Περιοδικό - All About History - Τεύχος #33 by Brainfood

ΤΕΥΧΌΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΜΕΡΌΣ

1•

•

ΙΔΡΥΣΗ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΑΚΜΗ

Η ουσιαστική διάδοχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που βασίστηκε στην ελληνική γλώσσα και τη χριστιανική θρησκεία

www.brainfood.gr

ΤΕΎΧΟΣ 33 • ΤΙΜΉ €5.99

ΠΡΌΣΩΠΑ ΠΌΛΙΤΙΣΜΌΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

ΝΙΚΗΦΌΡΌΣ ΦΩΚΑΣ • ΘΕΌΔΩΡΑ ΑΝΝΑ ΚΌΜΝΗΝΗ • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΌΥΣΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΌΚΡΑΤΌΡΑΣ • ΣΧΙΣΜΑ

ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ

ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β΄ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ

ΕΙΡΗΝΗ Η ΑΘΗΝΑΙΑ

καλωσηλθατε στη

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

ία από τις μόνιμες στήλες του περιοδικού συνιστά και ταξίδια στον χρόνο. Αν πραγματικά υπήρχε η δυνατότητα να βρεθεί ένας χρονοεπισκέπτης στην Κωνσταντινούπολη από το 330 έως το 1453 και ζητούσε να μάθει το όνομα του αυτοκράτορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δεν θα λάμβανε καμία απάντηση από τους κατοίκους της πόλης. Ο λόγος; Κανείς δεν αποκαλούσε την Αυτοκρατορία όπου ζούσε Βυζαντινή. Ο όρος Βυζάντιο και τα παράγωγά του είναι ένας νεολογισμός που χρησιμοποιήθηκε αρχικά από ιστορικούς της Δύσης στις αρχές του 16ου αιώνα και καθιερώθηκε την περίοδο του Διαφωτισμού. Οι ίδιοι οι κάτοικοι αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι. Το συγκεκριμένο στοιχείο επιβεβαιώνει πως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποτελεί τη συνέχεια της Ρωμαϊκής και συγκεκριμένα την επιβίωση του ανατολικού τμήματος της επικράτειάς της – επιβίωσε από την κρίση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του ταραγμένου 3ου αιώνα μ.Χ. Οι βαρβαρικές εισβολές και η επικράτηση του χριστιανισμού δεν αποτελούν τη βασική αιτία της κρίσης. Αυτή κατά τους ιστορικούς συνδέεται με τη σταδιακή μεταβολή των κατοίκων της Αυτοκρατορίας από ενεργητικούς σε παθητικούς δέκτες των εξελίξεων. Από την εποχή του Μάρκου Αυρήλιου (161-180) είχαν μετατραπεί από πολίτες σε υπηκόους. Τη συγκεκριμένη παθογένεια διαχειρίστηκαν κατάλληλα οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Βασιζόμενοι στην ελληνική παιδεία και γλώσσα και στον δυναμισμό του χριστιανισμού, κατόρθωσαν όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να διαμορφώσουν μια κρατική δομή που λάμπρυνε με την παρουσία της το ιστορικό γίγνεσθαι. Από τη Δυτική διανόηση ωστόσο το Βυζάντιο εξετάστηκε μεροληπτικά και σε μεγάλο βαθμό λοιδορήθηκαν τα επιτεύγματα και ο ρόλος του. Πέρα από τις αντιεκκλησιαστικές πεποιθήσεις που καθόρισαν αυτήν την ερμηνευτική οπτική των Μοντεσκιέ, Βολταίρου και Γίββωνα, στη στήλη των βιβλίων παρουσιάζεται ο προάγγελός τους, η μαρτυρία του Λιουτπράνδου της Κρεμόνας. Στις σελίδες του περιοδικού, που συνιστά το πρώτο μέρος ενός πλούσιου αφιερώματος, παρελαύνουν επιφανείς μορφές του Βυζαντίου, όπως ο Ιουστινιανός, ο Νικηφόρος Φωκάς και ο Βασίλειος Β΄. Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν είναι όμως μόνο τα πρόσωπα. Στο παρόν τεύχος εξετάζονται και ζητήματα όπως το Σχίσμα και συνολικά η θρησκεία της Νέας Ρώμης και αναδεικνύονται πτυχές άγνωστες, όπως η βυζαντινή μουσική και οι σημαντικότεροι διανοούμενοι και επιστήμονες που έζησαν εκεί. Προσδοκία των συντελεστών του περιοδικού είναι να αναδειχθεί ο πολυδιάστατος ρόλος της Αυτοκρατορίας. Καλή ανάγνωση Χρυσόστομος Μπομπαρίδης Ιστορικός – Τμήμα Αρχαίας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Σιένας

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

περιεχομενα 04

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

οι πρωταγωνιστεσ 08

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΈΣ ΔΥΝΑΣΤΈΙΈΣ

Γνωρίστε τις 12 κυρίαρχες δυναστείες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

ΑΥΤΟΚΡΑΤΈΙΡΑ ΘΈΟΔΏΡΑ

Η σύζυγος του Ιουστινιανού, Θεοδώρα, μια πόρνη πολυτελείας που έγινε αυτοκράτειρα, αγαπήθηκε και διασύρθηκε εξίσου στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

ΈΙΡΗΝΗ Η ΑΘΗΝΑΙΑ

ΒΑΣΙΛΈΙΟΣ Β΄ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ

40 44

ΤΟ ΜΈΓΑΛΟ ΣΧΙΣΜΑ

Το Σχίσμα του 1054 υπήρξε η μεγαλύτερη και πιο αιματηρή διαφωνία στην εκκλησιαστική ιστορία

Το αθωνικό μεγαλείο κρατάει ζωντανή τη φλόγα της βυζαντινής μοναστικής ζωής

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΚΑΙ ΈΚΚΛΗΣΙΑ

Ποιες ήταν οι πραγματικές σχέσεις μεταξύ αυτοκράτορα και Εκκλησίας κατά τη βυζαντινή περίοδο

Η πρώτη γυναίκα που βασίλευσε μόνη της στους Ρωμαίους με εντυπωσιακό τρόπο

Η ΖΏΗ ΜΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΈΙΡΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Η σύζυγος του ηγεμόνα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας απολάμβανε δικαιώματα που δεν τα συναντάς εύκολα σε άλλες αυτοκρατορίες

ΠΡΟΣΏΠΑ ΈΠΙΡΡΟΗΣ Οκτώ σημαντικοί Βυζαντινοί που επηρέασαν τη γλωσσολογία, τη νομοθεσία, την ιατρική, την αρχιτεκτονική και τη θρησκεία

ΒΥΖΑΝΤΙΝΈΣ ΑΠΟΡΙΈΣ

ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ

4 ΒΙΒΛΙΑ

ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΈΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Η ζωή και το έργο της σπουδαιότερης λογοτέχνιδας στο Βυζάντιο

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΏΚΑΣ

Ο ένδοξος στρατηγός και αυτοκράτορας του Βυζαντίου που «τους νίκησε όλους, εκτός από μια γυναίκα»

ΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ

Η εξύμνηση του Θεού με τη σεμνότητα της φωνής

Μετά τις αρχικές αποτυχίες του, ο Βασίλειος αναδείχθηκε σε έναν θρυλικό αυτοκράτορα που προκαλούσε δέος

Η ΥΨΗΛΟΤΈΡΗ ΤΈΧΝΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα εξαίσια βυζαντινά ψηφιδωτά στη Ραβέννα

ΦΟΝΙΚΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΈΣ

Στην καρδιά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπήρξαν μοναρχίες που επέζησαν μέσω δόλου και στυγνής βίας

Η ΘΡΗΣΚΈΙΑ ΤΗΣ ΝΈΑΣ ΡΏΜΗΣ

Πώς ο χριστιανισμός διαμόρφωσε και δίχασε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

Μπορεί η Δυτική Αυτοκρατορία να καταλύθηκε το 476, μήπως όμως δεν ήταν αργά για μια επιστροφή στο μεγαλείο της Ρώμης;

θρησκεια

που αξίζει να διαβάσεις με θέμα το Βυζάντιο

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Βυζαντινή Αυτοκρατορία Ανακαλύψτε την εκπληκτική άνοδο και πτώση μιας από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες του κόσμου καθώς λύγιζε υπό το βάρος εσωτερικών διενέξεων και εισβολών

ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στο Βυζάντιο για να διαχειρίζεται καλύτερα τα ανατολικά του σύνορα. Της έδωσε το όνομά του και η νέα πρωτεύουσα μετονομάστηκε σε Κωνσταντινούπολη.

Έλληνες άποικοι ιδρύουν μια πόλη στην ευρωπαϊκή πλευρά των Στενών του Βοσπόρου. Το Βυζάντιο βρίσκεται σε στρατηγική θέση ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία και άκμασε, αν και Έλληνες και Πέρσες πολέμησαν πολλές φορές γι’ αυτό.

