ΤΕΥΧΟΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑ
ΜΕΡΟΣ
2•
•
ΠΑΡΑΚΜΗ & ΠΤΩΣΗ
www.brainfood.gr
ΤΕΎΧΟΣ 34 • ΤΙΜΉ €5.99
Η ουσιαστική διάδοχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που βασίστηκε στην ελληνική γλώσσα και τη χριστιανική θρησκεία
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ: ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ • ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ • Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΠΟΛΕΜΟΣ: Η ΠΡΩΤΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ • ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ • ΥΓΡΟ ΠΥΡ • ΚΟΙΝΩΝΙΑ: ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ-ΒΕΝΕΤΙΑΣ • Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ Η ΠΤΩΣΗ: ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΣΤΙΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ • H ΥΣΤΑΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
ΒΑΡΑΓΓΟΙ
Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΛΩΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
καλωσηλθατε στη
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
Α
ν το πρώτο μέρος του αφιερώματος στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία επικεντρώθηκε στα πρόσωπα που με τη δράση τους καθόρισαν την πορεία της, στο δεύτερο η προσοχή στρέφεται σε γεγονότα κομβικού χαρακτήρα. Ο χαρακτηρισμός αυτός συνδέεται με τη διαπίστωση πως οδήγησαν την Αυτοκρατορία σε μια σταδιακή παρακμή και στην αναπόφευκτη πτώση. Αυτό γίνεται αντιληπτό μέσα από τα θέματα που αναφέρονται στο Μαντζικέρτ, στις Σταυροφορίες, την Α΄ Άλωση της Κωνσταντινούπολης και, τέλος, στα γεγονότα της Άλωσης του 1453 από τους Οθωμανούς. Τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα επιβεβαιώνουν μια βασική αρχή που διατυπώνουν όλες οι πραγματείες στρατηγικής διαχρονικά: πως τα πολιορκούμενα κάστρα πέφτουν κυρίως εκ των έσω και όχι τόσο από τη δυναμική της πολιορκητικής τέχνης. Στο σημείο αυτό προσδίδει εξαιρετικά στοιχεία επιβεβαίωσης το αφιέρωμα στις οικονομικές σχέσεις Βυζαντίου-Βενετίας. Τα τραυματικά προαναφερθέντα γεγονότα που σημάδεψαν την Αυτοκρατορία δεν θα είχαν τη συγκεκριμένη έκβαση, αν οι εσωτερικές έριδες και η σταδιακή εγκατάλειψη της αυτοκρατορικής διακυβέρνησης δεν συνέβαλλαν καταλυτικά. Αυτό το συμπέρασμα εύκολα θα το επιβεβαιώσουν οι αναγνώστες μέσα από την παρουσίαση του χρονικού της πρώτης Πολιορκίας της Βασιλεύουσας από τους Αβάρους στις αρχές του 7ου αιώνα. Μια απλή αντιπαραβολή βοηθά τον καθένα να συνειδητοποιήσει πως το αρραγές εσωτερικό μέτωπο και η σύμπνοια του 7ου αι. υπήρξαν καθοριστικά για τη θετική εξέλιξη. Ένα αφιέρωμα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία θα ήταν ελλιπές και περιοριστικό, αν δεν αναδείκνυε πτυχές αυτού του κόσμου που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με συγκεκριμένα πρόσωπα ή γεγονότα. Το πλαίσιο αυτό, που τηρήθηκε και στο πρώτο μέρος, εδώ διατηρείται μέσα από τα αφιερώματα στον κόσμο του Ιπποδρόμου, των σκευών καλλωπισμού, των Βαράγγων και της βυζαντινής πόλης. Εξετάζοντας τα γνωρίσματα του αστικού τοπίου της αυτοκρατορικής επικράτειας, το χρονικό συμμετοχής και ένταξης μισθοφορικών δυνάμεων στο εσωτερικό της και πτυχές της καθημερινότητας της πλειονότητας των πολιτών παρέχουν τη δυνατότητα μιας συνολικής θεώρησης της δυναμικής φύσης της Αυτοκρατορίας. Τέλος, τα νοσταλγικά αφιερώματα στη διαχρονική Κωνσταντινούπολη και στον ναό της Αγίας Σοφίας προσφέρουν αφορμές περίσκεψης και παρέχουν έμπρακτα την επιβεβαίωση του πόνου αγνώστων δημιουργών της δημοτικής ποίησης για την Άλωση του 1453. Η αποτίμηση της παρακαταθήκης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αναδεικνύει την καίρια συνδρομή της στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και προσφέρει τους λόγους που η μελέτη της υπήρξε σημαντική στη διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους. Καλή ανάγνωση Χρυσόστομος Μπομπαρίδης Ιστορικός – Τμήμα Αρχαίας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Σιένας
Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
περιεχομενα 04
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
Καθημερινη ζωη 08
Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΜΈΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
Η ιστορία της Βασιλεύουσας, της βυζαντινής πρωτεύουσας που έμελλε να αλλάξει για πάντα την ιστορία του κόσμου
14
ΜΈΣΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
40
Η φοβερή μάχη που σήμανε την αρχή του τέλους για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Η πτωση 46
54
18
62
ΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΒΈΝΈΤΟΙ
ΜΙΑ ΜΈΡΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΈΝΟΣ ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΟΥ
Ακολουθήστε έναν αρματοδρόμο από το πρωί μέχρι το βράδυ, καθώς κερδίζει (ή χάνει) στον Ιππόδρομο
70
Πολεμος 26
Η ΠΡΩΤΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
ΝΙΚΗΣΤΈ ΤΟΝ ΠΟΛΈΜΟ ΜΈ ΥΓΡΟ ΠΥΡ
Υπερασπιστείτε τη βυζαντινή πρωτεύουσα πυρπολώντας τα εχθρικά πλοία με αυτό το φοβερό εμπρηστικό για να κατακτήσετε τη νίκη
32
ΟΙ ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΟΙ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ
Η ασυνήθιστη ιστορία των Βίκινγκ που έγιναν σωματοφύλακες των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου
ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΩΣ ΟΦΈΙΛΈΤΈΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΈΝΈΤΟΙ ΩΣ ΠΙΣΤΩΤΈΣ Η απίστευτη ιστορία δανεισμού της αντιβασίλισσας Άννας της Σαβοΐας, που έβαλε ως ενέχυρο το ίδιο το αυτοκρατορικό στέμμα, το οποίο δεν επεστράφη ποτέ στο Βυζάντιο
72
Μετά τη μουσουλμανική κατάκτηση της Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών, η μοίρα της Ευρώπης βρισκόταν στα χέρια της Κωνσταντινούπολης
30
ΤΙ ΈΚΑΝΑΝ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΓΙΑ ΈΜΑΣ;
Η βυζαντινή κληρονομιά – από την Αναγέννηση στη θρησκεία, τη γλώσσα, τη νομοθεσία και τα… πιρούνια
Στο Βυζάντιο ο αθλητισμός ήταν πράγματι ζήτημα ζωής και θανάτου
22
Η ΥΣΤΑΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
Οι Οθωμανοί πάντα ονειρεύονταν την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης – το 1453 το όνειρό τους έγινε πραγματικότητα
ΤΟΛΜΗ ΚΑΙ ΓΟΗΤΈΙΑ
Από τη σκιά ματιών μέχρι τις κασετίνες από ελεφαντόδοντο, οι Βυζαντινές καμάρωναν για την εμφάνισή τους
ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΣΤΙΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΈΣ
Πώς οι λεγόμενοι «Ιεροί Πόλεμοι» έγιναν ο προάγγελος του θανάτου για τη μεγαλύτερη πόλη της χριστιανοσύνης
Μια ματιά στο οικοδόμημα-σύμβολο της ένδοξης Κωνσταντινούπολης
16
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΈΡΤ
Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΈΩΝ ΣΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΟΣΜΟ Η μετασκευή οποιουδήποτε κτηρίου παρέπεμπε στην αρχαιότητα, οι ερμηνείες του όρου «κάστρον», οι δυσκολίες του αστικού ιστού της εποχής και η μεγάλη επιδημία της βουβωνικής πανώλης
76 78 80
ΒΥΖΑΝΤΙΝΈΣ ΑΠΟΡΙΈΣ 4 ΒΙΒΛΙΑ
που αξίζει να διαβάσεις με θέμα το Βυζάντιο
ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΈΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
08
46
30
32
54
Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
Βυζαντινή Αυτοκρατορία Ανακαλύψτε την εκπληκτική άνοδο και πτώση μιας από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες του κόσμου καθώς λύγιζε υπό το βάρος εσωτερικών διενέξεων και εισβολών
ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στο Βυζάντιο για να διαχειρίζεται καλύτερα τα ανατολικά του σύνορα. Της έδωσε το όνομά του και η νέα πρωτεύουσα μετονομάστηκε σε Κωνσταντινούπολη.
