Lawyer Τεύχος 15 by BOUSSIAS

LAWYER

The Business Magazine • Oκτώβριος 2021

ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΣΜΥΡΝΉΣ Head of Legal – Executive Director, METRO AEBE

Τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της υγείας_σελ. 22 De-compressing the legal profession _σελ. 34

Πτωχευτικός Κώδικας: Ένας χρόνος μετά την ψήφιση_σελ. 40

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

015

presents

17 People Management th

06 . 12 . 21

LIVE ON YOUR SCREEN

Executive Seminar

Δύο κορυφαίοι thinkers στη Διαχείριση των Aνθρώπων μοιράζονται τις γνώσεις τους και συνομιλούν με διακεκριμένα στελέχη της ελληνικής αγοράς!

Liz Wiseman

#17 in Thinkers50 list, Leadership Expert & Best-Selling Author

⊲ IMPACT PLAYERS:

How to Take the Lead, Play Bigger & Multiply Your Impact

Dave Ulrich

University Professor, Author, Speaker, Management Coach, & Management Consultant

⊲ HR Reinvention …

What’s Next for HR

www.peoplemanagement.gr Τιμητική Υποστήριξη

Συμμετοχές: Μαίρη Καλλιφείδα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 333), C.: 6936 533 318 Ε: mkalifida@boussias.com Χορηγίες: Μαρίνα Καφέζα, T: 210 6617777 (εσωτ. 252), E: mkafeza@boussias.com Περιεχόμενο: Χρύσα Δέμη, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 171), Ε: cdemi@boussias.com

Official Publication

LAWYER

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

LAWYER

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

015

The Business Magazine • Oκτώβριος 2021

ΧΡΊΣΤΟΣ ΔΉΜΑΣ

ΔΉΜΉΤΡΉΣ ΣΜΥΡΝΉΣ

Τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της υγείας_σελ. 22

Υφυπουργός Ανάπτυξης & Επενδύσεων

Editorial

News & Updates

015

Head of Legal – Executive Director, METRO AEBE

De-compressing the legal profession

_σελ. 34

Πτωχευτικός Κώδικας: Ένας χρόνος μετά την ψήφιση_σελ. 40

014

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

The Business Magazine • Oκτώβριος 2021

The Business Magazine www.lawyermagazine.gr EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M

Αλεξάνδρα Βαρλά

avarla@boussias.com ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ / ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ

Cover Story: Δημήτρης Σμυρνής, Head of Legal – Executive Director, METRO AEBE

Back Cover Story: Καινοτομία και Έρευνα

26 In the Spotlight: Θεόδωρος Λουκόπουλος, Αναπληρωτής Διευθύνων Εταίρος KLC LAW FIRM Θεώνη Φωτοπούλου, Ανώτερη Συνεργάτις KLC LAW FIRM Νίκη Παντσούκη, Ασκούμενη Δικηγόρος KLC LAW FIRM

Αθανάσιος Κυριαζής, Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Καινοτομίας, Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων Σωτήρης Διαμαντόπουλος, Δικηγόρος LL.M., Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

In the Spotlight: Τεχνητή Νοημοσύνη: Πώς το νέο ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο θα επηρεάσει τον τομέα της υγείας

In the Spotlight: Ειρήνη Κυριακίδη, Partner, Life Sciences & Healthcare, IP KG Law Firm

Lawyer Viewpoint: KYC at a glance

In the Spotlight: Πτωχευτικός Κώδικας: Εφαρμογή και προκλήσεις ένα χρόνο μετά την ψήφισή του

Lawyer Viewpoint: Κτήση ελληνικής ιθαγένειας

In the Spotlight: Στάθης Ποταμίτης, Μanaging Partner, POTAMITISVEKRIS

52 _

Opinions: Μαρία Γ. Σινανίδου, Int. IP LL.M. Certified Mediation Advocate, Δικηγόρος

Χρίστος Δήμας, Υφυπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων

34 _

In the Spotlight: De-compressing the legal profession: Καινοτόμα εργαλεία και πρακτικές που βελτιώνουν θεαματικά την καθημερινότητα του δικηγόρου _

47 _

55 _

Lawyer Viewpoint: KYC in a glance

59 _

Lawyer Events: Legal Geek Conference

48 _

Opinions: Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης, Δικηγόρος, Δ.Ν. Post – doc Νομικής Αθηνών, CIPP/E

56 _

Lawyer On Tour: Andy Stalman, CEO Totem Branding

60 _

World Report

61 _

Lawyer Viewpoint: Η αρχή της αναλογικότητας

Αλεξιάννα Τσότσου

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣ

Λυδία Βενέρη

ACCOUNT MANAGER

Λήδα Πλατή

lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Ρούλη Σαμίου

rsamiou@boussias.com ART DIRECTOR

Nατάσσα Θεοδοσίου ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

Θωμάς Αρσένης IMAGE BANK

Αdobe Stock ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ

Ρίτα Κανδάκη

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Aμαλία Ψιλούδη, Δηµήτρης Φαραός, Θανάσης Μουτζίκος

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ/ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

Pressious Arvanitidis

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ

Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης, Αλέξης Σουλιώτης, Λίνα Γκολοµάζου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ΕΤΗΣΙΕΣ) Εταιρειών: €121 Ιδιωτών: €99 Φοιτητών: €77 Κύπρου-Εξωτερικού: €132

ΕΚΔΟΤΗΣ

Μιχάλης Κ. Μπούσιας ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Κατερίνα Πολυμερίδου ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Νένα Γιαννακίδου CREATIVE DIRECTOR

Γιώργος Τριχιάς ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com Κωδικός ΕΛΤΑ 210177 ISSN 2732-6152

LAWYER _ 3

_EDITORIAL

“ THERE'S A WAY TO DO IT BETTER - FIND IT.” - Thomas A. Edison

ετά από περίπου ενάμιση χρόνο αποχής από τις δια ζώσης εκδηλώσεις, είχα τη χαρά να ταξιδέψω στο Λονδίνο προκειμένου να παρακολουθήσω το “Legal Geek Conference”, την ετήσια διοργάνωση του Legal Geek που πραγματοποιήθηκε τηρουμένων όλων των μέτρων ασφαλείας που επιτάσσει η νέα (μετα)πανδημική πραγματικότητα - χαρακτηριστικά ήταν τα lanyards σε διαφορετικά χρώματα (πράσινο, κίτρινο, κόκκινο), ανάλογα με το πόσο άνετα ένιωθε ο κάθε σύνεδρος με την κοινωνική επαφή. Ομολογώ ότι φτάνοντας εκεί περίμενα να συναντήσω άλλο ένα legal tech forum, στο οποίο οι διάφοροι πάροχοι υπηρεσιών τεχνολογίας παρουσιάζουν τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους οι δικηγόροι, σκεπτόμενη πως για μια ακόμη φορά η τεχνολογία θα παρουσιαστεί (εσφαλμένα) ως η ίδια η λύση στο πρόβλημα και όχι ως ένα μέσο για την εφαρμογή της λύσης στο πρόβλημα. Προς έκπληξή μου, ωστόσο, το διήμερο συνέδριο δεν περιορίστηκε σε απλή παράθεση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, λογισμικών και λοιπών εργαλείων τεχνολογίας, αλλά ανέδειξε τη σημασία της ριζικής αναθεώρησης των πρακτικών και της υιοθέτησης καινοτόμων διαδικασιών στην παροχή των νομικών υπηρεσιών, σύμφωνα με τη μέθοδο του legal design. “Legal excellence underpinned by innovative technology to drive transformation”, ανέφερε χαρακτηριστικά κατά τη διάρκεια του συνεδρίου η Sonia Awan, Global Head of Innovation Architecture της Freshfields Bruckhaus Deringer. Βασισμένο στις αρχές του design thinking, το legal design υπαγορεύει μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην επίλυση νομικών προβλημάτων, με στόχο τον μετασχηματισμό των νομικών προϊόντων, υπηρεσιών, συστημάτων, στρατηγικών, οικοσυστημάτων και της εμπειρίας του χρήστη-πελάτη. Ο όρος «ξεπήδησε» σαν απάντηση στην αδήριτη ανάγκη αναθεώρησης του τρόπου παροχής των νομικών υπηρεσιών, ώστε αυτές να ανταποκρίνονται αποτελεσματικότερα στις διαρκώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις των πελατών και την πρόοδο της τεχνολογίας. Τα νέα μοντέλα εργασίας, η ψηφιοποίηση, οι αλλαγές στις επιχειρηματικές πρακτικές, ο όγκος των δεδομένων και των πληροφοριών που καλούνται να διαχειριστούν οι δικηγόροι, αλλά και οι πιέσεις που ασκούν οι πελάτες για υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, με χαμηλό κόστος και σε σύντομο χρόνο, είναι μερικοί μόνον από τους λόγους που καθιστούν τον μετασχηματισμό του κλάδου της δικηγορίας μονόδρομο. Υπάρχει τρόπος να κάνουμε τη δουλειά μας ακόμα καλύτερα – και πρέπει να τον βρούμε.

Αλεξάνδρα Βαρλά Editor-in-Chief

Υ.Γ. Αρκεί να δοκιμάσετε να μετρήσετε πόσες φορές εμφανίζεται η «καινοτομία» στις σελίδες αυτού του τεύχους, προκειμένου να διαπιστώσετε ότι η λέξη αυτή θα βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής μας για καιρό. 4 _ LAWYER

_NEWS&UPDATES

ΑΚΟΎΣΙΑ ΝΟΣΗΛΕΊΑ ΨΥΧΙΚΆ ΑΣΘΕΝΏΝ Η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, με εγκύκλιό της, παρέχει οδηγίες για την εφαρμογή του ισχύοντος νομικού πλαισίου σχετικά με την ακούσια νοσηλεία ψυχικά ασθενών. Ειδικότερα, στις περιπτώσεις που η διαδικασία κινείται αυτεπάγγελτα ή ο ασθενής έχει αρνηθεί την εξέτασή του προβλέπεται: Επόπτευση της διαδικασίας από τους διευθύνοντες των εισαγγελιών, υποχρέωση των ψυχιάτρων για σύνταξη αιτιολογημένων γνωματεύσεων για τη συνδρομή ή μη των προϋποθέσεων της ακούσιας νοσηλείας κατά το άρθρο 95 παρ. 2 του ν. 2071/1992 και υποχρέωση των δικαστικών λειτουργών για άμεση έκδοση της σχετικής δικαστικής απόφασης (10 ημέρες), εμπρόθεσμη (προ 48 ωρών) κλήτευση του ασθενούς στη συνεδρίαση του δικαστηρίου και μεταφορά του σε δημόσια ψυχιατρική κλινική υπό συνθήκες που εξασφαλίζουν τον σεβασμό στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια του ασθενούς. Ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών παραμένει ο μόνος αρμόδιος να διατάξει τη μεταφορά του ασθενούς σε δημόσια ψυχιατρική κλινική. Το Μονομελές Πρωτοδικείο μπορεί να διατάξει μόνο τη συνέχιση της ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτική κλινική. Στόχος είναι η εξασφάλιση τόσο της υγείας τους ασθενούς και η παροχή νοσηλείας και περίθαλψής του, όσο και η προστασία του κοινωνικού περιβάλλοντός του από τυχόν επικίνδυνες ενέργειές του.

FAKE NEWS ΣΤΟΝ ΝΈΟ ΠΟΙΝΙΚΌ ΚΏΔΙΚΑ Το σχέδιο νόμου "Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας" που έχει τεθεί σε διαβούλευση προβλέπει την αντικατάσταση του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα αναφορικά με την διασπορά ψευδών ειδήσεων. Πιο συγκεκριμένα, η διάταξη μεταξύ άλλων προβλέπει ότι: "Όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις που είναι ικανές να προκαλέσουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην εθνική οικονομία, στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή στη δημόσια υγεία τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή. Εάν η πράξη τελέστηκε επανειλημμένα μέσω του τύπου ή μέσω διαδικτύου, ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή".

ΠΡΌΣΤΙΜΟ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΠΔΠΧ ΣΕ ΚΩΤΣΌΒΟΛΟ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΉ ΤΡΆΠΕΖΑ Πρόστιμο ύψους 40.000 ευρώ επέβαλε η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα στον Κωτσόβολο και την Εθνική Τράπεζα. Το πρόστιμο αφορά το αίτημα καταναλωτή, ο οποίος έπειτα από επιστροφή προϊόντος ζήτησε από το κατάστημα της ΚΩΤΣΟΒΟΛΟΣ αλλά και από την Εθνική Τράπεζα να του κοινοποιηθεί το αίτημα αποχρέωσης των δόσεων της πιστωτικής του κάρτας, που είχε σταλεί ηλεκτρονικά προς την τράπεζα (Εθνική Τράπεζα), λαμβάνοντας στην πρώτη περίπτωση αρνητική απάντηση και στη δεύτερη καμία απάντηση. Το δικαίωμα ασκήθηκε μέσω Facebook Messenger και σύμφωνα με την αρχή οι καταγγελλόμενοι απέτυχαν να αξιοποιήσουν ορθά το αίτημα ως αίτημα πρόσβασης (α. 15 ΓΚΠΔ) και ως εκ τούτου τους επιβλήθηκε πρόστιμο ύψους 20.000 ευρώ στον καθένα.

LAWYER _ 5

_NEWS&UPDATES

ΑΛΛΑΓΈΣ ΣΕ ΠΟΙΝΙΚΌ ΚΏΔΙΚΑ ΚΑΙ ΚΏΔΙΚΑ ΠΟΙΝΙΚΉΣ ΔΙΚΟΝΟΜΊΑΣ Σε διαβούλευση τέθηκε τo νέο σχέδιο νόμου με τις τροποποιήσεις των διατάξεων του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Το σχέδιο νόμου κινείται σε τέσσερις βασικούς άξονες, ήτοι: στην αυστηροποίηση του πλαισίου των ποινών για εγκλήματα ιδιαίτερης ποινικής απαξίας, όπως η ανθρωποκτονία, ο βιασμός ανηλίκου, η θανατηφόρα ληστεία, η εμπορία ανθρώπων, στην αυστηροποίηση της απόλυσης των καταδίκων υπό όρο, όπως και της άρσης της απόλυσης εγκληματιών που τελούν κατ’ επανάληψη σοβαρά κακουργήματα, στην αναδιαμόρφωση και διεύρυνση του αξιοποίνου στα κοινώς επικίνδυνα αδικήματα, όπως ο εμπρησμός, ο εμπρησμός δασών, η έκρηξη και η πλημμύρα, στην αλλαγή του τρόπου εκκίνησης της παραγραφής αδικημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας που στρέφονται σε βάρος ανηλίκων και στην επαναξιολόγηση των ηλικιακών ορίων και του πλαισίου των ποινών για τα αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.

ΑΠΌΦΑΣΗ ΣΤΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΑΣΙΚΟΎΣ ΧΆΡΤΕΣ Δεκτή έκανε το Συμβούλιο της Επικρατείας την προσφυγή 7 οργανώσεων κατά της απόφασης ΥΠΕΝ/ΔΠΔ/64663/2956/03.07.2020 (ΦΕΚ Β΄ 2773) για τους δασικούς χάρτες, που είχε κατατεθεί ενώπιον του δικαστηρίου τον Οκτώβριο του 2020. Ειδικότερα, οι αποφάσεις 1364-1365/2021, σύμφωνα με τις οργανώσεις, προστατεύουν τα δάση και τις δασικές εκτάσεις που έχουν ενταχθεί σε παράνομα οριοθετημένους οικισμούς και επιβάλλουν την καταγραφή τους σε δασικούς χάρτες και, κατά συνέπεια, τη νομική τους αντιμετώπιση ως δασικών, επιβεβαιώνουν ότι η παραχώρηση της χρήσης δασών και δασικών εκτάσεων δεν αίρει την προστασία τους και αποτρέπουν την υλοποίηση οικοδομικών αδειών που εκδόθηκαν -με προβληματικές και ασυντόνιστες διαδικασίες- εντός δασών και δασικών εκτάσεων. Επιπλέον, οι οργανώσεις χαιρέτισαν την έμμεση, αλλά καίρια αναγνώριση του δικαιώματος στο περιβάλλον ως ανθρώπινου δικαιώματος. Οι προσφεύγουσες οργανώσεις ήταν οι: Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Καλλιστώ, Greenpeace και WWF Ελλάς. 6 _ LAWYER

ΣΥΝΟΜΙΛΊΕΣ ΣΤΟ MESSENGER ΩΣ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΆ ΜΈΣΑ Παρά την εναντίωση του κατηγορουμένου, οι συνομιλίες στο Messenger μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αποδεικτικά μέσα, σύμφωνα με την ΑΠ 954/2020. Ο λόγος αναίρεσης που υποστήριζε την απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας στο ακροατήριο λόγω χρήσης των συνομιλιών παρά την εναντίωση των κατηγορουμένων απορρίφθηκε από το δικαστήριο ως αβάσιμος. Το δικαστήριο έκρινε ότι οι συνομιλίες που εκτυπώθηκαν αποτελούν νόμιμα αποδεικτικά μέσα και ορθώς αξιοποιήθηκαν στη δικογραφία από το δικαστήριο της ουσίας, καθώς η συλλογή και επεξεργασία τους δεν επέφερε ουσιώδη επέμβαση στην προσωπική ζωή των κατηγορουμένων εφόσον, τηρουμένης και της αρχής της αναλογικότητας, δεν υπήρξε διερεύνηση των προσωπικών υπολογιστών των κατηγορουμένων. Οι συνομιλίες βρέθηκαν σε υπηρεσιακό υπολογιστή και κατέστησαν προσιτές, καθώς το προφίλ της κατηγορουμένης παρέμεινε ενεργό σε κάθε μεταγενέστερη σύνδεση.

ΕΠΑΝΑΦΟΡΆ ΤΩΝ e-ΔΑΠΑΝΏΝ Επανέρχονται οι e-δαπάνες στο 30% του εισοδήματος για τους φορολογούμενους, οι οποίοι καλούνται να καλύψουν σε αυτό το ποσοστό το εισόδημά τους μέσω ηλεκτρονικών αγορών. Στην αντίθετη περίπτωση θα κληθούν να καταβάλλουν το 2022 με τα εκκαθαριστικά των φορολογικών τους δηλώσεων επιπλέον φόρο ίσο με το 22% της ακάλυπτης διαφοράς. Οι αγορές θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μέχρι και την 31-12-2021. Εξαίρεση παρέχεται για τους υπερχρεωμένους φορολογούμενους, οι οποίοι θα πρέπει να καλύψουν μικρότερα ποσοστά, ίσα ή κάτω του 20%. Οι ευπαθείς ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, οι ανάπηροι και οι μακροχρόνια νοσηλευόμενοι έχουν πλήρη εξαίρεση από την υποχρέωση της κάλυψης του 30% αλλά και από την υποχρέωση τήρησης χάρτινων αποδείξεων αντίστοιχης αξίας.

ΔΙΆΤΑΞΗ ΓΙΑ ΤΗ ΝΟΜΙΚΉ ΒΟΉΘΕΙΑ Κατατέθηκε στη Βουλή το σχέδιο για τον Νέο Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων διάταξη για τις καθυστερήσεις στην εκκαθάριση και εξόφληση των αποζημιώσεων νομικής βοήθειας (άρθρο 15 Ν. 3226/2004). Σύμφωνα με τη ρύθμιση και για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων, το ήμισυ της αποζημίωσης προκαταβάλλεται πριν από την οριστική εκκαθάριση με μόνη την υποβολή στον ΤΑΧΔΙΚ των απαραίτητων δικαιολογητικών σε φυσική ή ηλεκτρονική μορφή. Τα σχετικά δικαιολογητικά είναι τα εξής: α) πράξη διορισμού του δικηγόρου, β) ειδικό γραμμάτιο προκαταβολής νομικής βοήθειας και γ) βεβαίωση της αρμόδιας δικαστικής ή άλλης αρχής σχετικά με την εκπλήρωση των καθηκόντων του δικηγόρου. Η καταβολή γίνεται στον δικαιούχο δικηγόρο με την έκδοση χρηματικού εντάλματος, το οποίο εκδίδεται εντός δεκαπέντε ημερών αφότου τα δικαιολογητικά υποβληθούν στο ΤΑΧΔΙΚ.

LAWYER _ 7

_COVER STORY

Δημήτρης Σμυρνής Head of Legal – Executive Director, METRO AEBE

Όποιος εργάζεται σκληρά, είναι τολμηρός και ασυμβίβαστος, θα πετύχει Μιλήσαμε με τον Δημήτρη Σμυρνή για τη διαδρομή του από τη μαχόμενη δικηγορία, στην ανάληψη του in-house ρόλου του ως Head of Legal – Executive Director της ΜΕΤRΟ ΑΕΒΕ, τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου Νομικού Συμβούλου, τη συμβολή της τεχνολογίας στην ανάδειξη του ρόλου του δικηγόρου, αλλά και τα «διδάγματα» της πανδημίας του Covid-19.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

8 _ LAWYER

Πείτε μας δυο λόγια για εσάς. Ποια ορόσημα θα ξεχωρίζατε στην επαγγελματική σας πορεία μέχρι σήμερα; Μετά το πέρας των σπουδών μου είχα δύο επιλογές. Είτε θα άνοιγα το δικό μου γραφείο, είτε θα δούλευα για κάποιο άλλο γραφείο. Ενήργησα με τόλμη και ρίσκο και άνοιξα αμέσως το δικό μου δικηγορικό γραφείο, αντιμετωπίζοντας όλες τις δυσκολίες ενός νέου επαγγελματία, ο οποίος ξεκινά χωρίς στήριξη από το μηδέν. Πάντα, όμως, πίστευα ότι όποιος εργάζεται σκληρά, είναι τολμηρός και ασυμβίβαστος, θα πετύχει. Άσκησα επί χρόνια ανεξάρτητη μαχόμενη δικηγορία, ασχολούμενος κυρίως με ποινικές υποθέσεις, αλλά υπήρξα και εξωτερικός συνεργάτης και σύμβουλος σε εταιρείες. Η εμπειρία των πολλών δικών, η δράση των ακροατηρίων και του χειρισμού διαφορετικών υποθέσεων μεγάλου αριθμού εντολέων είναι απαραίτητα στοιχεία για την επαγγελματική εξέλιξη και ωριμότητα ενός δικηγόρου. Μόνον έτσι αποκτά ο δικηγόρος σφαιρική άποψη της νομικής, αλλά ιδίως της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο δικηγόρος που δεν έχει πραγματική αίσθηση και εμπειρία της κοινωνίας και της αγοράς είναι, μοιραίως, περιορισμένων δυνατοτήτων. Έχοντας αυτήν την πολύτιμη εμπειρία ως εφόδιο, το 2005 ξεκίνησε η συνεργασία μου με τη METRO. Τα επόμενα χρόνια καλλιεργήθηκε μια σχέση εμπιστοσύνης, η οποία είναι πάνω και πέρα από μία συνηθισμένη σχέση δικηγόρου εντολέα. Σήμερα, είμαι επικεφαλής της Νομικής Υπηρεσίας της εταιρείας (Head of Legal) και ταυτόχρονα είμαι εκτελεστικό μέλος της ηγετικής διοικητικής ομάδας της εταιρείας (Executive Committee). Τι σας ώθησε στη μετάβαση από τη μαχόμενη δικηγορία στην ανάληψη ενός ρόλου in-house; Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ ενός δικηγορικού γραφείου και ενός in-house νομικού τμήματος;

διαρκώς ανερχόμενη επιχείρηση, όπως η METRO, έκρινα ότι θα συνέβαλε ουσιαστικά στην επαγγελματική μου εξέλιξη. Η βασικότερη διαφορά ενός δικηγορικού γραφείου και ενός in house Νομικού τμήματος είναι ότι, εντός του εταιρικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ο in-house δικηγόρος είναι ενεργό μέλος μια πολυδιάστατης ομάδας και χρειάζεται να ενεργεί ταυτόχρονα ως επιχειρηματικός συνεργάτης, αλλά και ως σύμβουλος. Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει ένας νομικός σύμβουλος, ώστε να ανταπεξέλθει στις επιχειρηματικές ανάγκες μιας εταιρείας; Τα δύο κρισιμότερα χαρακτηριστικά είναι τα εξής: 1. Να έχει πάντα το αίσθημα ευθύνης απέναντι στον εντολέα-πελάτη του, όπως ακριβώς θα το έπραττε ως δικηγόρος της ανεξάρτητης δικηγορίας. Στο εταιρικό περιβάλλον, οι εσωτερικοί πελάτες μας είναι οι διαφορετικές διευθύνσεις και τα τμήματα της εταιρείας, με τα οποία όμως μας συνδέει και ο πολύ σημαντικός δεσμός της ομάδας. 2. Να διαθέτει επιχειρηματική και ευρεία ματιά, ώστε να κατανοεί και να συναισθάνεται τους συνεργάτες του εντός της εταιρείας και να προάγεται ο σκοπός της. Είναι πολύ σημαντικό να εμπνέει εμπιστοσύνη, εκτίμηση και σεβασμό, τόσο στους μετόχους της εταιρείας όσο και στους εργαζομένους της, ανεξαρτήτως ιεραρχίας. Φυσικά, χρειάζεται, επίσης, να μπορεί να ηγείται και να ενεργεί με ψυχραιμία, τόλμη και πάθος. Τόσο στην κοινωνία όσο και στις επιχειρήσεις, υπήρχε η πεποίθηση ότι «καλός» είναι ο δικηγόρος που δημιουργεί θόρυβο και εντυπώσεις. Πρόκειται ασφαλώς για μια παλαιά/παρωχημένη και απολύτως εσφαλμένη πεποίθηση, βασιζόμενη κυρίως σε κριτήρια θυμικού της στιγμής. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια φθίνει διαρκώς, ιδίως στις σύγχρονες επιχειρήσεις. Είναι προφανές ότι ο δικηγόρος, ο

Στο εταιρικό περιβάλλον, οι εσωτερικοί πελάτες μας είναι οι διαφορετικές διευθύνσεις και τα τμήματα της εταιρείας, με τα οποία όμως μας συνδέει και ο πολύ σημαντικός δεσμός της ομάδας

Το δικηγορικό μου γραφείο εξελίχθηκε σε δικηγορική εταιρεία το 2007 (Smirnis & Associates Law Firm), η οποία λειτουργεί και σήμερα, στελεχωμένη με πολύτιμους συνεργάτες εμπιστοσύνης. Εγώ πράγματι επικεντρώθηκα στον in-house ρόλο μου, διότι η ένταξή μου σε μία δυναμική και LAWYER _ 9

_COVER STORY Νομικός Σύμβουλος της εταιρείας, οφείλει να είναι ψύχραιμος, νηφάλιος και αποτελεσματικός. Φυσικά, θα χρειαστεί και να αντιπαρατεθεί, υπερασπιζόμενος τα συμφέροντα της εταιρείας, όμως αυτό που προέχει είναι η πρόοδος των εργασιών της εταιρείας και η δημιουργία συνθηκών ασφάλειας και επιτυχών αποτελεσμάτων. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά που τον καθιστούν «καλό» δικηγόρο και σύμβουλο.

κρίνονται οι άνθρωποι. Είναι οι στιγμές που πρέπει να βγούμε μπροστά και να προσφέρουμε αυτό που πραγματικά μπορούμε. Το κανονιστικό περιβάλλον ήταν ρευστό και διαρκώς μεταβαλλόμενο, συχνά αντιφατικό και προβληματικό, όμως η εταιρεία έπρεπε να λειτουργήσει. Για να γίνει αυτό, ο ρόλος της Νομικής Υπηρεσίας ήταν κρίσιμος, διότι όλοι ανεξαιρέτως μέσα στην εταιρεία έπρεπε να έχουν την έγκαιρη, ψύχραιμη και ορθή κατεύθυνσή μας για την εφαρμογή των μέτρων, τα οποία άλλαζαν συνεχώς. Η επιτυχημένη πρακτική ήταν απλή και ουσιαστική. Διαρκής παρουσία, επικοινωνία και διαθεσιμότητα. Πρέπει να προσθέσω ότι καθ’ όλο το χρονικό διάστημα της πανδημίας, αφενός βρισκόμουν καθημερινώς στο γραφείο μου στην εταιρεία, αφετέρου ήμουν πάντα διαθέσιμος όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας στους συνεργάτες της εταιρείας. Ήταν τέτοιες οι συνθήκες, ώστε δε μπορούσαμε να καταστρώσουμε μακροπρόθεσμα σχέδια. Αυτό, όμως, που πετύχαμε ήταν να αισθανθούμε και να εκμεταλλευτούμε τη δυναμική της κατάστασης και να συντονιστούμε με την πορεία των πραγμάτων. Έτσι τα καταφέραμε.

Πώς θα περιγράφατε το ρόλο και τη συμβολή του νομικού τμήματος στο έργο της εξαγοράς της Βερόπουλος το 2016 και στο άνοιγμα των νέων καταστημάτων My Market; Η Νομική Υπηρεσία στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων αυτής της πολύ μεγάλης πρόκλησης. Επρόκειτο για ένα πολυσύνθετο και εξαιρετικά απαιτητικό έργο, ένα επιχειρηματικό και ταυτόχρονα νομικό άλμα, κατά τη διάρκεια του οποίου χειριστήκαμε όλα τα θέματα της αρμοδιότητάς μας, χωρίς εξωτερικούς συμβούλους, και πετύχαμε κρινόμενοι εκ του αποτελέσματος. Αναρωτιέμαι εάν υπάρχει προηγούμενο, δηλαδή αν έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία άλλη, τόσο σημαντική εξαγορά χωρίς εξωτερικούς Νομικούς Συμβούλους, αλλά ας κρίνουμε τα ίδια τα γεγονότα. Σήμερα, αισίως, η METRO παρουσιάζει διαρκή κερδοφορία και ανάπτυξη, είναι από τις μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου, απασχολεί πάνω από 11.000 εργαζομένους πανελλαδικώς και είμαστε όλοι υπερήφανοι για το παρόν και πολύ αισιόδοξοι για το μέλλον της. Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετώπισε η METRO κατά τη διάρκεια της πανδημίας; Θα μπορούσατε να μοιρασθείτε μαζί μας κάποια επιτυχημένη πρακτική που εφάρμοσε το νομικό σας τμήμα για τη διαχείριση των έκτακτων συνθηκών;

Στις μεγάλες κρίσεις, στις έκτακτες συνθήκες δοκιμάζονται αλλά και κρίνονται οι άνθρωποι. Είναι οι στιγμές που πρέπει να βγούμε μπροστά και να προσφέρουμε αυτό που πραγματικά μπορούμε

Ποιες είναι εκείνες οι δεξιότητες και τα χαρακτηριστικά που αναζητάτε στους συνεργάτες σας;

Πρωτίστως είναι απαραίτητο να μπορούν να λειτουργήσουν με ομαδικό πνεύμα, διότι ανήκουν σε μία ομάδα. Φυσικά, χρειάζονται ειδικές γνώσεις, ευρύτερη παιδεία και δυνατότητα ενασχόλησης με πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Επιπροσθέτως, χρειάζεται ευσυνειδησία, ταχύτητα και ευγένεια. Επικοινωνιακή δεξιότητα, προσοχή στη λεπτομέρεια, δημιουργικό και ανήσυχο πνεύμα. Ο άξιος συνεργάτης της νομικής ομάδας πρέπει να είναι πολυπράγμων και αποτελεσματικός. Όλα αυτά, βέβαια, εξελίσσονται και δοκιμάζονται στην πράξη.

