ΔΙΚΤΑΤΟΡΕΣ Τ ο λήμμα συνιστά το κεντρικό θέμα των δύο επόμενων τευχών και προέρχεται από το εγκυρότερο λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας. Ειδικότερα, το αφιέρωμα θα επι κεντρωθεί στα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν στην επιβολή μιας δικτατορίας. Το συγκεκριμένο μοντέλο διακυβέρνησης «γνώρισε μεγάλη άνθη ση» στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και ιδιαίτερα μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέ μου. Τότε επέρχεται η κατάρρευση σημαντικών πολυεθνικών αυτοκρατοριών που η εξουσία τους παρέπεμπε σε δικτατορία στον βαθμό που συστη ματικά καταστρατηγούσε τους κανόνες Δικαίου. Η χάραξη των συνόρων της Ευρώπης μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο Παρίσι από τους νικητές διακρίνεται από μια τιμωρητική διάθεση απένα ντι στους ηττημένους. Τέλος, η επικράτηση της «δικτατορίας του προλεταριάτου» στη Ρωσία και η οικονομική κρίση μετά το αμερικανικό Κραχ διαμόρφωσαν ένα γόνιμο πεδίο δράσης για ηγέ τες με τις απόψεις του Μουσολίνι, του Χίτλερ, του Φράνκο και του Σαλαζάρ. Οι πρωταγωνιστές μεγάλου τμήματος του παρόντος τεύχους –μέλη μιας πινακοθήκης του τρόμου και της βίας, παραφράζοντας τον τίτλο θεατρικού έργου του Νίκου Τσιφόρου– δεν ήταν διόλου ηλίθιοι. Ενσάρκωσαν την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας ισχυρής εξουσίας που θα εξέφραζε το αίσθημα εθνικής ταπείνωσης και θα το μετέ τρεπε σ’ ένα εθνικιστικό παραλήρημα σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής. Την ίδια στιγμή οι οικονομικές ελίτ των χωρών αυτών και μεγάλο μέρος της αστικής τάξης, φοβούμενοι την άνοδο των κομμουνιστών, στήριξαν την εξουσία των προαναφερθέντων προσώπων. Αυτό συνέβη γιατί ήταν σε μεγάλο βαθμό διάχυτη η πεποίθηση πως οι εκλεγμένες κυβερνήσεις και οι διπλωματικοί χειρισμοί τους αποτελούσαν, κατά τον Εμμανουήλ Ροΐδη, «κλίβανον αείποτε θερμαινόμενον και ου δέν σχεδόν κατορθούντα να εψήση». Το δεύτερο μέρος των θεμάτων του τεύχους ανήκει στα πρόσωπα που αντλώντας ισχύ από τον στρατό ανέλαβαν την εξουσία. Εδώ ανήκουν και τα θέματα με ελληνικό χρώμα, του Ιωάννη Μετα ξά και των Ελλήνων Συνταγματαρχών. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το αφιέρωμα στα πρό σωπα των προπολεμικών επαναστατικών κινη μάτων στην Ελλάδα. Τέλος, χρήζει περίσκεψης η ενοχική λήθη του έργου των δικτατόρων από τις επόμενες γενιές και το βίαιο σε περιπτώσεις τέλος τους, επιβεβαιώνοντας το «Επί Ασπαλάθων» του Σεφέρη. Η ευκολία απεμπόλησης δικαιωμάτων μιας κοινωνίας στον βωμό μιας ισχυρής εξουσίας αναμφίβολα προβληματίζει διαχρονικά. Καλή ανάγνωση Χρυσόστομος Μπομπαρίδης Ιστορικός – Τμήμα Αρχαίας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Σιένας 1 Δικτατορία: Καθεστώς που προκύπτει συνήθως μετά από βίαιη κατάληψη της εξουσίας (συχνά κατόπιν πραξικοπήματος), η οποία ασκείται από ένα ή περισσότερα πρόσωπα κατά των κανόνων Δικαίου (κατάργηση ατομικών ελευθεριών, πολιτικών δικαιωμάτων, απαγόρευση της αντιπολίτευσης, λογοκρισία κ.λπ.)
2 04 ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΚΑΠΟΙΟΝ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ; Η ευκαιρία, η φιλοδοξία και ο εγωισμός συνδυάζονται για τη δημιουργία απόλυτης και θανάσιμης εξουσίας 14 ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ: O ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ Ο Μπενίτο Μουσολίνι ήταν ασυγκράτητος μέχρι να θέσει την Ιταλία υπό τον έλεγχό του 20 ΧΙΤΛΕΡ: Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ Πώς αυτός ο δημαγωγός επιδίωξε να αποκαταστήσει το γερμανικό «μεγαλείο» εκμεταλλευόμενος τα έκτροπα, τον ρατσισμό και την καταστολή 30 ΦΡΦΡΑΝΘΙΣΚΟΑΝΚΟ Νικητής στον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας, αυτός ο στρατιωτικός έγινε ο δικτάτορας με τη μακρότερη θητεία στην Ευρώπη 34 ΑΝΤΟΝΙΟ ΣΑΛΑΖΑΡ: Ο ΔΙΚΤΗΠΙΟΣΑΤΟΡΑΣ Ο Αντόνιο Σαλαζάρ της Πορτογαλίας θεωρείται ένας από τους λιγότερους μοχθηρούς δικτάτορες του 20ού αιώνα 42 ΠΙΝΟΣΑΟΥΓΚΟΥΣΤΟΕΤ O Αουγκούστο Πινοσέτ οργάνωσε ένα πραξικόπημα εναντίον του παλιού του φίλου, προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε, για να κυβερνήσει τη Χιλή με σιδερένια πυγμή 46 ΙΝΤΙ ΑΜΙΝ : Ο ΧΑΣΑΠΗΣ ΟΥΓΚΑΝΤΑΣΤΗΣ Οι θεατρινισμοί του μπροστά στις κάμερες έκρυβαν μια σκοτεινή αλήθεια 52 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣΚΑΝΤΑΦΙ:ΑΔΕΛΦΙΚΟΣΗΓΕΤΗΣ Ο Μουαμάρ Καντάφι κυβέρνησε τη Λιβύη για περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες φέρνοντάς στη χώρα του τον πόλεμο και την καταστροφή 56 ΕΛΛΑΔΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΏΝΚΑΘΕΣΤΏΣΤΟΤΏΝ Με την Ελλάδα σε πολιτικό χάος στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, μια ομάδα αξιωματικών του στρατού ανέλαβε τον έλεγχο 64 ΛΕΟΝΑΡΔΓΕΏΡΓΙΟΣΟΠΟΥΛΟΣ Κινηματίας για τέσσερις ημέρες 66 ΠΘΕΟΔΏΡΟΣΑΓΚΑΛΟΣ Ο κινηματίας που… μετρούσε το μήκος της φούστας και έστειλε στο ικρίωμα καταχραστές του Δημοσίου 70 ΚΟΝΔΓΕΏΡΓΙΟΣΥΛΗΣ Κινηματίας, πρωθυπουργός και αντιβασιλέας 72 ΠΛΑΣΤΝΙΚΟΛΑΟΣΗΡΑΣ Κινηματίας με τη συγκατάθεση του Ελευθέριου Βενιζέλου 76 ΙΏΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ Δικτάτορας με τη συγκατάθεση της Βουλής
Υπήρξαν πολλοί δικτάτορες ανά τους αιώνες. Η σύγχρονη εποχή έχει δει και συνεχίζει να βλέ πει πολλούς δικτάτορες ανά τον κόσμο που συνεχίζουν να υπάρχουν και μάλιστα να ευ ημερούν. Επιφανειακά μπορεί να φαίνονται πολύ διαφορετικοί – διαφορετικές χώρες, διαφορετικοί πολιτισμοί και διαφορετικές φιλοδοξίες. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που συνδέουν όλους αυτούς τους διαφορετικούς κυβερνήτες, χαρακτηριστικά και περιστάσεις που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στο να γίνουν αυτοί που είναι, επηρεάζοντας αυτά που κάνουν και τον τρόπο με τον οποίο τους βλέπει ο κόσμος. Πολλοί από αυτούς, αν όχι όλοι, έχουν αρνητικό πρόσημο, γι’ αυτό και η λέξη «δικτάτορας» χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν τυραννικό κυβερνήτη που ασκεί απόλυτη εξουσία σε μια χώρα και στους πολίτες της – συχνά με απάνθρωπο τρόπο, καθώς το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι οι δικές του φι λοδοξίες.Ωστόσο, δεν ήταν πάντα αυτός ο κανόνας· αν ανατρέξουμε στις απαρχές της έννοιας του «δι κτάτορα», η ιστορία είναι πολύ διαφορετική. Η αρχαία Ρώμη ήταν μια Δημοκρατία που την κυβερ νούσαν οι ύπατοι αλλά κάπου-κάπου, σε περίπτω ση έκτακτης ανάγκης, όπως η απειλή μιας επα νάστασης ή ενός πολέμου, έκριναν ότι ήταν πολύ καλύτερο να αναθέτουν την προσωρινή απόλυτη εξουσία σε ένα άτομο που θα έπαιρνε τις αποφά σεις και θα αναλάμβανε την ηγεσία. Με αυτόν τον τρόπο ενεργούσαν με τη συναίνεση του λαού – με άλλα λόγια, όπως όλες οι πρώτες δημοκρατίες, εκείνοι που είχαν λόγο και φωνή δεν ήταν ολόκλη ρος ο πληθυσμός αλλά μόνον εκείνοι που είχαν τα προνόμια, το κοινωνικό ανάστημα και συνήθως τα χρήματα για να το κάνουν. Το σημαντικότερο όμως που πρέπει να θυμόμα στε είναι ότι αυτό ήταν πάντα ένα προσωρινό μέ τρο, με το πολύ εξάμηνη διάρκεια προκειμένου να επιλυθεί μια συγκεκριμένη κρίση. Η αλήθεια είναι ότι για ένα σύντομο διάστημα ένα μόνο άτομο μπορούσε να παίρνει αποφάσεις πιο γρήγορα και πιο αποφασιστικά. Όμως η εναπόθεση τόσο με γάλης δύναμης και εξουσίας στα χέρια του μπορεί να κατέληγε σε ένα διεφθαρμένο και αργυρώνητο αξίωμα, με αποτέλεσμα την ανατροπή όλου του συστήματος της δημοκρατικής εκπροσώπησης. Ο Λεύκιος Σύλλας (138-78 π.Χ.) ήταν ο πρώτος χωρίς κανέναν περιορισμό στο αξίωμα ή στην εξουσία του, για να ακολουθήσει ο Ιούλιος Καίσα ρας (100-44 π.Χ.), το όνομα του οποίου έχει γίνει συνώνυμο όχι μόνο μιας θέσης μεγάλης ισχύος αλλά και της δημιουργίας μιας δυναστείας ηγεμό νων που συνδέονταν με οικογενειακούς δεσμούς Η ευκαιρία, η φιλοδοξία και ο εγωισμός συνδυάζονται 4 ΤΙ ΚΆΝΕΙ ΚΆΠΟΙΟΝ
για τη δημιουργία απόλυτης και θανάσιμης εξουσίας σχεδόν όπως οι κληρονομικοί βασιλιάδες. Εκείνος ήταν που βάλθηκε να καταργήσει τη Δημοκρατία και να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία. Δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι οι πρώιμες μοναρ χίες ήταν μια μορφή δικτατορίας, με τον βασιλιά να ασκεί απόλυτη εξουσία στους υπηκόους του και τους νόμους τους με βάση την πεποίθηση περί ελέω Θεού βασιλείας, όπου ο ίδιος ο Θεός είχε δι ορίσει τον βασιλιά για να κυβερνά τον λαό με τον τρόπο που εκείνος θεωρούσε κατάλληλο. Όπως πολλές σύγχρονες δικτατορίες, αυτό άφηνε ελεύ θερη την εκμετάλλευση του λαού, τη διαφθορά και την κακή ηγεσία. Ήταν επίσης ένα σύστημα που χρειαζόταν ισχυρούς υποστηρικτές, οι οποίοι με τη σειρά τους απέβλεπαν σε ίδιον όφελος, καθώς επίσης και τη δύναμη και τον έλεγχο ενός στρατού για να αποτρέπει ή να καταστέλλει κάθε αντιπολίτευση. Στην πορεία της ιστορίας οι ηγεμόνες με από λυτη εξουσία συνέχισαν να ακμάζουν, από τους Μογγόλους πολέμαρχους και τους Κινέζους αυτο κράτορες μέχρι τους Ινδούς μαχαραγιάδες και τους Αφρικανούς φυλάρχους. Ακόμα και όταν η λαϊκή κυριαρχία παρενέβαινε στο μονοπώλιο της εξουσί ας, όπως στη Γαλλική Επανάσταση, αυτό οδηγούσε σε χάος και αναταραχή, επιτρέποντας σε ένα και μοναδικό ισχυρό και φιλόδοξο άτομο –όπως ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης– να αναλαμβάνει τον έλεγχο και να επιδιώκει τα δικά του σχέδια και φιλοδοξίες. Όπως ο Καίσαρας πριν από αυτόν, ο Ναπολέοντας εξελίχθηκε από στρατιωτικός ηγέτης σε δικτάτορα και αυτοκράτορα. Αν και ο τίτλος του «αυτοκράτορα» δεν είναι αυτός που έχουν υιοθετή σει πολλοί σύγχρονοι δικτάτορες, το πρότυπο της ανόδου στην εξουσία συνεχίζει να έχει πολλά κοινά σημεία με εκείνα του παρελθόντος. Μπορεί να υπάρξουν πολλοί διαφορετικοί λό γοι που ένας δικτάτορας είναι σε θέση να πάρει την εξουσία ή να του την προσφέρουν στα πόδια του. Ένα σημαντικό μέρος του οπλοστασίου των δικτατόρων είναι η ικανότητά τους να είναι οπορ τουνιστές, να εκμεταλλεύονται την ευκαιρία όταν οι γύρω τους είναι πιο ευάλωτοι. Ακόμα κι αν οι περιστάσεις μπορεί να ποικίλλουν, σε πολλές πε ριπτώσεις συνδέονται στενά. H συμπεριφορά ενός δικτάτορα προκειμένου να αποκτήσει τον έλεγχο μπορεί να διαφέρει πολύ από τη συμπεριφορά του μόλις εξασφαλίσει την εξουσία. Πρώτα απ’ όλα θα διαφημιστεί ως υπέρμαχος του λαού, τοποθετώντας τον εαυτό του στο επίκε ντρο της μάχης, ως η λύση του προβλήματος και ως εκείνος που μπορεί να δώσει στον λαό αυτό που θέλει. Αυτό σίγουρα ισχύει για τους σύγχρο νους δικτάτορες, που έχουν αποκτήσει τον έλεγ ΤΟΥ DAVID J. WILLIAMSON 5 ΔΙΚΤΆΤΟΡΆ; ΤΙ ΚΆΝΕΙ ΚΆΠΟΙΟΝ ΔΙΚΤΆΤΟΡΆ;
χο, τουλάχιστον επιφανειακά, μέσω μιας νόμιμης και δημοκρατικής διαδικασίας. Ο Αδόλφος Χίτλερ διορίστηκε καγκελάριος της Γερμανίας από τον πρόεδρο Χίντενμπουργκ και εκμεταλλεύτηκε αυτή τη «νόμιμη» πλατφόρμα για να αναπτύξει τη βάση της ισχύος του και να εξελιχθεί σε έναν εντελώς αυταρχικό και απόλυτο κυβερνήτη. Με παρόμοιο τρόπο, ο Ιωσήφ Στάλιν εκλέχθηκε ή διορίστηκε σε διάφορες θέσεις στο Κομμουνι στικό Κόμμα και χρησιμοποίησε όλες τις ανελέ ητες και βίαιες μεθόδους που είχε στη διάθεσή του για να εξοντώσει τους ανταγωνιστές του και να δημιουργήσει ένα από τα πλέον διαβόητα και τυραννικά καθεστώτα της σύγχρονης εποχής. Ο Φιντέλ Κάστρο χρησιμοποίησε το πάθος του για την κομμουνιστική ιδεολογία για να οργανώσει έναν επαναστατικό πόλεμο εναντίον –όπως το έβλεπε εκείνος– της καταπιεστικής φύσης του καπιταλισμού, για να γίνει τελικά η κεντρική προσωπικότητα ενός καθεστώτος στο οποίο (θε ωρητικά) δεν έπρεπε να υπάρχει κανένας τέτοιος δοξος δικτάτορας μπορεί να συσπειρώσει υπο στηρικτές ως ένας οραματιστής ηγέτης του λαού. Χώρες σε άθλια οικονομική αναταραχή με ένα εντελώς δυσλειτουργικό οικονομικό σύστημα στα πρόθυρα της κατάρρευσης· μια χώρα που μαστί ζεται από πείνα ή από άλλες φυσικές καταστρο φές, αλλά χωρίς να ελπίζει στην υποστήριξη της κυβέρνησης· ένας πόλεμος που ματώνει τη χώρα ή απειλεί να καταλήξει σε μια καταστροφική ήττα – όλα αυτά είναι κλασικές ευκαιρίες για να κατα λάβει την εξουσία ένας πιθανός δικτάτορας. Είναι ακόμα πιο εύκολο αν ο λαός βρίσκεται πολιτικά πολωμένος στη μια ή την άλλη πλευρά, ιδίως αν ο δικτάτορας είναι στρατιωτικός και μπορεί να εκ μεταλλευτεί την επιρροή και την εξουσία του για να διατάξει έναν στρατό να κινηθεί προς όφελός του. Συνεπώς, ο ίδιος στρατός μπορεί να χρησι εκδοχής ενός δικτάτορα περί έννομης τάξης και να υποτάξει τον πληθυσμό. Δεν είναι σύμπτωση ότι στην πορεία της ιστορίας πολλοί δικτάτορες είχαν στρατιωτικό υπόβαθρο. Εξίσου σημαντικό είναι ότι πολλοί δικτάτορες που δεν έχουν υπηρε τήσει ποτέ στις ένοπλες δυνάμεις, στην ανάγκη τους να θεωρούνται ισχυροί κυβερνήτες, επινοούν έναν βαθμό και μια στολή για να εκφοβίζουν τους επικριτές και τους αντιπάλους τους, αλλά και για να τονώνουν το εύθραυστο εγώ τους. Όποιος κι αν είναι ο λόγος που ένας δικτάτορας μπορεί να πάρει την εξουσία, το κλειδί είναι η εκμετάλλευση των ευκαιριών και η ικανότητά του είτε να χειριστεί τις περιστάσεις είτε να εκμεταλ λευτεί την κατάλληλη στιγμή, όταν οι παράγοντες είναι ξαφνικά ευνοϊκοί· και τότε μπορεί να δράσει αποφασιστικά προκειμένου να αναρριχηθεί στην «ΤΟ ΧΆΡΙΣΜΆ Κ Ά Ι Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΆ ΕΙΝΆ Ι ΟΥΣΙΩΔΗ ΣΤΟΙΧΕΙΆ ΠΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΔΙΚΤΆΤΟΡΕΣ ΝΆ ΠΕΙΘΟΥΝ ΆΛΛΟΥΣ ΝΆ ΤΟΥΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ» Η έννοια του «δικτάτορα» έχει τις ρίζες της στον Ιούλιο Καίσαρα 6
