Lawyer Τεύχος 20 by BOUSSIAS

LAWYER The Business Magazine / Απρίλιος-Μάιος 2022

ΒΑΣΙΛΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ Ιδρυτής και Διευθύνων Εταίρος VDI Law Firm

20 χρόνια παρουσίας

Ο μετασχηματισμός του τοπίου της ενέργειας_σελ. 18 Data Act_σελ. 30 Επενδύσεις για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση_σελ. 38 Κρατικές ενισχύσεις σε κλίμα, περιβάλλον και ενέργεια_σελ. 44

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

020

Top & Upper Management

Middle Management

74% 26%

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

LAWYER

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΖΑΧΟΣ

Συνιδρυτής, Partner Rhetor Law Firm

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

020

The Business Magazine / Απρίλιος-Μάιος 2022

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΜΙΜΙΚΟΣ

LAWYER

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

The Business Magazine / Απρίλιος-Μάιος 2022

ΒΑΣΙΛΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ Ιδρυτής και Διευθύνων Εταίρος VDI Law Firm

Editorial

News & Updates

08 _

14 _

Cover Story: Βασίλης Οικονομίδης, Ιδρυτής και Διευθύνων Εταίρος, VDI Law Firm

Back Cover Story: Ανδρέας Παπαπιμίκος & Δημήτρης Ζάχος, Συνιδρυτές και Partners, Rhetor Law Firm

In the Spotlight: Ο μετασχηματισμός του τοπίου της ενέργειας τον τελευταίο χρόνο και η ενεργειακή κρίση

In the Spotlight: Δρ. Βασίλης Καραγιάννης: Εταίρος, KLC Law Firm

In the Spotlight: Data Act: Η νέα πρόταση Κανονισμού στα πλαίσια της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δεδομένα

44 _

In the Spotlight: Δίκαιο ανταγωνισμού, περιβάλλον και ενέργεια: Οι νέοι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

60 _

Lawyer On Tour: Zeeger Vink, Πρόεδρος International Trademark Association (INTA), Επικεφαλής Διανοητικής Ιδιοκτησίας MF BRANDS GROUP

www.lawyermagazine.gr

Συνιδρυτής, Partner Rhetor Law Firm

The Business Magazine

20 χρόνια παρουσίας

05 _

020

Ο μετασχηματισμός του τοπίου της ενέργειας_σελ. 18

Data Act_σελ. 30

Επενδύσεις για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση_σελ. 38

Κρατικές ενισχύσεις σε κλίμα, περιβάλλον και ενέργεια_σελ. 44

EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M

Αλεξάνδρα Βαρλά

avarla@boussias.com ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ / ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ

Αλεξιάννα Τσότσου ACCOUNT MANAGER

Λήδα Πλατή

lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Ρούλη Σαμίου

rsamiou@boussias.com ART DIRECTOR

Nατάσσα Θεοδοσίου

ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ

In the Spotlight: Η προώθηση και επιτάχυνση επενδύσεων την εποχή της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης

Κορνήλιος Σαραντίογλου

51 _

Opinions: Λάμπρος Κ. Κώττης, Δικηγόρος, LLM in Global Criminal Law, University of Groningen

Opinions: Σάντυ Τσακιρίδη, Group Senior Legal Counsel – Data Privacy, HSBC

Lawyer Events: Privacy Symposium

World report

Χρύσα Δανιηλίδου ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ IMAGE BANK

Αdobe Stock ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ

Ρίτα Κανδάκη

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Δηµήτρης Φαραός Θανάσης Μουτζίκος

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ/ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

Pressious Arvanitidis

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ

Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης Αλέξης Σουλιώτης Λίνα Γκολοµάζου ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: €78

ΕΚΔΟΤΗΣ

Μιχάλης Κ. Μπούσιας ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Κατερίνα Πολυμερίδου ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Νένα Γιαννακίδου CREATIVE DIRECTOR

Γιώργος Τριχιάς

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com

LAWYER _ 3

Κωδικός ΕΛΤΑ 210177 ISSN 2732-6152

_EDITORIAL

“ EXPENSIVE PRIVACY LAWS ARE A BARRIER TO COMPETITION” Peter Winn

τις αρχές Απριλίου είχα τη χαρά να εκπροσωπήσω το LAWYER στο πρώτο Privacy Symposium που διοργανώθηκε – (επιτέλους) με φυσική παρουσία – στη Βενετία, με τη συμμετοχή των σημαντικότερων εκπροσώπων της παγκόσμιας κοινότητας των privacy professionals, αλλά και θεσμικών οργάνων και φορέων όπως οι European Data Protection Supervisor (EDPS), European Data Protection Board (EDPB) και Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). Αν εξαιρέσουμε τις προστατευτικές μάσκες, αλλά και τον έλεγχο των πιστοποιητικών εμβολιασμού κατά την είσοδό μας στα επιβλητικά κτήρια του πανεπιστημίου Ca’ Foscari στο ιστορικό κέντρο της Βενετίας, η εκδήλωση δεν υστερούσε σε τίποτα σε σχέση με αυτές της ‘προ-πανδημικής εποχής’. Μέσα σε τρεις ημέρες, το Συμπόσιο φιλοξένησε 78 συνεδρίες, 245 εξειδικευμένους εισηγητές, 500 εγγεγραμμένους συνέδρους, αλλά και 350 συμμετέχοντες εξ’ αποστάσεως. Η επιλογή από τις παράλληλες συνεδρίες δεν ήταν εύκολη και οι εισηγήσεις κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων – μια μικρή ‘όαση’ για όσους ασχολούνται με τα προσωπικά δεδομένα. Κρατώ και μοιράζομαι με τους αναγνώστες μας μια πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση από τον Peter Winn, Chief Privacy and Civil Liberties Officer (CPCLO), United States Department of Justice: Expensive privacy laws are a barrier to competition. Όπως ισχύει με όλα τα κανονιστικά πλαίσια, έτσι και στην περίπτωση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας, το κόστος συμμόρφωσης με τη νομοθεσία δεν θα πρέπει να είναι τέτοιο που να αποτρέπει τις εταιρείες από την τήρηση των διατάξεων ή να υπονομεύει την ανταγωνιστικότητα μιας επιχείρησης (ή και μιας χώρας) στην αγορά. Η εμπειρία από το Privacy Symposium δεν είναι το μόνο που θα βρείτε σε αυτό το – αφιερωμένο στην ιδιωτικότητα – τεύχος. Ξεφυλλίζοντας το LAWYER Απριλίου-Μαΐου, θα έχετε την ευκαιρία να διαβάσετε για την Data Act, τη νέα πρόταση Κανονισμού στα πλαίσια της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δεδομένα που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 23 Φεβρουαρίου, για τη χρήση βιομετρικών τεχνολογιών για την ταυτοποίηση των υποκειμένων, αλλά και για την αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό και τον καταλυτικό της ρόλο για την προώθηση της καινοτομίας.

Αλεξάνδρα Βαρλά Editor-in-Chief

Μάλιστα, η Dr. Ann Cavoukian, η οποία πρώτη ανέπτυξε και εγκαθίδρυσε την αρχή “Privacy by Design”, θα είναι μεταξύ των κορυφαίων ομιλητών του 7th Data Privacy & Protection Conference που διοργανώνει η BOUSSIAS ψηφιακά, στις 5 Ιουλίου. Στην καθιερωμένη, πλέον, εκδήλωση για τα προσωπικά δεδομένα, η Dr. Cavoukian μαζί με τους πρωταγωνιστές των εξελίξεων στο πεδίο της ιδιωτικότητας θα μας μιλήσουν για την εξέλιξη της εφαρμογής του GDPR και τους μηχανισμούς επιβολής του Κανονισμού, το μέλλον των διασυνοριακών διαβιβάσεων, την προστασία προσωπικών δεδομένων και τον ρόλο του DPO στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και του platform economy. Σας περιμένουμε! 4 _ LAWYER

_NEWS&UPDATES

Η NIKOLINAKOS & PARTNERS LAW FIRM ΣΤΟΝ ΔΙΕΘΝΉ ΟΔΗΓΌ ICLG 2022 ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΟΑΣΦΆΛΕΙΑ Η δικηγορική εταιρεία Nikolinakos & Partners συμμετείχε στην έκδοση του Διεθνούς Συγκριτικού Νομικού Οδηγού (International Comparative Legal Guide - ICLG) για το 2022 που αφορούσε την κυβερνοασφάλεια. Το κεφάλαιο για την Ελλάδα συντάχθηκε από τους εταίρους της Nikolinakos & Partners Law Firm, Νίκο Νικολινάκο, Ντίνα Κουβέλου και Αλέξη Σπυρόπουλο, και αποσαφηνίζει το νομικό πλαίσιο στη χώρα μας σχετικά με την κυβερνοασφάλεια. Συγκεκριμένα, εκθέτει τους βασικότερους εφαρμοστέους νόμους που αφορούν την κυβερνοασφάλεια, τη νομική αντιμετώπιση συγκεκριμένων κυβερνοεγκλημάτων, όπως η ηλεκτρονική απάτη, το phising, το hacking και η επίθεση κακόβουλου λογισμικού, τη διαδικασία πρόληψης των επιθέσεων, τις πρακτικές της αγοράς σε συγκεκριμένους τομείς και τις απαιτήσεις εταιρικής διακυβέρνησης για την επαρκή κυβερνοασφάλεια, τη διαδικασία των ένδικων διαφορών, την ασφάλιση και τις εξουσίες για την επιβολή του νόμου.

ΣΥΣΤΆΘΗΚΕ Η ΝΈΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΉ ΥΠΗΡΕΣΊΑ ΤΟΥ GOV.GR ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΓΕΛΊΑ ΓΙΑ ΕΓΚΛΉΜΑΤΑ ΚΥΒΕΡΝΟΧΏΡΟΥ Η ηλεκτρονική υπηρεσία “Καταγγελία για εγκλήματα κυβερνοχώρου” είναι προσβάσιμη μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης της Δημόσιας Διοίκησης (gov.gr) και αφορά τα εγκλήματα κυβερνοχώρου, όπως ορίζονται στον Ποινικό Κώδικα και τους ειδικούς ποινικούς νόμους. Όπως καθορίζει η Κοινή Υπουργική Απόφαση, η καταγγελία υποβάλλεται στη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ελληνικής Αστυνομίας και δεν απαιτεί κατάθεση παραβόλου. Μετά την ολοκλήρωση της επεξεργασίας της καταγγελίας, αποστέλλεται στη θυρίδα του καταγγέλλοντος μήνυμα για την πορεία διεκπεραίωσής της και τις περαιτέρω διενεργούμενες ενέργειες της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος του Αρχηγείου Ελληνικής Αστυνομίας. Το προσεχές διάστημα αναμένεται να εκδοθούν διευκρινιστικές οδηγίες από την Ελληνική Αστυνομία για την ασφαλή διαχείριση και χρήση των θυρίδων των καταγγελλόντων.

ΕΛΕΓΚΤΙΚΉ ΔΡΆΣΗ ΤΗΣ ΑΠΔΠΧ ΣΕ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΈΣ ΙΣΤΟΣΕΛΊΔΕΣ Με την αποστολή επεξηγηματικών εγγράφων και τη θέσπιση προθεσμίας συμμόρφωσης 15 ημερών ολοκλήρωσε η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα την αυτεπάγγελτη ελεγκτική της δράση σε 30 ιστοσελίδες ενημερωτικού περιεχομένου, η επιλογή των οποίων έγινε με βάση την επισκεψιμότητά τους. Στόχος ήταν η συμμόρφωση των ιστοσελίδων με τις κατευθυντήριες συστάσεις που είχε εκδώσει η Αρχή (1/2020) σχετικά με τη χρήση cookies, καθώς παρατηρήθηκε ότι οι εν λόγω ιστοσελίδες δεν τηρούσαν τα σημεία συμμόρφωσης Γ4 και Γ7 σχετικά με τη δυνατότητα συγκατάθεσης ή απόρριψης των cookies από τους χρήστες. Σύμφωνα με ανακοίνωση της Αρχής, όλες οι ιστοσελίδες συμμορφώθηκαν με τις συστάσεις της, πλην μίας, για την οποία αναμένεται η επιβολή διοικητικών κυρώσεων.

LAWYER _ 5

_NEWS&UPDATES ΝΟΜΟΣΧΈΔΙΟ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΊΟΥ ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗΣ ΕΠΕΚΤΕΊΝΕΙ ΤΙΣ ΨΗΦΙΑΚΈΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΕΣ ΈΚΔΟΣΗΣ ΕΓΓΡΆΦΩΝ

PWC: 12 ΔΙΣ. ΕΥΡΏ ΠΡΟΣΈΛΚΥΣΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΈΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΙΣ ΤΟ 2021 Σύμφωνα με μελέτη της PwC Ελλάδας, το 2021 αποτέλεσε χρονιά ρεκόρ στην προσέλκυση κεφαλαίων από τις ελληνικές επιχειρήσεις. Η εισροή των κεφαλαίων ύψους 12 δισ. προέκυψε από εξαγορές και συγχωνεύσεις, αποκρατικοποιήσεις, εκδόσεις εταιρικών ομολόγων και αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου, με το επιχειρηματικό ενδιαφέρον να εντοπίζεται κυρίως στον κλάδο των Τηλεπικοινωνιών, των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και της Τεχνολογίας (ΤΜΤ). Με δεδομένο, μάλιστα, ότι έχουν ήδη συμφωνηθεί εμβληματικές εξαγορές και συγχωνεύσεις που θα ολοκληρωθούν εντός του έτους, όπως η παραχώρηση του 49% του ΔΕΔΔΗΕ στην Macquarie Asset Management, αναμένεται και το 2022 να είναι μια ιδιαίτερα δυναμική χρονιά για τις ελληνικές επιχειρήσεις.

ΚΟΙΝΉ ΥΠΟΥΡΓΙΚΉ ΑΠΌΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΉ ΕΠΊΔΟΣΗ ΕΓΓΡΆΦΩΝ Η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ Β' 2318/12.05.2022) προβλέπει ότι η επίδοση εγγράφων με ηλεκτρονικά μέσα γίνεται μέσω της εφαρμογής ΣΗΕ (“ΣΥΣΤΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΔΟΣΕΩΝ”) κατά το άρθρο 122Α ΚΠολΔ και απαιτεί την πιστοποίηση του δικαστικού επιμελητή. Η πιστοποίηση αυτή περιλαμβάνει την καταχώρισή του στο ηλεκτρονικό μητρώο του οικείου Συλλόγου Δικαστικών Επιμελητών, την απόδοση μοναδικού επταψήφιου πανελλαδικού αριθμού μητρώου, την έκδοση και χορήγηση πιστοποιητικού ηλεκτρονικής υπογραφής καθώς και username και password για την είσοδο στην εφαρμογή. Η διαδικασία αποστολής και παραλαβής της ηλεκτρονικής επίδοσης γίνεται κατόπιν αυθεντικοποίησης των χρηστών και με εγκεκριμένη ηλεκτρονική υπογραφή και σφραγίδα.

6 _ LAWYER

Με το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης με τίτλο “Ένταξη των περιοχών ισχύος του κτηματολογικού κανονισμού Δωδεκανήσου στο Εθνικό Κτηματολόγιο, εφαρμογή σε αυτές της κοινής εθνικής νομοθεσίας Διασύνδεση Ληξιαρχείων και Ελληνικού Κτηματολογίου - Καταχώριση αγωγών και αιτήσεων στα κτηματολογικά φύλλα και λοιπές διατάξεις”, το οποίο κατατέθηκε πρόσφατα προς ψήφιση, προβλέπονται νέες αρμοδιότητες στο Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο Γ' του νομοσχεδίου, καθορίζεται η δυνατότητα έκδοσης ενιαίου πιστοποιητικού οικονομικής ενημερότητας ηλεκτρονικά μέσω gov.gr, αλλά και η δυνατότητα λύσης του συμφώνου συμβίωσης και με ηλεκτρονικά μέσα, εφόσον παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο κατόπιν κοινής δήλωσης των μερών, κατ’ αντιστοιχία με όσα ισχύουν για το συναινετικό διαζύγιο. Περαιτέρω, επεκτείνεται η ισχύς των εγγράφων που εκδίδονται μέσω gov.gr, ώστε να γίνονται αποδεκτά στα δικαστήρια όλων των βαθμών και στις εισαγγελίες της χώρας χωρίς να απαιτείται κάποια διατύπωση ή επικύρωση.

_LAWYER INNOVATION CORNER

Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΡΟΎΕΙ ΤΟΝ ΚΏΔΩΝΑ ΤΟΥ ΚΙΝΔΎΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΉ ΣΤΑΘΕΡΌΤΗΤΑ Με την προσφάτως δημοσιευθείσα Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας η ΤτΕ προειδοποιεί για τους κινδύνους που ενέχει για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα η γεωπολιτική κρίση, ειδικά αν παραταθεί ή ενταθεί περισσότερο. Ιδιαίτερα κρίσιμα είναι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αλλά και το χαμηλό επίπεδο κεφαλαιακής επάρκειας, το οποίο επηρεάζεται από την έκθεση των τραπεζών σε κρατικά ομόλογα και εγγυημένα δάνεια από το Δημόσιο, αλλά και τις ενέργειες εξυγίανσης των ισολογισμών. Χαρακτηριστικό είναι ότι η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών υποχώρησε το 2021 σε σχέση με το 2020, ενώ ο λόγος των μη εξυπηρετούμενων δανείων ήταν στο 12,8% στο τέλος του 2021, θεωρούμενος υψηλός. Αν και η συγκεκριμένη έκθεση αφορά την κατάσταση στον τραπεζικό τομέα κατά τη διάρκεια του 2021, οι τρέχουσες εξελίξεις με τον πόλεμο στην Ουκρανία επηρεάζουν την προοπτική της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, καθώς βρίσκονται σε άμεση συνάφεια με τον αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης για το 2022. Υπό αυτό το πρίσμα, επισημαίνεται από την ΤτΕ η ανάγκη συμμετοχής του τραπεζικού τομέα στην στήριξη της ελληνικής οικονομίας και της μέγιστης αξιοποίησης των πόρων του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Οι βασικές αρχές του Legal Design (Μέρος B’) Της

Αλεξάνδρας Βαρλά

Defer judgement, Fail fast and often, Curiosity and creativity, The art of pivoting, Focus on objectives. Έχοντας εξετάσει – στο προηγούμενο τεύχος του Lawyer – τις πρώτες πέντε βασικές αρχές του Legal Design, ολοκληρώνουμε την ανάλυση των Legal Design Philosophies, τις οποίες θα πρέπει να υιοθετήσουν οι νομικές ομάδες που εφαρμόζουν τη μεθοδολογία του Legal Design για τον μετασχηματισμό της παροχής νομικών υπηρεσιών: Διεπιστημονικές ομάδες (Multidisciplinary teams): Η καινοτομία στην παροχή νομικών υπηρεσιών επιτυγχάνεται όταν συνδυάζονται η εμπειρία, οι δεξιότητες και οι γνώσεις επαγγελματιών με διαφορετικό επιστημονικό υπόβαθρο και εξειδίκευση. Στην εποχή των “συνδεδεμένων υπηρεσιών”, ο δικηγόρος δεν είναι απαραίτητα το επίκεντρο της συζήτησης, αλλά ένα ουσιώδες “συστατικό” για την επίλυση ενός προβλήματος, μαζί με εκπροσώπους άλλων κλάδων. Μια θέση στο τραπέζι για όλους (A seat at the table for everyone): Το Legal Design είναι μια μεθοδολογία δημοκρατική, ανοιχτή προς όλους και στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή όλων των μελών της ομάδας. Είναι αποτελεσματικό μόνον όταν υπάρχει ποικιλομορφία, όταν στο ίδιο τραπέζι ανταλλάσσουν απόψεις άνθρωποι διαφόρων ηλικιών, εθνικοτήτων, θρησκειών, ειδικοτήτων. Μιλήστε με τους πελάτες και τα ενδιαφερόμενα μέρη (Talk to clients and stakeholders): Προκειμένου να σχεδιάσετε τις σωστές λύσεις, θα πρέπει να θέσετε τις κατάλληλες ερωτήσεις στους κατάλληλους ανθρώπους. Χωρίς τη συμμετοχή και το feedback των πελατών, οι αποφάσεις βασίζονται σε υποθέσεις και όχι στις πραγματικές ανάγκες τους. Η συνεργασία με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη καθιστά αποτελεσματικότερη την παροχή των νομικών υπηρεσιών, καλλιεργεί την εμπιστοσύνη και θωρακίζει τις επιχειρηματικές σχέσεις. Δημιουργήστε για να μάθετε (Building to learn): Σύμφωνα με την αρχή Building to learn είναι σημαντικό για τους δικηγόρους να εξετάζουν και να πειραματίζονται με ιδέες, ακόμη και αν δεν είναι στην τελική τους, υλοποιήσιμη μορφή. Δοκιμάζοντας να σχεδιάσετε μια λύση, έστω και ως προσχέδιο, θα μπορέσετε να την κατανοήσετε καλύτερα, να διαπιστώσετε αν μπορεί να εφαρμοστεί και ποια είναι τα σημεία βελτίωσης. Καλλιεργείστε ένα ανοιχτό περιβάλλον (Embrace an open environment): Η έννοια του “ανοιχτού” περιβάλλοντος αναφέρεται σε έναν χώρο που ευνοεί τις νέες ιδέες και τα νέα, ευέλικτα μοντέλα εργασίας, διασφαλίζοντας την ψυχική υγεία των εργαζομένων. Σε ένα ανοιχτό περιβάλλον υπάρχει εμπιστοσύνη, οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να μοιρασθούν τις σκέψεις τους, δεν φοβούνται το λάθος και την κριτική και, κατά συνέπεια, είναι πιο παραγωγικοί και δημιουργικοί. LAWYER _ 7

Βασίλης Οικονομίδης Ιδρυτής και Διευθύνων Εταίρος, VDI Law Firm

Εξειδίκευσή μας είναι η ολοκληρωμένη προσέγγιση των νομικών ζητημάτων Με αφορμή τη συμπλήρωση 20 ετών λειτουργίας της VDI Law Firm, συζητήσαμε με τον ιδρυτή και διευθύνοντα εταίρο, Βασίλη Οικονομίδη, και τις εταίρους Γεωργία Πατίλη και Δέσποινα Βαλτζή, για την εξέλιξη της εταιρίας και τις προκλήσεις που διαχειρίστηκαν, τους τομείς εξειδίκευσης, την πελατοκεντρική τους προσέγγιση, αλλά και την αξία των νέων συνεργατών σε ένα εταιρικό σχήμα. Της Aλεξάνδρας Βαρλά Ως ιδρυτής και διευθύνων εταίρος της VDI Law Firm, μιλήστε μας για εσάς. Ποια είναι τα σημαντικότερα ορόσημα που θα ξεχωρίζατε στην επαγγελματική σας πορεία; Γεννήθηκα στην Αθήνα, αποφοίτησα από τη Νομική Αθηνών και είμαι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων (LLM), ο ένας στο Αστικό-Εταιρικό Δίκαιο (Πανεπιστήμιο Μονάχου Γερμανίας) και ο άλλος στο Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (Πανεπιστήμιο Northumbria, Newcastle, Ηνωμένο Βασίλειο). Το σημαντικότερο, πιστεύω, ορόσημο αποτέλεσε η απόφασή μου, μετά τις σπουδές και την ολοκλήρωση της στρατιωτικής μου θητείας, στην ηλικία τότε των 25 ετών να ανοίξω το δικό μου γραφείο. Ήταν σίγουρα ένα δύσκολο εγχείρημα γιατί ούτε κάποια εμπειρία είχα αποκτήσει, ούτε είχα εξασφαλίσει κάποιο πελατολόγιο. Ο πατέρας μου, με τον οποίο είχαμε μεγάλη διαφορά ηλικίας, ήταν Δικηγόρος και συνταξιοδοτήθηκε όταν ήμουν ακόμη παιδί.

Ωστόσο, ήταν εκείνος που μου έδωσε τα ερεθίσματα και ενίσχυσε την αυτοπεποίθησή μου να ακολουθήσω τη δική μου επαγγελματική πορεία, αντί να ενταχθώ στο σχήμα κάποιου άλλου γραφείου. Ακόμη θυμάμαι την έκπληξη πολύ καλού μου φίλου (και σήμερα εταίρου σε γνωστή Δικηγορική Εταιρία), με τον οποίο συνυπηρετήσαμε ένα διάστημα στον στρατό, όταν του ανακοίνωσα πως σκοπεύω να ανοίξω αμέσως το δικό μου γραφείο. Παρά το γεγονός πως είχα αξιόλογες προτάσεις να ενταχθώ σε μεγαλύτερα σχήματα και έχοντας ολοκληρώσει με άριστα τις σπουδές του πρώτου μεταπτυχιακού τίτλου στο Μόναχο με θέμα στη διπλωματική μου εργασία σχετικό με μετασχηματισμό επιχειρήσεων (μία εξειδίκευση που επαγγελματικά την αντιμετωπίσαμε αρκετά χρόνια αργότερα), μίσθωσα έναν μικρό χώρο κοντά στα Δικαστήρια της οδού Ευελπίδων πριν από 20 ακριβώς χρόνια. Γεμάτος όρεξη για δουλειά και νομικές αναζητήσεις, βρήκα το ίδιο ενδιαφέρουσες με τις

8 _ LAWYER

_COVER STORY σπουδές μου τις πρώτες μου υποθέσεις (Διαταγές Πληρωμής, Απόδοσης Μισθίου, νομής κινητών, διατροφής τέκνου κ.α.). Έτσι, τα πρώτα χρόνια κύλησαν επιτυχώς, μάλιστα στο τέλος του πρώτου έτους εργασίας χρειάστηκε να αναζητήσω συνεργάτη, κάτι που δεν είχα φανταστεί πριν το ξεκίνημά μου πως θα συμβεί τόσο γρήγορα. Την πρώτη χρονιά, επίσης, μου ανατέθηκε ο χειρισμός μίας μεγάλης (για τα τότε δεδομένα) υπόθεσης, μίας μακροχρόνιας αντιδικίας μεταξύ συγγενών (χωρίς κάποιο σοβαρό αντικείμενο, αλλά με τεταμένες και κακές σχέσεις μεταξύ τους) που ήταν μέτοχοι μίας κατασκευαστικής Εταιρίας με ακίνητα και είχαν αλλάξει μέχρι τότε 2-3 Δικηγόρους για τον χειρισμό της υπόθεσης. Πέτυχα με αρκετό άγχος και πίεση να συμβιβαστούν με ευνοϊκούς όρους, κάτι για το οποίο σήμερα με ευγνωμονούν, γιατί γλίτωσαν ψυχική ταλαιπωρία και έξοδα. Στη μέση περίπου της μέχρι σήμερα επαγγελματικής μας διαδρομής (το έτος 2010), ένα άλλο σημαντικό ορόσημο υπήρξε η μετατροπή του μέχρι τότε Δικηγορικού Γραφείου σε Δικηγορική Εταιρία και η μεταφορά το επόμενο έτος (2011) σε ιδιόκτητο χώρο, όπου στεγάζεται μέχρι σήμερα. Έχοντας αποκτήσει αξιόλογη εμπειρία μέχρι τότε στη δικαστηριακή Δικηγορία, όπου ο ένας πελάτης μας σύστηνε στον άλλο επειδή ήταν ικανοποιημένος από τη δουλειά μας, θεώρησα πως, για να εξελιχθούμε, και να αντέξουμε στον ανταγωνισμό που ήδη από τότε “ευνοούσε” τα μεγαλύτερα σχήματα, θα έπρεπε να δημιουργήσουμε το όχημα που θα μας πήγαινε στο επόμενο επαγγελματικό στάδιο, τη Δικηγορική μας Εταιρία, και να επενδύσουμε στον επαγγελματικό μας χώρο. Η εξέλιξη μέχρι σήμερα δικαίωσε σε μεγάλο βαθμό τις τότε επιλογές μας, κάτι για το οποίο είμαι πολύ περήφανος. Με αφορμή τη συμπλήρωση 20 ετών λειτουργίας της VDI Law Firm, ποιες θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε και πώς τις διαχειριστήκατε; Οι τελευταίες δύο δεκαετίες ομολογουμένως είχαν πολλές προκλήσεις τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, που άρχισε να έχει επιπτώσεις το έτος 2010, αποτέλεσε πρόκληση για πολλούς λόγους και για την εταιρία μας, κι αυτό γιατί μετά από τη συνεχή ανάπτυξη των πρώτων ετών, άρχισε σιγά σιγά να διαφαίνεται μια στασιμότητα και μια συρρίκνωση των δικαστηριακών υποθέσεων, οι οποίες μέχρι τότε αποτελούσαν το βασικότερο αντικείμενο της ενασχόλησής μας, σε συνδυασμό με μια γενική δυσκολία στις πληρωμές και τη ρευστότητα των επιχειρήσεων. Επιπλέον, εκείνη την περίοδο δεν είχαμε ικανοποιητική διασπορά στο πελατολόγιο, το οποίο αποτελούνταν ως επί το πλείστον από ελληνικές επιχειρήσεις, μερικές εκ των οποίων έκλεισαν ή μείωσαν τις ανάγκες τους σε νομική υποστήριξη, με αποτέλεσμα το μέλλον της εταιρίας να είναι αβέβαιο. Μάλιστα, πολλά γραφεία και μικρές Δικηγορικές Εταιρίες, όμοιου μεγέθους με εμάς τότε, απορροφήθηκαν από μεγαλύτερα σχήματα ή έπαυσαν την δραστηριότητά τους.

Ήταν μια πολύ κομβική στιγμή, όπως εξάλλου για όλες τις επιχειρήσεις, οι οποίες αναζητούσαν να ξαναβρούν τον βηματισμό τους, για να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις του απαιτητικού νέου περιβάλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο, αντιληφθήκαμε πως η μόνη διέξοδος στην πρόκληση αυτή ήταν να αποκτήσουμε περισσότερη εξωστρέφεια, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την ποιότητα των υπηρεσιών και τα στελέχη μας και επικοινωνώντας περισσότερο με τους πελάτες μας, για να αφουγκραστούμε τους προβληματισμούς και τις επιθυμίες τους. Όλα τα παραπάνω ήταν άγνωστα για εμάς μέχρι τότε. Επιπλέον, θα έπρεπε να επεκτείνουμε την παροχή των υπηρεσιών μας σε άλλους τομείς πέραν της δικαστηριακής πρακτικής. Έχοντας πλέον πετύχει να απευθυνθούμε κατά βάση σε νομικά πρόσωπα/επιχειρήσεις, αναπτύξαμε τον τομέα της συμβουλευτικής δικηγορίας με έμφαση στο εταιρικό δίκαιο και στη νομική αρωγή κάθε ζητήματος που ανέκυπτε στο πλαίσιο μιας επιχείρησης. Τα αποτελέσματα άρχισαν να φαίνονται σχετικά γρήγορα και η Εταιρία μας όχι μόνο άντεξε στην πολυετή οικονομική κρίση, αλλά ανέπτυξε περαιτέρω την δραστηριότητά της, καθώς πλέον, εκτός από τον τομέα της επίλυσης διαφορών, ξεκίνησε να παρέχει συμβουλές σε επιχειρήσεις, ελληνικές και διεθνείς, σε ένα ευρύ φάσμα επιχειρηματικής δραστηριότητας. Επενδύσαμε, δηλαδή, μέσα στην κρίση και μας βγήκε/απέδωσε. Μεγαλώσαμε και αναπτυχθήκαμε κόντρα στο αντίξοο περιβάλλον, και η ελληνική επιχειρηματικότητα μας αγκάλιασε και εξελιχθήκαμε μαζί όλη τη δύσκολη δεκαετία που μας πέρασε. Ενώ, λοιπόν, διαφαινόταν πως η πολυετής οικονομική κρίση φθίνει και η μόνη πρόκληση μιας Εταιρίας παροχής νομικών υπηρεσιών θα ήταν ο ανταγωνισμός, ήρθε ξαφνικά και απρόβλεπτα η υγειονομική κρίση της πανδημίας, η οποία οδήγησε, ειδικά στην έναρξή της, σε αναστολή της λειτουργίας πολλών επιχειρήσεων, πλήττοντας την επιχειρηματικότητα. Εμείς, δώσαμε έμφαση στη διατήρηση της απασχόλησης στην Εταιρία μας, ενώ παράλληλα παρείχαμε υπηρεσίες στους πελάτες μας, σχετικές με ζητήματα που ανέκυψαν λόγω της πανδημίας. Επιπρόσθετα, αναδιαμορφώσαμε τη λειτουργική μας δομή, κάνοντάς την πιο ευέλικτη και προσθέτοντας νέους πυλώνες εξειδίκευσης. Σήμερα, έχοντας βγει ισχυρότεροι από τις παραπάνω προκλήσεις, είμαστε ακόμα πιο έμπειροι, ακόμα πιο καταρτισμένοι, γεμάτοι ενέργεια, δυναμισμό και αισιοδοξία. Έτοιμοι να ανταπεξέλθουμε σε κάθε νέα πρόκληση και ευκαιρία, σύμμαχοι και πολλαπλασιαστές στο έργο όλων εκείνων των επιχειρήσεων και των ιδιωτών που μας επιλέγουν και μας εμπιστεύονται. Σε ποιους τομείς εξειδικεύεστε και ποιοι είναι οι στόχοι σας για το μέλλον της εταιρίας; Ένας από τους βασικότερους τομείς εξειδίκευσης της Εταιρίας μας είναι το Εμπορικό-Εταιρικό Δίκαιο. Ασχολούμαστε με ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων που ανακύπτουν στο επιχειρηματικό περιβάλλον, όπως μετασχηματισμοί Επιχειρήσεων, εξαγορές, συστάσεις Εταιριών, εμπορικές συμβάσεις, ζητήματα προστασίας βιομηχανικής ιδιοκτη-

LAWYER _ 9

_COVER STORY θα την αναγάγουν σε μία από τις καλύτερες Δικηγορικές Εταιρίες που θα αντέξει στον χρόνο και τις προκλήσεις του μέλλοντος. Σύνθημά μας αποτελεί η ρήση του Οδυσσέα Ελύτη “Κάνε άλμα πιο γρήγορο από την φθορά!” Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, εκείνα τα στοιχεία που διασφαλίζουν τη διαχρονικότητα στη σχέση μιας δικηγορικής εταιρίας με τους πελάτες της;

Δέσποινα Βαλτζή, Εταίρος, VDI Law Firm

σίας, προσωπικών δεδομένων αλλά και με τον φορολογικό σχεδιασμό επιχειρήσεων και ομίλων. Διαθέτουμε, επίσης, εμπειρία στον τομέα των ακινήτων και του χρηματοοικονομικού δικαίου. Επιπλέον, όπως προανέφερα, η Εταιρία μας έχει αποκτήσει από την αρχή της λειτουργίας της, εμπειρία και εξειδίκευση στον τομέα της επίλυσης διαφορών, εκπροσωπώντας με επιτυχία εταιρικούς πελάτες και επιχειρήσεις σε ζητήματα εμπορικών και αστικών διαφορών. Μάλιστα, η επιτυχής έκβαση των υποθέσεων που έχουμε αναλάβει έχει συμβάλει αρκετές φορές σε αλλαγή της στάσης της Νομολογίας σε σύνθετα νομικά θέματα. Σε γενικές γραμμές, εξειδίκευσή μας είναι η ολοκληρωμένη προσέγγιση των νομικών ζητημάτων που προκύπτουν κατά την εκδήλωση κάθε μορφής επιχειρηματικότητας και η εξεύρεση κατάλληλων και εξατομικευμένων λύσεων σε μη συνηθισμένα και πολύπλοκα ζητήματα. Ο βασικός μας στόχος για το μέλλον είναι η ακόμα μεγαλύτερη ανάπτυξη της Εταιρίας μας, προς όφελος και περαιτέρω ενίσχυσης της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πελάτες μας, με τους οποίους επιδιώκουμε τη διατήρηση των μακροχρόνιων σχέσεων εμπιστοσύνης, αμεσότητας και εκτίμησης. Επιπρόσθετο και εξίσου σημαντικό στόχο μας αποτελεί η ενίσχυση της συνεργασίας με το ανθρώπινο δυναμικό μας και τα στελέχη μας και η παροχή ενός αξιοκρατικού και ελκυστικού πλάνου εξέλιξης και ευκαιριών. Όνειρό μας είναι η VDI Law Firm να εξακολουθήσει να αναπτύσσεται και να προσαρμόζεται στις εκάστοτε ανάγκες του επιχειρείν, προσθέτοντας νέους άξονες εξειδίκευσης, καθώς και να στελεχώνεται από αξιόλογους συνεργάτες, οι οποίοι στηριζόμενοι στις αρχές της και στο όραμά της

