Another Green World
Geeta Dayal BRIAN ENO ANOTHER GREEN WORLD COPYRIGHT © 2022 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΕΚΔΟΣΗ Brainfood Εκδοτική ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ζήσιμος Τρυφίδης ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Θάνος Καραγιαννόπουλος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΕΙΡΑΣ
Μάκης Μηλάτος ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ - ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Πάρις Κούτσικος B R A I N F O O D Ε Κ ΔΟ Τ Ι Κ Ή Μ Ε Π Ε Εμπεδοκλέους 28 & Σουρή 20, 12131 Περιστέρι Τ 210 2514123 • E contact@brainfood.gr • W www.brainfood.gr ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2022 ISBN: 978-960-436-886-0 Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο αντιγραφή, φωτοανατύπωση, αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.
Geeta Dayal • BRIAN ENO
Another Green World
ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ
Πρόλογος.................................................................................. 7 Σημείωμα της συγγραφέως.................................................... 13 Εισαγωγή.................................................................................22 1 «Μέσα στο αδύνατο»....................................................... 26 2 «Εμπιστέψου τον τωρινό σου εαυτό»..............................33 3 «Φέρε τα πάνω κάτω».....................................................40 4 «Κουράγιο!».................................................................... 56 5 «Παράτα τα συνηθισμένα όργανα»................................ 62 6 «Ανακάλυψε τις συνταγές που ακολουθείς και εγκατάλειψέ τις»........................................................75 7 «Ζήτα από τους άλλους να δουλεύουν ακόμα κι αν τους φαίνεται λάθος»...................................................... 87 8 « Όρισε έναν χώρο ως “ασφαλή” και κάνε τον άγκυρα» / «Μη φοβάσαι τα κλισέ»...............................102 9 «Τίμα το λάθος σου ως κρυφή πρόθεση»..................... 109 10 «Θυμήσου εκείνα τα ήσυχα βράδια» / «Η μαγνητοταινία είναι τώρα η μουσική» / «Κηπουρική, όχι αρχιτεκτονική».................................. 114 11 «Ξέχνα το συγκεκριμένο και στρέψου στο ασαφές»....129 12 « Έχει τελειώσει;»........................................................... 139 Βιβλιογραφία........................................................................ 140
Πρόλογος
Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1975 ο Μπράιαν Ίνο βρίσκεται στα Island Studios με καλή παρέα για να ηχογραφήσει τον δίσκο της μετάβασης από την pop/rock τραγουδοποιία των δύο πρώτων προσωπικών του δίσκων (Here Come the Warm Jets και Taking Tiger Mountain By Strategy) στο φλερτ με τους ambient ήχους που τα αμέσως επόμενα χρόνια θα μετατραπεί σε δημιουργικό μεγαλείο. Μαζί του σ’ αυτή τη «νέα αρχή» σπουδαίοι μουσικοί όπως ο Ρόμπερτ Φριπ στην κιθάρα, ο Φιλ Κόλινς στα τύμπανα, ο Τζον Κέιλ στη βιόλα, ο Πέρσι Τζόουνς και ο Πολ Ρούντολφ στο μπάσο, ενώ ο ίδιος βρίσκεται πίσω από τα περισσότερα πλήκτρα (συνθεσάιζερ, φαρφίσα, όργανο, πιάνο). Στις σημειώσεις του εξωφύλλου δεν παραλείπει να ευχαριστήσει δημιουργούς που τον εμπνέουν και τον στηρίζουν, όπως τον Peter Schmidt με τον οποίο σχεδίασε το περίφημο «Oblique Strategies», τον Φιλ Μανζανέρα με τον οποίο κράτησε δημιουργική επαφή από την εποχή των Roxy Music, τον Πιτ Τάουνσεντ των Who και τον Ρόμπερτ Γουάιατ που πάντα θαύμαζε και εκτιμούσε. <7>
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
Συνολικά το Another Green World περιλαμβάνει 14 συνθέσεις, αλλά αντίθετα με τους προηγούμενους δίσκους εδώ τα τραγούδια είναι ελάχιστα («St. Elmo’s Fire», «I ’ll Come Running», «Golden Hours»…) και η έμφαση δίνεται στις οργανικές συνθέσεις με τους ηλεκτρονικούς ήχους να καταλαμβάνουν πλέον πολύ περισσότερο χώρο. Η γοητεία του Μπράιαν Ίνο πάνω μου ήταν ισχυρή από τη (σύντομη) συμμετοχή του στους Roxy και ισχυροποιήθηκε όταν ξεκίνησε να δημιουργεί μόνος του ένα μουσικό σύμπαν που για την ποπ κουλτούρα ήταν μοναδικό και ανεπανάληπτο. Έκτοτε πορεύομαι μαζί του, τον παρακολουθώ συστηματικά και εξακολουθεί να με γοητεύει και να τον θαυμάζω, ακόμα και τώρα που σπάνια με εκπλήσσει. Εκείνη την εποχή και με αφορμή αυτό το άλμπουμ, άρχισα να κρατάω σημειώσεις για ένα βιβλίο (που –όπως και πολλά άλλα– δεν τελείωσε ποτέ) που αφορούσε στους αγαπημένους μου «έντεχνους» μουσικούς όπως ο Ίνο, o Πίτερ Χάμιλ και οι Van der Graaf Generator και ο Ρόμπερτ Γουάιατ. Το βιβλίο έμεινε ημιτελές στο συρτάρι αλλά η σχέση μου με τον Ίνο και τη μουσική του εξελισσόταν και προόδευε συνεχώς κι όταν 2-3 χρόνια αργότερα θα κυκλοφορούσε το Before and After Science, που στην αρχική του έκδοση περιλάμβανε και τέσσερις ονειρικές ζωγραφιές του Peter Schmidt που στις σημειώσεις του δίσκου θα αναφέρονταν κι αυτές ως «τραγούδια» και τις οποίες θα <8>
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
