êàê ïîïàäíà òóêà? – Íàåõ ñå äà ïàçÿ öàðñêèòå ãðàäèíè îò åäíà îãðîìíà ïòèöà, äåòî ÷óïåøå äúðâåòàòà. Ðàíèõ ÿ â äÿñíîòî êðèëî è òðúãíàõ ñëåä íåÿ. Åòî òúé ñå îçîâàõ òóê – íàêðàòêî ðàçêàçàë âîéíèêúò öÿëàòà ñè èñòîðèÿ è ïàê ñå èçïúíàë. – Òàçè ïòèöà å ìîÿ ðîäíà ñåñòðà – êàçàëà äåâîéêàòà. – Òÿ å ìíîãî çëà. È â íàøåòî öàðñòâî ãîëåìè ïîðàçèè íàïðàâè è íàêðàÿ öÿëîòî ãî âêàìåíè. Íî òè ìîæåø äà íè ïîìîãíåø. Âçåìè òàçè êíèãà è âå÷åðòà ïî÷íè äà ÿ ÷åòåø. Íå ñïèðàé, äîêàòî ïðîïåÿò ïåòëèòå. Êàêâèòî è ñòðàõîòèè äà âèæäàø, íå ñå ñòðÿñêàé, àìè ñè ÷åòè êíèãàòà è çäðàâî ÿ äðúæ, íå ÿ èçïóñêàé. Àêî äîïóñíåø äà òè ÿ âçåìàò, èçãóáåí ñè! Íî àêî èçäúð-
8 ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
10 æèø òðè íîùè è ÿ îïàçèø, ùå ñå îìúæà çà òåáå! – Äîáðå – ðåêúë âîéíèêúò. È ùîì ñå ñòúìíèëî, òîé âçåë êíèãàòà è ñå çà÷åë. Èçâåäíúæ ñå ðàçíåñúë àäñêè òúòåí. Äâîðåöúò ñå ðàçòðåñúë èç îñíîâè, äâîðúò ñå íàïúëíèë ñ âîéíèöè. Äîøëè íÿêîãàøíèòå íà÷àëíèöè íà âîéíèêà ñ òîÿãèòå, âçåëè äà ãî çàïëàøâàò, çàðåäèëè ïóøêèòå ñè äà ãî óáèâàò, çàäåòî å èçáÿãàë... Íî íà âîéíèêà è îêîòî ìó íå ìèãâàëî. Òîé ñòèñêàë çäðàâî êíèãàòà è ÷åòÿë ëè, ÷åòÿë! Ïðîïåëè ïúðâè ïåòëè è â ìèã íàñòàíàëà òèøèíà. Íà äðóãàòà íîù ñòàíàëî îùå ïî-ñòðàøíî, à íà òðåòàòà – íå å çà ðàçêàçâàíå! Íàäîøëè ïàëà÷è ñ òðèîíè è ÷óêîâå, íàëåòåëè äà òðîøàò êîñòèòå íà âîéíèêà, äà ìó ñ÷óïÿò ãëàâàòà è êàêâî ëè íå îùå, à íàé-âå÷å äà ìó âçåìàò êíèãàòà. Ãîðêèÿò âîéíèê åäâà ïîíàñÿë âñè÷êèòå ñòðàõîòèè. Ïðîïåëè ïúðâè ïåòëè è ïàëà÷èòå èç÷åçíàëè êàòî äèì. È åòî ÷å ñúñ çîðàòà öÿëîòî öàðñòâî çàïî÷íàëî äà ñå ñúæèâÿâà. Ïî óëèöèòå òðúãíàëè õîðà, çà÷óëè ñå øóìîâå è ñëåä ìàëêî â ñòàÿòà âëÿçëà öàðêèíÿòà ñúñ ñâîèòå ãåíåðàëè, ñúñ ñâèòàòà è ñ äðóæêèòå ñè è âñè÷êè âêóïîì çàïî÷íàëè äà õâàëÿò âîéíèêà çà íåãîâàòà ñìåëîñò è êàçàëè, ÷å òîé òðÿáâà äà áúäå òåõåí öàð.
ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
È îùå ñúùèÿ äåí âîéíèêúò ñå îæåíèë çà êðàñèâàòà öàðêèíÿ è äâàìàòà æèâåëè äî äúëáîêè ñòàðèíè.
ÀÐÊÈÍßÒÀ ÇÌÈß
äèí êàçàê ñè ÿçäåë ïî ïúòÿ è íàâëÿçúë â ãúñòà ãîðà.  òàçè ãîðà íà åäíà ïîëÿíêà èìàëî êóïà ñåíî. Êàçàêúò ñå ïîñïðÿë äà ñè ïî÷èíå, ëåãíàë ïîä êóïàòà è çàïàëèë ëóëè÷êàòà ñè. Ïóøèë, ïóøèë è íå âèäÿë êàê åäíà èñêðà ïàäíàëà â ñåíîòî. Êàçàêúò ñå ìåòíàë íà êîíÿ è ïîòåãëèë îòíîâî. Åäâà òðúãíàë òîé, è åòî ÷å çàä ãúðáà ìó ëóìíàë îãúí – îñâåòèë öÿëàòà ãîðà. Êàçàêúò ñå îáúðíàë è ùî äà âèäè – êóïàòà ñåíî ãîðè, à íàñðåä îãúíÿ ñòîè êðàñèâà äåâîéêà è âèêà: – Êàçà÷å, äîáðè ÷îâå÷å, èçáàâè ìå îò ñìúðòòà! – Êàê äà òå èçáàâÿ? Ïëàìúöèòå ñà òå îáãðàäèëè îòâñÿêúäå! – âèêíàë êàçàêúò. – Ìóøíè â îãúíÿ êîïèåòî ñè, ïî íåãî ùå èçëÿçà. Êàçàêúò ìóøíàë äúëãîòî ñè êîïèå â îãúíÿ è èçâúðíàë ëèöå, äà íå ãî îïàðÿò ïëàìúöèòå. À êðàñàâèöàòà òîç÷àñ ñå ïðåâúðíàëà â çìèÿ, ïðîïúëçÿëà ïî êîïèåòî, ïîñëå ïî ðúêàòà íà êàçàêà, êà÷èëà ñå íà øèÿòà ìó, óâèëà ñå òðè ïúòè è çàõàïàëà îïàøêàòà ñè. Êàçàêúò ìíîãî ñå óïëàøèë è ñå çà÷óäèë êàêâî äà ïðàâè. À çìèÿòà ïðîãîâîðèëà ñ ÷îâåøêè ãëàñ: – Íå ñå áîé, õðàáðåöî! Ùå ìå íîñèø íà øèÿòà ñè ñåäåì ãîäèíè è ùå òúðñèø îëîâíîòî öàðñòâî. Íàìå-
11 ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
12 ðèø ëè ãî – ùå æèâååø òàì îùå ñåäåì ãîäèíè. Êàòî íàïðàâèø âñè÷êî òîâà, ùå áúäåø ùàñòëèâ! È êàçàêúò ïîòåãëèë äà òúðñè îëîâíîòî öàðñòâî. Ìíîãî âðåìå èçìèíàëî, ìíîãî âîäà èçòåêëà è â êðàÿ íà ñåäìàòà ãîäèíà êàçàêúò ñòèãíàë äî åäíà ñòðúìíà ïëàíèíà. Íà âúðõà íà ïëàíèíàòà ñå èçâèñÿâàë îëîâåí çàìúê, îïàñàí ñ âèñîêà áåëîêàìåííà ñòåíà. Êàçàêúò ïðåïóñíàë êúì çàìúêà, ñòåíàòà ïðåä íåãî ñå ðàçòâîðèëà è òîé âëÿçúë â îáøèðåí äâîð.  òîçè ìèã çìèÿòà ñå ñïóñíàëà îò øèÿòà ìó, óäàðèëà ñå â ñèâàòà çåìÿ è èç÷åçíàëà – ñÿêàø íèêîãà íå ÿ å èìàëî. Êàçàêúò âúðçàë êîíÿ ñè â êîíþøíÿòà è âëÿçúë â çàìúêà äà ðàçãëåæäà ñòàèòå. Íàâñÿêúäå îãëåäàëà, ñðåáðî è çëàòî, à íèêúäå íÿìà æèâà äóøà. „Åõ, êúäå ïîïàäíàõ àç! – ïîìèñëèë ñè òîé. – Êîé òóê ùå ìå õðàíè, êîé òóê ùå ìå ïîè? ßñíî å, ÷å ùå ñè óìðà îò ãëàä!