Όπως ισχύει για κάθε οργανισμό που παρέχει υπηρεσίες, έτσι και εμείς είμαστε οι Πελάτες μας {και θα προσέθετα χαρακτηριζόμαστε από αυτούς}. Ακόμα θυμάμαι τη ρήση μεγαλύτερου Δικηγόρου στην αρχή της άσκησης του επαγγέλματος, σύμφωνα με την οποία “Κάθε Δικηγόρος έχει τον πελάτη που του αξίζει/ταιριάζει”. Αποδείχτηκε πως είχε απόλυτο δίκιο (ίσως με κάποιες λίγες εξαιρέσεις). Έχει συμβεί πολλές φορές από την πρώτη επικοινωνία με υποψήφιο πελάτη να καταλαβαίνει κανείς πως δεν είναι εφικτή η δημιουργία μίας σχέσης διαχρονικής και αμοιβαία επωφελούς, επειδή η κουλτούρα της Δικηγορικής Εταιρίας και του Πελάτη είναι εκ διαμέτρου διαφορετικές. Η σχέση, λοιπόν, πελάτη και Δικηγορικής Εταιρίας είναι μία σχέση -κατά κανόνα- εμπιστοσύνης και διαρκεί στον χρόνο, εφόσον στηρίζεται σε γερά θεμέλια. Συνεπώς το ερώτημα που τίθεται κατά τη γνώμη μου είναι, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που γεννούν την εμπιστοσύνη σε μία ανθρώπινη σχέση, όπως αυτή μεταξύ των Δικηγόρων της Δικηγορικής Εταιρίας και των πελατών της και ποια εκείνα που την κάνουν να αντέχει στο χρόνο. Μάλλον σε μεγάλο βαθμό συμπίπτουν. Πρώτο στοιχείο είναι η ειλικρίνεια. Θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς στον πελάτη μας, να μπορούμε να νιώσουμε την ελευθερία να του μιλήσουμε για τα πραγματικά προβλήματά του, χωρίς να ωραιοποιούμε την κατάστασή του, για να γίνουμε προσωρινά αρεστοί σε αυτόν. Επιπλέον, ο Δικηγόρος ως σύμβουλος θα πρέπει να είναι καλός ακροατής του πελάτη και να του επιτρέψει να έχει το χρόνο που χρειάζεται, για να εκθέσει και αναπτύξει την υπόθεσή του. Είμαστε εκεί για να φύγει μετά το ραντεβού με την σιγουριά πως έχει εμπιστευθεί το μέλλον το δικό του ή της εταιρίας του, σε κάποιον που έχει την πυξίδα, τις ικανότητες και την πρόθεση να διασφαλίσει τα συμφέροντά του και την ασφάλειά του. Ένα ακόμα (υπάρχουν πολλά, αρκούμαι στα πιο σημαντικά) είναι ο σεβασμός στην προσωπικότητα, διαφορετικότητα αλλά και στα όρια κάθε πελάτη ως μία βάση για μια καλή επικοινωνία αλλά και για την ύπαρξη διαχρονικής μαζί του σχέσης, καθώς και η προάσπιση των συμφερόντων του εκάστοτε πελάτη με αξιοπιστία και συνέπεια. Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ και σε ένα παράδειγμα σχέσης με πελάτη (από την πρώτη δεκαετία της ενασχόλησης με την δικαστηριακή δικηγορία που προαναφέραμε) που απέκτησε διαχρονικότητα και καλή “χημεία” μετά από μία δύσκολη αντιδικία. Και εδώ τα στοιχεία που προαναφέραμε, όπως η ειλικρίνεια, ο σεβασμός, εξακολουθούν να ισχύουν, αλλά ίσως από μία άλλη οπτική. Πιο συγκεκριμένα, εταιρία-πελάτης μας/διανομέας ενός προϊόντος

10 _ LAWYER

στην Ελλάδα υπό ένα συγκεκριμένο σήμα πέτυχε, ύστερα από αρκετά Δικαστήρια και με την έκβαση αμφίβολη, να απαγορεύσει την κυκλοφορία νέου ανταγωνιστικού προϊόντος, μία απόφαση που προκάλεσε τότε σημαντική οικονομική ζημιά στην αντίδικο Εταιρία, η οποία εκπροσωπήθηκε από αξιόλογους συναδέλφους γνωστής Δικηγορικής Εταιρίας με εξειδίκευση στη Δικαστηριακή Πρακτική. Μετά από κάποια χρόνια, ο νόμιμος εκπρόσωπος της αντιδίκου τότε Εταιρίας, επικοινώνησε μαζί μας, για να του στείλουμε μία προσφορά για μία άλλη υπόθεση, αναγνωρίζοντας και σεβόμενος με αυτόν τον γενναίο τρόπο την ειλικρινή και αξιοκρατική προσπάθειά μας να υπερασπιστούμε τα συμφέροντα του πελάτη μας (και αντιδίκου του) με πάθος και συνέπεια. Ειλικρινά, ήταν ένα από τα καλύτερα δώρα στη μέχρι τώρα πορεία μας και πραγματικά τον ευχαριστούμε για αυτήν του την αναγνώριση προς την δουλειά μας. Πώς να μην έχεις με αυτούς του ανθρώπους διαχρονικές σχέσεις εμπιστοσύνης! Το εταιρικό σας σχήμα απαρτίζεται από νέους συνεργάτες. Ποια είναι η αξία που πιστεύετε ότι προσδίδουν οι νέοι συνάδελφοι σε μια εταιρία και τι θα συμβουλεύατε έναν δικηγόρο που ξεκινά την επαγγελματική του δραστηριότητα; Πράγματι, η Εταιρία μας απαρτίζεται από νέους, δυναμικούς και ιδιαίτερα ικανούς συνεργάτες, κατόχους μεταπτυχιακών τίτλων και ταλαντούχους νομικούς. Οι νέοι συνεργάτες είναι πιο δεκτικοί σε αλλαγές και έτοιμοι για μια γρήγορη εξέλιξη, μιας και δεν έχουν συνηθίσει σε έναν συγκεκριμένο τρόπο άσκησης του επαγγέλματος και, υπό αυτή την έννοια, είναι πιο εύκολο να αφομοιώσουν την κουλτούρα της Εταιρίας μας και να προσθέσουν σε αυτή με την φρεσκάδα και την όρεξή τους για μάθηση. Πιστεύω ακράδαντα πως η καλύτερη επένδυση σε μία Δικηγορική Εταιρία είναι στα νέα στελέχη της, τα οποία μπορούν να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις με διαφορετικό τρόπο από τους παλαιότερους. Ο ρόλος των δικηγόρων σήμερα έχει αλλάξει ριζικά, καθώς δεν είμαστε απλά τεχνοκράτες που έχουν γνώση της εκάστοτε νομοθεσίας. Αντίθετα, καλούμαστε να σκεφτούμε και να δράσουμε μεταξύ άλλων ως ψυχολόγοι, διπλωμάτες, σύμβουλοι επιχειρήσεων και οτιδήποτε άλλο είναι απαραίτητο για τη βέλτιστη διαχείριση και έκβαση στην εκάστοτε υπόθεση που μας ανατίθεται. Συνεπώς, ένας νέος Δικηγόρος σήμερα θα πρέπει να είναι ενημερωμένος για τις νέες εξελίξεις του κλάδου και παράλληλα να μην απομακρύνεται από την κοινωνική πραγματικότητα, καθώς αυτή και μόνο αυτή θα τον οδηγήσει να αντιληφθεί τις πραγματικές ανάγκες του πελάτη, ή πιο νομικά την πραγματική δήλωση βουλήσεώς του. Θα συμβούλευα, λοιπόν, έναν νέο Δικηγόρο να έχει αυτοπεποίθηση, θάρρος και όρεξη για δουλειά, να είναι προσηλωμένος στους στόχους του και να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις που εμφανίζονται. Το ρίσκο που θα αναλάβει και η εμπιστοσύνη που θα εκπέμψει σε συνεργάτες και πελάτες είναι καίρια στοιχεία που θα διαμορφώσουν το μέλλον του.

Γεωργία Πατίλη, Εταίρος, VDI Law Firm

Είστε συνιδρύτρια της VDI Law Firm και συμπληρώνετε 15 χρόνια συνεργασίας. Ποιος είναι ο ρόλος σας στην εταιρία; Σε μια περίοδο που οι μετακινήσεις στελεχών είναι συχνές, ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτή τη μακροχρόνια συμπόρευση; Γεωργία Πατίλη, Εταίρος, VDI Law Firm: Είμαι Δικηγόρος Αθηνών, απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου (LLM) στο Πανεπιστήμιο Northumbria, Newcastle, Ηνωμένο Βασίλειο, στον τομέα του Διεθνούς Εμπορικού Δικαίου. Στη VDI έχω το ρόλο της επικεφαλής του τομέα επίλυσης διαφορών σε ζητήματα αστικής και εμπορικής φύσεως, ενώ χειρίζομαι και υποθέσεις συμβουλευτικής δικηγορίας στον τομέα του εργατικού δικαίου και της προστασίας προσωπικών δεδομένων. Φέτος, συμπληρώνω δεκαπέντε χρόνια συνεργασίας με τη VDI, αλλά και γενικά δεκαπέντε χρόνια δικηγορίας, αφού εντάχθηκα στο ανθρώπινο δυναμικό της εταιρίας αμέσως μετά την άσκησή μου. Θεωρώ πως οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή επαγγελματικού περιβάλλοντος συνδέονται με το αντικείμενο ενασχόλησης, το περιβάλλον, την επιβράβευση, τις ευκαιρίες καριέρας και τις προοπτικές. Εξ αρχής, είχα την τύχη να είμαι απολύτως ικανοποιημένη σε σχέση με όλους τους ανωτέρω παράγοντες, γεγονός που οδήγησε και στη μακροχρόνια συμπόρευσή μου με τη VDI. Καταρχάς, στην εταιρία ασχολούμαστε με ένα ευρύ φάσμα υποθέσεων αστικού και εταιρικού-εμπορικού δικαίου, που προκαλούσαν και προκαλούν συνεχώς το ενδιαφέρον μου και οι οποίες συνέβαλαν στον εμπλουτισμό των γνώσεών μου και στην απόκτηση εμπειρίας. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό

LAWYER _ 11

_COVER STORY

με το ευχάριστο επαγγελματικό περιβάλλον, που παρέχει τη δυνατότητα σε νέα άτομα να αναπτύξουν τη δημιουργικότητα και τις ικανότητές τους και να εξελιχθούν, καθιστούν ιδανικές τις συνθήκες απασχόλησης. Σημαντικό μάλιστα ρόλο στη δημιουργία ευχάριστων συνθηκών απασχόλησης παίζουν και οι ενδιαφέρουσες προσωπικότητες με τις οποίες ερχόμαστε σε επαφή (συνεργάτες, πελάτες κλπ.) και η “χημεία” που αναπτύσσεται μεταξύ μας. Τέλος, πολύ βασικό παράγοντα θεωρώ την επιβράβευση, την παροχή κινήτρων εξέλιξης και ευκαιριών ταχείας ανέλιξης, που παρέχει η VDI σε όλους τους συνεργάτες της, που επιδεικνύουν ζήλο και διάθεση για μάθηση και βελτίωση. Στην περίπτωση μου, λοιπόν, παρά το νεαρό της ηλικίας μου και τη μικρή μου εμπειρία, μου δόθηκε πολύ νωρίς η ευκαιρία να είμαι συνιδρύτρια και εταίρος της VDI, γεγονός για το οποίο είμαι πολύ ευγνώμων και ευτυχής. Και στη συνέχεια όμως, αλλά και καθ΄όλη τη διάρκεια της συμπόρευσής μου με τη VDI, η επιβράβευση και η υποστήριξή μου ήταν συνεχής, με ενδεικτικό παράδειγμα την οικονομική και ηθική στήριξη που είχα για την απόκτηση του μεταπτυχιακού μου τίτλου. Σε μια εποχή, λοιπόν, που πραγματικά η μετακίνηση στελεχών με σκοπό την εύρεση μιας καλύτερης επαγγελματικής συνεργασίας είναι πολύ συχνή, θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που από την αρχή της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας βρήκα και συνδιαμορφώνω τις ιδανικές συνθήκες απασχόλησης, καθώς η οικοδόμηση σταθερών και μακροχρόνιων επαγγελματικών συνεργασιών είναι πολύ σημαντική για την καριέρα κάθε ατόμου. Είστε νέα εταίρος της VDI Law Firm. Πείτε μας για το νέο σας ρόλο και πώς φτάσατε μέχρι εδώ. Πόσο εύκολη είναι η επαγγελματική ανέλιξη για έναν νέο δικηγόρο στη σύγχρονη αγορά εργασίας; Δέσποινα Βαλτζή, Εταίρος, VDI Law Firm: Αποφοίτησα από τη Νομική Αθηνών το 2010 και το 2013 ολοκλήρωσα

τις μεταπτυχιακές σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο Πειραιά στο Τραπεζικό και Χρηματοοικονομικό Δίκαιο. Ξεκίνησα να εργάζομαι ως τελειόφοιτη το 2009 σε γραφείο γενικής δικηγορίας, όπου και συνέχισα ως ασκούμενη και έπειτα ως νέα δικηγόρος μέχρι το 2016. Στο γραφείο εκείνο συνεργάστηκα με αξιόλογους συναδέλφους και απέκτησα σημαντικές γνώσεις και εμπειρία τόσο σε δικαστηριακό, όσο και σε συμβουλευτικό επίπεδο. Μετά από 7 χρόνια συνεργασίας, κατέληξα ότι μου αρέσει περισσότερο η συμβουλευτική δικηγορία, οπότε πήρα την απόφαση να αναζητήσω νέα εργασία κυρίως στον τομέα του εμπορικού – εταιρικού και τραπεζικού δικαίου, με το οποίο είχα έρθει σε επαφή και στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μου. Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό, καθώς η συνεργασία με τη VDI αποδείχτηκε γρήγορα ακριβώς αυτό που αναζητούσα. Ευχάριστο περιβάλλον, φιλικοί συνεργάτες πρόθυμοι να βοηθήσουν, πολύ ενδιαφέρον και ευρύ πεδίο ενασχόλησης με έμφαση στο εταιρικό δίκαιο, υγιείς συνθήκες εργασίας, επαγγελματισμός και κορυφαία ποιότητα σε όλα τα επίπεδα. Σύντομα οι συνεργάτες μου μου έδειξαν εμπιστοσύνη και ανέλαβα τη θέση της Ανώτερης Συνεργάτη, με αντικείμενο την ενασχόληση κυρίως με ζητήματα εταιρικού δικαίου, εμπορικών συμβάσεων, συγχωνεύσεων και εξαγορών, αλλά και την καθοδήγηση-εκπαίδευση νεότερων συναδέλφων σε αυτούς τους τομείς. 5 χρόνια μετά, είχα την τιμή να δεχτώ πρόταση συμμετοχής στο εταιρικό σχήμα, την οποία ασφαλώς και αποδέχτηκα με μεγάλη χαρά. Είναι πολύ σημαντικό να έχεις συνεργάτες που δείχνουν και εμπνέουν εμπιστοσύνη, αναγνωρίζουν και επιβραβεύουν την προσπάθεια και παράλληλα δίνουν κίνητρα και ευκαιρίες ανέλιξης. Ως νέα εταίρος της VDI πλέον, έχω αναλάβει τον συντονισμό και επίβλεψη των υποθέσεων στον τομέα της συμβουλευτικής δικηγορίας, καθώς και την προώθηση και ανάπτυξη των δραστηριοτήτων και δράσεων της εταιρίας. Σίγουρα δεν υπάρχει μία κοινή “συνταγή” επιτυχίας ή εξασφαλισμένης επαγγελματικής ανέλιξης για έναν νέο δικηγόρο στη σύγχρονη αγορά εργασίας. Αποφοιτώντας από τη Νομική έχουμε διδαχθεί τις βασικές έννοιες του δικαίου σε θεωρητικό επίπεδο, όμως η άσκηση του επαγγέλματος στην πράξη είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον, στο οποίο ο νέος δικηγόρος καλείται απότομα να προσαρμοστεί και να εξελιχθεί, δεν αρκεί μόνο η νομική γνώση ή η εξειδίκευση, αλλά απαιτούνται επιπλέον δεξιότητες. Ο νέος δικηγόρος πρέπει να έχει ζήλο, δημιουργική και πολλές φορές επιχειρηματική σκέψη, αντίληψη του προβλήματος, έξυπνες ιδέες και να μπορεί να εργάζεται υπό πίεση. Τα παραπάνω πρέπει να συνδυάζονται με σωστές επαγγελματικές επιλογές, κατάλληλο εργασιακό περιβάλλον και ένταξη στο σχήμα που ταιριάζει καλύτερα στην ιδιοσυγκρασία του καθενός. Οι προκλήσεις για τον νέο δικηγόρο είναι διαρκείς, ωστόσο εάν κάποιος διαθέτει τα προσόντα και επιθυμεί πραγματικά να εξελιχθεί, θα το πετύχει. Αυτή τη διαρκή εξέλιξη έχουμε πετύχει στη VDI σε όλα τα επίπεδα, με κύριο γνώρισμα να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται η Εταιρία, και εμείς, όλοι οι εταίροι και οι συνεργάτες παράλληλα. Και μαζί μας, όλοι όσοι μας εμπιστεύονται και πιστεύουν σε εμάς. ■

12 _ LAWYER

presents

Rewarding Teams, Initiatives & Results in Business ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΟΕΔΡΟΣ

Giovanna Καμπούρη

Μέλος του Δ.Σ. των εταιρειών ΕΕΣΥΠ (Υπερταμείο) στην Ελλάδα, AptarGroup στις ΗΠΑ και Puig SL και Exea Ventures στην Ισπανία

Δρ.Ζέφη Δημαδάμα

Δρ.Παρασκευή

Παντειο Πανεπιστήμιο, Δραμαλιώτη Αντιπρόεδρος PESWomen, Phd/Post doc, Πρόεδρος Εθνικού Πρόεδρος Ένωσης Γυναικών Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Ελλάδας, Παράρτημα Αθήνας Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ)

Δρ.Μαρίλη Μέξη

Διεθνής Οργάνωση Εργασίας / ΟΗΕ Γενεύης, Geneva Graduate Institute (Ελβετία), Ambassador της Women Act

Ρένα Μπαρδάνη

Προεδρος ΔΣ ΕΛΙΝΥΑΕ, Δίκτυο Ενδυνάμωσης Γυναικών του χώρου της Επαγγελματικής Υγείας και Ασφάλειας

Μαίη Ζαννή

Συνιδρύτρια & Πρόεδρος, Women Act

Νίκη Μπουτάρη

Communications Consultant Founder, Just a Number

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

Σταύρος Μηλιώνης

Πρόεδρος ΚΕΑΝ & Ιδρυτής Diversity Charter Greece

Σοφία Κουνενάκη Εφραίμογλου

Πρόεδρος ΕΕΔΕΓΕ, Α’ Αντιπρόεδρος ΕΒΕΑ

Έφη Σταυροπούλου Executive Coach

Σεβαστή - Σοφία Ανθοπούλου Γενική Διευθύντρια, Ίδρυμα Λαμπράκη

Αρετή Γεωργιλή

Σύμβουλος Επικοινωνίας, Συνεπικεφαλής, Lean In Network Greece (Athens)

Πηνελόπη Θεοδωρακάκου

Γιώργος Καρανίκας Πρόεδρος, ΕΣΕΕ

Συνιδρύτρια, Women On Top

Αποστολίνα Τσαλταμπάση Πρόεδρος Συνδέσμου Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος - Σ.Ε.Γ.Ε. & CEO, OECON Group

Μαρία Νεφέλη Χατζηιωαννίδου

Ιδρύτρια, ΑΜΚΕ “Υπέροχες Γυναίκες”

ΤΕΛΙΚΗ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΩΝ

www.womenawards.gr

27♦ 05♦ 2022

Χορηγοί Επικοινωνίας Πληροφορίες: Μαρία Σαγάνα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 307), Ε: msagana@boussias.com Συμμετοχές: Μαίρη Καλλιφείδα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 333), Ε: mkalifida@boussias.com Χορηγίες: Μαρίνα Καφέζα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 252), Ε: mkafeza@boussias.com

Official Publications

Ανδρέας Παπαμιμίκος

Δημήτρης Ζάχος

Συνιδρυτής, Partner Rhetor Law Firm

Η δικηγορία έχει μετεξελιχθεί και πρωταρχικό στόχο αποτελεί η πρόληψη Συζητήσαμε με τους συνιδρυτές και εταίρους της Rhetor Law Firm, Δημήτρη Ζάχο και Ανδρέα Παπαμιμίκο, για τη δομή και τον χαρακτήρα της εταιρείας, τις τεχνικές που υιοθετούν για τη διαχείριση των υποθέσεων των πελατών, τον προληπτικό χαρακτήρα στην παροχή των νομικών υπηρεσιών, αλλά και για τη στρατηγική ανάπτυξης και τα σχέδιά τους για την επόμενη μέρα. Της Αλεξάνδρας Βαρλά 14 _ LAWYER

_BACK COVER STORY Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Δημήτρης Ζάχος: Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη. Έχοντας ήδη έντονες οικογενειακές παραστάσεις από το νομικό κλάδο, δραστηριοποιήθηκα στον χώρο της δικηγορίας, τόσο σε συμβουλευτικό, όσο και σε δικαστικό επίπεδο. Η ίδρυση της Rhetor το έτος 2016 αποτέλεσε μια σχεδόν φυσιολογική εξέλιξη, ακολουθώντας τις σύγχρονες τάσεις του επαγγέλματος με γνώμονα την ικανοποίηση των αναγκών των εντολέων μας. Σε αυτό συνέδραμε και η συναντίληψη που είχαμε με τον Ανδρέα σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας ενός σύγχρονου οργανισμού. Ανδρέας Παπαμιμίκος: Με αφετηρία την ιδιαίτερή μου πατρίδα τη Λάρισα, η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε τον πρώτο σταθμό των σπουδών μου αλλά, όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, και τον τελικό μου προορισμό, στον οποίο ρίζωσα οικογενειακά και επαγγελματικά. Βέβαια, τα πρώτα νομικά μου βήματα τα έκανα στην Αθήνα και το 2016 - αφήνοντας πίσω μου και έναν κύκλο ενασχόλησης με τα κοινά - αποφασίσαμε και σχεδιάσαμε από κοινού με τον Δημήτρη το εγχείρημα της Rhetor. Συνιστά μια ηθική ικανοποίηση η μέχρι σήμερα ανάπτυξη της εταιρείας, εν μέσω μάλιστα αχαρτογράφητων συνθηκών πανδημίας, η οποία συνοδεύεται από τη φήμη που απολαμβάνει η εταιρεία μεταξύ των πελατών, αλλά και των συναδέλφων μας. Μπορείτε να μας περιγράψετε τη δομή της εταιρείας και ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που πιστεύετε ότι συντελούν στην επιτυχημένη πορεία της; Ποιο θεωρείτε ότι είναι το διαφοροποιό στοιχείο της Rhetor Law Firm; Α.Π.: Τα κεντρικά γραφεία της εταιρείας στη Θεσσαλονίκη, μαζί με το υποκατάστημα των Αθηνών, το οποίο και λειτουργεί από την πρώτη ημέρα έναρξης της Rhetor, βρίσκονται σε συνεχή και μεγάλη ανάπτυξη. Στη Rhetor από την πρώτη στιγμή ακολουθήσαμε συνειδητά συγκεκριμένη εταιρική δομή και διάρθρωση, με οργανογράμματα, διαδικασίες, ξεχωριστά τμήματα και πιστοποίηση ISO 9001. Σε κάθε συνεργάτη αντιστοιχεί μία περιγραφή θέσης με συγκεκριμένα καθήκοντα και πρόσωπα αναφοράς. Πλέον των δικηγόρων, η εταιρεία είναι στελεχωμένη με διοικητικό προσωπικό, εσωτερικό λογιστήριο, τμήμα IT, τμήμα marketing και φυσικά τη γενική διεύθυνση. Καθώς μας διέπει μια πελατοκεντρική φιλοσοφία, δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην επικοινωνία με τους πελάτες και φυσικά στην αποτελεσματικότητα των υποθέσεών τους. Πιστεύουμε στην εξειδίκευση, γι’ αυτό και κάθε συνεργάτης έχει 1-2 τομείς στη διαχειριστική του ευθύνη. Ο εντολέας, ωστόσο, ο οποίος ασφαλώς, είτε ενδιαφέρεται για την έκβαση της υπόθεσής του, είτε να παραλάβει το όποιο επιθυμητό από αυτόν παραδοτέο, έχει ένα και μοναδικό σημείο επαφής, ακόμη και όταν σε σύνθετα εγχειρήματα δημιουργούνται ομάδες εργασίας με τη συμμετοχή εξωτερικών - σε μόνιμη και σταθερή βάση - συνεργατών λοιπών ειδικοτήτων, όπως φοροτεχνικών, οικονομικών συμβούλων, μηχανικών, συμβολαιογράφων κλπ. Τέλος, μεριμνούμε ώστε να παρέχουμε στους συνεργάτες και στους υπαλλήλους μας ένα ευχάριστο και οργανωμένο περιβάλλον εργασίας, για να επιτελούν αναπόσπαστοι το έργο τους. Μεριμνούμε για τη συνεχή εκπαίδευση και κατάρτιση

των στελεχών μας, αναλαμβάνοντας και τις σχετικές δαπάνες. Επιθυμία μας είναι κάθε συνεργάτης να νιώθει τη Rhetor ως την επαγγελματική του οικογένεια, μέσα από την οποία θα μπορέσει να εξελιχθεί προσωπικά και επαγγελματικά. Στο επίκεντρο της φιλοσοφίας σας βρίσκεται η ελαχιστοποίηση των περιττών δικαστικών διενέξεων. Πώς ακριβώς διασφαλίζεται αυτός ο προληπτικός χαρακτήρας στην παροχή των νομικών υπηρεσιών στους πελάτες σας; Δ.Ζ.: Η δικηγορία έχει μετεξελιχθεί και πρωταρχικό στόχο αποτελεί κατά βάση η πρόληψη και, ειδικότερα, η προληπτική νομική συμβουλευτική. Η νομική υπηρεσία τείνει όλο και περισσότερο να εμπεριέχει την έννοια της έγκαιρης στοχευμένης δράσης του νομικού συμβούλου στην επίλυση προβλημάτων εν τη γενέσει τους, ήτοι προτού αυτά μετατραπούν σε επισφαλείς, χρόνιες και κοστοβόρες δικαστικές διενέξεις. Το μεγαλύτερο μέρος του πελατολογίου μας αποτελείται από σταθερές συνεργασίες, κατά κύριο λόγο επιχειρήσεις, οι οποίες σε καθημερινή, αλλά και μακροχρόνια βάση καλούνται να αντιμετωπίσουν πληθώρα ζητημάτων. Η σταθερότητα αυτή δημιουργεί μία προσωποποιημένη και εξατομικευμένη παροχή υπηρεσιών. Συνεπώς, στην εταιρεία μας, “διαβάζουμε” πολύ καλά τον εντολέα μας, αποκτούμε πλήρη εικόνα για τις ανάγκες, τη δυναμική και τις δυνατότητές του, τη λειτουργία και τη διάρθρωσή της επιχείρησής του, ώστε να είμαστε σε ετοιμότητα να προλάβουμε εγκαίρως προβληματικές καταστάσεις. Παρακολουθούμε σε πραγματικό χρόνο νομολογιακές και νομοθετικές εξελίξεις και προβαίνουμε σε ανατροφοδότηση και διορθωτικές κινήσεις στα θέματα που τον απασχολούν. Μας ενδιαφέρει η συμβουλή μας να είναι κατανοητή, εφαρμόσιμη και το κυριότερο αποτελεσματική. Το ίδιο αποτελεσματική, σε περιπτώσεις που κριθεί αυτό αναπόφευκτα απαραίτητο, είναι η συνδρομή μας σε δικαστικές ενέργειες. Μπορείτε να μας μιλήσετε για τις τεχνικές Στρατηγικής Νομικής Συμβουλευτικής που υιοθετεί η Rhetor Law Firm και ποια η αξία αυτών για τους πελάτες της εταιρείας; Α.Π.: Η εταιρεία μας καλύπτει ολιστικά τον κλάδο που ονομάζεται "Δίκαιο της Επιχείρησης", συμπεριλαμβάνει κάθε υπόθεση που εμπίπτει στις κατηγορίες του Εμπορικού, Εταιρικού, Αστικού, Φορολογικού, Εργατικού και

Η νομική υπηρεσία τείνει όλο και περισσότερο να εμπεριέχει την έννοια της έγκαιρης στοχευμένης δράσης του νομικού συμβούλου στην επίλυση προβλημάτων εν τη γενέσει τους

LAWYER _ 15

_BACK COVER STORY

Ποινικού Δικαίου και σχετίζεται με τον συναλλακτικό κύκλο ζωής μιας επιχείρησης, ανεξάρτητα αν αυτή είναι μια τυπική μικρομεσαία οντότητα ή κάποιο διεθνώς αναγνωρίσιμο brand. Από κοινού με τον εντολέα αποφασίζεται εκ των προτέρων το επιθυμητό αποτέλεσμα, τα ενδιάμεσα στάδια, καταστρώνονται τυχόν εναλλακτικές λύσεις, λαμβάνοντας υπόψη πιθανά σενάρια εξέλιξης και δεσμεύονται οι αναγκαίοι για την επίτευξη του στόχου ανθρώπινοι και υλικοί πόροι. Αλλά και για τους ιδιώτες εντολείς μας, όταν για παράδειγμα πρόκειται για την απόκτηση ενός ακινήτου, μια διαπραγμάτευση με πιστωτικό ίδρυμα ή μια σύνθετη υπόθεση οικογενειακού δικαίου, η μεθοδολογία δεν αλλάζει. Είμαστε υπερήφανοι για την εμπειρία και τις δεξιότητες των στελεχών μας και αυτό είναι κάτι που οι πελάτες μας, αλλά και αντίδικοι ή αντισυμβαλλόμενοι αναγνωρίζουν. Πώς φαντάζεστε την επόμενη μέρα της εταιρείας; Α.Π.: Η παροχή νομικών υπηρεσιών είναι ένα επάγγελμα που εμφανίζει ευαισθησία σε κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις. Κατά τη διαφαινόμενη έξοδο από τις συνθήκες πανδημίας δυστυχώς βρεθήκαμε αντιμέτωποι – έστω εξ αντανακλάσεως - με τις συνέπειες μιας πολεμικής σύρραξης με παγκόσμιο αντίκτυπο. Έχουμε, όμως, εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας και στη στελέχωσή μας και ευελπιστούμε ο ρυθμός ανάπτυξής μας να διατηρηθεί με σίγουρα και σταθερά βήματα, αντιμετωπίζοντας τις "παιδικές" ασθένειες. Μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα να αποτελέσουμε κομμάτι της προοπτικής της Θεσσαλονίκης και να συνεισφέρουμε σε αυτή. Στην παρούσα φάση γίνονται επενδύσεις σε κλάδους αιχμής, όπως τα logistics, η πληροφορική, η ενέργεια, ο τουρισμός κλπ. Ιδιαίτερα ο κλάδος του τουρισμού επιδεικνύει κινητικότητα σε επίπεδο εξαγορών και συγχωνεύσεων. Πιστεύουμε αρκετά στην αγορά των Βαλκανίων και στους ξένους επενδυτές που έρχονται στην πόλη και ήδη βρισκόμαστε σε φάση επέκτασης – ίσως και εντός του έτους – σε μία από τις χώρες αυτές. Αντίστοιχα, με τους ίδιους ρυθμούς κινείται και η ανάπτυξη του γραφείου της Αθήνας.

Δ.Ζ.: Η στρατηγική ανάπτυξής μας δεν αφορά μόνο νέες αγορές, αλλά και πεδία, όπως το συνεχώς αναπτυσσόμενο GDPR, για το οποίο υπάρχει ξεχωριστό εξειδικευμένο τμήμα στην εταιρεία μας, αλλά και τα πρόσφατα ESG κριτήρια (Environmental, Social & Governance), τα οποία σύντομα θα αποτελέσουν νέα παγκόσμια προτεραιότητα σε επίπεδο κανονιστικής συμμόρφωσης για τις επιχειρήσεις, με στόχο τη θέσπιση βέλτιστων πρακτικών στην στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης. Η εταιρεία εισέρχεται δυναμικά και σταδιακά και στον τομέα των επενδυτικών ακινήτων, έχοντας συγκροτήσει μια εξειδικευμένη ομάδα δικηγόρων, τους οποίους συνδράμει ένα εξωτερικό δίκτυο συνεργατών με τις απαραίτητες ειδικότητες (συμβολαιογράφοι, πολιτικοί μηχανικοί κλπ.), αποκτώντας έτσι το πλεονέκτημα να λειτουργεί ως ένα one-stop shop για σχεδιασμό και υλοποίηση επενδύσεων στη χώρα μας. Παράλληλα, έχουμε ήδη εκκινήσει τη συνολική ψηφιοποίηση του αρχείου μας και των πιστοποιημένων διαδικασιών μας, επενδύοντας ταυτόχρονα σε σύγχρονες ψηφιακές cloud based πλατφόρμες, σε CRM software και σε A.I. search engines, με σκοπό την ψηφιακή αναβάθμιση της εταιρείας μας. Η νομική επιστήμη έχει κάνει άλματα σε πολλά επίπεδα και η επόμενη μέρα ευελπιστούμε να συνεχίζει να βρίσκει την εταιρία μας με όλα τα απαραίτητα εχέγγυα και αξίες, για να συνεχίσει προσηλωμένη στον στόχο της ως συλλειτουργός της Δικαιοσύνης. Μοιραστείτε μαζί μας μια καινοτόμο πρακτική που εφαρμόζει η Rhetor Law Firm και πώς αυτή η πρακτική βελτιώνει την εσωτερική οργάνωση της εταιρείας και το επίπεδο των υπηρεσιών της. Δ.Ζ.: Μέσω των διαδικασιών μας έχουμε καθιερώσει τον θεσμό του “contact person”. Ο εντολέας μας απευθύνεται σε συγκεκριμένο συνεργάτη δικηγόρο της εταιρείας (contact person), ο οποίος έχει εικόνα για το σύνολο των υποθέσεών του, ανεξαρτήτως κλάδου δικαίου και ανεξαρτήτως εάν εμπλέκεται ή όχι στον χειρισμό αυτών. Σ’ αυτόν αναφέρεται η ομάδα εργασίας της εταιρείας που ασχολείται με τον χειρισμό των υποθέσεων του εντολέα και αποτελεί ουσιαστικά τον δίαυλο επικοινωνίας, ο οποίος συντονίζει την πρόοδο των εργασιών. Ο συνεργάτης αυτός διοργανώνει σε τακτά χρονικά διαστήματα συναντήσεις με τον εντολέα και τα στελέχη του, στην έδρα της επιχείρησής του και τον ενημερώνει για την εξέλιξη των υποθέσεών του τόσο προφορικά, όσο και μέσω έγγραφης αναφοράς. Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό μία σχέση αμφίδρομης εμπιστοσύνης. Ανταποκρινόμενοι, επίσης, σε μεγαλύτερες οντότητες έχουμε τη δυνατότητα να θέτουμε στη διάθεση τέτοιων επιχειρήσεων συνεργάτη δικηγόρο που λειτουργεί υβριδικά με αρμοδιότητες οιονεί εσωτερικού νομικού συμβούλου ή σε αγαστή συνεργασία με την εκάστοτε νομική υπηρεσία, με τελικό αποτέλεσμα ο εντολέας να καλύπτει οποιαδήποτε νομική ανάγκη προκύψει. Ίσως να ήταν υπερβολή να τη χαρακτηρίσουμε καινοτομία, αλλά είναι μια πρακτική την οποία οι εντολείς μας φαίνεται ότι εκτιμούν, γεγονός το οποίο επισφραγίζεται και από τις μακρόχρονες συνεργασίες μας και τις σχέσεις εμπιστοσύνης που χτίζονται στα πλαίσια αυτών. ■

16 _ LAWYER

Η στρατηγική επιλογή στην ενημέρωση

WATT+VOLT: Έμφαση στην οργανική ανάπτυξη και διπλασιασμός του ανθρώπινου δυναμικού Το ημερήσιο newsletter της BOUSSIAS είναι ένα πολύτιμο στρατηγικό εργαλείο για τους #1b3665 επαγγελματίες του κλάδου του Ανθρώπινου Δυναμικού.

Γ. Παυλάκος: «Σχεδιάζουμε επιπλέον προσλήψεις το 2021»

Καθημερινά στο Inbox σας, όλες οι ειδήσεις για την HR κοινότητα, Τον τίτλο της No. 1 αναπτυσσόμενης εταιρείας στην Ελλάδα για μετακινήσεις στελεχών, το 2020 απέσπασε η WATT+VOLT από τους Financial Times, νέες συνεργασίες, διεθνείς εξελίξεις αριθμώντας περισσότερα από 47 καταστήματα στην Ελλάδα. κ.α. παρέχουν ένα σημαντικό «Αυτή τη στιγμή απασχολούνται συνολικά 330 εργαζόμενοι, ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στους εκ των οποίων το 56% εντάχθηκε στην εταιρεία Ιανουάριο decision makersαπό τηςτον αγοράς.