657 π.Χ.

330 μ.Χ.

Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΏΝ ΕΙΚΟΝΏΝ Η ΑΓΙΑ ΡΏΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΚΛΑΣΙΑΣ

Έπειτα από άλλη μια περίοδο εικονοκλασίας το 814, η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, ενεργώντας ως αντιβασίλισσα του γιου της, Μιχαήλ Γ΄, τελικά την κατάργησε και χάρη στις προσπάθειές της αγιοποιήθηκε.

Ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ κήρυξε παράνομες τις θρησκευτικές εικόνες σε όλη την αυτοκρατορία, κάτι που συνεχίστηκε και μετά τον θάνατό του. Αυτό δυσαρέστησε τη Δυτική Εκκλησία, η οποία υποστήριζε τη χρήση τους.

Ο πάπας Λέων Γ΄ έστεψε τον Καρλομάγνο αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε μια προσπάθεια να αναστυλώσει τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η Ανατολή εξοργίστηκε επειδή αισθάνθηκε ότι αυτό απειλούσε την επιρροή της.

843

726-87

800

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΣΧΙΣΜΑ Μετά από χρόνια διενέξεων, η Εκκλησία χωρίστηκε επισήμως στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία υπό τον Πάπα Λέοντα Θ΄ και στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία με έδρα της την Κωνσταντινούπολη.

1054

Η ΝΕΑ ΡΏΜΗ

Βυζάντιο

Οι σύγχρονοι ιστορικοί χρησιμοποιούν το όνομα «Βυζαντινή Αυτοκρατορία», αλλά οι πολίτες της αυτοχαρακτηρίζονταν Ρωμαίοι

Η ΑΛΏΣΗ ΤΗΣ ΚΏΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Ορθόδοξη Εκκλησία Καθολική Εκκλησία

Εσθονοί

ΣΟΥΗΔΙΑ Λιθουανοί

ΔΑΝΙΑ

Πρώσοι

ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΣΛΑΒΙΚΕΣ ΗΓΕΜΟΝΙΕΣ Κουμάνοι

ΠΟΛΩΝΙΑ ΑΓΙΑ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥ Τ Ο Κ ΡΑ Τ Ο Ρ Ι Α

ΓΑΛΛΙΑ

20.000

Ο εκτιμώμενος αριθμός του σταυροφορικού στρατού Ο αριθμός των πλοίων που χρησιμοποιήθηκαν στη λεηλασία

Πετσενέγοι

ΟΥΓΓΑΡΙΑ Βουργουνδία

ΚΡΟΑΤΙΑ

Παπικό κράτος

Η ΛΑΦΥΡΑΓΏΓΗΣΗ

Αφού η Τέταρτη Σταυροφορία συνέβαλε στην ενθρόνιση του εξόριστου αυτοκράτορα Αλέξιου Δ΄, οι Βυζαντινοί αρνήθηκαν να πληρώσουν. Οργισμένοι, οι σταυροφόροι κυρίευσαν την πρωτεύουσα και εγκαθίδρυσαν μια νέα Λατινική Αυτοκρατορία.

ΝΟΡΒΗΓΙΑ

ΑΓΓΛΟΣΑΞΟΝΙΚΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ

Η περίοδος ανάμεσα στην εικονοκλασία και την άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν η κορυφαία στιγμή της βυζαντινής τέχνης

ΒΥ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Η ΑΥ Τ Ο Κ ΡΑ Τ Ο Ρ Ι Α

1204

Τα χρόνια που επιβίωσε η Λατινική Αυτοκρατορία

Η ΔΥΣΗ ΚΑΤΑΛΥΕΤΑΙ

Η ΕΞΑΓΟΡΑ ΤΏΝ ΟΥΝΝΏΝ

ΕΝΑ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΣΧΙΣΜΑ Με τον θάνατο του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄, οι δύο γιοι του, Αρκάδιος και Ονόριος, κληρονόμησαν το ανατολικό και το δυτικό μισό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αντιστοίχως. Η αυτοκρατορία δεν ενώθηκε ποτέ ξανά.

Το βάρος του ετήσιου χρυσού που κατέβαλλαν οι Βυζαντινοί στους Ούννους για να τους κρατούν σε απόσταση

318

ΚΙΛΑ

159

ΚΙΛΑ

Με τον Αττίλα στην εξουσία, το 433 το βάρος του χρυσού είχε διπλασιαστεί

Το 443, μετά τη συντριπτική ήττα της Αυτοκρατορίας από τους Ούννους, το βάρος τριπλασιάστηκε

952

ΚΙΛΑ

424-43 μ.Χ.

395 μ.Χ.

Η ανατροπή του Ρωμύλου Αυγουστύλου από τον βάρβαρο Οδόακρο σήμανε το τέλος της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η υποταγή του Οδόακρου στην Κωνσταντινούπολη και την Ανατολική Ρώμη διήρκεσε για άλλα 1.000 χρόνια.

476 μ.Χ.

Η ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΟΣ ΠΑΝΏΛΗ

ΟΜΙΛΕΙΤΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ!

25-50 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ

Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος καθιέρωσε τα ελληνικά ως επίσημη γλώσσα της Αυτοκρατορίας. Η επόμενη γενιά δεν γνώριζε λατινικά, ούτε καν οι πιο μορφωμένοι.

Ο αριθμός των εκτιμώμενων θανάτων σε όλη την Αυτοκρατορία

10.000

Κατά προσέγγιση ο αριθμός των καθημερινών θανάτων στην Κωνσταντινούπολη

Ο αριθμός των μεγάλων ξεσπασμάτων βουβωνικής πανώλης. Αυτό ήταν το πρώτο πριν από τον Μαύρο Θάνατο και την Τρίτη Πανδημία

620

Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη και ανάγκασε τον Λατίνο αυτοκράτορα Βαλδουίνο Β΄ να εγκαταλείψει την πόλη. Ο Μιχαήλ αποκατέστησε το πρότερο μεγαλείο της πρωτεύουσας, που είχε πέσει σε απόγνωση.

1261

ΕΣΏΤΕΡΙΚΕΣ ΔΙΕΝΕΞΕΙΣ Μια σειρά εμφυλίων πολέμων ανάμεσα σε αντιμαχόμενες δυναστείες στη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ εξασθένησαν σοβαρά την Αυτοκρατορία και την άφησαν έρμαιο επιθέσεων από εξωτερικούς εχθρούς.

1321-79

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΑ Η σκληρή μεταχείριση των ταραξιών σε μια αρματοδρομία και η οργή από την πρόσφατη αύξηση της φορολογίας πυροδότησαν ένα πενθήμερο ταραχών που σκότωσε το ένα δέκατο της Κωνσταντινούπολης.

532

541-42

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ

Ενώ ο Ιουστινιανός ήθελε να διαφύγει από την πρωτεύουσα, η σύζυγός του αρνήθηκε να το κάνει και τον έπεισε να μείνει

Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΏΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

400.000

70.000 Τον 15ο αιώνα ο πληθυσμός ήταν σχεδόν το

1400

Ο εκτιμώμενος αριθμός των κατοίκων κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα πριν από την πανώλη

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΜΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Ο στρατός του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ σκότωσε τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΙΑ΄ ενώ οι Οθωμανοί κυρίευαν την πρωτεύουσα. Το γεγονός αυτό σήμανε το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ο αριθμός των κατοίκων της πόλης μετά την ανακατάληψή της κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα

του αντίστοιχου τον 6ο αι.

1453

Οι πρωταγωνιστές 08 ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΈΣ ΔΥΝΑΣΤΈΙΈΣ Γνωρίστε τις 12 κυρίαρχες δυναστείες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

30 ΒΑΣΙΛΈΙΟΣ Β΄ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ

Μετά τις αρχικές αποτυχίες του, ο Βασίλειος αναδείχθηκε σε έναν θρυλικό αυτοκράτορα που προκαλούσε δέος

ΑΥΤΟΚΡΑΤΈΙΡΑ ΘΈΟΔΏΡΑ

40 ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ

ΦΟΝΙΚΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΈΣ

Στην καρδιά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπήρξαν μοναρχίες που επέζησαν μέσω δόλου και στυγνής βίας

26 ΈΙΡΗΝΗ Η ΑΘΗΝΑΙΑ

Η πρώτη γυναίκα που βασίλευσε μόνη της στους Ρωμαίους με εντυπωσιακό τρόπο

ΠΡΟΣΏΠΑ ΈΠΙΡΡΟΗΣ

Οκτώ σημαντικοί Βυζαντινοί που επηρέασαν τη γλωσσολογία, τη νομοθεσία, την ιατρική, την αρχιτεκτονική και τη θρησκεία

Η ζωή και το έργο της σπουδαιότερης λογοτέχνιδας στο Βυζάντιο

44 ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΏΚΑΣ

Ο ένδοξος στρατηγός και αυτοκράτορας του Βυζαντίου που «τους νίκησε όλους, εκτός από μια γυναίκα»

ΛΕΩΝ Γ΄ 717-741

ΉΡΑΚΛΕΙΟΣ 610-641

ΛΕΩΝ Α΄ 457-474

Η αυτοκράτειρα Ειρήνη εκθρόνισε βίαια τον γιο της για να πάρει τον θρόνο αλλά πέντε χρόνια αργότερα εκθρονίστηκε και η ίδια με ένα πραξικόπημα, έχοντας αποκαταστήσει την ευσέβεια για τις εικόνες που είχαν απαγορευτεί από τους Ισαύρους.

ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ Α΄ 518-527

Μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄ το 395, τα δυο μισά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας χωρίστηκαν ανάμεσα στους δυο γιους του σηματοδοτώντας την αρχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην Ανατολή.

ΑΡΚΑΔΙΟΣ 395-408 457-518

Οι τρεις αυτοκράτορες τις βραχύβιας εποχής του Νικηφόρου δεν κατάφεραν να κρατήσουν τα ηνία της εξουσίας: ο πρώτος πέθανε στη μάχη, ο διάδοχός του παραιτήθηκε μέσα σε έναν χρόνο από τραύματα στην ίδια μάχη και ο τρίτος προτίμησε να παραιτηθεί παρά να αντιμετωπίσει μια πιθανή εξέγερση εναντίον του.

802-813

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΉΦΟΡΟΥ

Η άνοδος του Λέοντος Γ΄ στον αυτοκρατορικό θρόνο σήμανε το τέλος της αστάθειας έπειτα από 20 χρόνια αναρχίας, αλλά ο νέος αυτοκράτορας και οι διάδοχοί του έπρεπε να αντιμετωπίζουν διαρκώς στρατιωτικές απειλές από δύο αναπτυσσόμενες δυνάμεις, το νέο Αραβικό Χαλιφάτο και τους Φράγκους – με τον Καρλομάγνο να στέφεται αυτοκράτορας της αντίπαλης Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 800.

717-802

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΙΣΑΥΡΩΝ

Ο Ηράκλειος κατέλαβε τον θρόνο από έναν άλλο σφετεριστή, τον αυτοκράτορα Φωκά, και άρχισε μια νέα δυναστεία έξι ηγεμόνων, αν και η βασιλεία των διαδόχων του δεν ήταν εύκολη. Λέγεται ότι ο ένας δηλητηριάστηκε από τη σύζυγό του, ένας εκθρονίστηκε από τη Σύγκλητο, ένας δολοφονήθηκε, ένας πέθανε από δυσεντερία, ενώ ο τελευταίος ανατράπηκε με μια εξέγερση.

610-695

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΉΡΑΚΛΕΙΟΥ

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μπήκε στην πρώτη χρυσή εποχή της υπό τους Ιουστινιανούς. Με τις στρατιωτικές εκστρατείες του, ο Ιουστινιανός Α΄–γνωστός και ως Μέγας Ιουστινιανός– προσπάθησε να ανακτήσει τη Δύση και η Αυτοκρατορία έφτασε στη μεγαλύτερη έκτασή της, με τη Βόρεια Αφρική, την Ιταλία και τη Νότια Ισπανία να περνούν στον έλεγχο της Κωνσταντινούπολης.

518–602

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

Ο Λέων Α΄, ο πρώτος αυτοκράτορας της ομώνυμης δυναστείας, ανέβηκε στον θρόνο με τη βοήθεια του Άσπαρ, ενός ισχυρού Γότθου στρατηγού του βυζαντινού στρατού, ο οποίος ήθελε να τον κάνει υποχείριό του. Η μάχη δυνάμεων που ξέσπασε έλαβε τέλος με τη δολοφονία του Άσπαρ το 471. Η δυναστεία βασίλεψε για άλλα 47 χρόνια.

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΟΣ

Σε αντίθεση με τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι ηγεμόνες της Ρώμης, τα πρώτα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν επιτυχημένα. Η ανθηρή οικονομία επέτρεψε την οχύρωση της Κωνσταντινούπολης με πελώρια τείχη και τα επιπλέον χρήματα χρησιμοποιήθηκαν για την εξαγορά πιθανών εισβολέων και την πρόσληψη μισθοφόρων, όπως μερικών από τους Ούννους που λεηλάτησαν τη Ρώμη.

379-457

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ

ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ Β΄ 408-450

ΖΉΝΩΝ 474-475, 476-491

ΕΙΡΉΝΉ ΑΘΉΝΑΙΑ 797-802

Ο Ιουστινιανός Β΄ εκθρονίστηκε από συνωμότες, οι οποίοι του έκοψαν τη μύτη, εξ ου και το προσωνύμιο Ιουστινιανός ο Ρινότμητος. Στη διάρκεια ενός παρατεταμένου εμφυλίου πολέμου ανέκτησε τον θρόνο, μόνο και μόνο για να εκδιωχθεί για δεύτερη φορά από τον στρατό.

ΚΩΝΣΤΑΣ Β΄ 641-668

ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ Α΄ Ο ΜΕΓΑΣ 527-565

Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού κληρονόμησαν μια εκτεταμένη και χρεοκοπημένη αυτοκρατορία, οδηγώντας σε αναπόφευκτη ύφεση, μια κατάσταση που δεν βοήθησε ο Ιουστίνος Β΄ που παραγκωνίστηκε από αντιβασιλείς λόγω ψυχικής ασθένειας.

Αν και ο αυτοκράτορας Ζήνων εκθρονίστηκε για λίγο από έναν θείο του, τελικά η 17χρονη βασιλεία του εδραίωσε τη βυζαντινή αυτοκρατορική εξουσία την ίδια περίοδο που η γραμμή των δυτικών αυτοκρατόρων έφτανε στο τέλος της.

Αυτοκρατορικες δυναστειες ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

ΑΛΕΞΙΟΣ Α΄ ΚΟΜΝΉΝΟΣ 1081-118 1057-1059 και 1081-1185

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΚΟΜΝΉΝΩΝ

Ο Κωνσταντίνος Ι΄ Δούκας χρίστηκε διάδοχος από τον προηγούμενο αυτοκράτορα και άρχισε τη δυναστεία των Δουκών με μια σχετικά ειρηνική μετάβαση. Εντούτοις, η υπόλοιπη εποχή των Δουκών δεν ήταν καθόλου ειρηνική, με την κατάκτηση σχεδόν όλης της Μικράς Ασίας από τους Σελτζούκους Τούρκους.

1059-1081

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΔΟΥΚΩΝ

1185-1204

Η τελευταία δυναστεία του Βυζαντίου ήταν και η μακροβιότερη, με την αρχή και το τέλος της να σημαδεύεται από την άλωση της Κωνσταντινούπολης: την ανακατάληψη της πόλης από τους Λατίνους από τον Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγο το 1261 και την άλωση της πόλης υπό τον Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Δραγάση Παλαιολόγο από τους Οθωμανούς το 1453.

1261-1453

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

ΜΙΧΑΉΛ Γ΄ ΜΕΘΥΣΟΣ 842-867

ΘΕΟΔΩΡΑ 1042-1056

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΙΑ΄ ΔΡΑΓΑΣΉΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ 1448-1453

ΑΛΕΞΙΟΣ Γ΄ ΑΓΓΕΛΟΣ 1195-1203

Ο τελευταίος Κομνηνός αυτοκράτορας, ο Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός, εκτελέστηκε βίαια από τον όχλο στην Κωνσταντινούπολη όταν μαθεύτηκε ότι σχεδίαζε να εξολοθρεύσει την αριστοκρατία για να διατηρήσει τη θέση του στον θρόνο.

ΜΑΝΟΥΉΛ Α΄ ΜΕΓΑΣ ΚΟΜΝΉΝΟΣ 1143-1180

Δύο από τις τέσσερις γυναίκες αυτοκράτειρες του Βυζαντίου ήταν αδελφές της μακεδονικής δυναστείας. Μάλιστα κάθισαν μαζί στον θρόνο ως συναυτοκράτειρες: η Ζωή (1028-1050) και η Θεοδώρα (1042-1056).

Οι Λασκαρίδες ήταν Βυζαντινοί ηγεμόνες χωρίς το Βυζάντιο. Με την Κωνσταντινούπολη υπό λατινική κυριαρχία, ο Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης διέφυγε στη Μικρά Ασία και ίδρυσε την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, το μεγαλύτερο και ισχυρότερο από τα τρία κράτη μιας αυτοκρατορίας που έπνεε τα λοίσθια.