Έλληνες άποικοι ιδρύουν μια πόλη στην ευρωπαϊκή πλευρά των Στενών του Βοσπόρου. Το Βυζάντιο βρίσκεται σε στρατηγική θέση ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία και άκμασε, αν και Έλληνες και Πέρσες πολέμησαν πολλές φορές γι’ αυτό.
657 π.Χ.
330 μ.Χ.
Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΏΝ ΕΙΚΟΝΏΝ Η ΑΓΙΑ ΡΏΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΚΛΑΣΙΑΣ
Έπειτα από άλλη μια περίοδο εικονοκλασίας το 814, η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, ενεργώντας ως αντιβασίλισσα του γιου της, Μιχαήλ Γ΄, τελικά την κατάργησε και χάρη στις προσπάθειές της αγιοποιήθηκε.
Ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ κήρυξε παράνομες τις θρησκευτικές εικόνες σε όλη την αυτοκρατορία, κάτι που συνεχίστηκε και μετά τον θάνατό του. Αυτό δυσαρέστησε τη Δυτική Εκκλησία, η οποία υποστήριζε τη χρήση τους.
Ο πάπας Λέων Γ΄ έστεψε τον Καρλομάγνο αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε μια προσπάθεια να αναστυλώσει τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η Ανατολή εξοργίστηκε επειδή αισθάνθηκε ότι αυτό απειλούσε την επιρροή της.
843
726-87
800
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΣΧΙΣΜΑ Μετά από χρόνια διενέξεων, η Εκκλησία χωρίστηκε επισήμως στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία υπό τον Πάπα Λέοντα Θ΄ και στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία με έδρα της την Κωνσταντινούπολη.
1054
4
Η ΝΕΑ ΡΏΜΗ
Βυζάντιο
Οι σύγχρονοι ιστορικοί χρησιμοποιούν το όνομα «Βυζαντινή Αυτοκρατορία», αλλά οι πολίτες της αυτοχαρακτηρίζονταν Ρωμαίοι
Η ΑΛΏΣΗ ΤΗΣ ΚΏΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
Ορθόδοξη Εκκλησία Καθολική Εκκλησία
Εσθονοί
ΣΟΥΗΔΙΑ Λιθουανοί
ΔΑΝΙΑ
Πρώσοι
ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΣΛΑΒΙΚΕΣ ΗΓΕΜΟΝΙΕΣ Κουμάνοι
ΠΟΛΩΝΙΑ ΑΓΙΑ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥ Τ Ο Κ ΡΑ Τ Ο Ρ Ι Α
ΓΑΛΛΙΑ
20.000
Ο εκτιμώμενος αριθμός του σταυροφορικού στρατού Ο αριθμός των πλοίων που χρησιμοποιήθηκαν στη λεηλασία
Πετσενέγοι
ΟΥΓΓΑΡΙΑ Βουργουνδία
ΚΡΟΑΤΙΑ
Παπικό κράτος
Η ΛΑΦΥΡΑΓΏΓΗΣΗ
Αφού η Τέταρτη Σταυροφορία συνέβαλε στην ενθρόνιση του εξόριστου αυτοκράτορα Αλέξιου Δ΄, οι Βυζαντινοί αρνήθηκαν να πληρώσουν. Οργισμένοι, οι σταυροφόροι κυρίευσαν την πρωτεύουσα και εγκαθίδρυσαν μια νέα Λατινική Αυτοκρατορία.
ΝΟΡΒΗΓΙΑ
ΑΓΓΛΟΣΑΞΟΝΙΚΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
Η περίοδος ανάμεσα στην εικονοκλασία και την άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν η κορυφαία στιγμή της βυζαντινής τέχνης
ΒΥ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Η ΑΥ Τ Ο Κ ΡΑ Τ Ο Ρ Ι Α
1204
57
1204
Τα χρόνια που επιβίωσε η Λατινική Αυτοκρατορία
Η ΔΥΣΗ ΚΑΤΑΛΥΕΤΑΙ
Η ΕΞΑΓΟΡΑ ΤΏΝ ΟΥΝΝΏΝ
ΕΝΑ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΣΧΙΣΜΑ Με τον θάνατο του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄, οι δύο γιοι του, Αρκάδιος και Ονόριος, κληρονόμησαν το ανατολικό και το δυτικό μισό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αντιστοίχως. Η αυτοκρατορία δεν ενώθηκε ποτέ ξανά.
Το βάρος του ετήσιου χρυσού που κατέβαλλαν οι Βυζαντινοί στους Ούννους για να τους κρατούν σε απόσταση
318
ΚΙΛΑ
159
ΚΙΛΑ
Με τον Αττίλα στην εξουσία, το 433 το βάρος του χρυσού είχε διπλασιαστεί
Το 443, μετά τη συντριπτική ήττα της Αυτοκρατορίας από τους Ούννους, το βάρος τριπλασιάστηκε
952
ΚΙΛΑ
424-43 μ.Χ.
395 μ.Χ.
Η ανατροπή του Ρωμύλου Αυγουστύλου από τον βάρβαρο Οδόακρο σήμανε το τέλος της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η υποταγή του Οδόακρου στην Κωνσταντινούπολη και την Ανατολική Ρώμη διήρκεσε για άλλα 1.000 χρόνια.
476 μ.Χ.
Η ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΟΣ ΠΑΝΏΛΗ
ΟΜΙΛΕΙΤΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ!
25-50 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ
Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος καθιέρωσε τα ελληνικά ως επίσημη γλώσσα της Αυτοκρατορίας. Η επόμενη γενιά δεν γνώριζε λατινικά, ούτε καν οι πιο μορφωμένοι.
Ο αριθμός των εκτιμώμενων θανάτων σε όλη την Αυτοκρατορία
10.000
Κατά προσέγγιση ο αριθμός των καθημερινών θανάτων στην Κωνσταντινούπολη
Ο αριθμός των μεγάλων ξεσπασμάτων βουβωνικής πανώλης. Αυτό ήταν το πρώτο πριν από τον Μαύρο Θάνατο και την Τρίτη Πανδημία
620
Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη και ανάγκασε τον Λατίνο αυτοκράτορα Βαλδουίνο Β΄ να εγκαταλείψει την πόλη. Ο Μιχαήλ αποκατέστησε το πρότερο μεγαλείο της πρωτεύουσας, που είχε πέσει σε απόγνωση.
1261
ΕΣΏΤΕΡΙΚΕΣ ΔΙΕΝΕΞΕΙΣ Μια σειρά εμφυλίων πολέμων ανάμεσα σε αντιμαχόμενες δυναστείες στη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ εξασθένησαν σοβαρά την Αυτοκρατορία και την άφησαν έρμαιο επιθέσεων από εξωτερικούς εχθρούς.
1321-79
Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΑ Η σκληρή μεταχείριση των ταραξιών σε μια αρματοδρομία και η οργή από την πρόσφατη αύξηση της φορολογίας πυροδότησαν ένα πενθήμερο ταραχών που σκότωσε το ένα δέκατο της Κωνσταντινούπολης.
532
541-42
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ
Ενώ ο Ιουστινιανός ήθελε να διαφύγει από την πρωτεύουσα, η σύζυγός του αρνήθηκε να το κάνει και τον έπεισε να μείνει
Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΏΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
400.000
70.000 Τον 15ο αιώνα ο πληθυσμός ήταν σχεδόν το
1400
Ο εκτιμώμενος αριθμός των κατοίκων κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα πριν από την πανώλη
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΜΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Ο στρατός του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ σκότωσε τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΙΑ΄ ενώ οι Οθωμανοί κυρίευαν την πρωτεύουσα. Το γεγονός αυτό σήμανε το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Ο αριθμός των κατοίκων της πόλης μετά την ανακατάληψή της κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα
του αντίστοιχου τον 6ο αι.
