21. ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΜΙΣΘΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ; Τζέιμς Χένρι Γκούντινγκ προς Αβραάμ Λίνκολν........................... 95 22. ΔΕΝ ΚΑΝΩ ΠΛΑΚΑ Ίβλιν Γουό προς Λόρα Γουό..................................................................................... 100 23. ΟΙ ΖΟΥΛΟΥ ΕΠΕΣΑΝ ΠΑΝΩ ΜΑΣ ΣΑΝ ΚΕΡΑΥΝΟΣ Υπολοχαγός Χένρι Κέρλινγκ προς τη μητέρα του...................... 104 24. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΟΥΣΙΑ ΑΥΤΑ ΓΙΑ ΜΕΝΑ Ρόντνι Ρ. Τσάσταντ προς τους γονείς του............................................ 112 25. ΑΓΑΠΗΤΗ ΜΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ, ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΣΥΓΧΩΡΕΣΤΕ ΜΕ Αλάα Αμπντ αλ–Ακέεντι προς την οικογένειά του ................ 115 26. ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ Μοχάντας Γκάντι προς Αδόλφο Χίτλερ ..................................................117 27. ΟΙ ΓΙΟΙ ΤΟΥ ΧΑΜ Μ.Γ. Σάντλερ προς την εφημερίδα Freeman..................................... 124 28. ΟΛΑ ΠΑΝΕ ΚΑΤΑ ΔΙΑΟΛΟΥ Μάρθα Γκέλχορν προς Έλινορ Ρούσβελτ............................................. 129 29. ΕΧΩ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΜΟΥ Τζον Ντιούσμπερι προς τη μητέρα του.................................................... 133 30. ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ ΚΑΙ ΚΑΛΟΝ ΥΠΝΟ, ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ Μπράιαν Κιθ προς Ντέιβ............................................................................................ 135
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
h πράξη του πολέμου ενέχει τα δύο άκρα της ανθρώπινης
φύσης: μέσα από τη βία, τη σφαγή και την καταστροφή καταδεικνύει τον χειρότερο εαυτό μας· μέσα από τις πράξεις γενναιότητας, πίστης και ανιδιοτέλειας αναδεικνύει τον καλύτερο. Για τους στρατιώτες, που πολλές φορές τους χωρίζουν ολόκληρες ήπειροι από το σπίτι τους και περιβάλλονται από αγνώστους, εκπαιδευμένους – όπως άλλωστε και οι ίδιοι – ρητά και απερίφραστα να σκοτώνουν, ενώ καλοκουρδισμένες μηχανές πολέμου αστράφτουν και βροντούν πάνω από τα κεφάλια τους, κάθε μέρα, κάθε στιγμή, μπορεί να είναι η τελευταία τους. Για τις οικογένειες, τους εραστές, τους φίλους και τους αγαπημένους που αφήνουν πίσω τους – τους ίδιους τους ανθρώπους για τους οποίους διακινδυνεύουν τη ζωή τους – ο ίδιος τρόμος κρύβεται στη σιωπή και την άγνοια. Για τον στρατιώτη, αλλά και για όσους έχει αφήσει πίσω, μία επιστολή μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα. Για τον στρατιώτη, αποκομμένο από όλα όσα αγαπά, μία επιστολή από το σπίτι είναι ικανή να ανακαλέσει τη μνήμη μιας ζωής γαλήνιας, μακριά από αιματοχυσία· να γίνει μια τρυφερή αγκαλιά από έναν κόσμο μακρινό, οδυνηρά άπιαστο. 11
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Το άγγιγμα και μόνο ενός φακέλου, ο γνώριμος γραφικός χαρακτήρας, η προ-πολεμική διεύθυνση του αποστολέα, φέρνουν ζεστασιά και φως εκεί που δεν υπάρχει καθόλου. Οι επιστολές από την πρώτη γραμμή μπορεί να μην προσφέρουν αυτή την παρηγοριά και ίσως να προκαλούν αμηχανία στον παραλήπτη, αλλά τουλάχιστον δίνουν σημεία ζωής, ξεπερνώντας μίλια, έθνη και ηπείρους. Με απλά λόγια, η επιστολή μπορεί να κρύβει τη δύναμη να προσφέρει, έστω για λίγα λεπτά, τον απαραίτητο αντιπερισπασμό από τις σκηνές μακελειού και απελπισίας που αντικρίζουν διαρκώς οι άντρες και οι γυναίκες που πολεμούν και να αναπτερώσει το ηθικό τους, σε μια περίοδο που το ηθικό είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, τα Βρετανικά Στρατιωτικά Ταχυδρομεία κίνησαν γη και ουρανό προκειμένου να παραδώσουν δύο δισεκατομμύρια επιστολές από και προς στρατιώτες στο Δυτικό Μέτωπο, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι το ψυχολογικό όφελος των στρατιωτών από αυτή τη μορφή επικοινωνίας – η μόνη, συχνά, γι’ αυτούς μορφή επικοινωνίας – θα αποδεικνυόταν καθοριστικός παράγοντας νίκης. Και για τον ίδιο ακριβώς λόγο, κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου, ο Γενικός Γραμματέας Ταχυδρομείων Μοντγκόμερι Μπλερ κατέστησε σχεδόν αδύνατο για τους στρατιώτες της Συνομοσπονδίας να αλληλογραφήσουν με τους αγαπημένους τους, υποτιμώντας τα γραμματόσημα της Συνομοσπονδίας και επιστρέφοντας στον αποστολέα όλες τις επιστολές προς τα στρατόπεδα της Συνομοσπονδίας· μία σκληρή αλλά αποτελεσματική τακτική με σκοπό την απομόνωση και την αποκαρδίωση του αντιπάλου. 12
ΠΟΛΕΜΟΣ