“ Ñàìî êàòî ñè ãî ïîìèñëèë – è âèæ òè! – ïðåä íåãî èçíèêíàëà ìàñà, à âúðõó íåÿ êàêâè ëè íå ÿñòèÿ è íàïèòêè... Òîé ñå íàõðàíèë è îòèøúë äà íàãëåäà êîíÿ ñè. Âëèçà â êîíþøíÿòà è ùî äà âèäè – êîíÿò ìó ÿäå îâåñ. – Å, òàêà íå å çëå! Ùå ïðåæèâååì íÿêàê! È ñòîÿë êàçàêúò â çàìúêà äúëãè-äúëãè äíè, è äúëáîêà ñêóêà ãî íàëåãíàëà. Òî íå å øåãà ðàáîòà äà ñè ñúâñåì-ñúâñåì ñàì! Íÿìà ñ êîãî è äóìà äà ñè ïðîäóìàø. È òîé ðåøèë äà ñè òðúãíå, àìà íàêúäåòî è äà ñå çàïúòåë, ïðåä íåãî ñå èçïðå÷âàëà ñòåíàòà – ãëàäêà, è â íåÿ íèòî âðàòà, íèòî ïðîöåï. Çà÷óäèë ñå êàçàêúò
ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
êàêâî äà ïðàâè, ïúê âçåë åäíà òîÿãà è êàòî ïî÷íàë äà 13 ÷óïè è äà òðîøè âñè÷êî â çàìúêà – è îãëåäàëà, è ïðî- ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ çîðöè, è âàçè, è ñòîëîâå, è êàêâîòî ìó ïàäíå. „Äàíî ñòîïàíèíúò íàé-ñåòíå äà èçëåçå è äà ìå èçãîíè!“ – ìèñëåë ñè êàçàêúò. Äà, àìà íèêîé íå ñå ïîÿâèë. Êàçàêúò ëåãíàë äà ñïè è íà äðóãàòà ñóòðèí, êàòî ñòàíàë äà çàêóñè, ùî äà âèäè – íÿìà íè ìàñà, íè ÿäåíåòà. „Êàêâàòî ïîïàðà ñè íàäðîáèø, òàêàâà ùå ñúðáàø!“ – ÿäíî ñè êàçàë êàçàêúò è êàòî ñå ðàçêàÿë òúé, âåäíàãà èçíèêíàëà ïàê ìàñàòà ñ ÿñòèÿ è ïèòèåòà. Ìèíàëè îùå òðè äíè è íà ñóòðèíòà êàçàêúò ñå ñúáóäèë, ïîãëåäíàë ïðåç ïðîçîðåöà è âèäÿë, ÷å êîíÿò ìó ñòîè îñåäëàí è ðèå ñ êðàê. Êàêâî ëè çíà÷åëî òîâà? Êàçàêúò ñå èçìèë, îáëÿêúë ñå, âçåë ñè äúëãîòî êîïèå è èçëÿçúë íà äâîðà. È èçâåäíúæ ïðåä íåãî èçíèêíàëà êðàñèâàòà äåâîéêà. – Çäðàâåé, õðàáðåöî! – ðåêëà òÿ. – Ñåäåìòå ãîäèíè èçìèíàõà è òè ìå èçáàâè îò ñìúðòòà. Çíàé, ÷å àç ñúì öàðñêà äúùåðÿ. Êàø÷åé Áåçñìúðòíè ìå îòâëå÷å, èñêàøå äà ìó ñòàíà æåíà, íî àç ìó ñå íàäñìÿõ. Çàòîâà òîé ìå íàìðàçè è îò çëîáà ìå ïðåâúðíà â îòðîâíà çìèÿ. Áëàãîäàðÿ òè, ÷å ÷åòèðèíàéñåò ãîäèíè æèâÿ çà ìåíå! Ñåãà ùå èäåì ïðè ìîÿ áàùà. Òîé ùå èñêà äà òè äàäå çà íàãðàäà çëàòî è ñêúïîöåííè êàìúíè, íî òè íèùî íå âçåìàé, à ïîèñêàé áú÷âè÷êàòà, êîÿòî å â ìàçåòî. – À êàêâî èìà â òàçè áú÷âè÷êà? – Àêî ÿ òúðêóëíåø íàäÿñíî, âåäíàãà èçíèêâà äâîðåö, òúðêóëíåø ëè ÿ íàëÿâî – äâîðåöúò èç÷åçâà.