Η πανδημία δημιούργησε πρωτοφανείς συνθήκες από κάθε άποψη. Ωστόσο, όλες οι υπηρεσίες της METRO, και ιδίως τα καταστήματά μας λειτουργούσαν κανονικά καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Έπρεπε όλοι να ξεπερνούμε καθημερινά τον εαυτό μας, ώστε να καταστεί αυτό δυνατό, υπό τις συνθήκες που ζούσαμε. Στις μεγάλες κρίσεις, στις έκτακτες συνθήκες δοκιμάζονται αλλά και

Πώς κρίνετε την εξέλιξη της τεχνολογίας και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει την άσκηση της δικηγορίας;

10 _ LAWYER

Η τεχνολογία είναι μέρος της καθημερινότητάς μας και διευκολύνει πολύ την καθημερινή άσκηση της δικηγορίας και την επικοινωνιακή διασύνδεση του δικηγόρου με όλους τους συνεργάτες του. Προβλέπω ότι τα επόμενα χρόνια, θα έχουμε ψηφιοποίηση όλο και περισσότερων δικών, το οποίο είναι καλοδεχούμενο για αρκετούς τομείς του δικαίου. Επίσης, θεωρώ πολύ πιθανή την αλγοριθμική αυτοματοποίηση κατά τη σύνταξη συμβάσεων και δικογράφων. Αυτό όχι μόνο δεν θα υποβαθμίσει τον ρόλο του δικηγόρου, αλλά θα τον αναδείξει ουσιαστικότερα, διότι εκείνος θα είναι σε θέση να επικεντρωθεί καλύτερα στην πρόληψη αλλά και στην επίλυση των πάσης φύσεως νομικών ζητημάτων. Ποια είναι εκείνα τα «διδάγματα» που θα κρατήσετε από την πανδημία του Covid-19; Η πανδημία μας υπενθύμισε κάτι πολύ σημαντικό. Πάντα συμβαίνουν και θα συμβαίνουν ανατροπές που αλλάζουν άρδην τη ζωή μας. Όταν συμβαίνουν τα γεγονότα αυτά, αναδεικνύονται οι θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες, οι οποίες μας επιτρέπουν να προσαρμοστούμε με κουράγιο στις νέες συνθήκες και να συνεχίσουμε να εξελισσόμαστε. Θέτω ως παράδειγμα την παραδειγματική συλλογική προσπάθεια και το φιλότιμο που επέδειξαν οι άνθρωποι της METRO, η οποία όφειλε να λειτουργεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Θα έλεγα, τέλος, ότι οι αιφνίδιες αυτές ανατροπές, οι ιστορικές δηλαδή αλλαγές, συνιστούν την ώρα της αλήθειας, τόσο σε προσωπικό όσο και σε ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο. Είναι μια ευκαιρία αυτογνωσίας και εξέλιξης. Μοιραστείτε μαζί μας ένα βιβλίο που ξεχωρίσατε τους τελευταίους 12 μήνες και γιατί. Ξεχωρίζω το «Ζεν και η τέχνη συντήρησης της μοτοσικλέτας» του Robert Μ. Pirsig. Μην παρασυρθείτε από τον τίτλο, είναι επιτυχώς παραπλανητικός. Πρόκειται για μια φιλοσοφική περιπλάνηση προς την πνευματική ελευθερία, ένα αληθινό αλλά και αλληγορικό ταξίδι προς την ψυχική λύτρωση. Αξίζει να το διαβάσετε. ■

Η χρήση της τεχνολογίας όχι μόνον δεν θα υποβαθμίσει τον ρόλο του δικηγόρου, αλλά θα τον αναδείξει ουσιαστικότερα 11 _ LAWYER

_BACK COVER STORY

Χρίστος Δήμας Υφυπουργός Ανάπτυξης & Επενδύσεων

12 _ LAWYER

Η αποτελεσματικότερη σύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα, η προώθηση κινήτρων για αύξηση επενδύσεων στην έρευνα και την ανάπτυξη, αλλά και η οργάνωση του οικοσυστήματος καινοτομίας αποτελούν τους βασικούς άξονες στρατηγικής του Υφυπουργού, ο οποίος μιλάει στο Lawyer για το πώς θα μπορέσει η Ελλάδα να αναβαθμίσει την ανταγωνιστικότητά της.

Στόχος η προώθηση ουσιαστικών εργαλείων για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας του εγχώριου οικοσυστήματος καινοτομίας Της Αλεξιάννας Τσότσου

Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι σταθμοί της έως την ανάληψη του Υφυπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων; Πριν πολιτευτώ εργαζόμουν στην The Boston Consulting Group (BCG) ως σύμβουλος επιχειρήσεων. Εκεί είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ με πολλά διαφορετικά project, τα οποία αφορούσαν την αναδιοργάνωση επιχειρήσεων, την κατάρτιση νέων επιχειρηματικών σχεδίων μέχρι την προοπτική καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών ή το άνοιγμα νέων αγορών. Οι εταιρείες που συμβουλεύαμε ήταν από πολλούς τομείς της οικονομίας εντός και εκτός της χώρας. Πιο πριν δίδασκα στο ICON College του Πανεπιστημίου του Leicester, στο Jean Monnet αλλά και στο London School of Economics ως βοηθός καθηγητή όταν τελείωνα το διδακτορικό μου. LAWYER _ 13

_BACK COVER STORY ουργώ–Καινοτομώ, Συνεργατικοί Σχηματισμοί Καινοτομίας, Κέντρα Ικανοτήτων κ.α. Παράλληλα, συνεχίζουμε τις πρωτοβουλίες μας για την ενίσχυση της βασικής έρευνας, την περαιτέρω αύξηση των δαπανών Ε&Α από τον ιδιωτικό τομέα, βελτιώνοντας και επισπεύδοντας ταυτόχρονα τις διαδικασίες πιστοποίησης δαπανών Ε&Α και την προώθηση ουσιαστικών εργαλείων που θα αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα του εγχώριου οικοσυστήματος καινοτομίας.

Ποιες είναι οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετώπισε ο τομέας της έρευνας και της καινοτομίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας; Ποιες είναι οι άμεσες προτεραιότητές σας, ώστε η ερευνητική δραστηριότητα να τονωθεί στη μεταπανδημική εποχή; Τα τελευταία 2 χρόνια λόγω του Covid 19, η έρευνα και η καινοτομία αναρριχήθηκαν στην κορυφή της παγκόσμιας ατζέντας. Η διεθνής ερευνητική και επιστημονική κοινότητα ανταποκρίθηκε άμεσα με την ανακάλυψη ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων που μας έχουν επιτρέψει να ανακτήσουμε σταδιακά την καθημερινότητά μας. Στην Ελλάδα, παρά την πρωτόγνωρη για όλους μας συγκυρία, καταφέραμε να υλοποιήσουμε σε μεγάλο βαθμό την μεταρρυθμιστική μας ατζέντα για την ενίσχυση του χώρου έρευνας και καινοτομίας. Η στρατηγική μας βασίζεται σε 3 κύριους άξονες: Πρώτον, στην αποτελεσματικότερη σύνδεση της έρευνας με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα, δεύτερον στην προώθηση κίνητρων στον ιδιωτικό τομέα, προκειμένου να αυξήσουμε τις δαπάνες σε έρευνα & ανάπτυξη (R&D) και τρίτον στην οργάνωση του κατακερματισμένου οικοσυστήματος καινοτομίας. Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουμε λάβει αρκετές πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση, ενδεικτικά αναφέρω: • τα φορολογικά κίνητρα για τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην Ε&Α, ειδικότερα την αύξηση του ποσοστού των υπερεκπτώσεων δαπανών Ε&Α που είναι σε ισχύ από 01.09.2020. Από το 130% ανεβάσαμε το ποσοστό στο 200%. • τη δημιουργία του Elevate Greece, την πύλη εισόδου του οικοσυστήματος καινοτομίας της χώρας. • την εξαίρεση από το ενιαίο μισθολόγιο των ερευνητών που συμμετέχουν σε προγράμματα που χρηματοδοτούνται από τον ιδιωτικό τομέα ή από ανταγωνιστικά ευρωπαϊκά προγράμματα. • τη μεγαλύτερη ευελιξία στα ερευνητικά κέντρα και τους ερευνητές. • τις συμφωνίες με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για την αναβάθμιση των υποδομών των ερευνητικών κέντρων. • τη θέσπιση φορολογικών κινήτρων για επενδυτικούς αγγέλους. • τη δρομολόγηση Πολιτείας Καινοτομίας στην Αττική και του Τεχνολογικού Πάρκου 4ης γενιάς στην Θεσσαλονίκη – ThessIntec. • τις δράσεις ΕΣΠΑ, όπως το Ερευνώ–Δημι-

Η αποτελεσματικότερη σύνδεση της επιστημονικής έρευνας με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα είναι αυτό που λείπει από την Ελλάδα

Έχοντας εργαστεί στην ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα του εξωτερικού, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που θεωρείτε ότι λείπουν από την Ελλάδα και πώς στοχεύετε να δημιουργήσετε τις κατάλληλες συνθήκες για την επίτευξή τους;

Η αποτελεσματικότερη σύνδεση της επιστημονικής έρευνας με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα είναι αυτό που λείπει από την Ελλάδα. Για αυτό τον λόγο, προχωρούμε στην πλήρη αλλαγή του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των τεχνοβλαστών εταιρειών (spin-off) αποσαφηνίζοντας τη νομοθεσία και παρέχοντας σημαντικά κίνητρα σε ερευνητές και καθηγητές που θέλουν και μπορούν να επιχειρήσουν. Παράλληλα, για πρώτη φορά πραγματοποιείται στη χώρα μία ολοκληρωμένη παρέμβαση στα θέματα των Γραφείων Μεταφοράς Τεχνολογίας (ΓΜΤ), όπου προχωράμε στη στήριξη και ωρίμανση των ΓΜΤ στα ερευνητικά κέντρα και τα πανεπιστήμια, ώστε η επιστημονική γνώση να μπορεί να εξελιχθεί και σε καινοτόμα επιχειρηματική δραστηριότητα. Κλείνοντας, να τονίσω πως σχεδιάσαμε και έχουν δρομολογηθεί σημαντικές δράσεις, μέσω ΕΣΠΑ, όπως οι Συνεργατικοί Σχηματισμοί Καινοτομίας (Innovation Clusters) και τα Κέντρα Ικανοτήτων (Competence Centers) που επίσης βοηθούν σημαντικά τη σύνδεση της έρευνας με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Οι σπουδές σας επικεντρώθηκαν στην ευρωπαϊκή και συγκριτική πολιτική, ειδικότερα δε στο θεσμικό πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τελικά, ποιες είναι οι παθογένειες της ελληνικής οικονομίας που οδήγησαν στην πολυετή κρίση και ποια τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα που μπορούν να προσελκύσουν επενδύσεις;

14 _ LAWYER

Αναφέρεστε προφανώς στη διδακτορική μου διατριβή. Αυτό που μπορώ να σας πω με σιγουριά είναι πως άλλες χώρες που αντιμετώπισαν δύσκολες οικονομικές καταστάσεις, αντί να επικεντρωθούν στη μικροπολιτική, στον λαϊκισμό και στον ανούσιο κομματικό συνδικαλισμό επικεντρώθηκαν στα πραγματικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν και αναζήτησαν από κοινού συναίνεση μεταξύ οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών φορέων. Θα μου πείτε πως ακούγεται ωραίο στα λόγια αλλά δύσκολο στην πράξη. Οι Ιρλανδοί το έκαναν τη δεκαετία του 1980, το έκαναν και τα τελευταία χρόνια. Κοιτάξτε πού ήταν η Ιρλανδία στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και πού βρίσκεται σήμερα. Ναι, αντιλαμβάνομαι πως στην Ελλάδα αυτό δεν μπορεί να συμβεί εύκολα, ειδικά όσο η χώρα δεν διαθέτει ταυτόχρονα υπεύθυνη κυβέρνηση αλλά και υπεύθυνη αξιωματική αντιπολίτευση. Άρα εκ των πραγμάτων στην Ελλάδα έχουμε ένα ανταγωνιστικό μειονέκτημα έναντι πολλών άλλων χωρών. Ποιες είναι οι βασικότερες αλλαγές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στο νομικό και θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας, έτσι ώστε να προωθηθεί η καινοτομία και η επιχειρηματικότητα; Ένας από τους κεντρικούς στόχους που έχουμε θέσει είναι η αύξηση των δαπανών έρευνας και ανάπτυξης, καθώς η χώρα μας βρίσκεται σήμερα στον συγκεκριμένο τομέα στην 16η θέση από τα κράτη-µέλη της ΕΕ, όσον αφορά τις δαπάνες. Ενώ όμως οι δημόσιες δαπάνες σε Ε&Α είναι στον µέσο όρο των κρατών-μελών του Ο.Ο.Σ.Α., εκεί που πρέπει να βελτιώσουμε την επίδοσή µας είναι στις επενδύσεις που προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα. Για τον λόγο αυτό, από την 1/9/2020, αυξήσαμε το ποσοστό της υπερέκπτωσης των δαπανών έρευνας και ανάπτυξης για τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην Ε&Α και από το 130% που ήταν πριν, το ανεβάσαμε στο 200%. Μόνο από αυτή τη ρύθμιση υπολογίζουμε πως οι δαπάνες Έρευνας και Ανάπτυξης τα επόμενα τρία χρόνια θα αυξηθούν πάνω από 300 εκατ. ευρώ, δημιουργώντας νέες, ποιοτικές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας για τους επιστήμονές µας. Σημαντικός αριθμός εταιρειών από την εγχώρια αγορά, αλλά και νέες επενδύσεις από τον χώρο της έρευνας και καινοτομίας έχουν εκμεταλλευτεί την παραπάνω διάταξη και σε συνδυασμό µε την ύπαρξη ευνοϊκότερου και φιλικότερου επιχειρηματικού κλίματος (φορο-

λογία, ψηφιακός µμετασχηματισμός, επίσπευση/ απλούστευση διαδικασιών) έχουν πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις το τελευταίο διάστημα. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιες από τις εταιρείες που έχουν επενδύσει σε τμήματα έρευνας & ανάπτυξης: Microsoft, EY, Applied Materials, Pfizer, Cisco, Amazon, Volkswagen κ.α. βρίσκονται πλέον εδώ και µε αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να εξελιχθεί σε κόμβο καινοτομίας στην ευρύτερη περιοχή, µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη συνολική αναβάθμιση της χώρας.

Η νομική επιστήμη είναι πολύ σημαντική ως ακαδημαϊκή βάση, διότι σε οδηγεί στο να βρίσκεις λύσεις στηριζόμενος σε κανόνες και λογική αλληλουχία σκέψεων

Έχοντας εργαστεί ως δικηγόρος στον ιδιωτικό τομέα, ποια είναι τα κυριότερα προσόντα που αποκτήσατε και σας βοήθησαν στο έργο σας ως Υφυπουργού Έρευνας και Τεχνολογίας;

Η νομική επιστήμη είναι πολύ σημαντική ως ακαδημαϊκή βάση, διότι σε οδηγεί στο να βρίσκεις λύσεις στηριζόμενος σε κανόνες και λογική αλληλουχία σκέψεων. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό προσόν που μαθαίνει οποιοσδήποτε σπουδάζει νομικά και σίγουρα βοηθάει στην επαγγελματική καριέρα. Εμένα με βοήθησε πολύ ο δομημένος τρόπος σκέψης σε όλα μου τα επαγγελματικά βήματα. ■

15 _ LAWYER

_BACK COVER STORY

Καθ. Αθανάσιος Κυριαζής Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Καινοτομίας, Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων

Η μετάβαση σε ένα βιώσιμο αναπτυξιακό πρότυπο απαιτεί τη συνεργασία ΑΕΙ, ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων Ο Γενικός Γραμματέας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς περιγράφει στο Lawyer τη στρατηγική του για την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας στη χώρα, σκιαγραφεί το τοπίο της νεοφυούς επιχειρηματικότητας και των δυνατοτήτων χρηματοδότησής της και εξηγεί γιατί η Ελλάδα βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση έναντι άλλων χωρών στην κοινωνία και την οικονομία της γνώσης. Της Αλεξιάννας Τσότσου 16 _ LAWYER

Ποιες είναι οι προτεραιότητες και οι βασικότεροι στόχοι σας στη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας; Η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ) του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων, πρώην Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, αποτελεί μια σύγχρονη δημόσια υπηρεσία με αποστολή τον σχεδιασμό, τη χρηματοδότηση και τον συντονισμό της υλοποίησης της πολιτικής Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΕΤΑΚ). Ο κύριος στόχος της ΓΓΕΚ είναι η χάραξη και προώθηση ολοκληρωμένης στρατηγικής για την έρευνα, την τεχνολογία και την καινοτομία σε συνδυασμό με την αποτίμηση των αποτελεσμάτων εφαρμογής των δράσεων έρευνας και καινοτομίας, για τη συνεχή αναπροσαρμογή της ερευνητικής πολιτικής. Η ΓΓΕΚ εποπτεύει Ερευνητικά Κέντρα και Τεχνολογικούς Φορείς, οι οποίοι στηρίζουν την κοινωνία και την οικονομία με τις απαραίτητες δεξιότητες για την παραγωγή γνώσης και καινοτομίας και συνδράμει στην αξιοποίηση των υψηλών προσόντων του ερευνητικού δυναμικού για την ανάπτυξη, την αντιμετώπιση της ανεργίας και την ανακοπή της μετανάστευσης ποιοτικού επιστημονικού δυναμικού. Ενισχύει τις δραστηριότητες των ερευνητικών και παραγωγικών φορέων, μέσω ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων με έμφαση στην οικονομική αποτελεσματικότητα και στην κοινωνικά δίκαιη κατανομή του προϊόντος και ενισχύει τη μεταφορά και διάχυση καινοτόμων τεχνολογιών προς τους παραγωγικούς φορείς της χώρας, με την αξιοποίηση των προϊόντων της έρευνας. Επιπρόσθετα, παρακολουθεί τις ευρωπαϊκές και διεθνείς εξελίξεις για θέματα Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας, εκπροσωπεί τη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε Διεθνείς Οργανισμούς στους τομείς αρμοδιότητάς της και συμμετέχει σε σχετικές προσπάθειες ενίσχυσης της διεθνούς Έρευνας και Τεχνολογίας σε ευρωπαϊκό, διακρατικό και ευρύτερο διεθνές επίπεδο. Γενικότερα, η ΓΓΕΚ θέτει θεματικές προτεραιότητες χρηματοδότησης με βάση τις ανάγκες και τη δομή της ελληνικής οικονομίας, τις ανάγκες της κοινωνίας και τις προοπτικές της Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας σε παγκόσμιο επίπεδο και υποστηρίζει δράσεις ευαισθητοποίησης σε θέματα Έρευνας και Τεχνολογίας.

Το Elevate Greece, η ψηφιακή πύλη για τις νεοφυείς επιχειρήσεις, αποσκοπεί στην ανάπτυξη της καινοτομίας στην Ελλάδα. Ποια είναι η αποτίμηση της πρώτης περιόδου δράσης του και ποια είναι τα επόμενα βήματα για περαιτέρω ενίσχυση των ελληνικών startups; Μέχρι σήμερα, έναν χρόνο μετά την έναρξη λειτουργίας της πλατφόρμας των Νεοφυών Επιχειρήσεων - “Elevate Greece”, έχουν αξιολογηθεί 490 επιχειρήσεις, ως προς τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται βάσει της νομοθεσίας, και έχουν ενταχθεί στο Εθνικό Μητρώο Νεοφυών Επιχειρήσεων, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της μεταξύ των επιχειρήσεων δικτύωσης και εξωστρέφειας καθώς και την υποστήριξή τους με εφαρμογή πολιτικών που στοχεύουν στην παροχή κινήτρων και διευκολύνσεων. Μέχρι το τέλος του μήνα αναμένεται να έχουν πιστοποιηθεί πάνω από 500 νεοφυείς επιχειρήσεις. 333 επιχειρήσεις έχουν υποβάλει αίτημα για χρηματοδότηση, εκ των οποίων 194 νεοφυείς επιχειρήσεις έχουν ήδη εγκριθεί για χρηματοδότηση ύψους 9.5 εκατ. ευρώ. Η συνολική δαπάνη ανέρχεται σε 60 εκατ. ευρώ, ενώ το 50% της απορρόφησης (30 εκατ. ευρώ) αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του χρόνου. Προς την κατεύθυνση αυτή και σε άμεση σύνδεση με τη δημιουργία της πλατφόρμας “Elevate Greece”, έχουν ήδη θεσμοθετηθεί φορολογικά και άλλα κίνητρα προς φυσικά πρόσωπα-επενδυτές αγγέλους που επενδύουν στις νεοφυείς επιχειρήσεις του μητρώου και επίσης ο υπερτριπλασιασμός (από 30% σε 100%) του ποσοστού των υπερεκπτώσεων των δαπανών του αρ. 22Α του Ν.4172/2013 για επιχειρήσεις που επενδύουν σε Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) και η απλοποίηση των σχετικών διαδικασιών. Ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα των φορολογικών μεταρρυθμίσεων, συγκριτικά με την άμεση κρατική ενίσχυση για επενδύσεις σε Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη

Στην πλατφόρμα Νεοφυών Επιχειρήσεων Elevate Greece 333 επιχειρήσεις έχουν υποβάλει αίτημα για χρηματοδότηση, ενώ 194 έχουν ήδη εγκριθεί για χρηματοδότηση ύψους 9.5 εκατ. ευρώ. Η συνολική δαπάνη ανέρχεται σε 60 εκατ. ευρώ

LAWYER _ 17

_BACK COVER STORY (ΕΤΑ), είναι ότι αφήνουν στις ίδιες τις επιχειρήσεις το δικαίωμα επιλογής του προγράμματος που θα χρηματοδοτήσουν. Επιπρόσθετα, οι φορολογικές εκπτώσεις δαπανών ΕΤΑ μπορούν να οδηγήσουν σε μια αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων σε Ε&Α, καθώς και να διαμορφώσουν ένα ελκυστικότερο περιβάλλον για Direct Foreigner Investments (DFI) / Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ). Επιπρόσθετα, προκηρύχθηκε δράση για τη «Στήριξη Νεοφυών Επιχειρήσεων Εθνικού Μητρώου “Elevate Greece” για την αντιμετώπιση της πανδημίας Covid-19», με τη μορφή μη επιστρεπτέας ενίσχυσης, ώστε οι επιχειρήσεις να παραμείνουν βιώσιμες και να μη χαθούν θέσεις εργασίας. Ο προϋπολογισμός της ∆ημοσίας ∆απάνης της ∆ράσης ανέρχεται σε 60 εκατ. ευρώ. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει μια νεοφυής επιχείρηση, ώστε να αναπτυχθεί και να προσελκύσει επενδυτές; Προκειμένου να αναπτυχθεί μια νεοφυής επιχείρηση και να προσελκύσει επενδυτές, πρέπει να διαθέτει κάποια βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία βασίζονται στα κριτήρια για τον επίσημο χαρακτηρισμό της ως «Νεοφυούς Επιχείρησης». Τα δύο βασικά κριτήρια που πρέπει να πληρούνται είναι πρώτον, το κριτήριο της καινοτομίας (Innovation) και δεύτερον, το κριτήριο της ταχείας κλιμάκωσης (Scalability) του μεγέθους των πωλήσεων στην παγκόσμια αγορά, προκειμένου να προσελκύσει επενδυτές. Η καινοτομία αφορά είτε το προϊόν/υπηρεσία που παρέχει η επιχείρηση, είτε το επιχειρηματικό μοντέλο που εφαρμόζει το οποίο πρέπει να είναι σε πρόσφατη, νέα ή αναδυόμενη τεχνολογία. Σημαντικό είναι, επίσης, να υπάρχει πολύ περιορισμένος αριθμός ανταγωνιστών αντιστοίχων νεοφυών ή πολύ λίγες μεγάλες επιχειρήσεις του τομέα, έτσι ώστε να μπορεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον νέων επενδυτών καθώς και το κύριο προϊόν/υπηρεσία της εταιρίας πρέπει να είναι τυποποιημένο, (ή τυποποιήσιμο), και να μη συνίσταται σε παροχή συμβουλευτικών/μελετητικών υπηρεσιών, ούτε να αφορά σε κατασκευή κατά παραγγελία, έτσι ώστε να έχει τη δυνατότητα ταχείας κλιμάκωσης στην παγκόσμια αγορά και, συνεπώς, ταχεία αύξηση του μεριδίου αγοράς της επιχείρησης. Σε κάθε περίπτωση,

όμως, τα κριτήρια και τα χαρακτηριστικά για την ανάπτυξη μιας νεοφυούς επιχείρησης πρέπει να προσαρμόζονται στην ελληνική πραγματικότητα και να αξιοποιούνται οι ευκαιρίες που υπάρχουν στο ελληνικό οικοσύστημα.

Προκειμένου να αναπτυχθεί μια νεοφυής επιχείρηση και να προσελκύσει επενδυτές, πρέπει να πληροί το κριτήριο της καινοτομίας και το κριτήριο της ταχείας κλιμάκωσης του μεγέθους των πωλήσεων στην παγκόσμια αγορά

Σε ποιους τομείς η Ελλάδα διαθέτει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα τόσο ως προς το ερευνητικό έργο όσο και ως προς τις επιχειρηματικές ευκαιρίες;

Σε εθνικό επίπεδο, οι τομείς εξειδίκευσης που έχουν αναδειχθεί και στους οποίους η Ελλάδα διαθέτει κρίσιμη μάζα και ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα είναι οι ακόλουθοι: 1. Η Αγροδιατροφική Αλυσίδα 2. Ο ι Ψηφιακές Τεχνολογίες 3. Τ ο Περιβάλλον και η Κυκλική Οικονομία 4. Η Αειφόρος Ενέργεια 5. Ο ι Βιοεπιστήμες, η Υγεία και τα Φάρμακα, 6. Τ α Υλικά, οι Κατασκευές και η Βιομηχανία 7. Ο ι Μεταφορές και η Εφοδιαστική Αλυσίδα, 8. Ο Τουρισμός, ο Πολιτισμός και οι Δημιουργικές Βιομηχανίες. Αποτελούν τους τομείς προτεραιότητας της Εθνικής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης 2021-27 και η μεθοδολογία που ακολουθείται για τη διαμόρφωση της Στρατηγικής συνίσταται στα εξής: • Στον εντοπισμό δυναμικών θεματικών τομέων που αναμένεται να συμβάλουν στην προοπτική ανάπτυξης της χώρας. • Στην περαιτέρω εξειδίκευση των παραπάνω τομέων και στον προσδιορισμό δραστηριοτήτων, που, αξιοποιώντας την Έρευνα, την Τεχνολογία και την Καινοτομία, μπορούν να προκαλέσουν διαρθρωτικές αλλαγές στις επιχειρήσεις του τομέα και να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους. • Στην ανάδειξη των κρίσιμων ερευνητικών πεδίων/τεχνολογιών (και των κατάλληλων εργαλείων πολιτικής) που πρέπει να περιληφθούν στην εθνική στρατηγική ΕΤΑΚ.

18 _ LAWYER

Όλα τα παραπάνω, αντικατοπτρίζονται και στη δραστηριοποίηση των επιχειρήσεων. Παράλληλα, το εξειδικευμένο και υψηλά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό της Ελλάδας τη φέρνει σε πλεονεκτική θέση έναντι άλλων χωρών. Ειδικά, στον τομέα των Βιοεπιστημών, αξιοποιείται το άριστο ερευνητικό προσωπικό που διαθέτει η χώρα, γεγονός που αναδεικνύεται και στο Εθνικό Μητρώο Νεοφυών Επιχειρήσεων, στο οποίο οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα βρίσκονται στην 1η θέση με ποσοστό 14,61%. Επιπρόσθετα, παρατηρείται ιδιαίτερη δυναμική και σε άλλους τομείς, όπως ο τομέας του Τουρισμού που καταλαμβάνει τη 2η θέση με ποσοστό 9,59%, του Περιβάλλοντος και της Ενέργειας με ποσοστό 8,9%, της Αγροδιατροφής με 7,53% κ.α. Η κατάταξη αφορά το σύνολο των νεοφυών επιχειρήσεων που έχουν ενταχθεί στο μητρώο, ενώ διαφοροποιείται σε περιφερειακό επίπεδο και εξαρτάται από την ανάπτυξη και δραστηριοποίηση των επιμέρους περιφερειών. Με βάση την πολυετή σας εμπειρία ως Καθηγητή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, πώς θεωρείτε ότι θα μπορέσει να συνδεθεί πιο δυναμικά το ελληνικό Πανεπιστήμιο με την αγορά εργασίας, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα οικοσύστημα καινοτομίας ανάμεσα στα ΑΕΙ, τα ερευνητικά κέντρα και τις επιχειρήσεις;

ως οικονομικοί συντελεστές, ικανοί να ανταποκρίνονται καλύτερα και γρηγορότερα στις απαιτήσεις της αγοράς. Η πρόκληση για την ανώτατη εκπαίδευση είναι να διαμορφώσει μια επιχειρηματική προσέγγιση της αξιοποίησης της γνώσης, ώστε να διευκολυνθεί η συνεργασία μεταξύ των ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης και έρευνας που δημιουργούν γνώση και των επιχειρήσεων, για την εμπορική προώθηση της καινοτομίας στην αγορά. Στο πλαίσιο αυτό, η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας απηύθυνε πρόσκληση προς τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και ερευνητικούς Φορείς για τη δημιουργία Γραφείων Μεταφοράς Τεχνολογίας, η οποία στοχεύει στην ωρίμανση του οικοσυστήματος Μεταφοράς Τεχνολογίας, στην προαγωγή επιχειρηματικών επενδύσεων στην έρευνα και καινοτομία, στην ανάπτυξη δεσμών και συνεργειών μεταξύ επιχειρήσεων και κέντρων έρευνας και στην ανάπτυξη και του τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. ■

Τα Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα αποτελούν βασικό πυρήνα εκτέλεσης έρευνας αιχμής στη χώρα, ενώ αναπτύσσεται ήδη μια δυναμική προς την αξιοποίηση του παραγόμενου ερευνητικού αποτελέσματος σε όφελος της οικονομίας και της κοινωνίας. Η μετάβαση σε ένα βιώσιμο αναπτυξιακό πρότυπο, βασισμένο στη γνώση, δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς τη συνεργασία των ΑΕΙ, των ερευνητικών κέντρων και των επιχειρήσεων. Σε μια οικονομία και κοινωνία που βασίζονται στη γνώση, η Ανώτατη Εκπαίδευση θα πρέπει να συνδέεται στενά με την έρευνα και την καινοτομία. Τα πανεπιστήμια έχουν το δυναμικό να ηγηθούν στην προώθηση της φιλοδοξίας της Ευρώπης να καταστεί η πρώτη ανά τον κόσμο οικονομία και κοινωνία της γνώσης. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι αναγκαίο να αναπτύσσουν δομημένες εταιρικές σχέσεις με την επιχειρηματική κοινότητα, προκειμένου όλο και περισσότερο να λειτουργούν LAWYER _ 19

_BACK COVER STORY

Έρευνα και Καινοτομία στο σήμερα και στο αύριο Ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου αποτελεί την αφετηρία, για να αποκτήσει η έρευνα και η καινοτομία πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Σωτήρης Διαμαντόπουλος Δικηγόρος LL.M., Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

Έρευνα και η Καινοτομία για πολλά χρόνια στην Ελλάδα δεν είχε τη θέση που της αρμόζει. Τα τελευταία, ωστόσο, έτη έχει αναγνωριστεί η σημασία της στην παραγωγικότητα και στη δημιουργία βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, με αποτέλεσμα να τεθεί στο προσκήνιο και μάλιστα να σημειώνονται ήδη ιδιαιτέρως ενθαρρυντικές επιδόσεις για τη χώρα μας, παρά τα σημαντικά προβλήματα που δημιούργησε η πανδημία του Covid 19 στην εθνική και παγκόσμια οικονομία. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί για τον εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου. Η για πρώτη φορά θέσπιση νομοθετικού πλαισίου (ν. 4712/2020) περί νεοφυών επιχειρήσεων (start up) και η δημιουργία του Elevate Greece έδωσε κίνητρα στη δημιουργία και ανάπτυξη νεοφυών επιχειρήσεων. Η επίσης για πρώτη φορά θεσμοθέτηση κινήτρων για "Επενδυτικούς Αγγέλους" ανοίγει νέους ορίζοντες επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Πριν λίγες εβδομάδες τελείωσε η διαβούλευση για νέο νομοσχέδιο σχετικά με τις εταιρείες τεχνοβλαστούς (spin - off) και τα γραφεία μεταφοράς τεχνολογίας, όπου επιχειρείται να τεθούν νομοθετικές βάσεις για τη συντεταγμένη αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας και τη σύνδεση των αποτελεσμάτων της έρευνας και καινοτομίας με την αγορά. Επιπλέον, διορθώσεις στον θεμελιώδη νόμο της έρευνας και καινοτομίας, ν. 4310/2014 (Α’ 258), όπως ενδεικτικά βελτιώσεις σχετικά με τα μέλη του Μητρώου Πιστοποιημένων Αξιολογητών της ΓΓΕΚ, συμπληρώνουν τις νομοθετικές πρωτο-

βουλίες, που έχουν ληφθεί, με κύριο στόχο την προώθηση των δράσεων έρευνας και καινοτομίας. Η πρόθεση να τεθεί η Έρευνα και η Καινοτομία στο επίκεντρο της Αναπτυξιακής Πολιτικής εκτός των ανωτέρω φαίνεται ξεκάθαρα στο όραμα της δημιουργίας της «Πολιτείας Καινοτομίας» στο χώρο του εγκαταλελειμμένου βιομηχανικού συγκροτήματος κτηρίων «ΧΡΩΠΕΙ». Ένα όραμα που ήδη βρίσκεται σε διαγωνιστική διαδικασία υλοποίησης μέσω ΣΔΙΤ και σύντομα αναμένεται να αποτελέσει την κυψέλη του οικοσυστήματος της Έρευνας και Καινοτομίας για το μέλλον. Τα επόμενα έτη και συγκεκριμένα η επταετία 2021-2027 αναμένεται ιδιαιτέρως γόνιμη και παραγωγική για το πεδίο της Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D). Το Ταμείο Ανάκαμψης, το νέο ΕΣΠΑ της Προγραμματικής Περιόδου 2021-2027, το ‘νέο’ HORIZON EUROPE (2021-2027) αναμένεται να πυροδοτήσουν επενδύσεις και ευκαιρίες στο πεδίο της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας. Μόνο τυχαίο δεν είναι ότι πανευρωπαϊκά το πεδίο της Έρευνας και Καινοτομίας έχει συνδεθεί στρατηγικά τόσο με την αντιμετώπιση της πανδημίας, όσο και με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, αλλά και με πρωτοβουλίες για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, αναζητώντας λύσεις στις προκλήσεις των καιρών. ■

Τα επόμενα έτη και συγκεκριμένα η επταετία 20212027 αναμένεται ιδιαιτέρως γόνιμη και παραγωγική για το πεδίο της Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D)

20 _ LAWYER

LAWYER _ 21

ΤΕΧΝΗΤΉ ΝΟΗΜΟΣΎΝΗ:

Πώς το νέο ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο θα επηρεάσει τον τομέα της υγείας Με αυστηρά πρότυπα συμμόρφωσης στα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης υψηλού κινδύνου, όπου κατατάσσονται πολλές από τις καινοτομίες στον χώρο της υγείας, το νέο προτεινόμενο νομικό πλαίσιο φιλοδοξεί να προστατεύσει την υγεία και την ασφάλεια των χρηστών, αλλά και να διασφαλίσει την πρόοδο της τεχνολογίας σε ένα ελεγχόμενο, ηθικά και νομικά καθορισμένο περιβάλλον. Της

Αλεξιάννας Τσότσου 22 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT

τις 21 Απριλίου 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόταση Κανονισμού για τη θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη και για την τροποποίηση ορισμένων νομοθετικών πράξεων της Ένωσης. Εάν εγκριθεί, ο Κανονισμός θα είναι το πρώτο νομικό πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) και θα επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό τον τομέα της υγείας, ο οποίος περνάει μέσα από μια πρωτοφανή διαδικασία ψηφιοποίησης. Από την (προ) κλινική έρευνα και την ανάπτυξη φαρμάκων μέχρι τις in vitro ιατρικές συσκευές για διάγνωση και θεραπεία, το ρυθμιστικό πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη επηρεάζει άμεσα τον χώρο του MedTech. Η διαβάθμιση του κινδύνου στις τεχνολογίες υγείας αποτελεί την κυριότερη ανησυχία, καθώς θα φέρει ανακατατάξεις και θα επηρεάσει ακόμα και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα που φέρουν τις απαιτήσεις σήμανσης CE. Σκοπό της πρότασης αποτελεί η εναρμόνιση των κανόνων για τη διάθεση στην αγορά, τη θέση σε λειτουργία και τη χρήση των συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης στην ΕΕ μέσω της απαγόρευσης ορισμένων πρακτικών, της θέσπισης απαιτήσεων για συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου και της διαφάνειας για συστήματα ΤΝ που αλληλεπιδρούν με φυσικά πρόσωπα. Αυτός ο σκοπός επιτυγχάνεται μέσω της ταξινόμησης του κινδύνου που μπορεί να έχουν τα συστήματα ΤΝ για τις αξίες της Ένωσης και το δημόσιο συμφέρον.