ΤΟ ΚΑΙΤΗΣΑΠΟΚΟΡΎΦΩΜΑΜΑΤΑΙΟΔΟΞΙΑΣΤΗΣΑΛΑΖΟΝΕΙΑΣ Οι προσπάθειες μερικών δικτατόρων για να προωθήσουν τον εαυτό τους και την εικόνα τους δεν γνωρίζουν όρια ΆΛΦΡΕΝΤΟ ΣΤΡΕΣΝΕΡ Ο δικτάτορας της Παραγου άης επέμενε στη χάραξη του ονόματός του σε όλους τους δημόσιους χώρους, ακόμα και στις πινακίδες από νέον, και όλα τα ειδησεογραφικά δελτία ειδήσεων έπρεπε να αρχίζουν αναφέροντας το όνομά του. ΒΛΆΝΤΙΜΙΡ ΠΟΥΤΙΝ Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντί μιρ Πούτιν μεταδίδει συχνά βίντεο ενώ ψαρεύει, κόβει ξύλα και ψάχνει για χαμένους θησαυρούς, πάντα μισόγυ μνος σε μια προσπάθεια να προβάλει την εικόνα ενός σκληροτράχηλου άνδρα. ΙΜΟΜΆΛΙ ΡΆΧΜΟΝ Το 2013 ο Ιμομάλι Ραχμόν του Τατζικιστάν εξοργίστηκε τόσο επειδή ένα βίντεο στο YouTube τον έδειχνε να χο ρεύει σε έναν γάμο που απα γόρευσε την πρόσβαση όλης της χώρας στο συγκεκριμένο κανάλι. ΝΝΟΥΡΣΟΥΛΤΆΝΆΖΆΡΜΠΆΓΕΦ Ο ηγέτης του ναναίοςκανείςτου.στηθιώνκαιειπιστεύειΝουρσουλτάνΚαζακστάνΝαζαρμπάγεφότιπρέπειναπερνάτομήνυμάτουαπόνωρίςέχειμιασειράπαραμυγιαπαιδιάβασισμέναζωήκαιτακατορθώματάΠεριττόναπούμεότιδενείναιαρκετάγεν(ήαρκετάανόητος)γιαμηντααγοράζει! ΜΠΟΚΆΣΆΥΤΟΚΡΆΤΟΡΆΣΆ Ο Μποκάσα ηγήθηκε ενός απάνθρωπου καθεστώτος στην ΔημοκρατίαΚεντροαφρικανικήαπότο1965 έως το 1979. Τάιζε τα λιοντάρια του με αντιπάλους του και επέμενε ότι οι μαθητές έπρε πε να φορούν στολές με το πρόσωπό του! κορυφή. Δεν είναι σύμπτωση ότι οι σημερινοί δι κτάτορες ευημερούν σε χώρες που έχουν απελευ θερωθεί προσφάτως από την αποικιοκρατία. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα οι παρακμάζουσες αυτο κρατορίες της Βρετανίας, της Ισπανίας, της Γερ μανίας και της Γαλλίας (μεταξύ άλλων) είδαν έναν τεράστιο μετασχηματισμό στην πολιτική σύνθεση εκείνων των χωρών, με πολλές πρώην αποικίες να ανακτούν την ανεξαρτησία τους από τους αποι κιοκράτες αφέντες τους. Όπως ήταν φυσικό, σε πολλές χώρες αυτό προκάλεσε ένα κενό εξουσίας που έπρεπε να γεμίσει γρήγορα, δημιουργώντας προοπτικές για το ξεκαθάρισμα παλιών λογαρια σμών μεταξύ αντιπάλων και δίνοντας την ευκαιρία σε εκείνους που ήταν πρόθυμοι να εκμεταλλευ τούν κάθε πιθανό μέσον για να καταλάβουν την εξουσία και να γαντζωθούν σε αυτήν. Το χάρισμα και η προσωπικότητα είναι ουσιώδη στοιχεία που επιτρέπουν στους δικτάτορες να πείθουν και να χειρίζονται άλλους ώστε να τους υποστηρίζουν και να εκτελούν τις προσταγές τους. Πολύ συχνά είναι παθιασμένοι και ικανοί δημόσιοι ρήτορες, υποστηρίζοντας ότι συμπονούν τον λαό τους, χρησιμοποιώντας τη δύσκολη ή τυραννισμένη καταγωγή και ανατροφή τους –αληθινή ή φανταστική– για να δημιουργούν έναν δεσμό ανάμεσα σε αυτούς και εκείνους τους οποί ους επιθυμούν να κυβερνήσουν. Μπορούν επίσης να προσελκύουν έναν στενό κύκλο υποστηρικτών που ανυπομονούν να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα, οι οποίοι τους βοηθούν να πετύχουν τους σκοπούς τους, για να στραφούν αργότερα εναντίον τους αμείλικτα όταν θεωρούν ότι δεν εξυπηρετούν πλέον τις ανάγκες του δικτάτορα, δυσφημίζοντάς τους δημόσια ή, ακόμα χειρότερα, εξοντώνοντάς τους. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι στη διάρκεια της ανόδου ενός δικτάτορα και κατά το διάστημά του στην εξουσία είναι αναγκαία η υποστήριξη του κύκλου των εκλεκτών του. Είναι λάθος να νομίζου με ότι όλοι οι δικτάτορες διψούν για εξουσία μόνο και μόνο για χάρη της εξουσίας. Σίγουρα αυτό είναι ένα κίνητρο, αλλά η ουσία είναι όλα αυτά που ελέγ χει αυτή η εξουσία. Η αφοσίωση και ο θαυμασμός, ακόμα και η ευγνωμοσύνη μιας χώρας, μπορούν να τροφοδοτήσουν τον εγωισμό ενός δικτάτορα, αλλά αυτό έχει επίσης να κάνει με το χρήμα και τον πλούτο. Ο πλούτος μιας χώρας βασίζεται στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της και η σημασία τους μπορεί να είναι ένα ανεκτίμητο διαπραγματευτικό χαρτί σε μια παγκόσμια αγορά. Με τον έλεγχο και την εκμετάλλευση των πηγών μιας χώρας ένας δικτάτορας μπορεί να κερδίσει προσωπικό πλούτο και να κάνει τους γύρω του πλουσιότερους, εξαγο ράζοντας ως εκ τούτου την αφοσίωση και τη στήρι ξή τους. Ως αποτέλεσμα, οι συνεργάτες του ηγέτη αισθάνονται υποχρεωμένοι απέναντί του κι έτσι είναι πολύ δύσκολο να απεξαρτηθούν από μια τόσο επικίνδυνη σχέση – εκτός, φυσικά, και αν ο ίδιος ο δικτάτορας αποφασίσει ότι η «επιχειρηματική συμ φωνία» έχει φτάσει στο τέλος. Συνεπώς, οι δικτάτορες είναι εκ φύσεως πανούρ γοι και υπολογιστές, και συνήθως αρκετά έξυπνοι ώστε να σχεδιάζουν εκ των προτέρων μια σειρά πολύπλοκων κινήσεων προκειμένου να φτάνουν στον στόχο τους, ενώ χρησιμοποιούν τους γύρω τους σαν πιόνια σε μια παρτίδα σκακιού. Είναι επί σης δαιμόνιοι ως προς την επιλογή εκείνων με τους οποίους συναλλάσσονται. Μαζί με τον πλούτο και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές έρχονται συμφωνίες με άλλες χώρες και άλλους κυβερνήτες. Οι πολύτι μοι πόροι μπορεί να είναι φυσικοί, όπως πετρέλαιο, αέριο ή χρυσός, αλλά η γεωγραφική θέση μιας χώ ρας και η θέση της σε μια περιοχή μπορεί να είναι εξίσου πολύτιμες για πιθανούς εταίρους. Ακόμα κι όταν ένας δικτάτορας μεταχειρίζεται τον λαό του με περιφρόνηση, όταν του στερεί κάθε δημοκρα τικό δικαίωμα, τον καταδικάζει σε φτώχια και σε απόλυτη εξάρτηση από την ευμένεια του καθεστώ τος του, ακόμα κι όταν τον απεχθάνονται όλες οι χώρες του κόσμου, όλα αυτά παραβλέπονται όταν αυτό που κατέχει και αυτό που έχει να προσφέρει 7 ΤΙ ΚΆΝΕΙ ΚΆΠΟΙΟΝ ΔΙΚΤΆΤΟΡΆ;
είναι σημαντικό για τις μεγάλες πολιτικές δυνάμεις του κόσμου, κάτι που έχει αποδειχθεί στην πορεία τηςΤιιστορίας.πρέπεινα κάνει ένας δικτάτορας για να δια τηρήσει τον έλεγχο όταν έχει πλέον κατακτήσει την εξουσία, έχει εξασφαλίσει την αναγκαία υπο στήριξη και έχει αναγνωριστεί (χωρίς να είναι απα ραιτήτως αποδεκτός) έστω και με δυσφορία από άλλες χώρες του κόσμου; Οι ισχυροί σύμμαχοι που είναι πρόθυμοι να κάνουν τα στραβά μάτια στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη διαφθορά είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα για έναν δικτάτορα, ιδίως αν οι σύμμαχοι είναι δια τεθειμένοι να του δώσουν οικονομική και στρατι ωτική βοήθεια για να στηρίξουν το καθεστώς του. Εντούτοις, το σημαντικότερο όπλο που μπορεί να έχει ένας αυταρχικός κυβερνήτης είναι ο φόβος και σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και η τρομοκρα τία που μπορεί να ασκείται στον στενότερο κύκλο του μέχρι τους απλούς ανθρώπους στον δρόμο. Τα ψεγάδια στον χαρακτήρα ενός δικτάτορα ίσως βρίσκονται στην ίδια την πηγή αυτού του φόβου. Του φόβου ότι θα τον αμφισβητήσουν ή θα τον ανατρέψουν και στην καχυποψία για την αφοσίωση και τα πραγματικά κίνητρα των υπο στηρικτών του. Η απόλυτη εξουσία συνοδεύεται από παράνοια και δυσπιστία, και οι δικτάτορες ανά τους αιώνες ενσταλάζουν τον φόβο στους γύρω τους ως το κύριο όπλο για να διατηρούν τον έλεγχο πάνω στους υπηκόους τους. Για τη σχετικά μικρή ομάδα των υποστηρικτών κοντά στην κορυφή, ο φόβος είναι μήπως χάσουν την εμπιστοσύνη του κυβερνήτη και ευεργέτη τους, καθώς έτσι θα απολέσουν όλα όσα έχουν κερδίσει από το καθεστώς – σεβασμό, πολιτικό κύρος, επιρροή και προσωπικό πλούτο. Και από «ΟΙ Σ ΥΜΜΆ ΧΟΙ ΠΟΥ ΕΙΝΆ Ι ΠΡΟΘΥΜΟΙ ΝΆ ΚΆΝΟΥΝ ΤΆ ΣΤΡΆΒΆ ΜΆΤΙΆ ΣΤΗΝ Κ ΆΤΆ ΠΆΤΗΣΗ ΤΩΝ ΆΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚ Ά ΙΩΜΆΤΩΝ Κ Ά Ι ΤΗ ΔΙΆΦΘΟΡΆ ΕΙΝΆ Ι ΕΝΆ ΜΕΓΆΛΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΆ ΓΙΆ ΕΝΆΝ ΔΙΚΤΆΤΟΡΆ» Ο στρατός σε μια επίδειξη δύναμης στη διάρκεια των εορτασμών της Πρωτομαγιάς στη Μόσχα το 1947 μπροστά από αφίσες των Στάλιν και Λένιν 8
Το Παλάτι του Κοινοβουλίου στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας. Το ονειρεμένο παλάτι του Τσαουσέσκου με τα 1.100 δωμάτια οδήγησε τη χώρα του σχεδόν στη χρεοκοπία, έχοντας μείνει ανολοκλήρωτο όταν εκείνοςπέθανεΕΝΑ ΠΑΛ ΑΤΙ ΑΝΤΑΞΙΟ ΕΝΟΣ ΤΎΡΑΝΝΟΎ Ένα προφανές και διαρκές χαρακτηριστικό της ζωής ενός δικτάτορα είναι οι υπερβολικές σπατάλες και ένας τρόπος ζωής που μπορεί να απολαμβάνει εκείνος, η οικογένειά του και οι στενοί φίλοι και συνεργάτες, παρά το γεγονός ότι ο λαός του μπορεί να ζει στη φτώχια, ακόμα και να πεινάει. Ο Ρουμάνος κομμουνιστής ηγέτης Νικολάε Τσαουσέ σκου πέρασε χρόνια ανακατευθύνοντας τα χρήματα του λαού του στις τσέπες του για να χρηματοδοτεί έναν πολυτελή τρόπο ζωής για τον ίδιο και τη σύζυγό του. Αυτό που είναι γνωστό ως το Παλάτι του Κοινοβουλίου –το μεγαλύτερο κυβερνητικό κτήριο στον κόσμο μετά το Πεντάγωνο– ήταν αρχικά προς χρήση του ίδιου του δικτάτορα παρά το γεγονός ότι η Ρουμανία ήταν κομμουνιστικό κράτος. Το ίδιο συμβαίνει με άλλους δικτάτορες, που διέπο νται από μια αχόρταγη επιθυμία να επιδεικνύ ουν τον τρόπο ζωής τους ως ένδειξη εξουσίας και επιτυχίας. Συχνά έχουν αρκετά σπίτια είτε για διαφορετικές εποχές είτε για διαφορετικά είδη ψυχαγωγίας, όλα μια επιφανειακή επί δειξη ισχύος. τη στιγμή που ο δεσμός της εμπιστοσύνης κοπεί, σπανίως μπορεί να διορθωθεί. Παρά τους ψυχρούς υπολογισμούς τους, το βάρος της απόλυτης εξου σίας μπορεί να κάνει τους δικτάτορες ασταθείς και απρόβλεπτους, επιτρέποντας στις διαθέσεις τους να επηρεάζουν τις αποφάσεις τους με ραγδαίες και μερικές φορές θανάσιμες συνέπειες. Η ενστάλαξη του φόβου στις καρδιές μιας μικρής ομάδας αν θρώπων είναι κάτι σχετικά απλό. Για να ασκείται όμως έλεγχος σε όλο τον πληθυσμό, οι μηχανι σμοί του φόβου πρέπει να διεισδύουν σε κάθε γωνιά της κοινωνίας. Οι κατάσκοποι και οι πληροφοριοδότες χρη σιμοποιούνται σχεδόν από όλες τις χώρες του κόσμου, αλλά είναι ουσιώδες στοιχείο στη σκο τεινή και μοχθηρή υποδομή του φόβου που είναι το υπόστρωμα ενός δικτατορικού καθεστώτος. Η προφανέστερη σφραγίδα ενός καταπιεστικού κα θεστώτος είναι η χρήση της μυστικής αστυνομίας, που δρα εκτός των φυσιολογικών ορίων του νόμου. Μέσω εκφοβισμού, εκβιασμών, ακόμα και βίας, το καθεστώς είναι σε θέση να βάζει άτομα το ένα ενα ντίον του άλλου, να προάγει την αστάθεια και τη δυσπιστία, σπέρνοντας στους ανθρώπους την κα χυποψία και τον φόβο για το τι μπορούν να κάνουν ή να πουν ακόμα και οι γείτονές τους. Όπως με το τυραννικό καθεστώς του Νικολάε Τσαουσέσκου στη Ρουμανία, οι απλοί πολίτες συλλαμβάνονταν και φυλακίζονταν εξαιτίας ενός πληροφοριοδότη, πολύ συχνά χωρίς πραγματικά στοιχεία ή κάποια δικαιολογία για τη σύλληψη. Υπό τη στρατιωτική χούντα της Νότιας Αμερικής, μια μορφή συλλογικής στρατιωτικής δικτατορίας από στρατιωτικούς διοικητές, χιλιάδες συλληφθέ ντες εξαφανίζονταν μυστηριωδώς για πάντα ως «αγνοούμενοι». Σε τέτοιο βαθμό ένα δικτατορικό καθεστώς είναι πρόθυμο να φτάσει προκειμένου Οι μεγάλες παρελάσεις και συλλαλητήρια όπως αυτό στην Αβάνα είναι χαρακτηριστικό των δικτατορικών καθεστώτων Μια γυναίκα αποθέτει λουλούδια προς τιμήν των σταλινικών εκκαθαρίσεων της δεκαετίας του 1930 9 ΤΙ ΚΆΝΕΙ ΚΆΠΟΙΟΝ ΔΙΚΤΆΤΟΡΆ;
να καταστείλει την αντιπολίτευση, να ελέγξει τους αντιφρονούντες και να διατηρήσει την εξουσία του. Ο έλεγχος ενός πληθυσμού ποτέ δεν είναι ολο κληρωτικός χωρίς την απόλυτη επιρροή στα μέσα ενημέρωσης. Ελέγχοντας αυτά που βλέπουν και μαθαίνουν οι άνθρωποι, οι δικτάτορες βρίσκονται μόλις ένα βήμα από τον έλεγχο της σκέψης και της θέλησης των πολιτών τους. Η κρατική ιδιο κτησία και ο έλεγχος εφημερίδων, περιοδικών, ραδιοφώνου και τηλεόρασης δεν είναι κάτι άγνω στο και ανέκαθεν διαμόρφωνε ένα καθοριστικό στοιχείο ενός κομμουνιστικού καθεστώτος. Η ανάγκη της μονόπλευρης ενημέρωσης του λαού είναι ουσιώδης για τη συνέχιση ενός δικτατορικού καθεστώτος. Εφημερίδες, τηλεόραση και ραδιο φωνικοί σταθμοί μπορούν να εξαγοραστούν μαζί με τους ιδιοκτήτες τους. Η είσοδος ξένων δημοσι ογράφων μπορεί να απαγορευθεί στη χώρα και η ανακάλυψή τους μπορεί να οδηγήσει σε σύλληψη με χαλκευμένες κατηγορίες. Ευτυχώς, στον νέο παγκοσμιοποιημένο κόσμο του διαδικτύου η επιρροή ενός δικτάτορα στην καρδιά και τη σκέψη του λαού του είναι πλέον δύσκολο να διατηρηθεί. Με κάποιον τρόπο όμως, μερικά δικτατορικά καθεστώτα στον κόσμο έχουν προσαρμόσει το διαδίκτυο σύμφωνα με τους σκο πούς τους και το εκμεταλλεύονται ως άλλο ένα όπλο στο μοχθηρό τους οπλοστάσιο. Πέρα από το τι επιτρέπεται να βλέπουν ή όχι οι πολίτες μέσα στη χώρα τους, η χρήση των κοινω νικών δικτύων για τη διάδοση της προπαγάνδας ή για τη δυσφήμηση της αντιπολίτευσης είναι εκτεταμένη, όπως και η χρήση σύνθετων τεχνικών για ένα μπαράζ των μέσων κοινωνικής δικτύω σης προκειμένου να επηρεάζεται η κοινή γνώμη, ακόμα και το αποτέλεσμα υποτιθέμενων δίκαιων εκλογών.Ηπροπαγάνδα ανέκαθεν ήταν βασικό στοιχείο για τη διατήρηση ενός δικτάτορα στην εξουσία και το μόνο που έχει αλλάξει είναι το μέσον για τη δημιουργία και τη διάδοσή της. Πρέπει όμως να πούμε ότι μέσω της επιρροής των παγκόσμιων μέ σων ενημέρωσης ένας δικτάτορας έχει ένα πολύ μεγαλύτερο σκηνικό για την παράστασή του, ενι σχύοντας ένα καίριο χαρακτηριστικό της προσω πικότητάς του – το εγώ. Όπως έχουν διαπιστώσει μερικοί κοινωνικοί επιστήμονες, ένα συστατικό που υποβόσκει σε έναν δικτάτορα είναι εκείνο του νάρκισσου – κάποιου που τρέφει τόσο μεγάλες αυταπάτες για τη σημασία του και τις ικανότητές του ώστε θα κάνει τα πάντα για να παραμείνει στην εξουσία. Κοιτάζεται στον καθρέφτη και αυτό που βλέπει του αρέσει τόσο πολύ που δικαιολογεί όλες τις πράξεις του, ανεξάρτητα από το πόσο φρικτές και αποτρόπαιες μπορεί να είναι. Συγκε κριμένα, μερικοί ψυχολόγοι φτάνουν σε σημείο να δηλώνουν ότι οι δικτάτορες που βρίσκονται για καιρό στην εξουσία καταλήγουν να πιστεύουν ότι είναι η ενσάρκωση της ίδιας της χώρας και τα δύο πράγματα στο μυαλό τους γίνονται αδιαχώριστα: εκείνοι είναι το έθνος. Ένας τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται αυτή η υπερβολική αυτοπεποίθηση είναι αυτό που έχει γίνει γνωστό ως «προσωπολατρία». Ανά τους αι ώνες οι δικτάτορες αντιλαμβάνονται τη σημασία της εικόνας τους ως σύμβολο της εξουσίας τους. Για τους βασιλιάδες ήταν το κεφάλι τους πάνω σε ένα νόμισμα ως μια μόνιμη υπενθύμιση προς τον λαό τους για το ποιος ασκούσε την εξουσία. Σε πιο σύγχρονες εποχές ήταν οι πίνακες και τα Η Αργεντινή και καθεστώτωνείχανλατινοαμερικανικέςάλλεςχώρεςχρόνιαδικτατορικών Η Βόρεια Κορέα έχει υιοθετήσει ένα είδος οικογενειακής δυναστικής δικτατορίας Ο Κιμ Γιονγκ Ουν της Βόρειας Κορέας γελάει με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ στη διάρκεια μιας συνάντησης το 2018
