Lawyer τεύχος 26

LAWYER

The Business Magazine

Μάιος - Ιούνιος 2023

ΑΝΤΩΝΗΣ

ΜΕΤΑΞΑΣ

Managing Partner

Metaxas & Associates

Law Firm

Συμβάσεις PPAs την εποχή

της πράσινης μετάβασης_σελ.18

Privacy in the era of ChatGPT_σελ.28

Ο νέος Κανονισμός για

τις ξένες επιδοτήσεις_σελ.38

Το μέλλον των ΣΔΙΤ

σε Ευρώπη και Ελλάδα_σελ.48

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

www.lawyermagazine.gr

08

Thought Leadership:

Μάριος Σιούφας, Αναπληρωτής Διευθύνων

Εταίρος/Deputy Managing Partner,

Σιούφας και Συνεργάτες

Δικηγορική Εταιρεία

18

_

In the Spotlight:

Συμβάσεις PPAs:

Προκλήσεις και νομικά

εμπόδια στην εποχή της πράσινης μετάβασης

47

ADR: THE NEW GAME CHANGER

Οι ποιότητες του καλού διαμεσολαβητή

10

Cover Story: Αντώνης Μεταξάς, Managing Partner, Metaxas and Associates Law Firm

14

Βack Cover Story: Δημήτρης Πολυχρονόπουλος, Eπικεφαλής της Διεύθυνσης Νομικών Υπηρεσιών και Υπεύθυνος Κανονιστικής Συμμόρφωσης, Trastor AEEAΠ

38

In the Spotlight: Privacy in the era of ChatGPT

In the Spotlight: Το μέλλον των ΣΔΙΤ στην Ευρώπη και η αξιολόγησή τους στην Ελλάδα

In the Spotlight: Ο νέος Κανονισμός για τις ξένες επιδοτήσεις: Πώς αλλάζει από τον Ιούλιο το δίκαιο του ανταγωνισμού

53

Lawyer Events

8th Data Privacy & Protection Conference: Unchartered waters or business as usual?

Σωτήρης Παπαδήμας

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Θανάσης Μουτζίκος amoutzikos@boussias.com

ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης

ΕΚΔΟΤΗΣ Μιχάλης Μπούσιας

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Κατερίνα Πολυμερίδου GROUP ΑDVERTISING DIRECTOR Λήδα Πλατή

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: €78

ΚΛΑΔΙΚΑ ΜΕΣΑ ΜΟΝ ΙΚΕ Λ. Κηφισίας 125-127 - Αθήνα

Τ.Κ. 115 24

Κτίριο Cosmos Center

Τ.: 210 710 2452

Κωδικός ΕΛΤΑ 21-0177 ISSN 2732-6152

ΜΕΡΕΣ ΧΑΡΑΣ

παραμονή της αποστολής του τεύχους στο τυπογραφείο με βρίσκει να κοιτάζω επί ώρα μια λευκή σελίδα στον υπολογιστή, αρνούμενη πεισματικά να γράψω κάτι για

αυτό το editorial. Το επετειακό editorial, των τριών ετών κυκλοφορίας του LAWYER.

Επετειακό. Ίσως τελικά αυτή η λέξη να είναι το πρόβλημα.

Τώρα που το σκέφτομαι, δεν τα πάω πολύ καλά με τις επετείους. Στην προσπάθεια ενός πολύ καλά οργανωμένου και μελετημένου εορτασμού που δημιουργεί μεγάλες προσδοκίες, συχνά χάνεται ο αυθορμητισμός και προκαλείται άγχος - ενώ

το μόνο που θέλω, στην πραγματικότητα, είναι να σταματήσω

για λίγο τον χρόνο και να απολαύσω τη στιγμή και τη χαρά που αυτή μου προσφέρει.

Χαρά και ευγνωμοσύνη.

Για τους ανθρώπους που έχω γνωρίσει με αφορμή την παρουσία

τους στο περιοδικό – τους φίλους – και τις υπέροχες συζητήσεις μας.

Για τις πρωτοποριακές απόψεις, τις ιδέες, την εμπειρία, τα success stories και τους προβληματισμούς που μοιράζονται μαζί μας σε κάθε τεύχος οι εξαίρετοι νομικοί που φιλοξενούνται στις σελίδες μας.

Για την οικογένειά μου, που παραπονιέται όταν ξεχνάω να τους στείλω το καινούριο τεύχος (σαν να είναι το πρώτο).

Για την επαγγελματική μου ‘οικογένεια’, τους επί χρόνια συνεργάτες-στηλοβάτες του LAWYER και το νέο μας μέλος, με την αύρα ανανέωσης που έφερε στην ομάδα μας.

Για το σπίτι μου, που έχει φιλοξενήσει αμέτρητες ώρες διαδικτυακών συναντήσεων, σκέψεις, ιδέες, αλλά και δημιουργικές εντάσεις.

Για το επαγγελματικό μου ‘σπίτι’, που πριν από 3μιση χρόνια έδωσε σάρκα και οστά σε μια ιδέα και μου άλλαξε την πορεία.

Για τις 19 Ιουλίου.

Για όλους εσάς που μας διαβάζετε, για εκείνα που αναζητάτε

και βρίσκετε στα τεύχη μας, αλλά και για όσα σας λείπουν από

τις σελίδες μας - υποσχόμαστε να συνεχίσουμε να δουλεύουμε

με την ίδια διάθεση και επιμονή ώστε να σας τα προσφέρουμε.

Εύχομαι το καλοκαίρι σας να είναι γεμάτο χαρά, όπου και όπως

το έχετε φανταστεί!

ΣΎΜΒΑΣΗ PPA ΜΕΤΑΞΎ "ΗΡΩΝ"

ΚΑΙ "RWE–ΔΕΗ"

Διμερή μακροχρόνια σύμβαση

προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας

από φωτοβολταϊκά υπέγραψε η

εταιρεία «Ήρων», θυγατρική

του ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, με την

κοινοπραξία «Μέτων Ενεργειακή»

των RWE–ΔΕΗ Ανανεώσιμες.

Πρόκειται για την προμήθεια

περίπου 192 GWh πράσινης

ηλεκτρικής ενέργειας κάθε έτος

με χρονικό ορίζοντα 10 και 12

ετών. Η ηλεκτρική ενέργεια θα

παράγεται από φωτοβολταϊκούς

σταθμούς που θα κατασκευαστούν

στην Περιφέρεια Δυτικής

Μακεδονίας, με τις εργασίες

κατασκευής τους να είναι ήδη σε εξέλιξη και την ολοκλήρωσή τους να αναμένεται μέχρι τον Μάρτιο του 2024.

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ

Ο Πρόεδρος της ΑΠΔΠΧ, Κωνσταντίνος Μενουδάκος, και η Αναπληρώτρια Διοικήτρια της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, Αλεξάνδρα Ρογκάκου, με το μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψαν συμφώνησαν στην ανάπτυξη στενότερων δεσμών μεταξύ τους, μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών και τεχνογνωσίας καθώς και αξιοποίησης της κοινής εμπειρίας τους προς όφελος των πολιτών και του δημοσίου συμφέροντος, διασφαλίζοντας τα δικαιώματα του ανθρώπου με ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία της ιδιωτικότητας. Η συνεργασία τους προβλέπει, πέρα από την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συστηματοποίησή της, τη δημιουργία κοινών ομάδων εργασίας, τη διοργάνωση σεμιναρίων και διαλέξεων και την από κοινού ενημέρωση των φορέων της αγοράς.

Πλατφόρμα για ανώνυμες καταγγελίες στα πλαίσια του νομοθετικού πλαισίου για το whistleblowing ετοιμάζει η ΡΑΕ, όπως ανακοίνωσε στο 14ο SE Europe Energy Dialogue, που διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη το Ινστιτούτο Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης, το μέλος της ολομέλειας ΡΑΕ και αναπληρωτής καθηγητής στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος, Κομνηνός Κόμνιος. Μέσω της πλατφόρμας θα μπορεί κάθε καταναλωτής να καταγγέλλει χειραγώγηση τιμών ή οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα διαπιστώνει στην αγορά ενέργειας, με απώτερο στόχο την αποτελεσματικότερη λειτουργία της και την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.

ΤΌΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΌΥ ΝΌΜΌΥ

Το καθεστώς για την ενίσχυση των τουριστικών επιχειρήσεων του ν. 4887/2022 προβλέπει ενίσχυση έως 75%, με συνολικό προϋπολογισμό 150 εκατομμύρια ευρώ. Δικαιούχοι είναι εμπορικές εταιρείες, συνεταιρισμοί, Κοιν.Σ.Επ, Α.Σ, Ο.Π, ΑΕΣ, κοινοπραξίες που ασκούν εμπορική δραστηριότητα, καθώς και δημόσιες και δημοτικές επιχειρήσεις και θυγατρικές τους υπό προϋποθέσεις. Τα είδη ενισχύσεων είναι η φορολογική απαλλαγή, η επιχορήγηση, η επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης και η επιδότηση κόστους δημιουργούμενης απασχόλησης.

υποβολή αιτήσεων ξεκίνησε στις 12/6/2023 και λήγει στις 13/10/2023.

ΜΝΗΜΌΝΙΌ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΠΕΓΡΑΨΑΝ Η ΑΡΧΗ ΠΡΌΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΌΜΕΝΩΝ ΠΡΌΣΩΠΙΚΌΥ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΚΑΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΡΧΗ

ΔΗΜΌΣΙΕΥΘΗΚΕ Η ΔΕΥΤΕΡΗ

ΠΡΌΚΗΡΥΞΗ

Η

ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ WHISTLEBLOWING ΑΠΟ

ΤΗ ΡΎΘΜΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΔΕΞΙΌΤΗΤΩΝ ΕΡΓΑΖΌΜΕΝΩΝ

Η Ειδική Ύπηρεσία Διαχείρισης του Προγράμματος «Ψηφιακός

Μετασχηματισμός 2021-2027» του ΕΣΠΑ ανακοίνωσε με πρόσκλησή

της την υλοποίηση δράσεων αξίας 52 εκατομμυρίων ευρώ για την ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων των εργαζόμενων στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Οι δράσεις αποτελούν μέρος της Εθνικής Συμμαχίας για τις Ψηφιακές Δεξιότητες και την Απασχόληση, με την πρόσκληση 6 να αφορά τους δημοσίους υπαλλήλους και την πρόσκληση 7 τους ιδιωτικούς υπαλλήλους με προϋπολογισμό 20 και 32 εκατομμύρια ευρώ αντίστοιχα. Η υποβολή προτάσεων θα γίνεται μέχρι το τέλος του έτους.

ΣΤΟ AGORA - 1ST CORPORATE AFFAIRS FORUM 2023

Οι επαγγελματίες λομπίστες έδωσαν σημαντικό «παρών»

στο AGORA - 1st Corporate Affairs Forum 2023, το οποίο πραγματοποιήθηκε το διήμερο 8 και 9 Ιουνίου στο ξενοδοχείο The Margi.

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, οι επαγγελματίες Εταιρικών Υποθέσεων συζήτησαν, με δομημένο και ουσιαστικό τρόπο, μια σειρά από θέματα που απασχολούν την επαγγελματική τους καθημερινότητα σε πάνελ στα οποία συμμετείχαν πολιτικοί, ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί, πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι και ανώτερα στελέχη Εταιρικών Υποθέσεων από μεγάλες ξένες και ελληνικές εταιρείες.

Οι εργασίες του διημέρου κάλυψαν σειρά από θέματα

του άμεσου ενδιαφέροντος των επαγγελματιών Εταιρικών Υποθέσεων, δίνοντάς τους την ευκαιρία να ακούσουν συναδέλφους τους από ποικίλους κλάδους και διαφορετικές εταιρείες να μοιράζονται εμπειρίες, καλές πρακτικές, όπως και τις προκλήσεις για το επάγγελμά τους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Το AGORA – Corporate Affairs Forum οργανώθηκε από την PUBLIC AFFAIRS AND NETWORKS και περιλάμβανε τις εξής θεματικές ενότητες:

• Ρυθμιστικό πλαίσιο ομάδων πίεσης στην Ελλάδα: Διδάγματα και προοπτικές

• Επικοινωνία για Εταιρικές Υποθέσεις – Σχεδιασμός

στρατηγικής και ψηφιακά εργαλεία

• Παρουσίαση ευρημάτων έρευνας για την εικόνα του

επαγγέλματος των Εταιρικών Υποθέσεων στην Ελλάδα.

• Πορεία σε αβέβαιους καιρούς: Πώς επιχειρήσεις και

κυβερνήσεις μπορούν να εργαστούν μαζί;

• Εταιρικές Υποθέσεις στην Αθήνα και τις Βρυξέλλες: Ομοιότητες, διαφορές, αλληλεπιδράσεις

«ΠΑΡΩΝ»

• Βιώσιμη Ανάπτυξη και ESG – Καλές Πρακτικές

• Μπορεί να νοούνται απαγορεύσεις κλάδων κατά την άσκηση της λειτουργίας των Εταιρικών Υποθέσεων;

• Ο ρόλος της επιστήμης στη διαμόρφωση δημόσιων πολιτικών

• Τι θα απασχολήσει τα ευρωπαϊκά κοινοτικά όργανα έως το τέλος 2023; Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Public Affairs and Networks και ιδρυτής του AGORA – Corporate Affairs Forum, κ. Ανδρέας Γιαννόπουλος, δήλωσε: «Η ιδέα για τη δημιουργία ενός φόρουμ συνάντησης, δικτύωσης και ανταλλαγής απόψεων ανάμεσα σε επαγγελματίες Εταιρικών Υποθέσεων, καθώς και με άλλους εταίρους με συνάφεια προς το επάγγελμα αυτό, πήρε σάρκα και οστά με πετυχημένο τρόπο. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, οι επαγγελματίες λομπίστες πήραν οι ίδιοι τα πρωτεία του λόγου, για να συζητήσουν με νηφαλιότητα, πληρότητα και διαφάνεια τα του οίκου τους, αποδεικνύοντας, αφενός, τη χρησιμότητα της δουλειάς τους στην παραγωγή αποτελεσματικών δημόσιων πολιτικών και, αφετέρου, την πίστη τους στην άσκηση του επαγγέλματός τους, με διαφάνεια και ακεραιότητα.

Η βάση είναι ήδη στέρεα και υποσχόμενη ένα ακόμη

πιο ενδιαφέρον και πετυχημένο AGORA – 2nd Corporate Affairs Forum 2024».

Το AGORA – 1st Corporate Affairs Forum 2023 υποστηρίχθηκε από τις εταιρείες Vodafone (πλατινένιος χορηγός), ΕΥ (χρυσός χορηγός), AbbVie, Deep Capital Group, Gravity The Newtons, Hellas GOLD, HELLENiQ ENERGY, Intrakat, JTI, Pfizer, V.D. Ikonomidis Law Firm, Volvo, ΕΥΔΑΠ (χορηγούς), ΙΚΕΑ, ΖΑΓΟΡΙ (χορηγούς σε είδος).

ΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΛΟΜΠΙΣΤΕΣ ΕΔΩΣΑΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ

ΜΕΣΩ ΕΣΠΑ

GOLDEN VISA: ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ

ΤΗΝ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗ

ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ

Η Αρχή καταπολέμησης της νομιμοποίησης

εσόδων από εγκληματικές δραστηριότη-

τες δημοσίευσε τη στρατηγική ανάλυσή

της σχετικά με την τέλεση οικονομι-

κής και μη φύσεως εγκλημάτων μέσω της

καταχρηστικής εκμετάλλευσής του προγράμματος Άδειας Διαμονής Επενδυτή.

Οι έρευνες της Αρχής οδήγησαν στον εντοπισμό μεθοδολογιών εκμετάλλευσης

του εν λόγω προγράμματος, ύποπτων χρηματορροών, ενδείξεων και τυπολογιών

που παραπέμπουν σε νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες.

Στόχος της έρευνας ήταν η καταγραφή

των ενδεικτών κινδύνου που μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό ανάλογων υποθέσεων τις αρμόδιες αρχές και τα υπόχρεα πρόσωπα.

_LAWYER INNOVATION CORNER

Dark Patterns & Legal Design

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

τις 30 Ιανουαρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι εθνικές αρχές προστασίας καταναλωτή από 23 κράτη-μέλη της ΕΕ, τη Νορβηγία και την Ισλανδία (CPC Network) παρουσίασαν τα πορίσματα από έναν έλεγχο (screening) που διενήργησαν σε ιστοσελίδες καταστημάτων λιανικής πώλησης, με στόχο τον εντοπισμό τριών βασικών τύπων ‘σκοτεινών μοτίβων’ (‘dark patterns’): (α) ψεύτικους δείκτες αντίστροφης μέτρησης, (β) διαδικτυακά interfaces σχεδιασμένα κατά τρόπο ώστε να καθοδηγούν (χειραγωγούν) τους χρήστες σε αγορές, συνδρομές ή άλλες επιλογές και (γ) συγκεκαλυμμένες/κρυμμένες

πληροφορίες. Από την έρευνα προέκυψε ότι 148 ιστοσελίδες (εκ των 399 που ελέγχθηκαν) περιείχαν τουλάχιστον ένα σκοτεινό μοτίβο, οδηγώντας στο ανησυχητικό συμπέρασμα

ότι το 40% των ηλεκτρονικών καταστημάτων βασίζονται σε πρακτικές χειραγώγησης που εξαπατούν τους καταναλωτές και εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες τους.

Τα dark patterns καθοδηγούν δολίως τους χρήστες σε αποφάσεις που δεν θα λάμβαναν, αν είχαν εύκολη πρόσβαση στο σύνολο της απαιτούμενης πληροφορίας με διαφανή, ξεκάθαρο και κατανοητό τρόπο. Στο πλαίσιο της ιδιωτικότητας, τα σκοτεινά μοτίβα περιλαμβάνουν πρακτικές, όπως είναι η ‘υπερφόρτωση’ των χρηστών με μεγάλο όγκο πληροφοριών και επιλογών, η απόκρυψη πληροφορίας, ο αποκλεισμός των υποκειμένων από την ενημέρωση ή τη διαχείριση των δεδομένων τους, καθώς και το απρόβλεπτο, ασυνεπές και μη ξεκάθαρο design που καθιστά την πλοήγηση δυσχερή για τον χρήστη.

Πώς μπορεί να βοηθήσει το legal design

στην αντιμετώπιση των dark patterns;

Το legal design αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος διαφάνειας που διασφαλίζει στους χρήστες τον πραγματικό έλεγχο των δεδομένων τους. Ακολουθώντας τα βήματα της μεθοδολογίας, ξεκινάμε σκιαγραφώντας το προφίλ του ανθρώπου στον οποίον απευθύνεται η πληροφορία, καταγράφουμε τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στην κατανόηση της πληροφορίας και, βάσει αυτών, σχεδιάζουμε μια λύση (π.χ. μια πολιτική απορρήτου), η οποία ενημερώνει αναλυτικά τους χρήστες σε απλή και ξεκάθαρη γλώσσα, χωρίς κρυμμένα στοιχεία, δίνοντάς τους τον πλήρη έλεγχο των δικαιωμάτων τους ως υποκειμένων των δεδομένων. Άλλωστε, και ο ίδιος ο GDPR επιτάσσει, στο πλαίσιο της αρχής της διαφάνειας, κάθε ενημέρωση να είναι συνοπτική, εύκολα προσβάσιμη και εύκολα κατανοητή, με σαφή και απλή διατύπωση και, κατά περίπτωση, απεικόνιση.

** Διαβάστε περισσότερα στη στήλη Lawyer Events σχετικά με την παρουσίαση ‘Dark Patterns in Privacy: How to detect them and switch to fair patterns by design’ που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 8th Data Privacy & Protection Conference από τον Legal Counsel της Amurabi, Scott LaMunyon.

_THOUGHT LEADERSHIP

MACHINE LEARNING

ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ

ΔΕΔΟΜΕΝΑ:

Αναπληρωτής Διευθύνων Εταίρος / Deputy Managing Partner της Σιούφας και Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία

Ο ρόλος που διαδραματίζουν τα προσωπικά δεδομένα στην ανάπτυξη και τη χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης (εφεξής ΤΝ) είναι πολύ σημαντικός. Πολλές τεχνικές ανάπτυξης, όπως το machine και deep learning, στηρίζονται

στα δεδομένα αυτά, έτσι ώστε να καταστούν λειτουργικά και αποδοτικά.

ριν την υλοποίηση ενός έργου ΤΝ, είναι υψίστης σημασίας να ελεγχθεί το νομικό πλαίσιο, ειδικά ως προς την πρόσβαση στα δεδομένα και την περαιτέρω χρήση αυτών.

Ο ΓΚΠΔ εφαρμόζεται σε κάθε πληροφορία που αφορά ταυτοποιημένο ή ταυτοποιήσιμο φυσικό πρόσωπο. Στον ΓΚΠΔ δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στην ΤΝ.

Εφόσον για τα δεδομένα που επεξεργάστηκε ή επεξεργάζεται ένας υπεύθυνος επεξεργασίας, μέσω ενός συστήματος ΤΝ, είτε ως training data είτε ως input data, έχουν εφαρμοστεί τεχνικές ανωνυμοποίησης ή ψευδωνυμοποίησης, τότε εφαρμόζεται η σκέψη 26 του ΓΚΠΔ (ο έλεγχος της εύλογης επαναταυτοποίησης - Reasonable Reidentification Test).

Ειδικότερα, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που έχουν υποστεί ψευδωνυμοποίηση, η οποία θα μπορούσε να αποδοθεί σε φυσικό πρόσωπο με τη χρήση συμπληρωματικών πληροφοριών, θα πρέπει να θεωρούνται πληροφορίες σχετικά με ταυτοποιήσιμο φυσικό πρόσωπο. Για να κριθεί κατά πόσον ένα φυσικό πρόσωπο είναι ταυτοποιήσιμο, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλα τα μέσα τα οποία

είναι ευλόγως πιθανό ότι θα χρησιμοποιηθούν, για την άμεση ή έμμεση εξακρίβωση της ταυτότητας του φυσικού προσώπου. Από την άλλη μεριά, οι αρχές της προστασίας δεδομένων δεν θα πρέπει να εφαρμόζονται σε ανώνυμες πληροφορίες.

Ως εκ τούτου, πρέπει να εξετάζεται σε τι βαθμό το σύστημα ΤΝ παρέχει τα μέσα τα οποία είναι ευλόγως πιθανόν ότι θα χρησιμοποιηθούν για την ταυτοποίηση των υποκειμένων των δεδομένων.

Σύμφωνα με το άρθρο 5 ΓΚΠΔ, για να είναι νόμιμη η επεξεργασία, πρέπει αυτή να διέπεται από συγκεκριμένες αρχές, όπως:

α) Η αρχή του περιορισμού του σκοπού της επεξεργασίας. Τα δεδομένα πρέπει να συλλέγονται για καθορισμένους, ρητούς και νόμιμους σκοπούς και να μην υποβάλλονται σε περαιτέρω επεξεργασία κατά τρόπο ασύμβατο.

Ως περαιτέρω επεξεργασία ορίζεται η επεξεργασία για διαφορετικό σκοπό από εκείνον για τον οποίο είχαν αρχικά συλλεχθεί. Τέτοια επεξεργασία δεν επιτρέπεται, πλην εξαιρέσεων, π.χ. όταν θεωρείται συμβατή με τον

Μάριος Σιούφας

Ζητήματα εφαρμογής του ΓΚΠΔ

αρχικό σκοπό, όταν έχει ληφθεί η συγκατάθεση του υποκειμένου ή για σκοπούς επιστημονικής, ιστορικής

έρευνας, καθώς και για στατιστικούς σκοπούς.

Σχετικά με την ΤΝ, τίθεται το ζήτημα αν τα training data

έχουν συλλεχθεί νομίμως, αν μπορούν να χρησιμοποιηθούν

νομίμως για την εκπαίδευση ενός μοντέλου ΤΝ ως περαιτέρω επεξεργασία, ποιο συγκεκριμένο σκοπό επεξεργασίας έχουν τα input data και αν τυχόν χρησιμοποιούνται περαιτέρω για άλλους σκοπούς, π.χ. βελτίωση του συστήματος ΤΝ.

Για τα ανωτέρω ζητήματα θα πρέπει να υπάρχει σαφώς επαρκής διαφάνεια και ενημέρωση (άρθρο 12), έτσι ώστε να ικανοποιείται η αρχή του περιορισμού.

Σημειωτέο ότι ως προς την περαιτέρω επεξεργασία, το σχέδιο Νόμου της ΤΝ, (άρθρο 54) επιτρέπει (στο πλαίσιο ρυθμιστικού δοκιμαστηρίου (sandbox) ΤΝ), τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί νόμιμα για άλλους σκοπούς να υποβάλλονται σε επεξεργασία για τους σκοπούς της ανάπτυξης και της δοκιμής ορισμένων καινοτόμων συστημάτων ΤΝ υπό προϋποθέσεις. β) Ομοίως, η αρχή της αναλογικότητας προϋποθέτει τα δεδομένα να συλλέγονται και να διατηρούνται στο βαθμό που είναι απαραίτητο για την εκπλήρωση προκαθορισμένου σκοπού. Σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες γραμμές του EDPB για την προστασία δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό και εξ ορισμού (2020), ο υπεύθυνος επεξεργασίας οφείλει να

ελέγχει εάν οι σχετικοί σκοποί μπορούν να επιτευχθούν με την επεξεργασία λιγότερων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

Ο σχεδιασμός ενός συστήματος ΤΝ οφείλει να λάβει υπόψιν και τη σημαντική παράμετρο αυτή.

γ) Κατά την αρχή της ακρίβειας των δεδομένων, αυτά πρέπει να διατηρούνται ακριβή και οι υπεύθυνοι επεξεργασίας πρέπει να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα για να διασφαλίζουν ότι τα δεδομένα ενημερώνονται δεόντως.

Η αρχή αυτή εφαρμόζεται στην ΤΝ, σχετικά με την πρόληψη των διακρίσεων. Τα input και τα training data

πρέπει να είναι ακριβή σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό, υπό την έννοια ότι πρέπει να μην οδηγούν σε διακρίσεις. Έτσι, τα training data πρέπει να επιλέγονται πολύ προσεκτικά, αφού έχει προηγηθεί

πρώτα η διαδικασία του data labelling ή cleaning. δ) Η αρχή της νομιμότητας είναι εξαιρετικά σημαντική ως προς την ΤΝ, αφού οι υπεύθυνοι επεξεργασίας πρέπει να εξετάζουν το αποτέλεσμα της χρήσης της ΤΝ και τις πιθανές επιπτώσεις της επεξεργασίας και να αποτρέπουν τυχόν ανεπιθύμητες συνέπειες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κατάρτιση προφίλ και τυχόν διακρίσεις που μπορεί να προκύψουν. Στην περίπτωση της αυτοματοποιημένης λήψης αποφάσεων και της κατάρτισης προφίλ πρέπει να παρέχονται σημαντικές πληροφορίες στο υποκείμενο, σχετικά με τη λογική που υπάρχει πίσω από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ιδιαίτερα δε όταν παράγονται έννομα αποτελέσματα για το υποκείμενο. Ωστόσο, οι κατευθυντήριες γραμμές του EDPB επεκτείνουν την υποχρέωση αυτή σε όλες τις πράξεις επεξεργασίας που περιλαμβάνουν αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων.

ε) Το δικαίωμα πρόσβασης στα δεδομένα και το δικαίωμα διαγραφής των δεδομένων παρουσιάζουν επίσης ορισμένα πρακτικά ζητήματα. Ποια χαρακτηρίζονται ως δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα κατά την εφαρμογή μιας διαδικασίας που αφορά ένα neural network και, ως εκ τούτου, ποια δεδομένα παρέχoνται στο υποκείμενο των δεδομένων; Είναι δυνατή η διαγραφή δεδομένων από ένα μοντέλο ΤΝ; Έχει καν νόημα; Ως προς τη νομική βάση, η επεξεργασία είναι σύννομη μόνο εάν ισχύει τουλάχιστον μία από τις ακόλουθες προϋποθέσεις: α) το υποκείμενο των δεδομένων έχει συναινέσει, β) η επεξεργασία είναι απαραίτητη για την εκτέλεση σύμβασης, γ)..., δ) ..., ε) ..., στ)... .

Σχετικά με την ΤΝ, η νομική βάση (β), ήτοι η αναγκαιότητα για την εκτέλεση της σύμβασης, για τον σκοπό της επεξεργασίας δεδομένων χρηστών, έτσι ώστε να εκπαιδευτεί ένας αλγόριθμός (π.χ. ChatGPT) είναι εξαιρετικά προβληματική. Τούτο, άλλωστε, αναγνωρίστηκε

και από το ότι η Ιταλική Αρχή προστασίας δεδομένων, σχετικά με την εκπαίδευση των αλγορίθμων με τα δεδομένα των χρηστών, ανάγκασε την εταιρεία OpenAI (ChatGPT) να αφαιρέσει από όλα τα σχετικά έγγραφά της τις αναφορές σε «εκτέλεση της σύμβασης» και να βασιστεί είτε στη συγκατάθεση ή στο έννομο συμφέρον, ως κατάλληλη νομική βάση.

Ομοίως, στην υπόθεση της επιβολής προστίμου από την Γαλλική Αρχή προστασίας δεδομένων (CNIL) κατά της Clearview AI, η Γαλλική Αρχή κατέληξε ότι η εταιρεία αφενός δεν λαμβάνει τη συγκατάθεση των υποκειμένων

για τη συλλογή και χρήση των δεδομένων τους, αλλά

ούτε έχει έννομο συμφέρον να επεξεργάζεται τα δεδομένα

αυτά, ιδίως δεδομένης της παρεμβατικής και μαζικής

φύσης της επεξεργασίας.

Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 9.1 του ΓΚΠΔ, δεδομένα ειδικών κατηγοριών είναι ενδεικτικά, τα πολιτικά φρονήματα, οι θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, τα γενετικά και βιομετρικά δεδομένα, τα δεδομένα υγείας κλπ.

Κατά κανόνα, η επεξεργασία τους απαγορεύεται και επιτρέπεται μόνο σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις (άρθρο 9.2), ήτοι με τη ρητή συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων ή σε περιπτώσεις όπου επιδιώκεται ανώτερος, επιτακτικός σκοπός, ή έχουν προδήλως δημοσιοποιηθεί από το ίδιο το υποκείμενο.

Ωστόσο, για τα ανωτέρω δεδομένα, με το άρθρο 10 του σχεδίου νόμου για την ΤΝ, εισάγεται μία περαιτέρω

εξαιρετική περίπτωση επεξεργασίας σε εκείνες του άρθρου 9.2 και έτσι, εφόσον είναι απολύτως απαραίτητο για τους

σκοπούς της διασφάλισης της παρακολούθησης, ανίχνευσης

και διόρθωσης σε σχέση με τα συστήματα ΤΝ υψηλού

κινδύνου, οι πάροχοί τους μπορούν να επεξεργάζονται

ειδικές κατηγορίες δεδομένων που αναφέρονται στο άρθρο 9 παρ. 1 με την επιφύλαξη κατάλληλων εγγυήσεων και τεχνικών περιορισμών. ■

Η

Έχοντας εκτεταμένη εμπειρία στο δίκαιο της ενέργειας, ο Καθηγητής Α. Μεταξάς εξηγεί στο Lawyer πώς μπορεί να συζευχθεί αποτελεσματικά η επιστημονική

γνώση με την καθημερινή δικηγορική δουλειά, σκιαγραφεί τις κυριότερες αλλαγές

που έγιναν τα τελευταία χρόνια στην αγορά της ενέργειας και περιγράφει

την ευθύνη του δικηγορικού σώματος και ειδικότερα των πανεπιστημιακών στην άμβλυνση των πλημμελειών της δικαιοσύνης στην Ελλάδα.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Πώς εκλαμβάνετε την αξιολόγηση που λαμβάνετε από έγκυρους διεθνείς οδηγούς, οι οποίοι σας χαρακτηρίζουν πρωτοπόρο της ενεργειακής δικηγορίας στην Ελλάδα; Πώς διαμόρφωσε τη στρατηγική της εταιρείας σας;

Η συγκεκριμένη αξιολόγηση μπορεί να είναι πράγματι περιγραφικά ακριβής, εντούτοις δεν δρα, κατ’ εμέ, ως τίποτα περισσότερο από μια διαρκής υπόμνηση της ανάγκης για μια αποτελεσματική σύζευξη της επιστημονικής γνώσης και ποιότητας με την καθημερινή δικηγορική δουλειά. Ο τομέας της ενέργειας και το δίκαιό του συνιστά όντως έναν κοινό τόπο σύζευξης των επιστημονικών μου ενδιαφερόντων, αρχής γενομένης από το ευρωπαϊκό δίκαιο, το δίκαιο ανταγωνισμού και κρατικών ενισχύσεων και την επενέργεια που έχουν αυτοί οι ειδικοί κλάδοι στο γνωστικό αντικείμενο της ενεργειακής ρύθμισης. Δεν το κρύβω ότι τα επιστημονικά και ακαδημαϊκά μου ενδιαφέροντα και τομείς ερευνητικής εργασίας επηρέασαν άμεσα τις στρατηγικές μου επιλογές στη δικηγορία αλλά και τη συνολική κατόπτευση της εγχώριας δικηγορικής αγοράς που καθοδήγησε τον προσανατολισμό της δικηγορικής μας εταιρείας.

