Πρώτο Μέρος: Προσδιορίζοντας τους φόβους σας
DON MANN - KRAIG BECKER
Τον Οκτώβριο του 1983 ξέσπασε διαμάχη ανάμεσα σε δύο φράξιες του Λαϊκού Επαναστατικού Στρατού (People’s Revolutionary Army/ PRA) στο μικροσκοπικό νησιωτικό κράτος της Γρενάδας. Ο PRA κυριαρχούσε στη χώρα για περισσότερο από μία τετραετία, αλλά σε αυτό το διάστημα είχαν προκύψει διαφωνίες στους κόλπους του κόμματος για το ποιος είχε τα κατάλληλα προσόντα να κυβερνήσει προκειμένου να προοδεύσει η χώρα. Τελικά, οι διαφωνίες αυτές οδήγησαν σε βίαιες συγκρούσεις με αποτέλεσμα δεκάδες θανάτους, συμπεριλαμβανομένης της τελετουργικής εκτέλεσης του πρώην ηγέτη του κόμματος και επτά στενών συνεργατών του. Η κλιμάκωση της αναταραχής συνεχίστηκε και οι δρόμοι της χώρας της Καραϊβικής έγιναν πεδίο μάχης καθώς τα μέλη του PRA πολεμούσαν μεταξύ τους. Η κατάσταση πήγαινε από το κακό στο χειρότερο και αθώοι άμαχοι βρέθηκαν ανάμεσα στα διασταυρούμενα πυρά. Αυτό που είχε ξεκινήσει ως εσωτερική διαμάχη στους κόλπους του κυρίαρχου πολιτικού κόμματος εξελίχθηκε γρήγορα σε μια επικίνδυνη κατάσταση, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή εκατοντάδων ανθρώπων. Ανάμεσα σε αυτούς που ζούσαν εκείνη την εποχή στο νησί ήταν και 600 Αμερικανοί φοιτητές της ιατρικής, οι οποίοι σπούδαζαν στο Πανεπιστήμιο του Σεντ Τζορτζ. Καθώς η Γρενάδα κατρακυλούσε στο χάος, οι φόβοι για το πού βρίσκονταν και αν ήταν ασφαλείς οι συγκεκριμένοι φοιτητές άρχισαν να αυξάνονται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η κρίση των Ομήρων του Ιράν το 1980 ήταν ακόμα πρόσφατη στη μνήμη πολλών Αμερικανών και τελικά ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν (Ronald Reagan) εξουσιοδότησε την ανάληψη στρατιωτικής δράσης στην Καραϊβική. Στόχος ήταν το τέλος των συγκρούσεων και η ασφάλεια των φοιτητών και των οικογενειών τους. Στις 25 Οκτωβρίου, ο στρατός των ΗΠΑ εξαπέλυσε την Επιχείρηση «Urgent Fury», χρησιμοποιώντας δυνάμεις του στρατού, του ναυτικού, της αεροπορίας και των πεζοναυτών. Το σχέδιο 8
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
προέβλεπε μια πολύπλευρη επίθεση εναντίον του νησιού, την κατατρόπωση των τοπικών δυνάμεων το συντομότερο δυνατόν και, στην πορεία, την κατάληψη στρατηγικών στόχων. Όπως ήταν φυσικό, οι Navy SEAL* ανέλαβαν να φέρουν σε πέρας μερικούς από τους πιο δύσκολους και επικίνδυνους στόχους ολόκληρης της αποστολής. Πριν από την έναρξη της στρατιωτικής δράσης, μέλη της Ομάδας Έξι (Team Six) των SEAL έλαβαν διαταγή να πραγματοποιήσουν αναγνώριση σε μια παραλία στρατηγικής σημασίας, η οποία θα διαδραμάτιζε καθοριστικό ρόλο στην εισβολή. Η πρώτη από αυτές τις αναγνωριστικές αποστολές κατέληξε σε τραγωδία όταν πνίγηκαν τέσσερα μέλη της ομάδας, που έπεσαν με αλεξίπτωτο στη θάλασσα. Μια δεύτερη προσπάθεια αναγνώρισης του νησιού επίσης ακυρώθηκε εξαιτίας δυσμενών καιρικών συνθηκών. Αυτό τελικά σήμαινε ότι οι δυνάμεις των ΗΠΑ θα πήγαιναν στα τυφλά, χωρίς να έχουν πραγματική αντίληψη για την αντίσταση που ενδεχομένως θα αντιμετώπιζαν. Όταν τελικά έφτασε η στιγμή για την έναρξη της Επιχείρησης «Urgent Fury», οι αλεξιπτωτιστές καταδρομείς προσγειώθηκαν στο νησί. Η αποστολή των στρατιωτικών δυνάμεων ήταν να κυριεύσουν τα δύο αεροδρόμια της Γρενάδας και την πανεπιστημιούπολη όπου στεγάζονταν οι Αμερικανοί φοιτητές. Ενώ όμως επεξεργάζονταν τα σχέδια για την εκτέλεση εκείνων των αντικειμενικών στόχων, οι Navy SEAL ανέλαβαν δύο πολύ σημαντικές αποστολές, οι οποίες ανταποκρίνονταν απολύτως στην ειδική τους εκπαίδευση και τις ικανότητές τους. Οι δύο αποστολές που ανατέθηκαν στους SEAL περιελάμβαναν την προστασία και την απομάκρυνση του γενικού κυβερνήτη της Γρενάδας Πολ Σκουν (Paul Scoon) και την κατάληψη του πύργου των * ΣτΜ: Όπως ονομάζονται οι ειδικές δυνάμεις καταδρομών του αμερικανικού Ναυτικού. 9
DON MANN - KRAIG BECKER
ραδιοεπικοινωνιών στο νησί. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, οι SEAL χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και ξεκίνησαν για την αποστολή που τους είχε ανατεθεί. Όπως οι συνάδελφοί τους στον Στρατό, προτού οι SEAL προχωρήσουν στις αντίστοιχες αποστολές τους διέθεταν ελάχιστες πληροφορίες γι’ αυτές. Ασφαλώς, ήξεραν τις τοποθεσίες της κατοικίας του γενικού κυβερνήτη και του πύργου των ραδιοεπικοινωνιών, αλλά δεν ήταν βέβαιοι για το μέγεθος της εχθρικής δύναμης που θα αντιμετώπιζαν ούτε για το πόση δύναμη πυρός διέθετε ο αντίπαλος. Είχαν όμως λάβει τις διαταγές τους – και ως συνήθως ήταν αποφασισμένοι να φέρουν σε πέρας τις αποστολές που τους είχαν ανατεθεί. Η πρώτη αποστολή ήταν η κατάληψη του πύργου τον οποίο χρησιμοποιούσε ο Λαϊκός Επαναστατικός Στρατός για να μεταδίδει στον λαό της Γρενάδας την αριστερή προπαγάνδα του. Το σχέδιο των SEAL ήταν να αναλάβουν τον έλεγχο του πύργου και να τον μετατρέψουν σε χρήσιμο εργαλείο ψυχολογικού πολέμου. Σε περίπτωση που διαπίστωναν ότι αυτό ήταν ανέφικτο, ο δευτερεύων στόχος τους ήταν να καταστρέψουν την κεραία. Η αποστολή άρχισε με ένα ελικόπτερο Blackhawk που μετέφερε μέλη της Ομάδας Έξι των SEAL στον ραδιοφωνικό σταθμό, τον οποίο κατέλαβαν γρήγορα και χωρίς να συναντήσουν αντίσταση. Σύντομα όμως οι δυνάμεις του εχθρού αντιλήφθηκαν την παρουσία των SEAL και εξαπέλυσαν αντεπίθεση στον σταθμό, χρησιμοποιώντας τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και βαριά οπλισμένους στρατιώτες. Οι SEAL ήταν ανεπαρκώς εφοδιασμένοι απέναντι σε μια τέτοια δύναμη πυρός, αλλά ήξεραν ότι έπρεπε να ολοκληρώσουν πάση θυσία την αποστολή τους και να εκκενώσουν την περιοχή το συντομότερο δυνατόν. Η ομάδα κατέστρεψε τον αναμεταδότη και υποχώρησε γρήγορα κόβοντας δρόμο μέσα από έναν κοντινό 10