μετέτρεπα σε καδράκια, όχι μόνο θα τον άκουγα διαρκώς αλλά και θα έβλεπα την αισθητική του καθημερινά. Στο Another Green World o Ίνο ακολουθεί και εξελίσσει τον δρόμο του Μπράιαν Γουίλσον και του Φιλ Σπέκτορ, μετατρέποντας το στούντιο ηχογραφήσεων σε ένα ακόμη μουσικό όργανο, ένα φυτώριο ήχων αλλά και εικόνων καθώς οι συνθέσεις του δεν απέχουν και πολύ από πίνακες ζωγραφικής που θυμίζουν κάτι από το «After Raphael» του Τομ Φίλιπς που κοσμεί το εξώφυλλο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που ο πειραματισμός και η αναζήτηση μέσα στο στούντιο ηχογραφήσεων γεννά επίθετα για τα μουσικά όργανα και τον ήχο τους. Έτσι η κιθάρα γίνεται snake, wimshurst, desert, restrained, wimborne ή digital, τα κρουστά spasmodic ή synthetic, το πιάνο είναι προπαρασκευασμένο αλλά και uncertain, το μπάσο ακούγεται πότε fretless και πότε anchor. Εδώ λοιπόν γίνονται –για πρώτη φορά– ξεκάθαρες οι καλλιτεχνικές σκέψεις του Ίνο, που θέλει να δημιουργήσει «μια μουσική περιβάλλοντος η οποία μπορεί να αγνοηθεί ή να της δοθεί η δέουσα προσοχή». Γοητευμένος από την άποψη του Ερίκ Σατί, ο οποίος ήθελε να δημιουργήσει μια μουσική «που να μπλέκεται με τον ήχο από τα μαχαιροπίρουνα», με την έννοια να είναι αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητάς μας, να υπάρχει διαρκώς παντού και γύρω μας είτε της δίνουμε σημασία είτε όχι, δοκιμάζει εδώ τις πρώτες νύξεις προς αυτή την κατεύθυνση, με εξαιρετική επιτυχία. <9>
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
Ξαπλωμένος στο κρεβάτι και ανήμπορος να κουνηθεί έστω και ελάχιστα λόγω ενός τραυματισμού, δέχτηκε την επίσκεψη μιας φίλης του που τον επισκέφθηκε για να δει τι κάνει. Φεύγοντας της ζήτησε να του βάλει στο πικάπ έναν δίσκο για ν’ ακούσει λίγη μουσική όταν θα έμενε μόνος. Η φίλη έφυγε, ο δίσκος άρχισε να παίζει, αλλά η ένταση του ήχου ήταν εξαιρετικά χαμηλή και ο ίδιος ανίκανος να κινηθεί για να τη δυναμώσει. Υποχρεώθηκε λοιπόν ν’ ακούσει έναν «μουσικό ψίθυρο», αλλά αυτό που του αποκάλυψε ήταν μια άλλη διάσταση. Ένας ήχος που έγινε μέρος του περιβάλλοντός του, όπως άλλοι ήχοι που έφταναν στ’ αυτιά του από την πόλη, από έναν σκύλο που γάβγιζε, από τον γείτονα που φώναζε. Αν το καλοσκεφτείς, κάτι παρόμοιο περιγράφει και ο Τομ Γουέιτς για τον τρόπο που προτιμά ν’ ακούει μουσική και το αναφέρω και στον πρόλογο για το Swordfishtrombones: «Μου είναι δύσκολο να κάτσω κάτω και να κάνω μόνο αυτό. Μ’ αρέσει περισσότερο η μουσική που ακούγεται μέσα απ’ τον τοίχο στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου. Μου αρέσει περισσότερο όταν ακούγεται από ένα χαλασμένο ηχείο από το διπλανό τετράγωνο». Με αυτόν λοιπόν τον τυχαίο τρόπο (πόσα σπουδαία πράγματα δεν έχουν άλλωστε αφετηρία ένα τυχαίο γεγονός;) ο Μπράιαν Ίνο «ανακάλυψε» τη μουσική περιβάλλοντος και γοητεύτηκε από την προοπτική να δουλέψει πάνω σε μια αισθητική φόρμα που οδήγησε στο ambient. < 10 >
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το Another Green World είναι η αφετηρία γι’ αυτό το σπουδαίο και ανεπανάληπτο μουσικό ταξίδι του Μπράιαν Ίνο αλλά κυρίως είναι ένας απολαυστικός δίσκος που ο χρόνος δεν μπορεί να τον αποδυναμώσει και –όσο με αφορά– θα είναι ένα από τα καλύτερα άλμπουμ του 20ού αιώνα και ένας από τους πιο καλαίσθητους, δημιουργικούς και ευφυείς δίσκους του αγαπημένου Μπράιαν Ίνο. Μάκης Μηλάτος
< 11 >
Σημείωμα της συγγραφέως
Πριν από μερικά χρόνια, σκέφτηκα πως θα ήταν ωραίο να γράψω ένα μικρό βιβλίο για τον Μπράιαν Ίνο και τη σειρά μουσικών βιβλίων Continuum 33 1/3, κι από τότε εκείνη η μοιραία απόφαση βάραινε την ψυχή μου σαν ένα άλμπατρος δέκα τόνων. Έγραψα, ξανάγραψα και πέταξα ολόκληρο το βιβλίο πάνω από μία φορά. Δοκίμασα διαφορετικές προσεγγίσεις. Κάθε ιδέα διακλαδώθηκε σε δέκα άλλες ενδιαφέρουσες ιδέες, και στο τέλος βρέθηκα μπλεγμένη μέσα σ’ ένα πυκνό δίκτυο σκέψης. Τελικά, συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να οργανώσω το βιβλίο με έναν πιο γραμμικό τρόπο, αλλιώς υπήρχε ο κίνδυνος να μην τελειώσει ποτέ. Χρησιμοποίησα ένα σετ με κάρτες Πλάγιων Στρατηγικών [Oblique Strategies cards] —πρωτοκυκλοφόρησαν το 1975 από τον Μπράιαν Ίνο και τον εκλιπόντα φίλο του, καλλιτέχνη Peter Schmidt— για να με βοηθήσουν να πάρω σημαντικές δημιουργικές αποφάσεις ενώ έγραφα το βιβλίο. Κάποιες φορές αυτές οι κάρτες με οδήγησαν σε συναρπαστικές νέες κατευθύνσεις. Άλλες < 13 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
φορές οι κάρτες με έκαναν ακόμα πιο αναβλητική. Η οδηγία «Μην κάνεις τίποτα για όσο είναι δυνατόν» ήταν ιδιαίτερα ελκυστική. Μια άλλη κάρτα έγραφε «Εναντιώσου φανερά στην αλλαγή». «Μη σπας τη σιωπή», έλεγε μια άλλη. Μερικές φορές οι κάρτες με κρατούσαν στάσιμη· άλλες φορές πυροδοτούσαν ριζικές αλλαγές. Ένα βράδυ, τράβηξα μια κάρτα που έγραφε «Κάνε μια ξαφνική, καταστροφική, απρόβλεπτη ενέργεια· ενσωμάτωσε». Η αντίδρασή μου ήταν να σκίσω ένα ολόκληρο κεφάλαιο που δούλευα και να το πιάσω απ’ την αρχή, που μπορεί να ήταν η καλύτερη ιδέα εκείνη τη στιγμή, αλλά μπορεί και όχι. Κάποιες άλλες κάρτες έμοιαζαν να με περιπαίζουν. «Μήπως λείπει κάτι;» μου έλεγε μία. « Έχει τελειώσει;» Άλλες κάρτες ήταν πιο χρήσιμες. Μια πλάγια στρατηγική που με βοήθησε ιδιαίτερα ήταν η «Δούλεψε με διαφορετική ταχύτητα». Σε κάποια κεφάλαια στοχαζόμουν ασταμάτητα, μελετώντας επίπονα το θέμα που ανέλυα και γράφοντας πολύ λίγες λέξεις. Αφού είχα τραβήξει εκείνη την κάρτα, προσπάθησα να καταγράψω τις ιδέες μου τρομερά γρήγορα, με σχεδόν ιλιγγιώδη ταχύτητα. Αυτό με απελευθέρωσε από την πνευματική μου ρουτίνα. Ένα άλλο δημιουργικό εμπόδιο που συνάντησα ενώ έγραφα το βιβλίο ήταν ο παράγοντας του φόβου. Έβριζα τον εαυτό μου που συμφώνησα να γράψω για τον Ίνο, και μάλιστα για έναν μυθικό δίσκο που είχε κυκλοφορήσει 35 χρόνια πριν, με όλο το σκονισμένο ιστο< 14 >
ΣΗΜΕΊΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΈΩΣ
ρικό βάρος που κουβαλούσε. Κάποιες στρατηγικές που με ενθάρρυναν να συνεχίσω ήταν οι «Μην ντρέπεσαι να χρησιμοποιείς τις ιδέες σου» και «Εμπιστέψου τον τωρινό σου εαυτό». «Κάνε ένα διάλειμμα», έγραφε μια κάρτα. Σταμάτησα να σκέφτομαι το Another Green World για λίγο καιρό και διάβασα για άλλα πράγματα που με ενδιέφεραν — Γνωστική Νευροεπιστήμη και Φυσική, για παράδειγμα. Για τις εκλογές στις Η.Π.Α. Ταινίες και βίντεο: κληρονόμησα έναν παλιό προτζέκτορα από το 1995, τον έστρεψα προς το κεκλιμένο μου ταβάνι και με το θαμπό τρεμόπαιγμα παλιών βίντεο φώτιζα το διακοσίων χρόνων διαμέρισμα μου στη Βοστόνη τη νύχτα. Διάβασα και τους δύο τόμους του Mastering the Art of French Cooking απ’ την αρχή ως το τέλος κι έμαθα για τις σάλτσες μπεαρνέζ και τα σουφλέ. Προσπάθησα να εμπεδώσω αποσπάσματα από το κλασικό βιβλίο των Horrowitz και Hill The Art of Electronics παράλληλα με την τέχνη της γαλλικής μαγειρικής, για να υπάρχει μια ισορροπία. ( Έμαθα επιτέλους πώς λειτουργεί ένας τελεστικός ενισχυτής, αφού απέφευγα το θέμα σαν την πανούκλα όταν ήμουν φοιτήτρια στο M.I.T. πριν χρόνια.) Ξαναδιάβασα το Death and Life of Great American Cities της Jane Jacobs και το How Buildings Learn του Stewart Brand. Ξεκίνησα ποδηλασία κι έκανα μεγάλες βόλτες με το ποδήλατο για να καθαρίζει το μυαλό μου. Μετά από έναν σκοτεινό και τρομερό χειμώνα στη Νέα Αγγλία, άρχισα να νιώθω ανανεωμένη, εμπνευσμέ< 15 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
νη. Γύρω απ’ το σπίτι μου άνθιζαν τριανταφυλλιές τόσο μεγάλες που έμοιαζαν με παλιά, μεγαλοπρεπή δέντρα. Οι κήποι στην καταπράσινη γειτονιά μου ήταν σε πλήρη παραγωγική δράση. Εμπνεόμουν από τις συνεντεύξεις που έκανα· εμπνεόμουν απ’ το ότι μπορούσα και πάλι να μελετάω ιδέες· εμπνεόμουν απ’ αυτή τη διαδικασία ανακάλυψης. Ένα μέρος της ήταν ότι έβλεπα να αναπτύσσονται λογικές διασυνδέσεις, κόμβοι στο κύκλωμα όπου διασταυρώνονταν ιδέες. Έκανα νοερές σχηματικές παραστάσεις που οδηγούσαν σε ενδιαφέροντα πράγματα. Αρχικά, ένα από τα προβλήματά μου ήταν ότι δεν με ενδιέφερε και τόσο να γράψω μια τυπική ροκ βιογραφία του Μπράιαν Ίνο. Αυτό έχει γίνει ξανά και ξανά. Υπάρχει ένα πραγματικό χρυσωρυχείο με συνεντεύξεις και άλλο υλικό στο ίντερνετ, κι ακόμα περισσότεροι κρυμμένοι θησαυροί εκτός διαδικτύου, αρκεί να έχεις τη διάθεση να ξεσκαρτάρεις ετοιμόρροπες ντάνες σπάνιου αρχειακού υλικού, πράγμα που έκανα συχνά κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου. Κάποια καλά βιβλία που καλύπτουν την καριέρα του Ίνο είναι το More Dark than Shark, γραμμένο από τον ίδιο τον Ίνο και τον Russel Mills το 1986, το ημερολόγιο του Ίνο A Year with Swollen Appendices του 1995, το Brian Eno: His Music and the Vertical Color of Sound του Eric Tamm και, πιο πρόσφατα, η διεξοδική βιογραφία του Ίνο On Some Faraway Beach από τον David Sheppard. Το αναμάσημα κάποιων βασικών στοιχείων και γνωστών ιστοριών σχετικά με τον Ίνο, τη ζωή του και < 16 >
ΣΗΜΕΊΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΈΩΣ
το έργο του ήταν αναπόφευκτο. Όποτε ήταν δυνατό, προσπάθησα να μην έχω πολλά κοινά σημεία με άλλα βιβλία, καταβάλλοντας σκληρή προσπάθεια ώστε να χρησιμοποιήσω διαφορετικά ανέκδοτα, παραθέματα και πηγές. Ένας τρόπος να καταλάβεις πού πηγαίνεις είναι να ανακαλύψεις πού δεν πηγαίνεις. Για να δώσω μια εικαστική αναλογία, μερικές φορές είναι καλή ιδέα να ξεκινάς ένα σχέδιο διαμορφώνοντας τον αρνητικό χώρο γύρω του. Οπότε θα ξεκινήσω κι εγώ λέγοντάς σας τι δεν είναι αυτό το βιβλίο. Δεν είναι ένα αποκαλυπτικό βιβλίο που καταγράφει διεξοδικά όλη τη διαδικασία της δημιουργίας του Another Green World. Ούτε είναι ένα βιβλίο που ασχολείται ιδιαίτερα με την προσωπική ζωή του Ίνο. Φυσικά αγγίζει αυτές τις δύο πτυχές, στον βαθμό που είναι χρήσιμες για να δημιουργηθεί μια ευρύτερη εικόνα. Αυτό είναι ένα βιβλίο για τη διαδικασία. Πώς αυτά τα τραγούδια ξεκίνησαν από σπόροι ιδεών και κατέληξαν ολοκληρωμένα κομμάτια; Πώς δημιουργήθηκαν αυτοί οι σπόροι ιδεών εξαρχής; Προσπάθησα λοιπόν να γράψω ένα επεξηγηματικό βιβλίο για τις ιδέες πίσω από τη μουσική, αντί για μια καθαρή βιογραφία. Γι’ αυτό τον λόγο, το βιβλίο δεν ακολουθεί αυστηρή χρονολογική σειρά. Το Discreet Music ηχογραφήθηκε πριν το Another Green World, αλλά σ’ αυτό το βιβλίο τα παρουσιάζω με αντίστροφη σειρά. Επίσης πηγαινοέρχομαι κάπως απρόβλεπτα μεταξύ διαφόρων περιόδων της ζωής του Ίνο. < 17 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