Η ποιητική πλευρά ΔΙΚΤΑΤΌΡΩΝτων Ακόμα και οι πιο σατανικοί, διεστραμμένοι άνθρωπο στον κόσμο μερικές φορές χρειά ζονται κάποιο διάλειμμα από τις ποταπές πράξεις τους. Είναι γνωστό ότι ο Χίτλερ κάποτε ονειρευόταν να γίνει ζωγράφος, τι έκαναν όμως άλλοι δικτάτορες για να αποσπούν τη σκέψη τους από την καταπίεση του λαού τους; Εκτός από τη ζωγραφική –με την οποία ασχολούνταν τόσο ο Χίτλερ όσο και ο Φρανθίσκο Φράνκο– η ποίηση φαίνεται να είναι μια συνήθης ενασχόληση. Οι κομμουνιστές δικτά τορες Μάο και Στάλιν έγραφαν ποιήματα στα νιάτα τους και ο πρώτος συνέχισε να το κάνει ακόμα και όταν η Κίνα υπέφερε από λιμό εξαιτίας της πολιτικής του. Η ποίηση του Μάο χρησιμοποιούσε παραδοσιακά κινεζικά πρότυπα και μολονότι πολλοί κριτικοί έχουν θεωρήσει το έργο του κάτω του μετρίου, μερικοί λένε ότι δεν είναι και τόσο άσχημο. Το πιο γνωστό ποίημά του λέγεται «Χιόνι» και μολονότι εγκωμιάζει τους ήρωες της κινεζικής ιστορίας, φροντίζει να τονίζει ότι ο Μάο είναι ο μεγαλύτερος όλων. «Μια τόσο όμορφη χώρα Έχει ξεμυαλίσει αμέτρητους ήρωες ΌΌμωςιπρώτοι αυτοκράτορες Κιν Σιχουάνγκ και Χαν Γουντί Ήταν ατάλαντοι ποιητές Όι μεγάλοι αυτοκράτορες Ταϊζόνγκ των Τανγκ και Σονγκ Ταϊζού Στερούνταν πνεύματος και δύναμης. Αυτός ο περήφανος γιος του Όυρανού, Ό Τζένγκις Χαν, Ήθελε μόνο να κυνηγά το μεγάλο Γεράκι με το τόξο του. Αλίμονο, τώρα πια μένουν μόνο σαν ιστορία: Ό αληθινός μεγάλος ήρωας Ανατέλλει τώρα». Ο Στάλιν επίσης έγραφε πρόζα στα νιάτα του. Τα ποιήματά του ήταν ρομαντικές ωδές στην πατρίδα του, τη Γεωργία. Η ορεινή και άγρια περιοχή παρείχε πολλά κίνητρα για έναν νεόκοπο ποιητή, αλλά ενώ το έργο του Στάλιν μπορεί να ξεκίνησε ως μια ερωτική επιστολή στην ύπαιθρο συχνά ήταν διανθισμένο από εθνικιστικούς τόνους, αποκαλύ πτοντας από νωρίς την πολιτική φύση του. Για παράδειγμα, ενώ το ποίημα του Στάλιν «Πρωινό» αρχίζει περιγράφοντας ρόδα, βιολέτες και κρίνα, η τελευταία στροφή μεταμορ φώνεται σε κάτι τελείως διαφορετικό. «Όλάνθιστη, αγαπημένη χώρα, Ευφράνσου, γη των Ιβήρων. Κι εσύ, ω Γεωργιανέ, με τη μελέτη σου Φέρε τη χαρά στη χώρα σου». Τα ποιήματα αυτά μιλούν καθαρά για τα πολιτικά αισθήματα του συγγραφέα τους, αλλά τότε κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει το τέρας που θα γινόταν. Απόσπασμα από το ποίημα του Μάο Κολυμπώντας είναι χαραγμένο σε αυτό το μνημείο για την Πλημμύρα του Γιανγκτσέ το 1954 αγάλματα και έπειτα οι αφίσες και οι τεράστιες τοιχογραφίες που κοσμούν τους τοίχους μεγάλων δημόσιων χώρων. Όπως με όλες τις εικόνες, η χρήση τους γίνεται σύμφωνα με τις ανάγκες. Ένας ηγέτης που φυλα κίζει και βασανίζει τους συμπατριώτες του μπορεί να περιγράφεται ως μια στοργική και πατρική φιγούρα στο έθνος. Όμως η απεικόνιση του δικτά τορα ως μέρους μιας οικογενειακής δικτατορίας –είτε πρόκειται περί ιδεολογικής, όπως η σύνδεση του Στάλιν με τον Λένιν και με τους ιδρυτές του κομμουνισμού, είτε για τη λατρεία μιας πραγμα τικής οικογένειας που έχει εμφανιστεί σε χώρες όπως η Βόρεια Κορέα– δεν εστιάζεται πλέον τόσο σε ένα άτομο αλλά στην πολύ πιο ισχυρή έννοια μιας δυναστείας που κυβερνά δικτατορικά. Είναι αναπόφευκτο ότι η δύναμη αυτή θα ξεθωριάσει, όπως και οι ίδιοι οι δικτάτορες. Εκείνοι που κυ βερνούν για καιρό συνήθως προδίδονται από την υγεία τους. Για άλλους μπορεί να είναι κάποιος νέος που αποκτά την εύνοια του στρατού και εξασφαλίζει τη στήριξή του για ένα πραξικόπημα που θα ενισχύσει το καθεστώς με νέο αίμα. Και φυσικά, οι φίλοι πάνε κι έρχονται, οι συμμαχίες και οι προτεραιότητες αλλάζουν και σχέδια εγκα ταλείπονται. Οι δικτάτορες υπάρχουν ακόμα, αλλά φαίνεται ειρωνικό ότι αυτοί οι τύραννοι για τους οποίους η απόλυτη εξουσία είναι ουσιώδης θα υπάρχουν μόνο εφόσον έχουν τη στήριξη μεγαλύ τερων και ισχυρότερων χωρών. Μόλις αυτή χαθεί, τα απάνθρωπα καθεστώτα τους και τα υπερβολικά εγώ τους θα χαθούν μαζί της. «ΜΕΡΙΚΆ Κ ΆΘΕΣΤΩΤΆ Ε ΧΟΥΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΕΙ ΤΟ ΔΙΆ ΔΙΚΤΥΟ ΩΣ ΆΛΛΟ ΕΝΆ ΟΠΛΟ ΣΤΟ ΟΠΛΟΣΤΆΣΙΟ ΤΟΥΣ» 11 ΤΙ ΚΆΝΕΙ ΚΆΠΟΙΟΝ ΔΙΚΤΆΤΟΡΆ;
30 ΦΡΦΡΑΝΘΊΣΚΟΑΝΚΟ Ο νικητής του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Φράνκο έγινε ο Ευρωπαίος δικτάτορας με τη μεγαλύτερη θητεία 34 ΣΑΛΑΖΑΝΤΟΝΊΟΑΡ Ήταν ο Σαλαζάρ της Πορτογαλίας ένας από τους πιο ήπιους δικτάτορες στην ιστορία; 14 Ο ΜΟΥΣΟΛΊΝΤΟΥΠΑΤΈΡΑΣΦΑΣΊΣΜΟΥ:Ί Ο Μπενίτο Μουσολίνι δεν θα σταματούσε την ανελέητη άνοδό του μέχρι η Ιταλία να περάσει υπό τον έλεγχό του 20 Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ: ΧΊΤΛΈΡ Πώς ο δημαγωγός χρησιμοποίησε τον ρατσισμό και την καταστολή, επιδιώκοντας το «μεγαλείο» της Γερμανίας ΦΑΣΊΣΤΈΣ Οι άνθρωποι που πίστευαν πως η δημοκρατία έπρεπε να πεθάνει 12
ΦΑΣΙΣΤΕΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΕΣ 13
Το 1912 η επίσημη εφημερίδα του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος διόρισε νέο αρχισυ ντάκτη. Στο πηδάλιο της Avanti! (Εμπρός!) βρισκόταν πλέον ένας πολύ γνωστός δημο σιογράφος. Ήταν ένας Ιταλός που είχε περάσει κάμποσο καιρό στην Ελβετία χτίζοντας τη φήμη του – μάλιστα είχε ιδρύσει τη δική του επιτυχη μένη εφημερίδα, αν και αυτή η θέση θα σήμαινε το τέλος της σοσιαλιστικής του καριέρας… O άν θρωπος αυτός ήταν ο Μπενίτο Μουσολίνι και ήταν έτοιμος να αλλάξει όλα όσα πίστευε. Ο Μουσολίνι πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στο Πρεντάπιο, μια κωμόπολη της βόρειας Ιταλίας. Γεννήθηκε το 1883 και από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με την πολιτική, καθώς ο πατέρας του ήταν ένας σοσιαλιστής δημοσιογράφος με ρικής απασχόλησης και σιδηρουργός. Ωστόσο, καμία δουλειά δεν απέδιδε και η οικογένεια Μου σολίνι ζούσε φτωχικά, στριμωγμένη σε δυο δωμά τια στον δεύτερο όροφο ενός μικρού ερειπωμένου κτηρίου. Όμως τίποτε από όλα αυτά δεν είχε ση μασία για τον νεαρό Μπενίτο· αργότερα μάλιστα θα καμάρωνε για την ταπεινή του καταγωγή. Ο σοσιαλισμός έμελλε να καθορίσει τα πρώτα χρόνια του Μουσολίνι, γι’ αυτόν μιλούσαν όταν βοηθούσε τον πατέρα του στο σιδηρουργείο, ενώ ακόμα και το όνομά του ήταν συμβολικό. Τον είχαν βαφτίσει έτσι από τον φιλελεύθερο Μεξι κανό πρόεδρο Μπενίτο Χουάρες, ενώ τα μεσαία ονόματά του, Αντρέα και Αμιλκάρε, προέρχονταν από τους Ιταλούς σοσιαλιστές Αντρέα Κόστα και Αμιλκάρε Τσιπριάνι. Με αυτή την ιδεολογία να τον διαποτίζει από τόσο μικρή ηλικία, ο Μουσολίνι ήταν πολύ σίγουρος για τις πεποιθήσεις του. Το πρόβλημα ήταν ότι ήταν εριστικός όσο και έξυπνος. Στο σπίτι ήταν πάντα κακοδιάθετος και στο σχολείο είχε τη φήμη του νταή στους μαθητές αλλά και στους δασκάλους, γι’ αυτό τον έστειλαν σε ένα αυστηρό καθολικό σχολείο στη γειτονική πόλη Φαέντσα. Εκεί μαχαίρωσε έναν μαθητή με ένα σουγιαδάκι, πέταξε πέτρες στο εκκλησίασμα την ώρα της λειτουργίας και εκτόξευσε ένα μελα νοδοχείο εναντίον ενός δασκάλου. Αποβλήθηκε και άλλαξε σχολείο, καταφέρνοντας τελικά να πάρει καλούς βαθμούς και πιστοποιητικό δασκά λου το 1901. Για ένα διάστημα κέρδισε μερικά χρήματα διδάσκοντας, αλλά το 1902 χρειάστηκε να διαφύγει από τη χώρα. Σε μια εποχή όπου οι αντιρρησίες συνείδησης δεν αναγνωρίζονταν, η επιστράτευση ήταν ο χειρό τερος εφιάλτης των ειρηνιστών. Γι’ αυτό τον λόγο ο Μουσολίνι διέφυγε στην Ελβετία αλλάζοντας δουλειές και διαβάζοντας ό,τι έπεφτε στα χέρια του σχετικά με τη φιλοσοφία. Διάβαζε με μανία τα έργα του Καντ, του Νίτσε και του Σπινόζα, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Χέγκελ, τον Κροπότκιν και τον Ζορζ Σορέλ. Χάρη στην ευχέρειά του και στην ετοι μότητά του να μιλάει για όλες αυτές τις ιδέες δεν περνούσε απαρατήρητος, όπως άλλωστε χάρη και στην έξοχη ρητορική του δεινότητα. Η Ελβετία πάντως δεν ήταν μια κορυφαία στιγ μή στη ζωή του Μουσολίνι – ενώ τελειοποιούσε τις δημοσιογραφικές του δεξιότητες και ετοίμαζε την προπαγάνδα για μια συνδικαλιστική ένωση, δεν μπορούσε να βρει σταθερή απασχόληση και συνελήφθη για επαιτεία. Τα έσοδα από τα σοσια λιστικά έντυπα ήταν πενιχρά αλλά η ανάμειξή του με τη σοσιαλιστική πολιτική τον συνάρπαζε. Απε λάθηκε και τον Ιανουάριο του 1905 υπηρέτησε τελικά τη στρατιωτική θητεία που είχε προσπαθή σει να αποφύγει. Ο Μουσολίνι πέρασε σχεδόν δύο χρόνια στον ιταλικό στρατό πριν επιστρέψει στη διδασκαλία τον Σεπτέμβριο του 1906. Κατόπιν πα ρακολούθησε το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια για να μπορεί να διδάσκει γαλλικά στο γυμνάσιο –μια γλώσσα που είχε μάθει στην Ελβετία– και κατόπιν μετέβη στη Λιγκούρια της βορειοδυτικής Ιταλίας για τον πρώτο του διορισμό. Ενώ όμως δίδασκε, ο «ΣΤΟ ΣΠΊΤΊ ΉΤΑΝ ΠΑΝΤΑ ΚΑΚΟΔΊΑΘΕΤΟΣ ΚΑ Ί ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΊΟ ΕΊΧΕ ΤΉ ΦΉΜΉ ΤΟΥ ΝΤΑΉ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΉΤΕ Σ ΑΛΛ Α ΚΑ Ί ΣΤΟΥΣ ΔΑΣΚ Α ΛΟΥΣ» Ο Μουσολίνι επικεφαλής των Μελανοχιτώνων του σε μια διαδήλωση στη Ρώμη το 1922 ΜΟΥΣΟΛΊΝΊ Η άνοδος του Μπενίτο Μουσολίνι στην εξουσία είναι αντιφατική όσο και συναρπαστική, αλλά ήταν ασυγκράτητος μέχρι να θέσει την Ιταλία υπό τον έλεγχό του ΤΗΣ KATHARINE MARSH O ΠΑΤΈΡΑΣ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ 14
Μουσολίνι δεν ξεχάσει τις άλλες του δεξιότητες. Σύντομα τον προσέλαβε η εβδομαδιαία σοσιαλι στική εφημερίδα La Lima, όπου υπέγραφε τα άρ θρα του με το ψευδώνυμο Vero Eretico, δηλαδή γνήσιος αιρετικός. Στις αρχές του 1910 ο Μουσολίνι μετακόμισε πάλι, αυτή τη φορά στο Φορλί. Η φήμη του προη γούνταν κι έτσι ίδρυσε το εβδομαδιαίο περιοδικό La Lotta di Classe (Η Πάλη των Τάξεων). Καθώς οι πωλήσεις αυξάνονταν, όλοι ήθελαν να μάθουν για τις θέσεις του διαπρεπέστερου σοσιαλιστή του Φορλί για τον πόλεμο, τη θρησκεία και τα πολιτικά πράγματα της Ιταλίας. Διάβαζαν πρόθυμα τα αντι κληρικά του άρθρα και συμφωνούσαν ψιθυριστά με την αντιπολεμική του στάση. Ο σεβασμός απέναντί του μεγάλωσε όταν έκανε τα λόγια του πράξεις. Το 1911 η Ιταλία πολεμούσε στη Λιβύη και οι σοσιαλιστές στο Φορλί ήταν δυσαρεστημένοι –μια προδιάθεση που τελικά εξελίχθηκε σε εξέγερ ση. Ο Μουσολίνι ενώθηκε μαζί τους και κατήγγει λε τη σύγκρουση ως «ιμπεριαλιστικό πόλεμο». Για το θράσος του φυλακίστηκε για πέντε μήνες, αλλά αμέσως μετά την αποφυλάκισή του συνέβαλε στη διαγραφή δύο μελών του Σοσιαλιστικού Κόμματος που είχαν υποστηρίξει τις πολεμικές επιχειρήσεις της Ιταλίας στην κατάληψη της Τρίπολης. Τα άλλα μέλη του κόμματος εντυπωσιάστηκαν και του πρότειναν, αν ήθελε, να αναλάβει τη διεύθυνση της Avanti! Ποιος ήταν για να αρνηθεί; Αυτό ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να ζητήσει από τη σοσιαλιστική δημοσιογραφία και του είχε έρθει ουρανοκατέβατο.Κανείςδενμπορούσε να προβλέψει την επιτυ χία που θα ακολουθούσε. Η κυκλοφορία εκτο ξεύτηκε και τα μέλη του Σοσιαλιστικού Κόμματος αυξήθηκαν κατά 20.000. Ο Μουσολίνι προσπάθη σε να εκμεταλλευτεί το κύμα αυτής της υποστή ριξης και τον Οκτώβριο του 1913 έθεσε υποψη φιότητα για το κοινοβούλιο. Μολονότι ο ίδιος απέτυχε, το Σοσιαλιστικό Κόμμα απέσπασε το καλύτερο αποτέλεσμα στην ιστορία του, εξασφαλίζοντας 53 από τις 508 κοινοβου λευτικές έδρες. Αυτό που συνέβη όμως στη συνέχεια θα άλλαζε τα πάντα. Ο Μουσολίνι ήταν γνωστός αντιμιλιταριστής, αντιεθνικι Ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ έγιναν στενοί πολιτικοί σύμμαχοι λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ΜΠΕΝΊΤΟ ΜΟΥΣΟΛΊΝΊ 15
σε όλη την Ευρώπη έβαλαν στην άκρη τις απόψεις τους και συμφώνησαν με τις θέσεις των κυβερ νήσεών τους. Ο σοσιαλισμός είχε μια διεθνή θε ώρηση, αλλά κάποιες χώρες πήγαιναν σε πόλεμο μεταξύ τους – νικούσε ο εθνικισμός. Επιπλέον, ο εθνικισμός λειτουργούσε. Υπήρχε όμως ένα πρόβλημα: το ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα διαφω νούσε. Όταν δημοσίευσε ένα άρθρο στην Avanti! υποστηρίζοντας την «ενεργή ουδετερότητα» από την απόλυτη αδράνεια, ο Μουσολίνι απολύθηκε από την εφημερίδα και διαγράφηκε από το κόμμα. Το 1914 η ζωή του ως σοσιαλιστής είχε τελειώσει. Ο Μουσολίνι ασπάστηκε ολόψυχα τον εθνικι σμό. Συμμετείχε σε διαδηλώσεις υπέρ της ιταλι κής ανάμειξης στον πόλεμο και αρθρογραφούσε για την Il Popolo d’Italia, την εφημερίδα που ίδρυσε τον Νοέμβριο του 1914, καλώντας την Ιτα λία να προσχωρήσει στους Συμμάχους. Πώς όμως εξέδιδε την εφημερίδα όντας άνεργος; Η Avanti! κυκλοφόρησε με τίτλο «Chi paga?» («Ποιος πλη ρώνει;») σε μια προσπάθεια να δυσφημήσει τον πρώην διευθυντή της, αφήνοντας να εννοηθεί ότι τον χρηματοδοτούσαν οι Γάλλοι και οι Βρετανοί. Αυτό δεν ήταν τελείως αναληθές. Χρήματα έρ χονταν από ιταλικές εταιρείες όπως η Fiat, στη συνέχεια από το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και, από το 1917, από τη βρετανική κυβέρνηση. Δεν είχε σημασία από πού έρχονταν τα χρήματα – το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε σε 30.000 φύλλα που εξαντλήθηκαν.Το1915ηΙταλία κήρυξε τελικά πόλεμο εναντίον της Αυστρίας, αλλά αυτό δεν του ήταν αρκετό. Ο Μουσολίνι χάρηκε μόνο όταν ο πόλεμος κηρύχτη κε εναντίον της Γερμανίας έναν χρόνο αργότερα. Το 1915 κατατάχθηκε στον ιταλικό στρατό – ένα σοκ λόγω των προηγούμενων αντιπολεμικών του πεποιθήσεων. Ο Μουσολίνι πέρασε συνολικά 17 μήνες στα χαρακώματα και τον Φεβρουάριο του 1916 προήχθη σε δεκανέα, καθώς «αδιαφορούσε για τις στερήσεις και εκτελούσε το καθήκον του με φιλοπονία και σχολαστικότητα». Το 1917 όμως θα αποστρατευόταν τιμητικά όταν ένα ατύχημα σε ένα σκοπευτήριο γέμισε το σώμα του με θραύ σματα.Μετά την απόλυσή του επέστρεψε στη δημοσι ογραφία. Έγραψε για την παραίτηση της ιταλικής κυβέρνησης και όταν οι μάχες στο ιταλικό μέτωπο έπαυσαν στις 4 Νοεμβρίου 1918 δεν έκρυψε τη χαρά του για την ανάμειξη της Ιταλίας. Ο πόλε μος είχε τελειώσει, όχι όμως και τα προβλήματα της Ιταλίας. Έπειτα από μια δυσμενή συμφωνία ο πληθωρισμός εκτοξεύτηκε. Υπήρχαν ψίθυροι για επανάσταση –η Ρωσία, εξάλλου, είχε ανατρέψει τη μοναρχία της– και ο Μουσολίνι συνειδητοποίησε πως ήταν ώρα να τη μονοπωλήσει. Τον Φεβρουάριο του 1918 συνηγόρησε υπέρ μιας δικτατορίας. Ένας «άνθρωπος αρκετά αμεί λικτος και δραστήριος για να ξεκαθαρίσει την κα τάσταση» θα ωφελούσε τη χώρα. Υπαινίχθηκε ότι μπορεί να ήταν εκείνος ο κατάλληλος υποψήφιος και άρχισε να δραστηριοποιείται ιδρύοντας το κόμμα Fasci di Combattimento (Δέσμες Μάχης) στις 23 Μαρτίου 1919, το οποίο στην ουσία ήταν μια ομάδα πολεμιστών. Το νόημα πίσω από το όνομα ήταν ότι οι διαφορετικές ομάδες πολεμι στών συνδέονταν με πολύ στενούς δεσμούς όπως εκείνες που προστάτευσαν τις φάσκες, τα σύμβο λα της αρχαίας ρωμαϊκής εξουσίας. Ο φασισμός είχε γεννηθεί. Ο λαός συμπάθησε τον φασισμό και ο λόγος ήταν ο Μουσολίνι. Η ρητορική του δεινότητα ήταν απαράμιλλη και οι επαναλαμβανόμενες χειρο νομίες του αποσπούσαν την προσοχή. Δεν είχε σημασία που οι απόψεις του ήταν αντιφατικές και ότι τα στοιχεία του ήταν λάθος – στις συγκεντρώ σεις του ξεσήκωνε τα ακροατήρια. Ασφαλώς, η βία πιθανώς έπαιξε έναν ρόλο στη συσπείρωση γύρω από τις ιδέες του. Μερικοί Ιταλοί ήταν τόσο επηρεασμένοι από τα λόγια του Μουσολίνι που συγκρότησαν αποσπάσματα πυρπολώντας περι ουσίες των σοσιαλιστών. Άνθρωποι τρομοκρατού νταν, ξυλοκοπούνταν και δολοφονούνταν. Το 1920 οι επιθέσεις κλιμακώθηκαν. Οι Μελα νοχιτώνες –όπως αποκαλούνταν από το χρώμα της στολής τους– άρχισαν να πραγματοποιούν επιδρομές σε κυβερνητικά κτήρια και να εμπο δίζουν αριστερούς να καταλαμβάνουν θέσεις εξουσίας. Ο Μουσολίνι δεν είχε δώσει τέτοιες δια ταγές, αλλά οι ενέργειες που γίνονταν στο όνομά του δεν έδειχναν να τον ενοχλούν ιδιαίτερα. Η Μία από τις πιο διάσημες και αναγνωρίσιμες εικόνες του Μουσολίνι Φωτογραφία της σήμανσης από τη σύλληψη του Μουσολίνι στην Έλβετία το 1903 «ΥΠΉΡΧΑΝ ΨΊΘΥΡΟΊ ΓΊΑ ΕΠΑΝΑ ΣΤΑΣΉ ΚΑ Ί Ο ΜΟΥΣΟΛΊΝΊ ΣΥΝΕΊΔΉΤΟΠΟΊΉΣΕ ΠΩΣ ΉΤΑΝ ΩΡΑ ΝΑ ΤΉ ΜΟΝΟΠΩΛΉΣΕΊ» 16