1453
5
08
22
18
Καθημερινή ζωή 08 Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΎΠΟΛΗ 18 ΜΈΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ Η ιστορία της Βασιλεύουσας, της βυζαντινής πρωτεύουσας που έμελλε να αλλάξει για πάντα την ιστορία του κόσμου
14 16
ΜΈΣΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Μια ματιά στο οικοδόμημα-σύμβολο της ένδοξης Κωνσταντινούπολης
ΤΟΛΜΗ ΚΑΙ ΓΟΗΤΈΙΑ
Από τη σκιά ματιών μέχρι τις κασετίνες από ελεφαντόδοντο, οι Βυζαντινές καμάρωναν για την εμφάνισή τους
22
ΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΒΈΝΈΤΟΙ
Στο Βυζάντιο ο αθλητισμός ήταν πράγματι ζήτημα ζωής και θανάτου
ΜΙΑ ΜΈΡΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΈΝΟΣ ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΟΎ
Ακολουθήστε έναν αρματοδρόμο από το πρωί μέχρι το βράδυ, καθώς κερδίζει (ή χάνει) στον Ιππόδρομο
16
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
Η Κωνσταντινουπολη
ανα τους αιωνες
Μια σύντομη ιστορία της Βασιλεύουσας, της πρωτεύουσας που έμελλε να αλλάξει για πάντα την ιστορία Του Νικολάου Τζουμέρκα
8
© Getty
Τ
ο 324 ο Μέγας Κωνσταντίνος αποφάσισε να Ιουστινιανού ήταν η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, η μεταφέρει την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής οποία έπεισε τον σύζυγό της να μην εγκαταλείψει Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στο Βυζάντιο. την πρωτεύουσα και να αντιμετωπίσει τους ταΗ Νέα Ρώμη ήταν μια πραγματικότητα και ραχοποιούς. Τα λόγια της διασώθηκαν χάρη στο θα παρέμενε η πρωτεύουσα της Ανατολικής έργο του χρονικογράφου Μαλάλα: «Ένας αυτοΡωμαϊκής Αυτοκρατορίας για τους επόμενους 11 κράτορας δεν επιτρέπεται να γίνει φυγάς». αιώνες. Στην αρχή της ιστορίας της, η ΚωνσταΜόλις τελείωσε το χάος, ο Ιουστινιανός αποντινούπολη θύμιζε τη Ρώμη – τη διοικούσε ένας φάσισε να ξαναχτίσει την Αγία Σοφία, η οποία έπαρχος και είχε σύγκλητο. Συγκεκριμένα, οι είχε καταστραφεί στη διάρκεια των ταραχών. περισσότεροι θεσμοί της ακολουθούσαν το παράΑντίθετα όμως με τους προηγούμενους, ο νέος δειγμα της Ρώμης. Η μεταφορά της πρωτεύουσας ναός θα ήταν μεγαλύτερος και έμελλε να γίνει το ήταν μια τολμηρή απόφαση του Κωνσταντίνου, μεγαλοπρεπέστερο οικοδόμημα στην Αυτοκρααλλά δεν ήταν επίφοβη. Όπως έγραψε ο Έλληνας τορία. Το 532, αμέσως μετά τις ταραχές, ο Ιουιστορικός Ηρωδιανός: «Η Ρώμη βρίσκεται εκεί στινιανός διέταξε τον Ανθέμιο τον Τραλλιανό και όπου βρίσκεται ο αυτοκράτορας». Προς το τέλος τον Ισίδωρο τον Μιλήσιο, τους δύο μεγαλύτερους της ζωής του ο Κωνσταντίνος προσηλυτίστηκε αρχιτέκτονες της εποχής, να χτίσουν τον νέο ναό. στον χριστιανισμό, αλλάζοντας για πάντα την Το 537, μόλις πέντε χρόνια αργότερα, ο ναός –ο ιστορία του κόσμου. Με τον σταδιακό οποίος για περισσότερα από 1.000 χρόεκχριστιανισμό της Αυτοκρατορίας νια είχε τον μεγαλύτερο τρούλο του εμφανίστηκαν νέα αρχιτεκτονικά είδους του– εγκαινιάστηκε από Η στιλ, ενώ οι παραδόσεις και διάτον πατριάρχη της ΚωνσταντιΣτάση του φορες πτυχές της καθημερινής νούπολης Μηνά. Ο νέος ναός Νίκα διήρκεσε ζωής άλλαξαν ραγδαία. έμελλε να γίνει η έδρα του Η σημαντικότερη μορφή Οικουμενικού Πατριάρχη σχεδόν μία εβδομάδα, στην ιστορία της Ανατολιτης Κωνσταντινούπολης αφήνοντας πίσω της κής Ρωμαϊκής Αυτοκρατοκαι, αντανακλώντας τη ρίας ήταν ο αυτοκράτορας δόξα του, οι στέψεις των δεκάδες χιλιάδες Ιουστινιανός Α΄ (527-565). νέων αυτοκρατόρων θα νεκρούς και μεγάλο Στη διάρκεια της βασιλείας τελούνταν πλέον στην Αγία μέρος της πόλης του η Βυζαντινή ΑυτοκραΣοφία μαζί με άλλες αυτοτορία υπέστη ριζοσπαστικές κρατορικές τελετές. κατεστραμαλλαγές. Το πιο διάσημο περιΤους επόμενους αιώνες μετά μένο στατικό που συνέβη στη Βυζαντινή τον Ιουστινιανό, η Βυζαντινή ΑυΑυτοκρατορία ήταν η Στάση του Νίκα τοκρατορία αντιμετώπισε πολλές προστον Ιππόδρομο το 532. Τελικά οι στρατηκλήσεις. Οι ακατάπαυστοι πόλεμοι με τους γοί Βελισάριος και Μούνδος κατέστειλαν την εξέΠέρσες οδήγησαν στην πολιορκία της Κωνσταντιγερση, μαζί με τον ευνούχο Ναρσή, ο οποίος κανούπολης από τους Αβάρους και τους Σασσανίδες τάφερε να εγκλωβίσει την πλειοψηφία των ταραΠέρσες το 626, ενώ ο αυτοκράτορας Ηράκλειος χοποιών στον Ιππόδρομο σφαγιάζοντας περίπου απουσίαζε σε εκστρατεία εναντίον των δεύτερων. 30.000 ανθρώπους. Η βίαιη καταστολή σήμανε Η Κωνσταντινούπολη αμύνθηκε με επιτυχία. Αργότο τέλος της εξέγερσης. Οι δρόμοι της Κωνστατερα, οι Άραβες επίσης επιχείρησαν δύο αποτυχηντινούπολης πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν, μένες πολιορκίες. Το κλειδί για τη διάσωση της βυενώ στον Ιππόδρομο το αίμα κυλούσε ποτάμι. Ο ζαντινής πρωτεύουσας ήταν τα ισχυρά Θεοδοσιανά αληθινός ήρωας όμως που έσωσε τη βασιλεία του Τείχη και η χρήση του θανάσιμου υγρού πυρός.
Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΎΠΟΛΗ ΑΝΑ ΤΟΎΣ ΑΙΩΝΕΣ
Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Αβάρους, 626 Το 626 οι Άβαροι και οι Σασσανίδες Πέρσες προσπάθησαν να κυριεύσουν την Κωνσταντινούπολη. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας απουσίαζε σε εκστρατεία πολεμώντας τους Πέρσες κι έτσι στην πόλη υπήρχαν λιγότεροι υπερασπιστές από ό,τι συνήθως. Περίπου 80.000 Άβαροι και Πέρσες αναπτύχθηκαν για την πολιορκία, ενώ οι Βυζαντινοί διέθεταν μόνο 12.000 στρατιώτες, με επικεφαλής τον πατρίκιο Bόνο και τον πατριάρχη Σέργιο. Οι περιστάσεις ήταν σε βάρος των Βυζαντινών, αλλά ο Σέργιος τέθηκε επικεφαλής μιας πομπής με την Οδηγήτρια, μια εικόνα της Παναγίας, εξυψώνοντας το ηθικό των στρατιωτών,
που πίστεψαν ότι τους προστάτευε ο Θεός. Η πολιορκία απέτυχε και οι Βυζαντινοί νίκησαν κατά κράτος. Για να το γιορτάσει, ένας άγνωστος συνθέτης έγραψε τον Ακάθιστο Ύμνο. Είναι ένας ύπνος που ψέλνεται κάθε χρόνο στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία ως ευχαριστήριο προς την Παναγία για την προστασία της πόλης. Στη διάρκεια της ψαλμωδίας όλο το εκκλησίασμα στέκεται όρθιο προς τιμήν της υπερμάχου Θεοτόκου. Η πολιορκία ήταν η πρώτη δοκιμασία για τα Θεοδοσιανά Τείχη, τα οποία θα προστάτευαν την πόλη για τα επόμενα 1.000 χρόνια.