Για κάποιον που δεν γνωρίζει τα εσωτερικά δεδομένα της αγοράς ενέργειας στη χώρα μας, πώς πιστεύετε ότι έχουν επηρεάσει οι παρεμβάσεις σας, δια της δικηγορικής σας δουλειάς και των νομικών υπηρεσιών που παρέχετε στους εντολείς σας, κομβικούς τομείς της ελληνικής αγοράς ενέργειας;

Η δικηγορική μας εταιρεία συμπληρώνει φέτος αισίως 23 χρόνια ζωής έχοντας ξεκινήσει από το μηδέν, με την έννοια ότι δεν «κληρονομήθηκε» και εξελίχθηκε κάποιο ήδη συνεστημένο παλαιό κραταιό δικηγορικό γραφείο ως ενίοτε συμβαίνει. Έχει εξαρχής θέσει ως στόχο της την επικέντρωσή της σε συγκεκριμένους τομείς εξειδίκευσης με κύριο αυτόν της Ενέργειας και του εν γένει ευρωπαϊκού δικαίου σε σημαντικές κλαδικές του εκφάνσεις κρίσιμες στο πεδίο της επιχειρηματικής δικηγορίας. Πράγματι, ξεκινήσαμε τη σχετική προσπάθεια σε μια χρονική στιγμή που η Ενέργεια δεν είχε την κομβική θέση που σήμερα πλέον όλοι λίγο πολύ αναγνωρίζουν, γεγονός που είχε την αντανάκλασή του και στις νομικές υπηρεσίες. Αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα κατ’ ουσίαν να ωριμάσουμε δικηγορικά παράλληλα με τη συνολική

συγκρότηση

ενός δικηγορικού κλάδου:

Δύο δεκαετίες πορείας στο χώρο της ενέργειας

Managing Partner

Metaxas & Associates

Law Firm

Αντώνης Μεταξάς

_COVER STORY

πορεία απελευθέρωσης της εγχώριας ενεργειακής

αγοράς και τις νομικές προκλήσεις που αυτή η

πορεία εμπεριείχε. Χαρακτηριστικό είναι, πιστεύω, το παράδειγμα

της αγοράς προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας στη

χώρα μας, η οποία στο αφετηριακό χρονικό σημείο

της εκκίνησης της διαδικασίας απελευθέρωσης

κατ’ ουσίαν εστερείτο ειδικού νομοθετικού και

ρυθμιστικού πλαισίου για τη θέσπιση δικαιωμάτων

και υποχρεώσεων όλων των συμμετεχόντων, όπως

επίσης και για την προάσπιση των δικαιωμάτων

των καταναλωτών. Συντονισμένες μας νομικές

ενέργειες και πρωτοβουλίες μας εκείνη την εποχή

στο πλαίσιο εκπροσώπησης μεγάλων βιομηχανικών ομίλων της χώρας έδωσαν τη δυνατότητα, λ.χ. μηχανισμοί που διείπαν τη ρύθμιση των αντίστοιχων αγορών σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής

Ένωσης σιγά σιγά να καταστούν κοινός τόπος

και στα καθ’ ημάς. Βέβαια, είναι αλήθεια ότι τέτοιου είδους νομικές παρεμβάσεις συστημικής επενέργειας σε μια κομβική αγορά δεν τυγχά-

νουν πάντα μιας πάνδημης επευφημίας απ΄ όλους.

Τούτο ισχύει ειδικώς και με ιδιαίτερη επίταση

για όσες νομικές παρεμβάσεις στηρίζονται στην εφαρμογή του -ενίοτε για πολλούς «ενοχλητικού»ευρωπαϊκού ενωσιακού δικαίου. Σε αυτό προστίθεται και ένα όχι ασυνήθιστο χαρακτηριστικό

που έχουμε στη χώρα μας, ήτοι η προσωποποίηση

νομικών αντιδικιών. Χρειαζόμαστε και σε αυτό το θέμα, εικάζω, μια πιο θεσμική και σοβαρή πρόσληψη των πραγμάτων.

Διακρίνεστε επί σειρά ετών ως εξέχουσα

δικηγορική εταιρεία (Τop Τier Law Firm)

στους έγκριτους διεθνείς οδηγούς αξιολόγησης Legal 500 και Chambers & Partners. Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι παράγοντες που συντελούν στην εν λόγω βράβευση;

Ας μου επιτραπεί να πω ότι αυτό που όντως μας ευχαριστεί είναι η αίσθηση ότι φαίνεται να ανταποκρινόμεθα σε βάθος χρόνου στις αυξημένες απαιτήσεις και προκλήσεις μιας αγοράς

που τελεί σε μια κατάσταση συνεχούς δυναμικής αναδιάταξης επηρεαζόμενης από τα νέα δεδομένα της τεχνολογικής ανάπτυξης, της οικονομίας, αλλά και, όπως με σαφή τρόπο είδαμε και το τελευταίο διάστημα, από γεωπολιτικές εξελίξεις και ανακατατάξεις. Η πρόσφατη ενεργειακή

κρίση που έθεσε σε κίνηση η εισβολή της Ρωσίας

στην Ουκρανία αλλά και η κοντόθωρη πολιτική

που είχαν υιοθετήσει κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο κρίσιμο θέμα της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης κατέδειξαν ευκρινώς την

ευαισθησία της ενεργειακής αγοράς σε τέτοιου είδους εξωγενείς παράγοντες.

Σας ακολουθεί η φήμη ενός συχνά απαιτητικού πανεπιστημιακού Καθηγητή και δικηγόρου, ο οποίος συνδυάζει την ακαδημαϊκή ιδιότητα και τη δικηγορία στην Ελλάδα και το εξωτερικό αναδεικνύοντας την ανάγκη της επιστημονικής εξειδίκευσης. Τι θα συνιστούσατε σ’ ένα νέο νομικό που εκκινεί σήμερα την καριέρα του; Το «απαιτητικός» συνιστά έναν χαρακτηρισμό

που πράγματι δεν αρνούμαι. Η απαιτητικότητα εν τούτοις δεν απορρέει, πιστεύω, από κάποια προσωπική εμμονή. Αποτυπώνει την πραγματικότητα σε σχέση με το δικηγορικό λειτούργημα, το οποίο είναι εκ των πραγμάτων απαιτητικό και εξασκούμενο σε πεδίο έντονα ανταγωνιστικό. Η διάκριση ενός νέου επιστήμονα και επαγγελματία και η επιβίωσή του στη δύσκολη δικηγορική αγορά δεν συνιστά ευχερές εγχείρημα. Απαιτείται συνέπεια, προσήλωση και συγκροτημένη, συνεχής καλλιέργεια των καλώς εννοούμενων ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων εκάστης και εκάστου δικηγόρου. Όσον αφορά το ζήτημα της εξειδίκευσης, τούτο επίσης συνιστά αναγκαιότητα και απαίτηση των καιρών και της ζώσας πραγματικότητας. Τονίζω εντούτοις παράλληλα στους συνεργάτες μου ότι καμία εξειδίκευση δεν συγκροτείται εν κενώ παρά μόνο στο πλαίσιο και στη βάση πολύ καλών γενικών νομικών γνώσεων. Κάνω συχνά τον παραλληλισμό μ΄ ένα οικοδόμημα, η περίτεχνη στέγη του οποίου οφείλει να στηρίζεται σε γερές βάσεις και θεμέλια. Αυτά στην επιστήμη μας, κακά τα ψέματα, εκκινούν πάντα από μια καλή γνώση του αστικού δικαίου. Από εκεί και πέρα, τη συνολική παρουσία κάθε επαγγελματία δικηγόρου την συμπροσδιορίζει και η ευρύτερή του καλλιέργεια και παιδεία.

Θεωρείτε ότι η ελληνική δικαιοσύνη ανταποκρίνεται σήμερα στον εκ των πραγμάτων πιο εξειδικευμένο επιστημονικό προσανατολισμό της τρέχουσας νομικής ύλης; Θέτετε ένα πραγματικά καίριο ερώτημα. Το ζήτημα είναι πολυπαραγοντικό και θα το αδι-

Ωριμάσαμε δικηγορικά παράλληλα με τη συνολική πορεία απελευθέρωσης της εγχώριας

ενεργειακής αγοράς και τις νομικές προκλήσεις που αυτή

η πορεία εμπεριείχε

Ο Καθηγητής κ. Αντώνης Μεταξάς με δύο εκ των εταίρων της δικηγορικής εταιρείας, κ. Ευστάθιο Κακούνη και κ. Ιωάννη Κωνσταντίνου

κούσα αν απαντούσα μονοσήμαντα αρνητικά. Ύφίστανται προφανώς προβλήματα, τα οποία είναι σημαντικά, δομικά και εμφανή και δεν βοηθά μακροπρόθεσμα η ωραιοποίησή τους. Εν τούτοις, το συγκεκριμένο πρόβλημα ανάγεται εν τέλει και στην ίδια τη δομή των νομικών σπουδών στη χώρα μας αλλά και στο επίπεδο εξειδίκευσης που έχει και το ίδιο το δικηγορικό σώμα. Αν το δικόγραφο δεν βοηθά, τότε

και στον δικαστή δεν θα δοθεί κατά πάσα πιθανότητα η ευκαιρία να εντρυφήσει περαιτέρω σε μια πιο εξειδικευμένη και περίπλοκη νομική ύλη, πόσο μάλλον όταν αυτή δεν εμπίπτει στους βασικούς άξονες της εκπαίδευσης που έχει λάβει. Χαρακτηριστικό είναι εδώ το παράδειγμα του ενωσιακού δικαίου, το οποίο έχει διεισδύσει σε πλείστους καίριους τομείς της οικονομίας και της εν γένει καθημερινότητάς

μας, γεγονός που προφανώς έχει αντανάκλαση

και στη νομική ύλη. Ένας δικαστής στον οποίο δεν είναι οικείο το ενωσιακό δίκαιο, προφανώς

θα έχει και μείζονες δυσχέρειες να ανταποκριθεί. Σε αυτό το σημείο βέβαια οφείλουμε όλοι όχι μόνο να καταγράψουμε τις πλημμέλειες αλλά και να βοηθήσουμε στην άμβλυνσή τους. Αυτό αφορά κατά μείζονα λόγο, όπως έχω επανειλημμένα επισημάνει, την ευθύνη και ημών των πανεπιστημιακών που ασχολούμεθα με

Αν

το ευρωπαϊκό δίκαιο και τις επιμέρους του κλαδικές εκφάνσεις.

δεν θα δοθεί κατά

πάσα πιθανότητα η ευκαιρία

Ποιο είναι το όραμα και η στρατηγική της Metaxas & Associates Law Firm για το μέλλον; Η χρήση του όρου «όραμα» σε συσχέτιση με την παρουσία μιας δικηγορικής εταιρείας και την προοπτική της είναι ίσως κάπως υπερβολική. Μια καθημερινή προσπάθεια καταβάλλουμε να είμαστε επαγγελματικά εύορκοι και επιστημονικά όσο γίνεται άρτιοι στα απαιτητικά αντικείμενα και υποθέσεις, με τα οποία συνήθως μας επιφορτίζουν οι εντολείς μας. Μας ευχαριστεί προφανώς ότι μας ακολουθεί η φήμη ότι σε μας οι εντολείς εμπιστεύονται κατεξοχήν επιστημονικά απαιτητικές και περιπεπλεγμένες υποθέσεις. Όπως συχνά λέω και στους νεότερους συνεργάτες μου, αυτή η προσπάθεια οφείλει εντούτοις να είναι συνεχής: η απαιτητικότητα από τον εαυτό μας παραμένει κομβική για την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχουμε. ■

το δικόγραφο δεν βοηθά, τότε και στον δικαστή

να εντρυφήσει

περαιτέρω σε μια πιο εξειδικευμένη και περίπλοκη νομική ύλη

Συζητήσαμε με τον κ. Δημήτρη Πολυχρονόπουλο για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει καθημερινά ως επικεφαλής του νομικού τμήματος σε μία από τις ελάχιστες εισηγμένες ΑΕΕΑΠ, για τις προτάσεις του αναφορικά με τις απαραίτητες παρεμβάσεις στην αγορά του real estate στην Ελλάδα, αλλά και για το πώς το νομικό τμήμα μπορεί

να μετατραπεί σε business partner της εταιρείας.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία.

Μετά την αποφοίτησή μου από τη Νομική Σχολή έκανα μεταπτυχιακές σπουδές στο Διεθνές Οικονομικό Δίκαιο και στη συνέχεια εξειδικεύθηκα στο ελληνικό φορολογικό δίκαιο. Είχα την τύχη ή την ατυχία να προέρχομαι από οικογένεια χωρίς νομική παράδοση, δηλαδή καμία ώθηση για τα πρώτα βήματα αλλά και κανένα βαρίδι γείωσης σε προκαθορισμένο επαγγελματικό δρόμο.

Αφού για κάποια χρόνια απέκτησα την εμπειρία της γενικής δικηγορίας ως μέλος δικηγορικών γραφείων, οι επιχειρήσεις, το ετερόκλητο αλλά ενορχηστρωμένο επαγγελματικό πλήθος με τον κοινό σκοπό, έγιναν πολύ γρήγορα ο στόχος μου και έτσι μπήκα στον διαφορετικό και υπέροχο κόσμο της in-house δικηγορίας. Απέκτησα και μια προτίμηση στις νεοφυείς, όσο πιο start-up, νομικός σχεδιασμός από το μηδέν, τόσο μεγαλύτερη η γοητεία και σε κάθε επαγγελματική στάση και άλλος κλάδος της οικονομικής ζωής.

Από το 2007 έχω υπάρξει επικεφαλής της νομικής υπηρεσίας και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του πρώτου ελληνικού τηλεπικοινωνιακού οργανισμού που παρείχε υπηρεσίες triple-play, νομικός σύμβουλος σε έναν από τους μεγαλύτερους ομίλους εταιρειών παροχής τουριστικών υπηρεσιών στην Ελλάδα και το 2017 ανέλαβα το ρόλο του επικεφαλής της Διεύθυνσης Νομικών Ύπηρεσιών καθώς και Ύπεύθυνου Κανονιστικής Συμμόρφωσης της εισηγμένης στο χρηματιστήριο Trastor AEEAΠ.

Ποια είναι τα κυριότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει

το νομικό τμήμα μιας Ανώνυμης Εταιρείας Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία; Ποια νομικά γνωστικά

αντικείμενα και ποιες ικανότητες είναι απαραίτητες

για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους;

Οι ΑΕΕΑΠ είναι ιδιαίτερα νομικά μορφώματα και σήμερα

στην ελληνική πραγματικότητα υπάρχουν μόλις έξι ΑΕΕΑΠ με εισηγμένες τις μετοχές τους στο χρηματιστήριο Αθηνών, ενώ δύο ακόμα αναμένουν την εισαγωγή τους.

Η λειτουργία τους ρυθμίζεται από ένα πολύ στενό νομικό πλαίσιο, τα άρθρα 21 έως 31 του Ν. 2778/1999, πέραν ασφαλώς των γενικών διατάξεων που ισχύουν για τις υπόλοιπες εισηγμένες ανώνυμες εταιρείες. Επιπλέον, αντιμετωπίζονται από το νομοθέτη ως οργανισμοί εναλλακτικών επενδύσεων και συνεπώς εφαρμόζονται σε αυτές και οι κανόνες που ρυθμίζουν το πλαίσιο και τη λειτουργία των ΟΕΕ. Επίσης, για ένα χρονικό διάστημα και μέχρι την τροποποίηση του Ν. 4557/2018 «Πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας» από τον Ν. 4734/2020, οι ΑΕΕΑΠ ορίζονταν ως υπόχρεα πρόσωπα του νόμου με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως προς την υποχρέωση μέτρων δέουσας επιμέλειας στις συναλλαγές και παροχής πληροφόρησης στην εποπτική αρχή. Αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς το βαρύ ρυθμιστικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργεί μια ΑΕΕΑΠ και συνάμα την πρόκληση για το Νομικό της Τμήμα, το οποίο έχει παράλληλα και την ευθύνη της νομικής διαχείρισης του επιχειρηματικού αντικειμένου και πυρήνα της ΑΕΕΑΠ, που παρέχει και το πεδίο για την ανάπτυξη μεγαλύτερης, κατά την άποψή μου, νομικής γοητείας κατά τη διαδικασία της συναλλαγής για την απόκτηση και εκμετάλλευση ακίνητης περιουσίας.

Έχουμε, λοιπόν, για το νομικό σύμβουλο μιας ΑΕΕΑΠ από τη μία την υποχρέωση πειθαρχημένης προσήλωσης στον

νομικό

τμήμα μιας

δραστήριας ΑΕΕΑΠ

αυστηρό ρυθμιστικό κανόνα και από την άλλη το βίωμα της ολοζώντανης εφαρμογής στην πράξη όλων των νομικών ικανοτήτων και ελιγμών που θα επιστρατεύσει στη διαπραγμάτευση της συναλλαγής και τη χρήση της νομικής φαντασίας και ευρηματικότητας στην εξεύρεση λύσης πριν το αδιέξοδο και το ναυάγιο της συναλλαγής.

Το νομικό τμήμα της ΑΕΕΑΠ είναι εκτεθειμένο σε ευρύ νομικό φάσμα και έρχεται αντιμέτωπο με διαφορετικές προσλαμβάνουσες σε μια συνηθισμένη μέρα στο γραφείο, ώστε τα μέλη της ομάδας διατηρούν το ενδιαφέρον και την εγρήγορσή τους σε υψηλά επίπεδα. Δεν υπάρχει ρουτίνα στο νομικό τμήμα μιας δραστήριας ΑΕΕΑΠ.

Ποιες αλλαγές στο νομικό πλαίσιο των Ανωνύμης Εταιρείας Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία δημιούργησαν τις μεγαλύτερες προκλήσεις; Όπως ήδη ανέφερα, το βασικό νομοθέτημα που ρυθμίζει τη λειτουργία των ΑΕΕΑΠ είναι ο Ν. 2778/1999 και συγκεκριμένα τα άρθρα 21 έως 31 αυτού. Μέχρι σήμερα,

Eπικεφαλής

της Διεύθυνσης

Νομικών Υπηρεσιών

και Υπεύθυνος

Κανονιστικής Συμμόρφωσης, Trastor AEEAΠ

οι διατάξεις αυτές τροποποιήθηκαν με δώδεκα νεώτερα νομοθετήματα και στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι τροποποιήσεις αφορούσαν το άρθρο 31 που περιέχει τις φορολογικής φύσεως διατάξεις. Παρεμπιπτόντως, να αναφέρω εδώ ότι προβλέπεται ειδικό φορολογικό καθεστώς για τις

ΑΕΕΑΠ με απαλλαγή από το φόρο συγκέντρωσης κεφαλαίου, καθώς και το φόρο μεταβίβασης και τα τέλη και δικαιώματα τρίτων κατά την απόκτηση ακίνητης περιουσίας. Το πολύ ειδικό αυτό καθεστώς σε συνδυασμό με τον πολύ μικρό αριθμό των ΑΕΕΑΠ τις καθιστά ένα περίπου αγνώστου ταυτότητας αντικείμενο ενώπιον των δημόσιων οικονομικών υπηρεσιών και των κτηματολογικών γραφείων ιδιαίτερα στην αποκεντρωμένη περιφέρεια της χώρας με την όποια δυσκολία συνεπάγεται αυτό για το νομικό τμήμα ως προς την ολοκλήρωση συναλλαγών.

Η μεγαλύτερη, ωστόσο, πρόκληση σε σχέση με το νομικό πλαίσιο των ΑΕΕΑΠ, κατά τη γνώμη μου, δεν προέκυψε στο παρελθόν εξαιτίας κάποιας από τις προηγούμενες

τροποποιήσεις της νομοθεσίας, αλλά βρισκόμαστε σήμερα LAWYER

Δημήτρης

Πολυχρονόπουλος

_BACK COVER STORY

μπροστά σε αυτήν, καθώς όπως υποστηρίζουν και όλοι οι παράγοντες του συγκεκριμένου κλάδου είναι επιτακτική η ανάγκη μιας συνολικής αναθεώρησης της νομοθεσίας

που ρυθμίζει τις ΑΕΕΑΠ, ώστε να ευθυγραμμιστεί με την τρέχουσα οικονομική και επενδυτική πραγματικότητα, για να μπορούν οι ΑΕΕΑΠ να εκμεταλλευτούν αποτελεσματικό-

τερα την ακίνητη περιουσία τους σε τομείς σχετικούς

με την παραγωγή ενέργειας αλλά και του τουρισμού, οι

οποίοι βρίσκονται σε μεγάλη ανάπτυξη με σκοπό ασφαλώς

τη μεγιστοποίηση της ωφέλειας για τους μετόχους τους.

Με αυτό το σκεπτικό, η μεγάλη πρόκληση είναι ο συντο-

νισμός μεταξύ των ΑΕΕΑΠ που δραστηριοποιούνται στην

ελληνική αγορά, ώστε να οριστικοποιηθεί μια ώριμη και

συνολική πρόταση αναθεώρησης του νομοθετικού πλαισίου.

Εννοείται ότι στην πρόκληση αυτή βασικό ρόλο έχουν τα

νομικά τμήματα των ΑΕΕΑΠ, τα οποία με την εμπειρία της

καθημερινής ενασχόλησης καταγράφουν τα προβλήματα που

ανακύπτουν από την εφαρμογή ορισμένων από τις υφιστά-

μενες διατάξεις, λαμβάνουν και φιλτράρουν τα αιτήματα των επιχειρηματικών τμημάτων της ΑΕΕΑΠ καθώς και τις διαπιστώσεις των λειτουργιών ελέγχου της εταιρείας, για να συνθέσουν μια ρεαλιστική και συμπαγή πρόταση αναθεώρησης του νομοθετικού πλαισίου.

Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι νομοθετικές παρεμβάσεις

που πρέπει να γίνουν στην αγορά του real estate στην Ελλάδα, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου και λιγότερη γραφειοκρατία;

Από το 2017 που βρίσκομαι σε αυτή τη θέση, κάθε χρόνο εξαγγέλλονται βαθιές τομές και αλλαγές στον τρόπο μεταβίβασης των ακινήτων και στον αριθμό των πιστοποιητικών που απαιτούνται για αυτό και τον τρόπο και χρόνο έκδοσής τους που υποτίθεται ότι θα είχαν ως αποτέλεσμα την ολοκλήρωση της μεταβίβασης ακινήτου εύκολα και σε χρόνο εξπρές. Στην ανάγνωση κάθε τέτοιας εξαγγελίας τα υπεραισιόδοξα και καλόπιστα business τμήματα της εταιρείας υπολόγιζαν πόσο πιο γρήγορα θα ολοκληρώναμε τις συναλλαγές που διαπραγματευόμασταν,

αλλά αντιμετώπιζαν τη δυσπιστία του νομικού τμήματος ως προς αυτό. Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια με τη βοήθεια της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης η διαδικασία της μεταβίβασης ακίνητης περιουσίας έχει βελτιωθεί, απέχει όμως πολύ ακόμα από το σημείο που θα έπρεπε να βρίσκεται σε μια χώρα που διαχρονικά έχει το real estate ως έναν από τους βασικούς μοχλούς ανάπτυξης. Ποιος είναι σήμερα ο χρόνος που απαιτείται για την ολοκλήρωση της διαδικασίας μεταβίβασης ενός απλού διαμερίσματος από τον πωλητή στον αγοραστή από τη στιγμή που θα κλείσουν προφορικά τη συμφωνία τους; Δύο με τρείς μήνες. Αναλογιστείτε πόσο διευρύνεται ο χρόνος αυτός στα μεγάλα επενδυτικά ακίνητα και σε πολύπλοκες μεταβιβάσεις. Στα σύνθετα ακίνητα, όπως π.χ. σε μεγάλα τουριστικά ακίνητα και σε κέντρα αποθήκευσης και διανομής σε περιοχές εκτός σχεδίου δόμησης, αναφύονται πολλά ζητήματα που η επίλυσή τους για την ολοκλήρωση της συναλλαγής απαιτεί πολύ χρόνο ή δημιουργεί νομικές αμφιβολίες που μπορεί να οδηγήσουν σε ματαίωση της επένδυσης, ειδικά εάν αυτή επιχειρείται από αλλοδαπό επενδυτή για τον οποίο η πραγματοποίηση της επένδυσης γίνεται αυτονόητα μόνο σε περιβάλλον μηδενικού νομικού ρίσκου.

Είναι πολλές οι επιπλέον παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν στην αγορά του real estate στην Ελλάδα για να επιταχυνθούν και να εξασφαλιστούν ακόμα μεγαλύτερες επενδύσεις σε αυτήν. Θα δώσω ένα απλό μικρό παράδειγμα παρέμβασης που αποτελεί πάγιο αίτημα και των Συμβολαιογραφικών Συλλόγων και θα έλυνε προβλήματα, όταν επιχειρείται μεταβίβαση ακινήτου με λάθη και παραλείψεις στην υπαγωγή αυθαιρέτων που είχε λάβει χώρα κατά το παρελθόν και εντοπίζονται μεταγενέστερα, με αποτέλεσμα να πρέπει πριν τη μεταβίβαση να προηγηθεί επανάληψη της θεωρούμενης ως άκυρης προηγούμενης συμβολαιογραφικής πράξης. Η επανάληψη, όμως, είναι πολλές φορές αδύνατη είτε λόγω μη ανεύρεσης των τότε συμβαλλομένων είτε λόγω άρνησης κάποιων εξ αυτών. Είναι απλή μια ρύθμιση που θα έδινε εκ του νόμου τη δυνατότητα στον αποκτώντα εμπράγματο δικαίωμα με δικαιοπραξία που είναι άκυρη κατά παράβαση του άρθρου 82 Ν.4495/2017, να επιχειρήσει την επανάληψη του συμβολαίου στο όνομά του και στο όνομα του μεταβιβάζοντος με την εφαρμογή των διατάξεων του Αστικού Κώδικα και θα ξεκλείδωνε την περαιτέρω μεταβίβασή του.

Τα τελευταία χρόνια με τη βοήθεια

της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης

η διαδικασία της μεταβίβασης

ακίνητης περιουσίας έχει

βελτιωθεί, απέχει όμως

πολύ ακόμα από το σημείο

που θα έπρεπε να βρίσκεται

Ποιος είναι ο ρόλος του νομικού τμήματος στη λήψη στρατηγικών επιχειρηματικών αποφάσεων;

Πώς διασφαλίζετε την παραγωγική συνεργασία με τα

υπόλοιπα τμήματα της εταιρείας;

Κατ’ αρχήν επιβάλλεται το νομικό τμήμα να διαθέτει

βαθειά γνώση της επιχείρησης, των επενδύσεών της και

της επενδυτικής της στρατηγικής. Γίνεται συστηματική

ανάλυση των νομικών και των επιχειρηματικών κινδύνων

και εξετάζονται όλα τα πιθανά σενάρια και εναλλακτι-

κές οδοί για το σκοπούμενο αποτέλεσμα. Το νομικό μας

τμήμα είναι business partner της εταιρείας και αναλαμβάνει ακόμα και τη διαχείριση εμπορικών projects. Συμμετέχει σε όλα τα στάδια σύλληψης, διαμόρφωσης και οριστικοποίησης της επενδυτικής ιδέας. Σταθμίζουμε και ισορροπούμε ανάμεσα στην ανάγκη προστασίας της εταιρείας και την υποστήριξη της επένδυσης που θα φέρει την υπεραξία. Η συμμετοχή μας είναι απαραίτητη και η συμβολή μας ουσιαστική, γρήγορη και σημαντική για την ολοκλήρωση της επένδυσης. Αυτό όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Διεκδικήθηκε και κερδήθηκε ως συνειδητή αναγνώριση από την επιχείρηση του σημαντικού μας ρόλου ως νομική ομάδα σύγχρονης και εξελιγμένης αντίληψης. Η παραγωγική μας συνεργασία με τα υπόλοιπα τμήματα της εταιρείας είναι κομβικής σημασίας για την επίτευξη των σκοπών της επιχείρησης. Για να συνεργαστούμε παραγωγικά, καταρχήν δεν είμαστε αποκομμένοι, δογματικοί, κλεισμένοι στο γραφείο και το νομικό μας κόσμο, αλλά ενσωματωμένοι στην υπόλοιπη ομάδα. Εξάλλου, οι ΑΕΕΑΠ συνήθως δεν διαθέτουν μεγάλο αριθμό προσωπικού και το γεγονός αυτό βοηθάει στην αμεσότητα της συνεργασίας

μεταξύ μας.

Κατά τη συνεργασία μας με τα υπόλοιπα τμήματα επιβάλλεται περισσότερο να ακούμε από το να μιλάμε. Η ναρκισισσιστική τάση του παλαιάς κοπής δικηγόρου να λατρεύει να ακούει τον εαυτό του να αγορεύει, κατέχοντας αυτός μόνος την αλήθεια, δεν μπορεί να σταθεί στο σύγχρονο εταιρικό περιβάλλον και δεν έχει καμία αξία για αυτό.

Είναι εξαιρετικά σημαντική η προσεκτική λήψη της πληροφορίας που συνθέτει το προς απάντηση από εμάς τους δικηγόρους ερώτημα. Πολλές φορές θα χρειαστεί να εκμαιεύσουμε και πληροφορία που το business τμήμα γνωρίζει, αλλά δεν την αναφέρει καθώς δεν μπορεί να εκτιμήσει την αξία που έχει αυτή η πληροφορία για τη νομική ανάλυση και τη στάθμιση του κινδύνου που καλείται ο δικηγόρος της εταιρείας να κάνει. Επιπλέον, θα εκπαιδευτούμε από τα υπόλοιπα τμήματα, θα μάθουμε από αυτά τη μεθοδολογία της δουλειάς τους, το σκεπτικό

και την ανάλυση μιας επένδυσης σε ακίνητα με σκοπό τη δημιουργία υπεραξίας ή το οικονομικό μοντέλο της μίσθωσης στην εκμετάλλευση του ακινήτου. Όλα αυτά

είναι απαραίτητα εξάλλου και για να αποκτήσει το νομικό τμήμα τη βαθειά γνώση της επιχείρησης που του χρειάζεται, για να συμβάλει ουσιαστικά στη λήψη της επιχειρηματικής απόφασης, όπως ανέφερα προηγουμένως.

Πώς διαχειριστήκατε τη συμμόρφωση με το νέο πλαίσιο περί εταιρικής διακυβέρνησης και ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε κατά την εφαρμογή του; Για τις περισσότερες εισηγμένες εταιρείες το έργο της συμμόρφωσής τους με το νέο πλαίσιο εταιρικής διακυβέρνησης που έφερε ο Ν. 4706/2020 υπήρξε δύσκολο και κοπιώδες. Για την Trastor αλλά και για τις υπόλοιπες ΑΕΕΑΠ θεωρώ λόγω του πολύ στενού και ρυθμισμένου νομο-

Για να συνεργαστούμε παραγωγικά

με τα υπόλοιπα τμήματα

της εταιρείας δεν είμαστε

αποκομμένοι, δογματικοί, κλεισμένοι στο γραφείο

και το νομικό μας κόσμο, αλλά ενσωματωμένοι

στην υπόλοιπη ομάδα

θετικού πλαισίου που εφαρμοζόταν σε αυτές ήδη και προ

της εφαρμογής του Ν. 4706/2020, ο βαθμός ετοιμότητας

και αυτόματης συμμόρφωσης με το νέο πλαίσιο εταιρικής

διακυβέρνησης ήταν πολύ υψηλός ήδη από την πρώτη μέρα ψήφισης του νόμου. Έτσι, η δωδεκάμηνη προθεσμία για την

πλήρη συμμόρφωση που προέβλεπε ο νόμος ήταν υπεραρκετός για την επίτευξη της πλήρους συμμόρφωσης από πλευράς μας. Προχωρήσαμε σε συστηματική μελέτη των διατάξεων και των σχετικών κατευθυντήριων γραμμών που εξέδωσε η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, εξειδικεύοντας κάναμε ανάλυση των αποκλίσεων συμμόρφωσής μας, υιοθετήσαμε Πολιτική Καταλληλότητας των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και χρειάστηκαν λίγες διορθωτικές κινήσεις ως προς το περιεχόμενο του Κανονισμού Λειτουργίας μας, των κανονισμών λειτουργίας των Επιτροπών του Διοικητικού Συμβουλίου μας και πετύχαμε την πλήρη μας συμμόρφωση. Η μεγαλύτερη πρόκληση δεν προέκυψε από αυτή καθ’ αυτή την εφαρμογή του νέου πλαισίου εταιρικής διακυβέρνησης, όπως είπα εξάλλου κάπως έτσι λειτουργούσαμε και πριν την εφαρμογή του Ν. 4706/2020, αλλά από το πρώτο crash test της συμμόρφωσής μας που πραγματοποιήθηκε εμμέσως με τη διενέργεια της πρώτης αξιολόγησης της επάρκειας του Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου των εισηγμένων εταιρειών από ανεξάρτητο αξιολογητή που, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από το κανονιστικό πλαίσιο έπρεπε να ολοκληρωθεί έως την 31.03.2023, με ημερομηνία αναφοράς την 31.12.2023.