Η οικογένεια του Μουσολίνι στην παραλία του Λεβάντο. Μπροστά τα τρία παιδιά του Μπενίτο και της Ρακέλε, η Έντα, ο Μπρούνο και ο Βιτόριο κυβέρνηση δεν αντέδρασε και η αριστερά έχανε δυνάμεις από μέρα σε μέρα. Το τελικό βήμα θα ήταν να αποκτήσει τον έλεγχο της Ιταλίας και η ιδανική ευκαιρία τον περίμενε στη γωνία. Όταν το καλοκαίρι του 1922 τα υπολείμματα των συνδικάτων της Ιταλίας αποφάσισαν να απερ γήσουν, ο Μουσολίνι έδωσε ένα τελεσίγραφο: αν η κυβέρνηση δεν σταματούσε την απεργία, θα το έκαναν οι φασίστες. Η κυβέρνηση παρέμεινε αδρανής κι έτσι πολλοί από τους υποστηρικτές του Μουσολίνι προσφέρθηκαν να πραγματοποι ήσουν την απειλή. Η απεργία κατεστάλη. Λίγους μήνες αργότερα, 40.000 φασίστες συγκεντρώθη καν στη Νάπολη και ο Μουσολίνι κατάλαβε ότι αυτή ήταν η κατάλληλη στιγμή. Απευθύνθηκε στο πλήθος και διακήρυξε αποφασιστικά: «Αν δεν μας παραδώσουν την κυβέρνηση, θα την καταλάβουμε προελαύνοντας στη Ρώμη». Η ανταπόκριση ήταν άμεση – η αίθουσα γέμισε με κραυγές «Στη Ρώμη! Στη Ρώμη! Στη Ρώμη!» Το σχέδιο ήταν απλό. Η πολιτοφυλακή θα προ έλαυνε στην πρωτεύουσα και υποστηρικτές από όλη την Ιταλία θα ενώνονταν σε μια Πορεία προς τη Ρώμη. Η κυβέρνηση είχε σηκώσει τα χέρια ψηλά. Ο Μουσολίνι απαιτούσε την εξουσία και είχε την αριθμητική υπεροχή για να πάρει αυτό που ήθελε. Ο βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄ υπέ κυψε και έστειλε ένα τηλεγράφημα στον νέο του πρωθυπουργό, τον νεότερο στην ιταλική ιστορία. Ο Ντούτσε είχε γεννηθεί. Αμέσως ο Μουσολίνι άρχισε να δημιουργεί το ολοκληρωτικό κράτος που ονειρευόταν. Ο πρώτος του στόχος ήταν να αποκτήσει ειδικές έκτακτες εξουσίες και του χορηγήθηκε μια δικτατορία ενός έτους. Οι Μελανοχίτωνές του εδραιώθηκαν στον στρατό και διέλυσαν τα συνδικάτα. «Μαγείρεψε» τις εκλογές ώστε το Φασιστικό Κόμμα να εξασφα λίσει τις περισσότερες κοινοβουλευτικές έδρες και στη συνέχεια βεβαιώθηκε ότι οι αντιφασίστες θα τιμωρούνταν με φυλάκιση χωρίς δίκη. Τα έντυπα των σοσιαλιστών απαγορεύτηκαν, μια συμβολική πράξη λαμβάνοντας υπόψη το παρελθόν του Ντού τσε, αλλά κανείς δεν τολμούσε να το υπενθυμίζει. Στην αρχή όμως οι ενέργειές του δεν θεωρήθη καν αποτρόπαιες ή τρομοκρατικές. Μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού αισθανόταν ικανοποίηση με τις αλλαγές – είχαν κουραστεί από τις απεργίες και το μόνο που ήθελαν ήταν η βελτίωση της οι κονομίας. Ήθελαν κάποια τάξη και δομή στο χάος της μεταπολεμικής Ιταλίας. Μερικοί ήταν πολύ απορροφημένοι από τα θετικά και αγνοούσαν τα προειδοποιητικά σημάδια. Η δημοκρατία ξεψύχησε ήσυχα και η χώρα έγινε μονοκομματικό κράτος. Μαζί της χάθηκε η ελευθερία του λόγου. Σε κάθε πόλη άρχισε να εμφανίζεται μυστική αστυνομία, παρακολουθώντας από τις σκιές. Η κατάσταση επι δεινώθηκε το 1924. Στο κοινοβούλιο, ο διακεκριμέ νος σοσιαλιστής πολιτικός Τζιάκομο Ματεότι είχε ασκήσει κριτική στην κυβέρνηση του Μουσολίνι. Ο Ματεότι ήταν πολύ γενναίος και μιλούσε σταράτα, αλλά αυτό τελικά τον σκότωσε – μπράβοι του πρω θυπουργού τον απήγαγαν και τον δολοφόνησαν. Ο Μουσολίνι αγνοούσε αυτό το σχέδιο και ο δολο φόνος Αμέριγκο Ντουμίνι φυλακίστηκε. Υπήρξαν συνωμοσίες για τη δολοφονία του Μουσολίνι, αλλά εκείνος ήταν ασυγκράτητος. Σκόπευε να διατηρή σει τον έλεγχο μέχρι να πεθάνει. Η προπαγάνδα ήταν πανταχού παρούσα. Διευ θυντής της Il Popolo ήταν πλέον ο αδελφός του Μουσολίνι και το 66% των ιταλικών εφημερίδων ΟΙ ΤΟΥΈΡΩΜΈΝΈΣΜΟΥΣΟΛΙΝΙ Όταν είσαι απασχολημένος προσπαθώντας να βελτιώσεις το πολιτικό σου προφίλ και γράφεις ασταμάτητα για σοσιαλιστικές εφημερίδες, τι κάνεις για χαλάρωση; Για τον Μουσολίνι η απάντηση ήταν απλή: γυναίκες. Είχε πολλές ρομαντικές σχέσεις σε όλη τη διάρκεια της ζωής του – από έρωτα αλλά και εξωσυζυγικές.Ηπιογνωστή σύντροφος του Μουσολίνι ήταν η Ρακέλε Γκουίντι, την οποία παντρεύ τηκε το 1915. Ήταν κόρη της συντρόφου του πατέρα του και με τον δικτάτορα γέννησε τέσσερα παιδιά, ενώ στον βαθμό που γνω ρίζουμε η συνήθεια του συζύγου της να κοιμάται με άλλες γυναίκες δεν φαίνεται να την ενοχλούσε ιδιαίτερα. Όταν πλησίαζε το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου προ σπάθησε να διαφύγει από την Ιταλία, αλλά συνελήφθη και παραδόθηκε στις δυνάμεις των ΗΠΑ. Ωστόσο, απελευθερώθηκε έπειτα από λίγους μήνες και άνοιξε εστιατόριο στην Εμίλια-Ρομάνια.Ηιστορίατης Κλάρα Πετάτσι επίσης θα είναι για πάντα συνδεδεμένη με τον Μουσο λίνι. Όταν άρχισε τη σχέση με τον παντρεμέ νο δικτάτορα ήταν μόλις 20 χρονών και θα πέθαινε στο πλευρό του από έναν καταιγισμό σφαιρών.Λέγεται ότι ο Μουσολίνι είχε κοιμηθεί με εκατοντάδες γυναίκες, με μερικές μόνο για μια νύχτα και με άλλες για περισσότερες. Σίγουρα άρχισε νέος – λέγεται ότι έχασε την παρθενιά του στα 17 από μια πόρνη και ότι ήταν φοβερός σεξομανής. Ο ίδιος έλεγε ότι «κάποτε είχα 14 γυναίκες και έπαιρνα τρεις ή τέσσερις κάθε βράδυ, τη μια μετά την άλλη». Προπαγανδιστική αφίσα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: «Δύο Άνθρωποι, Ένας Πόλεμος»Ο Μουσολίνι στάθηκε τυχερός και απελευθερώθηκε από Γερμανούς στρατιώτες όταν ήταν φυλακισμένος στην Ιταλία ΜΠΕΝΊΤΟ ΜΟΥΣΟΛΊΝΊ 17 ανήκε στο Φασιστικό Κόμμα. Οι κινηματογράφοι έπρεπε να προβάλλουν εγκεκριμένα επίκαιρα και ιδρύθηκε μια φασιστική οργάνωση νέων, στην οποία τα παιδιά πιέζονταν για να συμμετάσχουν. Οι πρόσκοποι και άλλες ομάδες νεολαίας απαγο ρεύτηκαν. Ή ήσουν φασίστας ή πήγαινες φυλακή. Τότε ο Ντούτσε έκανε κάτι απέναντι στο οποίο ο παλιός σοσιαλιστής εαυτός του θα είχε ξεση κωθεί – προσπάθησε να ιδρύσει μια αυτοκρατο
ΤΙ ΈΚΑΝΈ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ; Το 1922 ένας άνδρας στεκόταν ανάμεσα στον Μπενίτο Μουσολίνι και τη θέση του πρω θυπουργού. Το μόνο που έπρεπε να κάνει ο βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄ για να σταμα τήσει τον Μουσολίνι ήταν να υπογράψει ένα διάταγμα κηρύσσοντας στρατιωτικό νόμο, αλλά απεναντίας υπέκυψε στις απαιτήσεις του Μουσολίνι και τον κάλεσε να σχηματίσει κυβέρνηση. Τι συνέβη όμως στον Ιταλό μο νάρχη όταν ο δικτάτορας ανέλαβε τα ηνία; Ο Βίκτωρ έγινε αχυράνθρωπος. Υπήρχε μόνο για τα τελετουργικά αλλά δεν εξυπη ρετούσε κανέναν σκοπό. Στην αρχή οι Ιταλοί δεν ανησύχησαν πολύ γι’ αυτό – ο Μουσολίνι φαινόταν να προσφέρει ό,τι χρειάζονταν και ο βασιλιάς είχε πράξει σωστά παραδίδοντάς του την εξουσία. Ωστόσο, με τον καιρό άρ χισαν να συνειδητοποιούν ότι μια ελαφρώς αντιδημοφιλής κυρίαρχη αρχή μπορεί να έφερνε καλύτερα αποτελέσματα. Όταν δεν ανταποκρίθηκε στους αντισημιτικούς νόμους του Μουσολίνι, έχασε μερικώς την υποστήριξη στη χώρα. Ο μονάρχης όμως ωφελήθηκε κάπως από το καθεστώς του Μουσολίνι. Όταν ο δικτάτο ρας κατέλαβε την Αβησσυνία το 1935, ο Βί κτωρ Εμμανουήλ έγινε αυτοκράτορας. Ωστό σο, ο βασιλιάς κατάφερε να παραμείνει στην εξουσία ακροβατώντας σε τεντωμένο σχοινί και όταν το 1941 οι Βρετανοί απελευθέρωσαν την Αβησσυνία αποποιήθηκε αμέσως τον τίτλο του. Ο Βίκτωρ Εμμανουήλ ήταν επίσης εκείνος που το 1943 διέταξε τη σύλληψη του δικτάτορα, αλλά ήδη ήταν πολύ αργά για την υπόληψή του. Είχε αφήσει για πολύ καιρό τον Μουσολίνι να ξεφεύγει κι έτσι το 1946 παραι τήθηκε προς όφελος του γιου του Ουμπέρτο. Ο βασιλιάς Βίκτωρ Έμμανουήλ Γ΄ είχε καλέσει τον Μουσολίνι να σχηματίσει κυβέρνηση παρά το γεγονός ότι στο τραπέζι υπήρχαν κι άλλες επιλογές Γερμανία ο Αδόλφος Χίτλερ κυβερνούσε έχοντας πίσω του έναν εξίσου επιθετικό στρατό από τραμπούκους. Ήταν ο μόνος Ευρωπαίος ηγέτης που υποστήριξε την επιδρομή του Μουσολίνι για την οικοδόμηση της αυτοκρατορίας του κι έτσι σχηματίστηκε μια φιλία – δύο φασίστες δικτάτο ρες εναντίον του κόσμου. Το 1936 εδραίωσαν τη σχέση τους με τη συμφωνία του Άξονα Ρώμης-Βε ρολίνου, η οποία επικυρώθηκε στις 22 Μαΐου 1939. Ο Μουσολίνι μάλιστα έφτασε σε σημείο να λάβει υπόψη τη συμβουλή του Χίτλερ, με απο τέλεσμα να περάσει αντισημιτικούς νόμους που άνοιξαν τον δρόμο για την αποστολή του 20% των Εβραίων της Ιταλίας σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επισήμως, η Ιταλία και η Γερμανία ήταν σύμμαχοι και ο πόλεμος βρισκόταν προ των πυλών.Οπόλεμος δεν ωφέλησε την Ιταλία. Συγκεκρι μένα, ο Μουσολίνι δεν ήθελε να συμμετάσχει στη σύγκρουση – γιατί να ήθελε να «προελάσει με τους Γερμανούς στα τυφλά» και να χρεοκοπήσει τη χώρα του; Τελικά όμως, επικράτησε η δέσμευ σή του απέναντι στον Χίτλερ κι έτσι κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των Συμμάχων. Ήταν η λάθος στιγμή. Πριν προλάβουν να κι νητοποιηθούν τα ιταλικά στρατεύματα, η Γαλλία είχε συνθηκολογήσει και είχε χαθεί κάθε ελπίδα για νίκη. Τώρα ο Μουσολίνι έπαιζε δευτερεύοντα ρόλο στη συμμαχία του Άξονα και οι αιφνιδιαστι κές γερμανικές επιθέσεις έμεναν μυστικές από τον φόβο μήπως τις καταστρέψουν οι Ιταλοί. Αυτό ήταν ταπεινωτικό και τότε ο Μουσολίνι αποφάσισε να δράσει μόνος του. Η Ελλάδα ήταν ο στόχος της μεγάλης στρατιω τικής επίθεσης του Μουσολίνι το 1940, αλλά δεν φρόντισε να ενημερώσει τους Γερμανούς. Αυτό ήταν λάθος: οι στρατιωτικοί της Ιταλίας ουδέποτε είχαν μεγάλη φήμη ούτε ο Μουσολίνι ήταν σπου δαίος στον στρατηγικό σχεδιασμό. Οι Γερμανοί έπρεπε να σπεύσουν να τον βοηθήσουν. Το ίδιο συνέβη και στη Βόρεια Αφρική το 1943. Όμως ούτε στην Ιταλία ήταν ευνοϊκή η κατάσταση – ο λαός είχε πλέον μπουχτίσει με έναν πόλεμο που δεν επρόκειτο να κερδηθεί ποτέ, αλλά και με τον πρωθυπουργό του, που έμοιαζε να επιδιώκει την προσωπική δόξα αντί να τον φροντίζει. Η κυβέρνηση επίσης ανησυχούσε. Τον Ιούλιο του 1943 οι Σύμμαχοι εισέβαλαν στη Σικελία και κατέλαβαν το νησί. Στις 24 του μηνός συνεδρίασε το Μέγα Φασιστικό Συμβούλιο και αποφάσισε ότι είχε φτάσει ο κόμπος στο χτένι: ζήτησε από τον Μουσολίνι να παραιτηθεί. Φυσικά, ο πρωθυπουρ γός αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη θέση του και το επόμενο πρωί πήγε στη δουλειά του ως συνήθως. Νόμιζε ότι όλα ήταν καλά και ότι επρόκειτο για ένα περιστατικό που θα ξεφούσκωνε αμέσως – το Φασιστικό Συμβούλιο σίγουρα τον υποστήριζε. Κατάλαβε το λάθος του μόνο όταν συνελήφθη το ίδιοΕκθρονισμένοςαπόγευμα. και ταπεινωμένος, ο Μουσολίνι βρέθηκε φυλακισμένος. Πρώτα στο νησί Πόντσα και κατόπιν σε ένα νησάκι στα ανοιχτά της Σαρ ρία. Τον Οκτώβριο του 1935 η Ιταλία εισέβαλε στην Αιθιοπία και η σύγκρουση ήταν φριχτή. Οι Ιταλοί έριξαν βόμβες αερίου στους στόχους του σκοτώνοντας αμάχους και στις 9 Μαΐου 1936 o Μουσολίνι ανακοίνωση τη γέννηση της Ιταλικής Αυτοκρατορίας.ΟΜουσολίνιόμως δεν ήταν ο μόνος που προ καλούσε αναταραχή στη δεκαετία του 1930. Στη «ΕΠΊΣΉΜΩΣ, Ή ΊΤΑΛΊΑ ΚΑ Ί Ή ΓΕΡΜΑΝΊΑ ΉΤΑΝ Σ ΥΜΜΑΧΟΊ ΚΑ Ί Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΒΡΊΣΚΟΤΑΝ ΠΡΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ» Ο Ιταλός δικτάτορας ήταν γνωστός για τη ρητορική του δεινότητα, έστω κι αν οι ομιλίες του περιείχαν ανακριβή στοιχεία 18