του 2019, ενώ βάσει του πλάνου για το 2021 αναμένεται η πρόσληψη 131 ατόμων επιπλέον» εξήγησε στο Workforce, Εγγραφείτε ο Γιώργος Παυλάκος, HR Director της εταιρείας σημειώνοντας την έμφαση που δίνει η WATT+VOLT στην οργανική ανάπτυξη. δοκιμαστικά Γιώργος Παυλάκος Η συντριπτική πλειονότητα των εν λόγω για προσλήψεων 1 μήνα πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά από την Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού της εταιρείας, ενώ από τον Οκτώβριο του 2020 υπήρξε συνεργασία με τέσσερα recruiting agencies, προκειμένου να καλυφθούν ορισμένες θέσεις πωλήσεων, γεγονός που οφείλεται αφενός στην αμεσότητα που απαιτούνταν και αφετέρου στις ιδιαιτερότητες των θέσεων αυτών. Επιπροσθέτως, ο Γ. Παυλάκος αναφέρθηκε στη χρονιά που ολοκληρώνεται, τονίζοντας πως η εταιρεία δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα από την επιβολή των lockdown και συνέχισε τόσο το πλάνο νέων προσλήψεων όσο και τις συμφωνίες για νέα καταστήματα. «Μόνο στο 1ο lockdown χρειάστηκε να τοποθετηθεί ένα μικρό ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ποσοστό των εργαζομένωνΥπεύθυνος μας σε αναστολή, κάτιΤ:που δεν απαιτήθηκε στο 2ο λόγω της Συνδρομών: Δημήτρης Φαραό, 210 6617 777 (εσωτ. 102), Ε: farao@boussias.com Υπεύθυνη Διαφήμισης: Μαρίνα Καφέζα, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 252), Ε: mkafeza@boussias.com μεγαλύτερης προετοιμασίας μας και της απασχόλησης των ρόλων που επηρεάζονταν -όπως π.χ. οι πωλητές d2d- σε άλλα έργα που τρέχουν στην εταιρεία» κατέληξε.

Ο μετασχηματισμός του τοπίου της ενέργειας τον τελευταίο χρόνο και η ενεργειακή κρίση

Ο ρόλος των εταιρειών του ενεργειακού κλάδου εν μέσω σφοδρής ενεργειακής κρίσης, ο πρωταγωνιστικός ρόλος των ΑΠΕ, αλλά και οι παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι τα βασικότερα ζητήματα που απασχολούν αυτή τη στιγμή το δίκαιο της ενέργειας. Οι απόψεις των σημαντικότερων συμμετεχόντων στην αγορά, όπως αναλύονται στο Lawyer, αποσαφηνίζουν αρκετούς προβληματισμούς που αναπαράγονται στον δημόσιο αλλά και στον νομικό λόγο.

Της

Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 18

_IN THE SPOTLIGHT

ποτέλεσε ένα θέμα που μας απασχόλησε ιδιαιτέρως τον προηγούμενο χρόνο, όσο οι επιπτώσεις της πανδημίας έκαναν έντονα την εμφάνισή τους στις τιμές της ενέργειας. Έτσι, ο κλάδος του δικαίου της ενέργειας, ο οποίος ούτως ή άλλως βρίσκεται εδώ και χρόνια πολύ ψηλά στην ατζέντα των πολιτικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, με έμφαση στην ανάγκη μετασχηματισμού όλου του συστήματος της ενεργειακής επάρκειας για επίτευξη των απαιτητικών περιβαλλοντικών στόχων, έγινε πρωταγωνιστής στην καθημερινότητά μας. Η πολυπλοκότητά του, με ένα κανονιστικό πλαίσιο που ανανεώνεται συνεχώς, έγινε ακόμα εντονότερη και αντικείμενο συζήτησης με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία. Από τότε οι εξελίξεις τρέχουν ιλιγγιωδώς και είναι σίγουρο ότι θα μας απασχολούν για πολλούς μήνες και πιθανότατα χρόνια ακόμα. Το προσεχές διάστημα αναμένεται να γίνουν σημαντικές κινήσεις για την ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση της Ευρώπης, ενώ ακανθώδες παραμένει το ζήτημα αν η διαδικασία αυτή θα μπορέσει να συμβαδίσει με την πράσινη μετάβαση των ευρωπαϊκών χωρών. Στο προσκήνιο βρίσκεται η δημιουργία της ενεργειακής πλατφόρμας της ΕΕ (EU Energy Platform) που έχει ως στόχο την ενεργειακή διαχείριση σε εύλογες τιμές και τον περιορισμό της εξάρτησης από το φυσικό αέριο της Ρωσίας, ενώ άλλα μέτρα που πιθανώς θα οριστικοποιηθούν μέσα στο καλοκαίρι θα είναι οι ρυθμιζόμενες τιμές στη λιανική τιμή του αερίου, έκτακτα μέτρα κρατικής ενίσχυσης σε προμηθευτές και καταναλωτές και αναθεώρηση των ορίων ως προς τους εσωτερικούς κανόνες εμπορίας στα χρηματιστήρια ενέργειας, ώστε να αποφευχθούν πιθανές στρεβλώσεις και φαινόμενα χειραγώγησης. Σε ένα τόσο ρευστό και μεταβαλλόμενο κλίμα, μίλησαν στο Lawyer εκπρόσωποι των βασικών ενεργειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα για τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν το προηγούμενο διάστημα και για το πώς βλέπουν από εδώ και στο εξής να διαμορφώνεται ο κλάδος της ενέργειας με βάση και τις παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν σε ρυθμιστικό επίπεδο.

Οι τιμές του ρεύματος, η ρήτρα αναπροσαρμογής και οι παρεμβάσεις της Πολιτείας Απότοκος της ενεργειακής κρίσης που δημιουργήθηκε αρχικά την επαύριο της πανδημίας

LAWYER _ 19

και επιτάθηκε θεαματικά από τον πόλεμο στην Ουκρανία ήταν η κατακόρυφη αύξηση των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος, κάτι που απασχόλησε ιδιαίτερα τον νομικό κόσμο της χώρας. Μάλιστα, με δεδομένο ότι ολοένα περισσότεροι δικηγόροι κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν αιτήματα εντολέων τους σχετικά με τη νομική αντιμετώπιση υπέρογκων λογαριασμών, κυρίως λόγω της εφαρμογής της ρήτρας αναπροσαρμογής στην τιμή της κιλοβατώρας, οι δικηγορικοί σύλλογοι είχαν ζωηρή παρουσία στο θέμα. Η Ολομέλεια των προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος διοργάνωσε στις 28 Απριλίου ημερίδα για τη νομιμότητα της ρήτρας αναπροσαρμογής στις συμβάσεις προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας κυρίως ως προς τη συμβατότητά της με τους Γενικούς Όρους Συναλλαγών, ενώ για λογαριασμό της Ολομέλειας συντάχθηκε και γνωμοδότηση από τον αναπληρωτή καθηγητή του ΕΚΠΑ κ. Μεντή Γεώργιο σε συνεργασία με τον δικηγόρο Αθηνών ΜΔΕ Αστικού Δικαίου (ΕΚΠΑ)/Ενέργειας (ΠΑΠΕΙ) κ. Καλογεράκη Γεώργιο. Στη γνωμοδότηση αναφέρεται ότι η ένταξη της ρήτρας αναπροσαρμογής στους λογαριασμούς του ρεύματος είναι παράνομη λόγω μονομερούς επιβολής της χωρίς τη συναίνεση του καταναλωτή αλλά και λόγω του καταχρηστικού χαρακτήρα της λόγω μη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις του δικαίου του καταναλωτή ιδιαίτερα σχετικά με τους Γενικούς Όρους Συναλλαγών. Βέβαια, από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), η οποία εξέδωσε στις 29 Απριλίου διευκρινίσεις επί του θέματος, αναφέρεται ότι η παροχή από τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας κυμαινόμενων τιμολογίων, δηλαδή τιμολογίων όπου η χρέωση προμήθειας διαμορφώνεται βάσει ρήτρας αναπροσαρμογής, αποτελεί συνήθη εμπορική πρακτική, προβλεπόμενη στον Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας. Ωστόσο, καθορίζονται και συγκεκριμένες προϋποθέσεις, για να θεωρηθεί η ρήτρα αναπροσαρμογής νόμιμη, ήτοι η επαρκής ενημέρωση των καταναλωτών εκ των προτέρων, αναφορικά με τη φύση του τιμολογίου τους ως κυμαινόμενου, η κατανόηση και επαληθευσιμότητα της μεθοδολογίας υπολογισμού της και η δυνατότητα επιλογής προμηθευτή και προγράμματος προμήθειας κατά τις ανάγκες των καταναλωτών. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΡΑΕ διαπίστωσε ότι υφίσταται έλλειμμα διαφάνειας ως προς την επιβολή και την ενεργοποίηση

_IN THE SPOTLIGHT

Μάριος Ανδρικόπουλος Legal Director, ELPEDISON S.A.

Λόγω των υψηλών τιμών στην ενέργεια, οι εταιρείες του ενεργειακού κλάδου έχουν σε μεγάλο βαθμό στοχοποιηθεί στον δημόσιο λόγο. Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο ρόλος τους εν μέσω ενεργειακής κρίσης; Η στοχοποίηση των εταιρειών του ενεργειακού κλάδου και ιδίως των καθετοποιημένων εταιρειών (με παρουσία δηλαδή και στην παραγωγή και στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας) είναι απαράδεκτη. Η αγορά ενέργειας είναι μία συστημική αγορά, όπως παγίως υποστηρίζω και όπως έχει αναγνωρίσει κατ’ επανάληψη και το Συμβούλιο της Επικρατείας. Η δε ασφάλεια εφοδιασμού, στην οποία εταιρείες, όπως η ELPEDISON, συμβάλλουν κεντρικά, αφενός με μονάδες παραγωγής υψηλής τεχνολογίας και με δυνατότητα λειτουργίας με διπλό καύσιμο (δηλαδή όχι μόνο με φυσικό αέριο, αλλά και με diesel – στοιχείο εξόχως κρίσιμο σε περίπτωση διακοπής της ροής φυσικού αερίου), αφετέρου με τη διαφοροποίηση των πηγών τροφοδοσίας από φυσικό αέριο μέσω εισαγωγών Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG), αποτελεί τον κεντρικό πυλώνα για την ασφάλεια και ευημερία της χώρας, αλλά και των πολιτών. Οι εταιρείες του ενεργειακού κλάδου – κλάδος υψηλής τεχνολογίας και με ανάγκη διαρκών επενδύσεων – αποτελούν τον κορμό της ασφάλειας εφοδιασμού και υπό την έννοια αυτή στέκονται δίπλα στον πολίτη.

της ρήτρας αναπροσαρμογής και γι’ αυτό έχει εκδώσει την υπ’ αρ. 409/2020 Απόφασή της “Κατευθυντήριες Οδηγίες για τη διαφάνεια και την επαληθευσιμότητα των χρεώσεων στο ανταγωνιστικό σκέλος των τιμολογίων ΧΤ” (ΦΕΚ Β΄ 1364/14.04.2020). Με την απόφαση αυτή η ΡΑΕ έχει επιβάλει στους προμηθευτές την υποχρέωση παροχής τουλάχιστον ενός σταθερού τιμολογίου, έχει ορίσει ότι η διακύμανση οφείλει να γίνεται βάσει ενός μόνο μεγέθους της αγοράς, το οποίο να είναι εύκολα προσβάσιμο και επαληθεύσιμο από τον μέσο καταναλωτή, και έχει τυποποιήσει τη μεθοδολογία της ρήτρας αναπροσαρμογής, ώστε να είναι σαφέστερος και περισσότερο κατανοητός ο υπολογισμός της. Πάντως, έχουν ήδη κατατεθεί συλλογικές αγωγές από ενώσεις καταναλωτών, όπως η ΕΚΠΟΙΖΩ, ενώ αναμένεται και η κατάθεση της συλλογικής αγωγής του Ινστιτούτου Καταναλωτών. Σε αυτές τις αγωγές αλλά και στη δικαστική απόφαση θα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να μελετηθούν τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών, ώστε να φωτισθεί ένα πολύπλοκο

20 _ LAWYER

ζήτημα, στο οποίο οι εταιρείες ενέργειας επισημαίνουν ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες και δικαιικοί κλάδοι πέρα από το δίκαιο του καταναλωτή, ώστε να μην επικρατήσει μια τάση υπεραπλούστευσης που θα δυναμιτίσει τον δημόσιο λόγο. Για παράδειγμα, ο Μάριος Ανδρικόπουλος, Legal Director, ELPEDISON S.A., αναφέρει στο Lawyer: “Το ζήτημα το οποίο έχει επί μακρόν ανακύψει ως προς τα κυμαινόμενα τιμολόγια και τον μηχανισμό (ρήτρα) αναπροσαρμογής είναι αναντίρρητα ιδιαιτέρως σοβαρό με πλείστες και σύνθετες προεκτάσεις. Η σφοδρή επιβάρυνση των οικιακών και επαγγελματιών καταναλωτών μας απασχολεί τόσο ως προς την ουσία και τις συνέπειες έναντι των πελατών μας, όσο και υπό τη διάσταση του συστημικού κινδύνου για τον ενεργειακό τομέα και την ευστάθεια της αγοράς προμήθειας που συνεπάγεται. Στον δημόσιο λόγο έχουν, ωστόσο, αναπτυχθεί τάσεις υπεραπλούστευσης του θέματος μέσω περιοριστικού εύρους προσεγγίσεων, είτε μόνο από τη σκοπιά του αστικού δικαίου, είτε αμιγώς από αυτή του δικαίου του καταναλωτή. Η αγορά ενέργειας ωστόσο είναι μία σύνθετη αγορά η οποία αναπτύσσεται σε ρυθμιζόμενο περιβάλλον – και όχι σε πλαίσιο ελευθέρου εμπορίου - και τελεί υπό την εποπτεία τόσο της αρμόδιας ρυθμιστικής Αρχής (ΡΑΕ), όσο και του Υπουργού Ενέργειας. Διέπεται δε ισομερώς και συνδυαστικά τόσο από κανόνες δημοσίου δικαίου, όσο και ιδιωτικού. Κατά την έννοια αυτή είμαι ιδιαίτερα επιφυλακτικός ενώπιον απλουστευτικών αναλύσεων, οι οποίες έχουν λάβει μεγάλη δημοσιότητα, ενώ υπογραμμίζω πως η έστω και έμμεση υποδαύλιση ενός νέου κινήματος «δεν πληρώνω» θα έχει ολέθριες επιπτώσεις και όλοι είναι υποχρεωμένοι να αναλογιστούν την ευθύνη που επάγεται ο δημόσιος λόγος.” Πάντως, με δεδομένο ότι έχουν ήδη δρομολογηθεί εξελίξεις σε κεντρικό επίπεδο από την Πολιτεία τόσο ως προς τη στήριξη των καταναλωτών – καθώς άλλωστε πρόκειται για μια παγκόσμια ενεργειακή κρίση – όσο και ως προς τη φορολόγηση των εταιρειών προμήθειας ρεύματος, ο Μάριος Ανδρικόπουλος, αν και θετικός, εφιστά την προσοχή σε ορισμένα ζητήματα: “Αναντίρρητα, το εσωτερικό ενεργειακό πρόβλημα είναι υπαρκτό – αποτελεί τμήμα της ευρύτερης παγκόσμιας κρίσης – και κατά συνέπεια είναι πολυδιάστατο. Ενώπιον αυτής της κατάστασης ασφαλώς κάθε μέτρο

Διμερή συμβόλαια πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας (PPAs): Η εισφορά τους στον ανταγωνισμό και την προαγωγή των καθαρών μορφών ενέργειας Οι νομοθετικές εξελίξεις στο χώρο της ενέργειας (εισαγωγή του Μοντέλου – Στόχου) και η τεχνολογική πρόοδος (διεύρυνση λύσεων αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας) έφεραν στο προσκήνιο τη δυνατότητα σύναψης διμερών συμβάσεων μεταξύ παραγωγών ΑΠΕ και μεγάλων τελικών καταναλωτών.

ο κίνητρο συνίσταται στη μακροπρόθεσμη Αναμένεται, επίσης, ότι σύντομα η σύναψη διασφάλιση των μερών έναντι των διακυμάντέτοιων “πράσινων” PPAs θα επιδοτηθεί από σεων της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας το κράτος δημιουργώντας επιπλέον κίνητρο και στη χονδρεμπορική αγορά. Όταν η τιμή στη συναλλακτική ασφάλεια στα εμπορικά μέρη για χονδρεμπορική αγορά κινείται σε υψηλότερα την προσφυγή σε αυτά, κάτι που βέβαια πρέπει επίπεδα από τη συμφωνημένη τιμή, ο παραπρώτα να περάσει από το μικροσκόπιο της ΓΔ γωγός υφίσταται απώλειες και ωφελείται ο Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Συνεπώς, η προώθηση των διμερών συμβάσεων καταναλωτής και το αντίστροφο όταν η τιμή οδηγεί τόσο στην προαγωγή καθαρών μορφών της χονδρεμπορικής κινείται σε χαμηλότερα ενέργειας όσο και στη διαφοροποίηση του ανταεπίπεδα από τη συμφωνημένη τιμή. Όμως, σε γωνισμού, καθώς οι συμβάσεις αυτές λειτουρμακροπρόθεσμο επίπεδο, τα μέρη ωφελούνται γούν σαν εναλλακτική μορφή συναλλαγών προς αμοιβαία καθόσον συμφωνούν σε μια τιμή που την υποχρεωτική κοινοπραξία (αγορά επόμενης κρίνεται και από τα δύο ως εύλογη για ένα ημέρας), κάτι που μπορεί συνολικά να πιέσει συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Εταίρος τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας προς τα Στη χώρα μας η ενεργειακή νομοθεσία (άρθρο KLC LAW FIRM κάτω. Είναι προφανές ότι για την ενεργοποίηση 47 παρ.2 του Ν. 4001/2011) προβλέπει ότι και σταδιακή επέκταση των συναλλαγών μέσω προκειμένου ένας οικονομικός φορέας να προδιμερών συμβάσεων απαιτείται λήψη ρυθμιστικών βαίνει στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας μέτρων αλλά και εξοικείωση με τα σχετικά συμβατικά σε κάθε είδους καταναλωτές πρέπει να είναι κάτοχος μορφώματα και τη διαχείριση όλων των συνεπαγόμενων άδειας προμήθειας. Επομένως, μέχρι στιγμής σε διμερίσκων εκ μέρους των παικτών της αγοράς, συμπεριλαμρείς συμβάσεις έχουν προβεί κυρίως καθετοποιημένοι βανομένων και των τραπεζών, ώστε να εξασφαλίζεται η όμιλοι που διαθέτουν τόσο παραγωγικό βραχίονα σε ΑΠΕ χρηματοδοσιμότητα (bankability) των έργων ΑΠΕ. Στο όσο και βραχίονα προμήθειας. Βεβαίως, προμηθευτές πλαίσιο αυτό τίθενται εξειδικευμένα και πολύπλοκα είτε έχουν, είτε όχι, άδεια φορέα συλλογικής εκπρονομικά θέματα, καθώς και πολυεπίπεδα δικαιοπολιτικά σώπησης (ΦΟΣΕ ή ΦΟΣΕΤΕΚ) (“Aggregator”) μπορούν να ζητήματα, ιδιαίτερα επίκαιρα ενόψει της ενεργειακής αγοράσουν ρεύμα σε συγκεκριμένη τιμή από οποιονδήκρίσης που βιώνουμε. ποτε παραγωγό ΑΠΕ που έχει επιλέξει να συμμετέχει στην αγορά και να το μεταπωλήσουν στον καταναλωτή σε αυτή την τιμή συν ένα περιθώριο εύλογου κέρδους. Με τα σημερινά τεχνολογικά δεδομένα σε μια διμερή σύμβαση θα χρειάζεται η διαμεσολάβηση ενός Προμηθευτή/Aggregator, προκειμένου να καλύπτει σε διαρκή βάση τη ζήτηση του καταναλωτή, κάτι που δεν μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον παραγωγό κυρίως λόγω της στοχαστικότητας των ΑΠΕ. Ο Προμηθευτής εγγυάται μέσω της διαφοροποίησης του χαρτοφυλακίου του τη συνεχή προμήθεια του καταναλωτή με ηλεκτρική ενέργεια (π.χ. Καψάλη 10, 106 74, Αθήνα ώρες της νύκτας, επίδραση της ταχύτητας του ανέμου), Τ: +30 (210) 72 64 500 F: +30 (210) 72 64 510 όταν ο Παραγωγός ΑΠΕ δεν είναι σε θέση να το πράξει, E: klcathens@klclawfirm.com W: klclawfirm.com και εισπράττει μια αμοιβή από τον τελικό καταναλωτή για αυτή την υπηρεσία διαθεσιμότητας (sleeved fee). LAWYER _ 21

_ADVERTORIAL

_INFO

Δρ. Βασίλης Καραγιάννης

_IN THE SPOTLIGHT

Παναγιώτης Αλεξανδράκης Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών & Κανονιστικής Συμμόρφωσης, ΗΡΩΝ

Ποιες ήταν οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετώπισε τον τελευταίο χρόνο το νομικό τμήμα μιας εταιρείας που δραστηριοποιείται στην αγορά προμήθειας ρεύματος, ειδικά εν μέσω των σοβαρών προβλημάτων ρευστότητας; Αναμφίβολα, εν μέσω της παρούσας ενεργειακής και γεωπολιτικής κρίσης, η ρευστότητα και εν τέλει η βιωσιμότητα της εγχώριας αγοράς προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου βάλλεται πανταχόθεν. Στο πλαίσιο των ως άνω εξελίξεων και υπό το πρίσμα της πελατοκεντρικής πολιτικής της Εταιρείας μας ως Διεύθυνση Νομικών Υπηρεσιών της ΗΡΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε., κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε πλείονες προκλήσεις με απώτερο σκοπό την ανεύρεση λύσεων διασφάλισης της βιωσιμότητας της Εταιρείας και ικανοποίησης των συμφερόντων των πελατών μας. Μια από τις σημαντικότερες εξ αυτών ήταν η υλοποίηση ενός καινοτόμου για τα ελληνικά δεδομένα προϊόντος, του Προγράμματος ΗΡΩΝ ΕΝ.Α. (ΕΝεργειακή Ανεξαρτησία). Ειδικότερα, ως Διεύθυνση Νομικών Υπηρεσιών αναλάβαμε, από το στάδιο του σχεδιασμού του Προγράμματος, την υποστήριξη της Εταιρείας προκειμένου η πρωτοποριακή αυτή ιδέα να καταστεί πράξη και παρείχαμε τις υπηρεσίες μας, οποτεδήποτε κρίθηκε απαραίτητο. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η Διεύθυνσή μας προέβη στη σύνταξη των νομικών κειμένων συμπεριλαμβανομένων των σχετικών συμβάσεων προμήθειας, που αφορούν στο συγκεκριμένο Πρόγραμμα, το οποίο αποτελεί το μοναδικό εργαλείο μείωσης έως και μηδενισμού του κόστους προμήθειας της ηλεκτρικής ενέργειας των οικιακών καταναλωτών, των επαγγελματιών, των μικρομεσαίων ή/και μεγαλύτερων επιχειρήσεων, έως και για 20 έτη, μέσα από τα φωτοβολταϊκά της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ και της ΗΡΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ, χωρίς ωστόσο να απαιτείται να εγκαταστήσουν οτιδήποτε. Περαιτέρω, αφουγκραζόμενοι τις δικαιολογημένες ανησυχίες των μεγάλων επιχειρήσεων/καταναλωτών (μέσης τάσης), αναπτύξαμε πλήρως, από νομικής πλευράς, Μακροχρόνιες Διμερείς Συμβάσεις Αγοραπωλησίας Ηλεκτρικής Ενέργειας με Χρηματοοικονομικό Διακανονισμό (Virtual Power Purchase Agreements/Παράγωγα) και με Φυσική Παράδοση (Physical PPAs) ως απολύτως χρήσιμα εργαλεία αντιστάθμισης κινδύνου. Ήδη έχουμε προχωρήσει στην υπογραφή και υλοποίηση 14 τέτοιων Συμβάσεων για περισσότερα των 30 MW. Έτσι, έχοντας, όπως πάντα, ως βασική κινητήριο δύναμή μας την πρωτοπορία, επιτύχαμε να προσφέρουμε στην ελληνική αγορά τις μακροχρόνιες Συμβάσεις Πώλησης Ενέργειας (PPAs), ανοίγοντας έτσι στην πράξη τον “δρόμο” για ουσιαστική εξοικονόμηση κόστους στην κατανάλωση σε συνδυασμό με την ενίσχυση της “πράσινης” ενέργειας, στη βιομηχανία αλλά και σε μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις και αναδεικνύοντας τη χρησιμότητα του συγκεκριμένου εργαλείου στην εγχώρια αγορά.

22 _ LAWYER

κεντρικής παρέμβασης της Πολιτείας υπέρ των καταναλωτών είναι θετικό και επιθυμητό. Αναμένεται η εξειδίκευση των μέτρων ως προς την εφαρμογή τους, ενώ ουσιώδης είναι και η διάσταση της συμβατότητας με το ενωσιακό δίκαιο. Ιδιαιτέρως, ωστόσο, σημαντικό είναι οι έννοιες windfall profits/ income να τύχουν σαφούς, διαφανούς και αδιάβλητου προσδιορισμού τόσο ορολογικά, όσο και ποσοτικά. Ευχής έργον θα είναι σε κάθε περίπτωση και η συντονισμένη παρέμβαση σε ευρωπαϊκό επίπεδο η οποία μένει να καθορισθεί.” Γίνεται σαφές ότι πρόκειται για ένα θέμα με ευρύτερες διαστάσεις που πέρα από τον καταναλωτή αφορούν και τη συνολική αγορά ενέργειας της Ελλάδας, στην οποία παρατηρούνται ακόμα δομικά προβλήματα που εμποδίζουν τον ανταγωνισμό και περιορίζουν τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων ενέργειας, προβλήματα τα οποία μόνο με κεντρική παρέμβαση μπορούν να επιλυθούν. Όπως εξηγεί ο Παναγιώτης Αλεξανδράκης, Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών & Κανονιστικής Συμμόρφωσης, ΗΡΩΝ: “Έχει καταστεί, πλέον, απολύτως σαφές ότι απαιτούνται δομικές παρεμβάσεις στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της αγοράς ενέργειας της χώρας, τόσο όσον αφορά στη ρευστότητα αυτής όσο και στη λειτουργία της εντός ενός πλαισίου υγιούς ανταγωνισμού. Κατ’ αρχάς, μέσω της σύναψης και περαιτέρω διείσδυσης, διμερών Συμβάσεων Πώλησης Ηλεκτρικής Ενέργειας, θα ενισχυθεί η σχετική δραστηριοποίηση των προμηθευτών εντός των οργανωμένων αγορών και θα αντιμετωπισθεί/ αντισταθμιστεί η μεταβλητότητα των τιμών. Έχει ανακύψει, από μακρό χρονικό διάστημα, ως επιτακτική η ανάγκη τροποποίησης των (εν πολλοίς παρωχημένων) διατάξεων του Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας σε Πελάτες, προεξάρχουσας της ανάγκης αναθεώρησης του πλαισίου που διέπει την αλλαγή προμηθευτή (άρθρο 42 ΚΠΗΕ) μετά την υπ’ αρ. 1888/2020 απόφαση του ΣτΕ. Στην ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας η δραστηριότητα της προμήθειας εμφανίζει εξαιρετικά χαμηλά περιθώρια κέρδους με πολύ μικρό ετήσιο όφελος – πλέον με σημαντικότατου ύψους δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ ζημία. Συνεπώς, ακόμα και αν ο κάθε καταναλωτής καταλείπει ανεξόφλητες οφειλές μικρού ύψους (με τις παρούσες τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, δεν υφίστανται πλέον παρά μόνον οφειλές μεγάλου ύψους), το

άθροισμα αυτών καθιστά τη δραστηριότητα της προμήθειας ζημιογόνο για τους προμηθευτές. Παράλληλα, ο «ενεργειακός τουρισμός» που σημειώνεται τα τελευταία έτη από στρατηγικούς κακοπληρωτές, σε συνδυασμό με τις οικονομικά ασύμφορες και χρονοβόρες δικαστικές διεκδικήσεις για ληξιπρόθεσμες οφειλές, έχουν αποδείξει ότι η δυνατότητα απενεργοποίησης μετρητή φορτίου κατ’ άρθρ. 39, παρ. 6 ΚΠΗΕ είναι ουσιαστικά το μόνο μέσο για την «προστασία» του Προμηθευτή έναντι της συσσώρευσης οφειλών. Ακόμα και αυτό το μέσο, όμως, στην πράξη δεν είναι από μόνο του πάντοτε απόλυτα αποτελεσματικό, καθόσον συχνότατα παρατηρείται καθυστερημένη ή ανεπιτυχής υλοποίηση της εντολής απενεργοποίησης από τον αρμόδιο Διαχειριστή, γεγονός το οποίο επίσης πρέπει να αντιμετωπιστεί ρυθμιστικά, δεδομένου ότι επιφέρει δυσβάσταχτες συνέπειες για τον Προμηθευτή και τον εκθέτει σε σημαντικούς οικονομικούς κινδύνους.”

Ο πρωταγωνιστικός ρόλος των ΑΠΕ Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι εδώ και χρόνια στο επίκεντρο των εξελίξεων στον τομέα της ενέργειας, όπως άλλωστε επιτάσσουν και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα που θέτουν μεγαλεπήβολους στόχους για τη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα με χρονικούς ορίζοντες το 2030 και το 2050. Ως εκ τούτου, υπάρχει έντονη κινητικότητα τόσο σε νομοθετικό όσο και σε επιχειρηματικό επίπεδο. Εμβληματική υπήρξε μέσα στον Μάιο η εξαγορά από τον Όμιλο της Motor Oil του 29,87% των μετοχών του Ομίλου Ελλάκτωρ και η απόκτηση του 75% του χαρτοφυλακίου της Ελλάκτωρ συνολικής ισχύος 493 MW καθώς επίσης και σειράς έργων υπό κατασκευή συνολικής ισχύος άνω των 1,6 GW. Με αυτή τη συμφωνία ο Όμιλος Motor Oil γίνεται ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα, καθώς και συστήματα αποθήκευσης ενέργειας) που αγγίζει τα 800MW δυναμικότητας σε εν λειτουργία έργα και συνολικά 2,3 GW χαρτοφυλάκιο υπό κατασκευή και προς ανάπτυξη. Επιπλέον, προ ημερών τέθηκε σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση το νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το οποίο φιλοδοξεί να ξεπεράσει χρόνια προβλήματα που έχουν επισημανθεί από τους συμμετέχοντες σε

Αλεξία Τροκούδη Δικηγόρος, Διευθύντρια Νομικής Υποστήριξης, Ρυθμιστικών Θεμάτων και holdings, ΕΛΠΕ

Ποιες ήταν οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετώπισε τον τελευταίο χρόνο το νομικό τμήμα του ομίλου ΕΛΠΕ; O τελευταίος χρόνος και ειδικά η ενεργειακή κρίση που διαρκεί τους τελευταίους 6 μήνες, χωρίς να είναι ορατό το πότε θα περατωθεί, ανέδειξε τη σημασία των ΑΠΕ στο ενεργειακό σύστημα όλης της ΕΕ. Ως εκ τούτου, η αυξανόμενη διείσδυση των ΑΠΕ αφενός εξυπηρετεί τον στόχο της πράσινης μετάβασης και της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αφετέρου όμως συμβάλλει στην σταδιακή απεξάρτηση από την εισαγωγή ορυκτών καυσίμων για ηλεκτροπαραγωγή, των οποίων η μεγάλη μεταβλητότητα στην τιμή αποδείχθηκε ότι έχει δυσμενέστατες επιπτώσεις στους Ευρωπαίους καταναλωτές ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, ο Όμιλος αύξησε έτι περαιτέρω τον στόχο του για το 2025 σε 1000 MW στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, με αποτέλεσμα το νομικό μας τμήμα να κληθεί να υποστηρίξει ένα μεγάλο όγκο νομικών θεμάτων σε νομικούς ελέγχους για εξαγορές φ/β και αιολικών πάρκων (due diligence/εκπόνηση συμβάσεων αγοραπωλησίας) αλλά και σε όλο το φάσμα της αδειοδότησης, ανάπτυξης και λειτουργίας έργων ΑΠΕ. Εξάλλου, με αφορμή την ενεργειακή κρίση αξιολόγησε είτε εκ νέου είτε εξ΄ αρχής τρόπους πληρωμής των μονάδων του λαμβάνοντας υπόψη του και τις νέες “Κατευθυντήριες γραμμές του 2022 για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του κλίματος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας” (CEEAG) στο πλαίσιο της διασφάλισης των συμφερόντων.

αυτή την αγορά. Έτσι, περιλαμβάνει διατάξεις για τον εκσυγχρονισμό της αδειοδοτικής διαδικασίας των ΑΠΕ, την αδειοδότηση των δραστηριοτήτων της παραγωγής και της αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και το πλαίσιο για την ανάπτυξη πιλοτικών θαλάσσιων πλωτών φωτοβολταϊκών σταθμών. Οι νομοθετικές αυτές παρεμβάσεις αποτελούν κομβικό σημείο για την περαιτέρω ανάπτυξη των ΑΠΕ, κάτι που θα οδηγήσει σε εντατικότερη επενδυτική δραστηριότητα στη χώρα αλλά και σταδιακά σε πτώση των τιμών ρεύματος. Όπως επισημαίνει η Αλεξία Τροκούδη, Διευθύντρια Νομικής Υποστήριξης, Ρυθμιστικών Θεμάτων και holdings, ΕΛΠΕ: “Η δεύτερη φάση της απλοποίησης της διαδικασίας αδειοδότησης είναι το κοινό αίτημα όλης της αγοράς ΑΠΕ και λίαν προσφάτως ο σχετικός νόμος τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση. Μόνο με την κατά το δυνατόν

LAWYER _ 23

_IN THE SPOTLIGHT

Σπυριδούλα Μεγαλοκονόμου Διευθύντρια Νομικών Θεμάτων, MYTILINEOS

Ποιες ήταν οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετώπισε τον τελευταίο χρόνο το νομικό τμήμα του ομίλου MYTILINEOS; Σε κανονιστικό επίπεδο, ο τομέας των ΑΠΕ εξακολουθεί να παρουσιάζει τις γνωστές προκλήσεις, την πολυνομία και την συχνή και περιστασιακή νομοθέτηση για την αντιμετώπιση αναφυόμενων κάθε φορά θεμάτων σε διάσπαρτα νομοθετήματα, με απουσία κωδικοποίησης και συστηματοποίησης των ρυθμίσεων. Αυτό το περιβάλλον δημιουργεί συχνή ανατροπή των ισχυόντων και ανασφάλεια δικαίου, δυσκολίες στην έρευνα και δυσχέρειες στην εξαγωγή συμπερασμάτων από έναν νομικό. Σε ό,τι αφορά συμβατικά ζητήματα, οι μεγάλες και απρόσμενες αυξήσεις σε πρώτες ύλες (χάλυβας, χαλκός, αλλά και πυρίτιο - την πρώτη ύλη των φωτοβολταϊκών πλαισίων κλπ.) και μεταφορές γεννούν ζητήματα και αντιπαραθέσεις ερμηνείας και εφαρμογής συμβατικών όρων, σε εγχώριες και διεθνείς συμβάσεις, που διέπονται από διαφορετικά δίκαια. Στον τομέα της προμήθειας ρεύματος οι προκλήσεις είναι προφανώς περισσότερες κατά το τελευταίο έτος. Η χρονιά περιλαμβάνει τη λειτουργία νέου μοντέλου αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, προσπάθειες για ενεργειακή μετάβαση σε καθαρότερες πηγές ενέργειας και μαζί απρόβλεπτες εξωγενείς αυξήσεις τιμών στην αλυσίδα των συμμετεχόντων στην αγορά μέχρι τον τελικό καταναλωτή. Αυτό προφανώς έχει επιφέρει συνεχείς ρυθμιστικές αλλαγές και παρεμβάσεις, περισσότερους ελέγχους αρχών από το σύνηθες, αλλά και την ανάγκη διαχείρισης πολλών συμβατικών ζητημάτων. Υπάρχει βεβαίως και μία άλλη, πιο φωτεινή πλευρά της προμήθειας, που είναι αυτή της εξέλιξης και του επανακαθορισμού της σχέσης προμηθευτή και πελάτη. Δεν μιλάμε πια για τυπική σχέση και σύμβαση πωλήσεως αγαθού, αλλά για μια δυναμική, μοντέρνα σχέση, που περιλαμβάνει υπηρεσίες και πρόσθετα προϊόντα (π.χ. υπηρεσίες ηλεκτροκίνησης, ενεργειακού συμψηφισμού κλπ.), ώστε να καλύπτονται περισσότερες ενεργειακές ανάγκες του πελάτη.