Αλλά τα γράμματα του πολέμου, πέραν της ηθικής ανάτασης, έχουν κι έναν άλλο σημαντικό σκοπό: να προσφέρουν τεκμηριωμένες αποδείξεις για μάχες που ίσως θα περνούσαν απαρατήρητες και αποτελούν παρακαταθήκη για τις επερχόμενες γενιές προσωπικών περιγραφών πολέμων, που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας αλλά και τους ίδιους και τις ζωές των απογόνων τους, με αμέτρητους τρόπους. Χάρη στα πολλά αρχεία και μουσεία ανά τον κόσμο, τα οποία δια φυλάσσουν τα έγγραφα αυτά, οι ιστορικοί είναι σε θέση να ακολουθήσουν ίχνη και να καλύψουν κενά που άφησαν πίσω τους τόσοι ολέθριοι πόλεμοι. Χωρίς αυτές τις επιστολές, η κατανόησή μας για τους προγόνους μας και εμάς τους ίδιους θα ήταν σαφώς μικρότερη. Το βιβλίο αυτό είναι μία συλλογή όλων αυτών των στιγμών: ένας εορτασμός της αλληλογραφίας που αφηγείται τις μάχες που διαμόρφωσαν τον κόσμο μας, από τον 1ο αιώνα μ.Χ. ως τη σύγχρονη εποχή. Σε αυτό το ταξίδι στα πεδία μαχών και τα πολεμικά μέτωπα, θα διαβάσετε επιστολές στρατηγών, επιστολές από την πρώτη γραμμή, επιστολές αγάπης, επιστολές από στρατιωτικούς νοσηλευτές, επιστολές δημοσιογράφων. Θα διαβάσετε το τελευταίο γράμμα ενός ετοιμοθάνατου στρατιώτη στη μητέρα του· το γράμμα που ταχυδρόμησε από την Ιαπωνία ένας πιλότος βομβαρδιστικού, λίγα μόνο λεπτά προτού ισοπεδωθεί από την ατομική βόμβα το Ναγκασάκι· μία ενθαρρυντική συνδιαλ λαγή μεταξύ ενός νεαρού ιδιοκτήτη πόνι και του Υπουργού Εξωτερικών και Πολέμου· και, θα εκπλαγείτε ευχάριστα, διαβάζοντας μερικές απλές καθημερινές επιστολές από τη Ρωμαϊκή Βρετανία. Θα συνειδητοποιήσετε ότι τελικά τίποτα δεν έχει 13
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
αλλάξει, τα συναισθήματα βρίσκουν πάντα τον τρόπο να εκφραστούν. Αυτές οι επιστολές από τον πόλεμο μόλις που αγγίζουν την επιφάνεια του σωρού των δισεκατομμυρίων τέτοιων επιστολών που υπάρχουν στον κόσμο, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων δεν θα δει ποτέ το φως της μέρας, αλλά θα παραμείνει σε σκοτεινές σοφίτες μαζεύοντας σκόνη. Την επόμενη φορά που θα ανεβείτε στη σοφίτα, ανοίξτε την κούτα και αφήστε τις να πάρουν λίγο αέρα. Σίγουρα θα έχουν μια ιστορία να σας πουν. Shaun Usher 2020
14
1. ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ Κουρτ Βόνεγκατ προς το Γραφείο Στρατολόγησης 28 Νοεμβρίου 1967
Από τότε που υπάρχουν πόλεμοι, υπάρχουν και αντιρρησίες συνείδησης – άτομα που αρνούνται να υπηρετήσουν στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας τους για λόγους αρχής – και η παλαιότερη καταγραφή τέτοιας περίπτωσης χρονολογείται στο έτος 295, όταν ο Άγιος Μαξιμιλιανός αρνήθηκε να στρατευτεί στον ρωμαϊκό στρατό. Αποκεφαλίστηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Μεταξύ των ετών 1965 και 1970, περίπου εκατόν εξήντα χιλιάδες άτομα επιχείρησαν να απόσχουν από τη στρατιωτική τους θητεία στον πόλεμο του Βιετνάμ. Ένας από αυτούς ήταν ο Μαρκ Βόνεγκατ, γιος του διάσημου συγγραφέα Κουρτ Βόνεγκατ. Όσο ο Μαρκ προσπαθούσε να απομακρυνθεί από την όλη διαδικασία διά της καθιερωμένης οδού, ο πατέρας του αποφάσισε να αυξήσει τις πιθανότητές του, γράφοντας μια επιστολή στη Στρατολογία.
15
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
28 Νοεμβρίου 1967 Προς Στρατολογικό Γραφείο 1, Υπηρεσία Επιλογής, Χαϊάνις, Μασαχουσέτη Κύριοι Ο γιος μου Μαρκ Βόνεγκατ είναι εγγεγραμμένος στους καταλόγους σας. Βρίσκεται στη διαδικασία κατάθεσης δικαιολογητικών αναγνώρισης ως αντιρρησίας συνείδησης. Συμφωνώ απολύτως με αυτό που κάνει. Είναι απολύτως σύμφωνο με τον τρόπο που τον μεγάλωσα. Σε όλη του τη ζωή μαζί μου έμαθε να μισεί τους σκοτωμούς. Ήμουν εθελοντής στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήμουν ανιχνευτής του Πεζικού, είδα πολλή δράση, μέχρι που τελικά με πιάσανε και πέρασα έξι μήνες ως αιχμάλωτος πολέμου στη Γερμανία. Έχω το παράσημο της Μωβ Καρδιάς. Απολύθηκα με έπαινο για ανδρεία. Δικαιούμαι, νομίζω, να περάσω στον γιο μου την άποψή μου για τους σκοτωμούς. Δεν κυνηγάω, ούτε ψαρεύω πια. Έχω κληρονομήσει μερικά παλιά όπλα, αλλά είναι καλυμμένα με σκουριά. Η άποψή μου για τους σκοτωμούς είναι ένα θέμα ανάμεσα στον Θεό μου και σε εμένα. Δεν συμμετέχω ιδιαίτερα στην οργανωμένη θρησκεία. Έχω διαβάσει τη Βίβλο πολύ. Κατά κάποιο τρόπο, κηρύττω. Γράφω βιβλία στα οποία εκφράζω την απέχθειά μου για ανθρώπους που βρίσκουν εύκολο και δικαιολογημένο τον σκοτωμό. 16
ΠΟΛΕΜΟΣ