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
φράχτη κάτω από βαρέα πυρά. Τελικά ξεγλίστρησαν από τις δυνάμεις του PRA διαφεύγοντας στον ωκεανό και, σαν πραγματικοί βατραχάνθρωποι, κολύμπησαν μέχρι τα πλοία των ΗΠΑ που περίμεναν λίγο πιο έξω από την ακτή. Στο μεταξύ, η μονάδα των SEAL που είχε αναλάβει την προστασία του Πολ Σκουν είχε καταλάβει το μέγαρο του γενικού κυβερνήτη χωρίς καμία αντίσταση. Η ομάδα κατέβηκε με σχοινί από ένα ελικόπτερο του Στρατού και σύντομα βρέθηκε μέσα στο κτήριο, ασφαλίζοντας τον στόχο της μέσα σε λίγα λεπτά. Όπως όμως οι συμπατριώτες τους στον πύργο των ραδιοεπικοινωνιών, σύντομα βρέθηκαν κάτω από τα βαρέα πυρά μιας λυσσαλέας αντεπίθεσης. Πριν προλάβουν να αντιδράσουν, εχθρικά τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού κατέλαβαν στρατηγικές θέσεις, παγιδεύοντας τους SEAL στο εσωτερικό. Για να γίνουν ακόμα χειρότερα τα πράγματα, στη βιασύνη τους να φτάσουν στο πεδίο της μάχης, οι SEAL είχαν ξεχάσει άθελά τους το σύστημα ραδιοεπικοινωνιών. Οι μπαταρίες των ασυρμάτων τους είχαν αρχίσει να εξαντλούνται κι έτσι δεν είχαν τρόπο να καλέσουν βοήθεια. Έπειτα από γρήγορη σκέψη, ένας από τους SEAL χρησιμοποίησε το οικιακό τηλέφωνο του γενικού κυβερνήτη για να καλέσει τον κεντρικό σταθμό διοίκησης και πολύ σύντομα η ομάδα έλαβε την αναγκαία αεροπορική υποστήριξη από πολεμικά αεροσκάφη AC-130 και ελικόπτερα Cobra ΑΗ-1. Ωστόσο, παρ’ όλες εκείνες τις αεροπορικές επιθέσεις, οι στρατιώτες της Γρενάδας κράτησαν τις θέσεις τους και πολιόρκησαν το κτήριο για περισσότερες από είκοσι τέσσερις ώρες. Σε αυτό το διάστημα, οι είκοσι δύο SEAL που είχαν αναλάβει την αποστολή αναγκάστηκαν να παραμείνουν στις θέσεις τους, περιμένοντας να φτάσει βοήθεια. Έτσι πέρασε μια ατέλειωτη νύχτα γεμάτη ένταση με ανταλλαγή βαρέων πυρών και από τις δυο πλευρές. Τελικά όμως, δυνάμεις των ΗΠΑ πλησίασαν στο κτήριο, νίκησαν τις εχθρικές δυνάμεις απ’ έξω και απεγκλώβισαν τους Navy SEAL και τον γενικό κυβερνήτη Σκουν. 11
DON MANN - KRAIG BECKER
Συνολικά η Επιχείρηση «Urgent Fury» διήρκεσε τρεις μέρες και μέσα σε εκείνο το διάστημα οι δυνάμεις των ΗΠΑ εξόντωσαν τις αριστερές δυνάμεις που ήλεγχαν τη Γρενάδα, αλλά και έναν επιτελικό πυρήνα Κουβανών στρατιωτών και συμβούλων που είχε τη βάση του εκεί. Τελικά, όλοι οι Αμερικανοί φοιτητές της ιατρικής βρέθηκαν και διασώθηκαν, ενώ η ανατροπή του PRA οδήγησε τελικά στην εγκαθίδρυση μιας δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης.
12
«Γενναίος δεν είναι αυτός που δεν αισθάνεται φόβο, αλλά εκείνος που νικάει τον φόβο του» – Νέλσον Μαντέλα
DON MANN - KRAIG BECKER
Η εισβολή στη Γρενάδα περιέλαβε όλους τους κλάδους του στρατού των ΗΠΑ, αλλά οι Navy SEAL χρησίμευσαν εξαρχής ως η αιχμή του δόρατος. Οι επίλεκτοι πολεμιστές κλήθηκαν να διενεργήσουν αρχικές αναγνωριστικές αποστολές για να προσδιορίσουν τη δύναμη και τις θέσεις του εχθρικού στρατού. Αργότερα τους ανατέθηκαν οι πιο απαιτητικοί και οι πιο επικίνδυνοι αντικειμενικοί στόχοι από οποιαδήποτε άλλη αμερικανική μονάδα. Όπως όμως συμβαίνει με κάθε στρατιωτική επιχείρηση μεγάλης κλίμακας, η κατάσταση δεν εξελίχθηκε ακριβώς σύμφωνα με το σχέδιο. Παρ’ όλ’ αυτά, χάρη στην άριστη εκπαίδευσή τους και το υψηλό επίπεδο επαγγελματισμού τους, οι SEAL που συμμετείχαν στην Επιχείρηση «Urgent Fury» κατάφεραν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και να φέρουν σε πέρας τις αποστολές που τους είχαν ανατεθεί. Ακόμα και όταν οι βαριά οπλισμένες εχθρικές δυνάμεις περικύκλωναν τις θέσεις τους, οι SEAL παρέμειναν πειθαρχημένοι και αποφασισμένοι, πετυχαίνοντας τους αντικειμενικούς στόχους τους παρά τις αναπάντεχες προκλήσεις. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι SEAL δεν βίωσαν στιγμές αβεβαιότητας και φόβου. Τα μέλη της Ομάδας Έξι, που είχε καταλάβει τον πύργο των ραδιοεπικοινωνιών, υστερούσαν πολύ σε όπλα και αριθμό, και αυτό θα έφτανε για να δώσει ακόμα και στους πιο έμπειρους και πιο εκπαιδευμένους πράκτορες έναν λόγο για να σταματήσουν. Όμως, χάρη στην εκπαίδευσή τους κατάφεραν να ελέγξουν τον φόβο τους και να τον διοχετεύσουν δημιουργικά προς την ολοκλήρωση της αποστολής τους. Αφού κατέστρεψαν την κεραία των επικοινωνιών, κατάφεραν να οργανώσουν τη διαφυγή τους και να ξεγλιστρήσουν στον ωκεανό, αφήνοντας πίσω τους διώκτες τους. Παρομοίως, οι SEAL που βρέθηκαν παγιδευμένοι μέσα στο μέγαρο του γενικού κυβερνήτη για περισσότερες από είκοσι τέσσερις ώρες επίσης αντιμετώπισαν στιγμές φόβου και αβεβαιότητας. Βρίσκονταν απέναντι σε συντριπτικά ανώτερες δυνάμεις, δεν είχαν τρόπο 14