1204-1261

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΛΑΣΚΑΡΙΔΩΝ

Η διαδοχή των αυτοκρατόρων Αγγέλων στον βυζαντινό θρόνο σήμανε την έναρξη της τελικής φάσης της Αυτοκρατορίας. Η στρατιωτική αδυναμία και η οικονομική αφερεγγυότητα οδήγησαν στην απώλεια τουρκικών εδαφών υπέρ του Σουλτανάτου του Ρουμ και ευρωπαϊκών εδαφών υπέρ της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας και του Βασιλείου της Ουγγαρίας.

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ

Ένας από τους αρκετούς αυτοκράτορες Παλαιολόγους που εκθρονίστηκαν σε εμφυλίους πολέμους, ο Ιωάννης ΣΤ΄ Παλαιολόγος, επιβίωσε της πτώσης του από την εξουσία και έζησε άλλα 29 χρόνια κλεισμένος σε μοναστήρι.

ΜΙΧΑΉΛ Ή΄ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ 1259-1282

867-1057

Σχεδόν δύο αιώνες μακεδονικής κυριαρχίας έφεραν μια αναγέννηση στη βυζαντινή τέχνη και τον πολιτισμό καθώς η Αυτοκρατορία, αν και μικρότερης έκτασης συγκριτικά με τον 7ο αιώνα, ήταν σταθερή και καλά προστατευμένη. Τα τελευταία χρόνια της δυναστείας προκλήθηκε το Μεγάλο Σχίσμα ανάμεσα στην καθολική και την ανατολική ορθόδοξη πίστη.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΉ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Η βραχύβια βασιλεία του Ισαάκ Α΄ Κομνηνού, του πρώτου αυτοκράτορα των Κομνηνών, έληξε το 1059 και θα περνούσαν άλλα 22 χρόνια μέχρις ότου η οικογένειά του επανέλθει στην εξουσία μέσω γάμου στη μεσολαβούσα δυναστεία των Δουκών. Η έκκληση του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού για στρατιωτική βοήθεια εναντίον των Τούρκων πυροδότησε την Α΄ Σταυροφορία και οι ιεροί πόλεμοι που ακολούθησαν υπαγόρευσαν το μέλλον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ο Μιχαήλ Β΄ ανήλθε στον θρόνο σε ηλικία 2 ετών και απέκτησε το ατυχές παρατσούκλι Μιχαήλ ο Μέθυσος εξαιτίας του φιλήδονου τρόπου ζωής του.

Η αντιδυτική πολιτική των Αγγέλων οδήγησε στην άλωση της Κωνσταντινούπολης από στρατιώτες της Δ΄ Σταυροφορίας και την εκθρόνιση του τελευταίου αυτοκράτορα της δυναστείας Αλέξιου ΣΤ΄ Αγγέλου.

ΙΣΑΑΚ Β΄ ΑΓΓΕΛΟΣ 1185-1195 ΚΑΙ 12031204

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β΄ ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ 976-1025

ΜΙΧΑΉΛ Β΄ 820-829

Ο Μιχαήλ Β΄ και ο Θεόφιλος του Αμορίου συνέχισαν την εφαρμογή της εικονοκλασίας που είχε επανεμφανιστεί επί του προκατόχου της δυναστείας, Λέοντος Ε΄, μέχρι που η αυτοκράτειρα Θοδώρα –εκτελώντας χρέη αντιβασίλισσας για τον γιο της Μιχαήλ Γ΄– τη σταμάτησε οριστικά. Η δυναστεία των Αμορίων αποκατέστησε την πολιτική σταθερότητα, εισάγοντας ένα σύστημα έγγειας ιδιοκτησίας παρόμοιο με τον ευρωπαϊκό φεουδαλισμό.

820-867

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΟΡΙΟΥ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΕΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

Η αυτοκρατορια αντεπιτιθεται

Η αποστολη του

Ιουστινιανου Μπορεί η Δυτική Αυτοκρατορία να έπεσε το 476, μήπως όμως δεν ήταν πολύ αργά για μια επιστροφή στις ένδοξες μέρες της Ρώμης; Του Jon Wright

νέκαθεν ο Ιουστινιανός είχε θαυμαστές. Ολομέτωπος πόλεμος Μερικοί από αυτούς ήταν απλώς κόλακες. Ο Ιουστινιανός ήταν εξαρχής αναγκασμένος να «Η αξιοπρέπειά σου είναι πέραν όλων των αντιμετωπίσει φοβερές στρατιωτικές προκλήσεις. άλλων», είχε γράψει ο πάπας Αγαπητός, Ο αυτοκράτορας δεν ήταν ο τύπος του στρατιωτικαι «η εξουσία που σου έδωσε ο Θεός στη κού και συνήθως έμενε κλεισμένος στο παλάτι του Γη μοιάζει με τη βασιλεία των ουρανών για να στην Κωνσταντινούπολη: σύμφωνα με τη φράση μπορέσεις να διδάξεις στους ανθρώπους την πετου ιστορικού Έντουαρντ Γκίμπον, ήταν σημαδεμέριφρούρηση της δικαιοσύνης και να σιγήσεις τις νος από την «ψυχρή φιλοδοξία που απολαμβάνει κραυγές εκείνων που οργιάζουν εναντίον της». τον πόλεμο αλλά ξεθυμαίνει μπροστά στους κινΣυχνά θυμόμαστε τον Ιουστινιανό ως μία από δύνους της μάχης». Αυτό ήταν κάτι πολύ συνηθιτις επιβλητικές μορφές της πρώιμης βυζαντινής σμένο –συνήθως οι αυτοκράτορες προτιμούσαν να ιστορίας: ο νομοθέτης, ο μεταρρυθμιστής, ο μένουν στο περιθώριο– αλλά και πάλι ο Ιουστινιαηγεμόνας που ανέλαβε τολμηρές πρωτοβουλίες νός έπρεπε να παίρνει αποφάσεις και να διορίζει για να ανακτήσει εδάφη στη Δύση. Από την άλλη στρατιωτικούς. Ο αυτοκράτορας στάθηκε τυχερός πλευρά, μερικοί θα τον περιέγραφαν ως από πολλές πλευρές. Είχε στη διάθεσή του έναν άνθρωπο που ξεκίνησε άσκοπες σημαντικούς πόρους και οι περισσό«Ο και δαπανηρές στρατιωτικές εκτεροι υπήκοοί του συμφωνούσαν στρατείες και άφησε μια τοξική ότι τα μισά έσοδα της ΑυτοκραΙουστινιανός κληρονομιά. Οι σύγχρονοι του τορίας έπρεπε να διοχετεύονται ήταν ταπεινής αυτοκράτορα δεν μπορούσαν στον προϋπολογισμό του να αποφασίσουν ποια ανάστρατού. Εξάλλου, η δημικαταγωγής, αλλά ένα λυση ήταν η σωστή, ενώ οι ουργία μιας αλυσίδας φρουαπό τα χαρακτηριστικά ιστορικοί εξακολουθούν να ρίων κατά μήκος των συνότης Αυτοκρατορίας ήταν ερίζουν για τα προτερήματα ρων με την Περσία και τα και τα ελαττώματα του ΙουΒαλκάνια για την απώθηση ότι η αξία μετρούσε στινιανού. επίδοξων εισβολέων ήταν κάτι περισσότερο από Ο Ιουστινιανός γεννήθηκε απολύτως λογικό. Στη διάρκεια στο Ταυρήσιο γύρω στο 482. τόσο ταραγμένων καιρών ο ένας την καταγωγή» Ήταν ταπεινής καταγωγής, στους 30 άνδρες έπρεπε να είναι αλλά ένα από τα χαρακτηριστικά στρατιώτης. Σε μερικές εκστρατείες της Αυτοκρατορίας ήταν ότι για την διανύονταν μεγάλες αποστάσεις και ανέλιξη σε ανώτερα αξιώματα συχνά η αξία ο ανεφοδιασμός ήταν δύσκολη υπόθεση. Σε μετρούσε περισσότερο από την καταγωγή. Ο Ιουπεριόδους οικονομικής δυσπραγίας για την Αυστίνος, ο θείος του Ιουστινιανού, τον έστειλε στην τοκρατορία, ο μισθός αργούσε να φτάσει στους Κωνσταντινούπολη θέλοντας να του προσφέρει στρατιώτες. Αυτό οδηγούσε σε πολλές λιποταξίες μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση. Όπως το έφερε η – ένα μόνιμο αγκάθι για τον αυτοκράτορα. Παρ’ τύχη, ο Ιουστίνος αναδείχθηκε γρήγορα στη σφαίόλα αυτά, ο μηχανισμός του στρατού λειτουργούσε ρα της πολιτικής και το 518 στέφθηκε αυτοκράαρκετά καλά. Το πιο δύσκολο ζήτημα ήταν η ανάτορας. Ο Ιουστινιανός άδραξε την ευκαιρία και το πτυξή του. Λέγεται πως όταν ο Ιουστινιανός ανέ521 διορίστηκε ύπατος, υπεύθυνος για τις ανατολαβε τον θρόνο ένας κομήτης διέσχισε τον ουρανό λικές στρατιές. Το 527 έγινε συναυτοκράτορας πάνω από την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με τον και μετά τον θάνατο του Ιουστίνου τον ίδιο χρόνο Γκίμπον, τα πλήθη «κοιτούσαν αποσβολωμένα» έμεινε μόνος του για να κυβερνήσει το κράτος. και «περίμεναν ότι η ολέθρια επίδρασή του θα