Λέμε προσευχή στα γεύματα, καθένας μας με τη σειρά. Κάθε μέλος της οικογένειάς μου έχει κληθεί πολλές φορές να ευχαριστήσει τον Θεό για τις ευλογίες μας. Αυτό που κάνει τώρα ο Μαρκ είναι στην υπηρεσία του Θεού, Του οποίου ο Υιός ήταν υπέρμετρα α-φιλοπόλεμος. Δεν υπάρχει ίχνος δειλίας σε αυτό. Ο Μαρκ είναι ένας δυνατός, γενναίος νέος άντρας. Αυτό που κάνει απαιτεί περισσότερα κότσια από όσα είχα ποτέ εγώ και περισσότερη αξιοπρέπεια. Η οικογένειά μου βρίσκεται σε αυτή τη χώρα εδώ και πέντε γενιές. Οι πρόγονοί μου ήρθαν εδώ για να γλιτώσουν από τη μιλιταριστική παραφροσύνη και τυραννία της Ευρώπης και να αποκτήσουν την ελευθερία να απαιτούν αυτά που υπαγορεύει η δική τους συνείδηση. Αυτοί και οι απόγονοί τους υπήρξαν καλοί πολίτες και υπερήφανοι Αμερικανοί. Ο Μαρκ είναι περήφανος που είναι Αμερικανός και, κατά τη γνώμη του πατέρα του, είναι υπόδειγμα πολίτη πρώτης κατηγορίας αυτή τη στιγμή. Δεν θα μισήσει. Δεν θα σκοτώσει. Δεν υπάρχει καμία ελπίδα σ’ αυτό. Δεν υπάρχει ελπίδα στον πόλεμο. Ειλικρινά υμέτερος, Κουρτ Βόνεγκατ
17
2. ΘΑ ΠΕΘΑΝΩ ΜΕ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΨΗΛΑ Μπλάνκα Μπρίσακ Βάσκεθ προς τον γιο της Ενρίκε 5 Αυγούστου 1939
Ο Ισπανικός Εμφύλιος, που ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1936 και τελείωσε τον Απρίλιο του 1939, επέφερε τον θάνατο περίπου πεντακοσίων χιλιάδων ανθρώπων και τη διάλυση της δημοκρατικής κυβέρνησης της χώρας, της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας, η οποία αντικαταστάθηκε με μια στρατιωτική δικτατορία με επικεφαλής τον Φρανθίσκο Φράνκο, που διήρκεσε μέχρι τον θάνατό του, το 1975. Οι εκτελέσεις ήταν ο κανόνας, όχι μόνο τον καιρό των εχθροπραξιών, αλλά και για αρκετό καιρό μετά, καθώς οι δυνάμεις του Φράνκο ασκούσαν την εξουσία τους απομακρύνοντας πιθανές απειλές του καθεστώτος. Σε εκείνη την περίοδο εκκαθαρίσεων, μήνες μετά τη λήξη του πολέμου, δεκατρείς νέες γυναίκες – που αργότερα έγιναν γνωστές ως «Las Trece Rosas» (Τα δεκατρία τριαντάφυλλα), όλες τους μέλη της Σοσιαλιστικής Νεολαίας – συλλαμβάνονται, καταδικάζονται σε θάνατο και οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασμα το πρωί της 5ης Αυγούστου του 1939. Λίγες ώρες πριν εκπνεύσουν, ένα από τα Τριαντάφυλλα, η Μπλάνκα Μπρίσακ Βάσκεθ, έγραψε στον γιο της.
18
ΠΟΛΕΜΟΣ
Αγαπημένε, μονάκριβε γιε μου Μόνο εσένα σκέφτομαι τις τελευταίες μου στιγμές. Σκέφτομαι μόνο το αγαπημένο μου αγοράκι, που έχει γίνει ολόκληρο παιδί, ένας νέος άντρας που σίγουρα θα είναι έντιμος, σαν τους γονείς του. Συγχώρεσέ με, γιε μου, αν ποτέ σου φέρθηκα άσχημα. Ξέχασέ το, γιε μου, μη με θυμάσαι έτσι, ξέρεις πόσο με στεναχωρεί αυτό. Θα πεθάνω με το κεφάλι ψηλά. Να είσαι καλός: εσύ ξέρεις πώς, καλύτερα απ’ όλους, αγαπημένε μου Κίκε. Το μόνο που σου ζητάω είναι να είσαι καλός, πολύ καλός, πάντα. Να τους αγαπάς όλους και μην κρατήσεις κακία σε αυτούς που καταδίκασαν τους γονείς σου σε θάνατο, ποτέ. Οι καλοί άνθρωποι ποτέ δεν κρατούν κακία κι εσύ πρέπει να είσαι ένας καλός κι εργατικός άνθρωπος. Να ακολουθήσεις το παράδειγμα του μπαμπά σου. Θα μου το υποσχεθείς, αγαπημένε μου, τούτες τις τελευταίες μου στιγμές; Να μείνεις με την καλή μου Κούκα και να είσαι πάντα ένας καλός γιος γι’ αυτήν και τις αδερφές μου. Να τις φροντίσεις όταν γεράσουν. Αυτό να είναι το καθήκον σου όταν μεγαλώσεις. Δεν θα πω άλλα. Ο πατέρας σου κι εγώ αντιμετωπίζουμε τον θάνατο με θάρρος. Δεν ξέρω αν εξομολογήθηκε ο πατέρας σου και αν κοινώνησε, δεν θα τον δω ξανά μέχρι να βρεθώ στο εκτελεστικό απόσπασμα. Εγώ εξομολογήθηκα. Ενρίκε, κράτα για πάντα τη μνήμη των γονιών σου. Να πηγαίνεις στην εκκλησία, καλά προετοιμασμένος, με μια γερά θεμελιωμένη πίστη, έτσι όπως ήμουν μαθημένη κι εγώ. Θα ήθελα να σου γράφω μέχρι την τελευταία μου στιγμή,
19
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
αλλά πρέπει να σε αποχαιρετήσω. Πολυαγαπημένε μου γιε, θα συναντηθούμε ξανά. Η αγάπη μου κρατάει μια ολόκληρη αιωνιότητα. Μπλάνκα
20
3. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΜΑΧΗΣ Δούκας του Ουέλινγκτον προς Τζον Γουίλσον Κρόκερ 8 Αυγούστου 1815
Στις 18 Ιουνίου 1815, στο βελγικό χωριό Μπρεν λ’ Αλέ, τα βρετανικά και τα πρωσικά στρατεύματα ένωσαν τις δυνάμεις τους εναντίον των Γάλλων, τους οποίους και νίκησαν στη Μάχη του Βατερλό, την τελευταία σύρραξη των δωδεκαετών Ναπολεόντειων Πολέμων. Τον Αύγουστο, δύο μήνες αφότου είχε θριαμβεύσει οδηγώντας τους Βρετανούς στη νίκη, ο Δούκας του Ουέλινγκτον έλαβε μία επιστολή από τον πρώτο γραμματέα του Ναυαρχείου Τζον Γουίλσον Κρόκερ, ο οποίος ως πολιτικός αλλά και ως συγγραφέας ανυπομονούσε να δει δημοσιευμένη μια λεπτομερή, γραπτή αναφορά αυτής της κατεξοχήν ιστορικής μάχης. Ήταν απολύτως δικαιολογημένο, λοιπόν, να αποταθεί στον Ουέλινγκτον, τον άνθρωπο που λόγω της θέσης του ήταν ο καλύτερος δυνατός μάρτυρας της σύρραξης, ζητώντας τη γνώμη του προτού προχωρήσει στο συγγραφικό του εγχείρημα. Αυτή είναι η απάντηση του Δούκα του Ουέλινγκτον.