Πράγματι, έμαθα κάποια συναρπαστικά πράγματα για τον τρόπο που το Another Green World δημιουργήθηκε στο στούντιο. Αλλά με ενδιέφερε πολύ και το Discreet Music, που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά (1975)· με ενδιέφεραν το Evening Star, η Obscure Records, οι Harmonia και οι Cluster, τα αναλογικά μηχανήματα, η κηπουρική, η ζωγραφική, η κυβερνητική και οι πλαγίως γυρισμένες τηλεοράσεις. Αλλά αντί η βάση των πληροφοριών μου να γίνει δύσχρηστη λόγω του όγκου της —σαν τον κατάφυτο κήπο της αυλής μου, που αυτή τη στιγμή είναι τόσο γεμάτος με εντροπία που είναι σχεδόν αδύνατο να δεις τα πέτρινα μονοπάτια που τον διασχίζουν— στην πραγματικότητα ένιωσα πιο ήρεμη και συγκεντρωμένη. Ένα από τα υπέροχα δώρα τού να γράφεις ένα βιβλίο για τον Μπράιαν Ίνο είναι ότι μιλάς με μερικούς πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους με τους οποίους έχει συνεργαστεί τα τελευταία 30τόσα χρόνια. Σχεδόν κάθε εβδομάδα είχα επικοινωνία με κάποιον φίλο ή συνεργάτη του Ίνο που μου πρόσφερε χρήσιμες συμβουλές ή μια διαφορετική οπτική γωνία. Δεν με ενδιέφερε απλά να μιλήσω με τους συνεργάτες του στο Another Green World· ήθελα να μάθω περισσότερα για το πώς δούλευε ο Ίνο με άλλους ανθρώπους γενικότερα. Για να εμπνευστώ, διάβασα δεκάδες βιβλία για πολλά διαφορετικά θέματα — εικαστικές τέχνες, κυβερνητική, αρχιτεκτονική, εξελικτική βιολογία, μέχρι και μαγειρι< 18 >
ΣΗΜΕΊΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΈΩΣ
κή. Φυσικά, διάβασα και βιβλία για τον Ίνο. Αλλά πολλά βιβλία που με βοήθησαν να καταλάβω τις σύγχρονες και τις παλιότερες μεθόδους του δεν έχουν στην πραγματικότητα καμία σχέση με τον Ίνο. Είναι βιβλία όπως το A Pattern Language του Christopher Alexander, το The Brain of the Firm του Stafford Beer και το Silence του Τζον Κέιτζ. Το κοινό που έχουν αυτά τα βιβλία, εκτός του ότι τα εκτιμά ιδιαίτερα ο Ίνο, είναι ότι συνδέουν πολλά φαινομενικά ετερόκλητα πράγματα και αναλύουν κάποιες γενικές αρχές που μας διευκολύνουν να σκεφτούμε γι’ αυτά τα πράγματα. Σ’ αυτό το βιβλίο, εξετάζω το πώς ο Ίνο επινόησε και σχεδίασε τα δικά του εργαλεία σκέψης — όπως τις κάρτες Πλάγιων Στρατηγικών. Βέβαια, υπάρχει και η μουσική. Στα κεφάλαια που ακολουθούν, εμβαθύνω στους πολλούς μοναδικούς ήχους αυτών των δίσκων. Σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται για επίσημη μουσικολογική ανάλυση. Αντίθετα, πρόκειται για μια εξερεύνηση του ήχου — των ηχοχρωμάτων και των μεταβαλλόμενων ηχοστρωμάτων. Δεν υπάρχει εκτεταμένη λογοτεχνική ανάλυση εδώ· ο Ίνο έχει δηλώσει πολλές φορές ότι οι στίχοι, ειδικά εκείνη τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο της ζωής του, δεν τον ενδιέφεραν και πολύ. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι λέξεις δεν εκτελούν μια σημαντική λειτουργία. Εξετάζω δύο διαφορετικές ιδιότητες του Another Green World. Η μία, όπως έχει επισημάνει ο ίδιος, είναι πως μόνο πέντε από τα 14 κομμάτια του άλμπουμ έχουν λόγια, αλλά οι < 19 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
ακροατές συνήθως το αντιλαμβάνονται ως «τραγουδιστικό» άλμπουμ και όχι άμπιεντ. Το κάθε τραγούδι με στίχους «αφήνει το χρώμα του» στα άμπιεντ κομμάτια που το περιβάλλουν. Πώς λειτουργεί αυτό μέσα στο μυαλό μας; Το δεύτερο φαινόμενο σχετίζεται με μια ταχυδακτυλουργία άλλου είδους: το πώς κάποιες αλληλουχίες λέξεων, ακόμα και λέξεων που δεν βγάζουν κανένα νόημα η μία μετά την άλλη, μπορούν να επηρεάσουν βαθιά τα συναισθήματά μας, να γεννήσουν αναμνήσεις και να δημιουργήσουν πολύ δυνατές εικόνες. Γι’ αυτό τον λόγο, περνώ αρκετό χρόνο εξερευνώντας τους συχνά λεπτομερείς και περιγραφικούς τίτλους των τραγουδιών του Ίνο. Ένα από τα πιο διδακτικά πράγματα που έκανα ήταν ν’ ακούσω το Another Green World σε πολλές διαφορετικές ταχύτητες. Κάθε φορά άκουγα κάτι καινούργιο που δεν είχα ακούσει πιο πριν — έναν νέο ήχο που είχε θαφτεί στη μίξη, για παράδειγμα, ή ένα εφέ, μια πολυστρωματική φωνητική μελωδία, έναν δυσνόητο στίχο. Η επιτάχυνση και η επιβράδυνση του Discreet Music με δίδαξαν επίσης πολλά· το ομώνυμο κομμάτι, ή η «πρώτη πλευρά» αν τυχόν έχετε το βινύλιο, έχει ηχογραφηθεί στη μισή ταχύτητα. Οπότε το άκουσα στη διπλάσια ταχύτητα, για να προσπαθήσω να καταλάβω πώς περίπου ακουγόταν το αρχικό υλικό πριν ο Ίνο το επιβραδύνει. Επίσης, το άκουσα και στο ένα τέταρτο της ταχύτητας, που μου άρεσε περισσότερο κι από την εκδοχή της μισής ταχύτητας του Ίνο. < 20 >
ΣΗΜΕΊΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΈΩΣ
Ακόμα δεν έχω βαρεθεί αυτά τα άλμπουμ, αν και είναι πιθανό να έχω ακούσει το Another Green World περισσότερες φορές απ’ ό,τι ο ίδιος ο Ίνο. Όσο περισσότερο τα ακούω τόσο περισσότερο με ελκύουν. Πρόσφατα ξανάκουσα τον δίσκο μετά από πολύ καιρό. Πραγματικά ένιωσα συγκίνηση καθώς τον άκουγα, παίζοντάς τον ξανά και ξανά και ανακαλύπτοντας κάθε φορά κάτι καινούργιο. Ήταν σαν να έβλεπα τις διαδρομές όλης της ηλεκτρονικής μουσικής που δημιουργήθηκε πριν και μετά απ’ αυτόν να διασχίζουν τον δίσκο σαν ρυάκια. Συχνά σκέφτομαι πως η μακροβιότητα του Another Green World οφείλεται στην έμφυτη ασάφειά του. Όσο περισσότερο το ακούς τόσο πιο γοητευτικό και ακαθόριστο γίνεται. Σε αντίθεση με πολλά άλλα άλμπουμ των μέσων της δεκαετίας του ’70, δεν ακούγεται καθόλου ξεπερασμένο. Το Another Green World δεν έχει κολλήσει στο παρελθόν ούτε έχει εμμονή με το μέλλον: συνεχίζει να πορεύεται στην υφή του παρόντος.