ταχύτερη αδειοδότηση και μείωση της σχετικής γραφειοκρατίας θα είναι εφικτή η ανάπτυξη και θέση σε λειτουργία περισσότερων έργων, ενώ ταυτόχρονα δίνεται και θετικό σήμα πρακτικής υποστήριξης τέτοιων επενδύσεων στους ξένους επενδυτές που θα επιθυμούσαν να συμμετέχουν στην ελληνική αγορά ΑΠΕ. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η συμπερίληψη του νομικού πλαισίου για την αποθήκευση ενέργειας στο εν λόγω σχέδιο νόμου, ιδίως ενόψει της στοχαστικότητας των ώριμων τεχνολογιών (φ/β και αιολικά πάρκα), γεγονός που θα οδηγήσει σε ακόμη μικρότερη εξάρτηση από τα εισαγόμενα καύσιμα ηλεκτροπαραγωγής. Εντούτοις, μία 24 _ LAWYER

επιπλέον αναγκαία παρέμβαση που θα απελευθερώσει ακόμη περισσότερο το αιολικό δυναμικό της Ελλάδας, είναι το νομικό πλαίσιο για τα υπεράκτια αιολικά πάρκα, το οποίο σε συνδυασμό με τις ανωτέρω παρεμβάσεις αναμένεται να οδηγεί στην κατασκευή μεγάλης κλίμακας έργων, τα οποία αναπόφευκτα θα οδηγήσουν σε αποκλιμάκωση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας μετά την υλοποίησή τους. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι ξένοι επενδυτές έχουν αναδείξει μέγιστο ενδιαφέρον, προκειμένου να επενδύσουν στην χώρα μας στον τομέα των υπεράκτιων αιολικών μέσα από συνεργασίες. Στο χέρι μας είναι να διασφαλίσουμε ότι το νομικό πλαίσιο και οι διαδικασίες που θα θεσπιστούν θα «υπόσχονται» ταχείς διαδικασίες, διαφανείς και εύλογα υποσχόμενες επενδύσεις ανάλογες των λειτουργούντων στο εξωτερικό.” Βεβαίως, η προώθηση των έργων ΑΠΕ, έτσι ώστε να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι αλλά και να καταστεί εφικτή η πτώση των τιμών ενέργειας σε σταθερό επίπεδο, απαιτεί και ευρύτερες δομικές παρεμβάσεις, όπως την πρόσβαση των προμηθευτών ενέργειας στο χαμηλό μεσοσταθμικό κόστος ενέργειας των ΑΠΕ, το οποίο έχει διαμορφωθεί, όπως εξηγεί στο Lawyer η Σπυριδούλα Μεγαλοκονόμου - Διευθύντρια Νομικών Θεμάτων, MYTILINEOS: “Η ανάπτυξη έργων ΑΠΕ στηρίζεται έως σήμερα σε καθεστώτα ενίσχυσης, το κυριότερο εκ των οποίων προϋποθέτει πλέον επιτυχή συμμετοχή σε διαγωνισμούς που διεξάγει ο ρυθμιστής. Το ισχύον καθεστώς σκοπό έχει την παροχή κινήτρου για την υλοποίηση επενδύσεων και την παροχή δυνατότητας χρηματοδότησης έργων ΑΠΕ, τα οποία μέχρι πρόσφατα ήταν ακριβότερα (είχαν μεγαλύτερο μακροχρόνιο μεσοσταθμικό κόστος ενέργειας) από τις θερμικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και επομένως δεν ήταν ανταγωνιστικά. Πλέον, με τις διαφαινόμενες μεσομακροπρόθεσμα τιμές, τόσο στα ορυκτά καύσιμα όσο και στα δικαιώματα εκπομπών, το μακροχρόνιο μεσοσταθμικό κόστος ενέργειας είτε από φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις είτε από αιολικούς σταθμούς είναι χαμηλότερο από αυτό των θερμικών μονάδων. Επομένως, μελλοντικά θα πρέπει να διευκολυνθεί η άμεση πρόσβαση των προμηθευτών και των καταναλωτών εντάσεως ενέργειας στο προαναφερθέν χαμηλότερο μακροχρόνιο μεσοσταθμικό κόστος ενέργειας των ΑΠΕ. Αυτό θα καταστεί εφικτό με την προώθηση των διμερών συμβολαίων αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της ενίσχυσης του σχετικού πλαισίου, που θα οδηγήσει σε δημιουργία ρευστότητας και διαφάνειας

στην αγορά. Η διαθεσιμότητα φθηνότερης ενέργειας από έργα ΑΠΕ θα ρίξει τις τιμές στην αγορά επόμενης ημέρας τις ώρες που θα υπάρχει ηλιοφάνεια και υψηλό αιολικό δυναμικό. Βέβαια, η υψηλότερη διείσδυση των ΑΠΕ συνοδεύεται από αύξηση των αναγκών για εξισορρόπηση ενέργειας. Ωστόσο, η ενεργός συμμετοχή των ΑΠΕ στην αγορά εξισορρόπησης, η δυνατότητα για συναλλαγές πολύ κοντά στον πραγματικό χρόνο μέσω της συνεχούς συζευγμένης ενδοημερήσιας αγοράς καθώς και η εξέλιξη και άλλων τεχνολογιών, όπως οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, θα δώσουν λύσεις. Τέλος, εννοείται ότι παραμένει η ανάγκη επίλυσης χρονιζόντων θεμάτων του τομέα των ΑΠΕ, όπως η απλούστευση και επιτάχυνση της αδειοδότησης, η δημιουργία διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου για σύνδεση στις υποδομές κλπ.” Είναι, φυσικά, σαφές ότι η διαφαινόμενη αυτή επικράτηση των ΑΠΕ με την τελική πτώση των τιμών ενέργειας δεν είναι κάτι που θα συμβεί ούτε άμεσα ούτε με μεμονωμένες νομοθετικές παρεμβάσεις, αλλά με έναν ευρύτερο σχεδιασμό που θα καταργεί περιορισμούς και παθογένειες ετών. Το momentum είναι δεδομένο, οπότε μένει να δούμε πώς θα αξιοποιηθεί. Όπως επισημαίνει εύστοχα η Δήμητρα Χατζηαρσενίου, Head of Legal Department, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε., Όμιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ: “Θεωρώ ότι οι περισσότεροι πολίτες έχουν πλέον συνειδητοποιήσει ότι η απεξάρτηση της χώρας μας αλλά και της Ευρώπης εν γένει από την εισαγόμενη ενέργεια θα επιτευχθεί μόνο με μαζική στροφή στις ΑΠΕ. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με την άνοδο των τιμών του φυσικού αερίου από το φθινόπωρο του 2021, οι οποίες στη συνέχεια εκτοξεύθηκαν λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, κατέδειξαν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η διείσδυση των ΑΠΕ στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής, τόσο μειώνεται, έως και μηδενίζεται, η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας. Άρα, κατά την άποψή μου, οι παρεμβάσεις που απαιτούνται είναι προς την κατεύθυνση ενίσχυσης της διείσδυσης των ΑΠΕ (και των έργων αποθήκευσης και διασύνδεσης) με νέο χωροταξικό σχεδιασμό που θα προωθεί τις ΑΠΕ στο μέγιστο δυνατό βαθμό, με πλήρη τεκμηρίωση των αποκλεισμών και περιορισμών, που θα πρέπει να είναι αντικειμενικοί και απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις και τοπικές διακρίσεις. Επίσης, το Κράτος θα πρέπει να αξιοποιήσει διαθέσιμα εργαλεία ενίσχυσης έργων ΑΠΕ και να εξασφαλίσει και εθνικούς πόρους για την επίτευξη των στόχων του ΕΣΕΚ, για την ταχύτερη απεξάρτηση από εισαγόμενη ενέργεια.”

Δήμητρα Χατζηαρσενίου Head of Legal Department, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε., Όμιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

Ποιες ήταν οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετώπισε τον τελευταίο χρόνο το νομικό τμήμα της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ; Οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετώπισε τον τελευταίο χρόνο το νομικό τμήμα της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ, που είναι η μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία ΑΠΕ στην Ελλάδα, ήταν αφενός η διατήρηση της πρωταγωνιστικής της θέσης στην αγορά σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο ρυθμιστικό και επιχειρηματικό περιβάλλον μέσω της εντατικοποίησης υλοποίησης νέων επενδύσεων σε αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου ήδη δραστηριοποιείται, σε υδροηλεκτρικά πάρκα και σε έργα αντλησιοταμίευσης, καθώς και έργα αποθήκευσης και άλλων τεχνολογιών (βιοαέριο, βιομάζα κ.ά.), και αφετέρου η προσαρμογή στον νέο νόμο 4706/2020 για την εταιρική διακυβέρνηση, με την θέσπιση και υιοθέτηση ενός νέου πλαισίου λειτουργίας που ενισχύει τη διαφάνεια και τη βιώσιμη επιχειρηματική ανάπτυξη.

Η Πράσινη Ταξινομία, το φυσικό αέριο και η πυρηνική ενέργεια Με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία να καθορίζει σε τεράστιο βαθμό τις πολιτικές της ΕΕ, ο χαρακτηρισμός μιας επένδυσης ως “πράσινης” ή όχι διαδραματίζει κομβικό ρόλο στη δυνατότητα χρηματοδότησής της. Αυτός είναι και ο λόγος που υπήρξε τόσο μεγάλη διαμάχη και διαπραγμάτευση πριν δημοσιευθεί η εξουσιοδοτική πράξη για τον Κανονισμό Taxonomy, η οποία εξειδικεύει περαιτέρω ποιες επενδύσεις θεωρούνται βιώσιμες. Η πρόσφατα εκδοθείσα συμπληρωματική εξουσιοδοτική πράξη της Επιτροπής προσθέτει τις μονάδες καύσης ορυκτού αερίου και τις πυρηνικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής στη μεταβατική δέσμη μέτρων του άρθρου 10 παρ. 2 του Κανονισμού της Πράσινης Ταξινομίας, έχοντας ήδη καθυστερήσει αυτή την αμφιλεγόμενη απόφαση σε δύο τομείς παραγωγής ενέργειας, όπου οι απόψεις ήταν αντικρουόμενες. Η συμπερίληψή τους στην Πράσινη Ταξινομία προσέλκυσε αντιδράσεις κατά βάση από τους φορείς του περιβαλλοντικού χώρου στην Ευρώπη, κυρίως με το επιχείρημα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της ανάγκης στήριξης των ΑΠΕ, ενώ σαφώς τίθεται και το ζήτημα της σκοπιμότητας της LAWYER _ 25

_IN THE SPOTLIGHT εξάρτησης από το φυσικό αέριο, την ώρα που το αίτημα για ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση από αυτό είναι πιο καίριο από ποτέ. Από την άλλη, παρά τις αντιδράσεις αυτές, είναι ξεκάθαρο ότι το αίτημα για ταχεία ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση από το φυσικό αέριο, στο οποίο είχε στηριχθεί όλη η σταδιακή μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα, δεν είναι τόσο απλό να εκπληρωθεί άμεσα και φυσικά επαναφέρει στο προσκήνιο πηγές ενέργειας, όπως η πυρηνική, με μεγάλη δυναμική που στηρίζουν σε υψηλό ποσοστό τις ενεργειακές απαιτήσεις χωρών, όπως η Γαλλία. Σε αυτά τα πλαίσια, πάντως, έχουν τεθεί αυστηροί όροι για τη θεώρηση αυτών των επενδύσεων ως βιώσιμες, κάτι που τελικά αποδυναμώνει αρκετά τη συμπερίληψή τους στην Ταξινομία. Στην περίπτωση δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το ορυκτό αέριο, για παράδειγμα, η εγκατάσταση θα πρέπει να στραφεί πλήρως σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή δραστηριότητες με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως τις 31 Δεκεμβρίου 2035, ενώ η όποια επένδυση θα πρέπει να έχει ξεκινήσει ως το 2030, να υποκαθιστά μια άλλη πιο ρυπογόνο εγκατάσταση και να μη μπορεί να υποκατασταθεί από μονάδα ΑΠΕ. Ουσιαστικά, δηλαδή, πρόκειται για ανοχή μιας τέτοιου είδους εγκατάστασης, όταν δεν υπάρχει καμία άλλη εναλλακτική, κάτι που αποτυπώνεται και στις αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις αναφορικά με την προστασία του περιβάλλοντος, την ενέργεια και το κλίμα (CEEAG). Από την άλλη, η πυρηνική ενέργεια διέπεται από αυστηρούς όρους ασφαλείας και περιβαλλοντικούς όρους (μεταξύ άλλων για τη διαχείριση των αποβλήτων) με στόχο την τήρηση της αρχής της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης. Η εξουσιοδοτική πράξη μένει τώρα να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ μέχρι τον Αύγουστο του 2022 και έπειτα θα τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2023. Κάθε τρία χρόνια η Επιτροπή θα επανεξετάζει τα κριτήρια επιλογής μιας επένδυσης ως βιώσιμης προς χρηματοδότηση. Στην πράξη, πάντως, λόγω των προαναφερόμενων αυστηρών προϋποθέσεων, η χρηματοδότηση τέτοιου είδους δραστηριοτήτων ως βιώσιμων καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη, ειδικά για την Ελλάδα όπου οι περιβαλλοντικοί όροι των υφιστάμενων αυτή τη στιγμή μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο απέχουν σημαντικά από τα όρια που τίθενται. ■

Σπυριδούλα Μεγαλοκονόμου Διευθύντρια Νομικών Θεμάτων, MYTILINEOS

ώς κρίνετε το γεγονός Π ότι η εξουσιοδοτική πράξη που συμπληρώνει την Ταξινομία της ΕΕ ενέταξε υπό προϋποθέσεις στις πράσινες επενδύσεις και τις μονάδες καύσης ορυκτού αερίου; Πώς θα επηρεάσει αυτή η εξέλιξη τα επενδυτικά σχέδια του Ομίλου MYTILINEOS στο προσεχές μέλλον;

Ο Κανονισμός 2020/852 συνιστά περιβαλλοντική κατηγοριοποίηση των επενδύσεων με βάση την επίδρασή τους στην κλιματική αλλαγή, μία ταξινόμηση οικονομικών δραστηριοτήτων σε ενωσιακό επίπεδο, που μπορεί να καθοδηγήσει ιδιώτες επενδυτές. Πρέπει να είναι σαφές ότι: α) η Ταξινομία δεν έχει άμεση επίπτωση στις χρηματοδοτικές δραστηριότητες των εμπορικών πιστωτικών ιδρυμάτων. Με άλλα λόγια, οι δραστηριότητες εκτός Ταξινομίας είναι νόμιμες, αδειοδοτούνται περιβαλλοντικά χωρίς πρόβλημα και είναι επομένως δεκτικές τραπεζικής χρηματοδότησης, και β) η Ταξινομία δεν καθορίζει τη μεταχείριση μη πράσινων δραστηριοτήτων. Είναι πιθανό ότι στο απώτερο μέλλον πιστωτικά ιδρύματα και θεσμικοί επενδυτές θα αρχίσουν προοδευτικά να ακολουθούν το πλαίσιο της Ταξινομίας, είτε οικειοθελώς ως επιχειρησιακή πολιτική, είτε λόγω μελλοντικών νομοθετικών μεταβολών με ESG προσανατολισμό. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη συμπερίληψη των μονάδων φυσικού αερίου στην Ταξινομία ήταν ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Δεν είναι παράδοξο ότι μία αναγκαία και υψηλής απόδοσης τεχνολογία ηλεκτροπαραγωγής χαμηλών εκπομπών συμπεριλαμβάνεται στην Ταξινομία. Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα βασίζεται (τουλάχιστον μέχρι τώρα) σε μεγάλο βαθμό στην ηλεκτροπαραγωγή από φυσικό αέριο, τόσο για την επάρκεια του συστήματος όσο και για τις ανάγκες αυτού σε ευελιξία, ιδίως εξαιτίας της στοχαστικής παραγωγής των ΑΠΕ. Η νέα μονάδα που θα τεθεί σύντομα σε λειτουργία από τη MYTILINEOS θα μειώσει τις εκπομπές κατά 70% συγκριτικά με τις λιγνιτικές μονάδες που θα αντικαταστήσει. Εκτός αυτού, η εξουσιοδοτική πράξη θέτει πολύ αυστηρές προϋποθέσεις, οι οποίες καθιστούν δύσκολο ακόμα και για τις πλέον σύγχρονες και αποδοτικές μονάδες φυσικού αερίου να θεωρηθούν “βιώσιμες” στο πλαίσιο της Ταξινομίας. Σε κάθε περίπτωση, η εφαρμογή της εξουσιοδοτικής διάταξης αυτής θα εξαρτηθεί από τις τελικές ψηφοφορίες στο Συμβούλιο και στο Ευρωκοινοβούλιο. 26 _ LAWYER

Πώς κρίνετε το γεγονός ότι η εξουσιοδοτική πράξη που συμπληρώνει την Ταξινομία της ΕΕ ενέταξε υπό προϋποθέσεις στις πράσινες επενδύσεις και τις μονάδες καύσης ορυκτού αερίου; Πώς θα επηρεάσει αυτή η εξέλιξη τα επενδυτικά σχέδια του Ομίλου ΗΡΩΝ στο προσεχές μέλλον; Στο πλαίσιο της εφαρμογής των φιλόδοξων στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η Ταξινομία της ΕΕ κατευθύνει τις κεφαλαιακές ροές σε δραστηριότητες που συμβάλλουν στην επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας. Το φυσικό αέριο παραμένει μια αποδοτική και οικονομικά εφικτή εναλλακτική λύση χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, που δύναται να συνδράμει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και παράλληλα να διαδραματίσει βαρύνοντα ρόλο στην ομαλή και βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση σε μια Net Zero οικονομία, σε εναρμόνιση με τις επιδιώξεις της ΕΕ, δίχως να παρακωλύεται η ώθηση των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Σε κάθε περίπτωση, οι μονάδες φυσικού αερίου στέκονται αρωγοί στην περαιτέρω διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών στο εγχώριο ενεργειακό μείγμα, αφενός καλύπτοντας την ανάγκη των εφεδρειών και αφετέρου διασφαλίζοντας την επάρκεια της τροφοδοσίας των ΑΠΕ, καθώς και την ευστάθεια του Συστήματος. Συναφώς, η χρηματοδότηση και διαμόρφωση μιας υπερσύγχρονης μονάδας φυσικού αερίου προωθεί την ενσωμάτωση της κατάλληλης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, προκειμένου να αξιοποιηθούν μακροπρόθεσμα και οι δυνατότητες του πράσινου υδρογόνου (hydrogen-ready μονάδες), ούτως ώστε να μειωθούν έτι περισσότερο οι εκπομπές αεριών του θερμοκηπίου. Ο Όμιλος ΗΡΩΝ, καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του και λαμβάνοντας υπ’ όψιν τόσο τις νομοθετικές εξελίξεις όσο και τις ανάγκες της αγοράς, δηλώνει παρών, συμβάλλοντας ενεργά με τις επιχειρηματικές του αποφάσεις και τις επενδύσεις του στην επίτευξη των κλιματικών στόχων της χώρας και στη διασφάλιση της πράσινης και βιώσιμης ενεργειακής μετάβασης.

Παναγιώτης Αλεξανδράκης Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών & Κανονιστικής Συμμόρφωσης, ΗΡΩΝ (εταιρείες του Ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ)

Πώς κρίνετε το γεγονός ότι η εξουσιοδοτική πράξη που συμπληρώνει την Ταξινομία της ΕΕ ενέταξε υπό προϋποθέσεις στις πράσινες επενδύσεις και τις μονάδες καύσης ορυκτού αερίου; Πώς θα επηρεάσει αυτή η εξέλιξη τα επενδυτικά σχέδια της ELPEDISON στο προσεχές μέλλον; Στο επίπεδο της μακροπρόθεσμης πολιτικής της ΕΕ, η τρέχουσα ενεργειακή κρίση θέτει προς επαναξιολόγηση και τους στόχους για την πράσινη μετάβαση, δίνοντας εκ παραλλήλου και μία ευκαιρία διόρθωσης αρχικών επιλογών. Στο περιβάλλον αυτό, οι μονάδες παραγωγής με φυσικό αέριο αποτελούν εχέγγυο σταθερότητας μέσω της ευελιξίας (ταχεία έναυση και έναρξη παραγωγής) που εξασφαλίζουν, της υψηλής τους τεχνολογίας και της ισχύος τους, ενώ να μην ξεχνάμε πως είναι μονάδες φιλικές προς το περιβάλλον. Η αναγκαία ισορροπία και εσωτερική διαφοροποίηση του ενεργειακού μίγματος της χώρας – το οποίο δεν είναι εφικτό να στηρίζεται μόνο στις ΑΠΕ – με στόχο την αδιάλειπτη τροφοδοσία απαιτεί τη στήριξη των επενδύσεων τόσο επί των υφιστάμενων, όσο και σε νέες μονάδες της τεχνολογίας αυτής. Η ELPEDISON, ως εταιρεία με τις δύο μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με φυσικό αέριο, με τεχνολογία διπλού καυσίμου που διαθέτει είναι σημαντικός κρίκος για την ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας. Ταυτόχρονα, είναι και ένας εκ των βασικών εισαγωγέων LNG και μετέχει ενεργά στον σχεδιασμό των νέων FSRU (“Πλωτές Μονάδες Αποθήκευσης & Αεριοποίησης Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου”), συμβάλλοντας στη διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας φυσικού αερίου. Υποστηρίζει την πράσινη μετάβαση και αναλύει σοβαρά την περίπτωση να επενδύσει σε νέα μονάδα παραγωγής με φυσικό αέριο, προκειμένου να υποστηρίξει τη σταθερότητα του συστήματος και να επιταχύνει την ενεργειακή μετάβαση. Στο Νομικό Τμήμα της ELPEDISON, με προσήλωση στην αρχή της νομιμότητας και ιδιαίτερο σεβασμό έναντι των καταναλωτών/πελατών μας, στοιχεία τα οποία αποτελούν και εταιρικές μας αξίες, εργαζόμαστε ως προς την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αναφύονται από το ως άνω αναφερόμενο πλαίσιο. LAWYER _ 27

Μάριος Ανδρικόπουλος Legal Director, ELPEDISON S.A.

_IN THE SPOTLIGHT

Φοίβη Κουντούρη Καθηγήτρια Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών | Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Ένωσης Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων | Συν-πρόεδρος στο Ελληνικό Δίκτυο Λύσεων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (UN Sustainable Development Solutions Network)

Greenpeace Ομάδα ελληνικού γραφείου

Θεωρείτε ότι η εξουσιοδοτική πράξη που συμπληρώνει την Ταξινομία της ΕΕ και εντάσσει στις πράσινες επενδύσεις τις μονάδες καύσης ορυκτού αερίου και τις πυρηνικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής ανταποκρίνεται στους περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ αλλά και το αίτημα για την ενεργειακή ανεξαρτητοποίησή της ή τους υπονομεύει;

Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση, αποτέλεσμα κυρίως των αυξημένων αναγκών για φυσικό αέριο, που επιδεινώθηκε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, κατέδειξε την ανάγκη για διαφοροποιημένη ενεργειακή αλυσίδα. Η εξασφάλιση προσιτής ενέργειας για όλους, αλλά ιδιαίτερα για τους πιο ευάλωτους, είναι μείζον ευρωπαϊκό πολιτικό θέμα. Γι’ αυτό οι ηγέτες ενέταξαν την πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο στην Ταξινομία της ΕΕ για βιώσιμες δραστηριότητες, ώστε να εκμεταλλευτούν τις υπάρχουσες υποδομές. Λαμβάνοντας υπόψη α) το μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα αυτών των δραστηριότητων, β) τις αυστηρές προϋποθέσεις για τήρηση σύγχρονων τεχνικών προτύπων και γ) τα υπερβολικά κόστη, θα ήταν μάλλον προτιμότερο η Ευρώπη να επιταχύνει την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), παρά να χαρακτηρίσει την πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο ως “βιώσιμες” δραστηριότητες, έστω και μεταβατικά. Αυτό θα είχε πολλαπλά οφέλη. Πρώτον, οι ΑΠΕ θα έκαναν την Ευρώπη ενεργειακά αυτόνομη. Δεύτερον, το μοναδιαίο κόστος παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ είναι χαμηλότερο από το κόστος παραγωγής ορυκτών καυσίμων και πυρηνικής ενέργειας, αντισταθμίζοντας έτσι το υψηλό αρχικό κόστος εγκατάστασης ΑΠΕ, μακροπρόθεσμα. Τρίτον και πολύ σημαντικό, οι ΑΠΕ συμβάλλουν στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 ενώ, αντίθετα, το φυσικό αέριο και η πυρηνική ενέργεια θα την επιβραδύνουν.

Η συμπερίληψη των μονάδων ορυκτού αερίου και πυρηνικών στην Ταξινομία είναι καταστροφική για την αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης. Τα πυρηνικά δεν είναι επιλογή, γιατί δεν υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος για την ανάπτυξή τους, ενώ η μείωση των εκπομπών από αυτά είναι πιο ακριβή σε σχέση με τα φωτοβολταϊκά ή τα αιολικά συστήματα. Η ανάπτυξη των πυρηνικών υπονομεύει τις ΑΠΕ στο μίγμα, αφού οι δύο μορφές ενέργειας δεν συνδυάζονται ούτε για παραγωγή, ούτε για αποθήκευση. Επίσης, δεν έχει βρεθεί η λύση για τον τρόπο διαχείρισης των πυρηνικών αποβλήτων, που έχουν ποικίλες συνέπειες στο περιβάλλον. Όσο για το ορυκτό αέριο, οι αυξομειώσεις στην τιμή του είναι πέρα από κάθε φαντασία, ειδικά μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει, μιας και το αέριο αποτελεί χρηματιστηριακό προϊόν. Επίσης, το ορυκτό αέριο εκπέμπει κατά τη μεταφορά και την καύση του μεθάνιο, που δεσμεύει μέχρι και 80 φορές περισσότερη θερμότητα σε σχέση με το διοξείδιο του άνθρακα σε βάθος χρόνου. Μάλιστα, το ορυκτό αέριο αποτελεί το βασικό καύσιμο υπεύθυνο για εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην Ευρώπη. Τέλος, οι δύο πηγές ενέργειας έχουν έναν κοινό μη δημοκρατικό χαρακτήρα: αφήνουν τις εταιρείες να έχουν το ολιγοπώλιο και τους πολίτες παθητικούς καταναλωτές. Η λύση για να πετύχουμε τους περιβαλλοντικούς μας στόχους, αλλά και την ενεργειακή αυτάρκεια και ασφάλεια, είναι η λύση που προτείνει και η επιστήμη: η εξοικονόμηση ενέργειας και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σε μία ενεργειακή μετάβαση με αυτοπαραγωγή καθαρής ενέργειας, που δεν αφήνει κανέναν πίσω. 2L 8A W_Y EL RA W_Y E2 R8

JOIN US @

allthingsforum.com

2nd

All Things Energy Forum Transition on a Bumpy Ride: Will Technology or Economics Provide the Solution? Dr. Christos Dimas

Director of Operations, H2Air GT [Renewables], France

Adrian Borotea

Maja Maćić

Vice President, Romanian Wind Energy Association, Romania

Country Manager, RP Global Renewables, Serbia

Dr Murat Durak

Panagiotis Mavroeidis-Kamperis

Gunnar Holen

LIVE ON YOUR

SCREEN

Bruno Lafont

Deputy Minister for Development and Investments, in Charge of Research and Technology, GR

Chairman of Turkish Offshore Wind Energy Association, Turkey

02&03 06•22

Member of the Management Committee of Greek Energy Forum (QatarGas), GR

Mark Rachovides

CEO, Nordic Blue Crude, Norway

President, Euromines, The European Mining Association, Brussels

George Kremlis

Thanasis Tsantilas

Special Advisor to the Prime Minister of Greece on Energy, Climate, Environment & Circular Economy, GR

Chairman of BoD and Managing Director, Iberdrola GR

allthingsenergyforum.com MEDIA SPONSORS

Participations: Irene Livanou, Τ: +30 210 6617 777 (ext. 119), Ε: ilivanou@boussias.com Sponsorships: Christos Τegos, Τ: +30 210 6617 777 (ext. 198), Ε: ctegos@boussias.com Nicole Armoni, Τ: +30 210 6617777 (ext. 155), Ε: narmoni@boussias.com

Official Publication

DATA ACT:

Η νέα πρόταση Κανονισμού στα πλαίσια της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δεδομένα

Φιλοδοξώντας να δημιουργήσει μια ευρωπαϊκή ενιαία αγορά δεδομένων, στην οποία ο πολύτιμος αυτός πόρος θα είναι περισσότερο προσβάσιμος και θα μπορεί να διαμοιράζεται χωρίς νομικά εμπόδια μεταξύ των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και του δημόσιου τομέα, η Data Act εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική όχι μόνο για την αξιοποίηση των δεδομένων αλλά και για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την πράσινη μετάβαση. Της

Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 30

_IN THE SPOTLIGHT

κατέληξαν σε συμφωνία σχετικά με την πρόταση, η οποία αναμένεται να ισχύσει σύντομα. Περαιτέρω, η ηγετική θέση της ΕΕ στην παγκόσμια οικονομία δεδομένων θα εξασφαλιστεί μέσω νέων νομοθετικών μέτρων για τη διακυβέρνηση, την πρόσβαση και την επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων, της ανάπτυξης υποδομών επεξεργασίας δεδομένων και εργαλείων κοινής χρήσης αλλά και την εγκατάσταση ενεργειακά αποδοτικών και αξιόπιστων υποδομών υπολογιστικού νέφους και συναφών υπηρεσιών με σαφές κανονιστικό πλαίσιο που θα συμβάλει στην καινοτομία των επιχειρήσεων. Άλλωστε, η Επιτροπή έχει ήδη δημοσιεύσει έκθεση σχετικά με την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ επιχειρήσεων και κυβερνήσεων (B2G) με συστάσεις πολιτικής, νομικής και χρηματοδοτικής φύσης για την κοινή χρήση δεδομένων B2G προς το δημόσιο συμφέρον με βιώσιμες πρακτικές.

τις 23 Φεβρουαρίου 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πρόταση Κανονισμού για την πρόσβαση και χρήση δεδομένων που παράγονται στην ΕΕ σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Η νομοθετική πράξη για τα δεδομένα (Data Act) είναι το δεύτερο νομοθέτημα στα πλαίσια της στρατηγικής της ΕΕ για τα δεδομένα και των ψηφιακών στόχων που έχουν τεθεί με ορίζοντα το 2030. Αποσκοπώντας στην εξισορρόπηση της εξουσίας επί των δεδομένων, η Πράξη για τα δεδομένα φιλοδοξεί να παραδώσει περισσότερο έλεγχο στους καταναλωτές και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, έτσι ώστε να επιτευχθεί ευρύτερη απελευθέρωση των εμπορικών δεδομένων.

Η στρατηγική της ΕΕ για τα δεδομένα Η στρατηγική της ΕΕ για τα δεδομένα, η οποία εγκρίθηκε από την Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2020, επικεντρώνεται στο να θέσει σε προτεραιότητα το άτομο στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και στην υπεράσπιση και προώθηση των ευρωπαϊκών αξιών και δικαιωμάτων στον ψηφιακό κόσμο. Καθώς τα δεδομένα αποτελούν βασικό πόρο για την οικονομική ανάπτυξη, την καινοτομία, την αύξηση νέων θέσεων εργασίας και την κοινωνική πρόοδο γενικότερα, η δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς δεδομένων θεωρείται ότι θα διασφαλίζει την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της ΕΕ. Οι κοινοί ευρωπαϊκοί χώροι δεδομένων θα διασφαλίσουν τη διαθεσιμότητα των δεδομένων για χρήση στην οικονομία και την κοινωνία, διατηρώντας παράλληλα τον έλεγχο των επιχειρήσεων και των ατόμων που παράγουν τα δεδομένα. Μια τέτοια προσέγγιση έχει πολλαπλά οφέλη σε ποικίλους τομείς, όπως η βιωσιμότητα, η προώθηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών, τα συστήματα μεταφορών, η μείωση του κόστους των δημόσιων υπηρεσιών και η υγειονομική περίθαλψη. Το πρώτο νομοθέτημα που δημοσιεύθηκε από την Επιτροπή στα πλαίσια της στρατηγικής για τα δεδομένα είναι η πρόταση Κανονισμού για τη διακυβέρνηση των δεδομένων (Data Governance Act) στις 25 Νοεμβρίου 2020. Πρόκειται για νομοθετική πράξη που καλύπτει τα δεδομένα δημόσιων φορέων, ιδιωτικών επιχειρήσεων και πολιτών, με στόχο την ασφαλή ανταλλαγή ευαίσθητων δεδομένων που κατέχουν δημόσιοι φορείς και τη ρύθμιση της ανταλλαγής δεδομένων από ιδιωτικούς φορείς. Στις 30 Νοεμβρίου 2021, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ

Τι είναι η Πράξη για τα δεδομένα; Η Data Act είναι η δεύτερη πρόταση Κανονισμού που αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δεδομένα και επιδιώκει να καταστήσει την ανταλλαγή και χρήση/ επανάχρηση των δεδομένων ευκολότερη για όλους. Θέτοντας συγκεκριμένα πρότυπα σε επίπεδο ΕΕ, καλύπτει βασικές πτυχές της χρήσης δεδομένων τόσο μεταξύ επιχειρήσεων όσο και μεταξύ δημόσιων φορέων σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης και σε σχέση με διάφορους τύπους δεδομένων.

Ποια είναι η σχέση της με άλλα νομοθετήματα περί δεδομένων; Η Data Act αλληλεπιδρά, συμπληρώνει και σε λίγες περιπτώσεις τροποποιεί το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο για τη διακυβέρνηση και την προστασία δεδομένων.

Πράξη για τη διακυβέρνηση δεδομένων Η Data Act συμπληρώνει τη Data Governance Act που αποτελεί το πρώτο νομοθέτημα στα πλαίσια της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα δεδομένα και αφορά επίσης την κοινή χρήση δεδομένων. Ενώ, όμως, η Data Governance Act αφορά στις διαδικασίες και τις δομές για τη διευκόλυνση αυτής της χρήσης, η Data Act αποσαφηνίζει ποιος μπορεί να αποκομίσει αξία από τα δεδομένα και υπό ποιες προϋποθέσεις. Άλλωστε, η Data Governance Act επικεντρώνεται στη διαβίβαση μη προσωπικών δεδομένων με κανόνες σχετικά με

LAWYER _ 31

_IN THE SPOTLIGHT την επαναχρησιμοποίηση δεδομένων του δημόσιου τομέα, εισάγοντας ρυθμισμένο καθεστώς για τους διαμεσολαβητές δεδομένων.

• επιχειρήσεις που είναι αποδέκτες δεδομένων • επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες επεξεργασίας δεδομένων (π.χ. υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους) • φορείς του δημόσιου τομέα.

Διανοητική ιδιοκτησία Η Data Act δεν επιδιώκει να τροποποιήσει το ισχύον καθεστώς που αφορά τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, με μία όμως εξαίρεση. Συγκεκριμένα, εφαρμόζεται σε ορισμένα δικαιώματα αναφορικά με τις βάσεις δεδομένων και διευκρινίζει ότι οι βάσεις δεδομένων που περιέχουν δεδομένα από συσκευές Internet of Things (IoT) δεν θα πρέπει να υπόκεινται σε χωριστή νομική προστασία, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η πρόσβαση και η χρήση τους. Με άλλα λόγια, η εφαρμογή του δικαιώματος sui generis σύμφωνα με την Οδηγία 96/9/ΕΚ (Οδηγία για τις βάσεις δεδομένων) δεν θα ισχύει για τις βάσεις δεδομένων που περιέχουν δεδομένα που παράγονται ή λαμβάνονται από τη χρήση προϊόντων IoT ή συναφών υπηρεσιών. Στόχος της εξαίρεσης αυτής είναι να αποτραπεί η αξίωση των κατόχων δεδομένων για αποκλειστικότητα επί των δεδομένων που παράγονται από συνδεδεμένα προϊόντα. Κάτι τέτοιο θα εμπόδιζε την αποτελεσματική εφαρμογή των δικαιωμάτων πρόσβασης και φορητότητας που προβλέπονται στη Data Act.