21
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Παρίσι, 8 Αυγούστου 1815 Αξιότιμε Κύριε Έλαβα την επιστολή σας της 2ας του μηνός, σχετικά με τη μάχη του Βατερλό. Το θέμα με το οποίο επιθυμείτε να καταπιαστείτε είναι πολύ δύσκολο να έλθει εις πέρας και εάν επιτύχετε να το παρουσιάσετε, τότε ενδέχεται να προκαλέσει σε κάποιους δυσαρέσκεια ή και οργή. Η ιστορία μιας μάχης δεν απέχει πολύ από την ιστορία μιας χοροεσπερίδας. Ορισμένα άτομα πιθανόν να είναι εις θέσιν να ανακαλέσουν όλα τα μεμονωμένα περιστατικά των οποίων το σπουδαίο αποτέλεσμα είναι η νίκη ή η ήττα μιας μάχης· αλλά κανένα άτομο δεν είναι εις θέσιν να ανακαλέσει τη σειρά με την οποία ή την ακριβή στιγμή κατά την οποία αυτά συνέβησαν – πράγματα τα οποία παίζουν καθοριστικό ρόλο ως προς την αξία ή τη σπουδαιότητα των περιστατικών αυτών. Εν συνεχεία, τα λάθη ή η ανυπακοή κάποιων έδωσαν την ευκαιρία σε κάποιους άλλους να διακριθούν και ήταν ενδεχομένως η αιτία απωλειών ουσιώδους σημασίας· δεν μπορείτε να γράψετε την ιστορία μιας μάχης χωρίς να συμπεριλάβετε τα λάθη και την ανυπακοή ενός μέρους τουλάχιστον των εμπλεκομένων. Πιστέψτε με, δεν είναι ήρωες όλοι όσοι βλέπετε να φορούν στρατιωτική στολή. Και να προσθέσω πως, αν και είθισται να παραλείπονται ή να υποτιμώνται πολλές περιπτώσεις μεμονωμένου ηρωισμού σε περιγραφές γεγονότων τόσο διευρυμένων όπως το Βατερλό, είναι προτιμότερο για το γενικό συμφέρον και το κοινό καλό κάποια τέτοια 22
ΠΟΛΕΜΟΣ
κομμάτια της ιστορίας να μένουν στην αφάνεια, παρά να λέγεται όλη η αλήθεια. Αν, παρόλα αυτά, εξακολουθείτε να θεωρείτε σκόπιμο να στρέψετε την προσοχή σας προς το συγκεκριμένο θέμα, τότε είμαι απολύτως έτοιμος να συνδράμω παρέχοντας κάθε βοήθεια ή πληροφορία της αρμοδιότητός μου. Ειλικρινώς κ.λπ. ΟΥΕΛΙΝΓΚΤΟΝ
23
4. ΟΛΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΑ Ραβίνος Μόρις Φρανκ προς τον γιο του
1η Μαΐου 1944 Περίπου ενάμισι εκατομμύριο Εβραίοι κατατάχθηκαν με τις Συμμαχικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου σε μία προσπάθεια να ηττηθούν τα στρατεύματα της ναζιστικής Γερμανίας, της Ιαπωνίας και της Ιταλίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δηλώσουν συμμετοχή και τριακόσιοι ραβίνοι για να εργαστούν ως ιερείς του Ιουδαϊσμού οπουδήποτε τέτοια υποστήριξη ήταν απαραίτητη, είτε στην πρώτη γραμμή είτε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ένας από τους πρώτους που πάτησαν πόδι σε γερμανικό έδαφος για να συμπαρασταθεί στους στρατιώτες ήταν ο ραβίνος Μόρις Φρανκ του 4ου Τάγματος Πεζικού, ο οποίος είχε γεννηθεί στην Τσατανούγκα του Τενεσί το 1906 και χειροτονήθηκε το 1935 από την Ιουδαϊκή Θεολογική Σχολή της Αμερικής. Ο Φρανκ εργάστηκε ακούραστα προκειμένου να συμπαρασταθεί και να παρηγορήσει όχι μόνο τους Εβραίους στρατιώτες του τάγματός του, αλλά και ανθρώπους όλων των θρησκειών, και οι προσπάθειές του εκτιμήθηκαν ευρέως. Τον Μάιο του 1944, λίγο καιρό πριν από την Απόβαση στη Νορμανδία, έχοντας την οικογένειά του στο μυαλό του, ο Φρανκ έκανε ένα διάλειμμα για να γράψει μία από τις πολλές επιστολές του προς το σπίτι – αυτή εδώ απευθυνόταν στον γιο του Χένρι.