από στόχους καθορισμένους από ανθρώπους και επηρεάζουν το περιβάλλον, με το οποίο αλλελεπιδρούν. Πρόκειται για ένα διευρυμένο πεδίο εφαρμογής που περιλαμβάνει πληθώρα λογισμικών, τα οποία δεν ρυθμίζονται από το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο για τα βιομηχανικά προϊόντα. Συγκεκριμένα, τα συστήματα ΤΝ, όταν αποτελούν συστατικά προϊόντων, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στα ιατροτεχνολογικά προϊόντα και στις διαγνωστικές συσκευές, καλύπτονται από το Νέο Νομικό Πλαίσιο (NLF) και τον Κανονισμό (ΕΕ) 2017/745 για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, όπου και εκεί υπάρχει διαβάθμιση κινδύνου. Υπό αυτή την έννοια, θα υπάρχει αλληλεπίδραση του ισχύοντος νομικού πλαισίου, το οποίο ρυθμίζει θέματα ασφάλειας του προϊόντος σε επίπεδο συνόλου, και του πλαισίου για την ΤΝ, το οποίο θα αφορά τους πιθανούς κινδύνους ασφαλείας που σχετίζονται ειδικότερα με το σύστημα ΤΝ. Όταν, όμως τα συστήματα ΤΝ λειτουργούν αυτόνομα ως ξεχωριστά προϊόντα, τότε θα καλύπτονται μόνο από το νομικό πλαίσιο για την ΤΝ. Έτσι, η πρόταση ενισχύει την ευθύνη των κατασκευαστών και των παρόχων τέτοιων λογισμικών και οδηγεί σε εκσυγχρονισμό των εθνικών νομοθεσιών, στις οποίες παρατηρείται ο περιορισμός της αστικής ευθύνης στην κατασκευή και προμήθεια λογισμικών.

Πεδίο εφαρμογής Η πρόταση καθορίζει τα συστήματα ΤΝ ως λογισμικά, τα οποία θα πρέπει να πληρούν σωρευτικά δύο προϋποθέσεις. Αφενός να έχουν αναπτυχθεί με μία ή περισσότερες τεχνικές και προσεγγίσεις που αναφέρονται στο Παράρτημα Ι, όπως η μηχανική μάθηση (επιτηρούμενη και μη επιτηρούμενη), συμπεριλαμβανομένης της βαθιάς μάθησης, οι στατιστικές προσεγγίσεις, οι μέθοδοι αναζήτησης και βελτιστοποίησης καθώς και ο επαγωγικός λογικός προγραμματισμός. Αφετέρου να δημιουργούν αποτελέσματα, όπως περιεχόμενο, προβλέψεις, προτάσεις ή αποφάσεις, που προκύπτουν

Η διαβάθμιση του κινδύνου στις τεχνολογίες υγείας θα φέρει ανακατατάξεις και θα επηρεάσει ακόμα και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα που φέρουν τις απαιτήσεις σήμανσης CE LAWYER _ 23

_IN THE SPOTLIGHT Η διαβάθμιση του κινδύνου Η πρόταση Κανονισμού για την ΤΝ βασίζεται στη διαβάθμιση του κινδύνου των συστημάτων ΤΝ στις ευρωπαϊκές αξίες και τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Ειδικότερα, υπάρχουν τέσσερα επίπεδα κινδύνου: ► Μη αποδεκτός κίνδυνος: Πρόκειται για συστήματα ΤΝ που αναπτύσσουν υποσυνείδητες τεχνικές, οι οποίες παρακάμπτουν την ελεύθερη βούληση των ατόμων, εκμεταλλεύονται την ευπάθεια ορισμένων ατόμων, όπως την ηλικία τους, τη σωματική ή διανοητική τους αναπηρία κλπ, ή συνιστούν σαφή απειλή για τα δικαιώματα των ατόμων, όπως για παράδειγμα απομακρυσμένα βιομετρικά συστήματα αναγνώρισης σε πραγματικό χρόνο, τα οποία χρησιμοποιούνται σε χώρους προσβάσιμους στο κοινό. Τα συστήματα αυτά απαγορεύονται χωρίς προϋποθέσεις. ► Υψηλός κίνδυνος: Τα συστήματα ΤΝ που χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου είναι αυτά που έχουν δυνητικά σημαντικές επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία, την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων. Στον χώρο της υγείας, τέτοια συστήματα ΤΝ είναι αυτά που χρησιμοποιούνται σε χειρουργική επέμβαση με ρομπότ, αυτά που καθορίζουν την προτεραιότητα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας έκτακτης ανάγκης, καθώς και αυτά που προορίζονται για την αξιολόγηση από τις δημόσιες αρχές του κινδύνου υγείας που φέρει ένα φυσικό πρόσωπο, το οποίο προτίθεται να εισέλθει ή έχει ήδη εισέλθει σε έδαφος κράτους-μέλους της ΕΕ. Τα συστήματα αυτά δεν απαγορεύονται, αλλά υπόκεινται σε αυστηρούς περιορισμούς, με κυριότερο την υποχρέωση αξιολόγησης και εκτίμησης του κινδύνου από τρίτο, ανεξάρτητο φορέα, αλλά και την εναρμόνιση με τη σχετική νομοθεσία, η οποία αναφέρεται στο Παράρτημα ΙΙ, όπως για παράδειγμα ο Κανονισμός (ΕΕ) 2016/425 για τα μέσα ατομικής προστασίας, ο Κανονισμός (ΕΕ) 2017/745 για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα και ο Κανονισμός (ΕΕ) 2017/746 για τα in vitro διαγνωστικά ιατροτεχνολογικά προϊόντα. ► Π εριορισμένος κίνδυνος: Πρόκειται για συστήματα ΤΝ που αλληλεπιδρούν με τον άνθρωπο ή δημιουργούν και χειρίζονται περιεχόμενο, το οποίο ενδέχεται να εξα-

Ιωάννα Μιχαλοπούλου Δικηγόρος LL.M., Health, Pharma, Food & Life Sciences Specialist

“H εγκριτική διαδικασία βάσει του Κανονισμού 2017/745 για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα (MDR) εξαρτάται από την ταξινόμηση του ιατροτεχνολογικού προϊόντος. Για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα χαμηλότερου κινδύνου (Κατηγορία I) ο κατασκευαστής έχει την αποκλειστική ευθύνη για τη διενέργεια αξιολογήσεων συμμόρφωσης με τους κανονισμούς. Τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα στις τάξεις υψηλότερου κινδύνου (IIa, IIb, III) και τα περισσότερα in-vitro διαγνωστικά βοηθήματα (IVD) αξιολογούνται από Κοινοποιημένους Οργανισμούς. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι πολλά προϊόντα ΤΝ, στο πλαίσιο του MDR απαιτούν έλεγχο από Κοινοποιημένους Οργανισμούς. Αυτό περαιτέρω συνεπάγεται ότι α) οι Επαγγελματίες Υγείας θα πρέπει να είναι προσεκτικοί και να ζητούν πάντα από τον κατασκευαστή μιας συσκευής κατηγορίας Ι τα κλινικά στοιχεία του, β) οι κατασκευαστές δεν δύνανται να προωθούν άλλες χρήσεις πλην αυτών που αναφέρονται στην προβλεπόμενη χρήση για την οποία πραγματοποιήθηκε η αξιολόγηση της συμμόρφωσης. Το μέλλον των ιατρικών συσκευών που βασίζονται σε Τεχνητή Νοημοσύνη και κατ’ επέκταση σε Machine Learning θέτει σημαντικές προκλήσεις για την συμμόρφωση κατασκευαστών, ρυθμιστικών οργανισμών με τους Κανονισμούς MDR, IVDR, GDPR και το νέο Artificial Intelligence Act αλλά και των ίδιων των Επαγγελματιών Υγείας, αποφασίζοντας μόνοι εντέλει τον τρόπο θεραπείας του ασθενή τους με ή χωρίς τη χρήση εργαλείων ΤΝ.”

πατήσει τον χρήστη. Τα συστήματα αυτά υπόκεινται σε πιο περιορισμένο καθεστώς συμμόρφωσης, το οποίο αφορά κυρίως προδιαγραφές διαφάνειας. Παρά όλ’ αυτά, η πρόταση ενθαρρύνει την εθελοντική συμμόρφωση με τα αυστηρά πρότυπα για τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου. ► Ε λάχιστος κίνδυνος: Τα συστήματα ΤΝ ελάχιστου κινδύνου δεν υπόκεινται σε νέες υποχρεώσεις σύμφωνα με την πρόταση Κανονισμού, καθώς δεν επάγονται κινδύνους για την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα των χρηστών.

Ενισχυμένα πρότυπα συμμόρφωσης των συστημάτων υψηλού κινδύνου Η πρόταση του Κανονισμού για την ΤΝ αφιερώνει ένα σημαντικό μέρος της, για να καθορίσει τις αυξημένες υποχρεώσεις συμμόρφωσης των συστημάτων ΤΝ υψηλού κινδύνου, συμπε-

24 _ LAWYER

HealthDaily

Για καθημερινή έγκυρη ενημέρωση Αν ζητάτε:

• έγκυρη καθημερινή ενημέρωση για όλα τα

θέματα που αφορούν τον κλάδο της υγείας • πλήρη κάλυψη καθημερινών θεμάτων • αποκλειστικές ειδήσεις • διεθνή επικαιρότητα για θέματα υγείας • επιχειρηματικά νέα • ενημέρωση για συνέδρια και ημερίδες • επιστημονικά θέματα • ειδικά αφιερώματα • συνεντεύξεις με κορυφαίους επιστήμονες, ερευνητές και στελέχη του κλάδου υγείας

Γίνετε σήμερα συνδρομητές μας, και το Health Daily θα βρίσκεται καθημερινά στις οθόνες σας!

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Νέλλη Καψή, T: 210 6617777 (εσωτ. 204), F: 210 6617 778, E: nellykapsi@yahoo.com ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: Χρυσούλα Κορδούλη, T: 210 6617777 (εσωτ. 204), F: 210 6617 778, E: ckordouli@boussias.com L A(εσωτ. W Y E R _231), 2 5 F: 210 6617 778, E: apsiloudi@boussias.com ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ: Αμαλία Ψιλούδη, T: 210 6617777 Θανάσης Μουτζίκος, T: 210 6617777 (εσωτ. 263), F: 210 6617 778, E: amoutzikos@boussias.com

SPC Waiver

Η εφαρμογή της εξαίρεσης στην προστασία του Συμπληρωματικού Πιστοποιητικού Προστασίας για τα Φάρμακα (SPC) και τα γκρίζα σημεία αυτής Η εξαίρεση από το Συμπληρωματικό Πιστοποιητικό της Προστασίας για τα Φάρμακα καλείται να συγκεράσει την ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού φαρμακευτικού κλάδου με την προώθηση της καινοτομίας.

ο συμπληρωματικό πιστοποιητικό προστασίας για τα φάρμακα [(Supplementary Protection Certificate for medicinal products (SPC)], αποτελεί τίτλο ο οποίος, σύμφωνα με τις διατάξεις του Κανονισμού 2009/469, επεκτείνει χρονικά μέρος της προστασίας των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Με την έναρξη της εφαρμογής του Κανονισμού 2019/933 (ο οποίος τροποποιεί τον ως άνω Κανονισμό 2009/469) εισάγονται και ρυθμίζονται συΑναπληρωτής γκεκριμένες εξαιρέσεις στην προΔιευθύνων Εταίρος στασία που παρέχεται από το SPC KLC LAW FIRM στον κάτοχό του (SPC Waiver). Με αυτό τον τρόπο ολοκληρώθηκε μια μακρά διαδικασία προβληματισμών αναφορικά με τα οφέλη ή μη της εφαρμογής του θεσμού του SPC στην ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού Ασκούμενη Δικηγόρος φαρμακευτικού κλάδου σε σχέση με αυτόν τρίτων χωρών και εν γένει στην ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς και αναφορικά με την λειτουργία του SPC ως μέσο διατήρησης των παρεχόμενων κινήτρων για την ανάπτυξη της καινοτομίας στον φαρμακευτικό τομέα. Με το SPC Waiver εισάγεται εξαίρεση στην παρεχόμενη προστασία από το SPC, με την οποία επιτρέπεται η παρασκευή ενός (φαρμακευτικού) προϊόντος που άλλως θα απαγορευόταν λόγω της ύπαρξης του SPC, αποκλειστικά για τον σκοπό α) της εξαγωγής εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), δηλαδή σε τρίτες χώρες στις οποίες δεν υφίσταται προστασία ή έχει λήξει και β) της αποθήκευσης αυτού στο κράτος παραγωγής

του, το νωρίτερο έξι μήνες πριν από τη λήξη του αντίστοιχου SPC, προκειμένου να διατεθεί το προϊόν στην αγορά των κρατών-μελών μετά τη λήξη αυτού. Με την τροποποίηση αυτή, οι κατασκευαστές γενόσημων και βιοομοειδών που είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ μπορούν πλέον να παρασκευάζουν γενόσημα και βιοομοιειδή φάρμακα για τους ως άνω σκοπούς ανταγωνιζόμενοι επί ίσοις όροις τους παρασκευαστές τρίτων χωρών. Η εξαίρεση τέθηκε Ανώτερη σε ισχύ από την 01.07.2019 και Συνεργάτις KLC καταλαμβάνει τα SPC που κατατέLAW FIRM θηκαν από την ημερομηνία αυτή και έπειτα. Προβλέπεται δε και μεταβατική περίοδος εφαρμογής από την 02.07.2022, που καταλαμβάνει SPC τα οποία είχαν κατατεθεί πριν την KLC LAW FIRM 01.07.2019 αλλά παράγουν αποτελέσματα μετά την ημερομηνία αυτή. Στο πλαίσιο διασφάλισης των δικαιωμάτων του δικαιούχου του πιστοποιητικού, η εξαίρεση προβλέπει συγκεκριμένες προϋποθέσεις εφαρμογής προκειμένου να εξασφαλιστεί η διαφάνεια των ενεργειών των εμπλεκομένων και να μειωθεί ο κίνδυνος παράνομης κυκλοφορίας των προϊόντων στην αγορά της ΕΕ. Για τους λόγους αυτούς, προβλέπεται η ειδοποίηση της αρμόδιας αρχής της χώρας που κατασκευάζεται το προϊόν [για την Ελλάδα είναι ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ)], η ενημέρωση του δικαιούχου του SPC, αλλά και των αντισυμβαλλομένων του παρασκευαστή στην εφοδιαστική αλυσίδα, καθώς και η εφαρμογή ειδικού λογοτύπου

Θεόδωρος Θεώνη Λουκόπουλος Φωτοπούλου

_ADVERTORIAL

Νίκη Παντσούκη

26 _ LAWYER

Με την έναρξη της εφαρμογής του Κανονισμού 2019/933 εισάγονται και ρυθμίζονται συγκεκριμένες εξαιρέσεις στην προστασία που παρέχεται από το SPC στον κάτοχό του τρίτους που συνδέονται συμβατικά με τον παρασκευαστή και εμπλέκονται σε σχετικές με τις ανωτέρω πράξεις. Εντούτοις, εξεταστέος παραμένει ο τρόπος πρακτικής εφαρμογής των ορίων των πράξεων αυτών. Περαιτέρω, αντίστοιχο ερώτημα προκύπτει ως προς το ποια αντισυμβαλλόμενα στον παρασκευαστή πρόσωπα εμπίπτουν στην εφοδιαστική αλυσίδα για τα οποία έχει υποχρέωση ενημέρωσης. Ειδικότερα, δεν προκύπτει με σαφήνεια εάν η υποχρέωση ενημέρωσης αφορά τόσο αυτούς που έπονται του παρασκευαστή στην εφοδιαστική αλυσίδα, π.χ. πρόσωπα που συνδέονται με πράξεις εξαγωγής, διανομής, συσκευασίας, αποθήκευσης όσο και όσους προηγούνται αυτής, δηλαδή τους προμηθευτές του παρασκευαστή, π.χ. παρασκευαστές της δραστικής ουσίας (API). Παρεπόμενο ερώτημα εγείρεται και ως προς την υποχρέωση ενημέρωσης των ως άνω συμβαλλομένων, όπως του παρασκευαστή της δραστικής ουσίας, και των υπερ-εργολάβων του κατασκευαστή που δεν έχουν τη δυνατότητα να θέσουν το προϊόν στην αγορά ή να το εισάγουν / επανεισάγουν. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ο Κανονισμός προβλέπει την αξιολόγηση των συνεπειών της εφαρμογής της εξαίρεσης εντός 5ετίας, ερωτήματα θα προκύψουν κατά την εφαρμογή αυτού και αναμένεται να αποτελέσουν ζητήματα νομολογιακής ερμηνείας, επεκτείνοντας έτσι τη σωρεία ερμηνευτικών αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, αλλά και των εθνικών, σε σχέση με την ερμηνεία του Κανονισμού 2009/469. ■

_INFO

στη συσκευασία του προϊόντος προς εξαγωγή. Η χρήση της εν λόγω εξαίρεσης θα αποκτά και την απαραίτητη δημοσιότητα. Ειδικότερα, η ειδοποίηση στον ΟΒΙ περιλαμβάνει κατάθεση τυποποιημένου εντύπου κοινοποίησης το αργότερο 3 μήνες πριν την ημερομηνία έναρξης της παρασκευής ή από την πρώτη σχετική πράξη που προηγείται της εν λόγω παρασκευής (όπως και κάθε τυχόν τροποποίησης των στοιχείων αυτού με εκ νέου κατάθεση του τυποποιημένου εντύπου). Οι πληροφορίες που παρέχονται από το έντυπο είναι τα στοιχεία του παρασκευαστή, ο σκοπός της παρασκευής, το κράτος-μέλος στο οποίο θα πραγματοποιηθεί η παρασκευή ή/και η πρώτη σχετική πράξη πριν την παρασκευή, ο αριθμός του SPC που χορηγήθηκε στο κράτος-μέλος της παρασκευής ή/και της πραγματοποίησης της πρώτης σχετικής πράξης και ο αριθμός αναφοράς της άδειας κυκλοφορίας σε κάθε τρίτη χώρα εξαγωγής. Τα στοιχεία αυτά -μαζί με την ημερομηνία κατάθεσης της ειδοποίησης- δημοσιεύονται στο επόμενο τεύχος του Ειδικού Δελτίου Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΕΔΒΙ) που θα ακολουθήσει από την ημερομηνία κατάθεσης της ειδοποίησης. Σημειώνεται ότι μέχρι στιγμής δεν προβλέπονται διοικητικά τέλη για τη σχετική διαδικασία ενώπιον του ΟΒΙ. Η ενημέρωση του δικαιούχου του SPC θα πρέπει, επίσης, να γίνεται στην ως άνω προθεσμία των 3 μηνών και να περιλαμβάνει τα ως άνω στοιχεία. Τα στοιχεία αυτά σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να περιορίζονται στα απολύτως αναγκαία, καθώς μόνο σκοπό έχουν τον έλεγχο της συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις της εξαίρεσης, και δεν θα πρέπει να περιλαμβάνουν εμπιστευτικές ή εμπορικά ευαίσθητες πληροφορίες. Ως προς την υποχρέωση ενημέρωσης των αντισυμβαλλομένων του παρασκευαστή που προβαίνουν σε πράξεις σχετικές με την εξαίρεση, αυτή αφορά στο ότι τα εν λόγω προϊόντα καλύπτονται από την εξαίρεση και ότι η παρασκευή τους προορίζεται αποκλειστικά για εξαγωγή σε τρίτες χώρες και ως εκ τούτου απαγορεύεται η διάθεσή τους στην αγορά, η εισαγωγή ή η επανεισαγωγή του προϊόντος ή για αποθήκευση και ως εκ τούτου απαγορεύεται η διάθεσή τους στην ευρωπαϊκή αγορά για όσο διάστημα ισχύει το SPC. Δεδομένου ότι ο κρίσιμος χρόνος της ειδοποίησης ξεκινά από την παρασκευή του προϊόντος ή “κάθε σχετικής πράξης που είναι αυστηρώς αναγκαία” για την παρασκευή αυτού, ερωτήματα προκύπτουν ως προς το ποιες πράξεις εμπίπτουν στον εν λόγω ορισμό. Σύμφωνα με την αιτιολογική σκέψη του Κανονισμού, τέτοιες θα μπορούσαν να είναι η κατοχή, η προσφορά για προμήθεια, η προμήθεια, η εισαγωγή, η χρήση ή σύνθεση δραστικού συστατικού και η διαφήμιση με αποκλειστικό σκοπό την εξαγωγή σε τρίτες χώρες. Θα μπορούσε, δηλαδή, να είναι οι ενέργειες αυτές που θα αποτελούσαν προσβολή του σχετικού SPC, εάν δεν είχε εφαρμοστεί η εξαίρεση. Σημειώνεται ότι η εξαίρεση καλύπτει και

LAWYER _ 27

Καψάλη 10, 10674 Αθήνα Τ: +30 210 7264 500 Ε: klcathens@klclawfirm.com W: www.klclawfirm.com

_IN THE SPOTLIGHT ριλαμβανομένης της ειδικής σήμανσης CE. Τα εν λόγω ενισχυμένα πρότυπα συμμόρφωσης ισχύουν για όλα τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου, ανεξάρτητα από το αν αυτά είναι αυτόνομα προϊόντα ή ενσωματώνονται σε άλλα ιατροτεχνολογικά προϊόντα. Τα πρότυπα αυτά είναι: ► Δ ιαχείριση δεδομένων: Τα συστήματα ΤΝ που χρησιμοποιούν τεχνικές που περιλαμβάνουν την κατάρτιση μοντέλων με βάση συγκεκριμένα δεδομένα πρέπει να τηρούν καθορισμένα κριτήρια ποιότητας στη δοκιμή και την επικύρωση αυτών των δεδομένων. ► Τ εχνική τεκμηρίωση: Η τεχνική τεκμηρίωση θα πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τις αρχές που ελέγχουν τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις που ορίζονται στον προτεινόμενο κανονισμό. Στη περίπτωση των ιατροτεχνολογικών προϊόντων, πρέπει να καταρτίζεται μια ενιαία τεχνική τεκμηρίωση, η οποία θα περιλαμβάνει όλα τα απαραίτητα στοιχεία σύμφωνα με την πρόταση για την ΤΝ αλλά και αυτά που απαιτούνται βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας (π.χ. του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/745). ► Καταγραφή δραστηριοτήτων: Τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου πρέπει να σχεδιάζονται και να αναπτύσσονται με χαρακτηριστικά που επιτρέπουν την αυτόματη καταγραφή των συμβάντων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην εμφάνιση συμβάντων που ενδέχεται να οδηγήσουν σε δυσλειτουργία με κίνδυνο για την υγεία και την ασφάλεια του χρήστη, καθώς και στην παρακολούθηση του συστήματος μετά την αγορά. ► Δ ιαφάνεια και παροχή πληροφοριών στους χρήστες: Τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου πρέπει να σχεδιάζονται και να αναπτύσσονται επί τη βάσει της εξασφάλισης επαρκούς διαφάνειας που επιτρέπει στους χρήστες την ερμηνεία των αποτελεσμάτων τους και την κατάλληλη χρήση τους. Για τον σκοπό αυτό, το σύστημα που εμπίπτει σε αυτή την κατηγορία κινδύνου θα πρέπει να συνοδεύεται από ικανοποιητικές και κατανοητές οδηγίες σε ψηφιακή μορφή. ► Α νθρώπινη εποπτεία: Ο σχεδιασμός των συστημάτων ΤΝ υψηλού κινδύνου πρέπει να συμπεριλαμβάνει τα κατάλληλα εργαλεία διεπαφής ανθρώπου-μηχανής που επιτρέπει την αποτελεσματική εποπτεία από φυσικά

πρόσωπα. Η εποπτεία αυτή στοχεύει στην πρόληψη ή την ελαχιστοποίηση των κινδύνων για την υγεία και την ασφάλεια ή τα θεμελιώδη δικαιώματα εντός της προβλεπόμενης χρήσης ή υπό συνθήκες εύλογης προβλέψιμης κατάχρησης. Ο πρόταση Κανονισμού αναγνωρίζει ότι αυτό μπορεί να είναι δυνατό μόνο σε περιπτώσεις, όπου το φυσικό πρόσωπο κατανοεί πλήρως τις δυνατότητες και τους περιορισμούς του συστήματος και είναι σε θέση να παρακολουθεί τις δραστηριότητές του, ώστε να ανιχνεύει τυχόν δυσλειτουργίες ή απροσδόκητα συμβάντα. ► Π οιότητα και κυβερνοασφάλεια: Τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου πρέπει να εξασφαλίζουν ένα κατάλληλο επίπεδο ακρίβειας, ανθεκτικότητας και κυβερνοασφάλειας, η οποία παραμένει σε σταθερό επίπεδο καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Οι μετρήσεις ακριβείας πρέπει να παρέχονται στις οδηγίες, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να υπάρχει ένα πρότυπο ανθεκτικότητας ως προς τα σφάλματα, τις ασυνέπειες αλλά και τις προσπάθειες των μη εξουσιοδοτημένων τρίτων μερών να τροποποιούν τη χρήση ή την απόδοση του συστήματος μέσω της εκμετάλλευσης των δυνητικών του δυσλειτουργιών. Επιστέγασμα των παραπάνω κανόνων συμμόρφωσης είναι η σήμανση CE για τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου, η οποία θα πρέπει να λαμβάνεται από τους παρόχους, προτού αυτά κυκλοφορήσουν στην αγορά, είτε με εσωτερικό έλεγχο είτε από νεοσυσταθέντες φορείς. Πρόκειται για μια απαίτηση που θα επηρεάσει σημαντικά τον χώρο της υγείας, καθώς θα υπάρξουν καθυστερήσεις για την είσοδο στην αγορά των προϊόντων που χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου, αν και θα υπάρξει μια μεταβατική περίοδος δύο ετών μετά την έναρξη ισχύος του Κανονισμού, ώστε οι κατασκευαστές να έχουν χρόνο να προετοιμαστούν.

Η εξίσωση, στην οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη η ασφάλεια και η υγεία του ασθενούς, η ιδιωτικότητα αλλά και η πρόοδος της τεχνολογίας, είναι αρκετά πολύπλοκη 28 _ LAWYER

τυπώνει ένα σημαντικό κενό στην αποτελεσματική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων. Από την άλλη, γίνεται σαφές ότι η εναρμόνιση της προτεινόμενης νομοθεσίας με την ήδη υπάρχουσα και ειδικότερα τον Κανονισμό 2017/745 για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα (MDR) είναι προβληματική. Εφόσον η πρόταση υιοθετηθεί ως έχει, τότε θα απαιτούνται πολλαπλές πιστοποιήσεις στους κατασκευαστές ιατρικής τεχνολογίας ΤΝ με σημαντικό βαθμό αλληλοεπικάλυψης. Προφανώς, μια τέτοια πολυπλοκότητα θα έχει αρνητικές συνέπειες στην επιχειρηματική ανάπτυξη στον χώρο της ιατρικής πρωτοπορίας αλλά και στην έγκαιρη πρόσβαση των πολιτών στη σύγχρονη ιατρική τεχνολογία.

Ασφάλεια ή καινοτομία; Ο προβληματισμός, πάντως, για τη σχέση ανάμεσα στο αυστηρό πλαίσιο συμμόρφωσης και την ύπαρξη επαρκούς χώρου για την καινοτομία δεν είναι κάτι καινούριο και έχει ευρύτερες προεκτάσεις. Στον χώρο της υγείας, όπου εκ των πραγμάτων τα περισσότερα συστήματα ΤΝ κατατάσσονται ως υψηλού κινδύνου, καθώς άπτονται άμεσα της ζωής και της υγείας των ατόμων, ζητούμενο είναι να βρεθεί η ιδανική ισορροπία ανάμεσα στην ασφάλεια των χρηστών και την καινοτομία. Η εξίσωση, στην οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη η ασφάλεια και η υγεία του ασθενούς, η ιδιωτικότητα αλλά και η πρόοδος της τεχνολογίας προς επίλυση δύσκολων προβλημάτων, είναι αρκετά πολύπλοκη. Πάντως, δεδομένου του επιχειρησιακού αντίκτυπου και των έντονων περιορισμών που θα έχει ο Κανονισμός αυτός, η Επιτροπή στην πρότασή της προβλέπει τη δημιουργία ρυθμιστικών sandboxes για την προώθηση της καινοτομίας στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Πρόκειται για τον καθορισμό απομονωμένου και καθορισμένου περιβάλλοντος, όπου θα δοκιμάζονται καινοτόμες τεχνολογίες για περιορισμένο χρονικό διάστημα και στο οποίο θα έχουν προτεραιότητα οι μικρομεσαίες και νεοσύστατες επιχειρήσεις. Το κατά πόσον κάτι τέτοιο είναι αρκετό ως μέση λύση που συνδυάζει την πρόοδο και τον απαραίτητο πειραματισμό της με την ασφάλεια και τον σεβασμό των θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι κάτι που θα το διαπιστώσουμε στην πορεία. ■

Ελλείψεις και προβληματισμοί Παρά, πάντως, την αδιαμφισβήτητη υψηλότερη προστασία που θα απολαμβάνουν οι χρήστες υπό το νέο αυστηροποιημένο πλαίσιο, αρκετά είναι και τα προβλήματα που έχουν επισημανθεί και αφορούν είτε τα τελικά δικαιώματα των ατόμων είτε την περιπλοκότητα των αδειοδοτήσεων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την προώθηση της καινοτομίας. Η έλλειψη ανθρωποκεντρικής προσέγγισης προκύπτει από το γεγονός ότι η πρόταση του Κανονισμού φαίνεται να αγνοεί την προοπτική των τελικών χρηστών, αυτών δηλαδή που κατεξοχήν επηρεάζονται από τη δράση των συστημάτων ΤΝ στον τομέα της υγείας. Οι κανόνες που ορίζονται αφορούν κυρίως τους δημιουργούς και τους χειριστές αυτών των συστημάτων, υποχρεώνοντάς τους σε συγκεκριμένα πρότυπα συμμόρφωσης. Όμως, δεν παρέχει αποτελεσματικά και εκτελεστά δικαιώματα στα άτομα, τα οποία δέχονται τις τυχόν επιζήμιες επιπτώσεις των συστημάτων ΤΝ, όπως ισχύει για παράδειγμα στον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία των Δεδομένων. Στο υγειονομικό και κλινικό πλαίσιο, όπου τα άτομα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στους κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης λόγω των εγγενών ασυμμετριών εξάρτησης και πληροφόρησης στη σχέση ιατρού-ασθενούς, αυτή η έλλειψη απο-

LAWYER _ 29

_IN THE SPOTLIGHT

> Π ώς

κρίνετε το προταθέν ρυθμιστικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη; Πώς θα επηρεάσει τον χώρο της υγείας και την παροχή καινοτόμων ιατροτεχνολογικών υπηρεσιών;

Παρασκευή Σακελλαρίδη Attorney at law, LLM, MSc, Senior Legal Counsel, Elpen Pharmaceutical Co. Inc.