Η Παναγία Οδηγήτρια, η εικόνα που ενέπνευσε την άμυνα της πόλης
Αεροφωτογραφία της Ιστανμπούλ, όπως λέγεται σήμερα η Κωνσταντινούπολη
9
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ Ο Θεοδόσιος Β΄ ήταν επίσης υπεύθυνος για τη βελτίωση του ακαδημαϊκού σκηνικού της πόλης. Το 425 αποφάσισε να ιδρύσει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα προκειμένου να κάνει την Κωνσταντινούπολη πνευματικό κέντρο και να φέρει την εκπαίδευση υπό αυστηρότερο αυτοκρατορικό έλεγχο. Το ίδρυμα ονομάστηκε Πανδιδακτήριον και πρόσφερε ένα ευρύ φάσμα μαθημάτων, από νομική και φιλοσοφία μέχρι ιατρική, μουσική και αστρονομία. Όταν ο Ιουστινιανός έκλεισε την Ακαδημία στην Αθήνα το 529 και οι Άραβες κυρίευσαν την Αλεξάνδρεια το 641, το Πανδιδακτήριον ήταν στην ουσία το μόνο μέρος που πρόσφερε στους σπουδαστές σοβαρό εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Επιπλέον, αντίθετα με την κοινή πεποίθηση ότι ο μεσαιωνικός κόσμος ήταν εναντίον των γυναικών και απαγόρευε την εκπαίδευση σε αυτές, στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία τα δύο φύλα είχαν ευκαιρίες να αποκτήσουν και τα δύο υψηλή παιδεία. Πολλές γυναίκες συμμετείχαν σε πολιτιστικές πτυχές της καθημερινής ζωής, όπως η Άννα Κομνηνή, μία από τις λαμπρότερες μορφές στη μακρά ιστορία της Αυτοκρατορίας. Χάρη στο Πανδιδακτήριον, η πόλη πέρασε μια φάση μεγάλης ακμής των γραμμάτων και των τεχνών που είναι γνωστή ως πολίτες εκτός των τειχών. Το έργο ανατέθηκε επί Αναγέννηση των Παλαιολόγων. βασιλείας του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Όμως μια τέτοια πρόοδος δεν θα Β΄ (408-450). Εκείνος επέκτεινε και συνεχιζόταν χωρίς μια αναπόΤα οχύρωσε την πρωτεύουσά του και φευκτη σύγκρουση ιδεών και την κατέστησε τη μεγαλύτερη προγραμμάτων. Στη διάρκεια διπλά και ασφαλέστερη πόλη του του 8ου και του 9ου αιώνα, η Θεοδοσιανά κόσμου, που θα αμυνόταν Αυτοκρατορία αντιμετώπισε απέναντι σε αναρίθμητες μια εσωτερική σύγκρουση Τείχη με τους 96 επιθέσεις για τα επόμενα με αφορμή τη χρήση των πύργους αποδείχτηκαν 1.000 χρόνια. Ήταν ένα θρησκευτικών εικόνων. Η αδιαπέραστα για μία διπλό τείχος επαρκώς επανεικονομαχία, όπως ονοδρωμένο και επισκευαζόταν μάστηκε, ήταν ένα κίνημα χιλιετία. Μεγάλα τους διαρκώς. Πράγματι, τα Θεενάντια στις θρησκευτικές τμήματα παραμένουν οδοσιανά Τείχη ήταν τόσο εικόνες και άλλες οπτικές ανθεκτικά ώστε παρέμειναν αναπαραστάσεις, που οδήγησε άθικτα αποτελεσματικά χίλια χρόνια σε καταστροφή πλήθους εικόμετά την ανέγερσή τους, καθιστώνων στην Κωνσταντινούπολη. Ιερές ντας απίστευτα δύσκολη την άλωση εικόνες που κοσμούσαν τους ορθόδοτης πόλης. ξους ναούς μετατράπηκαν σε εικόνες ζώων, Poliphilo
Άγαλμα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου έξω από τον καθεδρικό του Γιορκ
Πράγματι, τα αδιαπέραστα τείχη της πόλης ήταν ένας από τους κύριους λόγους που η Βασιλεύουσα επιβίωσε για πάνω από 1.000 χρόνια απέναντι σε πολλαπλές πολιορκίες και εχθρούς όπως οι Άβαροι, ο Άραβες, οι Ρως και οι Βούλγαροι. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, η πόλη ήταν οχυρωμένη με ένα τείχος που είχε χτίσει ο αυτοκράτορας Σεπτίμιος Σεβήρος (193-211). Η επέκταση των τειχών κατά 2,8 χιλιόμετρα άρχισε στη διάρκεια της βασιλείας του Μεγάλου Κωνσταντίνου (306-337) και ολοκληρώθηκε από τον γιο του, Κωνστάντιο Β΄ (337-361). Δυστυχώς, οι οχυρώσεις αυτές δεν διατηρούνται και οι μόνες πληροφορίες γι’ αυτές είναι μέσω των πρωτογενών πηγών που έχουν διασωθεί. Η ραγδαία ανάπτυξη και η αύξηση του πληθυσμού με τα χρόνια οδήγησαν στην αναπόφευκτη στέγαση πολλών πολιτών έξω από τα τείχη της πόλης. Έπρεπε να δημιουργηθούν νέες οχυρώσεις για να προστατεύουν την παροχή νερού όσο και τους
10
James Robertson
Τα Άλογα του Αγίου Μάρκου (Βενετία). Μέχρι το 1204 κοσμούσαν τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης
Petar Milošević
Ο οβελίσκος του Ιπποδρόμου στη διάρκεια της οθωμανικής εποχής
Petar Milošević
Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΎΠΟΛΗ ΑΝΑ ΤΟΎΣ ΑΙΩΝΕΣ
Το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας, με την ισλαμική τέχνη και καλλιγραφία από τότε που μετατράπηκε σε τέμενος
πουλιών και φυτών ή αντικαταστάθηκαν με το σύμβολο του σταυρού. Το 843 η αυτοκράτειρα Θεοδώρα αποκατέστησε τις εικόνες και σταμάτησε την καταστροφή περισσότερων πολύτιμων έργων τέχνης. Τους επόμενους δύο αιώνες η κατάσταση στην πόλη βελτιώθηκε ξανά. Από τον 10 αιώνα και μετά το Επαρχικόν Βιβλίον μάς δίνει λεπτομέρειες για την οικονομική ζωή της πρωτεύουσας. Η οικονομία της Κωνσταντινούπολης άκμαζε και διάφορες συντεχνίες είχαν το μονοπώλιο σε διάφορα επαγγέλματα, ενώ ο πληθυσμός της πόλης υπολογιζόταν γύρω στις 800.000. Μετά την εικονομαχία, οι τέχνες στην Κωνσταντινούπολη αναβίωσαν από τη μακεδονική δυναστεία και πολλά εργαστήρια άρχισαν να κατεργάζονται ελεφαντόδοντο και πολύτιμα μέταλλα με
Carole Raddato
Τα Θεοδοσιανά Τείχη κράτησαν την πόλη ασφαλή για πάνω από 1.000 χρόνια