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

Μπορεί ως αυτοκράτορας ο Ιουστινιανός να μην πολέμησε ο ίδιος, αλλά είχε θαυμάσιο ένστικτο όταν επέλεγε τον στρατηγό του Ο Φλάβιος Βελισάριος γεννήθηκε γύρω στο 500 και είχε τη στόφα του θρύλου. Οι πρώτες του περιπέτειες στις εκστρατείες εναντίον των Περσών ήταν αμφιλεγόμενες, αλλά η φήμη του εκτοξεύτηκε αμέσως μετά τους πολέμους στη Βόρεια Αφρική. Σύμφωνα με την παράδοση, οι θριαμβευτές ήρωες επέστρεφαν στη Ρώμη και ανταμείβονταν με «θρίαμβο» – μια εντυπωσιακή γιορτή για τα κατορθώματά τους. Κάτι τέτοιο είχε αιώνες να συμβεί, αλλά για τον Βελισάριο έγινε εξαίρεση. Μπήκε στην Κωνσταντινούπολη με πομπή επευφημούμενος από τα πλήθη. Οι πρώτες επιτυχίες στην Ιταλία ενίσχυσαν τη φήμη του Βελισάριου, αλλά καθώς στη δεκαετία του 540 η πλάστιγγα έγειρε σε βάρος της Αυτοκρατορίας η θέση του έγινε πιο επισφαλής. Φαίνεται όμως ότι οι φιλοδοξίες του στρατηγού του ανησυχούσαν τον Ιουστινιανό, που δεν έκρυβε την απέχθειά του για τη δημοτικότητα του Βελισάριου. Ο στρατηγός κλήθηκε πίσω και αφού δικάστηκε για διαφθορά αλλά πήρε χάρη, συνέχισε τη στρατιωτική του καριέρα σε λιγότερο εντυπωσιακό ρόλο. Συχνά περιγράφεται ως συμβιβαστικός και πρόθυμος να δέχεται συμβουλές, ενώ λέγεται ότι ήταν σχετικά επιεικής. Σύμφωνα με τον Προκόπιο, ο Βελισάριος απαγόρευε στους στρατιώτες του να πυρπολούν καλλιεργήσιμα εδάφη και τις πόλεις των εχθρών της Αυτοκρατορίας. Όμως, η απάνθρωπη μεταχείριση των επαναστατών της Στάσης του Νίκα το 532 καταδεικνύει ότι η φιλευσπλαχνία του Βελισαρίου είχε κάποια όρια.

Ο Βελισάριος έμεινε στην ιστορία ως μία από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές ιδιοφυΐες που γνώρισε ο κόσμος

Βελισάριος

έφερνε πολέμους και καταστροφές». «Αυτές οι Το πρώτο μεγάλο πεδίο της σύγκρουσης ήταν προσδοκίες», έγραψε ο Γκίμπον, «εκπληρώθηκαν η Βόρεια Αφρική· στην ουσία επρόκειτο για μια απόλυτα». Υπήρξαν όμως και θρίαμβοι. Συνήθως μονομερή επιχείρηση: σε χρόνο μηδέν εξασφαλίπεριγράφουν τον Ιουστινιανό ως έναν αυτοκράτοστηκαν θριαμβευτικές νίκες. Μετά την άλωση της ρα που είχε εμμονή με την ανάκτηση των παλιών Καρχηδόνας το 439, οι Βάνδαλοι κυριαρχούσαν εδαφών της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και στην περιοχή και είχαν επεκτείνει τη σφαίρα της μολονότι σίγουρα αφιέρωσε πολύ χρόνο σε αυτή επιρροής τους μέχρι την Κορσική, τη Σαρδηνία την αποστολή χρειάζεται μια πιο εμπεριστατωμένη και τις Βαλεαρίδες. Ο Ιουστινιανός χρειαζόταν ανάλυση. Στη διάρκεια των πρώτων χρόνων λίγη τύχη και η ευκαιρία τού παρουσιάστηκε της βασιλείας του ο Ιουστινιανός δεν στις αρχές της δεκαετίας του 530. Το φάνηκε να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα 530 ο Γελίμερος ανέτρεψε τον Χιλδέ«Η για τη Δύση. Τον απασχολούσαν ριχο και πήρε τον έλεγχο της πε“αιώνια πιο δύσκολα ζητήματα: η αντιριοχής, γεγονός που προκάλεσε μετώπιση των ταραξιών στα έντονες πολιτικές αντιδράσεις. ειρήνη” με Βαλκάνια και, το πιο επείγον, Συν τοις άλλοις, επαναστάσεις την περσική η αντιμετώπιση ενός παλιού στην Τριπολιτανία και τη Σαραυτοκρατορία εχθρού της Ρώμης, της περσιδηνία ήταν χρήσιμοι αντιπερικής αυτοκρατορίας των Σασσπασμοί που απασχολούσαν των Σασσανιδών σανιδών, που τώρα βρισκόταν στρατεύματα των Βανδάλων. κράτησε μόνο στα ικανά χέρια του Χοσρόη Α΄. Αν ο Ιουστινιανός ήταν να χτυΥπήρξαν νίκες και ήττες, και το πήσει, αυτή ήταν η κατάλληλη οκτώ χρόνια» 532 αμφότερες οι πλευρές συμφώστιγμή. Σύμφωνα με το σχέδιο, τα νησαν ότι κάθε περαιτέρω σύγκρουβυζαντινά στρατεύματα έφτασαν στις ση ήταν μάταια. Όμως, η «αιώνια ειρήνη» ακτές της Βόρειας Αφρικής με επικεφαλής που υπέγραψαν κράτησε μόνο οκτώ χρόνια. τον φοβερό στρατιωτικό ηγέτη Βελισάριο: δέκα Αυτό πάντως επέτρεψε στον Ιουστινιανό να χιλιάδες πεζοί, πέντε χιλιάδες ιππείς και χίλιοι στραφεί προς τα δυτικά. Θα ήταν όμως λάθος να τοξότες. Οι Βάνδαλοι είχαν λάβει ανεπαρκή αμυυποθέσουμε ότι ο αυτοκράτορας είχε αποκτήσει ντικά μέτρα και έπειτα από μια εύκολη νίκη στο εμμονή με την ανακατάληψη των παλιών ρωμαΔέκιμο τον Σεπτέμβριο του 533 η Καρχηδόνα ϊκών εδαφών. Αντί να κυνηγάει ένα ρομαντικό κυριεύθηκε. Η μάχη στο Τρικάμαρο τον Δεκέμόνειρο, ο Ιουστινιανός φρόντιζε να χτυπάει μόνο βριο εδραίωσε έναν γρήγορο και σχεδόν απόλυτο όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές. Κάθε φορά κυβυζαντινό θρίαμβο. νηγούσε τη δόξα επειδή τον ενίσχυε πολιτικά και Η αντίσταση των ιθαγενών Βερβέρων θα κραόχι επειδή τον κατέκλυζε κάποια αίσθηση καθήτούσε δεκαετίες, αλλά ο Ιουστινιανός είχε κάνει κοντος σε ανάμνηση της Ρώμης. μια θαυμάσια αρχή. Ο Προκόπιος, ένας χρονι-

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

Τα δίπτυχα από ελεφαντόδοντο ήταν από τις σπουδαίες μορφές τέχνης της εποχής. Αυτό το υπόδειγμα εξυμνεί την άνοδο του Ιουστινιανού στην υπατεία

«Τα βυζαντινά στρατεύματα έφτασαν στις ακτές της Βόρειας Αφρικής με επικεφαλής τον φοβερό στρατιωτικό ηγέτη Βελισάριο»