Η πρόταση κανονισμού της ΕΕ για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) αποτελεί τομή στη νομοθετική πλαισίωση των καταιγιστικών τεχνολογικών εξελίξεων και των πιθανών εφαρμογών τους στο πεδίο αυτό. Η ΤΝ -μεταξύ άλλων- χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη και παραγωγή φαρμακευτικών και ιατροτεχνολογικών προϊόντων ως και τη θεραπεία και πρόληψη προβλημάτων υγείας, καθώς και την περίθαλψη και τη φροντίδα των ασθενών. Επομένως, στους τομείς αυτούς, η επένδυση στην ΤΝ μπορεί να οδηγήσει στη βελτιστοποίηση της αποδoτικότητας των σχετικών διαδικασιών και την εξοικονόμηση πόρων για το μέλλον. Παράλληλα, όμως, το διακύβευμα για τη ζωή, την υγεία και την προστασία της ατομικότητας είναι ιδιαίτερα υψηλό. Το βασικότερο επίτευγμα της πρότασης Κανονισμού είναι ότι αποτελεί ένα συνεκτικό πλέγμα προτεινόμενων κανόνων για την επερχόμενη ρύθμιση τόσο των εκφάνσεων όσο και των κινδύνων της ΤΝ, πεδίο το οποίο -μέχρι σήμερα- ήταν ως επί το πλείστον αχαρτογράφητο. Η πρόταση υποδεικνύει την ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης των νέων τεχνολογιών, μέσω της ταξινόμησης των κινδύνων που εμπερικλείει η καθεμία από αυτές και της καθιέρωσης διαδικασιών αξιολόγησης και συμμόρφωσης. Είναι σαφές ότι κεντρικό ρόλο παίζει η ενίσχυση της εμπιστοσύνης προς τις νέες τεχνολογίες. Τούτο επιτυγχάνεται με την εξασφάλιση της προστασίας της υγείας, της ασφάλειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και με τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης των αναφυόμενων ζητημάτων. Μέτρα, όπως η υποχρέωση καθιέρωσης συστημάτων διαχείρισης κινδύνων, τήρησης αρχείων και εξασφάλισης της ύπαρξης ανθρώπινης εποπτείας, εγγυώνται την αξιοπιστία και ακρίβεια των αποτελεσμάτων που παράγουν τα λειτουργούντα συστήματα βάσει ΤΝ. Η καθιέρωση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού πλαισίου σχετικά με την ΤΝ προωθεί την καινοτομία στον τομέα της υγείας, μέσω της ενθάρρυνσης των επενδύσεων και της υιοθέτησης των τεχνολογιών ΤΝ από τις επιχειρήσεις και τους πολίτες και αίρει ζητήματα ανασφάλειας δικαίου και κινδύνων σχετικοποίησης των κανόνων προστασίας του ατόμου λόγω έλλειψης ή αδιαφάνειας των σχετικών διαδικασιών.

30 _ LAWYER

Πώς η νέα Πρόταση Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη θα επηρεάσει τον τομέα της υγείας Στις 21 Απριλίου 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε Πρόταση Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη [COM (2021) 206].

Η συμπερίληψη των ιατροτεχνολογικών προϊόντων στο ρυθμιστικό πεδίο του Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη φαίνεται, ωστόσο, να δημιουργεί νέες προκλήσεις για τους κατασκευαστές μίας κατηγορίας προϊόντων, η οποία ήδη διέπεται από ένα αυστηρό και πολύπλοκο ρυθμιστικό πλαίσιο.

ιατροτεχνολογικών προϊόντων απαιτείται αξιολόγηση συμμόρφωσης από κοινοποιημένο οργανισμό.

Ειρήνη Κυριακίδη

Partner, Life Sciences & Healthcare, IP - KG Law Firm

Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από την Αιτιολογική Έκθεση της Πρότασης Κανονισμού (Ενότητα 5.2.3, παράγραφος 5η), για τα “συστήματα υψηλού κινδύνου”, ήτοι “τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν ως κατασκευαστικά στοιχεία ασφαλείας προϊόντων τα οποία εκ των προτέρων υπόκεινται σε αξιολόγηση συμμόρφωσης από τρίτα μέρη” (όπως η περίπτωση των ιατροτεχνολογικών προϊόντων, τα οποία υπόκεινται σε αξιολόγηση συμμόρφωσης από κοινοποιημένους οργανισμούς) απαιτείται επιπλέον η συμμόρφωση και με τις απαιτήσεις που θεσπίζονται στον Κανονισμό για την Τεχνητή Νοημοσύνη.

_ADVERTORIAL

Ωστόσο, οι απαιτήσεις συμμόρφωσης του Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη παρουσιάζουν διαφορές σε σύγκριση με αυτές που εισάγονται με τους Κανονισμούς (ΕΕ) 2017/745 για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα (“MDR”) και (ΕΕ) 2017/746 για τα in vitro διαγνωστικά ιατροτεχνολογικά προϊόντα (“IVDR”), με αποτέλεσμα να ανακύπτει το ερώτημα σχετικά με το εάν θα δημιουργηθεί η ανάγκη διενέργειας διπλής αξιολόγησης συμμόρφωσης μέσω δύο διαφορετικών κοινοποιημένων οργανισμών -έναν για κάθε νομοθέτημακαθώς και κατάρτισης από τους κατασκευαστές δύο διαφορετικών τεχνικών φακέλων, ώστε να επιτευχθεί η πλήρης συμμόρφωση των εν λόγω προϊόντων με την ισχύουσα νομοθεσία και να διατεθούν στην αγορά.

Ως εκ τούτου, η πλειοψηφία τόσο των λογισμικών που αποτελούν αφ’ εαυτών ιατροτεχνολογικά προϊόντα όσο και των λογισμικών που αποτελούν συστατικά στοιχεία ιατροτεχνολογικού προϊόντος, εφόσον διαθέτουν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 3 της Πρότασης Κανονισμού, θα αποτελούν βάσει της Πρότασης Κανονισμού συστήματα υψηλού κινδύνου, δεδομένου ότι για την πλειοψηφία των λογισμικών (ως)

Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει ιδιαίτερη ανησυχία στον κλάδο των ιατροτεχνολογικών προϊόντων. Χαρακτηριστική είναι η από 6 Αυγούστου 2021 τοποθέτηση της MedTech επί της δημόσιας διαβούλευσης για την Πρόταση Κανονισμού, στην οποία γίνεται έκκληση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να απαλειφθούν οι λεκτικές ασάφειες που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν περιττές επικαλύψεις όσον αφορά στο ρυθμιστικό καθεστώς τόσο των ιατροτεχνολογικών προϊόντων με ενσωματωμένο λογισμικό όσο και των λογισμικών που αποτελούν αφ’ εαυτών ιατροτεχνολογικά προϊόντα. ■

_INFO

έσω της εν λόγω Πρότασης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθιστά σαφή την πρόθεσή της να συμπεριλάβει τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, τα οποία διαθέτουν ενσωματωμένα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, στο ρυθμιστικό πεδίο του προτεινόμενου Κανονισμού, όπως καταδεικνύεται από τη μνεία που γίνεται σε αυτά τόσο στην Αιτιολογική Έκθεσή όσο και στο προοίμιο της Πρότασης.

28, Dimitriou Soutsou Str., 115 21 Athens Τ: +30 210 817 1500 F: +30 210 685 6657-8 E: kg.law@kglawfirm.gr

LAWYER _ 31

W: www.kglawfirm.gr

_IN THE SPOTLIGHT

Βασιλική Σταύρου Legal and Compliance Officer, Genesis Pharma

ώς κρίνετε το προταθέν ρυθμιστικό πλαίσιο Π για την τεχνητή νοημοσύνη; Πώς θα επηρεάσει τον χώρο της υγείας και την παροχή καινοτόμων ιατροτεχνολογικών υπηρεσιών; Τον Απρίλιο 2021 η Ευρώπη έκανε ένα δυναμικό βήμα στο “πολυκριθέν” πλαίσιο της τεχνητής νοημοσύνης, μέσω της παρουσίασης σχεδίου Κανονισμού. Βασιζόμενη στις ευρωπαϊκές αξίες, από ουραγός, καθίσταται πρωταγωνιστής των διεθνών εξελίξεων, εστιάζοντας στην “ανθρωποκεντρική” και βιώσιμη τεχνητή νοημοσύνη, μέσω καινοτόμων προτύπων, με στόχο να θεμελιωθεί η εμπιστοσύνη στην τεχνητή νοημοσύνη και να διασφαλιστεί η ισορροπία μεταξύ αυτής και των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ο νέος Κανονισμός έχει ως πρωταρχικό στόχο την πρόληψη και τον περιορισμό κάθε πιθανής βλάβης, που μπορεί να προκύψει από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, μέσω κατηγοριοποίησης των συστημάτων αυτής, ανάλογα με τον κίνδυνο που περιέχουν. Συστήματα που θα φέρουν τον χαρακτηρισμό “μη αποδεκτού κινδύνου”, θα απαγορεύονται, ως σαφής απειλή για την ασφάλεια, τον βιοπορισμό και τα δικαιώματα των ατόμων, ενώ για τα συστήματα “υψηλού” και “περιορισμένου κινδύνου”, θα τίθενται αυστηροί περιορισμοί κυκλοφορίας. Όπως ήταν αναμενόμενο, έχει ήδη ξεκινήσει ένας έντονος διάλογος διεθνώς, γύρω από το ζήτημα ορισμού των κατηγοριών των κινδύνων, καθώς και τον τρόπο και το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού, ενώ είναι ιδιαιτέρως λεπτή και εύθραυστη η ισορροπία και η συμβατότητα των συστημάτων ΤΝ με το πλήθος αρχών και νομικών κειμένων εθνικού και υπερεθνικού χαρακτήρα, που διασφαλίζουν θεμελιώδη δικαιώματα, όπως η ισότητα, η διαφάνεια, η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Το μόνο σίγουρο είναι ότι τα πρότυπα που σχεδιάζονται με τον Κανονισμό θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, μεταξύ άλλων, στον χώρο της υγείας. Ήδη, μελετώνται συστήματα ανάλυσης δεδομένων υγείας προς ταχύτατη διάγνωση σοβαρών, θανατηφόρων ασθενειών ή επιδημιών, άμεσης αναζήτησης και ανάλυσης ιατρικών πληροφοριών, ρομποτικής χειρουργικής, νευρωνικών δικτύων, προσωπικών βοηθών φροντίδας υγείας, τηλεϊατρικής κ.α. Οι εξελίξεις σίγουρα θα είναι ραγδαίες στον τομέα αυτό, αλλά δεν θα πρέπει να παραβλέπονται και οι κίνδυνοι που εμφιλοχωρούν, κυρίως ως προς τις σχεδιαστικές προδιαγραφές των συστημάτων, την κατανόηση περίπλοκων παραμέτρων, τα ζητήματα διαφάνειας, ευθύνης και ασφάλειας και την ανάγκη ανθρώπινης επίβλεψης.

32 _ LAWYER

> Π ώς

κρίνετε το προταθέν ρυθμιστικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη; Πώς θα επηρεάσει τον χώρο της υγείας και την παροχή καινοτόμων ιατροτεχνολογικών υπηρεσιών; Δημοσιεύθηκε προσφάτως -ήτοι τον Απρίλιο 2021- η Πρόταση Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη (Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη). Έκτοτε και μέχρι σήμερα, εξελίσσεται η συνήθης νομοθετική διαδικασία προς το στάδιο της τελικής ψήφισης. Η εν λόγω Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη δεν αποτελεί κεραυνό εν αιθρία, αλλά το επιστέγασμα μιας ευρείας διαβούλευσης μεταξύ επιχειρηματικών, κοινωνικών και λοιπών φορέων και της εντατικής προεργασίας των εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Συνολικά, το προταθέν ρυθμιστικό πλαίσιο συνιστά μια θετική εξέλιξη για το δίκαιο των κρατών-μελών της Ένωσης. Από τη μια πλευρά, λαμβάνει μια σαφή θέση υπέρ της προώθησης της τεχνητής νοημοσύνης και της ευρωπαϊκής καινοτομίας και από την άλλη πλευρά προσπαθεί να οριοθετήσει τους ιδιαίτερους κινδύνους που εξ ορισμού ενέχουν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης για την υγεία, την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών. Σε σχέση ειδικότερα με τον χώρο της υγείας, το νέο νομικό πλαίσιο που ενδέχεται να ισχύσει, μπορεί να συμβάλλει τόσο στην ασφαλή ανάπτυξη εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης από τις επιχειρήσεις της υγείας, όσο και στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πελατών - ασθενών απέναντι στη χρήση τέτοιων εφαρμογών.

Δανάη Σκεύη Συνεργάτις, KLC LAW FIRM

> Μ πορεί

η αυστηροποίηση του νομικού πλαισίου για τα συστήματα ΤΝ να συμβαδίσει με την επιδιωκόμενη καινοτομία, η οποία είναι βασικό χαρακτηριστικό στον χώρο της υγείας; Η υιοθέτηση ενός κοινού νομικού πλαισίου για την Τεχνητή Νοημοσύνη στον τομέα της υγείας είναι αντιμέτωπη με το στοίχημα της ενθάρρυνσης των επενδύσεων σε καινοτόμα ιατροτεχνολογικά προϊόντα και υπηρεσίες με στοιχεία τεχνητής νοημοσύνης. Για τον σκοπό αυτό, η υπό επεξεργασία Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη προβαίνει σε μια διαφοροποιημένη προσέγγιση των νομικών υποχρεώσεων των παρόχων τεχνητής νοημοσύνης, ανάλογα με τον κίνδυνο εκάστου προϊόντος/υπηρεσίας (risk-based approach). Θα πρέπει, λοιπόν, να καταστεί σαφές ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα αντιμετωπίζεται ενιαία από το μελλοντικό νομοθέτη και μόνο ορισμένες χρήσεις της υπάγονται σε ένα αυστηροποιημένο πλαίσιο υποχρεώσεων, όσες δηλαδή χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου (high-risk AI systems). Αυτή η παρατήρηση έχει σημασία για τον τομέα της υγείας, σχετικά με το ποια ιατροτεχνολογικά προϊόντα ή άλλα χρησιμοποιούμενα συστήματα θα κριθούν ως υψηλού κινδύνου και ποια όχι. Για παράδειγμα, υψηλού κινδύνου (μάλλον) θα θεωρηθούν τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα που υπόκεινται ήδη σε διαδικασίες συμμόρφωσης βάσει της ισχύουσας ενωσιακής νομοθεσίας εναρμόνισης και η συμμόρφωση τους αξιολογείται από ορισμένους τρίτους φορείς, συνήθως Δημόσιες Εποπτικές Αρχές. Εν κατακλείδι, η γνώμη μας είναι ότι το προταθέν νομικό πλαίσιο έχει πολλές πιθανότητες επιτυχούς συνύπαρξης με την επιδιωκόμενη καινοτομία στον τομέα της υγείας, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει συντονισμός και υποστήριξη από τις αρμόδιες Εθνικές και Ευρωπαϊκές Αρχές που θα εποπτεύουν στην πράξη τη συμμόρφωση με τους νέους κανόνες για τα συστήματα υψηλού κινδύνου.

LAWYER _ 33

De-compressing the legal profession:

Καινοτόμα εργαλεία και πρακτικές που βελτιώνουν θεαματικά την καθημερινότητα του δικηγόρου Με τη βοήθεια της τεχνολογίας και την αξιοποίηση βασικών αρχών από διάφορους άλλους κλάδους, όπως το project management και η ψυχολογία, η νομική εργασία μπορεί να μετατραπεί σε μια πιο ευχάριστη διαδικασία με λιγότερο άγχος που θα μας επιτρέπει να επικεντρωθούμε στη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την επίτευξη των στόχων μας. Της

Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 34

_IN THE SPOTLIGHT

ε μια δύσκολη εργασιακή καθημερινότητα και με τις απαιτήσεις του νομικού επαγγέλματος να αυξάνονται συνεχώς, το ζητούμενο είναι πώς μπορεί η ολοκλήρωση κάθε νομικής εργασίας, η επαφή με τους πελάτες και η διαχείριση των πόρων να γίνεται αποτελεσματικότερα και με λιγότερο κόπο μέσα σε ένα εργασιακό περιβάλλον, στο οποίο ο δικηγόρος θα μπορεί να αναπτύξει τις δεξιότητές του, να μειώσει τα λάθη και τις καθυστερήσεις και να αξιοποιήσει ιδανικά τον χρόνο του. Πρωτοποριακά εργαλεία και δοκιμασμένες βέλτιστες πρακτικές μπορούν να συμβάλλουν σε μια ευκολότερη και πιο άνετη εργασιακή εμπειρία στον δικηγόρο του σήμερα, με στόχο την αποσυμφόρησή του και τη βελτίωση της αποδοτικότητάς του σε όποια θέση και αν βρίσκεται, ανάλογα με τα καθήκοντα, με τα οποία είναι επιφορτισμένος.

κοντα από τις δευτερεύουσες εργασίες και να αξιοποιήσουμε καλύτερα τον διαθέσιμο χρόνο σε κάθε τι. Ακόμα και η επιβολή από μέρους μας τεχνητών προθεσμιών, πέρα από τις ήδη υπάρχουσες, βοηθάει στο να ολοκληρώνουμε έγκαιρα κάθε τι και να μην σπαταλάμε επιπλέον χρόνο σε υποχρεώσεις, στις οποίες κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο. Κάθε υποχρέωση θα πρέπει να καταγράφεται στο ημερολόγιο και να ταξινομείται ανάλογα με την προτεραιότητά της. Ωστόσο, ο καλός προγραμματισμός θα πρέπει να περιλαμβάνει και πρόβλεψη για το απροσδόκητο, με την έγκαιρη ενασχόληση με κάθε επιμέρους εργασία και την τήρηση εφικτών προθεσμιών, στις οποίες έχουν συνυπολογιστεί αναπόφευκτα ζητήματα της τελευταίας στιγμής. Πάντως, πρακτικά η οργάνωση του χρόνου δεν μπορεί να γίνει επιτυχημένα, αν δεν συνυπάρχει με την άριστη οργάνωση του γραφείου, του υπολογιστή και των email που συσσωρεύονται στα εισερχόμενα.

Διαχείριση χρόνου Η σωστή διαχείριση χρόνου είναι ίσως μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν όλοι οι εργαζόμενοι. Στο νομικό επάγγελμα, όμως, η πρόκληση είναι ακόμα εντονότερη λόγω των πολλών και συχνά ανόμοιων υποχρεώσεων που πρέπει να γίνουν σε μία μέρα. Ανάμεσα σε δεκάδες τηλεφωνήματα, εξωτερικές δουλειές, email που έρχονται συνεχώς στα εισερχόμενα, προθεσμίες που πρέπει να τηρηθούν, αλλά και ώρες πιο δημιουργικής δουλειάς με νομική έρευνα και σύνταξη δικογράφων, εκθέσεων και γνωμοδοτήσεων, η αφοσίωση σε κάθε διαφορετικό έργο που πρέπει να γίνει πολύ εύκολα μπορεί να διαστρεβλώσει οποιαδήποτε έννοια χρονικής οργάνωσης και ωραρίου. Ωστόσο, η αποδοτική διαχείριση του χρόνου και των υποχρεώσεων κάθε εργαζόμενου συνδέεται άμεσα με την καλύτερη επικοινωνία και συνεργασία με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, καθώς και με χαμηλότερα επίπεδα στρες και βέλτιστη σχέση μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής. Η οργάνωση του χρόνου και του γραφείου μπορεί να γίνει απλούστερη με μερικές δοκιμασμένες πρακτικές και φυσικά τη βοήθεια της τεχνολογίας.

Οργάνωση χρόνου Ο προγραμματισμός της ημέρας ή ακόμα καλύτερα της εβδομάδας είναι η αφετηρία και το σημαντικότερο ίσως βήμα για μια αποτελεσματικότερη καθημερινότητα. Δημιουργώντας ημερήσιες και εβδομαδιαίες λίστες υποχρεώσεων, μπορούμε να διαχωρίσουμε ακριβέστερα τα επείγοντα καθή-

Οργάνωση γραφείου και email Για να μπορέσει κανείς να φτιάχνει λίστες υποχρεώσεων για όλη την εβδομάδα (ή ακόμα και τον μήνα), είναι απαραίτητο να έχει αντίστοιχα οργανωμένες τις υποχρεώσεις του και ό,τι τις συνοδεύει. Η δημιουργία φακέλων στοχεύει σε ακριβώς αυτό. Να μπορούμε να οργανώνουμε όλες τις εργασίες ανά κατηγορίες και ανά ημερομηνία. Αντί για έγγραφα διασκορπισμένα στο γραφείο, είναι σαφώς προτιμότερο να τα τοποθετούμε σε φακέλους ανάλογα με την υπόθεση και οι φάκελοι μπορούν να έχουν άλλο χρώμα με

Αυτή η απότομη, όμως, μετάβαση στην τηλεργασία δημιούργησε και τις βάσεις, για να οικοδομηθεί μια διαφορετική νοοτροπία και να καταστεί φανερό ότι με τα κατάλληλα εργαλεία είναι δυνατός ο συντονισμός ακόμα και των πιο πολύπλοκών εργασιών LAWYER _ 35 LAWYER _ 35

_IN THE SPOTLIGHT βάση την προτεραιότητα της κάθε μίας. Ακριβώς το ίδιο μπορεί να γίνει και ηλεκτρονικά. Τα αρχεία θα πρέπει επίσης να είναι οργανωμένα ανά φακέλους στον υπολογιστή, όπως και τα email στα εισερχόμενα, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα να λαμβάνουμε ειδοποιήσεις υπενθύμισης ανά ημέρα ή και ώρα με βάση τυχόν προθεσμία που υπάρχει για κάθε υπόθεση. Για δικηγόρους με πολλές τρέχουσες υποθέσεις, μια χρήσιμη πρακτική είναι οι φάκελοι να τοποθετούνται στην επιφάνεια εργασίας με χρονολογική σειρά. Έτσι, γίνεται ευκολότερο να καθορίσουν τις ημερήσιες, εβδομαδιαίες και μηνιαίες υποχρεώσεις στο πλαίσιο των προθεσμιών κάθε υπόθεσης.

Η κατάσταση, φυσικά, χειροτέρευσε με την πανδημία και την απαίτηση να προσαρμοστούν όλοι, κυριολεκτικά εν μία νυκτί, στην τηλεργασία. Αυτή η απότομη, όμως, μετάβαση δημιούργησε και τις βάσεις, για να οικοδομηθεί μια διαφορετική νοοτροπία και να καταστεί φανερό ότι με τα κατάλληλα εργαλεία είναι δυνατός ο συντονισμός ακόμα και των πιο πολύπλοκών εργασιών. Τα ψηφιακά meetings μπήκαν για τα καλά στη ζωή μας και ήρθαν, για να μείνουν, οπότε το ζητούμενο είναι να βρεθούν οι τεχνολογικές λύσεις, οι οποίες θα προωθήσουν ικανοποιητικά και με ασφάλεια την επικοινωνία μεταξύ όλων των εμπλεκομένων. Αυτό το μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο τα πάντα γίνονταν ηλεκτρονικά, μας έδωσε χρήσιμη εμπειρία, για να αξιολογήσουμε τις επιλογές μας και να μάθουμε πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την επικοινωνία μεταξύ μας. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτά τα συμπεράσματα, τα αποτελεσματικότερα εργαλεία επικοινωνίας πρέπει να έχουν τις εξής δυνατότητες: ► Άμεση αλληλεπίδραση μέσω chat ► Κρυπτογράφηση των γραπτών συνομιλιών και του περιεχομένου των βίντεο-κλήσεων για τη μέγιστη ασφάλεια και προστασία των δεδομένων της εταιρείας ► Καταγραφή των ψηφιακών συναντήσεων και πρόσβαση σε αυτές μόνο σε εξουσιοδοτημένα άτομα ► Cloud Computing για πρόσβαση και αποθήκευση αρχείων από οποιαδήποτε συσκευή μέσω του διαδικτύου ► Επιπλέον χαρακτηριστικά, όπως ημερολόγιο, λίστες υποχρεώσεων και ευκολία παράλληλης επεξεργασίας ενός αρχείου από πολλά άτομα. Βέβαια, πέρα από τα αποτελεσματικά εργαλεία, για την επιτυχημένη επικοινωνία και την οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των συνεργατών σε μια δικηγορική εταιρεία απαιτείται και η δημιουργία κλίματος, το οποίο ευνοεί την εποικοδομητική αλληλεπίδραση. Η ενεργητική ακρόαση

Χρήσιμα εργαλεία Αν και πολλές από τις παραπάνω πρακτικές μπορούν να γίνουν και χειροκίνητα, είναι αδιαμφισβήτητο ότι με τη χρήση σύγχρονων εργαλείων πληροφορικής η οργάνωση των υποχρεώσεων θα γίνει πολύ ταχύτερα και συνεπέστερα. Τα εργαλεία αυτά, τα οποία είναι σχεδιασμένα ειδικά για τις απαιτήσεις δικηγορικών γραφείων και εταιρειών, διασυνδέουν το ημερολόγιο με το σύστημα ηλεκτρονικής αλληλογραφίας και οργανώνουν όλες τις πληροφορίες που αφορούν μια υπόθεση με αυτόματο τρόπο. Έτσι, οι προθεσμίες εμφανίζονται στο ημερολόγιο, ενώ ταυτόχρονα γίνεται πιο ακριβής η τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων και των χρεώσιμων ωρών. Παράλληλα, το ιστορικό κάθε πελάτη είναι άμεσα διαθέσιμο και κάθε αρχείο είναι ταξινομημένο με βάση στοιχεία που έχουν προκαθοριστεί, όπως η ημερομηνία κατάθεσης, η τρέχουσα προθεσμία κλπ. Πολλά προγράμματα διαχείρισης αρχείων και ηλεκτρονικής αλληλογραφίας παρέχουν τη δυνατότητα για αυτοματοποιημένη αναζήτηση ή ακόμα και οργάνωση των εισερχομένων με βάση λέξεις-κλειδιά στον τίτλο, το θέμα ή το κείμενο.

Αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των συνεργατών Στις μεγάλες δικηγορικές εταιρείες, όπου εργάζονται πολλά άτομα και γίνεται ανάληψη projects που απαιτούν τη συνεργασία πολλών δικηγόρων και νομικών συμβούλων, η αποδοτική επικοινωνία μεταξύ των συνεργατών αλλά και των πελατών ήταν πάντα μία πρόκληση. Οι συναντήσεις μπορεί να κρατούσαν ώρες, χωρίς όμως να έχει παραχθεί ένα αντίστοιχο, από άποψη χρόνου, αποτέλεσμα, ενώ δύσκολη ήταν και η απομακρυσμένη επικοινωνία.

Οι γνώσεις και τα εργαλεία project management διασφαλίζουν την ολοκληρωμένη διαχείριση του σχεδιασμού, του προϋπολογισμού και της χρέωσης των δικηγορικών υπηρεσιών 36 _ LAWYER

των επιχειρημάτων και των αναγκών του άλλου οδηγεί σε διάλογο, στον οποίο δεν επικρατεί η αντιπαράθεση ούτε κάνει κανείς υποθέσεις, οι οποίες πιθανότατα δεν ισχύουν. Είναι σημαντικό ο κάθε εργαζόμενος να νιώθει ότι μπορεί να εκφράσει τους προβληματισμούς του και να λάβει σαφείς και συγκεκριμένες πληροφορίες για το πώς μπορεί να βελτιωθεί και πού πρέπει να εστιάσει περισσότερο. Και φυσικά, όταν ο χώρος εργασίας, είτε ο πραγματικός είτε ο ψηφιακός, λειτουργεί οργανωμένα, βελτιώνεται συνολικά η επικοινωνία μεταξύ των συνεργατών, καθώς ο καθένας γνωρίζει ποιες είναι οι υποχρεώσεις του, σε ποιο χρονοδιάγραμμα και με ποιες απαιτήσεις, οι οποίες θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από σταθερότητα και συνέπεια.

Project management Οι γνώσεις και τα εργαλεία project management διασφαλίζουν την ολοκληρωμένη διαχείριση του σχεδιασμού, του προϋπολογισμού και της χρέωσης των δικηγορικών υπηρεσιών. Πρόκειται για έναν ευρύ όρο, ο οποίος περιλαμβάνει διάφορους πυλώνες, όπως την αλληλεπίδραση με τους πελάτες, την οργάνωση των παραδοτέων, τη συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών και την οικονομική διαχείριση. Στον νομικό κλάδο, η πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων καλεί τους δικηγόρους να συνδυάσουν και να διαχειριστούν πολλές ετερόκλητες υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένης της ασφαλούς διαχείρισης δεδομένων, της δέουσας επιμέλειας, της ευθύνης στις διαπραγματεύσεις, της νομικής έρευνας και της λήψης υπόψη της περίπλοκης νομοθεσίας. Και όλα αυτά σε συνδυασμό με την απαραίτητη εξισορρόπηση των πόρων, τον μετριασμό των κινδύνων και τον συνυπολογισμό απρόβλεπτων αλλαγών. Στα πλαίσια αυτά, το αποδοτικό project management πρέπει να χαρακτηρίζεται από τις ακόλουθες αρχές: ► Κατανόηση του πελάτη με ιεράρχηση των προτεραιοτήτων του: Είναι βασικό να γνωρίζουμε τι είναι κρίσιμο για εκείνον και πώς αξιολογεί την ποιότητα, το κόστος και την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων. Η αποτελεσματική επικοινωνία και η καλλιέργεια ρεαλιστικών προσδοκιών είναι το ζητούμενο για τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης. ► Ο ικονομική διαχείριση: Ο σωστός καθορισμός του προϋπολογισμού δεν περιλαμβάνει μόνο τον προσδιορισμό των απαιτήσεων και τη μείωση των άσκοπων εξόδων, αλλά και τις μη αναμενόμενες

αλλαγές ακόμα και σε μικρά σημεία του έργου, τα οποία όμως μπορούν να οδηγήσουν το τελικό ποσό σε μεγάλες διακυμάνσεις. Ο καλός προγραμματισμός σε συνδυασμό με την τακτική αξιολόγηση και επανακαθορισμό των στόχων αλλά και την παροχή εναλλακτικών λύσεων θα δημιουργήσουν την απαραίτητη βεβαιότητα για την πρόοδο του έργου. ► Ορισμός της ποιότητας: Για να μπορέσει να παραδοθεί ένα έργο υψηλής ποιότητας, θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ποια ακριβώς είναι τα κριτήρια ποιότητας και πώς αυτά μπορούν να ποσοτικοποιηθούν με προκαθορισμένες μετρήσεις. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε έργα, στα οποία εργάζονται αρκετοί δικηγόροι, οπότε θα πρέπει ανά πάσα στιγμή να μπορεί να αξιολογηθεί η πρόοδος και η επίτευξη συγκεκριμένων δεικτών από την ομάδα. ► Έλεγχος της προόδου: Οι ημερήσιες, εβδομαδιαίες και μηνιαίες αναφορές στην πρόοδο του έργου και την ικανοποίηση των τεθειμένων δεσμεύσεων συμβάλλουν στη σχέση εμπιστοσύνης με τους πελάτες αλλά και την καλύτερη επίβλεψη και αποδοτικότητα της ομάδας. Για την ικανοποίηση των παραπάνω αρχών, υπάρχουν πολλά εργαλεία και τεχνολογίες που βοηθούν σε αξιοπρόσεκτο βαθμό στην παρακολούθηση της προόδου και της απόδοσης ενός έργου. Με τη χρήση αυτοματοποιημένων εργαλείων ροής εργασιών, γίνεται ευκολότερη και ταχύτερη η ολοκλήρωση ποιοτικών

LAWYER _ 37

_IN THE SPOTLIGHT μετρήσεων και εκθέσεων προόδου, αλλά και η επαρκής ανάλυση των σταδίων του έργου στην αρχική φάση σχεδιασμού του. Πολλά από αυτά τα εργαλεία παρέχουν και ένα περιβάλλον, το οποίο μπορεί να τεθεί σε αλληλεπίδραση με τους πελάτες, ώστε αυτοί να μπορούν να παρακολουθούν ορισμένα σημεία της ροής των εργασιών.