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
επικοινωνίας με την κεντρική διοίκηση και δεν ήταν βέβαιοι αν θα στέλνονταν ενισχύσεις. Παρ’ όλ’ αυτά, κράτησαν κι εκείνοι τις θέσεις τους και δημιούργησαν μια κατάσταση αδιεξόδου για τους στρατιώτες του PRA, περιμένοντας υπομονετικά ενισχύσεις. Οι περισσότεροι θεωρούν λανθασμένα ότι οι Navy SEAL δεν βιώνουν φόβο. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, επειδή ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό, λογικό ανθρώπινο συναίσθημα που οι περισσότεροι από εμάς βιώνουμε σε διάφορες στιγμές σε όλη μας τη ζωή. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο εκλογικεύουμε και ελέγχουμε αυτό τον φόβο παίζει σημαντικό ρόλο στο πώς αντιδρούμε σε αυτόν. Σε ορισμένα άτομα ο φόβος μπορεί να προκαλεί τέτοια παράλυση που τους είναι αδύνατον να συγκεντρώσουν τις σκέψεις τους, ακόμα και να κουνηθούν. Σε άλλους, το ίδιο αίσθημα φόβου μπορεί να προκαλεί μια έκρηξη αδρεναλίνης που τους ωθεί να δράσουν, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι τα αποτελέσματα αυτής της δράσης είναι οπωσδήποτε θετικά. Είτε είστε Navy SEAL είτε πολίτης, η αναγνώριση και η παραδοχή των φόβων σας, καθώς και το να μάθετε να διατηρείτε την αυτοσυγκέντρωσή σας και τον έλεγχο, μπορεί να αποβούν σημαντικές δεξιότητες που πρέπει μάθετε στην εντέλεια. Εάν κατανοήσετε τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει ο φόβος σε προσωπικό επίπεδο, μπορείτε να εξετάσετε με ποιους τρόπους μπορείτε να τον διαχειριστείτε, να διοχετεύσετε τα συναισθήματά σας και ενδεχομένως να τον ξεπεράσετε ολότελα. Προτού προσδιορίσετε τους φόβους που έχετε στη ζωή σας, είναι σημαντικό να καταλάβετε τι ακριβώς είναι ο φόβος. Το λεξικό Merriam-Webster ορίζει τον φόβο ως ένα δυσάρεστο έντονο συναίσθημα, το οποίο νιώθουμε όταν πιστεύουμε ότι κάποιος (ή κάτι) είναι επικίνδυνος και ότι θα μπορούσε να μας προκαλέσει πόνο ή να μας βλάψει. Αυτό περιγράφει τα συναισθήματα που μπορεί να νιώσουμε όταν αντιμετωπίζουμε έναν ξένο αφού σκοτεινιάσει ή όταν συναντήσουμε ένα φίδι στο μονοπάτι καθώς περπατάμε. Αυτά τα 15
DON MANN - KRAIG BECKER
είδη φόβων όμως προκαλούνται από κάτι ενυπόστατο, ενώ πολλοί άλλοι από τους φόβους μας μπορεί να είναι πιο αφηρημένοι και να γίνονται πιο δύσκολα αντιληπτοί. Για παράδειγμα, ένας από τους πιο συνηθισμένους φόβους και σε άνδρες και σε γυναίκες είναι η ομιλία ενώπιον ακροατηρίου. Πολλοί ανατριχιάζουμε στην ιδέα ότι πρέπει να σηκωθούμε μπροστά σε μια ομάδα ανθρώπων και να πραγματοποιήσουμε μια ομιλία ή μια παρουσίαση. Αυτό μπορεί να προκαλέσει έντονα και ενστικτώδη συναισθήματα, κάνοντας τα χέρια μας να ιδρώνουν και την καρδιά μας να καλπάζει ανεξέλεγκτα, προκαλώντας ένα δυσάρεστο κενό στο στομάχι μας. Όμως, στη δημόσια ομιλία δεν υπάρχει κάποια πραγματική απειλή ή κίνδυνος, επομένως για ποιο λόγο αυτή η συγκεκριμένη δραστηριότητα μας προκαλεί αυτό το συναίσθημα; Οι μελέτες δείχνουν ότι άλλοι συνηθισμένοι φόβοι αφορούν καταστάσεις που βρίσκονται ανάμεσα στο πραγματικό και το απροσδιόριστο. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι φοβούνται, μεταξύ άλλων, τα ύψη, το σκοτάδι και το αεροπλάνο. Άλλοι πάλι φοβούνται τα έντομα, τις βελόνες και τους καρχαρίες. Μερικά από αυτά πράγματι συνιστούν απειλή για ενδεχόμενη σωματική βλάβη, ενώ άλλα δεν είναι καθόλου απειλητικά. Το σκοτάδι, για παράδειγμα, δεν είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο από μόνο του, αλλά μπορεί να καλύπτει κάτι που ενδεχομένως θα μπορούσε να βλάψει. Η υπερβολική φαντασία μπορεί να συμπληρώσει αυτομάτως τις λεπτομέρειες, υποκινώντας σκέψεις και συναισθήματα που ενισχύουν τον φόβο, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει λόγος για να φοβόμαστε. Συχνά οι φόβοι που αναγνωρίζουμε δεν είναι απαραιτήτως οι ίδιοι που αισθανόμαστε πραγματικά. Στην περίπτωση της δημόσιας ομιλίας, για παράδειγμα, δεν αισθανόμαστε φόβο επειδή θα σηκωθούμε μπροστά σε μια ομάδα ανθρώπων και θα τους μιλήσουμε για κάποιο θέμα. Απεναντίας, η αφετηρία του φόβου μας βρίσκεται σε κάτι άλλο. Μπορεί να αισθανόμαστε ανησυχία 16
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
ότι στο τέλος μπορεί να φανούμε ανόητοι ή όχι τόσο έξυπνοι όσο θα θέλαμε. Μπορεί να νιώθουμε αμηχανία όσον αφορά την εντύπωση που προκαλούμε ή να ανησυχούμε μήπως οι ακροατές μας βαρεθούν. Η ουσία είναι ότι καθόλου δεν φοβόμαστε την πράξη της δημόσιας ομιλίας καθαυτή· στην πραγματικότητα ανησυχούμε για τις ενδεχόμενες συνέπειες, για το τι θα μπορούσε να συμβεί ενώ στεκόμαστε μπροστά σε άλλους.