Κατά την αξιολόγηση, εφαρμόστηκε ένα εξονυχιστικό, μακροχρόνιο και εξαντλητικό πρόγραμμα ελέγχου, στο κέντρο του οποίου ασφαλώς βρέθηκε το νομικό τμήμα, για τη χορήγηση υλικού τεκμηρίωσης για κάθε πυλώνα, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, που τελικώς είχε ως αποτέλεσμα έναν εξαιρετικό βαθμό συμμόρφωσης για την Εταιρεία. Όλα αυτά φυσικά παράλληλα με πολύ απαιτητικές προθεσμίες ολοκλήρωσης συναλλαγών, καθώς το core business της ΑΕΕΑΠ δεν σταματά ποτέ. ■

LAWYER _ 17

Συμβάσεις PPAs: Προκλήσεις και νομικά

Oι αυστηροί στόχοι του ΕΣΕΚ και της

ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας, αλλά

και η πρόσφατη ενεργειακή κρίση έχουν

φέρει τα διμερή συμβόλαια ενέργειας έντονα

στο προσκήνιο, με ολοένα περισσότερες

βιομηχανίες και προμηθευτές ενέργειας

να συνάπτουν μακροχρόνιες συμφωνίες με

παραγωγούς ΑΠΕ. Ποια είναι, όμως, η θέση των

PPAs στην ελληνική αγορά, ποιες οι προκλήσεις

που αντιμετωπίζουν και πώς μπορούν να αρθούν

οι κίνδυνοι και τα προβλήματα με παράλληλη

ενίσχυση τέτοιων πρακτικών;

Το Lawyer συνομίλησε με τους ειδικούς από

την αγορά ενέργειας και συνοψίζει όλα όσα

θα καθορίσουν την επόμενη μέρα σε αυτού

του τύπου συμβάσεις που πολλοί θεωρούν ότι θα αποτελέσουν το μέλλον στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας.

Τι είναι και τα είδη

των PPAs

Οι διμερείς συμβάσεις πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας (Power Purchase Agreements – PPAs)

είναι συμφωνίες μεταξύ ενός παραγωγού ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ΑΠΕ και ενός πελάτη, ο οποίος συνήθως είναι είτε έμπορος ενέργειας είτε ενεργοβόρος φορέας. Αυτό που ουσιαστικά συμφωνείται είναι ότι ο πωλητής, ο οποίος λειτουργεί μονάδες ΑΠΕ, παραδίδει ηλεκτρική ενέργεια στον αγοραστή, ο οποίος ενδέχεται να κατέχει στον χώρο του τις εν λόγω μονάδες.

Το βασικό χαρακτηριστικό των PPAs είναι ότι προσφέρουν σημαντική αυτονομία στα μέρη,

αφού αυτά διαπραγματεύονται την τιμή της παρασχεθείσας ενέργειας, τη χρονική διάρκεια και γενικότερα τους όρους της συμφωνίας. Έτσι, δίνουν τη δυνατότητα σε πελάτες με σημαντική κατανάλωση ενέργειας να έχουν πρόσβαση σε ευνοϊκές τιμές, ενώ παράλληλα προωθούν τις δεσμεύσεις τους για πράσινη ενέργεια.

Ανάλογα με τη σχέση μεταξύ προμηθευτή και αγοραστή και τον χώρο εγκατάστασης των μονάδων ΑΠΕ διακρίνονται και τα είδη των διμερών συμβάσεων. Στα PPAs με φυσική παράδοση, ο πωλητής παραδίδει την ηλεκτρική ενέργεια στον αγοραστή μέσω απευθείας σύνδεσης. Αντίθετα, στα εικονικά PPAs, τα οποία αποτελούν και το πιο συνηθισμένο είδος στην ελληνική και ευρωπαϊκή αγορά, αποτελώντας ουσιαστικά μια χρηματοοικονομική σύμβαση, δεν υπάρχει σύνδεση του αγοραστή με τη μονάδα παραγωγής, αλλά εμπλέκεται και ένας πάροχος ενέργειας, ο οποίος αναλαμβάνει να παραλάβει την ηλεκτρική ενέργεια από τον παραγωγό και να την παραδώσει στον τελικό καταναλωτή.

Πλεονεκτήματα

Το κυριότερο πλεονέκτημα των PPAs είναι ότι συνιστούν μια αμοιβαίως επωφελή συμφωνία. Από τη μία, οι παραγωγοί ΑΠΕ εξασφαλίζουν σταθερή και εγγυημένη εισροή κεφαλαίων, αφού συμφωνούν τη μακροχρόνια πώληση της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας και μάλιστα σε προκαθορισμένες τιμές. Από την άλλη, οι καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας αντισταθμίζουν τον κίνδυνο αύξησης των τιμών

Με σημαντική συμβολή στην προώθηση των ΑΠΕ, τα PPAs

αποκτούν αξιοσημείωτη δυναμική στην ευρωπαϊκή και ελληνική

αγορά, χωρίς όμως να λείπουν τα κενά και οι ρυθμιστικές

αστοχίες σε ένα πεδίο που δεν έχει ωριμάσει εντελώς.

Η ιδανική ισορροπία ανάμεσα σε πλεονεκτήματα, κινδύνους

και επιθυμητούς στόχους δεν έχει ακόμα βρεθεί, όμως όσοι εξειδικεύονται στο δίκαιο της ενέργειας έχουν να κάνουν ιδιαίτερα χρήσιμες προτάσεις.

Της Αλεξιάννας Τσότσου

εγχώριας

αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας

Οι κ.κ. Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος, Κωνσταντίνος Βαρελάς και Ιάκωβος

Κουλούρης, δικηγόροι στο τμήμα Ενέργειας και Υποδομών της Δικηγορικής Εταιρείας Κυριακίδης Γεωργόπουλος σχολιάζουν τις εξελίξεις και τις τάσεις στις υπό δυναμική μετάβαση ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας και την προοπτική

των διμερών συμβάσεων αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ σε αυτές.

Kωνσταντίνος Α. Βαρελάς

Senior Partner -

Επικεφαλής

του τμήματος

Ενέργειας

και Υποδομών

Senior Associate, Ενέργεια και Υποδομές

Associate, Ενέργεια και Υποδομές

στροφή των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε πιο

καθαρές πηγές ενέργειας έχει ήδη συντελέσει στη μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα σε εθνικό επίπεδο. Είναι χαρακτηριστικό το πρόσφατο παράδειγμα της χώρας μας, όπου τον Μάιο του 2023, καταγράφηκε ιστορικό υψηλό στη συμμετοχή των ΑΠΕ, ύψους 48%, ενώ η παραγωγή από φωτοβολταϊκά και αιολικά ξεπέρασε το 90% για είκοσι μία ώρες και μάλιστα για διάστημα επτά ωρών υπερκάλυψε τη

συνολική εγχώρια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Οι στόχοι για το κλίμα και για ένταξη νέων έργων ΑΠΕ σε ευρωπαϊκό

επίπεδο, ωστόσο, παραμένουν φιλόδοξοι, καθώς είναι

ενδεικτικό ότι η επίτευξή τους απαιτεί τον τετραπλασιασμό

της παραγωγής ενέργειας από φωτοβολταϊκά και υπεράκτια

αιολικά έως το 2030.

Οι συμβάσεις αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας

προσφέρουν πλεονεκτήματα στα αντισυμβαλλόμενα μέρη,

παραγωγούς (μετριασμός οικονομικού κινδύνου –κινδύνου αγοράς, μακροχρόνιες και προβλέψιμες χρηματοοικονομικές ταμειακές ροές κλπ.) και αγοραστές (μακροχρόνιος προγραμματισμός και προβλεψιμότητα κόστους ενέργειας, λύση στο θέμα της αστάθειας των τιμών της χονδρεμπορικής αγοράς, δημιουργία ελκυστικού εταιρικού προφίλ μέσω της εξασφάλισης εγγυήσεων προέλευσης ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ κλπ.), τα οποία τις έχουν ήδη καταστήσει πραγματικότητα στην ευρωπαϊκή αλλά σταδιακά και στην εγχώρια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Περαιτέρω, όσο τα σχήματα στήριξης βαίνουν προς κατάργηση, οι συμβάσεις αυτές θα αποτελέσουν βασικό πυλώνα χρηματοδότησης έργων ΑΠΕ, ιδίως καθώς όσο αυξάνεται η διείσδυση των έργων αυτών στην αγορά, η απευθείας συμμετοχή στις οργανωμένες αγορές ηλεκτρικής ενέργειας ενέχει για τους παραγωγούς την επισφάλεια του φαινομένου του λεγόμενου κανιβαλισμού των τιμών. Πέραν των ανωτέρω, ωστόσο, τα PPAs αποτελούν και σημαντική παράμετρο στην επίτευξη των προαναφερθέντων ευρωπαϊκών στόχων για καθαρή ενέργεια.

Παράλληλα τα αποτελέσματα της πρόσφατης συγκυρίας της πανδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία, που οδήγησε τις αγορές σε αστάθεια και σε τιμές ρεκόρ για τους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, είναι πιθανό να συνεχίσουν με αβέβαιο χρονικό ορίζοντα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μετά από μία μακρά περίοδο αυξητικής τάσης στην υπογραφή PPAs, η αγορά γνώρισε μείωση για πρώτη φορά το 2022 ακριβώς λόγω της ανασφάλειας αναφορικά με τη μελλοντική διαμόρφωση των τιμών στις αγορές αλλά και της ευκαιρίας που προσέφεραν στους παραγωγούς οι ελκυστικές τιμές στη χονδρεμπορική αγορά. Στον αντίποδα, η πρόσφατη αποκλιμάκωση των τιμών χονδρεμπορικής σε συνδυασμό με τις αυξήσεις στο κόστος

Kωνσταντίνος Ζ. Παπαμιχαλόπουλος

Ιάκωβος

Κουλούρης

των ΑΠΕ λόγω πληθωρισμού δημιουργούν επιφυλάξεις και

στην πλευρά των δυνητικών αγοραστών.

Στο επίπεδο λειτουργίας της αγοράς, η ανωτέρω συγκυρία

οδήγησε στη λήψη σειράς μέτρων έκτακτης ανάγκης (επιβολή

πλαφόν στα έσοδα από τη χονδρεμπορική αγορά, φορολόγηση

εκτάκτων εσόδων, παρεμβάσεις στην προμήθεια κ.ο.κ.) τόσο

σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο για τον μετριασμό

των επιπτώσεων στους καταναλωτές. Τα βραχυπρόθεσμα μέτρα

βοήθησαν στη συγκράτηση των αμέσων επιπτώσεων της εκτίναξης

των τιμών της ενέργειας, ωστόσο η κρίση ανέδειξε και

αρκετές αδυναμίες του σχεδιασμού της αγοράς, όπως η έκθεση

των καταναλωτών, συμπεριλαμβανομένων των βιομηχανικών,

στις αιχμές των τιμών της αγοράς. Παράλληλα, σε πολλές

περιπτώσεις τα έκτακτα μέτρα λειτούργησαν ανασταλτικά στην

περαιτέρω διείσδυση των PPAs στην αγορά, όπως συνέβη και στη

χώρα μας με χαρακτηριστικό παράδειγμα το θέμα της εξαίρεσής

τους από το πλαφόν στα έσοδα της χονδρεμπορικής αγοράς

και τη μη συμπερίληψη των εικονικών PPAs, παρά μάλιστα

τις όποιες προσπάθειες στήριξης, όπως η προτεραιοποίηση

έργων με PPA στη διαδικασία χορήγησης οριστικής προσφοράς σύνδεσης.

Για να αντιμετωπιστούν οι παθογένειες που αναδείχθηκαν

κατά τη διάρκεια της κρίσης και προς το σκοπό άντλησης

οφέλους από τη διείσδυση των ΑΠΕ, η Ευρωπαϊκή Ένωση

εξήγγειλε μεταρρυθμίσεις στον σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με στόχους την ευρωπαϊκή ενεργειακή

ασφάλεια αλλά και τη διατήρηση των στόχων κλιματικής ουδετερότητας. Το πλαίσιο μεταρρυθμίσεων που τελικά ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Μάρτιο του 2023 χαρακτηρίστηκε ως περιορισμένης κλίμακας, καθώς μέχρι τότε είχαν αντιμετωπιστεί παράμετροι που είχαν συμβάλλει στην εκτίναξη των τιμών.

Συγκεκριμένα, τα μέτρα αποσκοπούν στην κατά το δυνατόν ανεξαρτητοποίηση του κόστους της ενέργειας από τις τιμές των ορυκτών καυσίμων και στη δημιουργία ενός «μαξιλαριού» μεταξύ των βραχυπρόθεσμων αγορών και των τιμών που καταλήγουν στους καταναλωτές. Αυτό επιδιώκεται μέσω της παροχής κινήτρων για σύναψη μακροπρόθεσμων συμβάσεων, ιδίως μέσω της ενίσχυσης των PPAs, του περιορισμού των υπερβολικών εσόδων των παραγωγών ΑΠΕ μέσω της καθιέρωσης των συμβάσεων επί της διαφοράς (CfDs) ως μέσο στήριξης αλλά

και της βελτίωσης της ρευστότητας των προθεσμιακών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας, αποβλέποντας παράλληλα στη σταδιακή κατάργηση του φυσικού αερίου. Συνεπώς, οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστούν μία ήπια μεταρρύθμιση που δεν σκοπεύει να αλλάξει το θεμελιώδη σχεδιασμό της αγοράς, ενώ δε φαίνεται ότι θα υπάρξει επέκταση των ανώτατων ορίων εσόδων (πλαφόν). Στόχος, λοιπόν, του ευρωπαϊκού νομοθέτη είναι τα έσοδα των παραγωγών ΑΠΕ να διαμορφώνονται περισσότερο από μακροπρόθεσμες συμβάσεις με παράλληλη επιδίωξη τα PPAs να συμβάλουν στο να τεθεί το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας επιχειρήσεων και βιομηχανιών σε πιο σταθερή και ανθεκτική στην κρίση βάση, εξασφαλίζοντας έτσι οικονομικούς πόρους και προβλεψιμότητα για τη διευκόλυνση της ανάπτυξης νέων έργων ΑΠΕ.

Για να αντιμετωπιστούν τα υπάρχοντα εμπόδια, όπως ο πιστωτικός κίνδυνος των δυνητικών αγοραστών, τα μέτρα προβλέπουν υποχρέωση των κρατών-μελών να εξασφαλίσουν τη

παροχή συναφών εγγυήσεων που θα αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο από αγοραστές που δεν είναι ικανοί να παρέχουν τα απαραίτητα

εχέγγυα στο πλαίσιο συμβάσεων αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας. Έχει ήδη φανεί ότι σε πολλές περιπτώσεις η αγορά των PPAs δεν έχει καταφέρει να συντονίσει την προσφορά και τη ζήτηση, καθώς οι παραγωγοί συνήθως επιδιώκουν μακροπρόθεσμη βεβαιότητα τιμών, ενώ μόνο οι πολύ μεγάλες εταιρείες μπορούν να προσφέρουν τις απαραίτητες πιστωτικές εγγυήσεις για την κάλυψη του κινδύνου αθέτησης πληρωμών. Σημειώνεται επίσης ότι τα προτεινόμενα μέτρα περιλαμβάνουν και την προώθηση στους σχετικούς διαγωνισμούς για την κατακύρωση συμβάσεων CfD έργων που έχουν ήδη δεσμευτεί για την υπογραφή PPAs για ένα μέρος της παραγωγής του έργου τους με δυνητικούς αγοραστές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην υπογραφή PPA, όπως οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.

Ύπό το πρίσμα των ανωτέρω αλλά και με την προοπτική της σταδιακής εξομάλυνσης της αγοράς ηλεκτρισμού, οι προοπτικές για τα PPAs τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο παρουσιάζουν ενδιαφέρον, ιδιαίτερα εφόσον φαίνεται ότι δεν τίθεται θέμα ολοκληρωτικού επανασχεδιασμού των χονδρεμπορικών αγορών. Σύμφωνα με προβλέψεις αναλυτών του χώρου αναμένονται επίσης ανακατατάξεις στην αγορά των PPAs, καθώς η συνεχιζόμενη μεταβλητότητα ενδέχεται να οδηγήσει σε στροφή για την αναζήτηση συμβάσεων μικρότερης διάρκειας παράλληλα με τις πιο διαδεδομένες (δεκαετούς ή και μεγαλύτερης διάρκειας), οδηγώντας σταδιακά σε ένα μίγμα συμβάσεων βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης διάρκειας αλλά και στη μετεξέλιξη των PPAs μέσω τριμερών συμβάσεων μεταξύ παραγωγών, επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας και εταιρικών καταναλωτών. Περαιτέρω, η φύση των έργων ΑΠΕ και τα σχετικά κόστη αναμένεται να οδηγήσουν σε πιο ευέλικτες λύσεις με αύξηση του μεριδίου των PPAs που αφορούν έργα ΑΠΕ σε συνδυασμό με αποθήκευση και θα φέρουν στο προσκήνιο συμβάσεις που θα αντανακλούν τόσο τα στοιχεία πώλησης ενέργειας όσο και αποθήκευσης.

Το βέβαιο είναι ότι οι εξελίξεις στον τομέα των PPAs τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο θα διατηρήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον μας το προσεχές διάστημα. Η Ελλάδα μάλιστα αποτελεί ιδιαίτερη ευκαιρία για την ανάπτυξη της αγοράς PPAs, καθώς συνδυάζει τη μεγάλη διείσδυση νέων έργων και τεχνολογιών, το γεγονός ότι ήδη αναδύεται ένα ευρύ φάσμα περιπτώσεων PPAs με διαφοροποιημένα δομικά χαρακτηριστικά αλλά και την διαφαινόμενη «όρεξη» του νομοθέτη να παρακολουθήσει την αγορά (ιδ. και πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση που επέτρεψε σε έργα ΑΠΕ με σύμβαση λειτουργικής ενίσχυσης να τη διακόψουν προσωρινά, για διάστημα έως 2 έτη, ώστε να συνάψουν PPAs). ■

Δημ. Σούτσου 28, 115 21, Πλ. Μαβίλη, Αθήνα

Τ: +30 210 8171500

E: kg.law@kglawfirm.gr

W: www.kglawfirm.gr

_IN THE SPOTLIGHT

ενέργειας, έτσι ώστε να γνωρίζουν εκ των προτέρων ποια θα είναι τα λειτουργικά έξοδα της επιχείρησης για τα επόμενα αρκετά χρόνια και μάλιστα με τρόπο που αναδεικνύει το θετικό περιβαλλοντικό πρόσημο των δραστηριοτήτων τους.

Με δεδομένο, δε, ότι οι κρατικές επιδοτήσεις σε έργα ΑΠΕ φθίνουν, καθώς υπάρχει μετατόπιση προς την ανοικτή αγορά, τα διμερή συμβόλαια ενέργειας μετατρέπονται

στον εναλλακτικό τρόπο χρηματοδότησης των

έργων ΑΠΕ, χωρίς η οικονομική βιωσιμότητά

τους να επηρεάζεται από τις κυμαινόμενες

αγορές ενέργειας. Αλλά και για την ίδια

την αγορά ενέργειας, αυτή η παράλληλη μορφή

συναλλαγών μπορεί να έχει όφελος, όχι μόνο με την προαγωγή καθαρών μορφών ενέργειας, αλλά και με τη διαφοροποίηση του ανταγωνισμού, πιέζοντας τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας προς τα κάτω.

Όπως συνοπτικά το θέτει η Βάια Καραθοδώρου, Consultant, Athens, Norton Rose

Fulbright Greece, «τα PPAs βρίσκονται σε τροχιά ανάπτυξης στη χώρα μας, καθώς συνεχίζουν να αποτελούν ικανό χρηματοδοτικό

εργαλείο, συμβάλλουν στην προβλεψιμότητα

των εσόδων και του κόστους των μερών, συνάπτονται σε χαμηλές τιμές και ικανοποιούν τις περιβαλλοντικές δεσμεύσεις του αγοραστή (sustainable finance)».

Οι κυριότεροι κίνδυνοι

Το θέμα, βεβαίως, με τις διμερείς συμβάσεις ενέργειας είναι ότι, όπως και με όλες τις συμβάσεις, εντοπίζονται ορισμένοι κίν-

δυνοι που αφορούν την υπαίτια ή ανυπαίτια αθέτηση των υποχρεώσεων των μερών και δη

Αλεξία

Τροκούδη

Διευθύντρια Νομικής Υποστήριξης, Ρυθμιστικών Θεμάτων και holdings, HELLENiQ ENERGY

«Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι εντός του τρέχοντος εξαιρετικά ασταθούς περιβάλλοντος των τιμών των spot αγορών ηλεκτρικής ενέργειας, τα PPAs απέκτησαν αξιοσημείωτη δυναμική. Πλην όμως, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις τις οποίες το ρυθμιστικό δίκαιο καλείται να αφουγκραστεί.»

θεμελιωδών συμβατικών όρων, όπως ο όγκος της παραδιδόμενης ενέργειας ή η τελική τιμή. Η αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τη δομή της σύμβασης που καθορίζει την κατανομή κάθε κινδύνου στα μέρη.

Για παράδειγμα, για τον κίνδυνο όγκου, ο οποίος είναι αρκετά υψηλός κατά την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, με δεδομένο ότι η ετήσια παραγωγή μόνο κατά εκτίμηση μπορεί να προβλεφθεί και μάλιστα συχνά με ασαφή μετεωρολογικά δεδομένα, παίζει σημαντικό ρόλο η δομή της συμφωνίας μεταξύ αγοραστή και πωλητή. Αν η ποσότητα της παραγόμενης ενέργειας είναι εγγυημένη σε μηνιαία βάση, τότε προφανώς ο κίνδυνος βαρύνει τον πωλητή, ενώ αντίθετα, αν καταβάλλεται σταθερή τιμή για κάθε παραγόμενη μονάδα (pay-as-produced), τότε η υπεραπόδοση ή η υποαπόδοση επηρεάζει

και τα δύο μέρη. Σε κάθε περίπτωση, είναι βασικό να ορίζονται εγγυήσεις και να προβλέπεται υποχρέωση αποζημίωσης του πωλητή έναντι του αγοραστή, αν η υποαπόδοση ξεφεύγει ορισμένων ορίων.

Αναφορικά με την τιμή, συνήθως οι συμβάσεις PPAs έχουν σταθερή τιμή πώλησης της ενέργειας για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, οπότε για το υπόλοιπο διάστημα έως τη λήξη της σύμβασης

ο κίνδυνος της αυξομείωσης της τιμής είναι ένα ζητούμενο που αφορά και τα δύο μέρη. Σε αγορές με υψηλή διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οι περίοδοι υψηλής παραγωγής μπορεί να σημαίνουν σημαντική μείωση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας, δηλαδή των εσόδων για τον πωλητή, ενώ παράλληλα η τιμή της ενέργειας επηρεάζεται και από το κόστος ανισορροπίας, με δεδομένο ότι η προγραμματισμένη και η πραγματική παραγωγή απέχουν συνήθως μία ημέρα. Οι ενδοημερήσιες συναλλαγές, η δυνατότητα επαναδιαπραγμάτευσης της τιμής πριν τη λήξη της σύμβασης αλλά και η παροχή ενός σταθερού φορολογικού και ρυθμιστικού πλαισίου χωρίς συχνές αλλαγές στη νομοθεσία, αποτελούν μέτρα ανάσχεσης αλλά και πιο ισορροπημένης κατανομής των ενεργειακών κινδύνων και ειδικότερα των διακυμάνσεων των τιμών.

Προβλήματα στην ελληνική αγορά

Στην ελληνική αγορά, οι διμερείς συμβάσεις ήρθαν στο προσκήνιο κατά βάση λόγω της ενεργειακής κρίσης, αφού πρωτύτερα ναι

μεν υπήρχαν στην ατζέντα των ενεργοβόρων

βιομηχανιών, ιδίως και λόγω των στόχων για

την πράσινη μετάβαση, αλλά δεν αποτελούσαν

ακόμα τη βασική επιλογή για την προμήθεια

ηλεκτρικής ενέργειας. Η συζήτηση γύρω από

τα PPAs, όμως, και η συστηματική προσπάθεια

κατάρτισής τους με σημαντικό μερίδιο στην

αγορά προηγήθηκε της ικανοποιητικής ρύθμισης

του κανονιστικού πλαισίου.

Είναι ξεκάθαρο σε όλους τους φορείς της αγοράς ότι η νομοθεσία θα πρέπει να εκσυγχρονιστεί περαιτέρω, για να επιλύσει ζητήματα που έως τώρα παραμένουν θολά. Αν και

ο ν. 5027/2023 προχώρησε σε μια αξιόλογη ρύθμιση με την κατάργηση του πλαφόν στα

PPAs φυσικής παράδοσης, παραμένουν πολλά

προβλήματα στα εικονικά διμερή συμβόλαια και

γενικότερα στη χρηματοδότηση, τις γραφειοκρατικές διαδικασίες και τις προϋποθέσεις

για την ουσιαστική ώθηση σε αυτόν τον εναλλακτικό τρόπο προμήθειας ενέργειας.

Όπως εξηγεί ο Κωνσταντίνος Ζ. Παπαμιχαλόπουλος, Senior Partner, Ενέργεια και Υποδομές, Κυριακίδης Γεωργόπουλος Δικηγορική Εταιρεία: «Σε ρυθμιστικό επίπεδο, ο Έλληνας νομοθέτης επιχείρησε πρόσφατα, δεδομένων και των προκλήσεων της αγοράς (επιβολή πλαφόν στα έσοδα της χονδρεμπορικής αγοράς, κορεσμός του συστήματος μεταφοράς), να αντιμετωπίσει κάποια από τα θέματα μέσω της εξαίρεσης από το πλαφόν των PPAs με βιομηχανικούς καταναλωτές που διακανονίζονται με φυσική παράδοση και της προτεραιοποίησης

έργω ΑΠΕ που πρόκειται να συνάψουν PPAs στη διαδικασία χορήγησης οριστικών προσφορών σύνδεσης από το διαχειριστή του συστήματος. Ωστόσο, στη ρύθμιση της εξαίρεσης από το πλαφόν δεν περιλαμβάνονται τα εικονικά (virtual) PPAs, οι συμβάσεις δηλαδή που υπόκεινται σε οικονομικό διακανονισμό, ενώ αντίστοιχα για τη χορήγηση προτεραιότητας από το διαχειριστή απαιτείται ο τελικός αποδέκτης της ενέργειας να είναι εγκατεστημένος εντός της ελληνικής επικράτειας, εγείροντας έτσι ζητήματα στην αγορά λόγω των σχετικών περιορισμών.

Τόσο τα ανωτέρω, όσο και θέματα όπως η αβεβαιότητα αναφορικά με τον χρόνο χορήγησης των όρων σύνδεσης, η, εδώ και καιρό, υπό συζήτηση δημιουργία μιας οργανωμένης πλατφόρμας αντιστοίχισης προσφοράς και ζήτησης ή η παροχή κρατικών εγγυήσεων υπέρ των αγοραστών ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και

Καραθοδώρου

Consultant, Athens, Norton Rose Fulbright Greece

«Προκειμένου τα PPAs να μη χάσουν

τη δυναμική τους, ζητήματα όπως η οριστικοποίηση του θεσμικού πλαισίου, ο ρυθμός ανάπτυξης του Δικτύου, η ρευστότητα στην προθεσμιακή αγορά, η εξομάλυνση και τυποποίηση χρηματοδοτικών ζητημάτων και η άρση γραφειοκρατικών εμποδίων πρέπει να επιλυθούν άμεσα και οριστικά.»

η οριστικοποίηση του θεσμικού πλαισίου σε τομείς, όπως η αποθήκευση και τα υπεράκτια αιολικά, αποτελούν αντικείμενα, η κατάλληλη νομοθετική αντιμετώπιση των οποίων θα μπορούσε να συμβάλλει καθοριστικά στην προώθηση της καθιέρωσης των PPAs».

Τι ακριβώς, όμως, πρέπει να γίνει σε νομοθετικό και οικονομικό επίπεδο το προσεχές διάστημα, για να αποτελέσουν τα PPAs μια προσφιλή πρακτική για τις επιχειρήσεις, με τα οφέλη που έχουν τόσο για εκείνες όσο και γενικότερα για την επίτευξη των στόχων της πράσινης ανάπτυξης;

Η Αλεξία Τροκούδη, Διευθύντρια Νομικής Υποστήριξης, Ρυθμιστικών Θεμάτων και holdings, HELLENiQ ENERGY, αναφέρει ότι «κάποια νομοθετικά/κανονιστικά μέτρα που θα μπορούσαν να προταθούν για την ενίσχυση του εργαλείου των πράσινων PPAs είναι τα εξής:

1. Άμεση κατάργηση του πλαφόν (cap), δηλαδή του ανώτατου ορίου στην εκκαθάριση της χονδρεμπορικής αγοράς, για όλα τα PPAs, περιλαμβανομένων των χρηματοοικονομικών (virtual) PPAs. Υπενθυμίζεται ότι

δυνάμει του άρθρου 92 του ν. 5027/2023

εξαιρέθηκαν από το πλαφόν του άρθρου 12Α του ν. 4425/2016, όπως ισχύει, μόνο τα PPAs φυσικής παράδοσης.

2. Παροχή απόλυτης και διασφαλισμένης προτεραιότητας κατά την παροχή όρων σύνδεσης από τους Διαχειριστές για τα έργα ΑΠΕ που θα συνάψουν PPAs, ώστε να είναι δυνατόν να προσδιοριστεί με ακρίβεια το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης του έργου.

3. Θεσμοθέτηση εργαλείων για την εγγύηση της χρηματοοικονομικής φερεγγυότητας/ πιστοληπτικής ικανότητας των off-takers,

Προοπτικές της εξέλιξης του δίκαιου

Η Ελλάδα διήλθε κατά τα τελευταία δύο έτη μιας σφοδρής ενεργειακής

κρίσης που την έφερε αντιμέτωπη με τις αδυναμίες της σύγχρονης δομής

χρονικά πρώτη αιτία της κατακόρυφης

αύξησης της τιμής της ενέργειας

μπορεί να εντοπιστεί στη σημαντική

εξάρτηση της ευρωπαϊκής και ιδίως ελληνικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας

από το φυσικό αέριο. Παρά την ύπαρξη

πηγών τροφοδοσίας, αγωγών και σημείων

έγχυσης υγροποιημένου φυσικού αερίου, και

σταθμών αποθήκευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η στενή σύνδεση της παραγωγής ενέργειας

με τη διαθεσιμότητα φυσικού αερίου από

εξωτερικές πηγές είχε αποτέλεσμα τη δίδυμη

αύξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας

και φυσικού αερίου λόγω της αυξημένης

παγκοσμίου ζήτησης για φυσικό αέριο από το

καλοκαίρι του 2021 εν όψει ενός δύσκολου

της αγοράς ενέργειας, αλλά και την πολιτική επιλογή της προαγωγής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Partner Administrator της Calavros Law Firm

«REPowerEU» της ΕΕ με σκοπό την απεξάρτησή

της από το ρωσικό φυσικό αέριο μέχρι το 2027, η οποία ειρήσθω εν παρόδω έχει ήδη σε σημαντικότατο βαθμό επιτευχθεί, με την επέκταση ή τη σύναψη νέων συμφωνιών προμήθειας από τρίτες χώρες (όπως οι ΗΠΑ και η Νορβηγία). Παράλληλα, υπήρξε κρατική

παρέμβαση τόσο σε επίπεδο χονδρεμπορικής

αγοράς με τον περιορισμό των εσόδων παραγωγών και αντίστοιχα την στήριξη με τα έκτακτα αυτά έσοδα των καταναλωτών

ενέργειας, και την αναστολή της εφαρμογής

χειμώνα. Δεύτερη είναι η κατά το τέλος

του 2021 διαφαινόμενη εισβολή της Ρωσίας

στην Ουκρανία, η οποία προκάλεσε φόβο

μείωσης των διαθεσίμων αποθεμάτων και αύξησε την τιμή του φυσικού αερίου ακόμα περισσότερο, ενώ προστίθεται σε αυτή η σταδιακή έξοδος από το καθεστώς των περιορισμών λόγω της Covid-19, η

οποία με τη σειρά της αύξησε την ανάγκη ενέργειας

και ακολούθως τη ζήτηση για φυσικό αέριο.

Η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία και η αναπόφευκτη ανάγκη για πολιτική ισορροπία

οδήγησαν ήδη στις αρχές του 2022 στην πρωτοβουλία

της ρήτρας αναπροσαρμογής σε ατομικές συμβάσεις προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Οι συμβάσεις προμήθειας μεταξύ προμηθευτών και καταναλωτών, σταθερές ή κυμαινόμενες, υπόκεινται στις ίδιες αρχές που υπαγορεύει το ευρύτερο σύστημα της αγοράς, δηλαδή την υποχρέωση μετακύλισης του κόστους στον καταναλωτή, χωρίς αυτό να καθιστά εντούτοις την αγορά της προμήθειας μια άνευ κινδύνων δραστηριότητα. Ταυτόχρονα, με τη μετάβαση από το επίπεδο της χονδρικής στο επίπεδο της λιανικής αλλάζει σημαντικά το εφαρμοστέο νομικό πλαίσιο, αφού πλέον το συμφέρον του αδυνάμου μέρους, ήτοι του κοινού καταναλωτή, αποκτά προτεραιότητα

έναντι του προμηθευτή. Η ενίσχυση ωστόσο του καταναλωτή δεν ανατρέπει, αλλά αποκαθιστά την

του καταναλωτή μετά την εμπειρία

Θεμιστοκλής Kλουκίνας

ισορροπία ισχύος των δυο μερών, καθώς καλύπτει το έλλειμα πληροφό-ρησής του, λειτουργώντας

έτσι ως μέσο ενίσχυσης του ανταγωνισμού στην

αγορά της ενέργειας. Είναι αναμφισβήτητο, ότι ο

ανταγωνισμός θα χώλαινε αθεράπευτα αν δεν ήταν

πλήρως κατοχυρωμένα τα δικαιώματα ενημέρωσης και

αποδέσμευσης των καταναλωτών.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερώτημα της έκθεσης

των εν στενή εννοία καταναλωτών στη διακύμανση

των τιμών της χρηματιστηριακής αγοράς ενέργειας. Ο

εξοπλισμός των καταναλωτών με πρόσθετα δικαιώματα

ενημέρωσης ή καταγγελίας δεν μπορεί να προστατεύσει

τον καταναλωτή από τις διακυμάνσεις των τιμών, αλλά

απλώς του επιτρέπει να επιλέξει και να αλλάξει

ελεύθερα τον προμηθευτή του. Αντιθέτως, έναντι

των αποδεδειγμένα ασταθών τιμών της αγοράς ως μοναδικό όπλο των χρηστών διαφαίνεται η επιλογή σύμβασης με σταθερή τιμολόγηση, ένα πρότυπο σύμβασης ηλεκτροδότησης το οποίο προωθείται -με άλλους βεβαίως όρους- για τα μεγαλύτερα μεγέθη της σχετικής αγοράς (PPAs). Εν όψει εντούτοις της ανισορροπίας προμηθευτών και πελατών, τέθηκε σε πλήθος δικαστικών υποθέσεων το ερώτημα, αν ο καταναλωτής, παρά την ελεύθερη επιλογή του, δικαίως αναλαμβάνει έναν εκ των πραγμάτων χρηματιστηριακό κίνδυνο.