Φυσικά, μία από τις κυριότερες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στον νομικό κλάδο είναι η διευκόλυνση της έρευνας και η διαχείριση των γνώσεων. Ο σύγχρονος νομικός είναι συνεχώς αντιμέτωπος με δεδομένα που αλλάζουν ραγδαία και η ενημέρωσή του για τις εξελίξεις στη νομοθεσία και τη νομολογία παραμένει ένα ακανθώδες ζήτημα. Αυτό μπορεί να λυθεί με προηγμένες νομικές βάσεις δεδομένων, οι οποίες διαθέτουν έξυπνα χαρακτηριστικά αναζήτησης. Έτσι, η ανεύρεση της σχετικής νομοθεσίας και νομολογίας γίνεται ευκολότερη και αποτελεσματικότερη για κάθε υπόθεση. Επιπλέον, με αυτές τις βάσεις δεδομένων καθίσταται διαχειρίσιμη αυτή η ροή πληροφοριών μέσω ενημερώσεων και εξατομικευμένων email ανάλογα με τους τομείς ενδιαφέροντος κάθε δικηγόρου. Τα Big Data Analytics, δηλαδή η ανάλυση ενός τεράστιου όγκου δεδομένων, η οποία πρακτικά δεν μπορεί να γίνει από τον άνθρωπο, βασίζεται επίσης στην τεχνητή νοημοσύνη. Πρόκειται για τη διαδικασία εξέτασης μεγάλων και ποικίλων συνόλων δεδομένων, ώστε να αποκαλυφθούν κρυφά πρότυπα, άγνωστες συσχετίσεις, τάσεις της αγοράς και άλλες χρήσιμες πληροφορίες που μπορούν να βοηθήσουν στη λήψη αποδοτικών αποφάσεων. Το πρώτο στάδιο αυτής της τεχνολογίας βασίζεται στην περιγραφή των δεδομένων. Το λογισμικό αναλύει νομικά δεδομένα, όπως το ιστορικό και την έκβαση συγκεκριμένης κατηγορίας διαφορών, και προσδιορίζει τις τάσεις που αποκαλύπτονται στην πάροδο του χρόνου και τις συμπεριφορές των συμμετεχόντων στις υποθέσεις. Με βάση αυτές τις πληροφορίες, ο δικηγόρος μπορεί να αντιληφθεί σε πλήρη έκταση τα πιθανά αποτελέσματα μιας υπόθεσης, να αναπτύξει μια αποδοτική στρατηγική και να εκτιμήσει τα οφέλη και τα κόστη, ώστε να λάβει κρίσιμες αποφάσεις, όπως για παράδειγμα αν αξίζει η δικαστική διαμάχη ή αν κάποιος άλλος

Τεχνητή νοημοσύνη και ανάλυση Big Data Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας του δικηγόρου στο εξωτερικό και πλέον έχει κάνει την εμφάνισή της και στην Ελλάδα, δίνοντας τη δυνατότητα για αποδοτικότερη έρευνα και ταχύτερη ανάλυση τεράστιων όγκων δεδομένων, αλλά και αυτοματοποίηση ορισμένων διαδικασιών που έχουν το στοιχείο της επαναληψιμότητας. Τα περισσότερα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη δικηγορική πράξη βασίζονται στη μηχανική μάθηση και την επεξεργασία φυσικής γλώσσας. Με αυτόν τον τρόπο, οι υπολογιστές μπορούν να εκπαιδευτούν μέσω της επεξεργασίας μεγάλων ποσοτήτων δεδομένων, έτσι ώστε να αναγνωρίσουν τα κύρια μοτίβα εντός τους και να τα αξιοποιήσουν για την αποδοτική εκτέλεση διαφόρων εργασιών. Πιο συγκεκριμένα, στο νομικό επάγγελμα, εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επαναλαμβανόμενες εργασίες, όπως ο έλεγχος συμβάσεων. Μέσα από την εξοικείωσή τους με χιλιάδες συμβάσεις διαφόρων τύπων και περιεχόμενων, μπορούν να εντοπίσουν μοτίβα και πιθανές παγίδες προειδοποιώντας τον δικηγόρο, αλλά και να προχωρήσουν στην κατάρτιση νέων συμβάσεων και την κατηγοριοποίηση τυποποιημένων συμβάσεων. Η επιτυχία τέτοιων λογισμικών έγκειται στην ικανότητά τους να εξάγουν συμπεράσματα για σύνθετες νομικές έννοιες και να προσαρμόζονται στα εκάστοτε δεδομένα, με τα οποία έρχονται κάθε φορά σε επαφή. Σε εξελιγμένα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης στηρίζονται και εφαρμογές που λειτουργούν ως ψηφιακοί νομικοί βοηθοί. Τέτοιες εφαρμογές μπορούν να αναλάβουν ένα σημαντικό μέρος της αλληλεπίδρασης με τους πελάτες μιας δικηγορικής εταιρείας, αλλά και να ασχοληθούν με γραμματειακά καθήκοντα, όπως η διαχείριση εγγράφων ή η παρακολούθηση της πορείας μιας υπόθεσης στο δικαστήριο, συμβάλλοντας σε καλύτερη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού για πιο πολύπλοκες και παραγωγικές διαδικασίες.

Τα Big Data Analytics, δηλαδή η ανάλυση ενός τεράστιου όγκου δεδομένων, η οποία πρακτικά δεν μπορεί να γίνει από τον άνθρωπο, βασίζεται επίσης στην τεχνητή νοημοσύνη 38 _ LAWYER

εναλλακτικός τρόπος επίλυσης της διαφοράς είναι προσφορότερος. Πιο προηγμένα λογισμικά μπορούν να βασιστούν στην περιγραφή των δεδομένων και να προχωρήσουν αρκετά βήματα παραπέρα. Συγκεκριμένα, με βάση τα τρέχοντα δεδομένα και τις συμπεριφορές των συμμετεχόντων μπορούν να προχωρήσουν σε προβλέψεις, εκτιμώντας τη σχέση κόστους οφέλους ανάλογα με τις πιθανότητες της κάθε έκβασης. Επιπλέον, εκτός από την πρόγνωση, μπορούν να συγκρίνουν και να αντιπαραβάλλουν πολλαπλά σενάρια με βάση τις ιστορικές τάσεις και να παράσχουν συμβουλές για συγκεκριμένη δράση ανάλογα με τον επιθυμητό στόχο.

Ευεξία και διαχείριση άγχους Το δικηγορικό επάγγελμα θεωρείται ένα από τα πιο στρεσογόνα παγκοσμίως για πολλούς λόγους. Τα εξαντλητικά ωράρια, οι σφιχτές προθεσμίες, το άγχος για την έκβαση μιας υπόθεσης και ο αυξημένος βαθμός δυσκολίας κάθε έργου στην καθημερινότητα δημιουργούν ένα ιδιαίτερα απαιτητικό περιβάλλον εργασίας, ειδικά στους νεότερους συναδέλφους. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα “Life in The Law”, η οποία διεξήχθη από την οργάνωση LawCare στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 28% όσων εργάζονται στον νομικό κλάδο ανέφεραν ότι έπρεπε να είναι διαθέσιμοι για τους πελάτες τους όλο το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, ενώ το 65% δήλωσε ότι πρέπει να ελέγχει τακτικά τα email ακόμα και σε ώρες εκτός ωραρίου. Αυτή η τεράστια πίεση αποτυπώνεται στην ψυχική υγεία των δικηγόρων, 61% εκ των οποίων ανέφεραν ότι αντιμετωπίζουν άγχος και 29% κατάθλιψη. Με αυτά τα δεδομένα γίνεται εύκολα σαφές ότι η αποτελεσματική διαχείριση του άγχους και η προώθηση της ευημερίας και της υγείας είναι κάτι παραπάνω από επιτακτική στο δικηγορικό επάγγελμα και μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο όχι μόνο την ποιότητα ζωής των εργαζομένων αλλά και την αποδοτικότητά τους στη δουλειά τους. Η έννοια της ευεξίας περιλαμβάνει οτιδήποτε μπορεί να κάνει το άτομο να αισθανθεί καλύτερα, με μια συνολική αίσθηση σωματικής και ψυχικής υγείας. Οι πρακτικές για τη βελτίωση της ευεξίας μας βοηθούν να διαχειριζόμαστε το άγχος μας, να αποκτούμε μια πιο θετική νοοτροπία, να φροντίζουμε τον εαυτό μας και να επιτυγχάνουμε την ιδανική ισορροπία μεταξύ επαγγελ-

ματικής και προσωπικής ζωής. Δεν πρόκειται για μία συγκεκριμένη αλληλουχία βημάτων, αφού κάθε άτομο λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο. Κάποιοι χαλαρώνουν με διαλογισμό και γιόγκα, ενώ άλλοι προτιμούν την τακτική άσκηση ή το χαλαρωτικό μασάζ. Το σίγουρο είναι ότι απαιτείται να υπάρχει συχνά μέσα στην εβδομάδα κάποια δραστηριότητα αποσυμφόρησης από την ένταση, ενώ φυσικά απαραίτητη είναι και η σωστή διατροφή, η οποία θα μπορεί να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις του μυαλού και του σώματος, καλύπτοντας τις ανάγκες κάθε ανθρώπου με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.

Αυτή η τεράστια πίεση αποτυπώνεται στην ψυχική υγεία των δικηγόρων, 61% εκ των οποίων ανέφεραν ότι αντιμετωπίζουν άγχος και 29% κατάθλιψη Αν κανείς δεν έχει ποτέ ασχοληθεί με αυτά τα ζητήματα, είναι κομβικής σημασίας σε πρώτη φάση να έρθει σε επαφή με έμπειρους επαγγελματίες, όπως ψυχολόγο, εργοθεραπευτή και διατροφολόγο, ώστε να καθορίσει τις ανάγκες του και να βρει τον τρόπο που του ταιριάζει, για να μπορεί να ανταποκριθεί στην εντατική εργασιακή του ζωή. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν δεκάδες εφαρμογές, οι οποίες με βάση τα χαρακτηριστικά και το καθημερινό μας πρόγραμμα μας προσφέρουν χρήσιμες συμβουλές, μας εισάγουν στον κόσμο της αυξημένης ενσυνειδητότητας και μας βοηθούν να διατηρήσουμε ένα εύκολα υλοποιήσιμο πρόγραμμα άσκησης και διατροφής. Ίσως όλα αυτά να ακούγονται ως καθαρά προσωπικά θέματα που οφείλει ο καθένας να φροντίσει ατομικά, όμως στην πραγματικότητα σχετίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό με την εργασιακή αποδοτικότητά του και αντιμετωπίζονται πολύ πιο αποτελεσματικά σε κεντρικό επίπεδο. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε στη συνέντευξή της στο Lawyer τον Σεπτέμβριο η Elizabeth Rimmer, CEO της οργάνωσης LawCare: “Η πρόκληση είναι να κατανοήσουν οι εργοδότες ότι η διαφύλαξη της ψυχικής υγείας των εργαζομένων τους έχει άμεσο αντίκτυπο στην ίδια την επιχείρηση και την ευρωστία της.” ■ LAWYER _ 39

Πτωχευτικός Κώδικας: Εφαρμογή και προκλήσεις ένα χρόνο μετά την ψήφισή του

Η μεταρρύθμιση του πτωχευτικού δικαίου μπαίνει σταδιακά στη φάση της εφαρμογής και της αποδοχής από την αγορά με διευκρινιστικές και μεταβατικές διατάξεις που στόχο έχουν να διευκολύνουν τη διαδικασία και να αντιμετωπίσουν ελλείψεις της, έτσι ώστε να προσελκύσουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην προπτωχευτική και την πτωχευτική διαδικασία. Της

Αλεξιάννας Τσότσου 40 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT

νέος Πτωχευτικός Κώδικας (ν. 4738/2020), ο οποίος αποσκοπεί σε μια συνολική ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους τόσο στα νομικά όσο και στα φυσικά πρόσωπα, ψηφίστηκε μεν πριν περίπου ένα χρόνο, όμως τέθηκε σε ισχύ αρκετά πρόσφατα. Συγκεκριμένα, ενώ η αρχική πρόβλεψη ήταν να τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2021, με τροπολογία δόθηκε παράταση στην έναρξη ισχύος του, η οποία καθορίστηκε την 1η Μαρτίου 2021 για τα νομικά πρόσωπα και την 1η Ιουνίου 2021 για τα φυσικά πρόσωπα. Κάνοντας, λοιπόν, “πρεμιέρα” σε μια ιδιαίτερα δύσκολη συγκυρία για τις επιχειρήσεις εν μέσω lockdown και τεράστιων οικονομικών πληγμάτων, αλλά και φέρνοντας στο επίκεντρο του ευάλωτους οφειλέτες, ο Πτωχευτικός Κώδικας στους λίγους μήνες εφαρμογής του έχει εγείρει σημαντικά ερωτήματα κυρίως ως προς τον μηχανισμό ρύθμισης οφειλών και την αντιμετώπιση των ευάλωτων οφειλετών.

Εφόσον εκκρεμεί η έκδοση απόφασης σε αυτές τις διαδικασίες ή δεν έχουν παρέλθει πάνω από 15 μήνες από την απόφαση υπαγωγής ή 12 μήνες από την ολοκλήρωση της διαδικασίας εξωδικαστικής ρύθμισης οφειλών, ο οφειλέτης δεν έχει καμία δυνατότητα υπαγωγής στις διατάξεις του νέου νόμου. Παράλληλα, ο οφειλέτης δεν θα πρέπει να έχει καταδικαστεί αμετάκλητα για φοροδιαφυγή, νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, υπεξαίρεση, εκβίαση, πλαστογραφία, δωροδοκία, δωροληψία, λαθρεμπορία, καταδολίευση δανειστών, χρεοκοπία ή απάτη σε βαθμό κακουργήματος. Επιπλέον, οι οφειλέτες με εξυπηρετούμενες ή ενήμερες οφειλές προς το σύνολο των πιστωτών θα πρέπει να επικαλούνται γεγονότα, από τα οποία να προκύπτει η επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης λόγω είτε μείωσης των εσόδων, είτε αύξησης των δαπανών σε ποσοστό 20%.

Η εφαρμογή του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών Ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών έχει ως στόχο τη διατήρηση της επιχείρησης και της περιουσίας του φυσικού προσώπου. Στα θετικότερα χαρακτηριστικά της είναι ότι αφορά όλους τους φορείς, δηλαδή τόσο τους ιδιωτικούς όσο και τους δημόσιους με δυνατότητα αποπληρωμής των χρεών σε 240 δόσεις προς το Δημόσιο και 420 δόσεις προς τους ιδιωτικούς χρηματοδοτικούς φορείς. Η υπαγωγή στον μηχανισμό ρύθμισης οφειλών αποκλείεται όταν το σύνολο των οφειλών δεν υπερβαίνει το ποσό των 10.000 ευρώ ή το 90% των οφειλών οφείλεται σε έναν μόνο χρηματοδοτικό φορέα. Το ίδιο ισχύει, όταν εκκρεμούν αιτήσεις στο δικαστήριο που σχετίζονται με προγενέστερες συναφείς διαδικασίες, όπως για ένταξη στον ν. 3869/2010 για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, στον ν. 4605/2019 για την προστασία κύριας κατοικίας ή στον ν. 4469/2017 για τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών, όπως επίσης και αν εκκρεμεί αίτημα για επικύρωση συμφωνίας εξυγίανσης ή κήρυξης σε πτώχευση με βάση τον προηγούμενο Πτωχευτικό Κώδικα, εκτός αν ο οφειλέτης παραιτηθεί έγκυρα από αυτές τις διαδικασίες.

Βασιλική Σαλακά Partner, Karatzas & Partners Law Firm

“Διανύουμε μια μεταβατική περίοδο κατά την οποία η αγορά εξοικειώνεται με τους νέους θεσμούς, ενώ το καθεστώς αναστολής των πράξεων αναγκαστικής εκτέλεσης που ίσχυσε μέχρι τον Ιούλιο 2021 λόγω της πανδημίας λειτούργησε αποτρεπτικά ως προς την κατάθεση αιτήσεων πτώχευσης και εξυγίανσης. Συνεπώς, δεν υπάρχει επί του παρόντος ασφαλές δείγμα, προκειμένου να αξιολογηθεί η εφαρμογή του νέου πλαισίου. Την πρώτη εβδομάδα του Οκτωβρίου είχαν κατατεθεί μόνο 24 αιτήσεις πτώχευσης, 23 αιτήσεις προληπτικών μέτρων και 13 αιτήσεις επικύρωσης συμφωνίας εξυγίανσης. Τα στοιχεία όμως που παρέχει η πλατφόρμα του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών είναι άκρως ενθαρρυντικά, καθώς σε διάστημα μόλις τριών μηνών οι είσοδοι στην πλατφόρμα ξεπέρασαν τις 33.000. Είναι δεδομένο ότι για την εδραίωση του νέου πλαισίου απαιτείται να συντελεσθεί μια συνολική αλλαγή κουλτούρας στην αγορά, που αφορά και στις πιστώτριες τράπεζες, οι οποίες φαίνεται να συνεχίζουν να προτιμούν τον θεσμό της ατομικής αναγκαστικής εκτέλεσης έναντι της πτώχευσης.”

LAWYER _ 41

_IN THE SPOTLIGHT υπάρχει συναίνεση του οφειλέτη, η συμφωνία εξυγίανσης απαιτεί επικύρωση από το 50% των απαιτήσεων με ειδικό προνόμιο και το 50% των λοιπών απαιτήσεων. Ενδιαφέρουσα απόκλιση από το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς είναι ότι η συναίνεση των δημόσιων φορέων τεκμαίρεται, εφόσον οι βεβαιωμένες οφειλές του οφειλέτη δεν ξεπερνούν τα 15 εκατομμύρια ευρώ, ο δημόσιος φορέας δεν θα περιέλθει με τη συμφωνία εξυγίανσης σε χειρότερη θέση σε σχέση με αυτή στην οποία θα βρισκόταν στο ενδεχόμενο πτώχευσης και το σύνολο των απαιτήσεων των δημόσιων φορέων δεν ξεπερνά το σύνολο των ιδιωτών πιστωτών. Με αυτή τη διάταξη αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της μη συναίνεσης του Δημοσίου κυρίως λόγω κωλυσιεργίας. Η συμφωνία εξυγίανσης συνοδεύεται υποχρεωτικά από έκθεση εμπειρογνώμονα, έτσι ώστε να υπάρχει μια σαφής εικόνα για την κατάσταση της επιχείρησης του οφειλέτη και το προβλεπόμενο επιχειρηματικό σχέδιο. Μάλιστα, η Υπουργική Απόφαση 26400 ΕΞ 2021 καθορίζει το ελάχιστο περιεχόμενο της έκθεσης του εμπειρογνώμονα, το οποίο αποτελείται από την παρουσίαση του οφειλέτη, την υφιστάμενη οικονομική κατάσταση της επιχείρησης, τις οφειλές ανά κατηγορία πιστωτή, την επισκόπηση του επιχειρηματικού σχεδίου ως προς τις παραδοχές και τις προβλέψεις του, την εκτίμηση του βαθμού ικανοποίησης των πιστωτών σε περίπτωση πτώχευσης, τις βασικές αρχές της προτεινόμενης συμφωνίας εξυγίανσης και τη γνώμη του εμπειρογνώμονα. Οι ανωτέρω θεματικές δεν διαφέρουν σε σχέση με την παλαιότερη νομοθεσία, όμως αυτό που αλλάζει είναι το βάθος και το εύρος των πληροφοριών που απαιτούνται σε κάθε κεφάλαιο. Έτσι, γίνεται εκτεταμένη ανάλυση των επιχειρηματικών δεδομένων, των εταιρικών γεγονότων και συναλλαγών σε βάθος πενταε-

Από την 1η Ιουνίου 2021, η διαδικασία ρύθμισης των οφειλών ξεκίνησε να γίνεται ηλεκτρονικά μέσω της πλατφόρμας εξωδικαστικής ρύθμισης οφειλών στην Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους. Ο αλγόριθμος της πλατφόρμας προτείνει λύσεις ρύθμισης, οι οποίες βασίζονται στην ικανότητα αποπληρωμής του οφειλέτη, αλλά και την αρχή της μη χειροτέρευσης του πιστωτή. Τη διαδικασία μπορεί να εκκινήσει είτε ο οφειλέτης, είτε κάποιος από τους δανειστές. Για να καταλήξει η πρόταση στην υπογραφή σύμβασης αναδιάρθρωσης των οφειλών, θα πρέπει να δοθεί η συναίνεση τόσο του οφειλέτη όσο και της πλειοψηφίας των χρηματοδοτικών φορέων, συμπεριλαμβανομένου του ποσοστού των πιστωτών με ειδικό προνόμιο, όπως προσημείωση ή υποθήκη. Αν τη διαδικασία εκκινήσουν οι πιστωτές και ο οφειλέτης δεν συμφωνεί με την πρόταση, δύναται εντός 10 ημερολογιακών ημερών να καταθέσει αίτημα διαμεσολάβησης, το οποίο πρέπει να γίνει δεκτό από την πλειοψηφία των δανειστών, έτσι ώστε να αναλάβει την ευθύνη ο διαμεσολαβητής. Εφόσον μέσα σε 30 ημέρες από την υποβολή του αιτήματος δεν έχει υπογραφεί σύμβαση αναδιάρθρωσης των οφειλών, η διαδικασία θεωρείται λήξασα. Η κυριότερη συνέπεια που έχει ήδη οδηγήσει πολλούς οφειλέτες στην ηλεκτρονική αίτηση για εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών είναι ότι από την υποβολή της αίτησης μέχρι την περάτωση της διαδικασίας, ήτοι για διάστημα κατά το μέγιστο δύο μηνών, αναστέλλεται η λήψη αναγκαστικών μέτρων και η συνέχιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης επί των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη. Η αναστολή της αναγκαστικής εκτέλεσης ισχύει φυσικά και στην περίπτωση που επιτευχθεί συμφωνία αναδιάρθρωσης των οφειλών.

Η διαδικασία εξυγίανσης Η διαδικασία εξυγίανσης αποτελεί πλέον τη μοναδική συλλογική προπτωχευτική διαδικασία και σε αντίθεση με τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών μπορεί να προχωρήσει και χωρίς τη συναίνεση του οφειλέτη. Αφορά όλα τα πρόσωπα, τα οποία ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα, ακόμα και όταν δεν συντρέχει παρούσα ή επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης, αλλά απλώς πιθανότητα αφερεγγυότητας. Βέβαια, χωρίς τη συναίνεση του οφειλέτη η διαδικασία μπορεί να προχωρήσει μόνο αν υφίσταται παύση πληρωμών. Διαφορετικά, εφόσον δηλαδή

Με την ηλεκτρονική αίτηση για εξωδικαστική ρύθμιση οφειλών αναστέλλεται η λήψη αναγκαστικών μέτρων επί των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη 42 _ LAWYER

τίας, ώστε να απεικονίζεται ορθά η δυνατότητα ανάκαμψης της εταιρείας και οι δανειστές να γνωρίζουν επαρκώς και εκ των προτέρων ποιες επιχειρήσεις θα στηρίξουν, χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος περαιτέρω ανάγκης αναδιάρθρωσης του χρέους στο μέλλον. Η συμφωνία εξυγίανσης επικυρώνεται από το Πολυμελές Πρωτοδικείο με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, ενώ ήδη από την κατάθεσή της προς επικύρωση αναστέλλονται όλα τα μέτρα ατομικής ή συλλογικής αναγκαστικής εκτέλεσης, καθώς και των ασφαλιστικών μέτρων κατά του οφειλέτη. Το δικαστήριο προχωρεί και σε έλεγχο σκοπιμότητας της συμφωνίας πέρα από τον έλεγχο των τυπικών προϋποθέσεων, αφού την επικυρώνει μόνο εφόσον πιθανολογείται ότι διαμορφώνει εύλογη προοπτική βιωσιμότητας της επιχείρησης και πληρούται η αρχή της μη χειροτέρευσης των πιστωτών, αλλά και εφόσον αντιμετωπίζει τους πιστωτές με βάση την αρχή της ισότιμης μεταχείρισης.

Η αντιμετώπιση των ευάλωτων οφειλετών Η προστασία των ευάλωτων οφειλετών στον νέο Πτωχευτικό Κώδικα επικεντρώνεται στην προστασία της κύριας κατοικίας, με στόχο να διασφαλιστεί ένα στοιχειώδες επίπεδο διαβίωσης σε όσους πτωχεύουν ή βρίσκονται αντιμέτωποι με τη διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης στην περιουσία τους. Ο ν. 4738/2020 δεν αναφέρει ο ίδιος τα κριτήρια για τον χαρακτηρισμό ενός οφειλέτη ως ευάλωτου, αλλά παραπέμπει στον ν. 4472/2017. Σύμφωνα με το άρθρο 3 αυτού του νόμου, ως “ευάλωτος οφειλέτης” νοείται αυτός, στο πρόσωπο του οποίου συντρέχουν εισοδηματικά, περιουσιακά και λοιπά κριτήρια και συγκεκριμένα συνολικό ετήσιο εισόδημα από 7.000 έως 21.000 ευρώ (ανάλογα με τον αριθμό των μελών της οικογένειάς του, καθώς για κάθε μέλος υπάρχει προσαύξηση 3.500 ευρώ στο όριο), συνολική φορολογητέα αξία ακίνητης περιουσίας από 120.000 έως 180.000 ευρώ με προσαύξηση 15.000 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος και σύνολο τραπεζικών καταθέσεων από 7.000 έως 21.000 ευρώ με προσαύξηση 3.5000 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος. Εφόσον, λοιπόν, ένας τέτοιος ευάλωτος οφειλέτης κηρυχθεί σε πτώχευση και ρευστοποιείται η κύρια κατοικία του ή σε βάρος αυτής, επειδή ο οφειλέτης δεν πτώχευσε, επισπεύδεται αναγκαστική εκτέλεση από ενυπόθηκο ή

προσημειούχο δανειστή, ο οφειλέτης μπορεί να υποβάλει αίτημα μεταβίβασης και μίσθωσης της κύριας κατοικίας στον Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης, η λειτουργία του οποίου προβλέπεται στο άρθρο 218 του Πτωχευτικού Κώδικα. Ο φορέας αυτός, ο οποίος είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, καταβάλλει το τίμημα μεταβίβασης, όπως αυτό έχει καθοριστεί από πιστοποιημένο εκτιμητή ή με βάση την πρώτη προσφορά, στον σύνδικο ή τον υπάλληλο πλειστηριασμού, με αποτέλεσμα να ματαιώνεται ο πλειστηριασμός. Στη συνέχεια, μισθώνει το ακίνητο στον οφειλέτη

Ο Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης δεν έχει ακόμα συσταθεί, αλλά αναμένεται να αρχίσει τη λειτουργία του το καλοκαίρι του 2022, αν και οι πλειστηριασμοί έχουν ήδη ξεκινήσει για δώδεκα έτη. Το μίσθωμα προκύπτει με βάση την αξία του ακινήτου, η οποία καθορίζεται με πραγματογνωμοσύνη, και το μέσο κυμαινόμενο επιτόκιο στεγαστικού δανείου με τις σχετικές αναπροσαρμογές αναχρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Τράπεζας. Δεν έχει γίνει ακόμα σαφές αν το μίσθωμα θα ακολουθεί την τάση ανόδου της αγοράς ή θα είναι σε ευνοϊκότερο ύψος για τον οφειλέτη, όμως θα αναθεωρείται σε ετήσια βάση. Ο οφειλέτης, δεδομένου ότι είναι ευάλωτος, δικαιούται επιδότησης ενοικίου, όμως θα υπόκειται σε άρση του φορολογικού και τραπεζικού απορρήτου για τον διαρκή έλεγχο της πλήρωσης των προϋποθέσεων για παροχή του επιδόματος. Ο Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης δεν έχει ακόμα συσταθεί. Η εταιρεία που θα αναλάβει αυτή τη διαδικασία θα είναι μοναδική και θα επιλεγεί μεταξύ ιδιωτικών εταιρειών και σχημάτων ιδιωτικών κεφαλαίων με διεθνή διαγωνισμό, ο οποίος αναμένεται να προκηρυχθεί στις αρχές του 2022. Αυτό σημαίνει ότι η λειτουργία του Φορέα δεν μπορεί να ξεκινήσει πριν από το καλοκαίρι της νέας χρονιάς. Προς το παρόν, έχει μόνο τεθεί σε

LAWYER _ 43

_IN THE SPOTLIGHT του οφειλέτη σε συνδυασμό με το στεγαστικό επίδομα που παρέχει το κράτος στους ευάλωτους οφειλέτες. Πρόκειται για ένα ξεκάθαρα μεταβατικό καθεστώς, το οποίο σε πρώτη φάση έχει ορίζοντα ισχύος μέχρι την 31η Μαρτίου 2021, όμως είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι αυτή την ημερομηνία ο φορέας θα είναι καθ’ όλα έτοιμος να λειτουργήσει.