δηνίας. Τουλάχιστον απολάμβανε τη μεσογειακή λιακάδα, αλλά όταν μαθεύτηκε ότι οι Γερμανοί θα προσπαθούσαν να τον απελευθερώσουν μεταφέρ θηκε εσπευσμένα σε ένα ξενοδοχείο στα βουνά Αμπρούτσο. Οι δεσμοφύλακές του όμως έκαναν λάθος πιστεύοντας ότι η φρούρηση του Μουσολίνι ήταν επαρκής και οι Γερμανοί καταδρομείς που προσγειώθηκαν με ανεμόπτερα στα βουνά τον μετέφεραν στο Βερολίνο. Πίσω από την απελευθέρωση του Ντούτσε υπήρχε ένας περιοριστικός όρος. Ο Μουσολίνι θα επέστρεφε στον ιταλικό Βορρά και θα ίδρυε ένα νέο φασιστικό κράτος, την Ιταλική Κοινωνική Δημοκρατία. Ήταν η ευκαιρία να κυβερνήσει ξανά μια χώρα, να δείξει ότι ήταν ισχυρός – μόνο που δεν ήταν. Ο Μουσολίνι παραδεχόταν ανοιχτά σε επισκέπτες ότι ήταν ένα κράτος-μαριονέτα υπό τον έλεγχο της Γερμανίας. Ήταν παγιδευμένος χωρίς καμία διέξοδο, ενώ οι Ιταλοί φασίστες βα σάνιζαν και εκτόπιζαν στο όνομά του όποιον δια φωνούσε με το δόγμα τους. Οι Σύμμαχοι προέλαυναν στην ιταλική χερσόνη σο. Όλοι ήξεραν ποιος ήταν ο στόχος: ο Μουσο λίνι έπρεπε να εκτελεστεί. Εκείνος αρνήθηκε την ασφαλή επιλογή να διαφύγει από τη χώρα και στις 27 Απριλίου 1945 ντύθηκε σαν Γερμανός στρατι ώτης και προσπάθησε να διασχίσει τα σύνορα με την Αυστρία σε μια αυτοκινητοπομπή γερμανικών στρατιωτικών οχημάτων μαζί με την ερωμένη του Κλαρέτα Πετάτσι. Το σχέδιο ήταν καταδικασμένο να αποτύχει – όταν για χρόνια το πρόσωπό σου έχει χρησιμοποιηθεί ως κρατική προπαγάνδα είναι δύσκολο να περάσεις απαρατήρητος έστω και μεταμφιεσμένος. Ο Μουσολίνι και η Πετάτσι δια χωρίστηκαν από την ομάδα και κλείστηκαν για τη νύχτα σε ένα αγρόκτημα. Την επόμενη μέρα οδη γήθηκαν σε μια κωμόπολη στην ακτή της λίμνης Κόμο. Διέταξαν το ζευγάρι να σταθεί μπροστά από έναν πέτρινο τοίχο και με τις καρδιές τους να χτυπούν συνάντησαν το τέλος τους. Ο 61χρονος Μπενίτο Μουσολίνι σκοτώθηκε από πολυβόλο που πιθανώς κρατούσε ο κομμουνιστής διοικητής των ανταρτών Βάλτερ Αουντίζιο. Θα λέγατε ότι αυτό ήταν το τέλος, αλλά οι εχθροί του Μουσολίνι δεν είχαν τελειώσει ακόμα. Το πτώμα του, μαζί με εκείνο της Πετάτσι και 14 άλλων φασιστών, πετάχτηκε στην πλατεία Λορέτο του Μιλάνου κατά μία εσκεμμένη ποιητική ειρω νεία. Μόλις οκτώ μήνες νωρίτερα, τα πτώματα 15 εκτελεσμένων ανταρτών είχαν εκτεθεί ως ένα ισχυρό μήνυμα ότι οι αντιφασίστες θα εξοντώ νονταν. Οι κάτοικοι του Μιλάνου ήταν ενθουσι ασμένοι – απόλαυσαν το θέαμα εκτοξεύοντας λαχανικά, φτύνοντας, χτυπώντας και κλοτσώντας τα πτώματα των φασιστών. Ο άνθρωπος που είχε προκαλέσει τόση δυστυχία ήταν νεκρός. Ήταν καιρός για εκδίκηση. Ο Μουσολίνι ενταφιάστηκε σε έναν ανώνυμο τάφο αλλά όλοι ήξεραν πού βρισκόταν. Οι αντιφα σίστες πέρασαν τον επόμενο χρόνο βεβηλώνοντάς τον, πριν κάποιοι από τους πιστούς υποστηρικτές του πρώην ηγέτη ξεθάψουν το πτώμα του. Τελικά, ύστερα από περιπέτειες, το πτώμα του παραδόθηκε στη χήρα του και ενταφιάστηκε στην οικογενει ακή κρύπτη στο Πρεντάπιο. Η κληρονομιά του όμως δεν θάφτηκε μαζί του, καθώς οι Ιταλοί ήταν οργισμένοι από αυτά που είχε κάνει στη χώρα τους. Ο Μουσολίνι είχε μείνει στην εξουσία για 20 ατέλειωτα χρόνια χάρη σε λιντσαρίσματα πολιτι κών αντιπάλων, στρατιωτική βία και ανατρεπτικές πολιτικές μεθόδους. Η δημοκρατία έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και στις εκλογές του 1948 ένα νεοφα σιστικό κόμμα που επέμενε στα ιδεώδη του νεκρού δικτάτορα απέσπασε μόλις το 2% της ψήφου. Ο Μουσολίνι θεωρείται ως ο πατέρας του φασι σμού – στο κάτω-κάτω ήταν δικό του δημιούργη μα. Συνήθως όμως επισκιάζεται από τον διαβόητο ηγέτη που δανείστηκε πολλές από τις ιδέες του και πλησίασε πιο κοντά στην επιτυχία. Ο Μουσολί νι μπορεί να θεωρείται ως ένας αδέξιος κυβερνή της, που επέτρεψε στους προσωπικούς στόχους του να εμποδίσουν την ανάπτυξη του μεγάλου έθνους για την οποία πίστευε πως ήταν ικανός –και σίγουρα δεν ήταν στρατιωτικός. Προς το τέλος ο Μουσολίνι αναρωτιόταν συχνά τι θα έγραφε γι’ αυτόν η ιστορία – και πραγματικά δεν στάθηκε ευνοϊκή απέναντι στον Ντούτσε. Και αυτή η φήμη φαίνεται πως του αξίζει. Μετά τον θάνατο του Μουσολίνι το πτώμα του πετάχτηκε σε μια πλατεία του Μιλάνου πριν κρεμαστεί ανάποδα Το 1937 μια μοτοσικλέτα διαφημίζει την Il Popolο, υπογραμμίζοντας ότι ιδρυτής της ήταν ο ίδιος ο Μουσολίνι ΜΠΕΝΊΤΟ ΜΟΥΣΟΛΊΝΊ 19
20
Δ ιαβάζοντας τον Χίτλερ να αφηγείται την ιστορία στην αυτοβιογραφία του Ο Αγών μου (Mein Kampf) που κυκλοφόρησε το 1924, θα έλεγε κανείς ότι η πορεία ολόκληρης της ζωής του –ήδη από τη γέννησή του– θα τον οδηγούσε να γίνει τελικά δικτάτορας της Γερμανίας από το 1933 μέχρι το 1945. Οι δυνάμεις του πεπρω μένου τα είχαν σχεδιάσει όλα προσεκτικά – ήταν ένας άνθρωπος που η μοίρα ήθελε να γίνει ηγέτης του γερμανικού έθνους. Στην πραγματικότητα, όμως, η ιστορία σπανίως είναι τόσο εύστοχη, και η ασυνή θιστη ανέλιξη του Χίτλερ για να κυβερνήσει το ολο κληρωτικό ναζιστικό κράτος στη δεκαετία του ’30 και στη συνέχεια να οδηγήσει τον γερμανικό λαό σε πόλεμο και σχεδόν στην απόλυτη καταστροφή είναι πολύ πιο Απεναντίας,σύνθετη.είναι μια ιστορία που ξεπήδησε μέσα από την τραγωδία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και το συνακόλουθο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό χάος. Η ιστορία ενός έθνους που παρασύρθηκε σε ακρότητες επιδιώκοντας ένα νέο ξεκίνημα, και της ικανότητας ενός συντετριμμένου ανθρώπου και του κύκλου των υποστηρικτών του να πουλήσουν τον μύθο της εθνικής αναγέννησης σε ένα έθνος μυαλω μένο, καλλιεργημένο, αλλά εξίσου καταρρακωμένο από τον πόλεμο. Τα χρόνια από το 1924, όταν ο Χίτλερ αποφυλακίστηκε έχοντας εκτίσει μια σύντομη ποινή φυλάκισης, μέχρι το 1934 και το διαβόητο αιματοκύλισμα της Νύχτας των Μεγάλων Μαχαιριών χαρακτηρίζουν την καθοριστική περίοδο της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Στις 20 Δεκεμβρίου 1924 ο Χίτλερ αποφυλακίστη κε από τη φυλακή Λάντσμπεργκ στη βορειοδυτική Βαυαρία, έχοντας εκτίσει μόλις εννέα μήνες από μια πενταετή κάθειρξη για προδοσία εξαιτίας του ρόλου που είχε διαδραματίσει στο Πραξικόπημα της Μπυ ραρίας στις 8-9 Νοεμβρίου 1923. Ήταν μια απόπειρα του σχετικά νέου Ναζιστικού Κόμματος (είχε ιδρυθεί μόλις το 1919) και μιας χούφτας δεξιών συνοδοιπό ρων του να ανατρέψουν τη μισητή κυβέρνηση της Βαϊμάρης.Ηδίκημε πρόεδρο έναν φιλοναζιστή δικαστή είχε απλώς εξασφαλίσει στον Χίτλερ μια φιλόδοξη πλατ φόρμα για να διακηρύξει τις απόψεις του, ιδίως από τη στιγμή που οι εφημερίδες της χώρας κάλυπταν με μεγάλο ζήλο τη δίκη. Ο ίδιος όχι μόνον παραδέχτηκε την ενοχή του στο πραξικόπημα αλλά στην ουσία φά νηκε να το απολαμβάνει. «Έχω αποφασίσει να κατα στρέψω τον μαρξισμό», διακήρυξε με αυτοπεποίθη ση από το εδώλιο και αυτοδιορίστηκε ως ο «ισχυρός άνδρας» που πολλοί δεξιοί πίστευαν ότι χρειαζόταν η Γερμανία προκειμένου να αφήσει πίσω της το χάος και τη δυστυχία των χρόνων του πολέμου. Μετά το πραξικόπημα δεν θεωρούσε πλέον τον εαυτό του ως τον «προφήτη» που έμελλε να προετοιμάσει τον δρόμο για την έλευση του επερχόμενου ηγέτη. Απε ναντίας, εκείνος ο ίδιος ήταν ο Φύρερ (ηγέτης). Πώς αυτός ο δημαγωγός επιδίωξε να αποκαταστήσει το γερμανικό «μεγαλείο» εκμεταλλευόμενος τα έκτροπα, τον ρατσισμό και την καταστολή ΤΩΝ EMILY TURNER-GRAHAM ΚΑΙ MICHAEL HASKEW Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ΧΙΤΛΕΡ ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ 21
Ο Χίτλερ, μαζί με τον Ρούντολφ Ες (που το 1933 θα γινόταν υπαρχηγός του), εξέτισε την ποινή του με σχετική άνεση. Μπορούσε να δέχεται επισκέπτες, ενώ συχνά τον επισκέπτονταν πολιτικοί συνεργάτες του, οι οποίοι αργότερα θα εξελίσσονταν σε εξέχουσες προσωπικότητες του Τρίτου Ράιχ, όπως ο Ερνστ Ρεμ, ο Βίλελμ Φρικ και ο Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ. Έτσι σχη ματίστηκε μια ομάδα με κοινές απόψεις, ενώ ο Χίτλερ συνέχισε να διευρύνει και να παγιώνει τις ιδέες του, κατοχυρώνοντας τη θέση του ως ηγέτης του κόμμα τος – κι όλα αυτά το διάστημα που βρισκόταν πίσω από τους τοίχους της φυλακής. Κυρίως όμως, ο Χίτλερ εκμεταλλεύτηκε αυτόν τον χρόνο για να συγκροτήσει το πολιτικό μανιφέστο του. Στην ουσία περιέγραψε τη φυλακή ως ένα «πανεπι στήμιο με έξοδα του κράτους». Ο τίτλος του βιβλίου ήταν Mein Kampf (Ο Αγών μου) και περιλάμβανε λεπτομερώς ένα σύνολο ιδεών οι οποίες, ως προς την ουσία τους, ελάχιστα διαφοροποιήθηκαν στη διάρκεια της ζωής του και σχημάτισαν τον βασικό πυρήνα της εθνικοσοσιαλιστικής (ναζιστικής) ιδεολογίας. Στο Mein Kampf, ο Χίτλερ αναθεώρησε ακόμα και την προσω πική του ιστορία προκειμένου να ενισχύσει την ιδέα ότι είχε κληθεί από τη μοίρα για να καθοδηγήσει τη Γερμανία.Οίδιος και πολλοί από τους υποστηρικτές του άρ χισαν να πιστεύουν ότι βρισκόταν σε μια «…σχεδόν μεσσιανική [αποστολή]… για να γίνει ο “Μεγάλος Ηγέ της” που περίμενε το έθνος, ο οποίος θα διέγραφε την “εγκληματική προδοσία του 1918”, θα αποκαθιστούσε το σθένος και την ισχύ της Γερμανίας, και θα δημι ουργούσε ένα αναγεννημένο “Γερμανικό Κράτος του γερμανικού έθνους”». Ο «Μύθος του Φύρερ» άρχισε με την αυτοβιογραφία του και για μερικούς Γερμανούς θα διαρκούσε μέχρι το οδυνηρό τέλος της ναζιστικής περιόδου, το 1945. Σύμφωνα με τα λόγια ενός ευνοϊκά διακείμενου συγγραφέα το 1924, «Αυτό που κοιμάται στην ψυχή του γερμανικού λαού έχει λάβει τη μορφή ολοζώντανων χαρακτηριστικών… Αυτό έχει εμφανι στεί στον Αδόλφο Χίτλερ: η ενσάρκωση των πόθων του έθνους». «ΜΕ ΤΟ MEIN KAMPF, ΦΑΙΝΟΤΑΝ ΟΤΙ Ο Χ ΙΤΛΕΡ ΕΙΧΕ ΘΙΞΕΙ ΑΡΚΕΤΕ Σ ΚΟΙΝΕ Σ ΑΝΤΙΛΉΨΕΙΣ – ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΕΚΕΙΝΟΣ ΤΙΣ ΕΙΧΕ ΟΔΉΓΉΣΕΙ ΣΤΑ ΑΚΡΑ» 22 Ο Χίτλερ δίπλα Στουτγκάρδη,έναΓιόζεφυπουργόνεοδιορισθένταστονπροπαγάνδαςΓκέμπελςσεσυλλαλητήριοστητο1933 Τα εγκαίνια του νέου Ράιχσταγκ συμβόλιζαν την ενότητα ανάμεσα στο Ναζιστικό Κόμμα και την πρωσική στρατιωτική ελίτ
Ο Αγών μου Ο κόσμος που περιέγραφε το Mein Kampf χαρακτηριζόταν από διαρκή αγώνα. Ολόκληρη η ανθρώπινη ύπαρξη μπορούσε να υποβαθμιστεί σε μια μάχη μεταξύ ισχυρών και αδυνάμων. «Όσοι θέλουν να ζήσουν ας πολεμήσουν, κι όσοι δεν θέλουν να πολεμήσουν σε αυτόν τον κόσμο του διαρκούς αγώνα δεν αξίζει να ζουν». Το επιχείρημα του Χίτλερ ήταν ο Κοινωνικός Δαρβινισμός, μια ερμηνεία της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου για την ανθρωπότητα, η οποία συνοψιζόταν καλύτερα στη φράση «η επιβίωση του πιο ισχυρού». Το κύριο μέσον για τον καθορισμό του ισχυρού και του αδύ ναμου ήταν η φυλετική καθαρότητα. Όπως έγραψε ο Χίτλερ στο Mein Kampf, «Το φυλετικό ζήτημα παρέ χει τη λύση όχι μόνο στην παγκόσμια ιστορία αλλά σε όλο τον ανθρώπινο πολιτισμό». Οι Άριοι ήταν η ύψιστη έκφραση της ανθρωπότητας και το γερμανικό ιδεώδες τούς ήθελε ψηλούς, γεροδεμένους και υγιείς, με ξανθά μαλλιά και γαλανά μάτια. Η σωματική ρώμη των Αρίων αντανακλούσε επίσης τον πλούσιο και δημιουργικό πολιτισμό τους. Για τον Χίτλερ, οι Άριοι ήταν «οι θεμε λιωτές του πολιτισμού». Οι Εβραίοι ήταν ακριβώς το αντίθετο. Σύμφωνα με τους Ναζί, ο Ιουδαϊσμός ήταν μια σωματικά, διανοητικά και πνευματικά νοσηρή φυλή και όχι μια θρησκεία. Ο Χίτλερ υποστήριζε ότι ο Ιουδαϊσμός δεν συνδε όταν με κανέναν αυθεντικό πολιτισμό. Αν και ο πολι τισμός ήταν δημιούργημα των Αρίων, οι Εβραίοι είχαν εμφανιστεί ως εισβολείς, τον είχαν μιμηθεί, τον είχαν διαφθείρει και, τελικά, τον είχαν καταστρέψει. Οι Ναζί υποστήριζαν ότι αυτό ακριβώς είχε συμβεί τα τελευ ταία χρόνια στη Γερμανία. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκο σμίου Πολέμου, οι Εβραίοι υπονόμευσαν τον παραδο σιακό γερμανικό πολιτισμό στο εσωτερικό της χώρας, εισάγοντας καταστρεπτικές μοντέρνες ιδέες, όπως ο μπολσεβικισμός και ο φεμινισμός. Ως αποτέλεσμα, το μέτωπο στο εσωτερικό κατέρρευσε και ο πόλεμος χάθηκε. Εξ ου και η διαβόητη ακροδεξιά θεωρία του Dolchstosslegende, της «πισώπλατης μαχαιριάς». Συνεπώς, οι Εβραίοι ήταν οι εχθροί της Γερμανί ας και έπρεπε να αποκλειστούν από την κοινωνία. Υπήρξαν ποικίλες προτάσεις ως προς την έκταση αυτού του «αποκλεισμού». Επομένως, οι γερμανικοί λαοί ολόκλη ρης της Ευρώπης έπρεπε να ενωθούν σε ένα ευρύτερο γερμανικό κράτος, αλλά για να συμβεί αυτό έπρεπε να εξα σφαλιστεί περισσότερος Lebensraum (ζωτικός χώρος). Συν όλα τ’ άλλα, χρει αζόταν αναθεώρηση της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Ο Χίτλερ είχε θέσει πλέον τους μακροπρόθεσμους στόχους του. Ως προς το Mein Kampf και τις επιδι ώξεις του Χίτλερ, οι απόψεις ήταν αντι κρουόμενες. Ο οικονομολόγος Γιόχαν Ζαν είπε: «Διαβάζοντας το Mein Kampf ήταν σαν να πίστευες ακριβώς στις επιταγές της Βίβλου. Μπορεί να ήταν επιταγές, αλλά κανείς δεν πίστευε ότι θα εκπληρώνονταν εκατό τοις εκατό». Σύμφωνα με τον διπλωμάτη Μάνφρεντ φον Σρέντερ, «Κανείς δεν το πήρε στα σοβαρά». Ωστόσο, ο Γιόχαν Ζαν υποστή ριξε ότι η εβραϊκή επιρροή στη Γερμανία είχε «παρα τραβήξει», ενώ ο Χέρμπερτ Ρίχτερ, ο οποίος δήλωσε ότι το Mein Kampf ήταν «πολύ παλαβό» ακόμα και για να το διαβάσει κανείς ολόκληρο, είχε επίσης την αίσθηση ότι τα γερμανικά εδάφη που είχαν απολεσθεί στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έπρεπε να επιστραφούν. Με το Mein Kampf, φαινόταν ότι ο Χίτλερ είχε θίξει αρκετές κοινές αντιλήψεις – μόνο που εκείνος τις είχε οδηγήσει στα άκρα. Αρχικά το βιβλίο πούλησε ελάχι στα, αλλά το 1939 μόνο η Βίβλος το ξεπερνούσε σε πωλήσεις στη Γερμανία, ενώ μέχρι το 1945 είχαν αγο ραστεί περισσότερα από δέκα εκατομμύρια αντίτυπα. Το Πραξικόπημα της Μπυραρίας και η περίοδος φυλάκισης του Χίτλερ δίδαξαν επίσης το Ναζιστικό Κόμμα ότι ο μόνος δρόμος για την εξουσία περνούσε μέσα από την κάλπη. Η ένοπλη επανάσταση δεν απο τελούσε λύση. Απεναντίας, οι Ναζί θα υπονόμευαν το σύστημα εκ των έσω ως κομμάτι του γερμανικού δη μοκρατικού συστήματος, πριν κατακτήσουν την εξου σία και καταλύσουν τη δημοκρατία. Όπως άλλωστε είχε δηλώσει ο Χίτλερ, «Αν χρειαστεί περισσότερος χρόνος για να τους εξοντώσουμε εκλογικά από το να τους σκοτώσουμε, τα αποτελέσματα θα είναι τουλάχι στον εγγυημένα από το ίδιο τους το Σύνταγμα». ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ 23 Όταν ο Κάιζερ τράπηκε σε φυγή, ορίστηκε νέα δημοκρατική κυβέρνηση στη μικρή πόλη της Βαϊμάρης ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΒΑΪΜΑΡΗΣ: ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΗ ΣΕ ΑΠΟΤΥΧΙΑ Το γερμανικό κράτος από το 1919 έως το 1933 ονομάστηκε Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Πολλοί Γερμανοί δεξιοί πίστευαν ότι η Γερμανία είχε χάσει τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επειδή η Δημοκρατία βιάστηκε να αποδεχτεί την ήττα. Πολλοί εθνικιστές είχαν επίσης υιοθετήσει τη θεωρία της «πισώπλατης μαχαιριάς», πιστεύο ντας ότι το μέτωπο στο εσωτερικό είχε αποδυναμωθεί εξαιτίας των Μπολσεβίκων, των Εβραίων και των καταστροφικών μοντέρνων ιδεών τους, όπως ο φεμινισμός. Το 1919, η Συνθήκη των Βερσαλλιών, την οποία αποδέχτηκε η κυβέρνηση της Βαϊμάρης, απέσπασε εδάφη από τη Γερμανία, απαίτησε υπέρογκες αποζημιώσεις και επέρριψε κατηγο ρηματικά την ευθύνη για την έναρξη του πολέμου στις Κεντρικές Δυνάμεις – τη Γερμανία, την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, την Οθωμανική Αυ τοκρατορία και τη Βουλγαρία. Επιπλέον, το 1923 η Γαλλία κατέ λαβε το Ρουρ στη Γερμανία, επιτάσ σοντας τις πλούσιες πρώτες ύλες της περιοχής. Στα μάτια της δεξιάς αυτό ήταν άλλη μια απόδειξη σε βάρος της κυβέρνησης της Βαϊμάρης, μαζί με τους πολυάριθμους μαύρους στρατιώτες των γαλλικών αποικιών που ενίσχυσαν την κατοχική δύνα μη στο Ρουρ. Την ίδια περίοδο, η Γερμανία υπέφερε από πρωτοφανή υπερπληθωρισμό. Πολλοί Γερμανοί είχαν χάσει την κοινωνική τους θέση και είχαν φτωχύνει. Το 1924 παρου σιάστηκε μια λύση με τη μορφή του Σχεδίου Ντόους, αλλά η γερμανική οικονομία άρχισε πλέον να εξαρτάται από τα αμερικανικά δάνεια. Αυτό θα είχε σοβαρές συνέπειες όταν ξέσπα σε η Μεγάλη Ύφεση το 1929. Τέλος, μέσα στο ίδιο το γερμανικό σύστημα διακυβέρνησης υπήρχαν εγγενή προβλήματα. Η ενοποίηση της Γερμανίας είχε γίνει μόλις το 1871. Έκτοτε το πολίτευμά της ήταν η μοναρχία και την κυβερνούσαν μει οψηφικοί συνασπισμοί, με συνέπεια μια σειρά αδύναμων και ασταθών κυβερνήσεων και τη λαϊκή δυσπιστία απέναντι στο πολιτικό σύστημα.