Η δικαστική αντιμετώπιση ρητρών αναπροσαρμογής

σε συμβάσεις προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου δε στηρίζεται σε πάγια ειδική εθνική ή ευρωπαϊκή νομολογία, αλλά μόλις εμμέσως στην ευρύτερη νομολογία περί ρητρών αναπροσαρμογής σε συμβάσεις άλλων δικαιικών κλάδων, ως επί το πλείστον σε τραπεζικές συμβάσεις. Τρεις αποφάσεις του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών επί συλλογικών αγωγών κατά προμηθευτών (67/2023, 68/2023 και 175/2023) έδειξαν εντούτοις τον σωστό δρόμο τόσο

για τη νομική αξιολόγηση των ρητρών αναπροσαρμογής

καθ’ αυτών, όσο και για τον λόγο και το περιθώριο

έκθεσης των καταναλωτών στις μεταβολές της

αγοράς. Οι καταναλωτές αναλαμβάνουν ακέραια έναν σημαντικό οικονομικό κίνδυνο, όταν έχουν επιλέξει

ελεύθερα μια σύμβαση κυμαινόμενης τιμολόγησης.

Ούτως ειπείν, το δίκαιο προστασίας του καταναλωτή δεν προβλέπει ένα ανώτατο όριο επιβάρυνσής του, όταν ο ίδιος μέσος καταναλωτής, προσηκόντως ενημερωμένος περί τις συνθήκες της σχετικής αγοράς, αναλαμβάνει ελεύθερα τη δέσμευση να καταβάλει ένα αντίτιμο ανάλογο της τιμής της ηλεκτρικής

ενέργειας στη χονδρεμπορική αγορά, συμφωνώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στο κεντρικό σημείο της σύμβασης, το κόστος ενέργειας, και αποκλείοντας έτσι τη δυνατότητα του δικαστηρίου να παρέμβει

διορθωτικά υπέρ του. Πράγματι, η στάση αυτή της νομολογίας λαμβάνει προσηκόντως υπ’ όψιν τη βασική αρχή της κοστοστρέφειας του δικαίου της σύμβασης προμήθειας ενέργειας, απηχεί όμως ταυτόχρονα και μια προοδευτική αντίληψη περί την έννοια του μέσου καταναλωτή. Ο τελευταίος, καίτοι κατά κανόνα σε ασθενέστερη θέση, εφ’ όσον είναι προσηκόντως ενημερωμένος, βαρύνεται να προφυλάξει τον εαυτό του παρακολουθώντας τις εξελίξεις και ενδεχομένως καταφεύγοντας στην ασφάλεια των σταθερών συμβάσεων. Η θέση αυτή έχει ασφαλώς συνέπειες για τον συνολικό σχεδιασμό της αγοράς ενέργειας. Η υπό ομαλές ή μη συνθήκες έκθεση του καταναλωτή στις συνθήκες της αγοράς λόγω της επιλογής σύμβασης

κυμαινόμενης τιμολόγησης σημαίνει ότι η οικονομική ωφέλεια των καταναλωτών επιτυγχάνεται τελικά με τη διατήρηση χαμηλών τιμών αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας εκ μέρους των προμηθευτών, η οποία όμως είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το κόστος παραγωγής. Καθώς, ωστόσο, σε τελική ανάλυση οι διακυμάνσεις της αγοράς ενέργειας είναι στοιχείο εγγενές μιας ελεύθερης αγοράς, παραμένει ως μοναδικό μέσον προστασίας του καταναλωτή η εξασφάλιση της δυνατότητας επιλογής, και εν προκειμένω επιλογής μεταξύ σταθερών και κυμαινόμενων συμβάσεων. Δεν είναι έτσι τυχαίο το γεγονός, ότι στην πρόσφατη πρόταση κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 14.3.2023 για την τροποποίηση των κανονισμών

2019/943 και 2019/942 και των οδηγιών 2018/2001 και 2019/944 με σκοπό τη βελτίωση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η Επιτροπή λαμβάνει ειδική μέριμνα για την προστασία των καταναλωτών

από την αστάθεια των τιμών, κατοχυρώνοντας το δικαίωμα σύναψης συμβάσεων σταθερής τιμής, αλλά και συμβάσεων δυναμικής τιμολόγησης, καθώς και το δικαίωμα σύναψης πολλαπλών συμβάσεων και παροχής καλύτερων και σαφέστερων πληροφοριών για τις συμβάσεις. ■

19 Vrana Str., 115 25 Athens, Greece

Τ: +30 210 3698700

E: calavros@calavros.gr

1/ eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/ PDF/?uri=CELEX:52023PC0148 _

W: www.calavros.gr

Senior Partner, Ενέργεια και Υποδομές, Κυριακίδης Γεωργόπουλος Δικηγορική Εταιρεία

«Παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες που

τείνουν να επικρατήσουν στην εγχώρια αγορά

ηλεκτρικής ενέργειας και στον τομέα των

ΑΠΕ ειδικότερα είναι πράγματι ευνοϊκές για την ολοένα και

αυξανόμενη υιοθέτηση της πρακτικής των διμερών συμβάσεων αγοραπωλησίας από παραγωγούς και από δυνητικούς αγοραστές (προμηθευτές, βιομηχανικούς καταναλωτές κλπ), πράγμα που καταδεικνύεται και από το αυξανόμενο ενδιαφέρον της αγοράς, η πραγματικότητα σήμερα είναι ότι η καθιέρωσή τους στην πράξη απαιτεί την αντιμετώπιση ορισμένων προκλήσεων.»

κευση του ελληνικού ρυθμιστικού πλαισίου, η ορθή εφαρμογή και λειτουργία χρηματιστηρίου PPAs στην Ελλάδα, ενδεχομένως δε και η διάδοση της εμπορευσιμότητας των ελληνικών guarantees of origin (GOs).»

Από την άλλη, όμως, τίθεται και το ζήτημα της ασφάλειας δικαίου, οπότε οποιεσδήποτε ρυθμίσεις πρέπει να γίνουν με γνώμονα και αυτή την παράμετρο. Σχετικά ο Παναγιώτης Αλεξανδράκης, Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών & Κανονιστικής Συμμόρφωσης, ΗΡΩΝ, επισημαίνει ότι «τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ότι για την περαιτέρω διείσδυση

όπως λ.χ. κρατική εγγύηση για τη μείωση του χρηματοοικονομικού ρίσκου του off-taker (μηχανισμός εγγυοδοσίας Ισπανίας)».

Η Β. Καραθοδώρου τονίζει την αναγκαιότητα εξοικείωσης με τα διμερή συμβόλαια και τη διεύρυνση των πιθανών αγοραστών ως αντισυμβαλλομένων των προμηθευτών ΑΠΕ: «Η εξοικείωση συνδυασμού των PPAs ως προϊόντα διαχείρισης κινδύνου με άλλα προϊόντα αντιστάθμισης ρίσκου και η συμμετοχή “ποικιλίας” τεχνολογιών σε “πράσινα” διμερή συμβόλαια με στόχο την εξομάλυνση του προφίλ κατανάλωσης του αγοραστή θα επέτρεπε ακόμα μεγαλύτερη διείσδυση των PPAs στην αγορά ηλεκτρισμού. Επίσης, όπως ήδη εξετάζει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την από 23 Μαΐου 2023 πρότασή της για την αναμόρφωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η εξεύρεση λύσεων για τη συμμετοχή όλων των καταναλωτών σε αυτά τα συμβόλαια είναι το επόμενο ζητούμενο».

Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιτευχθεί, μεταξύ άλλων, και με την άρση των περιορισμών στην αγορά των ΑΠΕ, αλλά και τη λειτουργία χρηματιστήριου PPAs στην Ελλάδα, όπως σημειώνει η Ασημίνα Μπιστόλα, Διευθύντρια Νομικής Υπηρεσίας Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ΔΕΗ: «Δυσκολία στην κατάστρωση των PPAs δημιουργεί, σήμερα, η νομοθεσία για την επιβολή περιορισμών στην έγχυση ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, καθώς και ο μηχανισμός πλαφόν στα έσοδα από την αγορά επόμενης μέρας. Για την ευρύτερη καθιέρωσή τους είναι απαραίτητη η περαιτέρω εξειδί-

των ΑΠΕ στην αγορά έχουν λάβει χώρα σημαντικές νομοθετικές ρυθμίσεις σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Επιπροσθέτως, από την έναρξη της ενεργειακής κρίσης και εφεξής έχουν πραγματοποιηθεί πολλές ρυθμιστικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών της και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα PPAs είναι νέες μορφές συμβάσεων με μακροχρόνια διάρκεια, καθίσταται αρκετά πιθανό κατά τη διάρκεια ισχύος αυτών να λάβουν χώρα περαιτέρω σχετικές νομοθετικές μεταβολές, θέτοντας εμπόδια στην εξέλιξη της συμβατικής σχέσης. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το πλαφόν ύψους 85 €/MWh στην τιμή πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας από τους παραγωγούς ΑΠΕ προς τους προμηθευτές (βλ. ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΗΕ/70248/2434, ΦΕΚ Β' 3517/06.07.2022), από το οποίο εν συνεχεία εξαιρέθηκαν τα PPAs με φυσική παράδοση,

Διευθύντρια Νομικής Υπηρεσίας

Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ΔΕΗ

«Με εξαίρεση ελάχιστες διατάξεις (λ.χ. αρ. 7 παρ. 1 ν. 4425/2016, ΥΑ για το πλαίσιο προτεραιότητας, ν. 4514/2018/MIFID II), τα

διμερή συμβόλαια αγοράς η/ε, η δομή τους και οι ειδικές ρήτρες που περιέχουν δεν ρυθμίζονται ειδικά στο ελληνικό δίκαιο. Ιδίως τα εικονικά (virtual PPAs), αποτελούν συμβατικά εργαλεία με τεχνικές και εμπορικές πολυπλοκότητες, για τη διευθέτηση των οποίων λαμβάνονται υπόψη αρκετές παράμετροι, πάντα σε συνάρτηση με τη διάθεση ανάληψης ρίσκου από τα μέρη και με τελικό κριτή της λογικής της κατανομής των κινδύνων τον χρηματοδότη του έργου ΑΠΕ. Κάποιοι ενδιαφερόμενοι για μεγαλύτερη ασφάλεια προσφεύγουν στις τυποποιημένες συμβάσεις PPA του EFET, αλλά και σε χρήση των συμβάσεων ISDA.»

Ασημίνα Μπιστόλα

Ποιες είναι οι καλές πρακτικές

στην ευρωπαϊκή αγορά αναφορικά με

τα φυσικά και τα εικονικά PPAs που μπορούν να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα; «Αν αναζητηθεί κάποια ιδανική πολιτική για την αγορά των PPAs, θα καταλήξει σε αδιέξοδο, καθώς δεν υπάρχει μια αντικειμενικά ορθή ρύθμιση που εξασφαλίζει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα του σχετικού θεσμού. Παρά ταύτα, μια ματιά στις πολιτικές των εθνικών αγορών PPAs της ΕΕ συνηγορούν υπέρ της υιοθέτησης συμπεριληπτικών, μη αποκλειστικών λύσεων. Έτσι, αν και στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς ο ενισχυτικός ρόλος του κράτους αποτελεί την εξαίρεση, η συμμέτοχή του δεν αποκλείεται, όχι απλώς με την εφαρμογή ανταγωνιστικών διαδικασιών, όπως κυρίως διαγωνισμών (CfD auctions), αλλά ακόμα και εκτός του πλαισίου αυτού, όπως με τη μορφή FiT. Η μορφή της συμμετοχής προσδιορίζεται από τις ανάγκες της ειδικής αγοράς που έκαστο κράτος στοχεύει να ολοκληρώσει. Είναι δεδομένο, όπως αποδεικνύει το εξόχως επιτυχημένο παράδειγμα της Ισπανίας, ότι η στήριξη του κράτους και η εκμετάλλευση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων κάθε χώρας ενισχύει τις επενδύσεις στην παραγωγή, μειώνοντας σε βάθος χρόνου τις τιμές και δημιουργώντας ευνοϊκές προοπτικές τόσο για τον παραγωγό, όσο και για τον αγοραστή. Παράλληλα, ιδιαιτέρως επωφελής για τα συμφέροντα των βαρέων βιομηχανιών της Γαλλικής αγοράς είναι ο σχηματισμός της κοινοπραξίας Exeltium, η οποία λειτουργεί ως μιας μορφής πλατφόρμα μεταξύ παραγωγών και βιομηχάνων, τα μέλη της οποίας απολαμβάνουν επί πολλά έτη τα οφέλη της συλλογικής εκπροσώπησης απέναντι στην EDF καθώς και πρόσβαση σε φθηνή πυρηνική ενέργεια.»

προς εξασφάλιση πόρων υπέρ του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης, δηλαδή το ανώτατο όριο εκκαθάρισης των συναλλαγών στη χονδρεμπορική αγορά (πλαφόν), και παρά τη μερική άρση του, η ύπαρξή του αποτελεί μια προσωρινή τροχοπέδη κατά της περαιτέρω ανάπτυξης των VPPAs».

Και βεβαίως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι πέρα από το νομοθετικό πλαίσιο, κρίσιμη είναι και η οικονομική συνιστώσα της συναλλαγής, οπότε η έμφαση στις σχετικές επενδύσεις θα επηρεάσουν συνολικά το τοπίο της ενέργειας στη χώρα. «Ακόμα και όταν η αγορά επανέλθει σε τροχιά κανονικότητας, η εξέλιξη της αγοράς των PPAs θα συνδέεται με παράγοντες που αφορούν τόσο το ρυθμιστικό όσο και το οικονομικό πλαίσιο της ευρύτερης αγοράς ενέργειας. Οι επενδύσεις

σε μονάδες παραγωγής, κρίσιμος όρος για

αλλά μόνο για τους καταναλωτές βιομηχανικής χρήσης (βλ. άρθ. 12Α Ν. 4425/2016, ως τροποποιήθηκε με το άρθ. 92 Ν. 5027/2023), και όχι όλων των καταναλωτών εν γένει».

Επομένως, πέρα από τις κινήσεις για την προώθηση των PPAs, θα πρέπει να ληφθεί

υπόψη και η σταθερότητα, ειδικά όταν

μιλάμε για τα μακρά χρονικά διαστήματα

που προβλέπουν τέτοια διμερή συμβόλαια, όπως αναφέρει ο Θεμιστοκλής Κλουκίνας, Partner Administrator, Calavros Law Firm:

«Στη βάση της πρακτικής βρίσκεται η ανάγκη εξασφάλισης σταθερών τιμών για μακρό

χρονικό διάστημα και συνεπώς η προστασία από τις απροσδόκητες διακυμάνσεις τιμών. Το μέτρο που εισήχθη στην ενεργειακή αγορά

την ανάπτυξη των διμερών συμβολαίων, προϋποθέτουν ένα αποκρυσταλλωμένο, σταθερό και ευέλικτο ρυθμιστικό πλαίσιο αδειοδότησης των νέων μονάδων. Ταυτόχρονα, κρίσιμη είναι η οικονομική διάσταση της συναλλαγής. Κατά κανόνα, η σύναψη ενός διμερούς συμβολαίου προϋποθέτει επαρκή ρευστότητα από την πλευρά του αγοραστή, ο οποίος, ακόμα και αν διαθέτει σημαντικό οικονομικό μέγεθος, δεν είναι πάντοτε πρόθυμος, παρά τη χρήση ενός εργαλείου αντιστάθμισης του κινδύνου, να αναλάβει τη δέσμευση μιας μακροχρόνιας σταθερής δέσμευσης αγοράς ενέργειας, ανεξάρτητα των πραγματικών παραμέτρων της αγοράς. Τα διμερή συμβόλαια μπορούν έτσι να συνδυαστούν με άλλα εργαλεία hedging (π.χ. CfDs) και να αποδώσουν ικανότερα, περιορίζοντας τον κίνδυνο και αυτομάτως ενισχύοντας την εξασφάλιση» προσθέτει κλείνοντας ο Θ. Κλουκίνας. ■

Παναγιώτης Αλεξανδράκης

Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών & Κανονιστικής Συμμόρφωσης, ΗΡΩΝ

«Βασικό μοχλό για την περαιτέρω καθιέρωση των PPAs αποτελεί η ασφάλεια δικαίου τόσο για ήδη συναφθέντα όσο και για μελλοντικά PPAs.»

Partner Administrator, Calavros Law Firm

Privacy in the era of ChatGPT

Μόλις 5 χρόνια μετά τη θέση σε εφαρμογή του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (ΓΚΠΔ ή GDPR) και οι ραγδαίες τεχνολογικές (και όχι μόνον)

εξελίξεις έχουν αλλάξει άρδην το τοπίο της ιδιωτικότητας

και της προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

Της Aλεξάνδρας Βαρλά

ι μεγάλες ανατροπές στο πεδίο των διεθνών

διαβάσεων και της ελεύθερης διασυνοριακής

ροής δεδομένων – από τις αποφάσεις Schrems I

και II και την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου

από την ΕΕ, μέχρι την πολύ πρόσφατη απόφαση της

Επιτροπής Προστασίας Δεδομένων της Ιρλανδίας

για το πρόστιμο – ρεκόρ ύψους 1,2 δισ. ευρώ στη

Meta (Facebook) λόγω διαβίβασης δεδομένων από

την ΕΕ στις ΗΠΑ, κατά παράβαση του άρθρου 46

παρ. 1 GDPR - είναι σίγουρα από τις ιδιαίτερα καθοριστικές εξελίξεις που ‘κρατούν ξύπνιες’ επιχειρήσεις, θεσμικούς φορείς και privacy professionals.

Η μεγάλη πρωταγωνίστρια, ωστόσο, των τελευταίων ετών, δεν είναι άλλη από την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), η οποία έχει αναμφίβολα εισβάλλει στη ζωή μας, ανατρέποντας τον τρόπο που ζούμε, επικοινωνούμε και εργαζόμαστε. Ήδη από τον Μάρτιο του 2023 το πολυσυζητημένο ChatGPT κυκλοφορεί στην 4η έκδοσή του και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η έρευνα μέσω της δημοφιλούς εφαρμογής τείνει να αντικαταστήσει το περίφημο ‘googl-άρω’. Προσβάσιμο και στη διάθεση όλων, το ChatGPT συνιστά αναπόσπαστο, πλέον, κομμάτι της επαγγελματικής, όσο και της προσωπικής μας καθημερινότητας. Όπως σημειώνει η Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων της ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ Α.Ε., κ. Κική Τσουρού, ‘αναμφίβολα μία τόσο σημαντική εξέλιξη της σύγχρονης

ζωής δεν μπορεί παρά να επηρεάζει και τους περισσότερους τομείς του δικαίου, πολλώ δε μάλλον την άσκηση των θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων και κατ’ επέκταση την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων’.

Κική Τσουρού

Ιωσήφ Αβραμίδης

Manager, Data Protection & Compliance του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών

«Οι ευκαιρίες από την εφαρμογή της

τεχνολογίας αυτής είναι κοινωνικά, επιστημονικά, καλλιτεχνικά κι επαγγελματικά καινοτόμες και επαναστατικές (αύξηση παραγωγικότητας, επιτάχυνση επιστημονικών ερευνών κλπ.).

Η «κούρσα» για την ανάπτυξη και κυριαρχία της στα

πράγματα εύλογα προκαλεί ανησυχία ως προς την ισχύ και τα θεμιτά όρια χρήσης της. Μόνο μετά από μια ειλικρινή διαδικασία αυτορρύθμισης στο πλαίσιο της νομοθεσίας (π.χ. EU AI Act) και διαλόγου με τις ρυθμιστικές αρχές, θα επέλθει η αναγκαία ισορροπία.»

νοημοσύνη: Εργαλείο ή ‘απειλή’;

Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ ΑΕ, μέλος (ISC)2 Ηellenic Chapter

«Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να

αποδειχθεί ιδιαίτερα βοηθητική για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Ιδιαίτερα χρήσιμη φαίνεται να αποβαίνει κατά την ανάδειξη των τρόπων καταπολέμησης της ηλεκτρονικής ή τραπεζικής απάτης, στην αντιμετώπιση ανθρώπινων λαθών που ενδεχομένως οδηγούν σε παραβίαση της προστασίας προσωπικών δεδομένων, στην ενίσχυση των συστημάτων ασφάλειας (εντοπισμός και καταπολέμηση κακόβουλων επιθέσεων κλπ.), μέσω και του περιορισμού του ανθρώπινου παράγοντα (κακόβουλες ή εκ παραδρομής ενέργειες), στην καταπολέμηση της πλαστοπροσωπίας κλπ.»

Η τεχνητή νοημοσύνη παρουσιάζει αναμφίβολα σημαντικές ευκαιρίες σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, αποτελώντας ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο σε πάρα πολλές εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας. Από τις εξατομικευμένες συστάσεις στο πλαίσιο των διαδικτυακών αγορών, τις μηχανές αναζήτησης και τους ψηφιακούς προσωπικούς βοηθούς, μέχρι έξυπνα σπίτια, πόλεις και υποδομές και, βέβαια, τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της υγείας. Επιπλέον, σύμφωνα με την κ. Τσουρού, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να συμβάλουν στην ανίχνευση των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης στα κοινωνικά δίκτυα, ενώ μπορούν να αποδειχθούν ιδιαίτερα βοηθητικά και στην καταπολέμηση της ηλεκτρονικής ή τραπεζικής απάτης, την αντιμετώπιση ανθρώπινων λαθών που ενδεχομένως οδηγούν σε παραβίαση της προστασίας προσωπικών δεδομένων, την ενίσχυση των συστημάτων ασφάλειας και την καταπολέμηση της πλαστοπροσωπίας.

Η τεχνητή νοημοσύνη λοιπόν, όπως μας εξηγεί και ο Αναπληρωτής Διευθύνων Εταίρος/Deputy Managing Partner της Σιούφας και Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία, κ. Μάριος Σιούφας, ‘αποτελεί ένα εργαλείο τεχνολογίας στα χέρια της κοινωνίας, όπως είναι και τα υπόλοιπα εργαλεία τεχνολογίας. Εξαρτάται λοιπόν από αυτήν, προς ποια κατεύθυνση ακριβώς θα την αξιοποιήσει’.

Από την άλλη πλευρά, πρόκειται για μια τεχνολογία η οποία στηρίζει την ανάπτυξή της στους μεγάλους όγκους δεδομένων, ενώ λειτουργεί με όρους black box, χωρίς να είναι σαφές και ξεκά-

Τεχνητή

_IN THE SPOTLIGHT

Αναπληρωτής Διευθύνων Εταίρος/Deputy Managing Partner της Σιούφας

και Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία

«Οι μεγαλύτερες προκλήσεις της τεχνητής

νοημοσύνης ως προς τα προσωπικά δεδομένα

αποτελούν α. η σωστή σήμανση των δεδομένων κατά την

εισαγωγή τους ως training data, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι διακρίσεις στα output data, β. η νομιμότητα της χρήσης

προσωπικών δεδομένων είτε στα training data είτε στα

Input data, γ. η διαφάνεια, τόσο ως προς τους σκοπούς της επεξεργασίας αλλά και για την επεξεργασία για περαιτέρω σκοπούς, δ. η επεξήγηση της λογικής πίσω από την τυχόν αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων και την κατάρτιση προφίλ

καθώς και ε. η άσκηση των δικαιωμάτων των υποκειμένων, λόγω της πολυπλοκότητας της τεχνολογίας.»

συνοπτική, διαφανή, κατανοητή και εύκολα προσβάσιμη μορφή, με σαφή και απλή διατύπωση. Πώς θα υλοποιηθεί η συγκεκριμένη υποχρέωση δεδομένου ότι τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης λειτουργούν σαν ένα ‘μαύρο κουτί’, χωρίς να είναι απολύτως σαφές – ακόμα και στους προγραμματιστές που αναπτύσσουν τον αλγόριθμο – πώς ακριβώς λαμβάνονται οι αποφάσεις; Επιπροσθέτως, ελλείψει της απαιτούμενης ενημέρωσης, ιδιαίτερα αμφίβολο είναι το κατά πόσον λαμβάνεται νομίμως η ρητή συγκατάθεση των υποκειμένων των δεδομένων για την επεξεργασία των στοιχείων τους από την εκάστοτε εφαρμογή ΤΝ.

θαρο όχι μόνον σε αυτούς που την χρησιμοποιούν, αλλά και σε όσους την δημιουργούν, πώς ακριβώς δουλεύει. Όπως σημειώνει ο κ. Ιωσήφ Αβραμίδης, Manager, Data Protection & Compliance του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών, ‘η «βουλιμία» με την οποία το Chat GPT (αλλά και οι άλλες ανάλογες πλατφόρμες

που αναπτύσσονται από Google & Apple) συλλέγει και συνθέτει δεδομένα προκαλεί τεράστια ζητήματα

σε σχέση με τις αρχές που θέτει η ισχύουσα νομοθεσία προστασίας ΔΠΧ’.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, ο κ. Σπύρος Τάσσης, Πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων και Ιδιωτικότητας, επισημαίνει ότι ‘τα συστήματα ΤΝ συχνά απαιτούν πρόσβαση σε μεγάλες ποσότητες δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων προσωπικών και ευαίσθητων πληροφοριών, μία ανάγκη που συγκρούεται με τις βασικές αρχές της ελαχιστοποίησης και της αναγκαιότητας στην επεξεργασία δεδομένων’.

Ας δούμε, λοιπόν, μερικούς από τους κινδύνους και τις προκλήσεις που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση της ΤΝ με την ιδιωτικότητα:

των προσωπικών δεδομένων:

Η διαφάνεια αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις

αρχές του ΓΚΠΔ, η οποία απαιτεί από τους υπεύθυνους επεξεργασίας να παρέχουν στα υποκείμενα αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με την επεξεργασία των δεδομένων και τους σκοπούς αυτής, και μάλιστα η εν λόγω ενημέρωση πρέπει να πραγματοποιείται πριν την έναρξη της επεξεργασίας, σε

Άλλωστε η συγκατάθεση, σύμφωνα με τον ΓΚΠΔ, θα πρέπει να παρέχεται με σαφή θετική ενέργεια η οποία να συνιστά ελεύθερη, συγκεκριμένη, ρητή και εν πλήρει επιγνώσει ένδειξη της συμφωνίας του υποκειμένου υπέρ της επεξεργασίας των δεδομένων που το αφορούν, ενώ θα πρέπει να καλύπτει το σύνολο των δραστηριοτήτων επεξεργασίας που διενεργείται για τον ίδιο σκοπό ή για τους ίδιους σκοπούς. Όταν η επεξεργασία έχει πολλαπλούς σκοπούς, θα πρέπει να δίνεται συγκατάθεση για όλους αυτούς τους σκοπούς. Διευκρινίζεται ότι για να θεωρηθεί η συγκατάθεση εν επιγνώσει, το υποκείμενο των δεδομένων θα πρέπει να γνωρίζει τουλάχιστον την ταυτότητα του υπευθύνου επεξεργασίας και τους σκοπούς της επεξεργασίας για την οποία προορίζονται τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Σημειωτέον ότι η επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων, όπως είναι ενδεικτικά τα δεδομένα που αποκαλύπτουν τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, τα πολιτικά φρονήματα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, καθώς και δεδομένα που αφορούν την υγεία ή τη σεξουαλική ζωή φυσικού προσώπου, προϋποθέτει ξεχωριστή, ρητή συγκατάθεση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το φαινόμενο ‘function creep’, η περαιτέρω, δηλαδή, επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων για σκοπό άλλο από αυτόν για τον οποίο έχουν εξαρχής συλλεγεί - χωρίς την προσήκουσα προηγούμενη ενημέρωση των υποκειμένων και τη λήψη της συγκατάθεσής τους. Για την αποφυγή της μη νόμιμης περαιτέρω επεξεργασίας, ο υπεύθυνος θα πρέπει να ενημερώνει εξαρχής και αναλυτικά –κατά τη συλλογή των δεδομένων – για όλους τους σκοπούς επεξεργασίας και να λαμβάνει ξεχωριστή συγκατάθεση για κάθε έναν εξ’ αυτών. Στην πράξη, λαμβάνοντας υπόψη και τα ανωτέρω σχετικά με την αδυναμία επεξήγησης των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης, η ενημέρωση (εάν υπάρχει) είναι ελλιπής, ενώ δεν λαμβάνεται η απαιτούμενη συγκατάθεση των υποκειμένων, καθιστώντας την επεξεργασία μη συμμορφούμενη με τις διατάξεις του GDPR.

Παραβίαση αρχών

για τη νόμιμη επεξεργασία

αντίκτυπος του Ενωσιακού Πλαισίου Προστασίας Δεδομένων στην εταιρική διακυβέρνηση

και στις υποχρεώσεις κανονιστικής συμμόρφωσης

Aπό την έναρξη ισχύος του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (ΕΕ) 2016/679 («GDPR»), το Μάιο του 2018, οι δημόσιοι φορείς και οι επιχειρήσεις ήρθαν αντιμέτωποι με αυξημένες απαιτήσεις συμμόρφωσης σε θέματα προστασίας προσωπικών δεδομένων. Στο πλαίσιο αυτό, κλήθηκαν να αξιολογήσουν και να αναδιαμορφώσουν όλο το πλαίσιο διαχείρισης πάσης φύσεως δεδο-

μένων προσωπικού χαρακτήρα, είτε πρόκειται για δεδομένα πελατών, συνεργατών ή/και εργαζομένων. Η

εξέλιξη του πλαισίου προστασίας

δεδομένων έχει μεταμορφώσει ση-

μαντικά το εταιρικό τοπίο, εισάγοντας ολοκληρωμένα μέτρα για τη

Xαρά

Δ. Ζέρβα Ήρα Χιώνη

διασφάλιση των δικαιωμάτων ιδιωτικότητας. Οι επιχειρήσεις

καλούνται πλέον να λαμβάνουν υπόψη τους τις αρχές επεξεργασίας σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων τους by design and by default, επιδρώντας έτσι άμεσα και ουσιαστικά σε θέματα εταιρικής διακυβέρνησης, καθώς και στις υποχρεώσεις κανονιστικής συμμόρφωσης που αυτές υπέχουν.

την καρδιά πολλών νομοθετικών πρωτοβουλιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το whistleblowing (Ν. 4990/2022), το οποίο καλεί τις επιχειρήσεις να θεσπίσουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς για την αναφορά πιθανών νομικών παραβιάσεων, όπως ανήθικη συμπεριφορά, απάτη ή κανονιστικές παραβιάσεις. Οι μηχανισμοί καταγγελίας δυσλειτουργιών πρέπει ωστόσο να εναρμονίζονται με τις αρχές προστασίας δεδομένων, διασφαλίζοντας την εμπιστευτικότητα και την ανωνυμία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, παρέχοντας παράλληλα αποτελεσματικούς διαύλους καταγγελίας. Στην ίδια λογική, κατατείνει και ο μηχανισμός καταγγελιών σεξουαλικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο που επιβάλλει ομοίως οι οργανισμοί να εφαρμόζουν ασφαλή και εμπιστευτικά συστήματα αναφοράς, να θεσπίζουν σαφείς πολιτικές και να προστατεύουν τους πληροφοριοδότες από αντίποινα.

Το ενωσιακό πλαίσιο προστασίας δεδομένων έχει επηρεάσει καταλυτικά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χειρίζονται τα προσωπικά δεδομένα, θεσπίζοντας αυστηρούς κανόνες που

διέπουν την επεξεργασία τους, ενώ οι εταιρείες έχουν πλέον αυξημένες υποχρεώσεις λογοδοσίας, στις οποίες συγκαταλέγεται και η υποχρέωση επαρκούς και διαφανούς ενημέρωσης. Βασική προϋπόθεση για την ορθή υλοποίηση της υποχρέωσης αυτής είναι η χαρτογράφηση των δραστηριοτήτων τους και ο καθορισμός της νόμιμης βάσης επεξεργασίας για κάθε δραστηριότητα. Η διαδικασία αυτή έχει οδηγήσει τις επιχειρήσεις να επαναξιολογούν τις πρακτικές χειρισμού δεδομένων τους και να υιοθετούν προσεγγίσεις με επίκεντρο την προστασία της ιδιωτικής ζωής στην εταιρική διακυβέρνηση.

