Αφιέρωση του Γάλλου εκδότη στους συγγραφείς: Δεν ήξεραν ότι ήταν αδύνατον, οπότε το έκαναν. – Μαρκ Τουέιν
Ευχαριστούμε τον Ολιβιέ Σουγιέ για τη μεταδοτική ευθυμία του και… την πειθώ του! Π. & Γκ.
ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ
L’Enfer de Dante ΚΕΙΜΕΝΟ / ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ
Paul & Gaëtan Brizzi COPYRIGHT © 2023 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΕΚΔΟΣΗ
Brainfood Εκδοτική ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Χαρά Σκιαδέλλη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Θάνος Καραγιαννόπουλος ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
Πάρις Κούτσικος ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
Νίκος Χατζόπουλος Brainfood Εκδοτική ΜΕΠΕ Εμπεδοκλέους 28 & Σουρή 20, 12131 Περιστέρι Τ 210 2514123 • E contact@brainfood.gr • W www.brainfood.gr ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2023 ISBN: 978-960-436-971-3 Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο αντιγραφή, φωτοανατύπωση, αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.
PAUL & GAËTAN BRIZZI
ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Η Κόλαση είναι το πρώτο μέρος της Θείας Κωμωδίας, ποιήματος εκατό ωδών στα ιταλικά, το οποίο σύνθεσε ο Δάντης Αλιγκιέρι μεταξύ 1303 και 1321. Ακολουθούν το Καθαρτήριο και ο Παράδεισος (Inferno, Purgatorio, Paradiso). Μια προσαρμογή τούτου του μνημείου της παγκόσμιας λογοτεχνίας του Δάντη (12651321) είναι, φυσικά, τεράστια πρόκληση. Με άλλα λόγια, και πιο πεζά, ορισμένοι θα πουν: «τολμηρό εγχείρημα». Το τολμήσαμε, μα αυτό δεν έγινε χωρίς δισταγμό. Και μάλιστα, όταν ο φίλος μας Ολιβιέ Σουγιέ, διευθυντής της γκαλερί Ντανιέλ Μαγκέν, μας εμφύσησε την ιδέα, αμφιβάλαμε πολύ. Πράγματι, η πυκνότητα και το βάθος του κειμένου, στο οποίο ο συγγραφέας αναφέρει συμβάντα και προσωπικότητες της εποχής του που σήμερα έχουν ξεχαστεί απ’ όλους εκτός από τους ειδικευμένους ιστορικούς, ήταν στοιχεία που δικαιολογούσαν την επιφύλαξή μας. Ασφαλώς, αναμφισβήτητα, τα συστατικά του αφηγήματος ταίριαζαν με την αγάπη μας για την υπερβολή και τη δραματική ένταση. Ασφαλώς, από άποψη ατμόσφαιρας και φωτός, φανταστικής διάστασης και συναισθηματικής φόρτισης που αναδίδονται, ήταν αδύνατον να μην μπούμε σε πειρασμό. Ο πειρασμός της Κόλασης; Περίεργος πειρασμός! Θέλαμε να το σκεφτούμε. Ας το παραδεχτούμε, η ζωή είναι μερικές φορές καλώς καμωμένη. Οι συγκυρίες του έτους 2020 (η υγειονομική κρίση που μας υποχρέωσε να κλειστούμε στο σπίτι) μας επέτρεψαν να βρούμε τον χρόνο να εξετάσουμε την ιδέα, και μάλιστα με πραγματιστικό τρόπο. Προτιμήσαμε λοιπόν να μην αποφασίσουμε πριν, αφενός, εξοικειωθούμε με το ίδιο το έργο και, αφετέρου, πριν σκεφτούμε τη μορφή που μπορούσε να πάρει η δουλειά μας. Σαφέστατα, έπρεπε να φανταστούμε μια εκλαϊκευτική προσέγγιση. Να φτιάξουμε ένα βιβλίο για ένα ευρύ κοινό, με κίνδυνο να απωθήσουμε τους κύκλους των διανοούμενων. Εν συντομία, να παραμείνουμε ταπεινοί αλλά να προσέξουμε, επίσης και κυρίως, να μην προδώσουμε το πνεύμα του ιδιοφυούς Ιταλού. Πώς, μέσα απ’ αυτή την εκλαϊκευτική δουλειά, θα διατηρούσαμε την ευγένεια αυτού του έργου οικουμενικών διαστάσεων; Ιδού το ερώτημα. Άρα, βασικά, χρειαζόταν να αναλύσουμε, να ξεσκονίσουμε, να ξεδιαλέξουμε, να απαλείψουμε και να επανεφεύρουμε για να προσαρμόσουμε το κείμενο, προσέχοντας όμως να διατηρήσουμε την ουσία, το ουσιώδες. Ήμασταν σύμφωνοι μεταξύ μας να προσπαθήσουμε να δώσουμε μια υβριδική μορφή στο βιβλίο. Ούτε εικονογραφημένο βιβλίο ούτε κόμιξ. Ή, αλλιώς, εικονογραφημένο βιβλίο και κόμιξ ταυτόχρονα. Πράγματι, το έργο είναι τόσο σημαντικό σε συμβολικό επίπεδο ώστε δεν ήταν δυνατόν να προτείνουμε άλλο ένα κόμιξ μέσα στην πληθώρα των ήδη υπαρχόντων.