24 Το Ναζιστικό ΚόμμαΗΕΞΕΛΙΞΗΤΟΥΝΑΖΙΣΤΙΚΟΥΚΟΜΜΑΤΟΣ FreikorpsReichswehr Η γέννηση του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Πώς οι μονάδες των Γερμανών εθελοντών ενσωματώθηκαν στο Ναζιστικό Κόμμα H σχέση του Χίτλερ με τους Γερμανούς στρατιωτικούς ήταν καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχία των Ναζί l Τέλος του ΠολέμουΠαγκοσμίουΑ΄ Με το τέλος του Μεγάλου πολιτικήταιστοιχείοθεί.στρατόςοποίασύμφωναπλατηςθεωρίααναπτύσσεταιΠολέμουητης«πισώμαχαιριάς»,μετηνογερμανικόςείχεπροδοΈναακροδεξιόεμφανίζεστηγερμανικήσκηνή. 1918 l Η τουάνοδοςΧίτλερ Ο Χίτλερ εκμεταλ λεύεται το ρητορικό του ταλέντο απευθύνεταικαισε ένα πλήθος 6.000 ατό μων στο στικούπρόεδροςχρόνοΑργότεραΜόναχο.τονίδιοεκλέγεταιτουΝαζιΚόμματος. l Ο ΕργατικόστοπροσχωρείΧίτλερΓερμανικόΚόμμα Παρότι ο στρατός δίνει εντολή στον Χίτλερ να διεισδύσει στο Γερμανικό Εργα τικό Κόμμα, εκείνος προσχωρεί στην ομάδα ως το 55ο μέ λος της και αρχίζει τη γρήγορη ανέλιξή του στην ηγεσία. 1919 l Μια πλατφόρμαπολιτική Ο Χίτλερ εκμεταλ λεύεται τη δίκη του για προδοσία ως πλατφόρμα για να καταγγείλει την τρέχουσα πολι τική κατάσταση στη ΚαταδικάζεταιΓερμανία. σε πενταετή φυλά κιση στη Λάντσμπεργκ.φυλακή l Ιδρύεται το Γερ μανικό Εργατικό Κόμμα Στις 5 Ιανουαρίου 1919, ο Άντον Ντρέ ξλερ μαζί με άλλους αντισημίτες και εθνικιστές ακτιβι στές γίνονται η κινη τήρια δύναμη πίσω από τη συγκρότηση του προδρόμου του Ναζιστικού Κόμμα τος στο Μόναχο. 1919 l Το τηςΠραξικόπημαΜπυραρίας Οργανώνεται η πρώτη Ημέρα του Ναζιστικού Κόμμα τος. Αρκετοί οπαδοί των Ναζί σκοτώ νονται και ο Μόναχο.ΜπυραρίαςΠραξικόπηματοφυλακίζεταισυλλαμβάνεταιΧίτλερκαιμετάαποτυχημένοτηςστο l Η τωνγέννησηΝαζί Η επίσημη ονο μασία της ομάδας αλλάζει επισήμως σε συγκέντρωσήηκαιενΕργατικόλιστικόΕθνικοσοσιαΓερμανικόΚόμμα,συντομίαΝαζί,οργανώνεταιπρώτηδημόσιατου. 1920 1921 1923 1924 l Mein Kampf Στη φυλακή, ο Χίτλερ δέχεται τα κτικά μανιφέστοκαιμαντικήαπολαμβάνειεπισκέψεις,σηελευθερία,υπαγορεύειτοτου, Mein Kampf, στον γραμματέα του, Ρούντολφ Ες. 1924 Γερμανοί εξεγείρονταιπολίτεςστο λιμάνι του Κιέλου Το Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα Το εθνικό συντηρητικό κόμμα έδωσε στον Χίτλερ οριακή εκλογική πλειοψηφία 1918 1925 1928 Το έμβλημα του Γερμανικού Εθνικού Λαϊκού Κόμματος Ο ηγέτηςΧούγκενμπεργκ,ΆλφρενττουDNVP l Αναδιοργάνωση του στρατού Μετά την ήττα της Γερ μανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δημιουργούνται οι ένοπλες δυνάμεις της Δημοκρατίας της Βαϊμά ρης, η Reichswehr, από τον Προσωρινό Εθνικό Στρατό και το Ναυτικό. 1919 Στρατιώτες της Reichswehr στη διάρκεια άσκησης l Κράτος εν κράτει Η ηγεσία του στρατού αρνείται να παράσχει πλήρη υποστήριξη στην κυβέρνηση της Βαϊμάρης και ο στρατηγός Χανς φον Σέεκτ, διορισμένος αρχηγός του στρατού, αρχίζει ουσιαστικά να λειτουργεί αυτόνομα. 1920 Ο στρατηγός φον Σέεκτ με αξιωματικούς της Reichswehr l Μυστική αναδιοργάνωση Αν και η Συνθήκη των Βερ σαλλιών περιορίζει το μέγεθος του γερμανικού στρατού σε 100.000, ο στρατηγός φον Σέεκτ διεξάγει μυστική εκστρα τεία για τη δημιουργία και τη συντήρηση ενός «σκιώδους στρατού». 1920 l Μέσα από την ήττα Οργανώνονται οι πρώτες μονάδες των παραστρατιωτικών Freikorps (Ελεύθερων Σωμάτων). Τα δεξιά Freikorps αποτελούνται ως επί το πλείστον από πρώην στρατιώτες, οι οποίοι αντιμάχονται τη Δημο κρατία της Βαϊμάρης και τις ομά δες της αριστεράς. 1918 l Διαρκής αναταραχή Σε ολόκληρη τη Γερμανία έχουν οργανωθεί τουλάχιστον 65 μονάδες των Freikorps. Εμπλέκονται σε βίαιες οδομα χίες και στην καταστολή των κομουνιστικών και αριστερών εξεγέρσεων, καταφεύγοντας συχνά στην τρομοκρατία και τις δολοφονίες. 1919 l Αγώνας για την εξουσία Υποτίθεται ότι τα Freikorps διαλύονται αλλά τα επόμενα χρόνια η δράση τους συνεχίζε ται. Μερικοί από τους ηγέτες τους συμμετέχουν στο αποτυχημένο Πραξι κόπημα του Καπ. 1920 Η κομματική ταυτότητα του Αδόλφου Χίτλερ Το βιβλίο του Χίτλερ Mein Kampf έγινε μπεστ-σέλερ στη Γερμανία l Συντηρητικός συγκεντρωτισμός Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ιδρύ εται το Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα (DNVP) – μια συντηρητική οργάνω ση που περιλάμβανε αρκετές δεξιές φατρίες, οι οποίες ήταν αντίθετες στην κυβέρνηση της Βαϊμάρης. Γίνεται το μεγαλύτερο κόμμα αυτού του τύπου στη Γερμανία πριν την εξάπλωση των Ναζί. l Η εκλογή στρατηγούηλικιωμένουτου Το DNVP βασίζεται σε ένα ποσοστό άνω του 20 τοις εκατό των Γερμανών ψηφοφό ρων και εκστρατεύει για την εκλογή του στρατηγού Πάουλ φον Γερμανίας.στηνΧίντενμπουργκπροεδρίατης l Στροφή σκληροπυρηνικήστη δεξιά Ο Άλφρεντ κότηταςνεταιDNVPΗκυβέρνησητηντικήαπότοματουαναλαμβάνειΧούγκενμπεργκτηνηγεσίαDNVPκαιστρέφεταιπροςτηνπολιδεξιά,ενισχύονταςεναντίωσηπροςτηντηςΒαϊμάρης.δύναμητηςβάσηςτουαρχίζειναδιαβρώεξαιτίαςτηςδημοτιτωνΝαζί. Η τελετή ορκωμοσίας του Χίντενμπουργκ
ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ l Η γέννηση των SS Τα Schutzstaffel, ή SS, ιδρύονται ως εξελίσσονταιτουσωματοφυλακήΧίτλεραλλάσε μια ευμεγέθη δύναμη με τιωτικάδιοικητικάαστυνομικά,καιστρακαθήκοντα. 1925 l Μια δύναμη στο Ράιχσταγκ Στη διάρκεια των εθνικών εκλογών, οι Ναζί αποσπούν 6 107Ράιχσταγκσώπησήνουνψήφουςεκατομμύριακαιαυξάτηνεκπροτουςστοαπό12σεέδρες. 1930 l Η προελαύνειτρομοκρατία Ο σταγκπλειοψηφίακαιεκατομμύριαΝαζίSA.Sturmabteilung,παραστρατιωτικώνσηαίρειΦραντςκαγκελάριοςφονΠάπεντηναπαγόρευτωνSSκαιτωνήΣτιςεκλογέςοιαποσπούν13,7ψήφουςκερδίζουντηνστοΡάιχμε230έδρες. 1933 l Εκλογές-ορόσημο Στη διάρκεια των εκλογών για το Ράι χσταγκ, το Ναζιστι κό Κόμμα αποσπά σχεδόν το τρία τοις εκατό των ψήφων, κερδίζει την προσο χή άλλων πολιτικών ομάδων και ξυπνά το ενδιαφέρον για το κόμμα σε ολό κληρη τη Γερμανία. 1928 l φιλοδοξίεςΝαζιστικές για την προεδρία Ο Πάουλ έναςΧίντενμπουργκ,φονήρωαςτου Α΄ Παγκοσμίου Πολέ μου, νικά ολοκλη ρωτικά τον Χίτλερ στις υποψήφιοςεκλογές,προεδρικέςαλλάοτων Ναζί αποσπά το 37 τοις εκατό των ψήφων. 1932 1931 1933 l Ανταγωνισμός ενόπλων Όταν ο Χίτλερ γίνεται καγκελάρι ος της Γερμανίας, η Reichswehr συνεχίζει να εξαπλώνεται. Ωστόσο, ανώτεροι αξιωματικοί εκφράζουν φόβους για την αυξανόμενη δύνα μη των Sturmabteilung (SA), τα οποία είναι πολλαπλάσια, με περί που 3 εκατομμύρια άνδρες. 1933 l Η δολοφονία ως πολιτικό εργαλείο Πρώην μέλη μιας μονάδας των Freikorps δολοφονούν τον υπουργό Εξωτερικών Βάλτερ Ράτε ναου επειδή πίστευαν ότι έτρεφε συμπάθειες προς την αριστερά. Εκτός αυτού, ο Ράτεναου ήταν Εβραίος. 1922 Ο Ράτεναου δολοφονήθηκε από μια μονάδα πρώην Freikorps l Υποταγή στους Ναζί Στη διάρκεια μιας επίσημης τελετής, οι παλιές σημαίες των Freikorps παραδίδονται στους ηγέτες των SA και των SS, σε μια συμ βολική κίνηση ενότη τας με το Ναζιστικό Κόμμα. 1933 Προεκλογική αφίσα του ΚόμματοςΝαζιστικού l Καγκελάριος της Γερμανίας Ο πρόεδρος Χίτνεν μπουργκ πιστεύει ότι οι Ναζί μπορούν να ελεγχθούν αν ο ηγέτης τους συμ μετάσχει σε μια κυβέρνηση συνα σπισμού και διορίζει τον Χίτλερ καγκελά ριο της Γερμανίας. 1933 l Η ΕκκαθάρισηΑιματηρή Για να κατευνάσει τον στρατό και διαβλέπο ντας μια απειλή για την εξουσία του που πρέπει να εξαλειφθεί, ο Χίτλερ εκκαθαρίζει την ηγεσία των SA και τακτοποιεί ριών.τωνδιάρκειαλογαριασμούςπαλιούςστητηςΝύχταςΜεγάλωνΜαχαι 1934 l Συνεργασία συνασπισμόςκαι Το DNVP αρχίζει να συνεργάζεται με τους Ναζί, ΧίτλερκαιυπουργούγκενμπεργκστοναργότερασμούκυβερνήσειςσχηματίζονταςσυνασπιπουδυοχρόνιαθαοδηγήσουνδιορισμότουΧούστηθέσητουΟικονομικώνΓεωργίας,μετονκαγκελάριο. l Το τέλος του DNVP Ο σχωρούνπολλάεπιρροήχώρας.στοπιοπροκειμένουΕθνικόDNVPμετονομασίασυνηγορείΧούγκενμπεργκγιατητουσεΓερμανικόΜέτωπο(DNF)ναγίνειαντιπροσωπευτικόπολιτικότοπίοτηςΕντούτοις,ητουφθίνεικαιμέλητουπροστουςΝαζί. Ο Χίτλερκαγκελάριοςανάμεσα σε μέλη του συμβουλίουυπουργικούτουΡάιχ l Ζήτημα αφοσίωσης Αφού αποσπά τη συνεργα σία του στρατού, ο Χίτλερ εκκαθαρίζει τα SA στη διάρ κεια της Νύχτας των Μεγά λων Μαχαιριών. Αργότερα ζητείται από τους στρατιώ τες να ορκιστούν πίστη στον Χίτλερ. 1934 Ο Χίτλερ ποζάρει με στρατιώτες των SA το 1928 Γερμανοί με προεκλογικές αφίσες Μια από προεκλογικέςτις αφίσες του Χίτλερ Παρατεταγμένα μέλη των SA πριν από μια παρέλαση Προπαγανδιστική αφίσα που απεικονίζει τον Χίντενμπουργκ και τον Χίτλερ ως επικεφαλής μιας κυβέρνησης Προπαγανδιστική προεκλογική αφίσα των Ναζί, «Γυναίκες! Σώστε τη Γερμανική Οικογένεια! Ψηφίστε Αδόλφο Χίτλερ!» γύρω στο 1930 25
«ΕΠΕΙΤΑ ΑΠΟ Κ Α ΠΟΙΕΣ ΠΡΏΤΕΣ ΑΝΉΣΥΧ ΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚ Α ΜΕ ΤΉΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΏΝ ΝΑΖΙ, Ο ΓΚΕΜΠΕΛΣ ΕΓΙΝΕ ΧΑΡΑΚΤΉΡΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑ ΔΕΙΓΜΑ ΕΚΕΙΝΏΝ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΑΝ ΟΤΙ, ΑΦΟΥ ΤΟ ΕΙΠΕ Ο Χ ΙΤΛΕΡ, ΤΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΏΣΤΟ» Οι αφοσιωμένοι οπαδοί του Χίτλερ Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Χίτλερ άρχισε να περιβάλλεται από ανθρώπους οι οποίοι έμελλε να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ναζιστικού κινήματος αλλά και στους κόλπους της ναζιστικής κυβέρνησης. Ο Γιόζεφ Γκέμπελς, ο οποίος θα έμενε αφοσιωμένος στον Χίτλερ μέχρι τις αυτοκτονικές ημέ ρες της Αποκάλυψης μέσα στο καταφύγιο του Φύρερ το 1945, ήταν ένας διανοούμενος ριζοσπάστης με δι δακτορικό στη γερμανική λογοτεχνία. Έπειτα από κά ποιες πρώτες ανησυχίες σχετικά με την ιδεολογία των Ναζί, ο Γκέμπελς γίνεται κλασικό παράδειγμα εκείνων που πίστευαν ότι, αφού το είπε ο Χίτλερ, τότε πρέπει να είναι σωστό. Έτσι έγινε κατά κάποιον τρόπο κάτι σαν θρησκευτι κό σύμβολο, το οποίο λάτρευαν οι οπαδοί του. Η συναισθηματική αφοσίωση μετρούσε πάνω από τον ορθολογισμό και τη λογική, και η τάση αυτή χα ρακτήρισε το σύνολο της διακυβέρνησης του Χίτλερ. Το 1927 ο Χίτλερ είχε δηλώσει: «Βάζουμε την πίστη υπεράνω του νου. Καθένας πρέπει να πιστεύει σε έναν σκοπό. Μόνο η πίστη δημιουργεί ένα κράτος. Τι είναι αυτό που παρακινεί τον λαό να πολεμά για θρησκευτι κές ιδέες; Όχι η νόησή του, αλλά η τυφλή πίστη του». Αυτό σίγουρα ήταν ένα χαρακτηριστικό που διέ θετε ο Γκέμπελς, ο οποίος, αφού διάβασε το Mein Kampf, διακήρυξε: «Τον αγαπώ… ένα τόσο λαμπρό μυαλό μπορεί να γίνει ο ηγέτης μου. Υποκλίνομαι στον μέγιστο, στην πολιτική ιδιοφυΐα… Αδόλφε Χίτ λερ, σε αγαπώ επειδή είσαι μέγας και ταυτόχρονα απλός. Αυτό που αποκαλείται ιδιοφυΐα». Παρόμοιες διαθέσεις τυφλής αφοσίωσης εξέφρασε και ο Ρούντολφ Ες, ο οποίος είχε προσχωρήσει στο Ναζιστικό Κόμμα το 1920, αφού πρώτα είχε θητεύσει για κάμποσο διάστημα στο γερμανικό δεξιό κίνημα, αλλά και ο Χέρμαν Γκέρινγκ, ένας άσος της αεροπο ρίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος προ σχώρησε στο Ναζιστικό Κόμμα το 1922. Αργότερα έγινε ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπους στο Τρίτο Ράιχ, αρχικά ως επικεφαλής των SA (Ταγμάτων Εφόδου) και κατόπιν ως ιδρυτής της Γκεστάπο (της ναζιστικής μυστικής αστυνομίας) και επικεφαλής της Λουφτβάφε (της πολεμικής αεροπορίας). Ο Ερνστ Ρεμ όμως αντιπροσώπευε ένα διαφορετι κό είδος Ναζί. Όπως οι Ες και Γκέρινγκ, υπήρξε από νωρίς υποστηρικτής του κινήματος. Προσχώρησε στο Ναζιστικό Κόμμα το 1919 και διαδραμάτισε πρωταγωνι στικό ρόλο στο Πραξικόπημα της Μπυραρίας. Κατείχε σημαντική θέση στην ηγεσία και την εδραίωση των SA, αλλά έβλεπε την πορεία του Ναζιστικού Κόμματος ως επανάσταση και όχι απλώς ως ένα πραξικόπημα, 26 ΜΕΣΑ ΝΑΖΙΣΤΙΚΟΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ Ο Χίτλερ επεδίωκε να ελέγχει κάθε πλευρά της ζωής των Γερμανών για να διατηρήσει την εξουσία ΠΕΙΘΏ ΜΕΣΏ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ Οι Ναζί διεξήγαν συστηματικά εκστρα τείες για να προωθήσουν την ιδεολογία τους και να καταδιώξουν όσους θεωρού σαν εχθρούς του γερμανικού λαού. Χάρη στην αποτε λεσματική προπαγάνδα καλλιεργήθηκε μια αφοσίω ση προς το ναζιστικό κράτος, το οποίο ενσάρκωνε ο Χίτλερ. «Ένα Ράιχ, ένας λαός, ένας Φύρερ!» ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΉ ΤΉΣ ΘΡΉΣΚΕΙΑΣ Οι Ναζί αντιλαμβάνονταν ότι η θρησκεία έπαιζε σημαντικό ρόλο στη ζωή πολλών Γερμανών και φρόντισαν να μη διακιν δυνεύσουν μια ανοιχτή σύγκρουση με την επίσημη εκκλησία. Ωστόσο, χρησιμοποίησαν τον εθνικισμό και την εικόνα του Χίτλερ ως «σωτήρα» για να αφυπνί σουν ένα «θρησκευτικό» πάθος. ΟΙ ΕΡΓΑΤΙΚΕΣ ΜΑΖΕΣ Οι Ναζί κατάργησαν τα συνδικάτα και τα μέλη τους απορροφήθηκαν από το εργα τικό Μέτωπο του Ράιχ. Εκμεταλλεύτηκαν επίσης τη μαζική ανεργία για να σχεδιάσουν έργα και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας υπό τον έλεγχο του κράτους, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση μιας μακροπρόθεσμης ευημερίας. ΕΔΡΑΙΏΣΉ ΤΉΣ ΚΥΒΕΡΝΉΣΉΣ Ως καγκελάριος, ο Χίτλερ κατάργησε το αξίωμα του προέδρου και αυτοανακη ρύχτηκε Φύρερ. Οικειοποιήθηκε απο τελεσματικά τον ρόλο του δικτάτορα, καταργώντας ατομικές ελευθερίες, εξολοθρεύοντας εχθρούς και φιμώνοντας την αντιπολίτευση. ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ Ως στυλοβάτης της ναζιστικής κυριαρ χίας, ο τρόμος άδραξε τη Γερμανία. Οι απειλές για φυλάκιση, βασανιστήρια ή θάνατο ήταν αληθινές για εκείνους που τολμούσαν να διαφωνήσουν. Η ναζιστική αστυνομία, ή Γκεστάπο, έμοιαζε πανταχού παρούσα. Γείτονες στράφηκαν εναντίον γειτόνων. ΑΦΟΣΙΏΜΕΝΉ ΝΕΟΛΑΙΑ Οι νέοι ανήκαν στην ευρύτερη Γερμανία. Κάποτε, σε μια συγκέντρωση της Χιτλερι κής Νεολαίας, ο Χίτλερ είπε ότι ήταν το μέλ λον της Γερμανίας και ότι έπρεπε να είναι «σκληροί σαν το ατσάλι των Κρουπ». Από τις αίθουσες διδασκαλίας μέχρι τον οικογενειακό ιστό, το κράτος επηρέαζε τα πάντα. ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Οι τέχνες, η λογοτεχνία, η μουσική και κάθε άλλη μορφή έκφρασης που θεωρή θηκε παρακμιακή ή ανατρεπτική στάλθη κε στην πυρά. Κάθε πλευρά του γερμανικού πολιτισμού, από τη γλυπτική μέχρι την αρχιτεκτονική, και από τις επιστήμες μέχρι την κοινωνική αλληλεπίδραση, αντα νακλούσε τη ναζιστική διάσταση για τον κόσμο.