Εκτεταμένες υποχρεώσεις

κανονιστικής συμμόρφωσης

Έτσι, το ενωσιακό πλαίσιο προστασίας δεδομένων έχει επηρεάσει σημαντικά τις γενικές υποχρεώσεις κανονιστικής συμμόρφωσης, καθώς πλέον η έννοια της εμπιστευτικότητας, του απορρήτου και της ασφάλειας των πληροφοριών αποτελούν

Partner, NK Law Firm, CIPP/E, CIPM, CIPT _ INFO

Επιπτώσεις στην Εταιρική Διακυβέρνηση

Γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο λοιπόν το γεγονός ότι η προστασία των προσωπικών δεδομένων επηρεάζει σε ενωσιακό επίπεδο τις νέες τάσεις στην εταιρική διακυβέρνηση. Τούτο σημαίνει, την υιοθέτηση αρχών προστασίας της ιδιωτικής ζωής βάσει σχεδιασμού και την υιοθέτηση διαδικασιών προστασίας δεδομένων στις εταιρικές στρατηγικές και διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Οι αποτελεσματικές πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης καθώς και η διαφάνεια και οι έλεγχοι που αυτή συνεπάγεται, απαιτούν πλέον από τις διοικήσεις να ασχολούνται ενεργά με θέματα προστασίας δεδομένων, να δίνουν προτεραιότητα στην αξιολόγηση και διαχείριση κινδύνων και να προωθούν μια κουλτούρα σεβασμού των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. ■

Τ: (+30) 210 3611 225

E: info@kanell.gr

W: www.kanell.gr

Ενισχυμένοι κανονισμοί προστασίας

δεδομένων

Ο

_IN THE SPOTLIGHT

Σπύρος Τάσσης

Πρόεδρος Ελληνικής Ένωσης για

την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων

και Ιδιωτικότητας

«Οι μεγαλύτερες προκλήσεις της ΤΝ στην

προστασία δεδομένων περιστρέφονται γύρω από την προστασία της ιδιωτικής ζωής, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Διότι είναι εμφανές ότι τα συστήματα ΤΝ συχνά απαιτούν πρόσβαση σε μεγάλες ποσότητες δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων προσωπικών και ευαίσθητων πληροφοριών, μία ανάγκη που συγκρούεται με τις βασικές αρχές της ελαχιστοποίησης και της αναγκαιότητας στην επεξεργασία δεδομένων. Επίσης, οι αλγόριθμοι ΤΝ μπορεί να ενισχύσουν ακούσια τις υπάρχουσες προκαταλήψεις που υπάρχουν στα δεδομένα στα οποία εκπαιδεύονται και με τα οποία τροφοδοτούνται, οδηγώντας σε αυτοματοποιημένα αποτελέσματα που εισάγουν διακρίσεις και σε άδικη μεταχείριση ορισμένων ατόμων ή ομάδων. Πολλά μοντέλα ΤΝ, όπως τα νευρωνικά δίκτυα βαθιάς μάθησης (deep learning), μπορεί να είναι πολύπλοκα και δύσκολα ερμηνεύσιμα, οδηγώντας αφενός σε έλλειψη διαφάνειας και επεξηγηματικότητας σχετικά με τον τρόπο λήψης των αποφάσεων και, συνεπώς, περιορισμό της δυνατότητας αμφισβήτησης αυτών των αποτελεσμάτων και, αφετέρου, δυσκολίας να διακριβωθεί ποιος είναι υπεύθυνος για τις αποφάσεις ή τις ενέργειες που λαμβάνονται (έλλειψη επαρκούς λογοδοσίας). Τέλος, η ΤΝ βασίζεται σε σύνολα δεδομένων υψηλής ποιότητας και ποικιλίας, οπότε είναι απαραίτητη η διασφάλιση πρακτικών αποτελεσματικής διακυβέρνησης δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της συλλογής, αποθήκευσης και κοινής χρήσης δεδομένων και της αποτροπής μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης.»

με τον κ. Τάσση, ‘οι αλγόριθμοι ΤΝ μπορεί να ενισχύσουν ακούσια τις υπάρχουσες προκαταλήψεις που υπάρχουν στα δεδομένα στα οποία εκπαιδεύονται και με τα οποία τροφοδοτούνται, οδηγώντας σε αυτοματοποιημένα αποτελέσματα που εισάγουν διακρίσεις και σε άδικη μεταχείριση ορισμένων ατόμων ή ομάδων’.

Επιπλέον, όπως παρατηρεί ο κ. Αβραμίδης, ‘δεν υπάρχουν εγγυήσεις ως προς την ακρίβεια των δεδομένων, την επικαιροποίησή τους, τυχόν διασπορά τους, πριν την αναγκαία διασταύρωσή τους’.

Ο κίνδυνος της δυνητικής παράβασης της αρχής της νομιμότητας επισημαίνεται και από τον κ. Αβραμίδη, ο οποίος εξηγεί ότι, ‘καθώς μιλάμε για μια νέα επεξεργασία πέρα από αυτή για την οποία τα δεδομένα αυτά δημοσιεύτηκαν, θα πρέπει να έχει προηγηθεί πλήρης ενημέρωση και συναίνεση του υποκειμένου, ελεύθερα και με πλήρη επίγνωση όλων των παραμέτρων που αφορούν το σκοπό, τα μέσα, τη διάρκεια, τους αποδέκτες κλπ. των δεδομένων τους, όπως αυτά συλλέγονται συλλήβδην από την ΤΝ και είναι άπειρα’.

Ακρίβεια δεδομένων

και μεροληπτική λήψη αποφάσεων:

Oι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης ενδέχεται να επηρεαστούν από προκαταλήψεις που εμπεριέχονται στα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευσή τους, με αποτέλεσμα την άνιση μεταχείριση και τις διακρίσεις εις βάρος ανθρώπων. Σύμφωνα

Πριν από μερικά χρόνια, η Ολλανδική κυβέρνηση βρέθηκε στο επίκεντρο ενός σκανδάλου (το λεγόμενο “toeslagenaffaire”), όταν διαπιστώθηκε ότι χρησιμοποιούσε έναν αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης ο οποίος, μέσω της δημιουργίας ‘προφίλ ρίσκου’, στόχευε στον εντοπισμό προσώπων που είχαν διαπράξει απάτη για τη λήψη επιδομάτων φροντίδας παιδιού. Με μόνη την υποψία της απάτης - όπως αυτή είχε διαμορφωθεί βάσει των δεικτών ρίσκου του συστήματος – οι αρμόδιες αρχές προέβησαν στη δίωξη χιλιάδων οικογενειών, οι οποίες κλήθηκαν να καταβάλουν αναδρομικά, εν είδει προστίμου, το σύνολο των επιδομάτων που είχαν λάβει έως εκείνη τη χρονική στιγμή. Ως ένδειξη ρίσκου το σύστημα σημείωνε τη διπλή ιθαγένεια, τη 'μη Δυτική' εμφάνιση, καθώς και το χαμηλό εισόδημα – χωρίς όμως αποδεικτικά στοιχεία που να καταδεικνύουν τη διάπραξη απάτης. Η Chermaine Leysner, μήτερα τριών παιδιών (τότε κάτω των 6 ετών) γεννημένη στην Ολλανδία με ρίζες από το Σουρινάμ, ήταν μία από εκ των ‘θυμάτων’ του συστήματος, η οποία το 2012 υποχρεώθηκε από τις φορολογικές αρχές στην επιστροφή όλων των σχετικών επιδομάτων που είχε λάβει από το 2008, τα οποία υπολογίζονταν σε περισσότερα από 100.000 ευρώ. Πέρα από την ιθαγένειά της, το γεγονός ότι τα δύο από τα παιδιά της είναι δίδυμα φαίνεται πως επηρέασε τον χαρακτηρισμό της ως ύποπτης για απάτη, λόγω του ότι θα χρειαζόταν μεγαλύτερη υποστήριξη από την κυβέρνηση για να τα μεγαλώσει. Το διαζύγιο και τα προβλήματα υγείας στην οικογένειά της ήταν μερικές μόνον από τις συνέπειες που υπέστη η Leysner λόγω της προκατάληψης του αλγορίθμου, ο οποίος είχε σαν αποτέλεσμα χιλιάδες παιδιά να σταλούν σε ανάδοχες οικογένειες, ενώ υπήρξαν περιπτώσεις θυμάτων που οδηγήθηκαν μέχρι και στην αυτοκτονία, λόγω του σκανδάλου.

Τον Δεκέμβριο του 2021 η Ολλανδική αρχή προστασίας δεδομένων επέβαλε στην Ολλανδική φορολογική διοίκηση πρόστιμο ύψους 2,75 εκατομμυρίων ευρώ για την παράνομη και άδικη επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων η οποία οδήγησε σε διάκριση των αιτούντων επιδόματος με διπλή ιθαγένεια.

Ασφάλεια δεδομένων:

Ιδιαίτερα μεγάλη πρόκληση, λόγω της ραγδαίας επέλασης της τεχνητής νοημοσύνης, συνιστά η ασφάλεια των δεδομένων που τροφοδοτούν τα συστήματα ΤΝ, προκειμένου αυτά να εκπαιδευτούν. Πρόκειται για έναν τεράστιο όγκο δεδομένων – όλως ενδεικτικώς από την τοποθεσία των χρηστών, αγοραστικές συνήθειες, πλοήγηση στο διαδίκτυο και σε άλλες

ψηφιακές εφαρμογές, μέχρι και δεδομένα υγείας και άλλα ευαίσθητα χαρακτηριστικά (όπως γένος, φυλή, εθνικότητα, θρησκεία, πολιτικό φρόνημα, σεξουαλικός προσανατολισμός).

Όπως αναφέρει ο κ. Αβραμίδης, ‘γράφεται πως ο αλγόριθμος του ChatGPT εκπαιδεύτηκε πάνω σε 500 δις στοιχεία δεδομένων, όπως ιστοσελίδες, έγγραφα, αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, e-books, blogs και αναρίθμητες άλλες πηγές’. Αν οι εν λόγω βάσεις δεδομένων δεν προστατεύονται καταλλήλως από προηγμένα τεχνικά και οργανωτικά

μέτρα ασφαλείας, είναι προφανές ότι ο κίνδυνος παραβίασης είναι ιδιαίτερα αυξημένος – πολλώ δε μάλλον αν ληφθεί υπόψη ότι στα δεδομένα περιλαμβάνονται πολύ συχνά και ευαίσθητες πληροφορίες.

‘Εξαιτίας ενός bug στην βιβλιοθήκη ανοιχτού κώδικα που χρησιμοποιεί το Chat GPT, διέρρευσαν συνομιλίες των χρηστών με τη πλατφόρμα, αναγκάζοντας τον Σαμ Άλτμαν, τον πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της OpenAI, να δηλώσει ενώπιον αμερικανικής κοινοβουλευτικής επιτροπής, ότι τάσσεται υπέρ των παρεμβάσεων από τις κυβερνήσεις για να ρυθμιστεί η ανάπτυξη και η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης’, εξηγεί ο κ. Αβραμίδης.

Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ιταλική Αρχή Προστασίας Δεδομένων (Garante) διέταξε στις 31 Μαρτίου 2023, με άμεση ισχύ, τον προσωρινό περιορισμό της επεξεργασίας των δεδομένων των Ιταλών χρηστών κατά της OpenAI, σε συνέχεια παραβίασης δεδομένων που υπέστη στις 20 Μαρτίου, σχετικών με συνομιλίες χρηστών και πληροφορίες που αφορούσαν τους συνδρομητές της επί πληρωμή υπηρεσίας. Η Garante στήριξε την απόφασή της – την οποία ακολούθησε νέα απόφαση, στις 11 Απριλίου - στο γεγονός ότι οι χρήστες των οποίων τα δεδομένα συλλέγονται και τυγχάνουν επεξεργασίας από την OpenAI δεν είχαν ενημερωθεί, καθώς και στην απουσία νομιμοποιητικής βάσης, η οποία να δικαιολογεί τη μαζική συλλογή και αποθήκευση προσωπικών δεδομένων, με σκοπό την εκπαίδευση των αλγορίθμων. Μεταξύ των θεμάτων που ανέδειξαν αμφότερες οι αποφάσεις ήταν οι προκλήσεις στη διασφάλιση και την άσκηση των δικαιωμάτων των υποκειμένων, η ανάγκη ευαισθητοποίησης των χρηστών, αλλά και η λήψη μέτρων για ανήλικους χρήστες.

Εκτός από τον κίνδυνο απώλειας δεδομένων, τα συστήματα ΤΝ είναι ευάλωτα και στην πρακτική των

Antonio Racano

Senior Lawyer, Osborne Clarke

Το ChatGPT στο μικροσκόπιο της Ιταλικής Garante

Στις 31 Μαρτίου, η Ιταλική Αρχή Προστασίας

Δεδομένων (Garante) απαγόρευσε τη λειτουργία

της εφαρμογής ChatGPT της OpenAI και την 1η Απριλίου 2023, η πρόσβαση στο δημοφιλές εργαλείο απενεργοποιήθηκε για

τους Ιταλούς χρήστες. Το ChatGPT ήταν και πάλι προσβάσιμο

στο ιταλικό κοινό στις 28 Απριλίου, μετά από συνάντηση της

OpenAI με την Garante για τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων αποκατάστασης από την OpenAI. Ειδικότερα, σύμφωνα με την απόφαση της Garante:

Η OpenAI πρέπει να δημοσιεύσει στον ιστότοπό της μια πολιτική

απορρήτου τόσο για τους χρήστες όσο και για τους μη χρήστες

της, των οποίων τα δεδομένα έχουν συλλεγεί και υποστεί

επεξεργασία με σκοπό την εκπαίδευση αλγορίθμων. Η εν λόγω πολιτική πρέπει να περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τις

ρυθμίσεις και τη λογική της επεξεργασίας, τα δικαιώματα των

χρηστών σύμφωνα και κάθε άλλη πληροφορία που απαιτεί ο GDPR. Επιπλέον, η εκτέλεση σύμβασης (άρθρο 6 §1 (β) ΓΚΠΔ) δεν

αποτελεί βιώσιμη νομική βάση για την εκπαίδευση του

αλγορίθμου της τεχνητής νοημοσύνης - η συγκατάθεση του

υποκειμένου των δεδομένων και το έννομο συμφέρον (άρθρο 6 §1 (α) και (στ) ΓΚΠΔ) είναι καταλληλότερες νομικές βάσεις.

Η Garante αναγνωρίζει, επίσης, τη δυσκολία συμμόρφωσης με ορισμένα δικαιώματα των υποκειμένων στο πλαίσιο της ανάπτυξης ενός μοντέλου ΤΝ, όπως είναι το δικαίωμα διόρθωσης (όπου είναι τεχνικά ανέφικτο να διορθωθούν ορισμένα ανακριβή δεδομένα). Στην περίπτωση αυτή, η διαγραφή δεδομένων θα

πρέπει να θεωρείται βιώσιμη εναλλακτική λύση της διόρθωσης.

Τέλος, η OpenAI έλαβε προθεσμία μέχρι την 31η Μαΐου 2023 προκειμένου να υποβάλει στην Garante σχέδιο συστήματος

επαλήθευσης της ηλικίας για το φιλτράρισμα των χρηστών κάτω των 13 ετών, καθώς και αυτών μεταξύ 13 και 18 ετών, για τους οποίους δεν έχει δοθεί συγκατάθεση από τους ασκούντες τη γονική μέριμνα. Η OpenAI πρέπει να υιοθετήσει το εν λόγω σύστημα το αργότερο έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2023.

Η ιταλική ΑΠΔΠΧ υπήρξε η πρώτη μεταξύ των άλλων της ΕΕ στη διερεύνηση της δημιουργικής ΤΝ και συνεχίζει να υιοθετεί προληπτική προσέγγιση. Στις 24 Μαΐου 2023, μέλος της ιταλικής ΑΠΔ ανακοίνωσε ότι θα δημιουργηθεί στην Ιταλία συμβουλευτική επιτροπή ΤΝ, ως 3μελές εσωτερικό όργανο, με αντικείμενο τη

διερεύνηση της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στο πλαίσιο εργαλείων ΤΝ.

'inference attacks'. Πρόκειται για μια τεχνική που στηρίζεται στην υποβολή πολύ προσεκτικά διατυπωμένων ερωτήσεων και τη λεπτομερή ανάλυση των απαντήσεων που δίδονται από τον αλγόριθμο, με στόχο να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση του μοντέλου. Για παράδειγμα, έστω ότι ένας οργανισμός

στον κλάδο της υγείας αναπτύσσει μια εφαρμογή η

οποία μπορεί να προβλέψει την πιθανότητα κάποιας

πάθησης, με βάση στοιχεία όπως είναι τα συμπτώματα

και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των προσώπων.

Ο οργανισμός λαμβάνει όλα τα απαιτούμενα μέτρα

για την αφαίρεση από τη βάση δεδομένων όλων των στοιχείων που μπορεί να οδηγήσουν σε ταυτοποίηση των φυσικών προσώπων. Ωστόσο, μέσω της πρακτικής των inference attacks, ο ‘επιτιθέμενος’ μπορεί να θέτει επαναλαμβανόμενες, διαφορετικά διατυπωμένες

ερωτήσεις, παρατηρώντας τις απαντήσεις που δίνει κάθε φορά το σύστημα και να κατορθώσει να αντλήσει ευαίσθητες πληροφορίες για συγκεκριμένα πρόσωπα. Θα μπορούσε, λοιπόν, να διαπιστώσει ότι τα πρόσωπα που παρουσιάζουν συγκεκριμένα συμπτώματα, σε συνδυασμό με το εύρος ηλικίας και την τοποθεσία είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν την εξεταζόμενη πάθηση, ακόμη και αν ο αλγόριθμος εκπαιδεύτηκε χωρίς να γνωρίζει τα στοιχεία ταυτότητας των συγκεκριμένων προσώπων.

Η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act)

Η νομοθεσία φαίνεται να έχει ‘ανεβάσει ταχύτητα’ προκειμένου να διαχειριστεί την επέλαση όχι μόνον της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και της τεχνολογίας εν γένει.

Η τεχνητή νοημοσύνη και η ρύθμισή της αποτελούν κορυφαία προτεραιότητα για την ΕΕ. Ήδη από το 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέθεσε το όραμά της για την τεχνητή νοημοσύνη, το οποίο υποστηρίζει μια ‘δεοντολογική, ασφαλή και προηγμένη ΤΝ με τη σφραγίδα της Ευρώπης’.

Το όραμα της Επιτροπής βασίζεται σε τρεις πυλώνες: i) αύξηση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στον τομέα της ΤΝ με στόχο να δοθεί ώθηση στη διείσδυσή της, ii) προετοιμασία για τις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές και iii) διασφάλιση κατάλληλου δεοντολογικού και νομικού πλαισίου με στόχο την ενίσχυση των ευρωπαϊκών αρχών.

κτός από την Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη, αξίζει να επισημανθούν και τα κάτωθι νομοθετικά κείμενα, τα οποία συμπληρώνουν το πλαίσιο προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας.

Πράξη για τα Δεδομένα – Data Act:

Στις 23 Μαρτίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε

την πρόταση Κανονισμού για εναρμονισμένους κανόνες σχετικά με τη δίκαιη πρόσβαση σε δεδομένα και τη δίκαιη χρήση τους (Data Act). Η πρόταση, το αρχικό κείμενο

της οποίας είχε υποβληθεί τον Φεβρουάριο του 2022, αποσκοπεί τη διασφάλιση της δικαιοσύνης στο ψηφιακό περιβάλλον, την προώθηση μιας ανταγωνιστικής αγοράς δεδομένων, την προσφορά νέων ευκαιριών για καινοτομία που βασίζεται στα δεδομένα και το να καταστήσει τα δεδομένα πιο προσβάσιμα για όλους και όλες. Ανάμεσα στους στόχους της Πράξης για τα Δεδομένα αναφέρονται ειδικότερα οι: • Διευκόλυνση της πρόσβασης σε δεδομένα και της χρήσης τους από τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις, με παράλληλη διατήρηση των κινήτρων για επενδύσεις σε τρόπους δημιουργίας αξίας μέσω δεδομένων.

• Πρόβλεψη της χρήσης από τους φορείς του δημόσιου

τομέα και τα θεσμικά και λοιπά όργανα ή τους

οργανισμούς της Ένωσης δεδομένων που βρίσκονται

στην κατοχή επιχειρήσεων σε ορισμένες περιπτώσεις

όπου υπάρχει εξαιρετική ανάγκη σε δεδομένα.

• Διευκόλυνση της αλλαγής υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους και παρυφών.

• Θέση σε εφαρμογή εγγυήσεων κατά της παράνομης

διαβίβασης δεδομένων χωρίς κοινοποίηση από τους παρόχους υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους.

• Πρόβλεψη της ανάπτυξης προτύπων διαλειτουργικότητας

για δεδομένα που θα επαναχρησιμοποιούνται μεταξύ τομέων.

τις αναδυόμενες

επικοινωνιών, ενίσχυση της ψηφιακής

διακυβέρνησης

Στα ελληνικά δεδομένα, όπως μας πληροφορεί η κ. Τσουρού, ο ν. 4961/2022 εισήγαγε το νέο εθνικό νομοθετικό πλαίσιο για αναδυόμενες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών εξειδικεύοντας διατάξεις, που αφορούν σε θέματα με ιδιάζουσα για την αγορά σημασία, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και το blockchain.

Ο νόμος δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2022 και, έχοντας ως απώτερο στόχο την εδραίωση του ψηφιακού μετασχηματισμού στην Ελλάδα, θεσπίζει συγκεκριμένες υποχρεώσεις τόσο σε πρόσωπα και φορείς του ιδιωτικού τομέα, όσο και σε φορείς του δημοσίου, οι οποίοι χρησιμοποιούν προηγμένες τεχνολογίες. Σημαντικές ρυθμίσεις για την ιδιωτικότητα περιλαμβάνονται και στις Digital Markets Act (DMA) και Digital Services Act (DSA), οι οποίες δημιουργούν ένα κοινό και σύγχρονο νομικό πλαίσιο που θα ανταποκρίνεται σε όλες τις νέες και επερχόμενες προκλήσεις της ψηφιακής εποχής. Ειδικότερα, η DMA στοχεύει στη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού για όλες τις ψηφιακές πλατφόρμες/ εταιρείες, ανεξαρτήτως μεγέθους, ενώ η DSA, όπως σημειώνει η κ. Τσουρού, προσφέρει στους χρήστες τη δυνατότητα μεγαλύτερου ελέγχου ως προς το περιεχόμενο όσων παρακολουθούν στο διαδίκτυο, συμβάλλει στην προστασία των χρηστών από τυχόν επιβλαβές και παράνομο περιεχόμενο και εισάγει ακριβέστερους και καλύτερους κανόνες για την προστασία της ελευθερίας του λόγου.

Ν. 4961/2022 για

τεχνολογίες πληροφορικής και

Ακολούθησε το 2019 η Ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού

επιπέδου (ΟΕΎΕ) για την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία

παρουσίασε τις Κατευθυντήριες Γραμμές Δεοντολογίας

για Αξιόπιστη Τεχνητή Νοημοσύνη, με στόχο την προα-

γωγή της αξιοπιστίας της τεχνητής νοημοσύνης και τη

θέσπιση ενός πλαισίου για την επίτευξη αξιόπιστης

ΤΝ. Σύμφωνα με την ΟΕΎΕ, η αξιόπιστη ΤΝ έχει τρεις συνιστώσες, οι οποίες θα πρέπει να πληρούνται σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής του συστήματος: α) θα πρέπει να είναι σύννομη, ήτοι να τηρεί όλες τις εφαρμοστέες νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις, β) θα πρέπει να είναι δεοντολογική, ήτοι να διασφαλίζει τη συμμόρφωση με δεοντολογικές αρχές και αξίες και γ) θα πρέπει να είναι στιβαρή, τόσο από τεχνικής όσο και από κοινωνικής άποψης, διότι, ακόμη κι όταν υπάρχει καλή πρόθεση, τα συστήματα ΤΝ μπορούν να προκαλέσουν ακούσια βλάβη.

Το πλαίσιο αυτό έρχεται πλέον να επισφραγίσει η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ Act), η πρώτη, σε παγκόσμιο επίπεδο, πρόταση νομικού πλαισίου που ρυθμίζει συγκεκριμένες χρήσεις της ΤΝ.

Την Πέμπτη 11 Μαΐου, η επιτροπή Εσωτερικής Αγοράς και Προστασίας των Καταναλωτών (IMCO) και η επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Ύποθέσεων (LIBE) ενέκριναν σχέδιο διαπραγματευτικής

εντολής για τους πρώτους κανόνες για την Τεχνητή Νοημοσύνη με 84 ψήφους υπέρ, 7 κατά και 12 αποχές. Προτού ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο για το τελικό κείμενο της νομοθεσίας, η διαπραγματευτική εντολή πρέπει να εγκριθεί από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με την ψηφοφορία να αναμένεται κατά τη σύνοδο της 12ης-15ης Ιουνίου.

Ο στόχος του νομοθετήματος, στο οποίο περιλαμβάνονται νέοι κανόνες διαφάνειας και διαχείρισης ρίσκου για τα συστήματα ΤΝ, είναι να διασφαλιστεί μια ανθρωποκεντρική και ηθική ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης στην Ευρώπη.

Οι προτεινόμενοι κανόνες ακολουθούν μια προσέγγιση βασιζόμενη στον κίνδυνο και εισάγουν υποχρεώσεις για παρόχους και χρήστες, ανάλογα με το επίπεδο ρίσκου που τίθεται από την εκάστοτε εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης.

Πιο συγκεκριμένα, συστήματα ΤΝ με απαράδεκτο επίπεδο κινδύνου για την ασφάλεια των ανθρώπων θα απαγορεύονται αυστηρά. Σε αυτά περιλαμβάνονται εφαρμογές οι οποίες χρησιμοποιούν τεχνικές σκόπιμης χειραγώγησης, εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες των χρηστών ή χρησιμοποιούνται για social scoring (κατηγοριοποίηση και κατάταξη των ανθρώπων με βάση την κοινωνική τους συμπεριφορά, την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση και τα προσωπικά χαρακτηριστικά).

Σύμφωνα και με την επίσημη ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι Ευρωβουλευτές διαμόρφωσαν το κείμενο της πρότασης κατά τέτοιον τρόπο, ώστε

Αναπληρωτής Διευθύνων Εταίρος/Deputy Managing Partner της Σιούφας και Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία

Η προτεινόμενη Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη καλύπτει σε έναν βαθμό τις προκλήσεις που υπάρχουν, όπως π.χ. με τις αυξημένες

απαιτήσεις διαφάνειας. Η προσέγγιση βάσει ρίσκου

(risk-based approach), που ακολουθεί τόσο η Ευρώπη

όσο και η Αμερική, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.

Προβληματική χαρακτηρίζεται, ωστόσο, τόσο η δυνατότητα επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων ειδικών κατηγοριών, πέραν των περιπτώσεων του άρθρου 9.2 του ΓΚΠΔ, για σκοπούς της διασφάλισης της παρακολούθησης, ανίχνευσης και διόρθωσης σε σχέση με τα συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου, όσο και η δυνατότητα αιτιολογημένης επανακατηγοριοποίησης ενός συστήματος υψηλού κινδύνου σε χαμηλού κινδύνου.»

να καταγράψουν σε λίστα συγκεκριμένες απαγορευμένες περιπτώσεις συστημάτων ΤΝ που εισάγουν διακρίσεις:

• Συστήματα βιομετρικής κατηγοριοποίησης με βάση ευαίσθητα χαρακτηριστικά (π.χ. γένος, φυλή, εθνικότητα, θρησκεία, πολιτικό φρόνημα).

• Συστήματα εξ’ αποστάσεως βιομετρικής ταυτοποίησης σε πραγματικό χρόνο, σε δημόσιους χώρους.

• Συστήματα αναγνώρισης συναισθημάτων κατά την επιβολή του νόμου, στον χώρο εργασίας, στη διαχείριση των συνόρων και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

• Συστήματα προληπτικής αστυνόμευσης (με βάση την κατάρτιση προφίλ, την τοποθεσία ή προηγούμενη εγκληματική συμπεριφορά).

• Αδιάκριτη απόσπαση βιομετρικών δεδομένων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή στιγμιότυπα από συστήματα CCTV, με στόχο τη δημιουργία βάσεων δεδομένων για την αναγνώριση προσώπων – πρακτική η οποία παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα.

• Συστήματα τα οποία εκ των υστέρων ταυτοποιούν εξ’ αποστάσεως βιομετρικά δεδομένα, με τη μόνη εξαίρεση επιβολής του νόμου για τη δίωξη σοβαρών εγκλημάτων και μόνον κατόπιν άδειας δικαστικής αρχής.

Τεχνητή νοημοσύνη υψηλού κινδύνου

Οι Ευρωβουλευτές διηύρυναν την κατάταξη των περιοχών υψηλού κινδύνου προκειμένου να συμπεριλάβουν την

βλάβη της υγείας των ανθρώπων, της ασφάλειας, των θεμελιωδών δικαιωμάτων ή του περιβάλλοντος. Προσέθεσαν δε στη λίστα συστήματα ΤΝ τα οποία επηρεάζουν ψηφοφόρους κατά τη διάρκεια πολιτικής καμπάνιας,

_IN THE SPOTLIGHT

Σπύρος Τάσσης

Πρόεδρος Ελληνικής Ένωσης για

την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων

και Ιδιωτικότητας

Η προτεινόμενη πράξη για την ΤΝ της

Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποσκοπεί στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων εισάγοντας, ιδίως, ειδικές απαιτήσεις για εφαρμογές ΤΝ υψηλού κινδύνου. Ευθυγραμμίζεται με τις αρχές του Γενικού Κανονισμού και προτείνει πρόσθετες απαιτήσεις για συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου που επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Αναγνωρίζει την ανάγκη αποτροπής των διακρίσεων και των προκαταλήψεων και υπογραμμίζει την απαίτηση για διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων ΤΝ. Παράλληλα, προβλέπει απαιτήσεις για διαφάνεια και επεξηγηματικότητα (χωρίς όμως να παρέχει λεπτομερείς τεχνικές κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τον τρόπο επίτευξης της επεξηγηματικότητας) και επιμένει στη διατήρηση «ανθρώπινης εποπτείας». Αποτελεί, πράγματι, ένα σημαντικό βήμα προς την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ΤΝ στην προστασία των δεδομένων, όμως η αποτελεσματικότητά της θα εξαρτηθεί από την εφαρμογή, την επιβολή και τη συνεχή προσαρμογή της στις εξελισσόμενες τεχνολογίες

νειας, όπως είναι η γνωστοποίηση ότι το περιεχόμενο

έχει δημιουργηθεί από σύστημα ΤΝ, ο σχεδιασμός του μοντέλου κατά τρόπο που να αποτρέπει τη δημιουργία

παράνομου περιεχομένου, καθώς και τη δημοσίευση περιλήψεων των προστατευόμενων με πνευματική ιδιοκτησία δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπαίδευση. Επισημαίνεται ότι, καθώς ο στόχος της εν λόγω νομοθεσίας είναι να επιτύχει μια (λεπτή) ισορροπία ανάμεσα στην προώθηση της καινοτομίας και την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών, στο κείμενο της πρότασης έχουν προβλεφθεί και κάποιες εξαιρέσεις στις απαγορεύσεις, οι οποίες αφορούν ερευνητικές δραστηριότητες και στοιχεία τεχνητής νοημοσύνης που παρέχονται με άδειες ανοικτού κώδικα (open-source licenses).

καθώς και συστήματα συστάσεων που χρησιμοπούνται στις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (με περισσότερους από 45 εκατομμύρια χρήστες, όπως προβλέπει η Digital Services Act).

Τεχνητή νοημοσύνη γενικού σκοπού –μέτρα για τη διαφάνεια

Στο κείμενο περιελήφθησαν και υποχρεώσεις για τους παρόχους των μοντέλων βάσης (foundation models – ο όρος καθιερώθηκε από το Stanford Institute for Human-Centered Artificial Intelligence). Πρόκειται

για μια νέα, ταχέως εξελισσόμενη τάση στο πεδίο της ΤΝ, όπου τα μοντέλα εκπαιδεύονται σε τεράστιο αριθμό μη κατηγοριοποιημένων δεδομένων και μπορούν να προσαρμοστούν σε πολλές εφαρμογές.

Οι πάροχοι των foundation models θα πρέπει να

διασφαλίσουν πολύ ισχυρή προστασία των θεμελιωδών

δικαιωμάτων, της υγείας, της ασφάλειας και του περιβάλλοντος, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.

Επιπλέον, θα πρέπει να αξιολογούν και να περιορίζουν το ρίσκο, να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις σχεδιασμού, πληροφόρησης και περιβαλλοντικές, καθώς και να κάνουν εγγραφή στη βάση δεδομένων της ΕΕ.

Μοντέλα βάσης όπως είναι το GPT θα πρέπει να συμμορφώνονται με επιπρόσθετες απαιτήσεις διαφά-

Και τώρα, τι; Καθώς περιμένουμε νεώτερα*, γεννάται το εύλογο ερώτημα αν η πολυαναμενόμενη ΑΙ Act θα μπορέσει να διαχειριστεί τις προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην προστασία των προσωπικών δεδομένων και αν θα εισάγει τελικά ένα σύγχρονο, λειτουργικό πλαίσιο που οριοθετεί μεν μια αξιόπιστη ΤΝ, χωρίς ωστόσο να συνιστά τροχοπέδη στην καινοτομία και την ανάπτυξη. Προς τη σωστή κατεύθυνση είναι, σύμφωνα με τον κ. Σιούφα, η προσέγγιση βάσει ρίσκου, όσο και οι αυξημένες απαιτήσεις διαφάνειας, οι οποίες μπορούν να καλύψουν ως ένα βαθμό τις προκλήσεις. Ανησυχία, ωστόσο, προκαλεί για τον κ. Σιούφα η επεξεργασία ευαίσθητων πληροφοριών υπό προϋποθέσεις χωρίς συγκατάθεση, αλλά και η δυνατότητα αιτιολογημένης επανακατηγοριοποίησης ενός συστήματος υψηλού κινδύνου σε χαμηλού κινδύνου.