Οι τροποποιήσεις στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας για τους πλειστηριασμούς

δημόσια διαβούλευση, η οποία έληξε στις 13 Ιουλίου, η προκήρυξη της σύμβασης παραχώρησης, στην οποία αναφέρεται ότι ο φορέας θα δεσμεύεται να δαπανήσει 2 δισ. ευρώ για την αγορά πρώτων κατοικιών ευάλωτων οφειλετών. Μέχρι, όμως, να οριστικοποιηθεί η πρόσκληση υποβολής δεσμευτικών προσφορών, δεν γνωρίζουμε αν το ποσό αυτό θα αυξηθεί, αν θα υπάρξει άμεση ή έμμεση κρατική εγγύηση και γενικά δεν έχουμε λεπτομέρειες για το ακριβές πλαίσιο λειτουργίας του φορέα. Το πρόβλημα που υπάρχει αυτή τη στιγμή είναι ότι οι πλειστηριασμοί έχουν ξεκινήσει ήδη από την 1η Σεπτεμβρίου, οπότε χωρίς την ύπαρξη του φορέα οι ευάλωτοι οφειλέτες δεν προστατεύονται ως προς την πρώτη κατοικία τους. Αυτό το κενό προστασίας καλούνται να καλύψουν οι τράπεζες και οι εταιρείες διαχείρισης, οι οποίες έχουν συμφωνήσει να κρατήσουν τα ακίνητα των δανειοληπτών στους ισολογισμούς τους και να ικανοποιούν εν μέρει τις απαιτήσεις τους από τη δόση

Ο νέος νόμος του Υπουργείου Δικαιοσύνης “Ταχεία Πολιτική Δίκη, προσαρμογή των διατάξεων της Πολιτικής Δικονομίας για την Ψηφιοποίηση της Πολιτικής Δικαιοσύνης και άλλες Τροποποιήσεις στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας”, ο οποίος αναμένεται να ψηφιστεί και στοχεύει στην επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης στη χώρα, επικεντρώνεται κυρίως στον θεσμό της πιλοτικής δικής στον Άρειο Πάγο, όμως περιλαμβάνει και σημαντικές διατάξεις για τους πλειστηριασμούς. Οι ρυθμίσεις αυτές εναρμονίζονται με το συνολικό πνεύμα του νέου πτωχευτικού δικαίου για απλοποίηση των διαδικασιών και την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη και ταχύτερη οικονομική επιτυχία κάθε βήματος της πτώχευσης. Πιο συγκεκριμένα, η αλλαγή, η οποία έχει επικριθεί σε σημαντικό βαθμό, είναι η αυτόματη σταδιακή μείωση της τιμής του ακινήτου σε διαδοχικούς πλειστηριασμούς χωρίς τη μεσολάβηση δικαστικής κρίσης. Έτσι, μετά από δύο αρχικές ματαιώσεις, η τιμή πρώτης προσφοράς μειώνεται αυτόματα κατά 20%, ενώ αν πάλι δεν υπάρξει ενδιαφέρον

Η κυριότερη αλλαγή στον ΚΠολΔ αναφορικά με τους πλειστηριασμούς που έχει επικριθεί αρκετά είναι η αυτόματη μείωση της τιμής του ακινήτου σε διαδοχικούς πλειστηριασμούς χωρίς τη μεσολάβηση δικαστικής κρίσης 44 _ LAWYER

_LAWYER VIEWPOINT και ματαιωθεί και ο τρίτος πλειστηριασμός, τότε μειώνεται αυτόματα η τιμή επιπλέον 15%. Προφανής σκοπός της αυτόματης μείωσης είναι η προσέλκυση περισσότερων πλειοδοτών σε περιπτώσεις, στις οποίες υπάρχει σημαντική έλλειψή τους, καθώς προϋποτίθεται ότι αυτή η έλλειψη φανερώνει ότι η αρχική τιμή δεν είναι αντίστοιχη με τις συνθήκες στην αγορά. Επιπλέον, αναμένεται ότι θα επιτευχθεί και αποσυμφόρηση των πολιτικών δικαστηρίων, αφού αυτά πλέον δεν θα εμπλέκονται σε αυτό το στάδιο της μείωσης της πρώτης προσφοράς. Μάλιστα, απαλείφεται και η δυνατότητα ελεύθερης εκποίησης του ακινήτου σε εκείνον υπέρ του οποίου έγινε η εκτέλεση ή σε τρίτον, µε τίμημα που ορίζεται από το δικαστήριο, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αποξένωση της πολιτικής δικαιοσύνης από τη διαδικασία καθορισμού της τιμής του ακινήτου. Το πρόβλημα που ανακύπτει, ωστόσο, είναι ότι μια τέτοια ρύθμιση μπορεί να οδηγήσει σε αρκετά χαμηλότερη τελική τιμή εκπλειστηρίασης του ακινήτου, καθώς ακόμα και ενδιαφερόμενοι πλειοδότες θα περιμένουν απλώς την αυτόματη μείωση από τον τρίτο πλειστηριασμό και έπειτα. Έτσι, θίγεται ο οφειλέτης ο οποίος μπορεί τελικά να δει το ακίνητό του να εκπλειστηριάζεται για πολύ χαμηλή τιμή, χωρίς να έχει το δικαίωμα έννομης προστασίας επ’ αυτού. Μία ακόμα καινοτομία του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας είναι ότι επιτρέπει τη συμμετοχή περισσότερων πλειοδοτών από κοινού, εφόσον ένας εξ αυτών έχει ειδικό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο από τους υπόλοιπους και το καταθέτει πριν την έναρξη του πλειστηριασμού. Εφόσον γίνει η κατακύρωση σε αυτούς, οι συμπλειοδότες ενέχονται εις ολόκληρον για την καταβολή του πλειστηριάσματος. Με τον τρόπο αυτό, αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχούς πλειστηριασμού ακινήτων μεγάλης αξίας, για τα οποία μέχρι τώρα δεν υπήρχε ενδιαφέρον λόγω του υψηλού τιμήματός τους. Θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε πώς ακριβώς θα εφαρμοστούν αυτές οι διατάξεις, οι οποίες φυσικά δεν αφορούν τους τρέχοντες πλειστηριασμούς, και αν τελικά θα καταφέρουν να συνδυάσουν με τον βέλτιστο τρόπο την ταχύτητα της διαδικασίας με το οικονομικό συμφέρον τόσο του οφειλέτη όσο και του δανειστή. ■

Ο ΝΕΟΣ ΝΟΜΟΣ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ ΟΦΕΙΛΩΝ

νέος Νόμος Διευθέτησης Οφειλών & Δεύτερης Ευκαιρίας βασίζεται σε σειρά επιδιώξεων και αρχών καθώς και σημαντική γνώση και εμπειρία που έχουν συσσωρευθεί από τα επαναστατικά ήδη χρόνια στον χώρο του πτωχευτικού δικαίου.

Στάθης Ποταμίτης Managing Partner, POTA MITISVEKRIS

Επιδιώξεις του νέου νόμου είναι η απλοποίηση και βελτίωση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών, η μεγαλύτερη διαφάνεια και δημοσιότητα, η αυξημένη ταχύτητα ολοκλήρωσης, καθώς και η βελτίωση ανάκτησης των πιστωτών, διάσωσης βιώσιμων επιχειρήσεων και διευκόλυνση απαλλαγής από τα χρέη. Οι αρχές που καθοδηγούν τον σχεδιασμό του νέου πλαισίου είναι: ⊲ Η αρχή της φειδούς, δηλαδή ο περιορισμός των διαδικασιών στις αναγκαίες και λειτουργικές. ⊲ Η δυνατότητα απαλλαγής από χρέη όλων όσοι διατρέχουν κίνδυνο υπερχρέωσης, τόσο εμπόρων όσο και καταναλωτών. ⊲ Η δίκαιη κατανομή των επιπτώσεων της οικονομικής αδυναμίας και η κατά το δυνατόν τήρηση των συμφωνιών. Καλό παράδειγμα είναι η προστασία της κύριας κατοικίας, η οποία στο παρελθόν συνήθως επιβάρυνε τους ενέγγυους πιστωτές στερώντας τους τη δυνατότητα εκτέλεσης, ειδικά τότε όταν την χρειάζονταν, ενώ με το νέο νόμο η προστασία αναλαμβάνεται από ιδιωτικό φορέα, παραχωρησιούχο του Δημοσίου. ⊲ Η οικονομία της δικαιοσύνης αλλά και η αποτελεσματικότητα των διαδικασιών. Ο νέος νόμος προβλέπει τη παρέμβαση του δικαστηρίου μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο, ενώ μεταφέρει στα άλλα όργανα της πτώχευσης σημαντικό μέρος των αρμοδιοτήτων.

LAWYER _ 45

_IN THE SPOTLIGHT

> Π οιές

είναι οι βελτιώσεις της διαδικασίας εξυγίανσης σε σχέση με το παρελθόν που προσελκύουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την αγορά;

Φώτης Κουρμούσης Ειδικός Γραμματέας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους, Υπουργείο Οικονομικών

Οι βασικότερες καινοτομίες που επέφερε ο νέος Νόμος 4738/2020 στη διαδικασία της εξυγίανσης επιχειρήσεων είναι οι εξής: • Ε ντάσσονται όλοι οι πιστωτές, δηλαδή Δημόσιο (ΑΑΔΕ), ασφαλιστικά ταμεία (ΕΦΚΑ / ΚΕΑΟ), τράπεζες, διαχειριστές δανείων (funds – servicers) και λοιποί ιδιώτες (δηλ. προμηθευτές και εργαζόμενοι). Στο παρελθόν εντάσσονταν μόνο εταιρείες που συγκέντρωναν υψηλά ποσοστά συναίνεσης ειδικών προνομίων (δηλαδή τράπεζες, κατά κύριο λόγο). • Δ ύναται να υποβληθεί αίτηση εξυγίανσης και από τους πιστωτές, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις και δύναται να επιτευχθεί συμφωνία εξυγίανσης ακόμη και χωρίς τη συναίνεση του οφειλέτη. • Υ ποχρεωτικά επιλέγεται Εμπειρογνώμονας που κατέχει εχέγγυα τεχνογνωσίας, αποκλειστικά από το νεοσύστατο Μητρώο Εμπειρογνωμόνων. Ο Εμπειρογνώμονας εκπονεί το σχέδιο εξυγίανσης οφειλών της επιχείρησης, το οποίο πρέπει να συμμορφώνεται με συγκεκριμένες ειδικές προδιαγραφές που έχουν πλέον αποτυπωθεί ρητά στο θεσμικό πλαίσιο, για πρώτη φορά στη χώρα μας, αποφεύγοντας κενά, ασάφειες και παρερμηνείες. • Δ ιευρύνεται η αρχή της μη χειροτέρευσης των πιστωτών, σύμφωνα με την οποία κανένας από τους πιστωτές δεν πρέπει να βρεθεί σε χειρότερη θέση από αυτή που θα βρισκόταν σε περίπτωση πτώχευσης του οφειλέτη, ακόμη και όσων πιστωτών δεν συναινούν στην εξυγίανση. Έτσι, πρακτικά εντάσσονται και άλλες απαιτήσεις πιστωτών, όπως οι περιπτώσεις της πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων (factoring). • Τ εκμαίρεται για πρώτη φορά η συναίνεση των πιστωτών του Ελληνικού Δημοσίου, γεγονός που βοηθά τους οφειλέτες στην επίτευξη του ελάχιστου απαιτούμενου ποσοστού συναίνεσης πιστωτών, που είναι προ-απαιτούμενο για τη δικαστική επικύρωση της συμφωνίας εξυγίανσης. Είναι γεγονός ότι στην πράξη οι δημόσιοι πιστωτές ήταν κατά βάση αρνητικοί στο παρελθόν. • Μ ια σειρά από διαδικασίες (π.χ. ψηφοφορία πιστωτών) διενεργούνται πλέον ηλεκτρονικά, μέσω ειδικής πλατφόρμας, με σκοπό την ψηφιοποίηση και επιτάχυνση των διεργασιών, καθώς και την ενίσχυση της διαφάνειας. • Ό λες οι αιτήσεις επικύρωσης συμφωνίας εξυγίανσης, καθώς και οι αποφάσεις επικύρωσης δημοσιεύονται σε δημόσιο ηλεκτρονικό μητρώο, με σκοπό τη δημοσιοποίηση πληροφοριών προς το ευρύ ενδιαφερόμενο κοινό. • Η διαδικασία της δικαστικής επικύρωσης επιτυγχάνεται πλέον ταχύτερα, αφού ο Νόμος προβλέπει ορισμό δικασίμου ημερομηνίας εντός 2 μηνών. Επιπλέον, και η ίδια η διαδικασία εκδίκασης της υπόθεσης και έκδοσης απόφασης επιταχύνεται, αφού πλέον το δικαστήριο ελέγχει υποχρεωτικά ότι συντρέχουν οι προϋποθέσεις υπαγωγής στη διαδικασία εξυγίανσης (π.χ. ύπαρξη πτωχευτικής ικανότητας, αδυναμία πληρωμών, αληθής αίτηση και συνοδευτικά έγγραφα, συμφωνία εξυγίανσης με το περιεχόμενο που ορίζει ο νόμος κλπ.), αλλά μπορεί να αρκεσθεί στην πιθανολόγηση, ως προς τη βιωσιμότητα της επιχείρησης του οφειλέτη και την τήρηση της αρχής της μη χειροτέρευσης της θέσης των πιστωτών. Με την εφαρμογή της εξυγίανσης επιχειρηματικών οφειλών, διαμορφώνονται οι κατάλληλες συνθήκες, έτσι ώστε να μειωθεί το ιδιωτικό χρέος της Ελλάδας και να γίνει αποτελεσματική διαχείριση της υπερχρέωσης των επιχειρήσεων, φαινόμενο που επιδεινώθηκε, τόσο εξαιτίας της 10-ετούς οικονομικής κρίσης, όσο και λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Η οικονομική εξυγίανση των επιχειρήσεων παρέχει έμπρακτη στήριξη της βιωσιμότητάς τους και παράλληλα διευκολύνει την υλοποίηση και προσέλκυση νέων επενδύσεων, καθώς και την αξιοποίηση περισσότερων πόρων της οικονομίας. 46 _ LAWYER

_LAWYER VIEWPOINT

Κτήση ελληνικής ιθαγένειας Οι εναλλακτικές αναφορικά με την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας και τα δικαιολογητικά για την κτήση ιθαγένειας λόγω γέννησης από Έλληνα γονέα. Της Λυδίας Βενέρη

ια την κτήση ιθαγένειας λόγω γέννησης από Έλληνα γονέα, δικαίωμα και διαδικασία που προβλέπεται στον Ν. 3284/2004, ο ενδιαφερόμενος επιβάλλεται να προσκομίσει σειρά δικαιολογητικών. Πιο συγκεκριμένα, η ιθαγένεια αποκτάται με την προσκόμιση: 1. σχετικής αίτησης του ενδιαφερόμενου, 2. πιστοποιητικού εγγραφής πατέρα σε μητρώο αρρένων ή πιστοποιητικού εγγραφής μητέρας σε δημοτολόγιο Δήμου της χώρας (από το οποίο να προκύπτει ο τρόπος και ο χρόνος κτήσης της Ελληνικής Ιθαγένειας), 3. ληξιαρχικής πράξης γάμου των γονέων του αιτούντος, νομίμως επικυρωμένης και επίσημα μεταφρασμένης, 4. πιστοποιητικού γέννησης του αιτούντος, νομίμως επικυρωμένου και επίσημα μεταφρασμένου, και 5. ακριβούς αντιγράφου του ισχύοντος διαβατηρίου του αιτούντος, επίσημα μεταφρασμένου ή ακριβούς αντιγράφου της ισχύουσας άδειας διαμονής του. Στην περίπτωση που τα προσκομιζόμενα δικαιολογητικά έχουν εκδοθεί από αλλοδαπές αρχές επιβάλλεται να φέρουν την επισημείωση της Σύμβασης της Χάγης (apostille), αν προέρχονται από χώρα που έχει προσχωρήσει στη Σύμβαση. Στην περίπτωση που το ελληνικό κράτος έχει φέρει αντιρρήσεις αναφορικά με την προσχώρηση κάποιας χώρας, η οποία παρ’ όλα αυτά έχει προσχωρήσει στη Σύμβαση, (π.χ. Αλβανία, Γεωργία), τότε επί του πρωτοτύπου πρέπει να υπάρχει επικύρωση ως προς το γνήσιο της υπογραφής του αλλοδαπού οργάνου. Για τις χώρες που δεν έχουν προσχωρήσει στη Σύμβαση προβλέπεται επικύρωση των ελληνικών προξενικών αρχών στην αλλοδαπή ή του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, ως προς το γνήσιο της υπογραφής του αλλοδαπού οργάνου, επί του πρωτοτύπου. Ελληνική Ιθαγένεια μπορεί να αποκτηθεί και λόγω γέννησης στο ελληνικό έδαφος, αν ένας εκ

των δύο γονέων έχει γεννηθεί στην Ελλάδα και κατοικεί μόνιμα στην χώρα από τη γέννησή του, και εάν δεν αποκτά ελληνική ιθαγένεια με την γέννησή του ούτε μπορεί να την αποκτήσει με σχετική δήλωση των γονέων του. Ιθαγένεια μπορεί να αποκτηθεί και λόγω αναγνώρισης του τέκνου από Έλληνα πατέρα. Βασικής σημασίας είναι και η απόκτηση ιθαγένειας κατόπιν πολιτογράφησης αλλοδαπών. Συγκεκριμένα, σε αυτές τις περιπτώσεις η πολιτογράφηση αφορά υπηκόους τρίτων χωρών που έχουν υπαχθεί σε καθεστώς επί μακρόν διαμένοντος, υπηκόους κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ), υπηκόους τρίτων χωρών που είναι μέλη οικογένειας Ελλήνων ή πολιτών της Ε.Ε. ή είναι γονείς ανήλικου Έλληνα πολίτη, αναγνωρισμένους πολιτικούς πρόσφυγες ή υπαχθέντες σε καθεστώς επικουρικής προστασίας ή προστασίας για ανθρωπιστικούς λόγους, πρόσωπα που έχουν χαρακτηριστεί ανιθαγενείς από ημεδαπή αρχή και αλλοδαπούς που είναι κάτοχοι οποιουδήποτε τύπου οριστικού τίτλου διαμονής. Η πολιτογράφηση μπορεί να αφορά και ομογενείς αλλοδαπούς, δηλαδή μη κατόχους Ειδικού Δελτίου Ταυτότητας Ομογενών (Ε.Δ.Τ.Ο.) προερχόμενους από μη κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μη κατόχους Ειδικού Δελτίου Ταυτότητας Ομογενών (Ε.Δ.Τ.Ο.), προερχόμενους από κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή κατόχους Ειδικού Δελτίου Ταυτότητας Ομογενών (Ε.Δ.Τ.Ο.). Τέλος, η ιθαγένεια μπορεί να αποκτηθεί με δήλωση από τέκνο που γεννήθηκε πριν από την 8-5-1984 από μητέρα Ελληνίδα κατά το χρόνο του τοκετού ή της τέλεσης του γάμου, ή από τέκνο που γεννήθηκε από Έλληνα πατέρα πριν από την ισχύ του Ν.1250/1982. ■

Ελληνική Ιθαγένεια μπορεί να αποκτηθεί και λόγω γέννησης στο ελληνικό έδαφος

LAWYER _ 47

_ΟPINIONS

ΠΛΗΡΩΜH ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚA ΔΕΔΟΜEΝΑ

Ένα νέο «νόμισμα» ή μια -εκτός συστήματοςαπορρύθμιση; Data analytics και οικονομικές συναλλαγές

Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης Δικηγόρος, Δ.Ν., CIPP/E, Post – Doc Νομικής Αθήνας

Κοινωνία της Πληροφορίας (Information Society/ Informationsgesellschaft) τα δεδομένα είναι οικονομικό μέγεθος που κινεί τις αγορές. Και όσο και αν η πρόσβαση σε “υπηρεσίες ψηφιακού περιεχομένου” φαίνεται “δωρεάν”, η παρακολούθηση των χρηστών (tracking) μέσω ειδικών εφαρμογών παράγει πληροφορίες για αυτούς που μπορούν να τύχουν αξιοποίησης για εμπορικούς/ διαφημιστικούς σκοπούς. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, οι χρήστες “δωρεάν” διαδικτυακών υπηρεσιών, όπως μηχανές αναζήτησης, υπηρεσίες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπηρεσίες αποθήκευσης αρχείων ή άλλες διαδικτυακές ή κινητές εφαρμογές, δεν έχουν πλήρη επίγνωση του βαθμού στον οποίο η δραστηριότητά τους καταγράφεται και αναλύεται με σκοπό τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας για τον πάροχο των υπηρεσιών, με αποτέλεσμα να έχουν άγνοια των σχετικών κινδύνων. Η πρόσφατη νομο-

“Οι υπηρεσίες δεν παρέχονται δωρεάν, αλλά [ότι] οι καταναλωτές καταβάλλουν αντίτιμο επιτρέποντας τη χρήση των προσωπικών τους δεδομένων”. Ήδη από το 2014 η Ομάδα Εργασίας του άρθρου 29, νυν Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων, στη “Γνώμη 06/2014 σχετικά με την έννοια των εννόμων συμφερόντων του υπευθύνου επεξεργασίας, σύμφωνα με το άρθρο 7 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ”, σελ. 58, είχε αναγνωρίσει ότι τα σύγχρονα επιχειρηματικά μοντέλα διαδικτυακού περιεχομένου στηρίζονται στην επεξεργασία και αξιοποίηση δεδομένων και μεταδεδομένων. Πληροφορίες. Ιδιότητες. Προτιμήσεις. Επιλογές. Προεπιλεγμένες Ρυθμίσεις. Big Data. Data Analytics. Cookies. Αυτές και άλλες πολλές λέξεις και νοήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ποικιλοτρόπως για να καταδείξουν το αυτονόητο. Στην

48 _ LAWYER

λογία του ΔΕΕ (π.χ. Planet49) απαιτεί ρητή συγκατάθεση του χρήστη – κατόπιν ενημέρωσής του – χωρίς προεπιλεγμένα τετραγωνίδια, για την εγκυρότητα εγκατάστασης τέτοιων μηχανισμών. Από τη διεθνή νομολογία, αξίζει να αναφερθεί η απόφαση του Πρωτοδικείου του Βερολίνου (LG Berlin) της 16.1.2018 – 16 O 341/15 [MMR 2018, 328]. Εκεί κρίθηκε εξ επόψεως δικαίου αθέμιτων εμπορικών πρακτικών μια “δήλωση” στη landing page του Facebook ότι “είναι και παραμένει δωρεάν”. Οι ενάγοντες δηλαδή ισχυρίστηκαν ότι εφ’ όσον τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών του αξιοποιούνται για εμπορικούς σκοπούς, τότε η χρήση της υπηρεσίας δεν είναι δωρεάν – με συνέπεια η εν λόγω δήλωση να είναι παραπλανητική. Όμως, το δικάσαν δικαστήριο έκρινε ότι δεν συντρέχει τέτοια περίπτωση “αθέμιτης πρακτικής”. Και τούτο διότι το “δωρεάν” της παροχής προϊόντος ή υπηρεσίας αφορά μόνο σε “χρηματικές μονάδες” και ανταλλάγματα. Αυτό όμως δεν δημιουργεί, κατά την εν λόγω γερμανική νομολογία, στο “μέσο και προσεκτικό καταναλωτή” την πεπλανημένη εντύπωση περί του ότι όντως δεν πληρώνει κάτι για τη χρήση του, αν και παρέχει προσωπικά του δεδομένα, διότι ακριβώς ένας τέτοιος καταναλωτής δεν συνδέει το “χρήμα” με άλλου είδους άυλη ή συναισθηματική παροχή όπως τα προσωπικά του δεδομένα.

Data as a new currency? Ήταν όμως αναπόφευκτο ότι η “αναπόδραστη ανάγκη των συναλλαγών” θα δημιουργούσε νέα μοντέλα πρόσβασης σε ψηφιακές υπηρεσίες χάριν αξιοποίησης δεδομένων όχι μέσω “trackers” εν αγνοία του χρήστη, αλλά εν είδει “συγκατάθεσης” αυτού ως αντιπαροχή της πρόσβασης σε μια ψηφιακή υπηρεσία. Μοντέλα δηλαδή, όπου τα προσωπικά δεδομένα γίνονται “νόμισμα” πληρωμής μιας υπηρεσίας. Πράγματι, ήδη έχουν κάνει την εμφάνισή τους τα “cookie walls”. Δηλαδή τεχνικές ρυθμίσεις που εμποδίζουν την πρόσβαση σε μια ιστοσελίδα, αν ο χρήστης δεν “δεχθεί” να εγκατασταθούν στο τερματικό του μηχανισμοί παρακολούθησης που θα “ανιχνεύουν” και διαβιβάζουν περαιτέρω

την online δραστηριότητά του. Το άρθρο 7 παρ. 4 GDPR προβλέπει ότι για να εξετάζεται το κύρος αυτής της συγκατάθεσης και το αν είναι “ελεύθερη”, λαμβάνεται ιδιαιτέρως υπόψη κατά πόσο, μεταξύ άλλων, για την εκτέλεση σύμβασης, συμπεριλαμβανομένης της παροχής μιας υπηρεσίας, τίθεται ως προϋπόθεση η συγκατάθεση στην επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που δεν είναι αναγκαία για την εκτέλεση της εν λόγω σύμβασης. Η ρύθμιση αυτή απαγορεύει το “bundling” της συγκατάθεσης με τη σύμβαση ως νομική βάση επεξεργασίας δεδομένων. Καθιστά άκυρη τη συγκατάθεση που δίνεται χωρίς να υπάρχει “αναγκαιότητα” για την εκτέλεση της σύμβασης. Ωστόσο, αν αυτή η ρύθμιση σε επίπεδο προστασίας δεδομένων μοιάζει λογική συνέπεια του ελεύθερου χαρακτήρα της συγκατάθεσης, στην “άλλη όχθη” του συμβατικού δικαίου, μοιάζει πλήρως ξένη. Πιο αναλυτικά, ελεύθερη δεν είναι η συγκατάθεση όταν είναι “συνδυασμένη συγκατάθεση”, κατάσταση που εμφανίζεται όταν η συγκατάθεση ενός προσώπου εμφανίζεται ως αναγκαία προϋπόθεση για την πρόσβαση σε μια υπηρεσία, χωρίς όμως η συγκατάθεση να είναι αναγκαία (Kopplungsverbot). Ο ρόλος του άρθρου 7 παράγραφος 4 του ΓΚΠΔ για την εκτίμηση του κατά πόσο η συγκατάθεση παρέχεται ελεύθερα είναι, λοιπόν, προς αυτήν την κατεύθυνση. Το άρθρο 7 παράγραφος 4 του ΓΚΠΔ υποδηλώνει ότι, μεταξύ άλλων, η κατάσταση στην οποία η συγκατάθεση “συνδυάζεται” με την αποδοχή όρων ή προϋποθέσεων, ή η σύναψη σύμβασης ή η παροχή υπηρεσίας “εξαρτάται” από τη συγκατάθεση στην επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα τα οποία δεν είναι αναγκαία για την εκτέλεση της εν λόγω σύμβασης ή την παροχή της εν λόγω υπηρεσίας, θεωρείται εξαιρετικά ανεπιθύμητη και εξ αυτού του λόγου απαγορευμένη από το δίκαιο. Εάν παρασχεθεί συγκατάθεση στην περίπτωση αυτή, θεωρείται ότι αυτή δεν έχει παρασχεθεί ελεύθερα

Ήταν όμως αναπόφευκτο ότι η «αναπόδραστη ανάγκη των συναλλαγών» θα δημιουργούσε νέα μοντέλα, όπου τα προσωπικά δεδομένα γίνονται «νόμισμα» πληρωμής μιας υπηρεσίας

LAWYER _ 49

_ΟPINIONS (αιτιολογική σκέψη του ΓΚΠΔ υπ’ αριθ. 43). Στόχος του άρθρου 7 παράγραφος 4 είναι να διασφαλίσει ότι ο σκοπός της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δεν συγκαλύπτεται ούτε συνδυάζεται με τη σύναψη σύμβασης ή την παροχή υπηρεσίας για την οποία τα εν λόγω δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα δεν είναι αναγκαία. Με τον τρόπο αυτό, ο ΓΚΠΔ (επιδιώκει να) εξασφαλίσει ότι η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για την οποία ζητείται συγκατάθεση δεν μπορεί να καταστεί, άμεσα ή έμμεσα, η αντιπαροχή της σύμβασης. Προς τούτο, όμως, και για την αξιολόγηση της ad hoc αναγκαιότητας παροχής των δεδομένων, θα αξιολογηθούν οι προσωπικές συνθήκες του υποκειμένου. Σε γενικές γραμμές όμως, οι δύο νόμιμες βάσεις για τη σύννομη επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, δηλαδή η συγκατάθεση και η σύμβαση, δεν επιτρέπεται να συγχωνευθούν και να μην διακρίνονται η μία από την άλλη.

Δύο νέες Οδηγίες προς “σύμπλεξη δικαίου καταναλωτή, συμβάσεων και προστασίας δεδομένων” Σε επίπεδο συμβατικού δικαίου, ο ενωσιακός νομοθέτης, με δύο πρόσφατα νομοθετήματα, τις Οδηγίες 2019/770/ΕΕ και 2019/2161/ΕΕ, που δεν έχουν ενσωματωθεί ακόμη στο εθνικό μας δίκαιο, μας δείχνει ότι υπάρχει και άλλος δρόμος. Αναγνωρίζεται ότι συχνά πραγματοποιείται προμήθεια ψηφιακού περιεχομένου ή ψηφιακών υπηρεσιών σε περιπτώσεις που ο καταναλωτής δεν καταβάλλει τίμημα, αλλά παρέχει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα στον έμπορο. Τα εν λόγω επιχειρηματικά μοντέλα χρησιμοποιούνται με διάφορες μορφές σε σημαντικό μέρος της αγοράς. Βέβαια, αν και στο προοίμιο της πρώτης ως άνω οδηγίας αναφέρεται ότι τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα δεν μπορούν να θεωρηθούν εμπόρευμα, η πραγματικότητα οδεύει αλλού – και μάλιστα παρά την ως άνω απαγόρευση “σύμπλεξης” συγκατάθεσης και σύμβασης. Η πρώτη ως άνω Οδηγία 2019/770/ΕΕ σκοπό έχει να αναγνωρίσει υπέρ του

καταναλωτή δικαίωμα συμβατικής επανόρθωσης, στο πλαίσιο αυτών των επιχειρηματικών μοντέλων. Έτσι, εφαρμόζεται σε συμβάσεις με τις οποίες ο έμπορος προμηθεύει ή αναλαμβάνει την υποχρέωση να προμηθεύσει ψηφιακό περιεχόμενο ή ψηφιακή υπηρεσία στον καταναλωτή, και ο καταναλωτής παρέχει ή αναλαμβάνει την υποχρέωση να παράσχει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα μπορούν να παρέχονται στον έμπορο είτε κατά τον χρόνο σύναψης της σύμβασης είτε αργότερα, για παράδειγμα, όταν ο καταναλωτής παρέχει τη συγκατάθεσή του προκειμένου ο έμπορος να χρησιμοποιήσει τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία ο καταναλωτής μπορεί να αναφορτώσει ή να δημιουργήσει με τη χρήση του ψηφιακού περιεχομένου ή της ψηφιακής υπηρεσίας. Βασική ρύθμιση της οδηγίας αυτής είναι ότι ο καταναλωτής δικαιούται να ζητήσει αποκατάσταση της συμμόρφωσης του ψηφιακού περιεχομένου ή της ψηφιακής υπηρεσίας ή να λάβει αναλογική μείωση του τιμήματος ή να καταγγείλει τη σύμβαση σύμφωνα με τους όρους του παρόντος άρθρου, όταν υπάρχει “μη συμμόρφωση” σύμφωνα με τους όρους του ειδικού αυτού νομοθετήματος. Πώς θα ενσωματωθεί αυτή η οδηγία στο εθνικό μας δίκαιο; Αναμφισβήτητα, δημιουργεί έναν νέο “τύπο” σύμβασης. Απαιτείται τροποποίηση του Αστικού Κώδικα ή απλώς τροποποίηση του δικαίου προστασίας καταναλωτή; Θα ήταν βέβαια, πράγματι καινοτόμο να ενσωματωθεί στον Αστικό μας Κώδικα. Από την άλλη, στη δεύτερη ως άνω Οδηγία 2019/2161/ΕΕ προβλέφθηκαν ειδικά ρυθμίσεις για συμβάσεις προμήθειας ψηφιακού περιεχομένου ή ψηφιακών υπηρεσιών, βάσει των οποίων ο καταναλωτής παρέχει ή αναλαμβάνει να παράσχει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα στον έμπορο. Δυνάμει της Οδηγίας αυτής, προστέθηκε νέο άρθρο 6α στην Οδηγία 2011/83/ΕΕ, το οποίο ουσιαστικά έχει ενσωματωθεί στο εθνικό μας δίκαιο στα

O ΓΚΠΔ (επιδιώκει να) εξασφαλίσει ότι η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για την οποία ζητείται συγκατάθεση δεν μπορεί να καταστεί, άμεσα ή έμμεσα, η αντιπαροχή της σύμβασης

50 _ LAWYER

άρθρα 3α επ. του Ν. 2251/1994. Έτσι, επεκτάθηκε το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 2011/83/ΕΕ ώστε να καλύπτει και τις συμβάσεις βάσει των οποίων ο προμηθευτής παρέχει ή αναλαμβάνει την υποχρέωση να παράσχει ψηφιακή υπηρεσία στον καταναλωτή και ο καταναλωτής παρέχει ή αναλαμβάνει την υποχρέωση να παράσχει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Εκεί προβλέπεται ότι προτού ο καταναλωτής δεσμευτεί από εξ αποστάσεως σύμβαση ή οποιαδήποτε αντίστοιχη προσφορά σε επιγραμμική αγορά, ο πάροχος της επιγραμμικής αγοράς, με την επιφύλαξη της Οδηγίας 2005/29/ΕΚ, παρέχει στον καταναλωτή πληροφορίες με τρόπο σαφή και κατανοητό, αλλά και κατάλληλο για τα μέσα επικοινωνίας εξ αποστάσεως.