14 ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
– Äîáðå – ðåêúë êàçàêúò. Òîé âúçñåäíàë êîíÿ, êà÷èë ïðåä ñåáå ñè è ïðåêðàñíàòà öàðêèíÿ è – ãëåäàé òè! – ñòåíèòå ñå ðàçòâîðèëè è êîíÿò ïðåïóñíàë ñ âñå ñèëà. Ìíîãî ëè ÿçäèëè, ìàëêî ëè – åòî ÷å êàçàêúò è öàðêèíÿòà ïðèñòèãàò ïðè öàðÿ. Ùîì öàðÿò âèäÿë äúùåðÿ ñè, ìíîãî ñå çàðàäâàë, áëàãîäàðèë íà êàçàêà è ìó äàâà òîðáè, ïúëíè ñúñ çëàòî è áèñåðè. À õðàáðèÿò êàçàê êàçâà: – Íå ìè òðÿáâà íà ìåí íèòî çëàòî, íèòî áèñåðè. Äàé ìè çà ñïîìåí îíàç áú÷âè÷êà, êîÿòî ñòîè â ìàçåòî. – Î, òè ìíîãî èñêàø, áðàòå ìîé! Íî íÿìà êàêâî äà ñå ïðàâè – äúùåðÿòà ìè å ïî-ñêúïà îò âñè÷êî! Çà íåÿ è áú÷âè÷êàòà ùå ïðåæàëÿ! Âçåìè ÿ. Êàçàêúò âçåë öàðñêèÿ ïîäàðúê è ïîòåãëèë îòíîâî ïî áåëèÿ ñâÿò. ßçäèë, ÿçäèë è åòî ÷å ñðåùíàë ñòàð äÿäî. Äÿäîòî ãî ìîëè: – Íàõðàíè ìå, õðàáðåöî! Êàçàêúò ñêîêíàë îò êîíÿ, îòâúðçàë áú÷âè÷êàòà, òúðêóëíàë ÿ íàäÿñíî – è â ìèã ïðåä òÿõ èçðàñíàë ÷óäåí äâîðåö. Äâàìàòà âëåçëè â ðàçêîøíèòå ïàëàòè è ñåäíàëè íà òðàïåçàòà. È ïðåäè îùå äà ïðîäóìàò – åòî ÷å ñëóãèòå íîñÿò öÿë áèê è òðè êîòåëà áèðà. Ñòàðåöúò ñå çàåë çäðàâàòà çà ðàáîòà: ÿäå è ïúøêà îò óäîâîëñòâèå. Èçÿë òîé öåëèÿ áèê, èçïèë òðèòå êîòåëà áèðà è âèêíàë: – Ìàëêî å, àìà íÿìà êàêâî äà ñå ïðàâè. Áëàãîäàðÿ çà ñêðîìíàòà ãîùàâêà.