Σύμφωνα με τον κ. Τάσση, η προτεινόμενη πράξη για την ΤΝ ευθυγραμμίζεται με τις αρχές του ΓΚΠΔ, αναγνωρίζει την ανάγκη αποτροπής των διακρίσεων και των προκαταλήψεων και υπογραμμίζει την απαίτηση για διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων ΤΝ. Παράλληλα, προβλέπει απαιτήσεις

για διαφάνεια και επεξηγηματικότητα (χωρίς όμως να

παρέχει λεπτομερείς τεχνικές κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τον τρόπο επίτευξης της επεξηγηματικότητας)

και επιμένει στην διατήρηση «ανθρώπινης εποπτείας».

Αποτελεί κατά τον κ. Τάσση, πράγματι, ένα σημαντικό

βήμα προς την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ΤΝ στην προστασία των δεδομένων, όμως η αποτελεσματικότητά

της θα εξαρτηθεί από την εφαρμογή, την επιβολή και τη συνεχή προσαρμογή της στις εξελισσόμενες τεχνολογίες

ΤΝ και τους συναφείς κινδύνους.

Αναμένουμε τις εξελίξεις με ιδιαίτερο ενδιαφέρον! ■

Με στόχο την προστασία του ανταγωνισμού στην ευρωπαϊκή αγορά από στρεβλώσεις επιδοτήσεων τρίτων χωρών, ο Κανονισμός FSR ήρθε μετά από αρκετά χρόνια διαβουλεύσεων και επισήμανσης των αδυναμιών του υφιστάμενου δίκαιου ανταγωνισμού της ΕΕ, όμως η αγορά βρίσκεται εν αναμονή της εφαρμογής του, για να κρίνει

αν η θετική του επίδραση θα υπερκεράσει τον γραφειοκρατικό φόρτο

που προστίθεται στις επιχειρήσεις.

Της Αλεξιάννας Τσότσου

Ο νέος Κανονισμός για τις ξένες

επιδοτήσεις: Πώς αλλάζει από τον Ιούλιο

το

δίκαιο του

ανταγωνισμού

τις 12 Ιανουαρίου 2023 τέθηκε σε ισχύ

ο Κανονισμός για τις ξένες επιδοτήσεις (Foreign Subsidies Regulation - FSR), με στόχο την αντιμετώπιση των στρεβλώσεων

που προκαλούνται από τις ξένες επιδοτήσεις

στην ενιαία αγορά. Οι κρατικές επιδοτήσεις

κυβερνήσεων κρατών εκτός ΕΕ έχουν τα

τελευταία χρόνια δημιουργήσει μη ισότιμους

όρους ανταγωνισμού, καθώς παρείχαν στους

αποδέκτες τους αθέμιτο πλεονέκτημα συγκριτικά

με άλλες εταιρείες.

Ο Κανονισμός FSR, ο οποίος αντιμετωπίζει

ένα κανονιστικό κενό που είχε επισημανθεί εδώ

και χρόνια, θα αρχίσει να εφαρμόζεται στις 12 Ιουλίου 2023 με τη δυνατότητα αυτεπάγγελτων

ελέγχων από την Επιτροπή, ενώ η υποχρέωση κοινοποίησης για τις εταιρείες θα ισχύει από τις 12 Οκτωβρίου 2023.

Πρόκειται για ένα νομοθέτημα, το οποίο θα συμπληρώσει το υφιστάμενο δίκαιο ανταγωνισμού

της ΕΕ, εφαρμοζόμενο παράλληλα με τους

κανόνες για τον έλεγχο των συγκεντρώσεων, την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης, τις άμεσες ξένες επενδύσεις και τις κρατικές ενισχύσεις. Είναι ουσιαστικά ένα νέο εργαλείο που θα εγγυάται την εύρυθμη λειτουργία του ανταγωνισμού

στην εσωτερική αγορά, εφόσον κρίθηκε ότι τα υπάρχοντα νομοθετικά εργαλεία της ΕΕ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου δεν ήταν επαρκή, για να αντιμετωπίσουν το ζήτημα των στρεβλωτικών επιδοτήσεων χωρών εκτός ΕΕ. Αναμένεται, μάλιστα, να επηρεάσει ουσιωδώς τις ευρωπαϊκές δραστηριότητες εταιρειών που χρηματοδοτούνται από τρίτες χώρες.

Το κενό στο ευρωπαϊκό δίκαιο ανταγωνισμού

Μέχρι την έναρξη ισχύος του Κανονισμού, οι επιδοτήσεις τρίτων χωρών παρέμεναν ανέλεγκτες, την ώρα που οι επιδοτήσεις που χορηγούνται από τα κράτη-μέλη υπόκεινται σε

αυστηρό έλεγχο. Με δεδομένο ότι η ευρωπαϊκή

αγορά βασίζεται στους ίσους και ενιαίους

όρους ανταγωνισμού, είχε γίνει εδώ και καιρό

ξεκάθαρο ότι το δίκαιο του ανταγωνισμού στο

πεδίο των κρατικών ενισχύσεων έπρεπε να

αναδιαμορφωθεί ριζικά.

Έως τώρα, οι αντιμονοπωλιακοί κανόνες της

ΕΕ δεν έδιναν το δικαίωμα στην Επιτροπή να

λαμβάνει υπόψη κατά πόσον μια εταιρεία έχει

επωφεληθεί από ξένες επιδοτήσεις κρατών εκτός ΕΕ, αφού αυτές δεν ενέπιπταν στον έλεγχο των

Διονυσία Ξηροκώστα

Of Counsel, Tsibanoulis & Partners

«Οι κανόνες της ΕΕ για τον ανταγωνισμό, τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων και τα

μέσα εμπορικής άμυνας διαδραματίζουν

σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση ισότιμων

όρων για τις εταιρείες στην ενιαία αγορά. Τα τελευταία χρόνια, οι ξένες επιδοτήσεις φαίνεται να έχουν στρεβλώσει την ενιαία αγορά, μεταξύ άλλων παρέχοντας στους αποδέκτες τους αθέμιτο πλεονέκτημα για την εξαγορά εταιρειών ή τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων στην ΕΕ. Ο νέος Κανονισμός (FSR) αποσκοπεί στη γεφύρωση του κανονιστικού κενού στην ενιαία αγορά, όπου οι επιδοτήσεις που χορηγούνται από κυβερνήσεις τρίτων χωρών παραμένουν σήμερα εν πολλοίς ανεξέλεγκτες, ενώ οι επιδοτήσεις που χορηγούνται από τα κράτη μέλη υπόκεινται σε αυστηρό έλεγχο."»

κρατικών ενισχύσεων. Παράλληλα, παρόλο που οι κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου για τις επιδοτήσεις και τα μέσα εμπορικής άμυνας της ΕΕ βρίσκονται σε ισχύ, αφορούν τα εμπορεύσιμα αγαθά και όχι τις επενδύσεις, τις συγχωνεύσεις και εξαγορές καθώς και τις προσφορές σε διαδικασίες σύναψης δημοσίων συμβάσεων. Είναι χαρακτηριστικό, μάλιστα, ότι το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις δεν αντιμετωπίζει τις στρεβλώσεις που δημιουργούνται στις αγορές δημοσίων συμβάσεων από τις ξένες επιδοτήσεις, ενώ ο Διεθνής Μηχανισμός Δημοσίων Συμβάσεων, που αποσκοπεί στο άνοιγμα των δημοσίων συμβάσεων τρίτων χωρών σε ευρωπαϊκές εταιρείες, δεν άπτεται των επιδοτούμενων διαγωνισμών στην ΕΕ.

_IN THE SPOTLIGHT

Κατά συνέπεια, ο Κανονισμός για τις

ξένες επιδοτήσεις έρχεται να καλύψει ένα συγκεκριμένο και επείγον ρυθμιστικό κενό, έτσι ώστε ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων

και των συγκεντρώσεων να γίνεται πλέον με

ενιαίο τρόπο σε όλες τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ.

επιδότησης

Ως "ξένη επιδότηση" νοείται κάθε οικονομική

συνεισφορά που παρέχεται άμεσα ή έμμεσα

από χώρα εκτός ΕΕ σε μία ή περισσότερες εταιρείες ή κλάδους και η οποία παρέχει

όφελος σε εταιρεία που ασκεί οικονομική δραστηριότητα στην ΕΕ, συνιστώντας ευνοϊκή μεταχείριση που νοθεύει τον ανταγωνισμό. Οι ξένες επιδοτήσεις μπορεί να έχουν τη μορφή, για παράδειγμα, μηδενικού επιτοκίου δανείων

και άλλων χρηματοδοτήσεων κάτω του κόστους, απεριόριστων εγγυήσεων, αντισταθμίσεων, χρηματοδότησης εξαγωγών, ευνοϊκής φορολογικής μεταχείρισης, φορολογικών πιστώσεων ή άμεσων επιχορηγήσεων.

Παρόλο που η έννοια του οφέλους και της ευνοϊκής μεταχείρισης που νοθεύει τον ανταγωνισμό θα κρίνεται κατά περίπτωση και οπωσδήποτε θα αποσαφηνιστεί καλύτερα με τη νομολογία του ΔΕΕ, υπάρχει σαφής αναλογία με το άρθρο 107 ΣΛΕΕ, όπου θεωρούνται ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά οι κρατικές ενισχύσεις που νοθεύουν τον ανταγωνισμό δια της ευνοϊκής μεταχείρισης συγκεκριμένων επιχειρήσεων ή κλάδων. Έτσι, αποκλείονται από την έννοια της προβληματικής κρατικής ενίσχυσης γενικά μέτρα που αφορούν όλους τους τομείς.

Η έννοια της στρέβλωσης

Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή του Κανονισμού. Πρώτον, η οικονομική συνεισφορά από κυβέρνηση τρίτης χώρας να αποτελεί ξένη επιδότηση κατά την έννοια του Κανονισμού, όπως περιγράφηκε ανωτέρω, και δεύτερον, η ξένη αυτή επιδότηση να στρεβλώνει την ενιαία αγορά.

Ο Κανονισμός διακρίνει ανάμεσα σε κατηγορίες ξένων επιδοτήσεων που είναι πιθανόν να νοθεύουν τον ανταγωνισμό, σε αυτές που είναι απίθανο να τον νοθεύουν και σε αυτές που θα ερευνώνται εξατομικευμένα. Συγκεκριμένα, προτείνονται

ορισμένες κατηγορίες και δείκτες, για να αξιολογηθεί κατά πόσον οι ξένες επιδοτήσεις στρεβλώνουν την αγορά. Οι κατηγορίες ξένων επιδοτήσεων που είναι πιθανότερο να είναι στρεβλωτικές περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων:

• επιδοτήσεις σε προβληματική επιχείρηση χωρίς σχέδιο αναδιάρθρωσης

• απεριόριστες εγγυήσεις

• χρηματοδότηση εξαγωγών που δεν συνάδει με τη συμφωνία του ΟΟΣΑ για τις εξαγωγικές πιστώσεις

• ξένες επιδοτήσεις που διευκολύνουν άμεσα μια συγκέντρωση ή επιτρέπουν την υποβολή αδικαιολόγητα συμφέρουσας προσφοράς.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, η Επιτροπή

εξετάζει ορισμένους δείκτες, όπως το ποσό, τη φύση και τον σκοπό της επιδότησης, καθώς και την κατάσταση της επιχείρησης και της σχετικής αγοράς, για να διαπιστώσει αν υπάρχει στρέβλωση.

Επιπλέον, το άρθρο 4 του Κανονισμού αναφέρει τρεις περιπτώσεις όπου η ξένη επιδότηση δεν είναι στρεβλωτική για την αγορά. Ειδικότερα, πρώτον, η ξένη επιδότηση που δεν ξεπερνά τα 4 εκατ. ευρώ σε οποιαδήποτε συνεχόμενη περίοδο τριών ετών θεωρείται de minimis, όμως η Επιτροπή μπορεί σε εξαιρετικές περιπτώσεις να αποδείξει ότι υπάρχει στρέβλωση. Δεύτερον, οι περιπτώσεις που θεωρούνται de minimis σύμφωνα με τον Κανονισμό 1407/2013 για τις ενισχύσεις ήσσονος σημασίας, δηλαδή αυτές που δεν ξεπερνούν τα 200 χιλιάδες ευρώ σε συνεχόμενη περίοδο τριών ετών, θεωρούνται de minimis και στον Κανονισμό FSR και μάλιστα χωρίς τη δυνατότητα για την Επιτροπή να αποδείξει πιθανή νόθευση του ανταγωνισμού.

Τρίτον, θεωρούνται μη στρεβλωτικές οι ενισχύσεις που παρέχονται σε περιπτώσεις

Η έννοια της ξένης

FOREIGN SUBSIDIES REGULATION:

ρυθμίσεις

κανονισμού

Οι κ.κ. Άννα Μαντά (Partner), Μαρία Καλλιδοπούλου (Associate)

και Μαρία-Χριστίνα Ραπτοπούλου (Associate) από τη δικηγορική εταιρεία

Καρατζά & Συνεργάτες εστιάζουν στις σημαντικότερες ρυθμίσεις του νέου

Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις ξένες επιδοτήσεις

που στρεβλώνουν την εσωτερική αγορά στο πλαίσιο συγκεντρώσεων

και διαδικασιών σύναψης δημοσίων συμβάσεων («Κανονισμός»)* .

Κανονισμός, σκοπός του οποίου είναι να συμβάλει στην εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς με τη θέσπιση εναρμονισμένου πλαισίου για την αντιμετώπιση των στρεβλώσεων που προκαλούνται, άμεσα ή έμμεσα, από επιδοτήσεις τρίτων χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης («ΕΕ»), με σκοπό την εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού τέθηκε σε ισχύ στις 12 Ιανουαρίου 2023 και θα αρχίσει να εφαρμόζεται από τις 12 Ιουλίου 2023, με τις υποχρεώσεις προηγούμενης γνωστοποίησης συγκεντρώσεων και σύναψης δημοσίων συμβάσεων να εφαρμόζονται από τις 12 Οκτωβρίου 2023. Οι ρυθμίσεις του αφορούν στις συγκεντρώσεις και στη συμμετοχή σε δημόσιες συμβάσεις επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται εντός της ΕΕ και οι οποίες έχουν λάβει χρηματοδοτική συνεισφορά από τρίτες χώρες, και εισάγουν νέες υποχρεώσεις προηγούμενης λήψης έγκρισης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή («Επιτροπή») πριν την πραγματοποίηση των εν λόγω συναλλαγών.

Αποκλειστικά αρμόδια για την εφαρμογή του Κανονισμού είναι η Επιτροπή, η οποία εξοπλίζεται με τρεις νέες εξουσίες που συνεπάγονται και αντίστοιχες υποχρεώσεις για τις επιχειρήσεις.

1. Ύποχρέωση προηγούμενης γνωστοποίησης συγκεντρώσεων

όταν: (i) τουλάχιστον μία από τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στη συγκέντρωση έχει συνολικό κύκλο εργασιών τουλάχιστον 500 εκατομμύρια ευρώ στην ΕΕ, και (ii) η ξένη χρηματοδοτική συνεισφορά υπερβαίνει τα 50 εκατομμύρια ευρώ κατά τα προηγούμενα τρία έτη από τη συγκέντρωση.

2. Ύποχρέωση προηγούμενης γνωστοποίησης συμμετοχής σε διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων όταν: (i) η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης ισούται με τουλάχιστον 250 εκατομμύρια ευρώ, και (ii) η επιχείρηση έλαβε συνολικές χρηματοδοτικές συνεισφορές κατά τα τρία έτη πριν την γνωστοποίηση τουλάχιστον 4 εκατομμυρίων ευρώ ανά τρίτη χώρα.

3. Αυτεπάγγελτος έλεγχος της Επιτροπής ακόμη και για συγκεντρώσεις και δημόσιες συμβάσεις που δεν πληρούν τα ως άνω ελάχιστα κατώφλια, εφόσον υπάρχει υποψία για την ύπαρξη στρεβλωτικής ξένης επιδότησης.

δεσμεύσεις ή επανορθωτικά μέτρα από τις επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της επιστροφής της ξένης επιδότησης. Επίσης μπορεί να απαγορεύσει την ολοκλήρωση της συγκέντρωσης ή την ανάθεση δημόσιας σύμβασης. Η γνωστοποιηθείσα συγκέντρωση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί, και η δημόσια σύμβαση δεν μπορεί να ανατεθεί σε γνωστοποιούσα επιχείρηση όσο εκκρεμεί ο έλεγχος από την Επιτροπή. Σε περίπτωση παράβασης της υποχρέωσης αυτής, η Επιτροπή δύναται να επιβάλει σημαντικά πρόστιμα.

Οι διατάξεις του Κανονισμού αναμένεται να συμπληρωθούν και διευκρινιστούν με σειρά εκτελεστικών πράξεων η αρμοδιότητα έκδοσης των οποίων έχει ανατεθεί στην Επιτροπή.

Ο Κανονισμός αναμένεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο στις συναλλαγές εξαγορών που πραγματοποιούνται εντός της ΕΕ. Οι νέες υποχρεώσεις γνωστοποίησης και λήψης έγκρισης προστίθενται στις υφιστάμενες υποχρεώσεις λήψης προηγούμενης έγκρισης για την απόκτηση ελέγχου επιχείρησης από την Επιτροπή ή τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού, καθώς και ελέγχου συναλλαγών από τα κράτη μέλη δυνάμει τυχόν ρυθμίσεων για τις άμεσες ξένες επενδύσεις.

Οι πρόσθετες αυτές υποχρεώσεις αναμένεται να αυξήσουν την πολυπλοκότητα και την αβεβαιότητα σχετικά με τα χρονοδιαγράμματα και τη δυνατότητα ολοκλήρωσης των σχετικών συναλλαγών.

* Κανονισμός (ΕΕ) 2022/2560 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14ης Δεκεμβρίου 2022 για τις ξένες επιδοτήσεις που στρεβλώνουν την εσωτερική αγορά, OJ L 330, 23.12.2022, σελ. 1–45.

Λεωφ. Κηφισίας 115, 115 24, Aθ΄΄ήνα (κτίριο The Orbit-5oς όροφος)

Τ: +30 210 3713600

E: mail@karatza-partners.gr

W: www.karatza-partners.gr

Οι βασικές

του νέου ευρωπαϊκού

_IN THE SPOTLIGHT

φυσικών καταστροφών και έκτακτων περιπτώσεων. Η τελευταία περίπτωση αποτυπώνει την αντίληψη

ότι σε μια Ευρώπη που έχει δοκιμαστεί από

ποικίλες κρίσεις, όπως η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι επιδοτήσεις που κατευθύνονται στον μετριασμό των αρνητικών συνεπειών τους είναι καλοδεχούμενες.

Υποχρέωση κοινοποίησης

Σύμφωνα με τον νέο Κανονισμό, η Επιτροπή θα έχει την εξουσία να διερευνά τις οικονομικές

συνεισφορές που χορηγούνται από αρχές τρίτων χωρών σε εταιρείες που δραστηριοποιούνται

στην ΕΕ. Εάν η Επιτροπή εντοπίσει την

ύπαρξη ξένων επιδοτήσεων που στρεβλώνουν τον

ανταγωνισμό στην εσωτερική αγορά, μπορεί να αποκαταστήσει τις επιπτώσεις τους.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Κανονισμός FSR εισάγει

τρία εργαλεία, τα οποία περιλαμβάνουν είτε την υποχρέωση κοινοποίησης σε συγκεκριμένες

περιπτώσεις είτε τη δυνατότητα έναρξης της έρευνας με πρωτοβουλία της Επιτροπής:

• Ύποχρέωση εκ των προτέρων κοινοποίησης

για συγκεντρώσεις στις οποίες (i)

ο κύκλος εργασιών στην ΕΕ της προς

εξαγορά εταιρείας, τουλάχιστον ενός

από τα μέρη που συγχωνεύονται ή της

κοινής επιχείρησης είναι τουλάχιστον

500 εκατ. ευρώ και (ii) η συνολική ξένη

χρηματοδοτική συνεισφορά υπερβαίνει τα 50 εκατ. ευρώ.

• Ύποχρέωση εκ των προτέρων κοινοποίησης

για διαδικασίες σύναψης δημοσίων

συμβάσεων, όταν (i) η εκτιμώμενη αξία

της σύμβασης είναι τουλάχιστον 250 εκατ.

ευρώ και (ii) η προσφορά περιλαμβάνει

ξένη χρηματοδοτική συνεισφορά τουλάχιστον

4 εκατ. ευρώ ανά χώρα εκτός ΕΕ.

• Αυτεπάγγελτη έρευνα από την Επιτροπή

συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας

να ζητήσει ad-hoc κοινοποιήσεις για

μικρότερες συγκεντρώσεις και διαδικασίες

σύναψης δημοσίων συμβάσεων.

Όσον αφορά τα δύο εργαλεία εκ των προτέρων κοινοποίησης, εν αναμονή της εξέτασης από την Επιτροπή η εν λόγω συγκέντρωση δεν θα μπορεί να ολοκληρωθεί και στον προσφέροντα που ερευνάται δεν θα μπορεί να ανατεθεί η δημόσια σύμβαση. Έτσι, σε όλες τις συγκεντρώσεις και δημόσιες συμβάσεις που πληρούν τα κατώτατα όρια, ισχύει η υποχρέωση αναστολής, έως

ότου εγκρίνει τη συναλλαγή η Επιτροπή.

Επιπλέον, σε περίπτωση που μια εταιρεία δεν συμμορφώνεται με την υποχρέωση κοινοποίησης, η Επιτροπή μπορεί να επιβάλει πρόστιμα ύψους έως και 10% του ετήσιου συνολικού κύκλου εργασιών της εταιρείας.

Από την άλλη, στις συγκεντρώσεις και δημόσιες συμβάσεις που βρίσκονται κάτω από τα όρια, δεν υπάρχει κάποια υποχρέωση κοινοποίησης ή αναστολής, όμως η Επιτροπή μπορεί να ζητήσει κοινοποίηση, εφόσον υποψιάζεται ότι στη συναλλαγή ενδέχεται να έχουν εμπλακεί ξένες επιδοτήσεις (και φυσικά εφόσον η συναλλαγή δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί).

Είναι, βέβαια, ένα προβληματικό σημείο το κριτήριο του κύκλου εργασιών για την υποχρέωση κοινοποίησης, καθώς δεν είναι δεδομένο ότι θα γίνει έτσι εφικτό να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι πιθανές στρεβλώσεις. Όπως επισημαίνουν ο Σταύρος Καραγεωργίου και η Κρυσταλία Ιατρίδου, Karageorgiou & Associates, «μας προβληματίζει κατά πόσο για την ασφαλή αντιμετώπιση των στρεβλώσεων θα έπρεπε “οι συγκεντρώσεις που χρήζουν κοινοποίησης” να βασίζονται στο κατά τα ειωθότα σωρευτικό κριτήριο κύκλου εργασιών και ύψους χρηματοδοτικών εισφορών, αλλά αν θα έπρεπε να βασίζεται αποκλειστικά στο ύψος των χρηματοδοτικών εισφορών. Ο κύκλος εργασιών των 500 εκατομμυρίων ευρώ που τίθεται ενδεχομένως να δημιουργεί ένα άνοιγμα σε παρεκκλίσεις που δεν εξυπηρετεί το σκοπό θέσπισης του Κανονισμού, παρά την

περίπτωση που μια εταιρεία δεν συμμορφώνεται με την υποχρέωση κοινοποίησης, η Επιτροπή μπορεί να επιβάλει

ύψους έως και 10% του ετήσιου συνολικού κύκλου εργασιών της εταιρείας

πρόβλεψη του άρθρου 39 για δυνατότητα της

Επιτροπής κίνησης ελέγχου σε περίπτωση όπου μια επιχείρηση προβαίνει σε χρηματοοικονομικές

πράξεις ή συμβάσεις για να παρακάμψει τις απαιτήσεις κοινοποίησης».

Πάντως, και τα τρία εργαλεία κοινοποίησης

λειτουργούν με διαδικασία δύο βημάτων. Η

προκαταρκτική εξέταση από την Επιτροπή διαρκεί

25 εργάσιμες ημέρες για τις συγκεντρώσεις

και 20 εργάσιμες ημέρες για τις δημόσιες

συμβάσεις, ενώ η σε βάθος έρευνα διαρκεί 90 και 110 εργάσιμες μέρες αντίστοιχα. Καθώς η υποχρέωση κοινοποίησης αφορά όλες τις ξένες

οικονομικές ενισχύσεις, στόχος των ερευνών

είναι να διαπιστωθεί κατά πόσον οι οικονομικές αυτές ενισχύσεις πληρούν τους όρους, για να θεωρηθούν ξένη επιδότηση, σύμφωνα με τα κριτήρια του Κανονισμού. Εάν με βάση τις κοινοποιήσεις και τις αυτεπάγγελτες έρευνες διαπιστωθεί ο στρεβλωτικός για τον ανταγωνισμό χαρακτήρας της επιδότησης, τότε η Επιτροπή προχωράει στο επόμενο βήμα, το οποίο είναι ο έλεγχος και η αξιολόγηση των πιθανών θετικών συνεπειών της ξένης επιδότησης. Πρέπει, δηλαδή, να διαπιστωθεί αν η ξένη επιδότηση, παρόλο που στρεβλώνει την εσωτερική αγορά, έχει θετικές συνέπειες στην ανάπτυξη της επιχορηγούμενης οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και στο γενικότερο δημόσιο συμφέρον, όπως για παράδειγμα στην προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική δικαιοσύνη, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και τη δημόσια ασφάλεια. Ακόμα παραμένει ασαφές πώς ακριβώς θα καθοριστούν

αυτές οι θετικές συνέπειες σε ένα ευρύτερο

επίπεδο, αλλά αναμένεται να αποσαφηνιστεί στις κατευθυντήριες γραμμές που θα εκδοθούν προσεχώς.

Ανάλογα με τα συμπεράσματα του παραπάνω

ελέγχου εξισορρόπησης, η Επιτροπή διατάσσει επανορθωτικά μέτρα, έτσι ώστε να εξισορροπηθούν οι αρνητικές συνέπειες της στρέβλωσης με τις θετικές συνέπειες της επιδότησης, της συγχώνευσης ή της ανάθεσης της δημόσιας σύμβασης.

Τέτοια επανορθωτικά μέτρα είναι μεταξύ άλλων η εκποίηση ορισμένων περιουσιακών στοιχείων

ή η παροχή πρόσβασης σε κρίσιμες υποδομές. Η Επιτροπή μπορεί επίσης να απαγορεύσει την επιδοτούμενη συγκέντρωση ή την ανάθεση της δημόσιας σύμβασης, εφόσον δεν υπάρχει άλλος τρόπος να υπερκεραστούν οι αρνητικές επιπτώσεις της στρεβλωτικής επιδότησης.

Κυρώσεις και επιβολή

Για την αποτελεσματική συλλογή πληροφοριών, το σύστημα κοινοποίησης, στο οποίο βασίζεται σε σημαντικό βαθμό ο Κανονισμός FSR, συμπληρώνεται από αποτρεπτικές κυρώσεις σε περίπτωση που οι εταιρείες υποβάλλουν εκ προθέσεως ή εξ αμελείας ψευδείς, ελλιπείς ή παραπλανητικές πληροφορίες ή εάν δεν παρέχουν τις απαιτούμενες πληροφορίες εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας. Όπως προαναφέρθηκε, εάν μια εταιρεία δεν συμμορφωθεί με την υποχρέωση κοινοποίησης για τις ξένες επιδοτήσεις που έχει λάβει στο πλαίσιο μιας συγκέντρωσης ή κατά τη διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης, εφόσον πληροί τα σχετικά κατώτατα όρια, η Επιτροπή θα μπορεί να επιβάλει πρόστιμα ύψους έως και 10% του ετήσιου συνολικού κύκλου εργασιών της. Εκτός, όμως, από την επιβολή προστίμου, η Επιτροπή θα μπορεί επιπλέον να εξετάζει τη συναλλαγή σαν να είχε κοινοποιηθεί, κάτι που συνεπάγεται

τη δυνατότητα λήψης επανορθωτικών μέτρων ή απαγόρευσής της.

Για τις περιπτώσεις στις οποίες δεν πληρούνται τα κατώτατα όρια και συνεπώς δεν υπάρχει υποχρέωση κοινοποίησης, η αυτεπάγγελτη έρευνα στηρίζεται σε πληροφορίες που μπορούν να προέρχονται από την αγορά, όπως ενημέρωση από τις δημόσιες αρχές των κρατών-μελών, τους ανταγωνιστές, τις επιχειρηματικές ενώσεις ή άλλα ενδιαφερόμενα μέρη. Η Επιτροπή μπορεί επίσης να διεξάγει επιτόπιες επιθεωρήσεις, ακόμη και σε χώρες εκτός ΕΕ, εφόσον η εν λόγω χώρα δεν αντιτίθεται σε μια τέτοια επιθεώρηση. Εάν, ωστόσο, δεν είναι δυνατόν να συγκεντρωθούν όλες οι αναγκαίες πληροφορίες, ο Κανονισμός επιτρέπει στην Επιτροπή να αποφασίσει για την υπόθεση με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία.

Αναδρομική ισχύς

Η εφαρμογή του Κανονισμού είναι αναδρομική υπό την έννοια ότι ισχύει και για επιδοτήσεις που χορηγήθηκαν πριν την έναρξη ισχύος του. Ωστόσο, δεν εφαρμόζεται σε συγκεντρώσεις που έχουν πραγματοποιηθεί και σε δημόσιες συμβάσεις που έχουν ήδη ανατεθεί πριν την έναρξη εφαρμογής του.

Ειδικότερα, αναφορικά με την υποχρέωση κοινοποίησης, οι εταιρείες θα πρέπει να κοινοποιούν τις ξένες επιδοτήσεις που τους χορηγήθηκαν έως και τρία χρόνια πριν την

_IN THE SPOTLIGHT

έναρξη εφαρμογής του Κανονισμού. Αναφορικά με

την αυτεπάγγελτη έρευνα, η Επιτροπή μπορεί να

διερευνήσει ξένες επιδοτήσεις που χορηγήθηκαν

το μέγιστο δέκα χρόνια πριν από τη στιγμή της

έναρξης της έρευνας, αλλά όχι περισσότερο

από πέντε έτη πριν την έναρξη εφαρμογής

του Κανονισμού και πάντα με την προϋπόθεση

ότι οι επιδοτήσεις αυτές στρεβλώνουν την

ενιαία αγορά μετά την έναρξη εφαρμογής του Κανονισμού.

Σχέση του Κανονισμού με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο του ΠΟΕ

Το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού FSR είναι πολύ ευρύ, καθώς εφαρμόζεται, καταρχήν, σε κάθε επιχείρηση που ασκεί οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα στην εσωτερική αγορά της ΕΕ.

Ως εκ τούτου, τίθενται ερωτήματα σχετικά με

τη συμβατότητά του με τη Συμφωνία για τις επιδοτήσεις και τα αντισταθμιστικά μέτρα (SCM), τη Γενική Συμφωνία για τις συναλλαγές

στον τομέα των υπηρεσιών (GATS) και τη Συμφωνία

για τις δημόσιες συμβάσεις (GPA).

Στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού

Εμπορίου, οι επιδοτήσεις που σχετίζονται με

το εμπόριο αγαθών ρυθμίζονται από τη συμφωνία

SCM, η οποία απαγορεύει στα μέλη του ΠΟΕ (συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ) να λαμβάνουν

ειδικά μέτρα κατά των επιδοτήσεων ενός άλλου

μέλους του ΠΟΕ, εκτός εάν αυτό επιτρέπεται

από τη συμφωνία SCM. Συνεπώς, το ζήτημα επικεντρώνεται στο κατά πόσον οι επιδοτήσεις

που χορηγούνται από ένα μέλος του ΠΟΕ σε μια

οντότητα που δραστηριοποιείται σε άλλο μέλος

του ΠΟΕ αποτελούν επιδότηση που καλύπτεται

από τη συμφωνία SCM. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

θεωρεί ότι η συμφωνία SCM δεν καλύπτει

επιδοτήσεις που χορηγούνται από ένα μέλος του ΠΟΕ σε εταιρείες που βρίσκονται εκτός της δικαιοδοσίας του και ο Κανονισμός FSR προορίζεται ειδικά να αντιμετωπίσει αυτό το κενό. Πράγματι, το άρθρο 1 της συμφωνίας SCM ορίζει την επιδότηση ως χρηματοδοτική συνεισφορά κυβέρνησης ή δημόσιου φορέα «στην επικράτεια ενός μέλους», μια φράση η οποία προστέθηκε, για να αμβλυνθούν οι ανησυχίες, ιδίως των ΗΠΑ ότι τα προγράμματα εξωτερικής βοήθειας, όπως για παράδειγμα το σχέδιο Μάρσαλ, θα μπορούσαν να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της SCM.