Τα βασικότερα σημεία της Η πρόταση Κανονισμού επιβάλλει υποχρεώσεις κοινής χρήσης δεδομένων, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ επιχειρήσεων, δημοσίων φορέων και καταναλωτών. Γενικά, η λογική είναι ότι ούτε οι κάτοχοι δεδομένων ούτε τρίτοι επιτρέπεται να επηρεάζουν ή να εμποδίζουν τη συμπεριφορά του χρήστη όσον αφορά την κοινή χρήση δεδομένων με οποιονδήποτε εξαναγκαστικό ή τεχνικό τρόπο. Οι χρήστες θα μπορούν να παρέχουν τα δεδομένα σε τρίτους ή να τα χρησιμοποιούν για τους δικούς τους σκοπούς, ενώ θα μπορούν επίσης να ζητήσουν να διατεθούν τα δεδομένα απευθείας σε τρίτους. Μόνο οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα εξαιρεθούν από αυτές τις αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές και αυτό εφόσον είναι ανεξάρτητες από άλλες εταιρείες. Περαιτέρω, είναι ενδιαφέρον ότι οι πάροχοι με σημαντική θέση στην αγορά (οι λεγόμενοι “gatekeepers” υπό τους ορισμούς της Digital Markets Act) θα υπόκεινται σε αυστηρούς περιορισμούς, καθώς δεν θα επιτρέπεται σε τρίτους να μοιράζονται δεδομένα με αυτούς ούτε επιτρέπεται σε αυτούς να ζητούν πρόσβαση στα δεδομένα.

Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων Η Data Act είναι πλήρως συμβατή με τους κανόνες του ΓΚΠΔ και βασίζεται σε αυτούς. Αυτό ισχύει ιδίως για το δικαίωμα στη φορητότητα των δεδομένων (άρθρο 20 ΓΚΠΔ) που επιτρέπει στα υποκείμενα των δεδομένων να μεταφέρουν τα δεδομένα τους μεταξύ υπευθύνων επεξεργασίας που προσφέρουν ανταγωνιστικές υπηρεσίες. Σύμφωνα με τον ΓΚΠΔ, το δικαίωμα αυτό περιορίζεται σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που υποβάλλονται σε επεξεργασία βάσει ορισμένων νομικών βάσεων και εφόσον είναι τεχνικά εφικτό. Η Data Act ενισχύει αυτό το δικαίωμα, έτσι ώστε οι καταναλωτές να μπορούν να έχουν πρόσβαση και να μεταφέρουν όλα τα δεδομένα και όχι μόνο τα προσωπικά.

Σε ποιους εφαρμόζεται; Η Data Act εφαρμόζεται σε πληθώρα προσώπων και οντοτήτων στην ΕΕ, μεταξύ των οποίων: • κατασκευαστές και πάροχοι συνδεδεμένων προϊόντων (π.χ. συσκευές IoT) και συναφών υπηρεσιών • κάτοχοι δεδομένων που καθιστούν τα δεδομένα αυτά διαθέσιμα σε συγκεκριμένους αποδέκτες

Κοινή χρήση δεδομένων από συνδεδεμένα προϊόντα και συναφείς υπηρεσίες Όσον αφορά στον σχεδιασμό τους, τα συνδεδεμένα προϊόντα και οι συναφείς υπηρεσίες θα πρέπει να σχεδιάζονται και να κατασκευάζονται έτσι ώστε να επιτρέπουν την εύκολη και ασφαλή πρόσβαση των χρηστών, είτε είναι καταναλωτές είτε επιχειρήσεις, στα

Καθώς τα δεδομένα αποτελούν βασικό πόρο για την οικονομική ανάπτυξη, την καινοτομία και την κοινωνική πρόοδο γενικότερα, η δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς δεδομένων συνδέεται με την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της ΕΕ 32 _ LAWYER

E A R LY BIRD -15% ΕΩ Σ 30.05.20

Shaping the Course of Data Privacy in the Digital Era

05 ● 07 ● 2022

LIVE ON YOUR SCREEN

Το Συνέδριο θα σκιαγραφήσει το τοπίο των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας, όπως αυτό διαμορφώνεται στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα, εξετάζοντας μεταξύ άλλων την εξέλιξη της εφαρμογής του GDPR και τους μηχανισμούς επιβολής του Κανονισμού, το μέλλον των διασυνοριακών διαβιβάσεων, την προστασία προσωπικών δεδομένων στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και του platform economy, τον ρόλο του DPO και του privacy professional και την ασφάλεια των δεδομένων.

SPEAKERS

Dr. Ann Cavoukian

Thomas Boué

Ph.D., LL.D. (Hon.), M.S.M., Executive Director, Global Privacy & Security by Design Centre

Director General, Policy – EMEA, BSA, The Software Alliance

Oliver Patel

Γρηγόρης Λαζαράκος

Head of Inbound Data Flows for the UK Government, at the Department for Digital, Culture, Media and Sport

Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων στη Βουλή των Ελλήνων

Carlo Rossi Chauvenet

Partner at CRCLEX, Adjunct Professor at Università Bocconi, Chair of IOT and Privacy Center

Σπύρος Τάσσης

Δικηγόρος LL.M (TMT & Privacy), Πρόεδρος Ελληνικής Ένωσης για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων και Ιδιωτικότητας

Gianluigi Marino

Partner, Osborne Clarke

Σάντυ Τσακιρίδη

Ανώτερη Νοµική Σύµβουλος στο νοµικό τµήµα για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων, Όμιλος HSBC

www.dataprivacy.gr Συμμετοχές: Ανδρόνικος Χίρτογλου, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 232), M: 6957191500, E: achirtoglou@boussias.com Χορηγίες: Λήδα Πλατή, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 271), Ε: lplati@boussias.com Περιεχόμενο: Αλεξάνδρα Βαρλά, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 118), E: avarla@boussias.com

Official Publication

_IN THE SPOTLIGHT δεδομένα που παράγονται, όταν χρησιμοποιούν αυτές τις συσκευές. Υπό αυτό το πρίσμα, διευρύνεται η διαθεσιμότητα των δεδομένων, στα οποία παλαιότερα είχαν πρόσβαση μόνο οι κατασκευαστές των συσκευών. Έτσι, αναγνωρίζεται το δικαίωμα των χρηστών να έχουν πρόσβαση και να χρησιμοποιούν δεδομένα που παράγονται από συνδεδεμένα προϊόντα ή συναφείς υπηρεσίες. Αυτό σημαίνει ότι όταν ο χρήστης δεν μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα, ο κάτοχός τους πρέπει να τα θέτει στη διάθεση του χρήστη χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, δωρεάν και, κατά περίπτωση, συνεχώς και σε πραγματικό χρόνο. Η διάθεση αυτή, ωστόσο, υπόκειται στους κανόνες για την προστασία του ανταγωνισμού και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, οπότε δεν μπορούν αυτά τα δεδομένα να διατεθούν περαιτέρω σε ανταγωνιστές του κατασκευαστή. Επιπλέον, για να προστατευθούν τα εμπορικά συμφέροντα των χρηστών, ορίζεται ότι οι κάτοχοι δεδομένων μπορούν να χρησιμοποιούν μη προσωπικά δεδομένα που παράγονται από τη χρήση συνδεδεμένου προϊόντος ή συναφούς υπηρεσίας μόνο εάν υπάρχει γραπτή σύμβαση με τους χρήστες που καλύπτει ορισμένους απαιτούμενους όρους, όπως τη δυνατότητα και την παροχή βοήθειας για μετάβαση σε άλλη υπηρεσία καθώς και τη διασφάλιση ότι ο κάτοχος των δεδομένων δεν τα χρησιμοποιεί, για να αντλήσει πληροφορίες σχετικά με την οικονομική κατάσταση, τα περιουσιακά στοιχεία και τις μεθόδους παραγωγής ή τη χρήση των δεδομένων από τον χρήστη, οι οποίες θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την εμπορική του θέση. Ο στόχος της εξισορρόπησης της διαπραγματευτικής ισχύος των μερών, ώστε να προστατευθούν οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, επιτυγχάνεται με την απαίτηση συμφωνίας ανάμεσα στον κάτοχο και τον αποδέκτη των δεδομένων αναφορικά με τη διάθεσή τους. Η συμφωνία πρέπει να βασίζεται στη χρήση δίκαιων, εύλογων και αμερόληπτων συμβατικών όρων, ενώ όσες δεν καλύπτουν αυτά τα χαρακτηριστικά δεν θα είναι δεσμευτικές. Αναμένεται να αναπτυχθούν υποδείγματα από την Επιτροπή που θα βοηθήσουν τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στη σύνταξη και διαπραγμάτευση δίκαιων συμβάσεων κοινής χρήσης και ανταλλαγής δεδομένων. Τέλος, θεσμοθετείται υποχρέωση παροχής ορισμένων δεδομένων σε δημόσιους φορείς σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης (π.χ. φυσικές καταστροφές, επείγοντα περιστατικά δημόσιας υγείας ή τρομοκρατικές επιθέσεις) ή για την εκπλήρωση

Ούτε οι κάτοχοι δεδομένων ούτε τρίτοι επιτρέπεται να επηρεάζουν ή να εμποδίζουν τη συμπεριφορά του χρήστη όσον αφορά την κοινή χρήση δεδομένων με οποιονδήποτε εξαναγκαστικό ή τεχνικό τρόπο νομικών υποχρεώσεων. Στην περίπτωση των πληροφοριών που είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση δημόσιας έκτακτης ανάγκης, η πρόσβαση στα δεδομένα πρέπει να παρέχεται χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και δωρεάν. Στις άλλες περιπτώσεις, ο κάτοχος των δεδομένων δικαιούται αποζημίωσης.

Υπηρεσίες cloud και άλλες υπηρεσίες επεξεργασίας δεδομένων Η Data Act θέτει νέους κανόνες για τις υπηρεσίες cloud και επεξεργασίας δεδομένων, έτσι ώστε να είναι ευκολότερη η εναλλαγή μεταξύ των υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς δεδομένων, χωρίς να επιβαρύνονται οι χρήστες με κάποιο κόστος. Πρόκειται ουσιαστικά για την εντατικοποίηση και την αυστηροποίηση των κανόνων για την εναλλαγή στο υπολογιστικό νέφος, όπως είχαν διατυπωθεί με την πρωτοβουλία SWIPO, η οποία κρίθηκε ανεπαρκής, καθώς τώρα προκρίνονται δεσμευτικά μέτρα. Απώτερος στόχος είναι η λειτουργική ισοδυναμία κατά τη μετακίνηση λογισμικού σε άλλη πλατφόρμα cloud, κάτι που απαιτεί υψηλή συμβατότητα των διεπαφών και των πλατφορμών με όλες τις άλλες υπηρεσίες. Η σωστή διαλειτουργικότητα είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του θεμιτού ανταγωνισμού στην αγορά ψηφιακών δεδομένων, οπότε απαιτούνται εναρμονισμένα πρότυπα μεταξύ των υπηρεσιών cloud, κάτι στο οποίο θα εμπλακούν και οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί τυποποίησης. Επιπλέον, υιοθετώντας παρόμοια στάση με εκείνη του ΓΚΠΔ, η Data Act απαιτεί από τους παρόχους υπηρεσιών επεξεργασίας δεδομένων να θέτουν σε εφαρμογή εγγυήσεις και να λαμβάνουν όλα τα εύλογα τεχνικά, νομικά 34 _ LAWYER

ΗΠΑ, αλλά θα θέσει και νέες υποχρεώσεις στις ευρωπαϊκές εταιρείες που θα πρέπει να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για αποτροπή της παράνομης πρόσβασης στα δεδομένα. Συνεπώς, θα έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς ακριβώς θα επιτευχθεί αυτή η ισορροπία ανάμεσα στην απρόσκοπτη κυκλοφορία των δεδομένων και τους απαραίτητους περιορισμούς σε μη νομιμοποιούμενα τρίτα μέρη.

και οργανωτικά μέτρα για να αποτρέπουν τη διεθνή διαβίβαση ή την κυβερνητική πρόσβαση σε μη προσωπικά δεδομένα που τηρούνται στην ΕΕ, όταν η εν λόγω διαβίβαση ή πρόσβαση θα δημιουργούσε σύγκρουση με τη νομοθεσία της ΕΕ ή του σχετικού κράτους-μέλους. Γενικά, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον κίνδυνο να αποκτήσουν πρόσβαση σε δεδομένα χώρες εκτός ΕΕ, οπότε οι περιορισμοί του ΓΚΠΔ για τα προσωπικά δεδομένα επεκτείνονται πλέον και σε δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα. Πρόκειται για μια προσέγγιση που παρουσιάζει ενδιαφέρον, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη τις συνεχιζόμενες προσπάθειες των ΗΠΑ και της ΕΕ για την επίτευξη μιας διμερούς συμφωνίας για ένα νέο σύστημα κοινής χρήσης δεδομένων.

Συμπερασματικά Ο στόχος της επίτευξης μεγαλύτερου ελέγχου επί των δεδομένων είναι σίγουρα αξιοσημείωτος και η εν λόγω πρόταση Κανονισμού έχει ήδη λάβει θετικά σχόλια. Βέβαια, πρέπει ακόμη να διευκρινιστούν πολλές λεπτομέρειες, όπως η διασφάλιση της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και η πρόβλεψη δικαιωμάτων πρόσβασης σε οργανώσεις προστασίας των καταναλωτών ή άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που εκπροσωπούν μη εμπορικά συμφέροντα. Παράλληλα, αν και είναι εμφανής η προσπάθεια για την οικονομική πρόοδο εντός της ενιαίας αγοράς και η συμβολή στην ευρωστία και την ανταγωνιστικότητα ιδιαίτερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, δεν είναι αρκετά σαφές το πώς η νομοθετική αυτή πρόταση θα έχει οφέλη για το δημόσιο καλό και την κοινωνία στα πλαίσια μιας τεχνολογίας που λειτουργεί υπέρ του ανθρώπου, όπως το θέτει η Επιτροπή. Απουσιάζει, για παράδειγμα, κάποια ρύθμιση που θα προβλέπει την ίδρυση δημόσιων ιδρυμάτων που θα διαχειρίζονται και θα διαμοιράζονται δημόσια δεδομένα ειδικά για κοινωνικούς σκοπούς και προς όφελος του κοινού. Βεβαίως, οριστικά συμπεράσματα θα μπορούν να διατυπωθούν μετά τη θέση σε ισχύ του τελικού κειμένου, αλλά και μετά την εφαρμογή του Κανονισμού για εύλογο χρονικό διάστημα και με το βλέμμα στραμμένο στις εξελίξεις για τη διεθνή διαβίβαση δεδομένων. ■

Πώς θα επηρεάσει τις επιχειρήσεις; Η Data Act βρίσκεται ακόμα στην αφετηρία της νομοθετικής διαδικασίας και θα τροποποιηθεί πολλές φορές, προτού τελικά τεθεί σε ισχύ. Παρόλο που δεν μπορεί να προβλεφθεί με αξιοπιστία πότε θα τεθεί σε ισχύ ο Κανονισμός και ποιο θα είναι το τελικό περιεχόμενό του, έχει μεγάλη σημασία οι επιχειρήσεις να είναι έτοιμες να εναρμονιστούν με αυτόν, με δεδομένο ότι από τη θέση του σε ισχύ η προβλεπόμενη περίοδος εφαρμογής θα είναι αρκετά σύντομη (12 μήνες) και τα πρόστιμα για την παράβασή του θα ακολουθούν την αυστηρή λογική του ΓΚΠΔ. Η Data Act θα έχει επιπτώσεις σε ένα ευρύ φάσμα κλάδων, συμπεριλαμβανομένων των τομέων της αυτοκινητοβιομηχανίας και των βιοεπιστημών, καθώς και των έξυπνων οικιακών συσκευών. Άλλωστε, τη συγκεκριμένη πρόταση θα ακολουθήσουν και άλλα ειδικότερα νομοθετήματα που θα θέσουν περαιτέρω κανόνες σχετικά με τη χρήση και την πρόσβαση στα δεδομένα σε συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς. Είναι σαφές, πάντως, ότι θα ακολουθήσει ένα διάστημα έντονων διαβουλεύσεων, όπου θα τεθούν υπό διαπραγμάτευση ορισμένα σημαντικά ζητήματα, όπως η πρόσβαση των δημόσιων φορέων σε δεδομένα ιδιωτικών επιχειρήσεων και η αποζημίωση για την απόκτησή τους. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη το τελικό κείμενο έχει περιορίσει τις περιπτώσεις αυτής της πρόσβασης στην έκτακτη ανάγκη, όταν αρχικά είχε τεθεί ως κριτήριο ο ευρύτερος όρος του σαφούς δημοσίου συμφέροντος. Από εκεί και πέρα, η επέκταση των περιορισμών και στη διαβίβαση μη προσωπικών δεδομένων εκτός ΕΕ είναι αναμενόμενο ότι θα επηρεάσει τους τεχνολογικούς κολοσσούς των

Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον κίνδυνο να αποκτήσουν πρόσβαση σε δεδομένα χώρες εκτός ΕΕ, οπότε οι περιορισμοί του ΓΚΠΔ για τα προσωπικά δεδομένα επεκτείνονται πλέον και σε δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα LAWYER _ 35

_IN THE SPOTLIGHT

Η Data Act, αφότου ψηφισθεί, αναμένεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο πρωτίστως στους παρόχους υπηρεσιών cloud και συνδεδεμένων προϊόντων, αλλά θα αφορά δυνητικά κάθε εταιρεία που κατέχει δεδομένα, προσωπικού χαρακτήρα και μη, ως αποτέλεσμα της προσφοράς των υπηρεσιών της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ειδικότερα, οι προβλεπόμενες υποχρεώσεις σχετικά με τον σχεδιασμό προϊόντων IoT (Internet of Things) και τη δυνατότητα χρήσης δεδομένων εφαρμογών IoT από κατόχους δεδομένων (data holders), την κοινοχρησία δεδομένων προερχόμενων από προϊόντα και υπηρεσίες IoT και τους σχετικούς όρους και προϋποθέσεις, την εναλλαγή μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών cloud και τη μεταφορά όλων των υπηρεσιών cloud σε εσωτερικές υποδομές, καθώς και οι αυστηροί περιορισμοί σχετικά με τη διεθνή διαβίβαση δεδομένων από παρόχους cloud, ενέχουν σημαντικό βάρος συμμόρφωσης για τις επιχειρήσεις των οποίων η δραστηριότητα εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της Data Act. Ωστόσο, οι διατάξεις που διευκολύνουν την πρόσβαση σε δεδομένα εφαρμογών IoT ενδέχεται να συμβάλουν παράλληλα στην προώθηση νέων επιχειρηματικών μοντέλων IoT και εκείνες που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της εναλλαγής μεταξύ υπηρεσιών cloud πιθανώς θα λειτουργήσουν καταλυτικά στην αύξηση του ανταγωνισμού μεταξύ των παρόχων.

Σάντυ Τσακιρίδη Group Senior Legal Counsel – Data Privacy, HSBC

Έλενα Αγγλούπα Data Protection Officer, Όμιλος Quest

οιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι διατάξεις της Data Act Π που θα επηρεάσουν περισσότερο τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη διαχείριση δεδομένων;

εωρείτε ότι η νέα πρόταση Κανονισμού για την ευκολότερη Θ πρόσβαση και την κοινή χρήση δεδομένων επιτυγχάνει την απαραίτητη ισορροπία ανάμεσα στην ασφάλεια, τον θεμιτό ανταγωνισμό και την ελευθερία στην κυκλοφορία των δεδομένων με στόχο την καινοτομία; Ποια είναι τα ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν πριν τη θέση του Κανονισμού σε ισχύ; Η Data Act αποτελεί ένα ακόμη βήμα στη διαρκή ευρωπαϊκή προσπάθεια για τη διαμόρφωση μιας ισχυρής νομικής εργαλειοθήκης, η οποία αφενός μεν θα αντιμετωπίζει με επιτυχία τα κανονιστικά ζητήματα σχετικά με τη διαχείριση των δεδομένων, αφετέρου δε θα υπηρετεί με συνέπεια τους στρατηγικούς στόχους της ΕΕ σε σχέση με την ψηφιακή οικονομία. Στους βασικούς στόχους της νέας πρότασης Κανονισμού ανήκουν η μεγιστοποίηση της αξίας των δεδομένων στο πλαίσιο της ψηφιακής οικονομίας, η ενθάρρυνση της καινοτομίας, η εξασφάλιση πρόσβασης σε αυτά από ευρύτερο φάσμα ενδιαφερομένων μερών αλλά και η διατήρηση κινήτρων για τη δημιουργία τους. Η από 23 Φεβρουαρίου 2022 πρόταση Κανονισμού, διαμορφώνοντας όρους δικαιότερης πρόσβασης και χρήσης των δεδομένων, αναμένεται να συμβάλλει ουσιαστικά στην επίτευξη των προαναφερόμενων στόχων.

36 _ LAWYER

Σε κάθε περίπτωση, η διαφανής χρήση των δεδομένων, η προστασία των ελευθεριών και των δικαιωμάτων των φυσικών προσώπων, η ενίσχυση του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο της ψηφιακής οικονομίας, η διαμόρφωση όρων και προϋποθέσεων για δίκαιη πρόσβαση των ενδιαφερομένων μερών στα δεδομένα, η εμπέδωση υψηλού επιπέδου ασφάλειας των δεδομένων αλλά και η ενδυνάμωση των αντίστοιχων εποπτικών μηχανισμών συνιστούν βασικές προκλήσεις, η επιτυχής διαχείριση των οποίων θα συμβάλει αποφασιστικά στην επίτευξη των στόχων της νέας πρότασης Κανονισμού.

οιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι διατάξεις της Data Π Act που θα επηρεάσουν περισσότερο τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη διαχείριση δεδομένων; Η πρόσφατη νομική διαμάχη και το πολιτικό αδιέξοδο σχετικά με τη διασυνοριακή διαβίβαση δεδομένων μετά την απόφαση Schrems II καταδεικνύουν πόσο ζωτικής σημασίας είναι για την Ευρώπη να αξιοποιήσει πλήρως τα ψηφιακά δεδομένα. Σε μια φάση όπου συζητιέται έντονα η ανάγκη ευρωπαϊκών υποδομών cloud, η Data Act θα διευκολύνει τη μετάβαση, επιτρέποντας στους πολίτες και τις επιχειρήσεις να μεταφέρουν τα δεδομένα τους από τον έναν πάροχο στον άλλον, επεκτείνοντας τα όρια του δικαιώματος φορητότητας των δεδομένων βάσει του ΓΚΠΔ και σε μη προσωπικά δεδομένα. Η Data Act έχει επίσης σημαντικές διασυνδέσεις με τον προτεινόμενο (και εκκρεμή ακόμη) κανονισμό ePrivacy, ο οποίος θα φέρει νέους κανόνες για τη χρήση μεταδεδομένων και θα περιορίσει την επίκληση του "έννομου συμφέροντος" ως νομικής βάσης για την επεξεργασία δεδομένων. Και οι δύο Κανονισμοί θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις επιχειρήσεις IoT και θα μπορούσαν να αποτελέσουν τεράστιο βάρος για τις υφιστάμενες εταιρείες και τους νεοεισερχόμενους στην αγορά. Οι απαιτήσεις της πρότασης για διαλειτουργικότητα και φορητότητα αποσκοπούν στο να καταστήσουν δυνατό ένα απρόσκοπτο περιβάλλον cloud πολλαπλών προμηθευτών, το οποίο αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανοικτή καινοτομία στην οικονομία δεδομένων της ΕΕ. Ταυτόχρονα, οι νέοι κανόνες ενδέχεται να περιορίσουν τη δυνατότητα εφαρμογής του δικαιώματος sui generis της Οδηγίας για τις βάσεις δεδομένων, εμποδίζοντας έτσι τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας να απαγορεύουν την πρόσβαση και την περαιτέρω χρήση ορισμένων δεδομένων. Πρόκειται για έναν τομέα όπου οι αρχές προστασίας δεδομένων και ανταγωνισμού είναι ιδιαίτερα πιθανό να καταλήξουν να συνεργάζονται παράλληλα.

LAWYER _ 37

Tommaso Ricci Lawyer - Legal Tech specialist, DLA Piper Italy

Η προώθηση και επιτάχυνση επενδύσεων την εποχή της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης Με την ενεργειακή κρίση να γίνεται ολοένα και εντονότερη, τους στόχους της πράσινης μετάβασης να αυστηροποιούνται και τις ψηφιακές απαιτήσεις της εποχής να βρίσκονται ένα βήμα μπροστά από τον συντελεσθέντα ψηφιακό μετασχηματισμό των δομών και των επιχειρήσεων, η ενίσχυση των επενδύσεων σε αυτούς τους τομείς είναι πλέον κάτι παραπάνω από επιβεβλημένη.

Της

Αλεξιάννας Τσότσου

LAWYER _ 38

_IN THE SPOTLIGHT

στόχος απορρόφησης των σημαντικών πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αποτέλεσε το εφαλτήριο για την αναδιαμόρφωση της διαδικασίας υλοποίησης των επενδύσεων στη χώρα, σε συνδυασμό με τις αυξημένες απαιτήσεις που τέθηκαν εκ των πραγμάτων και των καταστάσεων στο πεδίο της ψηφιακής μετάβασης καθώς και των εθνικών και ευρωπαϊκών υποχρεώσεων για την προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος. Η ενεργειακή κρίση έφερε ακόμη εντονότερα στο προσκήνιο την ανάγκη στήριξης του ιδιωτικού τομέα, ενώ η αναμενόμενη επισιτιστική κρίση αναδεικνύει τη σημασία και άλλων τομέων, πέρα από τον ψηφιακό και τον περιβαλλοντικό, για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αναδύονται συνεχώς. Σε αυτό το πλαίσιο, οι δύο κυριότερες πρόσφατες εθνικές πρωτοβουλίες στην Ελλάδα για την ενίσχυση και επιτάχυνση των επενδύσεων είναι ελπιδοφόρες για τη βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος, αν και μένει να δούμε τη δυναμική τους τους επόμενους μήνες και αν θα καταφέρουν να ανταπεξέλθουν σε ένα κοινωνικοοικονομικό τοπίο που τους τελευταίους μήνες δείχνει να δημιουργεί προβλήματα ταχύτερα από την εξεύρεση λύσεων.

Η Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας αποτελεί διακριτό λειτουργικό κλάδο της δραστηριότητας του ΤΑΙΠΕΔ και συστάθηκε με κύριο στόχο την αποτελεσματική απορρόφηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας των συμβάσεων και των κινδύνων και η παρακολούθηση του χρονοδιαγράμματος με τη σχετική αναφορά προόδου. Ο λόγος που η Μονάδα συστάθηκε ως κλάδος του ΤΑΙΠΕΔ είναι η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας του Ταμείου τόσο στην ωρίμανση και υλοποίηση των έργων όσο και στις διαγωνιστικές διαδικασίες του Δημοσίου. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη, ώστε να επιταχυνθεί η υλοποίησή τους, 7 έργα, πολλά εκ των οποίων συνδέονται άμεσα με την ψηφιακή και πράσινη μετάβαση της ελληνικής οικονομίας. Πέρα από έργα που έχουν ανακοινωθεί εδώ και καιρό και αποτελούν αναβάθμιση υπαρχουσών εγκαταστάσεων που απαιτούσαν εδώ και χρόνια εκσυγχρονισμό, όπως τα νέα κτίρια του Πρωτοδικείου και της Εισαγγελίας Αθηνών, η ανακαίνιση του ΟΑΚΑ, η λειτουργική και ενεργειακή αναβάθμιση των υποδομών της Πρωτοβάθμιας Υγειονομικής Περίθαλψης και η ανακαίνιση των υποδομών των νοσοκομείων, τα υπόλοιπα έργα αποτυπώνουν την προσπάθεια επίτευξης των πράσινων στόχων και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Συγκεκριμένα, το έργο "Νέα Βιομηχανικά Πάρκα" αφορά την παροχή οικονομικής συνδρομής – ενίσχυσης από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την ίδρυση νέων εγκαταστάσεων βιομηχανικών πάρκων, την επέκταση των υφιστάμενων προκειμένου αυτά να ανταποκριθούν στις ανάγκες που επιτάσσει η προσαρμογή στην στρατηγική της σύγχρονης βιομηχανίας, και τη μετατροπή άτυπων βιομηχανικών συγκεντρώσεων σε τεχνολογικά έξυπνα και περιβαλλοντικά βιώσιμα βιομηχανικά πάρκα. Περαιτέρω, το

Η νέα μονάδα του ΤΑΙΠΕΔ Με τον ν. 4799/2021 εντάχθηκε στην αποστολή του ΤΑΙΠΕΔ ένας δεύτερος στρατηγικός άξονας πέρα από την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, η ωρίμανση και επιτάχυνση των δημόσιων επενδύσεων. Η Μονάδα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας αποτελεί διακριτό λειτουργικό κλάδο της δραστηριότητας του ΤΑΙΠΕΔ και συστάθηκε με κύριο στόχο την αποτελεσματική απορρόφηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ώστε η υλοποίηση σημαντικών έργων να επιταχύνεται μέσω της διενέργειας όλων των σχετικών διαγωνιστικών διαδικασιών και της παρακολούθησης της πορείας τους. Η νέα αυτή μονάδα δεν έχει ως μόνη προτεραιότητα τις δράσεις του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αλλά έχει ως στόχο να συνδράμει κάθε φορέα του δημόσιου τομέα σε πλήθος έργων και μορφών χρηματοδότησης, είτε πρόκειται για έργα υποδομών και υπηρεσίες παραχώρησης είτε ΣΔΙΤ που χρηματοδοτούνται από εθνικούς, ευρωπαϊκούς ή διεθνείς πόρους. Οι βασικότερες υπηρεσίες που παρέχει η Μονάδα είναι ο απαραίτητος συντονισμός με τρίτους φορείς, όπως υπουργεία και άλλες δημόσιες υπηρεσίες, η διαχείριση

LAWYER _ 39

_IN THE SPOTLIGHT "Σχέδιο Προστασίας Δασών" έχει ως στόχο την υλοποίηση των απαιτούμενων δράσεων αντιπυρικής προστασίας σε περιοχές άμεσης προτεραιότητας, ενώ η αναβάθμιση των υποδομών των ερευνητικών κέντρων εποπτείας Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Καινοτομίας στοχεύει στην ενίσχυση της έρευνας σε κρίσιμους τομείς, όπως η τεχνολογία και το περιβάλλον. Γενικά, σε όλα τα προωθούμενα έργα υπάρχει έντονο το στοιχείο της τεχνολογικής εξέλιξης και της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, αφού ο εκσυγχρονισμός των ψηφιακών υπηρεσιών και η ενεργειακή αναβάθμιση των κτιριακών υποδομών βρίσκονται στο επίκεντρο σε κάθε παρέμβαση. Επιπλέον, εκτός από τα προαναφερόμενα έργα, τα οποία βρίσκονται ήδη στη φάση ολοκλήρωσης της διαγωνιστικής διαδικασίας και της υπογραφής της σύμβασης, αναμένονται και νέες επενδύσεις σε πληθώρα τομέων.

9) 10) 11) 12) 13)

Ε νίσχυση τουριστικών επενδύσεων Ε ναλλακτικές μορφές τουρισμού Μ εγάλες επενδύσεις Ε υρωπαϊκές αλυσίδες αξίας Ε πιχειρηματικότητα 360°.

Δικαιούχοι Επιλέξιμες προς ενίσχυση είναι οι επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες ή έχουν υποκατάστημα στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως μεγέθους. Ειδικά για την τρίτη κατηγορία σχετικά με το νέο επιχειρείν, δικαιούχοι είναι οι υπό σύσταση πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις. Η νομική μορφή της επιχείρησης είναι αδιάφορη, καθώς μπορούν να ενισχυθούν φορείς, όπως η εμπορική εταιρεία, ο αγροτικός ή αστικός συνεταιρισμός, η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση, η ομάδα παραγωγών, η αγροτική εταιρική σύμπραξη, η κοινοπραξία (αρκεί να ασκεί εμπορική δραστηριότητα), αλλά και η υπό ίδρυση ή συγχώνευση εταιρεία (εφόσον έχουν ολοκληρώσει τις διαδικασίες δημοσιότητας πριν την έναρξη εργασιών του επενδυτικού σχεδίου). Επιπλέον, δικαιούχοι προς ενίσχυση είναι και οι δημόσιες και δημοτικές επιχειρήσεις, εφόσον δεν τους έχει ανατεθεί από το κράτος η εξυπηρέτηση δημόσιου σκοπού ή η αποκλειστική προσφορά υπηρεσιών και δεν επιχορηγείται η λειτουργία τους με δημόσιους πόρους. Μη επιλέξιμες προς ενίσχυση είναι οι επιχειρήσεις, σε βάρος των οποίων εκκρεμεί διαδικασία ανάκτησης προηγούμενων ενισχύσεων κατά την υποβολή αίτησης του επενδυτικού σχεδίου, επιχειρήσεις που έχουν μετεγκαταστήσει την επιχειρηματική εγκατάσταση δύο έτη πριν την υποβολή της αίτησης ενίσχυσης ή αρνούνται να δεσμευθούν ότι δεν πρόκειται να την μετεγκαταστήσουν για περίοδο δύο ετών από την ολοκλήρωση της επένδυσης, καθώς και επιχειρήσεις που υλοποιούν επενδυτικά σχέδια στα πλαίσια σύμβασης με το Δημόσιο.

Ο νέος Αναπτυξιακός Νόμος Ο νέος Αναπτυξιακός Νόμος (4887/2022) ψηφίσθηκε πρόσφατα και οι διατάξεις του επικεντρώνονται στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω της χορήγησης κινήτρων σε συγκεκριμένους κλάδους. Οι βασικότεροι πυλώνες που συνιστούν την επιλογή των επιχορηγούμενων επιχειρήσεων είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων, η πράσινη μετάβαση και η στήριξη της καινοτομίας, ενώ παράλληλα στηρίζονται και ζωτικοί τομείς της ελληνικής οικονομίας.

Τομείς Συγκεκριμένα, οι τομείς που ενισχύονται είναι δεκατρείς: 1) Ψηφιακός και τεχνολογικός μετασχηματισμός επιχειρήσεων 2) Πράσινη μετάβαση και περιβαλλοντική αναβάθμιση επιχειρήσεων 3) Νέο επιχειρείν 4) Καθεστώς δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης για τη στήριξη της απασχόλησης και ανάπτυξης των περιοχών, οι οποίες επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία 5) Έ ρευνα και εφαρμοσμένη καινοτομία 6) Α γροδιατροφή, πρωτογενής παραγωγή και μεταποίηση γεωργικών προϊόντων, αλιεία και υδατοκαλλιέργεια 7) Μ εταποίηση και εφοδιαστική αλυσίδα 8) Ε πιχειρηματική εξωστρέφεια

Επιλέξιμες δαπάνες Οι δαπάνες που επιλέγονται προς ενίσχυση είναι οι εξής: • Οι επενδυτικές δαπάνες σε ενσώματα στοιχεία ενεργητικού, όπως η κατασκευή, επέκταση και ο εκσυγχρονισμός των κτιριακών εγκαταστάσεων, η αγορά και εγκατάσταση ή η χρηματοδοτική μίσθωση (leasing) σύγχρονου εξοπλισμού.

40 _ LAWYER

• Ο ι επενδυτικές δαπάνες σε άυλα στοιχεία ενεργητικού, όπως η μεταφορά τεχνολογίας μέσω της αγοράς δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και η ανάπτυξη συστημάτων ποιοτικού ελέγχου και πιστοποιήσεων. • Το μισθολογικό κόστος για τις νέες θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν στα πλαίσια της υλοποίησης του επενδυτικού σχεδίου με ορίζοντα ενίσχυσης τα δύο έτη από τη δημιουργία κάθε θέσης. Ως μη επιλέξιμες δαπάνες, οι οποίες συνεπώς εξαιρούνται από τις παρεχόμενες ενισχύσεις του νόμου, είναι τα λειτουργικά έξοδα της επένδυσης, η αγορά επίπλων, σκευών γραφείου, αυτοκινήτων, οικοπέδων και αγροτεμαχίων καθώς και η εισφορά στο εταιρικό κεφάλαιο παγίων στοιχείων. Εξαίρεση αποτελούν τα λειτουργικά έξοδα και ο εξοπλισμός που θεωρούνται δαπάνες εκκίνησης για όσες επιχειρήσεις εντάσσονται στο καθεστώς του νέου επιχειρείν.

Ο στόχος του νέου νόμου είναι οι διαδικασίες αξιολόγησης και έγκρισης να ολοκληρώνονται γρήγορα, πολύ ταχύτερα σε σχέση με προηγούμενους αναπτυξιακούς νόμους μπορούν να επωφεληθούν και από τις άλλες μορφές ενισχύσεων, όπως και οι μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις.