Äâàìàòà èçëåçëè îò äâîðåöà. Êàçàêúò òúðêóëíàë 15 ÐÓÑÊÈ áú÷âè÷êàòà íàëÿâî è äâîðåöúò èç÷åçíàë êàòî äèì. ÏÐÈÊÀÇÊÈ – Äà íàïðàâèì çàìÿíà – êàçàë ñòàðåöúò íà êàçàêà. – Àç ùå òè äàì ìå÷à ñè, à òè ìè äàâàø áú÷âè÷êàòà. – À êàêâî ïðàâè òîçè ìå÷? – Òà òîâà å ìå÷ ñàìîñå÷. Òðÿáâà ñàìî äà çàìàõíåø è òîé çàïî÷âà ñ òàêàâà ñèëà äà ñå âúðòè, ÷å âñè÷êî èçáèâà. Âèæäàø ëè òàçè ãîðà? Èñêàø ëè äà òè ïîêàæà êàêâî ùå íàïðàâè ìå÷úò? È ñòàðåöúò èçâàäèë ìå÷à, çàìàõíàë ñ íåãî è êàçàë: – Õàéäå, ìå÷ ñàìîñå÷, îòñå÷è òàÿ ãúñòà ãîðà! Ìå÷úò ïîëåòÿë, îòñÿêúë âñè÷êè äúðâåòà, íàöåïèë ãè è ãè íàðåäèë. Ïîñëå ñå âúðíàë è ñå ïúõíàë â íîæíèöàòà íà ñòàðåöà. Êàçàêúò íå ðàçìèñëÿë äúëãî – äàë íà ñòàðåöà áú÷âè÷êàòà, âçåë ìå÷à ñàìîñå÷, ÿõíàë êîíÿ è ñå çàïúòèë ïàê êúì öàðñêèÿ äâîðåö. À êúì ïðåñòîëíèÿ ãðàä íàñòúïâàë ïðåç òîâà âðåìå ñèëåí âðàã. Êàçàêúò âèäÿë áåçáðîéíàòà âîéñêà, çàìàõíàë êúì íåÿ ñ ìå÷à è êàçàë: – Ìå÷ ñàìîñå÷, íàñå÷è âîéñêàòà íà âðàãà! È êàòî çàïàäàëè åäíè ãëàâè... Ñëåä ìàëêî íèêàêúâ âðàã íå îñòàíàë. Öàðÿò èçëÿçúë äà ïîñðåùíå êàçàêà, ïðåãúðíàë ãî, öåëóíàë ãî è ðåøèë äà ìó äàäå äúùåðÿ ñè çà æåíà. Ñâàòáàòà áèëà áîãàòà. È àç íà òàçè ñâàòáà áÿõ, ñëàäêî âèíî ïèõ, ïî ìóñòàöèòå ìè òå÷å, â óñòàòà ìè íå ïîòå÷å.
16 ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
ËÜÎÍÓØÊÀ
èâåëè íÿêîãà åäèí äÿäî è åäíà áàáà. Òå ñè èìàëè äúùåðÿ Àëüîíóøêà è ñèí÷å Èâàíóøêà. Äÿäîòî è áàáàòà óìðåëè è Àëüîíóøêà è Èâàíóøêà îñòàíàëè ñàì-ñàìè÷êè íà ñâåòà. Òðúãíàëà Àëüîíóøêà ïî ðàáîòà, âçåëà è Èâàíóøêà ñúñ ñåáå ñè. Âúðâåëè òå ïî äàëå÷åí ïúò, ïðåç øèðîêî ïîëå. Èâàíóøêà îæàäíÿë: – Ñåñòðèöå Àëüîíóøêå, âîäèöà ìè ñå ïèå. – Ïî÷àêàé, áðàòêî, ùå ñòèãíåì äî êëàäåíåö. Âúðâåëè òå, âúðâåëè – ñëúíöåòî âèñîêî, êëàäåíåöúò äàëåêî, æåãà ãè ãîðè, â ïîò ñå îáëèâàò. À ïðåä òÿõ ñëåäà îò êðàâåøêî êîïèòî, ïúëíà ñ âîäà. – Ñåñòðèöå Àëüîíóøêå, ùå ñè ïèéíà îò êîïèòîòî! – Íå