κογράφος και σύμβουλος του Βελισάριου, ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων και παραδέχτηκε ότι η εύνοια της τύχης είχε παίξει τον ρόλο της: «Είτε συνέβη τυχαία είτε λόγω ευψυχίας, είναι κάτι που δικαίως θαυμάζει κανείς». Ο Ιουστινιανός έσπευσε να αποδώσει την επιτυχία στη θεία πρόνοια και ικέτευσε τους υπηκόους του να «γίνουν μάρτυρες των νικών που πετύχαμε χάρη στο θέλημα του Θεού». Τώρα τα βλέμματα στράφηκαν σε έναν πιο σύνθετο στρατιωτικό στόχο, την ανακατάληψη της Ιταλίας, η οποία θα κυριαρχούσε στις βυζαντινές υποθέσεις την περίοδο 535-554. Όπως οι Βάνδαλοι είχαν παραγκωνίσει τη Ρώμη από τη Βόρεια Αφρική, έτσι και ο Οδόακρος κυριαρχούσε στην ιταλική χερσόνησο. Η πλάστιγγα άρχισε να γέρνει στη δεκαετία του 490, όταν ο Οστρογότθος Θεοδώριχος νίκησε τον Οδόακρο. Θεωρητικά, ο Θεοδώριχος ήταν ένας ηγεμόνας-πελάτης των Βυζαντινών αλλά με μια τάση για ανεξαρτησία που τους εξόργιζε. Ο θάνατός του το 526 έδωσε άλλη μια ευκαιρία προκειμένου η Αυτοκρατορία να επεκτείνει την επιρροή της στη Δύση. Αρχικά το πηδάλιο πήρε ο Αθαλάριχος, αλλά επειδή ήταν ακόμα παιδί, την πραγματική εξουσία ασκούσε η

μητέρα του, Αμαλασούνθα. Με τον θάνατο του Αθαλάριχου το 534, η Αμαλασούνθα πρότεινε στον Θεοδάτο να βασιλεύσει μαζί της, αλλά εκείνος στάθηκε αχάριστος απέναντι στην ευεργέτιδά του και τη σκότωσε με την πρώτη ευκαιρία. Αυτή η απαράδεκτη πράξη έδωσε στο Βυζάντιο την ιδανική δικαιολογία για να επέμβει. Ο Βελισάριος αρχικά τα πήγε καλά και το 535 κατέλαβε τη Σικελία. Μετά από μερικές αναποδιές, η Δαλματία πέρασε επίσης στον βυζαντινό έλεγχο. Την επόμενη πενταετία η πρόοδος ήταν εντυπωσιακή. Η Νάπολη και η Ρώμη κυριεύτηκαν το 536 και στη συνέχεια αποκρούστηκε μια παρατεταμένη πολιορκία της Ρώμης. Τα ιστορικά χρονικά κατέγραψαν πολλά λιγότερο ένδοξα επεισόδια (για παράδειγμα, τη σφαγή των Βυζαντινών στρατευμάτων στο Μιλάνο), αλλά το 540, τη χρονιά που ανακτήθηκε η Ραβέννα, η θέση των Βυζαντινών φαινόταν εξασφαλισμένη. Ο Γότθος βασιλιάς Ουίτιγις αιχμαλωτίστηκε και στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Παρέμειναν μόνο ελάχιστα γοτθικά προπύργια, ανάμεσά τους η Βερόνα. Σύντομα όμως η κατάσταση έγινε πιο θυελλώδης. Οι παλιοί ανταγωνισμοί με την Περσία απέσπασαν την προσοχή των Βυζαντινών από τις

ΠΑΝΩ: Τα ερείπια του Ταυρησίου, γενέτειρας του Ιουστινιανού

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Αναπαράσταση της Στήλης του Ιουστινιανού, που χτίστηκε για να μνημονεύει τις στρατιωτικές νίκες του αυτοκράτορα

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

Ο Πέρσης ηγεμόνας Χοσρόης Α΄, ένας από τους πιο αποφασισμένους εχθρούς του Ιουστινιανού, απεικονίζεται σε ασημένιο νόμισμα των Σασσανιδών

κατακτήσεις στη Δύση. Οι Σασσανίδες εξαπέλυσαν μια σειρά τολμηρών, συχνά επιτυχημένων, επιθέσεων στα ανατολικά εδάφη των Βυζαντινών. Το 540 λεηλάτησαν την Αντιόχεια και το 544 πολιόρκησαν την Έδεσσα. Υπήρχε πρόβλημα και στο ανθρώπινο δυναμικό εξαιτίας μιας επιδημίας πανώλης που μάστιζε την Αυτοκρατορία. Με κάποια δόση υπερβολής, ο Προκόπιος θυμάται ότι «ολόκληρη η ανθρώπινη φυλή βρέθηκε στο χείλος της εξολόθρευσης», σίγουρα όμως οι απώλειες ήταν τεράστιες. Αυτό ήταν δώρο για τους Γότθους στην Ιταλία, οι οποίοι με ηγέτη τον Τοτίλα πήραν πίσω τις

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός απεικονίζεται σε μωσαϊκό στον Άγιο Βιτάλιο στη Ραβέννα

Πίνακας του 19ου αιώνα που φιλοτέχνησε ο Αλεξάντερ Ζικ για τη Μάχη του Βεζούβιου

περισσότερες βυζαντινές κατακτήσεις. ΚυρίευΚρατώντας τις εστίες αναμμένες σαν τη Ρώμη και τη Νάπολη και οι στρατιές της Οι γνώμες για την εσωτερική πολιτική του ΙουΑυτοκρατορίας υπέστησαν πολλές ταπεινωτικές στινιανού επίσης διχάζονται. Ο αυτοκράτορας ήττες: στη μάχη της Φαέντσα το 542, οι στρατιαγαπούσε τη λεπτομέρεια και πολλές από τις ώτες απλώς πέταξαν τα όπλα τους και τράπηκαν μεταρρυθμίσεις του ήταν πολύ λογικές, έστω κι αν σε φυγή. Όμως ο τροχός δεν είχε πάψει να γυρίζει προκάλεσαν πολιτική δυσαρέσκεια. Οι προσπάκαι στις αρχές της δεκαετίας του 550 οι Βυζαντιθειες για να βελτιωθεί η λειτουργία της περιφερεινοί πήραν πάλι το πάνω χέρι. Το 554, χάρη στις ακής κυβέρνησης υποβάθμιζαν την επιρροή των προσπάθειες του Ναρσή, της νέας στρατιωτικής τοπικών αρχόντων, που ήταν δυσαρεστημένοι. Με ιδιοφυΐας, οι Βυζαντινοί εδραίωσαν τον έλεγχό τον ίδιο τρόπο, ενώ ο διορισμός ικανών ανθρώτους στην Ιταλία. Ήταν μια χαοτική ιστορία που πων στη διαχείριση της Αυτοκρατορίας ήταν φαισυνοψίζεται καλύτερα στην τύχη της Ρώνομενικά μια προφανής ιδέα, μια τέτοια μης: το 546 ήταν σε γοτθικά χέρια, το εξέλιξη δεν ικανοποιούσε καθόλου 547 την κατέλαβαν οι Βυζαντινοί, «Η τους αριστοκράτες, οι οποίοι ανέτο 549 ξανάγινε προπύργιο των καθεν προσδοκούσαν ανώτατα λαμπρότητα Γότθων και το 552 πέρασε κρατικά αξιώματα. και το κύρος τελικά στην αυτοκρατορική Υπάρχει επίσης το ζήτημα κατοχή. Αυτά τα χρόνια ήταν του τρόπου διακυβέρνησης ήταν το παν, αλλά τουλάχιστον ενδιαφέροντα του Ιουστινιανού. Η λαμπρόελάχιστοι ήταν τόσο για όσους είχαν την ατυχία τητα και το κύρος ήταν το να ζουν κοντά στον Τίβερη. εθισμένοι στην παν στον αρχαίο κόσμο, Το φλέγον ζήτημα είναι αλλά ελάχιστοι ήταν τόσο πολυτέλεια και την κατά πόσον όλες αυτές οι εθισμένοι στην πολυτέλεια επίδειξη ισχύος όσο προσπάθειες είχαν εξυπηρεκαι την επίδειξη ισχύος όσο ο τήσει κάποια σκοπιμότητα. Οι Ιουστινιανός. Ήταν εκ φύσεως ο Ιουστινιανός» νίκες μπορεί να ήταν εντυπωσιαένας αυταρχικός άνθρωπος που κές –υπήρξαν κατακτήσεις και στη δεν ανεχόταν καμία προσπάθεια νότια Ισπανία– αλλά κατά πόσον συμυποβάθμισης του κύρους του και στο βόλιζαν πραγματικά μια αναγέννηση της Δυπολιτικό του όραμα ο λόγος του ήταν νόμος. τικής Αυτοκρατορίας; Αν και ο Προκόπιος επέμεΑυτό ίσχυε ακόμα και για την ένδυση. Σύμφωνα νε ότι «δεν υπάρχουν μεγαλύτερα κατορθώματα με ένα διάταγμα, κανείς πλην του αυτοκράτορα στην ιστορία από αυτά που επιτεύχθηκαν σε εκεί«δεν επιτρέπεται να διακοσμεί με μαργαριτάρια, νους τους πολέμους», είχαν κοστίσει πολλά χρήσμαράγδια ή υάκινθους τη σέλα και τα χαλινάρια ματα και είχαν σχεδόν εξαντλήσει τους πόρους του αλόγου του, ούτε τη ζώνη του». Ο παρατης Αυτοκρατορίας. Το χειρότερο όμως ήταν ότι βάτης πλήρωνε πρόστιμο 1.000 λίβρες χρυσού το πετράδι στο στέμμα των δυτικών κατακτήσεων και, ακόμα χειρότερα, μπορεί να θανατωνόταν. των Βυζαντινών θα έλαμπε για σύντομο διάστημα. Παρόμοιοι κανόνες εφαρμόστηκαν και για την Μέσα σε λίγα χρόνια από τον θάνατο του Ιουστιαυτοκρατορική πορφύρα. Ο Ιουστινιανός ανέλαβε νιανού, οι Λομβαρδοί εισβολείς είχαν κατακτήσει μάλιστα να υπαγορεύει ο ίδιος τους κανόνες του την Ιταλία. Πολλοί έχουν κατηγορήσει τον Ιουστιχριστιανικού δόγματος. Την εποχή εκείνη μαίνονιανό για τις υπερβολές του, για την ύβρη του, και νταν οι διενέξεις σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές η γνωστή κατηγορία σε βάρος του αυτοκράτορα, της πίστης. Κάποιοι υπογράμμιζαν την ανθρώπινη αν και λίγο άδικη, έχει κάποια βαρύτητα: ποτέ του φύση του Χριστού, ενώ άλλοι εστίαζαν στη θεία δεν διεξήγαγε έναν πόλεμο που ήταν αναγκαίος φύση του, με την πλειονότητα να προσπαθεί να και έστελνε στρατό σε πολέμους που μπορούσε τις συμβιβάσει. Ο Ιουστινιανός εργάστηκε σκληρά να αποφύγει. για να χαράξει μια μέση πορεία, συγκαλώντας