Karageorgiou & Associates

«Είναι βέβαιο ότι ο Κανονισμός αυτός αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση στρεβλώσεων εντός της ΕΕ, δεδομένου ότι έρχεται να καλύψει ένα διαπιστούμενο κενό που έχει επηρεάσει την εσωτερική αγορά εδώ και τουλάχιστον 10 έτη. Θετικό στοιχείο σε αυτό συνιστά η αναδρομική δυνατότητα ελέγχου της Επιτροπής για ξένες επιδοτήσεις που χορηγήθηκαν εντός των πέντε ετών πριν από τις 12 Ιουλίου 2023, εφόσον προκαλούν στρεβλώσεις μετά την εν λόγω ημερομηνία εφαρμογής.»

Όσον αφορά τη Συμφωνία GATS και τις επιδοτήσεις που αφορούν τις συναλλαγές σε υπηρεσίες, το πρόβλημα έγκειται στο ότι θέτει περιορισμούς στη λήψη μέτρων που αποτελούν απάντηση σε πιθανές επιδοτήσεις. Έτσι, τα επανορθωτικά μέτρα που θεσπίζονται στο πλαίσιο του Κανονισμού FSR μπορεί να θεωρηθεί ότι παραβιάζουν την υποχρέωση ίσης μεταχείρισης τόσο στις ξένες όσο και στις εγχώριες επιχειρήσεις που έχουν όλα τα κράτη-μέλη του ΠΟΕ. Ωστόσο, η υποχρέωση αυτή αφορά µόνο τα µέλη του ΠΟΕ που έχουν αναλάβει αντίστοιχες δεσμεύσεις στο πλαίσιο του προγράμματός τους, δηλαδή τα κράτη-µέλη που δεν έχουν αποκλείσει τις κρατικές ενισχύσεις. Περαιτέρω, η εφαρμογή του Κανονισμού FSR θα παραβίαζε τη Συμφωνία GATS, εάν οδηγούσε σε διαφορετική μεταχείριση ομοειδών υπηρεσιών των εταιρειών

που ανήκουν σε ξένες επιχειρήσεις από εκείνες

που παρέχονται από εταιρείες της ΕΕ. Όμως, τα μέτρα που λαμβάνονται στο πλαίσιο του FSR δεν παραβιάζουν την εν λόγω υποχρέωση, δεδομένου ότι ο Κανονισμός FSR συμπληρώνει το αυστηρό καθεστώς κρατικών ενισχύσεων της ΕΕ, το οποίο εφαρμόζεται σε όλες τις επιχειρήσεις αδιακρίτως.

Σχετικά με τη Συμφωνία για τις δημόσιες συμβάσεις (GPA), η οποία επιδιώκει να διασφαλίσει ανοικτούς, δίκαιους και διαφανείς όρους ανταγωνισμού στις δημόσιες συμβάσεις άνω ορισμένων ορίων και για ορισμένους τομείς, εισάγει και αυτή υποχρέωση ίσης μεταχείρισης στους εγχώριους και τους ξένους προμηθευτές, οπότε ισχύει ό,τι ακριβώς και με τη Συμφωνία GATS.

Σταύρος Καραγεωργίου

Κρυσταλία Ιατρίδου

Συνέπειες του Κανονισμού

στην αγορά

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Κανονισμός

FSR θα επηρεάσει θεμελιωδώς τις διαδικασίες

των συγχωνεύσεων και εξαγορών καθώς και των

δημοσίων συμβάσεων τόσο στις διαδικασίες δέουσας

επιμέλειας όσο και γενικότερα στη γραφειοκρατική

διαδικασία ολοκλήρωσης των συναλλαγών.

Με δεδομένο ότι η έννοια της οικονομικής συνεισφοράς ως μέρος του ορισμού της ξένης επιδότησης είναι αρκετά ευρεία και καλύπτει πολλές εταιρικές λειτουργίες, όπως οι εκταμιεύσεις, η φορολόγηση και οι επιχειρηματικές δραστηριότητες, η δυσκολία της συλλογής χρηματοοικονομικών

πληροφοριών αυξάνεται ανάλογα φυσικά με την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων ενός ομίλου και τις περιοχές όπου δρα. Σε κάθε περίπτωση, όταν πρόκειται για πολυεθνικές εταιρείες με υποχρέωση κοινοποίησης σύμφωνα με τον Κανονισμό

FSR, θα πρέπει να αναθεωρηθούν όλες οι τρέχουσες διαδικασίες, τα χρονοδιαγράμματα και η τεκμηρίωση των συναλλαγών, ώστε να λάβουν υπόψη τις νέες απαιτήσεις.

Περαιτέρω, οι διαδικασίες δέουσας επιμέλειας που παραδοσιακά καλύπτουν τη συμμόρφωση των στόχων με τους κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις

θα πρέπει να επεκταθούν, ώστε να συμπεριλάβουν

την εξέταση των δυνητικά στρεβλωτικών επιδοτήσεων

εκτός ΕΕ. Αν και η συμπερίληψη της συμβατότητας

μιας συνεισφοράς με τον Κανονισμό ως νέας ρυθμιστικής προϋπόθεσης για την ολοκλήρωση

μιας συγχώνευσης ή εξαγοράς είναι επιφανειακά

απλή, στην πράξη αναμένεται αρκετά περίπλοκη.

Και αυτό επειδή ο Κανονισμός δεν παρέχει καμία

πρακτική καθοδήγηση σχετικά με το πότε ακριβώς μια επιδότηση στρεβλώνει την ενιαία αγορά και τι σημαίνει αυτό στο πλαίσιο των συγχωνεύσεων και εξαγορών.

Όπως προαναφέρθηκε, ο Κανονισμός παρέχει ορισμένους δείκτες και κατηγορίες ξένων επιδοτήσεων που θεωρούνται πιθανότερο να στρεβλώσουν την εσωτερική αγορά, όπως αυτές που διευκολύνουν άμεσα μια συγκέντρωση. Όμως, οι περισσότεροι από αυτούς τους δείκτες είναι αρκετά σπάνιοι, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις η οποιαδήποτε στρέβλωση συμβαίνει με πολύ πιο έμμεσο τρόπο. Είναι, μάλιστα, αναμενόμενο ότι η Επιτροπή θα χρειαστεί αρκετά χρόνια εμπειρίας, έως ότου μπορέσει να δημοσιεύσει λεπτομερείς οδηγίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο αξιολογεί τις κοινοποιήσεις και κρίνει την πιθανή στρέβλωση.

Συνεπώς, στο στάδιο της εκτίμησης κινδύνου που λαμβάνει χώρα στην προκαταρκτική φάση μιας επερχόμενης συγχώνευσης ή εξαγοράς, θα πρέπει να ενταχθεί αυτή η νομική αβεβαιότητα καθώς και η πιθανότητα να ληφθούν από την Επιτροπή συγκεκριμένα επανορθωτικά μέτρα, ώστε να εξισορροπηθούν οι αρνητικές συνέπειες της στρέβλωσης.

Από εκεί και πέρα, η εκπλήρωση των απαιτήσεων του Κανονισμού FSR στις δημόσιες συμβάσεις θα απαιτήσει τον εντοπισμό των αντισυμβαλλομένων σε παγκόσμιες συμβάσεις που αποδίδονται σε κυβερνήσεις τρίτων χωρών, τον εντοπισμό των φορολογικών απαλλαγών που χρησιμοποιούνται στο εξωτερικό και την ενδελεχή επισκόπηση όλων των χρηματοδοτικών ενισχύσεων που έχουν ληφθεί σε ξένες χώρες, π.χ. κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid. Ο ανάδοχος θα πρέπει να έχει αυτές τις πληροφορίες όχι μόνο για τον ίδιο αλλά και για τους βασικούς υπεργολάβους και προμηθευτές του. Η μη έγκαιρη παροχή των πληροφοριών αυτών από τον ανάδοχο θα προκαλέσει τον αποκλεισμό του από τον διαγωνισμό και μπορεί να οδηγήσει σε αυστηρές οικονομικές κυρώσεις.

Από τη σκοπιά του προσφέροντος, είναι επομένως ζωτικής σημασίας να προετοιμαστεί εγκαίρως για την εφαρμογή του νέου Κανονισμού. Εντούτοις, από πρακτική σκοπιά, θα είναι αδύνατο να τηρηθούν οι απαιτήσεις κοινοποίησης στο σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα στο οποίο πρέπει να προετοιμάζονται οι προσφορές για τις δημόσιες συμβάσεις. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη φάση έναρξης της εφαρμογής του νέου Κανονισμού,

Ο Κανονισμός FSR θα επηρεάσει θεμελιωδώς τις διαδικασίες των συγχωνεύσεων

και εξαγορών καθώς και των δημοσίων

συμβάσεων τόσο στις διαδικασίες δέουσας

επιμέλειας όσο και γενικότερα

στη γραφειοκρατική διαδικασία ολοκλήρωσης

των συναλλαγών

_IN THE SPOTLIGHT

καθώς όλες οι οικονομικές συνεισφορές από

τρίτες χώρες που έχουν ληφθεί τα τελευταία τρία

χρόνια πριν από την προκήρυξη του διαγωνισμού

θα πρέπει να δηλωθούν. Σε επόμενη φάση και όταν

ομαλοποιηθούν οι διαδικασίες με βάση το καινούριο

νομικό πλαίσιο, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις με σημαντική δραστηριότητα εκτός ΕΕ που συμμετέχουν τακτικά σε δημόσιους διαγωνισμούς θα πρέπει να θεσπίσουν ειδικά προγράμματα παρακολούθησης των ξένων επιδοτήσεων.

Στην ίδια λογική, οι αναθέτουσες αρχές και οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας θα πρέπει να σχεδιάσουν έγκαιρα εκ των προτέρων τον τρόπο

με τον οποίο θα εντάξουν τις απαιτήσεις του νέου Κανονισμού στις διαδικασίες σύναψης μιας σύμβασης. Οι υποχρεώσεις τους δεν περιορίζονται μόνο στο να ειδοποιούν τους δυνητικούς

προσφέροντες για την απαίτηση υποβολής δήλωσης

των ξένων επιδοτήσεων και να διαβιβάζουν τις πληροφορίες αυτές στην Επιτροπή. Επιπλέον, θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι πληροφορίες

αυτές έχουν συμπληρωθεί και κατατεθεί από τους προσφέροντες όσο το δυνατόν νωρίτερα στη διαδικασία. Διαφορετικά, οι υποχρεώσεις κοινοποίησης θα έχουν σοβαρό αντίκτυπο στο χρονοδιάγραμμα ανάθεσης της σύμβασης.

Και βεβαία, ένα ζήτημα αναφορικά με τις δημόσιες συμβάσεις είναι η προβλεπόμενη διαδικασία

εφαρμογής του Κανονισμού FSR, πώς ακριβώς δηλαδή θα γίνονται οι έλεγχοι της Επιτροπής, πώς θα πρέπει να συμμορφωθούν οι δημόσιες αρχές κλπ. Όπως εξηγούν ο Σ. Καραγεωργίου και η Κ. Ιατρίδου, «ειδικά ως προς το ζήτημα των δημοσίων συμβάσεων, η πρόβλεψη της παραγράφου 2 του άρθρου 9, όπου στο πλαίσιο αυτεπάγγελτων ελέγχων επί ανατεθεισών δημοσίων συμβάσεων όπου οι έλεγχοι “δεν έχουν ως αποτέλεσμα την ακύρωση της απόφασης ανάθεσης σύμβασης ή την καταγγελία σύμβασης”, αφήνει το προβλεπόμενο κανονιστικό πλαίσιο έωλο στη θέσπισή του, παρά τις προβλέψεις των άρθρων 11 και 12 για την επιβολή επανορθωτικών μέτρων και δεσμεύσεων. Σημαντικό βήμα παρά όλ’ αυτά συνιστά η πρόβλεψη δυνατότητας της Επιτροπής για διενέργεια ελέγχων στο έδαφος τρίτης χώρας του άρθρου 15».

Συμπερασματικά

Ο Κανονισμός FSR έρχεται να καλύψει ένα ρυθμιστικό κενό, το οποίο είχε διαπιστωθεί ήδη πριν από την κρίση του Covid ότι ήταν σημαντικό και επείγον. Μετά από εκτεταμένες διαβουλεύσεις προέκυψε ένα νομοθέτημα, το οποίο ακολουθεί τη

λογική του υφιστάμενου νομικού πλαισίου για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού στην ΕΕ και δίνει ευρείες αρμοδιότητες στην Επιτροπή.

Βεβαίως, είναι αδιαμφισβήτητο ότι τα εργαλεία των κοινοποιήσεων θα φέρουν πρόσθετο διοικητικό βάρος στις εταιρείες και θα ταράξουν, αρχικά τουλάχιστον, τα νερά στις επικείμενες συγκεντρώσεις και δημόσιες συμβάσεις. Ωστόσο, αυτό που έχει σημασία στην τελική είναι η στάθμιση του οφέλους που θα προκύψει για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, το οποίο αναμένεται να είναι μεγαλύτερο από το βάρος των επιπλέον απαιτήσεων. Όπως το θέτει εύλογα η Διονυσία Ξηροκώστα, Of Counsel, Tsibanoulis & Partners, «αυτό το νέο εργαλείο που θα αρχίσει να εφαρμόζεται στις 12 Ιουλίου 2023, είναι ένα αναγκαίο και δίκαιο πλαίσιο που έχει το μεγάλο πλεονέκτημα ότι σχεδιάστηκε γρήγορα για να καλύψει μια σύγχρονη ανάγκη. Ακολουθεί μεν τη λογική του ελέγχου των συγκεντρώσεων, ελπίζουμε όμως ότι η “έμπειρη” Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα κάνει πράξη το στόχο της που είναι η διασφάλιση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας της επιβολής και, παράλληλα, ο περιορισμός της διοικητικής επιβάρυνσης για τις εταιρείες και τις δημόσιες αρχές».

Συνεπώς, το κατά πόσον αυτές οι επιπλέον γραφειοκρατικές απαιτήσεις θα λειτουργήσουν θετικά στην ενιαία αγορά και θα βελτιώσουν τις συνθήκες του ανταγωνισμού είναι κάτι που θα φανεί στην πορεία και θα εξαρτηθεί εν πολλοίς και από την υλοποίηση των μέτρων από την Επιτροπή, τις κατευθυντήριες γραμμές και τη νομολογία του ΔΕΕ που θα συγκεκριμενοποιήσει τυχόν ασαφείς όρους. ■

Επιτροπή

_ADR: THE NEW GAME CHANGER

Οι ποιότητες του καλού διαμεσολαβητή

“Peace can only be achieved by understanding”

Albert Einstein

«Καλησπέρα, λοιπόν, νομίζω ότι ξέρετε τί είναι η διαμεσολάβηση ας προχωρήσουμε στην υπογραφή του πρακτικού, μια τυπική διαδικασία είναι!», είπε ο διαμεσολαβητής στα μέρη και τους νομικούς παραστάτες τους, μόλις συναντήθηκαν για μία ΥΑΣ (υποχρεωτική αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης) και συνέχισε: «και πείτε μου αν θέλετε να συνεχίσουμε σε διαμεσολάβηση για την επίλυση της διαφοράς.

Άς μην καθυστερούμε με πολλές κουβέντες, ένα πρακτικό συμφωνίας

θα γίνει, είτε θα μου φέρετε, είτε θα σας το γράψω εγώ. Αν δεν συμφωνείτε, θα συνεχίσετε στα δικαστήρια!».

πορείτε να ξεκινήσετε διαμεσολάβηση με αυτόν τον διαμεσολαβητή; Πλησίασε τους ανθρώπους σε αυτή την πρώτη του συνάντηση; Tους άγγιξε λεκτικά; Τους έδειξε ότι θα νοιαστεί με το θέμα τους, ότι θα κάνει κάθε προσπάθεια για να βρεθεί λύση; Τους έδειξε ότι θα σεβαστεί τις σκέψεις τους ή τα ενδιαφέροντά τους; Οτι θα τους κατανοήσει, ότι θα αφιερώσει χρόνο σε αυτούς, θα αφουγκραστεί τις προτεραιότητές τους; Oτι θα τους βοηθήσει να βρουν τη λύση στο πρόβλημά τους;

Τα μέρη, είτε είναι ιδιώτες είτε είναι εκπρόσωποι επιχειρήσεων ή νομικών οντοτήτων, ήδη ζουν στρεσογόνο κατάσταση. Ύπάρχει διαφωνία ή έχει ξεκινήσει ήδη αντιδικία. Αλληλοαντιμετωπίζονται με καχυποψία και με ενισχυμένη δόση εχθρότητας. Η επικοινωνία είναι η αρχή του παντός.

Σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή του Πανεπιστημίου Northwestern, Stephen Golberg, οι βετεράνοι διαμεσολαβητές πιστεύουν ότι το χτίσιμο της αμοιβαίας συμπάθειας (rapport) είναι ο θεμέλιος λίθος μιας επιτυχημένης διαμεσολάβησης.

Ποιότητες και δεξιότητες του διαμεσολαβητή:

• Εμπιστοσύνη – Εμπιστευτικότητα – Εχεμύθεια: Ο καλός, ο άξιος διαμεσολαβητής εμπνέει εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του, ήδη από την πρώτη επαφή. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες στην διαδικασία θέλουν να νοιώσουν βαθιά ότι ο διαμεσολαβητής θα κρατήσει όλες τις συζητήσεις εμπιστευτικές και ότι θα μεταφέρει μόνο όσα πρέπει ή όσα του επιτρέψει το κάθε μέρος, στο άλλο, προκειμένου να φθάσουν στην συμφωνία. Αν δεν νοιώσουν αυτή την ποιότητα δεν πρόκειται να ανοιχτούν, και η διαδικασία θα αποτύχει.

• Προσήνεια και κατανόηση: Ο καλός και κατάλληλος διαμεσολαβητής, είναι εκείνος που δείχνει φιλικός, με

Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια LL.M. Διαμεσολαβήτρια I.M.I.

κατανόηση και σεβασμό. Αυτός που δείχνει ότι θα ακούσει προσεκτικά, θα αποδεχθεί τα συναισθήματα και δεν θα κατακρίνει. Η αίσθηση του χιούμορ στον διαμεσολαβητή συμβάλλει στο χτίσιμο της αλληλεπίδρασης θετικών διαύλων επικοινωνίας μεταξύ αυτού και των μερών. Ακόμη, ο αισιόδοξος διαμεσολαβητής κάνει τα μέρη να νοιώσουν ανακούφιση και να ακουμπήσουν πάνω του.

• Ανταπόκριση και Αφοσίωση: Τα μέρη θέλουν να νοιώσουν ότι ο Διαμεσολαβητής τους αφιερώνει χρόνο, προετοιμάζεται, ακούει, ρωτάει, έχει γρήγορα αντανακλαστικά και σπιρτάδα, αντιλαμβάνεται αμέσως όσα ακούει, καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να υπάρξει θετική έκβαση.

• Ουδετερότητα και Αμεροληψία: Ενώ ο διαμεσολαβητής δείχνει και είναι προσιτός, πρέπει να παραμείνει ουδέτερος παρά τις προκλήσεις που πρόκειται να δεχθεί και να διεξάγει τη διαδικασία με απόλυτη ισορροπία μεταξύ των μερών. Να μην δείξει τις δικές του προκαταλήψεις, αλλά να αφουγκραστεί τα συναισθήματα των μερών χωρίς να επηρεαστεί από αυτά, να οδηγήσει τα μέρη να εντοπίσουν ρεαλιστικές προσεγγίσεις στην επίλυση, φωτίζοντάς τους τις ευκαιρίες. Και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά, ουδετερότητα και αμεροληψία, ενισχύουν την εμπιστοσύνη.

Όλες οι ποιότητες αυτές του διαμεσολαβητή πρέπει να φανούν στο πρόσωπό του, ήδη από την πρώτη επαφή, από την πρώτη συνάντηση που έχει με τα μέρη και τους Δικηγόρους τους. Μόνο ο άνθρωπος-διαμεσολαβητής με αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι ικανός να χτίσει γέφυρες, είναι άξιος για να του δοθεί από τα μέρη ο ρόλος αυτός. Η αξία αυτών αναμφισβήτητη, αφού αποτελούν και τυπικά, απαιτήσεις που διαπνέουν όλο τον Ν. 4640/2019, ήδη από το άρθρο 2 παρ.3 («…ο Δ. αναλαμβάνει να διαμεσολαβήσει με αποτελεσματικό και αμερόληπτο τρόπο, διευκολύνοντας τα μέρη….») αλλά και στα αρθρ. 13 και 16. Συναποτελούν και τις εγγυήσεις για μια δίκαιη διαδικασία. ■

Ιωάννα Ν. Λαγουμίδου

Το μέλλον των ΣΔΙΤ στην Ευρώπη

Θεωρούμενες ένας έξυπνος και αποτελεσματικός τρόπος για την πραγματοποίηση επενδύσεων, οι ΣΔΙΤ έχουν καταστεί χρήσιμο εργαλείο στην Ευρώπη σε τομείς, όπως οι μεταφορές, το περιβάλλον

και η εκπαίδευση, όμως η αξιολόγησή τους τόσο στο προσυμβατικό στάδιο

όσο και αναφορικά με τη βιωσιμότητα του έργου είναι ένα περίπλοκο εγχείρημα που συχνά επηρεάζει την έγκαιρη υλοποίησή τους.

Της Αλεξιάννας Τσότσου

και η αξιολόγησή τους στην Ελλάδα

ύμφωνα με την προσφάτως δημοσιευθείσα έκθεση

του Ευρωπαϊκού Κέντρου Τεχνογνωσίας σε

θέματα ΣΔΙΤ, η συνολική αξία των συμπράξεων

ιδιωτικού και δημοσίου τομέα έφτασαν το

2022 τα 9,8 δισ. ευρώ στην ευρωπαϊκή αγορά.

Πρόκειται, συνεπώς, για έναν τρόπο ανάπτυξης

έργων που κερδίζει ολοένα μεγαλύτερο έδαφος

στην ευρωπαϊκή αγορά, αφού αδιαμφισβήτητα

παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα.

Το μέλλον, ωστόσο, των ΣΔΙΤ τόσο στην ΕΕ όσο

και ειδικότερα στην Ελλάδα είναι αντιμέτωπο με

ποικίλες προκλήσεις. Επηρεαζόμενες βαθύτατα

από την οικονομία αλλά και την ποιότητα του κρατικού μηχανισμού, οι συμπράξεις ιδιωτικού

και δημοσίου τομέα είναι ευκαιρία ανάπτυξης

και βελτίωσης κρίσιμων υποδομών, όμως

ταυτόχρονα η αξιολόγησή τους, η οποία είναι

άμεσα συνυφασμένη με την επιτυχή ολοκλήρωσή τους, είναι πολύπλοκη και σχετίζεται με

ποικίλες παραμέτρους.

Δρ. Ιωάννης Καπτάνης

Partner, Koutalidis Law Firm

«Βασικός πυλώνας του ελέγχου δέουσας επιμέλειας σε έργα ΣΔΙΤ θα πρέπει

να είναι η εξέταση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και η επίλυση τυχόν πολεοδομικών ζητημάτων των ακινήτων του έργου, καθώς και η επιβεβαίωση της ύπαρξης και της μη προσβολής των απαραίτητων αδειών του. Εξάλλου, κρίσιμη είναι η επιβεβαίωση ότι η Σύμβαση Σύμπραξης ρυθμίζει με ικανοποιητικό τρόπο ζητήματα που έχουν σημασία για την οικονομική βιωσιμότητα του έργου και τα οποία ενδέχεται να επηρεάσουν τη χρηματοδότησή του. Ενδεικτικά, ιδιαίτερης προσοχής πρέπει να τύχει ο έλεγχος των συμβατικών ρυθμίσεων για ενδεχομένως

απαιτούμενες απαλλοτριώσεις, η κατανομή του ρίσκου σε περίπτωση προϋφιστάμενης ρύπανσης και αποκάλυψης

Η συγκεκριμένη έκθεση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι πέρα από ορισμένες προφανείς παρατηρήσεις καταλήγει και σε κάποια αξιοπρόσεκτα συμπεράσματα. Έτσι, αναφορικά με την αξία των έργων ΣΔΙΤ στην Ευρώπη, όπως είναι αναμενόμενο, η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο ηγήθηκαν τη χρονιά που μας πέρασε στον συνολικό αριθμό των συμφωνιών που συνήφθησαν, με τη Γαλλία μάλιστα να αγγίζει από μόνη της τα 4,2 δισ. ευρώ και με σημαντική

αύξηση από το 2021 (1,6 δισ. ευρώ). Όμως, είναι αξιοσημείωτη η αναφορά στα έργα

που βρίσκονται σε εξέλιξη, μιας και εκεί οι

άλλες δύο χώρες βρίσκονται αρκετά πίσω. Στις

πρώτες τρεις θέσεις βρίσκονται η Γαλλία (50 έργα), η Ιταλία (32 έργα) και η Ελλάδα (28 έργα).

Η Ελλάδα, δε, έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια σύμφωνα με την εν λόγω έκθεση σημαντική

πρόοδο στην αύξηση των έργων που έχουν προκηρυχθεί, κάτι που ελέγχεται από τη δημοσίευση της προκήρυξης στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, αυτή η επιτυχία, που απηχεί την ικανότητα της χώρας να συνδυάζει την κρατική με την ενωσιακή χρηματοδότηση, δεν έχει αποτυπωθεί στον αριθμό των έργων που έχουν ολοκληρωθεί, αφού τα περισσότερα δεν έχουν ακόμα οδηγηθεί σε οικονομικό κλείσιμο.

αρχαιοτήτων, καθώς και η κατανομή του κινδύνου της χειροτέρευσης της κατάστασης των υφιστάμενων στοιχείων του έργου μεταξύ της ημερομηνίας υποβολής προσφοράς και της ημερομηνίας θέσης σε ισχύ της Σύμβασης Σύμπραξης. Τέλος, κρίσιμος είναι ο ενδελεχής έλεγχος σε ζητήματα που επηρεάζουν άμεσα την ελκυστικότητα του έργου για τους υποψήφιους δανειστές, όπως, ζητήματα εν γένει κατανομής των κινδύνων στη Σύμβαση Σύμπραξης και ζητήματα αποζημιώσεων, ιδίως σε περίπτωση καταγγελίας της Σύμβασης Σύμπραξης ή μεταβολής νομοθεσίας."»

Οι τομείς στους οποίους αναπτύσσονται έργα ΣΔΙΤ στην Ευρώπη απηχούν τη γενικότερη στοχοπροσήλωση της ΕΕ στη βελτίωση των υποδομών και την προστασία του περιβάλλοντος. Ειδικότερα, το 2022 ο τομέας των μεταφορών παρέμεινε ο μεγαλύτερος όσον αφορά την αξία των έργων, αφού άγγιξε τα 5,2 δισ. ευρώ, ενώ αυξήθηκε και ο αριθμός των έργων που έφτασαν σε οικονομικό κλείσιμο (17 έργα έναντι 16 το 2021). Ο δεύτερος πιο ενεργός τομέας ήταν αυτός του περιβάλλοντος με 10 ολοκληρωμένα έργα συνολικής αξίας 1,3 δισ. ευρώ, τρίτος ο τομέας της εκπαίδευσης (8 έργα αξίας 910 εκατ. ευρώ) και ακολούθησαν

ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης (3 έργα με συνολική αξία 509 εκατ. ευρώ) και ο τομέας των τηλεπικοινωνιών (3 έργα με συνολική αξία 231 εκατ. ευρώ).

Ένα αξιοπρόσεκτο συμπέρασμα της ανωτέρω έκθεσης είναι ότι τα έργα ΣΔΙΤ που φτάνουν σε οικονομικό κλείσιμο δεν είναι τόσα πολλά

Τα συμπεράσματα της Έκθεσης του Ευρωπαϊκού Κέντρου Τεχνογνωσίας ΣΔΙΤ

Νομική αξιολόγηση και δέουσα επιμέλεια

_IN THE SPOTLIGHT

όσα θα ανέμενε κανείς σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Μάλιστα, παρατηρείται δυστοκία τόσο στην προ-

κήρυξη των έργων όσο και στην ολοκλήρωσή τους.

Αυτός είναι, άλλωστε, και ο λόγος που θεωρείται

σημαντική επιτυχία για την Ελλάδα το γεγονός

ότι έχουν αυξηθεί σημαντικά οι προκηρύξεις

συμβάσεων ΣΔΙΤ, όμως οπωσδήποτε η επιτυχία

αυτή θα κριθεί καλύτερα τα επόμενα χρόνια με

τον αριθμό των έργων που θα φτάσουν σε οικονομικό κλείσιμο.

Αυτή η δυστοκία εξαρτάται από ποικίλους

παράγοντες, όμως σίγουρα έχει τη σημασία του

και το γεγονός ότι η διαδικασία της νομικής

αξιολόγησης των συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη σε όλα

τα στάδιά της. Και αυτό επειδή έχει να λάβει

υπόψη ένα ιδιαίτερα ευρύ νομικό πλαίσιο που περιλαμβάνει νομοθεσίες από σχεδόν κάθε κλάδο του δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου.

Αρχικά, στο στάδιο της προκήρυξης του διαγωνισμού και ακόμα περισσότερο της κατακύρωσής του, είναι σκόπιμο να εξεταστεί η εξουσιοδοτική νομοθεσία για τις ΣΔΙΤ αλλά και η αρμοδιότητα της αναθέτουσας αρχής. Πρόκειται για ένα κρίσιμο ζήτημα που αφορά την αρμοδιότητα όχι μόνο προκήρυξης του διαγωνισμού, αλλά και έγκρισης των σταδίων του έργου, όπως και της συνολικής αξιολόγησής του. Η τυχόν εμπλοκή ρυθμιστικής αρχής τόσο κατά την προκήρυξη του διαγωνισμού όσο και στα επόμενα βήματα της σύμβασης περιπλέκει τα πράγματα, καθώς πρέπει να εξεταστούν τα όρια της εξουσίας της και η αποτύπωσή τους στους όρους του διαγωνισμού.

Το κρισιμότερο, πάντως, στάδιο στη δέουσα επιμέλεια είναι η εποπτεία του ισχύοντος νομικού πλαισίου, η οποία περιλαμβάνει τον εντοπισμό και την ανάλυση όλων των κανονιστικών πτυχών που επηρεάζουν το περιεχόμενο και την εξέλιξη του έργου. Πρόκειται, καταρχήν, για τον ν. 3389/2005, ο οποίος επιβάλλει συγκεκριμένα εννοιολογικά χαρακτηριστικά, προϋπολογιζόμενο κόστος, τύπο χρηματοδότησης και ανάληψης του κινδύνου, διαδικασία επίλυσης διαφορών και υποχρεώσεις στον ιδιώτη. Επικουρικά, λαμβάνεται υπόψη και ο ν. 4782/2021 για τις δημόσιες συμβάσεις, δεδομένου ότι οι ΣΔΙΤ παρουσιάζουν

κοινά χαρακτηριστικά με διάφορους τύπους δημοσίων συμβάσεων, όπως οι συμβάσεις παραχώρησης, και συνεπώς ο εν λόγω νόμος τις αφορά κυρίως κατά το προσυμβατικό στάδιο.

Περαιτέρω, ένα αρκετά περίπλοκο ζήτημα είναι το ιδιοκτησιακό, δεδομένου ότι πρόκειται για

δημόσιο περιουσιακό αγαθό, του οποίου η κυριότητα ή κατοχή ενδεχομένως παραχωρηθεί στον ιδιώτη ανάλογα και με τους όρους του διαγωνισμού. Πράγματι, σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει υποχρέωση της αναθέτουσας αρχής να μεταβιβάσει εμπράγματα δικαιώματα στον ιδιώτη, ώστε να μπορεί αυτός να προχωρήσει στην υλοποίηση του έργου, και στη συνέχεια πιθανώς να προβλέπεται η επαναμεταβίβαση αυτών στο δημόσιο. Επομένως, απαιτείται έλεγχος της χρήσης γης και των υφιστάμενων περιουσιακών στοιχείων, καθώς είναι πιθανή η περίπτωση παράλληλων αξιώσεων, κάτι που συμβαίνει συχνά σε χώρες με πολύπλοκα συστήματα ιδιοκτησίας, όπως η Ελλάδα. Άλλωστε, η κατοχή ή η κυριότητα της αναθέτουσας αρχής σε κινητά ή ακίνητα πράγματα δεν εξασφαλίζει απόλυτα τον ιδιώτη, αφού θα πρέπει να επιβεβαιωθεί η δυνατότητά τους να μεταβιβαστούν σύμφωνα με την εξουσιοδότηση

που έχει λάβει η αρχή και τον χαρακτηρισμό του πράγματος ως κοινόχρηστου.

Πέρα, όμως, από τα δικαιώματα του δημοσίου, πρέπει να εξεταστούν και εμπράγματα δικαιώματα άλλων χρηστών, όπως για παράδειγμα κατά την κατασκευή οδικού έργου, όπου πρέπει να ληφθούν υπόψη ζητήματα κυριότητας επί αγωγών, καλωδίων κλπ. Σε έργα μεγάλου βεληνεκούς, χρειάζεται συχνά να χρησιμοποιηθούν εγκαταστάσεις τρίτων, οπότε είναι απαραίτητη η εξασφάλιση της άδειάς τους και του δικαιώματος πρόσβασης. Και φυσικά, στην περίπτωση που είναι απαραίτητη η αναγκαστική απαλλοτρίωση εκτάσεων, το κατά πόσον αυτή έχει προχωρήσει και έχουν καταβληθεί οι αποζημιώσεις είναι καθοριστικό για την εξέλιξη και το χρονοδιάγραμμα του έργου.