< 21 >
Εισαγωγή
Πολλοί περιστασιακοί ακροατές που έχουν ακουστά τον Μπράιαν Ίνο τον γνωρίζουν κυρίως ως έναν θρυλικό μουσικό παραγωγό, μια καταλυτική δύναμη πίσω από κλασικά άλμπουμ όπως το Low του Ντέιβιντ Μπόουι, το The Joshua Tree των U2 και το Fear of Music των Talking Heads. Άλλοι, ιδιαιτέρως στη Βρετανία, τον γνωρίζουν ως βασικό μέλος του επιδραστικού αρτ-ροκ συγκροτήματος Roxy Music στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Σαν σόλο καλλιτέχνης, είναι περισσότερο γνωστός ως πρωτοπόρος της άμπιεντ μουσικής· ο προσωπικός δίσκος του με τις μεγαλύτερες πωλήσεις εξακολουθεί να είναι το Music for Airports του 1978. Αλλά αυτά είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου· το ξετύλιγμα των μυριάδων αλλαγών και ανατροπών της ζωής του θα μπορούσε να είναι μια πλήρης απασχόληση. Η τεράστια δισκογραφία του — ένα πολύπλοκο δίκτυο ειδών, συνεργατών και αμέτρητων πρότζεκτ και συνεργασιών— θα μπορούσε να είναι η ιστορία της ροκ και πειραματικής μουσικής των τελευταίων σαράντα χρόνων συμπτυγμένη σε μια γιγαντιαία λίστα. < 22 >
ΕΙΣΑΓΩΓΉ
Την εποχή που γράφονται αυτά, ο Μπράιαν Πίτερ Τζορτζ Σαν Ζαν λε Μπαπτίστ ντε λα Σαλ Ίνο είναι 61 χρονών. Πολλοί μουσικοί της γενιάς του είναι πλέον περιοδεύοντα μουσειακά κομμάτια που ξεσκονίζουν τον κατάλογο με τις μεγαλύτερες επιτυχίες τους για ένα ακόμα τουρ επανένωσης. Είναι γνωστό πως ο Ίνο μισεί τις περιοδείες και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα τον δείτε ποτέ να παίζει. Ακόμα και μετά από 40 χρόνια αξιόλογης δουλειάς ως μουσικός και παραγωγός, ο Ίνο προτιμά ακόμα να αυτοχαρακτηρίζεται ως «μη-μουσικός»· κάποτε μάλιστα άσκησε πίεση για να καταχωρηθεί το «μη-μουσικός» ως επάγγελμα στο διαβατήριό του. Γι’ αυτόν, οι δεκαετίες του ’70 και του ’80 είναι αρχαία ιστορία· τις έχει ξεπεράσει προ πολλού και δεν τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα, καλώς ή κακώς, να αναβιώσει το περίφημο παρελθόν του. Αυτό τον καιρό είναι πιθανότερο να τον πετύχετε να μαλώνει για την πολιτική, να αναλογίζεται μια μεγάλη ενοποιημένη θεωρία πολιτισμού, να τεστάρει το κουδούνισμα ενός ρολογιού που είναι σχεδιασμένο να χτυπάει κάθε 10.000 χρόνια ή να προσπαθεί να πείσει το iPhone του να δημιουργήσει αλγοριθμική μουσική. Έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες μεταφορές για να περιγράψουν τον τρόπο δουλειάς του Ίνο· μία ιδιαίτερα δημοφιλής είναι ότι ο Ίνο «ζωγραφίζει με ήχους». Είναι αλήθεια ότι ο Ίνο προσεγγίζει τον ήχο με τον τρόπο που θα το έκανε ένας εικαστικός καλλιτέχνης· η άμπιεντ μουσική του έχει μια ζωγραφική ευαισθησία και ο ίδιος < 23 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
σπούδασε ζωγραφική στη σχολή καλών τεχνών. Αλλά η σύγκριση μ’ έναν ζωγράφο ίσως φέρνει στο μυαλό την εικόνα μιας μοναχικής ιδιοφυΐας κλεισμένης σε μια σοφίτα. Ο Ίνο δεν δημιούργησε το Another Green World σε συνθήκες απομόνωσης, πασαλείβοντας τον ηχητικό καμβά του χωρίς να επικοινωνεί με τον έξω κόσμο. Το άλμπουμ ηχογραφήθηκε σε στούντιο στο Λονδίνο με ένα συνονθύλευμα μουσικών, οργάνων και ιδεών και με τον Ίνο στο πηδάλιο. Πριν πολλά χρόνια, ο Ίνο επινόησε τον όρο «scenius» για να περιγράψει το πώς η δημιουργικότητα μπορεί να προέλθει από μεγάλες ομάδες ανθρώπων και όχι μόνο από μοναχικές, παρεξηγημένες ιδιοφυΐες. «Ο όρος scenius εκφράζει την ευφυΐα και τη διαίσθηση μιας ολόκληρης πολιτιστικής σκηνής [scene]», έχει πει ο Ίνο. «Είναι η κοινόχρηστη εκδοχή της έννοιας της ιδιοφυΐας». Αν και στο Λονδίνο δεν υπήρχε μια αναπτυσσόμενη «πολιτιστική σκηνή» που να περιβάλλει το Another Green World —ήταν ένας ιδιαίτερα παράξενος δίσκος για τα δεδομένα του 1975, σε κάθε περίπτωση— το άλμπουμ μοιραζόταν συνδετικό ιστό με κάποιους ανθρώπους και ιδέες που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται κάτω από την επιφάνεια της ποπ κουλτούρας. Η ζωγραφική είναι μια ελκυστική αντιστοιχία για τις άμπιεντ εξερευνήσεις του Ίνο, αλλά ο κινηματογράφος πλησιάζει περισσότερο, στην πράξη, στον τρόπο που δούλευε ο Ίνο με άλλους ανθρώπους. Έχει το τα< 24 >
ΕΙΣΑΓΩΓΉ
λέντο να αναγνωρίζει και να συγκεντρώνει τον σωστό συνδυασμό ανθρώπων για να υπηρετήσουν ένα μεγαλύτερο όραμα, και την ικανότητα να οδηγεί αυτούς τους συνεργάτες σε απροσδόκητες επιδόσεις και εκτελέσεις. Προσεγγίζει τη μουσική όπως θα προσέγγιζε ο σκηνοθέτης ένα σάουντρακ — ως μέσο για να δημιουργήσει ατμόσφαιρα, να δώσει την αίσθηση του χρόνου και του τόπου. (Ο ίδιος ο Ίνο έχει μεγάλη ιστορία στη δημιουργία μουσικής για ταινίες, πραγματικές ή φανταστικές.) Και, όπως κάθε μεγάλος σκηνοθέτης του σινεμά, ο Ίνο αφήνει τα διακριτικά αλλά χαρακτηριστικά του αποτυπώματα σε οτιδήποτε αγγίζει, ανεξάρτητα από το ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές στο προσκήνιο.
< 25 >
1 «Μέσα στο αδύνατο»
Η αίσθηση του τόπου είναι αποφασιστικής σημασίας για το σινεμά, επειδή θες να μπεις σ’ έναν άλλο κόσμο. Κάθε ιστορία έχει τον δικό της κόσμο, τη δική της αίσθηση και τη δική της ατμόσφαιρα. Άρα προσπαθείς να συνθέσεις όλα αυτά τα πράγματα —αυτές τις μικρές λεπτομέρειες— για να δημιουργήσεις την αίσθηση του τόπου. Πολλά εξαρτώνται από τον φωτισμό και τον ήχο. Οι ήχοι που ακούγονται σ’ ένα δωμάτιο σε βοηθούν να ζωγραφίσεις έναν κόσμο εκεί και τον κάνουν πολύ πιο ολοκληρωμένο. — Ντέιβιντ Λιντς, στο Catching the Big Fish Η δουλειά του είναι να δημιουργεί μια φανταστική γεωγραφία — εξερευνά περιοχές, φτιάχνει χάρτες ενός Τέταρτου Κόσμου: «On Some Faraway Beach»[Σε κάποια μακρινή παραλία] … Another Green World [ Ένας άλλος πράσινος κόσμος]· «Over Fire Island»[Πάνω από το < 26 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