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

Ο Ιουστινιανός συσκέπτεται με το συμβούλιό του. Συχνά ανέθετε καθήκοντα σε ικανούς ανθρώπους, μια επιτυχημένη τακτική

την Οικουμενική Σύνοδο το 553. Δυστυχώς όμως ο διάλογος προκάλεσε βαθύτερη έχθρα. Σε όλη τη διάρκεια της βασιλείας του ο Ιουστινιανός ήταν απόλυτα εχθρικός απέναντι σε κάθε είδους θρησκευτικές διαφωνίες και το τίμημα πλήρωναν εξίσου οι παγανιστές και οι αιρετικοί. Μπορεί να μην είχε άλλη επιλογή, αλλά συχνά οι μέθοδοί του ήταν αδέξιες. Η θέση του Ιουστινιανού ήταν μονίμως επισφαλής. Στον βαθμό που οι στρατιωτικές νίκες συνεχίζονταν ήταν σχετικά ασφαλής, αλλά όταν οι τιμές αυξάνονταν ή κάποια επιδημία ταλάνιζε κάποιο κομμάτι της κοινωνίας το πολιτικό τοπίο μπορούσε να γίνει πολύ ύπουλο. Ένα πρώιμο παράδειγμα γι’ αυτό ήταν η αποτρόπαια Στάση του Νίκα το 532. Ο καταλύτης ήταν κάποια επεισόδια με την εμπλοκή θαυμαστών των αρματοδρομιών της Κωνσταντινούπολης, αλλά σε βαθύτερο επίπεδο οι διαμαρτυρίες εξέφραζαν τη λαϊκή αναταραχή ενάντια στη δεσποτική διακυβέρνηση του Ιουστινιανού. Επιπλέον, οι αριστοκράτες εχθροί του αυτοκράτορα αρέσκονταν να υποδαυλίζουν τη διχόνοια. Ο Ιουστινιανός αναγκάστηκε να αποπέμψει μερικούς βασικούς συμβούλους του και σε κάποιο σημείο κόντεψε να αποδράσει κρυφά από την πόλη: στα παρασκήνια περίμεναν επίδοξοι

Σχεδιάζοντας τη νομοθεσία Η μεταρρύθμιση των νομικών κανόνων της Αυτοκρατορίας ήταν το επίτευγμα του Ιουστινιανού με τη μεγαλύτερη διάρκεια στον χρόνο Κάθε αυτοκρατορία της προκοπής επωφελήθηκε από έναν συνεκτικό νομικό κώδικα. Παραδόξως, από αυτή την άποψη η Ρώμη μάλλον υστερεί. Είχαν γίνει προσπάθειες –από τους Δώδεκα Πίνακες του 5ου αιώνα π.Χ.– ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση, αλλά την εποχή του Ιουστινιανού οι νόμοι της Αυτοκρατορίας ήταν κατά κάποιον τρόπο ασαφείς. Με την επέκταση των εδαφών του Ιουστινιανού η ανάγκη για μεταρρύθμιση γινόταν όλο και πιο επιτακτική. Ήταν καιρός για κωδικοποίηση, για τυποποίηση και για μερικές νομικές επινοήσεις αντί για τη συγκέντρωση επιλεκτικών πληροφοριών από αρχαίους νόμους. Επιπλέον, ήταν πλέον καιρός όλοι οι πολίτες της Αυτοκρατορίας να υπόκεινται στα ίδια κριτήρια δικαιοσύνης: το να κάνεις κακό και να γλιτώνεις επειδή κατέχεις υψηλότερη κοινωνική θέση φαινόταν αυθαίρετο. Η σειρά αυτή των μεταρρυθμίσεων ονομάστηκε Ιουστινιάνειος Κώδικας. Συγκεκριμένα, ο κώδικας καλύπτει τρία διαφορετικά έργα των μέσων της δεκαετίας του 530: τον Πανδέκτη, μια εγκυκλοπαιδική συλλογή γραπτών από Ρωμαίους νομικούς, τον Κώδικα, ο οποίος παρείχε λεπτομερείς επεξηγήσεις των νόμων, και τις Νεαρές, μια σύνοψη του νόμου για χρήση των σπουδαστών της νομικής. Τα κείμενα αυτά καλύπτουν ένα ευρύ νομικό πεδίο – από τη δουλεία μέχρι τον γάμο και από ζητήματα ιδιοκτησίας μέχρι εκκλησιαστικές υποθέσεις. Ο Κώδικας ταξίδεψε ανά τους αιώνες διαμορφώνοντας τη βάση για τα νομικά συστήματα ευρωπαϊκών και άλλων χωρών. Ίσως ήταν το σπουδαιότερο επίτευγμα του Ιουστινιανού, αν και το δύσκολο έργο ανέλαβε να ολοκληρώσει μια αξιοσέβαστη ομάδα νομικών. Όταν ο θαυμαστής του Ιουστινιανού, Αγαπητός, περιέγραψε τον αυτοκράτορα «ενδεδυμένο με την πορφύρα της δικαιοσύνης», διέθετε ήδη αρκετά στοιχεία για να στηρίξει τον Θραύσματα από τον εξαιρετικά ισχυρισμό του. σημαντικό Ιουστινιάνειο Κώδικα

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

Η Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, ένα από τα πολλά θρησκευτικά ιδρύματα που ιδρύθηκαν ή αναζωογονήθηκαν από τον Ιουστινιανό

Το αμφιθέατρο στην Καρχηδόνα, την πόλη που ήταν το μεγάλο έπαθλο στις βορειοαφρικανικές εκστρατείες

Ώρα για το χαράτσι! Διαφορετικό πράγμα η προσπάθεια αναβίωσης της ένδοξης Ρώμης και εντελώς διαφορετικό να την πληρώνεις Τρεις ήταν οι παράγοντες που εξάντλησαν τα αυτοκρατορικά θησαυροφυλάκια: η διεξαγωγή δαπανηρών πολέμων, η απώλεια πολλών φορολογούμενων πολιτών από ασθένειες και μια εθιστική φοροδιαφυγή μεταξύ των πολιτών. Ο Ιουστινιανός αντιμετώπισε και τις τρεις προκλήσεις. Έγιναν προσπάθειες για μεταρρύθμιση του φοροεισπρακτικού συστήματος με ανάθεση του έργου ξανά σε τοπικά συμβούλια αντί για τα «καταστροφικά μίσθαρνα όργανα», όπως τα αποκαλούσε ο Ιουστινιανός. Το σχέδιο αυτό είχε περιορισμένη επιτυχία. Έγιναν επίσης προσπάθειες να επιβληθεί υψηλότερη φορολογία στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Αυτό το σχέδιο προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια. Μαζί με όλα τα άλλα, ο Ιουστινιανός αντιμετώπισε αντιδράσεις και από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Η Στάση του Νίκα το 532 ξέσπασε, τουλάχιστον εν μέρει, εξαιτίας των επαχθών φορολογικών τακτικών του αυτοκράτορα. Οι λοιμοί της δεκαετίας του 540 απλώς επιδείνωσαν την κατάσταση. Ο Ιουστινιανός επέμεινε ότι ο φόρος εισοδήματος έπρεπε να παραμείνει σταθερός, έστω κι αν είχε χαθεί σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της Αυτοκρατορίας. Είναι λοιπόν φυσικό που ο φοροεισπράκτορας ήταν ένα από τα πιο μισητά πρόσωπα στα βυζαντινά εδάφη. Το παραδέχτηκε εξάλλου και ο ίδιος ο Ιουστινιανός: «Θα ήταν άδικο για κάποιον που μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον τόσο επαχθών εκβιασμών και όλων των συνακόλουθων αμαρτιών να χειροτονείται αμέσως ιερέας και να κηρύσσει την καλοσύνη».