24
ΠΟΛΕΜΟΣ
1 Μαΐου ʼ44 Αγαπημένε μου γιε Πριν από λίγες μέρες επισκέφτηκα ξανά το σχολείο για τα παιδιά των προσφύγων. Θυμάσαι – σου είχα γράψει για αυτό το σχολείο όπου έχουν φέρει αγόρια και κορίτσια από διάφορα μέρη της Ευρώπης. Αυτά τα παιδιά δεν είχαν σπίτια ούτε φαΐ να φάνε. Οι άσπλαχνοι Ναζί είχαν βομβαρδίσει τις πόλεις τους και τα παιδιά δεν είχαν πού να πάνε. Ξέρω ότι θα ήθελες να βοηθήσεις αυτά τα παιδιά, γι’ αυτό πήγα να τα δω και να τους δώσω χυμούς, σοκολάτες, μπισκότα και τσίχλες. Αυτό τα έκανε πολύ χαρούμενα. Βλέποντάς τα έτσι χαρούμενα ο νους μου πήγε σ’ εσένα. Να ευγνωμονείς τον Θεό, Χένρι, που ζεις στην Αμερική. Μπορείς να δείχνεις την ευγνωμοσύνη σου βοηθώντας την Αμερική να μείνει ελεύθερη – φροντίζοντας να έχουν όλοι ελευθερία. Όταν τελειώσει αυτός ο πόλεμος – και όταν μεγαλώσεις – θα έχεις πολλά να κάνεις και πρέπει να μάθεις πώς να τα κάνεις. Η δουλειά σου θα είναι να βοηθάς τους ανθρώπους όλου του κόσμου να ζουν ειρηνικά. Από σένα θα εξαρτάται να παίξεις τον ρόλο σου σωστά και να κρατήσεις τον πόλεμο μακριά. Χέν ρι, πρέπει πάντα να έχεις στο μυαλό σου ότι όλα μα όλα τα παιδιά – ο γιος ενός Ινδουιστή ή ένα κινεζάκι ή το παιδί ενός χωρικού από την Ουκρανία ή ένας νεαρός γεννημένος στη Βιρμανία ή ένα από τα παιδιά των κολίγων μας ή ένα Εβραιόπουλο κάποιου ευρωπαϊκού γκέτο – όλα πρέπει να είναι ελεύθερα και πρέπει να έχουν φαΐ. Πρέπει να είναι ελεύθερα να σκέφτονται, να μιλάνε και να κάνουν ό,τι θεωρούν 25
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
σωστό. Είναι βαριά δουλειά, γιε μου, αλλά ξέρω ότι μπορείς να βοηθήσεις και περιμένω από σένα να είσαι χρήσιμος. Δεν φαντάζεσαι τη χαρά και τον ενθουσιασμό μου όταν έμαθα ότι επισκέφτηκες τη γιαγιά και τον παππού στην Τσατανούγκα. Σίγουρα τους χάρισες ένα πολύ ευτυχισμένο Πάσχα. Η μαμά σου σε ανατρέφει με εξαιρετικό τρόπο. Και μια που το ʼφερε η κουβέντα, γιε μου, πες μου, φροντίζεις τη μητέρα σου; Το ξέρεις ότι κι οι δυο πιστεύουμε ότι είναι υπέροχη – η καλύτερη μαμά του κόσμου – και τώρα που εγώ λείπω μακριά, πρέπει εσύ να την προσέχεις. Να φροντίζεις να είναι ευτυχισμένη – και να μη νιώθει μοναξιά. Να της λες πού και πού ότι την αγαπάς – και να της πεις ότι ο μπαμπάς σου την αγαπάει πάρα πολύ. Σου στέλνω μερικές φωτογραφίες. Είναι για τον μοναδικό μου γιο από τον μοναδικό του μπαμπά. Κάνε μια μεγάλη αγκαλιά και δώσε ένα μεγάλο φιλί στη μαμά από μένα. Δώσε και στη γιαγιά ένα φιλί από μένα και σ’ εσένα στέλνω όλη μου την αγάπη. Ο μπαμπάς σου
26
5. ΘΑ ΤΟΥΣ ΑΠΩΘΗΣΩ Βασιλιάς Μπεχανζίν προς Αλφρέ-Αμεντέ Ντοντς 1892
Το 1889, ο εικοσιπεντάχρονος Μπεχανζίν διαδέχτηκε τον πατέρα του στον θρόνο της Δαχομέης, ενός βασιλείου της Δυτικής Αφρικής διάσημο για τις Αμαζόνες του, που ήταν φόβος και τρόμος της περιοχής – ένα επίλεκτο στρατιωτικό σώμα αποτελούμενο από πέντε χιλιάδες γυναίκες, το οποίο συστάθηκε στα τέλη του 1600. Οι Αμαζόνες πολέμησαν στον Δεύτερο Φραγκο-Δαχομαϊκό Πόλεμο του 1892, μία σύρραξη που κατέληξε στην παράδοση του Μπεχανζίν. Η Δαχομέη έγινε γαλλική αποικία και οι Αμαζόνες βρέθηκαν υπό γαλλική κυριαρχία. Τα προβλήματα ξεκίνησαν όταν το 1890 ο Μπεχανζίν αρνήθηκε να τιμήσει τη συνθήκη που είχε υπογράψει πριν από χρόνια ο πατέρας του· δύο χρόνια αργότερα κι ενώ οι εντάσεις κορυφώνονταν, έλαβε μήνυμα από τον διοικητή των γαλλικών δυνάμεων Αλφρέ-Αμεντέ Ντοντς, με το οποίο του ζητούσε να παραδοθεί. Η παρακάτω επιστολή ήταν η προκλητική απάντηση του Μπεχανζίν. Ο Ντοντς δεν είχε άλλη επιλογή από την κήρυξη πολέμου και οι γαλλικές δυνάμεις δεν είχαν πολλά να φοβηθούν από τις Αμαζόνες.
27
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Γαλλία επιθυμεί πόλεμο. Πείτε της ότι είμαι πιο δυνατός και πιο θαρραλέος από τον πατέρα μου. Δεν έκανα ποτέ μου τίποτα στη Γαλλία που να την κάνει να θέλει πόλεμο με μένα. Δεν έχω πάει ποτέ μου στη Γαλλία για να πάρω τις γυναίκες και τις κόρες των Γάλλων. Αν επιθυμούν να πάρουν την ακτογραμμή, τότε θα κόψω όλους τους φοίνικες. Θα τους δηλητηριάσω. Αν δεν έχουν τι να φάνε, ας πάνε αλλού. Όλα τα άλλα έθνη, οι Γερμανοί, οι Άγγλοι, οι Πορτογάλοι, μπορούν να έρθουν στο βασίλειό μου. Αλλά τους Γάλλους, θα τους απωθήσω. Είμαι φίλος των λευκών· πρόθυμος να τους υποδεχτώ αν θελήσουν να έρθουν να με δουν, αλλά και απολύτως έτοιμος για πόλεμο αν αυτό επιθυμούν.