ενώ ο Χίτλερ είχε ήδη αποφασίσει να κατακτήσει την εξουσία μέσω του κυρίαρχου πολιτικού ρεύματος. Για αυτόν τον σκοπό, ο Ρεμ είχε δηλώσει: «…εφόσον είμαι ένας ανώριμος και αχρείος άνθρωπος, προτιμώ τον πόλεμο και την αναταραχή από την ενάρετη αστική τάξη. Σέβομαι τη βαρβαρότητα, οι άνθρωποι χρειάζονται τον απόλυτο φόβο». Παρόλο που τις πρώτες μέρες του ναζιστικού κινήματος ήταν ένας από τους στενότερους φίλους του Χίτλερ, δεν τον θεωρούσε ως έναν θεόσταλτο ηγέτη, στον οποίο έπρεπε να υποταχθεί. Επεδίωκε τους δικούς του αντικειμενικούς σκοπούς μέσα στο κόμμα και αυτή η ανυπακοή ήταν που τελικά οδήγησε στην εξόντωσή του το 1934. Ο Γκρέγκορ Στράσερ επίσης προσπάθη σε να χαράξει τη δική του διαδρομή μέσα στο κίνημα μαζί με τον Ότο, τον αδελφό του, υπογραμμίζοντας πάνω απ’ όλα το σοσιαλιστικό στοιχείο του Εθνικο σοσιαλισμού, αλλά κι εκείνος απέτυχε παταγωδώς. Ο Χίτλερ συμμετέχει στο φεστιβάλ της σοδειάς στο Μπιούκεμπεργκ, πλαισιωμένος από σημαιοφόρους των SS Ο Αδόλφος Χίτλερ απευθύνεται σε πυκνές παρατάξεις στρατιωτών στη διάρκεια ναζιστικής συγκέντρωσης στο Ντόρτμουντ, περί το 1933 ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ 27 Οι βασικοί συντελεστές της γερμανικής κυβέρνησης είχαν διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς την επούλωση των πληγών του έθνους Ο ΑΞΟΝΑΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΒΑΪΜΑΡΗΣ AΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ Ηγέτης του Ναζιστικού Κόμματος από τη δεκαετία του ’20, ο Χίτλερ πίστευε στο ολοκληρωτικό κράτος υπεράνω του ατόμου. Πραγματιστής ως προς την πολιτική του, αναγκά στηκε να συνεργαστεί με Γερμανούς βιομηχάνους και κεφαλαιούχους για να εδραιώσει την εξουσία του. Εντού τοις, απεχθανόταν τον καπιταλισμό και επέβαλε κρατικό έλεγχο σε οικο νομικούς και κοινωνικούς φορείς. ΧΑΪΝΡΙΧ ΜΠΡΟΥΝΙΝΓΚ Ως καγκελάριος της Γερμανίας της Βαϊμάρης από τον Μάρτιο του 1930 έως τον Μάιο του 1932, ο Μπρούνινγκ διαπραγματεύτηκε με τους Ναζί αλλά απέτυχε να σχηματίσει μαζί τους κυβέρνηση συνασπισμού. Στα απομνημονεύματά του ισχυρίστηκε ότι είχε συναινέσει υπέρ της αποκα τάστασης της μοναρχίας των Χοε ντσόλερν για να εμποδίσει τον Χίτλερ να πάρει τον έλεγχο σε περίπτωση που ο Χίντενμπουργκ πέθαινε ενώ κατείχε το αξίωμά του. ΠΑΟΥΛ ΦΟΝ ΧΙΝΤΕΝΜΠΟΥΡΓΚ Ήρωας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο υπερήλικας Χίντενμπουργκ υπηρέ τησε δύο θητείες ως πρόεδρος της Γερμανίας. Εθεωρείτο συντηρητική φωνή και ενεπλάκη στη μεταπολεμι κή πολιτική αναταραχή της χώρας. Το 1933 υπέγραψε τον Εξουσιοδοτικό Νόμο παραχωρώντας σχεδόν δι κτατορικές εξουσίες στον Χίτλερ και έγινε συνεργός στην άνοδο του Ναζι στικού Κόμματος. ΕΡΝΣΤ ΡΕΜ Ο ριζοσπάστης σοσιαλιστής Ρεμ ήταν επικεφαλής των Strurmabteilung, ή SA. Οι τραμπούκοι του συγκρούο νταν με αντιναζιστικές ομάδες στους δρόμους. Η αύξηση του αριθμού των SA σε σημείο να υπερβαίνουν τον αριθμό του γερμανικού στρατού θεωρήθηκε από τον Χίτλερ ως απει λή. Το 1934, ο Ρεμ δολοφονήθηκε και η ηγεσία των SA εκκαθαρίστηκε κατά τη Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών. ΦΡΑΝΤΣ ΦΟΝ ΠΑΠΕΝ Ο Πάπεν ήταν ένας συντηρητικός και φιλομοναρχικός πολιτικός που υπη ρέτησε ως καγκελάριος στην Κυβέρ νηση της Βαϊμάρης από τον Ιούνιο έως τον Νοέμβριο του 1932. Αυτός κυρίως έπεισε τον Χίντενμπουργκ να διορίσει τον Χίτλερ καγκελάριο της Γερμανίας το 1933, πιστεύοντας ότι μια κυβερνητική θέση θα έθετε υπό έλεγχο τον Χίτλερ και τους Ναζί. Δυστυχώς όμως, έκανε λάθος. ΚΟΥΡΤ ΦΟΝ ΣΛΑΪΣΕΡ Ο Σλάισερ υπήρξε ο τελευταίος κα γκελάριος της Βαϊμάρης και ο κύριος συντελεστής της αναδιοργάνωσης του γερμανικού στρατού κατά παρά βαση των όρων της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Μετριοπαθής πολι τικός, προσπάθησε να σχηματίσει έναν κεντρώο κυβερνητικό συνασπι σμό αντιδρώντας στην αυξανόμενη επιρροή των Ναζί. Ο Χίτλερ θεώρη σε την κίνηση αυτή εχθρική και ο Σλάισερ δολοφονήθηκε το 1934 στη διάρκεια της Νύχτας των Μεγάλων Μαχαιριών. ΕΡΙΧ ΛΟΥΝΤΕΝΤΟΡΦ Στρατηγός με μεγάλη επιρροή κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο απογο ητευμένος Λούντεντορφ συνδέθηκε με τον δεξιό πολιτικό ακτιβισμό στη διάρκεια της δεκαετίας του ’20 και συμμετείχε σε αποτυχημένες πραξι κοπηματικές απόπειρες το 1920 και το 1923. Ο Λούντεντορφ υπηρέτησε στο Ράιχσταγκ ως εθνικοσοσιαλιστής βουλευτής, αργότερα όμως προει δοποίησε για τους κινδύνους από μια ναζιστική κυβέρνηση. ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΟΣΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣΣΟΣΙΑΛΙΣΤΗΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΗΣ ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ ΧΑΪΝΡΙΧ ΜΠΡΟΥΝΙΝΓΚ ΦΡΑΝΤΣ ΦΟΝ ΠΑΠΕΝ ΚΟΥΡΤ ΦΟΝ ΣΛΑΪΣΕΡ ΕΡΙΧ ΛΟΥΝΤΕΝΤΟΡΦ ΕΡΝΣΤ ΡΕΜ ΠΑΟΥΛ ΦΟΝ ΧΙΝΤΕΝΜΠΟΥΡΓΚ
Η οικονομική κρίση Ενώ αρκετοί Γερμανοί που αισθάνονταν βαθιά δυ σαρέσκεια εξαιτίας της ήττας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και του συνακόλουθου οικονομικού και οικο νομικού χάους είχαν αρχίσει να δίνουν τουλάχιστον κάποια σημασία στο Ναζιστικό Κόμμα, στα μέσα της δεκαετίας του ’20 οι συνθήκες είχαν βελτιωθεί και οι περισσότεροι απομακρύνθηκαν από τις ακραίες πολι τικές τάσεις. Στα τέλη της δεκαετίας όμως, η αστάθεια και η αναταραχή που χρειαζόταν το Ναζιστικό Κόμμα για να παρουσιαστεί ως βιώσιμη εναλλακτική κυβέρ νηση είχαν επιστρέψει. Το 1928, οι τιμές των τροφίμων στην παγκόσμια αγορά άρχισαν να υποχωρούν και οι Γερμανοί αγρότες υπέφεραν. Όταν η Γερμανία ανέκαμψε από τον κατα στροφικό υπερπληθωρισμό του 1923, βασίστηκε σε δάνεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες προκειμένου να καταβάλει στη Γαλλία και τη Βρετανία τις πολεμικές αποζημιώσεις που της είχαν επιβληθεί σύμφωνα με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Η παγκόσμια οικονομική ύφεση είχε ξεσπάσει και απειλούσε την ήδη εύθραυ στη οικονομία της Γερμανίας. Όταν οι χρηματοοικο νομικές αγορές τις Ουόλ Στριτ κατέρρευσαν το 1929 προαναγγέλλοντας την αρχή της Μεγάλης Οικονομι κής Ύφεσης, οι Η.Π.Α. διέκοψαν τη δανειοδότηση και η γερμανική οικονομία, όπως τόσες άλλες σε ολόκλη ρο τον κόσμο, άρχισε να καταρρέει. Τα κυρίαρχα κόμματα στη Γερμανία έμοιαζαν να προσφέρουν μικρή ελπίδα ή εποικοδομητική αρωγή για να βοηθήσουν τον λαό, καθώς οι μεγαλύτερες τράπεζες κατέρρευσαν και η ανεργία εκτοξεύτηκε στα ύψη ανεξέλεγκτη. Στο τέλος του 1929, περίπου 1,5 εκα τομμύριο Γερμανοί είχαν μείνει άνεργοι και σε διάστη μα ενός χρόνου ο αριθμός αυτός υπερδιπλασιάστηκε. Στις αρχές του 1933, οι άνεργοι στη Γερμανία άγγιζαν τον συγκλονιστικό αριθμό των 6 εκατομμυρίων. Η κυβέρνηση αντέδρασε περικόπτοντας τα έξοδα, τους μισθούς και τα επιδόματα ανεργίας – μια καταστρο φική κίνηση. Πέρα από τις συνέπειες απέναντι στην εργατική τάξη, η οικονομική δυσπραγία εξαπλώθηκε και στη μεσαία τάξη. Ο κόσμος έψαχνε απεγνωσμένα απαντήσεις, βοήθεια και ελπίδα. Τα ακραία κόμματα έδειχναν να παρέχουν απαντήσεις για ακραίες εποχές και οι κομουνιστές και οι Ναζί συγκρούονταν μεταξύ τους στους δρόμους για την επικράτηση. Ο Χίτλερ βρισκόταν στο στοιχείο του. Τα μέλη του Ναζιστικού Κόμματος είχαν αυξηθεί από 120.000 το 1929 σε περισσότερα από ένα εκατομμύριο το 1920. Στις συχνές εκλογικές αναμετρήσεις εξαιτίας της συ νεχιζόμενης αστάθειας, οι ψήφοι των Ναζί αυξήθηκαν από 2,5 τοις εκατό το 1928 σε πάνω από 18 τοις εκατό το 1930, ενώ το 1932 το Ναζιστικό Κόμμα απέσπασε σχεδόν το 40 τοις εκατό των ψήφων. Το μήνυμα του Χίτλερ ήταν ενότητα για τους «γνήσιους» Γερμανούς. Έκανε έκκληση για επιστροφή στη συντροφικότητα των χρόνων του πολέμου. Σύμφωνα με τις αναμνήσεις της Τζούτα Ρούντιγκερ, μελλοντικής επικεφαλής της Ένωσης Γερμανίδων Κορασίδων: «Μου είπαν τι είχε πει εκείνος ο στρατιώτης (ο Χίτλερ) που είχε πολεμή σει στην πρώτη γραμμή… το μόνο που έχει σημασία είναι η συντροφικότητα, η προθυμία να βοηθάμε και να συμπαραστεκόμαστε ο ένας στον άλλο». Ψηφίστε Χίτλερ Το 1932 ο Χίτλερ διεκδίκησε τη γερμανική προεδρία από τον υπερήλικα στρατηγό του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου Πάουλ φον Χίντενμπουργκ. Μέσα στο χάος της αναποτελεσματικής κυβέρνησης, των εναλλασ σόμενων καγκελάριων, της οικονομικής δυσπραγίας και της κοινωνικής αναταραχής, ο Χίτλερ πραγματο ποίησε δυο εντυπωσιακές προεκλογικές εκστρατείες για την προεδρία, κυρίως χάρη στο έργο του επικεφα λής της προπαγάνδας Γιόζεφ Γκέμπελς. Ο Χίτλερ έγινε ο πρώτος πολιτικός που ταξίδεψε αεροπορικώς σε όλη τη χώρα. Ήταν σαν να κατέβαινε από τα ουράνια, ταξιδεύοντας ακόμα και σε πέντε πόλεις την ημέρα για να μιλήσει. Η εκστρατεία με τίτλο «Ο Χίτλερ πάνω από τη Γερμανία» γνώρισε τεράστια επιτυχία. Οι προεκλογικές αφίσες ήταν εντυπωσιακές και αποτελεσματικές. «Χίτλερ – η τελευταία μας ελπίδα», έλεγε η μία. «Εργάτες – το Μέτωπο, η Γροθιά – ψη φίστε Χίτλερ, τον Στρατιώτη του Μετώπου!», έλεγε η άλλη, δείχνοντας δυο μεγαλόσωμους εργάτες να αντικρίζουν βλοσυρά τον θεατή. «Γερμανέ εργάτη, σκέψου τα παιδιά σου – ψήφισε Χίτλερ», καλούσε μια άλλη που έδειχνε μια γυναικεία μορφή να σφιχτα γκαλιάζει τα παιδιά της. Μια άλλη βροντοφώναζε: «Ο μαρξισμός είναι ο φύλακας άγγελος του καπιταλισμού, ψηφίστε Εθνικοσοσιαλιστές», απεικονίζοντας τον Ο Αδόλφος Χίτλερ μόλις έχει εκλεγεί καγκελάριος και επευφημείται από βουλευτές κατά την πρώτη συνεδρίαση του Ράιχσταγκ, στις 21 Μαΐου 1933 «ΤΟ ΜΉΝΥΜΑ ΤΟΥ Χ ΙΤΛΕΡ ΉΤΑΝ ΕΝΟΤΉΤΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ “ΓΝΉΣΙΟΥΣ” ΓΕΡΜΑΝΟΥ Σ. ΕΚΑΝΕ ΕΚΚΛΉΣΉ ΓΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΉ ΣΤΉ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΟΤΉΤΑ ΤΏΝ ΧΡΟΝΏΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» Ο Χίτλερ ποζάρει για έναν φωτογράφο, καθώς προβάρει μια ομιλία. Ο Χίτλερ μελετούσε πολύ προσεκτικά τις πόζες του για να μεγιστοποιήσει το αποτέλεσμα που θα είχαν τα λόγια του στον γερμανικό λαό 28
Ο Χίτλερ ως επιβλητική παρουσία στη διάρκεια ναζιστικής συγκέντρωσης, γύρω στο 1933 καπιταλισμό σαν έναν καλοντυμένο υπέρβαρο Εβραίο που κρατούσε μια τσάντα γεμάτη χρήματα. Αυτές οι απλές αφίσες μιλούσαν στον καθένα –σε άνδρες, σε γυναίκες, σε όλο τον λαό– και είχαν ως στόχο έναν κοινό εχθρό: τους Εβραίους. Ωστόσο, η γερμανική πολιτική ελίτ δεν είχε πειστεί ότι εκείνος ο δεκανέας από την εργατική τάξη, όπως τον θεωρούσαν, ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για τη δουλειά. Καθώς οι πιέσεις από το κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό χάος της χώρας συνεχίζονταν, έπρεπε να ληφθούν κάποια μέτρα. Πίστευαν ότι θα μπορού σαν να ελέγξουν τον Χίτλερ και τις υπερβολές των Ναζί αν τους συμπεριλάμβαναν στην κυβέρνηση αντί να τους κρατούν εκτός σαν ταραχοποιούς κι έτσι ο Χίντενμπουργκ συναίνεσε στον διορισμό του Χίτλερ στη θέση του καγκελάριου, με αντικαγκελάριο τον συντηρητικό Φραντς φον Πάπεν. Γρήγορα όμως συνειδητοποίησαν το λάθος τους. Πριν περάσει ένας μήνας από τον διορισμό του Χίτλερ στις 30 Ιανουαρίου 1933, το κτήριο του Ράιχσταγκ στο Βερολίνο πυρπολήθηκε. Αν και κατηγορήθηκε ένας Ολλανδός κομουνιστής, ο Μαρίνους βαν ντερ Λού μπε, υπήρξαν φήμες για ανάμειξη των Ναζί. Σύμφωνα με τον Χίτλερ, αυτό ήταν το τελευταίο σημάδι για την κήρυξη καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Ο Εξουσιο δοτικός Νόμος που ψηφίστηκε στις 24 Μαρτίου 1933 επέτρεπε την επιβολή νόμων χωρίς να χρειάζονται επικύρωση από το Ράιχσταγκ. Ο Χίτλερ διακήρυξε ότι το Ναζιστικό Κόμμα ήταν το μόνο νόμιμο κόμμα στη Γερμανία. Όλα τα άλλα κόμματα και οι συνδικα λιστικές ενώσεις διαλύθηκαν. Τα γερμανικά κρατίδια έχασαν την αυτονομία τους και στις κυβερνήσεις τους διορίστηκαν Ναζί αξιωματούχοι. Οι Εβραίοι χαρακτη ρίστηκαν ως «μη Άριοι» και ως εκ τούτου απαγορεύ τηκε να διδάσκουν, να διορίζονται στο δημόσιο, να υπηρετούν στον στρατό ή να διατηρούν επιχειρήσεις. Στις 21 Μαρτίου 1933 άνοιξε το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Νταχάου, κοντά στο Μόναχο. Ο Χίτλερ έγινε πλέον ο δικτάτορας της Γερμανίας και η χώρα ένα ολοκληρωτικό αστυνομικό κράτος. Αφού έθεσε υπό έλεγχο τους εξωτερικούς εχθρούς του, ο Χίτλερ στράφηκε προς τους εσωτερικούς. Απο φάσισε να αντιμετωπίσει τον Ερνστ Ρεμ, ο οποίος αποσκοπούσε σε μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας και προκαλούσε αναταραχές. Δεν σκόπευε να υποταχθεί στον Φύρερ και πίστευε ότι τα Τάγματα Εφόδου έπρε πε να ενσωματωθούν στον γερμανικό στρατό, με τον ίδιο επικεφαλής. Ο Χίμλερ και ο Γκέρινγκ μαγείρεψαν ψευδή στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία ο Ρεμ σχεδίαζε πραξικόπημα. Ο Χίντεμπουργκ ζήτησε από τον Χίτ λερ να αντιδράσει. Στις 30 Ιουνίου 1934, ο Ρεμ και η ηγεσία των SA εκτελέστηκαν μαζί με όσους ο Χίτλερ πίστευε ότι τον είχαν προδώσει κατά την άνοδό του στην εξουσία. Από τη λίστα αυτή δεν γλίτωσε ούτε ο Γκρέγκορ Στράσερ. Το αιματοβαμμένο Τρίτο Ράιχ του Χίτλερ είχε αρχίσει. ΤΟΤΡΚΤΗΝΏΔΕΣΙΤΟΡΑΪΧ Ο Βαυαρός δικτάτορας διασύρεται σχεδόν κα θολικά για πολλούς λόγους, αλλά ο Χίτλερ ίσως είναι πιο διαβόητος για την εντελώς απάνθρωπη μεταχείριση των Εβραίων, των Ρομά, των ομο φυλόφιλων και τον Ανατολικοευρωπαίων – μετα ξύ άλλων μειονοτήτων και διωκόμενων ομάδων. Επειδή ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, εύκολα μπορούμε να πούμε ότι κανένας άλλος δικτάτορας δεν είχε τον ίδιο αντίκτυπο στην παγκόσμια μνήμη όπως ο Αδόλφος Χίτλερ, αφού οι ουλές που άφησε το καθεστώς του είναι ακόμα φανερές σε εκείνους πουΤοεπιβίωσαν.μίσοςτου Χίτλερ για τον εβραϊκό λαό δεν γνώριζε όρια και αμέσως μόλις κατέκτησε την εξουσία έβαλε στόχο να τον εξολοθρεύσει ολο κληρωτικά. Οι αντισημιτικές πολιτικές του Ναζι στικού Κόμματος εγκαινιάστηκαν με την επιβολή του διαχωρισμού και αναγκάζοντας τους Εβραί ους να φορούν κίτρινο αστέρι για να ξεχωρίζουν. Καθώς η υποστήριξη στις απόψεις του Χίτλερ αυ ξανόταν, το ίδιο αυξάνονταν και οι επιθέσεις σε εβραϊκές επιχειρήσεις και οικογένειες. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 οι Ναζί ανακοίνωσαν ότι οι Εβραίοι έπρεπε να εγκαταλείψουν τη Γερμανία για τα καλά και χρησιμοποίησαν την Γκεστάπο για τον βίαιο εκτοπισμό τους. Το 1942 προτάθηκε η «Τελική Λύση»: η εξολόθρευση. Σε όλη τη Γερμανία και σε κατακτημένες χώρες δημιουργήθη καν στρατόπεδα συγκέντρωσης και σύ ντομα εκατομμύρια Εβραίοι στάλθηκαν στους θαλάμους αερίων. Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό – ο Χίτλερ ήθελε να ξεφορτωθεί και όποιον άλλο θεωρούσε «υπάνθρωπο», συμπεριλαμβανομένων των Ρομά, των ομοφυλόφιλων, των πολιτικών αντιπάλων και των Σοβιετι κών πολιτών. Η κλίμακα της σφαγής ήταν τόσο μεγάλη ώστε είναι αδύνατο να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός των θυμάτων· παρ’ όλα αυτά, περίπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι θανατώθηκαν ως αποτέλεσμα των πολιτικών γενοκτονίας του Χίτλερ.Επιπλέον, δεκάδες εκατομμύρια άλλοι άνθρω ποι πέθαναν στο θέατρο του ευρωπαϊκού πολέ μου – στρατιώτες, άμαχοι ή αιχμάλωτοι πολέ μου. Η διεξαγωγή πολέμου από τον Χίτλερ ήταν παράτολμη και καμία ανθρώπινη ζωή δεν θα γλίτωνε από τη ματαιόδοξη αναζήτησή του για κυριαρχία. Ήταν πάντα έτοιμος να θυσιάσει τους ανθρώπους του για να κερδίσει τον πόλεμο· και καθώς δεν ήταν σπουδαίος γνώστης της στρα τηγικής, ακόμα περισσότερες ζωές χάθηκαν ως αποτέλεσμα των εσφαλμένων αποφάσεών του. Καθώς μαινόταν ο πόλεμος οι τακτικές του Χίτλερ έγιναν όλο και περισσότερο αλλόκοτες, αλλά καμία από αυτές δεν λειτούργησε. Όταν η ΕΣΣΔ και οι Σύμμαχοι πλησίαζαν στο Βερολίνο, οι ελπίδες της Γερμανίας να κερδίσει τον πόλεμο συντρίφτηκαν. Στις 30 Απριλίου 1945 ο Χίτλερ αυ τοκτόνησε μαζί με τη σύζυγό του Εύα Μπράουν. Το καθεστώς του, που είχε ονομαστεί «Χιλιετές Ράιχ», είχε διαρκέσει μόλις 12 χρόνια. Μετά την εισβολή στη Βαρσοβία, τα ναζιστικά στρατεύματα συνέλαβαν τους Πολωνοεβραίους και τους έστειλαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως το Άουσβιτς Η είσοδος του Άουσβιτς και ο σιδηρόδρομοςγια τη μεταφορά των κρατουμένωνπαραμένουν ακόμα ως μια αιώνια υπενθύμιση ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ 29 Οι ενέργειες του Χίτλερ μετά την κατάληψη της εξουσίας έβαψαν την Ευρώπη κόκκινη με το αίμα αθώων