εντυπωσιακά αποτελέσματα. Τα έργα τέχνης της Κωνσταντινούπολης εξάγονταν σε κάθε γωνιά της Αυτοκρατορίας και πέρα από αυτήν. Μία από τις σπουδαιότερες δυναστείες που άσκησαν επιρροή στην Κωνσταντινούπολη ήταν οι Κομνηνοί (1081-1185). Ο πλούτος της πόλης αυξήθηκε, με τον χρυσό να ρέει καθημερινά. Λόγω της ευημερίας στη διάρκεια της εποχής ανεγέρθηκαν πολλά οικοδομήματα, με γνωστότερο τη Μονή Παντοκράτορος. Στον χώρο της μονής λειτούργησε ένα από τα σημαντικότερα φιλανθρωπικά ιδρύματα της Αυτοκρατορίας. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β΄ (1118-1143) αποφάσισε να ιδρύσει ένα νοσοκομείο που θα φιλοξενούσε 50 ασθενείς με δαπάνες από το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο. Ο πρώτος αυτοκράτορας της δυναστείας των Κομνηνών, Αλέξιος Α΄ (1081-1118), εγκαταστάθηκε στο Παλάτι των Βλαχερνών, που αν και χτισμένο γύρω στο 500 μ.Χ. πριν από τον Αλέξιο δεν είχε χρησιμοποιηθεί ποτέ ως αυτοκρατορική κατοικία. Ο εγγονός του Αλέξιου, Μανουήλ, επέβλεψε την αναπαλαίωση των μωσαϊκών, ενώ στην Αγία Σοφία τοποθετήθηκε ένα νέο μωσαϊκό που απεικόνιζε τον Ιωάννη Β΄ μαζί με τη σύζυγό του, αυτοκράτειρα Ειρήνη, δίπλα στην Παναγία και τον Χριστό. Τα εργαστήρια της Κωνσταντινούπολης επεξεργάζονταν μετάξι, παράγοντας όμορφες δημιουργίες με εικόνες αετών, λεόντων και άλλων ζώων. Εντούτοις, η αληθινή καλλιτεχνική επιρροή της πρωτεύουσας βρισκόταν έξω από τα όρια της Αυτοκρατορίας, καθώς η βυζαντινή τέχνη του 12ου αιώνα επηρέασε τη Βενετία, τη Ρωσία, τη Σικελία και άλλα μεγάλα πολιτιστικά κέντρα. Κατά τη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας όμως, η Κωνσταντινούπολη υπέστη σοβαρές καταστροφές και λεηλασίες από τις στρατιές των σταυροφόρων. Αντί να προσπαθήσουν να ανακαταλάβουν την Ιερουσαλήμ από τους μουσουλμάνους, όπως ήταν ο αρχικός τους στόχος, λεηλάτησαν δύο χριστιανικές πόλεις. Το 1202, εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων, λεηλάτησαν τη χριστιανική κροατική πόλη Ζάρα και δύο χρόνια αργότερα, το 1204, πολιόρκησαν και κυ-
Θρύλοι για την άλωση Αμέσως μετά την άλωση της Βασιλεύουσας το 1453, άρχισαν να λέγονται πολλές ιστορίες για να κρατούν ζωντανές τις ελπίδες των Ρωμαίων της Ανατολής. Ένας από τους διασημότερους θρύλους είναι ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, που παραπέμπει στον τελευταίο Βυζαντινό αυτοκράτορα, Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Παλαιολόγο. Λέγεται πως όταν οι Οθωμανοί κυρίευσαν την πόλη και άρχισαν τη σφαγή στρατιωτών και αμάχων εμφανίστηκε ένας άγγελος από τον ουρανό για να σώσει τον αυτοκράτορα. Ο άγγελος μετέτρεψε τον Κωνσταντίνο σε μαρμάρινο άγαλμα, το οποίο έκρυψε σε μια σπηλιά. Σύμφωνα με τον θρύλο, κάποια μέρα ο Θεός θα αναστήσει τον αυτοκράτορα για να σώσει την Κωνσταντινούπολη από τους Τούρκους και να παλινορθώσει την Αυτοκρατορία. Ένας άλλος θρύλος αναφέρει για έναν μοναχό που τηγάνιζε ψάρια δίπλα σε ένα ποτάμι. Όταν ένα πουλί τον ενημέρωσε για την άλωση της Πόλης, τα ψάρια πήδησαν από το τηγάνι και έπεσαν στο ποτάμι. Θα περιμένουν μέχρι την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης και μετά θα πηδήσουν ξανά στο τηγάνι για να τηγανιστούν. Τέλος, σύμφωνα με μια άλλη ιστορία, στη διάρκεια της άλωσης γινόταν λειτουργία στην Αγία Σοφία. Όταν οι Οθωμανοί εισέβαλαν στον ναό, μια πόρτα άνοιξε ως διά μαγείας για να κρυφτεί ο ιερέας περιμένοντας μέχρι να ξαναγίνει βυζαντινή η Κωνσταντινούπολη. Μόνο τότε θα ολοκληρωθεί η λειτουργία.
Кардам
Maksym Kozlenko
Μωσαϊκό του στρατηγού Βελισάριου στον Άγιο Βιτάλιο της Ραβέννας
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄, ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς, ο τελευταίος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης
11
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
Σήμερα η Μονή Παντοκράτορος είναι το Ζεϊρέκ, ένα σημαντικό τέμενος στην Κωνσταντινούπολη
Chris06
Ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης Η επιτυχία της Κωνσταντινούπολης, της σπουδαιότερης πόλης του μεσαιωνικού κόσμου, οφείλεται κυρίως στη γεωγραφική της θέση και στο μέγεθος του πληθυσμού της. Η συσσώρευση πλούτου ήταν αναπόφευκτη λόγω της διαρκούς εμπορικής κίνησης που υπήρχε σε όλη τη Μεσόγειο, με την Κωνσταντινούπολη ως κέντρο ενός τεράστιου εμπορικού δικτύου που απλωνόταν από την Ασία μέχρι τη Βόρεια Αφρική και τη Δυτική Ευρώπη. Λίγο πριν από τη μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη, ο πληθυσμός του Βυζαντίου ήταν περίπου 20.000, αλλά τα επόμενα χρόνια, μέχρι το 400 μ.Χ., ο αριθμός αυτός αυξήθηκε ραγδαία. Το 360 μ.Χ. έφτασε τις 150.000 και γύρω στο 400 μ.Χ. ξεπερνούσε τις 200.000. Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού λέγεται ότι ο πληθυσμός της πόλης έφτανε το ένα εκατομμύριο. Το 541-542, όμως, η φοβερή Ιουστινιάνειος πανώλη θανάτωσε σχεδόν το 40% του πληθυσμού της πόλης, η οποία δεν ανέκαμψε ποτέ. Τους επόμενους αιώνες οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης κυμαίνονταν ανάμεσα στις 250.000 και τις 350.000. Μετά την πανώλη του 14ου αιώνα ο πληθυσμός κατρακύλησε σε μόλις 50.000 πολίτες. Ακόμα και το σημαντικότερο κέντρο του μεσαιωνικού κόσμου δεν ήταν απρόσβλητο από μια πληθώρα προβλημάτων, από πολέμους μέχρι ασθένειες, και αυτά τελικά οδήγησαν στη μείωση του πληθυσμού και στη συνακόλουθη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα είχαν γίνει μια ανυπέρβλητη δύναμη.