28
6. ΣΤΟΛΟΙ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΟΙ Μαρκ Τουέιν προς Νίκολα Τέσλα 1898
Τον Απρίλιο του 1898, κατά τη διάρκεια του Ισπανο-Κουβανικού Πολέμου, αμέσως μετά την καταβύθιση του αμερικανικού πολεμικού πλοίου Midway στο λιμάνι της Αβάνας, οι Ηνωμένες Πολιτείες επενέβησαν για να βοηθήσουν την Κούβα στον αγώνα της για ανεξαρτησία εναντίον της Ισπανίας, αρχίζοντας με αυτό τον τρόπο τον Ισπανο-Αμερικανικό Πόλεμο, μία τετράμηνη διένεξη που είχε ως αποτέλεσμα περισσότερα από χίλια θύματα. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, το Madison Square Garden της Νέας Υόρκης φιλοξένησε την Ηλεκτρική Έκθεση, μία εκδήλωση κατά την οποία τα λαμπρότερα μυαλά του κλάδου έριξαν τα φώτα τους στο αχανές αμφιθέατρο, παρουσιάζοντας υπερήφανα τις τελευταίες τους εφευρέσεις. Ένα από τα μυαλά αυτά ανήκε στον «Πατέρα του Ηλεκτρισμού» Νίκολα Τέσλα, ο οποίος προκάλεσε μεγάλη σύγχυση στο συγκεντρωμένο πλήθος όταν αποκάλυψε ένα σκάφος τεσσάρων ποδιών που κινούνταν φαινομενικά από μόνο του εντός μιας λίμνης, ενώ στην πραγματικότητα το πιλοτάριζε ο ίδιος ο Τέσλα από απόσταση. Τα νέα αυτού του πρωτοποριακού τηλεκατευθυνόμενου οχήματος εξαπλώθηκαν ταχύτατα, με πολλούς να υπολογίζουν τις στρατιωτικές εφαρμογές του, και αργότερα τον ίδιο χρόνο, με αναγνωρισμένο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας των ΗΠΑ (US613809A: «Μέθοδος και συσκευή για τον έλεγχο 29
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
του μηχανισμού της κίνησης πλοίων ή οχημάτων»), ο Τέσλα παρουσίασε την τεχνολογία του σε έναν άναυδο δημοσιογράφο από τη New York Herald, ο οποίος την έκανε πρωτοσέλιδο με τίτλο: Ο ΤΕΣΛΑ ΑΝΑΓΓΕΛΛΕΙ ΟΤΙ ΘΑ ΚΑΤΑΡΓΗΣΕΙ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ. Ακολούθησαν διπλώματα ευρεσιτεχνίας από όλο τον κόσμο, καθώς επίσης και μία επιστολή από τη Βιέννη με την οποία του προσφερόταν επιχειρηματική βοήθεια από τον φίλο του Μαρκ Τουέιν.
30
ΠΟΛΕΜΟΣ
HOTEL KRANTZ Βιέννη 17 Νοεμβρίου 1898 Αγαπητέ κύριε Τέσλα Έχεις αυστριακά και αγγλικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας για τον ολέθριο αυτό τρόμο που κάθεσαι και εφευρίσκεις; Και αν ναι, δεν τους βάζεις μια τιμή και να με εξουσιοδοτήσεις να τα πουλάω; Ξέρω υπουργούς κυβερνήσεων και των δύο αυτών χωρών και της Γερμανίας, επίσης· όπως και τον Γουλιέλμο Β'. Θα παραμείνω στην Ευρώπη για έναν ακόμα χρόνο. Εδώ στο ξενοδοχείο τις προάλλες όταν μερικοί ενδιαφερόμενοι ανέλυαν τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να πείσουν τα έθνη να ενωθούν με τον Τσάρο και να προχωρήσουν σε αφοπλισμό, εγώ τους συμβούλευσα να επιδιώξουν κάτι ασφαλέστερο από ένα ευπαθές χάρτινο συμβόλαιο – να καλέσουν τους μεγάλους εφευρέτες και να τους αναθέσουν να επινοήσουν κάτι, απέναντι στο οποίο στόλοι και στρατοί να είναι απροστάτευτοι, και κατ’ αυτόν τον τρόπο ο πόλεμος να είναι αδύνατος στο εξής. Δεν υποψιαζόμουν ότι είχες ήδη επιληφθεί του θέματος και ετοιμαζόσουν να οδηγήσεις τον πλανήτη σε ειρήνη διαρκείας και αφοπλισμό μέσω ενός πρακτικού και επιτακτικού τρόπου. Ξέρω ότι είσαι εξαιρετικά πολυάσχολος, αλλά θα ξεκλέψεις λίγο χρόνο να μου γράψεις δυο λόγια; Ειλικρινά Υμέτερος, Μαρκ Τουέιν 31
7. ΟΙ ΣΥΜΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΜΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΜΠΙΡΑ 1ος και 2ος αι. μ.Χ. Το 1973, αρχαιολόγοι που δούλευαν κοντά στο τείχος του Αδριανού στην Αγγλία, το βορειότερο σύνορο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ανακάλυψαν την πρώτη παρτίδα αυτών που σήμερα είναι γνωστοί ως οι δίσκοι της Βιντολάντα: εκατοντάδες λεπτές ράβδοι από ξύλο, πάνω στις οποίες σύντομες αλλά ανεκτίμητες ιστορικά επιστολές ήταν γραμμένες με μελάνι στα τέλη του 1ου μ.Χ. αιώνα. Εξακολουθούν μέχρι σήμερα να ανασκάπτονται στο ρωμαϊκό οχυρό της πόλης Βιντολάντα τέτοιες επιστολές, πολλές από τις οποίες αναφέρονται στη ζωή των στρατιωτών που πολεμούσαν εκείνη την ταραγμένη περίοδο· στιγμιότυπα της στρατιωτικής ζωής 2.000 χρόνια πριν, πολύ παλιά, αλλά, στην πραγματικότητα, όχι πολύ διαφορετικά από σήμερα.
32
ΠΟΛΕΜΟΣ
Οι Βρετανοί είναι απροστάτευτοι από πανοπλία. Υπάρχουν πολλοί ιππείς. Το ιππικό δεν χρησιμοποιεί ξίφη. Οι θλιβεροί Βρετανοί δεν ιππεύουν καν προκειμένου να εξαπολύσουν ακόντια. Να μου στείλεις... ζευγάρια κάλτσες από τη Σάτουα, δύο ζευγάρια σανδάλια και δύο εσώρουχα... δύο ζευγάρια σανδάλια... Χαιρετισμούς...ντες, Ελπίς, Ιου..., ...ενους, Τέτρικους και σε όλους τους ομοτράπεζους με τους οποίους προσεύχομαι να ζεις με τη μεγαλύτερη καλοτυχία.