17
«Γενναιότητα δεν σημαίνει απουσία φόβου. Γενναιότητα σημαίνει να φοβάσαι αλλά να βρίσκεις τρόπο να το ξεπερνάς» – Μπέαρ Γκριλς (τηλεοπτικός παρουσιαστής)
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
Συχνά ο φόβος προκαλείται μόνο και μόνο στη σκέψη όλων των πιθανών πραγμάτων που μπορεί να μας συμβούν, έστω κι αν είναι μάλλον απίθανο να συμβούν πραγματικά. Για παράδειγμα, φοβόμαστε τα αεροπλάνα επειδή ο ψυχισμός μας πλημμυρίζει από εικόνες συντριβής αεροπλάνων. Παρομοίως, πολλοί φοβόμαστε τους καρχαρίες επειδή έχουμε παρακολουθήσει αμέτρητες φορές Τα σαγόνια του καρχαρία. Ο σκηνοθέτης Στίβεν Σπίλμπεργκ εκμεταλλεύτηκε την ένταση –για να μην αναφέρουμε την ηχητική επένδυση της ταινίας– προκειμένου να δημιουργήσει μια αίσθηση φόβου που κατάφερε να βγει από την οθόνη και να μείνει μαζί μας με έναν πολύ πραγματικό τρόπο. Η αλήθεια σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία είναι ότι το αεροπλάνο παραμένει ο ασφαλέστερος τρόπος ταξιδιού και στην πραγματικότητα ελάχιστοι άνθρωποι έχουν βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή τους επίθεση από καρχαρία. Δυστυχώς, σε ό,τι αφορά τους φόβους μας δεν πρυτανεύει πάντα η λογική. Παρόλο που μπορεί να διαβάσουμε ένα σωρό άρθρα και εκθέσεις που μας διαβεβαιώνουν ότι το αεροπορικό ταξίδι και το κολύμπι στον ωκεανό είναι εντελώς ακίνδυνα, το μυαλό μας δεν είναι εύκολο να πειστεί. Συνήθως, το πρώτο βήμα για να μάθουμε να διαχειριζόμαστε αυτούς τους φόβους είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε και να παραδεχόμαστε τα πράγματα που φοβόμαστε. Αν γίνουμε κύριοι όσων μας προκαλούν φόβο, παραδεχόμαστε ότι αυτοί οι φόβοι, λογικοί ή όχι, πράγματι υπάρχουν. Συχνά αυτό μπορεί να είναι πιο δύσκολο απ’ όσο μπορεί να περιμένουμε, εν μέρει εξαιτίας ενός άλλου φόβου – του φόβου μήπως φανούμε αδύναμοι. Συχνά ένας βαθύς, καταλυτικός φόβος μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε ευάλωτοι και αδύναμοι. Αντιστρόφως, η παραδοχή της ύπαρξης μερικών φόβων επίσης μπορεί να προκαλέσει παρόμοια συναισθήματα. Όταν παραδεχόμαστε ότι κάτι πλημμυρίζει την καρδιά μας με φόβο, συχνά αισθανόμαστε ότι δεν είμαστε αρκετά δυνατοί, ότι μας λείπει η αυτοπεποίθηση ή ότι δεν είμαστε τόσο 19
DON MANN - KRAIG BECKER
προικισμένοι όσο θα έπρεπε. Αυτό μπορεί να είναι δύσκολο να το ομολογήσουμε σε άλλους και ακόμα πιο δύσκολο να το ομολογήσουμε στον εαυτό μας. Η αλήθεια είναι ότι ο καθένας έχει τους φόβους του, ακόμα και οι Navy SEAL. Συγκεκριμένα, όλοι γεννιόμαστε με μερικούς ενστικτώδεις φόβους, που είναι ήδη παγιωμένοι. Οι δυνατοί θόρυβοι θα τρομάξουν ένα βρέφος και η υψοφοβία μπορεί να έχει εμφυτευθεί στους περισσότερους κατά τη στιγμή της γέννησης. Εκείνοι οι φόβοι είναι για να μας κρατούν ασφαλείς σε μικρή ηλικία, όταν ακόμα μαθαίνουμε τους κινδύνους του κόσμου γύρω μας. Αυτοί οι φυσιολογικοί φόβοι μάς παρέχουν την υγιή δόση προνοητικότητας που για ένα διάστημα κρατά υπό έλεγχο την έμφυτη περιέργειά μας. Οι περισσότεροι από τους άλλους φόβους που αναγνωρίζουμε μαθαίνονται ή αναπτύσσονται καθώς μεγαλώνουμε. Για παράδειγμα, η συνάντηση με ένα επιθετικό σκυλί σε μικρή ηλικία μπορεί να μας κάνει να αποφεύγουμε όλα τα σκυλιά καθώς μεγαλώνουμε. Ο φόβος για τους περιορισμένους χώρους (κλειστοφοβία) μπορεί να οφείλεται στο ότι κλειδωθήκαμε μέσα σε μια ντουλάπα όταν ήμασταν παιδί. Στην πραγματικότητα, αυτά τα είδη φοβίας είναι πιο συνηθισμένα απ’ όσο θα περιμέναμε – και εφόσον πηγάζουν απευθείας από πολύ αληθινά γεγονότα, συχνά είναι κατανοητά και προσιτά. Μπορεί κάπου-κάπου αυτά τα είδη φόβων να είναι τρομακτικά και να παραλύουν κυριολεκτικά κάποιον εξαιτίας της μοναδικής τους φύσης, αλλά συνήθως δεν μας εμποδίζουν να πετυχαίνουμε τους στόχους μας στη ζωή. Αν φοβάστε τα σκυλιά, απλώς αποφεύγετε την επαφή μαζί τους όταν μπορείτε. Αν πιστεύετε ότι οι μικροί χώροι είναι τρομακτικοί και αποπνικτικοί, συνήθως θα αποφεύγετε αυτό το είδος χώρων. Συνήθως αυτές οι φοβίες δεν έχουν κάποια επίπτωση στην καθημερινή μας ζωή και τελικά μαθαίνουμε να ζούμε με αυτές όσο καλύτερα μπορούμε. Μπορεί περιστασιακά να παρουσιάζονται εκεί που δεν το περιμένουμε, αλλά για τους περισσότερους από 20
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
εμάς δεν έχουν σημαντικές επιπτώσεις όταν έρθει η στιγμή να επιδιώξουμε τους μεγαλύτερους στόχους μας. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλοί άλλοι φόβοι που μπορεί να συναντήσουμε στον δρόμο μας προς την επιτυχία και την επίτευξη όλων όσων θέλουμε από τη ζωή μας. Αυτά τα είδη φόβων μπορεί να μας παραλύουν με τον δικό τους τρόπο, προκαλώντας άγχος, αναποφασιστικότητα και ένταση. Και, ακόμα χειρότερα, μπορεί να μην έχουμε καν συνείδηση αυτών των φόβων· και αυτό τούς κάνει ακόμα μεγαλύτερους ανασταλτικούς παράγοντες από εκείνους που έχουμε ήδη αναγνωρίσει και έχουμε μάθει να αποφεύγουμε. Ένας από τους πιο συνηθισμένους φόβους είναι ο φόβος της αποτυχίας. Πολλοί από εμάς έχουμε επαγγελματικούς και προσωπικούς στόχους, αλλά συχνά φτάνουμε σε σημείο να καταπνίγουμε τα όνειρά μας επειδή φοβόμαστε ότι δεν θα τα καταφέρουμε ποτέ. Η αποτυχία μάς φοβίζει σε βαθμό που ούτε καν προσπαθούμε να πετύχουμε αυτά που θέλουμε και προτιμάμε να μένουμε ασφαλείς στο οικείο περιβάλλον μας, εκεί όπου ποτέ δεν χρειάζεται να ρισκάρουμε για οτιδήποτε. Παίζοντας εκ του ασφαλούς, αποφεύγουμε το ενδεχόμενο της αποτυχίας και ταυτόχρονα διαγράφουμε την πιθανότητα της επιτυχίας. Ελάχιστα επαγγέλματα είναι τόσο ριψοκίνδυνα όσο αυτό των Navy SEAL. Οι άνθρωποι αυτοί λαμβάνουν μέρος σε μερικές από τις πιο επικίνδυνες και πιο δύσκολες στρατιωτικές επιχειρήσεις που μπορεί να φανταστεί κανείς και πολύ συχνά η αποτυχία δεν είναι επιλογή. Αυτό σημαίνει ότι ένας SEAL εκπαιδεύεται σκληρότερα, σχεδιάζει και προετοιμάζει με μεγαλύτερη επιμέλεια και είναι τυπικός και πειθαρχημένος σε κάθε πτυχή της ζωής του. Ο φόβος της αποτυχίας ωθεί αυτούς τους επίλεκτους μαχητές να είναι οι απόλυτοι μαχητές. Βελτιώνοντας συνεχώς τις ικανότητες και τα ταλέντα του, ένας SEAL μειώνει τις πιθανότητες της αποτυχίας σε αυτό που κάνει, είτε στην εκπαίδευση είτε όταν κάνει μια επιδρομή. 21
DON MANN - KRAIG BECKER
Δεν μπορούμε όμως να πούμε το ίδιο για τους περισσότερους άλλους ανθρώπους, καθώς ο φόβος της αποτυχίας είναι συχνά η ρίζα των φόβων που μας εμποδίζουν. Αν, για παράδειγμα, είστε από εκείνους που φοβούνται να μιλούν δημοσίως, πιθανώς το βαθύτερο αίτιο γι’ αυτόν τον φόβο είναι η σκέψη της αποτυχίας μπροστά σε ένα πλήθος. Το να σηκωθείτε μπροστά σε κόσμο και να δώσετε μια ομιλία ή να κάνετε μια παρουσίαση δεν είναι τόσο φοβερό από μόνο του και στην ουσία μπορεί να είναι προς τιμήν σας, αναλόγως των συνθηκών. Για άλλη μια φορά όμως μπορεί να επικρατήσει πλήρως η φαντασία, επιτρέποντας στην αυτοαμφισβήτηση να διαβρώσει την αυτοπεποίθησή μας. Όταν συμβαίνει αυτό, αρχίζουμε να αμφιβάλλουμε για τις ικανότητές μας και επιτρέπουμε στον φόβο της αποτυχίας να τρυπώσει μέσα μας. Ο νους είναι ένα πανίσχυρο εργαλείο που μπορεί να λειτουργήσει υπέρ ή εναντίον μας. Ενώ ισχύει ότι ο φόβος μπορεί να πλημμυρίσει με αρνητικές σκέψεις τη φαντασία, ένας πειθαρχημένος και συγκροτημένος τρόπος σκέψης μπορεί να λειτουργήσει αντίθετα. Αν μπορέσουμε να προσδιορίσουμε και να ελέγξουμε με ακρίβεια τους φόβους μας, θα μπορέσουμε να υπερβούμε τα εμπόδια που δημιουργούμε για τον εαυτό μας μέσα στο μυαλό μας. Η ιδέα της ομιλίας μπροστά σε άλλους μπορεί να είναι εφιαλτική αν το επιτρέψουμε – αν όμως αρνηθούμε να υποκύψουμε στις αρνητικές σκέψεις, μπορούμε να τις αποβάλουμε και να καταφέρουμε σπουδαία πράγματα.