Φάιαρ Άιλαντ (Νησί της Φωτιάς, αλλά και νησί κοντά στη Νέα Υόρκη)]· «By This River»[Δίπλα σ’ αυτό το ποτάμι]· «Through Hollow Lands [Διασχίζοντας κοιλάδες]»· «Inland Sea»[Εσωτερική Θάλασσα]· «Lizard Point» [Το σημείο της σαύρας (αλλά και το νοτιότερο σημείο της Μεγάλης Βρετανίας)]· «Warszawa» [Βαρσοβία]· «Neuköln» (περιοχή του Βερολίνου)· «Moss Garden» [Κήπος με Βρύα]· On Land [Στη Γη]· The Plateaux of Mirror [Το οροπέδιο του καθρέφτη]· Dream Theory In Malaya [Η θεωρία των ονείρων στη Μαλάγια]… —Mark Sinker, The Wire, 1992 Το Another Green World, ηχογραφημένο το 1975, είναι ένα κατάφυτο, αυτόνομο οικοσύστημα. Η μουσική ακούγεται κάπως παράξενη και συνθετική αλλά οι τίτλοι των τραγουδιών είναι γεμάτοι αναφορές στη φύση: σαύρες, ψάρια, ερπετά, νησιά, φωτιά. Η λίστα των τραγουδιών: Πρώτη Πλευρά Sky Saw [Ουράνιο πριόνι] Over Fire Island [Πάνω από το Νησί της Φωτιάς] St. Elmo’s Fire [Η Φωτιά του Σαν Έλμο] In Dark Trees [Σε σκοτεινά δέντρα] The Big Ship [Το μεγάλο πλοίο] < 27 >
GEETA DAYAL
I’ll Come Running [Θα έρθω τρέχοντας] Another Green World [ Ένας άλλος πράσινος κόσμος] Δεύτερη Πλευρά Sombre Reptiles [Σκυθρωπά ερπετά] Little Fishes [Μικρά ψάρια] Golden Hours [Χρυσές ώρες] Becalmed [Νηνεμία] Zawinul/Lava [Zawinul/Λάβα] Everything Merges with the Night [ Όλα γίνονται ένα με τη νύχτα] Spirits Drifting [Περιπλανώμενα πνεύματα] Οι ευρείας γκάμας αναφορές του Ίνο —μεγάλα πλοία, σκοτεινά δέντρα— ακούγονται εξωτικές, αλλά έχουν όλες τη βάση τους στη Γη. Στο πέρασμα των χρόνων, ο Ίνο έχει γενικά επιλέξει να κάνει άλμπουμ που ανήκουν στη Γη, όχι στο διάστημα. Αντί να μας μεταφέρει σε μακρινούς γαλαξίες, η μουσική του μας κάνει να ξανασκεφτούμε το καθημερινό μας περιβάλλον. Μπορεί να είναι μουσική για το μυαλό, αλλά δεν είναι δυσνόητη ψυχεδέλεια· μας παρασύρει απαλά μέσα σε μια θολή φωτογραφία. Θαμπές παιδικές αναμνήσεις χρωματίζουν την ανακάλυψη αυτών των τόπων, καθώς εντοπίζουμε τα σημεία ενδιαφέροντος του Ίνο πάνω στους δικούς μας ψυχογεωγραφικούς χάρτες. < 28 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
Ο Ίνο μεγάλωσε στον ανιαρό δήμο του Γούντμπριτζ, στο Σάφολκ της ανατολικής Αγγλίας —όχι και η πιο συναρπαστική πόλη— και επομένως είναι ίσως λογικό ότι έδειξε ενδιαφέρον για τα φανταστικά τοπία από μικρή ηλικία. Ήταν ένα χλωμό, ξανθό αγόρι με ντελικάτα χαρακτηριστικά που θύμιζαν ξωτικό, και είχε υπερβολική ευαισθησία στα παράξενα και απόκοσμα πράγματα. Σε μια ιστορία αμφίβολης γνησιότητας, που καταγράφεται στο On Some Faraway Beach, ο Ίνο και η ετεροθαλής αδερφή του Ρίτα ισχυρίστηκαν ότι κάποια νύχτα εντόπισαν ένα UFO. Ο Ίνο είχε ανήσυχο μυαλό, αποζητούσε τη μοναξιά και πέρασε μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας παρέα με τον εαυτό του, ψάχνοντας για απολιθώματα στο δάσος κοντά στο σπίτι του. Επιφανειακά, τα χρόνια που έζησε ως παιδί σ’ αυτή τη μικρή πόλη μοιάζουν σχεδόν ασφυκτικά συνηθισμένα, ωστόσο υπήρχε μια υποβόσκουσα εκκεντρική ατμόσφαιρα στη ζωή της οικογένειάς του όταν ήταν παιδί. Ο πατέρας του ήταν ένας ταχυδρόμος που είχε κρυφό ταλέντο στα ντραμς και την επισκευή ρολογιών. Ο παππούς του Ίνο ήταν επίσης ταχυδρόμος, αλλά επιπλέον επισκεύαζε οργάνιστρα και τεράστια εκκλησιαστικά όργανα. Μεγάλη έμπνευση για τον Ίνο αποτέλεσε ο θείος του, που τον ψυχαγωγούσε με ιστορίες για μακρινές χώρες. «Είχε ζήσει κάποια χρόνια στην Ινδία», ανέφερε ο Ίνο σε μια συνέντευξη με τον Kurt Loder για το περιοδικό Synapse το 1979. «Οπότε είχε κάποιες περίεργες < 29 >
GEETA DAYAL
ινδικές απόψεις για τα πράγματα. Είναι πολύ εκκεντρικός και παράξενος, όλο κάνει περίεργα πειράματα στο σπίτι του, επινοεί τρόπους απόσταξης ουίσκι και τέτοια, εξημερώνει πολύ παράξενα ζώα, όπως κοράκια. Ήταν πολύ σημαντικός για μένα επειδή αντιπροσώπευε το άλλο μισό, την ας πούμε παράξενη πλευρά της ζωής, και ήταν για μένα ότι ήταν κι όλη αυτή η μουσική. Και σκεφτόμουν “Πώς έφτασε ως εδώ;”. Τον επισκεπτόμουν τακτικά, μια δυο φορές την εβδομάδα, και του άρεσε να μιλάει και να μου μεταδίδει ιδέες». Ο Ίνο διασκέδαζε ζωγραφίζοντας και παίζοντας παράξενα παιχνίδια· όταν ήταν επτά χρονών, άρχισε να σχεδιάζει σπίτια. Τα σχέδια που φανταζόταν ήταν εξωπραγματικά και φιλόδοξα, γεμάτα δαιδαλώδη μονοπάτια και αλλόκοτους σχηματισμούς — μια ονειρική παρέκκλιση από το μουντό σκηνικό της παιδικής του ηλικίας στην Αγγλία της δεκαετίας του ’50. «Αυτά τα σπίτια είχαν πάντα περίεργες γωνιές και λαβύρινθους και μυστικά δωμάτια», ανέφερε σε μια συνέντευξη στο Reality Hackers το 1988. «Είχαν ρυάκια που τα διέσχιζαν ή δέντρα που έβγαιναν από μέσα τους, ή συχνά αιωρούνταν ανάμεσα σε χαράδρες…» Όταν ο Ίνο ξεκίνησε να κάνει προσωπικούς δίσκους στις αρχές της δεκαετίας του ’70, άρχισε να σχεδιάζει τραγούδια που έμοιαζαν να έχουν ρυάκια που τα διέσχιζαν ή δέντρα που έβγαιναν από μέσα τους, ή αιωρούνταν ανάμεσα σε χαράδρες. Όλο και συχνότερα υπήρχαν στους < 30 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