Το παράδοξο: Η Συγκατάθεση ως Νομική Παροχή – Η εκτέλεση σύμβασης ως επεξεργασία δεδομένων; Το πρακτικότατο αυτό ζήτημα – της “πληρωμής με δεδομένα” δημιουργεί πολλά ερμηνευτικά προβλήματα, τα οποία κάθε άλλο παρά την ασφάλεια δικαίου ευνοούν. Και φυσικά, δημιουργούνται μέγιστα προβλήματα “συμμόρφωσης” σε επιχειρήσεις που στηρίζουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα στην πληρωμή με δεδομένα. Ας πάρουμε ένα υποθετικό παράδειγμα. Η επιχείρηση Α έχει δημιουργήσει μια ιστοσελίδα διαδικτυακών γνωριμιών, στους όρους χρήσης της οποίας αναφέρεται ότι “Αν θέλετε να χρησιμοποιήσετε την υπηρεσία μας και να μπείτε σε έναν μοναδικό κόσμο γνωριμιών, μας δίνετε τη συγκατάθεσή σας για να επεξεργαζόμαστε τα δεδομένα σας για διαφημιστικούς σκοπούς. Θα μοιραστούμε τα δεδομένα σας με τους συνεργάτες μας στο δίκτυο της Google για σας παρέχουμε μοναδικές προσφορές προϊόντων και υπηρεσιών”. Πράγματι, ο χρήστης Β γράφεται στην ιστοσελίδα. Τίθενται πολλά ζητήματα. Αρχικώς, μια τέτοια συγκατάθεση είναι “ελεύθερη”, και άρα νόμιμη; Βάση επεξεργασίας των δεδομένων του χρήστη (εικόνα, προτιμήσεις, διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου κτλ) είναι αυτή η συγκατάθεση ή η εκτέλεση της σύμβασης;

Αν ο χρήστης ανακαλέσει τη συγκατάθεσή του στην επεξεργασία δεδομένων, μπορεί η επιχείρηση, ως υπεύθυνος επεξεργασίας να συνεχίσει την επεξεργασία, επικαλούμενη άλλη νομική βάση; Αν ανακαλέσει τη συγκατάθεσή του, τότε θα βρίσκεται σε “υπαίτια παραβίαση σύμβασης”; Τότε όμως, πώς αυτό συμβιβάζεται με το “ελεύθερα ανακλητό” της συγκατάθεσης, ως γενική αρχή του δικαίου προστασίας δεδομένων; Μπορεί το ίδιο πραγματικό να είναι σύννομο στο ένα υποσύστημα προστασίας, και παράνομο στο άλλο;

Τα δεδομένα ως χρήμα ανάλογα με το υποκείμενο; Πού μπορεί να φτάσει αυτή η “χρηματοποίηση” των δεδομένων; Σε αντίθεση με το παραδοσιακό “χρήμα” ως μέσο αξιών (για το οποίο βλ. τις εξαιρετικές αναλύσεις της Καθ. Π. Παπαρσενίου, Χρηματική Ενοχή, Ιδίως σε Ξένο Νόμισμα, Π.Ν. Σάκκουλας 2020, αρ. 32 επ.), το οποίο πάντα έχει ένα σταθερό μέσο αναφοράς – τη νομισματική μονάδα, αυτό φαντάζει ξένο στο σύστημα που εξετάζουμε. Και τούτο διότι πάντα τα προσωπικά δεδομένα ενός διάσημου προσώπου θα έχουν μεγαλύτερη αξία από ό,τι ενός λιγότερο γνωστού. Ουδείς αμφιβάλλει ότι το δίκαιο προσωπικών δεδομένων οδηγείται σε έναν μετασχηματισμό. Αν και ο νομοθέτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης αρνείται τον εμπορευματικό χαρακτήρα των προσωπικών δεδομένων, η αναπόδραστη ανάγκη των συναλλαγών που έχει δημιουργήσει μοντέλα “data for content” απαιτεί ρύθμιση σε μια σειρά ζητημάτων, το πρώτο εκ των οποίων που ρυθμίστηκε ήταν τα δικαιώματα καταναλωτή κατά το ρυθμιστικό πεδίο εφαρμογής των ως άνω οδηγιών. Εν αναμονή ενσωμάτωσης των ανωτέρω οδηγιών στο εθνικό δίκαιο, μπορούμε να προβληματιστούμε για το ποια ζητήματα δημιουργούνται από την παραδοχή των προσωπικών δεδομένων ως αντιπαροχής για την πρόσβαση σε μια υπηρεσία. ■

Αναγνωρίζεται ότι συχνά πραγματοποιείται προμήθεια ψηφιακού περιεχομένου ή ψηφιακών υπηρεσιών σε περιπτώσεις που ο καταναλωτής δεν καταβάλλει τίμημα, αλλά παρέχει δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα στον έμπορο

LAWYER _ 51

_ΟPINIONS

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑΣ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΕ: Οι τελευταιες εξελιξεις

Μαρία Γ. Σινανίδου Int. IP LL.M. Certified Mediation Advocate, Δικηγόρος

“The problem is not the problem. The problem is your attitude about the problem. Do you understand?” Βασισμένο στη φιλοσοφία του Jack Sparrow στην ταινία ‘Pirates of the Caribbean’, παραγωγής J. Bruckheimer και σκηνοθεσίας: Gore Verbinski (1–3), Rob Marshall (4), Espen Sandberg (5), Joachim Rønning (5–6)

Εξωδικαστική προσπάθεια αντιμετώπισης διαδικτυακής πειρατείας

Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Συγγενικών Δικαιωμάτων (ΕΔΠΠΙ) με σκοπό να διευκολύνει την εξωδικαστική αντιμετώπιση περιπτώσεων διαδικτυακής προσβολής δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικών δικαιωμάτων. Στόχος της ΕΔΠΠΙ είναι να ανταποκριθεί με ταχύτητα σε παραβιάσεις στο διαδίκτυο δικαιωμάτων επί έργων που προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικό δικαίωμα, χωρίς να χρειάζεται η προσφυγή στα δικαστήρια. Η συγκρότηση, η λειτουργία και οι αρμοδιότητες της εν λόγω Επιτροπής προβλέπονται στις οικείες ΥΑ, όπως αυτές έχουν εκδοθεί στη βάση του άρθρου 66Ε παρ. 2, 3 και 6 του ν. 2121/1993. Επισημαίνεται ότι η έναρξη

Σύμφωνα με το άρθρο 14 της Οδηγίας 2000/31 για το ηλεκτρονικό εμπόριο, τα κράτη-μέλη της ΕΕ διατηρούν τη δυνατότητα, αναλόγως με το νομικό τους σύστημα, δικαστική ή διοικητική αρχή τους να απαιτεί από τον φορέα παροχής υπηρεσιών να προβεί στην παύση ή στην πρόληψη παράβασης, καθώς επίσης τα κράτη-μέλη δύνανται να θεσπίζουν διαδικασίες για την απόσυρση των πληροφοριών ή την απενεργοποίηση της πρόσβασης σε αυτές. Στο πλαίσιο αυτό, συστήθηκε στην Ελλάδα με τον νόμο 4481/2017 η Επιτροπή για τη Γνωστοποίηση Διαδικτυακής Προσβολής

52 _ LAWYER

_ΟPINIONS της διαδικασίας ενώπιον της Επιτροπής δεν αναστέλλει ούτε επηρεάζει την άσκηση αξιώσεων για την ίδια διαφορά ενώπιον των δικαστηρίων, εκτός εάν έχει ασκηθεί προσφυγή από τον ίδιο αιτούντα με το ίδιο αίτημα ενώπιον των δικαστηρίων, οπότε η υπόθεση τίθεται στο αρχείο από την Επιτροπή. Οι τροποποιήσεις του νομικού πλαισίου για τη λειτουργία της ΕΔΠΠΙ με τελευταίες αυτές βάσει των νόμων 4761/2020 (ΦΕΚ 248/Α/13.12.2020) και 4821/2021 (ΦΕΚ 134/Α/31.7.2021) καθώς και με την ΚΥΑ 4419/20.09.2021 (ΦΕΚ 4345/Β/20.09.2021), με την οποία αντικαταστάθηκε η υπ’ αρ. 3897/20.7.2021 κοινή απόφαση των Υπουργών Πολιτισμού και Αθλητισμού και Επικρατείας “Καθορισμός στοιχείων της αίτησης της υποπαρ. 1 της παρ. 10Α του άρθρου 66Ε του ν. 2121/ 1993 «Ενίσχυση της προστασίας των δικαιωμάτων στο διαδίκτυο» ενώπιον της Επιτροπής για τη Γνωστοποίηση Διαδικτυακής Προσβολής Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Συγγενικών Δικαιωμάτων, της απόφασης, καθορισμός ύψους τέλους εξέτασης αίτησης και τρόπου καταβολής αυτού”, σκοπό έχουν την ενίσχυση της Επιτροπής και του έργου της, προκειμένου να μπορέσει να ανταποκριθεί στις τεχνολογικές απαιτήσεις και να συμβάλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της διαδικτυακής πειρατείας.

Η περίπτωση των ζωντανών αθλητικών εκδηλώσεων

κ.α.). Ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν εισαγάγει στη νομοθεσία τους ειδικά δικαιώματα για τους διοργανωτές αθλητικών εκδηλώσεων, συμπεριλαμβανομένου ενός ‘συγγενικού δικαιώματος’ πνευματικής ιδιοκτησίας. Σε ορισμένα κράτη μέλη παρέχεται η δυνατότητα προστασίας του λεγόμενου ‘house right’ (δικαιώματος διοργάνωσης) που βασίζεται στη συμβατική σχέση. Το δίκαιο της ΕΕ αναγνωρίζει συγγενικό δικαίωμα στους παραγωγούς των πρώτων υλικών ενσωματώσεων ταινιών όσον αφορά το πρωτότυπο και τα αντίγραφα των ταινιών τους. Στην Ελλάδα, οι μεταδόσεις αθλητικών εκδηλώσεων καλύπτονται από το συγγενικό δικαίωμα του εκπέμποντος ραδιοτηλεοπτικού σταθμού σύμφωνα με το άρθρο 48 του ν. 2121/1993. Το εν λόγω δικαίωμα έχει στόχο να προσφέρει προστασία στην ιδιαίτερα κοστοβόρα, οργανωτική, τεχνική και επενδυτική δράση των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών.

Η Ελλάδα έχει υιοθετήσει νομοθετική ρύθμιση που επιτρέπει το dynamic blocking injunction, ένα δυναμικό εργαλείο στην καταπολέμηση της διαδικτυακής πειρατείας

Πρόσφατες προσπάθειες καταπολέμησης διαδικτυακής πειρατείας στην περίπτωση των αθλητικών εκδηλώσεων

Η ανάγκη περαιτέρω νομικών μέσων για την καταπολέμηση της πειρατείας των ζωντανών αθλητικών εκδηλώσεων οδήγησε πρόσφατα (19/5/2021) το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) στην έκδοση ψηφίσματος με συστάσεις προς την Επιτροπή σχετικά με τις προκλήσεις των διοργανωτών αθλητικών εκδηλώσεων στο ψηφιακό περιβάλλον. H πανδημία COVID-19 και οι περιορισμοί της πρόσβασης σε αθλητικές, μεταξύ άλλων, εκδηλώσεις οδήγησαν σε μείωση της πώλησης εισιτηρίων για αθλητικές εκδηλώσεις και ταυτόχρονα δημιούργησαν ευκαιρίες αφενός για την ανάπτυξη συνδρομών σε αθλητικά κανάλια και για τη διεύρυνση του επιγραμμικού (online)

Οι αθλητικές εκδηλώσεις έχουν την ιδιομορφία ότι σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ δεν αποτελούν αντικείμενο προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, καθότι δεν συνιστούν πρωτότυπα πνευματικά έργα με την έννοια του νόμου 2121/1993, αφού δεν αποτελούν προϊόν προσωπικής πνευματικής εργασίας και ελεύθερης δημιουργικότητας των συμμετεχόντων αθλητών. Για τον λόγο αυτό, η μετάδοση, εγγραφή και θέση σε κυκλοφορία αθλητικών εκδηλώσεων δεν προστατεύεται αυτή καθεαυτή με βάση το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας (βλ. ΔΕΕ συνεκδ. υποθ. C-403/2008 και C-429/2008 Football Association Premier League Ltd LAWYER _ 53

_ΟPINIONS και τηλεοπτικού κοινού και αφετέρου για την παράνομη μετάδοση συνεχούς ροής αθλητικών εκδηλώσεων. Σε αντίθεση με άλλους τομείς, το μεγαλύτερο μέρος της αξίας μιας μετάδοσης αθλητικών εκδηλώσεων έγκειται στο γεγονός ότι είναι ζωντανή. Η παράνομη μετάδοση αθλητικών εκδηλώσεων είναι πιο επιβλαβής κατά τη διάρκεια της ζωντανής μετάδοσης της αθλητικής εκδήλωσης. Ως εκ τούτου αναγνωρίζεται τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο ότι απαιτείται άμεση αντίδραση, για να τεθεί τέλος στην παράνομη διαδικτυακή μετάδοση αθλητικών εκδηλώσεων. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα έχει ήδη υιοθετήσει νομοθετική ρύθμιση που επιτρέπει το dynamic blocking injunction, ένα δυναμικό εργαλείο στην καταπολέμηση της διαδικτυακής πειρατείας. Με τη διάταξη της παρ. 10Α του άρθρου 66Ε του ν. 2121/1993 η απαγόρευση πρόσβασης σε ιστοσελίδες με παράνομο περιεχόμενο είναι πλέον δυναμική, καθώς προβλέπεται μηχανισμός ταχείας αντίδρασης για κλώνους της αρχικής ιστοσελίδας, η οποία εμφανίζεται σε νέα διεύθυνση IP ή URL, εφόσον αποδεικνύεται ότι αφορά το ίδιο περιεχόμενο. Ειδικότερα, με την πρόβλεψη της παρ. 10Α του άρθρου 66Ε του ν. 2121/1993 παρέχεται σε δικαιούχο δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικών δικαιωμάτων η δυνατότητα υποβολής αιτήματος προς την ΕΔΠΠΙ, με το οποίο θα ζητείται η προληπτική διακοπή πρόσβασης σε εντοπιστή πόρων (URL) ή διεύθυνση διαδικτυακού πρωτοκόλλου (IP address) ή όνομα τομέα (domain name), εφόσον α) επίκειται στο διαδίκτυο μεγάλης κλίμακας προσβολή προστατευόμενων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικών δικαιωμάτων για γεγονότα εθνικής ή διεθνούς τηλεθέασης που πρόκειται να μεταδοθούν ταυτόχρονα με τη διενέργειά τους, β) η προσβολή θα λάβει χώρα, ενδεικτικά μέσω συγκεκριμένων ενιαίων εντοπιστών πόρων (URL) ή διευθύνσεων διαδικτυακού πρωτοκόλλου (IP addresses) ή ονομάτων τομέα (domain names) που υποστηρίζουν τη, χωρίς άδεια, συνδρομητική σύνδεση με οποιονδήποτε τρόπο, και, ιδίως, μέσω

χρήσης κωδικών ή αποκωδικοποιητή και γ) συντρέχει επείγουσα περίπτωση αποτροπής άμεσου, σοβαρού και επικείμενου κίνδυνου ή ανεπανόρθωτης βλάβης για το δημόσιο συμφέρον ή για τον δικαιούχο. Από την άλλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά από την Επιτροπή με το από 19/5/2021 Ψήφισμά του, αφού διενεργήσει την απαραίτητη αξιολόγηση αντικτύπου, να υποβάλει χωρίς περιττή χρονοτριβή και βάσει του άρθρου 114 ΣΛΕΕ, πρόταση νομοθετικών πράξεων, σύμφωνα με τις συστάσεις, στις οποίες προβαίνει. Στη βάση αυτή καλείται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αξιολογήσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι διοργανωτές αθλητικών εκδηλώσεων στο ψηφιακό περιβάλλον, και ιδίως τα ζητήματα που σχετίζονται με τις παράνομες διαδικτυακές μεταδόσεις αθλητικών εκπομπών. Επισημαίνεται ότι πέραν των ζητημάτων πνευματικής ιδιοκτησίας με την παράνομη μετάδοση συνεχούς ροής αθλητικών εκδηλώσεων τίθενται και ζητήματα ασφάλειας των τελικών χρηστών, όπως κακόβουλα λογισμικά, η παραβίαση προσωπικών δεδομένων ή άλλες μορφές βλάβης ή ζημίας σχετικά με το διαδίκτυο. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η αποτελεσματικότητα της καταπολέμησης της διαδικτυακής πειρατείας προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, αποτελεσματική και έγκαιρη επιβολή της προστασίας των δικαιωμάτων για την επανόρθωση της ζημίας που προκαλεί η παράνομη ζωντανή αναμετάδοση (και) αθλητικών εκδηλώσεων. Ως εκ τούτου, το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο θα πρέπει να διαμορφωθεί έτσι, ώστε σε διασυνοριακό επίπεδο να είναι κατάλληλο και αποτελεσματικό, εφαρμοζόμενο ομοιόμορφα στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Καθοριστική προς την επίτευξη αυτού φαίνεται να είναι η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών αλλά και των κρατών-μελών της ΕΕ, ώστε να βελτιωθούν τυχόν υφιστάμενες δομές και υφιστάμενα μέτρα. ■

Αναγνωρίζεται τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο ότι απαιτείται άμεση αντίδραση για να τεθεί τέλος στην παράνομη διαδικτυακή μετάδοση αθλητικών εκδηλώσεων

54 _ LAWYER

_LAWYER VIEWPOINT

KYC at a glance Το KYC (Know Your Customer) είναι η διαδικασία ταυτοποίησης του πελάτη στο πλαίσιο των υποχρεώσεων των επιχειρήσεων για την καταπολέμηση του ξεπλύματος «βρώμικου» χρήματος. Της Λυδίας Βενέρη

ια την ταυτοποίηση του πελάτη σχεδόν στο σύνολο πλέον των παρόχων υπηρεσιών και προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, της κλοπής ταυτότητας, της οικονομικής απάτης και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, οι επιχειρήσεις αξιοποιούν την διαδικασία του KYC. Πιο συγκεκριμένα, η ταυτοποίηση μπορεί να πραγματοποιηθεί με την επίδειξη επίσημων εγγράφων των αρχών του εκάστοτε κράτους, όπως της ταυτότητας, του διαβατηρίου, της άδειας οδήγησης, ενώ ορισμένες φορές μπορεί να ζητηθούν λογαριασμοί κοινής ωφέλειας ή άλλες βεβαιώσεις της διεύθυνσης του πελάτη. Στην περίπτωση νομικών προσώπων, μπορεί να ζητηθεί η προσκόμιση βεβαίωσης για την ταυτοποίηση του διευθύνοντος του νομικού προσώπου ή της εταιρικής έδρας. Ο έλεγχος αξιοπιστίας μπορεί να συμπληρωθεί με τη λήψη πληροφοριών από ανοιχτές πηγές, όπως αριθμούς εγγραφής στα δημόσια επιμελητήρια, ή ετήσιες οικονομικές εκθέσεις. Μετά τη συλλογή των στοιχείων στο πλαίσιο του KYC, ακολουθεί η εξακρίβωση περί της αναφοράς ή μη των εν λόγω προσώπων ή οργανισμών σε λίστες των αρχών. Στόχος αυτών των λιστών είναι η δυνατότητα εντοπισμού των προσώπων που είναι ύποπτοι για εμπλοκή σε παράνομες δραστηριότητες, η εξακρίβωση της δικαιοδοσίας με την οποία θα επιβληθούν τυχόν διεθνείς κυρώσεις, η παροχή πληροφοριών για τυχόν συμμετοχή σε υποθέσεις διαφθοράς ή νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, αλλά και ο εντοπισμός των λεγόμενων

PEP’s (Politically Exposed Persons), των πολιτικών εκτεθειμένων προσώπων, αλλά και πιθανώς των οικείων τους και των συνεργατών τους, τα οποία θεωρούνται ύποπτα για συμμετοχή σε υποθέσεις διαφθοράς ή δωροδοκίας. Στην Ελλάδα, μέσω του gov.gr, λειτουργεί η υπηρεσία eGov-KYC (Know Your Customer), η οποία προσφέρει τη δυνατότητα για ψηφιακή προσκόμιση εγγράφων του δημοσίου για τη βεβαίωση στοιχείων του πολίτη σε φορείς του ιδιωτικού τομέα (Πιστωτικά Ιδρύματα και Χρηματοπιστωτικούς Οργανισμούς). Συγκεκριμένα, με τη συγκατάθεση του πολίτη μπορούν να αντληθούν τα δεδομένα που απαιτούνται βάσει του Ν. 4557/2018 για την εξακρίβωση και την επαλήθευση της ταυτότητας, των στοιχείων επικοινωνίας, της επαγγελματικής δραστηριότητας και των ετήσιων εισοδημάτων τους. Στόχος σε κάθε περίπτωση είναι η προώθηση της ασφάλειας των συναλλαγών και η διευκόλυνση της οικονομίας. ■

Πλέον για την ταυτοποίηση του πελάτη, στο σύνολο σχεδόν των παρόχων υπηρεσιών, οι επιχειρήσεις αξιοποιούν την διαδικασία του KYC. Στην Ελλάδα, μέσω του gov.gr, λειτουργεί η υπηρεσία eGov-KYC (Know Your Customer)

_LAWYER ON TOUR

Andy Stalman CEO, TOTEM Branding

Η επόμενη μέρα είναι το σήμερα Συζητήσαμε με τον “Mr. Branding”, Andy Stalman, για τον ρόλο του εμπορικού σήματος στη στρατηγική μιας επιχείρησης, για τη σημασία του branding ως εργαλείου των δικηγόρων και των δικηγορικών εταιρειών που θέλουν να ξεχωρίσουν, αλλά και για το πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα «διδάγματα» της πανδημίας του Covid-19 προκειμένου να ενισχύσουμε τη δημιουργικότητα και την καινοτομία.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Είστε γνωστός ως “Mr. Branding”. Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Η 25ετής εμπειρία μου και η συστηματική ενασχόλησή μου με τον κόσμο των brands, με projects σε πέντε ηπείρους, είχαν ως αποτέλεσμα να γίνω γνωστός παγκοσμίως ως "Mr. Branding”. Σήμερα, είμαι συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της TOTEM Branding, μιας από τις πιο αξιόπιστες εταιρείες branding στον κόσμο. Κατείχα διευθυντικές θέσεις στη Lacoste, στην Aeropuertos Argentina 2000 και στην Multimedios América. Ακόμη, έχω υπάρξει διευθυντής του "Brandoffon Master", επισκέπτης καθηγητής σε σχολές επιχειρήσεων και σύμβουλος για εταιρείες σε όλο τον κόσμο. Είμαι τακτικός ομιλητής σε συνέδρια, εταιρείες και εκδηλώσεις στην Ισπανία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, της Ασίας, της Βόρειας Αμερικής, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Είμαι, επίσης, μέλος του συμβουλευτικού σώματος της Παγκόσμιας Διάσκεψης Ποδοσφαίρου και νικητής του βραβείου “Purpose” στα Honest Awards για την “ειλικρίνεια με τους χρήστες”. Είμαι συγγραφέας τριών βιβλίων: “BrandOffOn. The Branding of the Future”, “HumanOffOn: Is the Internet changing us as human beings?” και “TOTEM. Transforming customers into believers”, το οποίο δημοσίευσα το 2020 και αφορά τα brands και τις επιχειρήσεις στη νέα, μετά-Covid εποχή. Στη συγγραφική μου δραστηριότητα συμπεριλαμβάνονται και άρθρα σχετικά με το branding, το marketing, τον πολιτιστικό και ψηφιακό μετασχηματισμό, τον αντίκτυπο των τεχνολογιών και το μέλλον των εταιρειών και της κοινωνίας. Είμαι ένας εκ

56 _ LAWYER

των συγγραφέων του βιβλίου “Digital natives do not exist”, το οποίο εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Deusto το 2017, και των βιβλίων “The colours of knowledge: A vision of human wisdom” (2013), “Barcelona: World Capital of Soccer” (2012) και “Vicente del Bosque: The complete Spanish Leader” (2012).

συναίσθημα και την ελπίδα αναδύεται. Τα brands πρέπει να εξελιχθούν: ⊲ Από πωλητές να γίνουν συνδετικοί κρίκοι. ⊲ Από την κατοχή περιουσιακών στοιχείων να μεταβούν στην οικοδόμηση σχέσεων. ⊲ Από το να αναζητούν την προσοχή να προσελκύουν ανθρώπους. ⊲ Από την πώληση προϊόντων στην προσφορά εμπειριών. ⊲ Από ρυπογόνα σε βιώσιμα. ⊲ Από το να δίνουν προτεραιότητα στο οικονομικό να ενισχύουν το ανθρώπινο στοιχείο. ⊲ Από την αναζήτηση πελατών σε απόκτηση πιστών οπαδών.

Το τρίτο σας βιβλίο “TOTEM: Transforming customers into believers” εκδόθηκε πέρυσι. Θα μπορούσατε να μοιραστείτε με τους αναγνώστες μας τι πραγματεύεται το βιβλίο και μερικές πληροφορίες για αυτό; Οι άνθρωποι, οι επιχειρήσεις και τα brands έχουν ήδη αντιληφθεί ότι δεν βρισκόμαστε σε μια εποχή αλλαγής, αλλά σε μια αλλαγή εποχής. Οι περισσότεροι επιχειρηματίες, ελεύθεροι επαγγελματίες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις αναρωτιούνται πώς μπορούν να φέρουν το brand τους σε αυτή τη νέα εποχή. Τι πρέπει να κάνουν; Πώς να σαγηνεύσουν και να προσελκύσουν τους καταναλωτές αυτής της νέας εποχής; Πώς μπορούν να διατηρήσουν ή να προσελκύσουν ταλέντα στην εταιρεία τους; Στο ΤΟΤΕΜ μπορείτε να βρείτε όλα όσα πρέπει να κάνουν τα brands σε καιρούς αβεβαιότητας και αναταραχής, όχι μόνο για να επιβιώσουν από την κρίση, αλλά και για να την υπερβούν και να αναδυθούν ισχυρότερα. Δεν δημιουργούνται ή μετασχηματίζονται όλα τα brands στον ίδιο βαθμό και, κατά συνέπεια, δεν είναι όλες οι εταιρείες επιτυχημένες, αξιομνημόνευτες, με επιρροή ή διάρκεια. Το TOTEM παρέχει έναν εξειδικευμένο οδηγό για το πώς ένα άτομο ή ένας οργανισμός μπορεί να κατανοήσει και να χρησιμοποιήσει τη δύναμη και την επιρροή του branding. Μας ξεναγεί σε ένα ταξίδι στην ιστορία, την ψυχολογία και την επιρροή των brands, δείχνοντάς μας τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε ξεκινώντας από σήμερα. Το TOTEM είναι ο κατεξοχήν οδηγός για το πώς τα brands, ανεξαρτήτως μεγέθους, φέρνουν τους ανθρώπους κοντά και μπορούν να βελτιώσουν τη ζωή τους. Βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή για τα brands, όπου η πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού (55%) πιστεύει περισσότερο ότι οι επιχειρήσεις παρά οι κυβερνήσεις μπορούν να δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο. Πιστεύω ότι βρισκόμαστε στην εποχή των totem, για να αλλάξουμε τον κόσμο, προς το καλύτερο. Τα totem μας προσελκύουν γιατί δίνουν νόημα στα πράγματα και κάνουν τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα και απλή. Αυτό το βλέπουμε σε λιγότερο από το 8% των επιχειρήσεων. Τι να περιμένουμε στη σχέση μεταξύ brands και ανθρώπων; Ένας νέος χώρος για τη σχέση, τη δέσμευση, το

Ποιος είναι ο ρόλος του εμπορικού σήματος στη στρατηγική branding μιας εταιρείας; Ο κόσμος των brands αλλάζει με ταχείς ρυθμούς. Είναι πιο σημαντικό από ποτέ για τα brands να καινοτομούν, να συμμετέχουν και να οικοδομούν αφοσίωση με το κοινό τους. Συχνά, το εμπορικό σήμα μιας εταιρείας συγχέεται με το brand της. Ένα εμπορικό σήμα είναι οποιοδήποτε όνομα, λέξη, σύμβολο, λογότυπο, σλόγκαν/σύνθημα, σχέδιο, ήχος, οσμή, γεύση ή οποιοσδήποτε συνδυασμός αυτών που χρησιμοποιείται για την αναγνώριση και τη διάκριση μιας εταιρείας, ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, από άλλες. Δεν αρκεί να μιλάμε για ένα μόνο από τα επίπεδα του εμπορικού σήματος, για να υπάρχει προστασία. Στη νέα ψηφιακή εποχή πολλά άλλα στοιχεία του brand χρειάζονται κατοχύρωση και προστασία. Αυτό αποτελεί ενδιαφέρουσα μετάβαση για τον κλάδο των εμπορικών σημάτων, διότι ανοίγει την πόρτα σε ένα νέο επίπεδο προκλήσεων, καθώς και σε νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Το brand είναι αυτό που οι άνθρωποι λένε, σκέφτονται και αισθάνονται για την εταιρεία, το προϊόν ή την υπηρεσία σας. Είναι η ψυχή και η υπόσχεση που βοηθά τους εργαζόμενους να αισθάνονται μέρος του και τους καταναλωτές να συμμετέχουν στη διαδικασία αγοράς. Αντιπροσωπεύει το πιο πολύτιμο άυλο περιουσιακό στοιχείο που διαθέτει η εταιρεία. Το brand είναι αυτό που αντιπροσωπεύει τον σκοπό, τις αξίες και την κουλτούρα μιας επιχείρησης, στοχεύοντας στη δημιουργία ευαισθητοποίησης και εμπιστοσύνης. Ένα μεγάλο brand πρέπει να δημιουργεί μια αίσθηση σύνδεσης, υπερηφάνειας και ανήκειν, καθώς και να επηρεάζει την αγορά μέσω έξυπνων, δημιουργικών, αποτελεσματικών και εμπνευσμένων στρατηγικών που δημιουργούν ευαισθητοποίηση και αναγνώριση.

Το brand είναι αυτό που οι άνθρωποι λένε, σκέφτονται και αισθάνονται για την εταιρεία, το προϊόν ή την υπηρεσία σας

LAWYER _ 57

_LAWYER ON TOUR Στο παρελθόν, η νομική ονομασία του brand ήταν το εμπορικό σήμα - στις μέρες μας είναι πολύ περισσότερα. Το εμπορικό σήμα, ωστόσο, εξακολουθεί να είναι το νομικό μέσο για την προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας που συνδέεται με το αναγνωριστικό στοιχείο μιας επιχείρησης, ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας. Η νομική προστασία είναι υψίστου σημασίας για κάθε επιχείρηση, επειδή η εταιρεία έχει αφιερώσει πολύ χρόνο για τον καθορισμό και την τεκμηρίωση της εταιρικής της ταυτότητας, της στρατηγικής του brand, του σκοπού, του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, των βασικών αξιών της κλπ. Ωστόσο, η επιχείρηση μπορεί να είναι μοναδική μόνον αν κανένας συμμετέχων στην αγορά δεν μπορεί να την αντιγράψει. Η προστασία του εμπορικού σήματος είναι το κλειδί για αυτό. Τα εμπορικά σήματα χρειάζονται προσεκτικό χειρισμό και προστασία, διαφορετικά μπορεί να χάσουν την αξία τους, να κλαπούν ή απλώς να καταστραφούν. Η επιλογή και η υπεράσπιση του εμπορικού της σήματος είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος της στρατηγικής μιας επιχείρησης. Σε αυτόν τον σύγχρονο κόσμο, όπου υπάρχουν επαναστατικές αλλαγές στα επιχειρηματικά μοντέλα και τεράστια πρόοδος της τεχνολογίας και των επικοινωνιών, η ανάγκη για την προστασία των εμπορικών σημάτων είναι τεράστια. Υπάρχουν ορισμένα ερωτήματα σχετικά με την προστασία των εμπορικών σημάτων: τι μπορεί και τι δεν μπορεί να προστατευθεί ως εμπορικό σήμα, ποια είναι τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα εμπορικά σήματα, ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, πώς επιλέγονται τα στοιχεία του εμπορικού σήματος που πρέπει να προστατευθούν κλπ. Μια συναρπαστική νέα εποχή. Ένα σπουδαίο εμπορικό σήμα δεν είναι αυτό που δεν μιμείται τα υφιστάμενα, αλλά αυτό που κανένας άλλος δεν μπορεί να μιμηθεί.