12
ρίευσαν την Κωνσταντινούπολη. Η Βασιλεύουσα λεηλατήθηκε επειδή ο στρατός των σταυροφόρων ήθελε να εκδικηθεί τη σφαγή των Λατίνων της πόλης το 1182. Ό,τι ακολούθησε ήταν απρόσμενο και ανήκουστο. Για τρεις ημέρες οι σταυροφόροι λεηλατούσαν, δολοφονούσαν, βίαζαν και κατέστρεφαν όπου πήγαιναν. Επέδειξαν το μίσος τους απέναντι στους Βυζαντινούς με τη βεβήλωση της Αγίας Σοφίας, του σημαντικότερου μνημείου της ανατολικής χριστιανοσύνης. Η λεηλασία της Κωνσταντινούπολης οδήγησε σε ραγδαία παρακμή της Αυτοκρατορίας, αφήνοντας τους Βυζαντινούς ευάλωτους απέναντι στην αναδυόμενη τουρκική απειλή στην Ανατολή. Και το χειρότερο, αναρίθμητα έργα τέχνης καταστράφηκαν ή εκλάπησαν και μεταφέρθηκαν κυρίως στη Βενετία, επειδή οι Βενετοί αισθάνονταν βαθιά εκτίμηση για τη βυζαντινή τέχνη. Οι Βυζαντινοί πίστευαν ότι, αν οι Τούρκοι κυρίευαν την πόλη, η καταστροφή θα ήταν μικρότερη από εκείνη που είχαν προκαλέσει οι σταυροφόροι. Το 1261 οι Βυζαντινοί κατάφεραν να ανακαταλάβουν την Κωνσταντινούπολη και ανέλαβαν το δύσκολο έργο να αποκαταστήσουν τα κατεστραμμένα κτήρια και να υπερασπιστούν την πόλη τους απέναντι στους εξωτερικούς εχθρούς, που συνεχώς αυξάνονταν. Η δυναστεία των Παλαιολόγων παρακολούθησε την πάλαι ποτέ ένδοξη Αυτοκρατορία να παρακμάζει συνεχώς,
με εμφυλίους πολέμους που σταδιακά οδηγούσαν στο αναπόφευκτο τέλος. Οι οικονομικοί πόροι της Κωνσταντινούπολης ελαττώθηκαν σημαντικά και το 1347 το ξέσπασμα του Μαύρου Θανάτου στην πόλη μείωσε δραστικά τον πληθυσμό της. Οι επόμενοι αυτοκράτορες προσπάθησαν να τον αυξήσουν και τα τελευταία χρόνια πριν από την άλωση πρέπει να αριθμούσε γύρω στις 50.000. Τα περασμένα μεγαλεία της Ύστερης Αρχαιότητας είχαν χαθεί για πάντα. Η οθωμανική κατάκτηση ήταν μια πραγματικότητα με την οποία οι Βυζαντινοί έπρεπε να ζήσουν. Τελικά η Κωνσταντινούπολη αλώθηκε το 1453 και άρχισε μια νέα εποχή υπό οθωμανική κατοχή. Όμως τη Βασιλεύουσα δεν την πρόδωσαν ούτε τα τείχη της ούτε οι υπερασπιστές της. Οι άνθρωποι που έμειναν για να την υπερασπιστούν εναντίον των Οθωμανών πολέμησαν ηρωικά εναντίον ενός φοβερού εχθρού. Δυστυχώς, η πύλη Κερκόπορτα ξεχάστηκε ανοιχτή κι έτσι οι κατακτητές εισέβαλαν στην Κωνσταντινούπολη. Για τρεις ημέρες λεηλάτησαν την πόλη βιάζοντας γυναίκες και σκοτώνοντας πλήθος αμάχων. Η άλωση της μεγαλύτερης χριστιανικής πόλης ήταν ένα πλήγμα για τη χριστιανοσύνη, και γενικότερα για τη Δύση, η οποία ζούσε με τον φόβο της μοίρας των Βυζαντινών. Πράγματι, η παρουσία των Οθωμανών στην Κωνσταντινούπολη θα συνέχιζε να προκαλεί νευρικότητα στους δυτικούς παρατηρητές για τα επόμενα 500 χρόνια.
Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΎΠΟΛΗ ΑΝΑ ΤΟΎΣ ΑΙΩΝΕΣ
Wiki
Απεικόνιση της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453
13
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
ΜΈΣΑ ΣΤΗΝ ΑΓΊΑ ΣΟΦΊΑ ΤΟΥΡΚΊΑ, 537-ΣΉΜΕΡΑ
Εδώ και αιώνες η Αγία Σοφία είναι ένας ιερός τόπος. Το 325 μ.Χ. ο Κωνσταντίνος Α΄ έχτισε στα θεμέλια ενός παγανιστικού ναού έναν ναό, ο οποίος έκτοτε αποκαταστάθηκε και επεκτάθηκε αρκετές φορές. Ωστόσο, όταν ο ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά στη διάρκεια της Στάσης του Νίκα το 532, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α΄ είχε ένα μεγάλο όραμα. Ήθελε να αποκαταστήσει την Αυτοκρατορία στο πρότερο μεγαλείο της και αποφάσισε να χτίσει τον μεγαλύτερο ναό του κόσμου. Για τον σχεδιασμό του, ο Ιουστινιανός προσέλαβε δύο φημισμένους μαθηματικούς, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο. Η Αγία Σοφία ολοκληρώθηκε σε λιγότερο από έξι χρόνια, το 537, και ο πελώριος τρούλος της βασιζόταν σε έναν επαναστατικό σχεδιασμό που τον έκανε τον μεγαλύτερο του κόσμου για σχεδόν μία χιλιετία. Παρά τον απίστευτο σχεδιασμό, οι αιώνες συμπεριφέρθηκαν σκληρά στον ναό που ενέπνεε δέος και οι επόμενοι Βυζαντινοί αυτοκράτορες εκμεταλλεύτηκαν τις ευκαιρίες για αποκατάσταση προκειμένου να προσθέσουν το όνομά τους σε αυτόν. Μερικές προσθήκες ήταν όμορφες – για παράδειγμα, ο διάδοχος του Ιουστινιανού, Ιουστίνος Β΄, κάλυψε τους τοίχους με περίτεχνα μωσαϊκά. Ωστόσο, δεν ήταν όλοι οι αυτοκράτορες προστάτες των τεχνών. Μετά από έναν εμφύλιο πόλεμο ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ απαγόρευσε τις θρησκευτικές εικόνες το 726 και αυτή η εικονοκλασία συνεχίστηκε μέχρι το 842 με την καταστροφή εικόνων σε ναούς όλης της χώρας. Καθώς σιγά-σιγά η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατέρρεε, την αντικαθιστούσαν Οθωμανοί ισλαμιστές. Η απειλή αυτή παρότρυνε τα δυτικά χριστιανικά έθνη να εκστρατεύσουν για την ανάκτηση των Αγίων Τόπων. Όμως η επιτυχία των σταυροφόρων ήταν βραχυπρόθεσμη και μάλιστα υπήρξαν ο καταλύτης για την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τον Οθωμανό σουλτάνο Μωάμεθ τον Πορθητή. Ευτυχώς, η ομορφιά της Αγίας Σοφίας τον εντυπωσίασε και έκανε πρωτεύουσά του την Κωνσταντινούπολη. Η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τέμενος και η ισλαμική καλλιγραφία κάλυψε τη χριστιανική τέχνη. Η ομορφιά της Αγίας Σοφίας θα ενέπνεε την επόμενη γενιά της οθωμανικής τέχνης. Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαλύθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και δημιουργήθηκε το κοσμικό τουρκικό κράτος, η Αγία Σοφία έγινε μουσείο, το οποίο μπορείτε να επισκεφθείτε σήμερα στην Κωνσταντινούπολη.
14
κατασκευαστικό 01Τετραγωνίζοντας τον κύκλο 03 Ένα θαύμα Το κάλλος της Αγίας Σοφίας οφείλεται στον επαναστατικό τρόπο με τον οποίο οι αρχιτέκτονες δημιούργησαν έναν τεράστιο ανοιχτό χώρο. Είναι ένας τρούλος χτισμένος πάνω σε δύο ημι-τρούλους. Για να γίνει αυτό ήταν αναγκαίο να «τετραγωνίσουν τον κύκλο», δηλαδή να χτίσουν έναν κυκλικό τρούλο πάνω στην τετράγωνη βάση. Η Αγία Σοφία ήταν ένα από τα πρώτα οικοδομήματα που χρησιμοποίησαν αυτή την τεχνική. Μέχρι σήμερα τα εξαπτέρυγα σεραφείμ κοσμούν ακόμα τα λοφία.
Η Αγία Σοφία, ένα αρχιτεκτονικό θαύμα, ολοκληρώθηκε πέντε μόλις χρόνια αφότου άρχισε η κατασκευή. Όμως, 20 χρόνια αργότερα ο θόλος κατέρρευσε και τον επισκεύασε ο ανιψιός ενός από τους αρχικούς αρχιτέκτονες με τις δοκούς στήριξης που βλέπουμε σήμερα.