Μορφές ενίσχυσης

Διαδικασία υπαγωγής σε καθεστώς ενίσχυσης

Η παρεχόμενη ενίσχυση μπορεί να λάβει χώρα με τις εξής μορφές διαζευκτικά ή σωρευτικά: • Φ ορολογική απαλλαγή, η οποία συνίσταται στην απαλλαγή από την καταβολή φόρου εισοδήματος επί των πραγματοποιούμενων κερδών από το σύνολο των δραστηριοτήτων της επιχείρησης. • Ε πιχορήγηση με τη δωρεάν παροχή από το Δημόσιο χρηματικού ποσού για την κάλυψη τμήματος των ενισχυόμενων δαπανών του επενδυτικού σχεδίου. • Επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης για την απόκτηση εξοπλισμού, η οποία συνίσταται στην κάλυψη από το Δημόσιο τμήματος των καταβαλλόμενων δόσεων. Η επιδότηση της χρηματοδοτικής μίσθωσης δεν μπορεί να υπερβαίνει τα επτά έτη από την ημερομηνία ολοκλήρωσης της επένδυσης. • Επιδότηση του κόστους απασχόλησης με την κάλυψη από το Δημόσιο μέρους του μισθολογικού κόστους των νέων θέσεων εργασίας, όπως αυτό συμπεριλαμβάνεται στις επιλέξιμες δαπάνες. • Χρηματοδότηση του επιχειρηματικού κινδύνου με την επιδότηση επιτοκίου δανείων μειωμένης εξασφάλισης ή των εξόδων ασφάλισης των δανείων υψηλού κινδύνου που καταβάλλονται στα πιστωτικά ιδρύματα που τα χορηγούν. Η επιχορήγηση ως μορφή ενίσχυσης παρέχεται ως δυνατότητα μόνο στις πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες βεβαίως

Η διαδικασία υπαγωγής σε καθεστώς ενίσχυσης διαμορφώνεται ως εξής: • Υ ποβολή αίτησης: Η αίτηση και τα δικαιολογητικά υποβάλλονται ηλεκτρονικά μέσω του Πληροφοριακού Συστήματος Αναπτυξιακών Νόμων και ο φορέας ενημερώνεται άμεσα για την παραλαβή και καταχώρισή τους. • Αξιολόγηση: Για την υπαγωγή σε καθεστώς ενίσχυσης, διενεργείται αξιολόγηση του επενδυτικού σχεδίου, η οποία περιλαμβάνει έλεγχο νομιμότητας, αξιολόγηση εύλογου κόστους και έλεγχο δεικτών βαθμολογίας. • Έ λεγχος: Αφού υπαχθεί σε καθεστώς ενίσχυσης, το επενδυτικό σχέδιο ελέγχεται σε όλη τη διάρκεια της υλοποίησής του, ώστε να διαπιστωθεί η συνδρομή των προϋποθέσεων και η τήρηση των υποχρεώσεων των μερών. Ο στόχος του νέου νόμου είναι οι διαδικασίες αξιολόγησης και έγκρισης να ολοκληρώνονται γρήγορα, πολύ ταχύτερα σε σχέση με προηγούμενους αναπτυξιακούς νόμους. Έτσι, προβλέπεται ότι η διαδικασία αξιολόγησης και έγκρισης του επενδυτικού σχεδίου πρέπει να έχει ολοκληρωθεί εντός 30 ή 45 ημερών ανάλογα με το αν η μέθοδος αξιολόγησης είναι άμεση ή συγκριτική. Εφόσον γίνει υπέρβαση των ορίων αυτών, η αξιολόγηση ανατίθεται σε ορκωτό ελεγκτή, ο οποίος οφείλει να την ολοκληρώσει εντός 10 εργάσιμων ημερών. ■

LAWYER _ 41

_IN THE SPOTLIGHT

Δρ. Βασίλης Καραγιάννης Εταίρος KLC LAW FIRM

ώς κρίνετε τον νέο Αναπτυξιακό Νόμο ως προς τη δυναμική του να Π επιτύχει την προώθηση των επενδύσεων για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση; Ο Ν. 4399/2016, όπως έχει κατά καιρούς τροποποιηθεί, μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στην πράσινη ανάπτυξη και την ψηφιακή μετάβαση προσφέροντας σημαντική χρηματοδοτική στήριξη σε τέτοιες επενδύσεις. Ορισμένα έργα ΑΠΕ με ιδιαίτερες δυσκολίες υλοποίησης (μικροί υδροηλεκτρικοί σταθμοί στα μη διασυνδεδεμένα νησιά - ΜΔΝ, μονάδες συμπαραγωγής από ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ, υβριδικοί σταθμοί στα ΜΔΝ, μονάδες παραγωγής θερμότητας και ψύξης από ΑΠΕ κλπ.) είναι επιλέξιμα για χρηματοδότηση, ενώ επίσης επιλέξιμες είναι και οι επενδύσεις σε καινοτομία που μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά στην ψηφιακή μετάβαση. Ο νέος αναπτυξιακός νόμος περιέχει διατάξεις που ενισχύουν τον έλεγχο, την παρακολούθηση και την διαφάνεια των ενισχυόμενων έργων (όπως λ.χ. η δυνατότητα αιφνιδιαστικών επιτόπιων ελέγχων), η εφαρμογή των οποίων αναμένεται να συμβάλλει στην έγκαιρη και ποιοτική ολοκλήρωση των ενισχυόμενων επενδύσεων. Τούτο ιδιαίτερα προς αποφυγή της χορήγησης διαρκών παρατάσεων για την ολοκλήρωση των έργων στο πλαίσιο του καθεστώτος των προηγούμενων αναπτυξιακών που οδήγησε στην πράξη στη ματαίωση πολλών έργων, πράγμα το οποίο όμως ήταν και αποτέλεσμα της σφοδρής δημοσιονομικής κρίσης με την οποία βρέθηκε αντιμέτωπη η χώρα.

Πώς έχει λειτουργήσει έως τώρα η νέα κατεύθυνση του ΤΑΙΠΕΔ για >

την ωρίμανση των Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας και την προώθηση των ΣΔΙΤ; Θεωρείτε ότι είναι επαρκή τα βήματα που έχουν γίνει για την επιτάχυνση των επενδύσεων;

Ιωάννα Λαζαρίδου Εταίρος KLC LAW FIRM

Αμέσως μετά την ψήφιση του νόμου 4799/2021 με αντικείμενο, μεταξύ άλλων, τη θέσπιση του θεσμικού πλαισίου που διέπει το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Δημοσίων Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας και τη σύσταση στο ΤΑΙΠΕΔ της μονάδας ωρίμανσης έργων (Project Preparation Facility – PPF), η νέα επιχειρησιακή μονάδα ξεκίνησε να δραστηριοποιείται ενεργά σε διάφορους τομείς. Ορισμένα από τα έργα βρίσκονται ήδη σε προχωρημένο στάδιο ωρίμανσης καθώς γι’ αυτά έχουν ήδη είτε ολοκληρωθεί οι σχετικές διαδικασίες ανάθεσης είτε προκηρυχθεί οι σχετικοί διαγωνισμοί (μεταξύ αυτών το “Σχέδιο Προστασίας Δασών”), ενώ άλλα βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, με τα πρώτα βήματα να έχουν ολοκληρωθεί κατά κύριο λόγο ως προς την ανάδειξη των επιμέρους αναδόχων για την εκπόνηση μελετών, επιθεωρήσεων ή παροχής τεχνικών συμβουλών (μεταξύ των οποίων

42 _ LAWYER

το έργο “Υποδομές Υγείας - Εθνικό Σύστημα Υγείας, Ανακαίνιση και Αναβάθμιση Υποδομών Νοσοκομείων” και το έργο ανέγερσης Δικαστικού Μεγάρου στην Αθήνα για τη στέγαση του Πρωτοδικείου και της Εισαγγελίας Αθηνών). Δεδομένου του σύντομου διαστήματος που έχει παρέλθει από τη σύσταση της νέας μονάδας, είναι δύσκολο να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα αναφορικά με το εάν τα έως σήμερα βήματα είναι επαρκή για την επιτάχυνση των επενδύσεων. Αυτό που διαφαίνεται, ωστόσο, από την έως σήμερα δράση της είναι ότι η νέα μονάδα παρουσιάζει έντονη δραστηριότητα και κινητικότητα.

Ποια είναι τα κυριότερα σημεία του νέου Αναπτυξιακού νόμου που > αναμένεται να προωθήσουν αποτελεσματικά την αύξηση των επενδύσεων στην Ελλάδα, ιδιαίτερα όσον αφορά στην έρευνα και την καινοτομία; Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, η δημιουργία φιλικότερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος, οι σταθερές μειώσεις των φορολογικών συντελεστών, η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας και η προσέλκυση επενδύσεων είναι στρατηγική μας προτεραιότητα. Ειδικότερα, στην έρευνα και καινοτομία ο στόχος μας είναι τα επόμενα χρόνια η Ελλάδα να εξελιχθεί σε κόμβο καινοτομίας για την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ο νέος Αναπτυξιακός Νόμος, σε συνδυασμό με τη χρηματοδότηση της Έρευνας και Καινοτομίας μέσω δράσεων του ΕΣΠΑ, φορολογικών κινήτρων και άλλων θεσμικών παρεμβάσεων, συγκροτούν ένα πλέγμα που δρα προς την ίδια κατεύθυνση. Ειδικότερα, ο νέος Αναπτυξιακός Νόμος ορίζει τις προϋποθέσεις υπαγωγής επενδυτικών σχεδίων για τη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων. Περιλαμβάνει 13 νέα θεματικά προγράμματα, ανάμεσά τους, και το καθεστώς για την ενίσχυση της Έρευνας και της Καινοτομίας. Πιστεύουμε πως τα επενδυτικά σχέδια που εντάσσονται, συμβάλλουν ακόμα περισσότερο στην ανάπτυξη της τεχνολογίας για την ανάπτυξη προηγμένων προϊόντων και καινοτόμων υπηρεσιών. Επίσης, προσβλέπουμε στην εισαγωγή διαδικαστικών ή οργανωτικών καινοτομιών, στην αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας, στην αύξηση της απασχόλησης και στη δημιουργία νέων, ποιοτικών και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας. Οι παραπάνω πρωτοβουλίες αναμένεται να αποδώσουν υψηλή προστιθέμενη αξία στην ελληνική οικονομία. Παράλληλα, προβλέπει απλούστερες και ταχύτερες διαδικασίες αξιολόγησης και ελέγχου των επενδυτικών σχεδίων, καθώς και σημαντικά αυξημένα ποσοστά ενίσχυσης σε σχέση με τον προηγούμενο νόμο. Αναλυτικότερα, ο νέος Χάρτης Περιφερειακών Ενισχύσεων, προβλέπει ποσοστά ενίσχυσης για τις επιχειρήσεις έως 70% και ένα πρόσθετο ποσοστό στις περιοχές του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ): (+10%) περιοχές απολιγνιτοποίησης, Ν. Αιγαίο, Κρήτη και (+5%) στο Β. Αιγαίο.

LAWYER _ 43

Χρίστος Δήμας Υφυπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων

_IN THE SPOTLIGHT

Δίκαιο ανταγωνισμού, περιβάλλον και ενέργεια: Οι νέοι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

Με μια πιο ελαστική προσέγγιση ως προς τις κρατικές ενισχύσεις που αφορούν τους τομείς του κλίματος, του περιβάλλοντος και της ενέργειας, οι αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές υιοθετούν μια ρεαλιστική θεώρηση, αποσκοπώντας στην υλοποίηση έργων και την κάλυψη των τεράστιων δαπανών που θα απαιτηθούν για την ενεργειακή μετάβαση και την επίτευξη των πράσινων στόχων της ΕΕ τις επόμενες δεκαετίες. Της

Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 44

ο δίκαιο ανταγωνισμού της ΕΕ απαγορεύει τις κρατικές ενισχύσεις, δηλαδή οποιοδήποτε μέτρο χρηματοδότησης κράτους-μέλους, το οποίο προέρχεται από κρατικούς πόρους, ωφελεί μια επιχείρηση και παρέχει στον δικαιούχο πλεονέκτημα που στρεβλώνει ή απειλεί να στρεβλώσει τον ανταγωνισμό εντός της ΕΕ. Ωστόσο, σε αυτόν τον γενικό κανόνα υπάρχει η εξαίρεση ότι η Επιτροπή μπορεί να εγκρίνει την ενίσχυση ως συμβατή με το ευρωπαϊκό δίκαιο, όταν είναι απαραίτητη για μια εύρυθμη και δίκαιη οικονομία, όταν επομένως τα θετικά αποτελέσματά της αντισταθμίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις στον ανταγωνισμό. Επιπλέον, ορισμένα μέτρα κρατικών ενισχύσεων καλύπτονται από τον Γενικό κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία, ο οποίος προβλέπει ορισμένες προϋποθέσεις συμβατότητας βάσει των

οποίων ένα κράτος-μέλος μπορεί να εφαρμόσει συγκεκριμένες κατηγορίες κρατικών ενισχύσεων χωρίς προηγούμενη κοινοποίηση στην Επιτροπή. Αν και υπήρχαν ήδη κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας (2014-2020), κρίθηκε ότι αυτές πρέπει να αναθεωρηθούν, καθώς δεν ήταν προσαρμοσμένες στις νέες τεχνολογίες, δεν αντικατόπτριζαν τους τεθειμένους στόχους της ΕΕ για το κλίμα και δεν κάλυπταν τους προβληματισμούς για τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας ενόψει των υψηλών κρατικών δαπανών που πρέπει να επενδυθούν τα επόμενα χρόνια στους τομείς της ενέργειας και της προστασίας του περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο αυτό, εκδόθηκαν αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές που καλύπτουν την

προστασία του περιβάλλοντος, την ενέργεια αλλά και το κλίμα (Climate, Environmental Protection and Energy State Aid Guidelines – “CEEAG”), οι οποίες παρέχουν καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η Επιτροπή θα αξιολογεί τη συμβατότητα των μέτρων ενίσχυσης στους παραπάνω τομείς. Στόχος της εν λόγω αναθεώρησης είναι η διεύρυνση των κατηγοριών επενδύσεων και τεχνολογιών που μπορεί να καλύψει το κράτος, ο εξορθολογισμός των υφιστάμενων κανόνων, η θέσπιση διασφαλίσεων, ώστε η ενίσχυση να κατευθύνεται αποτελεσματικά εκεί που είναι αναγκαία για την προστασία του κλίματος και του περιβάλλοντος, και η επίτευξη συνοχής με τη νομοθεσία και τις πολιτικές της ΕΕ, ιδιαιτέρως δε με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τη δέσμη μέτρων Fit for 55. LAWYER _ 45

_IN THE SPOTLIGHT και, ως εκ τούτου, απαιτεί κατά περίπτωση αξιολόγηση. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η στήριξη έργων που στοχεύουν στην παραγωγή άλλων πηγών ενέργειας με βάση την πυρηνική ενέργεια είναι εφικτή, εφόσον φυσικά πληρούνται τα κριτήρια συμβατότητας.

Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές λειτουργούν παράλληλα με τον Γενικό κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία, υπό την έννοια ότι καλύπτουν κυρίως μεγάλα έργα, ενώ ο Γενικός κανονισμός αφορά μικρότερα έργα που δεν χρειάζονται την προηγούμενη έγκριση της Επιτροπής. Παρόλο που οι CEEAG περιλαμβάνουν και ορισμένους ειδικούς κανόνες για μικρότερα έργα, η αναθεώρηση του Γενικού κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία έχει κριθεί απαραίτητη και αναμένεται να ολοκληρωθεί το προσεχές διάστημα.

Γενικά κριτήρια συμβατότητας Το πρώτο μέρος των CEEAG περιγράφει τα κριτήρια συμβατότητας που εφαρμόζει γενικά η Επιτροπή στις διάφορες κατηγορίες μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος (συμπεριλαμβανομένης της προστασίας του κλίματος) και ενεργειακών ενισχύσεων που καλύπτονται από τις κατευθυντήριες γραμμές. Η Επιτροπή ελέγχει αν η ενίσχυση πληροί δύο προϋποθέσεις, μία θετική και μία αρνητική. Η θετική προϋπόθεση απαιτεί η ενίσχυση να διευκολύνει την ανάπτυξη μιας οικονομικής δραστηριότητας. Έτσι, θα πρέπει να αναλυθεί κατά πόσον η ενίσχυση: • ωφελεί την κοινωνία και συμβάλλει στην επιτυχή εφαρμογή της κλιματικής, περιβαλλοντικής και ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ. • λειτουργεί ως κίνητρο, παρακινώντας τον δικαιούχο να αλλάξει τη συμπεριφορά του ή να συμμετάσχει σε οικονομικές δραστηριότητες που συνάδουν με την πολιτική της ΕΕ και οι οποίες δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί χωρίς την ενίσχυση. • δεν παραβιάζει το δίκαιο της ΕΕ. Η αρνητική προϋπόθεση απαιτεί η ενίσχυση να μην αλλοιώνει τους όρους των συναλλαγών σε βαθμό που να αντίκειται στο κοινό συμφέρον. Για να διαπιστώσει αν πληρούται η προϋπόθεση αυτή, η Επιτροπή λαμβάνει υπόψη ιδίως την αρχή της αναλογικότητας και εξετάζει κατά πόσον η κοινοποιηθείσα ενίσχυση: • είναι αναγκαία, δηλαδή απαιτείται για την επίτευξη του περιβαλλοντικού στόχου,

Ευρύ φάσμα καλυπτόμενων επενδύσεων Οι CEEAG είναι εκτεταμένες και καλύπτουν πολλές νέες κατηγορίες μέτρων κρατικών ενισχύσεων που σχετίζονται με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, έτσι ώστε να ενισχυθούν τεχνολογίες που μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι τεχνολογίες για αύξηση της ενεργειακής απόδοσης. Επιπλέον, οι αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές στηρίζουν τη συνοχή και με άλλα νομοθετήματα της ΕΕ, όπως η Οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, η Δέσμη μέτρων για την καθαρή κινητικότητα, το Σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία και η Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα. Ειδικότερα, γίνεται ιδιαίτερη μνεία στη βελτίωση των ενεργειακών και περιβαλλοντικών επιδόσεων των κτιρίων για την υλοποίηση εκτεταμένων κτιριακών ανακαινίσεων, στη στήριξη της καθαρής κινητικότητας με κάλυψη των ενισχύσεων για την αγορά καθαρών οχημάτων και την ανάπτυξη υποδομών επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού, στην αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων, για να καταστεί εφικτή η κυκλική οικονομία, και στην προστασία της βιοποικιλότητας και την αποκατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων. Οι CEEAG εξακολουθούν να εξαιρούν την πυρηνική ενέργεια από τις καλυπτόμενες ενισχύσεις, ακριβώς όπως και οι προηγούμενες κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία του περιβάλλοντος (2014-2020). Αυτό σημαίνει ότι η Επιτροπή θα συνεχίσει να αξιολογεί τα μέτρα κρατικών ενισχύσεων που αφορούν την πυρηνική ενέργεια βάσει των γενικών κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων. Η επιλογή αυτή ακολουθήθηκε επειδή η στήριξη της πυρηνικής ενέργειας αφορά περιορισμένο αριθμό πολύ μεγάλων έργων, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη από άποψη ασφάλειας, πρέπει από νομική άποψη να λαμβάνει υπόψη ιδίως τη Συνθήκη Ευρατόμ

Οι CEEAG είναι εκτεταμένες και καλύπτουν πολλές νέες κατηγορίες μέτρων κρατικών ενισχύσεων που σχετίζονται με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, έτσι ώστε να ενισχυθούν τεχνολογίες που μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου 46 _ LAWYER

επειδή η αγορά δεν θα μπορέσει να επιτύχει τον στόχο από μόνη της. • είναι κατάλληλη, δηλαδή δεν υπάρχει άλλη πολιτική ή άλλο μέσο ενίσχυσης που θα επιτύχει το ίδιο αποτέλεσμα με μικρότερο αντίκτυπο στο εμπόριο και τον ανταγωνισμό. • είναι διαφανής, υπό την έννοια ότι το κράτος-μέλος θα πρέπει να δημοσιεύει το πλήρες κείμενο του εγκεκριμένου μέτρου ενίσχυσης και πληροφορίες για κάθε μεμονωμένη ενίσχυση που υπερβαίνει τα 100.000 ευρώ. • είναι αναλογική, δηλαδή περιορίζεται στο ελάχιστο ποσό που είναι απαραίτητο για την επίτευξη του σχεδίου ή της δραστηριότητας. Καταρχήν, η ενίσχυση είναι αναλογική εάν αντιστοιχεί στο έλλειμμα χρηματοδότησης που απαιτείται για την επίτευξη του στόχου του μέτρου ενίσχυσης σε σύγκριση με το αντίθετο σενάριο χωρίς ενίσχυση. Ωστόσο, δεν απαιτείται λεπτομερής αξιολόγηση του χρηματοδοτικού κενού, εάν το κράτος καθορίζει το ποσό της ενίσχυσης μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας, καθώς θεωρείται δεδομένο ότι ο διαγωνισμός παρέχει μια αξιόπιστη εκτίμηση της ελάχιστης ενίσχυσης που χρειάζονται οι δυνητικοί δικαιούχοι. Γενικά, οι CEEAG δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στον ρόλο της ανταγωνιστικής υποβολής προσφορών μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας, την οποία συμβουλεύουν τα κράτη να χρησιμοποιούν ως προεπιλεγμένο μηχανισμό για τη χορήγηση ενισχύσεων που στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και στην καθαρή κινητικότητα. Μάλιστα, σε αυτές τις περιπτώσεις, οι CEEAG επιτρέπουν ποσά ενίσχυσης έως και 100% του ελλείμματος χρηματοδότησης. Εάν το κράτος-μέλος δεν χορηγεί την ενίσχυση μέσω διαγωνισμού, η Επιτροπή καθορίζει την αναλογικότητα της ενίσχυσης με βάση την ανάλυση του χρηματοδοτικού κενού ή, σε περιπτώσεις όπου είναι δύσκολο να προσδιοριστούν πλήρως τα οφέλη και τα κόστη για τον δικαιούχο, με βάση ένα μέγιστο ποσό που υπολογίζεται ως ποσοστό των επιλέξιμων δαπανών και δεν επηρεάζει αδικαιολόγητα τον ανταγωνισμό και το εμπόριο με απαγορευμένες πρακτικές, όπως με την αύξηση των εμποδίων εισόδου σε πιο αποτελεσματικούς ή καινοτόμους δυνητικούς ανταγωνιστές ή με τη διατήρηση και ενίσχυση της ισχύος του δικαιούχου

Ο Κανονισμός της Πράσινης Ταξινομίας γίνεται ένα χρήσιμο εργαλείο για την αξιολόγηση των κρατικών ενισχύσεων εντός της ΕΕ στην αγορά. Άλλωστε, οι στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό πρέπει να ληφθούν ιδιαιτέρως υπόψη, όταν το έργο παρέχει περιορισμένο και παροδικό όφελος, αποκλείοντας καθαρότερες τεχνολογίες που θα επιδρούσαν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Στο τελικό στάδιο της αξιολόγησης των κριτηρίων συμβατότητας, η Επιτροπή προβαίνει σε στάθμιση των αρνητικών επιπτώσεων της ενίσχυσης στον ανταγωνισμό με τις θετικές συνέπειές της στις υποστηριζόμενες οικονομικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της συμβολής στην προστασία του περιβάλλοντος και στους στόχους της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ. Μόνο οι κρατικές ενισχύσεις με θετικές συνέπειες που αντισταθμίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις μπορούν να γίνουν δεκτές από την Επιτροπή. Κατά τη στάθμιση αυτή, λαμβάνεται υπόψη και η αρχή της "μη πρόκλησης σημαντικής ζημίας" που διατυπώνεται στον Κανονισμό της ΕΕ για την Πράσινη Ταξινομία, η οποία καθίσταται έτσι γενικό κριτήριο για τις κρατικές ενισχύσεις. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, η Επιτροπή πρέπει να εξετάζει αν η οικονομική δραστηριότητα βλάπτει σημαντικά τους στόχους της ΕΕ όσον αφορά, μεταξύ άλλων, την κλιματική αλλαγή, τη βιωσιμότητα, την ανακύκλωση, την πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης και τη βιοποικιλότητα. Έτσι, η Επιτροπή είναι απίθανο να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι κρατικές ενισχύσεις που στηρίζουν τα ορυκτά καύσιμα έχουν καθαρό θετικό αποτέλεσμα. Το ίδιο ισχύει και για τα μέτρα που αφορούν νέες επενδύσεις σε φυσικό αέριο, εκτός εάν το κράτος-μέλος αποδείξει ότι η ενίσχυση δεν δεσμεύει το κράτος στην τεχνολογία του φυσικού αερίου. Υπό αυτή την έννοια, ο Κανονισμός της Πράσινης Ταξινομίας γίνεται ένα χρήσιμο εργαλείο για την αξιολόγηση των κρατικών ενισχύσεων εντός της ΕΕ, αφού LAWYER _ 47

_IN THE SPOTLIGHT αυτή η αξιολόγηση απλουστεύεται, όταν τα προς ενίσχυση μέτρα πληρούν τις απαιτήσεις του Κανονισμού.

την έγκριση ενισχύσεων για νέες επενδύσεις στο φυσικό αέριο, μόνο αν το κράτος-μέλος αποδείξει ότι οι επενδύσεις αυτές συμβάλλουν στην επίτευξη των ευρωπαϊκών κλιματικών στόχων για το 2030 και το 2050. Για παράδειγμα, η απόδειξη αυτή μπορεί να βασίζεται σε δέσμευση του δικαιούχου να αντικαταστήσει το φυσικό αέριο με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή να κλείσει τη μονάδα σε χρονοδιάγραμμα που συνάδει με τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ.

Ενισχύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Το δεύτερο τεχνικό μέρος των CEEAG περιγράφει συγκεκριμένα κριτήρια συμβατότητας που ισχύουν για τις 13 κατηγορίες ενισχύσεων που καλύπτουν οι κατευθυντήριες γραμμές. Όπως προαναφέρθηκε, οι κατηγορίες αυτές καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα περιβαλλοντικών και ενεργειακών έργων. Ένα από τα κυριότερα σημεία αναφοράς είναι το νέο τμήμα που αφορά τις ενισχύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι CEEAG ορίζουν ευρέως την εν λόγω κατηγορία ενισχύσεων, ώστε να περιλαμβάνει τη χρηματοδοτική στήριξη όλων των τεχνολογιών που μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών, συμπεριλαμβανομένων των ενισχύσεων για όλους τους τύπους ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την παραγωγή ενέργειας με χαμηλές εκπομπές άνθρακα (όπως το υδρογόνο), την ενεργειακή απόδοση, τη μείωση ή την αποφυγή εκπομπών που προκύπτουν από βιομηχανικές διαδικασίες και τον εξηλεκτρισμό. Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές απαιτούν από τα κράτη-μέλη να διεξάγουν δημόσια διαβούλευση σχετικά με τον ανταγωνιστικό αντίκτυπο και την αναλογικότητα των μεγάλων μέτρων ενίσχυσης στο πλαίσιο αυτής της κατηγορίας έργων. Η δημόσια διαβούλευση αποσκοπεί στην αύξηση της συμμετοχής των ενδιαφερομένων στον σχεδιασμό των εν λόγω μέτρων, ενισχύοντας τη συμμετοχικότητα και τη διαφάνεια της διαδικασίας. Επιπλέον, οι ενισχύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα πρέπει γενικά να χορηγούνται μέσω ανταγωνιστικής διαδικασίας υποβολής προσφορών. Αναφέρεται, επίσης, ότι οι ενισχύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου δεν πρέπει να δεσμεύουν ορισμένες τεχνολογίες ή να εκτοπίζουν τις επενδύσεις σε καθαρότερες εναλλακτικές λύσεις. Ως εκ τούτου, οι κανόνες των CEEAG υποδεικνύουν στην Επιτροπή να επαληθεύει ότι το μέτρο ενίσχυσης δεν ενθαρρύνει ή παρατείνει την κατανάλωση ενέργειας με βάση τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία θεωρούνται πλήρως ασύμβατα με τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ. Όσον αφορά στο φυσικό αέριο, το οποίο θεωρείται ειδική περίπτωση που λειτουργεί ως γέφυρα στην πορεία προς την επικράτηση των ΑΠΕ, οι CEEAG επιτρέπουν

Συμπερασματικά Οι αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στον τομέα του κλίματος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας δίνουν μεγάλη έμφαση στην ευθυγράμμιση του δικαίου του ανταγωνισμού με τις τρέχουσες ανάγκες σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Με δεδομένο ότι οι στόχοι της ΕΕ για το κλίμα μέχρι το 2030 και το 2050 είναι ιδιαίτερα φιλόδοξοι και απαιτούν από τα κράτη-μέλη σημαντικές δαπάνες για την επίτευξή τους, η χαλάρωση των αυστηρών κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις ήταν μονόδρομος. Στα πλαίσια, μάλιστα, της ενεργειακής κρίσης και της εντατικοποίησης του αιτήματος για απεξάρτηση της ΕΕ από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, η συμμετοχή των κρατών και των επιχειρήσεων, ειδικά των μικρότερων, στη ραγδαία πράσινη μετάβαση μπορεί να γίνει μόνο με μέτρα στήριξης που βοηθούν στη γρήγορη και την πλήρη προσαρμογή. Σηματοδοτείται έτσι μια μετατόπιση του ενδιαφέροντος από την προσήλωση στη μη στρέβλωση του ανταγωνισμού σε μια ευρύτερη προοπτική που βλέπει με ρεαλισμό και πολυπρισματική θεώρηση την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που τίθενται από τις συνθήκες που επικρατούν. ■

Στα πλαίσια της ενεργειακής κρίσης, η συμμετοχή των κρατών και των επιχειρήσεων στη ραγδαία πράσινη μετάβαση μπορεί να γίνει μόνο με μέτρα στήριξης που βοηθούν στη γρήγορη και πλήρη προσαρμογή 48 _ LAWYER

Πώς

κρίνετε τις νέες κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του κλίματος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας (CEEAG); Θεωρείτε ότι είναι επαρκείς, για να καλύψουν την τεράστια ανάγκη για επιδοτήσεις στους παραπάνω τομείς; Πρόσφατα δημοσιεύθηκε η 2η Ετήσια Έκθεση μας ως Ομάδα Εργασίας του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης Ευρώπης (SDSN Europe) για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (ΕΠΣ) και των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ). Μεταξύ των βασικών θεμάτων της Έκθεσης βρίσκεται η επισκόπηση των Πολιτικών που απορρέουν από την ΕΠΣ, καθώς και η ανάλυση των κρίσιμων οικονομικών επιπτώσεων της Μετάβασης στη Βιωσιμότητα. Οι CEEAG ενσωματώνουν τους στόχους της ΕΠΣ για μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 έως το 2030. Αυτοί οι νέοι κανόνες κρατικών ενισχύσεων δημιουργούν ένα ευέλικτο πλαίσιο που επιτρέπει στα κράτη-μέλη να παρέχουν την απαραίτητη υποστήριξη για την υλοποίηση της ΕΠΣ στοχευμένα και αποτελεσματικά. Επίσης, οι CEEAG προβλέπουν υψηλότερο ποσό ενίσχυσης σε περισσότερες κατηγορίες έργων για την προστασία του κλίματος, του περιβάλλοντος και της παραγωγής πράσινης ενέργειας, σε σχέση με πριν. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), μέτρα ενεργειακής απόδοσης κτιρίων, καθαρές μετακινήσεις, μείωση της ρύπανσης, ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας, πέρα από την απλή διαχείριση των αποβλήτων που προβλέπεται στις EEAG, μελέτες ή συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα που σχετίζονται με το κλίμα, την προστασία του περιβάλλοντος και την ενέργεια, αποκατάσταση περιβαλλοντικών ζημιών, προστασία ή αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και εφαρμογή λύσεων βασισμένων στη φύση για την προσαρμογή και τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και άλλα. Συμπερασματικά, είναι πολύ θετικό ότι οι CEEAG θα επιτρέψουν περισσότερες δημόσιες επενδύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την προώθηση της προστασίας του περιβάλλοντος και την υποστήριξη της πράσινης ενέργειας, σε σχέση με τις προηγούμενες EEAG.

Oι προσφάτως θεσμοθετημένες “Κατευθυντήριες γραμμές του 2022 για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του κλίματος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας” (CEEAG) βαδίζουν προς την κατεύθυνση που έχει προδιαγραφεί ήδη από τον Δεκέμβριο του 2019, ήτοι την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Το πεδίο εφαρμογής των CEEAG επεκτείνεται σημαντικά, ώστε να αντικατοπτρίζει τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, περιλαμβάνοντας νέους τομείς, όπως οι οικονομικές δραστηριότητες που στοχεύουν στην απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα, την προώθηση της καθαρής κινητικότητας, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια και τη στήριξη της κυκλικής οικονομίας μεταξύ άλλων. Στο πλαίσιο αυτό και αναφορικά με τις επιδοτήσεις στον τομέα των ΑΠΕ, δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη κατηγορία ενισχύσεων που προβλέπεται με τις CEEAG είναι η στήριξη της ανανεώσιμης ενέργειας ως του κατεξοχήν τρόπου για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενόψει της επίτευξης των ευρωπαϊκών κλιματικών στόχων για το 2030 και τη κλιματική LAWYER _ 49

Φοίβη Κουντούρη Καθηγήτρια Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών | Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Ένωσης Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων | Συν-πρόεδρος στο Ελληνικό Δίκτυο Λύσεων για την Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (UN Sustainable Development Solutions Network)

Αλεξία Τροκούδη Δικηγόρος, Διευθύντρια Νομικής Υποστήριξης, Ρυθμιστικών Θεμάτων και holdings, ΕΛΠΕ

_IN THE SPOTLIGHT ουδετερότητα έως το 2050. Παράλληλα, γίνεται και ρητή αναφορά στην ενίσχυση και της τεχνολογίας αποθήκευσης ενέργειας. Επιπροσθέτως, πρέπει να τονιστεί ότι τα μέτρα ενίσχυσης θα πρέπει να τίθενται προηγουμένως σε δημόσια διαβούλευση και να χορηγούνται, κατά κανόνα, μέσω ανταγωνιστικής διαδικασίας υποβολής προσφορών, ώστε οι στόχοι κάθε μέτρου ενίσχυσης να επιτευχθούν αναλογικά με τη μικρότερη δυνατή στρέβλωση του ανταγωνισμού και του εμπορίου. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ενίσχυση των έργων ΑΠΕ με διαφάνεια και τον οικονομικότερο δυνατό τρόπο. Ως όμιλος που δραστηριοποιείται και στις ανανεώσιμες πηγές θα σεβαστούμε το πλαίσιο και θα προσπαθήσουμε να αντλήσουμε κάθε δυνατή νόμιμη ευκαιρία που δίδεται από αυτό προς μεγιστοποίηση του “πράσινου αποτυπώματος και εσόδων” της εταιρείας μας.

Δήμητρα Χατζηαρσενίου Head of Legal Department, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε., Όμιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

Greenpeace Ομάδα ελληνικού γραφείου

Για την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας που αποτελεί πρώτη προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα απαιτηθούν σημαντικά κεφάλαια και οι νέες κατευθυντήριες γραμμές θέτουν ένα αναθεωρημένο πλαίσιο για τη διάθεση των κεφαλαίων αυτών προς την επίτευξη του στόχου της ενεργειακής μετάβασης. Παρά τη μείωση της μέγιστης έντασης της ενίσχυσης, οι κατευθυντήριες γραμμές διευρύνουν τις κατηγορίες επενδύσεων και τεχνολογιών που μπορούν να τύχουν ενίσχυσης, στις οποίες περιλαμβάνονται ρητά οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και έργα ΑΠΕ υλοποιούμενα από ενεργειακές κοινότητες. Εναπόκειται, συνεπώς, στο Ελληνικό Κράτος να εφαρμόσει τις κατευθυντήριες γραμμές για την υλοποίηση έργων, τα οποία, μάλιστα, μπορούν να χρηματοδοτηθούν από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί και πρέπει να αξιοποιηθεί προς τον σκοπό αυτό και το τελευταίο διαθέσιμο ευρώ.

