Witte Raaf

2 Ernst Bloch 'Kinderen worden alleen geboren, maar steeds met elkaar groot' 6 Basje Boer De luchten van Joanna Hogg 8 Thibault Desmet Alleen nog de ruimte: verhalen van Wim Cuyvers 1o Nadia de Vries Eeuwig verbonden: Unica Zürn en Hans Bellmer 13 Mary Wollstonecraft 'Is de man dus niet de tiran van de schepping?' 18 Jonas Mekas New Vork

&23-48

www.dewitteraaf.be

redetie #adilritrtie. Drn

Po«thus 142#- 100o russet I t.: 320)2 22.14.50-ml info@dewintert.he vilenertistre faargent- 1$sN 0774.8521 werehhjnt tweemandeder 14.poe. fgihekantoor Brussel t torrelaten gesloten verpakking Hrurelt 3/17

Alleingang (1)

In 2020. het jaar van de zelfisolatie. wordt een schrijver door een tijdschrift gevraagd mee te werken aan een artistiek onderzoeksproject met als onderwerp eenzaamheid. Hij zegt een essay van plusminus tweeduizend woorden toe. en nadat de subsidie is toegekend, gaat het razendsnel: de deadline is binnen enkele maanden. Hij levert zijn tekst op tijd in, net als twee andere essayisten. terwijl een beeldend kunstenaar een installatie op locatie maakt. Het contact verloopt via enkele bondige e-mails, zelfs 7..oom komt er niet aan te pas. Tijdens het samenwerken wordt er geen enkele blik gewisseld. geen enkel woord uitgespro-

ken. Een latere afspraak tussen de auteur en de kunste-

naar wordt niet in de agenda genoteerd en loopt spaak. Wel ontvangt de schrijver naast het afgesproken honorarium- een tijdelijk wachtwoord zodat hij alle teksten

na kan lezen achter de betaalmur.

In A History of Solitude (2020) beschrijft David Vincent het ontstaan van de term solitude in de achttiende eeuw. Waar eenzaamheid in de Verlichting als een gevaar werd gezien, of een religieuze aberratie (leven in afzondering en stilte), beschouwden de romantici haar als een zegen: als middel om tot jezelf te komen en een diepe vrijheid te ervaren. Alleen zijn werd een na te jagen privilege. Fay Bound Alberti verbindt in A Biography of Loneliness (2019) de opkomst van eenzaamheid als probleem met de toenemende secularisatie: zolang er een God was om je lot te wenden, kon je nooit volstrekt alleen zijn. Langdurige eenzaamheid heeft ernstige. ook fysieke gevolgen. Maar de oplossingen die worden aangereikt - losse gemeenschapsprojecten, in Engeland een heuse minister van eenzaamheid zijn symboolpolitiek, zolang ondertnssen doodleuk openbare bibliotheken en busverbindingen vanwege bezuinigingen worden opgeheven.

Olivia Laings veelgeprezen The Lonely City. in het Nederlands verschenen als De eenzame stad, verhaalt over

een aantal solitaire New Yorkse kunstenaars, onder wie

Andy Warhol. Valerie Solanas en David Wojnarowicz. Laing blikt terug op de periode waarin ze in New York woonde. ongelukkig en alleen. Ze verhuisde naar de stad om bij haar geliefde te zijn. maar die relatie liep op de klippen, waarna ze deenigeband verloordie betekenis gaf aan haar komst. Zoals het een eigentijdse essayist betaamt. meet ze haar leed breed uit in een poging het leven van anderen te begrijpen. Ze wringt zichzelf tnssen de alleen-

staande kunstenaars in en maakt zo hun én haar een-

zaamheid alsnog productief. Het is een eenzame ervaring alsernadrukkelijknaar je medelijden wordt gesolliciteerd.

Mag je nog wel alleen (willen) zijn? Is het toegestaan om louter in je eentje kunst te maken? Of is dat een positie die per definitie, en paradoxaal genoeg. suspect is in een verwoestende neoliberale concurrentiemaatschappij? Wie alleen werkt laat alleszins de kans liggen om ook een ander aan het werk te zetten, en onttrektzich aan de controle van peers. Op de aankomende, vijftiende aflevering van Documenta in Kassel zal volgend jaar bijna enkel werk van collectieven worden getoond. Het curatorenensemble Ruangrupa gebruiktde humbung. eenIndonesische rijstschuur, een voorbeeld voorcollectieve voedselvoorziening, als titel en werkmetafoor. Jan von Brevern tekende in Triple Ampersand op dat die schuur een koloniale uitvinding van de Nederlanders was, om de armoede op het platteland te minderen. In het huidige Indonesië zouden de schuren bezit van de elite zijn. En is een schuur niet per definitie een bonwwerk waaraan je zou willen ontsnappen? Of waar je onmiddellijk muurtjes in zou willen metselen. om zo ten minste een kamer voor jezelf te hebben? bieden baanden - zonder samenwerking taboe te verklaren. integendeel. Basje Boer ontleedt bet (biografische) werk van regisseur Joanna Hogg. die in haar filmische oeuvre, dat inzoomt op de randen van het gemeenschappelijke, telkens weerde vraag stelt: 'Hoekun je met iemand samen zijn? En wat zegt je samenzijn over wie jij bent?' Thibault Desmet analyseert bet werk van architect en schrijver Wim Cuyvers, die in zijn ontwerpen en teksten oog heeft voor de 'noodlottigheid)van het individu' , zonder safe spaces te willen scheppen-Cuyvers is radicaler: elk vooropgesteld wij-gevoel lijkt te ontbreken. Nadia de Vries brengt het oeuvre van Unica Zürn in kaart, dat hecht verbonden is met dat van Hans Bellmer. en er toch ook los van moet worden beschouwd: een kunstenaarsoeuvre dient telkens opnieuw te worden bevrijd van het dwingende kader van de {eigen) biografie. Hetnummer sluit af

met twee getuigenissen van alleenreizenden: een Engelse

Verlicbtingsdenker op handelsmissie in Scandinavië in 1795-- Mary Wollstonecraft- verlangend naar het gezelschap van haar ex-geliefde. En, ten slotte. een ontheemde jonge kunstenaar-Jonas Mekas die zowel op dearbeidsvloer als in zijn eigen woning bijna wegkwijnt van eenzaamheid. in New York, in de jaren 1949 en 1950.

Daniël Rovers

De keuze om alleen te zijn. alleen werk te maken, ondanks of juist vanwege de angst voor eenzaamheid daar gaan deze nummers getiteld Alleingang over. De inleidende, theoretiserende tekst stamt uit het in 1947 gereedgekomen Das Prizip Hoffnung. het magnum opus van Ernst Bloch. In zijn karakteristieke, supersynthetiserende stijl voert hij bet begrip eenzaamheid terug tot de Oudheid. en onderscheidt een gedwongen variant ('verlatenheid') versus de vrijwillige keuze. in dienst van zelfontplooiing. Als communist waardeert bij monastieke ruimtes, want zonder komt 'de gelukkigst gesocialiseerde mens niet totzichzelf' . En bij voegt daaraan toe: 'Bleven dit soort ressources en terugtrekoorden onbewoond, dan zon de gemeenschap bijna even leeg worden als eenzaamheid zonder gemeenschap blind wordt.' Daarna volgen drie essays over het werk van kunstenaars die een eigen pad in hun werkgeAfbeelding: Lotte Laserstein, Abend über Potsdam, 1930, Nationalgalerie. Berlijn