4
Το έργο του Δάντη Η Θεία Κωμωδία είναι ογκώδες. Αν και το αφήγημα είναι περίπλοκο, η κεντρική ιδέα είναι απλή. Οι πρωταγωνιστές, που είναι ο Δάντης και ο Βιργίλιος, διασχίζουν την Κόλαση και το Καθαρτήριο ψάχνοντας τη Βεατρίκη, την κυρία που σκέφτεται ο Δάντης, στον Παράδεισο. Μπροστά σε τέτοια έκταση, η πρώτη επιλογή ήταν να ασχοληθούμε αποκλειστικά με το πρώτο μα και πιο διάσημο μέρος του συνόλου: την Κόλαση. Το αποφασίσαμε, αλλά μόνο αφού σχεδιάσαμε δοκιμαστικά μισή ντουζίνα πίνακες, ξεκινώντας από ένα σενάριο του οποίου η συνέχεια εξαρτιόταν από την επιτυχία αυτής της δοκιμής. Με άλλα λόγια, βρίσκοντας ένα στυλ ικανοποιητικό για εμάς, μπορούσαμε με απόλυτη σιγουριά να καταπιαστούμε με την πλήρη συγγραφή του σεναρίου μας, ξέροντας τι όψη θα αποκτούσε το αποτέλεσμα. Με τα προαναφερθέντα κριτήρια, ριχτήκαμε στη δουλειά και, με κίνδυνο να φανούμε προσβλητικοί, συνειδητοποιήσαμε πως αν ο Δάντης έγραψε αναντίρρητα ένα αριστούργημα, η ποιητική στην ουσία της προσπάθειά του αναπτύσσεται εις βάρος του ίδιου του αφηγήματος, που δεν υπακούει καθόλου στους κώδικες με τους οποίους είμαστε εξοικειωμένοι σήμερα. Οι σκηνές διαδέχονται η μία την άλλη και μερικές φορές μοιάζουν μεταξύ τους, ο τόνος παραμένει απαράλλαχτος σε όλο το αφήγημα και η αναζήτηση των πρωταγωνιστών γίνεται επαναλαμβανόμενη. Τελικά, διαπιστώσαμε ξεκάθαρα ότι αν έπρεπε να διηγηθούμε όλα όσα συμβαίνουν στο πρωτότυπο θα κουράζαμε τον αναγνώστη. Η απάλειψη ορισμένων ενοτήτων ήταν, επομένως, απολύτως απαραίτητη για να αποφύγουμε τούτη την παγίδα. Γι’ αυτόν τον λόγο παρακαλούμε τους γνώστες του έργου να δείξουν επιείκεια, διότι ίσως να ξαφνιαστούν ή ακόμα και να λυπηθούν επειδή δεν θα βρουν τη μία ή την άλλη ενότητα, τη μία ή την άλλη σκηνή. Κλείνουμε εδώ την προειδοποίηση, διευκρινίζοντας πως ο μοναδικός μας σκοπός ήταν να καταστήσουμε προσιτό ένα έργο που φημίζεται ως δύσκολο και, κυρίως, πέρα από την αναπόφευκτη ζοφερότητα της ιστορίας, να το καταστήσουμε διασκεδαστικό για όλους.
Οι συγγραφείς, Πολ και Γκαετάν Μπριζί
5
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Κατά τις περιγραφές του Δάντη, η Κόλαση έχει σχήμα αναποδογυρισμένου κώνου: το πλατύ της στόμιο βρίσκεται κάτω από την Ιερουσαλήμ και η αιχμηρή άκρη της στο κέντρο της Γης. Η Κόλαση χωρίζεται σε εννέα κύκλους που στενεύουν όσο η κάθοδος στον Άδη συνεχίζεται, με κάθε κύκλο να αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες αμαρτίες –ολοένα και βαρύτερες όσο οι κύκλοι βαθαίνουν– και στις τιμωρίες που συνεπάγονται. Υιοθετώντας την αριστοτελική άποψη περί ηθικής και αρετής, ο Δάντης κατατάσσει τις αμαρτίες σε πράξεις ακράτειας (φιληδονία, λαιμαργία, φιλαργυρία) και σε πράξεις κακίας ή βίας. Ο ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος (70 π.Χ.-19 π.Χ.), που αναλαμβάνει να καθοδηγήσει τον Δάντη στην περιπετειώδη του αναζήτηση, είχε «στείλει» κι αυτός τον ήρωά του ζωντανό στον Άδη στο έκτο βιβλίο της Αινειάδας.