τίτλους των τραγουδιών του αναφορές σε μια εναλλακτική γεωγραφία, για παράδειγμα το ονειρικό «On Some Faraway Beach» του 1973 από το άλμπουμ Here Come the Warm Jets. Ή το «China, My China» από το Taking Tiger Mountain [by Strategy] του 1974. Υπήρχε βέβαια και το Another Green World στο σύνολό του. Αργότερα, υπήρχαν άμπιεντ δίσκοι όπως το On Land, με περιγραφικούς τίτλους κομματιών όπως «Dunwich Beach, Autumn, 1960» [Παραλία του Ντάνγουιτς, Φθινόπωρο, 1960] και συναρπαστικές εξορμήσεις στον Τέταρτο Κόσμο σε ένα άλμπουμ με τον Jon Hassell. Σύντομα, οι συνεχείς και άφθονες αναφορές σε σημεία χαρτογραφικού ενδιαφέροντος έγιναν κάτι σαν σήμα κατατεθέν του Ίνο. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ο Ίνο εγκατέλειψε τις παραστατικές περιγραφές της φύσης για χάρη ενός ψυχρού ψηφιακού φουτουρισμού κυκλοφορώντας το σινγκλ «Fractal Zoom», υπήρξαν σφοδρές αντιδράσεις. «Αποτυχημένος τίτλος απ’ ό,τι φαίνεται», τον επέπληξε ο Mark Sinker στο Wire. «Ο βασικός αποικιστής του Φανταστικού Τοπίου, ο νοερός Κολόμβος του ακουστικού Εικονικού Κόσμου, δεν χρειάζεται ενισχύσεις αξιοπιστίας από την τετριμμένη ορολογία των ηλεκτρονικών παιχνιδιών». Παραδόξως, η αρχική έμπνευση για το Another Green World —που προκαλεί συνειρμούς πλούσιων, κατάφυτων τοπίων— προήλθε από ένα διήγημα για το ψυχρό απώτερο διάστημα. Στις μέρες μας, είναι σχεδόν κλισέ για τους μουσικούς που δουλεύουν με συνθεσάιζερ να < 31 >
GEETA DAYAL
εκφράζουν μεγάλο ενδιαφέρον για την επιστημονική φαντασία. Πάρτε για παράδειγμα την εμμονή της τέκνο του Ντιτρόιτ με τα διαγαλαξιακά ταξίδια, ή τους ηλιοκεντρικούς κόσμους του Σαν Ρα. Ο Ίνο όμως δεν ήταν ποτέ φανατικός λάτρης του είδους και προτιμούσε να καταβροχθίζει τεράστιες ποσότητες μη λογοτεχνικών βιβλίων. Γι’ αυτόν, το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας που ενέπνευσε το Another Green World ήταν όταν οι διαστημικοί ταξιδιώτες επιστρέφουν στη Γη. «Σκεφτόμουν τρόπους να ξεφύγω», είπε ο Ίνο στον Ian McDonald της ΝΜΕ δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του άλμπουμ, το 1977. «Πριν πολύ καιρό διάβασα ένα διήγημα επιστημονικής φαντασίας όπου κάποιοι άνθρωποι εξερευνούν το διάστημα και τελικά βρίσκουν έναν κατοικήσιμο πλανήτη — και αποδεικνύεται πως είναι ολόιδιος με τη Γη μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια. Και σκέφτηκα πως αυτή ήταν η μεγαλύτερη ειρωνεία: ότι αρχικά είχαν φύγει για να βρουν κάτι καλύτερο και τελικά έφτασαν κάπου που στην πραγματικότητα ήταν το ίδιο μέρος. Αυτό είναι που νιώθω και για τον εαυτό μου. Πάντα προσπαθώ να κινηθώ προς μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση και φαίνεται πως πάντα καταλήγω εκεί απ’ όπου ξεκίνησα. Είναι μια λούπα. Στην πραγματικότητα, δεν μπορείς να ξεφύγεις».
< 32 >
2 «Εμπιστέψου τον τωρινό σου εαυτό»
Ο Ίνο ήταν πάντα επιρρεπής στη σκληρή αυτοαξιολόγηση — εξέταζε πάντα αυτό που έκανε σχεδόν αμέσως μόλις το έκανε, και σκεφτόταν τους λόγους που το έκανε. «Άρχισα να περνάω την κρίση της μέσης ηλικίας όταν ήμουν γύρω στα 18, και συνεχίζεται μέχρι σήμερα», είπε ο Ίνο στον συγγραφέα κόμικς Alan Moore σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη για το BBC το 2005. « Ένα από τα μόνιμα ζητήματα αυτής της κρίσης είναι το “Έχει καμιά αξία αυτό που κάνω; Υπάρχει κάποιο νόημα σ’ αυτό;”. Επειδή ενδιαφέρομαι πολύ για τις επιστήμες, γνωρίζω πολλούς επιστήμονες και καταλαβαίνω αυτό που κάνουν, καταλαβαίνω και το νόημα αυτού που κάνουν. »Έχω περάσει πολύ χρόνο προσπαθώντας να καταλάβω ποιο είναι το νόημα του να είσαι καλλιτέχνης. Τι μας προσφέρει; Τι προσφέρει σ’ εμένα; Τι προσφέρει σε όλους τους άλλους; Θα μπορούσαμε να ζήσουμε < 33 >
GEETA DAYAL
χωρίς καλλιτέχνες; Είναι χρήσιμη δουλειά; Διαδραματίζει κάποιο ρόλο στον κόσμο μας; Τέτοιες ερωτήσεις. Οι απαντήσεις που δίνω με επηρεάζουν άμεσα, επειδή δεν είμαι τόσο πνευματικά ανέντιμος ώστε να απαντώ πάντα υπέρ μου. Οπότε κάποιες φορές καταλήγω στην απάντηση —μερικές φορές για πολλά χρόνια στη σειρά— όπου λέω “Δεν αξίζει πραγματικά. Υπάρχουν καλύτεροι τρόποι να περνάς τον χρόνο σου”. Αυτό είναι κατά κάποιον τρόπο μια κρίση, επειδή δεν ξέρω τι πρέπει να κάνω και σκέφτομαι, λοιπόν, ο μόνος τρόπος να το μάθω είναι να το δοκιμάσω ξανά και να δω αν μπορώ να καταλήξω κάπου αλλού αυτή τη φορά. Και αν συνειδητοποιήσω ότι έχω πάρει πάλι τον ίδιο δρόμο, σκέφτομαι, δεν υπάρχει καμιά ελπίδα». Θα μπορούσατε να απορρίψετε την τάση του Ίνο προς την αυτοανάλυση, θεωρώντας την απλώς ομφαλοσκοπικό σολιψισμό, αλλά μη νομίζετε ότι περνούσε όλο του τον χρόνο μπροστά στον καθρέφτη κοιτάζοντας εγωκεντρικά τον εαυτό του. Πέρασε πολύ χρόνο κάνοντας σκέψεις για την καλλιτεχνική διαδικασία και του άρεσε να μπορεί να εξηγεί τα πράγματα, να βρίσκει μια θεωρία για τον λόγο που κάτι —οτιδήποτε— λειτουργούσε με τον τρόπο που λειτουργούσε. Αυτό κάνει μέχρι και σήμερα· είναι ένας από τους πιο ευφραδείς μουσικούς στην ιστορία της ροκ και οι άφθονες σκέψεις και απόψεις του για κάθε θέμα, από την τέχνη και την ποπ μουσική μέχρι την πολιτική και την επιστήμη, ξεχύνο< 34 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