22
«Τίποτε στη ζωή δεν πρέπει να προκαλεί φόβο, αρκεί να το κατανοήσουμε. Τώρα είναι η στιγμή να καταλάβουμε περισσότερο ούτως ώστε να φοβόμαστε λιγότερο» – Μαρί Κιουρί
DON MANN - KRAIG BECKER
Υπάρχουν πολλοί επιτυχημένοι άνθρωποι που έχουν αφήσει ανεξίτηλα τα χνάρια τους στην ιστορία βιώνοντας τον απόλυτο φόβο για τη δημόσια ομιλία. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι ο Τόμας Τζέφερσον (Thomas Jefferson) έτρεμε τόσο πολύ στην ιδέα να απευθύνεται σε μεγάλα πλήθη που συχνά έμενε σιωπηλός ακόμα και όταν συναναστρεφόταν μικρές ομάδες. Ο Τζέφερσον, ο βασικός εμπνευστής της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας και ένας από τους ιδρυτές του αμερικανικού έθνους, έγινε τελικά ο τρίτος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Κατά τη διάρκεια των δύο θητειών του στο αξίωμα μίλησε δημόσια μόνο δύο φορές – και τις δύο κατά την τελετή για την ανάληψη της προεδρίας. Έστειλε μάλιστα γραπτώς την ετήσια ομιλία του προς το έθνος στο Κογκρέσο, επιλέγοντας να μην μοιραστεί προφορικά τις σκέψεις του. Οικοδομώντας ένα νέο έθνος, ο Τζέφερσον βρήκε έναν φίλο και άνθρωπο εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του Τζον Άνταμς (John Adams). Είχαν υπηρετήσει μαζί στο Ηπειρωτικό Κογκρέσο. Ακόμα όμως και ο Άνταμς σπανίως άκουγε τον Τζέφερσον να μιλάει, σχολιάζοντας μάλιστα ότι: «Κατά τη διάρκεια της θητείας μας στο Κογκρέσο δεν τον άκουσα να προφέρει ούτε τρεις συνεχόμενες προτάσεις». Ο Άνταμς θα περιέγραφε επίσης τον ρητορικό λόγο του φίλου του στη Γερουσία ως «περιεκτικό, ειλικρινή, σαφή και αποφασιστικό σε επιτροπές και σε συζητήσεις». Παρά τον παραλυτικό φόβο για τις δημόσιες ομιλίες, ο Τζέφερσον υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπους στην αμερικανική ιστορία. Ήταν αριστοτέχνης στον γραπτό λόγο και όταν μιλούσε μπροστά σε κάποια ομάδα ο λόγος του ήταν εν γένει σύντομος και αποτελεσματικός, χωρίς να αναλώνεται σε φλύαρες ρητορείες. Αυτό σίγουρα τον βοήθησε να υπομείνει τουλάχιστον εκείνες τις φορές που χρειάστηκε να απευθυνθεί σε κάποιο πλήθος, αλλά από την άλλη πρόσθεσε ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα στις σπάνιες περιπτώσεις όπου εξέφρασε προφορικά τις σκέψεις του και τη γνώμη του.
24
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
Ο Τζέφερσον δεν είναι ο μόνος άνθρωπος που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή και φοβόταν να μιλά δημόσια. Ο Μαχάτμα Γκάντι (Mahatma Gandhi), ο μέγας ηγέτης του κινήματος ανεξαρτησίας στην Ινδία στη δεκαετία του 1940, αισθανόταν τον ίδιο φόβο μπροστά σε πλήθη. Και μάλιστα σε βαθμό που ο Γκάντι σπανίως μιλούσε δημόσια, ακόμα και σε μικρές συγκεντρώσεις παρουσία φίλων. Πολύ απλά, όταν τα μάτια και τα αυτιά των άλλων ήταν στραμμένα προς την κατεύθυνσή του, εκείνος αισθανόταν άβολα. Λέγεται ότι κάποτε, το διάστημα που σπούδαζε νομικά στο Λονδίνο, ζήτησαν από τον Γκάντι να μιλήσει ενώπιον μιας ομάδας γνωστής ως «Χορτοφαγική Εταιρεία». Έγραψε λοιπόν μια ομιλία ενστερνιζόμενος την ιδέα μιας διατροφής χωρίς κρέας, αλλά όταν ήρθε η στιγμή να μοιραστεί τις σκέψεις του με τους συναδέλφους του δεν μπορούσε να αρθρώσει λέξη και, αφού ψέλλισε μόνο μία πρόταση, πανικοβλήθηκε, βρέθηκε εκτός τόπου και τα έχασε τελείως. Ένα άλλο μέλος της ομάδας αναγκάστηκε να διαβάσει την ομιλία, ενώ ο ντροπιασμένος Γκάντι καθόταν συνεσταλμένα λίγο πιο πέρα. Τελικά ο Γκάντι θα γινόταν ένας ικανός και αξιοσέβαστος ρήτορας, αλλά, όπως ο Τζέφερσον, ήταν ένας άνθρωπος που τελικά κατάλαβε την αξία μερικών πολύ δυνατών λέξεων. Αυτό το ανακάλυψε όταν ανέλαβε ηγετικό ρόλο στην αντίσταση κατά της βρετανικής κυριαρχίας. Καθώς συσπειρώνονταν κι άλλοι μαζί του, ο Γκάντι συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να αφήσει κατά μέρος τους φόβους του για το γενικότερο καλό της χώρας του. Η συμβολή του στην απελευθέρωση της Ινδίας ήταν το μεγαλύτερο κίνητρο για να ξεπεράσει τις προσωπικές του προκλήσεις. Αργότερα ο Γκάντι θα έλεγε ότι: «Ο δισταγμός μου στον λόγο που κάποτε με ταλαιπωρούσε σήμερα είναι απόλαυση. Το μεγαλύτερο όφελός του είναι ότι με δίδαξε την οικονομία των λέξεων». Στην ουσία μετέτρεψε την αδυναμία σε δύναμη και ο Γκάντι έγινε μία από τις προσωπικότητες που αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης στον εικοστό αιώνα, ηγούμενος μιας μη βίαιης επανάστασης που συνεχίζει να εμπνέει άλλους ανθρώπους εβδομήντα και πλέον χρόνια μετά τον θάνατό του. 25
«Να μην φοβάσαι τα λάθη. Θα γνωρίσεις αποτυχίες. Συνέχισε την προσπάθεια» – Βενιαμίν Φραγκλίνος
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