ïèé, áðàòêî, ùå ñå ïðåâúðíåø â òåëåíöå! Ïîñëóøàë ÿ Èâàíóøêà. Ïðîäúëæèëè íàòàòúê. Ñëúíöåòî âèñîêî, êëàäåíåöúò äàëåêî, æåãà ãè ãîðè, â ïîò ñå îáëèâàò. À ïðåä òÿõ ñëåäà îò êîíñêî êîïèòî, ïúëíà ñ âîäà. – Ñåñòðèöå Àëüîíóøêå, ùå ñå íàïèÿ îò êîïèòîòî. – Íå ïèé, áðàòëåíöå, ùå ñå ïðåâúðíåø â êîí÷å! Âúçäúõíàë Èâàíóøêà. Îòíîâî òðúãíàëè. Âúðâåëè, âúðâåëè – ñëúíöåòî âèñîêî, êëàäåíåöúò äàëåêî, æåãà ãè ãîðè, â ïîò ñå îáëèâàò. À ïðåä òÿõ – êîçå êîïèòöå,
ïúëíî ñ âîäèöà. Èâàíóøêà êàçàë: 17 ÐÓÑÊÈ – Ñåñòðèöå Àëüîíóøêå, íå ìîãà ïîâå÷å, ùå ñå íà- ÏÐÈÊÀÇÊÈ ïèÿ îò êîïèòöåòî. – Íå ïèé, áðàò÷å, ùå ñå ïðåâúðíåø â êîçëåíöå! Íå ÿ ïîñëóøàë Èâàíóøêà è ïèéíàë âîäà îò êîçåòî êîïèòöå. Ïèë òîé è ñòàíàë êîçëåíöå... Ïîâèêàëà Àëüîíóøêà áðàò÷åòî ñè, à âìåñòî Èâàíóøêà ñëåä íåÿ çàòè÷àëî áÿëî êîçëå. Ðàçïëàêàëà ñå Àëüîíóøêà, ñåäíàëà êðàé åäíà êóïà ñåíî, îáëèâà ñå â ñúëçè, à êîçëåòî ñêà÷à êðàé íåÿ.  òîâà âðåìå ìèíàë åäèí òúðãîâåö: – Çàùî ïëà÷åø, õóáàâà äåâîéêî? Àëüîíóøêà ìó ðàçêàçàëà çà áåäàòà ñè. Òúðãîâåöúò º ðåêúë: – Îìúæè ñå çà ìåí.  çëàòî è ñðåáðî ùå òå îáëåêà, à êîçëåòî ñ íàñ ùå æèâåå. Ïîìèñëèëà Àëüîíóøêà, ïîìèñëèëà è ñå îìúæèëà çà òúðãîâåöà... Çàæèâåëè ñè òå, è êîçëåòî ñ òÿõ. Îò åäíà ÷èíèÿ ñ Àëüîíóøêà ÿäå, îò åäíà ÷àøà ïèå. Âåäíúæ òúðãîâåöúò íå áèë âêúùè. Íå ùåø ëè, äîøëà åäíà âåùèöà, çàñòàíàëà ïîä ïðîçîðåöà íà Àëüîíóøêà è ëþáåçíî çàïî÷íàëà äà ÿ ìîëè äà ñå èçêúïÿò â ðåêàòà. Çàâåëà âåùèöàòà Àëüîíóøêà íà ðåêàòà. Ñïóñíàëà ñå âúðõó º, çàâúðçàëà íà øèÿòà º êàìúê è ÿ õâúðëèëà â ðåêàòà. À ñàìàòà òÿ ñå ïðåâúðíàëà â Àëüîíóøêà, îá-
18 ëÿêëà ñå â íåéíèòå äðåõè è ñå âúðíàëà â êúùàòà º. Íèêîé íå ïîçíàë âåùèöàòà. Âúðíàë ñå òúðãîâåöúò, è òîé íå ÿ ïîçíàë. Åäíè÷êî êîçëåíöåòî âñè÷êî çíàåëî. Íàòúæèëî ñå òî, êëþìíàëî ãëàâà, íèòî âîäà ïèå, íèòî õëÿá ÿäå. Ñóòðèí è âå÷åð õîäè ïî áðåãà íà ðåêàòà è âèêà: – Àëüîíóøêå, Àëüîíóøêå! Èçëåç, èçëåç