Ο Μάσκουλους τον βασιλιά του Σεριάλις χαιρετά. Σε παρακαλώ, άρχοντά μου, δώσε μου οδηγίες για αυτό που θέλεις να κάνουμε αύριο. Πρέπει να επιστρέψουμε όλοι με το λάβαρο, ή μόνον οι μισοί από εμάς; ...πιο τυχεροί και να είναι καλοπροαίρετοι απέναντί μου. Οι συμπολεμιστές μου δεν έχουν μπίρα. Σε παρακαλώ κανόνισε να μας στείλουν λίγη.
33
8. ΠΟΣΟ ΜΕ ΠΟΝΑΝΕ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΓΡΑΦΩ Έλινορ Γουίμπις προς Γουίλιαμ Ρ. Στοκς 13 Φεβρουαρίου 1984
Ο Αμερικανός λοχίας Γουίλιαμ Ριντ Στοκς σκοτώθηκε στο Βιετνάμ το 1969, όταν συνετρίβη το ελικόπτερο στο οποίο επέβαινε. Ήταν 21 ετών. Στο μνημείο των βετεράνων του Βιετνάμ στην Ουάσιγκτον το όνομά του υπάρχει χαραγμένο στον γρανίτη της πλάκας υπ’ αριθ. 32, μόνιμη υπενθύμιση της υπηρεσίας του και της ζωής που έχασε τόσο νωρίς. Για πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του, στην ίδια πλάκα αφήνονταν πολλές επιστολές που απευθύνονταν στον Μπίλι, γραμμένες από τη μητέρα του και τοποθετημένες κάτω από το όνομά του. Ακολουθεί μία από αυτές.
34
ΠΟΛΕΜΟΣ
Αγαπημένε μου Μπιλ Σήμερα είναι 13 Φεβρουαρίου 1984. Ήρθα ξανά σ’ αυτόν τον μαύρο τοίχο να κοιτάξω και να αγγίξω το όνομά σου και καθώς το κάνω αναρωτιέμαι αν ποτέ κανένας επισκέπτης παρατηρεί ότι δίπλα στο όνομά σου, πάνω σ’ αυτόν τον μαύρο τοίχο, βρίσκεται κι η καρδιά της μάνας σου. Μια καρδιά που έσπασε πριν από 15 χρόνια ακριβώς, σαν σήμερα, όταν έχασες τη ζωή σου στο Βιετνάμ. Κοιτάζω τ’ όνομά σου, Γουίλιαμ Ρ. Στοκς, και σκέφτομαι πόσες πολλές, πολλές φορές αναρωτιόμουν πόσο πολύ θα σου έλειπε η πατρίδα και πόσο τρομαγμένος θα ήσουν στην παράξενη εκείνη χώρα που τη λένε Βιετνάμ. Κι αναρωτιόμουν αν και πώς μπορεί να σε είχε αλλάξει, εσένα που ήσουν το πιο ανέμελο παιδί στον κόσμο, που δεν ήσουνα ποτέ στενοχωρημένος, ποτέ θλιμμένος. Μέχρι να κλείσω τα μάτια μου παντοτινά, θα σε βλέπω να μου γελάς, όπως μου γελούσες ακόμα κι όταν ήμουν έξαλλη μ’ εσένα, μέχρι που χωρίς να το καταλάβω γελούσα κι εγώ μαζί σου. Όμως την Πρωτοχρονιά που μας πέρασε, πήρα την απάντησή μου μιλώντας στο τηλέφωνο με έναν φίλο σου από το Μίσιγκαν, που πέρασες μαζί του τα τελευταία σου Χριστούγεννα και τους τέσσερις τελευταίους μήνες της ζωής σου. Ο Τζιμ μου είπε πώς πέθανες, μιας κι ήταν εκεί και είδε το ελικόπτερο να πέφτει. Μου είπε πως είχατε ήδη συμπληρώσει τις ώρες πτήσης και πως δεν ήσασταν προγραμματισμένοι να πετάξετε ξανά εκείνη την ημέρα. Πως ο πιλότος που ήταν στο πρόγραμμα δεν ήταν σε θέση να πετάξει και είχε αντικατασταθεί από κάποιον με λιγότερη εμπειρία. Πως δεν 35
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
γνώριζαν την ακριβή αιτία της συντριβής. Πως είτε χτυπήθηκε από εχθρικά πυρά, είτε προσέκρουσε σε κάποιον πυλώνα ή κάτι άλλο, απροσδιόριστο. Πως οι έλικες πέρασαν μέσα στο ελικόπτερο και σε τραυμάτισαν. Πως έζησες για μισή ώρα, αλλά ήσουν αναίσθητος και έτσι δεν υπέφερες. Μου είπε πως ήταν δουλειά σας να είστε εύκολοι στόχοι. Σας έστελναν πρώτους για να προσελκύσετε τον εχθρό σε ανοικτό έδαφος κι ύστερα έστελναν το βαρύ πυροβολικό και τα αεροπλάνα να αναλάβουν. Εντωμεταξύ, ο θάνατος έβρισκε τόσο πολλούς από εσάς... Μου είπε πώς, ύστερα από λίγο καιρό εκεί πέρα, αντί να τρέμουν οι στρατιώτες από φόβο και δειλία, έτρεμαν όσοι είχαν να κάνουν μαζί τους από τη μοχθηρία που αντίκριζαν σ’ αυτούς. Κάθε μέρα που περνούσε οι άντρες γίνονταν όλο και πιο μοχθηροί. Όλοι εκτός από εσένα, Μπιλ. Είπε πως εσύ παρέμεινες το χαρωπό και ξέγνοιαστο παιδί που ήσουν και όταν πρωτοπαρουσιάστηκες στο Βιετνάμ. Πως με τον ζεστό και φιλικό χαρακτήρα σου τραβούσες τους άλλους κοντά σου. Πως ο λοχίας σας σου έδωσε το παρατσούκλι Σπάνκι* και σύντομα η ομάδα σου, μαζί κι ο Τζιμ, ήσασταν γνωστοί ως «συμμορία του Σπάνκι». Πως όταν πέθανες, η ζωή όλων έγινε πολύ δύσκολη γιατί ήσουν η ηθική τους υποστήριξη. Και είπε πως εσύ απ’ όλους εκεί, ειδικά εσύ, δεν έπρεπε να πεθάνεις. Αχ, Θεέ μου, πόσο με πονάνε αυτά που γράφω. Πρέπει, όμως, να τα αντιμετωπίσω προκειμένου να τα ξεπεράσω. Είμαι σίγουρη ότι ο Τζιμ, μετά την κουβέντα μας, τα ξανάζησε όλα αυτά και πόνεσε πολύ. Προτού κλείσουμε το τηλέφωνο, είπα στον Τζιμ ότι τον αγαπάω. Τον αγαπάω επειδή ήταν 36
ΠΟΛΕΜΟΣ