Όταν ο Φρανθίσκο Φράνκο Μπαχαμόντε πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 1975, δεκάδες χιλιάδες Ισπανοί επισκέφθηκαν τα βασιλικά ανάκτορα της Μαδρίτης για να προσκυνή σουν τη σορό του. Ο θάνατος του 82χρονου ήταν αναμενόμενος δεδομένου ότι έναν μήνα νωρίτερα το καρδιακό του πρόβλημα είχε υποτροπιάσει, ωστόσο ο θάνατος του αυτόκλητου καουντίγιο (το ισπανικό αντίστοιχο του φύρερ) είχε προκαλέσει ποταμούς δακρύων. Ήταν όμως αυτά δάκρυα θλίψης ή μήπως ανακούφισης; Γιατί, καθώς οι σημαίες κυμάτιζαν μεσίστιες και οι ραδιοτηλεο πτικές μεταδόσεις είχαν αναβληθεί ενώ η Ισπανία πενθούσε επισήμως, οι γνώμες ήταν διχασμέ νες, όπως ήταν και στη διάρκεια της ζωής του. Μερικοί ανησυχούσαν για το μέλλον («οι εχθροί της Ισπανίας και του χριστιανικού πολιτισμού επαγρυπνούν» είχε πει ο ετοιμοθάνατος Φράνκο), ενώ κάποιοι άλλοι αισθάνονταν πανευτυχείς: επι τέλους, 39 χρόνια απολυταρχικής εξουσίας είχαν πλέον τελειώσει. Ο Φράνκο ήταν ένας δικτάτορας όπως ο Αδόλ φος Χίτλερ, ο Μπενίτο Μουσολίνι, ο Ιωσήφ Στάλιν και ο Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, μόνο που είχε διατηρήσει την εξουσία περισσότερο από όλους αυτούς και δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί ακριβώς φασίστας. Η άνοδός του στην εξουσία ήταν πρωτοφανής δεδομένου ότι στα χρόνια της νιότης του ο Φράνκο εν γένει θεωρείτο ένας ντρο παλός άνθρωπος. Ήταν ένα συνεσταλμένο και μοναχικό παιδί, «εσωστρεφής σε σημείο παγερής αδιαφορίας», σύμφωνα με τον διακεκριμένο βιο γράφο και ιστορικό Πολ Πρέστον, ενώ ελάχιστοι ήταν εκείνοι που τον καταλάβαιναν πραγματικά. Ο Φράνκο γεννήθηκε στις 12.30 π.μ. στις 4 Δε κεμβρίου 1892 στην πόλη Ελ Φερόλ της βορειοδυ τικής Ισπανίας και επειδή ήταν λεπτοκαμωμένος υπέφερε στα χέρια των θρασύδειλων. Το διαζύγιο των γονιών του τον είχε επηρεάσει σε βάθος αλλά επεδίωκε απεγνωσμένα την επιδοκιμασία του πα τέρα του, Νικολάς Φράνκο υ Σαλγάδο Αραούχο. Πίστευε ότι δεν θα ήταν ποτέ ισάξιος του μεγα λύτερου αδελφού του Νικολάς, που ήταν ο αγα πημένος του πατέρα του, και ακόμα και όταν κα τατάχθηκε στον στρατό στις 29 Αυγούστου 1907 αισθανόταν ακόμα την πατρική απογοήτευση. Για τον πατέρα του ήταν απλώς «ο άλλος μου γιος», έστω κι αν με την ένταξή του στον στρατό το κύ ρος του στην ισπανική κοινωνία εκτοξεύτηκε. Με το παρατσούκλι Φρανκίτο από εκείνους που επεδίωκαν να γελοιοποιούν το μπόι του και τη λεπτή φωνή του, ο Φράνκο ολοκλήρωσε τις στρατιωτικές του σπουδές τον Ιούλιο του 1910 και αποφοίτησε ανυπομονώντας να συμβάλει στον αποικιακό πόλεμο που βρισκόταν σε εξέλιξη στο Μαρόκο. Γεμάτος απέχθεια για τους αριστερούς ακτιβιστές, στις 6 Φεβρουαρίου 1912 κατάφερε ΦΡΑΝΘΊΣΚΟΦΡΑΝΚΟ ΤΟΥ DAVID CROOKES Νικητής στον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας, αυτός ο στρατιωτικός έγινε ο δικτάτορας με τη μακρότερη θητεία στην Ευρώπη 30
ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΛΑΝΑΣΤΈΛΛΝΑΥΤΙΚΟΈΙΤΗΟΓΗΣΗ 1906 Ο Φράνκο ανέκαθεν ήθελε να ενταχθεί στο Ναυτικό, ακολουθώντας τα βήμα τα του μεγαλύτερου αδελφού του (του Νικολάς, που ήταν ο αγαπημένος του πατέρα του), οι φιλοδοξίες του όμως ανακόπηκαν λόγω του εξαντλητικού Ισπανοαμερικανικού Πολέμου, ο οποίος υποχρέωσε το Ναυτικό να αναστείλει τη στρατολόγηση για επτά χρόνια, από το 1906. Ο Φράνκο εντάσσεται στον ισπα νικό στρατό τον επόμενο χρόνο, οικο δομώντας έτσι την ισχυρή του φήμη ως στρατιωτικός. ΦΡΑΝΘΊΣΚΟ ΦΡΑΝΚΟ 31
Επειδή η κυβέρνηση αμφέβαλλε για την αφοσί ωση του Φράνκο τον έστειλε ως γενικό διοικητή στα Κανάρια Νησιά. Αρχικά εκείνος κράτησε χα μηλό προφίλ, μολονότι ήταν μια σημαντική στρα τιωτική προσωπικότητα. Στην αρχή αρνήθηκε να προσχωρήσει στους στασιαστές, αλλά τελικά άλλαξε γνώμη και μία από τις πρώτες κινήσεις του ήταν να μεταφέρει αεροπορικώς τον Στρατό της Αφρικής από το Μαρόκο στην Ισπανία χρη σιμοποιώντας γερμανικά μεταγωγικά αεροπλάνα Γιούνκερ υπό την προστασία ιταλικών βομβαρδι στικών. Το κύρος του μεγάλωσε τόσο πολύ που όταν το 1937 οι Εθνικιστές αναζήτησαν κάποιον για τον ρόλο του αρχιστρατήγου πρόσφεραν τη θέση στον Φράνκο. Με τη βοήθεια επαγγελματιών ξένων μαχητών και μια ενωμένη δεξιά παράταξη, οι Δημοκρατικοί άρχισαν να λυγίζουν και ο Φράν κο ονομάστηκε αρχηγός του Ισπανικού Κράτους και της κυβέρνησής του μέχρι να κερδηθεί ο πό λεμος. Ο στρατηγός όμως είχε τα δικά του σχέδια. Για να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεπτόταν, είχε ορκιστεί να σώσει την Ισπανία από τους μαρξιστές «με οποιοδήποτε κόστος»· όταν ρωτήθηκε αν αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να εκτελέσει τη μισή Ισπανία, ο Φράνκο χαμογέλασε και είπε: «Επαναλαμβάνω, με οποιοδήποτε κό στος». Μερικοί υπέθεσαν ότι ο Φράνκο παρέτεινε εσκεμμένα τον εμφύλιο πόλεμο για να εξολοθρεύ σει μια και καλή τους Δημοκρατικούς, βλέποντας πόλεις από τη Βαρκελώνη μέχρι τη Βαλένθια και τη Μαδρίτη να πέφτουν η μία μετά την άλλη. Όσο περισσότερο παρέμενε στην εξουσία όμως, τόσο πιο δύσκολο ήταν να του την αφαιρέσουν. Δεν τον ενοχλούσε αν αφίσες με την εικόνα του εμφανίζονταν σε όλη την Ισπανία ούτε απέφευγε την εφαρμογή ακραίων πολεμικών τακτικών. Σε μια θηριωδία στις 26 Απριλίου 1937 περίπου 800 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη διάρκεια του γερμανικού αεροπορικού βομβαρδισμού της βασκικής πόλης Γκουέρνικα, καθώς ο Χίτλερ χρησιμοποιούσε την Ισπανία ως πεδίο βολής. Δεν τον ένοιαξε στο ελάχιστο όταν επέτρεψε την εκτέ λεση εκατοντάδων φιλελευθέρων, κομμουνιστών, σοσιαλιστών, αναρχικών και αυτονομιστών στη διάρκεια της Φρανκικής Καταστολής. Συγκεκριμέ να, ο Φράνκο χρησιμοποιούσε τη λέξη «limpieza» (κάθαρση) για να περιγράψει τη στρατηγική που εφάρμοζε. Αυτό συνεχίστηκε και αφότου η Ισπα νία βρέθηκε υπό τον έλεγχο του Φράνκο το 1939 και ο ίδιος θεωρείται υπεύθυνος για τον θάνατο 200.000 ανθρώπων. Ο Φράνκο εργαζόταν 14 ώρες την ημέρα στο γραφείο του παραμελώντας την οικογένειά του. Το 1923 είχε παντρευτεί τη Μαρία ντελ Κάρμεν Πόλο υ Μαρτίνεθ-Βαλδές και τρία χρόνια αργότερα το ζευγάρι απέκτησε μια κόρη, τη Μαρία ντελ Κάρμεν. Μετά την επιστροφή τους από την εξορία στη Γαλ λία, τις είχε αφήσει να περιμένουν για περισσότερο από μία ώρα ενώ εκείνος συνέχιζε να είναι απασχο λημένος με τα σχέδιά του να αποκαταστήσει μια συντηρητική ρωμαιοκαθολική Ισπανία. Το 1940 ο Φράνκο είχε αναγνωριστεί διπλωμα τικά από όλες τις χώρες πλην της ΕΣΣΔ και του Μεξικού και μείωσε το μέγεθος του ισπανικού στρατού από 1 εκατομμύριο σε 250.000. Εγκωμιά στηκε για την αποχή του από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτό θεωρήθηκε ως το μεγαλύτερο επίτευγμά του, μαζί με την επιθυμία του να προ στατέψει τους Εβραίους από τις δυνάμεις του «ΕΠΕ ΤΡΕΨΕ ΤΗΝ ΕΚΤΕ ΛΕΣΗ ΕΚΑΤΟΝΤΑ ΔΩΝ ΦΊΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ, ΚΟΜΜΟΥΝΊΣΤΩΝ, ΣΟΣΊΑΛ ΊΣΤΩΝ, ΑΝΑΡΧ ΊΚΩΝ ΚΑ Ί ΑΥΤΟΝΟΜΊΣΤΩΝ» Οι Έθνικιστές ΙσπανικούδιάρκειαΔημοκρατικούςσυλλαμβάνουνκατάτητουαιματηρούΈμφυλίουΠολέμου Αφού νικάει στον εμφύλιο πόλεμο υπέρ των εθνικιστών και γίνεται αδιαμφισβήτητος δικτά τορας της Ισπανίας, ο Φράνκο καταφέρνει να αποφύγει την εμπλοκή της χώρας του στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συμφωνεί να συναντηθεί με τον Χίτλερ αλλά η συνάντηση δεν εξελίσσε ται πολύ καλά. Αργότερα ο Φύρερ θα πει ότι προτιμούσε να του αφαιρέσουν κάμποσα δόντια παρά να ξανασυναντηθεί με τον Φράνκο, λέγο ντας ότι δεν ήταν «ήρωας αλλά ανθρωπάκι». Ο Φράνκο συναντά τον Αδόλφο Χίτλερ στο Αντάι της Γαλλίας για να συζητήσουν την πιθανή συμμετοχή της Ισπανίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Ο ΦΡΑΝΚΟ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΟΝ ΑΔΟΛΦΟ ΧΙΤΛΈΡ – 1940 32
Άξονα. Συγκεκριμένα, όταν συναντήθηκε με τον Χίτλερ –που ήταν δυσαρεστημένος επειδή ο Φράνκο τον είχε αφήσει κι αυτόν να περιμένει για μία ώρα– στο Αντάι της Γαλλίας, του είπε ότι ήθελε για την Ισπανία το Γαλλικό Μαρόκο, μέρος της Γαλλικής Αλγερίας και το Γαλλικό Καμερούν. Ο Φύρερ όμως δεν συμφώνησε. Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι απαιτήσεις του Φράνκο ήταν μια τακτική καθυστέρησης που του έδωσε τον χρόνο να σταθεροποιήσει την Ισπα νία, να επιτρέψει στη χώρα να ανακάμψει και να κρατήσει ανοιχτές διπλωματικές σχέσεις με τους Συμμάχους. Άλλοι υποθέτουν ότι υπερεκτιμούσε την επιθυμία του Χίτλερ για την ισπανική ανά μειξη. Ούτως ή άλλως, οι προτάσεις του Φράνκο δεν εντυπωσίασαν τον Φύρερ, ωστόσο συνέχισε να επιδιώκει την εύνοια του Χίτλερ στέλνοντας στο ρωσικό μέτωπο την Κυανή Μεραρχία, επι τρέποντας τη χρήση ισπανικών λιμένων από τη Γερμανία, και, το πιο σοκαριστικό, εφοδιάζοντας τα SS με έναν κατάλογο 6.000 Εβραίων (βρέθηκε στα ισπανικά αρχεία το 2010 αλλά ποτέ δεν έγινε κάποια σχετική ενέργεια). Όταν ο πόλεμος τελείωσε, η ουδετερότητα του Φράνκο διασφάλισε ότι κανείς δεν θα τον άγγιζε. Παρόλο που το 1997 ανακαλύφθηκε στα αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών Υποθέσεων ένα 11σέλιδο έγγραφο που αποκάλυπτε ότι είχε προ σφέρει άσυλο σε 100 Ναζί, έμεινε ελεύθερος για να συνεχίσει την οικοδόμηση της Ισπανίας όπως τη φανταζόταν εκείνος. Επεδίωξε μια οικονομική πολιτική αυτάρκειας, διακόπτοντας σχεδόν όλες τις διεθνείς εμπορικές σχέσεις. Ακολούθησαν τα Χρόνια της Πείνας και περίπου 200.000 άνθρωποι πέθαναν από τον λιμό. Ωστόσο, η θέση του Φράνκο δεν κινδύνευε και μάλιστα ενισχύθηκε από τον Ψυχρό Πόλεμο. Το 1946 οι ΗΠΑ είχαν καταγγείλει το καθεστώς του Φράνκο αλλά το 1953 άνοιξαν διαύλους επικοι νωνίας με την Ισπανία και τελικά οι δύο χώρες υπέγραψαν το Σύμφωνο της Μαδρίτης για την παροχή οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας στην Ισπανία, με αντάλλαγμα την εγκατάσταση αμερικανικών βομβαρδιστικών και αεροπλανο φόρων μέσα και γύρω από τη χώρα. Έχοντας ήδη την υποστήριξη των καθολικών (ο εμφύλιος πόλε μος είχε παρουσιαστεί ως μια σταυροφορία ενα ντίον του μπολσεβικισμού) και των συντηρητικών, ο Φράνκο πίστευε ότι αυτό τον νομιμοποιούσε παγκοσμίως και απολάμβανε το νέο του κύρος. Ταυτόχρονα αναζήτησε εσωτερική βοήθεια. Το 1959 ο πολιτικός Λόπεθ Ρόντο και οι νέοι τεχνοκράτες ενέταξαν την Ισπανία στο Σύστημα Μπρέτον-Γουντς με ισοτιμία 60 πεσετών έναντι ενός δολαρίου, επιτρέποντας στην Ισπανία να ευημερήσει στη δεκαετία του 1960. Ωστόσο, το καθεστώς του Φράνκο απαγόρευε τις πολιτιστικές δραστηριότητες που δεν συμφωνούσαν με την εθνική παράδοση και ακύρωσε την αναγνώριση της βασκικής, της γαλικιανής και της καταλανικής γλώσσας. Δύο εκπρόσωποι του συντηρητικού καθολικού ιδρύματος Opus Dei και υπουργοί στο καθεστώς του Φράνκο οργάνωσαν επιτροπές εκκαθάρισης των πανεπιστημίων με σκοπό την ανακάλυψη «ακατάλληλων» πολιτικών ή θρη σκευτικών ιδεών και επιστημονικών απόψεων που αντέκρουαν τη Βίβλο. Δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα ελεύθερων εκλογών προκειμένου να αλλάξει η κατάσταση: από το 1947 ο Φράνκο ήταν αντιβασιλέας και εκείνος έπρεπε να επιλέξει διάδοχο (επέλεξε τον Χουάν Κάρλος, εγγονό του βασιλιά Αλφόνσου ΙΓ΄) και όχι ο λαός. Με την πάροδο των χρόνων όμως το καθεστώς του Φράνκο χαλάρωσε. Πήρε τα εύσημα επενδύο ντας στη διοίκηση και στη βιομηχανία, ενώ μετρί ασε τη λογοκρισία του Τύπου και τον αστυνομικό έλεγχο. Εκείνοι που μοιράζονταν τις πεποιθήσεις του βελτίωσαν σημαντικά το βιοτικό τους επίπε δο. Όμως για τους καταπιεσμένους αυτονομιστές και για εκείνους που ήθελαν την αναγνώριση της ισπανικής ποικιλομορφίας, το τέλος του Φράνκο ήταν λυτρωτικό. Λίγο μετά τον θάνατό του, ο Κάρλος μετέτρεψε τη χώρα σε πλουραλιστική δημοκρατία. Και έτσι παραμένει έκτοτε. Μία από τις τελευταίες επιθεωρήσεις Ισπανών στρατιωτών από τον Φράνκο το 1975 Ο Φράνκο καμάρωνε για το στρατιωτικό του υπόβαθρο ΧΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΩΝ ΠΈΣΟΝΤΩΝ 1959 Όπως πολλοί δικτάτορες, ο Φράνκο επε δίωξε να απαθανατίσει τον εαυτό του σε πέτρα. Εκμεταλλεύεται την εργασία χιλιάδων φυλακισμένων στρατιωτών του ισπανικού Δημοκρατικού Στρατού και επιβλέπει την οικοδόμηση της Κοιλάδας των Πεσόντων, ενός μνημείου που είχε σκεφτεί ο ίδιος για να τιμήσει και να ενταφιάσει 40.000 εθνικιστές που είχαν χάσει τη ζωή τους κατά τη διάρ κεια του εμφυλίου πολέμου. Χρειάστηκαν 18 χρόνια για την κατασκευή του, που τελικά ολοκληρώθηκε το 1959 και θα ήταν ο τάφος του Φράνκο μετά τον θάνατό του. ΦΡΑΝΘΊΣΚΟ ΦΡΑΝΚΟ 33