Όταν το ζητούμενο είναι ο προσδιορισμός της πηγής μιας φοβίας όπως είναι αυτή για τη δημόσια ομιλία, η ακριβής και ειλικρινής αξιολόγηση των δυνάμεων και των αδυναμιών σας παίζει αποφασιστικό ρόλο. Δεν μας αρέσει πάντα να κριτικάρουμε τον εαυτό μας – απεναντίας, προτιμάμε να ψάχνουμε για απαντήσεις σε εξωτερικές πηγές. Είναι πολύ πιο εύκολο να κατηγορούμε άλλα άτομα ή δυνάμεις πέρα από τον έλεγχό μας για τα δικά μας μειονεκτήματα, επειδή αυτό μάς δίνει μια δικαιολογία για τον λόγο που μας εμποδίζει να πετύχουμε τους στόχους μας. Η βαθιά ενδοσκόπηση μας αναγκάζει να έρθουμε αντιμέτωποι με πράγματα για τον εαυτό μας που μπορεί να μην θέλουμε να παραδεχτούμε· και αυτό μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για να πετύχουμε αυτά που θέλουμε στη ζωή μας. Αυτή η ικανότητα για αυτοαξιολόγηση παίζει σημαντικό ρόλο καθ’ όλη τη σταδιοδρομία ενός Navy SEAL. Προκειμένου να βελτιώνει διαρκώς τις υπάρχουσες δεξιότητές του, μαθαίνοντας παράλληλα άλλες, ένας SEAL πρέπει να μπορεί να αναγνωρίζει με ακρίβεια πού υστερεί όσον αφορά την εκπαίδευση και την εμπειρία του και κατόπιν να κλείνει εκείνα τα κενά. Με αυτόν τον τρόπο, εργάζεται διαρκώς για να βελτιώνεται ως πολεμιστής και ως συνεργάτης. Ένας SEAL που αξιολογεί με ακρίβεια και ειλικρίνεια το σύνολο των δεξιοτήτων του δέχεται και την ευθύνη για τον προσδιορισμό των δικών του ατελειών και βρίσκει τρόπους να τις εξαλείφει. Δεν κατηγορεί τον εκπαιδευτή ή την πλημμελή εκπαίδευση για τις ανεπαρκείς του γνώσεις ή τη φυσική του κατάσταση, αλλά απεναντίας είναι προορατικός όταν πρέπει να βρίσκει τρόπους για να βελτιώνεται ως Navy SEAL. Με αυτόν τον τρόπο γνωρίζει ότι η ευθύνη για την επίτευξη των προσωπικών του στόχων και των στόχων της ομάδας του βαραίνει αποκλειστικά εκείνον. Το ίδιο επίπεδο προσωπικής υπευθυνότητας παίζει καίριο ρόλο όταν πρέπει να αξιολογούμε τους δικούς μας φόβους. Αν μπορούμε να προσδιορίσουμε αυτά ακριβώς που μας φοβίζουν και να τα 27
DON MANN - KRAIG BECKER
κατακτήσουμε, με τον καιρό μπορούμε να αποβάλουμε τις φοβίες μας. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα προς την επίτευξη των πραγμάτων που επιθυμούμε στη ζωή μας. Αν δεν αντιμετωπιστούν αυτοί οι φόβοι, θα συνεχίσουν να είναι τα εμπόδια που μας αποτρέπουν να προχωρήσουμε προς τους στόχους μας, κρατώντας μας δεμένους σαν άγκυρα. Ο φόβος της αποτυχίας είναι μία από τις φοβίες που μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Ήδη έχουμε μιλήσει ως έναν βαθμό για το πώς η αποφυγή της δημόσιας ομιλίας μπορεί να έχει τις ρίζες της στον φόβο της αποτυχίας, υπάρχουν όμως πολλοί άλλοι τρόποι με τους οποίους μπορεί να εκδηλωθεί σε μια προσπάθεια να μας βάλει τρικλοποδιά. Για παράδειγμα, ένας αθλητής που φοβάται μήπως τραυματιστεί ή κάνει κάποιο λάθος στο γήπεδο, μπορεί στην πραγματικότητα να κρύβει τον φόβο της αποτυχίας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια μέτρια απόδοση, η οποία τελικά μπορεί να κάνει τον φόβο της αποτυχίας μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Η αποφυγή αυτού του κινδύνου είναι το κλειδί για να είστε πετυχημένοι σχεδόν σε κάθε σας εγχείρημα. Ως ανθρώπινα όντα, πολλές φορές έχουμε τη μυστηριώδη ικανότητα να σαμποτάρουμε τις ίδιες μας τις προσπάθειες μόνο και μόνο επειδή στεκόμαστε οι ίδιοι εμπόδιο στον δρόμο μας. Έτσι, η αποτυχία ενδέχεται να φανεί ως κάτι αναπόφευκτο, ενώ η αλήθεια είναι ότι, αν είχαμε σταθεί με ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό μας και είχαμε κάνει τα κατάλληλα βήματα για να ξεπεράσουμε τους φόβους μας, θα μπορούσαμε να διατηρήσουμε την πορεία μας και να πετύχουμε οτιδήποτε έχουμε θέσει ως στόχο. Η διαδικασία της αυτοαξιολόγησης μπορεί επίσης να παίξει σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον τομέα. Κάποια στιγμή, οφείλουμε να ρωτήσουμε τον εαυτό μας πόσο πολύ θέλουμε να πετύχουμε τους στόχους που έχουμε βάλει και πόσο πρόθυμοι είμαστε να ρισκάρουμε στην πορεία. Αν κατανοήσουμε καλύτερα αυτά τα ερωτήματα, τότε μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα και τον εαυτό μας. 28
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
Συνηθίζουμε να λέμε πως «αν δεν ρισκάρεις, δεν κερδίζεις»· αν θέλουμε να είμαστε πιο επιτυχημένοι στις επιχειρήσεις, στον αθλητισμό ή γενικότερα στη ζωή, πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να σηκωθούμε από τον καναπέ και να επιδιώξουμε ενεργά αυτά που θέλουμε περισσότερο. Ναι, υπάρχει η πιθανότητα να αποτύχουμε, αλλά τουλάχιστον θα έχουμε προσπαθήσει, κάτι που είναι πολύ καλύτερο από το να αναρωτιόμαστε τι θα είχαμε πετύχει αν είχαμε καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια. Όσο εξουθενωτικός κι αν είναι ο φόβος της αποτυχίας, ο φόβος της επιτυχίας μπορεί να μας παραλύει εξίσου. Μπορεί η ιδέα ότι φοβόμαστε να πετύχουμε πραγματικά σε κάτι να φαίνεται παράλογη, αλλά για πολλούς πρόκειται για μια πολύ αληθινή φοβία. Η δυσκολία να την ξεπεράσουμε έγκειται στο ότι μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να αναγνωρίσουμε αυτόν τον φόβο και να τον ξεπεράσουμε, ακόμα και μέσα από μια πολύ ειλικρινή αυτοαξιολόγηση. Η ιδέα πίσω από αυτό το είδος φοβίας είναι ότι η επιτυχία φέρνει αλλαγή, και η αλλαγή αυτή ενδεχομένως να προκαλέσει μεγάλη αναταραχή και αβεβαιότητα στη ζωή μας. Αν αποτύχουμε, μπορούμε να επιστρέψουμε εύκολα στη ζώνη άνεσης και ασφαλείας μας – δεν αποκλείεται μάλιστα να έχουμε ήδη καταρτίσει σχέδια αντιμετώπισης απρόοπτων καταστάσεων για να το κάνουμε. Αν όμως πετύχουμε, μπαίνουμε σε έναν δρόμο που ενδεχομένως θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή μας, αλλάζοντάς τη για πάντα με απρόσμενους τρόπους. Αυτό ενδέχεται να οδηγήσει σε αβεβαιότητα, η οποία μπορεί να εξελιχθεί σε μεγάλο πρόβλημα για μερικούς ανθρώπους. Ο φόβος της επιτυχίας μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλους τρόπους και πολλοί από αυτούς είναι δύσκολο να προσδιοριστούν. Για παράδειγμα, εκείνοι που φοβούνται συνειδητά ή ασυνείδητα τις ευθύνες και τις αλλαγές που συνοδεύουν την επιτυχία βρίσκουν συχνά τρόπους για να αποφεύγουν ενεργά τη δράση που χρειάζεται για να φτάσουν στους στόχους τους. Μπορεί να μιλούν για 29