Στη μέση του δρόμου της ζωής μας βρέθηκα σε ένα σκοτεινό δάσος…
7
Είχα χάσει τη γλυκιά μου Βεατρίκη, αυτήν που ομόρφαινε τις μέρες μου. Ήμουν απαρηγόρητος. Ακόμα και η ωραία πόλη μου, η Φλωρεντία που τόσο αγαπούσα, μου είχε γίνει αδιάφορη.
Δεν μου άρεσε πια τίποτα. Ο κόσμος μού φαινόταν ανυπόφορος.
Αποφάσισα τελικά να αποσυρθώ στο απομονωμένο κτήμα μου στην εξοχή και να αρκεστώ στο χαλαρωτικό θέαμα της φύσης.
8
Στη διάρκεια ενός μεγάλου περιπάτου βρέθηκα εντελώς χαμένος ανάμεσα σε αιωνόβια δέντρα. Εξουθενωμένος, σωριάστηκα στο χώμα και τελικά αποκοιμήθηκα.
ΔΆΝΤΗ…
ΔΆΝΤΗ…
ΒΕΑΤΡΊΚΗ; ΕΣΎ ΕΊΣΑΙ;
9
ΝΑΙ, ΔΆΝΤΗ, ΈΛΑ ΝΑ ΜΕ ΒΡΕΙΣ, ΣΕ ΠΕΡΙΜΈΝΩ! ΝΑ ΕΊΣΑΙ ΔΥΝΑΤΌΣ, ΝΑ ΕΊΣΑΙ ΘΑΡΡΑΛΈΟΣ, ΆΚΟΥ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΉ…
10
11
ΘΕΈ ΜΟΥ! ΕΊΧΑ ΠΟΛΎ ΚΑΙΡΌ ΝΑ ΣΕ ΟΝΕΙΡΕΥΤΏ, ΒΕΑΤΡΊΚΗ ΜΟΥ!
ΔΕΝ ΉΤΑΝ ΌΝΕΙΡΟ!
ΔΥΣΤΥΧΊΑ ΜΟΥ! ΠΟΙΟΣ ΜΟΥ ΜΙΛΆΕΙ; ΕΊΤΕ ΕΊΣΑΙ ΣΚΙΆ ΕΊΤΕ ΆΝΘΡΩΠΟΣ, ΠΡΟΧΏΡΑ!
12
ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΕΊΜΑΙ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΈΟΝ ΠΟΙΗΤΉΣ. ΎΜΝΗΣΑ ΤΟΝ ΠΡΏΤΟ ΑΥΤΟΚΡΆΤΟΡΑ ΤΗΣ ΡΏΜΗΣ, ΤΟΝ ΜΕΓΆΛΟ ΑΎΓΟΥΣΤΟ.
13
Ο ΒΙΡΓΊΛΙΟΣ; ΜΉΠΩΣ ΕΊΣΑΙ Ο ΒΙΡΓΊΛΙΟΣ; ΕΊΣΑΙ Ο ΒΙΡΓΊΛΙΟΣ!
Ο ΜΟΝΑΔΙΚΌΣ ΜΟΥ ΔΆΣΚΑΛΟΣ ΚΑΙ Ο ΕΜΠΝΕΥΣΤΉΣ ΜΟΥ!
ΜΑ ΠΏΣ; ΠΕΣ ΜΟΥ. ΤΟ ΌΝΕΙΡΌ ΜΟΥ ΣΥΝΕΧΊΖΕΤΑΙ;
ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΌΝΕΙΡΟ, ΚΑΛΈ ΜΟΥ ΔΆΝΤΗ, ΚΑΙ ΕΊΝΑΙ ΑΛΉΘΕΙΑ, Η ΒΕΑΤΡΊΚΗ ΣΕ ΠΕΡΙΜΈΝΕΙ. ΈΧΕΙΣ ΕΠΙΤΈΛΟΥΣ ΤΟ ΔΙΚΑΊΩΜΑ ΝΑ ΕΛΠΊΖΕΙΣ ΝΑ ΤΗΝ ΞΑΝΑΒΡΕΊΣ. ΜΕ ΣΤΈΛΝΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΣΕ ΟΔΗΓΉΣΩ Σ’ ΕΚΕΊΝΗ…
Ιδού πώς ξεκίνησε το μακρύ και επικίνδυνο ταξίδι μου. Ο Βιργίλιος με προειδοποίησε για τους πολυάριθμους κινδύνους που επρόκειτο να εμφανιστούν και που θα ήταν ικανοί να με αποθαρρύνουν. Όμως δεν έπρεπε, στο κάτω κάτω, να ξαναβρώ τον έρωτα της ζωής μου;
14
ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΊΣ ΓΙΑ ΜΈΝΑ, ΑΓΑΠΗΤΈ ΜΟΥ ΠΟΙΗΤΉ, ΑΣ ΠΡΟΧΩΡΉΣΟΥΜΕ. ΑΝΥΠΟΜΟΝΏ ΝΑ ΞΑΝΑΒΡΏ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗΜΈΝΗ ΜΟΥ.