εξωτερικός 02 Οδιάκοσμος
02
Οι τέσσερις μιναρέδες προστέθηκαν ξεχωριστά στη διάρκεια των αιώνων μετά την οθωμανική κατάκτηση το 1453. Με ύψος 60 μέτρα, είναι ψηλότεροι από τον τρούλο (το ψηλότερο κομμάτι του θόλου), ο οποίος υψώνεται 55,6 μέτρα πάνω από το πανέμορφο μαρμάρινο ψηφοθετημένο δάπεδο.
10 Ισλαμική καλλιγραφία
Με τους αιώνες οι Οθωμανοί πρόσθεσαν τη δική τους τέχνη. Αυτά τα «μετάλλια» προστέθηκαν στη διάρκεια μιας ανακαίνησης το 1847. Είναι ισλαμική καλλιγραφία με τα ονόματα του Αλλάχ, του Μωάμεθ και των τεσσάρων πρώτων χαλίφηδων. Από κάτω βρίσκεται το μινμπάρ, το υπερυψωμένο μέρος από όπου ο μουεζίνης καλεί τους πιστούς για την προσευχή.
και ισλαμική 04 Χριστιανική συγχώνευση
Σε διάφορες εποχές οι Βυζαντινοί αλλά και οι Οθωμανοί απομάκρυναν χριστιανικά μωσαϊκά και τα αντικατέστησαν με καλλιγραφίες και γεωμετρικά σχήματα. Η ισλαμική καλλιγραφία στον θόλο πιθανώς καλύπτει ένα αρχικό βυζαντινό μωσαϊκό. Διασώζεται ένα μωσαϊκό του Χριστού Παντοκράτορα, που πιθανώς ανάγεται στον 13ο αιώνα και θεωρείται ένα από τα καλύτερα παραδείγματα ύστερων βυζαντινών μωσαϊκών.
06 Ο τάφος του δόγη Δάνδολου
Η Αγία Σοφία άρχισε ως ελληνορθόδοξος ναός. Το 1204 η Τέταρτη Σταυροφορία, με επικεφαλής τους Βενετούς, λεηλάτησε την Κωνσταντινούπολη και τον μετέτρεψε σε καθολικό μέχρι την επιστροφή των Βυζαντινών το 1261. Το 1453 οι Οθωμανοί τον μετέτρεψαν σε τέμενος κι έτσι παρέμεινε μέχρι το 1934, όταν ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ διέταξε να μετατραπεί σε μουσείο. Εδώ βρίσκεται θαμμένο ένα λείψανο της βενετικής σταυροφορίας, ο 41ος δόγης της Βενετίας, Δάνδολος.
05 Αυτοκρατορική ισχύς
Κάθε ημισφαίριο στηρίζεται σε τέσσερις κίονες από πορφύρα ύψους 17 μέτρων. Όπως οι Ρωμαίοι προηγουμένως, οι βυζαντινοί αυτοκράτορες εκτιμούσαν την πορφύρα επειδή ήταν σπάνια αλλά και λόγω του πορφυρού χρώματος, που ήταν συνδεδεμένο με τον αυτοκράτορα. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι η πορφύρα ραγίζει υπό πίεση κι έτσι με τους αιώνες οι κίονες της βασιλικής ενισχύθηκαν με μπρούντζινους δακτυλίους. Τα κιονόκρανα των κιόνων φέρουν σκαλισμένο το μονόγραμμα του Ιουστινιανού.
04 07 03 01
Ο μεγαλύτερος 07 ναός που χτίστηκε ποτέ Ακόμα και σήμερα, όταν κανείς αντικρίζει τον αρχαίο θόλο, αισθάνεται δέος από την ιστορία τόσων αιώνων. Ευτυχώς, ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός είχε βρει τα κατάλληλα λόγια για να συγκρίνει το έργο του με τον βιβλικό Ναό της Ιερουσαλήμ, αναφωνώντας «Νενίκηκά σε, Σολομών»!
Χτυπώντας 08 την πύλη του αυτοκράτορα Αρχικά, η ύψους επτά μέτρων κύρια είσοδος –η μεγαλύτερη στην Αγία Σοφία– προοριζόταν για τον Ιουστινιανό και τη συνοδεία του. Ήταν από ξύλο βελανιδιάς και μπρούντζο και οι βυζαντινές πηγές ισχυρίζονταν ότι το ξύλο ήταν από την Κιβωτό του Νώε. Το μωσαϊκό πάνω από την είσοδο προστέθηκε τον 9ο ή τον 10ο αιώνα και απεικονίζει τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ να γονατίζει ευλαβικά μπροστά στον Χριστό.
09 Υδρίες εξαγνισμού
Δύο μεγάλες μαρμάρινες υδρίες βρίσκονται εκατέρωθεν της εισόδου της Αγίας Σοφίας. Είναι ελληνιστικού ρυθμού και καθεμία είναι σκαλισμένη από ξεχωριστά κομμάτια μαρμάρου. Αρχικά πρέπει να περιείχαν νερό ως μέρος μιας ρωμαϊκής τελετής εξαγνισμού και τις μετέφερε στην Αγία Σοφία ο σουλτάνος Μουράτ Γ΄ από την πόλη της Περγάμου.
10 05
06 08
© Adrian Mann
09
15
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
Τολμη και
γοητεια
Από τη σκιά ματιών μέχρι τις κασετίνες από ελεφαντόδοντο, οι Βυζαντινές καμάρωναν για την εμφάνισή τους, υιοθετώντας μια κοινή κουλτούρα ομορφιάς
Η
Της Joanne Al-Samarae
σκιά του Βυζαντίου αιωρείται πάνω από τον κόσμο της μόδας και της ομορφιάς ακόμα και σήμερα. Οι σύγχρονοι διαμορφωτές της μόδας μπορούν να μάθουν πολλά από τους πλούσιους Κωνσταντινουπολίτες, που ήταν γνωστοί για τα τολμηρά χρώματα στα διακοσμημένα με χρυσό και πετράδια ρούχα τους. Στην αρχή της βυζαντινής περιόδου τα έθιμα που συνδέονταν με την ομορφιά και τη μόδα ήταν σχεδόν όμοια με εκείνα της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι Βυζαντινοί φορούσαν τηβέννους και συμπλήρωναν το ντύσιμό τους με πολύτιμους
λίθους. Επειδή τα ακριβά κοσμήματα ήταν μια πολυτέλεια που είχαν μόνο τα πλουσιότερα μέλη της κοινωνίας, τα φορούσαν ως ένδειξη κύρους και πλούτου. Συγκεκριμένα, το χρυσάφι άρεσε τόσο πολύ στους Βυζαντινούς που, προς το τέλος της εποχής, αντί για κοσμήματα χρησιμοποιούσαν επίχρυσα αντικείμενα μάλλον λόγω έλλειψης χρυσού. Αντίθετα με τους Δυτικούς Ρωμαίους, οι Βυζαντινοί απέφευγαν το έντονο μακιγιάζ και δεν φρόντιζαν ιδιαίτερα την επιδερμίδα τους. Απεναντίας, αντλούσαν έμπνευση από την Ανατολή, προτιμώντας τα μεθυστικά αρώματα της Περσίας, της Ινδίας και άλλων μακρινών χωρών.
Καθώς η Αυτοκρατορία απομακρυνόταν από τις δυτικές ρωμαϊκές ρίζες της, η μόδα εξελίχθηκε έτσι ώστε να ταιριάζει στον βυζαντινό τρόπο ζωής. Οι χιτώνες αντικατέστησαν τις τηβέννους και καλλιεργήθηκε μια αγάπη για τα περίτεχνα σχέδια. Επειδή εκμεταλλεύονταν την πείρα των πολλών υφαντουργών που ζούσαν στην Αυτοκρατορία, συχνά χρησιμοποιούσαν μπροκάρ στα μεταξωτά επειδή ήταν ανθεκτικά κεντήματα προκειμένου να κρατούν τα πολύτιμα μέταλλα και κοσμήματα. Σίγουρα οι Βυζαντινοί ήταν ένας λαός που φρόντιζε πολύ την εμφάνισή του. Ρίξτε μια ματιά στα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν για να τη βελτιώνουν.