νται σε εκατοντάδες σελίδες άρθρων και συνεντεύξεων. Υπήρχαν όμως κάποια πράγματα που δεν μπορούσε να εξηγήσει τόσο καλά. Για παράδειγμα, δεν μπορούσε να θυμηθεί πολλές συγκεκριμένες λεπτομέρειες για την ηχογράφηση του πρώτου προσωπικού του δίσκου Here Come the Warm Jets το 1973 —όλα έγιναν τόσο γρήγορα— και μετά βίας θυμόταν πώς έγραψε τους στίχους. Δεν ήταν απόλυτα σίγουρος ούτε για το πώς ηχογραφήθηκε το Taking Tiger Mountain [by Strategy], ακόμα και λίγο καιρό μετά· αυτό το καλλιτεχνικό, άνισο ροκ άλμπουμ ήταν γεμάτο με τόσες διαφορετικές ιδέες που δεν μπορούσε να τις θυμηθεί όλες. «Για μένα, το Tiger Mountain είναι κάτι σαν μαγικό άλμπουμ· υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα εκεί μέσα που δεν είχα καν συνειδητοποιήσει ότι τα έβαλα», παραδέχτηκε στον κριτικό Lester Bangs λίγα χρόνια αργότερα. Η καλλιτέχνιδα Τζούντι Νάιλον, με την οποία είχε δεσμό σχεδόν όλο το 1974, θυμάται ότι τον πετύχαινε συχνά στο διαμέρισμά του να ηχογραφεί τον εαυτό του ενώ μιλούσε, επειδή φοβόταν μήπως ξεχάσει κάποια φευγαλέα ιδέα. Επίσης, κρατούσε ημερολόγιο ευλαβικά κι έμοιαζε να καταγράφει την κάθε του σκέψη, περιμένοντας να του έρθει η έμπνευση. Ο Ίνο είχε τους λόγους του που ένιωθε κάπως αμήχανα. Πριν το 1974, είχε ήδη περάσει αρκετά χρόνια στο φως της δημοσιότητας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 έπαιζε συνθεσάιζερ στο αρτ-γκλαμ σχήμα των < 35 >
GEETA DAYAL
Roxy Music — είχε ανδρόγυνη εμφάνιση, με μακριά, χυτά μαλλιά και πάθος για το κραγιόν, τα πούπουλα και τα κολλητά συνθετικά υφάσματα. Αν δείτε πλάνα από συναυλίες των Roxy Music εκείνης της περιόδου, είναι αδύνατον να ξεκολλήσετε τα μάτια σας από τον Ίνο, ντυμένο με λεοπάρ ρούχα, να παίζει μ’ ένα μικρό αναλογικό σίνθι σε μια πτυσσόμενη θήκη δημιουργώντας παραμορφωμένες ριπές ηλεκτρονικού θορύβου. Είναι εύκολο να καταλάβουμε, εκ των υστέρων, γιατί άρχισε να επισκιάζει τον στιλάτο ηγέτη των Roxy Music Μπράιαν Φέρι. Ο Ντέιβιντ Μπόουι ως Ziggy Stardust μπορεί να προσπαθούσε να μας πείσει ότι ήταν απ’ τον Άρη, αλλά ο Ίνο ήταν πολύ πιο πειστικός σαν πραγματικός εξωγήινος. Η εικόνα του ήταν πιο ερπετοειδής από του Μπόουι και ο ήχος του έμοιαζε πιο επιθετικά φουτουριστικός, πιο σουρεαλιστικός. Ο Ίνο αποχώρησε από τους Roxy Music το 1973, μετά από έναν μεγάλο καβγά με τον Φέρι. Αργότερα, υποστήριξε ότι κατάλαβε πως οι Roxy Music είχαν τελειώσει γι’ αυτόν όταν άρχισε να σκέφτεται την μπουγάδα του στη διάρκεια των συναυλιών. Όποιος κι αν ήταν ο λόγος, η αποχώρηση από τους Roxy Music ήταν πιθανώς ένα από τα καλύτερα πράγματα που έκανε ποτέ του· δεν άργησε καθόλου να χτίσει την προσωπική του καριέρα. Ο θρύλος λέει ότι έγραψε το τραγούδι «Baby’s on Fire» την ίδια κιόλας μέρα που έφυγε από τους Roxy Music, το 1973. < 36 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
Στα τέλη του 1974 ο Ίνο ήταν 27 χρονών και, κατά τα φαινόμενα, είχε ένα τεράστιο σερί επιτυχιών. Τα πήγαινε περίφημα χάρη σε μια ανεξάντλητη πηγή φρέσκων ιδεών που τον οδηγούσαν προς συναρπαστικές νέες κατευθύνσεις. Αφού έκανε δύο μπερδεμένα αλλά εμπνευσμένα άλμπουμ με τους Roxy Music στις αρχές της δεκαετίας, δημιούργησε δύο μπερδεμένα αλλά εμπνευσμένα σόλο ροκ άλμπουμ για τον ίδιο — τα Here Come the Warm Jets το 1973 και Taking Tiger Mountain [by Strategy] το 1974. Επίσης, το 1973 ηχογράφησε ένα πειραματικό άλμπουμ με τον τίτλο No Pussyfooting μαζί με τον πανούργο κιθαρίστα των King Crimson Ρόμπερτ Φριπ, και τώρα συμμετείχε σε δουλειές των Τζον Κέιλ, Nico και Robert Wyatt, συνεργαζόταν με τον Phil Manzanera, πρώην συμπαίκτη του στους Roxy Music, για ένα καινούργιο πρότζεκτ και κυκλοφορούσε περιστασιακά κάποια σινγκλ για να προωθήσει το υλικό του. Είχε μάλιστα μπει και στο βρετανικό τοπ 40 εκείνη τη χρονιά, με ένα ανόητο τραγουδάκι με τον τίτλο «The Seven Deadly Finns» — ίσως το μόνο χιτ σινγκλ της ιστορίας που περιλάμβανε yodelling, άφθονους διφορούμενους στίχους και αρκετές σαφείς αναφορές στην κυβερνητική: Although variety is the spice of life [Αν και η ποικιλία είναι το αλατοπίπερο της ζωής] A steady rhythm is the source [Ο σταθερός ρυθμός είναι η πηγή της] < 37 >
GEETA DAYAL
Simplicity is the crucial thing [Η απλότητα είναι το βασικότερο όλων] Systemically of course [Συστημικά βεβαίως] (work it all out like Norbert Wiener) [(βρες τη λύση σαν τον Νόρμπερτ Βίνερ)] Οι αναφορές σε κλασικές ιδέες της κυβερνητικής («ποικιλία», «απλότητα», «συστημικά» και τα λοιπά) δεν ήταν απλά τυχαίες λέξεις που χρησιμοποίησε για πλάκα· ο Ίνο ενδιαφερόταν πολύ για την κυβερνητική και τους διάφορους τρόπους που θα μπορούσε να εφαρμόσει τις ιδέες της στη μουσική. Ως σπουδαστής Καλών Τεχνών τη δεκαετία του ’60, είχε συνηθίσει να παρατηρεί τη ζωή σε ένα «μετα»-επίπεδο, και να βλέπει από κάποια απόσταση τις ίδιες του τις δημιουργικές μεθόδους. Εκτός από βιβλία κυβερνητικής, διάβαζε επίσης βιβλία του αβανγκάρντ συνθέτη Τζον Κέιτζ, καθώς και βιβλία με μια ευρεία προσέγγιση στην ανάλυση του πολιτισμού (το Man’s Rage for Chaos: Biology, Behavior, and the Arts του Morse Peckham ήταν από τα πιο αγαπημένα του). Καθώς έμπαινε το 1975, οι Roxy Music γίνονταν όλο και πιο εκλεπτυσμένοι, λειαίνοντας όλα τα εξογκώματα που τους είχαν κάνει αρχικά ενδιαφέροντες. Ο Ντέιβιντ Μπόουι είχε χάσει τον δρόμο του. Το Young Americans, το ταξίδι του στην «πλαστική σόουλ», θα έδειχνε ότι είχε ξεμείνει από ενέργεια και ενθουσιασμό. Ο Μαρκ Μπό< 38 >
BRIAN ENO • ANOTHER GREEN WORLD
λαν των T. Rex ήταν ακόμα ζωντανός αλλά ουσιαστικά ανύπαρκτος — έτοιμος να αυτοεξοριστεί στο Μόντε Κάρλο για να ξεφύγει από το βρετανικό φορολογικό σύστημα. Εκείνη την περίοδο, το μόνο κοινό που έμοιαζε να έχει ο Ίνο με τους δημιουργικά εξαντλημένους γκλαμροκ συντρόφους του ήταν μια άσβεστη συμπάθεια για το γυναικείο μακιγιάζ. Βρισκόταν στο αποκορύφωμα των δημιουργικών του δυνάμεων αλλά ήταν και τρομερά επικριτικός προς τον εαυτό του.
< 39 >