Οι ενισχύσεις αυτές είναι στη σωστή κατεύθυνση. Βέβαια, προκαλεί απορία η συνέργειά τους και η σύνδεσή τους με την Ταξινομία της ΕΕ, καθώς και με την ενίοτε προβληματική εφαρμογή της αρχής της "μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης", κατά την εξισορρόπηση των θετικών και αρνητικών συνεπειών της ενίσχυσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ένα θετικό σημείο των κατευθυντήριων γραμμών είναι η μη στήριξη της πυρηνικής ενέργειας και η στήριξη σε δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας, με έμφαση στον κτιριακό τομέα, ο οποίος είναι υπεύθυνος περίπου για το 45% της τελικής συνολικής κατανάλωσης ενέργειας. Παρόλα αυτά, μία πιο αποδοτική χρήση των ευρωπαϊκών πόρων, δηλαδή στην ουσία των χρημάτων των Ευρωπαίων πολιτών, απαιτεί άρση της στήριξης σε έργα και υποδομές ορυκτών καυσίμων, συμπεριλαμβανομένου και του ορυκτού αερίου, όσο πιο άμεσα γίνεται. Η στήριξη αυτή πηγαίνει τις επιδοτήσεις στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που επιβάλλεται για την άμεση και ουσιαστική προστασία του κλίματος και του περιβάλλοντος. Εφόσον οι επιδοτήσεις σταματήσουν να χρηματοδοτούν τέτοιες μη ωφέλιμες επενδύσεις, θα καλυφθούν επαρκέστερα άλλες ανάγκες. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πλέον τόσο οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όσο και η εξοικονόμηση ενέργειας αποτελούν τις πλέον οικονομικά (και ενεργειακά) αποδοτικές επενδύσεις. 50 _ LAWYER

_ΟPINIONS

PROJECT SMART POLICING: το πρόσωπό σου... η ταυτότητά σου Η χρήση βιομετρικών τεχνολογιών για την ταυτοποίηση των υποκειμένων δεν αποτελεί μια νέα δικαιοπολιτική πρόκληση. Αρκεί κανείς να αναζητήσει τεχνολογίες, όπως μεταξύ άλλων το ClearView AI, το οποίο - προσφάτως – καταδίκασε η Ιταλική Αρχή με το διόλου ευκαταφρόνητο πρόστιμο ύψους είκοσι εκατομμυρίων ευρώ, ή το αγγλικό Live Facial Recognition (LFR), το οποίο δίνει τη δυνατότητα στις αρχές να εστιάζουν σε συγκεκριµένα µέρη, έχοντας πρακτικά το δικαίωµα να “σκανάρουν” σε ζωντανό χρόνο οποιοδήποτε πρόσωπο περνάει από το επιλεγµένο µέρος και να το εισάγουν στο σύστηµα LFR.

ν και όλα αυτά – ίσως – φαίνονται μακρινά για τη χώρα μας, αυτό είναι – μάλλον - μια ψευδαίσθηση. Προσφάτως, υπήρξαν σημαντικές εξελίξεις σχετικά με τη χρήση βιομετρικών συστημάτων ταυτοποίησης από τις αστυνομικές αρχές. Συγκεκριμένα, στις 14 Δεκεμβρίου 2019 αναρτήθηκε σχετική ανακοίνωση στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, με την οποία γνωστοποιείται ότι η Ελληνική Αστυνομία προχώρησε στη σύναψη σύμβαση ύψους 4 εκ. ευρώ με την εταιρεία INTRACOM TELECOM. Αντίστοιχη ανακοίνωση είχε γίνει και στην ιστοσελίδα της εταιρείας ήδη από τον Ιούλιο του 2019. Η ως άνω σύμβαση προβλέπει την προμήθεια τουλάχιστον χιλίων (1.000) έξυπνων κινητών (smartphones) με τα οποία θα πραγματοποιείται η Έξυπνη Αστυνόμευση (Smart Policing). Με λίγα λόγια, η εν λόγω σύμβαση προβλέπει, μεταξύ άλλων, την επεξεργασία βιομετρικών δεδομένων (αποτυπώματα και φωτογραφίες)

Λάμπρος Κ. Κώττης Δικηγόρος παρά Πρωτοδίκαις LLM in Global Criminal Law, University of Groningen Υποψήφιος MSc in Law and Information and Communication Technologies, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

πολιτών μέσω έξυπνων φορητών συσκευών που θα χρησιμοποιούνται σε πεζές και εποχούμενες περιπολίες με σκοπό την αναζήτηση, εύρεση και ταυτοποίηση των προσώπων. Τι σημαίνει, όμως, πρακτικά (ή ορθότερα σε τεχνικό επίπεδο) η κατοχή από τους αστυνομικούς των εν λόγω έξυπνων συσκευών; Με άλλα λόγια, ποιες είναι οι δυνατότητες που παρέχουν οι συσκευές αυτές; Μια ασφαλής πηγή απαντήσεων θα μπορούσε – στο σημείο αυτό – να αποτελέσει το ίδιο το τεύχος τεχνικών προδιαγραφών της Ελληνικής Αστυνομίας, σχετικά με τα συστήματα Έξυπνης Αστυνόμευσης, από το οποίο μπορεί κανείς να αντλήσει πολύτιμες τεχνικές πληροφορίες. Μερικές, λοιπόν, από τις δυνατότητες που θα παρέχουν οι συσκευές αυτές είναι οι εξής: α. η σάρωση και ανάγνωση επίσημων εγγράφων ταυτοποίησης, ήτοι διαβατηρίων, αδειών οδήγησης, ταυτότητες νέου τύπου κτλ.

LAWYER _ 51

_ΟPINIONS β. η λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων, υπηρεσία την οποία θα παρέχουν τουλάχιστον πεντακόσιες (500) από τις προμηθευόμενες έξυπνες συσκευές. Η λήψη των αποτυπωμάτων θα γίνεται είτε μέσω της ίδιας της συσκευής, είτε κατάλληλης πρόσθετης συσκευής που θα δοθεί για τον αποκλειστικό αυτό σκοπό. Στις περιπτώσεις, μάλιστα, όπου απαιτείται και δεύτερη συσκευή, οι δύο συσκευές θα είναι μεταξύ τους συνδεδεμένες και η επικοινωνία με τα κεντρικά θα γίνεται μέσω του smartphone. Τα ληφθέντα δακτυλικά αποτυπώματα, κατόπιν παραμετροποίησης, θα συγκρίνονται με την αντίστοιχη ελληνική βάση δεδομένων (AFIS), αλλά και με την Κεντρική Βάση Δεδομένων SIS ΙΙ AFIS στο Στρασβούργο. Έπειτα από τη σύγκριση θα λαμβάνεται στη συσκευή συνοπτική απάντηση. γ. η λήψη φωτογραφιών προσώπων. Βασικό στόχο αποτελεί η παράδοση στην ΕΛΑΣ λογισμικού ικανού να πραγματοποιεί επιτυχώς συγκρίσεις φωτογραφιών με ψηφιακά αρχεία φωτογραφιών προσώπων, προκειμένου να είναι δυνατή η αναγνώριση και ταυτοποίηση ενός υπό εξέταση προσώπου. Οι ληφθείσες φωτογραφίες μαζί με τα συνοδευόμενα δεδομένα (τόπος και χρόνος) θα συγκρίνονται, μέσω κατάλληλης – σε υλικό (hardware) και λογισμικό (software) – κεντρικής υποδομής. Τα δεδομένα φωτογραφιών προσώπου θα αντιπαραβάλλονται κεντρικά και εν συνεχεία βάσει πρόσθετων συγκρίσεων-αναζητήσεων που θα πραγματοποιεί το υπό εξέταση σύστημα κεντρικά, στη φορητή συσκευή θα λαμβάνεται συνοπτική απάντηση επιχειρησιακού ενδιαφέροντος. Πρακτικά, μέσω της εφαρμογής της Έξυπνης Αστυνόμευσης, οι αρχές αποκτούν τη δυνατότητα να αποστείλουν τα αρχεία και τα δεδομένα τόσο στα κεντρικά, όσο και μεταξύ των χρηστών που κατέχουν τις έξυπνες συσκευές. Επιπλέον, τα ληφθέντα δεδομένα θα μπορούν να αποστέλλονται και ταχύτατα να αντιπαραβάλλονται με δεδομένα τόσο στην εθνική, όσο και δε διεθνείς βάσεις δεδομένων, όπως της Interpol, της EUCARIS κτλ. Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι ότι η χρήση τέτοιας φύσεως τεχνολογιών από τις αστυνομικές αρχές, ενώ μπορεί, πράγματι, να είναι ωφέλιμη και να εξυπηρετεί τους σκοπούς για τους οποίους υιοθετήθηκε,

αδιαμφισβήτητα ελλοχεύει πολλούς μη αμελητέους κινδύνους, όσον αφορά τα δικαιώματα των υποκειμένων των βιομετρικών δεδομένων. Αντίστοιχες βιομετρικές τεχνολογίες ταυτοποίησης ενέχουν εγγενώς ρίσκα, αλλά και θεωρούνται εξαιρετικώς επεμβατικές και στη σφαίρα δικαιωμάτων των πολιτών, διότι με τις ως άνω έξυπνες συσκευές η Ελληνική Αστυνομία θα προβαίνει σε επεξεργασία βιομετρικών δεδομένων ιδιαίτερα ευαίσθητου χαρακτήρα. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι οι παράμετροι οι οποίες πρέπει να εξεταστούν είναι πολλές και τα ερωτήματα σχετικά με τις διαδικασίες επιτακτικά. Μερικά εξ αυτών: Ποια όργανα της Ελληνικής Αστυνομίας και υπό ποιες προϋποθέσεις θα δύνανται να κάνουν χρήση αυτών των τεχνολογιών; Επίσης, ποια όργανα θα έχουν πρόσβαση στη βάση δεδομένων με τα βιομετρικά στοιχεία των πολιτών; Σημαντικά, επίσης, είναι τα ερωτήματα σχετικά με το πού θα αποθηκεύονται τα δεδομένα, υπό ποιες προϋποθέσεις, με ποια διαδικασία και ποιος θα έχει πρόσβαση σε αυτά, πότε θα καταστρέφονται, καθώς και το δικαίωμα πρόσβασης των ίδιων των πολιτών στα ληφθέντα βιομετρικά στοιχεία τους. Έχοντας υπόψιν τα ως άνω λεχθέντα, επιτακτικά εγείρονται ζητήματα νομιμότητας και ασφάλειας στα οποία πρέπει να δοθούν, στο μέτρο το δυνατού, απαντήσεις. Η εύρεση του νομικού πλαισίου – ελλείψει του πολυαναμενόμενου Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη - και η στάθμιση των προβληματισμών της θεματικής εντός του πλαισίου αυτού είναι απαραίτητες, προκειμένου να ανευρεθούν “χρυσές τομές”. Πεδίο εφαρμογής στην υπό εξέταση περίπτωση έχει η Οδηγία 2016/680, (ως ειδικότερη του ΓΚΠΔ λόγω της επεξεργασίας δεδομένων των πολιτών από τις αστυνομικές αρχές), όπως αυτή μεταφέρθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με το Ν. 4624/2019. Ωφέλιμο είναι πριν κανείς εξετάσει το νόμο, ο οποίος μετέφερε την Οδηγία στην ελληνική έννομη τάξη, να αντιληφθεί τις ρυθμίσεις της ίδιας της Οδηγίας. Σύμφωνα, λοιπόν, με το άρθρο 10 της Οδηγίας: “Η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα […], καθώς και η επεξεργασία γενετικών δεδομένων, βιομετρικών δεδομένων για την αποκλειστική ταυτοποίηση ενός φυσικού προσώπου […] επιτρέπονται μόνο όταν είναι

52 _ LAWYER

απολύτως αναγκαίες, με την επιφύλαξη των κατάλληλων διασφαλίσεων για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του υποκειμένου των δεδομένων και εφόσον: α) επιτρέπονται από το δίκαιο της Ένωσης ή των κρατών μελών· β) επιβάλλονται για την προστασία των ζωτικών συμφερόντων του υποκειμένου των δεδομένων ή άλλου φυσικού προσώπου· ή γ) η επεξεργασία αυτή αφορά σε δεδομένα τα οποία έχουν προδήλως δημοσιοποιηθεί από το υποκείμενο των δεδομένων.” Τι προβλέπει, εν συνεχεία, ο Ν. 4624/2019, ο οποίος μετέφερε στην ελληνική έννομη τάξη την ως άνω Οδηγία 2016/680; Σύμφωνα με το άρθρο 44 του ως άνω νόμου ως “βιομετρικά δεδομένα” ορίζονται τα “δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα τα οποία προκύπτουν από ειδική τεχνική επεξεργασία συνδεόμενη με φυσικά, βιολογικά ή συμπεριφορικά χαρακτηριστικά φυσικού προσώπου, και τα οποία επιτρέπουν ή επιβεβαιώνουν την αδιαμφισβήτητη ταυτοποίηση του εν λόγω φυσικού προσώπου, όπως εικόνες προσώπου ή δακτυλοσκοπικά δεδομένα”. Επιπλέον, η πρώτη παράγραφος του άρθρου 46 του νόμου, το οποίο μεταφέρει το άρθρο 10 της Οδηγίας 2016/680 ορίζει ότι “η επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα επιτρέπεται μόνο όταν είναι απολύτως αναγκαία για την ενάσκηση των καθηκόντων του υπεύθυνου επεξεργασίας.” Είναι φανερό ότι τόσο ο Ευρωπαίος, όσο και ο Έλληνας νομοθέτης, αντιλαμβανόμενοι πλήρως τα ρίσκα τα οποία ενέχει η χρήση τόσο επεμβατικών τεχνολογιών ταυτοποίησης, επιτρέπουν τη χρήση των τεχνολογιών αυτών μόνο αν αυτή ικανοποιεί δύο συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ήτοι: α) η χρήση των βιομετρικών τεχνολογιών ταυτοποίησης είναι απολύτως αναγκαίες για τους σκοπούς του υπεύθυνου της επεξεργασίας (αρχή της αναλογικότητας), β) η χρήση των τεχνολογιών αυτών προβλέπεται από το νόμο (αρχή της νομιμότητας). Οι δύο αυτές αρχές λειτουργούν εδώ σαν “ασπίδα προστασίας” από τις καταχρήσεις και τις παραβιάσεις που μπορούν κάλλιστα να γίνουν από την πλευρά των αρχών. Σε αυτό το σημείο της μελέτης είναι απαραίτητο να εξεταστεί κριτικά το αν οι δύο ανωτέρω προϋποθέσεις ικανοποιούνται.

Όσον αφορά την αρχή της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας, η οποία - μεθοδολογικώς - αποτελεί αξιολογικό στοιχείο της ποιότητας (quality of law) του νόμου, κριτήριο αποτελεί το αν η εν λόγω επεξεργασία είναι απολύτως αναγκαία και ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο σκοπό. Με άλλα λόγια, πρέπει να εξεταστεί το αν υπάρχει διαφορετικό και λιγότερο επεμβατικό μέτρο, το οποίο θα μπορούσε να εξυπηρετήσει με τον ίδιο τρόπο τον επιδιωκόμενο σκοπό. Δεδομένου ότι, όπως είδαμε παραπάνω, σκοπός της Έξυπνης Αστυνόμευσης είναι η ταυτοποίηση των προσώπων, η λήψη φωτογραφιών φαίνεται να είναι ένα μέτρο αδικαιολόγητα επεμβατικό. Πράγματι, η απλή ταυτοποίηση των πολιτών μπορεί να επιτευχθεί με ηπιότερα για τα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες των πολιτών μέσα, ήτοι λ.χ. τη μεταφορά των πολιτών στο κοντινότερο αστυνομικό τμήμα σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα 141/1991, Άρθρο 74, παρ. 15, περ. θ΄. Επιπλέον, προσφάτως ανακοινώθηκε η - ήδη σε λειτουργία - δυνατότητα της ψηφιακής ταυτότητας στις κινητές συσκευές των πολιτών. Πράγματι, οι πολίτες (οι οποίοι διαθέτουν έξυπνες συσκευές), ακόμη και ελλείψει των φυσικών ταυτοποιητικών εγγράφων, θα μπορούν – κάλλιστα - να επιδεικνύουν στις αρχές την ψηφιακή αστυνομική τους ταυτότητα, την οποία και θα μπορούν να ανακτούν ταχέως στις συσκευές τους από το Μητρώο Δελτίων Αστυνομικών Δελτίων της Ελληνικής Αστυνομίας, μέσω του Κέντρου Διαλειτουργικότητας της ΓενιLAWYER _ 53

_ΟPINIONS

Η αρχή της αναλογικότητας, αξιολογικό στοιχείο της ποιότητας του νόµου, σημαίνει ότι η εν λόγω επεξεργασία είναι απολύτως αναγκαία για τον επιδιωκόμενο σκοπό κής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Σε αυτό το πνεύμα, ο Γεώργιος Ρουσόπολος από την ΑΠΔΠΧ, απαντώντας σε σχετικό ερώτημα της Homo Digitalis απήντησε “[…] αλλά και πάλι, υπάρχουν τόσες πολλές εναλλακτικές μέθοδοι για να κάνεις την ταυτοποίηση που η αναγνώριση προσώπων δεν είναι πάντα θεμιτή.” Η ύπαρξη κατάλληλoυ νομοθετικού πλαισίου και συγκεκριμένα σε επίπεδο εθνικού δικαίου ενός “εναργούς” και “ποιοτικού” νόμου, κατά τη νομολογία του Ε∆∆Α και του ∆.Ε.Ε., κατ’ εφαρμογή των διατάξεων του ΧΘ∆ΕΕ και ΕΣ∆Α., το οποίο θα ρυθμίζει λεπτομερειακώς τη χρήση των βιομετρικών τεχνολογιών ταυτοποίησης, τίθεται επίσης ως ζήτημα προς εξέταση. Αν και με μια πρώτη ματιά φαίνεται ότι ο Ν. 3917/2011 θα μπορούσε να αποτελεί τη νομική βάση για τη χρήση των βιομετρικών τεχνολογιών ταυτοποίησης από τις αστυνομικές αρχές, μια δεύτερη, προσεκτικότερη ματιά καταδεικνύει γρήγορα ότι ο ανωτέρω νόμος δεν αποτελεί επαρκή νομική βάση πάνω στην οποία θα μπορούσε να στηριχτεί με ασφάλεια το εγχείρημα. Αρχικώς, ο Ν. 3917/2011 ρυθμίζει το ζήτημα της εγκατάστασης και λειτουργίας συστημάτων επιτήρησης σε δημόσιους χώρους (υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις). Επιπλέον, αντικείμενο του Ν. 3917/2011 δεν είναι η χρήση βιομετρικών τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου από αυτά τα συστήματα επιτήρησης, η οποία προφανώς έχει εντονότερο παρεμβατικό χαρακτήρα, αλλά, ακόμη περισσότερο, ο νόμος δεν καλύπτει τη χρήση αναγνώρισης προσώπου από τις φορητές συσκευές που ομοιάζουν με 54 _ LAWYER

smartphone. Προς επίρρωση τούτου, η σχετική Οδηγία 1/2011 της ΑΠΔΠΧ αναφέρει (Άρθρο 3, παρ.1 και Άρθρο 4) ότι ο Ν.3917/2011 εφαρμόζεται αποκλειστικά για τα συστήματα που είναι μόνιμα εγκατεστημένα σε ένα χώρο, ενώ αντίθετα όταν η επεξεργασία δεδομένων εικόνας ή/και ήχου πραγματοποιείται µε χρήση συστημάτων, όπως φωτογραφική μηχανή ή συσκευή κινητού τηλεφώνου, ο Ν.3917/2011 δεν έχει πεδίο εφαρμογής. Επιπλέον, χρήσιμο είναι να εξετασθεί και το κατά πόσο το υπ’ αριθμ. ΠΔ 75/2020, θα ήταν δυνατόν να αποτελέσει νομική βάση του παρόντος εγχειρήματος. Συγκεκριμένα, το Π.∆. υπ’ αρ. 75/2020 (ΦΕΚ Α’173/10.9.2020) κατ’ εφαρμογή της εξουσιοδοτικής διάταξης του άρθρου 14 παρ. 4 ν. 3917/2011 αποτελεί μια ενθαρρυντική εξέλιξη στο πεδίο, διότι ορίζει επαρκώς κρίσιμα ζητήματα, με τρόπο τέτοιο, ώστε να επιτυγχάνονται ταυτοχρόνως οι σκοποί του νόμου αλλά και η εξασφάλιση των δικαιωμάτων των πολιτών. Ωστόσο, με γραμματική ερμηνεία, φαίνεται ότι το ΠΔ 75/2020 δε μπορεί να αποτελέσει νομική βάση της Έξυπνης Αστυνόμευσης. Πράγματι, το ανωτέρω ΠΔ ορίζει την εγκατάσταση και λειτουργία σε δημόσιους χώρους συστημάτων λήψης ή καταγραφής ήχου ή εικόνας αποκλειστικώς για τους συγκεκριμένους σκοπούς που ορίζει το άρθρο 14 του Ν. 3917/2011 (κατ’ εξουσιοδότηση του οποίου εξεδόθη το ΠΔ), ήτοι: “α) τη διαφύλαξη της εθνικής άμυνας, β) την προστασία του πολιτεύματος και την αποτροπή εγκλημάτων προδοσίας της χώρας, γ) την αποτροπή και καταστολή εγκλημάτων που συνιστούν επιβουλή της δημόσιας τάξης, δ) την αποτροπή και καταστολή εγκλημάτων βίας, εμπορίας ναρκωτικών, κοινώς επικίνδυνων εγκλημάτων, εγκλημάτων κατά της ασφάλειας των συγκοινωνιών και εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας, όταν με βάση πραγματικά στοιχεία συντρέχουν επαρκείς ενδείξεις ότι τελέσθηκαν ή πρόκειται να τελεσθούν τέτοιες πράξεις και ε) τη διαχείριση της κυκλοφορίας.” Η ανωτέρω νομοθετική επιλογή φαίνεται να είναι δικαιοπολιτικά λογική και σε απόλυτη σύμπνοια µε την αρχή της αναγκαιότητας. Γιατί ένα τόσο παρεμβατικό μέτρο, όπως η

λήψη φωτογραφιών του προσώπου των πολιτών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μια “επικίνδυνα” διευρυµένη γκάµα στόχων και σκοπών. Πρόκληση στο δικαιοπολιτικό µας σύστημα αποτελεί η εύρεση των στόχων εκείνων, προς επίτευξη των οποίων η χρήση τέτοιων επεμβατικών τεχνολογιών είναι απολύτως απαραίτητες. Προς επίρρωση τούτου, αναφέρεται η δήλωση του κ. Ρουσόπουλου: “[…] γενικώς όλες οι ευρωπαϊκές ΑΠΔΠΧ θεωρούμε ότι για να μπορείς να χρησιμοποιήσεις μια τεχνολογία που έχει αναγνώριση προσώπων σε τόσο μεγάλο βαθμό πρέπει να έχεις έναν πολύ καλό λόγο, θα πρέπει να είναι πάρα πολύ σοβαρός ο σκοπός που επιδιώκεται, να υπάρχει ένας πολύ μεγάλος κίνδυνος για να επιτραπεί η αναγνώριση προσώπων. Δεν ξέρω πόσο εύκολα μπορεί αυτή η τεχνολογία να τεκμηριωθεί. Αυτό πρέπει να το δούμε. Από όσο ξέρω, δεν νομίζω ότι υπάρχει σε κάποιο ευρωπαϊκό κράτος τέτοια διάταξη που να δίνει τη δυνατότητα στην αστυνομία να κυκλοφορεί και να κάνει φωτογράφιση, για να κάνει αυτόματα την ταυτοποίηση. Είναι κάτι αρκετά προβληματικό.” Υπό το πρίσμα της ανάλυσης που προηγήθηκε, είναι φανερό ότι οι βιομετρικές τεχνολογίες ταυτοποίησης αποτελούν μια εξέλιξη η οποία μπορεί – υπό προϋποθέσεις - να προωθήσει την αποτελεσματικότερη αστυνόμευση και να επιταχύνει τις διαδικασίες. Σε καμία περίπτωση, επομένως, δεν πρέπει αυτή η εξέλιξη να απορριφθεί δια ροπάλου. Αντιθέτως, είναι δεδομένο ότι, κάποια στιγμή, οι τεχνολογίες αυτές αναπόφευκτα θα αποτελέσουν απαραίτητο εργαλείο στα χέρια των αρχών για διάφορους σκοπούς. Αμφισβητήσιμο, ωστόσο, κατά την κρίση του γράφοντος, φαίνεται αν ο συγκεκριμένος σκοπός της απλής ταυτοποίησης των φυσικών προσώπων (η οποία μπορεί πλήρως, όπως εξετέθη ανωτέρω, να επιτευχθεί και με ηπιότερα μέσα) θα μπορούσε να αποτελέσει έναν επαρκή λόγο που να δικαιολογεί τη χρήση τόσο επεμβατικών για τα δικαιώματα των πολιτών τεχνολογιών. Φυσικά, διάφοροι άλλοι σκοποί, όπως η πρόληψη της εγκληματικότητας, θα μπορούσαν, με τις κατάλληλες διασφαλίσεις εκ μέρος του νομοθέτη, να αποτελέσουν επαρκείς λόγους χρήσης τέτοιων τεχνολογιών. Η εμπειρική πραγματικότητα αποδεικνύει το ως άνω. Πράγματι, αυτή τη στιγμή το έργο έχει “παγώσει”, ενώ αναμένεται σχετική Γνωμοδότηση της Αρχής, κατόπιν αιτήσεως της Homo Digitalis.

Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι συνετό κανείς να αγνοήσει την ανάγκη ύπαρξης ενός νομοθετικού πλαισίου, το οποίο θα ρυθμίζει λεπτομερώς τη χρήση αντίστοιχων τεχνολογιών ταυτοποίησης. Πράγματι, οι εξελίξεις στο πεδίο είναι καταιγιστικές. Ο εξαιρετικά αναμενόμενος ευρωπαϊκός Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη – εγχείρημα απαιτητικό σε ένα απολύτως συγκρουσιακό πεδίο συμφερόντων - θα αποτελέσει ενιαίο ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για τη χρήση, μεταξύ άλλων, και βιοµετρικών τεχνολογιών ταυτοποίησης των πολιτών και φαίνεται – καταρχάς – να απαντά σε όλα τα ως άνω εκτεθέντα ερωτήματα. Θετικό, όσον αφορά την απαιτούμενη προστασία των ατομικών ελευθεριών των πολιτών είναι ότι ο ευρωπαϊκός νομοθέτης αντιλαμβάνεται τους ως άνω εκτεθέντες προβληματισμούς και φαίνεται να απαντά εύστοχα σε αυτούς. Αυτό αποδεικνύεται από την risk based προσέγγιση του ζητήματος και την αντίστοιχη κατηγοριοποίηση των τεχνολογιών βάσει του κινδύνου. Ωστόσο, η έντονη (και δικαιολογημένη) κριτική παραμένει. Πράγματι, τον Οκτώβριο του 2021, τα µέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ζήτησαν την απαγόρευση χρήσης βιομετρικών τεχνολογιών ταυτοποίησης µε τη χρήση ΤΝ. Αν και µη δεσμευτική, η απόφαση αυτή δείχνει την κατεύθυνση την οποία είναι πιθανόν να ακολουθήσει η πλειονότητα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις επόμενες διαβουλεύσεις. Μένει να δούμε τι επιφυλάσσει το μέλλον ■

Η πρόταση κατατάσσει τη βιοµετρική ταυτοποίηση στην κατηγορία των συστηµάτων ΤΝ υψηλού κινδύνου, στα οποία απαιτείται η τήρηση ειδικής διαδικασίας, προκειµένου να διατεθούν στην αγορά της Ένωσης και να χρησιµοποιηθούν LAWYER _ 55

_ΟPINIONS

Η ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΚΑΙ Ο ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΡΟΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Η έννοια της αρχής προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό

Σάντυ Τσακιρίδη Group Senior Legal Counsel – Data Privacy, HSBC

2010 από την Οικουμενική Συνέλευση για την Προστασία Δεδομένων (Global Privacy Assembly) ως βασικό συστατικό της θεμελιώδους προστασίας της ιδιωτικής ζωής. Πέρα από τον ΓΚΠΔ, απαντάται και σε άλλα ρυθμιστικά πλαίσια και κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την ιδιωτικότητα και την κυβερνοασφάλεια, όπως ο UK GDPR, το NIST Cybersecurity Framework και το OWASP Security Knowledge Framework. Οι θεμελιώδεις αρχές στις οποίες στηρίζεται η αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό σύμφωνα με την Δρ. Cavoukian αφορούν: α) στον προληπτικό, μη κατασταλτικό χαρακτήρα των μέτρων για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (Proactive not Reactive; Preventative not Remedial), β) στην προστασία των δεδομένων ως προεπιλογή (Privacy as the Default Setting), γ) στην προστασία των δεδομένων κατά το στάδιο του σχεδιασμού (Privacy Embedded into Design), δ) στην εξασφάλιση πλήρους λειτουργικότητας με θετική στάθμιση των συμφερόντων του υποκειμένου των δεδομένων (Full Functionality: Positive-Sum, not Zero-Sum), ε) στην ασφάλεια των δεδομένων από τη συλλογή έως και την οριστική διαγραφή τους (End-toEnd Security - Full Lifecycle Protection),

Η αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό (privacy by design) θεσμοθετείται στον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία των Δεδομένων (ΓΚΠΔ) με την αιτιολογική σκέψη 78 και το άρθρο 25, τα οποία προβλέπουν ότι η προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των φυσικών προσώπων που αφορά στην επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα απαιτεί την αποτελεσματική λήψη κατάλληλων τεχνικών και οργανωτικών μέτρων από τον υπεύθυνο επεξεργασίας τόσο κατά τη στιγμή του καθορισμού των μέσων επεξεργασίας, όσο και κατά την επεξεργασία. Παράγοντες που πρέπει να συνεκτιμώνται σε αυτή τη διαδικασία είναι οι τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις, το κόστος εφαρμογής των μέτρων, η φύση, το πεδίο εφαρμογής, το πλαίσιο και οι σκοποί της επεξεργασίας, καθώς και οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των φυσικών προσώπων από την επεξεργασία. Η έννοια της αρχής προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό αναπτύχθηκε στα μέσα της δεκαετίας του '90 από την Δρ. Ann Cavoukian, πρώην Επίτροπο της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων του Οντάριο, και αναγνωρίστηκε το 56 _ LAWYER

στ) σ τη διαφάνεια ως προς τις διαδικασίες και τεχνολογίες επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (Visibility and Transparency - Keep it Open), και ζ) στον σεβασμό για την ιδιωτικότητα του χρήστη και τη διαμόρφωση των πληροφοριακών συστημάτων με γνώμονα τις ανάγκες του χρήστη (Respect for User Privacy - Keep it User-Centric).

των, όπως της τεχνολογίας πληροφοριών (ΙΤ), πωλήσεων και εμπορίας (sales and marketing) και διαχείρισης έργων και προγραμμάτων (project and programme management).

Στρατηγικές και μέτρα εφαρμογής Η σημαντικότερη προϋπόθεση για τη βέλτιστη εφαρμογή της αρχής προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό είναι η επιλογή των κατάλληλων στρατηγικών σχεδιασμού και αντίστοιχων μέτρων με βασικό κριτήριο τις ανάγκες της εκάστοτε επιχείρησης. Οι στρατηγικές προτεραιότητες, η κλίμακα, τα διαθέσιμα κεφάλαια, η τεχνολογική υποδομή και η κουλτούρα ενός οργανισμού αποτελούν τους βασικούς άξονες στα πλαίσια αυτού του εγχειρήματος. Γενικές, μη προσαρμοσμένες προσεγγίσεις είναι δυσκολότερο να αποκτήσουν την υποστήριξη της ανώτερης διοίκησης ενός οργανισμού, παρουσιάζουν περισσότερες δυσχέρειες στο στάδιο της εφαρμογής και είναι εν τέλει πιο κοστοβόρες, καθώς η απόδοση επένδυσης (ROI) είναι συνήθως μικρότερη της αναμενόμενης. Το πρώτο στάδιο για την δημιουργία μίας κατάλληλης μεθοδολογίας είναι η επαρκής κατανόηση των διαδικασιών σχεδιασμού του οργανισμού, οι οποίες ποικίλλουν αναλόγως με τον σκοπό που εξυπηρετούν (π.χ. ανάπτυξη προϊόντων, συστημάτων, εμπορικές καμπάνιες), και η χαρτογράφηση των επιμέρους βημάτων που πρέπει να ακολουθηθούν. Το επόμενο στάδιο περιλαμβάνει την επιλογή των κατάλληλων μέτρων ώστε να διασφαλιστεί ότι θέματα ιδιωτικότητας εξετάζονται και αξιολογούνται σε κατάλληλο χρόνο και με ικανοποιητικό τρόπο. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να έχουν εφαρμογή από τον σχεδιασμό και καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός π.χ. προϊόντος ή λογισμικού, από το αρχικό στάδιο του σχεδιασμού μέχρι την ανάπτυξη, τη χρήση και την τελική διάθεσή του. Ο ΓΚΠΔ αναφέρει ενδεικτικά παραδείγματα κατάλληλων τεχνικών και οργανωτικών μέτρων, όπως η ψευδωνυμοποίηση δεδομένων προσωπικού

Πεδίο εφαρμογής και εμπλεκόμενα μέρη Βάσει του ΓΚΠΔ, η υποχρέωση για συμμόρφωση με την αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό έχει ως αποδέκτες, πέραν του υπεύθυνου επεξεργασίας, και τρίτα μέρη. Πιο αναλυτικά, ο Κανονισμός προβλέπει ότι οι παραγωγοί προϊόντων, υπηρεσιών και εφαρμογών θα πρέπει να ενθαρρύνονται να λαμβάνουν υπόψη το δικαίωμα προστασίας των δεδομένων στα στάδια ανάπτυξης και σχεδιασμού, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι υπεύθυνοι επεξεργασίας και οι εκτελούντες την επεξεργασία θα είναι σε θέση να εκπληρώνουν τις αντίστοιχες υποχρεώσεις τους. Στο αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής της αρχής εμπίπτει ένα ευρύ φάσμα διαδικασιών και δραστηριοτήτων ενός οργανισμού, συμπεριλαμβανομένων του σχεδιασμού λογισμικών συστημάτων, της διαχείρισης προϊόντων, καινοτομίας, αποθετηρίων και πλεγμάτων δεδομένων (data lakes/mesh), της ανάλυσης δεδομένων (data analytics), καθώς και της διακυβέρνησης, δικαιοσύνης και διαφάνειας εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό δεν αφορά αποκλειστικά νέες διαδικασίες, προϊόντα, πολιτικές, συστήματα και υποστηρικτικές υποδομές μίας επιχείρησης, αλλά και ήδη υπάρχοντα. Επιτρέπει, μάλιστα, σε οργανισμούς να επανεξετάσουν τρέχουσες πρακτικές ακολουθώντας μια προσέγγιση βασισμένη στον κίνδυνο και λαμβάνοντας υπόψη τις λειτουργικές και εμπορικές προτεραιότητές τους. Στρατηγικής σημασίας στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής είναι ο ρόλος των επικεφαλής ιδιωτικότητας (Chief Privacy Officer), διαχείρισης δεδομένων (Chief Data Officer) και ασφάλειας των συστημάτων πληροφοριών (Chief Information Security Officer), οι οποίοι καλούνται να ταυτοποιήσουν, να αξιολογήσουν και να αναδείξουν τα αντίστοιχα ζητήματα σε μια επιχείρηση. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η συμμετοχή και συνεργασία διάφορων τμημά-

H αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό δεν αφορά αποκλειστικά νέες διαδικασίες, προϊόντα, πολιτικές, συστήματα και υποστηρικτικές υποδομές μίας επιχείρησης, αλλά και ήδη υπάρχοντα

LAWYER _ 57

_ΟPINIONS

Η σημαντικότερη προϋπόθεση για τη βέλτιστη εφαρμογή της αρχής προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό είναι η επιλογή των κατάλληλων στρατηγικών σχεδιασμού και αντίστοιχων μέτρων με βασικό κριτήριο τις ανάγκες της εκάστοτε επιχείρησης χαρακτήρα, η κρυπτογράφηση και η ελαχιστοποίηση της επεξεργασίας των δεδομένων. Ένας οργανισμός μπορεί να επιλέξει μεμονωμένες ή συνδυαστικές λύσεις μεταξύ των ακόλουθων στρατηγικών σχεδιασμού και των αντίστοιχων τακτικών τους: • Ελαχιστοποίηση των δεδομένων μέσω της αποφυγής επεξεργασίας δεδομένων, της επιλογής επεξεργασίας συγκεκριμένων τύπων δεδομένων ή/και της διαγραφή μέρους ή του συνόλου των δεδομένων (Minimise – exclude, select, strip, destroy). • Διαχωρισμός των δεδομένων μέσω του διαμερισμού τους ή/και της ανεξάρτητης επεξεργασίας τους σε τμήματα (Separate – distribute, isolate). • Περιορισμός της λεπτομέρειας των δεδομένων σε επεξεργασία στον μέγιστο δυνατό βαθμό μέσω της επεξεργασίας κοινών στοιχείων, κοινών κατηγοριών ή/και της προσθήκης θορύβου (Abstract – summarise, group, pertrub). • Απόκρυψη των δεδομένων και των αλληλεπιδράσεών τους μέσω της παρεμπόδισης πρόσβασης σε αυτά, της επεξεργασίας με τυχαίο τρόπο, της παρεμπόδισης κατανόησης ή/και του διαχωρισμού τους σε τμήματα (Hide – restrict, mix, obfuscate, dissociate). • Ενημέρωση των υποκείμενων των δεδομένων σχετικά με την επεξεργασία των προσωπικών τους δεδομένων έγκαιρα και με επαρκή τρόπο μέσω της παροχής πολλαπλών τρόπων ενημέρωσης, της έγκαιρης ειδοποίησης για αλλαγές 58 _ LAWYER

ή/και της παροχής εύληπτων λεπτομερειών (Inform – supply, notify, explain). • Παροχή ελέγχου στα υποκείμενα δεδομένων μέσω της ειδικής και ελεύθερης συγκατάθεσης, δυνατότητας επιλογής, τροποποίησης και διαγραφής των δεδομένων του χρήστη (Control – consent, choose, update, retract). • Εκτέλεση των υφιστάμενων πολιτικών σχετικά με την ιδιωτικότητα μέσω της δημιουργίας, επικαιροποίησης και διασφάλισης υλοποίησης των πολιτικών προστασίας προσωπικών δεδομένων (Enforce – create, maintain, uphold). • Επίδειξη συμμόρφωσης με τις υφιστάμενες πολιτικές και ισχύοντα ρυθμιστικά πλαίσια περί ιδιωτικότητας μέσω της καταγραφής ενεργειών, του ελέγχου και της αναθεώρησης πρακτικών και διαδικασιών βάσει των ευρημάτων σχετικών αναφορών (Demonstrate – log, audit, report). Οι διαθέσιμες Τεχνολογίες Ενίσχυσης της Ιδιωτικότητας (Privacy Enhancing Technologies - PETs) μπορούν να λειτουργήσουν επίσης ενισχυτικά στην επιλογή τεχνικών μέτρων από τον υπεύθυνο επεξεργασίας. Σε σχετική έκθεσή του ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κυβερνοασφάλεια (ENISA), παραθέτει ενδεικτικά τεχνολογίες όπως η επαλήθευση ταυτότητας (authentication), η κρυπτογράφηση (encryption), τα διαπιστευτήρια βασισμένα σε χαρακτηριστικά γνωρίσματα (attributed-based credentials), το απόρρητο αποθήκευσης (storage privacy), η ανώνυμη επικοινωνία (anonymous communication), το απόρρητο βάσης δεδομένων (database privacy), οι υπολογισμοί διατήρησης απορρήτου (privacy-preserving computations), καθώς και η διαφάνεια και οι μηχανισμοί ελέγχου (transparency and control mechanisms). Το τελικό στάδιο για τη δημιουργία μίας κατάλληλης μεθοδολογίας αφορά στην εφαρμογή των επιλεχθέντων μέτρων στις διαδικασίες σχεδιασμού και στην εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού της επιχείρησης που συμμετέχει σε αυτές τις διαδικασίες προκειμένου να διασφαλιστεί η σωστή κατανόηση και συνεπής εκτέλεση των μέτρων. Το τελευταίο κομμάτι είναι καθοριστικής σημασίας για τη βιωσιμότητα ενός πλαισίου εφαρμογής, ιδίως αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι τα στελέχη που εκτελούν τα σχετικά μέτρα δεν είναι συνήθως εξειδικευμένα σε θέματα ιδιωτικότητας. Κατά συνέπεια, για την επιτυχή εφαρμογή μίας μεθοδολογίας σχετικά με την αρχή προ-

στασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό απαιτείται από τους οργανισμούς να επανασχεδιάσουν υφιστάμενα συστήματα, διαδικασίες και προϊόντα με μια νέα ματιά προς την ιδιωτικότητα και τον κίνδυνο μη συμμόρφωσης, αλλά και να ενσωματώσουν αρμονικά τις αντίστοιχες αλλαγές στην κουλτούρα τους.