μια δικηγορική εταιρεία ώθηση στον κλάδο της, καθιερώνοντας μια παρουσία που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Το brand μπορεί να αυξήσει τη συνολική επιχειρηματική αξία της δικηγορικής εταιρείας, συμβάλλοντας στην αύξηση του εισοδήματος και του κέρδους και στη δημιουργία νέων αγορών. Το branding κάνει την εταιρεία πιο ελκυστική για την προσέλκυση και διατήρηση ταλέντων και πελατών, για νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες και όχι μόνο. Το να μην επενδύετε στο επαγγελματικό branding για να εξοικονομήσετε χρήματα, στην πραγματικότητα θα σας κοστίσει χρήματα, έχοντας αρνητικές επιπτώσεις στην επιχείρησή σας και οδηγώντας σε χαμηλότερα ποσοστά πωλήσεων, έλλειψη πιστότητας πελατών και κακή τοποθέτηση στην αγορά. Σε ένα από τα άρθρα σας, αναφερθήκατε στον Erich Fromm: “Η δημιουργικότητα απαιτεί να έχεις το θάρρος να αφήσεις τις βεβαιότητες”. Πόσο επίκαιρη θα λέγατε ότι είναι αυτή η φράση εν μέσω της πανδημίας του Covid-19;

Ένα σπουδαίο εμπορικό σήμα δεν είναι αυτό που δεν μιμείται τα υφιστάμενα, αλλά αυτό που κανένας άλλος δεν μπορεί να μιμηθεί

Ζω αυτή την κρίση ως μια ευκαιρία. Σήμερα, άνθρωποι από όλο τον κόσμο έχουν το ίδιο επίπεδο αβεβαιότητας, αλλά δεν βλέπουν όλοι μια νέα ευκαιρία, μια νέα αρχή. Πρέπει να αλλάξετε την άποψή σας για το αύριο, να επανεξετάσετε τη δουλειά σας και την επιχείρησή σας. Είναι η ώρα της δημιουργικότητας και της καινοτομίας. Πολλές φόρμουλες που γνωρίζαμε έχουν ξεπεραστεί και πρέπει να αρχίσουμε να αναζητούμε νέες. Η επόμενη μέρα είναι το σήμερα. Δεν μπορούμε να περιμένουμε το τέλος της πανδημίας, για να αρχίσουμε να κάνουμε πράγματα. Σήμερα είναι η ώρα να αρχίσουμε να αναθεωρούμε τα σχέδια branding και marketing που είναι εντελώς ξεπερασμένα, αλλά και τα επιχειρηματικά και στρατηγικά σχέδια, τον σκοπό του brand και της επιχείρησης. Είναι καιρός να σωθεί η επιχείρηση βραχυπρόθεσμα και, επίσης, να οικοδομηθεί το brand μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Μέχρι την πανδημία, ήμουν τυχερός που ταξίδευα διαρκώς. Ήρθα σε επαφή με νέες κουλτούρες, με νέους τύπους κοινωνίας, με νέες αγορές... Όλα καινούργια για μένα. Και το γεγονός ότι έρχεσαι σε επαφή με άγνωστα πράγματα κάνει το μυαλό σου να βρίσκεται σε διαδικασία προβληματισμού και συνεχούς αναζήτησης νέων ευκαιριών. Μπορείς να μάθεις κάτι από τον καθένα. Αυτό που πρέπει να έχεις είναι την ικανότητα να ακούς και να παρατηρείς, καθώς και την ταπεινότητα να είσαι πάντα ανοιχτός στη μάθηση. ■

Κατά τη γνώμη σας, πόσο σημαντικό είναι το branding για τους δικηγόρους και τις δικηγορικές εταιρείες; Κατά τη γνώμη μου, το branding είναι απαραίτητο για κάθε δραστηριότητα και κάθε κλάδο. Στο παρελθόν δεν υπήρχε γνώση, σχετικά με τα οφέλη μιας καλής ή σπουδαίας στρατηγικής branding. Στις μέρες μας, το να μην επενδύετε στην οικοδόμηση της επωνυμίας σας είναι σπατάλη χρόνου και πόρων. Αν θέλετε να χτίσετε μια επιχείρηση που να εκτείνεται πέρα από τα απλά προϊόντα/υπηρεσίες που προσφέρετε, χρειάζεστε ένα ισχυρό brand. Το branding είναι η κύρια διαφορά μεταξύ του να σας αναγνωρίζουν ή να περνάτε απαρατήρητοι. Έτσι, η οικοδόμηση ενός brand μπορεί να δώσει σε 58 _ LAWYER

_EVENTS

LEGAL GEEK CONFERENCE To “Legal Geek Conference”, η ετήσια διοργάνωση του Legal Geek, πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο με τη φυσική παρουσία των συμμετεχόντων, τηρουμένων όλων των απαιτούμενων μέτρων που επιτάσσει η νέα (μετα)πανδημική πραγματικότητα. Της Aλεξάνδρας Βαρλά

ε τη συμμετοχή ομιλητών από τον χώρο τόσο της δικηγορίας, όσο και της τεχνολογίας και των επιχειρήσεων, το 2ημερο συνέδριο περιελάμβανε διαδραστικά workshops, Q&A sessions με εκπροσώπους της αγοράς και παρουσιάσεις από παρόχους εργαλείων και υπηρεσιών τεχνολογίας. Στο Legal Geek Conference συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, εταιρείες τεχνολογίας όπως οι Luminance, Definely, Lexoo, Legatics και ContractPodAi, αλλά και in-house νομικοί σύμβουλοι επιχειρήσεων (BBC Studios, Chevron, Farfetch) και μέλη δικηγορικών εταιρειών (DLA Piper, Deloitte Legal, Freshfields, Clifford Chance) που παρουσίασαν την πορεία τους προς τον ψηφιακό και επιχειρηματικό μετασχηματισμό, μοιράσθηκαν best practices και τα οφέλη που τους προσέφερε η χρήση τεχνολογικών λύσεων. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρέθηκαν η καινοτομία και η πραγματικότητα του μετασχηματισμού του νομικού επαγγέλματος, το οποίο θα πρέπει να υιοθετήσει νέες μεθόδους και διαδικασίες, προκειμένου να μπορεί να ανταποκριθεί πιο αποτελεσματικά στις ανάγκες των επιχειρήσεων. Το συνέδριο δεν περιορίστηκε σε απλή παράθεση των εργαλείων που έχουν στη διάθεσή τους οι νομικοί σύμβουλοι, αλλά

ανέδειξε τη σημασία της πελατοκεντρικής προσέγγισης στην παροχή των νομικών υπηρεσιών, σύμφωνα με τις αρχές του design thinking, για την επίλυση προβλημάτων και την επίτευξη ριζικών αλλαγών. Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει στις δικηγορικές εταιρείες να ενσωματώνουν στη στρατηγική τους τις ανάγκες των πελατών, τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία και τις προϋποθέσεις επιχειρηματικής επιτυχίας, με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο. Από τα θέματα που συζητήθηκαν δεν θα μπορούσε να λείπει και αυτό της ψυχικής υγείας και της ευημερίας στον χώρο εργασίας. “We are human beings, not human doings”, ανέφερε χαρακτηριστικά η Ruth Cooper-Dickson, Founder & CEO της CHAMPS, μιας συμβουλευτικής εταιρείας που συνεργάζεται με επιχειρήσεις με στόχο την προάσπιση και τη διασφάλιση της ψυχικής υγείας στο εργασιακό περιβάλλον. H Cooper-Dickson τόνισε πόσο σημαντικό είναι για έναν εργαζόμενο να αφιερώνει ποιοτικό χρόνο στον εαυτό του και τις ανάγκες του, εξηγώντας πως η επίτευξη της ισορροπίας ανάμεσα στην επαγγελματική και την προσωπική ζωή ωφελεί όχι μόνον τον ίδιο τον εργαζόμενο, αλλά και την επιχείρηση. ■

59 _ LAWYER

_WORLD REPORT

Η ΕΠΙΤΡΟΠΉ ΝΟΜΙΚΏΝ ΥΠΟΘΈΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΎ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΊΟΥ ΕΓΚΡΊΝΕΙ ΣΥΣΤΆΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ DIGITAL SERVICES ACT

ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΧΟΝΓΚ ΚΟΝΓΚ Το Νομοθετικό Συμβούλιο του Χονγκ Κονγκ ενέκρινε την Τετάρτη νομοσχέδιο για τα προσωπικά δεδομένα (προστασία της ιδιωτικής ζωής), δίνοντας έμφαση στο “doxxing”. “Doxxing” είναι η δημόσια δημοσιοποίηση πληροφοριών που ταυτοποιούν ένα άτομο ή έναν οργανισμό, ενέργεια η οποία με τις νέες ρυθμίσεις ποινικοποιείται. Η αποκάλυψη χωρίς συγκατάθεση δεδομένων που θα μπορούσαν να βλάψουν ένα άτομο ή την οικογένειά του επισύρει πλέον μέγιστη ποινή φυλάκισης πέντε ετών και πιθανό πρόστιμο 1 εκατ. δολαρίων ΧΚ. Οι ρυθμίσεις έχουν επιφέρει αντιδράσεις τόσο εταιριών τεχνολογίας, οι οποίες φοβούνται πως η ευρύτητα των διατάξεων θα εμποδίσει τις δραστηριότητές τους στο Χόνγκ Κόνγκ, όσο και ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων που φοβούνται τη χρήση των διατάξεων ως μέσο καταστολής της διαφωνίας. 60 _ LAWYER

Ο νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act) επιβάλλει αυστηρότερους κανόνες για τους διαδικτυακούς διαμεσολαβητές και τις ψηφιακές πλατφόρμες. Οι κανόνες αποσκοπούν στην πληρέστερη προστασία των καταναλωτών και στην καθιέρωση υποχρέωσης διαφάνειας για τις διαδικτυακές πλατφόρμες. Οι υποχρεώσεις ποικίλουν για τις διάφορες διαδικτυακές υπηρεσίες, τις υπηρεσίες διαμεσολάβησης, φιλοξενίας, ψηφιακών μέσων ενημέρωσης και των μεγάλων διαδικτυακών πλατφορμών. Η επιτροπή ζήτησε επίσης την απαγόρευση της συμπεριφορικής παρακολούθησης και της διαφήμισης, ενώ συζήτηση γίνεται γύρω από το ζήτημα της προστασίας της ιδιωτικότητας των χρηστών και την ελευθερία λόγου στο διαδίκτυο. Οι συστάσεις της επιτροπής θα εξεταστούν από την Επιτροπή Εσωτερικής Αγοράς (IMCO), η οποία επιβλέπει τους κανόνες της ΕΕ για την ενιαία αγορά. Η IMCO σχεδιάζει να οριστικοποιήσει το κείμενο πριν από το τέλος του 2021.

_LAWYER VIEWPOINT

Η αρχή της αναλογικότητας Σε περιόδους κρίσεων, και όχι μόνο, οι επιβαλλόμενοι περιορισμοί σε επίπεδο ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών διέρχονται του ελέγχου που επιβάλλει η αρχή της αναλογικότητας. Πώς, όμως, γίνεται αυτός ο έλεγχος και ποια είναι τα επιμέρους στοιχεία και στάδιά του; Της Λυδίας Βενέρη

ο άρθρο 25§1 του Συντάγματος αναφέρει: “Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους. Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας”. Τα τελευταία δύο χρόνια έχουν χαρακτηριστεί από την λήψη αποφάσεων του κράτους, που οδηγούν σε ρύθμιση ή περιορισμό εκφάνσεων της καθημερινότητας. Καθώς κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα αποτελεί έκφανση κάποιου κατοχυρωμένου δικαιώματος, οι περιορισμοί που τίθενται ερμηνεύονται και ως περιορισμοί στα αντίστοιχα δικαιώματα. Το πώς γίνεται, όμως, η επιλογή των ορίων των σχετικών περιορισμών είναι ένα ζήτημα που άπτεται του πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Βασικό εργαλείο στάθμισης αποτελεί η γνωστή σε πολλούς κλάδους δικαίου αρχή της αναλογικότητας. Για τη διαπίστωση της παραβίασης ή μη της αρχής της αναλογικότητας, η στάθμιση επιβάλλεται να διέλθει τριών διαφορετικών σταδίων, τον έλεγχο δηλαδή των εκφάνσεων της αναλογικότητας, ήτοι: την αρχή της καταλληλότητας, της αναγκαιότητας και της stricto sensu αναλογικότητας. Πιο αναλυτικά, ως καταλληλότητα νοείται η προσφορότητα του περιορισμού σε σχέση με το αποτέλεσμα που επιδιώκεται. Από την άλλη πλευρά, κατά τον έλεγχο της αναγκαιότητας θα διαπιστωθεί το υπαρκτό ή μη της συσχέτισης του

περιορισμού με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Μετά τη διαπίστωση των ως άνω δύο κριτηρίων ακολουθεί η διαπίστωση αναφορικά με το κατά πόσον στο πλαίσιο της εν στενή εννοία αναλογικότητας (stricto sensu) ο περιορισμός που έχει κριθεί ότι πληροί τα κριτήρια της καταλληλότητας και της αναγκαιότητας δεν οδηγεί σε υπέρμετρες επιβαρύνσεις και μειονεκτήματα για τον πολίτη, του οποίου τα δικαιώματα περιορίζονται. Τα στάδια αυτού του ελέγχου πρέπει να ενεργοποιούνται σε κάθε περίπτωση περιορισμού ατομικού δικαιώματος, όπως για παράδειγμα στην επιβολή περιορισμών της κίνησης στο πλαίσιο ενός lockdown, αλλά και του υποχρεωτικού εμβολιασμού. Καθίσταται σαφές ότι η στάθμιση των δικαιωμάτων και η λήψη μέτρων περιορισμού τους αποτελεί μια σύνθετη και πολυδαίδαλη διαδικασία, προκειμένου να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σκοπός , ο οποίος συνήθως είναι η λήψη μέτρου περιορισμού προς εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Ο σεβασμός του πυρήνα του εκάστοτε δικαιώματος αποτελεί προϋπόθεση για την εξασφάλιση του κράτους δικαίου και τη διατήρηση της εμπιστοσύνης του πολίτη απέναντι στις κυβερνητικές αποφάσεις. ■

Καθίσταται σαφές ότι η στάθμιση των δικαιωμάτων και η λήψη μέτρων περιορισμού τους αποτελεί μια σύνθετη και πολυδαίδαλη διαδικασία, προκειμένου να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σκοπός LAWYER _ 61

_WORLD REPORT

Η ΒΡΑΖΙΛΊΑ ΕΓΚΡΊΝΕΙ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΌ ΠΛΑΊΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΉ ΝΟΗΜΟΣΎΝΗ Η Βουλή των Αντιπροσώπων της Βραζιλίας ενέκρινε νομοσχέδιο για την τεχνητή νοημοσύνη (AI). Το νομοσχέδιο ρυθμίζει τη διαφάνεια αναφορικά με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ προωθεί τη χρήση της στον δημόσιο τομέα. Ο συντάκτης του σχεδίου, βουλευτής Eduardo Bismarck, δήλωσε ότι: “Ήρθε η ώρα να σκιαγραφηθούν αρχές, δικαιώματα, καθήκοντα και ευθύνες”. Η ρύθμιση και ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης στη Βραζιλία μπορεί να αντιμετωπίσει επιπλοκές λόγω της έλλειψης πόρων και των φορολογικών επιβαρύνσεων που θα μπορούσαν να υποστούν οι εταιρείες. Στόχος του νομοσχεδίου είναι η ορθή εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων της τεχνητής νοημοσύνης και η προστασία των πολιτών με την τήρηση διεθνώς παραδεδεγμένων αρχών. Η πρόταση του νομοσχεδίου αναμένεται να αποσταλεί για έγκριση από τη Γερουσία προ της τελικής ψήφισης.

ΧΙΛΉ: Η ΠΡΏΤΗ ΧΏΡΑ ΠΟΥ ΨΗΦΊΖΕΙ ΝΌΜΟ ΓΙΑ ΤΑ “ΝΕΥΡΟ-ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ” (NEURO-RIGHTS) Η Χιλή έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που προστατεύει τα νευρο-δικαιώματα, αφού η Βουλή των Αντιπροσώπων ενέκρινε την τροποποίηση του Συντάγματος της Χιλής. Ο Guido Girardi, γερουσιαστής της αντιπολίτευσης, δήλωσε: Η τροποποίηση του Συντάγματος της Χιλής “είναι ο πρώτος νόμος στον κόσμο για τα νευρο-δικαιώματα και αποτελεί το πρώτο βήμα σε ένα νομοθετικό οικοσύστημα που θα ρυθμίζει την τεχνητή νοημοσύνη και τις νευροτεχνολογίες.” Η τροποποίηση αποσκοπεί στο να ορίσει την ψυχική ταυτότητα για πρώτη φορά στην ιστορία ως μη χειραγωγήσιμο δικαίωμα, για να την προστατεύσει από την τεχνολογική πρόοδο των νευροεπιστημών και της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ ως στόχος τίθεται η προστασία της ψυχικής ιδιωτικότητας (mental privacy), της ταυτότητας και της ισότιμης πρόσβασης στις τεχνολογίες.

62 _ LAWYER

Νότια Κορέα κατά Netflix για αυξημένο κόστος κίνησης Η SK Broadband, νοτιοκορεατικός πάροχος υπηρεσιών διαδικτύου (ISP) και θυγατρική της SK Telecom, κατέθεσε αγωγή κατά του Netflix για την καταβολή αυξημένων δαπανών δικτύου και χρήσης εύρους ζώνης που δημιούργησε στην αγορά της Ν. Κορέας. Ισχυρίστηκε ότι η κίνηση του Netflix στο δίκτυο του ISP αυξήθηκε κατά 24 φορές τα τελευταία τρία χρόνια, από 50 gigabits ανά δευτερόλεπτο τον Μάιο του 2018 σε 1.200 gigabits τον Σεπτέμβριο του 2021. Το Netflix είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός κίνησης δεδομένων στη Νότια Κορέα μετά το YouTube, ενώ η δημοτικότητά του έχει αυξηθεί μετά την κυκλοφορία της κορεάτικης σειράς Squid Game. Η απόφαση επί του συγκεκριμένου ζητήματος θα καθορίσει και τη συμμετοχή στην αγορά άλλων κολοσσών streaming, όπως η Disney Plus και η Amazon Prime.

ΈΡΧΈΤΑΙ ΤΟΝ ΝΟΈΜΒΡΙΟ

Νέο διμηνιαίο περιοδικό για την κουλτούρα της βιώσιμης και υπεύθυνης επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων

●

Παρουσιάζει τις σημαντικότερες εξελίξεις σε επιχειρηματικό και πολιτικό επίπεδο στην Ελλάδα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και διεθνώς

●

Προβάλλει τις βέλτιστες πρακτικές ελληνικών επιχειρήσεων και οργανισμών στα πεδία ESG, SDG, CSR και Sustainable Business & Financing

●

Δίνει βήμα σε ειδικούς, στελέχη επιχειρήσεων και θεσμικούς εκπροσώπους που συμβάλλουν στην πρόοδο του ελληνικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος

●

Αποτελεί μια κοινότητα, ένα μοναδικό σημείο συνάντησης όλων όσοι συνεργάζονται για το βιώσιμο επιχειρείν

Μάθετε περισσότερα:

https://esgplus.gr/

L A W Y E R _Ραμπίδης, 63 ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣOΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡIΕΣ: Κωνσταντίνος

E: krambidis@boussias.com, T.: 210 6617777 (ext. 309)

_WORLD REPORT

ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΉ ΕΤΑΙΡΕΊΑ ΤΟΥ ΗΒ ΜΗΝΎΕΙ ΘΥΓΑΤΡΙΚΉ ΤΗΣ GOOGLE ΓΙΑ ΠΑΡΑΒΊΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΊΑΣ ΠΕΡΊ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ Δικηγορική εταιρεία του ΗΒ μηνύει τη θυγατρική της Google, DeepMind Technologies, για παραβίαση της νομοθεσίας περί προστασίας δεδομένων που αφορούν τη συμφωνία ανταλλαγής δεδομένων της DeepMind με το Royal Free London National Health Service (NHS) Foundation Trust. Η DeepMind και το NHS ανακοίνωσαν τη συνεργασία τους για την ανάπτυξη μιας εφαρμογής για την υποστήριξη των γιατρών των ασθενών με νεφροπάθειες. Η ιδέα ήταν να εξορθολογιστούν οι ειδοποιήσεις και η πρόσβαση στα δεδομένα των ασθενών για ταχύτερη και ακριβέστερη πρόγνωση της οξείας νεφρικής βλάβης. Ωστόσο, αποκαλύφθηκε ότι η DeepMind αποκτούσε πρόσβαση σε ένα ευρύ πεδίο δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων των εισαγωγών, των εξιτηρίων και της μεταφοράς, των ατυχημάτων, των επειγόντων περιστατικών, της εντατικής θεραπείας, της παθολογίας και των ακτινολογικών δεδομένων των ασθενών, χωρίς αυτοί να λάβουν γνώση ή χωρίς την ενημερωμένη συγκατάθεσή τους.

ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜΌΣ ΓΥΝΑΙΚΏΝ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΏΝ ΑΠΌ ΤΗ ΣΥΡΊΑ ΣΤΟ ΗΒ Ομάδα προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν στραφεί κατά του Ηνωμένου Βασιλείου και ζητούν τον επαναπατρισμό γυναικών και παιδιών που βρίσκονται στη Συρία. Συγκεκριμένα, η Rights and Security International ζητά τον επαναπατρισμό των γυναικών και των παιδιών που κρατούνται στα στρατόπεδα κράτησης al Hol και Roj στη βορειοανατολική Συρία. Σύμφωνα με την Rights and Security International, στα στρατόπεδα υπάρχουν περίπου 12.000 παιδιά, κυρίως κάτω των 12 ετών, και γυναίκες. Σύμφωνα με την έκθεση της ομάδας, υφίστανται βασανιστήρια λόγω υποτιθέμενης σχέσης τους με τον ISIS. Η Βρετανία, έχει ήδη αρνηθεί μία φορά τον επαναπατρισμό τους, ενώ τους έχει αφαιρέσει και την βρετανική υπηκοότητα.

Η PACE ΠΡΟΤΕΊΝΕΙ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΆΤΩΣΗ ΠΡΌΣΘΕΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΌΛΛΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΊΩΜΑ ΣΕ ΒΙΏΣΙΜΟ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΕΣΔΑ Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης υιοθέτησε ψήφισμα, με το οποίο καλεί την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης να υιοθετήσει ένα πρόσθετο πρωτόκολλο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο να θεσπίζει ένα “δικαίωμα σε ασφαλές, καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον”. Το ψήφισμα προτρέπει τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης να θεσπίσουν νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία του δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον, αλλά και να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες για την αναγνώριση και την προστασία του δικαιώματος αυτού με ταυτόχρονη θέσπιση νομικού πλαισίου για την ενίσχυση της εταιρικής περιβαλλοντικής ευθύνης. Η Συνέλευση αναφέρει στο ψήφισμα ότι η υιοθέτηση ενός νομικά δεσμευτικού και εφαρμόσιμου μέσου, όπως το πρόσθετο πρωτόκολλο “θα δώσει επιτέλους στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μια μη αμφισβητήσιμη βάση για αποφάσεις σχετικά με παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προκύπτουν από αρνητικές επιπτώσεις που σχετίζονται με το περιβάλλον, την ανθρώπινη υγεία, αξιοπρέπεια και ζωή”.

Η ΕΡΕΥΝΑ “LIFE IN THE LAW” ΑΠΟ ΤΟ LAW CARE Η έρευνα του Law Care με τίτλο “Life in the Law”, για την ευημερία στο δικηγορικό επάγγελμα κατέγραψε δεδομένα μεταξύ Οκτωβρίου 2020 και Ιανουαρίου 2021 από περισσότερους από 1.700 επαγγελματίες στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, το Τζέρσεϊ, το Γκέρνσεϊ και τη Νήσο Μαν. Από τα συμπεράσματα της έρευνας διαπιστώνεται ότι οι επαγγελματίες νομικοί που συμμετείχαν στην έρευνα διατρέχουν υψηλό κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης, ο οποίος συνδέεται με τον υψηλό φόρτο εργασίας, τις πολλές ώρες εργασίας και το ψυχολογικά ανασφαλές εργασιακό περιβάλλον. Το 69% των επαγγελματιών του νομικού κλάδου βίωσαν ψυχική ασθένεια κατά τους 12 μήνες που προηγήθηκαν της έρευνας, αλλά μόνο οι μισοί από αυτούς είχαν μιλήσει γι’ αυτό στην εργασία τους. 1 στους 5 επαγγελματίες νομικούς που συμμετείχαν στην έρευνα έχει υποστεί εκφοβισμό, παρενόχληση ή διακρίσεις. Πράγματα που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την κατάσταση είναι η παροχή κατάρτισης στη διοίκηση, οι τακτικές ενημερώσεις, η προσπάθεια για έναν ψυχολογικά ασφαλή και υποστηρικτικό χώρο εργασίας, προκειμένου να αλλάξει η κουλτούρα στη δικηγορία, και η βελτίωση των συνθηκών εργασίας των δικηγόρων.

ΈΦΕΣΗ ΤΟΥ TWITTER ΚΑΤΆ ΑΠΌΦΑΣΗΣ ΓΑΛΛΙΚΟΎ ΔΙΚΑΣΤΗΡΊΟΥ Έφεση άσκησε το Twitter κατά απόφασης δικαστηρίου του Παρισιού που το διέτασσε να παραχωρήσει πλήρη πρόσβαση σε έγγραφα που περιγράφουν λεπτομερώς τα μέτρα του για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, το δικαστήριο διέταξε το Twitter να δώσει “κάθε διοικητικό, συμβατικό, τεχνικό ή εμπορικό έγγραφο που αφορά τους υλικούς και ανθρώπινους πόρους που εφαρμόζονται για την καταπολέμηση της διάδοσης αδικημάτων, την υπεράσπιση εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, την υποκίνηση σε φυλετικό μίσος, σε μίσος κατά ανθρώπων λόγω του φύλου, του προσανατολισμού ή της σεξουαλικής τους ταυτότητας, την υποκίνηση σε βία, συμπεριλαμβανομένης της υποκίνησης σε σεξουαλική και έμφυλη βία, καθώς και τις επιθέσεις κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας”. Το δικαστήριο του Παρισιού είχε δώσει στο Twitter προθεσμία δύο μηνών για να συμμορφωθεί, η οποία έληξε στις 6 Σεπτεμβρίου. LAWYER _ 65

Ακτιβιστές προς ΕΕ για τις φυλετικές διακρίσεις Κατά των μεγάλων διαδικτυακών πλατφορμών έχουν στραφεί περισσότερες από δώδεκα οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μεταξύ αυτών η Διεθνής Αμνηστία και η “AlgorithmWatch”, οι οποίες παροτρύνουν την ΕΕ να επιβάλλει κυρώσεις κατά του Facebook, του Twitter και του YouTube, αν δεν λάβουν μέτρα για την καταπολέμηση της κακοποίησης του γυναικείου φύλου. Σύμφωνα με το “Economist Intelligence Unit”, πέρυσι στην Ευρώπη, σχεδόν τρεις στις τέσσερις γυναίκες έπεσαν θύματα παρενόχλησης, ρητορικής μίσους, βίαιων απειλών και εκδίκησης με ροζ βίντεο. “Η κλίμακα βίας και κακοποίησης των γυναικών στο διαδίκτυο ωθεί όλο και περισσότερες γυναίκες να απομακρυνθούν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης”, δηλώνει η Καταρζίνα Σιμέλεβιτς, συνιδρύτρια της ένωσης ψηφιακών δικαιωμάτων “Panoptykon”. Όπως αναφέρουν οι οργανώσεις σε κοινή τους επιστολή: “Η απροθυμία των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης να προβούν σε αποφασιστικές ενέργειες για τη μείωση της διαδικτυακής βίας που σχετίζονται με το φύλο έχει σοβαρό αντίκτυπο, όχι μόνο στα ίδια τα θύματα, αλλά και στη δημοκρατία, την ελευθερία της έκφρασης και την ισότητα”.

_WORLD REPORT

ΤΟ ΔΙΕΘΝΈΣ ΔΙΚΑΣΤΉΡΙΟ ΥΠΈΡ ΣΟΜΑΛΊΑΣ Υπέρ της Σομαλίας τάχθηκε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στη διαμάχη της με την Κένυα για τα θαλάσσια σύνορα στον Ινδικό Ωκεανό. Το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι δεν υφίστανται συμφωνημένα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των δύο χωρών. Η συνοριακή γραμμή που αποφασίστηκε από το δικαστήριο και η οποία πλησιάζει στο αίτημα της Σομαλίας, περιλαμβάνει την ύπαρξη αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, που πιστεύεται ότι περιέχει κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η Κένυα επιθυμεί να μην αποδεχτεί τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου επί της διαφοράς, καθώς θεωρεί την απόφαση μεροληπτική, παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με το άρθρο 36 του καταστατικού του Δικαστηρίου η απόφαση δεσμεύει τα κράτημέλη του ΟΗΕ, αλλά και κάθε κράτος που προσφεύγει σε αυτό. Σημειώνεται ότι η Κένυα είχε αποσυρθεί από τη διαφορά τον Μάρτιο, ορίζοντας νέα νομική ομάδα, η οποία σύμφωνα με την Κένυα δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει λόγω της πανδημίας όλες τις προπαρασκευαστικές συναντήσεις και δεσμεύσεις.

APP DEVELOPERS VS GOOGLE ΣΤΗΝ ΙΝΔΊΑ App Developers στην Ινδία προσφεύγουν ενώπιον της Επιτροπής Ανταγωνισμού για τις πολιτικές χρεώσεων της Google. Συγκεκριμένα η ομάδα προγραμματιστών Alliance of Digital India Foundation (ADIF) κατέθεσε αίτηση ενώπιον της αρχής για τη νέα πολιτική χρεώσεων του τεχνολογικού κολοσσού που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ τον Μάρτιο του 2022. Η ADIF αμφισβητεί την προμήθεια 30% που επιβάλλεται από την Google, την οποία χαρακτηρίζει ως “lagan” ή άλλως “app market tax”. Η ADIF ζήτησε μέσω έκδοσης προσωρινής διαταγής τη διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης και τη μη θέση σε εφαρμογή της νέας πολιτικής, προκειμένου να αποφευχθούν “δυσμενείς μη αναστρέψιμες συνέπειες στο νεοσύστατο οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων της Ινδίας”.

66 _ LAWYER

ΠΡΟΣΠΆΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΈΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΌΡΗΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΊΚΤΥΟ ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΊΑ Τεχνολογικός όμιλος που υποστηρίζεται από τις αυστραλιανές μονάδες του Facebook, της Google και του Twitter ανακοίνωσε τη δημιουργία μιας ειδικής επιτροπής για την αντιμετώπιση των καταγγελιών για περιστατικά παραπληροφόρησης στους ιστοτόπους τους. Η επιτροπή, σύμφωνα με την Digital Industry Group Inc, θα επιβλέπει την τήρηση του αυστραλιανού κώδικα για την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο. Ο κώδικας είχε δημιουργηθεί το 2019, από μέλη της DIGI κατόπιν αιτήματος της αυστραλιανής κυβέρνησης. Ο υπουργός Επικοινωνιών Πολ Φλέτσερ δήλωσε ότι οι γίγαντες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης “ξεφεύγουν χωρίς να αναλαμβάνουν καμία ευθύνη σε σχέση με το περιεχόμενο που δημοσιεύεται στους ιστοτόπους τους” και εξέφρασε την ικανοποίησή του για την είδηση της νέας επιτροπής εποπτείας, λέγοντας ότι είναι “ικανοποιημένος” με την ανακοίνωση της DIGI. Από την άλλη πλευρά, η Reset Australia, μια ομάδα που δραστηριοποιείται γύρω από την επιρροή της τεχνολογίας στη δημοκρατία εξέφρασε τη διαφωνία της με τη νέα επιτροπή.

Ladies (and gentlemen) you want to read this one...

Νέο τριμηνιαίο περιοδικό για Diversity & Inclusion, ίσες ευκαιρίες, women leadership & empowerment. ● Παρουσιάζει εταιρικές πρακτικές με στόχο την ενδυνάμωση των γυναικών και την προώθησή τους σε υψηλόβαθμες και διοικητικές θέσεις. ● Προβάλλει δράσεις CSR, με στόχο το empowerment των γυναικών στην κοινωνία. ● Αναδεικνύει τις ηγέτιδες, τις ομάδες γυναικών και τις πρωτοπόρες εταιρείες. ● Προσφέρει έμπνευση μέσα από την πορεία επιτυχημένων γυναικών. ● Παρακολουθεί και καταγράφει τις θεσμικές εξελίξεις για την ισότητα και τις ίσες ευκαιρίες.

Εξασφαλίστε 1 τεύχος δωρεάν

Ξεφυλλίστε το πρώτο τεύχος

Πληροφορίες/ Διαφήμιση: Λήδα Πλατή, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 271), Ε: lplati@boussias.com L A W Y E R _ 6(εσωτ. 7 Συνδρομές: Aμαλία Ψιλούδη, Τ: 210-6617777 231), Ε: :apsiloudi@boussias.com Περιεχόμενο: Κατερίνα Βαλλογιάννη, T: 2106617777 (εσωτ. 105), E: kvallogianni@boussias.com

LAWYER

The Business Magazine • Oκτώβριος 2021

ΧΡΊΣΤΟΣ ΔΉΜΑΣ Υφυπουργός Ανάπτυξης & Επενδύσεων

Τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της υγείας_σελ. 22 De-compressing the legal profession _σελ. 34

Πτωχευτικός Κώδικας: Ένας χρόνος μετά την ψήφιση_σελ. 40 68 _ LAWYER

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

015