16
ΚΟΣΜΉΜΑΤΑ Ως επίδειξη της κοινωνικής τους θέσης και της αγάπης τους για τα όμορφα διακοσμητικά αντικείμενα, οι Βυζαντινές στολίζονταν με περίκομψα πετράδια. Τα βραχιόλια, τα δαχτυλίδια και τα περιδέραια ήταν από χρυσό και τα διακοσμούσαν με πολύτιμους λίθους, όπως αμέθυστους, ζαφείρια, σμαράγδια, γρανάτη και μαργαριτάρια. Τα μαργαριτάρια έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης για τη λάμψη τους. Ιδιαίτερα δημοφιλής ήταν η περίτεχνη κατεργασία μετάλλων, η opus interasile, όπου οι χρυσοχόοι δημιουργούσαν κομψά διχτυωτά σχέδια τρυπώντας ένα φύλλο μετάλλου. Αργότερα, τα θρησκευτικά κοσμήματα όπως οι σταυροί και οι εικόνες της Παρθένου έγιναν περιζήτητα επειδή συμβόλιζαν την ευσέβεια και υποτίθεται ότι λειτουργούσαν ως φυλαχτά.
ΠΥΞΊΔΑ Οι βυζαντινές πυξίδες ή κοσμηματοθήκες ήταν συνήθως κατασκευασμένες από φίλντισι επειδή ήταν λείο, κομψό και το σμίλευαν εύκολα. Στις βυζαντινές πυξίδες αποθήκευαν πολύτιμους λίθους, καλλυντικά ή αρώματα. Ήταν κυλινδρικού σχήματος και πολλές είχαν ένα αρθρωτό σκέπασμα και μια κλειδαριά που προστάτευε το περιεχόμενο από τις κλοπές του υπηρετικού προσωπικού. Οι κασετίνες αυτές ήταν από ελεφαντόδοντο, σκαλίζονταν στο χέρι, με λεπτομερείς σκηνές φανταστικών ζώων και μυθικών θεών από την παγανιστική μυθολογία και προορίζονταν για τις πλούσιες κυρίες. Οι πυξίδες είχαν αξία ως έργα τέχνης και έδιναν υπόσταση στη δημοφιλή βυζαντινή ιδέα ότι τα αντικείμενα έπρεπε να είναι λειτουργικά και ταυτοχρόνως όμορφα.
© Wiki, British Museum
© Wiki/ All jewellery pieces Metropolitan Museum of Art
Τα βυζαντινά κοσμήματα ήταν έντονα επηρεασμένα από τη Μέση Ανατολή και χρησιμοποιούνταν τεχνικές όπως το φιλιγκράν
ΤΌΛΜΗ ΚΑΙ ΓΌΗΤΕΙΑ
©Metropolitan Museum of Art
ΔΟΧΕΊΟ ΓΊΑ ΚΟΛ ΜΑΤΊΩΝ Επειδή οι Βυζαντινές όλων των τάξεων αλλά κυρίως της ελίτ έδιναν μεγάλη σημασία στην εμφάνισή τους, η χρήση καλλυντικών (και κυρίως του κολ) ήταν κάτι συνηθισμένο. Το κολ είναι ένα φυσικό ορυκτό και το χρησιμοποιούσαν για να σκουραίνουν τα φρύδια, να τονίζουν τα βλέφαρα και να μακραίνουν τις βλεφαρίδες, αλλά και για σκιά στα μάτια τους – το εφάρμοζαν χρησιμοποιώντας ένα μικρό αντικείμενο από φίλντισι, γυαλί ή κόκκαλο. Για να το μεταφέρουν, τοποθετούσαν το κολ μέσα σε δοχεία από γαλαζοπράσινο γυαλί, που συχνά είχαν κυλινδρικά χωρίσματα. Στη μέση βυζαντινή περίοδο, η διακόσμηση των δοχείων για το κολ είχε εξελιχθεί με περίτεχνες ψάθινες λαβές και σπειροειδή διακόσμηση με συμπληρωματικά χρώματα.
ΑΡΩΜΑΤΟΔΟΧΕΊΟ Στη χαραυγή της βυζαντινής περιόδου η τέχνη της αρωματοποιίας ήταν ήδη καθιερωμένη. Χρησιμοποιούσαν τα αρώματα για τον εξαγνισμό ιερών τόπων, σε ενταφιασμούς και στην ιατρική, ενώ ήταν και μια δημοφιλής τελετή καλλωπισμού. Χάρη στη στρατηγική θέση της Αυτοκρατορίας στον δρόμο του μεταξιού και των μπαχαρικών, εισάγονταν από την Κίνα, την Αραβία και την Ινδία σπάνια και εξωτικά συστατικά όπως το ρόδο, η ίριδα, το λιβάνι, η σμύρνα, ο μύρτος, η μαντζουράνα, τα κρίνα και ο άνηθος. Οι αρωματοποιοί αναμείγνυαν τα αρώματα και τα φύλαγαν μέσα σε γαλάζια ή πράσινα μπουκάλια από φυσητό γυαλί που ήταν διακοσμημένα με περίτεχνες λαβές και σπείρες. Όλα τα κοινωνικά στρώματα χρησιμοποιούσαν αρώματα που τα εφάρμοζαν πάνω στο σώμα.
Οι άνδρες είχαν συνήθως κοντά μαλλιά, αλλά οι γυναίκες τα έπλεκαν σε πλεξούδες και τα σήκωναν ψηλά στο κεφάλι τους
© Alamy
ΕΝΔΥΜΑΣΊΑ Όταν η παραδοσιακή ρωμαϊκή τήβεννος βγήκε εκτός μόδας, οι Βυζαντινοί, άνδρες και γυναίκες, στράφηκαν στους χιτώνες. Αν και τα έντονα χρώματα ήταν δημοφιλή, ήταν πιο ακριβά και κάποιες αποχρώσεις δήλωναν την κοινωνική θέση. Η αυτοκρατορική πορφύρα ήταν πανάκριβη, καθώς για την παραγωγή της βαφής χρειάζονταν χιλιάδες σαλιγκάρια της θάλασσας και συμβόλιζε την κυριαρχία και την εξουσία του αυτοκράτορα. Οι προνομιούχοι φορούσαν πάνω από τον χιτώνα τους έναν πολυτελέστερο μανδύα. Τα γυναικεία φορέματα ήταν από μετάξι από την Αίγυπτο και τη Συρία και συχνά είχαν μακριά και φαρδιά μανίκια. Οι κομψοί γιακάδες ήταν κεντημένοι με ασημένια ή χρυσή κλωστή και μερικοί ήταν διακοσμημένοι με μαργαριτάρια και πολύτιμους λίθους.
ΑΞΕΣΟΥΑΡ ΓΊΑ ΤΑ ΜΑΛΛΊΑ Πέρα από το προσωπικό στιλ, τα μαλλιά των Βυζαντινών επίσης συμβόλιζαν την κοινωνική θέση, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και την εθνική καταγωγή. Συνήθως οι γυναίκες άφηναν μακριά τα μαλλιά τους αλλά τα έπιαναν ψηλά. Μια δημοφιλής κόμμωση ήταν η χωρίστρα στη μέση με μπούκλες, με κοτσίδες ή πιάνοντας τα μαλλιά ψηλά με βοστρύχους εκατέρωθεν του προσώπου. Οι χτένες και οι καρφίτσες για να κρατούν τα μαλλιά στη θέση τους ήταν από ξύλο, ελεφαντόδοντο ή καύκαλο χελώνας, και πολλές φορές είχαν σκαλισμένο κάποιο διακοσμητικό σχέδιο. Αν και μερικές γυναίκες χτένιζαν τα μαλλιά τους προς τα πάνω και τα στόλιζαν με μαργαριτάρια ή άλλα στολίδια για ειδικές περιπτώσεις, άλλες άρχισαν να φορούν καλύμματα σαν τουρμπάνια, μιμούμενες τις εμπόρους της Ανατολής. Όποιο κι αν ήταν το στιλ, όταν έβγαιναν από το σπίτι τους σκέπαζαν τα μαλλιά τους με ένα πέπλο που έφτανε ως τους ώμους.
©Metropolitan Museum of Art
© Wiki/ All jewellery pieces Metropolitan Museum of Art
«Σίγουρα οι Βυζαντινοί ήταν ένας λαός που έδινε σημασία στην εμφάνισή του»
17