και συμμόρφωσης. Σε εμπορικό επίπεδο, τα οφέλη είναι επίσης πολλαπλά και αφορούν κυρίως στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ μίας επιχείρησης και των πελατών της, η οποία λειτουργεί ενισχυτικά και ως προς τη φήμη ενός οργανισμού, πολλώ μάλλον σε μία εποχή που οι καταναλωτές αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη γνώση των δικαιωμάτων τους σε σχέση με την ιδιωτικότητα. Σε συνδυασμό με αυτό το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, δημιουργείται επίσης εσωτερικά μεγαλύτερη βεβαιότητα σχετικά με τους ενδεδειγμένους τρόπους χρήσης καινοτόμων τεχνολογιών από την εταιρία. Η αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την προώθηση της καινοτομίας, ωθώντας τις επιχειρήσεις να σκεφτούν δημιουργικά κατά τον σχεδιασμό διαδικασιών, υπηρεσιών και προϊόντων που ανταποκρίνονται αφενός στις ανάγκες της ζήτησης στην αγορά και αφετέρου, στις κανονιστικές επιταγές. Η καινοτομία ως ένα ευρύτερο φάσμα που περιλαμβάνει τόσο τεχνολογικά, όσο και οργανωτικά μέτρα, αποτυπώνεται και στο σχετικό Εγχειρίδιο του ΟΟΣΑ (OECD Oslo Manual), ο οποίος κάνει αναφορά σε νέες μεθόδους παραγωγής, μοντέλα διανομής υπηρεσιών, καθώς και τρόπους οργάνωσης της συλλογής και διανομής δεδομένων μέσα σε έναν οργανισμό ως παραδείγματα καινοτομίας. Βασιζόμενος σε αυτή την αφετηρία επομένως, ένας οργανισμός μπορεί να εξετάσει την υιοθέτηση μέτρων και διαδικασιών, όπως η ομομορφική κρυπτογραφία (homomorphic encryption), η διενέργεια εκτίμησης αντικτύπου για την προστασία των δεδομένων και ελέγχων ιδιωτικότητας (privacy audits), καθώς και η διάθεση στα υποκείμενα δεδομένων ειδικών χώρων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (data vaults) με σκοπό την ενίσχυση της αυτονομίας, ελέγχου και επιλογών του χρήστη. ■

Προκλήσεις, οφέλη και ευκαιρίες Υποστηρίζεται συχνά ότι η προστασία προσωπικών δεδομένων και η τεχνολογική εξέλιξη είναι αντίπαλα δέη, υπό την έννοια ότι η κανονιστική ρύθμιση αποτελεί τροχοπέδη για την καινοτομία και αντίστροφα, ότι η υιοθέτηση καινοτόμων πρακτικών έχει ως απόρροια την ελλιπή προστασία των δικαιωμάτων των υποκειμένων των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Όσον αφορά στην αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό, είναι γεγονός ότι η εφαρμογή της παρουσιάζει προκλήσεις για έναν οργανισμό. Για παράδειγμα, μεγάλες επιχειρήσεις ενδέχεται να χρησιμοποιούν καθιερωμένες μεθοδολογίες διαχείρισης έργων και ανάπτυξης προϊόντων, με αποτέλεσμα να έχουν μικρότερη ευελιξία ως προς την αναθεώρησή τους. Επιπρόσθετα, οι υπεύθυνοι επεξεργασίας, μολονότι πρέπει να καταβάλουν τη δέουσα επιμέλεια σε περιπτώσεις εξωτερικής ανάθεσης υπηρεσιών, δεν ελέγχουν πάντοτε καθολικά ή κατά περιπτώσεις, έστω μερικώς, τον σχεδιασμό των προϊόντων που προμηθεύονται και χρησιμοποιούν. Παρά ταύτα, οργανισμοί που έχουν υιοθετήσει κατάλληλες στρατηγικές και μέτρα εφαρμογής είναι σε θέση να αποδείξουν τη συμμόρφωσή τους με την αντίστοιχη υποχρέωση που απορρέει από τον ΓΚΠΔ βάσει της αρχής της λογοδοσίας, ενώ έχουν επίσης τη δυνατότητα να αποκομίσουν σημαντικά λειτουργικά και εμπορικά οφέλη. Ειδικότερα, ένα αποτελεσματικό πλαίσιο μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερες αποδόσεις και μειωμένο κόστος για μια επιχείρηση που είναι σε θέση να προκαθορίσει σε ικανοποιητικό βαθμό από το στάδιο του σχεδιασμού τους σκοπούς επεξεργασίας, τους τύπους δεδομένων που είναι αναγκαίοι για να επιτευχθούν αυτοί οι σκοποί και τα απαραίτητα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα, διότι η εκ των υστέρων συμμόρφωση είναι κατά κανόνα πιο δαπανηρή και οδηγεί στις περισσότερες περιπτώσεις σε συμβιβαστικές λύσεις που δεν εξυπηρετούν τις ανάγκες της επιχείρησης σε επίπεδο τεχνολογίας ή/

Η αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την προώθηση της καινοτομίας, ωθώντας τις επιχειρήσεις να σκεφτούν δημιουργικά LAWYER _ 59

_LAWYER ON TOUR

Zeeger Vink Πρόεδρος International Trademark Association (INTA), Επικεφαλής Διανοητικής Ιδιοκτησίας MF BR ANDS GROUP

Η διανοητική ιδιοκτησία πρέπει να ενσωματωθεί στην επιχειρηματική στρατηγική Λίγες ημέρες πριν το 2022 Annual Meeting, την ετήσια εκδήλωση-σημείο αναφοράς του International Trademark Association (η πρώτη δια ζώσης συνάντηση μετά από σχεδόν 3 χρόνια), μιλήσαμε με τον Zeeger Vink για το τριετές στρατηγικό πλάνο του ΙΝΤΑ, τις προτεραιότητές του ως Προέδρου του οργανισμού για το 2022 και την αξία της διανοητικής ιδιοκτησίας ως άυλου περιουσιακού στοιχείου για τις εταιρείες.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Είμαι ο φετινός πρόεδρος του International Trademark Association (INTA) και συνεργάζομαι με τον οργανισμό εδώ και αρκετό καιρό, μέσω της ενασχόλησής μου με το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας. Μετά την αποφοίτησή μου από το πανεπιστήμιο, άρχισα να εργάζομαι σε ένα δικηγορικό γραφείο στην Ολλανδία και, μετά από μερικά χρόνια, ανέλαβα έναν in-house ρόλο, επωφελούμενος έτσι από την εμπειρία της εργασίας τόσο σε δικηγορική εταιρεία, όσο και στο νομικό τμήμα μιας επιχείρησης. Το γεγονός ότι έχω εργασθεί σε αρκετές χώρες μου έχει προσφέρει μια διεθνή οπτική για το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας, η οποία έχει αποδειχθεί επωφελής στη συνεργασία μου με διεθνή brands που έχουν ζητήματα διανοητικής ιδιοκτησίας σε περισσότερες από μία χώρες. Συγκρίνοντας το in-house περιβάλλον με αυτό της δικηγορικής εταιρείας, θα έλεγα ότι, όσον αφορά το ουσιαστικό αντικείμενο της εργασίας, αυτό είναι σχεδόν πανομοιότυπο. Ωστόσο, ένας in-house δικηγόρος έχει περισσότερες αλληλεπιδράσεις με διαφορετικούς

60 _ LAWYER

τύπους ανθρώπων και ομάδων, από την επιχειρησιακή λειτουργία, μέχρι το marketing και τη διανομή. Μέρος των αντανακλαστικών που πρέπει να έχει ένας εσωτερικός νομικός σύμβουλος είναι η ικανότητα να μιλά διαφορετικές "γλώσσες", προκειμένου να γίνεται αντιληπτός από διαφορετικά τμήματα εντός της εταιρείας και να διασφαλίζεται η σωστή επικοινωνία.

διαφορετικότητα, να επιδεικνύουμε ευελιξία στην προσέγγισή μας και, όσον αφορά τη δική μας οργάνωση, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι δίνουμε σε κάθε άτομο μια δίκαιη ευκαιρία. Ποια από τις στρατηγικές κατευθύνσεις θεωρείτε πιο απαιτητική και γιατί; Είναι όλες πολύ συμπληρωματικές και είναι δύσκολο να συγκριθούν. Νομίζω ότι η δεύτερη στρατηγική κατεύθυνση - Χτίζοντας μια καλύτερη κοινωνία μέσω των εμπορικών σημάτων - μπορεί να είναι λίγο πιο δύσκολη για εμάς, καθώς είναι ένας τομέας στον οποίο έχουμε περισσότερα να μελετήσουμε και περισσότερη εμπειρία να αποκτήσουμε. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι βρίσκεται εκτός του comfort zone μας, ιστορικά, δεδομένου ότι δεν πρόκειται για τεχνικό ζήτημα διανοητικής ιδιοκτησίας, αλλά περισσότερο για τον σκοπό του οργανισμού και του έργου μας. Δεν θέλουμε να λειτουργούμε εκτός πραγματικότητας και, παρόλο που συνεχίζουμε να εστιάζουμε σε θέματα διανοητικής ιδιοκτησίας, πιστεύουμε ότι τέτοια ζητήματα απαιτούν την προσοχή και

Ποιες είναι οι τρεις στρατηγικές κατευθύνσεις στο Στρατηγικό Πλάνο 2022-2025 του INTA; Η πρώτη στρατηγική κατεύθυνση είναι η προώθηση και η ενίσχυση της αξίας των εμπορικών σημάτων. Στο πλαίσιο αυτού του πρώτου στρατηγικού πυλώνα επιδιώκουμε την εναρμόνιση της νομοθεσίας, την απλούστευση και τη διασφάλιση της προσβασιμότητας των νομικών συστημάτων, καθώς και τη βελτίωση των συστημάτων καταχώρισης και επιβολής σε παγκόσμιο επίπεδο. Εξετάζουμε επίσης την αξία των εμπορικών σημάτων από οικονομική άποψη, καθώς και την προστιθέμενη αξία των τμημάτων διανοητικής ιδιοκτησίας για τις εταιρείες. Η οικονομική διάσταση της διανοητικής ιδιοκτησίας μας απασχολεί εδώ και αρκετά χρόνια, θα θέλαμε όμως να την εναρμονίσουμε με τις ευρύτερες πτυχές των εμπορικών σημάτων, συμπεριλαμβανομένης της λογιστικής, της αποτίμησης της αξίας των σημάτων και της φορολογίας. Ο δεύτερος στρατηγικός μας στόχος είναι να οικοδομήσουμε μια καλύτερη κοινωνία μέσω των εμπορικών σημάτων. Αυτός ο στόχος περιλαμβάνει την ποικιλομορφία, την ισότητα και την ένταξη, την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και τη διαφάνεια στην αγορά, καθώς και την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Ως οργανισμός πιστεύουμε ότι πρέπει όχι μόνον να πρωτοστατούμε σε αυτά τα θέματα, αλλά και να επικουρούμε τα μέλη μας σε αυτόν τον τομέα, παρέχοντάς τους τα απαραίτητα εργαλεία για να διασφαλίσουμε ότι συμμορφώνονται με τις σχετικές πολιτικές και με όσα απαιτούν οι καταναλωτές από τα brands. Μέσω της τρίτης στρατηγικής κατεύθυνσης, θα υποστηρίξουμε την ανάπτυξη των επαγγελματιών στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας. Πρόκειται περισσότερο για την προσωπική ανάπτυξη όλων των επαγγελματιών που εργάζονται στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας, συμπεριλαμβανομένων των δικηγόρων και των βοηθών δικηγόρων. Θέλουμε να τους βοηθήσουμε να βελτιωθούν επαγγελματικά και να αναπτύξουν το σύνολο των δεξιοτήτων τους. Στοχεύουμε, επίσης, στη βελτίωση της εμπειρίας του να είσαι μέλος του INTA.

Αν αφιερώσουμε τον χρόνο που απαιτείται για τη σωστή καταγραφή των ενεργειών σε θέματα διανοητικής ιδιοκτησίας, θα συμβάλουμε σημαντικά στην ανάπτυξη της εταιρείας τη δράση μας και συμπληρώνουν την οργάνωσή μας. Είναι κάτι που βρίσκεται ήδη στο ραντάρ μας εδώ και αρκετό καιρό και, μάλιστα, πέρυσι συστάθηκε μια ειδική ομάδα εργασίας για την ποικιλομορφία, την ισότητα και την ένταξη. Η εταιρική κοινωνική ευθύνη αποτελεί μέρος της καθημερινής εργασίας και των στρατηγικών προτεραιοτήτων των εταιρειών. Υπάρχει, επίσης, ισχυρή σύνδεση με τις προσπάθειες του INTA για την καταπολέμηση των απομιμητικών προϊόντων, καθώς η παραποίηση των σημάτων υπονομεύει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και τις αξίες των brands που περιλαμβάνουν, σήμερα, τις πρωτοβουλίες της ΕΚΕ.

Έχει επηρεαστεί η δεύτερη στρατηγική κατεύθυνση από την πανδημία του Covid-19 και τις αυξανόμενες απαιτήσεις για διαφάνεια και ισότητα;

Καθώς πλησιάζει το INTA Annual Meeting, η ετήσια εκδήλωση-σημείο αναφοράς του οργανισμού, τι περιμένετε από την πρώτη δια ζώσης συνάντηση μετά από σχεδόν 3 χρόνια;

Θα έλεγα ότι απλώς ενίσχυσε την πεποίθησή μας ότι αυτά είναι πολύ σημαντικά ζητήματα για τις εταιρείες και την κοινωνία. Ως διεθνής ένωση, εκπροσωπούμε ανθρώπους από όλο τον κόσμο και, ως εκ τούτου, πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στη

Νομίζω ότι υπάρχει γενικά τεράστιος ενθουσιασμός για την επιστροφή στις δια ζώσης συναντήσεις - και όχι μόνο στο πεδίο της διανοητικής ιδιοLAWYER _ 61

_LAWYER ON TOUR επέτρεψε, επιπροσθέτως, να έχουμε αντιπροσωπείες σε ορισμένες χώρες, προκειμένουν να συζητηθούν τα συστήματα εμπορικών σημάτων και η επιβολή της νομοθεσίας στα σημεία των τελωνείων.

κτησίας. Πέρυσι είχαμε την ευκαιρία να διοργανώσουμε κάποιες δια ζώσης περιφερειακές συναντήσεις και τελικά φέτος επιστρέφουμε στην κανονικότητα, με περισσότερους από 6.000 εγγεγραμμένους συμμετέχοντες, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων δεκάδων εταιρειών, αλλά και περισσότερα από 200 κυβερνητικά στελέχη. Ανυπομονούμε πολύ να βρεθούμε με τους ανθρώπους που γνωρίζουμε εδώ και αρκετό καιρό, αλλά και τους συνεργάτες μας, από τους οποίους η πανδημία μας απομάκρυνε χωροταξικά. Σε αντίθεση με το Annual Meeting του 2020 που ήταν αμιγώς ψηφιακό, αλλά και την συνάντηση του 2021 που ήταν Virtual+, η φετινή συνάντηση είναι Live+, πράγμα που σημαίνει ότι ναι μεν η εκδήλωση θα διεξαχθεί δια ζώσης, αλλά θα εξακολουθεί να υπάρχει η δυνατότητα για τους συμμετέχοντες να την παρακολουθήσουν και διαδικτυακά. Το ερώτημα αν ένας άνθρωπος χρειάζεται φυσική επαφή μπορεί να φαίνεται λίγο φιλοσοφικό και να ξεφεύγει από τον INTA, πιστεύουμε ωστόσο πως αυτό χρειάζονται πραγματικά τα μέλη μας, ειδικά μετά από δύο χρόνια απουσίας. Είμαστε πρωτίστως μια κοινότητα - οι άνθρωποί μας γνωρίζονται μεταξύ τους εδώ και πολύ καιρό και νομίζω ότι είμαστε πολύ τυχεροί που έχουμε εξαιρετικά θετικές συμπεριφορές και κουλτούρα εντός της κοινότητας της διανοητικής ιδιοκτησίας, ακόμη και μεταξύ ανταγωνιστών. Αυτό είναι κάτι που σκοπεύουμε να διατηρήσουμε. Τούτου λεχθέντος, νομίζω ότι το ψηφιακό στοιχείο ήρθε για να μείνει και πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που, για οποιονδήποτε λόγο, δεν μπορούν να ταξιδέψουν ή θα προτιμούσαν να μην ταξιδέψουν, και είναι υπέροχο να υπάρχει ένας τρόπος να τους συμπεριλάβουμε στις δράσεις και τις εκδηλώσεις μας. Έχουμε κάνει πολλή δουλειά, τα τελευταία δύο χρόνια, για τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής ψηφιακής εμπειρίας και θα θέλαμε να συνεχίσουμε να προσφέρουμε αυτή τη δυνατότητα στα μέλη μας.

Θα ήθελα να αναφερθώ και στην τελευταία σας έκδοση, με τίτλο "The Great Catapult: How Integrated IP Management Will Shoot Your Brand to Success". Ποια είναι τα βασικά συμπεράσματα σχετικά με την αξία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και τη σημασία της ορθής διαχείρισης αυτών για τη διασφάλιση της ευημερίας και του αντικτύπου ενός brand στους καταναλωτές και την κοινωνία; Κατά τη γνώμη μου, δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τη διανοητική ιδιοκτησία ως ένα καθαρά νομικό ζήτημα, αλλά ως ένα ευρύτερο ζήτημα διαχείρισης. Αυτό είναι ένα από τα βασικά μηνύματα του βιβλίου μου, το οποίο δεν απευθύνεται καταρχήν σε δικηγόρους διανοητικής ιδιοκτησίας, αλλά πρωτίστως σε managers, ανεξάρτητα από το μέγεθος της εταιρείας, είτε πρόκειται για μικρομεσαίες, είτε για νεοφυείς επιχειρήσεις, είτε για μεμονωμένους επιχειρηματίες. Η διανοητική ιδιοκτησία δεν πρέπει να θεωρείται αμιγώς νομικό θέμα, αλλά θα πρέπει να ενσωματωθεί στην επιχειρηματική στρατηγική. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα τμήματα μιας εταιρείας, είτε πρόκειται για marketing, είτε για επικοινωνία, είτε για τη διαχείριση ανθρωπίνου δυναμικού, θα πρέπει να βελτιστοποιήσουν τη διαχείριση της διανοητικής ιδιοκτησίας. Βασική προϋπόθεση προς αυτή την κατεύθυνση είναι η σωστή καταγραφή και το reporting σχετικά με τη διανοητική ιδιοκτησία, είτε αυτή γίνεται εσωτερικά, είτε από εξωτερικούς συμβούλους. Αν αφιερώσουμε τον χρόνο που απαιτείται για τη σωστή καταγραφή των ενεργειών σε θέματα διανοητικής ιδιοκτησίας - γιατί γίνονται και γιατί είναι σημαντικές, ποιες είναι οι επιπτώσεις των επιλογών που γίνονται και ποιες είναι οι οικονομικές πτυχές της διανοητικής ιδιοκτησίας, ποια είναι η αξία της και πώς τη μετράμε - θα συμβάλουμε σημαντικά στην ανάπτυξη της εταιρείας. Αυτό είναι ένα από τα θέματα που προωθώ ως Πρόεδρος του INTA για το 2022, με τη σύσταση μιας Ομάδας Εργασίας, με σκοπό την ανάπτυξη κατευθυντήριων οδηγιών και καλών πρακτικών, ώστε να βελτιωθεί η καταγραφή και η υποβολή εκθέσεων από τις εταιρείες, σε μια εποχή που η διανοητική ιδιοκτησία ως άυλο περιουσιακό στοιχείο τείνει να αποκτήσει μεγαλύτερο ρόλο στη λειτουργία των εταιρειών. Επομένως, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι παρέχουμε στα μέλη μας τα εργαλεία για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης σημασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας εντός των επιχειρήσεων. ■

Πώς θεωρείτε ότι η πανδημία επηρέασε την εφαρμογή της νομοθεσίας για τη διανοητική ιδιοκτησία και το έργο του INTA στον τομέα αυτό; Δυστυχώς, διαπιστώσαμε ότι, παρά τη διατάραξη της εφοδιαστικής αλυσίδας και τη μειωμένη οικονομική δραστηριότητα, η διακίνηση απομιμητικών προϊόντων όχι μόνο δεν μειώθηκε αλλά τουναντίον, αυξήθηκε σημαντικά. Αυτός είναι και ο λόγος που το πρόβλημα των απομιμήσεων αποτελεί ένα σημείο ενδιαφέροντος για τον ΙΝΤΑ εδώ και αρκετό καιρό και θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε για την αντιμετώπισή του και στο μέλλον. Ωστόσο, η πανδημία είχε και θετικές πτυχές. Με την ευρεία χρήση των ψηφιακών επικοινωνιών και των τηλεδιασκέψεων, παρατηρήσαμε αύξηση των αλληλεπιδράσεων που έχουμε με τις δημόσιες αρχές σε όλο τον κόσμο. Αυτή η νέα πραγματικότητα μας 62 _ LAWYER

_LAWYER EVENTS

PRIVACY SYMPOSIUM 5-7 ΑΠΡΙΛΊΟΥ 2022, ΒΕΝΕΤΊΑ – ΙΤΑΛΊΑ

Η πρώτη δια ζώσης έκδοση του διεθνούς Συμποσίου Ιδιωτικότητας (Privacy Symposium) που πραγματοποιήθηκε στη Βενετία κατάφερε να χτίσει νέες γέφυρες προς τη διεθνή συνεργασία και την ανταλλαγή γνώσεων για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής. Της

Αλεξάνδρας Βαρλά

LAWYER _ 63

_LAWYER EVENTS

ο Privacy Symposium ολοκλήρωσε με επιτυχία την πρώτη του διοργάνωση με 78 συνεδρίες οι οποίες προώθησαν και στήριξαν τον διεθνή διάλογο, τη συνεργασία και την ανταλλαγή απόψεων. Από τις 5 έως τις 7 Απριλίου 2022, το Συμπόσιο έδωσε βήμα σε 245 ειδικούς σε θέματα προστασίας δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων εθνικών αρχών, ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και διεθνών οργανισμών, όπως οι European Data Protection Supervisor (EDPS), European Data Protection Board (EDPB), Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), European Union Agency for Cybersecurity (ENISA) και European Cyber Security Organisation (ECSO). Μετά από δύο χρόνια διαδικτυακών δράσεων τις οποίες “επέβαλε” η πανδημία, το Συμπόσιο Ιδιωτικότητας φιλοξένησε στα επιβλητικά κτήρια του Πανεπιστημίου Ca’ Foscari στο ιστορικό κέντρο της Βενετίας, 500 εγγεγραμμένους συμμετέχοντες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της προστασίας προσωπικών δεδομένων, ενώ η τριήμερη εκδήλωση παρακολουθήθηκε εξ’ αποστάσεως από 350 συμμετέχοντες ανά τον κόσμο. Από την προστασία των δεδομένων υγείας έως την τεχνητή νοημοσύνη και την κβαντική πληροφορική, το Privacy Symposium κατέδειξε τη σημασία της συνεργασίας των νομικών, των privacy professionals, των επιχειρήσεων, των θεσμικών φορέων και της ερευνητικής κοινότητας, υπογραμμίζοντας τις δυνατότητες που προσφέρει η συλλογική δράση για τη θωράκιση του πλαισίου προστασίας των δεδομένων, πέρα από σύνορα και ανεξαρτήτως

64 _ LAWYER

της τεχνολογίας (ή και παράλληλα με αυτήν). Το Συμπόσιο κατέστησε, επίσης, σαφές ότι οι περισσότεροι συμμετέχοντες μοιράζονται τις ίδιες θεμελιώδεις αξίες και το ίδιο όραμα σε όλες τις χώρες, με διάθεση να μάθουν ο ένας από τον άλλον, να συγκλίνουν και να ενισχύσουν την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας τονίστηκε ιδιαίτερα σε διάφορες συνεδρίες, καθιστώντας τη διεθνή συνεργασία ένα κρίσιμο εργαλείο που θα μπορούσε να επιλύσει τις επερχόμενες προκλήσεις. Ένα ακόμη ζήτημα που απασχόλησε ιδιαίτερα τα panels των εισηγητών ήταν η διασυνοριακή διαβίβαση δεδομένων και πώς θα γεφυρωθούν οι αποκλίσεις ανάμεσα στις διαφορετικές δικαιοδοσίες, ώστε να επιτευχθεί ένα, κατά το δυνατόν, εναρμονισμένο πλαίσιο προστασίας της ιδιωτικότητας, το οποίο δεν θα θέτει προσκόμματα στην ελεύθερη – πλην όμως ασφαλή – ροή δεδομένων. Εκπρόσωποι του Ηνωμένου Βασιλείου ανέφεραν, μάλιστα, ότι η υιοθέτηση εγγυήσεων για την ασφαλή διαβίβαση δεδομένων αποτελεί προτεραιότητα για το ΗΒ, το οποίο αναπτύσσει μια διεθνή συμφωνία διαβίβασης δεδομένων (αντί των Τυποποιημένων Συμβατικών Ρητρών), αλλά και ένα εργαλείο αξιολόγησης ρίσκου από τη διασυνοριακή μεταφορά, το οποίο θα καλύπτει και την πρόσβαση κυβερνήσεων στα δεδομένα. Μεταξύ των συνεδριών, αξίζει επίσης να αναφερθούν η ενότητα “Data Protection by Design in Practice”, κατά την οποία αναφέρθηκαν πρακτικά παραδείγματα και συστήματα για τη συμμόρφωση με την αρχή προστασίας δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό, η ενότητα “Legitimate Interest in Practice”, η οποία επικεντρώθηκε σε

μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση των προϋποθέσεων στοιχειοθέτησης τoυ εννόμου συμφέροντος ως νομιμοποιητικής βάσης από τον υπεύθυνο επεξεργασίας, αλλά και η συνεδρία “How could the new EU AI regulation proposal impact DPO Work”, στο οποίο συμμετείχε και ο Πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων και Ιδιωτικότητας, Σπύρος Τάσσης. Το Privacy Symposium έθεσε αναμφίβολα τις βάσεις για νέες συνεργασίες και συμπράξεις μεταξύ των privacy professionals και των φορέων που χαράσσουν πολιτική στον τομέα των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας, με απώτερο στόχο τη διατήρηση και ενίσχυση της προστασίας των δεδομένων, παράλληλα με την προώθηση της καινοτομίας και της ανάπτυξης. ■ Η ημερομηνία του Privacy Symposium για το 2023 θα ανακοινωθεί σύντομα.

LAWYER _ 65

_WORLD REPORT

Η ΕΠΊΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΎ ΤΗΣ ΕΕ ΚΑΤΗΓΟΡΕΊ ΤΗΝ APPLE ΓΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΌ ΤΗΣ ΠΡΌΣΒΑΣΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΏΝ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑ ΠΛΗΡΩΜΏΝ Η Επίτροπος Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Margrethe Vestager, κατηγόρησε την Apple ότι περιορίζει τον ανταγωνισμό στην αγορά των ψηφιακών πορτοφολιών για κινητά iOS λόγω της αποκλειστικότητας του Apple Pay. Η Vestager ανακοίνωσε ότι “έχουμε ενδείξεις ότι η Apple περιόρισε την πρόσβαση τρίτων σε βασική τεχνολογία που είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη ανταγωνιστικών λύσεων στα ψηφιακά πορτοφόλια για τις συσκευές Apple […] προς όφελος της δικής της λύσης Apple Pay. Εάν επιβεβαιωθεί, η συμπεριφορά αυτή θα ήταν παράνομη σύμφωνα με τους κανόνες περί ανταγωνισμού”. Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται από την Επιτροπή ότι η Apple παραβίασε το άρθρο 102 της ΣΛΕΕ που απαγορεύει την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά, παρέχοντας πρόσβαση στην απαραίτητη τεχνολογία NFC μόνο στο Apple Pay.

Η ΚΑΝΑΔΙΚΉ ΒΟΥΛΉ ΧΑΡΑΚΤΉΡΙΣΕ ΤΙΣ ΡΩΣΙΚΈΣ ΕΝΈΡΓΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΊΑ ΩΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΊΑ Το καναδικό νομοθετικό σώμα υιοθέτησε ομόφωνα πρόταση που χαρακτηρίζει τις ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία ως “γενοκτονία”. Η δήλωση ψηφίστηκε στην καναδική Βουλή των Κοινοτήτων και δεν είναι δεσμευτική για την καναδική κυβέρνηση, όμως σηματοδοτεί την πρόθεση του καναδικού κοινοβουλίου να υιοθετηθούν ακόμα ισχυρότερες κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Μάλιστα, η βουλευτής Heather McPherson, η οποία εισήγαγε την πρόταση στη Βουλή, ελπίζει ότι με αυτόν τον τρόπο η κυβέρνηση θα ενθαρρυνθεί να κατευθύνει περισσότερη χρηματοδότηση προς το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο διερευνά φερόμενα εγκλήματα πολέμου των ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία. Η πρόταση που υιοθετήθηκε αναφέρεται σε μαζικές θηριωδίες, συστηματικές εσκεμμένες δολοφονίες και βεβηλώσεις νεκρών, βίαιες μεταφορές παιδιών, βασανιστήρια και εκτεταμένες περιπτώσεις σωματικής και ηθικής βλάβης. 66 _ LAWYER

Συστάθηκε ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας από την Επιτροπή Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων Υγείας (European Health Data Space EHDS), χαρακτηρίζοντάς τον “ένα εξειδικευμένο οικοσύστημα για την υγεία που αποτελείται από κανόνες, κοινά πρότυπα και πρακτικές”. Πρόκειται για την πρώτη τομεακή δέσμη κανονισμών με βάση τη στρατηγική της ΕΕ για τα δεδομένα. Το EHDS θα παρέχει στους Ευρωπαίους πολίτες τη δυνατότητα να ελέγχουν και να χρησιμοποιούν τα δεδομένα υγείας τους στη χώρα τους, καθώς και σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, έτσι ώστε να ενισχυθεί η έρευνα και η καινοτομία στον τομέα της ψηφιακής υγείας. Όπως δήλωσε ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής, Μαργαρίτης Σχοινάς: “Σήμερα, θέτουμε τα θεμέλια για την ασφαλή και αξιόπιστη πρόσβαση σε δεδομένα υγείας, η οποία συνάδει πλήρως με τις θεμελιώδεις αξίες που διέπουν την ΕΕ.”

Ινστιτούτο για το Δίκαιο Προστασίας της Ιδιωτικότητας, των Προσωπικών Δεδομένων και την Τεχνολογία

Ινστιτούτο για τη Δικαιοσύνη και την Ανάπτυξη

ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΊΓΊΔΑ ΤΗΣ Α.Ε. ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ ΚΑΤΕΡΊΝΑΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

2nd Quo Vadis AI? Ποιο Μέλλον για / με την Τεχνητή Νοημοσύνη;

17 06 

2022 DIVANI CARAVEL

Με τη συμμετοχή καταξιωμένων Ελλήνων και διεθνών εισηγητών, το 2o Συνέδριο “Quo Vadis AI?” θα συνεχίσει, εξειδικεύσει και εξελίξει την συζήτηση που διεξάγεται γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, καλώντας σε έναν διεπιστημονικό διάλογο ειδικούς στο δίκαιο, στην «ψηφιακή ηθική» και στις τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης, παράγοντες της αγοράς, αλλά και πρόσωπα/φορείς που συνδιαμορφώνουν τις σχετικές πολιτικές στον δημόσιο τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο για την Δικαιοσύνη και την Ανάπτυξη, ένα από τα ζητήματα που θα αναδειχθούν αφορά τις ευκαιρίες και τις επιπτώσεις της ΤΝ στο δικαστικό σύστημα. Στο Συνέδριο θα συζητηθούν τα μείζονα ερωτήματα που θέτει αυτό το 4ο τεχνολογικό κύμα για την κοινωνία, την οικονομία, την Πολιτεία: ● Ποια κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη για/με την Τεχνητή Νοημοσύνη; ● Τεχνητή Νοημοσύνη και Διακυβέρνηση δια των αλγορίθμων/υπό των αλγορίθμων; ● Ρυθμίζεται η Τεχνητή Νοημοσύνη; ● Ποιες οι επιπτώσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών;

www.aiconference.gr

ΧΡΥΣΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ

ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ: Ανδρόνικος Χίρτογλου, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 232), M: 6957191500, E: achirtoglou@boussias.com ΧΟΡΗΓΊΕΣ: Λίζα Αντωνιάδη, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 158), E: lantoniadi@boussias.com, Μαριάννα Ζώγε, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 205), E: mzoge@boussias.com ΠΕΡΊΕΧΟΜΕΝΟ: Αλεξάνδρα Βαρλά, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 118), E: avarla@boussias.com

Official Publication

LAWYER

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

020

The Business Magazine / Απρίλιος-Μάιος 2022

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΖΑΧΟΣ Συνιδρυτής, Partner Rhetor Law Firm

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΜΙΜΙΚΟΣ Συνιδρυτής, Partner Rhetor Law Firm