DON MANN - KRAIG BECKER
τα πράγματα που τελικά σκοπεύουν να κάνουν, αλλά να μην επικεντρώνονται στην εφαρμογή τους. Παρασύρονται εύκολα από πράγματα που δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία ή μπορεί να τείνουν προς την αναποφασιστικότητα, αμφισβητώντας τις αποφάσεις και τα σχέδιά τους. Με άλλα λόγια, εκείνοι που φοβούνται την επιτυχία μπορεί να σαμποτάρουν τον εαυτό τους όπως εκείνοι που φοβούνται την αποτυχία. Κάποιος που αισθάνεται τον φόβο της επιτυχίας μπορεί επίσης να δημιουργήσει τα δικά του εμπόδια θέτοντας πολύ υψηλά –σχεδόν ανέφικτα– πρότυπα για τη δουλειά του. Ενώ ο αγώνας για την τελειότητα συχνά αντιμετωπίζεται ως ένα θετικό χαρακτηριστικό, μπορεί εντούτοις να λειτουργήσει και ως τροχοπέδη, που μας εμποδίζει να προχωρήσουμε. Οι τελειομανείς έχουν την τάση να απορρίπτουν τα επιμέρους στοιχεία ενός σχεδίου που δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους, επιβάλλοντας επιπρόσθετες αναθεωρήσεις εκεί όπου μπορεί να μην χρειάζονται. Αυτός είναι ένας τρόπος για να επιβραδυνθεί η πρόοδος και ενδεχομένως να καθυστερήσει ή να ακυρωθεί συνολικά η επιτυχία τους. Αν αναγνωρίζετε μερικά από αυτά τα χαρακτηριστικά στη συμπεριφορά σας, ίσως είναι καιρός να αναρωτηθείτε μήπως φοβάστε να είστε πραγματικά επιτυχημένος. Αν παλεύετε με τη σκέψη ότι όταν κατακτήσετε τον στόχο σας η ζωή σας μπορεί να αλλάξει δραματικά ή να επωμιστείτε ευθύνες που προκαλούν άγχος, τότε μπορεί να θεωρείτε την επιτυχία πραγματικά τρομακτική. Αυτό μπορεί να μας οδηγεί ασυνείδητα στην αναζήτηση τρόπων για να εμποδίζουμε τον εαυτό μας να πετύχει τους στόχους του ή, το λιγότερο, να επιβραδύνουμε κάθε σημαντική πρόοδο προς την επίτευξή τους. Η επιτυχία μπορεί να δημιουργήσει πολλές επιπλοκές. Ενδεχομένως να δημιουργήσει έναν προβολέα στο φως του οποίου δεν αισθανόμαστε απαραιτήτως άνετα ή μπορεί να οδηγήσει σε νέες απρόσμενες προκλήσεις και ευθύνες. Το πιο αποθαρρυντικό από όλα είναι ίσως οι προσδοκίες που συνοδεύουν την επιτυχία. Αν είστε 30
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
ήδη ένας επιτυχημένος αθλητής, όλοι από εσάς περιμένουν ότι θα συνεχίσετε να νικάτε. Αν είστε ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας, αναμένεται από εσάς ότι θα συνεχίσετε να αυξάνετε τα κέρδη σας και να επεκτείνετε την πελατειακή σας βάση. Και μόνο η σκέψη αυτών των επαχθών προσδοκιών είναι αρκετή για να κάνει μερικούς ανθρώπους να θέλουν να επιστρέψουν στη ζώνη ασφαλείας τους, εκεί όπου δεν χρειάζεται να εξωθούν στα άκρα τα προσωπικά τους όρια με κανέναν τρόπο. Όταν κάποιος ενεργεί εκ του ασφαλούς, αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να ασχοληθεί με μεγάλες προσδοκίες. Σημαίνει επίσης ότι δεν θα εκπληρώσει ποτέ το πλήρες δυναμικό του. Ο Βίνσεντ βαν Γκογκ (Vincent van Gogh) είναι ένας από τους πιο διάσημους και σημαντικούς καλλιτέχνες όλων των εποχών, ένας ζωγράφος που δημιούργησε έργα τέχνης που αιχμαλωτίζουν το βλέμμα και συνεχίζουν να εμπνέουν γενιές νεότερων ζωγράφων. Σήμερα, όταν δημοπρατείται κάποιο έργο του, συνήθως η τιμή του είναι πολύ μεγάλη και ανέρχεται σε δεκάδες εκατομμύρια δολάρια. Αν θέλετε το πιστεύετε, στην πραγματικότητα όμως ο βαν Γκογκ υπέφερε από τον φόβο της επιτυχίας, καθώς και της προσοχής, των ευθυνών και των προσδοκιών που μπορεί να τη συνοδεύουν. Ο Ολλανδός καλλιτέχνης είχε πει στην οικογένειά του ότι η φήμη ήταν ένα τρομακτικό ενδεχόμενο. Αισθανόταν ότι του ήταν πιο εύκολο να πασχίζει στην αφάνεια, να ζωγραφίζει πίνακες και σχέδια που ικανοποιούσαν τον ίδιο, παρά να προσπαθεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον ενός μεγαλύτερου κοινού. Ο βαν Γκογκ πίστευε ότι το έργο του θα επηρεαζόταν αρνητικά αν γινόταν γνωστό στο ευρύτερο κοινό κι έτσι δίσταζε να πουλάει τους πίνακές του ή να δέχεται αναθέσεις για έργα του. Γι’ αυτόν τον λόγο λέγεται ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του ο βαν Γκογκ πούλησε πολύ λίγους πίνακες και σχέδια. Συγκεκριμένα, το Κόκκινο Αμπέλι είναι το μόνο κομμάτι από τον κατάλογο των έργων του καλλιτέχνη που είναι σίγουρο ότι πουλήθηκε ενόσω ζούσε. 31
DON MANN - KRAIG BECKER
Ως αποτέλεσμα, όταν ο βαν Γκογκ αυτοκτόνησε σε ηλικία τριάντα επτά ετών, ήταν στην ουσία αδέκαρος και σχετικά άγνωστος. Ήταν το χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός καλλιτέχνη που μπορεί να λιμοκτονούσε, αλλά αισθανόταν άβολα να πουλήσει την τέχνη του προκειμένου να βγάλει το ψωμί του. Σήμερα ο Ολλανδός μετα-ιμπρεσιονιστής είναι ένας από τους πιο αγαπημένους και αξιοσέβαστους καλλιτέχνες όλων των εποχών και πολλοί πίνακές του θεωρούνται ανεκτίμητα αριστουργήματα. Η επιτυχία του βαν Γκογκ ήρθε λίγο μετά τον θάνατό του, όταν άρχισε να αυξάνεται η εκτίμηση για τα έργα του. Αν είχε καταφέρει να διαχειριστεί τον φόβο της επιτυχίας μπορεί η αξία του να ήταν μεγαλύτερη κατά τη διάρκεια της ζωής του και δεν αποκλείεται στην πορεία να πουλούσε περισσότερα έργα.