τόσο καλός σου φίλος και επειδή ήταν κοντά σου τη στιγμή του θανάτου σου. Πόσο τυχερός ήσουν να έχεις τέτοιο φίλο και πόσο τυχερός ήταν να σε έχει κι αυτός. Αργότερα την ίδια μέρα, μου τηλεφώνησε μια μητέρα από το Μπίλινγκς της Μοντάνα. Είχε χάσει την κόρη της, το μοναχοπαίδι της, πριν από ένα χρόνο. Είχε ανάγκη να μιλήσει σε κάποιον, γιατί κανένας δεν της επέτρεπε να μιλάει για την τραγωδία της. Είπε ότι με είχε δει στην τηλεόραση την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, αφού το χριστουγεννιάτικο γράμμα που σου είχα γράψει και το είχα αφήσει όπως πάντα εδώ είχε τραβήξει την προσοχή των εφημερίδων και της τηλεόρασης. Μου είπε ότι με σκεφτόταν όλη μέρα κι ότι απλώς έπρεπε να μου μιλήσει. Μου είπε τον πόνο της κι έδειχνε να χρειάζεται τη βοήθειά μου να τον διαχειριστεί. Έκλαψα μαζί μ’ αυτή τη χαροκαμένη μάνα και, αφού έκλεισα το τηλέφωνο, έσκυψα το κεφάλι και έκλαψα πικρά για αυτήν. Για μία μάνα που μου τηλεφωνούσε να τη βοηθήσω στον πόνο της για τον χαμό ενός παιδιού, της μοναχοκόρης της. Και καθώς έκλαιγα σκεφτόμουν, πώς μπορώ εγώ να βοηθήσω κάποια που πονά όταν δεν έχω ακόμα η ίδια διαχειριστεί τον δικό μου πόνο; Μου λένε ότι τα γράμματα που σου γράφω κι αφήνω εδώ σ’ αυτό το μνημείο πεσόντων αφυπνίζουν τους άλλους, τους υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ακόμα, ύστερα από όλα αυτά τα χρόνια, πολύς πόνος από τον πόλεμο του Βιετνάμ. Εγώ ξέρω ένα πράγμα. Προτιμώ χίλιες φορές που σε είχα για εικοσιένα χρόνια και που έχω όλον αυτό τον πόνο που σε έχασα, παρά να μη σε είχα ποτέ. Μαμά 37
* Spanky ήταν το όνομα ενός δαιμόνιου πιτσιρικά, ήρωα της παλιάς τηλεοπτικής σειράς «Η συμμορία μας» (Our Gang ή The Little Rascals).
38
9. ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ ΣΑΣ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ Γυναίκες της Αγγλίας προς τις γυναίκες της Γερμανίας και της Αυστρίας Χριστούγεννα 1914
Γεννημένη στην Κορνουάλη το 1860, η ακτιβίστρια Έμιλι Χομπχάους εμφανίστηκε στο προσκήνιο με την αλλαγή του αιώνα ταξιδεύοντας στη Νότια Αφρική, ενώ μαινόταν ο δεύτερος πόλεμος των Μπόερς, και ξεσηκώνοντας τη βρετανική κοινή γνώμη για τα δεινά των αμέτρητων γυναικόπαιδων που κρατούνταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης εκεί. Η εκστρατεία της στο μέτωπο αυτό για την ενημέρωση του κοινού και τη συγκέντρωση πόρων ήταν γενναία και ακαταπόνητη. Χρόνια μετά, με την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, επαναδραστηριοποιήθηκε εξίσου δυναμικά και στο τέλος του 1914, σε μία προσπάθεια να προωθήσει ένα ειρηνευτικό σχέδιο, η Χομπχάους έγραψε αυτή την ανοιχτή επιστολή προς τις γυναίκες της Γερμανίας και της Αυστρίας, την οποία συνυπέγραψαν εκατό ακόμα Βρετανίδες σουφραζέτες. Δημοσιεύτηκε στις σελίδες ενός περιοδικού που εξέδιδε η Διεθνής Γυναικεία Συμμαχία Σουφραζετών. Τρεις μήνες αργότερα, στο ίδιο περιοδικό, δημοσιεύτηκε μία απαντητική επιστολή, την οποία συνυπέγραφαν εκατόν πενήντα πέντε φεμινίστριες από τη Γερμανία και την Αυστρία.
39
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ Αδελφές Κάποιες από εμάς επιθυμούν να σας στείλουν δυο λόγια αυτά τα θλιβερά Χριστούγεννα, αν και αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσω του Τύπου. Το μήνυμα των Χριστουγέννων εν καιρώ πολέμου μοιάζει να χλευάζει τον κόσμο, όμως όσες από εμάς εύχονταν και εξακολουθούν να εύχονται την ειρήνη, σίγουρα μπορούν να προσφέρουν ειλικρινείς χαιρετισμούς σε όσες από εσάς αισθάνονται όπως εμείς. Ας μην ξεχνάμε πως μας ενώνει η ίδια αγωνία, πως μοιραζόμαστε τις ίδιες πίκρες και τους ίδιους πόνους. Δέσμιες όλες μας της ίδιας φριχτής συγκυρίας, τι μπορούμε να κάνουμε; Ριγμένες στην αγριεμένη θάλασσα των ανθρώπινων συγκρούσεων, το μόνο που μας μένει είναι να προσδεθούμε στις γαλήνιες εκείνες ακτές όπου δεσπόζουν, σαν βράχοι, οι αιώνιες αλήθειες – Αγάπη, Ειρήνη, Αδελφοσύνη. Προσευχόμαστε να πιστέψετε πως, ό,τι κι αν γίνει, εμείς δεν χάνουμε την πίστη μας στην Ειρήνη και την Καλή Θέληση μεταξύ των εθνών· ενώ βρισκόμαστε σε εχθρικά στρατόπεδα, μόνο και μόνο υπακούοντας τις εντολές των ηγετών μας, εμείς στην πραγματικότητα οφείλουμε να υπακούσουμε μόνο στον ανώτερο νόμο που επιτάσσει να ζούμε ειρηνικά με όλους τους ανθρώπους. Οι καρδιές μας σπάνε σε χίλια κομμάτια από τη σκληρότητα της μοίρας που οδηγεί τους γιους μας στη μεταξύ τους 40