ΤΑ ΠΌΔΙΑ ΣΟΥ ΣΕ ΚΡΑΤΟΎΝ ΑΚΌΜΗ, ΑΓΑΠΗΤΈ ΜΟΥ ΔΆΝΤΗ;
ΑΠΈΧΟΥΜΕ ΠΟΛΎ ΑΚΌΜΗ, ΔΆΝΤΗ! ΑΥΤΆ ΤΑ ΆΓΡΙΑ ΘΗΡΊΑ ΔΕΝ ΉΤΑΝ ΠΑΡΆ ΜΙΚΡΈΣ ΕΝΟΧΛΉΣΕΙΣ ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ Ό,ΤΙ ΜΑΣ ΠΕΡΙΜΈΝΕΙ!
Α, ΝΑ Η ΌΧΘΗ ΤΟΥ ΑΧΈΡΟΝΤΑ…
15
16
ΚΑΙ ΤΏΡΑ;
ΠΕΡΙΜΈΝΟΥΜΕ…
17
ΠΕΣ ΜΟΥ, ΠΟΙΟΙ ΕΊΝΑΙ ΟΙ ΚΊΝΔΥΝΟΙ ΠΟΥ ΜΟΥ ΛΕΣ; ΠΡΈΠΕΙ ΣΤ’ ΑΛΉΘΕΙΑ ΝΑ ΦΟΒΗΘΏ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΉ ΜΟΥ;
ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΛΎΣΩ ΤΟΥΣ ΦΌΒΟΥΣ ΣΟΥ, ΜΆΘΕ ΌΤΙ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΌ ΕΝΔΙΑΦΈΡΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΣΈΝΑ. ΈΝΑΣ ΕΥΑΊΣΘΗΤΟΣ ΚΑΙ ΣΠΛΑΧΝΙΚΌΣ ΆΓΓΕΛΟΣ, ΒΛΈΠΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΠΟΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΌ ΣΟΥ, ΑΠΕΥΘΎΝΘΗΚΕ ΣΤΗ ΒΕΑΤΡΊΚΗ, ΠΟΥ ΜΕ ΠΑΡΑΚΆΛΕΣΕ Η ΊΔΙΑ ΝΑ ΈΡΘΩ ΝΑ ΣΕ ΒΟΗΘΉΣΩ ΚΑΙ ΝΑ ΣΕ ΦΈΡΩ ΚΟΝΤΆ ΤΗΣ.
Α, ΤΑ ΛΌΓΙΑ ΣΟΥ ΜΕ ΚΑΘΗΣΥΧΆΖΟΥΝ!
18
19
20
ΤΟΝ ΓΝΩΡΊΖΕΙΣ;
ΕΊΝΑΙ Ο ΧΆΡΟΝΤΑΣ, Ο ΒΑΡΚΆΡΗΣ.
ΤΙ ΜΕ ΘΈΛΕΤΕ;
ΠΆΡΕ ΜΑΣ ΣΤΗ ΒΆΡΚΑ ΣΟΥ.
21
ΑΠΟΚΛΕΊΕΤΑΙ. ΞΈΡΕΙΣ ΤΟΝ ΚΑΝΌΝΑ!
ΓΙΑΤΊ ΑΡΝΕΊΤΑΙ;
ΕΠΕΙΔΉ ΔΕΝ ΕΊΣΑΙ ΤΗΣ ΊΔΙΑΣ ΦΎΣΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΠΙΒΆΤΕΣ ΤΟΥ!
Όσο συλλογιζόμουν τούτη την αλλόκοτη απάντηση, ο ποιητής μου έδωσε στον βαρκάρη να καταλάβει πως ήταν σε αποστολή θεϊκής τάξης.
Ο διάπλους μού φάνηκε μακρύς· ο Αχέροντας κυλούσε ράθυμα και οι σύντροφοί μας δεν είχαν καμία όρεξη για συζήτηση, τόσο συντετριμμένοι που έμοιαζαν.
22
23 *ΚΑΘΕ ΕΛΠΙΔΑ ΑΦΗΣΤΕ ΟΣΟΙ ΕΔΩ ΕΙΣΕΡΧΕΣΤΕ