íà áðåãà... Íàó÷èëà ñå âåùèöàòà è çàïî÷íàëà äà ìîëè ìúæà ñè äà çàêîëè êîçëåòî... Ìú÷íî ìó áèëî íà òúðãîâåöà çà êîçëåòî, ñâèêíàë áèë ñ íåãî, íî âåùèöàòà òàêà íàñòîÿâàëà, òàêà ìó ñå ìîëåëà, ÷å òîé íàêðàÿ ñå ñúãëàñèë: – Å, äîáðå, çàêîëåòå ãî... Çàïîâÿäàëà âåùèöàòà äà íàêëàäàò áóéíè îãíüîâå, äà êèïíàò âîäà â æåëåçíè êîòëè, äà íàòî÷àò íîæîâåòå... Êîçëåòî ðàçáðàëî, ÷å îùå ìàëêî èìà äà æèâåå, è êàçàëî íà òúðãîâåöà: – Ïóñíè ìå ïðåäè òîâà äà îòèäà íà ðåêàòà, âîäèöà äà ñè ïèéíà. – Äîáðå, îòèâàé. Õóêíàëî êîçëåòî êúì ðåêàòà, ñïðÿëî íà áðåãà è æàëíî çàíàðåæäàëî: – Àëüîíóøêå, Àëüîíóøêå! Èçëåç, èçëåç íà áðåãà. Áóéíè îãíüîâå ãîðÿò. Æåëåçíè êîòëè êèïÿò. Îñòðè íîæîâå çâúíòÿò. Ìåíå èñêàò äà êîëÿò! Àëüîíóøêà ìó îòãîâîðèëà îò ðåêàòà: – Èâàíóøêà, áðàò÷å ñêúïî! Êàìúê ìå íàäîëó äúðïà.
ÐÓÑÊÈ ÏÐÈÊÀÇÊÈ
Êðàêàòà ìè òðåâà ñïëèòà. Íà ãúðäèòå ìè ïÿñúê òåæè. 19 ÐÓÑÊÈ À âåùèöàòà òúðñèëà, òúðñèëà êîçëåòî, íå ãî íàìå- ÏÐÈÊÀÇÊÈ ðèëà è êàçàëà íà åäèí ñëóãà: – Áÿãàé, íàìåðè êîçëåòî è ìè ãî äîâåäè. Îòèøúë ñëóãàòà íà ðåêàòà è ùî äà âèäè – êðàé áðåãà òè÷à êîçëåòî è æàëíî íàðåæäà: – Àëüîíóøêå, Àëüîíóøêå! Èçëåç, èçëåç íà áðåãà. Áóéíè îãíüîâå ãîðÿò. Æåëåçíè êîòëè êèïÿò. Îñòðè íîæîâå çâúíòÿò. Ìåíå èñêàò äà êîëÿò! À îò ðåêàòà ñå ÷óâà ãëàñ: – Èâàíóøêà, áðàò÷å ñêúïî! Êàìúê ìå íàäîëó äúðïà. Êðàêàòà ìè òðåâà ñïëèòà. Íà ãúðäèòå ìè ïÿñúê òåæè. Ñëóãàòà èçòè÷àë âêúùè è ðàçêàçàë íà òúðãîâåöà êàêâî å ÷óë êðàé ðåêàòà. Ñúáðàëè ñå òîãàâà õîðà, îòèøëè íà ðåêàòà, õâúðëèëè êîïðèíåíè ìðåæè è èçòåãëèëè íà áðåãà Àëüîíóøêà. Ñâàëèëè êàìúêà îò âðàòà º, âúâ âîäàòà ãî õâúðëèëè, à íåÿ îáëåêëè â ïðàçíè÷íè äðåõè. Îæèâÿëà Àëüîíóøêà è ñòàíàëà îùå ïî-õóáàâà. Êîçëåòî îò ðàäîñò ñå ïðåìåòíàëî òðè ïúòè ïðåçãëàâà è îòíîâî ñòàíàëî ìîì÷åíöåòî Èâàíóøêà. À çëàòà âåùèöà çàâúðçàëè çà îïàøêàòà íà åäèí êîí è ãî ïóñíàëè äà ïðåïóñêà èç øèðîêîòî ïîëå.