Νόμισμα από την εποχή του Ιουστινιανού

Χάρτης που δείχνει την έκταση της Αυτοκρατορίας όταν πέθανε ο Ιουστινιανός

αυτοκράτορες. Τελικά οι εξεγέρσεις κατεστάλημπορούσε να γίνει πλεονέκτημα. Η Στάση του σαν βιαίως –χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν Νίκα κατέστρεψε σχεδόν το ένα τρίτο της Κωνστον Ιππόδρομο και σφαγιάστηκαν– αλλά η πόλη σταντινούπολης, αλλά άνοιξε τον δρόμο για φιλόείχε υποφέρει φοβερά. Πολλά κτήρια είχαν καδοξα σχέδια ανοικοδόμησης και κυρίως της ανοιτεδαφιστεί ή πυρποληθεί και, σύμφωνα με τον κοδόμησης του ναού της Αγίας Σοφίας. Με κάθε Προκόπιο, η Κωνσταντινούπολη ήταν κριτήριο, το νέο οικοδόμημα ήταν ένα «μια μάζα από καμένα ερείπια». Είναι αρχιτεκτονικό θαύμα – ένας χώρος δελεαστικό να σκεφτούμε ότι οι με τεράστιους τρούλους, μάρμαρα στρατιωτικές εκστρατείες των και μωσαϊκά. Σύμφωνα με τον «Τουλάχιστον επόμενων χρόνων ήταν, τουΠροκόπιο, «το χαρακτήριζε άλλοι 30 ναοί λάχιστον εν μέρει, ο τρόπος απερίγραπτο κάλλος, καθώς του Ιουστινιανού για να αναυπερείχε τόσο σε μέγεθος χτίστηκαν στην κτήσει τον θαυμασμό του όσο και στις αρμονικές του Κωνσταντινούπολη – μια λαού του. διαστάσεις». Τουλάχιστον Ασφαλώς, δεν πρέπει να άλλοι 30 ναοί χτίστηκαν πόλη που ο Ιουστινιανός φανταζόμαστε ότι ο Ιουστιστην Κωνσταντινούπολη μεταμόρφωσε σε ένα νιανός περνούσε μονίμως –μια πόλη που ο Ιουστινιακαλλιτεχνικό και από τη μια κρίση στην άλλη. νός μεταμόρφωσε σε ένα Οι νομικές μεταρρυθμίσεις καλλιτεχνικό και πολιτισμικό πολιτισμικό του ήταν ένα από τα μεγαλύτελιμάνι– και αμέτρητα άλλα λιμάνι» ρα επιτεύγματα της εποχής και κτήρια ξεφύτρωναν σε όλη την πέτυχε μια τεράστια οικονομική νίκη Αυτοκρατορία. βάζοντας Ινδούς μοναχούς να περάσουν Συνολικά, είναι αδύνατον να αρνηθούλαθραία μεταξοσκώληκες στην Αυτοκρατορία: με τη φιλοδοξία και τον δυναμισμό του Ιουστινιαέτσι γεννήθηκε μια νέα προσοδοφόρος βιομηνού. Στη διάρκεια της βασιλείας του τα σύνορα χανία και μπήκε τέλος στην εξάρτηση από το της Αυτοκρατορίας επεκτάθηκαν όσο ποτέ. περσικό μετάξι. Ακόμα και η καταστροφή όμως Μπορεί να μην διέθετε το χάρισμα της πολεμικής

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

Η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, το αποκορύφωμα των αρχιτεκτονικών επιτευγμάτων του Ιουστινιανού

«Η Στάση του Νίκα είχε καταστρέψει σχεδόν το ένα τρίτο της Κωνσταντινούπολης, αλλά άνοιξε τον δρόμο για φιλόδοξα σχέδια ανοικοδόμησης» ανδρείας αλλά ήξερε να διαλέγει στρατηγούς. Όπως εξήγησε ένας σύγχρονός του: «Ήταν κοντός αλλά ευρύστερνος, με μεγάλη μύτη, ανοιχτή επιδερμίδα, σγουρά μαλλιά, στρογγυλό πρόσωπο, όμορφος, με μαλλιά που αραίωναν, με ένα εξεζητημένο ύφος και μαλλιά και γένια που είχαν αρχίσει να γκριζάρουν». Αξίζει να σημειωθεί ότι προς το τέλος της βασιλείας του τον επέκριναν μερικοί από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές του. Ο Προκόπιος, που κάποτε ήταν ο μεγαλύτερος θαυμαστής του αυτοκράτορα, αισθάνθηκε την ανάγκη να αντιστρέψει τους πανηγυρικούς του αμαυρώνοντας την εικόνα του. Ο Ιουστινιανός ήταν πολύ αυτάρεσκος και θύμιζε περισσότερο γάιδαρο που όταν τον σέρνουν από το χαλινάρι εκείνος ακολουθεί κουνώντας μόνο τα αυτιά του.

Ο αυτοκράτορας ήταν πέρα για πέρα απρόβλεπτος. «Ήταν φαύλος και ταυτόχρονα αγαθός… Δεν έλεγε ποτέ την αλήθεια αλλά μιλούσε πάντα με πονηριά, αν και ήταν εύκολο να εξαπατηθεί». Για τον Προκόπιο, ακόμα και οι εκθειαστικές μεταρρυθμίσεις ενέπνεαν πλέον υποψίες: «Κατάργησε υπάρχουσες υπηρεσίες και επινόησε νέες για τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων. Το ίδιο έκανε και με τους νόμους και τους στρατιωτικούς κανονισμούς, και ο λόγος που το έκανε δεν αφορούσε κάποια βελτίωση ή δικαιοσύνη ή οποιαδήποτε πρόοδο, αλλά επειδή ήθελε να σφραγίζει τα πάντα με το όνομά του». Μπορεί αυτά τα λόγια να ήταν σατιρικά και όχι μια ωμή καταγγελία, σίγουρα όμως ταιριάζουν απόλυτα στη συγκεχυμένη φήμη ενός Βυζαντινού

ηγεμόνα ο οποίος, ανάλογα με το ποιον θα ρωτήσετε, κράτησε αναμμένη τη φλόγα της Δυτικής Αυτοκρατορίας ή σφράγισε το οριστικό τέλος της. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να επισημάνουμε ότι στο περίφημο βιβλίο Παρακμή και πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο Έντουαρντ Γκίμπον κατάφερε να πει μερικές καλές κουβέντες για τον Ιουστινιανό – και συνήθως ο Γκίμπον είναι εξαιρετικά φιλόψογος στις ετυμηγορίες του. Παρά την όποια πλεονεξία και τις εσφαλμένες εκτιμήσεις, ο Γκίμπον ήταν πρόθυμος να ομολογήσει ότι ο Ιουστινιανός δεν ήταν ο μοναδικός υπεύθυνος για τη συνακόλουθη παρακμή της Αυτοκρατορίας. Ναι, σύντομα οι νίκες στη Δύση δεν θα είχαν μεγάλη σημασία, αλλά αυτό μπορεί να συνέβη επειδή «η εποχή ήταν θλιβερή». Πέρα από τις μεταξωτές πορφύρες και τους καλλιτέχνες, συγγραφείς και λόγιους που θα μπορούσε να προσελκύσει ένας αυτοκράτορας στην αυλή του, η ζωή του στον τέταρτο αιώνα δεν ήταν ποτέ εύκολη – ήταν μονίμως παγιδευμένος στη σκιά ενός σπουδαίου πολιτισμού που δεν είχε καμία ελπίδα να αναγεννηθεί. Ανεξάρτητα από το κόστος, ο Ιουστινιανός προετοίμασε το έδαφος για έναν άλλο πολιτισμό, που κάθε λίγο και λιγάκι θα συναγωνιζόταν τη Ρώμη στα πολιτιστικά της θέλγητρα, τον δυναμισμό και τη μεγαλοπρέπεια.