Οι απαιτήσεις της περιβαλλοντικής και εργατικής νομοθεσίας είναι, τέλος, ένα σημαντικό κεφάλαιο κατά τη μελέτη του ισχύοντος νομικού

απονομής

δικαιοσύνης μέσω Συμπράξεων Δημοσίου

και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ)

Oι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ)

παρουσιάζουν σαφή πλεονεκτήματα σε σχέση με την «κλασική» διαδικασία των δημοσίων συμβάσεων. Χαρακτηριστικά, τα έργα που υλοποιούνται μέσω ΣΔΙΤ παρουσιάζουν ταχύτερη έναρξη λειτουργίας, καθώς η ροή πληρωμών εκκινεί κατά την έναρξη

της λειτουργίας, ενώ ο δημόσιος

φορέας δεν επιβαρύνεται άμεσα

με διάθεση ιδίων πόρων, ούτε με δανεισμό για την εκτέλεση

του έργου. Η ταχύτερη έναρξη λειτουργίας ενισχύεται και από

την εφαρμογή σειράς μηχανισμών

αποφυγής καθυστερήσεων αναφορικά με την έκδοση αδειών, την

Managing

έγκριση των ΜΠΕ, την διενέργεια απαλλοτριώσεων και την έγκριση των αρχαιολογικών υπηρεσιών.

Επιπλέον, στις ΣΔΙΤ πραγματοποιείται καλύτερη κατανομή κινδύνων, με ανάληψη από τα μέρη εκείνων που είναι σε θέση να διαχειριστούν καλύτερα, ενώ διατηρείται το οικονομικό κίνητρο του ιδιώτη σε όλη τη διάρκεια του σχεδιασμού, της κατασκευής, της συντήρησης και της λειτουργίας του έργου.

Έχουμε τη χαρά και την τιμή, η δικηγορική μας εταιρεία να υποστηρίζει νομικά δύο μεγάλα έργα ΣΔΙΤ με αντικείμενο την αναβάθμιση των υποδομών απονομής δικαιοσύνης, παρέχοντας εξειδικευμένες υπηρεσίες από την έναρξη έως και την ολοκλήρωση της διαδικασίας σύμπραξης.

Πρόκειται για το έργο «Κατασκευή κτηρίου Πρωτοδικείου και Εισαγγελίας Αθηνών» που περιλαμβάνεται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0.» το οποίο, με απόφαση της Κυβερνητικής Επιτροπής Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας, εντάχθηκε στο Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Συμβάσεων Στρατηγικής Σημασίας, με Αναθέτουσα Αρχή το Ύπουργείο Δικαιοσύνης και Διενεργούσα Αρχή το Τ.Α.Ι.ΠΕ.Δ..

Το έργο, με απόφαση της Διυπουργικής Επιτροπής ΣΔΙΤ, εντάχθηκε στις διατάξεις του ν. 3389/2005, ώστε να υλοποιηθεί μέσω ΣΔΙΤ. Η σύμπραξη αφορά στη χρημα-

Partner, NK Law Firm _ INFO

Partner, NK Law Firm

τοδότηση, μελέτη, κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση των κτηριακών υποδομών που θα στεγάσουν το Πρωτοδικείο και την Εισαγγελία Αθηνών για διάστημα εικοσιπέντε (25) ετών. Η κατασκευή του έργου αφορά στην ανέγερση νέων κτηριακών υποδομών για τις ανάγκες του Πρωτοδικείου Αθηνών επιφάνειας 40.000 τ.μ. και στην ανέγερση νέων κτηριακών υποδομών για τις ανάγκες της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών επιφάνειας 10.000 τ.μ. επί των οδών Κυρίλλου Λουκάρεως, Κάλβου, Αν. Δέγλερη και Λεωφόρου Αλεξάνδρας.

Το δεύτερο έργο είναι η «Ανέγερση Δικαστικών Μεγάρων Λαμίας, Βόλου και νέας πτέρυγας Δικαστικού Μεγάρου Καρδίτσας και η ανακατασκευή υφιστάμενου Δικαστικού Μεγάρου Τρικάλων και συντήρηση και διαχείριση αυτών μέσω ΣΔΙΤ», του οποίου η υλοποίηση μέσω ΣΔΙΤ εγκρίθηκε από το Ύπουργείο Ύποδομών και Μεταφορών με αντικείμενο τη μελέτη, χρηματοδότηση, κατασκευή, ανακατασκευή, ασφάλιση, διαχείριση και συντήρηση του έργου για διάστημα τριάντα (30) ετών.

Οι ΣΔΙΤ, λοιπόν, αποτελούν πλέον έναν άκρως πρόσφορο και αποτελεσματικό τρόπο αναβάθμισης των υποδομών, εν προκειμένω των υποδομών απονομής δικαιοσύνης και συμβάλλουν καθοριστικά στην στρατηγική δημιουργίας σύγχρονων δικαστικών κτιρίων, αναγκαίο παράγοντα για την επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης. ■

Oμήρου 34, 106 72, Αθήνα

Τ: (+30) 210 3611 225

E: info@kanell.gr

W: www.kanell.gr

Η

αναβάθμιση των υποδομών

Nικόλας

Κανελλόπουλος Dr. Γεώργιος

Πατρίκιος

_IN THE SPOTLIGHT

πλαισίου. Αναφορικά με την πρώτη, ισχύουν

ανάλογα με την τοποθεσία, τον χωροταξικό σχεδιασμό και τον τύπο του έργου διαφορετικές

περιβαλλοντικές εγκρίσεις, εκτός από τις γενικώς ισχύουσες όπως η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ενώ βεβαίως λαμβάνονται υπόψη και τυχόν απαγορεύσεις που μπορεί να μην έχουν συνυπολογιστεί από την αναθέτουσα αρχή.

Αναφορικά με την εργατική νομοθεσία, το τοπίο στις ΣΔΙΤ είναι αρκετά περίπλοκο, δεδομένου

ότι δεν εφαρμόζονται μόνο οι διατάξεις του ατομικού και συλλογικού εργατικού δικαίου περί ωραρίου, υπερωριών, ασφάλισης, απολύσεων και αποζημιώσεων, υγείας και ασφάλειας στην εργασία, αλλά και το εργασιακό καθεστώς που ισχύει για τους δημοσίους υπαλλήλους. Αν, για παράδειγμα, οι υπάλληλοι του δημόσιου φορέα συνεχίσουν να εργάζονται στις εγκαταστάσεις που παραχωρούνται στον ιδιώτη για την υλοποίηση του έργου, τότε πρέπει να εξεταστούν ζητήματα, όπως η δυνατότητα απόσπασής τους σε ιδιωτικό φορέα, η υποχρέωση συλλογικής διαβούλευσης, συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις, αμοιβές κλπ.

Σκοπιμότητα και βιωσιμότητα

του έργου

Το τρίτο στάδιο στη νομική αξιολόγηση του έργου, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί μια αυτόνομη διαδικασία που περιλαμβάνει και οικονομικές παραμέτρους, είναι ο σχεδιασμός του με βάση τα προσδοκώμενα οφέλη από αυτό. Πρόκειται, δηλαδή, για τη συνεκτίμηση διαφόρων πτυχών της διαδικασίας υλοποίησης και λειτουργίας του έργου, συμπεριλαμβανομένων και των νομικών επιπτώσεών του, έτσι ώστε να διαπιστωθεί η βιωσιμότητα και η απόσβεση των κεφαλαίων που θα δαπανηθούν.

Νομικά ζητήματα που άπτονται της εμπορικής βιωσιμότητας της σύμπραξης είναι τόσο η δυνατότητα και το ύψος τραπεζικού δανεισμού όσο και η σκοπιμότητα του επιλεγμένου τύπου δημόσιας στήριξης και εγγυήσεων. Άλλωστε, σε οποιαδήποτε διαδικασία ελέγχου και δέουσας επιμέλειας είναι απαραίτητο να γίνει μια ολοκληρωμένη συνεκτίμηση όλων των πτυχών δανεισμού, συμπεριλαμβανομένης της εμπράγματης εξασφάλισης των δανειστών, τυχόν προνομίων και ρευστοποίησης σε περίπτωση πτώχευσης. Στο χρηματοοικονομικό μοντέλο λαμβάνονται υπόψη και φορολογικά και λογιστικά θέματα, όπως η παροχή φορολογικών απαλλαγών, ειδικά κίνητρα για τις άμεσες επενδύσεις αλλά και περιορι-

σμοί στις κρατικές ενισχύσεις σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο ανταγωνισμού.

Εκτός, όμως, από την ιδιωτική και δημόσια στήριξη του έργου, σημαντική παράμετρος στην αξιολόγηση και την εκτίμηση της πορείας μιας ΣΔΙΤ αποτελεί και η δυνατότητα χρέωσης των τελικών χρηστών, ανάλογα φυσικά με το είδος της υποδομής. Στην Ελλάδα υπάρχουν ποικίλοι περιορισμοί σε αυτή τη δυνατότητα, η οποία κατά βάση ρυθμίζεται από το νομικό πλαίσιο για την ανάθεση και εκτέλεση συμβάσεων παραχώρησης έργων και υπηρεσιών (Οδηγία 2014/23 όπως ενσωματώθηκε στην έννομη τάξη με τον ν. 4413/2016). Ιδιαίτερης σημασίας είναι οι πιθανοί περιορισμοί στο ύψος της αμοιβής, ο καθορισμός της από συγκεκριμένη ρυθμιστική αρχή, η αποζημίωση του παραχωρησιούχου σε περίπτωση διαφυγόντων κερδών (π.χ. λόγω ανωτέρας βίας) και η δυνατότητα είσπραξης από τον ιδιώτη με βάση τον Κώδικα Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων. Αντίστοιχα, εξετάζεται και η δυνατότητα ανάπτυξης παράπλευρων επιχειρήσεων (διαφήμιση, λιανικό εμπόριο, αναψυχή) και ο τύπος δικαιωμάτων που μπορούν να εκχωρηθούν στον ιδιωτικό τομέα.

Γίνεται, λοιπόν, σαφές το συμπέρασμα, στο οποίο καταλήγουν συχνά οι δικηγόροι που ασχολούνται με την πραγματοποίηση σημαντικών επενδύσεων, ότι η διαδικασία της νομικής συμβουλευτικής είναι κάτι πολύ παραπάνω από την ανάλυση και σύνθεση των συναφών νομοθετημάτων, αφού καλύπτει και ένα ευρύ κομμάτι της εκπόνησης στρατηγικής και business plan, καθιστώντας τον νομικό σύμβουλο συντελεστή του επιχειρείν. ■

8th Data Privacy & Protection Conference:

UNCHARTERED WATERS OR BUSINESS AS USUAL?

Το συνέδριο, το οποίο πραγματοποιήθηκε με χορηγούς τη ΔΕΠΑ Εμπορίας, τη Huawei, τη Microsoft και την TÜV Nord, με υποστηρικτή τη Sioufas & Associates Law Firm

και τιμητική υποστήριξη από την Ελληνική Ένωση Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων & Ιδιωτικότητας, σκιαγράφησε με τη συμβολή καταξιωμένων Ελλήνων και διεθνών εισηγητών το τοπίο της προστασίας προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας, όπως αυτό διαμορφώνεται στην τρέχουσα, ψηφιακή πραγματικότητα.

Της Αλεξιάννας Τσότσου

Αλεξάνδρα Βαρλά

Tο συνέδριο, το οποίο έλαβε χώρα στις 31 Μαΐου, συντόνισαν η Αλεξάνδρα Βαρλά, Δικηγόρος LL.M, Editor-in-chief & Head Of Business Unit “Lawyer” Boussias και ο Παναγιώτης Μαρκέτος, Business Editor, οι οποίοι χαιρέτισαν τους παριστάμενους και παρουσίασαν τη θεματική του συνεδρίου, ακολουθούμενοι από την πρώτη παρουσίαση του Δρ. Γρηγόρη Λαζαράκου.

Οι δύο όψεις της χρήσης

των social media στις εκλογές:

Εργαλείο διαλόγου με το εκλογικό

σώμα ή χειραγώγησής του;

Ο Δρ. Γρηγόρης Λαζαράκος, Δικηγόρος παρ’ Αρείω

Πάγω, Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων στη Βουλή

των Ελλήνων, προσέγγισε το ζήτημα της χρήσης των

social media στις εκλογές, τονίζοντας την ευρεία χρήση τους στην πολιτική επικοινωνία. Από τη μία, η φωτεινή όψη των social media είναι ότι λειτουργούν ως εργαλείο διαλόγου με το εκλογικό σώμα, όμως η σκοτεινή πλευρά ξεκινάει από τη στόχευση βάσει των παρεχόμενων από τον χρήστη δεδομένων και γίνεται ακόμα πιο προβληματική με τη στόχευση της πολιτικής

διαφήμισης βάσει των συναγόμενων δεδομένων, όπου εξάγονται συμπεράσματα για τις πολιτικές πεποιθήσεις του χρήστη μέσω συνδυασμού δεδομένων, όπως η ηλικία, τα ενδιαφέροντα και η κατοικία. Ακόμα πιο επικίνδυνη είναι η χρήση αυτοματοποιημένων και απατηλών μεθόδων (“computational propaganda”), ενώ στο πλαίσιο αυτό έγινε αναφορά και στο σκάνδαλο Facebook – Cambridge Analytica. Τέλος, ο ομιλητής αναφέρθηκε και στα bots που συχνά χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση της διαδικτυακής προπαγάνδας και των εκστρατειών μίσους, αλλά και στα fake news, τα οποία, αν και έχουν γίνει νομοθετικές ενέργειες για την καταπολέμησή τους, παραμένουν ακόμα σημαντικό πρόβλημα στα social media.

International cooperation for protected cross-border data flows Στη συνέχεια, το λόγο έλαβε ο Thomas Boué, Director General, Policy – EMEA, BSA | The Software Alliance, ο οποίος παρουσίασε το ζήτημα της διασυνοριακής συνεργασίας για τις προστατευόμενες διασυνοριακές ροές δεδομένων, εκφράζοντας την άποψη ότι το πρόβλημα δεν είναι η πρόσβαση των εταιρειών στα δεδομένα, αλλά η πρόσβαση τρίτων κυβερνήσεων και η απουσία ξεκάθαρου νομοθετικού πλαισίου. Έπειτα, ο ομιλητής αναφέρθηκε στο Εκτελεστικό Διάταγμα 14086 του Οκτωβρίου 2022 στις ΗΠΑ, αλλά και τις αρχές του ΟΟΣΑ για την αξιόπιστη κυβερνητική πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα, ενώ έκλεισε την ομιλία του με τον σχολιασμό της πρόσφατης Συνόδου Κορυφής των G7 στη Χιροσίμα, όπου συμφωνήθηκε η έγκαιρη δημιουργία διεθνούς πλαισίου για την ελεύθερη ροή δεδομένων με εμπιστοσύνη (DFFT).

Dark Patterns in Privacy:

How to detect them and switch to fair patterns by design

Στην επόμενη παρουσίαση, ο Scott LaMunyon, Legal Counsel, Amurabi, επεσήμανε το πρόβλημα της τυφλής συγκατάθεσης των χρηστών, η οποία δεν βασίζεται σε πραγματική κατανόηση ούτε σε έλεγχο από μέρους τους. Στόχος, επομένως, είναι η δημιουργία πολιτικών ιδιωτικότητας που βοηθούν τους χρήστες στην κατανόηση και ενισχύουν την εμπλοκή τους. Με βάση αυτόν τον στόχο, ο κ. LaMunyon ανέδειξε συγκεκριμένα projects που έχει αναλάβει η Amurabi ως εταιρεία legal design και τα οποία σχεδίασαν πολύπλοκα νομικά κείμενα σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων σε απλές δομές που εγγυώνται την πραγματική συμμόρφωση των οργανισμών και τη συγκατάθεση των χρηστών. Μάλιστα, στην παρουσίασή του παρείχε συγκεκριμένες αρχές και μεθοδολογία για τη δημιουργία

δίκαιων και διαφανών προτύπων που δεν χειραγωγούν τον χρήστη.

Δρ. Γρηγόρης Λαζαράκος

Thomas Boué

Scott LaMunyon

Cybersecurity legal and regulatory landscape–challenges & opportunities

Ο Michael Haggar, Sr. Security Technical Specialist at Microsoft και ο Nikolaos Gargalis, Cybersecurity, Data Protection & Privacy Manager at EY, παρουσίασαν το report που συνέθεσαν οι δύο εταιρείες σχετικά με το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο για την κυβερνοασφάλεια. Στο report παρέχεται μια ολοκληρωμένη ανάλυση του εν λόγω πλαισίου στην Ελλάδα και την ΕΕ με παράλληλο προσδιορισμό των προκλήσεων που καλείται να αντιμετωπίσει κάθε οργανισμός ως προς τη συμμόρφωσή του με αυτό. Επιπλέον, η έκθεση περιλαμβάνει και τα αποτελέσματα ερωτηματολογίου σε 15 εταιρείες που ηγούνται στον κλάδο τους και εκφράζουν τους προβληματισμούς τους για το κανονιστικό πλαίσιο και τις προκλήσεις της τεχνολογίας στη λειτουργία τους. Οι δύο ομιλητές έκλεισαν την ομιλία τους με την παρουσίαση των λύσεων που προσφέρουν η Microsoft και η EY ως προς την κυβερνοασφάλεια.

Panel Discussion: Ποιες είναι

οι προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην προστασία

της ιδιωτικότητας και πώς

διαμορφώνεται ο ρόλος του DPO στην ψηφιακή εποχή;

την Προστα-

Aπό αριστερά: Κική Τσουρού, Σπύρος Τάσσης, Χαράλαμπος Αλεβιζόπουλος

σία Προσωπικών Δεδομένων και Ιδιωτικότητας, και συμμετείχαν η Κική Τσουρού, Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ ΑΕ, μέλος (ISC)2 Ηellenic Chapter, και ο Χαράλαμπος Αλεβιζόπουλος, DPO, Optima bank, τονίστηκε η ανάγκη να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στις δύο αντίρροπες δυνάμεις, από τη μία τη συμμόρφωση των εταιρειών στο κανονιστικό πλαίσιο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και από την άλλη την αξιοποίηση αυτών των δεδομένων, και μάλιστα σε μια εποχή με τη σημαντική πρόκληση της τεχνητής νοημοσύνης. Η κ. Τσουρού σκιαγράφησε τον ρόλο του DPO στη σύγχρονη Ευρώπη ως αρκετά περίπλοκο, με δεδομένο ότι 5 χρόνια μετά την εφαρμογή του GDPR γίνεται η μετάβαση από το data protection στο data governance με πληθώρα νομοθετημάτων, για τα οποία ο υπεύθυνος προστασίας δεδομένων πρέπει να ενημερώνεται συνεχώς. Αντιστοίχως, ο κ. Αλεβιζόπουλος επεσήμανε τον ρόλο του DPO ως συνδετικού κρίκου ανάμεσα στη ρυθμιστική αρχή και τον οργανισμό στον οποίο εργάζεται, μια πρόκληση που ενισχύεται με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης.

Περαιτέρω, αναφορικά με τη συμμόρφωση της αγοράς στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, η κ. Τσουρού τόνισε τη σημασία της ανθρώπινης εποπτείας από εξειδικευμένο προσωπικό καθ’ όλη τη λειτουργία των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, έτσι ώστε να αποδειχθεί ότι ο άνθρωπος μπορεί να τιθασεύσει τις μηχανές, ενώ ο κ. Τάσσης αναφέρ-

_LAWYER EVENTS

Στέλλα Κάσδαγλη

Νικόλας Κανελλόπουλος

θηκε στον ν. 4961/2022, την υποχρέωση εκτίμησης αντικτύπου της τεχνητής νοημοσύνης στα ανθρώπινα δικαιώματα και την συνεπαγόμενη αύξηση της πολυπλοκότητας του ρόλου του DPO. Σχετικώς, ο κ. Αλεβιζόπουλος θεωρεί ότι οι υπεύθυνοι προστασίας δεδομένων οφείλουν ηθικά να συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία ως εγγυητές της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ως προς τους κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης στην ιδιωτικότητα, ο κ. Αλεβιζόπουλος εξήγησε ότι οι κίνδυνοι εξαρτώνται από το κατά πόσον θα ακολουθηθεί μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση, δεδομένου ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης γίνονται ολοένα εξυπνότερα και ακόμα και οι ίδιοι οι προγραμματιστές δεν μπορούν απόλυτα να ελέγξουν τη λειτουργία τους. Η κ. Τσουρού διευκρίνισε ότι ο άνθρωπος μπορεί να ελέγξει μόνο τα δεδομένα, με τα οποία τροφοδοτεί τη μηχανή, όμως είναι αντιμέτωπος με την αδιαφάνεια ως προς τον τρόπο με τον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη εξάγει συμπεράσματα, χάνοντας έτσι την επεξηγηματικότητα στη διαδικασία. Ωστόσο, το στοίχημα κατά την κ.

Τσουρού είναι να μην καταργήσουμε εντελώς την

τεχνητή νοημοσύνη στην προσπάθειά μας να προστατεύσουμε τα προσωπικά δεδομένα.

Ισότητα, τη Διαφορετικότητα και τη Συμπερίληψη

Στην παρουσίασή της, η Στέλλα Κάσδαγλη, Συνιδρύτρια Women On Top, European Women On Boards partner για την Ελλάδα, έθιξε το ζήτημα του ρόλου των δεδομένων στον σχεδιασμό δράσεων συμπερίληψης, δίνοντας μάλιστα ως παράδειγμα τις ευρωπαϊκές και διεθνείς πολιτικές που επιβάλλουν την αξιοποίησή

τους. Κατά την κ. Κάσδαγλη, ο GDPR περιπλέκει τον τρόπο, με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιηθούν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα σε εταιρικούς τομείς, όπως οι αμοιβές, οι προαγωγές, οι συμβάσεις και η υγεία και ασφάλεια. Το self-reporting, ως μηχανισμός παροχής τέτοιων δεδομένων, έχει το πρόβλημα του φόβου άνισης μεταχείρισης και στίγματος, οπότε θα πρέπει να ανευρεθούν καλές πρακτικές που θα ξεπεράσουν τέτοιου είδους εμπόδια, όπως για παράδειγμα τα ανωνυμοποιημένα δεδομένα, τα οποία ωστόσο έχουν υπέρ και κατά.

Secure AI for the Intelligent World

O Ιωάννης Σολωμάκος, Chief Security Officer, Huawei, Νότια Βαλκάνια, περιέγραψε τον λεγόμενο «ευφυή κόσμο», όπως αυτός θα έχει διαμορφωθεί το 2030 με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, και εξήγησε το πώς θα τεθούν όρια σε αυτή, έτσι ώστε η συλλογή δεδομένων να συμμορφώνεται με το νομικό πλαίσιο για την προστασία δεδομένων και μάλιστα σε διάφορους ρόλους στο εταιρικό γίγνεσθαι. Κλείνοντας, ο κ. Σολωμάκος θέλησε να αναδείξει και τις θετικές πτυχές της τεχνητής νοημοσύνης, παρουσιάζοντας το project για την προστασία των δασών από τις πυρκαγιές, το οποίο αξιολογεί πολύπλοκα δεδομένα για την έγκαιρη πρόληψη και παρέμβαση.

AI και Προσωπικά Δεδομένα.

Πού τέμνονται και πού χωρίζονται; Ο Νικόλας Κανελλόπουλος, Εκτελεστικός Διευθυντής, Ινστιτούτο για την Προστασία της Ιδιωτικής ζωής, των Προσωπικών Δεδομένων και την Τεχνολογία, αναφέρθηκε στη διασταύρωση τεχνητής νοημοσύνης και προσωπικών δεδομένων, αλλά και στην ανάγκη θέσπισης κανόνων στα αχαρτογράφητα νερά, όπου αναδύονται ποικίλοι κίνδυνοι. Η ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού στην τεχνητή νοημοσύνη και η αντιμετώπιση κοινωνικών διακρίσεων που ενδέχεται να προκύψουν από τα συστήματα AI αποτελούν βασικούς στόχους σε αυτό το πλαίσιο, οι οποίοι μπορούν να επιτευχθούν μέσω της διαφάνειας, της δικαιοσύνης, της καινοτομίας και της συνεργασίας

όλων των εμπλεκόμενων φορέων και κέντρων αποφάσεων.

Τα (νέα) δεδομένα στην

ChatGPT under the scrutiny

of the Italian DPA: lessons learnt

Στην επόμενη παρουσίαση, ο Antonio Racano, Senior Lawyer, Osborne Clarke, μίλησε για την απόφαση της ιταλικής Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα στις 30 Μαρτίου για τον περιορισμό της λειτουργίας του ChatGPT, επειδή παραβίαζε το κανονιστικό πλαίσιο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, εφόσον δεν υπήρχε συγκεκριμένη νομική βάση για τη συλλογή τους.

Την απόφαση αυτή ακολούθησε η απόφαση της 11ης Απριλίου, στην οποία καθορίζονταν συγκεκριμένες προϋποθέσεις για την επεξεργασία των δεδομένων από το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης. Τα κυριότερα συμπεράσματα που εξήχθησαν από τις αποφάσεις

είναι η δυσκολία εξασφάλισης των δικαιωμάτων των χρηστών, η ανάγκη ευαισθητοποίησής τους, αλλά και ότι τα μέτρα που σχετίζονται με την ηλικία τους παραμένουν ένα ανοιχτό ζήτημα. Ο ομιλητής, μάλιστα, θεωρεί αναμενόμενη τη διένεξη που προέκυψε ανάμεσα στην ιταλική ΑΠΔΠΧ και την OpenAI, καθώς η στρατηγική της Ιταλίας για την τεχνητή νοημοσύνη στοχεύει κυρίως στην προστασία των θέσεων εργασίας από την εξαφάνιση και όχι τόσο στην ανάπτυξη αυτού του τεχνολογικού τομέα.

Ο Γιώργος Λευθεριώτης, MSc, MBA, TÜV HELLAS (TÜV NORD), ξεκίνησε την παρουσίασή του με την επισήμανση των ολοένα αυξανόμενων απαιτήσεων συμμόρφωσης

και των πλεονεκτημάτων που προσφέρει η πιστοποίηση

στον τομέα της ιδιωτικότητας. Στη συνέχεια, περιέγραψε τους διαθέσιμους οδικούς χάρτες για αυτή την πιστοποίηση με συγκεκριμένη λίστα διεθνών και ευρωπαϊκών σχετικών πιστοποιητικών, όπως το GDPR (Art. 42/43) Certification και το PIMS (ISO 27001/27701), κάνοντας μάλιστα σύγκριση ανάμεσα στις δύο αυτές γνωστότερες πιστοποιήσεις με βάση τα πλεονεκτήματα, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία τους.

Δράσεις της Ηοmo Digitalis ενώπιον

της ΑΠΔΠΧ: Μία σύντομη επισκόπηση υποθέσεων σχετικά με Διατήρηση

Μεταδεδομένων, Βάσεις Βιομετρικών

Δεδομένων και Συστήματα ΤΝ

Ο Λευτέρης Χελιουδάκης, Δικηγόρος, Γραμματέας ΔΣ Homo Digitalis, αναφέρθηκε σε σημαντικές δράσεις της Homo Digitalis, όπως οι υποθέσεις για τα μεταδεδομένα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας, για την πρόσβαση της Ελληνικής Αστυνομίας στα βιομετρικά δεδομένα των χρηστών στα διαβατήρια, για τη χρήση καμερών από την ΕΛΑΣ σε δημόσιους χώρους

Λευτέρης Χελιουδάκης

και για την αναγνώριση προσώπου και την ταυτοποίηση δακτυλικών αποτυπωμάτων κατά τη διάρκεια του αστυνομικού ελέγχου. Οι εν λόγω υποθέσεις βρίσκονται στο στάδιο της έρευνας από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα ύστερα από καταγγελίες που πραγματοποιήθηκαν από τη Homo Digitalis για πιθανή παραβίαση του νομικού πλαισίου προστασίας των προσωπικών δεδομένων.

In This World of Ever-Mounting Surveillance, the Need to Preserve Our Privacy, Which Forms the Foundation of our Freedom, has Never Been Greater Στην τελευταία εισήγηση του συνεδρίου, η Dr. Ann Cavoukian, Ph.D., LL.D. (Hon.), M.S.M., Executive Director, Global Privacy & Security by Design Centre, σκιαγράφησε τα χαρακτηριστικά της ιδιωτικότητας, τονίζοντας ότι η ιδιωτικότητα δεν σχετίζεται με την ανάγκη του χρήστη να κρύψει κάτι, αλλά με τον έλεγχο στα προσωπικά του δεδομένα, την ελευθερία του και την κοινωνική ευημερία. Έπειτα, παρουσίασε τις 7 βασικές αρχές του Privacy by Design, ενός concept το οποίο έχει η ίδια δημιουργήσει ως εργαλείο ενσωμάτωσης των επιταγών της ιδιωτικότητας στις νέες τεχνολογίες και τις πρακτικές της ιδιωτικότητας. Οι τομείς εφαρμογής του, όπως η ίδια ξεκαθάρισε, είναι ευρείς και επεσήμανε ότι έχει σημαντικές ομοιότητες με τον GDPR και συμβάλλει στην έγκαιρη πρόληψη, μειώνοντας τους κινδύνους παραβίασης της προστασίας των δεδομένων. ■

Η πιστοποίηση της προστασίας προσωπικών δεδομένων: Εναλλακτικές & προοπτικές

Ό ΌΡΓΑΝΙΣΜΌΣ ΠΡΌΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΌΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΕ ΞΕΚΙΝΑ

ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ FRONTEX

Ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων (EDPS) δημοσίευσε έκθεση, η οποία βασίζεται σε έλεγχο που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2022 και σύμφωνα με την οποία η Frontex παραβιάζει το νομικό πλαίσιο περί προστασίας δεδομένων, καθώς δεν χειρίζεται σύννομα τα δεδομένα των μεταναστών κατά την επεξεργασία των ερωτηματολογίων πριν από την παράδοσή τους στη Europol. Πρόκειται για ανώνυμες και εθελοντικές συνεντεύξεις με στόχο τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις μεταναστευτικές ροές και την πρόληψη της λαθραίας διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων, όμως η έκθεση αναφέρει ότι ζητούνται πληροφορίες που καθιστούν τα πρόσωπα αναγνωρίσιμα, αλλά και ότι η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων δεν είναι επαρκής και αναγκαία ούτε υπόκειται στην απαραίτητη ανάλυση κινδύνου πριν διαβιβαστεί στην Europol. Ο EDPS έχει δώσει προθεσμία στη Frontex μέχρι το τέλος του 2023, για να επιλύσει τα ζητήματα επεξεργασίας, αποθήκευσης και προστασίας των δεδομένων.

Η MICROSOFT ΘΑ ΚΑΤΑΒΑΛΕΙ

Η Microsoft θα καταβάλει πρόστιμο 20 εκατ. δολαρίων, για να διευθετήσει τις κατηγορίες της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου των ΗΠΑ ότι συνέλεξε και διατήρησε

παράνομα τα δεδομένα των παιδιών που εγγράφηκαν, για να χρησιμοποιήσουν την κονσόλα βιντεοπαιχνιδιών Xbox.

Η επιτροπή κατηγόρησε τη Microsoft ότι συνέλεξε και διατήρησε τα δεδομένα χωρίς να ενημερώσει τους γονείς

ή να λάβει τη συγκατάθεσή τους, παραβιάζοντας τον

νόμο περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής των παιδιών

στο διαδίκτυο. Ο διακανονισμός πρέπει να εγκριθεί από ομοσπονδιακό δικαστήριο προτού τεθεί σε ισχύ.

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε ότι οι μεταρρυθμίσεις της Πολωνίας στον τομέα της δικαιοσύνης που έγιναν το 2019 παραβιάζουν τους νόμους της ΕΕ για την αποτελεσματική δικαστική προστασία, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και το κράτος δικαίου. Το δικαστήριο τάχθηκε υπέρ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία είχε εκκινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Πολωνίας. Το ΔΕΕ διαπίστωσε ότι διάφορες διατάξεις του νόμου για τη μεταρρύθμιση των δικαστηρίων της Πολωνίας παραβιάζουν τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η δημιουργία Πειθαρχικού Τμήματος του Ανώτατου Δικαστηρίου, η εξουσία που ανατίθεται στο έκτακτο τμήμα αναθεώρησης και δημόσιων υποθέσεων του Ανώτατου Δικαστηρίου, αλλά και παραβιάσεις της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των δικαστών. Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που η Πολωνία και η Επιτροπή έχουν διαφορές για ζητήματα κράτους δικαίου, καθώς τον Φεβρουάριο η Επιτροπή παρέπεμψε την Πολωνία

στο ΔΕΕ για μια σειρά αποφάσεων

του Συνταγματικού Δικαστηρίου

της Πολωνίας, οι οποίες, σύμφωνα

με την Επιτροπή, παραβίαζαν τις πολιτικές της ΕΕ για το κράτος δικαίου.

20 ΕΚΑΤ. ΔΟΛΑΡΙΑ ΓΙΑ

ΤΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ

ΜΕ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΣΎΛΛΟΓΗ

ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Το ΔΕΕ καταδίκασε

την Πολωνία

σχετικά με την ανεξαρτησία

της δικαιοσύνης στη χώρα

LAWYER

The Business Magazine

Μάιος - Ιούνιος 2023

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ

Eπικεφαλής της Διεύθυνσης

Νομικών Υπηρεσιών και Υπεύθυνος

Κανονιστικής

Συμμόρφωσης, Trastor AEEAΠ

Συμβάσεις PPAs την εποχή της πράσινης μετάβασης_σελ.18

Privacy in the era of ChatGPT_σελ.28

Ο νέος Κανονισμός για

τις ξένες επιδοτήσεις_σελ.38

Το μέλλον των ΣΔΙΤ

σε Ευρώπη και Ελλάδα_σελ.48