32
«Είναι αδύνατο να ζήσει κάποιος χωρίς να αποτύχει σε κάτι, εκτός κι αν ζει τόσο προσεκτικά σαν να μην ζει καν - σε αυτή την περίπτωση, αποτυγχάνεις εξ ορισμού» – Τζ. Κ. Ρόουλινγκ
DON MANN - KRAIG BECKER
Ακούγεται παράξενο, αλλά είναι πιθανό ο φόβος της επιτυχίας και ο φόβος της αποτυχίας να συνυπάρχουν. Κι αυτό επειδή συχνά η αβεβαιότητα και η έλλειψη εμπιστοσύνης που προκαλούν και οι δύο φοβίες βρίσκονται βαθιά ριζωμένες στο ίδιο κομμάτι του ψυχισμού μας. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν αξίζουν την επιτυχία ή ότι τους λείπουν οι ικανότητες και το ταλέντο για να τη φτάσουν. Αυτές είναι οι σκέψεις που συχνά τροφοδοτούν και τα δύο είδη φόβων, οδηγώντας σε αναποφασιστικότητα, κωλυσιεργία και άλλες συμπεριφορές που σαμποτάρουν τον ίδιο μας τον εαυτό. Η ταυτόχρονη παρουσία του φόβου της επιτυχίας και της αποτυχίας φαίνεται να είναι η συνταγή για την καταστροφή, στην πραγματικότητα όμως μπορεί να είναι μια ένδειξη για το πόσο πολύ θέλουν κάποιοι να πετύχουν τους στόχους τους. Συχνά, αυτά τα είδη φόβου εκδηλώνονται όταν έχουμε εμμονή με κάθε λεπτομέρεια που συνοδεύει την εκπλήρωση των αντικειμενικών μας στόχων, συμπεριλαμβανομένης της πιθανότητας ότι μπορεί να υστερήσουμε ή να γίνουμε τρομερά επιτυχημένοι. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έναν εντελώς διαφορετικό τύπο παράλυσης – αυτόν που μας κάνει να αμφισβητούμε όλα όσα νομίζαμε ότι ξέραμε και κάθε απόφαση που έχουμε πάρει. Ο ταυτόχρονος φόβος της επιτυχίας και της αποτυχίας δεν είναι το μόνο είδος εμποδίων που μπορούν να μας κρατήσουν μακριά από τους στόχους μας, παρόλο που είναι από τους πιο συνηθισμένους. Άλλα είδη φόβων που μπορούν να δημιουργήσουν απροσπέλαστα εμπόδια περιλαμβάνουν τον φόβο της αβεβαιότητας, τον φόβο της αλλαγής και τον φόβο της απόρριψης. Ο καθένας από αυτούς μπορεί να περιορίσει την ικανότητά μας να επιδιώξουμε αληθινά τις βαθιές μας επιθυμίες, και συχνά είναι βαθιά συνδεδεμένοι και με την επιτυχία και με την αποτυχία. Ο φόβος της αβεβαιότητας είναι ένα αρχέγονο ανθρώπινο συναίσθημα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ως είδος, έχουμε μια φυσική ροπή να βολευόμαστε και να μην ξεφεύγουμε πολύ από 34
ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΣΑΣ
τη ζώνη ασφαλείας μας. Πρόκειται για ένα ένστικτο επιβίωσης που είναι σχεδιασμένο ούτως ώστε να μας κρατά ασφαλείς και προστατευμένους, αλλά ταυτόχρονα μας προκαλεί έναν φόβο που πολλές φορές πρέπει να αντιμετωπίσουμε αν θέλουμε να πραγματοποιήσουμε τους στόχους μας. Για μεγάλο μέρος της ιστορίας του ανθρώπου, η αβεβαιότητα έχει εγκλωβίσει την ίδια μας τη ζωή. Για χιλιάδες χρόνια υπήρχαν κενά σημεία στον χάρτη και κοντινά μέρη που μας ήταν σχεδόν άγνωστα. Για χιλιετίες μέναμε κοντά στο σπίτι μας και σπανίως εξορμούσαμε στον ευρύτερο κόσμο γύρω μας. Με την πάροδο του χρόνου όμως, η έμφυτη περιέργεια οδήγησε τους καλύτερους από εμάς να ξεπεράσουμε τον φόβο μας για το άγνωστο. Αυτό μάς επέτρεψε να αρχίσουμε να εξερευνούμε το περιβάλλον μας, στέλνοντας τελικά ατρόμητους άνδρες και γυναίκες στην άλλη άκρη του κόσμου, μόνο και μόνο επειδή ήθελαν να μάθουν τι υπήρχε εκεί. Αν δεν είχαν καταφέρει να ξεπεράσουν τον φόβο της αβεβαιότητας, εξερευνητές όπως ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος δεν θα είχαν κάνει ποτέ τον περίπλου του κόσμου, χαρτογραφώντας στην πορεία τις ηπείρους. Ούτε ο Μάρκο Πόλο θα είχε ταξιδέψει ανατολικά σε μια προσπάθεια να ανοίξει εμπορικούς δρόμους ανάμεσα στην Ευρώπη και την Κίνα. Η υπέρβαση του φόβου της αβεβαιότητας επέτρεψε στους Αμερικανούς εποίκους να επεκταθούν στη δύση, στους ορειβάτες να σκαρφαλώσουν στο Έβερεστ και στους αστροναύτες να πατήσουν στη Σελήνη. Σε κάποιο σημείο, όλο αυτά θεωρήθηκαν επικίνδυνα και παράτολμα· αν όμως είχαμε αφήσει τον φόβο να μας εμποδίσει, ως είδος θα είχαμε μείνει στάσιμοι. Οι περισσότεροι από εμάς δεν θα έχουμε ποτέ την ευκαιρία να αναλάβουμε μια επική αποστολή για να εξερευνήσουμε μακρινές και άγνωστες γωνιές του κόσμου. Ωστόσο, ο φόβος της αβεβαιότητας παραμένει ένα ανυπέρβλητο πρόσκομμα που μπορεί να εμποδίσει την επίτευξη των στόχων μας. Ελάχιστα πράγματα είναι σίγουρα στη ζωή και προκειμένου να πετύχουμε σπουδαία πράγματα πρέπει να 35
DON MANN - KRAIG BECKER
μπορούμε κάπου-κάπου να πραγματοποιούμε ένα λεγόμενο άλμα πίστης. Αν παραδεχτείτε τον φόβο της αβεβαιότητας, τότε είναι στο χέρι σας να αποφασίσετε να τον αφήσετε πίσω και να αποδεχτείτε το άγνωστο. Διότι μόνον όταν βρεθούμε σε άγνωστα νερά θα αναζητήσουμε τρόπους να εκπληρώσουμε το πλήρες δυναμικό μας.
36
«Μακροπρόθεσμα, η αποφυγή του κινδύνου δεν είναι περισσότερο ασφαλής από την απόλυτη έκθεση σε αυτόν. Οι φοβισμένοι συλλαμβάνονται το ίδιο συχνά με τους τολμηρούς» – Έλεν Κέλερ